Grice e Longano

 

I 



I BIBLIOTECA NAZ~ 

Vlttorlo Emanuele III 

i 

XXIII 


\.A 


52 

NAPOLI 







t 


V' 


PHILOSOPHIAE RATIONALI*? 

ELEMENTA 

A V f T. 

ab* longano 

' N ’ ’ 

V o L, L 


• DE ARTE £OGIC4 
r i u ^ u A 

Pe rerum ideis , et signi 'f , Jej% erroribus 


et ycritate* 



N E A p 0 L l 
MDCCXCI, 

1 . ' 


Digitized by Google 



Digitized by Google 


^ s 

fcE CLARIS DIALE C TIGiE 
SCRIPTORIBUS. 

A D 

/ >' 

JOSEPHUM GANTORIUM. 


> . • I 1 V 

v ; , % r 

P Hilosopkia , Josephe pr^claridiime , in quam 
uno Dialectica studio ingredimur , rerun ^ 
divinarum , kumanarumque sapientiam con- 
ticet » Hinc Dialectica inchoat , qutf sapientia 
perficit . At vir acerrimi ingenii , divine me- 
mori e , et per quam longa meditatione , ac le- 
ctione contritus Antonius Genuensis meus ami- 
cus , et magister , multa in sua arte logica > 
pluraque in aliis desiderans , neminem plane , 
qui jure appellari Dialecticus posset , dicebat . 
Habebat itaque vir magnus comprehensam ani- 

* f. 


\ 


Digitized by Google 


4 

m< t quandarp. formam Dialectici , cosqur y <pf&- 
hus aliquid , vel plura deerant , in tam non 
potuit includere . 

Nemo profecto Dialecticus , quem summum, 
esse volumus , nisi genus , et species cuj usque, 

• cernat , eaque definiendo explicet , tribuat- * 
que iq partes : nemo Dialecticus , nisi sciat 
judicare , qu$ vera , qu£ falsa Hat , eepnat 
consequentia , repugnantia videat , sciatque bene, 
interrogare , melius respondere , atque rebus, 
verba accomodqre . Quid denique ? Nemo Diale- 
cticus , nisi in animis inserat veras opiniones , 
evellat falsas. Nonne is , inquies , unquam fuit^ 
Investigemus igitur hujusmodi hominem , quem, 
numauam novit tneus magister , neque alii > 
quem si imitari non possfimifs , at qualif esse 
debeat , poterimus fortasse dicere i “ 

Ars disserendi licet a ratione proficiscatur j 
proindeque quolibet in homine ingenita ; verum,- 
tamen a Graecis primo elaborata , atque ab us- 
dem et monumentis , et literis est cepta man- 
dari . Testes enim sunt , j arieter plurimos phi- 
losophos illustres , etiam *pene innumerabiles 
oratores , uti Lysias , Isocrates , Hyperides , 
JEschines , Lycurgus , Pericles , DemOslheoes , 
aliique plures . Quibus si artem disserendi de- 
mas , omnem eorum vim , atque loquendi ce - 
piam prorsus evertes . “ 

. Equidem si hac arte Pericles ( mitto eet«- 
fos ) fuisset orbatus', quo pacto tanta cum de- 
lectatione aculeos, reliquisset in animis eorum , 
i . a a qui- 


% 


Digitized by Google 



O qi/ibns esset auditus i Quis putet suhtUitateni 
ingenii L. Bruto defuisse , qui ex oraculo A- 
pollinis tam acute conjecerit , qui summam 
prudentiam simulatione stu/titi.c texerit , quique 
Civitatem perpetuo dominatu llt er at am fAagi- 
stratibus annuis , legibus , ju liciisque devinxe- 
rit ? Quis denique putet Appium Cvium , Cato- 
nem majorem , Cn. Servilium, Tib. Gracchum , 
t-. Cott..m , P. Scxvolam , L. Crassum , C. 
Antonium , Hortensium , C. Cxsarem , Cicero- 
nem , aliosque disertissimos Itali x oratores nul- 
la Qialecticx Arte fuisse imbutos ? Verum huc 
In loco non quxrimus , qui fuerint clari Did- 
fectici , sed quanti pretii eorum scripta ; tem- 
pus est igiiur , ai id quod instituimus , ac- 
ie edere . 

Dialectica a Grxcis exorta } ut superius j 
bnte Christum an. 4 66. , Zenoni ex urbe P,lea 
in hucahia postea Velia Parmenidis Auditori 
tribuitur , At Zenonis Logica , quid aliud , 
hi si ars nixandi , cavilldndique , ex qua Elea- 
tici Sophistx profanarunt , quorum intolerabi- 
lem arrogantiam Socrates Atheniensis prxstan - 
tissi no vir ingenio j atque morum probitate it - - 
lustris abhorrens , irohica subtilitate eorum iru 
st i tuta refellere solebat . 

Eleaticam scholam Leucippus Abderita Ze- 
lionis discipu'us ante Christum an. 452. sum- 
thopere illustravit . Etenim is fuit atomorum 
sententix auctor , cujus doctrinam primus in- 
stauravit Democritus etiant Abderita , ante Chri- 

s 3 stuni 




stum 420. ac postremo Epicurus Atheniensis , 
a quo initium schola Epicurea ante Chr . 300. 
an. accxpit . , , 

At Socrates , qui cum floreret ante Chr. 41S. 
>»• owi«/ genere virtutis r hac tamen fuit luit- 
de clarissimus , quod omnium primus homines fe- 
lices. reddere studuit . Ille enim non de rerum 
natura , atque astrorum motu , iit superiores 
philosophi , sed de animo , de perturbationibus , 
de bonis et malis , deyue humana vita , aC mo- 
ribus sdpienter disputavit . Quantum vero ad 
ijusdem Dialecticam y tota versabatur in eo t 
quod principio omnia vocabula definita vellet , 
deinde quibusdam minutis interrogatiunculis pro- 
positiones per necessariam consecutionem ita 
acute teperet , donec adprxceps inconsideratos 
adversarios perduceret. Hujus tanti viri domus t 
ciinctx Greci.e quasi ludus cum esset , atque 
officina dicendi , minime mirum , si ejus ex 
uberrimis sermonibus extiterint tot , thntique 
doctissimi viri . 

