Tuesday, July 16, 2024

GRICE E ZABARELLA: LA RAGIONE CONVERSAZIONALE E IL LIZIO DI POPPI -- FILOSOFIA ITALIANA -- LUIGI SPERANZA, PEL GRUPPO DI GIOCO DI H. P. GRICE, THE SWIMMING-POOL LIBRARY

 

Grice e Zabarella: la ragione conversazionale e il lizio di Poppi – filosofia italiana -- Luigi Speranza, pel Gruppo di Gioco di H. P. Grice, The Swimming-Pool Library (Padova). Filosofo italiano. Grice: “Most philosophers are stealing the voice of Zabarella; Poppi ain’t!” Primogenito di un’antica e nobile famiglia, eredita dal padre il titolo di conte palatino. Considerato il massimo esponente del lizio padovano.  Studia a Padova, dove e allievo di ROBERTELLO, TOMITANO, E PASSERI, laureandosi in filosofia. Succedendo a Tomitano nella cattedra di semiotica nello studio padovanoDeclina l'invito del re Báthory di insegnare in Polonia, ma gli dedica un saggio, l’opera logica, stampata a Venezia. Sono pubblicate a Padova le sue Tabulae logicae e a Venezia, il suo commento agl’Analitici II del Lizio. In risposta alle critiche mosse alla sua semiotica dai suoi colleghi, PICCOLOMINI, BALDUINO, E PETRELLA, compone a Padova la “De doctrinae ordine apologia.” Apparvero rispettivamente i suoi saggi, la “De naturalis scientiæ constitutione, e i De rebus naturalibus; postumi comparvero i suoi commenti incompiuti alla fisica e al de anima di Aristotele. I libri della sua biblioteca sono conservati presso a Padova. Altri saggi: Opera logica, Venezia; De methodis; De regressu, Venezia, Bologna, Tabula logicæ, Venezia; In duos Aristotelis libros posteriores analyticos commentarii, Venezia, De doctrinae ordine apologia, Venezia, De naturalis scientiæ constitutione, Venezia, De rebus naturalibus, Venezia, In libros Aristotelis physicorum commentarii, Venezia; Opera physica, Francoforte, Verona; De generatione et corruptione et Meteorologica commentarii, Francoforte; In tres libros Aristotelis de anima commentarii, Venezia, De mente agente, De rebus naturalibus ; De sensu agente; De rebus naturalibus, Rivista di Storia della Filosofia, De inventione aeterni motoris e De rebus naturalibus, Bruniana & Campanelliana. Berti, Metafisica e dialettica nel commento di Z. agl’Analitici posteriori, Giornale di metafisica; Bottin, La teoria del regresso in Z., in Giacon, Saggi e ricerche, Padova; Bottin, “La logica in Z.”, Giornale Critico della filosofia Italiana; Cuttini, Natura, morale e seconda natura nel Lizio di Z., Padova; Pra, Un’oratio programmatica di Z. Rivista critica di storia della filosofia, Papuli, Da Balduino a Z. e Galilei: scienza e dimostrazioni, Bollettino di storia e filosofia; Poppi, La  scienza in Z. Padova; Poppi, Introduzione a lizio Padovano, Poppi, Ricerche sulla scienza nella scuola padovano, Rubbettino, Mannelli; Rossi, Il Lizio e i moderni: le ipotesi e la natura, in Lizio veneto e scienza, Padova. Tonelli; Z. ispiratore di Baumgarten; o l’origine della connessione tra ESTETICA e logica, Da Leibniz a Kant, Napoli, Treccani – Enciclopedie Istituto dell'Enciclopedia Italiana; Cantimori, in Enciclopedia Italiana, Istituto dell'Enciclopedia Italiana. Dizionario di filosofia, Istituto dell'Enciclopedia Italiana. Grice: “Z. is what I would call a proto-Griceian.” In fact, at Villa Speranza, Grice is often referred to as the English Z., after Z. produces extensive commentaries on Grice’s favourite tract by Aristotle, “De Anima,” and “Physica” and also discusses some Aristotelian interpreters. However, Z,’s most original contribution is his work in semiotics: “Opera logica.” Z, regards semiotics as conceptual analysis. One tool Z. calls ‘ordine’ (cfr.  