CATEGORIA.
V* .»• ' w • ■« •*>■. I». ; -- , V m Prolegometui. lOciCit partes tres funt. I. De dicionibus. II. De enunciationibus , qua: ex diclionibus , conftant. III. De fyllogifmis,qui ex cnuncia- <t tionibus‘componuntur. z H DiCiOnt^s vocamus vocabula rem ali- quam lignificantia:vt horno,eqiuiS,fcdet,currit.Ali:r funt vo- ces nihil fignificantcs , vt blityri:aliac tantiim confignifican- tes,qit<^ vocatur fyncategorcmata,vt qu^* a grammaticis con- km&ioncs vel prarpofitiones nominantur. Verbi gratia,harc prxpolitio , cum , per fc nihil lignificat , fed in oratione vim ftlam QXerit, nec in ea fruftra ponitur. h ■ • f * CAP- J C A T /E G O R I & CiA N *!.: TUfiniiioritt. J QVa: i di&ionibus fignificantur, aut funt homonyma, ^aP- h au ^aut fynonyma, aut a-naloga, aucab vno.liuc ad vnum, aut hctcronyma,aut dii'parata,aut patonyma. 4 51 Homonyma funt* qUorUm nomen iolum eft coramu. ' ne y definitio- vero , qtwr da nomfen rflud accommodatur r cft diuerfa.vt quadrupes & pifeis & fydus homonymos vocam- tur eanesequia nulla eft canis definitio,quae fit eis communis. Haec a fcholafticis nominantur arquiuoca arquiuocaca : illud vcrO ‘commune nomen, vceanis, ab iifdfem Vocatur xquiuo- eum arquiuocans. r - . , • • 5 5F Synonyma fimt, qua? 8£coramunfcnomen,&;cdmraui. nem definitionem ei nomini accommodatam habcnr.vt ho- mo Sc equus fynonymos dicuntur animalia: quia definitio a- nimalis,neVnpc corpus aninlatum fenfu pr:editunl,equ£ con- uenit equo,atquchomini.Haecin fcholis nominantur vniuo- ca vniuocata-.Commune autem illud nomen,' vt animal , ap- pellatur vniuocum vniuocani.1 ■ • oc’ . :ui >. ; • < 6 IT Analoga funt, quae ad dhicrfa eandem rationem ha* benfcvt osjfpina,fbpimn:quoniam eandem ratlbncm habdfit, fepxu in fepia, fpina in aliis pifcibus,&: os in carteris animalib. 7 • 5F Ab vno,& ad vnum dicuntur, qux ita fc habcnt,vt co- munc nomen vni primd attribuatur, deinde huius merito ad cqtdra; producatur. vt ens primo attribuihir fubftantia:, dein- de accidentibus, quxrnon per fe vocantur cntia,ffcd quatenuS' funt aliquid fubftatia:,id eft,quatien9 in ca in(ut,& ci accidfit. ■ 8 51 Polyonyma dicuntur vel eaedem res diucrfis nomi- nibus fignifieatse,vcHpfa diuerfa nomina:vt vcftimentumi& indumentum. t' • 9 1F Hetcronymi Vdelfth-,quae re feu fubierfo id<*m fuivr, ratione dMcrant.-vt adfcinfdsj&dt&crtftjs. * 'r ' , 10 51 Difpatata funt,quir nomine &:rc omnino diffbrut:vt homoific planta.H^clkGraecis appellantur id eft diuerfa* n 5iParonyma dicuntur, qu£ ab aliqdo appeflarioncni ac- cipiunt,non omnino cande ni, fedcdfti;itl cft,fitib ac-termina- tibnc vocabuli differentem. vt 2 trtihrtianca 'dicitur l./,: b ’ Jt IC w C,A TB0G.O R T A: C1AP. AI J.. Dioiftertejsx Jr» * iiT T Ocabulorum aliafunt comun&a ,ideft orationcs,:vt y homo curritrah» fimplioifl,vt; homp,. ,:ly; J, 13 «fi Res fnie.entia.partjm {unc rui?iUat»af ^partinv^c^ -dentia .Silbftanua: non funt in fubieqlo , fcd.pcr Te iu bliti mu: vt homo, equus. Accidctia fypt m fubiccfco: vt albor 1 n cycno, nigror in <qtw»,~;oi I i!;A; :,i -«ib . 14 Rurfus alia ftintvniucrfalia, quse dicuntur de Tubic- inis , vtaoimal dc homine & cquoialia particularia, qua: de nullo dicuntijr,vtSQtrates.n,am ctli indiuidu% dicuntur. ali— quando vni attribui,vt lfagogcs part. 8. tamen id improprie dicuntur, St ex acc-identi, yt; A riftotcles docet Prior,Analyf i- cor.lib,J.cap.^7.partic».& 3^fc.m,jUOn .j mon- if His duabus rerum diuihonibus coniunftis collituun- tur quatuor membra.; I. Subftantix vniucrfalcs, qua1 de fub- ic&o dicuntur,ittfubic«no autem no llmtivt homo, Sccq^ius* 1 1. Sublati* particnlares,qua:,nqqdk,THM^0 dicuntur, pcc in fubicct > funt,vt Socrates. 1.1,1. At ^jdc^ yniueriaha,qu* deTubipnojdi<fHntiirfl8cin fub/tf&o inTui>fr,yp album, nigrum! I V . Accidentia particularia, qua: dchubicdo non dicuntur, in fubie&o autem ftint,vt hoc album, hoc nigrum,- . , 16 H Ex ditiis collige, aliud efle fu b replum. de,quo , id cll Tubitilum attributionis j:raUpd:fyJne$H|« jinqqp , line yihfC" rentiajullo mpjclo parti ailafie^iftcr/aij ; Kpc prodo lublbn}7 tu accidentibus fubiicicm,, .j\ :;q‘ ,, ,fK..tr 17 f Quoniam igitur 'in flfxfq^ja folum apeidens dicitur effe in fubieclouctlc Arif1o.tpJc,sin lubip^o efle inquq,qpod ita in fubic$o. cft,vt ne, « At cius pars, ppc po$q qfle liqc co.c-r tenim accidens non eft pars fubftantix , qua: cil ^in^fTubiqj ftum:nccpor?ftd^c^W^^eot>^Vjtfn - 18 f Indiuiduuro a fchy4^fi^5ljqjjiifu^q..vaSum.&: hT gnatum i quorum illudpjfppri^yaca^ur gulare.Particiilare vagum cli* quod nomine viuucrfali ligni - heatur adicSa notaparripuiari, vt aiiquisthomo. nam homo, cft nomen vn.iuerfaleiaUqqjs^iVnotapafficularis^cl eft,q{lp7 4it hominem hic n^ccip j ynii^ahtj^ iarc;feu lignatu cft,qnod proprio nomfuqnpwc^, yt,SqffaT tesvei C TUT E',G O H 13E. u tcsrvd^rortominc dcrrianftcatiuo, aliavc ccfaatidcmuftratio- nc-iodicacur, vt iduis Sophromfci, ii' folus Socrates fit So- ptecaiifcufillus. j .riinc.^bij rj.;;{ «u. ?!«u.uik; ; Ca p. I I L c i I d *h , i . *•* ao:;.'- . it.r/ • a. j * : ;fl vw»r r.i &«nr.n • < i' biVjf •«.‘tu.- of.it».'! 3v air .• . . MnCnfirfi tu a nn - 7 nasia 1 P /^y m alterum alteri attribuitur, yt.homo Socrati : qii^Cap.}. Vj/cdmquc dicuntur dc attriputq,dicuntiir etiam de fub- tcao.vt vjucns &: animal, qux dicuntur dc liominc, dicuntur etiam dc Socrate., ficut enim Socrates vere dicitur homo, ita etiam vere dicitur ani nuUj&: viucns. 10 UDiucrforfim generum, quorum altcru fub altero non cplIocatur,vt animalis &: fcientix,diucr/x funt diftcrctiq (pe- cificx. vt animal dimditur tcrrcftri,aquatili,&' volucri: ici en- - tia verb diuiditur ih'thc'oricam,’&: pra&icami ‘ n IT Subalternorum generum, quorum vnum fub altero, «. »■ mqitam jTpccies fub genere collocatur, vt viucntis &: anima- Iis,exdcm'diffc/critix efle poifuhtmcmpb di fferentix <*cmfti-‘ tutiuabvt cbrporciim ic animatu fiint differendae conftituti- lii-.aui’ attribuuntur tam animali.aulin viuenti. . ’ . '' l ux,qux attribuuntur tam animali, qiyLm viucnti. Ct- hnr.. :! . , Dc categoriis. . . > 11 /'^XYicquid.fimplici vocabulo fignificatur , ad vnarrt cx Cap.4. is^^occra categoriis refertur ;r,- ■ 14 Sf Categoria eft gertcrum,fpcciefum, &C indiuiduorum oomptchenfioiciorumque apta difpofitio,ica vt indiuidua lub. fuafpccie/pccies fub luo genere, Sc omnia fub vno gc»0rc gOBCraliftimc» contincantun 0^3 dJarfidnb » -- • 14 > flf.GatcgOrixfunt.decfcmivt dii^lumifuit K4gpgcs ^.17:, tubdantia.vt homo,lapi&:quantita$ivt deccm: quali,tas,vp ai-v borardata,vtfpatxrii£fihus:vb»,Yc im ifo fq :: qua n do} v t hcri:fi* tas,vc ilcercdwbcx^ytjvcftitumeficiagcrc , vt fecarerpati vt. fccari. ..nr > .m di.; n,-; ita-s 1F Deeategoriisitria fantrtQt«ld«h.; IrVnanijtffccajq- g®riain fubftitix,fdiqMXpmini^(rq acewb? ntift, U, orji b 1 "fi C A T&COR.IA fignificationem fubftatia dicitur ^uod.pcr fc fubfiftit, vtho- nK>;accide«svci^quodinfuhftanriataquam in fubicdo in- haerct,vt albura.Ciim autem per relationem ad alterum acci- piuntunfubftantia vocatur,qux ad rei eflentiam pertinet : vt animal pertinet ad fubftantiam liue eflentiam hominis , co- lor ad fubftantiam fiue.eflentiam albhaccidens vero appella- tur, quod alteri praeter eius eflentiam accidit, vt homo acci- dit animali, & album eoiori , & color corpori.Itaquc ii homo perii- fpcdetur,eft fhbftantia: fi cum animali conferatur, cft accidcns.conrra color fi per fe coniiderctur,eft aecidcnsrfi ad album referatur, eft fubftantia. 1 1 1. Ad eandem categoriam referri concretum & abftradum:vt homo & humanitas funt in categoria fubftatix: albor &C album in categoria qualitatis SC quahs.vna cft enim categoria qualitatis, U qualis:ite quan- titatis^ quantitfimiliter rclationis,& relatorum, eadem cft ratio cqtcrarum categoriarum. IV. Hxc,cum accipiuntur per fc,nec aftirinare,ncc negare,vt homo, vel currit: fcd horu compoiitioncfieri affirmationem & negationem , vt homo currit,homo non currit.Scd dc affirmatione & negatione po- ftenus diffcremusuninc ipfx categorie diftindius Sicnuclea- tius funt cxplicandx. CAP. V. De fubtfantia. * ^.igOVbftantia diuiditur in primam Sc fecundam. Prima ^fubftantia hoc loco appellatur , qux neque dc fubicdo dicitur, neque in fubicdo eft, id cft, fubftantia mdimdua^-vt SocraresjBucephalus.Secnn da fubftantia vocatur ea , cui pri- ma fubiicitur : id eft, fpecies , vt homo , equus : & genus, vt animal. '• ; ‘ J‘J ■ irj Prima fubftantia eft omniumaliarutn rerum fubic- dum:fed refpedu fecund^ eftffubie6tum!awrrbutiariis,*te^c- ftu autem accidemiseft fubiedum inhxrennx. naorfecun- . dxfiibftantix de fubiedisfprirors dicuntur ,:vt animal & ho- mo dcSocrate : accidentia verbm futrkdisprimis fubftatiis infunt,vt albor in cycno. x8 ^ Species eft magis fubftantia, quhm genus: cum quia eft propinquior primae fubftantia , tc magis eius naturam -SC dfentiam dcdatatittOveciM» qufctipecies-gcnwijaon-genus CATEGORJ^i ij < fpccici fubftat. vt homo magis declarat Socaatis dTcntiam, quam animab& homo auimaii lubiicitur.non animal, homi- ni,cu homo iit fpecies ani malis, & animal Gt genus hominis. »9 Spccics ipecialiflimx,vt homo»equus,bos, xquc funt fubftantix. 