1
SLIOTECA NAZ. Vlttorlo Emanuele III lxTii ...fi N APOLI I t t i Digitized by Google DE ARTE RECTE COGITANDE , ’ \ LECTIONES SEX. + , Digitized by Google Digitized by Google DE ARTE * RECTE COGITANDI LECTIONES SEX AUCT. AB. FRAN, LONGANOl NEAPOLI MDCCLXXVII. EX OFFICINA MICHAELIS MORELLI. PUBLICA AUCTORITATE. Digitized by Google Digitized by Google $ IILUSTRISS. AC REVSRftfWSS. VIRO MATTHjEO JANUARIO T E S T iE-P ICCOLOmINEO ARCHIEPISOOPO CARTHAGINIENSI, j E T FERDINANDI IV* REGIS A SACRIS, ET COWSILIIS, AC REGU AR-CHIGYMSfASII prefecto FRANClSCUS LONGANUS Q Uct omnia Deus Opt. Max. d rerum primordiis condidit ho- mini condidit hominemque i~ ppfum alteri homini . Hinc fit , ut qui ex hominibus majori cu- ra j diligentiaque aliorum quarunt utili- tatem , ac praCtpue in literis , artibufquc provehendis , qua funt cujufque bene con- a 3 • Digitized by Google flitutee Retpublics ornamentum , ii exteris proflantes, jure inclyti habeantur , *f§r- namque flbi comparent famam . Inter hu- jufmodi viros quinam hac noflra tempeflate merito adnumerandus , quam tu vir Illu- flrijftme , ac Rcverendijftme ? qui ft in ex- teris dignitatibus Tibi collatis pro tua hu- manitate , prudentia , juflitia quod Ca- put 1 cfl , pro tua in omni re liter aria , pe- nitiori cognitione ipfarum literarum , ea- r umque cultorum Te praflanttjftmum pa- tronum femper prafliteris , tamen ab eo tempore , gwo //£* Regii Archigymnafli Prx- fcllura fuit demandata , ita eas , eofque provexifli } ut fub te uno utrique nati vi- deantur 4 Pro tuo igitur bumanijjimo inge- nio , «r me , ac meum libellum de arte rcSle cogitandi , qui nunc primum in lucem prodit , ac tibi libenti animo nun- cupo , rogo excipias optime vale. Neap . pridie non. Ap.iyy'/* \ s • LE- • Digitized by Google L E C T I O DE EXIGUO HISTORIjC LOGIGE COMMENTARIO. ' • ale£tica , qua» eft ars perfi- cienda rationis humana, a Gracis exorta Zenonii Elea- ti Parmenidis auditori , 8 c adoptione filio tribuitur, ut ex Ariftotele, Sexto Empi- ribo, & Laertio. Verum Zenonis Logica reapfe non fuit , nifi ars rixandi * & ca- villandi (a) i ex qua Eleatici Sophifta pro- fluxerunt | quorum audaciam Socrates pra- • a 4 ftan- ( a ) Floruit Zeno circa olympiadem 79., qui juxta Valerium Maximum lib. 3*cap. 3. Nearco Agrigenti Tyranno aurem mor- fu corripuit . Plutarchus Vero ad verfus 'Co- lotem fcripfit Zenonem fuam linguam dentibus amputatam in Tyrannum ex- puifle. Hujus philofophi principia natura- lia rejecit Ariftoteles libro Metaphyfico- autn tertio cap. 4. ftantiflimo vir ingenio, atque morum in- nocentia Angularis retundens , non aper- to marte eos aggrediebatur , .fed quadam difputandi dexteritate proprios errores con- fiteri eofdem cogebat. Hinc Socratis Lo- gica tota erat in eo, ut primo vocabula omnia vellet defjnita , deinde quibufdam, minutis interrogationibus propofitiones om- nes per neceffariam confecutionem ita te? xeret , donec ad praeceps inconfideratos adverfarios perduceret. A Socrate quamplurimae philofophorum familiae profe&ae funt (b) , quarum cele- bra- ( b ) Ante Socratem philofophi JE- thicae ftudium neglexerant . Hic vero maximo ingenio , corde , ac fpiritu om- fiium primus homines felices reddere cu- ravit. Is enim de anima , de paflkmibus, d'. vitiis, virtutibus, pulcritudine, deque hujufmodi aliis, quae vel cum nobis, vel cum focietate conjunfta funt , fapientifli- me difputavit. Adverfarios hironia, atque induftione refutabat . Xenophon , & Pla- to ejus do&rinam , & vitam fcripferunt. Irreligionis crimine adcufatos, quia Grae- cis fuperftidonem deteftabatur , ac Dei Digitized by Google 9 bratiffimae , quasque Diale&icam furtimo cum honore excoluerunt , memorantur A- cademici a Platone (c) Athenienfi , Me- g a «- unitatem confitebatur , veneno obiit in carcere . Quae hujus praiftantiflimi viri fenfa fuerunt , quo ad Deum , animam , res morales , aconomicas , atque politi- cas leggi poffunt in Laertio. (c) Plato jEgynenfis , Codro ex parte Patris , & Soloni ex Matre conjun&us , 87. olympiade natus eft . In pueritia in exercitationibus gymnafticis, pi£lurae,mu- ficas , poefis , atque eloquentias ftudio ope- ram navavit. Verum cum Homerum le- geret fe excuflit , ac philofophiac fe totum dedit . Principio Cratilum , atque Hera- clitum , poftremo o£lo annis Socratem au- divit, quem in fuis cafibus non deferuit. Quin imo univerfa ejus bona pro Magi- ftri incolumitate judicibus obtuLit . Poft Socratis mortem petivit jEgyptum, deinde Italiam, atque in fchola Pythagorica ini- tiatus . Athenas redux , fcholam aperuit prope Ceramicum , in quo monumenta eorum erant , qui Marathone tam glo- ri ofe occubuerant . Plato moriens fua bo- lo garici ab Euclide Megarenfi (/) , Cyre- , nai- bona illis reliquit , qui folitudini, quieti, meditationi , atque filentio vacarent . In- ter quam plurimos ejus difcipulos recen- fentur Ariftoteles , Speufippus , Xenocrates, Hyperides , Lygurgus , Demoftenes, atque Ifocrates* Plato fuit vir divini ingenii , laboriofus, temperans, agendo loquendo- que gravis, patiens, atque urbanus. To- to vitae curriculo juventutem inftituit , obiitque aetate 81. annorum * Perfeus Mi- tridates ftatuarrt, Ariftotelefque altare e- levaverunt. Itemque dies fu» nativitatis habitus eft facer. Qu* autem de Diale&i- ca , de rebus phyficis * moralibus , poli- ticifque pertra&avit , funt pene divina . Is fuit Primae Academiae au&or , cui fuc- ceflerunt Speufippus, Xenocrates, Polemon, Crates, & Crantor, quam deinceps inftau- ravit Arcefilas , poftremo Carneades , qui Medi*, ac Terti* Academi* principes fue- runt. Platonis do£irina primum inftaura- ta fuit fub Augufto,& Tiberio a Theo- ne Smyrnenfi, atque Alcinoo; fub Traja- no a Phavorino ; fub Antonino Pio a L. Apulejo , & Numcnio Apamenfi : fub Ccm- Digilized by Google tiaici ab Ariftipo Cyrene Afri es urbe ; na- ‘ Commodo a Maximo Tyrio , Plut. ac Ga- leno.Exa£la autem barbarie eam excoluerunt BefTarionus an. 1438. ^ Marfilius Ficinus , Angelus Politianus * Aretinus * Calderi- nus, Joannes Picus Mirandolanus an* 1463. In Platonis libris aliquam Trinitatis notio- nem deprehendifle nonnulli fibi vifi funt . Sed hac in re videnda eft Joannis Frederici Meyer diflertatio, Samuel Crellius , Joan- nes Clericus * • (d) Euclides fpiriturri fui magillri non feq nutus eft , etenim pro morum philofo- phia , Logicam coluit , ex quo ut in Laertio ejus auditores di£U funt & Me - garenjes & Dialctttci . Is Athenas no£lu ibat tunica muliebri indutus , pallio ver- ficolore amiflus* caputque rica velatus e domo fua Megara ad Socratem commea- bat , ut ejus fermonum * ac confiliorum fieret particeps . Rurfumque fub lucem millia pafluum paulo amplius viginti, ea- dem tunica teftus redibat * Ita A * Gel- lius lib. 6 . Euclides enim in arguen- do nonnifi conclufionibus utebatur. Qua- •r$ Eubulides ejus fucceftor multa fophif- matum genera invenit , adhibuitque . At Digitized by Google 12 nato, Peripatetici ab Ariflotele (e) Sta • , giri“ * Diodorus hujus auditor moerore mortuus eft, quoniam Stilponis argutias refellere ignoravit , quique Euclidseus fpiritus Eu- ropse regnavit inter Nominales, ac Reales; inter Thomiftas & Schotiftas. ( e ) Ariftoteles Macedo Nicomachi , ac Pheftiadis filius, Platonem audivit cir- citer 20. annos, immenfam au£orum. le- gionem habuit. In Lycaeo fchoiam ape- ruit abfente Speufippo Platonis nepote . Alexandrum Philippi Macedonum Re- gis filium docuit . Senefcens impietatis crimine adcufarur a Sacerdotibus , fu- gi it . Quo ad ejus mortem alii 0 in ./Euripum fe praecipitaffe , alii fibi ipli necem intulifle ferunt . Hujus philo- fophi opera funt pene innumera , ut ex Laertio . Quas Ariftoteles de hiftoria naturali , de arte oratoria , de poefi , de ethica , dd rebus aiconomicis , politicifque. funt quippe admiranda . Eidem in Ly- c2eo fucceflit TheoDhraftus fuus difcipulus, quo mortuo pene filvit , licet in eo do- cuerit Lycon , Arifton , Critolaus , Dio- dorus , Demetrius Phalaraeus, ac Stratqp* to- Digilized by Google girita , denique Stoici a Zenone Cittieo(/) . ' 1 r prin- cognomerito phy (iens . Verum fub Impe- ratoribus Romanis alias viguit haec do- ftrina . At illo imperio proftrato omnino evanuit . Sed iterum Romanorum Pontifi» cum cura poft ^urops barbariem denuo inftaurata , eam fummopere excoluerunt Albertus Magnus , D. Thomas , Petru? Lombardus , Scotus , aliique . Majori au-, tem cum fucceffu dein culta a Pompona- tio , Jacobo Zabarella Patavino , Franci- fco atque Alexandro Piccolomineis Senen- fibus : Itemque ab Andrea Casfalpino , Cae- fa re Cremonino , qui Harveo praefuit in nobili fanguinis circulatione . Hac in phi- lefophia floruit quoque Melan&onius Ger- manus , qui poftea Nominales , & Rea- des , variafqne fcholafticorum feftas infe- quutus eft , Quiq. etiam Stoicos, Scepticos, atque Epicureos damnabat . Pcftremo hanc do&rinam coluerunt Nicolaus Taurellius, Michael Picartus , Cornelius Martini , & Hermannus Corringius cum quo Peripa- tetica philofophia corruit . (/) Zeno Cittieus Mnefii filius aetate triginta trium annorum Athenas primum ivit Digitized by Google 14 cipium habuerunt . Verum qua» , , aq qualis fuit illorum omnium ars difpu- tandi : Itemque in quibus laudanda ,sVei culpanda , licet a propofito non eflet alie* curri , attamen quia hujufmodi exquifitio ' . - .me ivit , ut purpuram venderet , iliofque tam celebres viros cognofcerct, quorum libros perlegerat. Quo cum perveniflet, Cratem primum, illoque religio Stilponem decem annos audivit, coluit etiam Xenocratem, Diodorum Cronum , Polemonem inter» rogavit , quorum omnium cognitionibus maxime imbutus fcholam aperuit in Stoa , quamplurimofque habuit audito* res, quos vita? potius honeftate , quam leflionibus inftituere folebat. Zeno 88^ annorum artate occubuit , Artam orato- riam a Diale&ica non dillinxit. Zenonifc dtfcipuli fuerunt Philonides , Calippus , Pofidonius , ’ Zenodes , Scion , Cleantes , A- rilton Chius Miltiadis ftlius, Herillus Car* thaginenfis,' Sphoerus , Cleantes Lycius , Zeno & Antipater Tharfenfes , Diogenes Babylonius . Apud Romanos ftoica doflrl- na in fummo fuit honore . Poft literarum inftaurationem eam coluerunt JuftusLyp* . fius Digitized by Google me ab inftituto fummopere abalienaret ^ prxteritur, atque oculo peregrino reliqua percurram , . Poft hos omnes floruit Epicurus ($) Arhe- nienlis , qui Xenocratem , & Pamphi- lum flus , Gafpar Scioppius , Daniel Hein- hus, aliique complures, 0}) Epicurus maximus philofcphus Gar- getti ortus in Attica ojfymp.Top. ex Neocle & Chereftrata editus* unus eorum fuit, quos Atfienienfes in Infulam Samos miferunt , Hic puer Matri piaculari praeibat, atque aliquo piaculo domos conta&as circumi- bat. Ita Lomeyer de Lujtrationibus . Hoc exorciftx genus inhonorum erat apud antiquos. Rediit Athenas decimo fux se- tatis anno, trigeflmo vero fexro fcholam in viridario aperuit , ibique cum fuis a- micis tranquille vixit , Quamplurimos ha- buit difcipulos, ad quem ex omnibus Graecia: urbibus confluebant , quocum c- tiam vitam vivebant , nam Epicurus di- cere folebat, ut ex Cic, de finibus lib: *• omn r f »™ rerum , quas ad beate viven* dum faptentia comparaverat , nihil ejfe a- mscitia majus , nihil uberius , nihilque ju - cun* Digitized by Google 1 6 Ium Platonicos , & Theophraflum Ve- ri pz- cundius. ^Jeque hoc oratione folum , fed etiam moribus , ac vita comprobabat . E- jus fequaces adeo Magiflro adhasferunt , ut etiam mortuus fpiraret in fummailla tot animorum confenfione fui memoria. ita Gajfcndus de vita, (y moribus Epicu- ri . Philofophia» corpufcularis Epicurus non fuit au£lor , fed infkurator . Hunc mo- mordit ejus difcipulus Metrodorus, qui ad Carneadem tranfiit. Etiam Cicero Epicu- rum convitiis laceffivit, at ejus caufam di- xerunt Alexander ab Alexandro, Coelius Rhodiginus,Joannes Francifcus Picus Mi- randolanus , Marcus Antonius Bonciajius , Palingeniur, Andreas Arnaldus , Francifcus de Quaevedo , denique Petrus Gaffendus . . Quibus omnibus praefuit ipfe Laertius , qui fcripfit in ejus vita: nam fan&itatis in Deos , & charitatis in patriam fuit in eo affe£tus ineffabilis. Ipfe Cicero de fi- nibus lib. 2. Ac mihi quidem, quod ip- fe bonus vir fuit, & multi epicurei fue- runt , & hodie funt , & in amicitiis fide- les, &.in omni vita conflantes , Sc gra- ves , nec voluptate , fed officio confilia • • , » * ripateticum audivit . Hujus Canonica five b Dia- moderantes, hsec videtur major vis ho- neflatis , & minor voluptatis . Ita enim vivunt quidam, ut eorum vitam refellat oratio, atque ut caeteris exiftimentur, di- cere melius , quam facere , at Epicu- rus voluit melius facere , quam dicere. Quamobrem Seneca de vita beata cap. 2. fcripfit : non ab Epicuro impulfi luxu- riantur , fed vitiis dediti luxuriam fuam in philofophiae finu abfcondunt; 8c eo con- currunt , ubi audiunt laudari voluptatem . Nec aeftimatur voluptas illa Epicuri quam fobria, & ficca fit: fed ad nomen ipfum ad volant, quaerentes libidinibus fuis patro- cinium aliquod ac velamentum . Hic in inultis culpatur, ut ex tot |§ntifque fcri- ptoribus tam antiquis , quani recentibus . Maxima vero animi conflantia, qua femper vixerat urinae doloribus correptus aetatis 67 . an. 0 lymp. 127. Hic vocabulo voluptatis juventutem allexit , at in fuis le£lionibus nihil aliud , quam virtutes , temperantiam, frugalitatem, bonum publicum, an imi for- titudinem, vita; negle&um , ac voluptates animi, non autem corporis difcipuios docebat. Ad Digitized by Google iS Dialc&ica paucas regulas de fermoris per- fpicuitate , deque reflo ratiocinandi ordi- ne, quas fophiflis fu* aetatis oppofuit , continebat . Qu*que legi poflunt in Laer- tio fuo difcipulo , in Stanleyo , in l'hpr mafio , atque in Bruckero, H*c de veteribus celebrioribus philo- fophis , qui Dialefticam vel invenerunt, vel auxerunt, vel perpoliverunt ad Caela- ris ufque jEtatem , at fecundo ecclefi* fe- culo Alexandri* , ad quam quafi ad bo- narum artium mercatum literati omnes confluebant , invaluit quadam philofo- phia,'qu* ccclettlca dicebatur, cujus nobile inllitutum erat ex fingulis philofophi* fe- Ad ejus fcholam pr*ter 'virbs confluxerunt etiam muliqp?s celeberrimas , ut The- miflia Leontii uxor , Philenides , Erotia, Hedia, Marmaria, Bodia , Phedria, neq. * ejus cives , neque ejus adverfarii eum vel libidinis , vel impietatis crimine adcufa- runt. Epicuri Philofophia fine ulla inter- ruptione culta fuit ad Augqflum ufque, Lucretius eandem collegit . Eandem quo- que coluerunt Celfus , Lucianus , & Piogenis Laertius , H*c phjlofophi* cum Digitized by Google 19 Ceftis tunc temporis florentibus qimlam excerpere, quxdam mutare , aliterque ex- primere. Verum hsc philofophandi ratio dofliflimis ecclefias Patribus adeo placuit, * ut ftatim per omnem Chriflianum orbem fuerit ditfufa. His acceflit , quod ha:reti- ci quinti feculi Ariftotelads , ac Stoicis prafidiis abutentes , dolores noftros ad- grederentur , qui ut adverfariorum argu- mentationibus , atque irrifionibus occurre- rent, eadem difputandi arte etiam imbu- ti funt . Diale&ica itaque eccle&ica ex Stoica, atque ex Ariftotelica componeba- tur, qua2 ufque ad duodecimum ieculum in occidente fuit tradita , maxime quia b z B. . cum Roma fepulta iterum revixit initid feculi decimi feptimi , atque ignominia formarum plafticarum alias atomos in pri- ftinum fplendorem alii reponunt Magnarius Luxemburgenfis edidit primus ejus Demo- tritum revivtfcentem, Magnano fucceflit Pe- trus Gaffendus vir pradlantiflimo ingenio an. 15P2. Poft Galfendum coluerunt rao- lierius , Bumerius ,.‘Vandomus , Bovillo- nius , Catinat , Polignac itemque abbas Gennet,Fontauellius aliique quarn plurimi, viri . D 20 B. Aliguftinus fuis difcipiilis eam com* mendaflfe fertur . * Seculo autem duodecimo ScholalHci?fivt Chriftiani occidentales Ariftotelis libros «ab Arabibus verfos , ab iifdem interpreta- tos accepere. At hi nimio rixandi ftudio du&i Logicam , ac Metaphyficam fatis • quidem obfcuras atque implicitas novis fubtilitatibus , novifque quseftiunculis ac laqueis foedarunt. Etenim cum linguam Grxcam ignorarent , Ariftotelem neque legere , neque interpretari poffent , ejuR dem (£) Laurentius Valla Roriis natus 1415. anno quinquagefinio fuae statis occu- buit . Is incultam fermonis barbariem e- legantiarum libris dsfasdare curavit. Ut ex Jovio. Natnra mordacilTimus Ciceronem vellicabar, Arillotelem carpebat, Virgr- lio fubfannabat , uni tantum epicuro af- furgebat. Hic cum pauca in Logica fui temporis animadvertilfet, adverfus Magi- ftros fe fe offerebat , ac planum diceret nullam efle Logicam , prater Laurentia-, nam . In libro de voluptate, ac vero- bo- no epicuro .adhaefit. Hic omnium primus philofophiam ex pyriffimis fontibus, non ex Digitized by Google 21 dem Utiliora neglexerunt, fophiftica dun- taxat amplificarunt. Scholaftici itacjuc Ari- ftotelici denominati funt, & denominan- tur , licet eorum pauciflimi Arillorelem legerint. Hujulmodi Logica futnmo in honore habita fuit ufque ad feculum XV. illiufque veftigia etiamnum manent in quamplurimis Monacorum familiis . Verum initio decimi fexti fcculi , pri- mum Laurentius Valla Romanus (Z>)\ & Rodolphus Agricola Germanus , (i) dein* b 3 de ex lutulentis rivulis falubriter hauriendam effe docuit , explofa penitus fcholallico- rum difciplina , qui tunc temporis prin- cipatum obtinebat. (i) Rodolphus Agricola apud Frifios or- tus ah. 1442. Hic enim tanquam athle- ta multa tulit, fudavit,& allit abftinuit- que venere, & vino, ut magis magifque literis vacaret. Poltque Parifiis, & Ferra- rii Gricam, ac Latinam linguam com- paravit , reliquum itatis partim Hebdcr- bergi, partimque Wormatii duxir. Pofl: ejus mortem Lovanii editus fuit liber an. 1 5 1 < 5 . de inventione Dialeflka , qui Augufti fcculi elegantiam redolet. Digitized by Google 12 de Ludovicus Vives Hitpanus , &' Ma* rius Nizolius Brixellenfis , tum PetruS Ramus (k) Gallus fcholafticorum ineptias deteftari, ac refellere ceperunt. Ineunte vero feculo decimo (eptimo flo- ruit in Anglise Francifcus Baco (/) Verula- mii Comes ■, cujus novum organum eft perquam notum . Eadem ferme astate fcri- . \u -i . • , pflt — 1 « — — ■ - - - - - (k) Ramus ex pauperrimis natus pa- rentibus, quamvis repugnante ingenio tar- do , rudi , ac ftupido , quamvis fero , quamvis neceffitate compulfus duram fer- vitutem in Navarr® Collegio ferviret , attamen Cleantis philofophi Graci inftar oleo & lucerna diiciplinarum lumen bre- vi tempore fibi comparavit . Ac tanto fciendi defiderio exarftt, 8c folo. labore & diligentia in id literarum fplendoris per- venit , ut anno «tatis trigefimo contra Ariftotelem feri pferit. Quin imo cum Lu- tetis mngtjirabat titulum fufcepturus pro fcholarum 'more , libetam difputandi co- piam fecit Judicibus : atque hanc thefm fubftinere aufus eft .* quactntquc ab Artflo- tele ditia fuiffent , commentitia effe . Rei novitate omnes attoniti , ac problematis te* Digitized by Google .... pfit quoque de re Logica Petfus Gaf- fendus Gallus maximus phUofophus, ma- ximufque feflac Epicureas inftaurator , ac patronus . eique fami liari (Iimus fuit Tho- '• b 4 mas ' * / — » W>, i/— ... ■ «*«■■■ »«»»■■ **».*-+ temeritate judices concuffi , irrito conatu per diem integrum imagiftramvt fuit i ut barbari barbare vocabant. ItaFreigius in vita Petri Rami. Scripfit inftirutioves Lo» gicas , atque in Ariftotelem trviniadverfh* nes, Ex Triumvirali fenrentia ejus libri damnati furtt. At paulo poft Diaia&tcx, atque eloquentia Cathedras obtraurtTTan- dem in S. Bartolomad praelio occifus eft. (/) Baco magnus Angliae Cancellarii» fub Jacobo i. unus- eorum eft qui ora* nes perfefliones , atque imperfectiones fcholaftica; philofophiae cognovit , often* ditque: itetftque vehementi (lime laboravit pro ea perficienda. Hujus traClatio de aug- mentis ferendarum eft perquam utilis * Literarqmafliduitate dx ditiflimo obiit pau- per. an. 1626., In fcientiarum organo do rebus Logicis difertiflime difputavic , in quibus modum optime conficiendae* Indu* clionis difleruit , cum AriftotelicI metho- dum docerent conficiendi fylidgifmi . Quo in Digitized by Google 24 1 . mas Hobbefius Ahglus (w) , qui licet luam Logicam computandi anem infcripferit , verum tamen ut caeterae illius temporis fcholaftiGa garrulitate etiam fcatet. a ^ Poft hos meliori methodo atque a- criori ingenii acumine de Logica egit Cartefius Gallus (») vir do&ifiimus y cujus libellus de methodo rationis rettc dirigendae, inquirenda in J cientiis veritatis eft val- de praftans. Etenim is primus ^ fuit, qui. conculcatis vetuftiffimis au&oritatis prae*, judiciis * ad veritatem inveniendam aljos excitavit • Itemque non ex aliorum judi- cio, 'virum ex propriis viribus omnia ex- ^ pli- ■ i .. . . .. i i r - — «... -r‘ * — — in opere o&odecim annds confumpfit . Hic unus novae philofophue praxurfor fuit . m ) Hobbefius Malmesburii ornis an. 1588. pfiuja aetate piaxiraos habuit pro- greffus in linguis , quinquennio philolo- phiae fcholafticae operam dedit . Deinde Italiam , ac Galliam peragravit. Tucidi- dem in linguam artglicam vertit , ut fb- tus Democratici conftifiones notaret. Lu- tetiae an. i< 52 p. {cientiis mathematicis fe dedit , ibique familiarilTimus fuit tam P. Merfeuno , quam djaffendo , evulgavitq. Pari- . .25 plicat . Is etiam fuit, qui verba inania, ac vi prorfus orbata refpuit ; multaque de arte critica etiam fapienter fcripfit . Quai autem hoc in praeclariflimo viro culpan- da funt , notantur a multis. Ex Cartefii difcipulis carteris praftite- re audior artis cogitandi, qui liber multis tri- buitur : quique quatuor in libros dividitur, primus de ideis , fecundus ‘de judiciis , tertlUS de ratiocinatione , poliremus de methodo agit cele- Parifiis libellum de Cive an. iStf* in c;uo fubditorum in Imperantes conatus pe- n tus damnavit * Hujus viri leflio in to- to anatis curfu anguftiffimis limitibus fuit definita. Verfabat enim Homerum , Vir- gilium ^ Thucididem , Euclidem . Quin imo dicere folebat; quod fi tantum libris imumbuijfet , quantum alii , eadem cum illis ignorantia laborajfet . Senefcentilfimus occubuit ann. pi. artatis . Quod autem inter felicitatis exempla numerandum eft, fummo ingenii vigore, ac fenfibufque in- tegerrimis ad obitum ufque in philofo- phia , & mathefi fe aflidue exercuit . (n) Renatus Cartefius narus an. 15 p6. ex Joachim , & Joanna Brocard , adole- , ^cens linguam Graecam , ac Latinam Sc ■“ poe- Digitized by Google 16 ^ • . . celebrantur iil eo primo rerum pefpicui- tas, 2. ordo, 3. foliditas , 4. exemplo- rum dele&us. Alter Cartefii difcipulus fuit (0) P. Malebranchius,qui in libro de in- quirenda -veritate quamplurima acuta te- tigit. Si quis vero praeteritorum fcriptorum Lo gicas volutarit , profe&o inttelliget il- — — • poefim fom macere coluit . Ejus magifter ob corporis r debilitatem eidem le&ionem interdixerat, at ille no&u literis vacahac . Parifiis otiofus excitatus fuit a P. Merfen- ho an. i< 5 14. Deinde rure biennio folus vixit. Tum tanto literarUm ardore exar- fit, . m. aetate at . apud Batavos non bel- landi eauflfa,fed ut hominum mores nota- ret cum Principe Mauritiofit commoratus. Poft multa itinera Chriftina,cui libellum de polionibus nudcupaverat Sveciam invi- tavit in qua obiit an. 1550. aetatis fuae'54. {0) Nicolaus Malebranchius Parifiis na- tus an. 1638. ingreflus eft in Oratorium an. 1660. Initio fe S. Scripturae dedit, deinde a Cartefio excitatus cum libello de Homine , trigefimo fu« «tatis anno li- brum de inquirenda veritate edidit . Quod * •. opus Digitized by Google *7 la fuiife tantummodo Logic* * emendatio- nis rudimenta. At poftquam vergente fe- culo decimo feptimo philofophia ecde£li* • ca czpit revivifeere , non defuere qui Dia- le&icam liberiori judicio tra&arent , eam* que ab omni fervitute,ac verborum ina- nitate liberarent. Horum princeps fuit (p) Joannes Lockius Anglus, qui quatuor li- i: brjs opus vilum eft , omnibus originale . An. *6yy. conatus eft inter animam & cor- pus commercium 'explicare . An. 1683. Meditationes metaphyficas evulgavit . Mor- tuus eft ita. 1715« «tatis vero 77. - .(/>) Joabnes Lockius Vyrigton prope Briftblium natus an. i6p. prima litera,- rum rudimenta in Collegio Oxfortenfi , accepit , quaque illi eide tn -puerilia vifa funt . At Cartefti opera illum acuerunt • A Cartefii operibus ad medicinam tranfir, qua de re anathomen , hiftoriam natura- lem , atque chymicam comparavit . Pe* ragravit primo Germaniam * ac Pruffiam , deinde Galliam atque Italiam cu«l Co- mite Noftumberlando - Heflico morbo correptus Galliam venit 1 qua benigne exceptus fuit » Vix ad Angliam redux y Ba- *8 bris anglice editis an. 1694. artem cogi- tandi comprehendit . Hos Petrus Cofte in Gallicum fermonem , Burrigidius vero in Latinum vertit . Lockius enim fum- mo mentis acumine rerum caufas rima- tur, vires humana rationis computat, de- nique Logicos docuit qua via (e explica- ri poflent , neque erubefeere fe nefeire , quod reapfe ignorant . Cartefianos aggre- ditur , ac difputat omnes ideas vel fen- fuum ope , vel meditatione oriri : 2. O- ftendit quo pa&o unaquaque idea adqui- ratur : 3. Diligentiffime artem criticam expofuit . Poftremo de humana cognitio- ne , de veritate cujuslibet generis , de ra- tione , de fide , ceterifque aliis fufe la- teque pertraftavit . Attamen reprehendi- tur . '* • • fc « — .» ■)» ■■■*■■■ i t .-.I,. , - Bataviam petivit , atque ab Anglia rege requifitus ire noluit. De Intelle£lu humano librum confecit, quem an. 1 697. edidit: rure compofuit librum de Imperio civi- li , in quo tyrannidis injuftiriam expo- fuit : eoque in loco compofuit prater li- brum de puerorum educatione , etiam a- liquas epifiolas, ac Chriflianifmum ratio- cinatum, quo in libro Rationis vires ni- mium, Digitized by Google 1 9 tuf . i. Quod faepiffime eadem magno verborum adparatu repetat . 2. Quod quae-, dam inutilia addat : 3. Quod exempla neceflaria omittat , 4. Quod libertatis ar- bitrium non re£le explicuerit . Ex Lockii Schola Joannes Clericus prae- ftantiffimus philofophus prodiit , qui uni- verfa judicandi prscepta ia fu a arte cri- tica complexus cft. Nam 1. de ideis. 