I I BIBLIOTECA NAZ~ Vlttorlo Emanuele III i XXIII \.A 52 NAPOLI t V' PHILOSOPHIAE RATIONALI*? ELEMENTA A V f T. ab* longano ' N ’ ’ V o L, L • DE ARTE £OGIC4 r i u ^ u A Pe rerum ideis , et signi 'f , Jej% erroribus et ycritate* N E A p 0 L l MDCCXCI, 1 . ' Digitized by Google Digitized by Google ^ s fcE CLARIS DIALE C TIGiE SCRIPTORIBUS. A D / >' JOSEPHUM GANTORIUM. > . • I 1 V v ; , % r P Hilosopkia , Josephe pr^claridiime , in quam uno Dialectica studio ingredimur , rerun ^ divinarum , kumanarumque sapientiam con- ticet » Hinc Dialectica inchoat , qutf sapientia perficit . At vir acerrimi ingenii , divine me- mori e , et per quam longa meditatione , ac le- ctione contritus Antonius Genuensis meus ami- cus , et magister , multa in sua arte logica > pluraque in aliis desiderans , neminem plane , qui jure appellari Dialecticus posset , dicebat . Habebat itaque vir magnus comprehensam ani- * f. \ Digitized by Google 4 m< t quandarp. formam Dialectici , cosqur y <pf&- hus aliquid , vel plura deerant , in tam non potuit includere . Nemo profecto Dialecticus , quem summum, esse volumus , nisi genus , et species cuj usque, • cernat , eaque definiendo explicet , tribuat- * que iq partes : nemo Dialecticus , nisi sciat judicare , qu$ vera , qu£ falsa Hat , eepnat consequentia , repugnantia videat , sciatque bene, interrogare , melius respondere , atque rebus, verba accomodqre . Quid denique ? Nemo Diale- cticus , nisi in animis inserat veras opiniones , evellat falsas. Nonne is , inquies , unquam fuit^ Investigemus igitur hujusmodi hominem , quem, numauam novit tneus magister , neque alii > quem si imitari non possfimifs , at qualif esse debeat , poterimus fortasse dicere i “ Ars disserendi licet a ratione proficiscatur j proindeque quolibet in homine ingenita ; verum,- tamen a Graecis primo elaborata , atque ab us- dem et monumentis , et literis est cepta man- dari . Testes enim sunt , j arieter plurimos phi- losophos illustres , etiam *pene innumerabiles oratores , uti Lysias , Isocrates , Hyperides , JEschines , Lycurgus , Pericles , DemOslheoes , aliique plures . Quibus si artem disserendi de- mas , omnem eorum vim , atque loquendi ce - piam prorsus evertes . “ . Equidem si hac arte Pericles ( mitto eet«- fos ) fuisset orbatus', quo pacto tanta cum de- lectatione aculeos, reliquisset in animis eorum , i . a a qui- % Digitized by Google O qi/ibns esset auditus i Quis putet suhtUitateni ingenii L. Bruto defuisse , qui ex oraculo A- pollinis tam acute conjecerit , qui summam prudentiam simulatione stu/titi.c texerit , quique Civitatem perpetuo dominatu llt er at am fAagi- stratibus annuis , legibus , ju liciisque devinxe- rit ? Quis denique putet Appium Cvium , Cato- nem majorem , Cn. Servilium, Tib. Gracchum , t-. Cott..m , P. Scxvolam , L. Crassum , C. Antonium , Hortensium , C. Cxsarem , Cicero- nem , aliosque disertissimos Itali x oratores nul- la Qialecticx Arte fuisse imbutos ? Verum huc In loco non quxrimus , qui fuerint clari Did- fectici , sed quanti pretii eorum scripta ; tem- pus est igiiur , ai id quod instituimus , ac- ie edere . Dialectica a Grxcis exorta } ut superius j bnte Christum an. 4 66. , Zenoni ex urbe P,lea in hucahia postea Velia Parmenidis Auditori tribuitur , At Zenonis Logica , quid aliud , hi si ars nixandi , cavilldndique , ex qua Elea- tici Sophistx profanarunt , quorum intolerabi- lem arrogantiam Socrates Atheniensis prxstan - tissi no vir ingenio j atque morum probitate it - - lustris abhorrens , irohica subtilitate eorum iru st i tuta refellere solebat . Eleaticam scholam Leucippus Abderita Ze- lionis discipu'us ante Christum an. 452. sum- thopere illustravit . Etenim is fuit atomorum sententix auctor , cujus doctrinam primus in- stauravit Democritus etiant Abderita , ante Chri- s 3 stuni stum 420. ac postremo Epicurus Atheniensis , a quo initium schola Epicurea ante Chr . 300. an. accxpit . , , At Socrates , qui cum floreret ante Chr. 41S. >»• owi«/ genere virtutis r hac tamen fuit luit- de clarissimus , quod omnium primus homines fe- lices. reddere studuit . Ille enim non de rerum natura , atque astrorum motu , iit superiores philosophi , sed de animo , de perturbationibus , de bonis et malis , deyue humana vita , aC mo- ribus sdpienter disputavit . Quantum vero ad ijusdem Dialecticam y tota versabatur in eo t quod principio omnia vocabula definita vellet , deinde quibusdam minutis interrogatiunculis pro- positiones per necessariam consecutionem ita acute teperet , donec adprxceps inconsideratos adversarios perduceret. Hujus tanti viri domus t ciinctx Greci.e quasi ludus cum esset , atque officina dicendi , minime mirum , si ejus ex uberrimis sermonibus extiterint tot , thntique doctissimi viri . Sed ,, inquies , qui isti tandem fuerint ? Hoc in nomine , inquam , non sunt habendi , nisi ii qui maxima cum citra Dialecticam coluerunt , quorum illustriores fuerunt Plato , ei qito Aca- demici , Euclides , ex quo Megarenses ptoma- narunt . Itemque Anihistenes Cynicorum p arens % atque Aristippus sbct.t Cyren.torum Conditor . Hisce veluti ouatuor familiis universd veterum Dialecticorum multitudo conclusu , ad hxc usque tempora est 'ptopagata . Quare distincte me pro- kejm ''Digitized by Google iessisse deliror,, si eorundem Xripta Logici 'perpendam * Plato ante Chr. 39 ^- an ‘ Codrit ex parte p!U iris , et Solone ex parte .matris editus , in sua adolescentia exercitationibus gymnasticis , pictu - ¥<e , musica , atque eloquentia studio sedulam operam navavit Homerum autem cum legeret, et excussit , atque philosophia penitus , totum- fue se tradidit . Principio Cratilum ,■ de in He- radit um f postremo octo annos Socratem audi- vit , quin non modo suis in casibus noti de.se- ¥uit , verum .etiam universa ejus bona pro Ma- gistri vita judicibus obtulit • Post Socratis mortem f Plato quamplurimas regiones peragra- vit , demum magnam Gr aciam , et Lucaniam petivit i ut in Pythagoree doctrina initiaretur * In hoc itinere , &t Cicero scripsit pluribus in locis , Plato collocutus est eum Archiia Taren- tino , Herennio,. Pontio Thelesino , atque cum Timeco Locrensi . Athenas reversus prope Cera-, tnicum scholam aperuit , eaihque tenuit usque id summam senectutem , Pene infinita , ac praeclara Dialectica prccepta ejus Dialogi cottt • Prehendunt , tam pro veritate detegenda , quam pro falsitate. declinanda , attamen in corpus 'redacta non leguntur , neque artem ullam dii « Serendi conscripsit . Euclides Megarensis , qiii fidriiit ante Cftt. . 390 . an. p ratione sui Magistri abalienatus > pro morum philosophia Dialecticam praecipuum m medum f eluit • Hinc ejus auditorei , ut ex * 4 Digitized by Google # Laertio discimus dicti sUAt ,et Megarenses Ut Dialectici Quantum ad ejusdem disserendi artem , tota erat iA quadam inductionum , ac conclusionum serie , eX qua disputandi pressa , ratione Eubolides illius distipuius muti a so- phismatum genera invertit , adhibuitqhe .. At Diodorus, qui dicitkr . Crbhus , hujus schoU alumnus sumtno nitore conjectus est , quoniam Stilponis argutias refellere ignoravit i Megareu i urguendi modus in Europi barbarie renovatus inter NOmirta/ium , et Singularium , atque in u ter Thomistarum et Scotistarum scholas diutii - sime regnavit . ... ... j Altet ' Sacratis discipulus fuit Aristippus ] qui ante Chr. 406. an, floruit i Hic , r* l/r^/ Cyrenarum Socratis fama fercitUs , Athenas Venit , ut eum audiret , Aristippus fuit Secta CyrenuicX auctor 4 At tjus sequaces j eque Phy- sicam ac Dialecticam n egi exedunt . Non miretis l & tur ) si ‘tohr.em ititer et voluptatem nbllum discrimen (funerent. Quin imo interiorem dumi- taxat voluptatis , uut doloris Sensum putabant ven es^f judicium , quia sentiatur . Verum pb- testne quisquam dicere, inter eUm , qhi doleat t et inter eum qui in 'voluptate sit , nihil inter- esse . Aut ita, qui sentiat f non apertissime msamai. 1 ix..J Postremiis Socratis disciphlus fuit Anthiste- ' • n * s -Atheniensis , Cynicorum secta; Jnstituior i Paucissima hic de arte disserendi scripsit, ut ex Laertio, in ejus vita » _ Dos iit in gymnasio , Digilized by Google Otqtie Diogenem Sinopeuhl , quem Cynicum co- gnominant , ' habuit auditorem . En , Josepht doctissime , Pelui i surculos Dia/ecticie piante , quam Zerin seruit Soctates y fj usque discipuli excoluerunt . Dicendum medo est f quales ei quatito? fructus unhsquisque eorum produxerit i iLx Platonis auditoribus , ceteris presiitere Aristoteles Schole Peripatetice institutor et princeps , atque Xenocrates Magister Xenonis Cittici , aili Stoicorum est parens i Aristoteles Stagirites N icomachi Filius , ma- gnique Alexandri preceptor , floruit ante Chn an. 350. Hic enim adeo prestavit , ut excepto Platone , parem noti invenias . Quis enim illo gravior in loqtiendo , in sententiis argui ior } iri docendo copiosiot * in edisserendo subtilior , a’c tandem in inveniendo , disponendoque admirabi- lior ? Referti sunt ejus libri et omnigena rerum cognitioni , et verbis illustribus i Senex impie - tatis crimine a sacerdotibus accusatus , aufugit t ln Isyceeo eidem successit Theophrastus il/iai auditor , quo mortuo pene siluit licet in ets docuerint Eicon , Aristo , Critolaus , Demetrius - Phalereus ) et Strato cognomento physicus 4 Quod spectat ad Aristotelis Dialecticam , in qua fuit pnestantissimus y ejus libri sunt de rct- tione disserendi multi , et multum probati 4 Etenim veteres scriptores artis hujus usque a principe illo , atque inventore Zenone repetitos unum in locum conduxit , et naminatim cujus - que prscepta