GRICE E NIZZOLIO

 ntra communem pseudo-philosophorum opinionem. De Platone, Aristotele, Galeno, Porphyrio. Deomnibus Arifterelis interpretibus Grucis, LATINIS e Arabibus: reviter quid fentiendum re&te philosophaturis. De ratione philosophandi o de corrigendis instaurandisq; Philosophia studis, qua nunc maxima exparte perveriae corruptfaunt.   Marius  Nizolius  stammt  aus  Brescello  in  der  Provinz  Reggio  d'Emilia.^)  Als  Geburtsjahr  wird  allgemein  das  Jahr  1498  und  als  Todesjahr  1576  angegeben.  Indes  ist  diese  Be-  rechnung nach  der  Untersuchung  Batistellas  auf  Grund  in-  schriftlicher Argumentation  um  ein  Dezennium  zu  spät  ange-  setzt. Demzufolge  lebte  Nizolius  in  der  Zeit  von  1488  bis  1566.2)  Ueber  seine  ersten  Lebensjahre  und  Studien  ist  nichts  bekannt.  Im  Jahre  1522  finden  wir  ihn  am  Hofe  des  Grafen  Gambarra,  eines  eifrigen  Beschützers  und  Pflegers  der  Wissenschaften.  Ihm  widmete  auch  Nizolius  seine  erste,  im  Jahre  1535  abgefasste  Schrift,  die  Observa-  tiones  in  M.  Tullium  Ciceronem".  Nachdem  er  eine  lange  Zeit  als  Hauslehrer  in  der  gräflichen  Familie  tätig  gewesen,  kam  er  im  Jahre  1547  als  Professor  an  die  Universität  zu  Parma.  Im  Jahre  1562  wurde  er,  bereits  74  Jahre  alt,  als  Leiter  an  die  von  dem  Herzog  Vespasiano  Gonzaga  neu-  errichtete Universität  zu  Sabbioneta  berufen.  Nizolius  war  damals  ein  weithin  berühmter  Gelehrter  : „un  vecehio  consu-  raato  negli  studi  delP  eloquenza  e  della  filosofia,  chiaro  per  molte  opere,  vittorioso  neue  concertazioni  letterarie  e  per  lungo  usu  di  leggere  suUe  cattedre  delle  cittä  piü  cospicue  praticissimo  .  .  .,  di  cui  la  memoria  nei  fasti  dell'  italica  letteratura,  non  perirä  giammai."^)  Altersschwäche  und  ein  sich  immer  mehr  verschlimmerndes  Augenleiden  hemmten  den  Greis  gewaltig  in  dem  schweren  Berufe,  den  er  auf  sich  geladen  hatte.  Schon  nach  4  Jahren  (1566)  ereilte  ihn  der  Tod,  ob  zu  Sabbioneta,  oder  in  seiner  Heimat  Brescello,  lässt  sich  nicht  bestimmen.*)    1)  Vergl.  Jöcher,  Gelehrtenlexicon  sub  Nizolio  III.  962  xl  V.  760—61  (Suppl.),  der  sehr  ung'enau  ist.  Ausführl.  biographische  Notizen  bringt  Ruggero  Batistella :  Mario  Nizolio  op.  cit.  '61  ff.   2)  Batist  31.   3)  Bat.  36.   4)  Bat.  33.    —  29  —   Die  Tätigkeit  des  Nizolius  erstreckte  sich  zunächst  nur  auf  das  Gebiet  der  klassischen  Sprachen.  Er  beschäftigte  sich  mit  der  Interpretation  griechischer  und  lateinischer  Autoren,  vor  allem  des  Cicero. i)  Mit  rastlosem  Fleiss  ver-  band er  einen  kritischen  und  vor  allem  natürlichen  Sinn. 2)  Aus  dem  letzterem  Umstand  erklärt  sich  auch  wohl  der  realistische  Standpunkt,  den  er  in  philosophischer  Hin-  sicht verfocht.  