Logi-
cam dicunt cfle facultatem , quod per hanc
eornm refponfioncm difficultas, qui in pn
fentianos vrget, non foluitur"; quum enim
conflat Logicam habitum cfle intellectua-
lem, & credendum fit plenam , Sc fufficien-
tem cfle talium habituum enumerationem,
quam Ariftotel. in 6. lib. de Moribusfecit,
attamen nondum apparet, ad quem ex illis
habitus logi» redigendus fit : imo nos ad
nullum eorum redigi pofle demoftrauimus:
& in fola mentis conceptione confiftuntjfa-
bricat enim illa intclleftus, vt ijs iuuetur
ad rerum cognitionem adipfcendam; hic
non funt nili conceptus animi , qui voce ar-
ticulata fune a nobis fignificari; vox enim
^rticulata cft lignum conceptus , qui ellin
animo , duplex autem cft ciufmodi vox , vt
in huius libri initio diccbamustalia namque
fignificat conceptum rei, vt homo, animal;
alia vero conccpcumconceptus , vt genus,
fpecies , nomen , verbum , enuntiatio , ra-
quial.ogicancquceftfcientia, neque intel- £ tiocinatio, & alii huiufmodi; propterea
le&us , neque fapientia , neque prudentia,
neque ars; qui igitur faculratcm cfle dicur,
fi facultatem alium quendam habitum cfle
putant pritcr illos quinque, Atiftotclem in
habituum enumeratione mancum, ac dimi-
nutum faciunt; fi vero nonalium, fcd eo-
rum aliquem, id declarare debebant , & ar-
gumenta, qui nos attulimus, folucre, quod
ipfi neque fecerunt, neque facere, vt arbi-
tror, potuerunt.
hx vocantur fecundi notiones ; illi autem
primi : prius enim mens rem concipit : de-
inde in eo conceptu alium conceptum ef-
fingit, enmque voce fignificat, qui dicitur
vox fecundi notionis , & eft nomen potius
conceptus, feu nominis, quam rei: voces
quidem primi notionis non funt inftrumen
ca.fed ligna conceptuum, vel falrem ipfi pri
mi reru concentus nulla ratione inftrumen-
ta funt, fed imagines rerum, vt docet Arifto
telcs in principio libri de Interpretatione;
propterca
i» IacobiZabareltePataumi
propterea difciplinx illae, quj in his vcrfan-
tur.non dicuntur inftrumentales. At voces
feciide notionis iaftrumenta dicutrruriquo-
niam conceptus, qui per eas lignificantur.
Tunc inftrumcnta noftri intellectus: nam An-
gere in conceptibus rerum alios fecundos
conceptus non oportui/Tet. nili aliquam no-
bis vtilitate prxllicuri fuiiTent ; igitur aliud
non funt,quain inflrumenta:quouiam ea vti
litate amota, indigni qui a nobis cognoice-
rentur.feu formarentur, extitiifent:fcd quu
vtiles fint , & ad rerum cognitionem capef-
fendam maxime conferant, digni fuerfit, de j
quibus aliqu* difciplinx conllituerentur;
non quidem per fe digni, fcd propter alia,
ad qua: vtiles funt: propterea lue difcipline
vocantur inftrumentales: quia non propter
J^;^y.fe,(ed propter alias tradit* funt. Has ego
i’.f , duas cfTc exiftimo, Grammaticam , & Logi-
Gum**- eam : namvtraqueeftinftrnmencum pliilo-
i» fophif.fed alia,& alia ratione, que difteren-
*'“■ tia breuiter declaranda eft. Mentishumane
officium eft, tum humanam fpeciem confti-
tuere.taquam proprie eius forme, tum etia
proprias hominis edere operationes, quaru
prxftanrisfima eft contemplari, & cognofce
re:deindc vero, & adionibus noftris pr$ef-
Gramt- fe,5clnfpiccre quid a nobis eligendum quid
tkt mti- ve fugiendum fit. Sed caeftipfiusinfirmi-
tas.vr ipfa per fe.abfque alieno auxilio, tum
’ in contemplatione , tum in adione parum