50 li Prima: quoque fubftantia:,vt Socrates fhc Plato, aeque funt fubftantix. .s: .1 31 Praeter primas Gibftantias, fola genera & fpecies vo- cantur fubftantix : cum quia hxefola naturam 6c dTcntiam primx fu bitant iz declarant: tum etiam quia ceteris rcbus,id cft,accidcntibus fubftat. p. Subftantix proprietates funt. fex. I. Noncftinfub- iccto.Hxc proprietas conucnit omni Gibftantix,n6 foli, quia Gmiliter differentia effentialis,vt rauonalc,non cft in fubic- dto.ctcnim fola accidentia in fubiedo effc dicuntur. Quod ft obncias differentiam effe fubftantiam r refpondcbo nos hic non loqui de omni fubftantia , fed tantum de categoria fub- ftmtixrcatcgoria verb(vt definiui fuprapartic.23.) tantum ex gcneribusfic fpccicbus & indiuiduis conitar, 116 etiam cx dif- ferentiis,qux cum fint fubftantix fimpliccs,'no ponuntur per fe in categoria,fed(vt loquuntur fcholaftici)rcdu&iu&, id eft, quatenus funt partes fpecierum. exempli causa , cura animal & rationale coftituant homincrmammaL, quod eft genus, cft per fe in categoria fubftantix:rationale vero , quod cft diffe- rentia, non elt per fe in categoria , fed quatenus cft hominis pars cffcntialis ab eo infoparabilis. Rurfus.fi obiicias partem. Gibftantix effc in fuhftatia, vt capue&: crura funt in homine: refpondcbo haec non effora homine vt in fubie&o,fcd vt par tesintoro. II. Subftantia attribuitur fynonym*s:vt fpecies indiuiduis,gennS .fpccicbus & indiuiduis fibi fubitdis:vt ho- mo Socrati &c Platoniianiinal homini, 8c cquo,& huic homi- ni^ huic cquo.Hsec proprietas neque foli fubftantix conut- nk,fed etiam differentix,vt rationale fynonym&is attribuitur hominimeque omni fubftantix, quia prima, fubftantia (vt di- dum cft partic.i4.)proprie nulli attribuitur. 111. Subftatia fignificat hoc aliquid. Hxc proprietas conuenit tantum pri- mx fubftantix. IV. Nihil eft fubftantix contrarium. Hxo proprietas conucnit omni fubftatix,T>on tamen' foli, quia co- acnit etiam quantis, vt duobus$tribus. V. Subftantia necdo- L-.A b 3 i Cap.6 14 " CATEGORI /E.-> teditur.ncc remittitur, hoc excepto, quod fu psJfc dixi, fpccicm. dTo magis fub Itantia quam genus,. 8c. minus cllc fubikuuiam’ quam indiuiduum .Hxc proprietas non conuenit foli fubilan tix,fcd etiam quantitatnnon dicitur enim magis vel minis rricubitum,ncc magis vel minus duo. V I. Subftantra, ciim' vna ficcade numero fit,poteft contrariafufcipere.vt idem ho- mo modo eft indodus.modb dodus.Hxc proprietas coucniri omni fltfoji lubltatix.Siobiicias liahc proprietatem tantum coucnire primae lubftatix>qux fola videtur dici polle vna nu- mcro:refpondcbo,etiam fecundam fubftantiavnam numero* dici polfe.vt homo,& animal rationale, funt vnum numero:i-» tem vcftimentum,8£ indumentum.Pofter.lib.i.cap.j. particjj. ScTopic.lib.i.c.7.partic.i.Rurfus fi obiicias, orationem &c o-< pmionem,ciim vna & eadem numero maneat, cotraria reci- pere, &J.mod6 cfie vcra.raodo falsa: vt hxc opinio, vel oratio,' Socrates fcdctyC o fedete eft vera,co furgente fit falfa-.refpodebo orationem acopinionem non recipere cutrariaicum mutatio iri ipfis non fiat,fedin re ipfaddcft, in Socrate: ideo namque opinio vel. oratio dicituE modo vera, modo falfa, quia contra- * riaTccipiuntur aSocratc,alias ftante,alias furgente. !: > i • qjiiklGlA nPa VI. : , I tf. j > , atut ) i', t De quanto. jt '■ \r •*. *»’ jjTJf Xpolica eftoategoria fubftantixrfcquuntur accidentias riguorum alia priora, alia pofteriora dici poliunt. Priora voco ea^qux cx lolaiiibftatia orruntur.poftcriora autem, quas a.lubftantia cum aliquo cx prioiib-accidentibus coiunda or- tum ducut-PrioEis generis fune, quatitas,qual itas, rclatio.Cur» enim fubftantia ex materia, & forma confter: cx materia naf- eitur quantitas, cx forma quahcas,ex refpcdu materiar tc for-» mr relata. Ad pofterius genus reducuntur c^terx categorix. Nacx fohftantia Sfi quantitate oriuntur duq categori^,Vbi Quado:iiquidc Vbi iumitur ex locojin quo eft fubltatu:Qua-* do,cx tempore, quo eft eadem fubftantia.Scd ex fubllalitia&S qualitate proficifountur adio & pallio:quia fubftaria per qua-i litatcm agi<,fc: patittir:vtper calorem calclacitj& calefit.uam quX adu eft calida,calc£»cic?8cqiix-cft poteftate calida, calcJ fit.Ex fubftatra.vejb 86 relatione oriuntur fitus,& habcrecquia litus fignifiGatrclatu>nem<partiuni corporis inter fo , vt mcc-i te,fedcre:habcrcaliccln.fignilkat relationem corporis adi an d liud 1 CATEGORIA. i* lrad corpus extcrnum,vt habere veftimcntum, vel annulum. 34- liQuantum diuiditur. I. In diferetum , &c coutinu- um. Jit In id, cuius parces politionem meer fe habent, &: cuius partes poficioncm non habent. •35 "H Quantum diferetum efccuius partes communi ter- mino non copulanturjvt numerus , 8c ocatio. Numerus eft dilcrctus: quia n ullus ptef minus partes eiiis copular : yt inter duo & tria, qu* conficiunt quinqiie , nihil eft inecriedum, quod ea comungat. Oratio eft quanta; qponiam eam meti- mur fyllaba longa & breui:& eft difereta, quia partes eius, id cft,iyllabx,nullo communi termino neduncur. 3 6 % Quantum continuum eft, cuius partes communi ter- mino copulancunvt linea, fupcrficies, corpus, locus , tempusi quia puncla coniungunt partes line$lioea partes fuperficici, iuperficies panes corporis.Ciira autem corpus locatum, con- tinuum fit,necefle eft vt etiam cius locus fit continuus.Tem- pus quoque in continuis cft.-quia partes eius funt prxtcritum & futurum, qux coniunguntur communi termino, hoc eft, momento liue inftanti,qi|od & prxfens appellatur. 37 •} Partes tum demum politionem inter fe habere di- cuntur, cura alicubi fitxfutft,&:ibipermanent, atque inter fe continenter iundx funt:vt partes linex,fuperficiei, corporis, loci. At neque numeri partes habent eiufmodi pofitionem, quia nujiibifitx.funtrncque partes temporis, quia nec alicu- bi funt (ifac yn<?c permanept5 liquidem tepipus eft in conti- nuo raotyineque partes orationi^,cum quia non permanent» tnm etian) quia npn funt continux. ,or ^ Quanti proprietates funt tres. I. Nihil contrarium frab.ct.H;c proprietas conuenit omni quanto,non tamen fo- li quanto., fed etiam fubftantix ,vt lupra docui partic. 32. mfcb.4. Si.qbiioias tnagnu &: paruum,itcm multa &c pauca cf- feaontrapajrefpondebo hxc neque efle quanta, nec cqntra- pa,fcd relata: qjija irinum dicitur refpcdu parui, & paruum rcfpcdu magni : vndcmqntcin paruum. djcimqs,&: milium, jpagnum, quod eft longe minus monte, quem vocabamus paruumtnimirum quia mons dicitur paruus refpcdu aliorum maiorum fnontium,&: mijium dicitur magnum#dpc|du alio, iianflufdem geleris granorum ,qiwe funt ipin9|ra. Rurfusfi obiiqias cotraticcat^m cfie jnjloco?\t, inter fuperu , Sc inferi^ b 4- - - V « ■% ts CATEG ORTiE. qui maximi! inter fc dift&t:na contraria definiucur, quae inter fc maximi diftant: refpondebo fuperum S£ inferum non eifc contrarriaT fcd relata: quia in definitione contrariorum di- ftantia fumitur ratione cffcncix, non ratione loci : praeterea non cft maxima diftantia inter fuperum & inferum, ciim in- ferum fit in centro mundi, proinde fit inter duo loca fupera extrema, vt inter duos polos mundi, quis enim non intelli- git dupli» maiorem effc diftantiam interpolum ar&icum ic polum antar<fticum,qukm inter alterutrum polum &: centru? 1 1. Nec intenditur,nec remittitur. Hxc proprietas omni,no foli quanto conucnit,quia fupra etiam fubftanti? tributa fuit, partic^xi.mcmb.?.' III. Omnia & fola quanta per fedi~ eutur xqualia,vel inxqualiarvt dux hore fimt tempora xqua- lia:quatuor &: fex fu nt numeri xquales. •rv. t; ■ i- - i :-j iv i-.u . .■ . j; ■ , jsm .-:i t\-J C K P. V I I. s J De relitis. y) Elata du6bus m6dis accipiuntur: verbo tenus, fiuc fe- iVeundum dici:& reipfa,fiue fecundum c(Tc. 40 i) Veirbo tenus relata fic deferibuntur,Qux id quod fiint,aliOrum clfe dicuritur, vel quocumque alio modo ad a- liud rcfen.mtur.id eft.que per fc referuntur ad aliud vel in gc- niciuo,vcl in alio, vel in nullo cafu.In genitiuo: vt feientia cft rei fcibilis fcientia.In datiuotvt fimilfecft fimili fimile. In ac-* eufatiuo:Vt vofbefans vetberatum verberat. In; ablatiuo fine prxpofitionc : vt feibile cft feientii ftibile.’