Zu  eigentlich  philosophischen  Spekula-  tionen kam  Nizolius  erst  spät  und  zwar  durch  einen  mehr  äusseren  Umstand.   Während  seines  Aufenhaltes  zu  Parma  geriet  er  in  einen  heftigen  Streit  mit  Marco  Antonio  Majoragio,  Professorder  Eloquenz  an  der  Universität  zu  Mailand.^)  Es  handelte  sich  in  der  Hauptsache  um  zwei  Fragen :  Lateinischer  Stil  und  Philosophie,  Cicero  und  Aristoteles.  Majoragio  war  wie  Nizolius  ein  grosser  Verehrer  Ciceros,  jedoch  zog  er  der  eklektischen  Philosophie  desselben  die  reine  Lehre  des  Aristo-  teles vor  und  vertrat  die  Ansicht,  dass  man  die  Philosophie  Ciceros  mit  der  des  Aristoteles  in  Einklang  bringen  könne.  Nizolius  dagegen  strebte  dahin,  den  Aristoteles  für  immer  zu  verbannen,  indem  er  mit  Ueberzeugung  den  Standpunkt  von  der  falschen  und  unnützlichen  aristotelischen  Doktrin  vertrat.*)  Diesem  Streit,  der  auf  beiden  Seitem  unerbittlich  und  un-  würdig geführt  wurde,  machte  schliesslich  der  Tod  Majo-  ragios (1555)  ein  Ende.^)    1)  Bat.  37  ff.    Le  opere  ei  giudizi  dei  eritici.   2)  Bat.  1.  c.  37.   3)  Bat.  La  polemica  con  M.  Antonio  Majoragio  33  ff.  vergl.  femer  Gerh.  Phil.  IV.  135  und  Nizolius  in  seiner  Vorrede  zum  An-  tibarbarus :  Ad  Lectores  contra  Majoragium.   4)  Bat.  34.   5)  Bat  35.  Nizolius  soll  in  zehn  Jahren  nicht  recht  haben  schlafen  können  !  (Jöcher  a.  a,  0.)  ,,nou  solum  calamo  et  chartis  ve-  nenatisimis,  sed  etiam  putrido  et  foetenti  illo  ore  suo  contra  vitam  et  mores  nostros  usque  in  hunc  diem  deblateravit  et  deblaterat"  (Nizolius  ad  lectores  in  De  veris  principiis).  „ipse  (Maj.)  qui  licet,  de  magnis  et  obscuris  Philosophiae  rebus  loqui  conetur,  tarnen  vere  est  acocfoc,  et  tantum  seit  de  Philosophia,  quantum  asinus  de  Musica"     (Vorrede).    —  30  -   Majoraj^io  hatte  auf  die  Angriffe  des  Nizolius  eine  ,,Apologia"  erscheinen  lassen,  die  Nizolius  mit  einer  ,,Anti-  apologia"  erwiderte.  Es  folgte  nun  seitens  Majoragios  „Re-  prehensionum  libri  duo  contra  M.  Nizoliura",  worauf  Nizolius  mit  seinem  Antibarbarus  Philosophicus  antwortete.  Seine  AngriflFe  fasste  Nizolius  dann  noch  einmal  zusammen  in  seiner  Schrift :  De  veris  principiis  et  vera  ratione  philosophandi  contra  Pseudophilosophos   In  der  Hauptsache  war  Nizolius  mehr  gelehrter  Hu-  manist als  philosophischer  Denker  oder  Kenner  der  älteren  Philosophie.  Sein  Eifer  für  die  Beförderung  der  klassischen  Latinität  veranlasste  ihn  zur  Abfassung  einer  Reihe  von  Werken,  die  uns  ein  Bild  geben  von  seiner  bewunderungs-  würdigen Arbeitskraft.     Nur  die  wichtigsten  seien  genannt. i)   Als  sein  Hauptwerk  ist  wohl  anzusehen  ein  Thesaurus  sive  Latinae  linguae  Lexicon,  das,  wie  auch  die  meisten  der  anderen  Werke,  zahlreiche  Neuauflagen  erlebte.  