Grice, ‘be orderly’). Another tool Z. calls “metodo,” by far predating Cartesio. “Ordine” relates to how to organize the content of a dictum to apprehend it more easily. ‘Metodo’ relates to how to draw an illatum, or implicatum. Zabarella reduces the variety of ‘ordine’ and ‘metodo,’ classified by other interpreters, to ‘ordine compositivo’, ‘ordine resolutivo’, ‘metodo compositivo’ and ‘metodo ‘resolutivo’. The ‘ordine compositivo’ from a principle to this or that corollary applies to this or that ‘creditum.’ The ‘ordine resolutivo,’ from a desired end to the means appropriate to its achievement applies to this or that ‘volitum,’ such as ‘pragmatics’ understood as a manual of rules of etiquette. This much is already in Aristotle. However, Zabarella offers an original analysis of ‘metodo’ The ‘metodo compositivo’ infers a particular consequence or corollary from a general principle. The ‘metodo resolutivo’ INFERS an originating principle from a particular consequence, corollary, or instantiantion, as in inductive reasoning or in reasoning from effect to cause. Zabarella’s terminology influences GALILEI’s mechanics, and has been applied to Grice’s inference of the principle of conversational co-operation out from the only evidence which Grice has, which is this or that ‘dyadic’ exchange, as he calls it. In Grice’s case, his corpus is intentionally limited to conversations between two Oxonian philosophers: A: What’s that? B: A pillar box? A: What colour is it? B: Seems red to me. From such an exchange, Grice infers the principle of conversational co-operation. It clashes when a cancellation (or as Grice prefers, an annulation) is in sight: “I surely don’t mean to imply that it MIGHT actually be red.” “Then why be so guarded? I thought you were co-operating.” H. P. Grice. Grice liked to recite Z’s works by heart. Saggi: Logica, Venezia, De methodis, De regressu, Venezia, Tabula logicae, Venezia, In duos Aristotelis libros Posteriores Analyticos commentarii, Venezia, De doctrinae ordine apologia, Venezia; De naturalis scientiae constitutione, Venezia; De rebus naturalibus, Venezia; In libros Aristotelis Physicorum commentarii, Venezia, Physica, Francoforte, De generatione et corruptione et Meteorologica commentarii, Francoforte, In tres libros Aristotelis De anima commentarii, Venezia. Z. Logicam dicunt  cfle  facultatem , quod  per  hanc eornm  refponfioncm  difficultas,  qui  in  pn fentianos  vrget,  non  foluitur";  quum  enim conflat  Logicam  habitum  cfle  intellectualem, & credendum  fit  plenam , Sc  sufficientem  cfle  talium  habituum  enumerationem, quam  Ariftotel.  in  6.  lib.  de  Moribus fecit, attamen  nondum  apparet,  ad  quem  ex  illis habitus  logi»  redigendus  fit : imo  nos  ad nullum  eorum  redigi  pofle  demostrauimus: et in  sola  mentis  conceptione  confiftuntjfabricat  enim  illa  intclleftus,  vt  ijs  iuuetur ad  rerum  cognitionem  adipfcendam;  hic non sunt  nili  conceptus  animi, qui  voce  articulata fune  a nobis significari;  vox  enim articulata  cft  lignum  conceptus , qui  ellin animo , duplex  autem  cft  ciufmodi  vox, vt in  huius  libri  initio  diccbamustalia  namque fignificat  conceptum  rei,  vt  homo,  