magna conquisita tura perspiouS 00 * te> Conscripsit , et enodata diligentissime exposuit i Scis enim nihil esse simul et inventum , et perfectum . Stagirites itaque omnium primus attulit hanc artem omnium artium maximam , - et quasi lucem ad ea , quit- confusa , jejuna , et exilia cntum ante annos scripta erant . Ad Platonis scholdrti refertur quoque Zeno Cittieus ante Chr. 300. an. qui fuit Xenocratis Chalcedonii discipulus . Trigesimo sum xtatii anno Athenais ivit , ht iiras illos nosceret , 'quorum opeta lectitarat . Principio Craten * deinde Stilponefn i Xenocratem , atque Diodo- rum Crontim audivit . In Stoa scholam ape* ruit , habuit que nonnullos discipulos , quos mo- rum honestate plus , quam scientiis informabat i Etenint multa de justitia , de fortitudine , de temperantia , de amicitia , deque hujusmodi ahis Stoici graviter , et enucleate scripserunt. Quan- tum autem ad artem disserendi , quam ab Oratoria arte sej ungerent , nihil in eo gene- te , quod ad disputandum valet , praetermis- sum est. Quaque Dialectici nunc tradunt , et docent, nomie ab illis philosophis instuta suhtj ' kt inventa ? At, inquies, pr teter dinumeratos iisdem fere iempbrihus floruerunt etiam Parmenides , Xe- nocrates Ciren.ei , Stilpo Megarensis , ac deni- que Epicurus tantx scholte conditor , qui si Dialectici non sunt habendi , nescio hoc nometi cui tribui possit . Sed quid insipientius , quarti isti omnes i Parmenides enim , et Xenocrates iritrtt Digitized by Googlt' .. : . . H increpabant eorum arrogantiam , quasi irafi , Hui cum sciri nihil possit , audeant se scire dicere . Uipsum dicendum de Cyrenxis qdi hegant esse quid quam , qtlod percipi possit ex- trinsecus , sed ea se sola percipere , qti.e tactil intimo sentiant . Nihil de Stilpone. Quam fnu'ta ille cofitra sensus , 'quam multa contra omnia , qu.e in consuetudine probantur ? Nihil- que de Epicuro , 1 eujus tt>ta Dialectiea in sen- sibus erat . It e mq ile ex Dialectica tollit defi- nitiones : nihil de diitisione ddcet : non quomo- do efficiatur concludaturqile ratio , tradit : non qua via captiosa solvantur , ambigua distinguari - tar , oftetidit ■. Tu quidem, inquis, loiurrt Epicurum e philosophorum choro sustulisti . Ita sane, flatu qtiomodo philosophiis, qui disse- rendi artem nullam habuit ? qui in physicis tam plumbeus , qui Solem bipedalem facit , qui de atomis tot puerilia fingit ', qiii tandem regulam veri , et falsi in sensibus ponit ? Nonne hxc discere liidus esset ? Verum ab hoc tam credii- lo , qui numquam setlsus mentiri putat , disci- damus. Insuper pressifis affis , et inquis , quod Arce silas , ChrysippuS , Pyrrho , et Carneades sum- mi Dialectici fuerint , qtioniam Arcesilas fuit medix Academix parens , Chrysippus fitlcire putabatur porticuih Stoicorum , Pyrrho scepil - eorum' sectam , et Carneades novam Academiam eonJidit . Primum Arcesilas Pilanx natus in JEolide- *ntc ! 4 % • . * • ^ ante Chr. 290. floruit ; Cratique in Academia successit . Juxta Laertium Arcesilus omnium - primus utramque in partem disserere aggressus est . Quod esi omnino falsum ex ipso Laertio , qui in ejusdem vita etiam scripsit : Primui Orationis modos , quos Plato tradiderat , novit , 'effecitque per interrogationem ct resportsionem contentiosius Id ipsum asserit Cic. libro de • Oratore tertio: Arce silis primum. , qui Polemo- nem audierat , ex variis Platonis libris , et sermonibus Socratis , hoc maxime arripuit f nihil esse certi * quod aut sensibus , aut animo percipi possit : quem fuerunt eximio qubdar/i Usum lepore dicendi , aspernatum esse omne animi , sensusque judicium ; primumque insti- tuisse , tlon quid ipse sentiret , ostendere ; sed centra id quod quisque se sentire dixisset , di- sputare . Ai darius libro de finibus secundo : Socrates percontando , atque interrogando elicere solebat eorum opinibnes , quibuscum disserebat j iit ad ea , qu.c hi respo id ssent , si quid vi le- tetur , diceret . Qui mos cum a posterioribus non esset retentus , Arcesilus euiti revocavit , tt instituit • Hoc ipsum in questionibus Aca- demicis novam appellant , qux milii vetus vi- detur ; siquidem Platonem ex illa veteri nume - • j. ramus , cujus in libris nihil affirmatur , ei iri utramque partem multa disseruntur , de omni- bus queritur , nihil certi dicitur . Hac de cau- . sa sicut i Tib. Gracchum populi Poma ni per- ' . turbatorem , ita Arcesi/am Reip. philosophorum • „ e * Digitized by Google . ** fversorem appellavit : Habendus ergo Dialecticus , pt quidem summus , qui negat quicquam sciri y neque comprehendi posse , ne illud ipsum quod fi. ocrates , st nihil scire ? Sed si nihil sciri ; ni hi /que comprehendi possit, quo pacto rationis artificia convellere posse , dicebat ? Insuper not- iis innotescit probabilitatem maximam vim