2. de judiciis , ac propofitionibus : 3. de me- thodo , poftremo de argumentatione ac fvllogifmo difleruit . Poft Clericum mariotte Gallus doflif fimus vir Logicam duas in partes divi- fam edidit , quarum altera in quibusdam propofitionibus evidentilTimis verfatur ; al- tera vero qua via ex praemiffis propofi- rid* mium y quam par eft, praedicat , vitam- que sternam iis offert , qui Chrifto cre- dunt, legemque naturalem exercent. Oc- cubuit an. 1704. num materia poflit co- gitare , conatus eft oftendere . At quid in- tereft utrum materia fit cogitans, nec nej? Quid enim intereft , fi medtis human® fimplicitas in tuto collocetur ? Fortaffe ipfa efficere poffet , juftitiam injuftiriamve noftrarum a&ionum , noftram futuram fe- licitatem , veritatefque fyftematis politici ?. 1 5 ° . tionibus alis deduci re£te poflint , perrra- £lat . Culpatur primo quod de veritate pro- babili , deque arte critica nihil dixerit ; Itemque quod ratiocinandi artem confufe tranaverit \ quod omnium errorum cau- fas non patefecerit , Quod in Anglia Joannes Lockius, at- que in Gallia Clericus, ac Mariorte, id- entidem in Germania fecerunt Chriltia- nus Thomafius , Eeibnitzius , Wolfius , aliique complures . Primus enim fine pra:- teriti feculi introduttione ad Pbtlofopbiam Aulicam, Dialecticam a nugis, atque er- roribus , quibus eam maxime infufcave- rant fcholaftici , emendavit . Id quoque fecit Andreas Rudigerus etiam Germanus in fua pbilofopbia Syntbetica , atque in libello de fenfu veri, ac falfi. Id ipfum dici — — - » i ' - - {q) Leibnitzius Lypfis natus in Saxo- nia editus elt in lucem an. 1646. ex Fre- derico , & Catherina Schmuch , illi prae- mortuus pater a matre fuit inftitutus . Vix ex Ephebis egrelfus maximam libro- *um copiam, quam eidem pater relique- „ rat , legit, at «cognita magiftri indigen- tia, ad Thomafium omni in re literaria • , • io Digitized by Google dici poffet de Francjfeo Buddaeo, de Le- ibnitaio >(q) , Chriftiaoo Wolfio , deque aliis pene innumeris , de quibus verbum nullum addam , ne propofita: brevitatis li- mites praft^iantur* ' His omnibus accenlendi denique lune praeclariflimi viri ^Antonius Genuenfis Nea- politanus nofter Praeceptor maximo vir ingenio, ac per quam longa meditatione, ac le&ione contritus aliaq. fortuna dignus, Aloyfius Vernejus Lufitanus , Sorias Pi- fanus, Salvator Rugerius, atque Ab. An- gelonus P. Coeleftinus ambo Neapolita- ni . Quorum omnium opera amo , at- que excolo , primum ob rerum gravi- tatem , fecundum ob methodi clarita- tem, in tota Germania infignem avolavit. Sub tanto Praeceptore hiftoriam , & Politices artem calluit , Peragravit deinde omnem Germaniam , atque Italiam pro defcri- benda Ducum Brunswifcorum hiftoria . Cum rediiffet Codicem Juris Qentium di- plomaticum edidit. Occubuit ann. 1716. ejus vita legitur m Kortholt , Eckard , 4 » s tem , k fermonis latini nitorem , Pi- fanum ob methodum , atque praecepta Lo- gica , alium praeter res , etiam ob lin- gua latina elegantiam r poftremum^ pro- pter ejus methodum darifliraam . Digitized by Google t INTRODUCTIO, i, /''"VMnis humana perfe&io ab of- V_y ficiorum, & virtutum adcu- rato exercitio unice pendet . Verum nul- Jum eft officiorum, ac virtutum laudabile exercitium, nifi a natura: notitia, ejufque. auftore , qui eam ad proprium dirigit fi- nem : haec vero rerum Iatebrofarum cogni- tio. eft laborum , ac fpeculationum profun- diffimarum fru&us , quae , rationem requi- runt omni ex pane illuftratam . Ratio autem eft quaedam ip homine vis y five facultas, qua 8c noeram, & aliorum cor* porum exiftentiam , eorumque . relationes cognofcimus ; qua fumus liberi ; qua alia feparamus, aliaque conjungimus; qua prae- terea a quantitatibus cognitis ad occultas^ incognitas pervenimus; ac idearum , $c judiciorum feries neceflario vinculo con- ne£timus: & qua, fignorum ope , noftra intimiora animi fenfa aliis communica- mus, errores cognofcimus, veritates dete- gimus: qua denique juftum abinjufto,bo- A num s •* Digitized by Google 2 Leflio 1. De mentis aBibus . num a malo , honeftum a turpi facile de- cernimus, Haic vis, quaecumque illa fit, dum vivimus ex fenfuum applicatione ori- tur ; experientiis , atque obfervationibus augetur, Audio vero Logices perficitur. Ex quibus fane concluditur , Logicam elfe fum- mo emolumento iis omnibus, qui vel fe ipfos , vel alios perficere curant , Cum igi- tur mihi propofitum fuerit ipfam juven- tuti enucleare , refla via ac ratione proceflifle arbitror , fi primo de mentis humanae operationum ortu , ac progrelfi- bus, tum de fignis,. quibus eas aliis ex- plicamus; deinde de errorum , ac verita- tum fontibus, atque augmentis pertracta- verim. Haec vero omnia quatuor leflioni- bus compleflar : quarum prima: duae do- centem , dqae vero poftremae leflioqes Lo- gicam utentem., yt ajunt , cohflituent . Quibus ultimo loco accedet de Logicas redu&ione ad Arithmeticam breviflima leflio , ut a Dhfiefttco fupputandi necefi fitas agnofeatur. LE- Digitized by Google 3 LECTIO PRIMA 4 *• • t v/* r 4 I • C^*\ ' DE ORIGINE OPERATIONUM RATIONIS HUMANAE, E1USQUE MAXIMIS PROGRESSIBUS. Illud quidem maximum efl , »g/a animum videre . Cic. Tufc.t. C A P. I. ■ » • t r • Quibus partibus confiet homo . 'X omnibus animantium generibus nobis ufque ad- huc cognitis, unus homo vi fuz rationis ceteris praftat , quia hujus fa- cultatis beneficio non modo feipfum , fed infinita quoque obje&a exteriora cogno- fcit. Etenim diutina corporum imprefiio- ne in fuos fenfus, eorum exiftentiam pri- A 2 mo Digitized by Google 4 Lcttto I. mo intelliglt, deinde mentis meditatione illorum adtributa, qualitates , 8 c relatio- nes comprehendit. Itemque natur* leges, rerum ordinem rimatur: rerum praeterita- rum recordatur , eafque cum praefentibus conjungens, futuras pr*fcit,ac veluti. intue- tur. Quid multa? ad propriam felicitatem contendit , proprise exiftenti* principium mundique conditorem fk intelligit, & colit. Hanc maximam ac pene divinam rationis vim mihi delineare nitenti , vifum eft, primo idearum originem enucleare , tum quo paflo eajdem vel inter fe, vel cum aliis '■pofltnt combinari. Sed priufquam ad h*c perpendenda aggrediamur , de homi- nis partibus paucifiima dicamus. §. 3. Principio infunt in homine par. tes, quas videmus, dividimus , contrema- mus, dimetimur; quaque funt extenf* , relilleffres, mutabiles. Verum haec,atqu$ ejufmodi alia corporis funt adtributa . Ho- mo itaque ex corpore conftat, §.4. Infuper quilibet homo quodam ve- hementiflimo natur* impetu ad veritatis mfrxime utilis ftudium, ad bonum com. parandum, ad malum declinandum duci- tur . Rurfus ordinem , pulchritudinem , per- feftionem amat; eidemque jullitia , honsr flas, De mentis aftibus . 5 flas, libertafque placet . Praterea flepe magno animi mrcrore angitur , eodem tempore quo elt omni ex parte fanus . Contra quando- que ell hilaris, licet ejus corpus maximis cruciatibus torqueatur . His omnibus ac- cedunt tot abftraftiones , atque alienatio- nes invita:, tot rerum peregrinarum inven- ta, tot artes, tot difciplina: . Qua: omnia ronnifi ab homine prorfus hebete , ac ve- luti plumbeo, materia: folida: , atque in* ertiflima: tribui poflunt. Quamobrem ho- mo corpore, & fpiritu conflat. §• 5* Quod (i quis ulterius urgeret , ac diceret , hominem ex fola materia con- flari ; quaererem ab eo : unde tanta cogi- tandi vis , tanta agendi libertas , tantaque rerum etiam abditiflimarum fcientia? ufl- de tanta fciendi , dominandique cupiditas? unde denique tanta fenlationum contrarie- tas , a&ionum oppofitio , virium interio- rum pugna , tot tantique confciefni» la- niatus ? 6 . Ex quibus omnibus planiflime de- duci arbitror: primo hominem ex corpo- re, & fpiritu conflari: 2. errafle eos, qui vel folo corpofe , vel uno fpiritu ipfum conflare crediderunt: 3. eos quoque fuif- fe deceptos, qui fpiritum ipfius Dei mo- -ij 0 A 3 di* Oigitized by Google 6 Leftio /. dificationera , vel particulam efle fcripfe- runt . §. 7 . Qua autem ratione fpiritus io cor- pus , corpus vero in fpiritum agat , & in- ter fe mutuo pene colloquantur, ac fe intelli- gant, omnino ignoratur, ficuti etiam igno- ratur in qua corporis parte animus loca- tus fit. Cordatiflimorum quippe virorum hac de re opinio eft pro capite. At amo- tis his tricis, quseraraus feria , atque ad propofitum accedamus . C A P. II. 1 * Ve fcnfibus exterioribus . §• 8 * /'"'XUifque Icit omnem cerebri raaffam per concavum fpinas ufque ad ejus os facrum pro- tendi . Quifque etiam Icit ex hac mafla telam nervofam oriri , qua: fenfuum textu- ram efficit. De quibus mox. §. p. Senfus igitur efl: quadam ani- mi vis , qua corporum externorum im- preffiones fentimus . Verum latiore figni- ficatione fenfus omnem vim mentis expri- mit , qua objeci orum exteriorum ideas , five ftmuhcra , five fpecies , five idola De mentis aftibus . 7 concipimus , five quicquid interius fenti- mus . Primi generis fune ideae omnium rerum, quas vel videmus, vel -tangimus, vel audimus . Secundi vero generis funt omnium voluptatum, ac dolorum ideae. §. io. Ex quibus intelligitur , fenfus vel efle interiores , vel exteriores . Exteriores funt quinque notiflimi, quorbnl quatuor fedes ha- bent peculiares, unus vero tactus efl in toto corpore diffufus f imo & reliqui ad hunc folum reducuntur. Interiores autem fenfus funt totidem alii , fcilicet memoria , tem- peramentum , pajjiones , attentio , ac deni- que fenfus moralis* Senfus porro tam in- teriores, quam exteriores in omnibus lio»- minibus diflinguuntur; etenim omnes par- tes folida: , ac fluid* in quoque homine toto cado inter fe funt diverbe, varieque complicatae . Quid multa? In eodem ho- mine temporis progreffu omnis flru&ura muratur . De fmgulis , 8c primo loco de exterioribus. §. ii. Vifus efl fenfuurti eminentiflimus, nam vis vifiva ita requirebat , cum ipfa fit orizontis extenfioni proportionalis , & propter hominis .indigentias efl duplex . Oculi funt duo globuli , tribus praecipuis tunicis fepti , quarum concavitates totidem A 4 hu- Digitized by Google 8 Lettio I. humoribus replentur , adeo denfis , ut lu- cem refrangere poflint . Hujus autem refraftio ita a natura comparata eft , ut in oculorum fundo , five retina objefto- rum inverfas pingat imagines. Qu« por- ro a nervo optico excepta: , ignoto nobis modo, in cerebro, non folum imprimun- tur fecundum reales corporum magnitudi- nes, figuras, fitus , colores, fed quoque diutiffime in ipfo cerebro, quin deleantur, impreflse remanent. §. 12. Cum autem in omni animantium genere, maximeque in homine iapfu tem- poris hujus organi figura , humoruni den- iitas , atque ipfa fibrarum textura mute- tur, inexplicabilis ideo eife debet videndi differentia . Qua: omnia fi quis adcurate fupputaret , univerfam vis vifiva: quantita- tem habebit. §. 1 3. Auditus eft alter fenfus duplica- tus , in auribus fitus . Auricula exterior pro aeris undulationibus , ex corporis fo- * nori vibratione produ£tis excipiendis, in- fervit . Hic aer ‘tamquam in infundibulo tortuofo receptus tympanum ingreditur , atque ex hoc tranfit in labyrinthum , cui nervi acuftici adharent, quorum ope ufque ad cerebri fibras communicatur corporis Digitized by.Google De mentis actibus. £ fonori fremitus, qui etiam ignota ratione in nobis ideam foni excitat. §. 14. Qux cum ita fint , patet quod pro defipiendo foni gradu , fupputanda eft primo corporis fonori elafticitas : 2. iftus quantitas : 3. obje&i fonori diftantia. 4. aeris reflftentia : 5. denique ipfius or- gani a&ualis ftatus. §.15. In naribus porro eft odoratus ; quae quibufdam nervulis capillaribus ve- lli untur, ab ipfo cerebro produ&is. Scitur vero ex corporibus fetidis , atque odorir maximam effluviorum copiam continuo exhalare, qua: aerem circumvolant. Sci- tur etiam , quod ejufmodi particulae in- fenfiles narium nervulos olfa&orios vel- licant, ex quibus excitatur in cerebro o- doris, vel fetoris fenfatio. §. 16. Hujus fenfus propterea vis habe- tur ex effluviorum numero, eorumque im- petu , ex fucci nervei fubtilitate , atque ex fibrarum cerebri elafticitate . §.17. Quam proximus odoratui eft gu- Jius , in lingua,* ac palaro fitus . Lingua enim eft fuperius te£la quadam membra- na quaqua verfus iqnumeris foraminibus repleta , ex quibus innumerabiles papilfe nerveas taftui rigidae fe produnt . Particu- fe Digilized by Google Io Leflio I. \x falinas , oleofas , fulphureas , aliaeqige quamplurima: in cibis contentae iftos ner- vulos titillant, ex quibus rerum fapidarum, vel infipidarum idea in tlobis excitatur. §. 18. Gradus hujus fenfationis fuppu- tatur : i. ex particularum numero , & qualitate , 2. ex noftra naturali , & mo- mentanea difpolitione . . • ip. Tandem taStus in omnes corpo- ris, tam interiores, quam exteriores par- tes eft diffufus ► Medulla enim oblongata inter colli vertebras , & fpinas lateraliter nonnulla nervorum paria protendit , qui v in omnem corporis fuperficiem propagan- tur, atque ita mirabiliter inter fefe ordi- untur, ut portentofam membranas reticu- laris telam efficiant . Hinc evenit, quod quaslibet impreffio,quas in hac fit,ftatim cerebro communicatur, atque imprimatur idea corporis exterioris. Ad hunc fenfum referuntur omnes fenfationes frigoris , ca- loris, gravitatis, afperitatis, &c. §.20. Vis hujus fenfus habetur ex, vi premente, atque ex noftra aquali, & na- turali difpofitione . , §. 21. Hujufmodi eft fabrica fenfuum exteriorum , quos - vulgus multiplicatos vel- let, atque etiam perferiores. At fi fen- fus Digitized by Cop^l; j'-- De mentis tiblibus . 1 1 Tus eflent etiam centum, attamen humanat mentis operationes eflent ilis ipfe, quas modo habemus, nam fenfuum multiplicitate non augerentur, verum fola idearum sphoera evaderet major . Quantum vero ad horum imperfe&ionem , eft quoque inepta quere- la , nam fx fenfus eflent perferiores , illa ipfa ratione , qua voluptatum numerus fieret major , eadem quoque dolorum co- pia fieret numerofior « Nefcimus igitur quid petamus. C A P. Ilf. De fenfibus interioribus. 22. TpXpofita hominis parte exte- ri riore , perpendendum nunc eft ejus interius mirabile magifterium , quod fummopere in cognitiones , atque in aftus humanos influit. Senfus interio- res funt memoria , temperamentum , paf- fiones , attentio , ac fenfus moralis . De quibus quambreviter ad Tyronum captum verba faciam . 23. Univerfa cerebri maflfa duas in partes difpefcirur , quarum altera cere- brum , alterum cerebellum nuncupatur . Hic 12 Lctth 1 . Haec fubftantia mollis infinitis peno cel- lulis , five flexionibus repletur , in qui- bus , modo nobis incognito , non folum . imprimuntur , fed quoq. retinentur obje- Clorum exteriorum imprefliones, cum eo- rundem relationibus, etiam abftra&is, & perquam longo ordine implicatis . Mihi fufficiet duntaxat velle , & itatim in hac fubftantia imagines canis , bovis , equi , domus, navis, exercitus &c. diftinCte in- tueor . Itemq. hujufmodi ideae tanta vi imprimuntur, ut iis licet femel vilis, re- corder tamen cujufq. magnitudinem , co- lorem , litum , dimenliones , & cetera . §. 24. His accedit , quod in hac mi- rabili cerebri fabrica, manent non folum obje&orum ideae hefterna die mihi obver- fatae , fed etiam illae , quae olim meam pueritiam profperam, hilaremque reddide- runt . Itemq. in ea pilae celeritatem , te- ftudinis tarditatem , ignis vim , vul- pis vafritiem , Sinenfium vanitatem , a- 1 iaque infinita quafi lego . Quid mul- ta ? In hac una tanquam in libro diftin- Ctiflimis characteribus obfignato tot phi- lofophicarum meditationum feriem , tot fyftematurn abfurditates , tot imperiorum yiciflitudines, uno verbo univerfos huma- •• .. ' nae z&d by Coogle Dic De mentis a Si ibus i 3 nae rationis progreflus , & natura ipfius revolutiones pene intueor. Haic vis , quae- cumq. illa fit , memoria nominatur : I- pfaq. crefcit, decrefcitq. in eodem homi- ne ; fere femper in fene£lute debilitatur, & nimia morborum vi etiam prorfus am- mittitur , ut ex hiftoria . §. 25. Temperamentum eft folidorum , ac fluidorum conftitutio, quae fere in An- gulis hominibus differt . Ex hoc facile enodatur, cur ex hominibus alii funt ob- •tufi , torpidi , ac lenti ; alii contra a&uo- fi , violenti , iracundi . Itemq. dantur ho- mines fere femper hilares , feftivi , & laetantes ; alii contra taciturni , maerentes, triftefque. Denique funt 8c qui facillime omnia, ac clare intelligunt . Sunt alii, qui pauciflima , & obfcure concipiunt. Unde haec tanta varietas , nifi ex varia folidorum , & fluidorum permixtione ? §. 26. In quamplurimis porro fibra funt debiles ; in aliis vero refiftentes . I- temque dantur fibra magis , vel minus elafticac, magis vel minus molles, ac cae- dentes , atque ex vafis alia funt latiora , alia mediocria , aliaque anguftiora . Qui- bus pofitis , fequi neceflario deber, fluida non poffe in omnibus a*que circulare. Ex quo 14 LeETfo /. «juo intelligltur dari cfiverfa temperamen- torum genera . Datur ideo cbolericum ^[an- guineum , melancholicum , O* phlegmaticum in hominibus temperamentum. §.27. Et quoniam in fanguineis fluida aequabiliter cwrunt, ideo funt hilares, a- perti , fecuri , eloquentes , benefici , urba- ni , intrepidi . At quia in cholericis fluida funt fubtiliora, & vafa apertiora, idcirco cholerici funt celeres , impetuofi , iracun- di , ambitiofi , atque ad vindi&am pro- penfi , §. 28. Temperamentum melaocolicum eft fanguineo inferius. Etenim melancoli- ci funt lenti, taciturni , acri ingenio, acri- que judicio . At omnium lentiflimi funt phlegmatici , ob eorundem fluidorum fpiffitudinem , & vaforum anguftias . Hinc fit, quod phlegmatici funt vultu triftes , tardi, timidi, diffidentes, avari, obtufi , denique in virtutibus , $c vitiis mediocres. §.29, Quicunque igitur omnem terrae fuperficiem mente perluftraverit , generarim inveniet, primo climata frigida homines modificare ad temperamentum phlegmati- cum , calida vero ad cholericum : deinde inveniet in quam proxime frigidis homi- nes effe melancholicos; in quam proxime cali- Digitized by GoogI De mentis etlibus 15 calidis efle fanguineos . Verum hac in ge- nere. Nam indifcriminattm ubique loco- rum omnia temperamenta dominamur . Quin imo in ipfo homine, eademque fa- milia notantur diverfa hominum tempera- menta. Quae cum ita fint, fenfationes non poliunt elfe easdem in omnibus homini- bus , & ne in ipfo quidem homine . §. 30, Pajfiones , five affe&us, iive per- turbationes , five quodvis aliud vocabulum adhibeas, funt quadam animi commotio- nes ab objeflis exterioribus excitata. Ha* rum omnium fedes eft in corde , quo4 nervorum ope cerebro adhaeret , Partiones licet multas, ac vari® , omnes tamen to- tidem amoris fui ipfius funt modificatio- nes ac veluti reafliones, quarum unaqua- que in noftras ideas , & judicia maxime influit. Verum partionum vis , atque ener- gia a tyronibus facilius fentitur , quam iif- dem explicari poflit, §.31. Quartus fenfus interior eft atten- tio, qua nihil aliud eft , quam quadam infita mentis occupatio in objeSo nobis cognito. Ex quo ftatim intelligitur, quod attentio fit quadam vis obje£H impref- fione anterior, nobis a Deo data, ut mi- nutim rerum qualitates explorare valea- mus 16 Leftio I. mus. Hinc etiam intelligitur, attentionem, efle quandam mentis energiam , qua; vel in toto objefto, vel in aliqua ejus parte occupatur, ut illius ideam adsquatam ha- beat. Attentionis vis eft in ratione com- pofita tum indigentiae prsfentis , tum tem- peramenti , atque educationis : Itemque attentio varia eft pro finium diverfirate ♦ §. 32. Denique fcnfus moralis eft quae- dam anterior animi difpofitio, qua , fine ullo magiftro turpia ab honeftis , bona a malis, folo natur® impetu, diftinguimus. Eadem igitur ratione , qua quis dulcia potius, quam amara guftat , ita honefta & bona potius confequi, quam turpia, 8 c mala amat . Hsc animi humani vis eft phyfica , ac veluti mechanica , ipfoque Rationis prscclaro lumine multo ante- rior , & vividior , atque ex fe ipfa explicatur in quolibet homine. Hinc pe- ne infinita hominum multitudo beneficen- tiam, & juftitiam amat, earumque oppo- fita deteftatur , etiamfi ignoret in natura inefle quandam vivendi normam omnibus communem , conflantem , sternam ; quam quifque fine magiftro fcit , fine interprete intelligit, fine coailione fequitur : quaque denique omnes pueri , adulti , urbani , fyi- , ve- Digitized by Google De mentis attibm . ry veftrefque homines, ut oculis, ut auribus, ut guftu libere utuntur. §. 33. Ex hoc fenfu oritur in quovis 'homine illa probitas , qua: ingenita dici- tur , quasque lenti tur ab omni humana coniideratione , a qualibet rationum fubti- lirate, a praemiis, atque a poenis iplis fe- mota, ac diftintia. • §. 34. Ex di&is clarilTime intelligittir , animum percipere bonum , & malum cum eorumdem gradibus non dillimili ratic- ne , quam qua colores intuetur, harmo- niam concipit , odores lentit , pulchritu- dinem diligit , & abnormia deteftaiur . Ex ditiis quoque colligitur , hunc fenfum effe univerlalem , reliquofque completii , nam ex unoquoque fe inflruit,ut de ob- jettorum exteriorum bonitate , ac pravi- tate dijudicare poflit . §. 35. Haec de lenfibus tam exteriori- bus , quam interioribus , qui veluti toti- dem fenfationum animi fulcra , ac funda- menta habendi fuut . Qua: omnia , nifi quis diltin&c comprehenderit , nullo pa- £lo intelligcre poterit , quid ex tot tan- tilque obje&orum imprelfionibus animo ipfi contingat , ut ex fequentibus clarum erit rr.-- 7 * B * 7 3 > CAP. . V- Digilized by Google r * Leftio I. C A P. IV De Animi Scnfattonibus, §• 3^* OI ne objeftis exterioribus nullap eflent in homine fenfationes, & fine his nulla in eo eflfet fcientia, vel ars. ScnJ 'ationis nomine hic venit illa in- terior animi commotio , qui ex corpo- rum prifentia, five preflione in nobis ex- citatur . Cum autem fenfationes fenfuum numerum, Sc difpofitionem fequantur, fe- cundum eorumdem ordinem explicabuntur. §. 37. Si quis autem quacfiverit , 1. Utrum idei , Sc fenfationes fint ejedem , vel diverlse : 2. Num fenfationes , quas animus ab objeftis excipit fibi ipfi , vel objectis fint confom : 3. Ex quo oritur tanta impreflionum vis , atque impetus : 4. Quare inter fe non confundantur tot fenfationes , & fibrarum fremitus , qui animum concutiunt: 5. Tandem quo pa- £Io easdem nofiro arbitratu comparemus, cum ipfi non fint , nifi totidem cere- bri commotiones , & rea&iones ab ipfo animo difitinfl® : ex quibus omnibus, ali- ifque tandem is concludit .• fenlationum / De mentis anibus. i» ertum , earumque progrefTum , & varie- tatem inexplicabiles nodos continere §. 38. Principio fenfationes vifu defini-' tx non verfantur , nifi in corporum figu- ris, coloribus, magnitudinibus, diftantiis, & motu determinando . Preliis enim o- cuhs ex luce a corporibus reflexa, fenfa- tio fecundum vim prementenj , atque o- cuh flruauram modificatur. Ex his 'pref. 1 lombus in nobis attentio excitatur, qu* primum de noftri exiftentia , deinde de objecto exteriori nos inftruir . Tum an prefliones lint nobis confentanea , necne ex quibus denique fenfationes grata vel molefla eruuntur , atque ex his volupta- tes , vel dolores producuntur : qua p 0 - Itrema non folum animi, fed etiam om- nium e ju felem deliberationum fulcra ac vires motrices habenda funt. §- 39- Secundo animus ex una in aliam fenfationem tranfir , id elt ex voluptate m dolorem , atque ex hoc in illam • ex quo tranfitu , 8c cenationis; & Jurationis lenfationes adquirit . Cellatio itaque efl ' dolorum ,. vel voluptatum fufpenfio ; du- ratio autem ell horum continuata fuccef- 10 * Ex ejufmodi fenfationum vel fufpen- 2 e Lcttio I. fione , vel alterna fucceflione oriuntur in nobis defdcris , & detcflationes . Quia ubi voluptas , vel dolor , ibi attentio . Item- que ubi fenfatio nobis confona ; ibi vo- Juptas ; ubi fenfatio nobis diffona , ibi do- lor . Amamus autem voluptates , dolores odimus. Ex primis igitur oriri debent de- ' lideria erga voluptatum objeela ; atque ex fecundis deteflationes erga dolorum cau- las . Quapropter defideria , atque abomi- nationes ex fenfationibus ipfis pratentibus cum praeteritis germinant. Senfationum itaque memoria noftrum fpiritum , tum ipfiufque progreffus excitat. Sed ex quo fenfationum memoria ? * §. 40. Quum ab aliquo objefto procul abfumus, ipfum neque flati m , neque to-'* tum ex animo deletur , nam pro ut at- tentio fuerit major , vel minor , diutius in animo ejus imprefiio remanet . Memo- ria igitur ex attentione , Sed ex quo at- tentio ? §.41. Ex di£lis , nulla memoria fine attentione. Nulla autem attentio fine in- digentiis, vsl noflris,vel alioruui. Item- t|ue quilibet homo jugiter eget, alias non confervatur. Ergo quilibet indiget , ut ,fc tueatur , necdfaria fibi comparet , no- *■ • y t • ' . ^ # .• » f- ' ^ ' f ' V- — ' * * ^ < v ■ - * r • > ; • » % *• I. > y- - V 4 . • t 1 e .... * Dfgitized.Ey' G - De trientis risibus. ' ' 21 citura declinet : verum neutrum fine at* ternione obtinetur, necefiitate itaque ha* mo eil attentus , adfcoque fublata atten* tione , nulla hominis dari poteft tuitio; & eontraquc remotis omnibus indigentiis j nulla in eo attentio. §.42. Denique memoria differt ab ifria- ginatione, I.-Quia memoria efl: imbecil* la , vivida imaginatio * 2. Prima locum habet arque in rebus abftraftis, & materia- libus, altera vero in folis corporeis . 3. Vis memoris ideas ordinate unit , i magi natrix autem eafdern unit difpares , confundit & difiociat fimilares.4. Tandem memoria ex a&uum repetitione & fit, & corroboratur; imaginatio ex fola natura oritur. §.43. Ex huc ufque expolitis, fequitur r. Animum humanum variis habitibus pol* fe imbui, ut (impliciter fentiendi , & fen* tiendi tam voluptates quam dolores-, de* fiderandi , abominandi , reminifeendi , ima* ginandi . §.44. Sequitur 2. Mentem ab uno fenfii tot habitibus imbui , quot ex quinque imbuitur . Qui non alia de caula nobis multiplicati funt , quam pro fenfationuni multitudine augenda . §.45. Sequitur 3. Univerfos mentis ha* K » * B 3 bitus 12 Lcftio 1 . * bitus effe totidem attentionis ac defide- riorum gradus diverfos.At fenlationes, ac defideria ipfa non funt, nifi totidem me- rse fenfationes, videtur itaque quod quot quot funt mentis a£lus , omnes ad lolas fenfationes revocari poflint . §.45. Sequitur denique 4. pro omni mentis humana: energia enucleanda fuffi- cere unum fehfum , minime vero depra- vatum , ut clarius ex fequentibus fiet . §.47. Auditus fonos percipit , quin ad majorem, vel minorem obje&i fonori di- itantiam advertat . Initio quilibet amat fonos fimplices , poftea etiam maxime compofitos . Identidem de odoratu dici poflet . §. 