- ‘I-n ablfitiuo cunl pfxpofitionc:vt;Verberatus a verberante verberatur.' In nul- lo-cafurvt hragnum dicitur refpedu patui, 6C. paruum refpedd magni. ' * .J J4i T Horum relatorum proprietates quatuor funf. I. Hai bfcrft contrarium : vt feientia cft ignoranti* cbntraria,& vi*l tus vitio. Hxc proprietas non intft omnibus relatis: quia noh cbnuenitpatri &: filio, duplo '& dimidio, 8c aliis permulti* Rurfus conu enit etiam qualitati, vt albo nigro: & aCHoniv vt calefacere & refrigerare : & paflioni,vt calefieri 8£ refrige+ tari. 1 1. Contenduntur &C remittuntunvt fimile dicitur mai gis vel miniis fimilc:&: inxquale, magis vel miniis inxqualc. Hxc proprietas W6- conucnit omhiburrdatisiquia pater 110A dicitur CATEGORIA. vf dicitur magis vel minus patcr:nec duplum , magis vel minus duplum. Nec aequale, fi proprid accipiatur , dici poteft magis vel minus xquale.cum autem dicitur magis vel miniis aequa- lc,vt hic apud Ariftotelemrtunc squale fumitur or TT^ra, ita vt aequale dicatur, cuius inxqualitas fcnfu nopercipitur.Rur- fus harc proprietas non couenit omnibus relati1:, fed etiam a- liis categoriis, vt qualitati,& actioni, &: paffioni. dicitur enim magis vel minus album, vel calidum, vel frigidum : &: magis vel minus calefacere ,refrigerare, calefieri, refrigerari. Ili. Referuntur ad ea qu£ reciprocantunvcluti cum fcientia refe- ratur ad fcibile, etiam mutuo fcibile refertur ad fcientia: non tamen femper in eodem cafu. nam fcietia refertur ad fcibile iiTgenitiuo,c{lm dicatur rei fcibilis fcientia: fcibile vcr6 re- fertur ad fcientiam in ablatiuo , quia dicitur fcientia fcibile. Ha:C proprietas non conucnit cuicumquc relato, nifi apte re- latio fiat. verbi gratii,fi feruus referatur ad homine,& dicatur hominis fcruus:reciprocationi no eft locus : quia non dicitur ferui homo.at (i feruus referatur ad dominum, S>c dicatur do- mini feruusrctiam reciproce dicetur ferui dominus. Sunt c- nim duo relationis tcrmini:quorum primus ,a quo incipit ac denominatur rclatio,vocatur fundamentum relationis, alter, in quem definit relatio, appellatur correlatiuum, vt cum fer- uus dicitur domini feruus : tunc feruus eft fundamentum re- lationis,qux nominatur feruitusrdominus autem eftcorrela- tiuum.at fi dominus dicatur ferui dominusitunc dominus efir fiindamentum relationis, qus vocatur dominium:fcruus au- tem eft correlatiuum. Omne igitur relatum, ad fuum corrcla- tiuum referri debet. Sed correlatiuum interdu habet nomen diucrfura a fundameto relationis; vt pater refertur ad filium, dominus ad feruum, fcientia ad fcibile: ffttcrdum habet idem nomen ; vt cum focius refertur ad focium, frater ad fratrem, arqualc ad aquale, fimile ad fimileiintcrdum nomine caret, vt »d*ad qnod refertur caplit.Na fi referatur caput ad hominem, &dicatuf hominis caput, nulla erit reciprocatio, nec dicetur capitis homo.Hoc autem cafu,quo correlatiuum nomine ca- ret,nomen fingendortt eft, fumpta appellatione ab ipfo rcla- tiohis fondam?td.vc a capite dicendtfm capitatu.ficrecipro- cabitur,8t: dicetur caput efie capitati caput,8c capitatum efle cadite dipitatura. 1‘VvSiintfimul haturkVt duplUtn & dirm- Ca.p8. 18 CATEGORIA dium.Hxc proprietas non couenit Tolis relatis, fed etiam iis, qux in eadem diuifionc Tibi inuicem opponuntur, id eft,dua- bus differentiis oppofitis,qu^ diuidunt idem genus, vt ratio- nali, & irrationali,vt volucri &terreftri &: aquatih.inf.cap.13. partic.j.Rurfus non conuenit omnibus relatis, vt ex <0 patet, qubd fcibile eft prius fcientia,& fenlibile cft prius fenfu-.qua- doquidem res pniis eft Tcibilis, quam eiusfeientia habeatur: & prius eft feiibilis,quam a&u a TcnTu percipiatur.Adde,quod elementa Tunt priora animalibus : cum elementa fint Tcibilia ac fcnfibilia,fola autem animalia fciant & fentiant. 4Z 5T Hxc relata fecundum dici, feu verbo tenus accepta, non conftituunt categoriam relatorum, nam catcgorix con- ftituuntur ex eo, quod res Tunt, non ex co,quod dicitur. Ita- que fcientia eft qualitas, quamuis verbo tenus referatur ad fcibile. Item partes fecundarum fubftantiarum funt in cate- goria fubftantixjicet verbo tenus referantur ad totum, vt fu- pra dicebamus caput effc capitati caput. Quamobrem Ari- ftoteles negat hxc effe vere relata, &: eam effc veram & perfe- ttam relatorum definitionem,qux relatis fecundum dici tri- buta fuit partic.40. 43 Re ipfa, vel fecundum effe relata definiuntur, Quo- rnm effentia cft in relatione ad alterum conftitura. 44 Horum relatorum proprietates dux ab Ariftotcle proponuntur. I. Id quod funt , aliorum effe dicuntur, vel quocunque alio modo ad aliud referuntur, vt fupra expofui. nam qux eft definitio relatorum fecundum dici, eadem eft proprietas relatorum fecundum effe. II. Alterum fine al- tero definiti non cognofcirur. vtputa non potes definite ac certd fcire aliquid effe duplum, quin fcias cuius fit duplum: nec potes liquidb fcire aliquem effe patrem, nifi fcias cuius fit pater. 4 J.’Ii , *1 4 .*- Jl^ rt! -i.-.; . ' •r'. . ^ ^ U ' r* C a v. VIII. , r De qualitate /fr quali. 45 /"'\ Valitas eft, ex qua dicuntur quales. V 4. IT Qualitatis fpccies funt quatuor. I. Habitus & affc&to. 1 1. Naturalis facultas & imbecillitas. 111. Paf- fio U patibilis qualitas. 1 V.Figura feu forma externa. 47 IT C A T E G O R I A. i9 47' IT Habitus Se affetftio differunt. I. Quia habitus eff fir- mior &C diuturnior. vt cum quis lcuitcr feientiam aliquam at- tigit, dicitur effe aliquo modo affe&us : cum autem eam pcr- fe&e didicit, habitum contraxiffc dicitur. 1 1. Quia habitus poteft vocari affc&io, non contra. etenim quicumque habi- tum contraxit, eo eft affe&us:at non quicumque cft affc&us, etiam habitum contraxit. . 48 IT Vtrumque refertur ad vnam8c eandem qualita- tis fpeciem, cumob rationem modo expolitam , quia no- men affe&ionis poteft habitui tribui; tum etiam quia ea- dem fpecies qualitatis , vt virtus , aut fcientia, initio voca- tur affe&io , poftea , cum magis confirmata eft, appellatur habitus. 4.9 Similiter naturalis facultas & imbecillitas confti- tuunt vnam fpecicm:quoniam eadem qualitas diuerfo relpc- &u vtrumque nomen iortitur.vt durum habet facultatem ad reUAendum fecanti,&: imbecillitatem ad hoc vt fecetur.con tra molle habet facultatem ad recipiendam fc&ionem , Se imbecillitatem ad relidendum fccanti. 50 Palfionis verbum eft homonymum: quia interdum, accipitur pro patibili qualitatc,interdum pro categoria Pati, diftin&a a categoria qualitatis : tuneque paftio dicitur , qua: facile amouetur,vt rubor propter verecundiam : patibilis au- tem qualitas dicitur,quae firmius inhxrct,ac vel nullo modo, vel non facile amoueri poteft , vt rubor ab ortu innatus. Nam ab hac quales appellantur,Ytrubri:apafiione vero mi- nime: verbi gratia ruber non dicitur, qui propter verecun- diam erubefeit. • 51 ir Patibiles qualitates partim in anima infunt , vt a- mcntia,iracundia,partim in corpore, vt albor, nigror, dulce, amarum. 51 Hx corporex qualitates patibiles nominantur , vel quia paifione fenfumafficiunt,vt dulcedo, Sc amaror, vel quia apalfionc aliqua proficifcuntur,vt albor, nigror, 'rubor, Se alij colores. 5J 1F Forma externa Se figara inter fe differunt vt natura- le Se mathcmaticum.nam proprie loquendo,forma tribuitur rebus naturalibus, figura.rcbus mathematicis, vtxcdum, obli- quum, angulis prxditum, angulis carcas, 1 CATEG ORI£. 54 Rarum,denfum,afperum,lxuc,non fune fpecies qua- litatis,fed fitus:fignificat enim partium corporis politionem: quandoquidem denfuin eft, cuius partes libi inuicc proxima: funt:rarum,cuius partes a fc inuiccm diftant:la’ue, cuius par- tes in redum quodam modo politx fuat:afperum, cuius pars eminet, pars depreffaeft. 55 U Quale eft, quod a qualitate vel denominatur , vt a iu- ftitia iuftus;vel alio modo dicitur,vt a currendi facultate cur- forius,^7B 77i< apnnt; crnfovJhSof^. virtute ftudiofus.Quod igitur a qualitate non denominatur,fed ali» modo dicitur,in duplici eft differcntia.quandoque enim defideratur nomen qualita- tis,vt facultas currendi nomine vacat: quandoque etfi quali- tati nomen eft impolitum, tamen ab ea quale non denomi- natur:vt virtute proditus non denominatur a virtute, quia vo- cabulum virtuojus non eft in vfu. 5 6 IT Proprietates huius categoriae funt quatuor. I. Reci- pit contrarietatem:vt album eft contrarium nigro, &c iuftitia iniuftitiq.H^c proprietas neque couenit toti huic categoria:, quia figurij triangulari, vel quadrata: , vel fimili nihil eft con- trarium: neque huic foli categoria:, fcd etiam aliis , vt docui fuprilpartic.4Lmemb.i. II. Si duorum contrariorum alte- rum fit in hac categoria, necefle eft alterum quoque ad ean- dem referri, vcluti fi iuftitia eft qualitas, etiam iniuftitia eft qualitas.Patct autem hanc proprietatem non conuenire om- nibus qualitatibus &qualibus:quia iam docui quibuldam ni- hil efle contrarium. III. Recipit contentionem ac rcmifiio- ncm. Hanc proprietatem conuenire etiam aliis categoriis, docui fupra partic. 