Sed ,, inquies , qui isti tandem fuerint ? Hoc 
in nomine , inquam , non sunt habendi , nisi ii 
qui maxima cum citra Dialecticam coluerunt , 
quorum illustriores fuerunt Plato , ei qito Aca- 
demici , Euclides , ex quo Megarenses ptoma- 
narunt . Itemque Anihistenes Cynicorum p arens % 
atque Aristippus sbct.t Cyren.torum Conditor . 
Hisce veluti ouatuor familiis universd veterum 
Dialecticorum multitudo conclusu , ad hxc usque 
tempora est 'ptopagata . Quare distincte me pro- 

kejm 


''Digitized by Google 


iessisse deliror,, si eorundem Xripta Logici 
'perpendam * 

Plato ante Chr. 39 ^- an ‘ Codrit ex parte p!U 
iris , et Solone ex parte .matris editus , in sua 
adolescentia exercitationibus gymnasticis , pictu - 
¥<e , musica , atque eloquentia studio sedulam 
operam navavit Homerum autem cum legeret, 
et excussit , atque philosophia penitus , totum- 
fue se tradidit . Principio Cratilum ,■ de in He- 
radit um f postremo octo annos Socratem audi- 
vit , quin non modo suis in casibus noti de.se- 
¥uit , verum .etiam universa ejus bona pro Ma- 
gistri vita judicibus obtulit • Post Socratis 
mortem f Plato quamplurimas regiones peragra- 
vit , demum magnam Gr aciam , et Lucaniam 
petivit i ut in Pythagoree doctrina initiaretur * 
In hoc itinere , &t Cicero scripsit pluribus in 
locis , Plato collocutus est eum Archiia Taren- 
tino , Herennio,. Pontio Thelesino , atque cum 
Timeco Locrensi . Athenas reversus prope Cera-, 
tnicum scholam aperuit , eaihque tenuit usque 
id summam senectutem , Pene infinita , ac 
praeclara Dialectica prccepta ejus Dialogi cottt • 
Prehendunt , tam pro veritate detegenda , quam 
pro falsitate. declinanda , attamen in corpus 
'redacta non leguntur , neque artem ullam dii « 
Serendi conscripsit . 

Euclides Megarensis , qiii fidriiit ante Cftt. 
. 390 . an. p ratione sui Magistri abalienatus > 
pro morum philosophia Dialecticam praecipuum 
m medum f eluit • Hinc ejus auditorei , ut ex 

* 4 


Digitized by Google 




# 

Laertio discimus dicti sUAt ,et Megarenses Ut 
Dialectici Quantum ad ejusdem disserendi 
artem , tota erat iA quadam inductionum , ac 
conclusionum serie , eX qua disputandi pressa , 
ratione Eubolides illius distipuius muti a so- 
phismatum genera invertit , adhibuitqhe .. At 
Diodorus, qui dicitkr . Crbhus , hujus schoU 
alumnus sumtno nitore conjectus est , quoniam 
Stilponis argutias refellere ignoravit i Megareu i 
urguendi modus in Europi barbarie renovatus 
inter NOmirta/ium , et Singularium , atque in u 
ter Thomistarum et Scotistarum scholas diutii - 
sime regnavit . ... ... j 

Altet ' Sacratis discipulus fuit Aristippus ] 
qui ante Chr. 406. an, floruit i Hic , r* l/r^/ 
Cyrenarum Socratis fama fercitUs , Athenas 
Venit , ut eum audiret , Aristippus fuit Secta 
CyrenuicX auctor 4 At tjus sequaces j eque Phy- 
sicam ac Dialecticam n egi exedunt . Non miretis 
l & tur ) si ‘tohr.em ititer et voluptatem nbllum 
discrimen (funerent. Quin imo interiorem dumi- 
taxat voluptatis , uut doloris Sensum putabant 
ven es^f judicium , quia sentiatur . Verum pb- 
testne quisquam dicere, inter eUm , qhi doleat t 
et inter eum qui in 'voluptate sit , nihil inter- 

esse . Aut ita, qui sentiat f non apertissime 
msamai. 1 ix..J 

Postremiis Socratis disciphlus fuit Anthiste- ' 
• n * s -Atheniensis , Cynicorum secta; Jnstituior i 
Paucissima hic de arte disserendi scripsit, ut 
ex Laertio, in ejus vita » _ Dos iit in gymnasio , 


Digilized by Google 


Otqtie Diogenem Sinopeuhl , quem Cynicum co- 
gnominant , ' habuit auditorem . En , Josepht 
doctissime , Pelui i surculos Dia/ecticie piante , 
quam Zerin seruit Soctates y fj usque discipuli 
excoluerunt . Dicendum medo est f quales ei 
quatito? fructus unhsquisque eorum produxerit i 
iLx Platonis auditoribus , ceteris presiitere 
Aristoteles Schole Peripatetice institutor et 
princeps , atque Xenocrates Magister Xenonis 
Cittici , aili Stoicorum est parens i 

Aristoteles Stagirites N icomachi Filius , ma- 
gnique Alexandri preceptor , floruit ante Chn 
an. 350. Hic enim adeo prestavit , ut excepto 
Platone , parem noti invenias . Quis enim illo 
gravior in loqtiendo , in sententiis argui ior } iri 
docendo copiosiot * in edisserendo subtilior , a’c 
tandem in inveniendo , disponendoque admirabi- 
lior ? Referti sunt ejus libri et omnigena rerum 
cognitioni , et verbis illustribus i Senex impie - 
tatis crimine a sacerdotibus accusatus , aufugit t 
ln Isyceeo eidem successit Theophrastus il/iai 
auditor , quo mortuo pene siluit licet in ets 
docuerint Eicon , Aristo , Critolaus , Demetrius - 
Phalereus ) et Strato cognomento physicus 4 
Quod spectat ad Aristotelis Dialecticam , in 
qua fuit pnestantissimus y ejus libri sunt de rct- 
tione disserendi multi , et multum probati 4 
Etenim veteres scriptores artis hujus usque a 
principe illo , atque inventore Zenone repetitos 
unum in locum conduxit , et naminatim cujus - 
que prscepta magna conquisita tura perspiouS 

00 * 


te> 

Conscripsit , et enodata diligentissime exposuit i 
Scis enim nihil esse simul et inventum , et 
perfectum . Stagirites itaque omnium primus 
attulit hanc artem omnium artium maximam , 
- et quasi lucem ad ea , quit- confusa , jejuna , et 
exilia cntum ante annos scripta erant . 