48. Guftu eafdem facultates , ac vi- res adquirimus, quas vifu, auditu, atque odoratu comparamus . In faporum multi- plicitate vix unus & confufe fentitur. Hic fenfus eft cseteris charior , nam pro vita fufti nenda unice neceflarius . c,i §.49. Tametfi homo videat, audiat , contre&et, itcmque odores ,& fapores fen- tiat, verumtamen harum omnium ortum ignorat. Deinde etiamli ta&us ex reliquis fenfibus minimam habeat vim, homo ta- men omnis omnino ta£lus fenfationis ex-* pers, Digifoed py GdBle De menti s aElibus . 25 pers, non poflet vivere. §. 50. Ita fere fenfuum corporis expla- nata analyfi , fenlationumque natura , ac varietate expofita , ordo poftulat , ut de prajcipuis mentis humanne a&ibus aliqua dicamus . C A P. V. 4 * 0 » J|/ m*- --tn x •: • •(. ' .«W * Dtf mentis aftibm in genere . $. 51 . T)Rinium Perceptio , five a/mt, X ell primus mentis a£Ius , quo fenfuum ope corporum externorum exi- ftentiam,five impreffiones fentimus : Hinc fenfatio , idea , <7C perceptio , nomine, non autem re diftinguunrur . Sic hominum , plantarum , ac lapidum exiltentiam con- cipimus , quapropter fi quis perceptionis effet expers , neque fuipfius , neque alio- rum objeftorum exiftentiam cognofceret . §. 52. Secundo animus faltim pro par- te dvertit quid in fe ipfo fentit . H*c animi adverfio dicitur reflexio , quae in maxima obje&orum multitudine pene a- mittitur . Hinc temporis progreflu non- nifi, eorum quaj nos maxime concuflerunt, recordamur : Reflexio aurem attentione B 4 au- 24 « -fc» Letho L augetur, qua: femper vires temperamenti, paflionum , atque indigentia: pratentis fe- quitur. Quapropter his omnibus in uno homine permutatis, diverfe de eodem ob- jefto dijudicare debet. §. 53. Tertio cum objefta noftram attentionem excitent, perceptiones Sc in- ter fe ,• & cum noftra relatione colligan- tur . Hinc confcientia advertit eafdem i- terari . Qua perceptionum repetitio, vo- catur reminifcentia . Qua fane quovis temporis pun&o nobis iniervit , quaque fi lingulis no&ibus perderetur, de die in diem novam vivendi rationem exordire- mur. « §. 54. Quarto loco fi reminifcentia: natura intimius expendatur , quifque in- venit, eandem nobis exhibere obje&a , $ etiamfi remota, tamquam praTentia. Sic recordor Roma: , Capua: , &c. Hac vis alios mentis a£lus procreat , uti funt ima- ginatio , memoria , ac meditatio . §. 55. Imaginatio menti veluti intui» tiva reddit abjeti a a fenfubus remota . Me- moria elt pr ce terit arum perceptionum recor- datio , live continuata perceptio . Medita- tio denique cfi illud 'vinculum , quod at. tentio ponit inter ideas , carumque cir " • ' Digilizedby CqjSle . * aX De fncntis attibus 25 eum flant ia< , qut objeclum comitantur . Hac poftrema mentis operatione nos cogitare non deliftimus etiam de rebus , qua; non* dum exiftunt , vel faltem lenlibus jjon obverfantur . i r §. 5 6. Sed mens non modo percipit , reagit , advertit, recordatur, imaginatur, ac diuturna meditatione atteritur , Ted res etiam natura irrefolutas concipit divifas , & qua; reapfe funt divifae , eafdem con- cipit oonjun&as , ex quibus altera aftio dicitur mentis abjlratlio , altera vero ejuf- dem compofitio. Primi generis funt idete jufittue , turpitudinis , molcflif , celeritatis. Ad fecundum genus referuntur omniutn Poetarum monfira * & figmenta . 57. Attentio , qu* nobis vim tan- tam probet, etiam vim minilkat, qua- cum ideas inter ie comparamus , ut ea- rum convenientia;, vel difconvenientia: appareat relatio . Sic inter numeros 8 , & 8 , atque inter tres fphoeras ejufdem ponderis , ac diametri , ineft convenien- tia: ratio. At inter liberalitatem , 8 c a- varitiam ineft dilconvenientise moralis re- latio. Hic menti» a< 51 us judicium deno- minatur . §• 5^- Ex diflis colligitur duplicem 2 < 5 * Leflio I. ^ dari judicandi rationem , quarum altera dicitur adfirmatis^ altera vero negans . Pri- ma in idearum convenientia: , fecunda in earumdem difconvenientise relatione con- fidit. Ad primum genus refertur relatio aequalitatis , qu£ incfl inter duas auri e- jufdem ponderis , ac diametri fpboeras . Ad alterum refertur hoc aliud : aurum efl ar- gento pondero ftus . §. 5p. Cum vero multorum judiciorum . feries ita conne&itur , ut ex pluribus ve- ritatibus cognitis ad alias occultas , atque incognitas perveniamus, ratiocinatio , edi- citur, ex. g. q uicquid videri , tangi que potcji , e fi corpus . Lignum vero videtur , ac tangitur . Ergo ejl corpus. Itemque quicunque laborat efl botteflus . Primi au- tem Romani vehementijjtme laborarunt * Fuerunt igitur fumme boncjli . §. do. Poftrema mentis operatio ex per- quam longa ratiocinationum ferie oritur y fed adeo inter fe connexarum , ut una ratiocinatio veluti fubftineat alteram . Haec rationis mechanica , qua veritates invenimus , atque inventas aliis explica- mus , i methodum Diale&ici nuncupant . . §. 61. Univerfi igitur mentis humanae a£us , funt perceptio, reflexio, attentio, co* * ' \ j. Digitaed by ( 9 De mentis aSlibus . 27 Gbnfcicntia, reminifcentia , memoria , i- l^aginatio , meditatio , compoiitio , refo- lutip, judicium, ratiocinatio, ac denique methodus , verum hi omnes , & (i qui fint alii , etiam innumeri , ad unum per- ceptionis a&uni reducuntur. Quod qui- dem facillime oftenderem , fi juventutem in nugis morari vellem . Profequamur i- gitur reliqua. §. 62. Hxc de Intelle&us operationi- i bus in genere, de quibus fmgillatim late fufeque cum pertra&are mihi non liceat, ideoque folum in pracipuis reliquum le- flionis verfabitur . GAP. VI. K De Perceptione , five ideis Direttis • §. 6 3. T^Erceptio quo ad rerum noti- X tias non diftinguitur ab idea. Alii vero perceptionem 4 mentis adum , ideam vero obje&orum fimulacrum ad- pellant. Ergo eadem notio menti relata, dicitur perceptio , relata corporibus , ap- pellatur idea . Cum alibi di&um fuerit quid fit perceptio, vel idea, vel compre- henfio , hoc in loco varias idearum fpe- *• ^ /*♦* cies . » < \ * -4. 1 8 JLeftio Ii cies perpendam . Atque ut ordine proce* dam , exquiram primo quxnam fit idea- rum origo , tum qua: fit earum diviiio * ^ §. 6\. Quantum ad idearum ortum i multa expendi poflent, i. num. ideae no- bis fint ingenita; , vel omnes fenfuum ufu adquirantur: z. fi ab objeftis, quo pa&o ea in mente vel in cerebro ideas impri- mant: 3. num a Deo , femoto omni fen- fuum exercitio : 4. num anima ealdem creat indipendenter ab omni corporum exteriorum impulfu : 5. denique num eas videamus in Deo, tanquam* in fpeculo . Verum de his, aliifque hujufmodi cum de homine, ejufque juribus , & officiis . Nunc ad propofitum . §. 64. Quantum ad idearum divifio- nem arbitror , eafdem polfe confiderari vel quo ad earum ortum , vel quo ad earundem principium , vel denique quo ad mentem < §. 55. Primo idearum objefta vel fudt extra nos, vel in nobis ipfi$. Extra nos funt corpora , fpiritus , Deus . In nobis funt omnes idea: ab/lratt<jc, uti funt rela- tiones , & omnes idea! a mente formata:, qua: entia rationis dicuntur , ut fpiritus materialis . Spboera-cubtca , circulus-tju ad ra- tus , aliaque. §. 66. ; 2? 4 f ^ w 9 . * . • * * . « »Qigrtized by Googli . De mentis aflibusi lp 66. Ides omnes, vel confiderantur , quo ad earum principium , & tunc ali* funt intuiti va , did® etiam adventitia , ac direfla ac primitiva. Ali* vero fc - cundaria reflexa , & indi refla . Ad pri- mum genus referuntur omnes fenfationes odorum, colorum , Ioni , faporis, frigoris, 8cc. Ad fecundum genus referuntur om- nes ideae abftrada? , ut bonitatis , fpei , juftiti®, injuftitiae , ordinis, §. 6?. Jtemqne in ideis tam primiti- vis, quam fecundariis , fi ve materialibus, fi ve fpiritualibus , vel in iis aliquid di- fiinguitur , vel ntinime , Si in iis aliae idea: non diftinguntur, denominantur ftm- plites ; fin minus adpeilantur compojita . Idea: coloris, faporis, motus, funt fimpli- ces . Ideae vero corporis, navis, domus, exercitus, funt compofita:, qua: ex pluri- bus ideis fimplicibus conflantur, §. 68 . Prxterea omnes ide® compofit®, vel conflant ex aliis ideis fimplicibus fi- milaribus , vel diflimilaribus . Primi ge- neris funt ideae milliarii , 8c diei , nam milliare conflat ex odo fladiis , ftadium ex 125 . paflibus geometricis, paffus vero ex quinque pedibus, pes denique ex duo- decim pollicibus. Sed pollex,' pes, paf- fus. 3® Leflia /. jt' ius' , Sc ftadium non funt , nifi menfurae magis vd minus longa;. Idipfum dicen- dum eft de die qui componitur ex ho- ris, hora vero ex fcrupulis primis , pri- ma ex fecundis , & ita deinceps , quae funt quantitates fucceffiva; . Secundi ge- neris eflet idea corporis , exercitus , na- vis, qua; conflantur ex aliis ideis inter ■ fe diverfis . §. 6p. Idea; ad mentem relata; . A- lia; lunt clara vel obfcura j alia; <//- flhiRx ■ yel confufa ; alice completa vel tncompl et a j alia; denique a d aquata , vel inaddquata, j. Si cognofcam lapidem com- munem ab arbore , idea dicitur clara . Sin minus obfcura . z. Si diftinguam ho- rologium ab omni re alia , idea dicitur diftinda, alias confufa. 3 . Si {nagnetis proprietates fciam , nempe quod ferrum rrahat , vim fuam ferro communicet , atque fe dirigat ad polum , idea dicitur completa . At fi ha:c omnia ignorem , incompleta. Denique, fi mihi non modo magnetis qualitates innotuerint , verum etiam gradus cujufque qualitatis, fi nem- pe fciam ex qua diftantia , 8c quantum ferri pondus ad fe trahat. Si fciam il- lum adcurate ad polum dirigi , vel decli- nare De mentis aBibus .' 31 rare verfus orientem , vel occidentem , & quot gradibus, tunc idea appellatur adae- quata , alias inadaquata . §. 70. Itemque ad mentem quoque referuntur idea; fubflanttarum , ac modo- rum. l^rima; funt idea; tabula, in qua fcribo , charta , equi , Secunda autem ; funt, figura triangularis, circularis & c. . §. 71, Infuper alia funt abfoluta , alia relata. Ad primas referuntur omnes illa fuperius memorata . Ad alias vero redu- cuntur illa , qua inter fe aliquam con- venientia, vel difconvenientia habent rela- tionem, ut aqua gravitas comparata ad auri gravitatem. Dialeftici plerumq. adpellant ideas relatas , qua inter fe quafi necefla- riam connexionem habent , ut idea Pa- tris , Domini , magiftri , qua neceffario adharent ideis filiorum , fervorum , & dif- eipulorum. Audita itaque iftarum una,fta- tim in mente excitatur alia. Nam ne- quit dari Pater fine filiis , neque Domi- nus fine fervis , neque Magifler fine di- fcipulis, " §. 72. Ad hunc cenfum referuntur quo- que idea reales , & cbimerica . Prima ab- ]■ folutis, chimerica vero nulli rei exiften- ti refpondent . Hujufmodi funt idea fyre- num, . e v . Digijized by Google - • 32 ,- m * Leflio I, num , minotauri , centauri , ali&qua: apud Poetas etiam fummos familiarillima: . §. 73. Ad mentem ultimo quoque re- feruntur ide# fmgulares , peculiares , ge- nerales , atque univerfales . Etenim vel mens concipit unam fubflantiam , tanquam individuam , vel cum aliis confufam . Vel denique plura fubftantiarum genera ad unam duntaxat claflem relata. Primo ,cafu idea dicitur lingularis , uti eft idea Petri , Francifci , corporis A. Secundo ca- fti idea efl: indeterminata , proindeque appellatur particularis, ut aliquis homo , aliquod animal . Tertio cafu dicitur fpe- cialis, ut leo , homo , equus. Si plures t fpecies fub una idea comprehendantur, ut planta , dicitur generalis . Denique fi ideax univerfa' fubftantiarum genera live corpo- rea five incorporea includat, denominatur univerfa/ is . §. 74. Ex di6Hs , patet primo ideas materiales fimplices tot idearum clafles continere, quot funt fenfus exteriores , quarum nulla eft divifibilis , uti funt idea coloris , faporis , boni . Compofittc vero quafi femper ex mentis reflexione oriantur , 75. Ex ditiis etiam patet ideas cla- ras & obfcuras ; diflinftas & confufas ; com- • Ditjitized by Google 4 De mentis nftibus. 33 completas & in in completas ; adaequatas & in inadaequatas aliud non denotare , quam diverfos noftrarum cognitionum gradus , five ut ita dicam mentis lumina . Hinc intelligitur nos pauciflimas ideis adaequatas habere . Quin imo , illas quas hujufmodi putamus , fi probe confideremus , inadae- quatae invenientur . Quid multa i Ipfa corporis idea , nobis tam nota , ut nihil fupra , nonne eft inadaequata ? Quid fit vis , & quotuplex ; quomodo confumpta inftauretur , quis unquam fcivit , etiamri pene innumeri fcriptores de viribus tan- topere difputarunt? Nonne haec funt phi- lofophix arcana inexplicabilia ? §. y 6 . Ex di&is ultimo patet indefini- tas efle relationes, qua: inter fubftantiam & fubftantiam ; inter modum & modum ; inter fubftantiam & modum; denique in- ter fubftantias , earumque relationes , & inter ipfas relationes intercedunt , proin- deque fequitur pauciflimas efle ideas ab- folutas , fed pene omnes efle relatas . Hujus generis funt quoque ideae genera- les , univerfales , atque univerfaliflim* , 1 quse nonnifi in mente noftra exiftunt. §. 77. Sic expoflta omnium idearum dire&arum varietate , ad reflexas ex- C pla- Digilized by Google 34 Leblio I. planandas pergam , quae omnes ad Ratio- nem quam maxime explicatam referri debent . C A P. VII. De ideis Reflexis , five de judicio ac ratiocinio , qua ex idearum com- minationibus oriuntur , , §. 78. OI mens humana folis ideis dire- ^3 &is imbueretur, homo parum, vel nihil a brutis fecerneretur , ejufque fcientia anguftifiimis fenfationum limiti- bus definiretur . Verum intelle&us qua- dam nobis incognita vi ideas inter fe con- ferens adeo multiplicat , ut ex pauciflimo numero infinitas alias producat , & creet . Quod cum ita fit, videamus in quo haec tanta vis confidit, §. 79. Primo judicium eft mentis a£lus, quo ipfa convenientiae, vel difconvenien- tiz relationem percipit , ex duarum, vel plurium idearum comparatione, Sic fi mihi eft idea tam corporis , quam gravitatis , dico corpus gravitare , Itemque fi fqio , quid fit inertia , & quid cogitandi vis , ajo corpus non effe fubftantiam cogitantem . §.80, t Digitized by Google De mentis aElihus. 35 §. 80. Ex quibus intelligitur primo me comprehendifle relationem convenientia: inter eorpus , 3 c gravitatem : fecundo re- lationem difconvenientias inter inertiam , & vim cogitandi, §. 81. Ex his fecundo intelligitur, ju- dicare non effe aliud , quam inter fe con- jungere , vel feparare duas ideas , ut cor- pus eji durum ; lapis non cogitat . §. 82. Ex ipfis tertio intelligitur , du- plicem dari judicandi modum . Alter di- citur adfirmans , alter vero negans . Pri- mus in idearum unione, alter in earum- dem feparatione confidit , §. 83. Et hinc pofiremo intelligitur pro facilitate judicandi confequenda duo requiri, idearum nempe multiplicitatem, & quamdam vim Rationis, quarum una, vel altera fublata , infirma omnino eft * ac pene nulla hxc mentis facultas . Hac de caufa Sc puelli*, & viri fenes funt in- firmo judicio, quia phellis deficiunt ideas, & quasdam fluidorum aequabilitas . Viris autem fenio confe&is deficiunt ideas ob memorias labilitatem , ac labentem flui- dorum energiam. Ratiocinationem nunc ex- pendamus . §. 84. Sive mentis imbecillitate , five C 2 idea- ^6 Leftio /. idearum complicatione, & varietate, ra- ro contingit, ut ex fimplici idearum com- binatione aliquis convenientiam, vel dis- convenientiam inter duas , vel plures i- deas percipiat , Requiritur itaque alia tertia, cum qua du® prima: comparen- tur . Quod fi h® cum tertia conveniant, neceflario deberit etiam inter fe conveni- re. Sic mihi ex. g. non eft in comper- to, num fpiritus fit immortalis , nec ne, requiro unam ex tot immortalitalis no- tis , v. g. fimplicitatem ; atque dico . Sgukquid ejl fimplex , debet ejfe immorta- le . Spiritus autem eft fimplex. Ergo ejl immortalis . §. 85. Quandoque inter duas ideas ex- tremas non funt fufficit una intermedia, verum requiruntur quamplurim® ; ut fi ©ftendere vellem , hoc maximum mundi fyftema fuilfe a Deo conditum , in quo ide® extrem® funt Mundus , & Deus] fic ratiocinium inftituerem . 1. Exiftunt fubftanti®, ex quibus fen- fuumope adficimur. 2. Ex diverfa objeflo- rum imprefliona diverfa fentimus . Nulla autem fentiendi diverfitas , nifi ex obje- florum varietate . Ergo fubftanti® mundi funt mutabiles . Ubi varietas , ibi per- mu* Digitized by Google I De mentis aftibus', 37 mutatio ; nulla vero rerum permutatio fine viribus. Ergo in natura requiruntur vires . 4. Ubi vires , ibi effeftus : i- temque ubi effe&us : ibi motus . Sed in 1 natura funt effeftus , ergo in ea funt vires , adeoque motus 5. . Omnis motus 1 eft centripetus . Sed vis centripeta , cft fui ipfius tuitio. Natura igitur, 8 c uni- verfae ejus fubftantiae fe tueri amant. 6 . Ubi finis , ibi perfe&io . Verum natu* ’ ra ad propriam tuitionem rapitur . Ergo 1 natura eft perfefla . 7. Ubi perfe&io , ibi ordo ; & ubi ordo , ibi mira par- tium diftributio . Ergo natura eft ordi- nata 8. . Denique nullus poteft dari in J rebus ordo , fine praefcientia , Sc poten- • tia . Qua: non poflunt elfein i pfi materia, ergo in aliquo ente extra ipfam ; adeo- ! que in Deo . Mundi ergo fyftema eft a Deo creatum . §. 8 6 . Cum itaque relatio, qua: inter- cedit inter duas ideas , effe poflit conve- nientiae , vel difconvenientiae , fequitur duplicem dari ratiocinandi modum . Al- ter nempe adfirmativus , alter vero nega- tivus . Primus habetur , dum utraque i- dea cum tertia conveniat, ut ex.g. Qui- cumque laborat ejl civis bonejlus . Quidam C 3 *u- Digitifed by Google 3 8 Lcftio I. autem Itali laborant . Ergo quidam Itali funt cives bonefli . Item ubicumque funt homines mendici , ibi & efle debet ma- xima inertia . Verum in tota America funt quamplurimi mendici . Ergo in ea efle debet maxima inertia . Secundus mo- dus eft, cum ex duabus ideis una conve- niat cum tertia , altera vero minime. Ex: g. . Quicquid eft extenfum , eft corpo- reum. Spiritus autem non eft: extenfus. Ergo nequit efle corporeus. §. 87. Ex di£lis manifefto liquet om- nem ratiocinationis vim huic uni funda- mento inniti. Qute eidem conveniunt , in* ter fe quoque conveniunt . Vel huic , quod idem fonat : idem non pote/l fs- tnul ejfe , (y non ejfe . Et reapfe fi ve- rum eft in prima propofitione , quod ubi laboretur , ibi dari debet honeftas ; fi quis negaret quofdam Italos efle honeftos , ne- garet etiam eofdem efle laboriofos r idem igitur eodem tempore adfirmaret ,' 8 c ne- garet. Quod eft abfurdum.-- §. 88. Ex di&is quoque liquet hac Rationis, uc ita dicam, mechanica men- tem adquirere majorem idearum nume- rum , quam cum ipfis fenfibus exterio- ribus. Nam ficuti folac viginti alphabeti litte- Digitized by Google De mentis a&ibus. 3 9 littera;, dant pene innumerabiles earum combinationes , five voces ; & folae fep- tem machinae fimplices in mechanica pro- ducunt milliones machinarum compofita- rum ; ita illae pauciflimae ideae direflas Rationis vi quafi in infinitum multipli- cantur. §. 89. Ex diais ultimo liquet modum veritatis cognofcendae, ad hoc unice reduci ut fciatur , vel uti funt ideae in fe ipfis , vel earum relatio, quam inter fe habent, vel cum tertia . Primus ntodus dicitur per- ceptio . Secundus judicium * Tertius denique ratiocinatio : quorum duo extremi .non funt , quam divcrfe ipfius perceptionis modificationes * C A P- Ult. \ De maximis Spiritus humani progrejjibus i §. 9 0. T7X omnibus hac in leaione e- r, nucleatis , m anifefto liquet , primigenium hominis fta tum effe infcien- tiae univerfalis : atque ex inficientia ad fcientiam tranfire fenfationum auxilio. I- temque clarum eft , qua m lentiflima pro- greflione ex ignorantia a d maximum ficien- Digitized by Google 40 LeElio I, di gradum eumdem pervenire «Hinc pof-’** ro evidentiflime eruitur primo , quod en- tia phyfica in noftros fenfus agant . Se- cundo quod entium imprefliones in no- ftra mente producant perceptionem* Tertio quod mens vei eafdera retinet , & effici- tur memoria , vel iifdem quandam novi- tatem adfert , & Pbantaftam , vel imagi- nationem generat* Quarum omnium fa- cultatum tabulam hic libenter adumbra- tam defigno non alia de caufa , quam ut Tyrones uno veluti oculi intuitu om- nium artium , omniumque fcientiarum prasclariffima , divinaque inventa profpi- ciant, ac fciant. §. pi. Primum memorias retinendarum idearum debetur tum hiftoria Dei , tum. naturas , & hominum ; fcilicet annales fa- cros , naturales , atque humanos debemus . Quantum ad . primum in his coeleflibus monumentis invenitur , quo pa£lo Dei creatoris idea fuit omnibus hominibus ubique locorum , ac temporum communis» Ex illis enim difcimus quibus caeremoniis eum populi coluerunt , quibus fymbolis defignarunt > quomodo in neceffitatibus invocarunt, quaque ratione iratum pla- cabant. Itemquc notau funt tormentorum 8 ^ Digitized by Google De mentis attibus, 4 j genera , atque execrabiles formula:, qui- bus impii excruciabantur . Contra qux vitx honeftas , qux morum innocentia , qux jullitia , qux pietas pro futura feli- citate confequenda requirebantur. ScimuS denique ex ipfis tot populorum prxjudi- eia, fuperftitiones , deliramenta , abfurdi- tates, foeditates, aliaque innumera pue- rilia , qux Dei cultum vel foedarunt , vel deflruxcrunt . §. 92. Secundo quantum ad naturx hi* floriam , eidem debentur aflrorum noti* tix ; fcilicet quid fint aflra , quo ordine difpofita, quibus in orbitis, & quomodo moveantur , quibus viribus xquilibrantur, quibus ratis temporibus proprios cuffus con- ficiant . Eidem debetur metheororum hi- floria , maris , St terrx, animalium j plan- tarum , & foffilium cognitio « Eidem de- nique totius naturx revolutionum perio- dicarum defcriptio debetur. §. 93. Tertio humana hiftoria quid eft, nifx ipfius memorix produ£tio ? In hac enim videtur qualis fuit primitivus humani generis flatus , qux focietatuia civilium origo , imperiorum omnium vi- ciffitudines , tyrannorum feritas , heroum gloria, ambitioforum vafrities , qui na- 42 LeRio I. vigatio , quale commercium , terne pro- ductiones , hominum induftria , leges , ufus, con fuet udi nes , bella, foedera, ma- giflratus, militia i ve&igalia , fcientia; , litterati , morbi , exercitia gymnaftica * populorum tranfmigrationes , linguaz, ur- bium , provinciarumque devaftationes , fpi- rituum vis , juventutis inftitutio , ludi , feftivitates , feri» , aliaque * §. p4. Ad Rationem referuntur etiam Deus , natufa , & homo . Quantum ad Deum * Philofophia , qu» eft tam excel- fa, ut hominem pene divinum reddat , Rationis eft filia. H»C licet infinite ex- tenfa , attamen tria funt ejufdem praci- pua obje£ta , nempe Deus , natura , & ho- mo . Profe&o naturalis Rationis progref- fio eft incipere ab individuis ad fpecies ab his ad genera \ atque a generibus ad univerfalia * Hax mentis vis metaphyfi- cam produxit^ quam tanta cum utilitate quotidie adplicamus ad Deum , ad natu- ram , ad hominem < Ex prima adplicatio- ne exoritur Theologia * qu» Dei exiften- tiam , ejufque adtribura rimatur , cujus abufus funt irreligio , ac fuperftitio . Ad hanc quoque fcientiam refertur fpi rituum tum bonorum, tum malorum cognitio . * . Item- Digitized by Google 'V • De mentis attibusl 43 Itemque magia , atque animae tam fen- fibilis , quam fpirituaiis do&rina . §. 95- Alterum Rationis objeftum eft natura , quod in corporibus , eorumquc proprietatibus , aC qualitatibus verfatur . Vel enim confideratio eft gerteratim de omnibus corporum attributis , vel de cor- poribus ipfis - Utraque dicitur phyftca . Qujb quicquid eft in cado i quicquid iri aere , quicquid in terra, ejufque vifceri- bus continetur, proindeque aftra* metheo- ra , omnia animantium , plantarum , fof- filiumque genera comprehendit > Quae fcientia minime feparari poteft a mathe- maticis, qua; in puras , Se in mixtas dif- pefcuntur . Arithmetica, Geometria, Al- gebra , ad primas; ad alteras vero Me- chanica , Dinamica * Hidraulica , Ballifti- ca , Cofmographia , Geographia , Chrono- logia , Gnomonica , Optica * Dioptrica , / Catoptrica, coniiciendique ars referuntur. Similiter ad natura fcientias fpeftant e- tiam Notomia phyfiologia , Medicina , Botanica, Venatio, Agricolrura, paftora- lis , metallurgica , Chymica , magia na- turalis, aliaque hujufmodi* §. p<5. Homo denique eft tertium Ra- tionis objeci um . Hjec fcientia verfatur pri- Digitized by Google 44 Lcftio L primo in illuminatione ac perfe&ione In-’ telle&us; deinde in voluntate frxnanda ut alter veritates inveniat , altera ut bo- nitatem, ac Virtutes conftantiffime fequa- tur. Primus a Diale&ica , a Metaphyfi- ca , aliifque facultatibus abftraftis perfici- tur. Altera vero ab ethica, five morum philofophia formatur, quae vel hominem folitarium confiderat , vel in ftatu fami- lia , vel in corpore civili . Quae primo mo- do, hominem confiderat proprie adpellatur Ethica^ altera ^Econnomica , poftrema vero Politica . Ex prima divelli nequeut bono- rum & malorum , juffitiae & injuftitiae , vitiorum virtutumque notiones . Ad fe- cundam refertur commercii notitia, aco- nomiae, aniumque difciplina. Tertia ve- ro artem compleftitur , qua imperantes morum innocentia, religionis amore, le- gum fapientia , juftitiae adminiftratione , militum difciplina, artium exercitio, in- duftri* multiplicitate , & commercii pro- te&ione populos alunt", tuentur , beatof- que efficiunt. Haec de memoria , deque Intelie&u, juxta tria nobiliora & princi- paliora omnium cognitionum fubje&a. ; §.97. Accedit poftremo loco phanta- fia , quae vix a memoria, diftinguitur . Ad Digitized b/GoOgle De mentis attthus » 45 Ad hanc revocatur Poefis facra , ac pro- I phana , tam epica , & Parabolica , quam narrativa , Dragmatica , ac faceta . Ad ean- dem quoque pertinet Archite&ura , pi£lu- ra, fculptura , ac Mufica , tum Theore- tica , & Pra&ica , cum inftrumentalis atque vocalis . p8. Haec eft humanarum cognitionum delineatio , ex qua evidentiflime deduci- tur , mentem humanam ad quoddam di- vinum quamproxime accedere, fi intimio- ri quadam meditatione quis profpiciat e- jufdem memoriam tot tantifque ideis e- tiamfi difparibus refertam ; vim mirabi- lem , qua Ratio eafdem inter fe combi- nando innumeras alias veluti creat ; ex t qua .tot fcientiae , tot artes , totque in- ventiones exortae funt, ut unus homo in- genio prorfus plumbeo poflit mentem humanam corpoream judicare. § f pp. Denique fi mens, fi Intelleftus, fi Ratio non aliud definiviflet, quam Dei exiftentiam , animae fimplicitatem , atque alteram vitam , haec fola fuflficerent pro ea recenfenda inter entia immortalia , §. 