Das  ge-  nannte Werk  war  bereits  1535  unter  dem  Titel  Observa-  tiones  in  M.  TuUium  Ciceronem,  dann  als  Apparatus  latinae  locutionis  und  endlich  als  Thesaurus  Ciceronianus  in  Vene-  dig 1538  und  1551,  und  erweitert  von  Basilio  Zanchi  1570  gedruckt  wonien,  1613  erschien  es  zu  Frankfurt  und  1734  zu  Padua  mit  beigedruckten  Ciceronianischen  Phrasen,  die  nicht  von  Nizolius  stammen. 2)   Ausserdem  verfasste  er  die  bereits  erwähnte  ,,Antiapo-  logia  pro  M.  Tullio  Cicerone  et  Oratoribus"  contra  M.  An-  tonium  Majoragium  Ciceromastigen'',  ferner  ,,Defensiones  locorum  aliquot  Ciceronis  contra  disquisitiones  Coelii  Calcag-  nini"  (Venedig  1557)  und  übersetzte  aus  dem  Griechischen  ins  Lateinische  „Galeni  explanatio  obsoletarum  vocum  Hippocratis*.  In  das  Jahr  1553  fällt  die  Herausgabe  des  Werkes,  welches  das  vollständige  philosophische  System  des  Nizolius  enthält  und  mit  vollem  Titel  lautet :  De  veris  prin-  cipiis et  vera  ratione  philosophandi  contra  Pseudophilosophos  libri  IV,  in  quibus  statuuntur  ferme  omnia  vera  verarum  ar-    1)  Bat.  37  ff.   2)  Bat.  3a    —  31  —   tium  et  scientiarura  principia,  refutatis  et  rejectis  prope  Om-  nibus Dialecticorum  et  Metaphysicorura  principiis  falsis,  et  praeterea  refutantur  fere  omnes  Marci  Antonii  Majoragii  ob-  jectationes  contra  eundem  Nizoliura  usque  in  hanc  diem  editae.     Parmae   apud  Septimium   Viottum   1553  in  4to.^)   Schon  die  Titel  der  Werke  beweisen,  dass  die  Tätig-  keit des  Nizolius  eine  mehr  philologische  als  philosophische  gewesen  ist.  In  der  ersteren  Eigenschaft  hat  er  daher  auch  stets  warme  Anerkennung  gefunden.  Caelius  Secundus,  ein  späterer  Herausgeber  seiner  Observationes,  nennt  ihn  im  Prooemium  einen  gelehrten  Mann,  der  sich  unstreitiges  Verdienst  um  die  lateinische  Sprache  erworben:  Nizolius  quasi  Deus  aliquis  linguae  Latinae  tanquam  universitatem  quandam  fabricatus  est,  quam  postea  hominibus  non  solum  ntendam,  verum  etiam  excolendam  tradidit  Aehnlich  äussert  sich  Simon  Grynacus  in  der  Vorrede  zum  Thesaurus  Ciceronia-  nus  des  Nizolius  :  Videtur  hie  vir  in  hoc  uuo  opere,  post-  quam  delectum  Latinae  dictionis,  ne  promiscue  hauriremus,  puritatemve  linguae  confunderemus,  optimum  egit,  simul  et  viam  loquendi  certam  posthac  et  expeditam  monstrasse  et  vim  ac  copiam  sermonis  Latii  totius  omnem  effudisse  et  Ciceronis  libros  nunc  deum  legendos  omnibus  exhibuisse.  Einer  seiner  Verehrer  H.  Fröhlich  besingt  das  Lob  des  italienischen  Humanisten  begeistert  in  dem  Ruhmespoem :   ,, Nizolius    quem  thesaurum  congessit  in  unum,   ,,Ex  Latiae  linguae  fönte,  labore  gravi:   ,,Tro)anas  longe  gazas  superare  memento,   jjFortunas  Crassi,  divitiasque  Midae."   