41. membr. 2. Nunc notandum eft,hanc proprietatem non conuenire omnibus qualitatibus primi generis, licet conueniat qualibus inde dcnominatis.cxcmpli causa, non dicitur magis vel miniis fanitas , vel grammatica, fed magis vel miniis fanus,aut grammaticus. Rurfus notan- dum eft, hanc proprietatem non conuenire qualitatibus quarti generis, vt triangulo, Sc quadrato. IV. Ratione qua- litatis dicuntur res fimiles,vel diiTimilcs Jdqc proprietas con- uenit huic categorix toti,& foli. CAR CATEGORIA u » ..>**, • C A P. I X. J ' * •'<,«» ((».', .H*t* )'M* • ll I < ‘ ;.«• 2)? *fiu?»e,<fr pafione,& reliquis (ttegmk. ■■ft fc /* ^ | ^>ty , |;i •■#»;.,• fl|1rj34,¥ 57 A Ctio cft, fecundum quam agens dicitur in fubicdam Cap materiam agerervt calefacere, refrigerare. 58 Adionis diuiiiones dux nocentur. I. Velcftimma- ncns,quq in externam materiam non tranfir,vt contemplari: vel tranfiens in externam materiam , vt lecarc. 1 1. Aut cft naturalis, vt ciim lapis defeendit : aut violenta , vt cum lapis adfcendit: aut voluntaria,vt differere: aut fortuita, vt fodien - tem terram inuenire thefaurum/ 59 Proprietates adionis funt quatuor. I. Recipit con- trarictatcm, vt calefacere, &c refrigerare. 1 1 Intenditur, 6C remittitur.dicituremm aliquid magis, vel miniis calefacere, vel refrigerare. Has proprietates etiam qualibus, Sc nonnullis relatis fupratribui,& paflioni mox tribuam. III. Non fine motu fic,qui ab agente procedit.Hxc proprietas conuenit c- tiam paflioni. IV. Infert paflionem.velutifi quid calefacit, neccflc cft aliquid calefieri. Hxc proprietas omni 8c foli a- dioni conuenit. 60 Paflio eft,fecundum quam fubicdum dicitur pati. 61 IT Paflionis duplex diuifio notetur. I. Alia eft animi, vt triftari,lxtari:alia corporis, vt calefieri, refrigerari. 1 1. A- lia cft corruptiua,qux fubicdum de fuo ftatu dimouct,vt ca- lcfieri:alia pcrfediua,qux fubiedum non corrumpit,fed om- nino perficit, quantacumque lit,vtdifcere. 61 U Proprietates paflionis funt quatuor. I. Recipit con- trarietatcmrvt caleficri,&: refrigerari. II. Intenditur, & re- mittitur. dicitur enim aliquid magis , vel minus calefiet#, aut refrigerari. III. Non fit fine aliquo motu. Has pro- prietates non conuenire foli paflioni , eonftat ex his qux di- dafunt partic.59. I V. Infert adionem.velutifi quid calefit, neccfle eft aliquid calefacere. Hxc proprietas omni 8t foli paflioni conuenit. 63 Quando eft, fecundum quod aliquid dicitur efle in cemporezvt cras,hcri,nudiuftcrtius. 64 Proprietates huius categorix funt tres. I. Nihil ha- bet contrarium. 1 1. Nec intcnditur,nec remittitur.Hx pro- ; . v ! . . v' c 5 # •N 2i 'CATEGORIA prictates conueniunt ctia aliis categoriis, vt fubftantix,quan- titati,& vbi. III. Ad cas tantum res pertinet , quae ortui 8c interitui funt obnoxiae. Nam Deus non e ft in tcmpore,quod fluit, fcd in xuo permanente, idcirco omnia dicutur cfle Deo prxfcntia , nihil prxteritum, nihil fururum. Hxc proprietas conucnit omni &: ioli quando. ‘ 5T Vbi cft, fecundum quod aliquid dicitur cfle in loco. 66 IT Accipitur autem tribus modis:circumfcriptiue,dcfi- nitiue,&:repletiu£. primus modus eft phyilcus : reliqui duo thcologici.Primo modo corpus eft in loco : fecundo modo ' angeli, &c humanus intellc&us a corpore fe paratu s:tcrtio mo- do Deus. nam corpus a loco circumfcribitur : angelus a loco definitur, ac terminatur, quia non cft infinitus : Deus, cum fit infinitus, nec circumfcribitur, nec terminatur, fcd omnia re- plet fua virtute omnipotente. 67 5T Loci phyfici proprium cft, I. Non intendi, nec re- mitti, 1 1. Nihil habere contrarium, III. Cireunfcnbere corpus locatum.Hxc poftrcma cft vera proprietas ,• qux con- ucnit omni &foli. nam duas priores conuenirc etiam aliis categoriis, patet ex fupra notatis. Cap.10 . 68 Situs eft partium corporis apta difpofitio:vt ftare,fe- derc,iaccre. 69 IT Proprietates fltus funt tres. I. Non habet contra- rium. II. Non contenditur, nec remittitur.Ex didis conftat, has proprietates conuenirc etiam aliis categoriis. III. Par- tium corporis inter fe refpe&um fignificat a pofitione fum- ptum: vt cum aliquis ftat , caput eft fuperius cqteris partibus: cum iacet, caput non eft fuperius,fcd xquo loco. 70 Habcre,eft circa corpus vel partem corporis aliquid adiaccrc. 71 f Eft igitur duplex : alterum in parte, vt habere an- nulum in digito:alterum in toto,vt togatum efle, armatu efle. 71 Proprietates huius categorix funt tres. I. Nihil con- trarium habet. 1 1. Non intenditur, nec remittitur.Has pro prictatcs iam fcimus etiam aliis categoriis coucnirc. III. Si- gnificat relationem corporis habentis erga externum corpus quod habetur. Hxc fignificatio eft huius categorix propria, nec vili ali; competit. * ... C A I>. 1 CATEGORIA C a p. X. - • De oppofitis. 73 /'''XPpofitorum genera fune 'quatuor. I. Rdata : vt pa- Cap. ii. V_y ter, Se filius. II. Contraria: vt album, S>c nigrum. III. Priuantia-.vt videns, & caecus. I V. Contradicentia: vt,omnis homo eft iuftus, non omnis homo eft iuftus. ■ 74 f De relatis fupra diclum fuit prolixe: Se inter cqte- ra di&um eft,relata id ipfum quod funt,ad fua correlatiua re- ferri: vt pater dicitur relatione habita ad filium , &! duplum dicitur refpcdu dimidij. '75 f Contraria duobus modis diuiduntur. I. Aut funt firaplicia , vt album & nigrum : aut in oratione fpc- dantur , vt, omnis homo eft iuftus , nullus homo eft iu- ftus. II. Alia funt immediata, alia mediata. Immediata funt, quorum alterum neccffe eft inefte in fubiedo ad ea recipienda apto :vt omnis numerus neceffario eft par, vel impar. Mediata funt , quorum vtrumque afubiedo ad re- cipiendum apto abefte poteft. verbi gratia, non eft neceffe vt omne corpus fit album , aut nigrum : quia poteft effe ru- . brum, aut viride : hi namque funt medij colores inter album & nigrum. 7 6 f Poirb quae media funt inter duo contraria , partim funt nominata , vt rubrum & viride albo 8 C nigro interieda: partim innominata , vt inter iuftum Se iniuftum eft id quod ncc iuftum nec iniuftum eft. Atque hxc dicuntur media per negationem cxtremorum:illa verb , media per participatio- nem extremorum. 77 Vt priuatio r ede attribuatur , Primo debet attribui fubiedo, quod poflit habitum recipere : idedque excitas re- tbh tribuitur homini, non lapidi. Secundo debet eo tempore attnbui,quo fecundum naturam habitus inefte poteft.itaque vir, fi careat dentibus , dicitur edentulus : infans ver 6 ne- quaquam. 78 Aliud eft priuatio, aliud eft, priuatum effe : item aliud eft habitus , aliud eft habere habitum , fiue habitu prxdi- tura effe : fed idem eft oppofitionis modus inter priua- tum efte U habere habitum , qui eft inter priuationem • • ' c 4 i4 categoria: Sc habitum.Similiter aliud cft affirmatio &c negatio, aliud res affirmata vel negata: fcd eadem oppofitio cft inter rem affir- matam ic rem negatam , quae cft inter affirmationem &: ne- gationem. 79 1f Notetur duplex diferimem inter contraria , &c pri- uantia. I. Contrariorum immediatorum femper ncceflc cft alterum in fubietto ad recipiendum apto inefte; vt femper ncceffe eft hominem vel bene valerc,vel aegrotare.mediato- runt autem vel vtrumque poteft abeffe, vt aliquod corpus nec cftalbum,ncc nigrum,led rubrum aut viride; vel defini- te vnum femper ineft,vt ignis femper calefacit, numquam' rcffigcratrpriuantium autem aliquando vtrumque abeft, ali- quando alterutrum inelTc ncceflc cft; vt homo recens natus, nec habet dentes , nec cft edentulus; quando autem natura comparatum cft vt dentes habeat, tunc vel habet dentes, vel cft edentulus. 1 1. In contrariis cft regreflus, vt idem ho- mo poteft ex fano fieri argrotus , & ex aegroto fanus : a priua- tione autem ad habitum non datur regreflus, vt videns po- teft afpe&um pcrderc,fcd oculis captus non poteft afpcftum reciperc.Hoc intellige de priuatione,quse non folum aiftum, fed etiam poteftatem tollit.alioqui multa exempla obftabut: vt tenebrae funt priuatio luminis, &C in acre lumen &c tcnc- brx libi inuiccm fuccedunt. 