1 00. Cum itaqne res fic fe habeat , fuatn mentem quifqne perficiat , 1. fen- ' fuum ufu : 2. diutina librorum utilium le- V J* H - 1 * 4 Digitized by Google 4 6 Lettto L leftione : 3. Aflidua meditatione : 4. A- cademicis exercitationibus : 5. Itineribus apud populos cultos : 6. JLiteratiffi morum virorum familiaritate:/. Adnotatione ea- rum rerum , quae nos magis concutiunt.. ' 8. Itemque judiciorum re&itudine , ac- cenfione adfeftuum erga bonum utile . Ita quifque fcientiarum ftudiofus evadet pro- fe&O utilis patriae , idoneus agris. 47 LECTIO SECUNDA DE ORTU , AC PROGRESSU SIGNO- RUM , QUIBUS MENTIS ACTUS explicantur. Domina rerum loquendi vis 9 quam efl pra* clara? quamque divina? qu<e efficit , ut ea qua ignoramus , difcere ; 6? ea , qua J cimus , alios docere pof- ftmus . Cic. de nat. Deor. Jib. II. C A P, I. De Signorum ortu , Jm late fufeque pertra- ctaverim, quo pa£to mens percipiat , judicet , ac ratiocinetur , videndi*» modo eft, qua ratione , Ipfa cum fignis fenfibilibus fuas ideas aliis communicet . In quo fane patebit prccla- riflima ars, qua homo tot figna invenit, eaque inter fe ita eonneftit,ut fenfibiles red- f Google 4 « Leftio II. reddiderit etiam ejufdem occultiflimas co- gitationes, fuas ideas licet latentes fuaque judicia etiamfi abdita multiplicaverit difTu- ^ deritque etiam in remotiflimas regiones, atque ad ultimam pofteritatem . Qua; om- nia quoties mecum ipfe revolvo , toties reperio pnefentem , pneteritamque Imperio- rum felicitatem non aliunde repeti pofle, quam a conformi fignorum extenfione Qua; cum ita fint } operae pratium duco, hic primo aliquid de fignorum origine , eorumque natura, vi, ac varietate ; dein- de de fignis ipfis; poflea de propolitioni- bus ; ultimo loco de fyllogifmis agere , Etenim explicare folemus cum terminis noftras ideas , cum propofitionibus judi- cia^ cum fyllogifmis etiam implicatio- ra ratiocinia. Ad hxc pauciffima revoca- ta univerfa fignorum pertra&atione , exor- diar a prima eorundem origine. §. 2. Primo fcimus ex S. Scriptura no- ftros progenitores auxilio divino aebuifle ‘ fuum loquendi modum . Quamobrem philofophico chara&ere indutus , quaeram, num fola ratione poflit loquela; princi- pium enodari . §. 3. Donec homines huc illuoque dif\ palati vixerint pene folitarii , fuerunt fem- per r Dfgilized by Google % r 1 . Ac Progrejju ftgnorum . 49 per quafi muti, ac veluti turpe pecus , eorumque figna naturalia anguitiffimis per- ceptionum. terminis definiebantur. Item- que illorum attentio erat minima , ima- ginatio vivida. -i ^ * ; ; • §.4. At temporis progreffu , homiuibu» quamplurimis, & mulieribus fimul junftis in corpus civile , necefiitatum numerus crevit , paflionum ignis etiam eft: accen* fus , creverunt quoque vires fe explican- di . Initio animi figna non potuerunt ef- fe , nifi immoderati corporis motus . Pri- ma igitur hominis lingua omnis fita fuit, & in clamoribus, & in a£tionibus, maximeque in ipfis corporis gontorfioni- bus, etiam violentis. §. 5. Reapfe ante mirabilem fonorum articulatorum inventionem , aclionum lin- gua , ut ceteris fenfibilior , fuit commu- nis . Quod quidem etiam apud populos non omnino barbaros legimus . Ifralitae enina peftquam erytraeum tranfierant , ludentes Deo publicas gratias reddiderunt. Ifajas denudatus per plateas Hicrufalem incedit , ut asgyptiis fignificaret eofdem expoliandos effc a Nabuccho. Ex hifloria porro Romatra fcimus modum, quo Tar- quinius Se^to ejus filio apud Gabios im- D pe- 50 Leftio 11. De Ortu , peranti mentem fuam expreflit . Quid rnultac* Nonne hodiernis Pantomimis , ge- . ftus' atque faltatio funt a&ionom linguae * Ionis ipfis articulatis eloquentiores ? §. 6. In ha 9 tanta aflionum lingua, cor- poris motus adeo evaferunt perfe&i , ut poftremo foni articulati five voces deve- nerint . Quorum vis , atque ufus initio fuerunt prxter modum lenti ; praeterlaben- tibus autem annis , lingua evafit promp- tior , atque adeo flexibilis , ut quodvis verbum etiam novum quifque facile pro- nunciaret t Sed unde tanta facilitas ? Du- plex ejus rei ratio reddi poteft . Altera ufus loquendi afliduus : altera >vero ipfx hominum indigentis. En quo pafto lin- gua mentis vires, contraque mens vocum multitudinem, proprietatem, atque ener- giam invenit, & auxit. §. 7 . Ex diflis fane colligitur duplicem - clari in homine fe exprimendi modum . Alter nempe eft naturalis, qui in corpo- ris motibus ; alter vero artificialis, qui m lingux modificatione five in vocis mo- dulatione confiftit. §. 8 . Ex di&is quoque colligitur vo- cum ortum , cuidam lingux conatui, aug-. • jnentum indigentiis , denique perieftio- nem . • “ • - ' ' Z ~ Digitized by Google Ac Progrejfu ftgnorum 5 1 nem fpiritus culturae , afliduifque vitae uft- bus deberi . §.9. Verum ita femel enodata lingua, ideae apud homines fic redditae funt com- munes , ac familiares , ut nihil fupra . Deinceps cognira etiam fuit neceflitas lo- quendi hominibus loci , vel temporis ra* tione remotis. Quapropter varias imagi- nes excogitarunt , quibus mentis a£lus ex- plicati funt. Hinc pro defignandis homi- ne , equo , leone , bove , eorum figuras defignarunt. En quo pafto a&ioni lin- guae naturali , accelferunt primo foni ar- ticulati pro praefentibus , & fcriptura pro abfentibus. Quae fcriptura initio fuit tota fymbolica , ut tres frumenti fpica: tres annos notabant . Ex fymbolica evafit Hie- roglyphica, quam etiamnum frequentifli- me adhibemus in nummis , in pi&uris , in fculpturis . Sed ad exprimendos noftri animi impetus poftremo maximum in modum influxerunt quoque pene infinita belli , pacifque inftrumenta . ' §. io. Atque hinc facile eruitur 1. vo- ces nihil aliud efle, quam quadam figna abitraria , quae prater fonum , in nobis -quoque excitant conceptum mentis , ut horno j praeter fonum huic voci proprium, 1 * D 2 ex < 2 LeBio 77 . Ve Onu j exprimit quoque rem , quam hominetrt dicimus 2. ex (ignis five vocibus alia efc fe naturalia , alia artificialia . Primi ge- neris funt omnium animantium clamore?! corporis agitationes , fanique ipfl articu-r lati. Secundi autem generis funt voces determinat* figniftcationis , ut tabula r navis, fymbola ipfa , ipfaque hyeroglyr phica . At ex primis pnevaluerunt reli* quis foni articulati, ut voces. Ex fecun» • * dis fcriptura , qua; etiam in fpnis articut*- latis arbitrariis recenfenda efl . Quamo*- brem univerfa fignorum materies in una verborum doftrina continetur, il. Si quis quaereret i. Scriptura fueritne fonis articulatis anterior, vel mi- nime ? 2. qua ratione homines ex flatu muto ad maximam loquacitatem devene- re? 3. qua de caufa primigenia lingua progreflu temporis immutata fuerit apud omnes terrae populos, ut primas non mo- do inflexiones, accentus, vim , energiam, fed ipfam fignificationem amiferit?4, deni- que ex omnibus linguis huc ufque nobis notis , qu® quam proxime accedat primi- geni* ? Qu» omnia extricanda otiofis de- fero, ne in qusftiunculis penitus inani- tu? terere tempus videar » Cap.II* Ac Progrejfu fignorum 53 4 . r s * • .y i. ^ C A P. II. De Linguarum natura , atque indole * §. 12. Cum Conorum articulatorum fi- nis fuerit interiora animi ienfa exprime-* re, profefto inde intelligituf , vocem de- buifle attolli, deprimi, ac modificari cum temporum intervallis, ita lenlibi lihus , ac ratis , ut ipfa geftui , atque aftionibus fuccefla , debuerit efle analoga ad expri- mendos cujuslibet paftionis gradus. Initio lingua fuit rudis , & pauciffimas inflexio- nes habuit , adeoque unus vocis fenus non poterat fufficere pro omnibus animi fenfibus explicandis . Haec eft ratio , cur eadem adfpiratio ab juxta ejus varias ex- prefliones , modo admirationem , modo,- dolorem , modo voluptatem, modo timo- rem , modoque moleftiam , atque univer fas animi comotiones denotat . §.13. Ex hoc principio, omnium lin- guarum profodia exorta eft , qua: figno- rum copiam fequitur . Etenim quanto magis linguae vocabuli* fcatent , eo mi- nori tonorum numero, five voci$ modu- latione indigent. Itemque in earum ortu D 3 lia- 54 I*c 3 io &. Be Ortu , lingua: pro facili pronunciatione debuerunt efle vocalibus referta: v & fortafle habue- runt quoque aliquid cantilena:, ut nofter do£liflimus Vicus arbitratus eft,in libro, cui titulus: f cientia nova • §-i4- Patet ex diftis linguarum indo- lem ex climate, imperio , religione, at* que educatione determinari , Nam primo clima majorem vim expreflionibus prae- bet, pro ut ipfum quoque temperamen- tum efficit. En primus linguarum omnium* .energias , vis , & claritatis fons tam ia Vquendo, quam in fcribendo. y. §. 15 . Secundo Imperii forma, ejufquo extenfio auget, vel minuit idearum fphoe* rana, adeoque etiam Agnorum. Ex quo confequitur , linguam efle debere nobi- lem, atque energeticam in flatibus liberis^ fervilem in tyrannicis, anguftiflimis con* clufam terminis in parvis , ampliffimam* que in magnis. Itemque fequitur eandem efle debere rudem apud populos fylveftres, «legantem 8c perpolitam apud cultos , .flo- ridos , ac potentes. « «'"i*##. 1 6 . Tertio loco in loquelam influii religio cujus fpiritus aflidue cum ingenia# rum libertate pugnans , ea fraenat , cona# tufque retundit . Hinc fit quod Rationis pr°- Digitizecf by Googl I ♦ Ac ProgreJJu ft gyrorum . 55 progreffio debeat etfe Jenta , neque om- nibus communicari poffit idem agendi , cogitandique tonus. §. 17. Denique linguarum progreflus quoque retardant quardam obftacula civi- lia tam interiora , quam exteriora , uti funt vetera prajjudicia, metliodi defe£lus, literarum negleflus , juventutis inertia , typographise impedimenta, commercii nc- gligentia, commodorum privatio, aliaque quamplurima . §. 18. Ex his ita potius adumbratis , quam expofitis profeflo conflat linguarum omnium indolem primo ex climate cali- do , vel frigido oriri : tum ex libertatis gradu : deinde ex religione; nec non ex Im- periorum magnitudine t poflremo ex in- geniorum numero , fpiritu, claritate, at- que extenfione per omnem artium , ac fcientiarum orbem . Hasc de linguarum ortu, natura, atque indole. §. 15?. Videtur praterea non efle a propofito alienum perpendere chara&e- rum formationem , vocumque mechani- cam . At hsc difquifitio efl fane difficilis, & potius volumen , quam pauciffimos paragraphos requirit. Huic addatur, quod phyfica vocuai confli rutio efl tam mira- D 4 bili 4 * , I ' .... ■» t J0U OifezijOT/ C W 5^ Lettio II. De Ortu i bili architc&ura , ut impoflibilis mihi fem- per vifa fuerit hujus phcenomeni cxplica- tio . Exoptarem duntaxat , ut pro com- muni Europa; bono omnia tot populorum pondera, omnes menfura , monet* , atque lingua; ad unitatem reducerentur : Eodem prorfus modo, quo omnes Europa: populi iifdem arithmetica; cyphris utuntur , & quifque proprio idiomate eas legit , quin ea; valorem mutent. 4 * C A P. III. De quibufdam vocum qualitatibus , que dtvtfmie . ■y v earum* V. f ' §. 20. Quaeft. i. 'Quo pa Gta convenerunt inter fe primi homines in determinanda vocum fignificatione ? Refpondetur id con- tigifle , quia aditantes iifdem vocibus eun* dem mentis conceptum adjunxerunt . Si autem ambuiguitas oriebatur , v ex rerum defignatione , ftve geltu tollebatur . §. zi. Quaeft. 2. Qua; vocum clafTis omnium primo fuit inventa ? Refponde- tur, quod cum primi populi fuerint vel venatores , vel pifcatores , vel pallores , vel agricolae , vocabula , qua; indigentis Digitized by Google .1 Ac ProgHjJn [ignarum . . 37 funt fili® , fuerunt voces vel venationis, vel pifcationis , vel ovium i & pecu- dum , vel agrorum . Quamobrem priim rerum vocabula fuerunt obje&orum fenfi* bilium, uti animalium notorum, planta- rum cognitarum , aqu® , terrae , ignis , la£tis, carnis, & alia ejufmodi . Deinde fubftantiarum vocibus accefierunt modo- rum vocabula abflra&a, ut altus, humi- lis , niger. Ultimo loco inventa luerunt verba , tanquam tot ligamenta i quibus voces inter fe vel conne&imus , vel fe- paramus . Ex quo intelligitur quam fue- rit difficilis verborum inventio, & intel- le&io , quia verba interiora animorum fenfa exprimunt. Voces vero obje&a ple- rumque exteriora, & fenfibilia. §. 22.' Qu®ft. 3. Si nomina pro fub- ftantiis, earunque relationibus denominan- dis, & verba pro iifdem colligandis, vel diflociandis fufficiant , qua de caufa ora? tionis partes ufque ad o£lo recenfentur ; Cui ergo bono pronomina, adverbia, in- terje£liones , conjun&iones , aliaque ejuf- modi grammaticalia inferviunt? Cui bo- no tot nominum , ac verborum inflexio- nes , qua: difceutium ingenia tantopere torquent? ... ■ . Digijizipjy $8 Lellio 11 . De Ortu , §.23. Refpondetur, quod partium ora- tionis multitudo partim ad reddendam o- rationem clariorem , partim ad eam exor- nandam influit Adverbia eam faciunt clariorem. Reliqua: vero elegantiorein . Quod quidem facile intelligitur . §. 24. Ex quo deducitur , quod quot dantur adverbiorum clafles , tot funt ad- cidentia temporis , loci , qualitatis, & quantitatis. Primi-generis funt, heri , ho- die , erat , ante , poji ; fecundi generis , funt hic , ubi , ibi , hac , illae . Tertii generis funt doEle , erudite , diligenter .[r Poftremi generis funt nimis , multo, plus , minus. Huc quoque referuntur interje- ftiones, & conjun£liones, qua: in earum varietate adfeftuum humanorum rationem conftanter fequuntur. §.25. Ad orationis vero elegantiam fpe&ant pronomina , ac participia . No- ci<minum porro , verborumque inflexiones 'ex diuturno ufu exorta: funt. Initio enim unum debuit efle omnium verborum tem- pus, unus modus, una perfona , unufque numerus. Itemque verborum ,-mom in um- que conftru&io efle debuit complicata , qua: perquam longo temporis progreflii , exercitatione, ufu , le&ione , ac medita- tione i Digitized by Google Ac ProgrcJJu ftgnormn . 50 tione evafit fimplex, clara, naturalis, e- nergetica , atque perpolita . Hinc; facile con- jici potefl cujufque lingua; flatus ; etenim quanto plus lingua eft complicata , diffi- cilis , minus copiofa , 8c agricultura; , vel pafloralis terminis referta , eo magis eft recens. Contraque ubi habetur facilitas , vis, energia, claritas, proprietas, magni- tudo, atque elegantia, ibi inefle quoque debet & antiquitas. Haec generatim de vocum ortu, natura, atque indole; mox ad illarum divifionem accedemus . §. i6. Principio ex vocibus , aliae funt fubftantiarum , aliae vero modorum . Sub- ftantiarum vocabula diffinguntur in ea , qua; corporeas , & in ea, qua* fubftantias incorporeas denotant . Itemque ex modis alii funt corporum , alii fpirituum . Ad primam clalfem plantarum , & animan- tium nomina pertinent. Deus, anima ad fecundam. Extenfio , figura , foliditas , di- vilibilitas funt corporearum fubftantiarum modi . Denique aclivitas , cogitatio , li- bertas funt modi fubftantia; incorporeae , §. 27. Praterea ex modis alii funt po- fitivi , alii negativi . Modi pofftivi expri- munt quod vere continetur in re, ut co- gitatio, fimplicitas, & libertas in fpiritu. Ex. v 60 Leflio II. De Ortu $ Extenfio, tangibilitas, figura, folidltas ia corporibus. Modi autem negativi deno- tant , quod fubftantiis deeft , ut in ma- teria impenetrabilitas^ indivifibilitas, qui exprimunt nullam inefle in materia pe* netrationem , nullam partium feparatio- nem . Incorporeum , & inextenfum figni- ficant in fpiritu non habere locum coni- pofitionem , vel extenfionem . §. 28. Poftremo modi dividuntur in in- trinfecos , atque extrinfecos . Gravitas , attra&io, & mobilitas ad primum genus. Extenfio autem, colorabilitas , & figura ad fecundum genus fpeftat.^-. \ §. 29. Secundo loco voces diftinguun- tur in abjira&as , 8c in concretas. Primse modorum idea! abflraftas exprimunt , ut Achillis celeritas, Uliffis prudentia, Nums .pietas , Attilii Reguli conflantia . Quae ve- ro ipfos modos denotant , dicuntur con- creta , ut in corpore divifio; Lunae accef- fus , ac receflus a terra * nam haec rea- lem exiftentiam habent. Contraque pri- ma nonnifi in nofhra mente exiftunt. §. 30. Tertio loco dantur voces abfolu- tx , ac relata. Abfolutae fcnt, qua’ indi- vidua notant , ut equus , Ico , homo . Alia vero , relationes declarant , ut ma- • 5 - gnam , > Digilizedby 'Ac Progrejffu ftgnorum .' 6 r gnum , & parvum ; re&um & curvum , grave 8 c leve . Sic Gallia eft magna cum Regno Neapolis comparata , at eft per- quam parva Sinenfium Imperio relata . Hinc intelligitur, quod licet omnes rela- tiones fint ideales , vcrumtamen Diale&i- ci eas diftinguunt in ideales , atque reales . Ideales funt, qua: intercedunt inter ideas abftradas, ut inter Tacqueti , & Cavalle- rii Geometrias . Reales funt , qua: repe- riuntur inter pondus auri , & argenti . §. 31. In hunc cenfum referri quoque poflunt pene innumeras voces , qua; fub- ftantias videntur notare , fed vere relatio- nes exprimunt, quia ipfae non explicant, nifi qualitates, ut pulcritudo, deformitas, - do&rina, ftupiditas, vitiofitas , fon&itas , . juftitia . Itemque hujufmodi nomina vi- • dentur effe abfoluta,& funt relativa. E- tenim unus homo refpe&u alterius defor- mis videtur , pulcher , & cetera , Id ip- fum dici polfet de adverbiis dofle , erudi- te, diligenter &c. §.32. Ultimo loco dantur termini, li- ve voces [implices , (y compoftt a ; C lar ce , 8c obfcura ; dijlintta, & confufce , comple- ice , fk incompleta j adaequata , (D 1 inada * quata. Primi generis fuqc linea; & fuper- . fides. Digitized by Google 6 i s Lettio II. Dc Ortu , ficies Protomartyr , & archimandrita 7 Secundi generis , funt corpus , & anima . Tertii generis funt Petrus, & homo. Ul- timi vero generis funt circulus , & vis . His omnibus accenfenda: etiam funt vo- ces fmgulares , ut Annibal; generales , ut planta ; univerfales , ut res ; determinata , ut equus a , canis b ; indeterminata , ut equus, & leo. Si quae fint alia; voces , quas praetereo , etiam facili negotio re- duci poffunt ad has jam expofitas . Haec de elementorum orationis do&rina', five de vocibus tam in genere, quam in fpe- cie ; verum quo pa 6 to eaedem vel inter fe, vel cum aliis poflint combinari , di- cam brevius , quam res tanta pofcat , adeoque , C A P. IV. De ftmplici vocum combinatione 3 ftve de propofttione , r §. 33 . Alibi diftum e/1 judicium duas ideas , vel fenfationes requirere ; unam rei , quacum conjungitur , vel feparatur •aliqua qualitas; alteram vero illius, quae eidem tribuitur , vel removetur . Ex g. ► . i 1 v Sol Digitizedby IbyGq. . 'Ac Progrejfu ftgnorum 6 3 Sol eft ingentiflima ignis moles . Luna i • eft corpus opacum . In prima propofitio- ne : ignis a6lio foii , 8c in altera terra; opacitas Lunae tribuitur . Contraque fi judicium ex qualitatum remotione a re- bus, quibus non conveniunt .Sic i Itali ho- dt emi non habent prijlinam virtutem . Et : 1 'homo in maximis divitiis innutritus raro eji mi/cricors. In quibus fane propofitio- i nibus ab Italis pratentibus majorum glo- ria, atque ab opulentis mifericordia fe- ; paratur . §.34. Ex quibus liquet, quod cum fit judicium oratio verbis exprefla , ea con- flare debet ex duobus terminis , quorujn alter rem, de qua agitur, exprimat, al- ter quod eidem tribuitur , vel remove- tur. Sic agrorum cultura cfi utilis . Ha:c propolitio duos habet terminos : alter eft agrorum cultura ; alter utilis , quorum primus dicitur antecedens five fubjeclum ; fecundus vero vocatur confequens five ad- tributum five praedicatum . §. 35. Cum vero voces ex earum in- ventione non inferviant, nifi pro objcftis denominandis, hinc fequitur, quod fi quis adfirmare, vel negare aliquid velit, opor- tet , ut verbum aliquod adhibeat , cum quo ■ w • » • v. *•* * - <T4 Lcflio II. De Ortu , « v * * quo nomina inter fe conjungat. Sic Deus, eft omnipotens , verbum eji Deo omnipo- tentiam jungit . Cum vero quis velit no- mina fejungere , tunc ante verbum ap- ponat particulam non , Sic Deus non eji ipfe mundus, ■-*. j-: V jgteJUp §. 3 6. Quo in loco animadvertendum eft, quod ex duobus terminis quandoque tacetur unus, vel alter , quandoque am- bo. Sic cum dicimus ignis urit , deeft prsdicatum . Verberat filium , deeft fubje- £lum . Veni , vidi , vici ; in his tribus propofitionibus deeft fubje&um , & pr:e- dicatum . §. 37. Ex orationis filo eruitur , pro» politiones dici adfirmativas , fi termini inter fe uniantur . Si contraq. vocantur negativa . Propofitionum primi generis nota eft copula , ut triangulum eft Ifofce - les . Secundi generis pota eft particula wo», qux femper verbum debet antecede- re. Ut Deus non eft malorum au£lor. §.38. Cum deinceps de propofitionibus mihi difputare in animo fit , operas pre- tium duco, omnem materiam tribus fe- re verbis comprendere ; primo ex quot terminis propofitio conftet : 2: Quo pa£to inter 1 $ uniantur, vel fepareqtur ; 3. De- « . # '• * • • • • ^ nique Djgitized by r Ac Progrejfu fi gn orum 65 iiiqae quae horum terminorum extenfio; fcilicct de meteria , de forma, atque de propofitionum quantitate fermo erit . E- xordiar a materia. §. 39. Principio nomine materis pro- pofitionum veniunt earundem termini , qui funt fubjettum , & pradicatum , fub quo afpeftu propofitiones funt varii ge- neris . Primo vel prsdicatum neceflario convenit fubje&o , fcilicet ita praedicaturi! convenit fubje&o , ut non poflit eidem non convenire ; & propofitio dicitur ne- cejfiaria. Ut planta vegetat, animal fen- tit, Vel praedicatura nullo modo poteft convenire fubje&o,& tunc dicitur necef- faria negativa , aut impojji bilis . Ut leo non eft homo. Cum autem praedicatum poflit, aut non poflit fubjefto convenire, eo cafu adpellatur contingens , ut Gali- laeus fuit maximus mathematicus. §. 40. Secundo quo ad materiam di- ftinguuntur propofitiones in ftmpliccs , 8 c' compofitas. Primae vel uno fubje&o , vei uno praedicato conflant , ut ethica homi- nem perficit , Compofits vero vel uno fubje&o , 8 c pluribus praedicatis ; vel uno praedicato , & pluribus fubje&is , vel de- lique ex pluribus fubje&is , fiiriulatque E e* 66 Lc 8 io II. De Ortu , cx pluribus praedicatis conflantur . Prirm generis eft haec propofitio : honefla s facit hominem laboriofum , civilem , 6* pium . Secundi generis eft haec : ethica , eecono- mtca , (y politica hominem reddunt feli- cem . Poftremi autem generis eft haec : artes primitiva ac fecundari a flatum dite- fcunt , atque civium mores emolliunt . §.41. Propofitiones com politae , ex qui- bufdam particulis , quae earundem termi- nos vel uniunt , vel feparant , nomina mutuantur. JEz fex in clafles dirimuntur, videlicet in Copulativas , disjun&ivas , conditionales , caufales , relativas , atque difcretivas . §.42. 1. Copulativae funt, quarum ter- mini particulis copulativis conjunguntur. Ut virtus , honeflas , (y civium unio focie - tat em perficiunt . 2. Disjun&ivae funt , qua- rum termini ope quarundam particula- rum feparantur , ut amicitia homines fup- ponit ecquales , vel efficit. 3. Conditiona- les funt, in quibus conditio ponitur, ut ft materia efl fua natura aftuofa , nequit ejfe iners. 4. Caufales funt illae, in qui- bus adfignatur caufa , ob quam praedica- tum fubjefilo conveniat, vel non; ut Deus non potefl innocentem punire , quin fit in - i juflus. V Digitized by Google 'Ac Progrcffu ftgnorum . 6 j juflus. 5. Relativae funt, ia quibus inell aliqua terminorum relatio : fic homo coli- tur in (latu civili , pro ut ejl /ciens , tic prudens . 6 . Denique in quibus ineft ali- qua terminorum collifio , denominantur difcretivae : ut Cafiruccius Florentinos non militum numero , fed virtute vicit . §.43. Prcdiftis propofitionibus adduntur aliae, quae licet primo adfpeftu videan- tur fimpliccs, attamen refolutae funt etiam compofita: , ut haec ; 1. vocata exclufiva : fola felicitas ex omnibus natur a bonis ejl ex fe exoptabilis : 2. Di 61 a comparativa, ex fubjeaorum , vel praedicatorum com- paratione , ut : Galilceus fuit prajlantior Mathematicus Viviana . Tertia adpellatur incaptiva , quae tunc locum habet , cum praedicatum nondum fubjefto convenit, fed incipit jam convenire , ut : Neapolis re- gnum nunc incipit feientiis , arti buf que florere . Quarta denominatur defttiva , cum nem- pe praedicatum , quod femper fubje&o convenit, non amplius eidem convenit , ut .* CeJJavit Roma eloquentia cum Cice- ronis morte . Poftremo dum praedicatum , quod retro fubje&o convenit , etiam in praeiens convenit, quae propofitio vocatur contimativa . Ut : Itali perfeverant ejfe E 2 faga- Digitized by Google 6 8 LeFlio II. De Ortu , fagares . At obiicirur , quomodo numerata propofitiones dicendas funt compofitas ? §.'44. RefponJetur , quod harum om- nium quaelibet duas ideas in nobis exci- tat, temporis nempe , vel perfonarum vel qualitatum: Sic in primo allato e- xemplo : fala felicitas ex omnibus bonis ejl expetibilis , aequi valet huic alteri pro- pofitioni : neque divitia , ‘ neque [cientia , neque gloria , neque honores , fcd fola fe- licitas maximum continet bonum. In fe- cunda : Galilaus fuit Vivi ano pra/lantior y hanc exprimit vim. Galilaus , & Vivia- vus fuerunt ambo mathematum fcientijftmi y verum Galilaus in gradu majori. Id ip- fum dici poflet de reliquis, quae prae ni- mia rerum claritate omittuntur. ■ §.45. Praeter dinumeratas dantur 8 c a- lia: propofitiones etiam compofitas , qu® ■incidentes dicuntur , quas aque in fubje- £lis , ac prodicatis frequentiflime occur- runt 4 Ex. g. Cicero , qui omnium Roma- norum fuit eloquentijftmus in Triumviro- rum pvofcriptione occifus ejl . Incidens eft in folo fubje£k> . At fi dicam : Brutus Roma pugnavit , ut fervaret reliquias mo - rientis libertatis. Incidens eft in praedica- to , Itemque datur etiam propofitio hy- po- Digitized by Goodle l As Progrejfu flgnorum 1 69 pothetica , cum nempe fubje&o praedica- tum convenit fub aliqua conditione , ut : Refp. tunc erit florida , cum juventus fue- rit optime inftituta. Ha?c de propofitionis materia, fequitur nunc ejus forma. §. 4 6. Propofitionis forma in termino- rum unione , vel in eorumdem feparatio- ne confiftit, ex quo oritur propofitionum adfirmatio vel negatio . Sic : virtute quam- protcime homines accedunt ad Deum . Con- traque : vitium non eft utile Harum al- tera dicitur ajens , altera vero negans . §. 