Für  die  Philosophie  ist  Nizolius  hauptsächlich  von  Be-  deutung, weil  er  der  einzige  Grammatiker  ist,  der  Schule  ge-  macht hat  in  der  Philosophie  und  ferner  als  erster  unter  den  „filosofi  razionali"  in  Italien  ausführhch  gehandelt  hat  Ton  der  ,,Dottrina  metodica".^)   Um  indes  den  Philosophen  Nizolius  ganz  nach  Verdienst  würdigen  zu  können,  muss  man  die  Zeit,  in  der  er  lebte,  in  Rechnung  ziehen.    1)  G.  IV^.  136.  Bat.  39.     Daselbst  auch   die  übrigen  kleineren  Schriften.  2)  Siehe  Bat  41.    -  32  -   Die  Renaissance  ist  in  philosophischer  Hinsicht  charak-  terisiert durch  die  grosse  Armut  selbständiger  philosophischer  Spekulation  und  durch  vorläufiges  Fortwuchern  der  schola-  stischen Philosophie.  Daneben  kommen  als  positive  Momente  einerseits  die  Erneuerung  antiker  Systeme  —  vor  allem  ein  von  den  humanistischen  Philologen  in  engster  Anlehnung  an  Cicero  gezüchteter  Eklekticismus  —  andererseits  eine  mit  der  letzten  Erscheinung  eng  zusammenhängende  rhetorische  Be-  handlung der  Philosophie,  speziell  der  Logik  in  Betracht.  Die  neologischen  Humanisten  mussten  den  Schriften  Ciceros  wegen  der  Schönheit  ihrer  sprachlichen  Form  gegenüber  dem  ent-  stellten und  verwilderten  Aristotelismus  der  spätscholastischen  Philosophie  mit  ihrer  dunklen  und  vielfach  sinnlosen  Diktion  den  Vorzug  geben.  Daher  sehen  wir  alle  „Philosophen"^  der  Renaissance  in  dem  Streben,  durch  Beseitigung  der  sinn-  losen Auswüchse  den  reinen  und  ursprünglichen  Aristoteles  für  den  literarischen  Betrieb  der  Logik  wiederherzustellen  und  schliesslich  die  logische  Disziplin  zu  einer  rhetorischen  umzugestalten,  einig  gehen.  Galt  der  Scholastik  Aristoteles^  der  philosophus  xat'  l^o-/'»]v,  als  Norm  in  jeder  strittigen  Sache,  so  bekämpfen  die  Humanisten,  wie  jeden  Autoritätsglauben,  80  vor  allem  die  Ausschliesslichkeit,  mit  welcher  man  über-  haupt nur  dem  Aristoteles,  den  man  noch  dazu  in  entstellter  Form  in  Händen  habe,  Wert  beilege.  Als  Massstab  und  Norm  will  man  vielmehr  den  eigenen  gesunden  Menschen-  verstand und  die  fünf  Sinne  gelten  lassen.  Und  in  diesem  Ge-  sichtspunkte haben  wir  die  Brücke  zu  der  sensualistisch-no-  minalistischen  Tendenz,  die  gleichfalls  mehr  oder  weniger  die  Philosophen  der  Renaissance  insgesamt  beherrscht.   Neben  dem  Italiener  Nizolius  kommen  hier  als  bedeu-  tende Vertreter  der  Renaissance-Philosophie  in  Betracht  der  Römer  Laurentius  Valla,  der  Deutsche  Rudolph  Agri-  cola  und  der  Spanier  Ludovicus  Vives.   Nizolius  bringt  die  Bestrebungen  seiner  Vorgänger  zu  einem  gewissen  systematischen  Abschluss,  sich  grösstenteils  an  sie  anschliessend,  vielfach  dieselben  aber  auch  kri-  tisierend.    -  33  —   Von  seinen  Werken  mass  er  selbst  dem  Antibarbarus  Philosophicus  die  Hauptbedeutung  zu,  da  er  in  ihm  eine  Re-  formatio Philosophiae  bewirkt  zu  haben  meinte.  Aber  den-  noch erntete  er  gerade  durch  seinen  Index  Ciceronianus  seine  Berühmtheit,  während  seine  Philosophie  schon  beim  Entstehen  kaum  dem  „Ersticken"  entging:  „Philosophia  Nizo-  liana  prope  in  ipso  partu  suffocationem  aegre  effugit."^)  Das  Geschick  des  „in  tenui  labor,  at  tenuis  non  gloria"  bei  Nizo-  lius  begründet  Leibniz^)  durch  den  Umstand,  dass  Nizolius  in  Italien  schrieb,  wo  damals  Aristoteles  und  die  Scholastiker  in  allzu  tyrannischer  Weise  herrschten.   Leibniz  ist  der  Ansicht,  dass  nunmehr  seine  Zeit,  wo  man  wenigstens  zugebe,  dass  auch  ein  Aristoteles  irren  könne,  auch  den  Verdiensten  eines  Nizolius  gerecht  werden   könne.  ^)   Welche  Wertschätzung  Leibniz  selbst  dem  italienischen  Philosophen  entgegenbrachte,  beweisen  ausser  der  von  ihm  besorgten  zweimaligen  Herausgabe  des  Antibarbarus  die  zahlreichen  Anmerkungen,  die  er  in  den  Text  hineinsetzte,  sowie  die  Abhandlungen,  die  er  im  Anschluss  an  die  Edition  des  Nizolischen  Werkes  erscheinen  liess.  Unter  ihnen  ist  die  ausführlichste  und  wichtigste  die  sogenannte  Disser-  tation über  den  philosophischen  Stil:  Dissertatio  Prae-  liminaris  de  alienorum  operum  editione,  de  Philosophica  dicti-  one,  de  lapsibus  Nizolii,  wie  Leibniz  sie  betitelt.  Er  schickte  dieselbe  nebst  einer  Widmung  an  den  Baron  von  Boineburg,  ausserdem  einen  Brief  an  Thomasius  „über  die  Versöhnung  des  Aristoteles  mit  der  neuen  Philosophie"  —  De  Aristotele  recentioribus  reconciliabili  —  sowie  Exzerpte  aus  Briefen  des  Thomasius  ad  Editorem  (Leibniz)  der  eigentlichen  Ab-  handlung des  Nizolius  voraus.    1)  G.  IV.  134  f.   2)  Q.  IV.  137.   3)  „vel  hoc  saltem  in  confesso  est,   Aristotelem  errare  posse"  (G.  a.  a.  0).    Renhissanoe  and  Philosophie,  Heft  V.    -  34  -    b)  Leibniz'  üebereinstiramung  mit  Nizolius.   a)   Die  philosophische   Diktion.   Gerade  die  Schrift  des  Nizolius  musste  Leibniz  beson-  ders anziehen;  war  doch  desselben  Massstab  in  der  Beur-  teilung und  Behandlung  fremder  Autoren  derjenigen  unseres  Leibniz  so  durchaus  ähnlich.  „Auch  Nizolius  knüpfte  an  die  Scholastik,  die  Alten  —  vor  allem  Aristoteles  —  an,  übernahm  das  viele  Gute  ,  das  sich  bei  ihnen  fand  und  besserte  und  reinigte,  wo  es  ihm  gut  und  notwendig  schien"  ^).   In  dieser  Behandlungsweise  fremder  Autoren  sieht  Leibniz  ein  Hauptverdienst  des  Nizolius;  er  hält  ihn  daher  den  Philosophen  seiner  Zeit  entgegen  2),  die  nur  darauf  be-  dacht seien,  sich  ausschliesslich  mit  ihren  eigenen  Gedanken-  erfindungen zu  befassen.   