80 H Contradicentium proprium eft,omnimod6 alterum c(Te verum, alterum falfum:vt omnis homo cft albus , non o- mnis homo eft albus: item Socratcscft iuftus , Socrates non eft iuftus.Nam oppofitis fimplicibus,vt patri 8 C filio , videnti &: caeco, albo Sc nigro, neque veritas neque falfitas conucnit: contrariae vero orationes poliunt elfe ambae falfae, vt omnis homo eft albus, nullus hpmo cft albus.itcm mortuo Socrate, vtraeque hae orationes contrariae funt falfae , Socrates valet,' Socrates aegrotat. C A v. XI. De eontrurijs. 8irV( Ufiu kVod cft bono contrarium,vt iuftitiac iniuftitia,ncccf- [farib eft malum. Quod autem malo cft contrarium, modo eft bonum , vt iniuftitiae contraria cft iuftitiarmodd- malum, vt profufioni contrarii eft auaritia. 8x11 Vnum i CATEGORIA. 1S 8a IT Vnum contrarium fine altero clTc potcft, vtfanitas fine morbo. nam fi omnes fint fani, nemo argrotat:Sc fi Socra- tes bene valeat, Socrates non a,grotat. 8$ f Subie&um contrariorum vel cft vnum fpecie, vt iu- ftitia &C miullitia fpe&antur in homine : vel vnum genere, vt (anitas Sc morbus fpe&antur in animali, albori nigror in corpore. 84. ^7 Contraria vel funt in eodem gencrc,vt albor & ni- gror funt fpccics coloris:vcl in contrariis generibus, vt iufti- tia cft fpecies virtutis, iniuftitia cft fpccics vitij: vel contraria gcnera,vc bonum, &: malum. Cap. XII. De priori. 8fT)Rius dicitur tribus modisitemporc, natura,ordine. Jl 86 IT Tempore prius cft, quod eftvetuftius,vt bel- lum Troianum bello Carthaginenfi. 87 Naturi prius accipitur tribus modis. E Id quod non reciprocatur fccunduin exiftendi confecutionem : vtv- num cft prius duobus:quia fi duo fint, vnum quoque cft : at fi cft vnum,non propterca funt duo.Hoc modo genus cft prius fpccic: quiafi fit ( exempli gratia ) homo , neccflarib cft ani- mahfcd fi fit animal, non continui) eft homo , ciim poflit cite cquus,vel afinus. II. Quod cft prarftantius. qua: quidem fi- gnificatio cft maxime impropria. IU. Caufa cft prior cf- feiftu,vt fol lumine. 88 IT Ordine prius cft,quod priori loco collocatur,vt pro- oemium narratione,narratio probatione, probatio cpilogo. Cap. XIII. ^ De modi» Simul. SpC^Imul dicitur duobus modis. I. Tempore: vtCa’far&: jjPompcius. II. Natura:vt relata, vcluti pater &: filius: SC qua: in eadem diuifione fibi inuiccm opponuntur, vt in animalis diuifione rationale & irrationale. Cat. XII 1 1- Demotu. Otus cft aftus , quem mobile , quatenus mobilc,ha- bctil moucnte. 91 Motus genera quatuor funtrquia fpe&atur in quatuor categoriis. I. In fubftantia ortus &C interitus.Ortus eft motus ’°ME Cap.ti. Cap.ij. Cap.14. x6 DE INTERPRETATIONE, a no cfic ad dTc. Inccricus cft motus ab cffc ad non cffe. II. In quantitate audio deminutio. Audio eft motus a minori quantitate ad maiorem-Deminutio cft motus a maiori quan titate ad minorem. III. In qualitate variatio , qua: eft mo- tus in contrariam qualitatem, vt ex albo in nigrum, & ex ni- gro in album. IV. In categoria vbi, motus localis": qui cft h loco ad locum, vt adfccnfus,8c defcenfus. No eft ncccffe id quod variatur,augeri vel minuirne- que id quod augetur vel minuitur, variari. e lf vt quadratum abde, addito gnomo- ne cbg, fit maius, non tamen variatur, quia figura eadem manet. e a e d g 9} Motui opponitur quies, vt habitui priuatio.Sd fpccia- li motui opponitur fpecialis quies, vt motui locali quies in loco. 94 % Praeterea motus motui contrarius cft: vt ortui in- tcritus,audioni deminutio, dealbationi denigracio, adfcen- fui defcenfus. CA XV. De modis habendi. xv. 95 T T Abere dicitur feptem modis. I. Qualitatem, vt albo- JnLrcm,velfcientiam. II. • Quantitatem, vt magnitudi- nem duorum , vel trium cubitorum. III. Circa corpus , vt veftimentumjvel circa partem corporis, vt annulum. IV.Par- tcm,vt manum,vcl pedem. V. Rem contenta , vt vas aquam. V I. Rem pofleffam , vt domum , vel agrum. VII. Coniu- gem,vt virum,aut vxorem. Hacc fignificatio fecundum Ari- ftotclem impropria eft,Sc tantum cohabitationcm notat. Ex Ilis fola tertia fignificatio categoriam habendi conftituit. DOCTRI- X DOCTRINA PER I- PATETICiE TomvsI. Liber III. ' LOGICO RVM TERTIVS. i> DE INTERPRETATIONE. CAP. I. • De interpretatione. Vatvor fubordinata funtrres, mentis concc- Lib .j ptus,vocabula,3c litcra: fcu feriptura. Res eft, vt £ap u' " equus.mentis conceptus , funt rerum fimulacra, vt equi intelle&io. vocabula funt conceptuum norx:vtc£im aliquis profert hoc nomen equus,' auditor equum me-nte concipit, literx funt nota: vocabulo- ^ rum:nam quibufeum loqui propter abfentiam no poflumus, erga cos feriptura vtimur. i IT Res & conceptus funt h natura, idedque pro gentium * ijj varietate non variant.fed vocabula & feripturq funt ex homi- * ' nam inftituto, proindeapud alios alia funt : vt idem ab He- braeis vocatur tn«.Adam, i Grxcis ajfofomos,'A Latinis homo. Loquor enim de vocibus articulatis, qualia funt nomina 8C vefrba,qux feribi poflunt. nam belluarum voces inarticulatas Sc illiteratx,vt latratus canu,&: vlulatus luporn, funt a natura. } iT Cum vocabula interpretentur conceptus animi no- ftri,merit6 ab Ariftotelc vocantur interpretationes. 4 IT Et ex diuifione conceptuu fumitur diuifio interpreta- rionis.vr.nxonccptuu alij funt fimplices,vcritatis &c falfitatis experteSjVt intelle&io equi, aut ligni;alij coniun&i,qui in co- pofitionc vel diuifione fpcdatur,&necc-2arie> sQt veri aut fal- ii,vt homine currere, homine no currcrerita etia alia sut fim- plicia vocabula, nec veru nec falsu fignificatia, vt nome homo, ■ & verbu a/rroiUii coniuda , in quibus veritas aut faliitas cer- d i L» z8 DE INTERPRETATIONE. nitur,quia vel affirmant, vt currit-, vel negant, vt homo non turrit. Hinc apparet aliam elTe fimpliccm interpretationem, veri &: falli expertfm ; aliam coniun&am, qur eft vera , aut 'falfa. 5 IT Simplex interpretatio in nomen Sc verbum fubdi- /" uiditur. C A P. I I. De nomine. Cap.t. 6 X TOmen eft vox fignificans ex inftituto, fine tempore, 1 \| cui9 nulla pars feorfum aliquid lignificat.vcl breuius. Nomen eft interpretatio, line adlignificatione temporis, cu- ius nulla pars feparata fignificac. Nam vox lignificans exin- ftituto,nihil aliud eft, quam interpretatio. .7 5T Ha:c definitio fumitur a materia,forma,&: efficiente. Nam interpretationis materia eft vox.y.dc generatione ani- malium, cap. 7. lignificatio eft eius forma: hominum inftitu- tum eft efficiens. 8 f Notandum eft,proprie loquendo,aliud elTe lignifica- tionem, aliud adlignificationem , aliud conlignificationem. lignificatio eft principalis-.adligmficati» fignificationi acce- dit:confignificatio in oratione fpe&atur.Nomen lignificat a- liquem conceptum, vt curfus.verbu lignificat conceptum, Sc adlignificat tcmpus:vt currit, lignificat curfum in tepore prx- fcnti:& praeterea confignificar, quatenus connc&it partes o- tationisjvt ciim dicojiotno connecto curium cum homi- nc.lVncatcgoremata neque lignificant, neque adlignifkant* fed tantum conlignificant, vt prxpolitiones , 8c coniun&io- nes:proindc non funt interpretationes. 9 % Quod igitur in nominis definitione diftum eft, fine tempore, non ita debet accipi , quali nullum nomen lignificet tempus:haec enim i\omina,tcmp/a,annrusnenJis,dies,{\%nifica.nt tempus. fed nullum nomen adlignificat tempusrquia itarem aliquam fignificat , vt non adfignificet quando illa res iit. vt hoc nomen, curfta, non lignificat quando currat :& tempta, vel p™ lignificat, quando tempus, vel nox Iit. "JriTFars nominis nCH fianificat feparatim.necrefcrr.v- • trum lit nomen fimplcx,an compolitum.vt fyllab a «5qu$ eft pars limplicis nominis homo, per fc nihil rignificat:&<iw/»/,qu? eft pars compofiti nominis omnipotens , nihil per le lignificat. DE INTERPRETATIONE. 29 Prima quidem facie videri poteft pars nominis compofiti ali- quid per fc fignificare,vt potens , qux eft pars nominis omnt- potenrSe d hoc falfumcftzquia nomc,iiuc (Tt fimplex,fiuc com- pofitum.vnam rem fignificat.qubd fi partes nominis compo- fiti fignificarentfingulx per fe,iam nomen compofitum plur ra (ignificaret:iinrao non effet vnum nomen, fcd plura, verbi gratia , non cflet vnum nomen , omnipotens : fed duo , omni. Se potens. 11 f Nomen proprii dicitur, quod eft finitum &:redum, \tbom:Jicmines : hoc enim certam iignificationcm habet : Se cum verbo <y?,coniunchim, veram aut fallam orationem effi- cit. Hui e fi negadi aduerbium prxponatur, infinitum nomen fiet,quod non figmficat certam rem,feu certum conceptum, fed quiduis prxter id quod negatur, verbi gratia , non- homo quidlibet fignificat prxter hominem : fiue illud fit , vt equus eft non-homo:fiuc non fit,vt chimxra eft non-homo. Si vc- • ro nomen per cafns infledatur, fient cafus nominis , vt Cuto- ms,Gdtt>ni-.apii coniundi cum verbo eft, nec verum nec falfum ligiiificant. C A P. III. De Verbo. 