47. Quo in loco notandum eft quod in propofitionibus affirmativis ter- minorum unio fequi debeat fubjetti, non vero praedicati extenfionem . Ex. g. Om- nis leo eft animal . Non intelligitur , quod omnis leo fit omne animantium genus . At in propofitionibus negantibus praedica- tum omnino excluditur. Ex. g. Nulla planta eft anima f sequivalet huic : nulla planta eft nulla animalium fpecies . Haec de forma propofitionum perquam fatis §. 48. Reftat , ut poftremo loco de propofitionis quantitate aliqua dicamus , quae nihil aliud eft y quam major , aut minor terminorum vis , quae in pro- pofitionibus continetur . Cum autem ter- E 3 mini yo lactito II. De Ortu , mini maximam , vel minimam fignifica- tionis extenfionem habere poftint , hinc fequitur , dari debere duas propofitiones inter fe maxime diftantes , quarum alte- . ra dicatur univerfalis , altera vero fingu- laris. Ut: univerfi homines ratiocinantur t eft primi generis : Petrus ratiocinatur , efl fecundi generis. Itemque amba; effe pof- funt vel' adfirmativa , vel negativa . No- ta propolitionum univerfalium eft vel omnis , vel nullus . Singularium vero pro- pofitionum nota eft , hic , ille , & ce- tera. §. 4p. Inter has duas propofitiones ma- xime extremas dantur & alias interme- dias, qua: particulares atque indeterminata; vocantur . Ut : aliquis homo ejl dottus . I* temque : aliqua figura omnes angulos ha- bet duobus redis aquale §. 50. Notandum hoc in loco eft > quod poflit dari propofitio qua; videatur fingularis,verumtamen eft univerfalis. Et con tra. Hi nefit, quod ; ut propofitio fit u- niverfalis , requiritur . 1. Ut plures re- ' rum fpecies fub fe comprehendat . Ex. g. Omne triangulum ; Omnes planta , omnes lapides . 2. Requiritur ut praedicatum ab- folure, vel faltem hypbthetice alicui fpe- ciei Digitized by Google Ac Progrejf 4 flgnorttm . 71 ciei conveniat . Ex. g. homo boneflus ejl Reip. utilis . 3. Requiritur , ut generis praedicatum etiam omnibus individuis con- veniat . Ex. g. aurum in fluido demerfum in eius fundum incidit . Idem eft ac (t dicerem ; Omne /olidum gravitate fpecifl- ca majus aqua in fundum decidit . §.51. Omnes propofitiones univerfales in metapbyflcas , & morales dividuntur . Primae funt , in quibus neque genus ali- quod , neque individuum excipitur . Ex. gr. omnis homo ex corpore , (D* fpiritu con- flat . Haec propofitio adpellatur quoque abfoluta , utpote fubftantiae elfentialibus innixa . In quibus vero aliquod genus , vel fpecies , vel individuum excipitur , denominantur morales , ut.* omnes Galli a temperamento /anguineo , (y omnes Hifpa. ni a cbolerico dominantur . Nam falfum eft, quod omnes Galli, vel omnes Hifpani , nullo excepto, fint fanguinei , et cholerici. §. 52. Denique quotquot funt univerfa- les propofitiones, omnes funt vel adflr- mativa , vel negativa , quas brevitatis gratia fcholaftici hifGe quatuor alphabeti Uteris indigitant , quaeque funt . A, E , 1 , 0 . Prima; duae affirmativas , duae au- tem poftremae negativas defignant . Infu- E 4 , P« 72 Lettio II. De Ortu ,' per A denotat univerfalem affirmativam, E negativam . Ex poftremis I affirmati- vam particularem , O negativam quoque particularem . Denique E continetur in A , & O in E-, dummodo propofitiones fmt ejufdem generis. Sic : Omnia animantium genera fentiunt . Oves vero funt animan- tes .’ Ergo fentiunt. Et fic : quicquid non componitur , nequit in partes clivuli . Spi- ritus non componitur . Non ejl itaque di- viftbilis . « GA P. V. ' 7 . De quibufditm vulgaribus propofitionum adfetlionibus . §, 53. Hic affe£lionum nomine veniunt quxdam propofitionum qualitates , qua; funt : oppofttio , a qui poli enti a , & con- verfto . §. 54. Primo oppofitio* duarum propo- fitionum comparationem denotat , qua; licet iifdem terminis conflent, attamen ipfae variare pofTunt v$l in fola forma , vel in fola quantitate, vel in utraque. Si pugnent in fola forma, retenta quantita- te , tunc vel funt amba; univerfales , vel ambae particulares , Si primum, dicun- tur Digitized by Google Ac Prdgrcjfu fignoruml 73 iur contraria , ut .* omnis Italus ejl fagax : nullus Italus ejl fagax. Sin alias, dicun-, tur fubcontraria : ut .* aliquis l iteratus ejl boneflus\ aliquis liter atus non ejl bonejlus f §.55. Si vero pugnent in quantitate, retenta forma, tunc vocantur fubaltema , quae efle poffunt , vel ambae affirmantes , vel negantes « Primi generis eft haec ; omnis homo laboriofus ejl etiam bonejlus : aliquis laboriofus ejl bonejlus * Secundi ge- neris eft haec altera : nulla fuperjlitio ejl utilis : aliqua fuperjlitio ejl utilis . §. 5 6 . Poftremo duae propofitiones pof- funt inter fe aeque pugnare tum in quan- titate , tum in forma , quo cafu di-, cuntur contradi Horia ; ut : omnis tyrannus ejl generi humano detrimento : aliquis ty- rannus non ejl generi humano detrimento . §. 57. Quantum ad aequipollentiam,dico quod tunc du$ propofitiones fint ejufdem valoris , vel aequepollent , cum altera al- teri fubftituti poteft , quin earum vis , vel. valor mutetur ; ut : quicquid ejl vere jujlum ejl utile . Et contra : quod sjl ve- re utile , ejl jujlum . Quo 1 eft de unica aequi pollentia fimplici. §. Ex quo fequitur primo , quod tunc detur aequipollintia inter duas propofitio- i 74 Lcfllo II. De Ortu , nes , cum definitio reciprocari poteft cum definito. Ex. g. machina , qux horas diei defxgnat , horologium adpcllatur . Et con* tra : horologium ejl machina , qua horas diei deftgnat . Secundo fit , ut quod fubje&o convenit, praidicato quoque con- veniat . Sic omnis Japiens legislator Reipu- hlica tranquillitatem promovet . Et vice- verfa * omnis Reip . proj perit as a fapien - tijfimo legislatore provenit . Ex quo etiam fit , quod omnis propofitionum converfio fit etiam sequipollentia > proindeque de ea. nullum verbum . §. 57. Cum definitiones , ac divifiones non fint, nili totidem judicia, hinc intel- ligitur eafdem locum habere in propofi- tionibus . Definitio itaque eft propofitio, qua quorumdam terminorum ope aliqua idea completa , vel determinata exprimi- tur . Ex. g. Homo eft animal ratione pra$ ditum , civile , atque ad propriam felicita- tem propenfum . Itemque definitiones ad- hibemus pro rerum notis diftinguendis , ut eas ab aliis facile fecernamus . Sic : homo efl animat rationale , civile , ad bea - titudinem f alium. Hlfce notis diftingui- tur adeo a ceteris animantibus, ut aliter ab iifdem diftingui non pollet . X §.rfo. Digitized by Googlp Ac Progrcjfu ftgnorum i 75 §1 60. Ex his fequitur. 1. Debere ingre- di in definitionibus folas notas intrinfecas . 1. Sequitur pofle quoque ingredi poflibi- les , 8 c impoflibiles, dummodo impoflibi- litas non fit abfoluta , ut : homo eft ani- mal ratiocinans , politicum , ad felicitatem fatlum , vaiiifque habitibus moralibus im- butum . §. 61. Ex his fequitur. 3. Pro omni rerum ambiguitate removenda * neceffe eft , ut termini fint perquam clari . 4. Quod tunc definitio dicitur generis , aut fpeciei , cum utriufque effentialia dinu- merantur. 5. Quod illa fit definitio par- ticularis, quae eft rei adeommodata. §. 6z. Verum cum pmer rerum eflen- tialia etiam nomina definire poflimus , propterea dantur quoque definitiones no- minales . Hinc univerfae definitiones in reales , 8 c nominales diftinguuntur . Primi generis funt definitiones circuli , quadrati, trianguli. Secundi generis funt definitio- nes infiniti , trilaterae , quatrilaterae figurae , §. 53. In *quo notent juvenes, quod li- cet Diale&ici definitiones reales adpellent illas, quae ex genere, & differentia con- fiant , verumtamen ipfae quoque funt »0- minalcs . Nam etiam definitionibus reali? bus Digilized by Google y6 Leftio II. De Ortu , bus nihil aliud intelligitur , quam illud ipfum , quod illo vocabulo Philofophi comprehendunt . Sic : homo ejl animal ra- tionis compos , humana figura praditum , quid eft aliud , quam hujus nominis de* finitio ? Cur ita ? Quia nemo unus ad- huc fcivit rerum effentias , aut Tuet un- quam . §.54. Denique divifio eft totius refo- 'hitio in fuas partes componentes . Quae dicitur phyfica in quantitatibus extenfis r & compofitis : idealis in 'abftra&is . Ad phyficam refertur humani corporis divi- fio in partes / 'olidas , & fluidas. Ad alte- ram vero figurarum planarum partitio in trilateras , quatrilateras , & multilateras . Divifionis utilitas eft maxima in rebus maxime complicatis ac longis, quae uno veluti mentis intuitu videri , aut com- prehendi minime poliunt. §. 65 . Praeterea iftis propofitionibus ac- cedunt quadam alia , quae apud Geome- tras palfim inveniuntur, fcilicet propofitio T beor cHica & praftica , demonflrabilis in demonflrabilis . Itemque axioma , pofiula * tum , problema , theorema , fcholium , corol- larium ^ lemma , & fi quae fint alia, quae utpote omnibus notae , de iifdem locati non arbitror. Cap. 6 . Digitized b^Google r Ac Progrejfu ftgnorum 1 77 C A P. . VI. De Compofita Terminorum combinatione J five de fj/llogifmo , m §.66. Cum ratiocinatio fit convenien- tis, vel difconvenientis ratio, quam duas idea: habent cum tertia ; intelligifur inde, quod ficuri ideae cum terminis , & judi- cia cum propofitionibus explicantur , fic fyllogifmo ratiocinatio enunciatur . Ex quo intelligitur , quod fyllogifmus fit o- ratio , qua mentis vis aliis communica- tur : atque etiam intelligitur , quod om- nis fyllogifmus ex tribus propofitionibus conflare debeat. Verum ejufmodi propo- rtiones inter fe ita funt colliganda: , ut non modo terminum medium habeant communem , fed requiritur etiam , ut ter- mini extremi inter fe uniantur . Ex. g. Omne grave tendit deorfum. Lapis autem eji gravis. Cadit ergo. In quo fyllogif- mo tres termini vel propofitiones funt<® I. Omne grave. 2. Lapis » 3. Tendit deor- fum . Ex quibus terminus medius eft gravis , qui utrique termino convenit . In tertia vero propofitione termini inter* fe Digitized by Google 78 LeHio II, De Ortu y fe differentes uniuntur ; quique funt la- pis & deorfum, quorum unus fubjettum , alter pradicatum evadit . §.57. Ex quibus intelligitur, in fyllo- gifmo inefle tres terminos , totidemque J >ropofitiones , Termini funt 1 gravis , 2 apis , 3 deorfum, Propofitiones vero funt 1. Omne grave tendit deorfum . 2. Lapis ejl gravis, 3. Ergo tendit deorfum. Qua- rum duae prima: dicuntur pramijfa , po- flrema vero vocatur conci ufio . §.< 58 . Ex his quoque intelligitur, quod medius terminus effe debeat femper inter extremos , quorum unus fubjeftum , alter vero pradicatum continet. Tunc enim ne- ceffario prima fecundam includit, fecunda tertiam . Ergo etiam primam continet ter- tiam . Sic : aurum continet argentum . Ar- gentum vero continet ferrum . Ergo etiam aurum continet ferrum . §• 69, Quantum ad conclufionem , ipfa femper ab extremis oritur , ut in exem- plo pluries memorato : omne grave ten- dit ad centrum , Lapis autem ejl gravis . Ergo tendit ad centrum , quae conclufio ab illis componitur . §. 70. Tandem ex tribus propofitioni- 'bus , ex quibus fyliogifmus conflat , pri- ma Digitized by Google f 'Ac Progrcjfu fgnorum » yp ma dicitur major , fecunda minor , qua- rum altera loco fubje&i , altera vero lo- co praedicati habetur . §.71. Ex diftis colligitur. 1. Syllogif- mum nuncupari affirmativum , cum ejus conclufio affirmat. Contra nuncupari ne - gativum cum ejus conclufio negat. Pri- mi generis eft fequens : omne corpus ejl divifibile . Lignum ejl corpus . Ergo divi- ditur . Secundi generis eft hoc aliud v Omnis fubjlantia cogitans ejl fua natur a alluo/ a . Nullum corpus ejl natura afluo- fum . Ergo nullum corpus efl cogitans . §. 72. 2. Colligitur , fyllogifmum de- nominari univerfalem , fi ejus conclufio fit univerfalis ; denominari particularem , fi conclufio fuerit ftngularis . Ad primum genus refertur hic : Omnis ars, ut ad fuum maximum gradum perveniat , proteflionem requirit . Agricultura vero , O* pecuaria funt artes . Protegenda igitur . Ad fecun- dum refertur hic : Qutcumque vere philo - fopbatur ejl honejlus . Aliqui autem funt vere philofophi . Ergo funt bonofli . §. 73. Praeterea medius terminus . I. Effe poteft fubjeftum in majori , & prae- dicatum in minori propofitione . 2. Effe poteft vel in utraque praedicatum. 3. Vel in Digitized by Google 8o Letliti II. De Ortu j in utraque fubjeftura . 4. Denique poteft effc praedicatum in majori , & fubje&um in minori propofitione . Ex quibus medii termini combinationibus nafcuntur ilis quatuor fyllogifmi perquam notce figura;, qua prater merum verborum ludum , ni- hil aliud continent, ut ex fequenti fche- mate : §,74; j. <gui feipfum fcit vincere, eft laudabilis Philofophi fe ipfos vincere fciunt .' Philofophi itaque funt laudabiles 2. Eft laudabilis , qui feipfuni fcit .r. vincere: Philofophi fe ipfos fciunt vincere Sunt ergo laudabiles. '3. £)ui feipfum vincit eft laudabilis Se ipfos fciunt vineere Philofophi Sunt igitur laudabiles. 4. Eft laudabilis , qui fe ipfum fcit vincere : Seipfos fciunt vincere philofophi.’ Sunt itaque philofophi laudabiles. §. 75. At fortaffe quaeretur , quid fib! denotare velint illa vulgatiffima Dialecti- corum effata ; ditium de omni , & ditium de nullo ? Refpondetur quod ha;c deno- tant , quicquid de genere , vel de fpecie ' affir* Digitized by Google , 'Ac Progreffu fignorum. 81 affirmatur, vel negatur, affirmari vel ne- gari quoque debet de individuis . Primi generis efl hic fyllogifmus : omnis arbor •vegetat. Populus efl arbor. Ergo vegetat. Secundi generis efl hic : nullum animal ex putredine oritur. InfcEla autem funt animalia . Ex putredine igitur nequeunt Qrirt . §. y6. Ex his clare intelligitur , om- nem fyllogifmi vim huic ineluflabili fun- damento inniti , quo femel deflru£lo , omnis humana ratio prorfus periret. Qux eidem conveniunt , inter fe quoque conve- niunt . Et contra , ft idearum una tertix conveniat , altera vero eidem non conve- nit , /equitur ne convenire quidem pojfc inter fe . Haec duo principia, quae unum idemque funt, habendua funt tanquam ra- tionis humanae fulcrum, ac bafis. §. 77. Tandem appellatur fyllogifmus • hypotheticus ille , oujus major propofitio efl hypothetica . Ex. g. ft Deus efl in- finite potens , intelligens , ac bonus , ne- quit velle hominum mi feriam . Deus autem efl infinite potens , intelligens , ac bonus . Nequit, igitur velle hominum miferiam . Cujus fyllogifmi fundamentum in co efl fitum , quod negata , vel affirmata pro- F pofi- Digitized by Google / 82 LeHio II. De Ortu , politione hypothetica , negari vel affirma- ri quoqne debeat & altera . §. 78. Syllogifmi hypothetici fpeciesduas duntaxat Dialeftici agnofcunt . Prima fpe- cies eft : cum eft vera propofitio antece- dens , debet quoque efle vera & confe- quens. Contraque antecedentis falfitas ip- fem quoque confequentiam reddit falfam . Primi generis eft hic : fi Deus eft omni- bus perf cilionibus prceditus . Debet itaque velle hominum felicitatem . Alterius gene- ris hic : ft Deus non determinatur , nifi a bono , ipfe deficeret vel in potentia , vel in intclligentia , vel in bonitate , vel in libertate . Deus autem eft infinite potens , infinite intelligens , infinite bonus , ac liber. Determinatur itaque ex majori bono . 7p. Tandem etfi au&or artis cogitandi y Wolfius , Mufchenbro-ekius , Vernejus Ge- > nuenfis , aliique complures late fufeque de tot tantifque variis fyllogifmorum fi- guris difputaverint, attamen eaj mihi fem- per vira: funt mera» fubtilitates fcholafti- ca:, omnino inutiles, hoc confilio potius ea pmerire volui , quam juventutem in nugis detinere. CAP. Digitized by Google 'Ac ProgreJJu ftgnorum . 85 C A P. VII. De quibufdam vulgaribus argumentandi i modis . . • • • *> • _■ §. 80. Primo pra fua maxima clarita- te poteft in fyllogifmo omitti major pro- pofitio , qui argumentandi 'modus 'dicitur eutbimeema . Ex. g. Hic homo cbolerico temperamento dominatur . Ergo e fi cru ielis y ubi ioielligitur hax major propofitio : £foirumque temperamento cbolerico domina « t. r efl crudelis. Hic autem bomo tempera- K 1 mtnto cbolerico dominatur . Ergo efl crudelis , 81. Secundo cuique propofitioni ad- di poteft ratio, qua praedicaturi* convenit fubje&o , idque fieri poteft in utrifque propofitionibus . Hic modus apud orato- res frequentiffimus, apud Diale&icos per- quam rarus, dicitur; Epicberema . Sic: in corpore civili quifque debet alium dilide- re y aliter nequit in eo -dari harmonia po- litica. Petrus y autem , Francifcus , aliique funt in corpore civili. Ergo fe mutuo di- ligere debent. §.82. Tertio ficuti. ex tribus fyllogif- mi propofitionibus , ‘una tac.eri poteft ob F 2 maxi- % * Digitized by Google §4 Lcttio II. De Ortu , maximam ejus evidentiam , ita aliquan- do ad manifeltandum perquam longum , atque- implicatum ratiocinium tres propo- iitiones nou fufficient , fed oportet alias addere , vel faltim alium fyllogifmum , vel qnthimema. In primo cafu argumen- tum dicitur /ornes , in altero Profyllogif- mus . §.83. Quantum ad foritem , ipfe e(l quadam propofitionum feries , ita conne- xa , ut pradicatum prima propofttionis in fubjetium fecundec tranfeat : pradicatum fe- cunda: in fubjettum tertia , & ita dein- ceps , donec in. concluftone fubjeElum prima uniatur cum pradicato ultima propofttionis . Sic : lueratur ut laboratur : laboratur ut con- fumitur : confumitur ut luxus : luxus ex di- vitiis * divitia vero, ut commercium . Lucratur itaque ut commercium majus , vel minus efl. §.84. Atque hinc intelligitur , foritem dici . bypotbeticion , fi ex fyllogifmis hy- potheticis conflet . Ex„ g. ft Deus efl fa- pientiffimus , prafcire omnia mala debuit * ft mala prafcita fuerint , fublata funt\ fi mala fuerint fublata , mundus a Deo crea- tus efl ceteris melior . Sed Deus efl fa- pientijjimus . Mundus ergo a Deo creatus ejl reliquis melior > v 8 * » Digitized by Googli Ac Ptogrejfu /ignorunt» 85 §.85. Quantum ad profyllogifmum , ipfe ejl merus fyllogifmus , cujus conci ufio in pramijjtam alterius fyllogifmi tranfit . Ex. g. Omne ens fua natura iners , ejl corporeum . Spiritus autem non ejl iners , jed attuo fus . Ergo non ejl corporeus . Ve- rum quicquid non ejl corporeum in partes dividi nequit . Spiritus itaque humanus non cjl refolubilis . , §.8<5. Sequitur Induti io , qua ejl qua- dam argumentandi ratio , qua ex peculia- ribus ideis ad generales procedit . Ex. g. Triangulum aquilaternum habet tria late- ra : lfofcelc habet tria latera ; t otidemque fcalenum .Omne itaque triangulorum genus cjl trilaterum. ; ; §.,87. Ex qpo fane intelligitur indu- flionem e fle vel ad/rmativam , vei nega- tivam. Prima oritur quum ex pluribus fpeciebus affirmatis, affirmatur quoque ge- nus . Altera quum ex pluribus fpeciebus negatis, negatur etiam genus. §.88. Denique partium dinumeratio fie- ri poterit vel adcurata , vel minime . Primo cafu dicitur perfetta vel completa ; alio autem cafu dicitur imperfetla , & in- completa. Ex. g. triangulum cequilaterum habet tres angulos : lfof celes habet tres an- F 3 gulosi . Digitized by Google 85 Leftio II. De Ortu , gulos : t otidemque fcalcnum . Omne igitur trilaterum habet tres angulos . Ha:c indu- bio eft perfetta -, quoniam omnes trian- gulorum planorum fpecies comprehendit. Sin minus dicitur imperfetta: ut: Luna efl corpus opacum : venus eji corpus opacum : tnars efl corpus opacum : omnes igitur Pia- ri at <£ funt opaci. Haec induftio eft imper- fetta , nam prater dinumeratos , dantur quoque alii Planetae . §. 89. Di£Hs argumentorum fpeciebus accenfendendum eft Ditemma , quod eft alius argumentandi modus, qui fit dum duc , vel plures propofttiones uniuntur , Del (hjjociantur quibufdam notijjimis par- ticulis . Ex. g. ft triangulum potejl habe- te plufquam tres angui oi , effe debet vel reftilineum , vel curvilineum , vel mixti- lineum . Sed horum nullum hahet plus quam tres angulos . Nullum itaque efl triangulum , ' & Cetera . §. 90. Quo in loco notandum eft , quod fi antecedens fitadfirmans, confe- quens elfe debet neceffario negans ; 8 c contra, fi antecedens fuerit negans, con- fequens elfe debet affirmans. S* Deus n<m fecijfet meliorem mundum , deficeret vel in f cientia , vel in potentia . At nullus ho- rum Digitized by Google 'Ac Progrejfu Jignorum U7 tum defebluum e /Je potejl in Deo. Mundus ergo ab eo conditus efi optimus quod eft fecundi generis dilemma.Ad primum ve- ro genus refertur hoc: ft Deus eji liber , 'intelligens , potens , & bonus , rx quo ma- la , funt in natura? Ita. Epicurus. §. 91. His omnibus addo ultimo loco exemplum , quod non eft , ni fi quadam ratio , ac via procedendi ex rebus cognitis ad incognitas . Sic : omnes Roma tyranni morte violenta occubuerunt . Identidem ho- die timere debent tyranni orientales. Hxc omnia fufficere arbitror de vulgaribus ar- gumentandi modis, quos omnes ad unum fyllogifmum facile revocari polfe exifti- mo , ut breviter ex fequentibus patebit . §. 92. Primo enthimema eft fyllogif- mus obtruncatus , etenim propofitio ma- jor, qua: in eo deeft , prae fua evidentia omittitur . Ex. g. tendit ad centrum . Er - go eji grave . Subintelligitur haec : £)uic- quid tendit ad centrum , eji grave . §« 93. Secundo Oratorum epicherema quidnam aliud eft, quam Dialefticorum fyllogifmus , fi demantur rationes , quae lingulis propofitionibus ponuntur ? Hunc enim Dialefticorum dilputandi modum concifum 7 & anguftiftfmis terminis defi- 88 Lettio II. De Ortu nitum oratores cnm tropis , figuris , aliif- que artis pigmentis exornant . Epichere- ma itaque eft fyllogifmus . ' §. 94. Tertio forites , non eft aliud , quam enthimematum vel fyllogifmorurrf catena, plus,minufve extenfa,pro ut res poftulat. Facile itaque in totidem fyllo- gifmos refolvi poterit forites , quot funt ejufdem propofitiones, ut in allato exem- plo. I. Lucratur ut laboratur . 2. Labo- ratur ut confumitur . 3 . Confumitur ut lu- xuriatur . 4. Luxuriatur quit uti efl dives. 5 . Diviti ce fequuntur commercii gradum . Ergo &c. In hoc fori te quinque propofi- . tiones, funt totidem fyllogifmi. Nempe: 1. Qui lucratur , laborat • Lucratur; ergo laborat. 2. Quanto plus laboratur, eo plus con* fumatur: * Laboratur ; ergo confumitur , •3. Confumitur uti luxuriatur : Confumitur . Ergo ... 4 . Nullus luxus fine divitiis : Luxuriatur ; ergo divitia: f 5. Nulla divitise fine commercio: Dives eft ftatus ; ergo commercium habet. < Lucratur ergo, 'uti funt commercii gradus. 9 5 * ♦ h- Digitized by Googl Ac Progrejfu fignoruml *P §. 95. Id ipfum dici poflet de forite hypothetico , qui etiam in totidem fyl- logifmos refolvi poteft , quot in eo funt propofitiones . Alia argumentorum gene- ra facili negotio etiam ad fyllogifmutn revocantur. Ex quibus ultimo concludi- tur, omnes argumentandi modos non ef- fe, quam fyllogifmos , vel totidem ipfius modificationes . Atque hactenus de vo- cum origine, earumque natura, & cont- binatione, tum fimplici, tum compofita. §. p6. Huc ufque breviori fan e, quo po- tuimus modo vim mentis interiorem , at- que exteriorem fupputavimus , quae par- tim fcnfuum ufu , partim ex ipfa mente producitur . Vidimus enim paene fub no- ftris oculis immenfam idearum copiam oriri , eamque ad numerum prorfus ftu- pendum , atque admirabilem mentis re- flexione augeri , uti mens & fe ipfam , & objefla exteriora cognofcit. Haec enim fcientiarum, artiumque arbor , in obje&is fenfibilibus radicata , per noftros fenfus in cerebrum ingreditur , in immenfam no- ftrx rationis* plamfiem ufquequaque ex- tenditur , ac dilatatur : ex quo mens fu- pra propriam conditionem ita attollitur , ut etiam Dei arcana rimari audeat . Quid nulla? Dig 1 1 po Leftio II. De Ortu y multa? Sonorum articulatorum inventione prafentibus , & portentofa fcriptura arte abfentibus , locorum , Sc temporum inti- miora animorum fenfa facile & clare com- municat . Hinc fit , quod omnes huma- nae mentis vires ad duas potiffimum revo- centur, nempe ad perceptionem atque fyllo- gifmum . Senfus eniam etiamfi unus, fufficit pro omni rationis vi enucleanda ,Sc pro ea aliis explicanda fufficit unus fyllogifmus . Hinc etiam fit , quod homo omnis om- nino fenfus expers , eflet veluti ftipes , & truncus. Et fyllogifmo carens, quis eum diceret rationalem? fenfus itaque rationem aliquo modo creat , & fyllogifmus vero eam aliis communicat , atque enunciat . Sed quorfum hac ? ut nempe cognitis perfpe&ifque communibus indigentiis y omnes homines fe mutuo diligant, & ad- juvent . Atque hac de Logica Theoret- * tica , five Docente . • • ^ Finis prima partis . / • • • **. . * * • I X . 1 *N 4 . * . * . . *» LE- Digitized by Google. 91 LECTIO TERTIA DE ERRORUM MENTIS ORTU, AC PROGRESSIBUS. Animos noflros Parens , nutrix , magijler , poeta , fcena depravat ; multitudinis confenfus adducit a vero . Cic. de Leg. i. ' •" C A P. ■ L De praecipuis ignorantia , errorumque caufts . §. i. Rimo vocatur ignoran- tia , idearum , vel ea* rumdem relationum neceflariarum privatio, ut in escis , vel fur- dis natis coloris , & foni fenfationum privationes . Hinc fi da- retur homo omnium omnino fenfuum ex- pers , is quoque eflet omnibus ideis orba- tus , adeoque omnium jerum infcientifli- mus. Digitized by Google 92 Leftio III. De errorum mus . Ejufmodi eft quilibet homo priuf- quam fuos adhibeat fenfus-. Ex quo fe- quitur ftatum hominis primitivum , live naturalem , effe ignorantia univerfalis, & omnem humanam fcientiam, quantumvis magnam , atque extraordinariam , efle fenfuum ufu adquifitam . §. 2. Secundo appellatur enor , non i- * dearum , vel earumdem relationum pri- vatio , fed potius idearum , vel earum- dem relationum contrarietas cum obje&is exterioribus., vel cum eorum relationibus . Primi generis eflet murem equo, vel ho- mini concipere aequalem . Secundi autem generis eflet, Zonam Torridam,' vel Fri- gidas ,‘ inhabitatas eflb putare , primam ob nimium calorem , iflas ob nimium fri- gus • . x . . . . ' §. 