Ein  gleiches  Mass  von  Uebereinstimmung  mit  Nizolius  bekundet  Leibniz  in  der  Beurteilung  oder  vielmehr  Verur-  teilung der  Scholastik.  Mit  Recht  musste  seiner  Ansicht  nach  Nizolius  nach  dem  Studium  des  stofflich  vielseitigen  und  stilistisch  glänzenden  Cicero  die  scholastische  Behand-  lungsweise, „die  mit  ihren  Finsternissen  und  ihrem  geringen  Gehalt  an  Nützlichem  irgendwelcher  Art  jeglicher  elegantia  entbehrte",  verachten.  Zwar  sucht  Leibniz,  die  Scholastiker  in  Schutz  nehmend,  ihre  Fehler  und  Schwächen  zu  ent-  schuldigen mit  den  damaligen  ungünstigen  Zeitverhältnissen.  Welchen  Wert  er  aber  im  Innersten  seines  Herzens  der  Scholastik  beimisst,  beweisen  die  zornigen  Vorwürfe,  die  er  denen  macht,  ,,die  noch  jetzt,  nachdem  die  Früchte  gefun-  den, lieber  die  Eicheln  essen  wollen  und  mehr  sich  versün-  digen durch  ihren  Eigensinn  als  durch  Unwissenheit."')    Ihnen    1)  Gerh.  IV.  135.  Ritter  446.   2)  G.  IV.  151  vgl.  auch  135.   3)  G.  IV.  156.  157.    —  35  —   hält  er  entgegen  den  unvergleichlichen  Verulamius  und  die  übrigen  ausgezeichneten  Männer  unter  den  Neueren,  die  die  Philosophie  „ex  aereis  divagationibus  aut  etiam  spatio  ima-  ginario  ad  terram  hanc  nostram  et  usum  vitae  revocave-  runt"i).   Im  Zeitalter  der  Erneuerung  der  Wissenschaften,  so  behauptet  Leibniz^),  hat  es  viele  Gelehrte  gegeben,  die  gegen  die  barbarische  Diktion  der  Vulgärphilosophen  zu  Felde  zogen,  aber  es  war  bei  ihnen  mehr  ein  ,,Carpere"  als  ein  „Emendare".  Die  einen  jammerten,  andere  mahnten  und  gaben  Ratschläge,  wieder  andere  donnerten  gegen  die  scho-  lastischen Philosophen  und  nannten  sich  im  Gegensatz  zu  ihnen  ,, Reales",  aber  sie  unterliessen  es,  die  Sache  selbst  in  die  Hand  zu  nehmen.   Da  sei  es  nun  Nizolius  gewesen,  der  mit  Eifer  und  Fleiss  und,  wenn  man  ihn  läse,  mit  solcher  ,,efficacia"  wie  kein  anderer  Schriftsteller  sich  wirklich  damit  befasst  habe,  den  Boden  der  Philosophie  von  jenen  „spinae  verborum''  von  Grund  aus  zu  säubern.  Er  verdiene  es  daher  als  ,,exem-  plum  dictionis  philosophicae  reformatae"  und  zwar,  soweit  es  für  die  Logik,  das  Vestibulum  Philosophiae,  gelte,  angesehen  zu  werden.  Leibniz  knüpft  hieran  den  Wunsch,  dass  in  seiner  an  Talenten  so  reichen  Zeit  sich  Männer  fin-  den möchten,  das  Werk  des  Nizolius  für  die  übrigen  Teile  der  Philosophie  fortzusetzen.  Er  selbst  würde,  wie  er  hinzu-  fügt, sich  dieser  Aufgabe  unterziehen,  wenn  er  sich  nicht  teils  durch  andere  Studien  daran  verhindert  sähe,  teils  aber  fürchten  müsse,  anderen,  die  dieselbe  Sache  besser  leisten  möchten,  vorzugreifen.   