11T TErbum eft vox, qux fignificat ex inftituto, Se adfigni- Cap. j V ficat tempus, & conftat ex partibus nihil per fc figni- ficanribus,& confignificat nexum attributi cum fubicdo. vel breuiiis, Verbum eft interpretatio fimplex, qux adfigni- ficat tempus,8c vim habet nededi attributum cum fubiedo. 15 Tres igitur funt verbi vires: fignificatio alicuius rei feu conccptus:adfignificatio temporis, Se confignificatio il- lius nexus,qui eft inter fubiedum Se attributum.prima eft il- li communis cu nomine:reliqux dux funt eius proprix. fcd poftrema vis in oratione non apparet.vt in hac oratione, ho- mo currit, verbum currit, conncdit curfum cum homine : fed hic nexus non apparet in folo verbo currit, vtin oratione, bomo currit. » 14 Qux differentia eft inter nomen finitum , vt homo, & nomen infinitum, vt non-homo : eadem eft inter verbum finitu m,vt currit,Se verbum infinitum, vt non-currir. ij Et vt cx nominis declinatione fit cafus nominis , ita d 3 }o DE INTERPRETATIONE, cx verbi inflexione fit cafus verbi, dicitur enim proprii ver- bum, quod cft indi catini modi , ac prxfcntis temporis , non habita ratione pcrfonx,aut numeri : vt curr a>curris, tum i,curr /- mus , curritis, currunt. Cafus autem verbi appellantur, quicunque funt in aliis temporibus, &C modis , vt currebam , curre , curreret, currere. 1 6 f Verbum fum,et,e ytf.quandoqucnon habet aliam vim, quhmconfignificandi,idcft,nedcndi partes enunciationis, vt Deus eft iuftur.quandocpic prxter eum nexum,figriificat te- pus,vt Socrates e fi domi: quandoque etiam fignificat eflc in re- rum natura, fiue effe ens , vt motus eft.Deus cfi , centaurns non cft, chimera non e/?.Primo , aut fecundo modo acceptum , non eit proprii verbum, fcd copula verbalis: tertio modo fumptum, cft veri proprie verbum. Cap. IV. De oratione. 17 ^“'\Ratio eft vox fignificans ex inftituto, cuius aliqua pari V_y fignificat feparatim.vcl breuiiis , cft interpretatio co- pofita,vt homo currit. 18 Partes orationis funt didiones, &: fyllabx ex quibus didiones conftant,&: interdum orationes, nam ex pluribus orationibus vna oratio componi potcft.cxempli cauia , huius orat\onis,guales funt in republica principes , tales reliqui ciues effe folent,\ arix partes fpedari poffunt.vt puti hxc pars, quales funt in republua principes, eft oratio: hxc pars funt, eft verbum : hxc pars, principes, eft nomcn:hxc pars,^mcft fyllaba.Cum autem eft oratio fimplex,vt , principes funt honorandi , tunc eius partes funt fyllabx didiones,non orationes. 19 Commune igitur omni orationi eft, habere aliquas partes nihil fignificantes,nempe fyllabas, Sc.aliquas per fe fi~ gnificantes, nempe didiones. 20 Enunciationis fpecics odo funt. I. Enunciatiua:vr, Deus nobis hac otia fecit. II. V ocatiua:vt,9 pater , b hominum , di~ uuq-, aterna poteftas. 1 1 I.Imperatiua,vel poftulatiua:vt: \Mufa mi- hi caufas memor 4.1 V.Intcrrogatiuaivr,^#* te Moeri pedes ? V. Ad miratiua:vt,6 fecula,o moresi V I.Optatiua: vt , b mihi prateri- tos referat fi I uppiter annos. VII. Coniundiua:vt,S/ fxturagregem fuppleuerit. VIII. Infinitiua:vt,/o/ voluere cafus.Sc d ceteris o- millisjdc cnunciatiua,qux folaadlogicu pertinet, dicedu cft. 2i ^FEnun- D E I KT ERPRETATIONE. -31 xi IT Enunciatio eft oratio, qux verum aut falfum fignifi- cat:vt horno eft iustusjiomo non eft initus. ,Ca r. V. . ' ■ * . " De enuntiatione. 11 5T Enuntiationum tres funt gradus, in primo ponitur fimplcx affirmatio:vt,&<w*M eftiuitus. in fecundo fimplex nega» t\o:vt, homojion eftiuftus.in tertio enunciatio compofita:vt, qui iufte agit 3e fi iuftur.qui inite non agitjion ejliujlus. Z3 In omni enuntiatione eft verbum , vt Socrates currit vel cafus verbi,vt Socrates currebat. Ne dicas, in hac cnuciatio- nc, Socrates non currir,cffc verbum infinitum, quamuis enim il- lud,non curritycr fe acceptum, vocetur verbum infiniturmta^ men in enunciationc dicitur verbum negatum. z+ Enunciatio vna dicitur vel figmficatione, vt Socra- tes eft dottus: vel coniun&ione , vt Socrates eftdoltus & prudens. Similiter multx cnunciationes dicuntur, vel ratione fignifi- carionis.vt canis mouetur.((i(\mdctn canis accipitur pro fydere, ic. quadrupede,8c pifcc) vel ratione difiun&ionis , vt cum au- ftores adhibent figuram , atiam vocanc '£fauo»!w\ commora- tio n cm,s c\wt\, Numquim debitum tibi foluam , numquatn tibi fatif- faciamfiemper tibi debebo fiemper tibi manebo obftrittus. 25 IT Aliter enunciatio vna dicitur, aliter di&io vna.nam hxc vnum fimpliccm conceptum fignificat,vt homo: illa ve- ro vnum vni attribuit, vt homo currit. Omnis enimenun- ciationis partes duz funtrfubie&um, vt homo : bc attributum, Vt currit. 1 6 5T Simplex & vna enunciatio duobus modis diuidi poteft. 1. V el affirmat, vt voluptas eft bona: vel negat , vt volu- ptas non eft bona. 1 1. vel refertur ad tempus prxfens , vt Socra- tes docet. \e 1 ad praeteritum, vt Socrates docuit: vel ad futurum, vt Socrates docebit. ^ Car. VI. "* - 7 "* • - ■ . * ' De affirmatione,<fi negatione, & contradiltione. 17 Nunciationis itaq; fpccics dux funt:affirmatio, bc ne- XZ^gatio-Affirraatio eft enuciatio alicuius de aliquo:vt^tf . ;V . ~ d 4 C . 3X DE INTERPRETATIONE. motft initus. Negatio eft: enunciatio alicuius aliquo:vt^«w non ejliuitus. as ir Cum liceat affirmare &: negare tam vere , quam fal-' sb:patct , quodeumque affirmatur , polle negari : Se quicquid negatur,po(Tc affirmari:ade6 vt omni affirmationi negatio, &: omni negationi affirmatio opponatur. 29 Contradi&io accipitur duobus modis. I., Pro affir- matione, &: negatione oppofitis. II. Pro oppofitione inter affirmationem, negationem. Intclligc opponi affirmatio- nem &c ncgationcm,ciim vtrobique eft idem attributum , idem fubic&um, fine homonymia, fine ambilogia, & fine o- mm fallacia’ C A P. VII. Di inundationibus vniucrfdltbi#, porticu! /tribus, inde- finguldribits. Cap.5. 30 yx Iuiditur etiam enunciatio in vniucrfalcm, particula- I J rem,indefinitam, &C fingularem. qua: quidem diuifio fumitur a fubic&o.Nam enunciatio vmuerfalis eft , qua: ha- bet fubie&uin vniucrfale,id eft, quae eft de re vniucrfali vni- ucrialiter acccpta:vt, omnis homo eft iuftus , nullus homo eft iuftus.Purticularis cft,qu^ habet fubic&um particulare, id eft, qua: eft de re vniucrfali particulariter acccpta:vt, aliquis ho- mo eft iuftus, aliquis homo non eft iuftus. Indefinita eft, quae habet fubie&um indefinitum, id eft , qua: eft de re vniucrfali indefinite accepta: vt homo eft iuftus , homo non eft iuftus. Singularis eft, qua: habet fubic&um fingulare, id eft, qua: eft de aliquo indiuiduo: vt, Socrates eft iuftus, Socrates non eft iuftus. . . \ . ' / 31 Vniucrfales affirmatio & negatio funt contrariae: • qua: quidciruion pofTunt cfie fimul vera: : fed in materia nc- ccflaria affirmatio eft vera, negatio falfa, vt, omnis homo eft animahriullus homo eft animal : in materia impoffibili affir- matio eft falfa , negatio vcra,vt,vtomnis4tCffno eft lapis mul- lus homo eft lapis : in materia contingenti vtraque eft falfa, vt, omnis homo eft albus, nullus homo eft albus, 32 Particulares affirmatio &c negatio vulgo vocantur fubcontrarix,ab Ariftotcle contrarix,x.Prior.cdp. 8. partic. 2. verbo DE INTERPRETATIONE. „ verbo tenus i.Prior.c.iy.partic.x.nce poffunt efle fimul falfij: fedin materia ncceffaria, affirmatio eft vera, negatio falfa, vt, quidam homo eft animal , quidam homo non esi animal: in maceria impoilibili affirmatio eft falfa,ncgatio vcra,vr,< quidam homo eft lapis, quidam homo non cftLapisim materia contingenti veraque eft vera,vt, quidam homo eft albus, quidam homo non ef albus. 33 ir Indcfinitx appellantur contradiccntes:fcd xquipol- lcnt particularibus-.idcoquc non polTunt effe fimul falfx:fcd in materia neccffaria, affirmatio eft vera, negatio falfa, vt,£#- mo eft animal, homo non eft animal: in materia impoilibili affir- matio eft falfa.ncgacio vcra,vt ,homo est lapis, homo non elt lapis: in materia contingenti vtraque eft vera, vt, homo elt albs*s,he- mo non e fi albus. 