proficere queat, & nemo hadenus fuerit in-
uentus.qui folus ipfe cogitando, & ratioci-
nando plenam, & feiendarum & agendarum
rerum cognitionem fuerit conlequutus-.fed
artes oinnes feientic ab hominibus per
additamentum inuente,& pierfede funtjpri
mus quidem aliquis in aliqua difciplinaali- i
quid inuenittid tamen rude»& iniperfedu ;
alius pofteaco principio adiutus , aliquid
aliud inuenit:deindealiusaliud adiecit, do
nec ad perfedionem per multorum operam
dudafit;quifque igitur noftrum dodorc in-
diget,ad plenam eorum notiriam aflequen-
dam.qux homini humanis viribus vtentico
gnofccrc datum eft , difeimus autem ab alio
aut prf fente>& per vocem docente ; aut ab-
fente,&perlitetas,qu{ loco vocum funt; id-
circo quum Scabalijs intelligi.&intcllige-
re quid alij dicant, & feribant, & addifeen- j
dum , &ad docendum omnino ncceifarium
fuerit,Grammatica inuenta eft.quf concin-
ne loqui,& feribere doceret; cuius quidem
difeiplin; cognitio, fi omnes vno atque eo-
dem idiomate vteremur, minus fortafle ne-
ceffaria, licet non omnind inutilis nobis ef-
fer,quum fepe videamus rudes, & imperitos
homines ilia , que ab eruditis dicuntur, vel
feribunturin eodem idiomate non inrelli-
gere : fed propter linguarum varietatem eft
penitus neceliaru, quum neque iiccraci viri
, ea, que ab alijS:aiio idiomate dicuntur. intel
digere queant, nifi illius linget intelligeutii
per Grammaticam fuerint aifccutj: propte-
rea non eft eadem jpud omnes Grammati-
ca,quia neque ecdem voccs,neque exdem Ii
terx, vt ait Ariftot. iq principio libri de In-
terpretationejverfacur enim Grammatica in
fola vocum , quibus conceptus animi figni-
fkantur, limationc;& quutn ad omnium di-
fcipiinarum intelligentiam vtilis fit , preci-
pue adomnium prfllantisfimamcofert.que
philofophia eft , eiusque porisfimum gratia ^•s»***»
inuentaro ac traditam fuifle credendum eft .
Logica vero alia rationeinftrumentum di-
citur:quoniam non in polienda locutione,
fed in conceptibus ordinandis tota eius na-
tura confiftit; propterea vn a, & eade eft om-
nibus getibus,& nationibus: quiaapud om
nes homines idem funt conceptus , tametfi
no ijfdem vocibus, neq; ijfdem literis apud
omnes fignificentur : ideo Logica eget Gra-
matica.eaque pofterioreft, quia intelligere
aliorum conceptus non po(rumus,nifi voces
eoru fignificatricesintelligamus.quare om-
, nium difciplinarum prima debet dfe Gram-
' matica:quia omnes ea egent, vt intelligere,
acjntelligipoifunt. Ob aliam quoque ra-
tionem Logica Grammatica liquitur: quo-
niam ipfius Logicsrconftitutio a nomine,
& verbo exordiumluniit.quc a Grammati- *(•«« di-
co videtur accipcreLogicus.quamqua alia, ^
& alia eft horum coniideratio in Grammati
ca ,& in Logica; Gramaticus enim voces re-
rumfignificatrices alias vocans nomina, &
alias verba; has & reliquas orationis partes
tradar, vt partes locl:tionis;conceptum au- ,
tem lignificatum non cofidcrat, nifi propter
vocem fignificantem ; Logicus vero concc-
ptusabeis fignificatos contemplatur, ipfas
autem voces fignificantes non conliderat,
nifi propter conceptus fignificatos, quod di
ferimen in definitionibus nominis, & verbi
a Grammatico, & a Logico traditis.infpici
potcfl;Logicus enim primario cocepru s re-
fpicit, fecundario voces ; contra Gramma-
ticus primario voces, conceptus fecudarid.