Diese  Einwendungen  halten  ihn  jedoch  nicht  ab,  auf  die  Nizolianischen  Erörterungen  wenigstens  im  allgemeinen  einzugehen  und  ihnen  Neues    hinzuzufügen.     Rühmend    hebt    1)  G,  IV.  193.  Ueber  das  Verhältnis  Leibnizens  zur  Scho-  lastik siehe:  Josef  Jasper,  „Leibniz  und  die  Scholastik*  Leipzig-  1898/99,  ferner  Rintelen  „Leibnizens  Beziehungren  zur  Scholastik"  München  1903,  besonders  pg.  4  ff.   2)  G.  IV.  151.    —  3«  —   Leibniz  hervor,  wie  Nizolius  überall  nicht  nur  fordere,  son-  dern auch  selbst  in  Anwendung  bringe  eine  ,,dicendi  ratio  naturalis  et  propria,  simplex  et  perspicua,  et  ab  omni  de-  torsione  et  fuco  libera,  et  facilis  et  popularis  et  e  media  sumta,  et  congrua  rebus,  et  luce  sua  juvans  potius  memo-  riam  quam  Judicium  inani  acumine  confundens".  ^)   Nizolius  stellt  fünf  allgemeine  Prinzipien  des  rechten  Philosophierens  auf  2),  die  aber,  wie  Leibniz  bemerkt,  mehr  auf  die  Rede  als  auf  das  Denken  Bezug  nehmen.  Als  erste  Bedingung  fordert  er  die  Kenntnis  des  Griechischen  und  des  Lateinischen, als zweites das Vertrautsein mit den Vorschriften und  Lehren,  die  sich  bei  den  Grammatikern  und  Rhetoren  finden,  ferner  drittens  eine  umfassende  und  an-  dauernde Lektüre  der  besten  griechischen  und  lateinischen  Au-  toren und  die  Kenntnis  des  allgemeinen  Sprachgebrauchs  so-  wohl, soweit  es  die  obigen  betriflft,  als  auch  des  Volkes,  das  nach  Horaz  die  Gewalt  und  Bestimmung  hat  über  die  Norm  der  Redeweise.  3)  Ein  viertes  Prinzip  ist  die  Freiheit  und  wahre  Willkür  im  Denken  und  Urteilen  über  alle  Dinge.  Jeder,  der  richtig  philosophieren  will,  darf  keiner  bestimmten  philosophischen  Sekte  anhängen,  sondern  soll  vielmehr  seinen  eigenen  fünf  Sinnen,  seiner  Intelligenz  und  der  Erfahrung  als  seinen  alleinigen  Lehrern  und  Autoritäten  folgen.  End-  lich fordert  Nizolius  als  letzte  und  fünfte  Bedingung,  dass   man   nicht  abweiche  von  der  gewöhnlichen  und  bei   allen    1)  G.  IV.  138.   2)  N.  1.  I.  C.  I.  p^.  6.   3)  Siehe  auch  N.  II.  IL  pg'.   126    „nemini  fas    est,    ut    Graeci   dieunt,  ovofAaxoTto-.sIv,  hoc  est.  nova  nornina  tingere,  nisi  populo   Atque  ideo  Dialectici  non  recte  faciunt  sed  maximum  committunt  Vitium,  qui  primum  impudenter  et  barbare  nominant  res  a  se  non  inventas  et  ab  aliis  ante  nominatas,  ut  exempli  gratia,  quae  Gram-  niatici  et  Oratores  jam  inde  a  principio  vocaverunt  nomina,  verba,  adjectiva,  substantiva,  supposita,  apposita,  propositiones,  assump-  tiones  et  pluriina  alia  huiusmodi,  ipsi  praetermissis  et  rejectis  pe-  nitus  nominibus  antiquis  et  rectis.  appellant  terminos,  copulas,  i'oncreta,  abstracta,  subjecta,  praedicata,  maiores,  luinores  et  alia  id  genus  sexcenta".    -  37  -   Gelehrten  üblichen  Redeweise,  nicht  za  kurz  oder  dunkel  schreibe  oder  lese,  keine  ,,quaestione3  inconsistentes",  nichts  Paradoxes  oder  Ungebräuchliches  oder  Neues  in  die  Philo-  sophie einführe,  falls  letzteres  nicht  unbedingt  nötig  ist.  Besonderen  Nachdruck  legt  Nizolius  darauf,  dass  ja  nicht  die  „mos  scribendi  et  loquendi  a  populi  ac  vulgarium  lo-  7   2)  N.  IV.  VI.  334  ff.  ■a)  N.  IV.   VII.  345.    —  78  —   allem  den  dialektischen,  und  metaphysischen  und  wo  immer  er  handele  von  seinen  mehr  als  monströsen  genera,  species,  secumlae  substantiae.  universalia  realia,abstractio, demonstratio  u.  s.  w.,  verdiene  er  den  höchsten  Tadel.  In  summa  be-  hauptet er  von  Aristoteles :  ubi  bene  dicit  nihil  melius,  ubi  male  nihil  peius  posse  excogitari,^)   Auch  diese  Ansicht  des  Nizolius  teilt  Leibniz  durchaus  nicht.  Er  behauptet  im  Gegenteil,  dass  er  fest  überzeugt  sei  von  der  genuitas  operum  Aristoteleorum,  was  auch  sagen  mögen  Nizolius,  Picus,  Petrus,  Ramus  u.  a.  Die  Gründe,  die  Nizolius  angibt,  sind  ihm  nicht  durchschlagend.  Cicero,  auf  den  sich  Nizolius  in  erster  Linie  als  Gewährsmann  stütze,  könne  nicht  als  solcher  gelten.  Denn  es  sei  nicht  verwunderlich,  dass  ein  Mann  wie  Cicero  als  Politiker  und  Vielbeschäftigter  (infinitis  curis  obrutus)  die  Gedanken  gerade  der  feinsinnig-  sten Philosophen  (subtilissimi  cuiusdam  Philosophi)  flüchtig  gelesen  und  daher  nicht  genügend  verstanden  habe.  ,, Cicero  (hie)  duo  dicit,  primum  communem  esse  sententiam  quod  sint  Aristotelis,  deinde  non  negat  esse  Aristotelis,  sed  saltem  con-  icit,  posse  fortasse  esse  filii.  Haec  vero  a  possibili  coniectura  communi  illorum  quoque  temporum  sententiae  nihil  praeju-  dicare  debet".^)   Ihm  (Leibniz)  selbst  ist  die  Echtheit  der  Aristotelischen  Schriften  vollständig  verbürgt  durch  jene  „perfecta  hypothe-  sium  inter  se  Harmonia  et  aequalis  ubique  methodus  velo-  cissiraae  subtilitatis".  In  seinem  Briefe  an  Thomasius')  „De  Aristotele  recentioribus  reconciliabili"  schreibt  Leibniz:  ,,Quae  Aristoteles  de  materia,  forma,  privatione,  natura,  loco  infinito  tempore,  motu,  ratiocinatur,  pleraque  certa  et  demonstrata  sunt,  hoc  uno  fere  demto,  quae  de  impossibilitate  vacui  et  motus  in  vacuo  asserit.  .  .  De  cetero  reliqua  pleraque  Ari-  stotelis Disputata  nemo  fere  sanus  in  dubium  vocabit."    1)  N.  1.  c.  346.   2)  N.  IV.  VI.  Adnotatio.   3)  Q.  IV.  164.  Nizzoli. Mario Alberto Nizolio. Nizolio. Keywords: Cicerone, lexicon ciceronianus, Antonino, Leibniz’s ‘anti-barbaro’. – Refs.: Luigi Speranza: Grice e Nizolio: il thesaurus ciceronianus” – The Swimming-Pool Library.