Ad Platonis scholdrti refertur quoque Zeno 
Cittieus ante Chr. 300. an. qui fuit Xenocratis 
Chalcedonii discipulus . Trigesimo sum xtatii 
anno Athenais ivit , ht iiras illos nosceret , 
'quorum opeta lectitarat . Principio Craten * 
deinde Stilponefn i Xenocratem , atque Diodo- 
rum Crontim audivit . In Stoa scholam ape* 
ruit , habuit que nonnullos discipulos , quos mo- 
rum honestate plus , quam scientiis informabat i 
Etenint multa de justitia , de fortitudine , de 
temperantia , de amicitia , deque hujusmodi ahis 
Stoici graviter , et enucleate scripserunt. Quan- 
tum autem ad artem disserendi , quam ab 
Oratoria arte sej ungerent , nihil in eo gene- 
te , quod ad disputandum valet , praetermis- 
sum est. Quaque Dialectici nunc tradunt , et 
docent, nomie ab illis philosophis instuta suhtj 
' kt inventa ? 

At, inquies, pr teter dinumeratos iisdem fere 
iempbrihus floruerunt etiam Parmenides , Xe- 
nocrates Ciren.ei , Stilpo Megarensis , ac deni- 
que Epicurus tantx scholte conditor , qui si 
Dialectici non sunt habendi , nescio hoc nometi 
cui tribui possit . Sed quid insipientius , quarti 
isti omnes i Parmenides enim , et Xenocrates 

iritrtt 


Digitized by Googlt' 


.. : . . H 

increpabant eorum arrogantiam , quasi irafi , 
Hui cum sciri nihil possit , audeant se scire 
dicere . Uipsum dicendum de Cyrenxis qdi 
hegant esse quid quam , qtlod percipi possit ex- 
trinsecus , sed ea se sola percipere , qti.e tactil 
intimo sentiant . Nihil de Stilpone. Quam 
fnu'ta ille cofitra sensus , 'quam multa contra 
omnia , qu.e in consuetudine probantur ? Nihil- 
que de Epicuro , 1 eujus tt>ta Dialectiea in sen- 
sibus erat . It e mq ile ex Dialectica tollit defi- 
nitiones : nihil de diitisione ddcet : non quomo- 
do efficiatur concludaturqile ratio , tradit : non 
qua via captiosa solvantur , ambigua distinguari - 
tar , oftetidit ■. Tu quidem, inquis, loiurrt 
Epicurum e philosophorum choro sustulisti . 
Ita sane, flatu qtiomodo philosophiis, qui disse- 
rendi artem nullam habuit ? qui in physicis tam 
plumbeus , qui Solem bipedalem facit , qui de 
atomis tot puerilia fingit ', qiii tandem regulam 
veri , et falsi in sensibus ponit ? Nonne hxc 
discere liidus esset ? Verum ab hoc tam credii- 
lo , qui numquam setlsus mentiri putat , disci- 
damus. 

Insuper pressifis affis , et inquis , quod Arce 
silas , ChrysippuS , Pyrrho , et Carneades sum- 
mi Dialectici fuerint , qtioniam Arcesilas fuit 
medix Academix parens , Chrysippus fitlcire 
putabatur porticuih Stoicorum , Pyrrho scepil - 
eorum' sectam , et Carneades novam Academiam 
eonJidit . 

Primum Arcesilas Pilanx natus in JEolide- 

*ntc 


! 


4 


% • . 

* • ^ 

ante Chr. 290. floruit ; Cratique in Academia 
successit . Juxta Laertium Arcesilus omnium - 
primus utramque in partem disserere aggressus 
est . Quod esi omnino falsum ex ipso Laertio , 
qui in ejusdem vita etiam scripsit : Primui 
Orationis modos , quos Plato tradiderat , novit , 
'effecitque per interrogationem ct resportsionem 
contentiosius Id ipsum asserit Cic. libro de 

• Oratore tertio: Arce silis primum. , qui Polemo- 

nem audierat , ex variis Platonis libris , et 
sermonibus Socratis , hoc maxime arripuit f 
nihil esse certi * quod aut sensibus , aut animo 
percipi possit : quem fuerunt eximio qubdar/i 
Usum lepore dicendi , aspernatum esse omne 
animi , sensusque judicium ; primumque insti- 
tuisse , tlon quid ipse sentiret , ostendere ; sed 
centra id quod quisque se sentire dixisset , di- 
sputare . Ai darius libro de finibus secundo : 
Socrates percontando , atque interrogando elicere 
solebat eorum opinibnes , quibuscum disserebat j 
iit ad ea , qu.c hi respo id ssent , si quid vi le- 
tetur , diceret . Qui mos cum a posterioribus 
non esset retentus , Arcesilus euiti revocavit , 
tt instituit • Hoc ipsum in questionibus Aca- 
demicis novam appellant , qux milii vetus vi- 
detur ; siquidem Platonem ex illa veteri nume - 
• j. ramus , cujus in libris nihil affirmatur , ei iri 

utramque partem multa disseruntur , de omni- 
bus queritur , nihil certi dicitur . Hac de cau- 
. sa sicut i Tib. Gracchum populi Poma ni per- 

' . turbatorem , ita Arcesi/am Reip. philosophorum 

• „ e 



* 


Digitized by Google 


. ** 

fversorem appellavit : Habendus ergo Dialecticus , 
pt quidem summus , qui negat quicquam sciri y 
neque comprehendi posse , ne illud ipsum quod 
fi. ocrates , st nihil scire ? Sed si nihil sciri ; 
ni hi /que comprehendi possit, quo pacto rationis 
artificia convellere posse , dicebat ? Insuper not- 
iis innotescit probabilitatem maximam vim ha- 
bere in artibus . Artes autem sine»scientiis esse 
non posse . Qua cum fint , pateretur fortasse 
hoc "Raffael Urbinus aut Michael- An gelus , aut 
Titianus nihil se scire , cum in eorum operibus 
esset tanta solerjia ? Vide quxso , quos , et 
quantos laqueos sibi Scepticf texuerunt . 