animal; alia  vero  conccpcumconceptus, vt  genus, fpecies , nomen  , verbum , enuntiatio , ra-quial.ogicancquc est scientia, neque  intel-  £ tiocinatio,  & alii  huiufmodi;  propterea le&us , neque sapientia , neque  prudentia, neque  ars;  qui  igitur  faculratcm  cfle  dicur, fi  facultatem  alium  quendam  habitum  cfle putant  pritcr  illos  quinque,  Atiftotclem  in habituum  enumeratione  mancum, ac  diminutum faciunt;  fi  vero  nonalium,  fcd  eorum aliquem,  id  declarare  debebant, et argumenta, qui  nos  attulimus, folucre, quod ipfi  neque  fecerunt,  neque  facere,  vt  arbitror, potuerunt. hx  vocantur  fecundi  notiones ; illi  autem primi : prius  enim  mens  rem  concipit : deinde in  eo  conceptu  alium  conceptum  effingit, enmque  voce  fignificat,  qui  dicitur vox  fecundi  notionis , & eft  nomen  potius conceptus,  feu nominis,  quam  rei:  voces quidem  primi  notionis  non  funt  inftrumen ca.fed  ligna  conceptuum,  vel  falrem  ipfi  pri mi  reru  concentus  nulla  ratione  inftrumenta funt, fed  imagines  rerum,  vt  docet  Arifto telcs  in  principio  libri  de  Interpretatione; propterca i»  Iacobi Z. Pataumi propterea  difciplinx  illae,  quj  in  his  vcrfantur.non  dicuntur  inftrumentales.  At  voces feciide  notionis instrumenta dicutrruriquoniam conceptus,  qui  per  eas  lignificantur. Tunc  instrumenta  nostri  intellectus:  nam  An-gere in  conceptibus  rerum  alios  fecundos conceptus  non  oportui/Tet. nili  aliquam  nobis vtilitate  prxllicuri  fuiiTent ; igitur  aliud non  funt,quain  inflrumenta:quouiam  ea  vtilitate  amota,  indigni  qui  a nobis  cognoicerentur.feu  formarentur,  extitiifent:fcd  quu vtiles  fint , & ad  rerum  cognitionem  capeffendam maxime  conferant, digni  fuerfit,  de  j quibus  aliqu*  difciplinx  conllituerentur; non quidem  per  fe  digni,  fcd propter  alia, ad  qua:  vtiles  funt:  propterea  lue  difcipline vocantur  inftrumentales:  quia  non  propter J^;^y.fe,(ed  propter  alias  tradit*  funt.  Has  ego i’.f , duas  cfTc  exiftimo, Grammaticam , & Logi- Gum**-  eam  : namvtraqueeftinftrnmencum  pliilo- i»  fophif.fed  alia, et  alia  ratione, que  difterentia  breviter declaranda est. Mentis humane officium  est,  tum  humanam  speciem  confti- tuere.taquam  proprie  eius  forme,  tum  etia proprias  hominis  edere  operationes,  quaru prxftanrisfima  eft  contemplari,  et cognoscere: deindc  vero,  et adionibus  nostris  pr$ef- Gramt-  fe, 5clnfpiccre  quid  a nobis  eligendum  quid tkt  mti-  ve  fugiendum  fit.  Sed  caeftipfius infirmitas.vr  ipfa  per  fe. abfque  alieno  auxilio,  tum  in  contemplatione , tum  in  adione  parum proficere  queat, et nemo  hadenus  fuerit  inventus qui solus  ipfe  cogitando, et ratiocinando plenam, & feiendarum  & agendarum rerum  cognitionem  fuerit  conlequutus-.fed artes oinnes feientic  ab  hominibus  per additamentum  inuente,&  pierfede  funtjpri mus  quidem  aliquis  in  aliqua  difciplinaali-  i quid  inuenittid  tamen  rude»&  iniperfedu ; alius  pofteaco  principio  adiutus , aliquid aliud  inuenit:deindealiusaliud  adiecit,  do nec  ad  perfedionem  per  multorum  operam dudafit; quifque  igitur  noftrum  dodorc  in- diget,ad  plenam  eorum  notiriam  aflequen- dam.qux  homini  humanis  viribus  vtentico gnofccrc  datum  eft , difeimus  autem  ab  alio aut  prf  fente> &  per  vocem  docente; aut  absente, &perlitetas, qu{  