ha- bere in artibus . Artes autem sine»scientiis esse non posse . Qua cum fint , pateretur fortasse hoc "Raffael Urbinus aut Michael- An gelus , aut Titianus nihil se scire , cum in eorum operibus esset tanta solerjia ? Vide quxso , quos , et quantos laqueos sibi Scepticf texuerunt . Quantum ad Chrysippum Cilicum professione Stoicum , et Zenonis Auditorem, qui ante Chr. £ 30 . an. vixit , scis illum fuisse virum et vafrum , et ingeniosum . Scis etiam eundem scriptitasse plusquam septigentos libros , quorum pars maxima in Dialecticis versabatur . Sed intellege , ouid Scioppius in Elementis philoso- phia sioictp moralis : neque tamen , ait , defen- dere , ac negare velim fuisse Stoicorum non paucos , qui specie ingenui illecti >, inanibus ar- gutiis Ipdibria quadam excitando severissima , et gravissima ortionis in contemptum adduxe- rint ; quorum princeps jure dici possit Chry- sippus , qui cum esset magna ingenii vi p ra- dit us , mireque ad quidvis excogitandum celer et acutus , nihil aque solebat labofare , quam ut non reliquarum tantum' sectarum inventori- bqs contradiceret , sed a Magistris etiam su/q Zeno» % e none , et Cieant e pleri sque in rebuS dissideret,, 1'uitne summus Dialecticus , teste eodem Sciop- pio , qui persep.e scripsit eadem , saepius sibi contraria , ac repugnautia ? Sequitur Pyrrho Peloponesiacus , qui primo ' picturam exercuit , atque artate Alexandri Ma- gni , quem suis in bellis comitatus est , floruit. Pyrrho Anaxagarxr auditor , illa ipsa Sentiit , qur Arcesilas , proindeque nihil decerni > neque quidquam comprehendi posse dicebat . At de Pyrrhoniis ita A. Gellius lib. %l. Cum h.ec autem consimiliter tam Pyrrhanii dicant , quam Academici , dtjjtrre tamen inter sese , et propter alia qu.edam , et vel maxime propter ea existimati sunt , quod Academici quidem ipsui/t illud nihil posse comprehendi comprehendunt ; et nihil posse s discerni , quasi discernunt : Pyrnhoaiii ne ii qui- dem ullo pacto videri verum dicunt , quod aihil esse verum videtur . Sextus autem Empyricuf Pyrrhonios inter , et Academicos aliud discri- ' pien invenit , scilicet : Arcesi/as amnem judicii suspensionem habuit bonam , atque solam adji- piationem uti semper malam putavit. Sed Pyr- rho , ej usque auditares adfirmationem non esse secundum naturam , verum secundum id quod apparet , disputabant . Qui i multa ? Inter mor- tem , et vitam Pyrrho nullum discsrimcn agno- vit , quod Epictetus , licet hanc sectam dilige- ret , damnabat . Sequitur po (tremo loco Carneades illustris philosophus Grecus , qui habetur teri i a- Acas/t- 'Digitized by Google pii* parens , et floruit ante Ckr. 160. an. ve- gum qui Academi ,e auctor ? nonne scis Carnea - liem fuisse veteris instaut atorem , vel venuq assertorem ? Hinc f icero hero de nat . Deor. primo : la philosophia , ratio contra omnia dis- serendi , nullamque rem aperte judicandi , pro- fecta a Socrate , repetita ah Arcesila , confir- mata a Carneade usque ad nostram viguit xta- tem. Hic enim disputans , omnibus veris false; quicdam adjuncta esse tanta similitudine , ut in iis nulla insit judicandi , ac assentiendt nota « At, inquies , eum maximum fuisse Dialecticum, quoniam de eo sic Cicero scripsit • Carneadis yis incredibilis illa dicendi , et varietas argu- mentorum perquam esset optanda nobis : qui pullam in illis suis disputationibus rem defen- dit , quam non probarit , nullam oppugnavit , quam non everterit • Ulterius dices ? Nonne, ipse Cicero eum extimuit , cum it; libro de ■ legibus primo ait : perturbatricem autem harum omnium Academiam hanc ab Arcesila , et Car- neade recentem exoremus , ut sileat . Nam si invaserit in hxc , que satis scite nobis instru- cta , et composita videntur , nimias edet ruinas . Quam quidem ego placare cupio , submovere tton audeo . Ex quibus tandem optime concludis ^ Carneadem summum fuisse Dialecticum • Sit sane Carneades Dialecticus , et quident nummus . Dic mihi , vir prestantissime , cum Logici finis sit veritatem cujusque generis in - pdtiqare , estne Dialecticus f qui eam tollit , tf ejusdemque est eversor ? nonne in Senatu Rol\ mano maxima populi frequentia cum is pro justitia , et in justitiam Jisputasset , eam radici- tus evulserit i Ulterius qui de omnibus dubitat t dubiamne quoque reddit sui ipsius assertionem ? Similiter } qui universa ut falsa habet , nonne eidem est quoque falsum , quod ipse asserit l Hinc profecto intelliges Ciceronem timuisse Carneadem , non ut potentem Logicum , sed ut iniqu.e mentis hominem , quem sapienter placa- tum malebat , quam submotum ; amicum potius quam hostem implacabilem , inexpiabi/emque optabat . Quid tnirum ? Diis manibus ne noceant) fortasse nos ip i quotidie non litamur 1 Satis multa de veterrimis Dialecticae Scripto- ribus . qui eam /em vel