Quantum ad Chrysippum Cilicum professione 
Stoicum , et Zenonis Auditorem, qui ante Chr. 
£ 30 . an. vixit , scis illum fuisse virum et 
vafrum , et ingeniosum . Scis etiam eundem 
scriptitasse plusquam septigentos libros , quorum 
pars maxima in Dialecticis versabatur . Sed 
intellege , ouid Scioppius in Elementis philoso- 
phia sioictp moralis : neque tamen , ait , defen- 
dere , ac negare velim fuisse Stoicorum non 
paucos , qui specie ingenui illecti >, inanibus ar- 
gutiis Ipdibria quadam excitando severissima , 
et gravissima ortionis in contemptum adduxe- 
rint ; quorum princeps jure dici possit Chry- 
sippus , qui cum esset magna ingenii vi p ra- 
dit us , mireque ad quidvis excogitandum celer 
et acutus , nihil aque solebat labofare , quam 
ut non reliquarum tantum' sectarum inventori- 
bqs contradiceret , sed a Magistris etiam su/q 

Zeno» 


% e none , et Cieant e pleri sque in rebuS dissideret,, 
1'uitne summus Dialecticus , teste eodem Sciop- 
pio , qui persep.e scripsit eadem , saepius sibi 
contraria , ac repugnautia ? 

Sequitur Pyrrho Peloponesiacus , qui primo ' 
picturam exercuit , atque artate Alexandri Ma- 
gni , quem suis in bellis comitatus est , floruit. 
Pyrrho Anaxagarxr auditor , illa ipsa Sentiit , 
qur Arcesilas , proindeque nihil decerni > neque 
quidquam comprehendi posse dicebat . At de 
Pyrrhoniis ita A. Gellius lib. %l. Cum h.ec 
autem consimiliter tam Pyrrhanii dicant , quam 
Academici , dtjjtrre tamen inter sese , et propter 
alia qu.edam , et vel maxime propter ea existimati 
sunt , quod Academici quidem ipsui/t illud nihil 
posse comprehendi comprehendunt ; et nihil posse s 
discerni , quasi discernunt : Pyrnhoaiii ne ii qui- 
dem ullo pacto videri verum dicunt , quod aihil 
esse verum videtur . Sextus autem Empyricuf 
Pyrrhonios inter , et Academicos aliud discri- ' 
pien invenit , scilicet : Arcesi/as amnem judicii 
suspensionem habuit bonam , atque solam adji- 
piationem uti semper malam putavit. Sed Pyr- 
rho , ej usque auditares adfirmationem non esse 
secundum naturam , verum secundum id quod 
apparet , disputabant . Qui i multa ? Inter mor- 
tem , et vitam Pyrrho nullum discsrimcn agno- 
vit , quod Epictetus , licet hanc sectam dilige- 
ret , damnabat . 

Sequitur po (tremo loco Carneades illustris 
philosophus Grecus , qui habetur teri i a- Acas/t- 


'Digitized by Google 


pii* parens , et floruit ante Ckr. 160. an. ve- 
gum qui Academi ,e auctor ? nonne scis Carnea - 
liem fuisse veteris instaut atorem , vel venuq 
assertorem ? Hinc f icero hero de nat . Deor. 
primo : la philosophia , ratio contra omnia dis- 
serendi , nullamque rem aperte judicandi , pro- 
fecta a Socrate , repetita ah Arcesila , confir- 
mata a Carneade usque ad nostram viguit xta- 
tem. Hic enim disputans , omnibus veris false; 
quicdam adjuncta esse tanta similitudine , ut in 
iis nulla insit judicandi , ac assentiendt nota « 
At, inquies , eum maximum fuisse Dialecticum, 
quoniam de eo sic Cicero scripsit • Carneadis 
yis incredibilis illa dicendi , et varietas argu- 
mentorum perquam esset optanda nobis : qui 
pullam in illis suis disputationibus rem defen- 
dit , quam non probarit , nullam oppugnavit , 
quam non everterit • Ulterius dices ? Nonne, 
ipse Cicero eum extimuit , cum it; libro de 
■ legibus primo ait : perturbatricem autem harum 
omnium Academiam hanc ab Arcesila , et Car- 
neade recentem exoremus , ut sileat . Nam si 
invaserit in hxc , que satis scite nobis instru- 
cta , et composita videntur , nimias edet ruinas . 
Quam quidem ego placare cupio , submovere 
tton audeo . Ex quibus tandem optime concludis ^ 
Carneadem summum fuisse Dialecticum • 

Sit sane Carneades Dialecticus , et quident 
nummus . Dic mihi , vir prestantissime , cum 
Logici finis sit veritatem cujusque generis in - 
pdtiqare , estne Dialecticus f qui eam tollit , 


tf 

ejusdemque est eversor ? nonne in Senatu Rol\ 
mano maxima populi frequentia cum is pro 
justitia , et in justitiam Jisputasset , eam radici- 
tus evulserit i Ulterius qui de omnibus dubitat t 
dubiamne quoque reddit sui ipsius assertionem ? 
Similiter } qui universa ut falsa habet , nonne 
eidem est quoque falsum , quod ipse asserit l 
Hinc profecto intelliges Ciceronem timuisse 
Carneadem , non ut potentem Logicum , sed ut 
iniqu.e mentis hominem , quem sapienter placa- 
tum malebat , quam submotum ; amicum potius 
quam hostem implacabilem , inexpiabi/emque 
optabat . Quid tnirum ? Diis manibus ne noceant) 
fortasse nos ip i quotidie non litamur 1 