3. His vocibus definitis , videndum nunc eft, fium homo poflit omnia fcire, deinde nam ea ipfa , quae fcit, fint fem- per obje£lis exterioribus , vel eorumque relationibus tonfentanea . In his duobus morbis , ut ita dicam mentis omnis hu- jus le&ionis materies verfabitur , in qua precipuae errorum caufas expendere cura- bo , ut ab iis juventus ftudiofa declinet . * §.4. Etiamfi intelle&us tot aftus ma- Digitized by Google 1 Mentis ortui ac progrcjjtbus pj nlfeftet , quot praecedenti parte , expofui- mus ; verum tamen fua natura eft adeo imbecillus , atque anguftis terminis defi- nitus^ ut non rncAio pene innumeras res ignoret , fed etiam quafi quolibet tem- poris pun&o maximos in errores delaba- tur . Id eruitur . i. Ex continuo cona- tu, qaem quifque fentit in artibus, fcien- tiifque comparandis : 2. Ex numero tot tantarumque rerum , vel dubiarum , vel fal%um : 3. Ex libidine comparandi plu- res , & tliverfas fcientias eodem tempo- re . 4. Ex fenfuum imperfe&ione : 5. Ex alienationibus * & diftra£lionibus , tam phyficis , quam voluntariis: 6. Ex inde- clinabili difficultate cognofcendi rerum ef- fentias earumque univerfas relationes , fi- * ■ nes , atque abfurditates .• 7. Ex tot ran- tifque repetitionibus , contradi£Honibufque , etiam in fcriptoribus maximi nominis : 8. Ex tot tantifque fyftematibus, qua; ne phoenomenis quidem vulgaribus enodandis funt fatis, p. Ex meditandi inertia: 10. Ex ipfius mentis brevitate, ac tarditate, qua; nonnifi fenfibilia cognofcit : ir. Ex ipfius corporis noflri inertia , temperatione, ac adfe&uum vique , qua; ita fpiritum pre- munt , ut fola rerum fuperficie contenti funus . 1 / Digitized by Google £ 4 > LeBio III, De errorum fimus l 12. His omnibus additur , natu- ras res cffe adeo innumeras, ac compli- catas , ut nemini adhuc contingerit de iifdem adcurate judica* . Denique quis umquam propria debilitatis libi teftis eft? Quicumque fane de aliqua re judicium adfert , exiftimat de ea non poffe me- lius judicari . Quamobrem ut Intellectus hos errores vel devitet, vel minuat, hic pro mea virili nunc curabo , atque ut ordine noftra procedat oratio, errores fe- cundum ea ipfa principia , qus in altera parte enucleata funt , expendam , fcilicet juxta Mentis, ac lingua; operationes • Quod fi dicenda non fuffecerint ad omne ignoranti*, errorumque velum difcinden- dum , fufficient tamen tyronibus & ut minus errata fortafle efficient. ( C A P. II. De Mentis erroribus ad fenfus exteriores relatis • §. 5. Sicuti fit ubi optici varient vel in lentium difpofitione , vel numero, objefta majora , vel minora , magis , minufve diftantia adparent , ita oculi cum non Digitized by Google ) Mentis ortu, ne progrcffibusl 95 fint, quam todidem tubuli optici , inter fs maxime differentes , tam ob eorum tunicas , quam ob eorum humores ; ex tali varietate variae prorfus fenfationes , at. proinde ab iis complures errorum cau- - fae oriantur neceffe eft. §. 6. Erratur 1. Cum quis objeflo- rum exiftentiam negat , quae ipfe non videt oculo inerim ; at oculus mycro- fcopio armatus infinita intuetur , qux ei fi- . ne tali auxilio non obverfabantur . 2. De- cipimur in diffantiis ; nam fol , luna ^ 8c nubes videntur ^qualiter diftare , verum- tamen nubes non attolluntur nifx ad duo Y vel tria milliaria Italica : Luna ex- cedit 333330. fol vero, juxta Kepleri ' * fupputationes , nonaginta miliones fupe- rat . Duae urbes cum valle intermedia , etiamfi inter fe diflantiffimae , cominus vi- fx , videntur 1 una eademque . 3. De- cipimur quo ad corporum figuras : : ellyp- Iis enim procul vifa. a circulo non di- ftinguitur ; Itemque duae lineae parallelae apparent convergentes ; 8c duo 'parietes di- vergentes videntur paralleli ; & linea fle- xa ac torfuofa apparet refla . Quarto cam- pana pulfata , licet ejus partes interiori fremitu concuffae , attamen videntur om- ■ nes Digitized by Google p 5 LeHio III. De en orum nes immobiles. Id ipfum dici poflet de aquis paludofis, ac lutulentis. 5. In pro- pagatioue Jucis^ etiam decipimur , cujus motus pulatur fieri in inflanti , cum ta- men iit fuccefiivus . Hinc Newtonus ob- fervavit quolibet min uto fecundo ea in percurrere. 20. Semidiametros terreflres , vid. 8 , 202. milliaria . Poflremo erra- mus quantum ad rerum magnitudines , nam folaris difci diameter duorum , vel trium , pedum videtur , verumtamen folis magnitudo ab aftronomis eft millione ma- jor 'if ipfa tellure . Alias mentis deceptio- nes , quo ad vifum omitto , ne hac in re nimius efTe videar. ' §. 7. Sequitur auditus,. 1. hic fenfusi nos decipit > dum judicamus fonum , vel concentum effe in ipfis inflrumentis , cum re vera fit in nobis . Etenim in inftru,- mentis non reperiuntur, quam cordarum vibrationes, quae aerem movent. Itaque aere deficiente , debent etiam deficere ejus undulationes , adeoque fonus, ut in ma- china pneumatica , atque in altiffimis montibus facillime obfervatum . 2. Deci- pimur , dum judicamus alios eodem mo- do fentire , ac nos . Quod nequit acci- dere ob diverfam aurium ftrufturam . 3, Erra- ' • Digitized by GoogI Metitis orturae progrejjib. py Erramus , dum fonum referimus verfus illam partem , ex qua ad nos pervenit , iicet corpus fonorum fit alibi Quarto denique fepiflime unum fonum cum alio confundimus . §. 8. Odoratu , & guftu etiam' falli- mur. r. Odores, 8 c fapores in objeftis extare putamus, cum in iis non fit,- ni- fi fola partium difpofitio , five effluvio- rum, qu* narium, & linguai papillas ner- veas titillant: 2. His fenfibus turbatis fe- tida , atque infipida corpora judicamus , qualia reapfe non funt. g.jEflimamus eun- dem fetoris , odoris , & faporis gradum ab orpnibus circumflantibus a:que fentiri : Quod fane eft omnino falfum , nam harum (enfationum gradatio fequi debet organo- rum difpofitiones . §. p. Ta£us in gravitatis , afperitatft , caloris , & frigoris fenfationibus verfatur ; & in his omnibus perpetuo decipimur . 1. Vas aere repletum aeftimatur aeque pon- derofum , ac fi aere elfet orbatum . 2. Ex quo judicamus aliquid non gravitare fu- pra nos , judicamus id elfe ponderis ex- pers . Quapropter aerem non aeftimamus gravem , attamen columna aeris , quae nobis imminet , putatur aequalis ponderi ) _ G 28. Digitized by Google p$ Leflio III, De errorum 28. mercurii pollicum : 3. Si folidum in , fluido demereatur , amittit in eo tan- tum ponderis, quantum eft volumen flui- di folidi volumini asquale , adeoque ip- famet auri moles gravitat minus in a- qua , quam in vino ; & minus in vino, quam in aere. 4. Corporum quot quot funt fuperficies, etiamfi omnes appareant laevisiatae , attamep mycrofcopio yifaf', eas jntuemur afperas . 5. Judicamus quadam corpora fua natura calida , contraque alia frigida ; verumtamen palor, & frigus non funt , nifi quadam interiores corporis noftri fenfationes . Hinc fi manu fri- gida tangatur aqua calida , haec fentitur frigida. Et contra fi manus calida mer- gatur in aqua frigida , haec fentitur cali- da. Sane haec tanta fenfationum contra- rietas , eft in nobis ipfls, Id |pfum di- cendum eft de voluptatibus , ac doloribus, corumque gradibus, nam quicquid ipfa funt , ad nos femper funt referenda . Haec de mentis erroribus , quo ad fenfus exterio- res , illos nunc percurramus , qui ad iq» feriores fpe&ant . CAP. / v Digitized by Googl Mentis ortUy ac progrejjib. py s • C A P. III. De mentif prroribus ad fenfus interiores relatis f • I . §. 10. TNteriores hominis fenfus alibi X defcripti , funt memoria , tem- peramentum, affe&us , attentio , ac fen- fus moralis . Perpendatur modo quo pa- fto ab iifdem decipiamur, §. 11. Primo memoria, cui univerfam cognitionum noftrarum fphceram debe- mus, in quamplurimis nos decipit . 1. Prompte non exhibet nobis ideas alias conceptas , cujus defe&us quilibet eft con* fcius , 8 c maxime fcnes ; 2. Unam pro alia idea, unum pro alio nomine, unum- que locum pro alio nobis fubminiftrat ; 3. Sua vi , atque energia aliquando mi-* rus vividas vividioribus ideis praefert : 4. Saepiffime in ipfis narrationibus maximi momenti deeft. 5. Idelas , earumque fi- gna, etiam improbo labore difpofitas, in- ter fe confundit. Facilius retinet ilia y quae ad nos , quam quae ad alios fpeflant. 7. Denique quandoque eft adeo vivida , pt phantafia evadat . Hinc fane vifiones, G 2 , ilr Digitized by Google i oo Leftio III. De errorum illufiones , abalienationes , phanatifmus y exftafis , & quidam mentis furor oriun- tur : Hinc etiam voluptatis , ac doloris gradus dependent. §. 12. Secundo loco cum temperamen- tum fit certa folidorum , aq fluidorum, conftitutio ,4ntelligitur, quod ipfum efle poffit magis , vel minus lentum ; magis vel minus vividum, adeoque fuftimopere influere debet in noftras idearum intelle- ctiones , in noftra judicia, atque in ipfa ratiocinia . En caufa , cur cholerici fere omnes flnt ambitiofl , ac crudeles . Con- tra fanguinei urbani , & mifericordes . Cur melancholici taciturni , ac ratiocinatores ; contra phlegmatici timidi , pufillanimes, excordes, avari. . §.13, Atque hine facile eruitur horum omnium propeniiones & judicia debere efle varia . Nam primi funt magni pro-? miffores , fuperbi , audaces , vafri , ambi- tiofl. Secundi apti, nati ad venerem, ad vinum , ad libidinem , ad ludos , brevius ad un iverfa , qu® fenfus alliciunt , & mul- cent : itcmque funt.hilares , ac ftrenui milites , conflantes , liberales , fociales , qd grandia quoque fafti . Melancholici ftmt mentis coufufe , laboriofi , diffiden- Digitized by Google Mentis ortu , ac progreJJib. ior tes atque acerrimi judicii . Phlegmatici denique funt natura pavidi , pufillanimes , fuperftitiofi , fervi nati , confufi , fuperfi- ciales, ignavi. §.14. Qua: cum ita fint, neceflario fe- qui debet, quod circa idem objeftum his omnibus obferyatum , non aeque judicare poflint . Itemque idem periculum fangui- neis videbitur nullius momenti , melan- cholicis magnum, phlegmaticis maximum. Similiter eadem res uni efle debet ma- gna:. voluptati; alteri vero maximo dolo- ri. Praeterea idem ac£ufatus, ab uno ex- cufatur , ab altero damnatur ad mortem , a tertio ad crucem , ab ultimo ad remos. Unde igitur tanta judiciorum diverfitas , tiifi ab ideis variis ; unde idearum varia- tas , nift ex fenfationum diverfitate ; unde tandem haec varietas , nili a temperamen- tis , ad quod nifi mens advertat , .non aequo judicabit Iove , fed potius fecundum propriam conftitutionem . §. 1 5. Tertius noftrorum errorum fons in pafiionibus confiftit : Primo quotquot funt in homine pafliones , omnes ad li- lium fui ipfius amorem reducuntur; hinc eft quod noftra judicia femper ad hoc u- nicum atque indeclinabile obje&um refe- G 3 ran 102 LeElio 111. De errorum rantur . Hinc quoque eft, quod in noflris judiciis non aliud legitur , & obfervatur, quam quo nos temperamento dominamur, & quo amore nos ipfos diligimus .Legatur hiftoria Civilis ad hoc evidentiflime com- probandum, e* qua videbitur, ob proprium * amorem filios Patribus , Patres filiis ne- cem intulilfe < Cognofcet le&of ex ea pe- ne innumeros amicos, fyifle proditos, fan- diora jurajuranda non fervata* leges vio- latas , foedera fancita perrupta : cognofcet innocentium milliones unius ambitioni , vel avaritis , vel crudelitati * vel gloriae, vel ftupiditati immolatos fuifle * Quid mul- ta ? Omni tempore* quocunque Joco uti- litas privata utilitati publicae femper pra:- valuit, 8c praevalebit . Nonne hxc eft er- rorum fons, & origo. 7 §. 1 6. Quod de Tui i pfius amore didunt efi: > identidem de fingulis animi paflioni- bus fecUndariis dici poflet . At quis dinu- merare poterit univcrfa Intelledus errata, quae ex odio , timore i ambitione * fpe , immodica laetitia* defiderio * ira , audacia, timiditate , ceterifque animi modificatio- nibus orta funt , ac quotidie oriuntur ? Loquacem Fabium, ut ille ait, delalfa- rem , fi vellem ea omnia fingillatim per- T Mentis ortu , ac progrejjib. 103 fgqui ; at pauciflima dicam ad Tyronum captum, qui rerum multitudine ilon funt. obruendi < 17* Odium nihit aliud eft , quarrl no- ftri ipfius amoris reaftio ad malum prje- fens, five reale, five imaginarium. Quas animi affe&io hanc vim habet, ut ex par- te una inimicorum qualitates bonas nobis jufto minores reprasfentet, malas vero plus sequo augeat. Legantur Ciceronis Philip- picae, atque orationes illae, quas in Ver- rem * & in Catilinam habuit. §. i8w Timor eft quzdam aftimi fenfa- tio^ quae vel ex mali praefentis , vel fu- turi idea oritur; quae fic animum contur- bat, atque rationem concutit , ut mala etiam minima, ceu maxima, atque ine- lu&abilia conci piat. Legatur in Livio Ro- manorum pallor ex Annibalis* atque ul- timi Herennii Samnitis acceflu ad portas Urbis i Quid multa ? tionne Pompejum * & Brutum ipfum confecit imaginarius ti- mor ? quis vero recenfere poterit exerci- tus amiffos i ftPeniios duces denecatos , ur- bium , atque Imperiorum everfiories ex una immodici timoris idea exortas ? Po- pulorum fane omnium annales hujufmodi exemplis fcatent. G 4 ^ Qigitized by Google 104 Leftto III. De errorum §. 19. Lstitia vero eft illa animi gra- ta commotio, qu* vel ex bono praefenti, vel quam proximo fentitur. Sed haec ita fenfus demulcet, atque mentem occupat, ut ha;c quali furore correpta de objefto falfe dijudicet , nana judicium fequitur femper laetantis irritationem , obje&ique • magnitudinem ; adeoque gaudentium judi- cia nequeunt efte libera, conliderata, fe- ria . Praetereo reliqua partionum errata , ne fim in re tam manifefta , nimius . §. 20. Sequitur attentio , quae uti me* moriae velbti fulcrum , ipfa quoque in er- rores labimur . 1. Decipimur, cum atten- tio fit finita , & fi ea in varia objefta in- ter fe diverfa dirtrahatur, minuitur; pro- indeque deficere debet cuique obje&o ne- ceflarius attentionis gradus , en tantarum fallaciarum origo, en quadam mentis ftu* piditas, judiciorumque falfitas, atque he- betudo . 2. Attentio perfa:pe uni tantum- modo obje&o adhaeret , & reliqua nos i- gnorare facit. 3. Ipfa augetur, minuitur- ve , pro ut noftra utilitas eft major , vel minor. 4. Ex attentionis defeftu de re- bus , etiam involutis , judicium ferimus , quin ideas , earumque relationes fciamus . 5. Ex attentionis defe&u tot ac tanta : .v , prae* ; • « * # t Digitized by Mentis ortu , at frcgrefftb. Ift$ praejudiciorum genera > ac tot hominum ftupiditas 'derivanda eft. 6 . Ex ipfa vo- luntatis alienatio, mentis diftra£lio , judi- ciorum praecipitantia non modo apud po- pulum , fed penes ipfos viro§ literatos • Nonne haec funt errorum fons , atque origo ? „ . §. 21. Reflat, ut extremo loco de fen- fu morali dicamus , ejufque fallacias often^ damus . V erum cum hic fenfus fit omni reflexione , quolibet examine , & quibuf- vis praejudiciis anterior * hinc nequaquam ab eo decipimur» At profequamur reli- qua mentis errata» C . ■ A P. IV. ' • t De erroribus ad mentis affus relatis » §.22. T ris cogitans , judicatrix* ac V ratiocinatrix eft tam invo- luta , atque difficilis , ut quafi impoflibi- le fit omnium errorum analyfim juxta univerfos mentis a£lus hic exhibere . Qua- propter confueta ratione praecipuos tan- tummodo attingam * §. 23. Mens errat * dum fenfationes concipit tanquam res realiter in ©bjeftis io 6 Letlio III. De errorum exiftentes. Hinc judicamus dolorem eflfe in cultro , faporem in ficubus , dulcedi- nem in vino * frigorem in aqua , calo- rem in igne . 2. Dum fenfationes , quas ut centies diftum eft i funt relate , haben- tur abfolutse , hinc dicimus fua natura bonum * vel malum aliquod obje&um , quod tald eft duntaxat refpe£tu rioftri . 3. Id ipfurri diceridum quoque eft de volup- tatibus, ac doloribus, qus non funt nili totidem rea&iones tiobis confonse , vel diflonas, ddeoque nobis folis tiiric tempo- ris relate 4 Nihil enim in ipfis quidquam abfolutuni concipiendum eft i 44 Decipi- mur dum ideas abftra&as , ut Dei , ho- minum , Sc corporum aSiones habentur ejufdem generis i licet toto coelo inter fe diftinguantuT * §. 24. Item durii ideas fpirituales putamus materiales , uti funt Angeli , Dsmones, 8 c c. 6 . erramus dum qua: vi- nita funt , feparata judicamus ; & cotitra quae fola mente fepararitur , natura con- •jun£Ia putamus 4 Primi generis errata funt tot Poetarum fabellae ^ atque commenta. Secundi autem gerieris * funt tot Roma- norum Dea: , & Dii , ut juftitia i Viso- ria , Fortitudo , Februa , Jupiter Termi- nalis, Digitized by Google Mentis ortu , ac progrejjtb. icj liatis , Feretrius , & c. 7. falfe judicatur, fi relationum ideaj ignorentur , ut in ma- lorum origine ; in Dei natura , pradcien- tia . 8. Etiarri falfo judicatur * fi hypo- thefes habentur vera», priufquam ad pra- xim revocata; fuerint . Hujufmodi funt Pla- tonis ideaj innata;, noftra intuido in Deo, qua; Malebranckio placuit * Woowardi , Wiftoni j & Burnct fyftemata , aliaque hujufce commenta pene infinita , potius delirantium fomnia,quam Philofophorum opiniones . ■ t §.25. His. 9. additur, quod ex medi- tationis defe&u facile erramus ; 10. Si ut abfolute accipiantur , quae ex quo- dam circumflandarum concurfu intelligenda funt * Hinc male quis ntentis gradus ex fortuna determinabit . 1 1» Facile decipitur fi a particulari idea ad univerfalem fla- tim afcendatur, quin omnes fpecies & genera percurrerit * Quis enim dicet li- terulis grajcis imbutunl etiam cordatum efle virum, & folida , magriaque cogi- tantem? quis Philofophum putabit etiam bonum agricalam ? quis denique Cafuiftam etiam Theologum, philofophum, hiftori- cum , atque aeconomicum ? §. 2 6 . Praeterea .12. decipimur , dum ea t quas 16 $ Lectio III. De errorum qux non intelligimus , infipienter , atque obftinato animo negamus . 13. Decipi- mur , cum ea quaj nobis funt contraria , fpernimus, minuimus , damnamus 14. no- vitatis amore : 15. Scepticifmi fpiritu in- confiderato : 16. Erratur ex argumenti a- nalogia, five ex rerum fimilitudine : 17. Ex libertatis abufu : iB. Ex nimia curiofi- tate: ip. Ex nimio defiderio nos diftin- guendi a reliquis hominibus faltem ejuf- em ordinis: 20. Ex partium ftudio,quod 3 uibufdam temporibus , ac locis nos lu- ificat : 21. Pro privato emolumento , quod nos oblivifci facit ipfa naturae liga- mina , ut liberemur ab interioribus fen- fationibus moralibus . 22. Denique quo- dam ambitionis fpiritu , quo in noftro cerebro veluti mundum univerfum conci- pimus , cujus nos centrum evadimus , lae- tamur dum aliorum opiniones circa nos gyrant, atque ceu deliquia pati obferva- mus . ( CAP. Googl Di Mentis ortu , ac progrejftb', iop' C A P. V. i jD* erroribus ad animi ftgna relatis i §.27. OUnt voces, aut vocabula to- tidem animi inftrumenta , vel rerum figna. Cum autem voces con- fiderari poflint tam folitariae , quam fi- mul jun&ae , tum fimplici tum compoti- ta ratione , hinc fit , quod totidem mo- dis in iifdem intelle&us errare poterit , ut ex fequentibus. §. 28. Primo erramus cum vocibus uti- mur , quae pmnis omnino fignificationis funt expertes , ut entelechia , quam adhi- buit Ariftoteles. 2. Cum utimur vocibus ex fe clariflimis , quae tamen unione fiunt obfcurae , ut circulo - — Quadratus, corpus — fpirituale . 3. Si voces adhibea- mus ambiguas , ut anima , cujus idea va- * ria philofophorum placita fequitur: 4, Si putemus abfolutas voces , quae funt vere relatae , ut pulcritudo , deformitas , vitio- fitas, juftitia. 5. Erratur, fi eidem voca- bulo eadem vis tribuatur , etiam in ma- xima locorum , ac temporum diftantia , yt pileus , calceus , navis , theatrum : 6. Si Digifeed by Google fio LcRio Itl, De errorum Si verba nova , yel metaphorica , vel cmphatica adhibeantur , quin fit neceffa- rium. 7. Si vocibus utamur vis indeter- minata?, ut odium, amor, voluptas, do- lor, fenfatio, qux temperamentorum , at- que habituum ratipnem conftantiffime fe- quuntur. 8. Si termini adhibeantur, qui res minime intelligibiles defignant , ut infinitas, xternitas, preatio, annichilatio , <p. Si eidem voci eadem vis tribuatur , Ut libertas divina , & humana; intelligen- tia divina , & humana , qux non debent effe unum idemque , licet vulgo confun- fantur , §. Quantum vero ad fimplicem vo* cum unionem , qux alibi difta eft pro- poli tio, multipliciter in ea mens errat . I. Dum reputat quafdam propofitiones ve- ras , quae fua natura funt falfx , ut ma- teria cogitat , qux videtur effe adfirmati- • va , fed tamen eft negativa . Contraque dantur alix propofitiones , qux videntur effe negativx , attamen adfirmant , ut triangulum non eft fphxra f §. 30. Secundo loco errat mens fi fal- fa eft propofitio , veluti fi attributi no- men pro fubftantia ponatur , ut extenfio eft corpus. 3. Si vox phantaftica pro cor- poris Uigitized by Google Mentis ortu, ac progrejjibi nr poris voce accipiatur , ut fpeRrum eft corpus , umbra eft mobilis, 4. Si quali- tatum nomina , vel potius voces abftra- Rse habeantur pro rebus jrealiter exiften- tibus , ut fpecies , genus , univerfalitas , infinitas. 5. Si ex pauciflimo propofitio- num contingentium numero, fine ulla in- duRione, ftatim univerfaliter concludatur, ut- aliquis Italus eft fagax , aliquis Gallus eft fagax , aliquis Germanus eft fagax . Omnes ergo Europafl funt fagaces. Item- que aliquis metaphyficus fuit irreligiofus ac vifionarius. Omnes igitur metaphyfici funt irreligiofi , ac vjfionarii, §.31. 6. Itemque erratur, fi ex dua- bus propofitionibus contradiRoriis, habean- tur vel ambae verse , y e l ambae falfae . Ut omne quod eft in univerfo eft ordinatum. Aliquod in eo non eft ordinatum. Qua- mm prima cum fit neceflario yera, alte- ra efle debet fataliter falfa , alias idem elfet, & pon effet. 7. Si ex duabus pro- pofitionibus contrariis contingentibus , al- tera habeatur neceflario vera , altera ne- ceflario falfa , cum efle poflint vel ambae * verae , vel ambae falfae , ut omnis homo * eft doRus , nullus homo eft doRus . 8. $i duas propofitiones fubcontrarias habean- v tur Digitized by Google 'ili- Lettio III. De errorum tur ambas falf* , cum efle poflint amb*) vera: , ut aliquis homo eft: utilis patrite ^ aliquis homo non eft utilis patriae. §.32. Praeterea. 9, Erratur, tam in rerum definitionibus , quam in earundem divifionibus ; veluti fi definitio nominalis habeatur ut realis , atque effentialis , ut geometria eft ars dimetiendi terram : ft aliqua peculiaris nota omittatur, ex qua, ea res a ceteris diftinguitur, ut homo eft animal bipes : fi vocibus indeterminatis utamur , ut Deus eft intelligens , nam praeter Deum , etiam homines , intelli* gunt : fi vocabula adhibeantur , quae mi* nns fignificant , ut homo eft animal do- £tum, funt enim etiam homines ignavi: Itemque definitio eft erronea , quotiefcun* que cum re definita non reciprocetur , aut non invertatur : fic omne corpus eft extenfum . At non omnis extenfio eft corpus : & fic omne trigonum eft figura plana . At non contra . §.33. Praeterea eft erronea definitio, fi vocibus obfcuris enuncietur . Ut anima eft monas cogitans . Itemque fi voces fint lynonimae , ut infinitum eft illud , quod eft finibus expers . Similiter immenfum , quod dimetiri -haud pofiimus . Erronea quo- Digitized by Google Mentis ortu , /tr prrycjftb. '113 quoque eft ii terminis vagis , atque im- plicitis ; fi metaphoricis , ii translatis, ut fpiritus , anima , juflitia . Erronea et- iam fi negative aliquid definiatur , ut fpiritus non eft corpus . Erratur infuper fi definitio non conflet ex genere, & dif- ferentia . Primi generis eft haec : tempe- rantia me confervat : ingluvies vero me definiit. Secundi generis eft haec altera : beneficentia eft habitus bonus . Id ipfum efficiunt cetera» virtutes politica: . §. 34. Erratur etiam fi rei defcriptio pro definitione eflentiali habeatur, ut ho- rologium eft machina , qua: horas diei defignat . Poftremo loco erratur , fi quis voces abftraflas, & natura fua indefini bi- les definire velit, ut aeternitas, Sc cetera. §. 35. Quantum autem ad divifionerh, erratur primo, fi totum ita in fua membra dividatur, ut unum in altero includatur, ut fi maffam populi in Ecclefiaflicos , Fratres, & faecularcs dividas . 2. Si totum in partes tam valde difpares, ira ut com- ponentes fint ad extremum diverfa: , ut fi regnum Neapolis in duas duntaxat pro- vincias dividas , in terram laboris , & reliquum regni. Id ipfum dicendum efl , fi in minimas particulas concidatur , ut H fi re- 114 LefUo 111 . De errorum fi regnum in mille provincias dividatur : erratur denique fi in entium ficata , ali- quis terminus eflentialis omittatur, ut in plantarum ferie quercus, & in animantium genere , lupus , vel leo , vel agnus , vel homo. f '( T w -%' . C A P. VI. “ . - De erroribus ad argumentandi modum relatts i §• 3^* OYllogifiiu» pluribus modis po- O teft cflc vitiofius ac proinde errorum fons. i. Si plures , quam tres terminos contineat ; idque accidet primo ob vocum ambiguitatem , ut populus ex terra creficit : multitudo autem hominum eft populus , Ergo ex terra creficit . Se- cundo ob fenfus divifionem , ut mus ro- dit cafie^m . Mus eft monofiyllaba . Ergo tnonofiyllaba rodit cafieum . 3, Si in ma- rori propofitione idem terminus eft cau- la\ in minori vero eft effie&us , ut ma* gnu^. fciendi amor efficit hominem do-, flum . y Paupertas vero excitat magnum fciendi \morem. Ergo paupertas efficit hominem do&um . §, 37. Item fyllogiftnus eft fallax , (i Digitized by 1 Mentis ortu , ac progrejftb. 1 1 5 medius terminus faltem fdmel non fuma- tur univerfalis . Ex. g. aliquod animal efl leo : aliquod animal eft homo . Ergo a- liquis leo eft homo. §.38. Tertio fyllogifmus eft erroneus, fi conclufio fuerit praemiflis univerfalior . Ex. g. Omnis circulus eft . 4. Angulis re- £lis aqualis. Circulus autem eft figura plana . Omnis itaque figura plana ajqui- valet quatuor reftis. Similiter : omnis ho- mo ratiocinatur : omnis autem homo fen- tit : Quicunque igitur fentit, etiam ratio- cinatur . §. 39. Erratur quoque fi ex praemiflis negantibus aliquid velit affirmative con- c u 'eretur: Arabes non funt Chriftiani: Itali non funt Arabe. Ergo Itali funt Chri- ftiani . Et contra , fi ex pracmiflir affir- mantibus velit negative concludere , ut africani funt natura inertes . Europaei funt laboriofi. Africani igitur non fune Eu- ropaei . §.40. Itemque erratur vi afpirationis , ut quicquid amas, pon comedis. Sed pi- fces hamas . Pifces ergo non comedis . §.41. Praeterea fyUogiftnus eft fallax, fi pro caufa quidquam ponatur , quod reapfe non eft caufa ; Hac fallacia dici- H 2 tur: ii 5 LeHio III . D<r errorum tur : non caufa pro caufa . Ex. g. litera- rum ftudium breviorem reddit vitam .