invenerunt , vel auxe- runt^ vel perpoliverunt ad Cx-aris usque aetatem. Secundo autem ecclesi.e s.ecu/o , Alexandriae , ad quam veluti meYcutum bonarum artium cum literati omnes confluerent , invaluit quadam phi- losophandi ratio , quae ecclectica , dicebatur . Ejus erat ex singulis philosophorum scholis tum tem- poris florentibus qux-dam exprcepere , aliaque mutare . Qu.e phihj^Qpnsndi ratio adeq placuit sanctissimis , ct doctissimis ecclesia.' Patribus , Ut 'statim per universum Christianorum orbem propagata fuerit. Huic accessit , quod novatores quinti suculi Aristoteleis , ac Stoicis praesidiis abutentes no tros Doctores adgrediebantur , qui ut adversantium argumentationibus occurrerent , fadem deputandi arte etiam, imbuebantur. . • • > “ ' . Quam - Digitized by Googli I? Quamobrem "Dialectica iTla ex Stoica , atque Peripatetica conflabatur , qute usque ad sxculum duodecimum in occidente fuit tradita , maxime quia S. Augustinus eam discipulis suis com- mendasse dicitur . Verum labente duodecimo saeculo , scholastici t sive christiani occidentales Aristotelis libros • ab Arabibus versos , atque ab iisdem interpre- tatos accepere . Sed pernimio rixandi ardore ducti , Dialecticam , ac Metaphysicam per se obscuras , atque involutas novis subtilitatibus , novisque contortissimis qucstiunculis ac laqueis ideo foedarunt , ut nihil supra • Etenim cum linguie Grxc<g essent inscientissimi , Aristotelis libros neque legere , neque interpretari poterant . Dinc utilioribus neglectis , sophistica dumtaxat docuerunt , atque mirum in modum amplifica- runt . Quamquam S. T hornas vir divina mente , ac rerum recordatione incomparabilis , corrigere quidem studuit , attamen nolens auxit , proba- vitque . Hajusmodi ineptissima disserendi ars ad saeculum usque decimum quintum magna fuit in laude , Nostra vero dtate jacet tam contem- pta , ut vix quidem in quibusdam Monachorum familiis foedissima ejus rudera extenuata cer- nantur . lllee , dicam Monacorum familia, qu<e voluptatibus , otio , languore , desidiaque popu- lorum animos infecerunt , itemque opinionibus , maliique moribus eosdem delinitos molliverant » At initio decimi quinti seculi Laurentius Valla Italus , Rudolphus Agricola Germanus » b Lu- I§ LuJovieus Vives Hispanus , ‘ ac Petrus 'Ramus Gallus , ve/uti quatuor belli fulmina , huc usque immotam scholasticorum arcem uno impetu acriter oppugnarunt , ac pene delerunt . Etenim Valla Roma natus anno 1415. linguarum cum esset peritissimus , omnium primo occultissi- mam sermonis lati ni barbariem cum suis ele- gantiarum libris defaedare curavit. Insuper cum esset mordacissimus , modo Aristotelem , modo Ciceronem , modoque Virgilium vellicavit . Quod spectat ad ejusdem Dialecticam , prath^ paucissimas animadversiones in Logica sui tem- poris non qu trendum est ultra .• Uno verbo plus in destruendo , quam in edificando valuit . Rudolphus Agricola apud Frisios natus anno 1442. diutissime 'lectioni . . ac meditationi va- cavit , Post ejus mortem La^fnii anno 1516". typis mandatus fuit liber de inventione Dia- lectica . Sed qua Dialectiea , Dii boni ! Proc- ter sermonis lati ni puritatem non aliud inve- nies . Etenim nihil de divisione , docet : rion quo modo efficiatur, concludatur que ratio, traditi non qua via captiosa solvantur , atque ambigua distinguantur , ostendit . Vives Valentia natus anno 1492., quampluri- mis de rebus latinissime scripsit . Sed quod ad artem Dialecticam pertinet de syllogismo liber uniis , de probabilitate alter , deque disputatione tertius in lucem editi anno 1555. Efflorescit iis in libris eloquentia putius , quam philoso- phia yis . Vellem ut legeres • Est ne Dialecti- cus t Digitized by GOOgle eu* i ef quidem summus , £«z' mentis actus > saltem praecipuos , minime expendit ? Qui ver sabulorum , et propositionum naturam non ex- ponit ? lllene Dialecticus , qui veritates cujus- fue generis non videt , et principia , ex quibus oriuntur , /10« ostendit ? lllene denique Diale • cticus , 71« /k*Ai 7 4/f rerum definitionibus , ac divisionibus , nihilque de errorum caussis , >0- rumque emendatione , t/oeer . Petrus Ramus ex pauperrimis editus paren- tibus anno 1516., quamvis hebes , , ac /cr/zf stupidus , quamvis sero , ef duram servi- tutem in Navarrte collegio serviret ; verumtamen Cleantis instar oleo , ef lucerna mafkpuum di- sciplinarum lumen sibi comparavit . Quin imo tanto sciendi desiderio exarsit , ut solo labore , et diligentia in id Hierarum splendoris perve- nerit , ut trigesimo sue etatis anno adversus Aristotelem scripserit , atque sequentem thesin sustinere ausus sit : Quaecumque ab Aristotele dicta fuissent, esse commentitia. Rei novi- tate attoniti , atque temeritate judices percussi irrito conatu per diem integrum fuit Magistra- tus . Ita