Satis multa de veterrimis Dialecticae Scripto- 
ribus . qui eam /em vel invenerunt , vel auxe- 
runt^ vel perpoliverunt ad Cx-aris usque aetatem. 
Secundo autem ecclesi.e s.ecu/o , Alexandriae , ad 
quam veluti meYcutum bonarum artium cum 
literati omnes confluerent , invaluit quadam phi- 
losophandi ratio , quae ecclectica , dicebatur . Ejus 
erat ex singulis philosophorum scholis tum tem- 
poris florentibus qux-dam exprcepere , aliaque 
mutare . Qu.e phihj^Qpnsndi ratio adeq placuit 
sanctissimis , ct doctissimis ecclesia.' Patribus , 
Ut 'statim per universum Christianorum orbem 
propagata fuerit. Huic accessit , quod novatores 
quinti suculi Aristoteleis , ac Stoicis praesidiis 
abutentes no tros Doctores adgrediebantur , qui 
ut adversantium argumentationibus occurrerent , 
fadem deputandi arte etiam, imbuebantur. . 

• • > “ ' . Quam - 


Digitized by Googli 


I? 

Quamobrem "Dialectica iTla ex Stoica , atque 
Peripatetica conflabatur , qute usque ad sxculum 
duodecimum in occidente fuit tradita , maxime 
quia S. Augustinus eam discipulis suis com- 
mendasse dicitur . 

Verum labente duodecimo saeculo , scholastici t 
sive christiani occidentales Aristotelis libros 
• ab Arabibus versos , atque ab iisdem interpre- 
tatos accepere . Sed pernimio rixandi ardore 
ducti , Dialecticam , ac Metaphysicam per se 
obscuras , atque involutas novis subtilitatibus , 
novisque contortissimis qucstiunculis ac laqueis 
ideo foedarunt , ut nihil supra • Etenim cum 
linguie Grxc<g essent inscientissimi , Aristotelis 
libros neque legere , neque interpretari poterant . 
Dinc utilioribus neglectis , sophistica dumtaxat 
docuerunt , atque mirum in modum amplifica- 
runt . Quamquam S. T hornas vir divina mente , 
ac rerum recordatione incomparabilis , corrigere 
quidem studuit , attamen nolens auxit , proba- 
vitque . Hajusmodi ineptissima disserendi ars 
ad saeculum usque decimum quintum magna fuit 
in laude , Nostra vero dtate jacet tam contem- 
pta , ut vix quidem in quibusdam Monachorum 
familiis foedissima ejus rudera extenuata cer- 
nantur . lllee , dicam Monacorum familia, qu<e 
voluptatibus , otio , languore , desidiaque popu- 
lorum animos infecerunt , itemque opinionibus , 
maliique moribus eosdem delinitos molliverant » 

At initio decimi quinti seculi Laurentius 
Valla Italus , Rudolphus Agricola Germanus » 

b Lu- 


I§ 

LuJovieus Vives Hispanus , ‘ ac Petrus 'Ramus 
Gallus , ve/uti quatuor belli fulmina , huc usque 
immotam scholasticorum arcem uno impetu 
acriter oppugnarunt , ac pene delerunt . Etenim 
Valla Roma natus anno 1415. linguarum cum 
esset peritissimus , omnium primo occultissi- 
mam sermonis lati ni barbariem cum suis ele- 
gantiarum libris defaedare curavit. Insuper cum 
esset mordacissimus , modo Aristotelem , modo 
Ciceronem , modoque Virgilium vellicavit . 
Quod spectat ad ejusdem Dialecticam , prath^ 
paucissimas animadversiones in Logica sui tem- 
poris non qu trendum est ultra .• Uno verbo 
plus in destruendo , quam in edificando valuit . 

Rudolphus Agricola apud Frisios natus anno 
1442. diutissime 'lectioni . . ac meditationi va- 
cavit , Post ejus mortem La^fnii anno 1516". 
typis mandatus fuit liber de inventione Dia- 
lectica . Sed qua Dialectiea , Dii boni ! Proc- 
ter sermonis lati ni puritatem non aliud inve- 
nies . Etenim nihil de divisione , docet : rion 
quo modo efficiatur, concludatur que ratio, traditi 
non qua via captiosa solvantur , atque ambigua 
distinguantur , ostendit . 

Vives Valentia natus anno 1492., quampluri- 
mis de rebus latinissime scripsit . Sed quod ad 
artem Dialecticam pertinet de syllogismo liber 
uniis , de probabilitate alter , deque disputatione 
tertius in lucem editi anno 1555. Efflorescit 
iis in libris eloquentia putius , quam philoso- 
phia yis . Vellem ut legeres • Est ne Dialecti- 
cus t 


Digitized by GOOgle 


eu* i ef quidem summus , £«z' mentis actus > 
saltem praecipuos , minime expendit ? Qui ver 
sabulorum , et propositionum naturam non ex- 
ponit ? lllene Dialecticus , qui veritates cujus- 
fue generis non videt , et principia , ex quibus 
oriuntur , /10« ostendit ? lllene denique Diale • 
cticus , 71« /k*Ai 7 4/f rerum definitionibus , ac 
divisionibus , nihilque de errorum caussis , >0- 
rumque emendatione , t/oeer . 