loco  vocum  funt;  id- circo quum  Scabalijs  intelligi. Et intelligere quid alij dicant, & feribant,  & addifeen-  j dum, &ad  docendum  omnino  necessarium fuerit, Grammatica  inuenta  eft.quf  concin- ne loqui,&  feribere  doceret;  cuius  quidem difeiplin;  cognitio,  si  omnes  vno  atque  eo- dem idiomate  vteremur,  minus  fortafle  necessaria,  licet  non  omnind  inutilis  nobis  esser,quum  fepe  videamus  rudes, & imperitos homines ilia, que  ab  eruditis  dicuntur, vel feribunturin  eodem  idiomate  non  inrelli- gere : fed  propter  linguarum  varietatem  est penitus neceliaru,  quum  neque  iiccraci  viri , ea, que  ab  alijS:aiio  idiomate  dicuntur. intel digere  queant, nifi  illius  linget  intelligeutii per  Grammaticam  fuerint  aifccutj:  propte- rea non  eft  eadem  apud  omnes  Grammatica, quia neque  ecdem voccs,neque  exdem  Ii terx,  vt  ait  Ariftot.  iq  principio  libri  de  Interpretatione jverfacur  enim  Grammatica  in fola  vocum, quibus  conceptus  animi  figni- fkantur,  limationc;&  quutn  ad  omnium  disciplinarum  intelligentiam  vtilis  fit , preci- pue  adomnium  prfllantisfimamcofert.que philofophia  est , eiusque  porisfimum  gratia  •s»***» inventaro  ac  traditam  fuifle  credendum  est. Logica  vero  alia  rationeinftrumentum  di- citur:quoniam  non  in  polienda  locutione, sed  in  conceptibus  ordinandis  tota  eius  na- tura confiftit;  propterea  vn  a,  et eade  eft  om- nibus getibus,&  nationibus: quiaapud om nes  homines  idem sunt conceptus, tametfi no ijfdem  vocibus,  neq;  ijfdem literis  apud omnes  fignificentur : ideo  Logica  eget  Grammatica eaque  pofterioreft,  quia  intelligere aliorum  conceptus  non  po(rumus,nifi  voces eoru  significatrices intelligamus quare  om- , nium  disciplinarum  prima  debet  dfe  Grammatica:quia  omnes  ea  egent,  vt  intelligere, acjntelligipoifunt.  Ob  aliam  quoque  ra- tionem Logica  Grammatica  liquitur:  quo- niam ipfius  Logicsr conftitutio a nomine, et verbo  exordiumluniit. quc  a Grammati- *(•««  di- co videtur  accipcre Logicus.quamqua  alia,  et alia  est  horum  coniideratio  in  Grammati ca ,&  in  Logica;  Gramaticus  enim  voces  re- rum significatrices alias  vocans  nomina,  & alias  verba;  has  & reliquas  orationis  partes tradar, vt  partes  locl:tionis;conceptum  autem significatum  non  cofiecrat,  nifi  propter vocem  fignificantem; Logicus  vero  conceptusabeis  fignificatos contemplatur,  ipsas autem  voces significantes  non conliderat, nifi propter  conceptus significatos, quod  di ferimen  in  definitionibus  nominis,  & verbi a Grammatico, & a Logico  traditis infpici potcfl; Logicus  enim  primario  cocepru  s re- fpicit,  fecundario  voces ; contra  Grammaticus primario  voces, conceptus secudarid. Exijs, qtix  diximus,  manifeftumeil Logica vnacum Grainaticafub  intcllcduali  instrumento, tanquam  fub proximo  genere  conti- neri, vtraque  enim  eft  difciplina  inftrumen- talis, seu  habitus  animi  instrumentarius,  et nobis  inferuiensad  omnium  aliarum  difciplinarum,& habituum  acquiGtionem,  precipue verd  ad  prxeipuas  difciplinas, et ad habitus  omnium  prxftantisfimos.  Differen- tia vero  harum  duarum instrumentaliiim  disciplinarum, quemadmodum, & aliorum  om niu  inftrumctoru,afcopo, &ab  vfu  vtriufique  defumitur; Gramatic{  enim  fcopus  eft, reda  atque  concinna  locutio , qua  iuuemur ad  omnium  difciplinarum  intelligentiam, & au- De Natura  Logica:,  Lib.  