barbari barbare vocabant ejusmodi scholastica exercitia . Sic Freigius in vita Pe- tri Rami . Scripsit Ramus istitutiones Logicas r qu<e eum reliquis auctoris libris damnati e fue- runt , et ipse in prielio divi Rartholornxi fuit occisus. Hoc ia numero, est quoque habendus Idarius Nizolius Brixellensis . Ineunte autem seculo decimosexto floruit b a Fran- t B r ancis cus Baco magnus Anglie Cancellarius , vir maximo ingenio , ac diutina lectione , et meditatione contritus • h enim fuit , qui om- nium primus imperfectiones scholastice philo- sophia novit , ostendit , atque emendavit . Is etiam fuit , qui omnium primus pro ratione perficienda summopere labor avii - Universi hu- jus auctoris libri Dialectica Sunt referti , sed maxime ejus novum scientiarum organum , in quo de modo inductionis conficiendis disseruit , ut Aristoteles pro syllogismo absolvendo . Baco itaque habendus veluti unus nov<e Dialectice prtecursor . Hisce temporibus floruerunt etiam Petrus Gassendus Gallus , ac T hornas Hobbesius Anglus. Mu tos Logice libros confecit Gassendus , sed precipue philosophiam Epicuream instauravit , castigavitque . Hobbesius ; pr teter tractationem de Cive , etiam Dialecticam condidit , quam, artem computandi appellavit , Nihil novi pre - ter inscriptionem legitur . Universa , qux in vulgaribus Logicis illius etatis , ipsa com- prehendit. Nonagenarius autem vitam finiit t et laborem - Post omnes ante dictos meliori methodo , atque acriori ingenii acumine de re Logica tartesius Gallus vir doctissimus egit . Hic na- tus anno 159 $. pueritiam linguis in addiscen- dis Se occupavit . Annorum autem 1 1 apud Batavos non prxliandi caussa , sed hominum ut mores multorum videret , et U~rbes cum Prin- cipe Digitized by Googlc ei pe Mauri tlo commoratu s . Quantum ad Dia - lecticam libellum confecit : De methodo ratio- nis rect/e dirigenda , atque inquirendx in scien- tiis veritatis . Qus hac in Logica culpantur t notarunt plures . 'Verumtamen a viris cordatis maximopere commendatur . L quia Conculcatis veterum prxjudicixs , lectores excitat ad veri- tatem inveniendam : II quia non ex aliorum mente , sed propriis viribus universa explicat t atque enodat . Postremo qui a verba inania , ac vi prorsus orbata ab arte disserendi , rejecit . Ex Cartesii discipulis , exteris praestitere auctor libri de arte cogitandi , et Pater Male- branchius . Quantum ad primum ars dlla multis tribuitur . Verum quicumque sit ejus scriptor , celebratur etiamnum , tam ob rerum perspicui- tatem , et ordinem , quam ob earumdem solidi- tatem , atque exemplorum delectum . Quanta quanta est , quatuor libris comprehenditur , quo- rum primus de ideis , alter de judiciis pertra- ctat . Tertius de ratiocinatione , ultimuj vero de methodo late fuseque disputat . At , inquies , estne omnibus numeris absoluta hujusmodi ars ? Minime , inquam , quia in ea , qux sequuntur , desiderantur a doctis. 1. in idearum origine errat , quas non a sensibus , neque a reflexione repetit , sed in anima habet veluti insitas. II. paucissima de arte critica pr&cepta exponit . III. de propositionibus , ac de syllogismo , juxta morem , tam prolixe agit ut Fabium, delassaret loquacem . lternque inutilia maxima verborum b 3 copia). <2S copia , et necessaria jejune , atque exiliter ex- plicat • Uno verbo ars cogitandi ad eradicanda vetera prx judicia , atque ad tollendas falsas opiniones minime sujficit . Habendus est itaque ejus auctor veteris Logica instaurator , non autem nova Dialectica conditor . Nicolaus Malebranchius Parisiis natus anno 1^3 Initio Sacra Scriptura studio se totum tradidit , dein a Car te sii libro , qui de h»mine inscribitur , excitatus, philosophiam sic coluit , ut trigesimo sexto su.e at at is anno , artem de inquirenda veritate vulgaverit . Profecto ha- bendus est Maebranc/uus unus ex tot recentio- ribus , qui novam' Logicam instaurarunt . Nam ejus Dialectica quamplurima veritatis mysteria enodat , ejusque cogitationes perquatn claro or- dine exponit ; attamen quia a rerum veritate removit sensus, et quia potior est jn devitan- dis erroribus , quam in investiganda veritate , iccirco perfectam Dialecticam non scripsit . Hicc de Car t eo io , ejusque discipulis usque ad Lokium sic viguit , ut pene nulli alii docti viderentur . Si quis enim universa praeteritorum virorum Dialectica scripta volutarit , profecto intelliget illa esse totidem bona, logica tentamina . Ver- gente autem seculo decimo septimo cum eccle- ctica philosophia capit reviviscere , non defuere qui liberiori, et acriori ingenio Dialecticam tractarent , eamque non mo lo ab omni servitu- te , ac rerum jejunitate , ac verborum inanitate liberarent , veium etiam rebus perquam soli- dis\ Digitized by Google 2‘3 Tth , et utilibus nitide , et perspicue