Petrus Ramus ex pauperrimis editus paren- 
tibus anno 1516., quamvis hebes , , ac 

/cr/zf stupidus , quamvis sero , ef duram servi- 
tutem in Navarrte collegio serviret ; verumtamen 
Cleantis instar oleo , ef lucerna mafkpuum di- 
sciplinarum lumen sibi comparavit . Quin imo 
tanto sciendi desiderio exarsit , ut solo labore , 
et diligentia in id Hierarum splendoris perve- 
nerit , ut trigesimo sue etatis anno adversus 
Aristotelem scripserit , atque sequentem thesin 
sustinere ausus sit : Quaecumque ab Aristotele 
dicta fuissent, esse commentitia. Rei novi- 
tate attoniti , atque temeritate judices percussi 
irrito conatu per diem integrum fuit Magistra- 
tus . Ita barbari barbare vocabant ejusmodi 
scholastica exercitia . Sic Freigius in vita Pe- 
tri Rami . Scripsit Ramus istitutiones Logicas r 
qu<e eum reliquis auctoris libris damnati e fue- 
runt , et ipse in prielio divi Rartholornxi fuit 
occisus. Hoc ia numero, est quoque habendus 
Idarius Nizolius Brixellensis . 

Ineunte autem seculo decimosexto floruit 

b a Fran- 



t 


B r ancis cus Baco magnus Anglie Cancellarius , 
vir maximo ingenio , ac diutina lectione , et 
meditatione contritus • h enim fuit , qui om- 
nium primus imperfectiones scholastice philo- 
sophia novit , ostendit , atque emendavit . Is 
etiam fuit , qui omnium primus pro ratione 
perficienda summopere labor avii - Universi hu- 
jus auctoris libri Dialectica Sunt referti , sed 
maxime ejus novum scientiarum organum , in 
quo de modo inductionis conficiendis disseruit , 
ut Aristoteles pro syllogismo absolvendo . Baco 
itaque habendus veluti unus nov<e Dialectice 
prtecursor . 

Hisce temporibus floruerunt etiam Petrus 
Gassendus Gallus , ac T hornas Hobbesius Anglus. 
Mu tos Logice libros confecit Gassendus , sed 
precipue philosophiam Epicuream instauravit , 
castigavitque . Hobbesius ; pr teter tractationem 
de Cive , etiam Dialecticam condidit , quam, 
artem computandi appellavit , Nihil novi pre - 
ter inscriptionem legitur . Universa , qux in 
vulgaribus Logicis illius etatis , ipsa com- 
prehendit. Nonagenarius autem vitam finiit t 
et laborem - 

Post omnes ante dictos meliori methodo , 
atque acriori ingenii acumine de re Logica 
tartesius Gallus vir doctissimus egit . Hic na- 
tus anno 159 $. pueritiam linguis in addiscen- 
dis Se occupavit . Annorum autem 1 1 apud 
Batavos non prxliandi caussa , sed hominum ut 
mores multorum videret , et U~rbes cum Prin- 
cipe 


Digitized by Googlc 


ei pe Mauri tlo commoratu s . Quantum ad Dia - 
lecticam libellum confecit : De methodo ratio- 
nis rect/e dirigenda , atque inquirendx in scien- 
tiis veritatis . Qus hac in Logica culpantur t 
notarunt plures . 'Verumtamen a viris cordatis 
maximopere commendatur . L quia Conculcatis 
veterum prxjudicixs , lectores excitat ad veri- 
tatem inveniendam : II quia non ex aliorum 
mente , sed propriis viribus universa explicat t 
atque enodat . Postremo qui a verba inania , ac 
vi prorsus orbata ab arte disserendi , rejecit . 

Ex Cartesii discipulis , exteris praestitere 
auctor libri de arte cogitandi , et Pater Male- 
branchius . Quantum ad primum ars dlla multis 
tribuitur . Verum quicumque sit ejus scriptor , 
celebratur etiamnum , tam ob rerum perspicui- 
tatem , et ordinem , quam ob earumdem solidi- 
tatem , atque exemplorum delectum . Quanta 
quanta est , quatuor libris comprehenditur , quo- 
rum primus de ideis , alter de judiciis pertra- 
ctat . Tertius de ratiocinatione , ultimuj vero 
de methodo late fuseque disputat . At , inquies , 
estne omnibus numeris absoluta hujusmodi ars ? 
Minime , inquam , quia in ea , qux sequuntur , 
desiderantur a doctis. 1. in idearum origine 
errat , quas non a sensibus , neque a reflexione 
repetit , sed in anima habet veluti insitas. II. 
paucissima de arte critica pr&cepta exponit . 
III. de propositionibus , ac de syllogismo , juxta 
morem , tam prolixe agit ut Fabium, delassaret 
loquacem . lternque inutilia maxima verborum 

b 3 copia). 


<2S 

copia , et necessaria jejune , atque exiliter ex- 
plicat • Uno verbo ars cogitandi ad eradicanda 
vetera prx judicia , atque ad tollendas falsas 
opiniones minime sujficit . Habendus est itaque 
ejus auctor veteris Logica instaurator , non 
autem nova Dialectica conditor . 

Nicolaus Malebranchius Parisiis natus anno 
1^3 Initio Sacra Scriptura studio se totum 
tradidit , dein a Car te sii libro , qui de h»mine 
inscribitur , excitatus, philosophiam sic coluit , 
ut trigesimo sexto su.e at at is anno , artem de 
inquirenda veritate vulgaverit . Profecto ha- 
bendus est Maebranc/uus unus ex tot recentio- 
ribus , qui novam' Logicam instaurarunt . Nam 
ejus Dialectica quamplurima veritatis mysteria 
enodat , ejusque cogitationes perquatn claro or- 
dine exponit ; attamen quia a rerum veritate 
removit sensus, et quia potior est jn devitan- 
dis erroribus , quam in investiganda veritate , 
iccirco perfectam Dialecticam non scripsit . Hicc 
de Car t eo io , ejusque discipulis usque ad Lokium 
sic viguit , ut pene nulli alii docti viderentur . 