34. IT Vniucrfalis,&: particularis, quarum altera affirmat, altera negat,vocantur cotradiccntcs:&:.fcmper altera eft ve- ra,alteraftilfa.nam in materia ncceffaria , vera eft affirmatio, falfa ncgatio:vt,0w/«i homo esi animal, non omnis homo eft animal: item , nullus homo est animal , aliquis homo est animal, in materia impoffibili,falfa eft affirmatio, vera negatiorvt, omnis homo elt lapis,non omnis homo est lapisiitcmjtullsis homo elt /apis,aliquis ho- mo eft lapis. in materia contingenti , falfa eft vniuerfalis , vera particularis :\t,omnis homo eft albus, no omnis homo eft albus nullus homo eft albus, ali quis homo eft albus. jy Singulares nominantur contradicentes: Sc femper altera eft vera, altera falfa.nam in materia ncceffaria, vera eft affirmatio, falfa ncgacioivt^ttra/fj eft homo, Socrates no eft homo in materia impoflibili , falfa eft affirmatio ,vcra negatio : vt, Socrates eft lapis, Socrates non eft lapis.in materia cotingenti mo- db eft vera affirmatio,modo negatiorvt Socrates currit, Socrates non currit, ad dignofccndum autem , vtra fit vera, vtra falfa, nulla certa regula dari poteft. 3 6 IT Vni affirmationi vna negatio contradicit.Pluresta- men cnunciationes vni opponi poliunt diuerfis oppofitio- rinm generibus.vtin fcquenti exemplo, 1 I » omnis homo eft iuftus. | nullus homo eft tuitus . aliquis homo eft iuftus. 3 non mnis homo eft iuftus. 4 3+ DE INTERPRETATIONE. Primae fecunda opponitur contrarie, quarta contradittori^. fimiliter fecunda: prima opponitur contrarie, tertia contra- di&orie.item tertia: fecunda contradicit, quarta cft fubcon- traria. Si quarta: prima contradicit , tertia cft fubcontraria. Sunt enim prima Si fecunda, contrariar:t?rtia Si quarta, fub- contrarix:prima Si quarta contradicentes: fecunda 8i tertia, contradiccntes:prima Si tertia , fubaltcrnx: itidem fecunda Si quarta,fubalternx.Sed in fubalternis nulla oppofitio con- fideratur.quia vel arnbar affirmat ,vcl ambx negat. Qua: vero dixi,fortafic in fequenti deferiptione facilifcs apparebunt. C A P. VIII.. De enuntiatione vna,vel pluribus. yj /-'XVamuis fubieftum fit vniuerfale, dummodo abfic V^liomonymia Si amphibologia,vna enunciatio re- fte dicituv.vt, omnis homo efi albus. 38 Si enunciationesfintambigux.noneftnecefTe alte- ram partem contradi&ionis efle veram, alteram falfatn. ver- bi gratia, omnis canis latrat,non omnis canis latrat .-fi canis accipia- tur pro quadrupede,fola affirmatio eft vera: fi pro pifce,fola negatio eft vcra-.fi affirmatio fit de quadrupede , negatio dc pifce,vtraquc eft vera: contti fi affirmatio fit de pifce, nega- tio de quadrupede vtraque cft falfa. Ca p. 55 .DE INTERPRETATIONE. C a p. I X. De enunciationibus fingulanbiis m futurum collatu. J9 /"'N Voniam futura contingentia xque poflimt cfle,&: Cap.6. v ^non efTc:idcirco qux de his enunciantur,ficfc ha- bent, vt neccflc quidem fit alteram partem contradi&ionis efle veram, alteram falfam , quatenus nec ambx fimul verx efle po(Tunt,nec ambx falfx: fed vtra fit vcra,vtra falfa , defi- niri non poteft, priulquam res accidat, verbi gratia, harum enunc»ationum,rr<«y erit bellum nauale , cras non erit bellum nauti- le: vtra verafic, hodie definiri nequit: quia xque poteft con- tingere,vt cras fit bellum naualc ,&c vt non fit. dicimus ta- men alteram efle veram,alteram falfam : quia neccflc eft, vt alcerutrum accidat , etfi non eft neceflirium vt alterum po- tius eueniat,quam alterum. Si obiicias:Cum res eft, vere di- citur eflc,ergo antea vere dicebatur fore, ergo ncceflario fu- tura erat:rcfpondebo hoc efle neccflarium cx hypothefi , id eft, quia fupponimus rem efle, non proprie &£ fimpliciter nc- ccfTartum.non foliim autem contingentia, fed etiam talfa Se impofllbilia poflimt dici neccflaria ex hypothefi : vcluti nc- cefle eft, fi afinus volat.vt habeat alas. Cap. X. De enunciationibus fecundi vel tertif adiacentis finitis aut infinitis. 40 Nunciationum alix dicuntur efle fecundi adia- I* vcentis.alix tertij adiaccntis. Secundi adiacentis e- aP-1’ nunciatio dicitur, qux conftat ex nomine fubic&o, & folo verbo attributo, vt homo currit. Tertij adiacentis cnunciatio dicitur, qux conftat ex nomine fubic&o,&: nomine vel par- ticipio attributo,8c copula verbali, qux vocatur tertium ad- iaccns,vt homo efi albus, homo e fi currens. 41 5T Enunciationes fecundi adiacentis vel conftant ex nomine finito &c verbo, vel ex nomine infinito verbo: quarum illx priori , hx pofteriori loco collocantur : fiue fint enunciationes indefinitx,veluti, e i 3 6 DE INTERPRETATIONE- homo currit. homo non currit. non homo currit. non-homo non currit. Siuc Gnt definitx,veluti. * •mnis homo currit. non omnis homo currit. ' omnis non- homo currit. non omnis non- homo currit. 15 f Enunciationcs tertij adiacentis vel habent attri- butum finitum, vel infinitum: & rurfus vel fubic&u finitum, vel infinitum.itaque diuiduntur in duas feparatas clafles : ita vt enunciationcs prioris clalfis comparentur inter fc,& enu- ciationes pofterioris clalfis inter fe : enunciationcs ver£> po- fterioris clalfis non comparantur cum enuciationibus prio- ris claflis.In priori clalTe collocantur,qux habent fubie&um finitum:in pofteriori.qux habent fubie&um infinitumnn v- traque autem prior locus iis tribuitur , qux habent attribu- tum finitumrpofterior iis quae habent attributum infinitum. Vtraque clalfis vel ex indefinitis , vel ex definitis enuncia- tionibus delcribi poteft,vt in fubie&is exemplis. Prima clalfis ex enuntiationibus indefinitis. i • x homo eft iuftus. homo non eft iuftus. homo non eft non-iuftus. | homo cft no»- iuftus. 3 4 Prima clalfis ex enunciationibus definitis. 1 1 Omnis homo eft iuftus I non omnis homo eft iuftus. n»n omnis homo cft non-iuftus. | omni homo cft non iuftus. 3 4 Secunda clalfis ex enunciationibus indefinitis. non I DE INTERPRETATIONE. z z non-hoitfo eft iuftus. non- homo non eft iuftus. non- homo non eft non-iuftus. non- homo ejt non-iuftus 3 4 Secunda claffis cx enunciationibus definitis. % i Omnis non- homo eft iuftus. z non omnis non- homo eft iuftus. no omnis non- homo eft non iuftus .| omnis non-homo eft non-iuftus. 3 4 VthxplafTes intclligantur, notanda funt,qux fcquuntur. I* Enunciationes prima & tertia affirmant.- fecunda Sc quarta negant. 1 1. Prima Sc fecunda fibi inuiccm contradicunt: item tertia Sc quarta fibiinuiccm contradicunt. III. Quar- ta fequitur primam Sc fecunda tertiam: non e contrario pri- ma quartam, aut tertia fccundarn,id eft, concefla prima nc- ccfTe eft concedere quartam, Siconcefla tertia necefTe cft co- ccdere fecundam, fcd neque coccfla quarta necefTe eft con* cedere primam, neque concefla fecunda necefTe cft conce- dere tertiam. IV. Secunda Sc quarta pofTunt efTe fimul ve- rr. V. Prima Sc tertia indefinitae pofTunt efTe fimul verx. V I. Prima Sc tertia definitae non pofTunt efTe fimul verx. 43 V Cum fubie&um definitum conftct ex nomine, Sc nota, quam Grxci «® appcllant,quantitatem eius; nominis definiente: ( funt autem notx,vt omnis,nullus, ali- quis) fi velis ex fubie&o finito facere infinitum, debes ne- gandi aduerbium apponere nomini,non notx. verbi gratia, fit oratio definita ac finita, omnis homo currit, fi vis eam redde- re infinitam. non debes dicere ,non omnis homo currit, fcd, omnis non homo currit, hoc enim modo cft affirmatio infinita : Illo modo eft negatio finita. 4+ % Affirmatio & negatio ,qux fubie&o non diffc- runt.fi altera attributum finitum habcat,altera infinitum, x- * qui pdllent:vt,w<ifcr homo efttuftus , Sc omnis homo eft non iuftus: item aliquis homo eft iuftus, Sc non omnis homo eft non iuftus, vel ali. e 3 38 DE INTERPRETATI.ONE. quis r horno non est non- ius tus: ite m, Socrates non eft iustus,?sL Socrates esi non initus. Hoc excipio , qubd fi fubic&um non fir,puta (1 Socrates non fit, negatio poteft efle vera , non item amrma- tio : quia cum Socrates non eft, certe nec cft iuftus, nec eft non iuftus,Catcgor.cap.io.partic.i4.&: Prior.lib.t.cap.vlt. 45 IT Itaque interrogans de re lingulari , ex negatione aduerfanj poteft colligere affirmationem infinitam : vcluti, Eft-ne Socrates ftpiens? minime. ergo Socrates eft non fapiens.Sed in- terrogans de re vniuerfali vniuerfaliter accepta, ex negatio- ne aducrfarij non debet colligere affirmatione vniucrfalem infinitam, (veluti, Est-ne omnis homo tuftus? nequaquam. ergo om- nis homo ejt-non iuftus) fed negationem particularem finitam, ergo non omnis homo eft tuitus. 46 5T Homo, non-homo, non. funt affirmatio, & nega- tio, fed nomen finitum, Sc nomen infinitum: item currit, SC , non currit,non funt affirmatio, & negatio, fed verbum fini- tum, & verbum infinitum: quse nec verum , nec falfum fi- gnificant. 47 IT Enunciatio habens fubiciShim infinitum, non po- teft xquiualcrc vili cnunciationi habenti idem fubie&um finitum.Scd enunciatio habens attributum infinitum, poteft xquiualere cnunciationi habenti idem attributum finitum. Quod verum cft, fiuc carum fubie&um fit finitum , vt in ex- emplis propofitis in partic.43.fiue fit infinitum, vt omnis non- homo eft non-iuftus, &C nullus non-bomo eft iuftus. 