explicatis replerent. Horum omnium princeps fuit Johan - nes Lockius , quem sequuti Christianus Wolflus > ali ia. plures . Lockiuf suam Logicam e fi Jit anno 1697. ouatuor libris comprehensam , in quorum primo pro aris , et focis disputavit universas rerum ideas repetendas esse partim a sensibus exterio- ribus , partim a mentis reflexione . Quamobrem hac in re Aristotelis opinionem instauravit , et Cartesianorum Doctrinam sustulit . In secundo libro agit , quo pacto ide.e ipsae acquiruntur . Tractat in tertio de vocibus , earumque proprie- tatibus . Quartus denique in cognitionibus hu- manis in genere , Ac sigillat im in veritatibus y qux tam ex ratione y quam ex historia eruun- tur , versatur . Sed qu* viri docti in eo damnant , sunt 1. repetitio earumdem rerum , et quod maxime mirum , nullius momenti: 2. res involutas , vel non extricat , vel male enodat, g. irrito conatu autesivit materiam esse cogitantem . His dictis , nunc reliquorum Dialecticorum , si pla- cet , States , et gradus prosequamur . Quod in Anglia Lokius , idipsum fecerunt in Gallia Manotte ; in Germania Christianus ThomasiuSy Andreas Rudigerus , et Christianus V/olfius ; in Italia denique Antonius Genuensis t A/oysius Verneus Lusitanus , atque Ab. Ange- lonus.De quibus singillatim, et ne nimius sim , ■ Stricte dicam . fc 4 Ma- t \ Mari oli e m rebus phy sitis diutissime versa- tus , etiam logicam edidit duas in partes tri- butam , quarum aiteru quasdam propositione * per se claras , ceu principia continet . Alter m vero modos , ex quibus veritates cujusque gene- ris 'ab iisdem principiis deduci possunt. Hinc qute arguendi ratio , et quo pacto errores , er sophismata internoscenda sunt , notat , Summo- pere hic auctor commendandus ob claritatem suarum cogitationum , ob rerum ordinem , at- que ob exemplorum delectum . Verum , quia artem Criticam tam necessariam ne quidem tetigit : nihil de veritate probabili egit : omni- genus errorum caussas non vidit : sequitur Ma~ riotti Logicam mancam esse’, et imperfectam . Christianus Thomasius Hahe natus anno 1 727. in Introductione ad philosophiam Aulicam nie- vis , atque erroribus , quibus Dialectici supe- riores Logicam infuscarunt , detersit . Verum tanta Eruditionis moles viris doctis est omnino inutilis , tyrones opprimit. Hoc in' numero ha* bendus quoque Audreas Eudigerus. Denique Christianus Wofius maximi nominis vir accuratissime vocabula definivit , atque acu- tissime veritates cujusque generis detexit , de- monstravitque . Inquis ergo , hanc unam esse Logicam perfectam ? Minime , inquam , nam le- ctores rerum minutissimarum atque inutilium perpetua demonstratione laborant . Insuper exem- plorum copia eosdem fatigat, i. perfectam cri- ticam t' Digitized by Google picam M* tradidit i Denique hctienom tine ulla delectatione homines negligunt. • Sequitur Antonius Gt nuens is ai omnia sumi na natus , qui a magistris parum institutus , ■naturam habuit admirabilem * Omnia magna erant in eo , sed corporis actio singularis • .Manus enim , humeri , latera , oc«/i , status proce- ritas , gratia , incessus , omnisque motus cum ver- bis 4 , sententiisque consentiens , erant hujusmo- di , ut statuo nihil fieri potuisse perfectius. . Unus, ut scis , Josepkus Ciri Ilus omnium elo- quentium jurisperitissimus , • « jurisperitorum emnium eloquentissimus cum eo in Cathedra- poterat decertare . Illius viri domus cuncte Ita U lia , quasi ludus quidam patuit , atque officina docendi . M«g nus philosophus , et perfectus ma- gister inter parietes aluit illam gloriam, quam nemo quidem est postea consequutus • Hujus viri egregii interitus , non modo prasentem li- teratorum Civium , bonorumque penuriam attu- lit , sed etiam et auctoritatis , et prudentia triste nobis desiderium reliquit • Verum id , quod propositum erat , prosequamur . Quinque in libros tribuit ejus Dialectice Institutiones tertio editas anno 1 7-66. , quarum finis cum sU humane rationis perf ectio , act eam comparandam gradatim accedere curavit , proindeque libro primo mentem emendare tot , tantisque erroribus tum animi , tum corporis foedissime inquinatam , studuit • Illam reddidit y rerum ’ Digitized by Google rerum omnium inventricem in secundo . Hin * idearum origo, et genera. Hinc sensuum usus> efue humana , <,ue divina auctoritas. Hinc li- brorum genuinitus , et integritas Hinc denioue vocabulorum usus , abusus , imperfectio . In tertio autem hiaro eamdem facit judicantem tam veri , quam falsi non modo in scientiis , atque rebus fidei , sed etiam qua enunciationum ope ju icia exprimi possunt • Ratiocinantem nobis prx et in quarto , quo fuse de ratiocinii natu- ra , deque vulgaribus arguendi formis , maxime de Syllogismo disserit. Ultimo loco de utraque methodo disputat disertissime . Quid est , inquis , quod in hisce elaboratis- simis Logic* elementis requiris ? Dicam , et quidem discendi causa magis , quam meum magistrum et amicum , et benefactorem virum incomparabilem reprehensum velim . U tinam viveret , aut vellem adesse posset ! Dicerem etiam, nam is , cum esset veritatis amantissi- mus me potius commendaret , ut pluries fecit, quam acriter reprehenderet . In quo igitur, in- quis , maximum peccatum peccavit tuus ma°i- ster ? Audi, queso , et ne irascaris , rogo . i. Quis ea emendare valet , que nondum novit \ 2 . aut quis invenire poterit, nisi prius et judicare , et ratiocinari , et disponere opti. me sciverit ? Aioysius Verneus Rome degen s , ibique suam artem Logicam quinque libris conclusam anno 1 75 I * vutgavit . In horum primo de Logice Justo- Digitized by Gc ftT historia ; in secundo de ideis , earumque signis agit . Versatur tertius in enucleanda tam judi- cii , et ratiocinii , quam propositionis , et syllogismi natura . Quartus de veritate certa , et probabili disputat . Postremus autem de veri investigatione y atque explicatione tractat. Qui - ius omnibus artis syllogistice brevissimam ap- pendicem adjunxit. Sed hunc illustrem Lusita- num damnant viri docti j. quia idearum ori- ginem , quam latissime Lockius tradiderat , maxima verborum copia repetit : . quin i eas definiat y in classes easdem distribuit: 3- 9 uia quamplurima confuse spargit : 4* corollariorum, et scholiorum multiplicitate mens simul ' , et me- moria opprimuntur . 5 « denique veri investiga tio nonnulla inutilia continet , « de P e ’ dantissimo agunt, pedantismum sapiunt . . , Postremo clarissimus P. Angelonus Ccelestin.e pumili* abbas , Neapoli Logicam edidit anno I77 <2. In pnefatione plurimas voces adeurate definit. In libro primo varias idearum species persequitur , et vocabulorum usum exponit • Agit in secundo de judiciis , ratiociniis ; atque opinionibus . Quo in loco fusissime primo de ' auctoritate sensuum , et testium , deinde de li- brorum genui nitate , et integritate , postea de. propositionibus , earumque veritate, et certitu- dine disserit . In tertio tandem , primo de me- thodo addiscendi , inveniendi , atque exponendi tum de divisione , definitione , ac de demon strutione pertractat? Multa quidem pr*clara ^ H maxime que ad probabilitatem Angeloni Logica comprehendit . Verum si ordine conscripta , si quadam inutilia contineat , et si muita 'per - <fuam necessaria pr*t et miserit , aliorum sit judicium . Pr*ter Angeloni Dialecticam paucis ab hinc anms alia multa Logic* instituta typis Neapc/i mandata sunt, et quotidie vulgantur. Sed quid in eorum jejunitate , atoue inanitate Discipuli * Bos ergo- Dialecticos appellamus ? an abutimur gloria nominis ? Post tot ac tanta illustrium tentamina moli - torum , quid me* valerent viret , hac veluti expressa in tabula cernes ; et ne diutius te de. tineam , paucissimis ea exhibebo . Principio quid mens humana in capite tamquam in arce , sine sensibus exterioribus \ sive nuntiis ? Deinde quid sensus ipsi, sublatis omnibus corporibus extra nos positis ? Vides ergo , quod sicuti corpora exsuscitant sensus , ita sensus mentem ceu creant , eamdem imbuunt sdeis atque ejusdem vires , et facultates omnes explicant . Hinc sensatio , perceptio , reflexio , meditatio , conscientia , et summa rerum repro- ductio . Hinc idearum compositio , vel resolu- tio , vel illarum cum tertia comparatio , quos menti* actus , perceptiones , judicia , et ratioci- nia nuncupamus . Hinc denique tot scienti* , et artes ; tot machin * et instrumenta , qu * omnia ex una tant * rationis vi profluxerunt . His omnibus accedit , quod arbitraria signorum , -v sive Digitized by Goojjle sive qocum ope , propria sensa alii cum no et nostra cogitata cum iisdem nos communica - nuis . Quid amplius ? ■ Nonne divini scripturit inventione , quasi prosto simus univetso homi- num generi cujusque temporis , ac loci ? Hunc in modum conclusa tota mentis humante per * quisitio in prima Logica; parte , quam docent elh appellavi , utentem alteram ad explanandam ac- cessi , in qua inspecta prius omnigena errorum scaturigine , quo pacto hi sunt declinandi , qua via reseranda veritatis arcana et veritate de- tecta qua ratione sit juventuti studiose tam viva voce , quam scriptis clarissime txplicanda ultimo loco exposui. Verum quid ratio in ho- mine , nisi computus ? et quid Dialectica , nisi ars computandi ? Hoc perfunctorie ab aliis di- ctum y est per me nitide et perspicue demon- stratum . Etenim ostendi , quod sicuti arithme- ticus in numeris , ita Dialecticus in ideis ope- ratur . ltemque quot regulas arithmetica , to- ti demque Dialectica comprehendit , ex quo tan- dem deduxi summo Dialectico , quem hic in- quirimus, 'pernecessariam esse perfectam nume-
No comments:
Post a Comment