Si quis enim universa praeteritorum virorum 
Dialectica scripta volutarit , profecto intelliget 
illa esse totidem bona, logica tentamina . Ver- 
gente autem seculo decimo septimo cum eccle- 
ctica philosophia capit reviviscere , non defuere 
qui liberiori, et acriori ingenio Dialecticam 
tractarent , eamque non mo lo ab omni servitu- 
te , ac rerum jejunitate , ac verborum inanitate 
liberarent , veium etiam rebus perquam soli- 

dis\ 


Digitized by Google 




2‘3 

Tth , et utilibus nitide , et perspicue explicatis 
replerent. Horum omnium princeps fuit Johan - 
nes Lockius , quem sequuti Christianus Wolflus > 
ali ia. plures . 

Lockiuf suam Logicam e fi Jit anno 1697. 
ouatuor libris comprehensam , in quorum primo 
pro aris , et focis disputavit universas rerum 
ideas repetendas esse partim a sensibus exterio- 
ribus , partim a mentis reflexione . Quamobrem 
hac in re Aristotelis opinionem instauravit , et 
Cartesianorum Doctrinam sustulit . In secundo 
libro agit , quo pacto ide.e ipsae acquiruntur . 
Tractat in tertio de vocibus , earumque proprie- 
tatibus . Quartus denique in cognitionibus hu- 
manis in genere , Ac sigillat im in veritatibus y 
qux tam ex ratione y quam ex historia eruun- 
tur , versatur . 

Sed qu* viri docti in eo damnant , sunt 1. 
repetitio earumdem rerum , et quod maxime 
mirum , nullius momenti: 2. res involutas , 
vel non extricat , vel male enodat, g. irrito 
conatu autesivit materiam esse cogitantem . His 
dictis , nunc reliquorum Dialecticorum , si pla- 
cet , States , et gradus prosequamur . 

Quod in Anglia Lokius , idipsum fecerunt 
in Gallia Manotte ; in Germania Christianus 
ThomasiuSy Andreas Rudigerus , et Christianus 
V/olfius ; in Italia denique Antonius Genuensis t 
A/oysius Verneus Lusitanus , atque Ab. Ange- 
lonus.De quibus singillatim, et ne nimius sim , 
■ Stricte dicam . 

fc 4 Ma- 


t \ 
Mari oli e m rebus phy sitis diutissime versa- 
tus , etiam logicam edidit duas in partes tri- 
butam , quarum aiteru quasdam propositione * 
per se claras , ceu principia continet . Alter m 
vero modos , ex quibus veritates cujusque gene- 
ris 'ab iisdem principiis deduci possunt. Hinc 
qute arguendi ratio , et quo pacto errores , er 
sophismata internoscenda sunt , notat , Summo- 
pere hic auctor commendandus ob claritatem 
suarum cogitationum , ob rerum ordinem , at- 
que ob exemplorum delectum . Verum , quia 
artem Criticam tam necessariam ne quidem 
tetigit : nihil de veritate probabili egit : omni- 
genus errorum caussas non vidit : sequitur Ma~ 
riotti Logicam mancam esse’, et imperfectam . 

Christianus Thomasius Hahe natus anno 1 727. 
in Introductione ad philosophiam Aulicam nie- 
vis , atque erroribus , quibus Dialectici supe- 
riores Logicam infuscarunt , detersit . Verum 
tanta Eruditionis moles viris doctis est omnino 
inutilis , tyrones opprimit. Hoc in' numero ha* 
bendus quoque Audreas Eudigerus. 

Denique Christianus Wofius maximi nominis 
vir accuratissime vocabula definivit , atque acu- 
tissime veritates cujusque generis detexit , de- 
monstravitque . Inquis ergo , hanc unam esse 
Logicam perfectam ? Minime , inquam , nam le- 
ctores rerum minutissimarum atque inutilium 
perpetua demonstratione laborant . Insuper exem- 
plorum copia eosdem fatigat, i. perfectam cri- 
ticam 


t' Digitized by Google 


picam M* tradidit i Denique hctienom tine 
ulla delectatione homines negligunt. 

• Sequitur Antonius Gt nuens is ai omnia sumi 
na natus , qui a magistris parum institutus , 
■naturam habuit admirabilem * Omnia magna 
erant in eo , sed corporis actio singularis • 
.Manus enim , humeri , latera , oc«/i , status proce- 
ritas , gratia , incessus , omnisque motus cum ver- 
bis 4 , sententiisque consentiens , erant hujusmo- 
di , ut statuo nihil fieri potuisse perfectius. . 
Unus, ut scis , Josepkus Ciri Ilus omnium elo- 
quentium jurisperitissimus , • « jurisperitorum 
emnium eloquentissimus cum eo in Cathedra- 
poterat decertare . Illius viri domus cuncte Ita U 
lia , quasi ludus quidam patuit , atque officina 
docendi . M«g nus philosophus , et perfectus ma- 
gister inter parietes aluit illam gloriam, quam 
nemo quidem est postea consequutus • Hujus 
viri egregii interitus , non modo prasentem li- 
teratorum Civium , bonorumque penuriam attu- 
lit , sed etiam et auctoritatis , et prudentia 
triste nobis desiderium reliquit • Verum id , 
quod propositum erat , prosequamur . 

Quinque in libros tribuit ejus Dialectice 
Institutiones tertio editas anno 1 7-66. , quarum 
finis cum sU humane rationis perf ectio , act 
eam comparandam gradatim accedere curavit , 
proindeque libro primo mentem emendare tot , 
tantisque erroribus tum animi , tum corporis 
foedissime inquinatam , studuit • Illam reddidit 

y rerum 


’ Digitized by Google 


rerum omnium inventricem in secundo . Hin * 
idearum origo, et genera. Hinc sensuum usus> 
efue humana , <,ue divina auctoritas. Hinc li- 
brorum genuinitus , et integritas Hinc denioue 
vocabulorum usus , abusus , imperfectio . In 
tertio autem hiaro eamdem facit judicantem tam 
veri , quam falsi non modo in scientiis , atque 
rebus fidei , sed etiam qua enunciationum ope 
ju icia exprimi possunt • Ratiocinantem nobis 
prx et in quarto , quo fuse de ratiocinii natu- 
ra , deque vulgaribus arguendi formis , maxime 
de Syllogismo disserit. Ultimo loco de utraque 
methodo disputat disertissime . 