L i 5 et audiendo, et legendo. Logicz  vero  fco-  i puscfl,  viam  ac  methodum  tradere,  qua ad  rcrumnotitiam  adipifcentiam  vri  debea mus : ignotum  enim  noncognofcitur,  nili ex  alicuius  noti  cognitione  , & ad  cuiuf- que  ignota  rei  notitiam  aifequendam  a fla- turis qinbufdam  principiis, & per  certa  que- dam  media  progredi  nccelfc  clt,  line  quibus eius  rei  cognitione  numqtiam  potiremur. Tales  igitur  methodos  Logica  ducet,  ouas coguofeere  vanum  prorfus  eiret.fi  ad  rerum notiam  adipifcendam  nihil  nobis  vellicaris przbcrcnr ; quamobrem  ea cli  Logicz  natu ra , vt  fcien riarum  iufirumentumfic.ik  do- cear quomodo  conceptus  rerum  difponen- di  luit , vt  cx  notis  cognitionem  ignotorum adipifcamur.Scd  de  Logicz  fine  diligentius ac  fufius in  fcqucntibus  loqucmur. Cap.  XI . an  Logica  fttb  aliquo  quinque  habU tuum  intcllcduatium  contineatur. Declarat vm  efthaaenus, qua- lis habitus  Logica  fit:  efl  enim  habi- tus intclledtualis  inllrumentalis.quo  iuiia-  ( tur  intelledlas  ad  aliorum  habituum  ade- as ptionem.  Nunc  videndum  cll,  ani.i  illis •»*  quinque  ab  Ariflotelc  numeratis  contincatur. Dicunt  nonnulli  Aristotelem  in  illo  sexto  libro  de  Moribus solos  nominare  vn- , luifie  habitus  principales, i taque sufficientem cifeeam  numerationem,  tanquam  habituum principalium;  aft  habitus  Logicz non est principalis , quum  fit  inllrumentarius:  nullum  enim  inflrumentum  dicitur principale,  quatenus inrtru metum  cll:  quia cll  propter  aliud  tanquam  propter  finem: finis  autem  prellantior  efl  ijs,  quz  ipfius  1 Y gratia  funt,  vel  fiunt;  habitus  igitur  Logicz illa  enumeratione  noh  fuit  comprehendendus . Hancrcfponfrnncm  haud  equidem fpernenda.aut  refutandam  eife  ccnlco, sed  potius  magis  declarandam, vt  omnis hac  in  re  difficulcas  tollatur. Videtur  enim dicendum  ellc  Logicam  ea  habituum  nurnc ratione, et comprehenfam  tui(fc, &  non  coni prehenfam:  no  fuit  coprehcnfatquia  no  fuit exprclfajfi  quidem  Arillotel. folos  exprimt- re  voluit  habitus  principales;  fuit  tamen etiam  modo  quodam  implicite, et secundario  comprehenfa : qu ia  prxeipuorum  habitu uni  nominatione  illi  quoque  comprehenduntur, qui  eorum  gratia  funt;  quemadmodum fi  quis  ad  percontantem quo iueric respondeat Romam, hac responsione  alias quoque  medias  vrbes,  per  quas  tranfeundtim  fuit,  implicite  significat vt  Bononiam re!  Florentiam,  quz  exprimende  non  funt: propterta  quod  prxeipuus  illius  itineris fcopus,  ac  finis  non  fuere , fcdfola  Koma. Similiter  ratione  folemus  dicere, Jmpera- i tor  Romam  venit,  fine  expreffione aliorum quam  plurimorum  Ducum,  & militum,  qui vna  venerunt,  hi  namque  eius  gratia  venerunt: ideo  ei  nsvnius  nominatione  totum eius  comitatum  fubintelligimuGiacomo Zabarella. Zabarella. Keywords: metodo compositivo, metodo resolutivo, ordine compositivo, ordine resolutivo, logica ed estetica, Baumgarten, il liceo, il lizio. Refs.: Luigi Speranza, Notes on I Tatti’s edition of Zabarella, “On methods,” -- H. P. Grice, “Zabarella,” Speranza, “Grice and Zabarella.” “Grice e Zabarella: la risoluzione buletica,” Villa Grice, The Swimming-Pool Library, Villa Speranza, Liguria.

No comments:

Post a Comment