48 IT Tranfpofitio noruinis & verbi non mutat fignifi- cationcm enimciationis:vr,/wwo est tuitus, eft homo iustus,eft iu- ftus homo. Sed fi negandi aduerbium tranfponatur, alia atque alia fit enunciatio: \t,homo non eft iuftus, non-homo eft iuftus, homo eft non iuftus. C A r. XI. De enunciationum comuncitone,ac diuiftone. Z' 49 TNterrogatio, vt& enunciatio, multiplex eft vel ob Xmultitudinem vocabulorum, vt, eit-ne homo albus am~ bulans?\e\ ob aliquam ambiguitatem ,\t,latrdt-ne canis? 5° Ad multiplicem refponfioncm dialetticus non debet vnam rcfponfionem afferre : alioquin peccat , etiamft non mentiatur: vcluti, monetur ne canis ? vtique. fed quot funt inter- DE INTERPRETATIONE. 3$ intcrrogationcs.tot debent effis rcfponfioncs: veluti, latrat-rt* unis? quadrupes latra' :fydus & pifeis non latrant Rm r Cus,mou ctur-nt unis ifydtts in orbem fertur.-quadrupes incedit, pifeis natat. 51 f Ad interrogationem autem quid eft, non tenetur dia- lc&icus rcfpodcrerquia non eft interrogatio diale&ica, cum refpondcnti non det optionem affirmandi vel negandi. Sed interrogans, definitione aliqua allata , refte quaerit , an ea fit bona definitio, ne'cne.& ad eiufmodi interrogationem dia- le&icus refpondcrc debet:vcluti, EH-ne homo , animal rationale mortale, an non? \c\, animal rationale mortale, eH-ne hominis definitio , annor. ? jz 5T Si feparatim duo attributa vere dicantur de Aidcm fubie&o,cx iis vnum attributum fieri poteft:veluti,ib/«0 eH a- xmalyhomo eH bipcs,ergo eH animal bipes, item , Socrates eH homo , Socrates eH albus, ergo Socrates eH homo albus. Excipitur I. Nifi V- trumque attributum dicatur ex accidenti, id eft , alterum de altero, vel vtrumque de fubicfto,vcrbi gratia ,homo eft albus Jso- mo estmuficus : non licet autem ex albo & mufico efficere v- nuru attributum,ac dicere hominem effis album muficura, quia album &c muficum tam fibi inuicem, quam fubic&o at- tribuuntur ex accidcntihd eft , hi omnes attributiones funt acci d e n ttt\es forno eft albus, homo eft muficus,album eftmuftcum/nu- funm eft album quocirca ex albo &c mufico non fit vnum,vt ex animali & bipede ficbivSimiUtcr, Socrates eftfutor, Socrates eft bonus-.ne inde colligas Socratem effis Tutorem bonum , ob ratione expofitam. II. Nifi alteru attributu in altero infit vel exprefle vel tacite, verbi gratia refte dicitur , Socrates eft homo albus: &C , Socrates eft albus: non tamen reifte dicitur, Socrates eft homo albus albus:(\u\n in illo attributo, homo albus , exprefle albus ineft.quare hoc nomen, albus, repeti non debet in eadem c- nunciationc.Rurfus vere dicitur Socrates eft homo : &c , Socrates eft ammal.Ccd male dicitur, Socrates eft homo animal : quia in ho- mine animal tacite ineft : iiquidem non poteft effis homo, quin fit animal.vnde qui dicit effis hominem animal, bis di- cit effis animal, quod in locutione vitium eft,&: a Grascis tau- tologia,a Latinis nugatio appellatur, jj f Qiigcotw&im attribuutur,ctia Tcparatim attribui poT- c 4 4o DE INTERPRETATIONE. funtivcliitijJtfOTrter est homo albus, ergo Socrates eft albus. Excipi- tur l.Nifi in attributis iit rcpugnantia.cxempli causa,vcre di- citur j Socrates est homo mortuus : falso dicitur , Socrates elt homo: quia inter hominem Emortuum cft repugnantia quaedam: adeo vt qui dicit e(Te hominem mortuum^dicat non efle ve- rnm hominem : proinde nonpoflit inde inferre {impliciter efte hominem: prop tcrca quod ita demum vere dicitur cfle homo fimpliciter,&: fineadiedione,fi fit verus homo: cum adiedione vero aliqua dici homo poteft, qui non cft verus homo,vt homo mortuus, homo pittus. II. Excipiuntur attributa per accidcns.vtputi vere dicitur, Homerus e/t poeta. non tamen, propoprea vere dicetur , Socrates est: quia illud, eft, non per fe, fed ex accidenti attribuitur Homero, id cft,vt cum eo conne- datur attributum, poicta.Wic satione difioluirur eorum.argu- mentum,qui ita colligunt : Non ens cft opinabile :ergo non-ens etf.nam ex didis conftat hanc confequcntiam prauam efle. 3-. 54- Nunciationibus inter cartera accidunt modi,a qui- bus modificate cnunciationcs appellantur.Modifi- cata igitur enunciatib cft, qua: modum habet. Modus eft vox fignificans, quomodo attributum infit fubicdo. 55 •If Modus autem vel eft aducrbium,vt celeriter, in hac c- n uciat i o n c,AchtUes celeriter currit : vd verbu, vt contingit, in hac cnunciatione,contingit Achillem currere:vel oratio , vt nc- ccfle cft,in hac cnunciatione,neccfle eft hominem mori. 5 6 IT Cum autem modi quamplurimi fint:pr2ccipui,ad quos ceteri omnes referri poflunt/unt quatuor, in praefentia con- fidcrandi:necej/e eft,pofiibileest,contingit,tmpofi:bile eft. 57 Enunciationes ex his conftantcs diuiduntur in duas partcs:quarum altera vocatur di^um:2.\tcn,moduswt in hac e- nunciationc ,necejfe eft hominem mort,diQtum eft , hominem mori, modus chjjecejJe eft. Ac didum quidem habet rationem fub- iedi,modus autem rationem attributi. Quocirca vt ex affir- matione fiat negatio oppofita,ncgandi aduerbium modo ap-s poni debet:quiafidido apponacur, nihilominus affirmatio c- rit:vt in fequentibus exemplis. Cap. XII. De oppoftione enunciationum modificatarum. Ex di- 4* D E INTERPRETATIONE. Ex dido affirmato. ^ ■ ■ 1 ■ — ■ ■ i i ■ ■ ^ Affirmationes. Negationes. H orni nem currere e fi nece jfe. Hominem currere non e fi nece ((e. H orni nem currere efi pofiibile. Hominem mrrere non e fi pofiibile. H orni nem currere contingit. Hominem currere non contingit. H ominem currere efi impofiibile. Homine currere non efi impofiibile. Ex dido negato. ■ - i Affirmationes. Negationes. Hpminem non currere efinecejfe. Homine non currere no efi nece jfe. H ominem non currere efi pofiibile. Homine non currere no efi pofiibile. H ominem non currere contingit. Hominem no currere npn contingit. Homine no currere efi impofiibile. Homine no currere no eji impofiibile. Sic igitur affirmatio &:negatio funt contradidorix:5c fem- per altera cft vera > altera fal(a.Quod fi quis contradidioncm ponat' in dido, non in modo : fequetur euidens abfurditas, enunciationcs contradicentes fimul veras eflc pofle : vcluti, pofiibile efi hominem currere , pefitbile efi hominem non currere. Ap- paret igitur, quam rationem in fuperioribus enuntiationibus habebat verbum, eandem hic clTc in modo. i C A P. X I I I. De confecutione emendationum modificatarum. $ IN^TOn cft ignorandum.qupmodo ha: modificatx cnun- JL >1 ciationcs, quas expofui.fe inuiccm confequantur. Id facile apparebit in fcqucnti deferiptione , in qua enuncia- tiones xquipollcntcs collocantur in eadem cellula , contra- dicentes autem funt c regione pofitx. Nece jfe efi e jfe. Non pofiibile efi non e jfe. Non contingit non e jfe. Impofiibile efi non e(fe. Necejjie efi non effe. Non pofiibile efi ejfe. Non contingit ejfe. lmpofiibile est ejfe. Non nece jfe efi ejfe. Pofiibile efi non effe. Contingit non ejfe. Non impofiibile efinon ejfe. Non necejfe efi non ejfe. Pofiibile efi effe. Contingit effe. Non impofiibile efi effe. Cap.4 4t 'DE INTERP RETAT1 ONE. In his exemplis verbum ejfe, habet rajeipnem di&i , Se fubau- diendum cft aliquid, vt oratio pcrfc&a fit:vcrbi rratia , necejfe eft hominem ejfe tuftum , non necejfe esi hominem ejfe iufturn. Se ita de ceteris fentiendum. Ca p, XIV. •. .« • «tv. *\ y fint enunciationes contraria. 59 T"* Nunciationum oppofitio fpettatur potius in affir- r >matione St negatione ciufdem attributi de eodem fubie<fto,quam in duabus affirmationibus contrariorum at- tributorum.Excmpli gratia, huic affirmationi , omnis homo eft initus, magis contraria eft hxc negatio , nullus homo est tuitus, quam haec affirmatio, omnis homo eftiniuftus. Similiter huic af- firmationi, Socrates ejt tuitus , magis contradicit hxc negatio, Socrates non eft iufius , quam hxc affirmatio , Socrates eft intufttts. Ratio cft : quia negatio eiufdem attributi opponitur per fe, affirmatio verb contrarij attributi non opponitur per lc , fcd quatenus includir negationem ciufdem attributi.vcrbi gra- tia, cum per fe verum fit , bonum efle bonum : per fc falfuin eft.bonnm non effe bonum: per accidens autem falfum eft, bonum efle malumjquia fi eft malum, non eft bonum : vnde qui opinatur, vel dicit efle malum j firou.l opinatur vel dicit non efle bonum, St hac ratione aduerfatur ei,qui dicit vel o- pinaturefTe bonum.quoniam igitur magis opponitur ea quq per fe opponitur , quam ea qux opponitur per accidens : id- circo affirmationi magis opponitur negatio ciufdem attri- buti,quam affirmatio attributi contrarij.
No comments:
Post a Comment