Quid est , inquis , quod in hisce elaboratis- 
simis Logic* elementis requiris ? Dicam , et 
quidem discendi causa magis , quam meum 
magistrum et amicum , et benefactorem virum 
incomparabilem reprehensum velim . U tinam 
viveret , aut vellem adesse posset ! Dicerem 
etiam, nam is , cum esset veritatis amantissi- 
mus me potius commendaret , ut pluries fecit, 
quam acriter reprehenderet . In quo igitur, in- 
quis , maximum peccatum peccavit tuus ma°i- 
ster ? Audi, queso , et ne irascaris , rogo . 

i. Quis ea emendare valet , que nondum 
novit \ 2 . aut quis invenire poterit, nisi prius 
et judicare , et ratiocinari , et disponere opti. 
me sciverit ? 

Aioysius Verneus Rome degen s , ibique suam 
artem Logicam quinque libris conclusam anno 
1 75 I * vutgavit . In horum primo de Logice 

Justo- 


Digitized by Gc 


ftT 

historia ; in secundo de ideis , earumque signis 
agit . Versatur tertius in enucleanda tam judi- 
cii , et ratiocinii , quam propositionis , et 
syllogismi natura . Quartus de veritate certa , 
et probabili disputat . Postremus autem de veri 
investigatione y atque explicatione tractat. Qui - 
ius omnibus artis syllogistice brevissimam ap- 
pendicem adjunxit. Sed hunc illustrem Lusita- 
num damnant viri docti j. quia idearum ori- 
ginem , quam latissime Lockius tradiderat , 
maxima verborum copia repetit : . quin i eas 
definiat y in classes easdem distribuit: 3- 9 uia 
quamplurima confuse spargit : 4* corollariorum, 
et scholiorum multiplicitate mens simul ' , et me- 
moria opprimuntur . 5 « denique veri investiga 
tio nonnulla inutilia continet , « de P e ’ 

dantissimo agunt, pedantismum sapiunt . . , 

Postremo clarissimus P. Angelonus Ccelestin.e 
pumili* abbas , Neapoli Logicam edidit anno 
I77 <2. In pnefatione plurimas voces adeurate 
definit. In libro primo varias idearum species 
persequitur , et vocabulorum usum exponit • 
Agit in secundo de judiciis , ratiociniis ; atque 
opinionibus . Quo in loco fusissime primo de 
' auctoritate sensuum , et testium , deinde de li- 
brorum genui nitate , et integritate , postea de. 
propositionibus , earumque veritate, et certitu- 
dine disserit . In tertio tandem , primo de me- 
thodo addiscendi , inveniendi , atque exponendi 
tum de divisione , definitione , ac de demon 
strutione pertractat? Multa quidem pr*clara ^ 


H 

maxime que ad probabilitatem Angeloni Logica 
comprehendit . Verum si ordine conscripta , si 
quadam inutilia contineat , et si muita 'per - 
<fuam necessaria pr*t et miserit , aliorum sit 
judicium . 

Pr*ter Angeloni Dialecticam paucis ab hinc 
anms alia multa Logic* instituta typis Neapc/i 
mandata sunt, et quotidie vulgantur. Sed quid 
in eorum jejunitate , atoue inanitate Discipuli * 
Bos ergo- Dialecticos appellamus ? an abutimur 
gloria nominis ? 

Post tot ac tanta illustrium tentamina moli - 
torum , quid me* valerent viret , hac veluti 
expressa in tabula cernes ; et ne diutius te de. 
tineam , paucissimis ea exhibebo . 

Principio quid mens humana in capite 
tamquam in arce , sine sensibus exterioribus \ 
sive nuntiis ? Deinde quid sensus ipsi, sublatis 
omnibus corporibus extra nos positis ? Vides 
ergo , quod sicuti corpora exsuscitant sensus , 
ita sensus mentem ceu creant , eamdem imbuunt 
sdeis atque ejusdem vires , et facultates omnes 
explicant . Hinc sensatio , perceptio , reflexio , 
meditatio , conscientia , et summa rerum repro- 
ductio . Hinc idearum compositio , vel resolu- 
tio , vel illarum cum tertia comparatio , quos 
menti* actus , perceptiones , judicia , et ratioci- 
nia nuncupamus . Hinc denique tot scienti* , et 
artes ; tot machin * et instrumenta , qu * omnia 
ex una tant * rationis vi profluxerunt . His 
omnibus accedit , quod arbitraria signorum , 

-v sive 


Digitized by Goojjle 


sive qocum ope , propria sensa alii cum no 
et nostra cogitata cum iisdem nos communica - 
nuis . Quid amplius ? ■ Nonne divini scripturit 
inventione , quasi prosto simus univetso homi- 
num generi cujusque temporis , ac loci ? Hunc 
in modum conclusa tota mentis humante per * 
quisitio in prima Logica; parte , quam docent elh 
appellavi , utentem alteram ad explanandam ac- 
cessi , in qua inspecta prius omnigena errorum 
scaturigine , quo pacto hi sunt declinandi , qua 
via reseranda veritatis arcana et veritate de- 
tecta qua ratione sit juventuti studiose tam 
viva voce , quam scriptis clarissime txplicanda 
ultimo loco exposui. Verum quid ratio in ho- 
mine , nisi computus ? et quid Dialectica , nisi 
ars computandi ? Hoc perfunctorie ab aliis di- 
ctum y est per me nitide et perspicue demon- 
stratum . Etenim ostendi , quod sicuti arithme- 
ticus in numeris , ita Dialecticus in ideis ope- 
ratur . ltemque quot regulas arithmetica , to- 
ti demque Dialectica comprehendit , ex quo tan- 
dem deduxi summo Dialectico , quem hic in- 
quirimus, 'pernecessariam esse perfectam nume-