- §.42. Erratur etiam, fi pro demon- ftrato habeatur , quod eft in quaeftione . Sic fi quereretur, num terra fit univerfi centrum , aliquis diceret : Illud eft totius univerfi centrum , in quod univerfa na- ture corpora gravitant . Verum omnia corpora tendunt ad terram . Terra itaque eft univerfi centrum . §.43. Vitiofus eft pariter fyllogifmus , fi alicui fubftantiae abfolute tribuatur , quod eidem per accidens convenit , ut Planetx , quia opaca corpora, funt , inco- lis frequentiffimi , ut terra , quam nos incolimus. §. 44. Itemque eft erroneus fyllogifmus , fi adverfantium rationibus etiam falfis y quibus nos urgent , utamur ad eofdem refellendos , ut noftri majores Gentiles refellebant cum ipfis. eorum libris fibylli- nis , apoeogryphis . §. 45. Erratur porro in exemplo , fi ex re nota ad incognitam deveniatur,' fine ullo terminorum nexu , ut fi dicas : lu- xus , qui ftatum monarchicum vivificat, etiam Reipub. eft- maximo emolumento. §,46. Erratur in enthymemate ob i- dem Digilized by Google A Mefitis ortu , tic progtejftb» 117 dem principium, ut Dux Valentinus om- nem Eccleliae ftatum a tyrannis illius x- tatis vindicavit. Fuit ergo maximus mi- litum Imperator . §.47. Erratur denique in forite, fi ex multarum propofitionum ferie crefcente , falfitas poftremo eruetur. Ex. g. ex ter- rx partibus europa eft omnibus cultior . Europae partibus Italia . Ex Italia; regio- nibus regnum Neapolis. Ex regni Nea- polis provinciis Campanea Felix . H<ec igitur omnibus terrae partibus eft cultior. Ex quo videtur, quod. §.48. Sorites ab antiquis diCta argu- mentatio irrefolubilis , revera fit ejufmo di . Nam cum minutis additionibus , vel detractionibus ex una propofitione maxi- me manifefta fenfim fine fenfu adverfa- rius ad affirmandam falfitatem transfertur. t "rlp •v ^ 'H - •• -v ‘ * * - • ' • . . i • . * t LE- ■Dlg^izep by Google n8 * * LECTIO IV. DE VERITATUM ORTU, EARUMOUE PROGRESSIONIBUS. Utinam tam facile vera invenire poffem , . quam falfa convincere . Cic, de nat . . Deor. lib. i. C A P. I. De quorundam vocabulorum definitionibus Rraecipuis errorum , at- que infcientiae caufis e- nodatis ; explicatifque modis , quibus utraque declinari poflunt , reli- quum eft , ut poftremo loco de veritate tra&emus , fcilicet quo pafto ea inve- niatur, ipfaque inventa aliis vel viva vo- ce, vel fcriptis explanetur. Ideo a voca- bulorum dennitionibus exordiamur. §.2. Primo noftrorum judiciorum con- formitas vel cum objeftis exterioribus , ■ l , vel Digitized by Google L.1V. De verit. ortu, earumq.pro^refl 1 1 p vel cum eorundem relationibus , veritas nuncupatur. Ex. g. ovis elt animal na- tura manfuetum . Itemque auri gravitas elt major argenti gravitate . §. 3. Secundo noltrorum judiciorum ob- jefta , vel funt realia , vel idcalia . Ex primis objcttiv * , five Logica • ex fecundis abflra&a veritates exoriuntur . Primi ge- neris elt haec : Lupus efi equo fertior . Secundi vero elt haec altera : littea eft quantitas duntaxat longa. §.4. Tertio noltrorum judiciorum con- formitas, vel ita eft,. ut nemo lunus de eadem dubitet, & dicitur certa , ut fex- eft o£to minor : vel funt pro contraria parte dubitandi rationes fufficientes , & tunc veritas dicitur probabilis , ut Impe* . rium regium eft csteris imperandi formas praeftantius vel certitudo non eft talis , qua- lis videtur , & dicitur ad parent , ut remi fraftio in aqua. Vel reapfe elt talis, qualis videtur , & vocatur • abfoluta , 8c realis . Ut aurum eft aqua multo ponderofius §. 5. Itemque probabilitas , vel $b au- ctoritate pendet , 8c dicitur hijlorica , vel a rerum eflentialibus , ut Luna; incolae . Prima eft eftrinfeca , altera intrinfeca . §. 6. Utriufque certitudinis nota ‘eft e- H 4 < vi- 120 Lefl. IV, De veritatum ortu , videntia, fcilicet propofitio quidam , ita cx fe manifcfta , tit fataliter nos deter- minet vel ad aliquid affirmandum , vel negandum , ut totum fua qualibet parte, eft majus . §.7. Infuper evidentia, alia eft pbyfi* ca , alia metaphyfica , alia moralis. Prima in rebus fenfibilibus ; fecunda in abftra- ftis ; poftrema in narrationibus habet lo- cum . Etenim quazvis certitudo vel feu- fuum , vel ratiocinii, vel denique au£lo- ritatis eft .filia . Prima dicitur fenfibilis iive Logica ; fecunda difcurftva , five ab • flratta , ultima vero moralis. Ad primum genus refertur rerum corporearum exiften- tia ; ad fecundum genus axiomata meta- phyfica , ac Mathematica ; ad tertium au- tem omnes hiftorica: narrationes . §.8. Ex his omnibus facile intelligi- tur , primo falfitatem effe noftrorum ju- diciorum difconvenientiam ab obje&is ex- terioribus , vel ab earundem relationibus, ut fi teftudinem equo haud multo majo- rem judicarem. §. p. Secundo intelligitur , dubietatem in xquali rationum contrariarum momen- to confiftere , ut omnia infefla ex ovis produnt# : . > §-j#. Digifeed by Google Earumque progrefftbus . 12 1 §. 10. Tertio quoque intelligitur, quod , ex duabus propofitionibus una elfe poteft altera probabilior ; unaque altera verifi- miiior. Primi generis eft haec : Cupcrni- ei hypotbefis eji fyjiemate Tyconis proba- bilior . Alterius generis eft fequens : Re- di opinio eji vero fwiilior , quam illa Le- •wenoekH . Quibus ita i:itelle£lis , priuf- quam invenienda: veritatis regulas in ma- dium proponam, opera pretium duco quae» dam de ipfa veritatis nota , five criterio adumbrare. C A P. II. • •- De veritatis cujufque generis nota • - , • # . . > t • • \ §. 1 1* T 7"Eritatis nota ab aliis in • V . Tolis fenfibus , ab aliis in fola mente, ab aliifque denique in utrif- > que ponitur . Cartefius. vero in rerum e- * videntia . Ex quo fit , quod Cartefio eft certum quicquid eft evidens . Contraque omne evidens eft quoque certum. Qua- propter evidentia certitudinem , & haec illam efficit . §. 12. At fi Cartefius interrogetur, ei- que dicatur . 1. Quicunque judicat , ac . ^ ac Digitized by Google 122 LeSl. IV. De veritatum ortu, ac ratiocinatur, putat fe clare, atque evi- dentiflime percipere , ac judicare , quis itaque evidentiam ipfam tutam reddit : quis meam , quis aliorum evidentiam in tuto ponit , cum ipfa fenfibus , ac cujuf- que lumini fit proportionalis ? §.13. Itemque,ii evidentia omnia cer- titudinum genera tuta redderet , primo ipfa non deberet habere gradus ; at eviden- ti* phyfic® pr*ftat mathematica , phyfi- ca autem morali praevalet. 14. Praeterea fi evidentia exifteret , nufquam efle deberent in collifione du* evidentiae. At fuperfleies taftui con- vexa eft oculo plana : quod eft fal vifui eft: faccharum palato. Ipfeque Jacob erat Efau taftui, Jacob autem Jfaaci auditui. Quid denique multa? Quilibet fenfus cum fe ipfo confligatur . Qui pi&uram adfpi- cit, videt in ea antra , fluvios , urbium rudera , pontes , praeliaque magis minuf- ve diftantia , attamen eadem & plana te- la omnia limitat, ac definit. §. 15. His omnibus addi poteft . 1. Quod corporum exiftentia ex fenfibus ha- betur. At hi omnes jam demonftrati funt fallaciflimi . Ipfa itaque corporum exiften- tia videtur- e fle incerta . §. 1 6. Digitized by Google Earumqne progrejjibus l 123 16. Secundo ft daretur certitudo, ea eflet omnium temporum , ac locorum . Verum ipfa eft relata, haud abfolura. 17. Si ipfa exifteret faltem uni ei- demque homini videri poflct eadem . At noftra fenfuum conftitutio , mutabili- tas, atque ipfum mentis lumen mutantur perpetuo. Nequit itaque efle eadem . 18. Denique fi evidentia certitudinis eflet nota , ea efle deberet veritas primi- tiva , quaz .mihi deberet oftendere fecun* dariam ; verum Cartefius dubitando ad evi~ dentiam pervenit . Dubium itaque potius, quam evidentia eft certitudinis cujufque generis nota. Hinc Ariftoteles primo me- taphyficorum libro fcripfit nos dubitatio- ne veritates pofle confequi. Dubitationes enim funt veluti quidam nodi , quos ft quis non videat , (cientia: five veritatis non eft capax . At hoc pofito nonne eflet perabfurdum ex dubio fcientiam prodire ? J §. 1 p. Ex quibus facillime eruitur , quam inconfiderate nomen doftiflimi , & fapientiflimi , non dicam Galilxo , Leib- nitzio, Newtono , fed cuilibet alteri tri- buatur. Quis enim omnia (civit, aut fci- re ppteft? , , §. 20. Digitized by Google 124 Lc&, IV, De veritatum ortu , §. 20. Sed ex huc ufque expofitis , ne- mo velim deducat, non dari cujufcunque generis veritates. Nam etfi veritas abfoluta nobis defit, non autem relata , qua pro- pe infinita fcimus . Revera qui poterit dubitare, de tot corporum, quibus undi- que premor , exiftentia ? Nihil refert , quod materiae natura, vires, energia, & combinationes me lateant , cum ad ho- rum omnium exiftentiam comprobandam mihi fufficiant folas mei animi interio- res commotiones . Exiftit ergo certitu- do phyfica §. 21. Itemque cum homines inter fe convenerint fignis 4, 10, ioo. illas in- dicere quantitates , in quibus numerus ti- nus, quatuor, decies, & centies repetitur, quis me poterit reddere dubium, centum eflfe decuplo majorem numero decem ? §. 22. Poftremo antequam ego Romam ivifiTem, hilari animo de ejus rebus pere- grinis loqui audiebam . Quum viferera , eandem inveni, ut millies & audiveram, & legeram . .Quaero 11 id dpfum mihi di- catur de .Mediolano , de Florentia , de Bononia, deque Veneriis, eccur narranti non credam ? Itemque hiftoricis antiquis de Babiloniis , Hetrufcis , Samnitibus , Digitized by Google E arum que pro^rejjtbus 125 • Tarentinis , Gallis poft tot fecula jam elapfa tam multa narrantibus fidem ha- bebo? Praeterea tot recentiflimis hiftoricis afferentibus effe antipodas, Indos , tam o- rientales , quam occidentales , aliofue non credam ? At haec denegare , infani eft . Exiftit itaque evidentia, quacum verita- tum cujufcunque generis certitudo facilli- me nobis innotefcit . c a p. m.\ De veritatis natura , ejufque diviftone .’ §.23. ✓^VMnis propofitioex fe confiderata, V^/ vel efl vera , vel falfa . Ad nos autem relata vel eft nerta , vel incerta . Etenim nos concipere poffumus majofem , vel minorem relationum numerum inter duas ideas , quae ’ eafdem ligant . At fub primo afpeflu nullius effet utilitatis : ju- vat itaque veritates fpeculari fecundum no- ftras cognitiones. Hinc veritas fuperius definita fuit : quaedam noftrorum judicio- rum congruentia cum rebus , vel cum ea- rundem relationibus. §.24. Quod fi veritas eft noftrorum judi- ciorum cum obje&is exterioribus conformi- tas, V Digitized by Google ii6 LcEl. IV. De veritatum ortu , tas , ipfa igitur eft dependens .’ Nam ubi defunt fenfationes , deefle quoque debent cogitationes ; atque ubi deficiunt cogita- tiones deficere etiam debent veritates Lo- gic*. Contra veritates aetern* in rerum relatione conftabilit* Dei voluntate , qux natura fua immutabilis, etiam noftris co- gitationibus omnino deftruftis, exiftunt . §.25. Ulterius idearum obje&um duplici- ter menti noftrae eft conforme, vel inte- rius, vel exterius . Namobje&um, ad quod cogitamus; vel ex noftra ipfa cogitatio; vel exiftentiam realem habet . Prima veritas dicitur 'interior , altera exterior . Ex quo fequitur, quod omnis veritas exterior fit quoque interior. At non contra. §. 26. In veritatum porro inveftigatione, vel a principiis eas deducimns; vel ab eo- rundem conclufionibus . Primo modo ad veritates pervenimus intuitionc ; alio mo- do vero ratiocinatione. Ex quo fit, quod duo veritatum genera habeamus . Primum eft veritatum objettivarum , five intuitiva- rum. Altera vero abJhaSta , & difcurfiva y qu* in idearum connexione confiftit . §.27. Ex quo facile deduco, omnes fcientis eundem certitudinis gradum habere polfe, ' nam quot quot fcientiaj , artefque dantur, uni- \ Digitized by Google •l EcrUmquc progrejjtbui 12 7 Unlvefa; logicas veritates continent adeo- que evidentias capaces. Hinc ethica, me- taphyfica , Politica , aliasque demonftrari quoque poflimt. Reapfe ^Ethicas auSor quinque libris comprehenfas. impietatem fuam ex falfis priilcipiis oftendit . Iden- tidem fecit Hobbefius ; denique Wolfius univerfa. ejus perquam prolixa opera e- tiam methodo mathematica confcripfit . §.28. Itemque in hac tanta rerum varieta- te, fervatur quidam ordo, qui Dei volunta- ti eft omnino conformis; hujufmodi veri- tas dicitur metapbyfica , Qua; fane veritas cft prorfus extrinfeca , nullimode depen- dens a noflris cogitationibus , ideoque eft abfoluta, atque asterna. §.2 9. Poftremo veritas moralis aliorum fidei innititur , nempe ipfa eft , fpiritus noftri perfuafio narrantium auftoritate con- ifabilita . §. 30. Ex his , quae ha&enus fumma cum brevitate expofui , apertiflime erui- tur , quod veritas fit tanquam totum quod ex omnium relationum complexio- ne deducitur , quas funt inter ideas . Ex his quoque intelligitur , quod fi omnes idearum connexiones , vel contradi&iones nobis innotefeaut , tunc habebimus veri- 4 Digitized by Google „128 Lctt. IV. De veritatum crtu , tatis certitudinem . At fi {"dummodo to- tius aliquam partem agnofcamus, non e- rit veritas, fed probabilitas . Qua: ita de- libatis, reliqua profequamur. V. IV. De certitudine tam intuitiva , quam demo - flrativa , probabili, ^• 3 I,_ 0 ^^ nc ’P'° met h°dus eft via,five or- . . j do , quo vel incognita invenimus; vel inventa aliis communicamus. Quibus in re vel a partibus ad totum ; vel ab hoc ad illas proceditur. Si primum, metho- dus dicitur analytica , fi alterum fyn- 4 et hic a . • §.32. Primus modus ex rebus manifeftis, & fimplicibus procedit ab obfcuras, compo- fitas , & implicitas. Contra alter: ut ia corporis humani anatome , fi omnium primo difquiram univerfa fluida , deinde folida , ex quibus poftremo deducam , cor- poris humani ftru&uram ex fluidis , ac lolidis conflari , perquam ordinate dif- pofitis . §.33. Quod fi haec vellem aliis enucleare, principio dicam corpus humanum ex flui- dis , Digitized by Google Earumque progrejjibus . 12 f •dis , Sc folidis conflare , tum fingula ex- ponam. Ex quibus fane intelligitur, quod primus modus pro re invenienda , alter pro eadem explicanda infervit. His ita ex- politis ad propofitum accedamus . §,34.Primo certitudo phyfica eft quaedam noftri judicii qualitas , quae forti invi£la- que relatione nollrum fpiritum neceflario unit cum propofitione , quam nos affir- mare , vel negare volumus . Hujufmodi certitudo fentitur tam in omnium corpo- rum exiftentia , quam in eorum fenfatio- nibus , late , fufeque in prima leflione pertra£latis . §-35.Ex quo primo fequitur, hanc cer- titudinem fequi debere nollrorum fenfuum rationem , obje&orumque prelftones. §.3$. Secundo fequitur, quod fi fenfuum organa ftnt vitiofa,vel non fint in debita diliantia , obje&a non poffunt videri cla- re-dilfin£fa, ut in myopis, Sc presbytis. §.37.Tertio fequitur, quod fi unus fenfus non fufficiat , necelfe elf , ut adhibeatur alter . Sic fi vifus non diftinguat , utrum mafla aliqua fit necne metallica , adhi- betur, etiam taffus. §.38. Quarto requiritur, ut medium , per quod lux tranfit , fit omnino fimplex , i en 1 30 Left. IV. De veritatum ortu , en ratio , cur remus in aqua videatur fra&us . §.35j.Quinto requiritur quidam lucis gra- dus pro vifione fufficiens , alias objeftum non videtur, uti revera eft . §.4o,Sexto convenit obje£la afpicere fe- cundum omnes eorundem fitus. §.4i.Poftremo requiruntur perferiora in- ftrumenta , quae oculis funt maximo adju- mento . Haec de certitudine phyfica , f«- tpiitur demonftrativa . q’ a p. v. De certitudine^ dcryonjtrativa . ‘ ' ' ... 4 §42.T>Ri nc ipi° demonftratio nihil aliud JL eft,quam videre , num praedic^ tum conveniat, necne, fubje£lo.Qu2 rela- tio dum a definitionibus, poftulatis, atque ex axiomatibus deducitur , vocatur dire- Ba . Si autem aliqua contradi6lio , five abfurdum oftendatur ex propofito princi- pio oriri, vocatur demonftratio indire&a , Primi generis funt pene omnes Euclidis propofitiones . Secundi vero funt fexta , feptima , alixque qpamplurim* ejufdem ^roris, ‘ , " 1 Digitized by Google Earumque progrejjibut . i 3 1 §.43.Ttemque veritas vel ex efie£libus, vel cx caufis eruitur . Primo cafu dicitur a pofleriori , in fecundo a priori . Ad pri- mum genus referuntur omnes illas verita- tes, quas ex obfervationibus, atque expe- rimentis detegimus . Sic Redus deduxit , omnia infefta oriri ex ovis . Ad aliud porro genus referuntur omnes philofopho- rum hypothefes . De omnibus fingillatim dicemus , §•44- Qui fibi proponit perpendere, num aliquod praedicatum fubjetlo conveniat . 1. Ex integra definitione , .vel ex ejus partibus propofitiones accipiat pro fyllo- gifmorum catena conficienda. 2. Si circa idem obje£fum habentur axiomata , vel poftuiata , vel alis propofitiones jam de- monftratae, iifdem uti poteftin minoribus fyllogifmorum propofitionibus . 3, Data propofitione , quae fibi cum aliis eft me- dius terminus communis , revocatur ut fiat major in alio fyllogifmo. 4. Cum his prasmiflis uniatur alia ex antecedenti- bus jam nota. 5. Tandem quotquot funt propofitiones ita inter fe conne&antur , donec ad fyllogifmum perveniatur, ut e- jus conclufio fit ipfa propofitio , quam demonfirandam fufcepimus. Hinc fi quis , , 'I 2 often- .« % Digitized by Coogle 132 Lcfl. IV. De •veritatum ortu , oftendcre v-llet illud ipfum , quod habet Horatius in fatyris : nemo fua forte conten- tus ; hunc ia modum procedat . §45.Def.i. Felicitas eft ille hominis cu- jufque ftatus, quo omni ex parte eft con- tentus , cuique ftatui nihil addi , vel de- trahi. poteft. §.4<S.Def.2. Homo eft animal perpetuis, corporum exteriorum iflibus fubje&um , adeoque neceflarium eft , ut voluptates , ac dolores fentiat , etiam ex impreflioni- bus praeteritis. §.47. Def.3. Cognitio in homine eft qui* dam a£lus, quo conatur veritates invenire. §.48.Def.4. Curiofitas eft interior animi vis, quae nos impellit ad exquirenda im* preflionum obje£la , eorumque proprieta- tes, qualitates, ufus , aliaque. §.49.Def.5. Benevolentia eft animi defi- derium , quo aliis bona exoptamus. §.50. Axioma 1. Homo eft ens anguftis limitibus , tam phyfice , quam moraliter circumfcriptum . §.5i.Ax.2. Noftrarum cognitionum obje- &a funt paene infinita , atque inter fe ma- xime complicata . §-52.Ax.3. Bona tam in numero , quam infinite inter fe differunt. Ax-*. Digitized by Google Earumque progrejfibus . Ijj $.53 .Ax. 4* Homo in ftatu , quo efft , ne- cuit fatalem rerum ordinem accelerare i vel retardare , adeoque non femper capax eft perficiendi quae velit* §* ( 54.Ax. 5. Quicunque ddiderat,non eft fua forte contentus. Quibus pofitis , de- raonftrationem aggrediatur.' 1 §.55.Prop.i.Quot in natura dantur bona, totidemque in homine excitantur defide- ria. Bona autem funt pene infinita. Ax- 3. Ergo etiam pene infinita excitari de* bent in homine defideria. Sed fucceffiva tranfitio ex defideria in defiderium , feli- citatem deftruit * Ax. 5* Homo itaque non eft felix. §.5d.Prop.a. Homo eft ens quoddam in' declinabilibus corporum prefllonibus fubje* dum. Def. 2. funt ergo in eo fatales dolores, fenfationes autem moleftae felici' tati repugnant. Ax. 5. non eft itaque felix . §.57* Prop. 3. Homo eft animal rationis - particeps. Def.3. ideoque aptum natum ad veritates inveftigsndas * Nullus autem da* ri poteft conatus a fciendi defiderio divi' fus . Itefnque qui defiderat , non eft fua forte contentus.' Prop. 1. Homo ergo non eft felix * 1 3 trop.4* Digitized by Google Ij4 LeR. IV.. De veritarum ortu , §.58.Prop.4. Benevolentia eft cuilibet ho- , mini ingenita * Def. 5* at haec exerceri nequit fine bonorum ufu fua natura infi- nitorum» Ax. 3. Qnamobrem benevolen- tia eft in homine defiderium, cui laltem nop femper fatisfieri poteft * Ax. 1. Ho* mo itaque benevolus efle debet infelix * , §»5p.Prop. 5» Homini eft ferum praeteri- tarum memoria, atque aliqua fururafum prar- fci entia . Def. 2. verum haec admodum funt inter fe connexa , ut nullo pafto perrumpi poffint. Ax.4. Quod autem ne- quit mutari , fataliter accidere debet . I- temque neceffitas animi aequabilitatem de-. 11 ruit . Ax. 4. Rerum igitur praeterita- rum memoria , ac quadam luturarum praecognitio hominem reddunt infelicem . Prop. 6 , Nulla in homine dari poterit felicitas, nili in corpore adiit aequilibrium fluidooim , ac folidorum , Sc in mente quidam fcientia» gradus . Def. 1. folida autem ac fluida perturbantur , Homo ita- que non eft felix. - . §.do.Prop.7. Time daretur in homine fe* licitas, quando ejus potentia effet major, vel faltem aequalis defideri orum fummae . Defideria vero funt pene infinita. Ax. non poliunt igitur iatisfieri , adeoque ho- mo non eft felix. , Prop.8. Digitized by Google Eitrumquc progrejjibus . 135 §.<5i.Prop.8. Denique fi humanus ftatus eflet felix , eidem nihil addi , vel demi poflet : quo calu omnibus voluptatibus frueretur , quod eft falfum . Ergo non eft felix. Nullus itaque fua forte contentus. §.<52.Haec de demonftratione direfta; quan- tum vero pertinet ad indire&am , tunc ea fit, cum condufio cuidam veritati ex fe notae repugnet , vel lubje&i proprieta- ti manifeftiflime opponatur • Quo cafu conclufio eft contradiftoria , adeoque ab- furda.Ut in hypothefi, quod omnis ho- mo fit felix, ita indirede procedi potefr, § ex principiis in demonftratione dire£ta fu- perius ftabi litis. §. <5 3.Prop.i. Felici nihil deefle debet. Def. i. Cui autem nihil deeft , nihil defide- rat. Vir ergo felix nihil defiderat . ^ §.<$4. Prop. 2. Qui nihil defiderat , omni bono fruitur . Felix vero nihil defiderat. Ergo omni bono fruitur. §,d5.Prop. 3. Quicunque ontni bono frui* tur , nihil extimetefeit . Sed felix omni bono fruitur. Nihil igitur timet, proinde* que mala nequit fentire . §.dd.Prop.4. Qui non fentit mala, non fentit dolores : qui vero non fentit dolo- fes , neque fentire poteft voluptates . Fe- I 4 Ii* / Digitized by Google 13 5 Lctt. IV, De veri tutum ortu , lix igitur non fentit voluptates . Verum qui non fentit voluptates nequit efle fe- lix. Felix ergo non eft felix. Quod eft abfurdum . §.d7-Et invertendo . Qui eft felix volu- ptates fentit : qui voluptates fentit, fentit et- iam dolores : qui fentit dolores timet: qui rimet non fruitur omni bono: qui non fruitur omni bono , defiderat : quique de- nique defiderat non eft felix : Felix ergo non eft felix . Quod eft contradiftorium « §.<58.Sequuntur alia: dua: invenienda veri- tatis rationes, qua a priori , Sc a pojleriori dicuntur . Quantum ad primam , requi- ritur. i. Ut bene diftinguatur; quid rei conveniat , & quid eidem tribuatur. 2. Requiritur, ut res pro fubje&o, & quic- quid ei conveniat pro prxdicaio accipiat tur. 3. Oportet obfervare, num pradica- tum habeat aliquam diftin£lam notam « Poftremo requiritur, ut obfervetur , utrum re falva , quod eidem conveniat , avelli polfit , nec ne ; ex quo poftea deducatur attributorum, & qualitatum natura, qua: ab omni alio ente rem diftinguant. His pranotatis, ad propofitum accedamus . §.<5p. Primo quid eft caufa?Caufa nihil aliud eft , quam ens illud , quod rationem >. fuffi- V Digitized by Google 1 Eatutnque progrcjpbusl 137 fufficientem alicujus effe<ftus contineat . E. g. video fluida infe&is repleta , quaero , num ex ovis, ut voluit Redus , num fint animalia mycrofcopica in ipfa aqua vi- • ventia'; num ex aere defcenfa , num ex jitateria fua natura animata? §.7o.Qua in re , ut re£le procedatur , ob- fervandum eft 1. Quod non poflit dari ef- ferus fine aliqua caufa , ex qua effe&us proveniat . 2. Quod canfa non poflit da* re plus quam habet . 3. Caufa ita efle debet, ut ea pofita, ponatur effeftus ; ea- que fublata , tollatur . Sic in machina pneumatica, aere ex rra£to, primo moriun- tur in eo animalcula : 2. Planta exficcan- tur:2. Ignis extinguitur . 4. Nullus fonus auditur: 5. Duae fphaere diverfa gravitatis fpecifica eodem temporis punfto decidunto Aer itaque eft caufa fufficiens horum 0« mnium . . , §.7i.Itemque in Caufa perpendenda , vi- dendum quoque eft, 2. num caufa fit una. vel multiplex . Si multiplex $ videndum etiam eft , an omnes eodem , vel di- diverfo tempore agant. Si eodem tempo- re , videndum eft , an fint confpirantes , vel inter fe contrariae . Sic alicujus fami- liae paupertas , provenit fere ex morum cor- Digitized by Google 138 LcEl. 1 V. De veritatum ortu $ corruptione: hsc ab otio: otium a luxa» Similiter plantarum ortus ex humore fi- mul, & calore. Denique terra ex virium centralium contrarietate movetur 4 Ex • quo deducirut , quod in alicujus phamb- meni extricatione , tlon eft perpendenda una caufa , led Omnes > quz in eo locum habent . §.72.Prsterea notandum, 'quod fi duo effe*- ftus quandoque fuerint conjungi , fequi non debet eofdem femper effe fimul . Ex* g. apparet Cometa id noftro horinzonte, ergo aerumnae in familiis , in imperiis ? aliquis literatus eft facinofofus , literae igi* tut funt Civitati detrimento? Si vero at- tributum rei adhaereat , tunc concluden- dum, quod res ita fit. Sic Europaeus non eft fua iotte contentus : de fua forte que- rantur etiam Africanus, Afiaticus, atque Americanus . Nullus itaque homo vitam ducit omni ex parte beatam i §.73. Id ipfum dicendum eft, fi propofitio fit hypothetica , dummodo ex repetitis experimentis proveniat 4 Ita homo , qui a temperamento cholerico dominatur , ad crudelitatem natura rapitur . Sed an vere fit crudelis, obfervanda eft ejus vita, ali*; ter erratur; etenim inftitutio naturam po- te ft j •- Digitized by Google fcttruthcjue progrefftonibus i 1 jj* tert immutare: ex quo intelligitur, quod propofitionum univerfalitas a repetitis ex- perimentis , atque obfervationibus deriva- tur ^ At quo pa£ta> a caufarum cognitio- ne ad effe&us ratiocinandum fit , videa- mus . §.74.Primo necefle eft, ttt omnis efFe£lus fit caufaj proportionalis , fcilicet fi duplex, vel triplex fit effeftus, dupla , vel tripla efle quoque debet caufa . Denique erir phyfica, vel moralis, fi effe&us fuetit ha- jufmodi. His propofitis, fit igitur. §.75. Defii.Deus eft em perfetfijfimum » §-7<5. Ax.i. Ens perfe&ifiimuni voluntattf perfeflifliraa prarditum efle debet, atque nequit Velle, nifi quod eft optimum . §.77.Prop.i.Ens perfe&iffimum volunta- tem habet peffe&iflimam.Ax.i. Deus au- tem eft ens perfe&iflimum . Def. x. Habet ergo voluntatem perfe&iffimam . §r.78.Prop.2. Qui habet voluntatem perfe- 6liflimam , nequit velle , nifi optimum d Ax.i. Deus vero habet voluntatem per- fe£liflimam. Etgo velle debet optimum . §.7p.Prop.:$. Qui optimum vult in aftio- nibus fuis , id feligere debet ex omnibus poflibilibus bonis * Deus vero vult opti- mum . Prop.a. ergo id velle debet . CAP, 140 Le 8 .IV. De veritatum ortu , C A P. VI. De certitudine morali, §.ioo.T TiEc certitudo alibi definita, qua- li tuor requirit . Primo requiritut tertium difpofitio .