Exijs,qtix diximus, manifeftumeil Logica
vnacumGrainaticafub intcllcduali inftru-
mento,tanquam fub proximo genere conti-
neri, vtraque enim eft difciplina inftrumen-
talis,feu habitus animi inftrumentarius, &
nobis inferuiensad omnium aliarum difci-
plinarum,& habituum acquiGtionem, pre-
cipue verd ad prxeipuas difciplinas , & ad
habitus omnium prxftantisfimos. Differen-
tia vero harum duarum inftrumentaliiim di
fciplinarum, quemadmodum, & aliorum om
niu inftrumctoru,afcopo , &ab vfu vtriufi-
que defumitur;Gramatic{ enim fcopus eft,
reda atque concinna locutio , qua iuuemur
ad omnium difciplinarum intelligentiam,
& au-
Dc Natura Logica:, Lib. L i 5
& audiendo , & legendo . Logicz vero fco- i
puscfl, viam ac methodum tradere, qua
ad rcrumnotitiam adipifcentiam vri debea
mus : ignotum enim noncognofcitur, nili
ex alicuius noti cognitione , & ad cuiuf-
que ignota rei notitiam aifequendam a fla-
turis qinbufdam principiis, & per certa que-
dam media progredi nccelfc clt, line quibus
eius rei cognitione numqtiam potiremur.
Tales igitur methodos Logica ducet, ouas
coguofeere vanum prorfus eiret.fi ad rerum
notiam adipifcendam nihil nobis vellicaris
przbcrcnr ; quamobrem ea cli Logicz natu
ra , vt fcien riarum iufirumentumfic.ik do-
cear quomodo conceptus rerum difponen-
di luit , vt cx notis cognitionem ignotorum
adipifcamur.Scd de Logicz fine diligentius
ac fufius in fcqucntibus loqucmur.
Cap. XI . an Logica fttb aliquo quinque habU
tuum intcllcduatium contineatur.
Declarat vm efthaaenus, qua-
lis habitus Logica fit: efl enim habi-
tus intclledtualis inllrumentalis.quo iuiia- (
tur intelledlas ad aliorum habituum ade-
as ptionem. Nunc videndum cll, ani.i illis
•»* quinque ab Ariflotelc numeratis continca-
' tur. Dicunt nonnulli Ariflocelem in illo fe-
v xto libro de Moribus folos nominare vn-
, luifie habitus principales , i taque fu ffi cien-
tem cifeeam numerationem ,• tanquam ha-
bituum principalium; aft habitus Logicz
non eft principalis , quum fit inllrumenta-
• rius: nullum enim inflrumentum dicitur
principale, quatenus inrtru metum cll: quia
cll propter aliud tanquam propter finem :
finis autem prellantior efl ijs, quz ipfius 1
Y gratia funt, vel fiunt; habitus igitur Lo-
gicz illa enumeratione noh fuit compre-
hendendus . Hancrcfponfrnncm haud equi-
dem fpernenda.aut refutandam eife ccnlco,
fed potius magis declarandam , vt omnis
hac in rc difficulcas tollatur . Videtur enim
dicendum ellc Logicam ea habituum nurnc
ratione, & comprehenfam tui(fc,& non coni
prehenfam: no fuit coprehcnfatquia no fuit
exprclfajfi quidem Arillotel. folos exprimt-
re voluit habitus principales; fuit tamen
etiam modo quodam implicite, & fecunda- ]
rio comprehenfa : qu ia prxeipuorum habi-
tu uni nominatione illi quoque comprehen-
duntur, qui eorum gratia funt; quemad-
modum fi quis ad percontantem quo iueric
'rcfpondeatRomam, hac rcfponfionc alias
quoque medias vrbes, per quas tranfeun-
dtim fuit, implicite fignificat.vt Bononiam
re! Florentiam, quz exprimende non funt:
propterta quod prxeipuus illius itineris
fcopus, ac finis non fuere , fcdfola Koma.
Similiter ratione folemus dicere , Jmpera-
i tor Romam venit, fine expreffione aliorum
quam plurimorum Ducum, & militum, qui
vna venerunt, hi namque eius gratia vene-
runt: ideo ei nsvnius nominatione totum
eius comitatum fubintelligimus.
No comments:
Post a Comment