• tum traditio oralis | tum hiftoria j denique monumenta . Nam teftes loquuntur in hiftoria , traditio ora- lis debet referre fa£la, monumenta debent priorum fidem comprobare . Hujufmodi lunt ineluftabilia moralis certitudinis fun- damenta. Hac ratione fa£ta etiam remo- tilfima ad nos ipfos appropinquamus, ea* que ita pingimus, ut pene corpus fumant, quae fton habent* §.101. Quantum ad teftes unus non fuf* ficit , etiamfi fit tertis oculatus , etenim? plures requiruntur, atque conformes. j §.ios. Quo ad traditionem oralem , ipfa eft veluti quaedam catena , cujus annuli funt adeo inter fe connexi $ itaque con- jungi , ut nihil dubitare faciant , licet, maxima fuerit locorum , temporum , ac fpirituum varietas* . • §.103. Ex quo feq uitur, quod maximus certitudinis gradus oriatur ex ipfa ta&i vi- fio- Digitized b y Google Earumque progrcjjibus 141 fione: fecundus ex illorum relatione, qui illud faClum fuifle narranti: tertius ex eo- rum difpofitione, qui faClum audierant . Hinc fit , quod faftum bene probatum tranlit ad remotiffimos pofteros, etiam in- terjecto plurium feculorum fpatio , quin minuatur ejus fides, §.104. At dato, quod hiftorla fit vera, quis me reddet tutum eandem efle au- thenticam ? Pater enim Harduinus temere Virgilio , Horatio , aliifque gloriam eri- puit illorum operum , quse Augufti ata- tem immortalem faciunt . Critica quam- plurimos libros apocryphos in oblivionem detrufit . At quoties habent omnes veri- tatis notas fa£la , non funt ambigenda . §.105. Quod fi praejudicia , partium ftu- dium, vanitas Rationalis, religionis varie- tas, principum timor, aliaque quandoque falfitates, & mendacia propagaverint ; tunc profpicienda funt monumenta, quae rema- nent ; nam ha?c funt etiam veluti quae- dam orales traditiones ad fa£la tranfmit- tenda opportuniffim® . Videntur in Arpi- no etiamnum dua: illuftrium eius civium imagines , videtur in noftro majori foro locus, quo Conradinus infeliciter capite fuit plexus. Quis qnquam dubitare pote- J4i LeFl.IV. De •veritatum ortu, rit, Ciceronem , & Marium fulffe viros Arpinates, & Conradinum Neapoli fuifle occifum? §. i od.Praterea , quicunque iter facit u- bique Jocorum ingentiflimas materia; mo- les exuftas, immenlas petrificationes , an? gulos montium ingredientes videt . Quid multa? Quid enim denotant tot fefti vita? ces commemorativs apud antiquiflimos popplos , nifi totidem muta monumenta, quibus iifdem nos docent plurimas revo- lutiones, ac ceu cryfes vel toti natura , vel ejus partibus contigiffe? ex quibus fa? ce eruitur, quod fa&um aliquod ex tot tantifque circumftantiis munitum eundem, evidentis gradum in fe contineat , quem dus alis fuperius explanats habent. Qui- bus ita perpentis , videamus quid fit ve? sitas probabilis. C A P. VII. P* veritate probabili • $.i©7.T 7“Eritas probabilis eft illa, de cn- V i 115 veritate, vel falfitate non fumus confcii . Ita femine fub terram de? miffo, nemo foit, an nafcatur, nam de? Digitized by Googl Enrumijue proqrt/Jlontbuv 143 ftru&ionis caufe effe poflunt quamplurimap. §.108. Ex quo fequitur primo , quod il- le fyllogifmus eft probabilis , cujus eft una faltem propofitio probabilis. Ex. g. qui praeditus eft ingenio , habetque vita commoda , magiftrum , atque fciendi vo- luntatem , evadet do£lus , Petrus autem his omnibus praeditus, eritoe do&Us? At illinor propofitio eft incerta , nam Petro deefle poflunt commoda , magifter , vo- luntas , atque ipfe intelle&us. §.109. Secundo , quod propofitionum pro- babilitas major , aut minor eruitur ex majori , vel minori refiftentias gradu . Quamobrem illa propofitio eft minus pro- babilis , cujus datorum refiftentia eft mar jor , & contra. Hinc in ludo, qui vul- go dicitur Lotto , amborum probabilitas major eft, quam illa, quae in ternis ha- betur. Nam ambo non funt,quam circa quatuor millia , terni vero funt circiter 117. illorum itaque probabilitas eft ad ternorum probabilitatem , ut 4. ad 117. qua fumma per quatuor divifa , quotus 29. dabit gradum majoris probabilitatis vincendi in binomiis , quam in ternis . Eodemque modo poflet deduci ratio pro- babilitatis , qua; intercedit inter ternos , Digitized by Google 144 - Le5l.IV. De veritatum ortu , & quaternos , Sc poftremo inter quater- nos , ac quinternos . §.i io. Tertio, quod probabilitas nequit habere Jocum in rebus ex fe evidentibus, cum probabilitas habenda fit tanquam media propofitionalis inter fcientiam , 8 c ignorantiam . §.i 1 1, Poftremo inde fequitur quod rerum probabilitates non ad res, fed ad ‘nos. re- feruntur , quibus ab infimo luminis gradu ufque ad maximam certitudinem perve- nimus . §. ii 2, Praeterea omnis probabilitas vel eft ftmplex , vel compoftta . Dicitur fim- plex , in qua unum eft datum , ut in fu- tura fortium extra&ione numerus 4. Si autem data- fuerint duo , vel tria , dici- tur compQfita : ut numerus 4. eritne fe- cundus in fortitione ? Itemque efficietur is cum numero 10. ambum ? In quo fa- ne quaefito data funt tria. §. 11 3. Infuper convenientia prxdicati cum fubje&o vel ex ipfa rerum natura , vel ex au&oritate provenit. Prima probabili- tas vocatur 'tntrinfeca , altera extrinfeca , Sic corporis alicujus divifio eft intrinfeca; fi hsec ad artificem referatur, dicitur ex- trinfeca. Sic fi Luna eft uti terra, habi- ' tato- ' Djtii izedbyGoogle *' if > Earumque progrejjtbm . 145 tatorum eft capax. Sane quidam Aftro- nomi afleruerunt, eandem efle habitatam. Prima eifc intriafeca , fecunda extrinfe- ca . v ^ -r ‘ §.114. Denique verifimilitudo eft illa, quae reperitur infra certitudinis dimidium : Itemque illa probabilitas , qux certitudi, dinis dimidio ajquivalet , dicitur dubita- tio . Primi generis eft haec : Petrus mi- hi dixit , me vicifle centum fcuta , fi hoc eft verum illi fpondeo 40. En veri- fimilitudo, fin autem fpondeo 50. Dubia mihi videtur notitia, nam ex utroque la-„ tere aequantur . Sed quidnam requiritur , ut refle probabilitates fupputentur? §.115. Primo neceffe eft videre, num quod quaeritur^ fit poflibile. Secundo ad- curate fupputandi funt omnes refiftentiaj, vel difficultatis gradus . Ex.g. morietur ne Sinenfium Imperator in novilunio Aprilis hujus anni currentis? ut hoc problema ri- te refolvatur , fupputandus eft numerus ci- vium : Imperatoris aetas , ejufque vita, de- inde fi dari poffit aliquis aeris influxus perniciofus: medicorum peritia: aliaque. nd. Tertio notandum, quod fi in quaefito ex duabus fyllogifmi praemiffis , una fit certa, altera vero probabilis, con- | K clu- Lett.IV. De veritetum ortu , clufio quoque effe debet probabilis . Sia autem ambae praemiflae fint probabiles , conclufio continebit probabilitatem proba- bilitatis . Sic unus tertis oculatus habet dimidium probabilitatis ; qui illum audi- vit , & ex eo narrat , habet dimidium primi; fcillcet dimidium dimidii, hoc eft quartam probabilitatis partem . Denique fi illud ipfum narrat tertius, hic habebit di- midium dimidii , nempe ortavum proba- bilitatis gradum • Et fic deinceps , §.iii-At ex omnibus probabilitatis ge- neribus , quae mihi maxime cordi funt , iunt hiftoria , 8c aeconomica , in quibus vellem ut confenefcereot juvenes., nam prima eft objertum innumerabilium domi, militiceque fartorum. Quaeque nos reddit yeluti prxfentes omnibus temporibus , a q J ocis . Hoc uno facilique medio quin pniverfam telluris fuperficiem cum tot vi- ta? difcriminibus,ac fumptibus peragremus, difcimus quicquid in ea agitur ab abfen- tibus . Hinc ex ea cognofcimus Imperio- rum origines, formulas, leges, vires, ar- tes, fcientias, vicifiitudines , §. ii 8. In aeconomia autem eft major fupputandi utilitas, etenim ex hac fuppu- talione habei.ur navium numerus , terra- rum ,TTr\. - ' *«. I - t ; , ‘ ^ ; ^ . v • •* ■’* , ' i- -v' * '' ; • <- , 1 1 • . — - IN - * « , • .t . • • v • t Digitizetf by G< Earumquc progrcjjibui * 147 rura raenfura , fegetum colle£lio , fum- ptuum quantitas , commercium , tam ter- reftre , quam maritimum ; artium , fcien- tiarumque flatus , civium labor , indu- • flria, belli vires, aliaque pene infinita . Hujus fupputationis expers fi fuerit aliquis Reipublic* gubernator, illa Refp. habenda ell barbara , ac fervituii quamproxima . Le- £lor fludiofus poterit legere, fi aveat, analy- fim ludi fortuiti M r .Montmordi, artem con- }e£landi Bernoullii, Logicam s Gravefan- dii , denique memorias Halleyi , aliofq. Quibus omnibus ita expofitis, enodatilque concludere jure poflumus ,quod omnis veritas, vel ex fenfibus,vel ex ra- tiocinio, vel ex aufloritate provenit . Pfima experimentis atque obfervationibus, fecunda mentis vi , poflrema teflibus in- nititur . Quamobrem primo quo magis fenfus funt numero majores , perferiores, & frequentius adhibeantur , eo plus Intel- leftus extenditur . Secundo quanto magis ratio efl exercita , eo fortius ac facilius ratiocinatur. Denique quo plures tefles oculati , veraciores , ac perfpicaciores , eo veritatum multitudo augetur . Reflat ut poflremo loco , quaxlam regula; exponan- tur , quibus juvenes redduntut aptiores , K 2 tam Earumquc pro$'cJJit>m 149 flatui nocet ? determinanda eft relationis quantitas . Revocato ad haec pauca uni- Verfo ratiocinii myftefio, fequentes recu- las Diale&ici proponunt , ut ejufmodi quaefita enodentur . §. 112. Re*. 1. In cujufque quaditi fd- lutiorte omnium primo determinanda eft vocabulorum vis , maximeque fi ea fmt implicita . §. 123. Statim legis hujus neceflltas in- N telligitur, cujus negligentia etiam apud- fcriptores magni nominis contentiones per- petuas produxit . Definiantur luxus , liber- tas , inanitas , prafcientia divina , et e* radicatae erunt decertationes. Vocibus de- finitis , animadvertatur. §. 124. Regula 2. Semel determinata vo» cabolorum vi , non amplius convenit ab ea recedere. * §.125. Quamplurimi hac in re aberra- runt. Vox Deus apud ipfos Epicureos, Sc Manichteos non fonat idem . Apud Hob- befium natura jura non femper fignifi- cant eandem rem . Quid multa ? Carte- 1 fius ipfe materiam fubltilem varie accepit# ‘ Videatur praterea. . §. 125 . Reg.3. Si quzfitum fit refola- tionis capax. Quo expenfo, exquirendum K 3 dein- 't Tt > v m I 1^0 Lc 8 . 1 V. De veritatum ortu , deinceps eft, num totum, vel ex parte’, limites capacitatis humanas , vel tua; tra- fcendat . Si primum deferatur inta&um , ut in intelligenda unione mentis cum corpore . Sin alterum te ipfum concute , vel alios te praftantiores , ac feniores in- terroga . §.127. Quam regulam fi fciviflent tot Jiterati viri , non confenuiflent in tot tan- tifque quadliunculis inexplicabilibus , at- que inutilibus , neque poli tot foculorum focula etiamnum eas ad manus haberent. Uti eft malorum origo , humani foetus conceptio , vis elaftica , attraflio , & ce- tera! Quid fi quicftio fuerit folubilis? §. 128. Reg.4. Videndum, num qurefi- tum fit fimplex , vel compofitum . Si compofitum dividendum eft in omnia e- /us membra poflibilia . Ex quibus, inutili- bus membris refecatis , alia fic extrincen- tur , ut unum membrum alteri praelu- ceat , ac contineat . §. i2p.Sic in hoc quaefito : luxus eftne flatui utilis? videndum eft. 1. Si flatus, fit Monarchicus , vel Republicanus ; dein- de num ex propriis , vel exteris artifici- bus , ac materiis. Tertio fi ex propriis, videndum ultimo eft num artes primi- < * * uva; , » - Digitized by Google Earumquc progrcjjibus . 1 5* tivae, Sc fecundariae efflorefcant , vel lan- gueant. Nam (i efflorefcant * Sequitur J quod hominum multitudo eft major, ac proinde optime in luxu occupata . Alias vel abirent ex -illo ftatu pro pane lu- crando , vel manerent otioli , ac mendi- ,sci , vel fures . Itemque fi mala dividan* tur in metaphvfica , phyfica , moralia , oeconomica , politica, ac fuperftitiofa y a eadem reduci poliunt vel ad fola ineta- phyfica , vel ad fola' moralia * Hac ter- minorum tedu&ione frequentiflime utun- tur algebrx ftudiofi in fuis per quarti longis aequationibus . Cur id quoque non fiat a Metaphyficis , ac politicis ? Sed propofitum profequamur* §.130. Reg. 5. Si quaditum refolvi pof- fit , necefle eft , ut omnia principia fuit fatis fuperque clara, & firma* §.i3i.Nifi hoc fiat, omne ratiocinium corruit* Hujufmodi funt Hobbefii,& fpi- nozzae principia . Falfe igitur debent elfe, uti revera fiint , confeqdentiae ab iifdeui dedu&ae , nam hae nequeunt elfe praemif* fis ipfis folidioresj ac clariores* Itemque requiritur. §. 1 32.Reg* <£. Propofitirtrtes , quotquot funt * omnes fluere debeant , ceu totidem K 4 152 Leti. IV. De veritatum ortu , illationes , ex fuis principiis conftabilitis, firmari fque . §.133. Id qui non curat, ignorat ve- ram ratiocinandi methodum , atque ha- bendus eft obtufi ingenii homo. §.134. Reg. 7. Omnia vocabula , ac propofitiones, qux ordine fequuntur, ex- plicentur , ac demonftrentur prius. Item- que omnia ira neceflario vinculo funt in- ter fe conne&enda , ut una res ab alia nafcatur . , , , §.1 3 5. Euclidis fex libri planorum fum- mopere juvant pro hac re confequenda . Quapropter in iifdem confenefcant juve- nes , ut propofitionum , ac demonftratio- nuni filo adfuefcant. Praterea: §.136. Reg. 8. Conditio , fub qua prae- dicatum fubjs&o convenit , eft adcuratif- fime determinanda. Nam philofophi mu- nus eft rationem reddere , quo pa£to ef- feSus caufa: fit referendus . §.137. Sic in difputarione , num luxus ftarui fit utilis ; perpendenda funt omnes cir.umftantiae , in quibus convenit , fin minus erratur. Quod fi certitudo nequeat naberi , d^ferendumne eft quaefitum ? mi- nime , vt-rum exquiratur: §.138. Reg. p. Ubi deficit certitudo — ' ' . • • y quae # • . • >• ■ • s DigitizedJjy Copgli » Enrumque progr cjjibus . 155 qu?e raro habetur , probabilitas querenda eft . At non evulgari debet nifi tanquam veritas probabilis . In quo cavendum quo- que eft , ne hypothefes ut thefes ha- beantur . §.139. Eft ha&enus incertum , num ter - ra, vel fol moveatur . Ergo ad probabi- litates recurrendum . Itemq. ex variis ve- ritatibus probabilibus quaeratur probabilior, ut Redi hypothefis eft probabilior ani- malculis fpermaticis Leewenhoeckii . §.140. Reg. 10. Obfervandum porro eft quxfiti genus , nam (i fit de rebus phy- ficis , fenfus , exprimenta , atque observa*, tiones funt interroganda . Si de rebus» abrtra&is , rationem interroga ; fi deni- que de rebus fa&is, confule Codices fa* ftorum . §.141. Reg. ii. In confulendis autem codicibus , funditus fciri debet lingua , in qua Codices fuere confcripti . Ac caven- dum a tradu&ionibus vulgaribus, aut Le- xicis communibus. Ad hoc rite, re£le- que intelligendum fufficiet legere Cicero- nis orationes a Ludovico Dolce in lin- guam Italicam converfas : Quin inno Lu- cretii , & Virgilii verGones. . §.142. Reg. 12* Ad intimiora fcriptoris fenfe 1^4 Lett. IK De verttatuni ortu , fenla penetranda , praeter linguam , fac etiam fcias fcriptoris patriam ^ aeetatem , faeculum <, quo fcripfit , vitam , imperium, religionem , munus , fe&am , mores , propenfiones > adfe&us > ftudia > exerci- tationes t §. 14$. Quorfum ha;c omnia ? Nam ea mirum quantum influere poflunt ad au6loris intelligentiam .■ Quicunque enim fcribit his viribus occultis non modo mo* vetur , fed etiam concutitur » Ergo ho- rum omnium cognitio maximopere pro- deft . Id libentiflime oftendetem ex mul- tis kriptorum omnium fententiis , atque opinionibus , fi in te tam clara teftibus indigetem » §. .144. Reg.i$. Non unum aliquod Scriptoris opus diligentiffime verfandum. eft , fed fumma indufiria legenda iunt omnia ejufdem fcriptoris opera * Quod fi de ejus fertterttia nihil confiet : Tunc vel totum 'tei ice s vel dubita. §.145. En potiflima ratio , cut innumeri ltt judicando errent » Id ex eo maxime provenit > quod Vel integrum librum non -degunt , vel non intelligunt * At quid fi fcriptor de aliorum opinionibus j vel fa- 4 ftis agat? t - #» ^ '■■■;? i* 40. j • X, Bjgitized by (Jooglt -rU, I Eimmque progrcjjibus . 155 5.146. Rcg. 14. Tunc quaere primo an fcire potuerit. 2. An fuerit perfpicax. 3, An in judicando adcufatus. 4. An in re- ferendo fincerus . In quibus omnibus vel eorum uni fi defecerit , fidem ei dene- ga ; fin minus, eundem habe aptum, ac veracem . r* §. 147. Duo Vtllani , mundi hiftoriam fcripferunt . Sed fciveruntne quae in eo- rum funt libris ? maximis fcatent profe- ^ ' flo erroribus . At non fic Guicciardinus . \ Quid vero fi quamplurimi ex uno hifio- rico acceperunt? Quantum ipfi valenf? 5.148. Reg. 15. Si quamplures ex uno hiltorico fua traxerunt, Omnes fimul va- • 1 . lSnt , quantum ille unus , ex quo tran- fcripta fuerunt omnia . Quod fi clare confiet , fcriptorem fuifle faflt fcienthTi- . mum , in cognofcendo p^jfpicacem , in / . » judicando adcuratum , ad denique irt re- . ' ferendo fincerum , adtribenda eft illis fides. §.145?. Reg. 16. Turtc obferva an liber fit fpurius vel genuinus ; an interpola- tus, vel mutilatus. Si fpurius, eum reii- ce : fi genuinus eum tene . Si interpo- latus , additiones nota ; fi denique muti- latus , lacunas agnofce , & diftingue , po- ftea fi poter is etiam reftitue . ' * \ §• 44 * t Digitized by Google I 1^6 LcR. IV. Di verir arum nrfu , §.150. Primo liber eft fpurius,five a<» pocryphus, fi fit alterius, quam illius 9 cujus nomen profert . Sic liber de con- folatione Ciceroni tributus , non eft Ci- • ceronis . Contraque dicitur genuinus , fi cui tribuatur, qui vere fcripfit . Cu- jufmodi funt tot libri Grxci , Latini- que. Tertio fi in Codice nunc quidquam legitur, quod fcriptoris a»tate, vel in an- tiquis Codicibus non legebatur , ut ia antiquis fcriptoribus notarunt quampluri- mi eft interpolatus. Denique fi nunc ali- quid defideratur , quod in antiquis exta- bat , dicitur mutilatus . Verum qua ra- *'• tione haec omnia internofci poliunt? §.151. Reg.17. Primo tunc liber eft fpurius , cum fcribendi ftylus , vel cogi- tandi modus non eft illius fcriptoris, cu- jus nomen praefefert , vel illius aetatis . 2. Notandum afi a coaevis fit memoratus : 3. An adeo ineptus, ut cui trbuitur , nulli- mode conveniat : 4. Denique an antiqui cum rejecerint. Quibus remotis, liber hab&idus eft genuinus. §.152. Multa ejus rei extant exempla tam in facra , quam in profana eruditio- ne , qux brevitatis gratia omittuntur. §. 153.Reg.18. Secundo liber habendus " 4 eft t tygitizi Earum progrejjibus • 157 eft interpolatus , vel fpurius , fi perfonas, fi fa&a memoret: Itemque fi voces , fi locutiones adhibeantur llriptoris aerate po- ' fteriores : tandem fi do&rinas fyftemati fibi propofito contrarias contineat . §.154. Hoc verum eft, dummodo non ? confiet fcriptorem fuifle ineptum, etenim inepti folent tertio quoque verbo fe con-* , trad icere . §. 155. Reg. ip. Codex efi mutilatus. < 1. Si in eo aliquid defit, quod in vetuftis codicibus legebarur: 2, Si quae contineat, varie & confufe legantur. H#c quo ad au- siori tatem humanam , nam quantum ad divinam praeter jam di£U , notanda funt etiam fequentia. > \ §.156. Reg. 20. 1. Oportet perpendere, num Deus loquutus fuerit : 2. Cui : 3. Quo loco: 4. Quando: 5. Quid: 6. Si ccnftet reapfe locutum efle , videndum • infuper eft , num quae dixerit ad nos in - ). corrupte ac genuina, vel interpolata, aut mutilata pervenerint. Itemque fi verba pofiint varie interpretari, tunc nemo fut> arbitratu temere ea intelligat , fed unius ecclefiae Catholicae judicio ftandum erit. §.157. Hujufmodi eft methodus analy- y , tica , quae non infervit modo pro veri- tate Djgitized by Google 158 LcH. IV. Dc veritatum ortu , tate invenienda, fed etiam juvat pro cu- jufque feriptoris fcientia definienda. In* ternofeimns enim ex regulis propofitis, qui feriptores fint ferviles , fuperficiales , duri , difficiles ; qui profundi , nobiles , clari , folidi , phdofophi . Itemque inter* nofeimus qui habendi fint optimi fpi ri- tus , peregrini . Sed ex quo tanta feriben- di varietas? Refpondetur, §.158. Haec varietas partim repetenda eft ex corpore , partim ex fpiritu huma- no. Secundo attentio non eft eadem in omnibus , neque fenfuum difpofitio eft omnino conformis , Denicjue hominum inftitutio , habitus , exercitia , cultus in infinitum variant. En feribendi varietas. §. 1 3p. His omnibus accedunt fenfuum ufus , meditandi adfiduitas , librorum Ic- ilio, literatorum virorum frequentia , iti- nera , experimenta, obfervatipnes , Item- que ad hog conferunt Geometriae , at- que arithmeticae ftudia, quorum primum reddit faciliores idearum combinationes , aliud nos adfuefeit ad eafdein inter fe colligandas . §.ido. Ex his omnibus oriuntur artium, fcientiarumque progreffus. Ex his ratio- cinandi robur , claritas , atque ordo . Ex Digjtizca bv GoosL' E arumque progrejftbusl 159 his denique politica arcana referantur, fu- perditionis myderia evanefcunt , ignoran- tiae velum vel retrahitur , vel in mini- mas partes fcinditur . Reliquum ed , ut de modo, quo veritas inventa aliis com-i» municatur, fedulo pertrahemus , C A P, VIII. i' W . De regulis , quibus explicanda ejl veritas . §. i<5i, TTOmo ex omnibus animan- X X tium generibus ed lolus f ; loquelae capax , qua fui animi fenfa ex- primit, Sed fi philofophi, fi magidri , ft genitores ipft defiderent , quod juventus utiliter hoc divinum rationis indrumen- tum adhibeat , hafce pauciflimas regulas ob oculos habent , §.id?.Reg. 1. Initio cujufque facultatis dicat magider quid ea fit , quae fuerit ejus origo, progrelfus , fata, fcriptores, ejus denique partes didinhe proponat . §. 163. Cur hoc P ut pueri fciant,quae fibi comparanda funt , atque ut totius materis habeant quandam delineationem ceu parva in tabula adumbratam . Pro quibus omnibus extricandis una , vel al- • , , ter* Digitized by Google 1 60 LeR. IV. De veritatum ortu , tera le£fio fuflkiat , ne rerum multitudi- ne detineantur pueri , qui paucis prxcep* tis funt imbuendi . §. 164. Reg. 2. Maxima cum brevi tata & claritate fimul controverfia; ftattis pri- mo proponatur; deinde fuas in partes di- vidatur; tum inutilibus refeflis, vel lon- gioribus expreflionibus reduftis , omnia fenfim fme fenfu explicentur. * • §.155. In hoc enim a pluribus erratur, nam neque problemata fciunt acute pro- ponere , neque omnes nodos extricandos vident. Sed omne tempus terunt in con- gerenda cujufque generis eruditione fine ullo ordine , & judicio , Haec eft fere Grammaticorum fcribendi ratio . §. 166. Reg.j. Vocabula definiantur, ut intelligatur , quid fit res, de qua agitur. §. 157. Hujus regulae negligentia impe* dit juvenes , ut bene addifcant . §. i< 58 . Reg. 4. Ex definitionibus effi- ciantur axiomata , atque poftulata , ex • quibus dein omnis propofitionum feries «ruatur. §. i6p. Haec optima docendi ratio eft illorum duntaxat , qui in rebus mathe- maticis confenuerunt . §. 170. Reg. 5. Definitis (cientis voca- £r ’ bulis, 7* . '• v •' t Digitizedjsy CyQgle * EnYf.mcjue progrcjpbut . i < 5 i bulis, fumatur a rebus fimplicio- ribus , a^acilioribus , ex quibus poftea ad maxime compofitas , maximeque dif- ficiles , atque involutas procedatur . At rationum catena ita arte colligetur , ut una alteri praduceat , atque una alteri ferviat . Ex quo poftremo integrum difci- plina fyllema compingatur omni ex parte connexum. Verum notetur. §.171. Reg. 6. Primo ne rationes fint in tanto numero, ut ab iifdem pene ob- ruantur pueri, neque fint adeo involuta, ut auditorum captum vel fuperent , vel defatigent : tandem neque fint tam elo- quenter propofita , ut auditores verborum concinnitate potius , quam ratiociniorum pondere convincantur. Verum oportet , ut rationes fint pauci (fima , clara , foli- da, ac naturali fimplicitate propofita. I- temque notetur. §.172. Reg. 7. Si in alicujus phaenome- ni enodatione defit certitudo , quaratur probabilitas. Quod fi hac quoque defi- ciat, quaratur verifimilitudo . §.173, Reg. 8. Si hypothefis non fuf- ficiat pro quafiti folutione in omnibus fui$ partibus, tunc illa hypothefis defera- tur , quaraturque altera . L §.1-4. > Digitized by Google l6l LcH. IV. De veritatum ortu , §.174. Reg. 9. Magifler {■^caveat ^ . ne fophifmata vel paradoxa , wl do£lri- nas novas auditoribus proponat, nam ju* venes hifce femel imbuti , facile in tur- piflimum fcepticifmum incidunt . Quin imo . ltudiofe doceat , qui libri fint fcepticQ- rum , ut eofdem vitent. §. 175. Reg. 10. Modum doceat , quo legeqdi funt libri , ut mentem au£loris , & fpifitum confequi poflint . Qua in re , juvat le£lio alicujus libri, atque a magi- liro notentur omnia ? ut difcipuli profi* ciant, §.175. Reg, 11. Doceat, quod pro a* liqua hitfaria legenda , addifcantur prius chronolqgia , ac Geographia ; itemqu® asthica, ac politica, alias nihil proficient' §,177. Reg. 12. In fiiftoria literaria , cure? -ut juventus prima veluti rationis (lamina in omqihus artibus , ac fcientiis agnofcar : faciat deinde notare earum pro- grefliones , atque quibus ex caufis a ma- ximo ad minimum devenere gradum , §. 178. Reg. 13. Praeterea homo eft natura i nertiflimus , ergo quantum ipfe ell, totum edftcationi debet' adeoque ma- gilter eum fedulo inftituat , maximeque io praceptis yit* civilis , nam fi cum non Digitized by Google Earumque p rogrejfibus 16$ non poterit efficere philofophum , faciat faltem bonum , & pium civem . . §* I 7 P* Nam fine fpiritu patriotico ho- mines fe mutuo deftruant , & fine re- ligionis idea , erunt Deo ingrati , aliis vero hominibus pemiciofi. §. 180. Reg. 14. Sed fupra omnia ju- ventutem ad laborem horetur , & ad- fuefcat, atque erga alios reddat benevo- lam ; nam hxc duo funt focietatis veluti fulcra , qua: corpus civile fullentant . §. 181. Reg. 15. Itemque exciretur in juvenibus amor erga genitores , qui ha- bendi funt totidem Dii terreftres;ex quo amor , & obedientia in illos oriri de- bent , §. 182. Reg. 16. Infuper qui alios do- cet , excipiat animo grato juvenes , eof* que curet reddere meliores , tam in eo- rum parte phyfica , quam morali . §.183. Quo a<£ corpus , iifdetn legen- dos exhibeat Piut. de fanitate tuenda: Hoffman de medico fui ipfius ; Pujatum de fanitate libratorum , picinum de vita fana : Gregorium* Horftium de tuenda ia- -nitate ftudioforum ; denique Tilfotum.. Quantum vero ad partem moralem , exci- tanda eff in ipfis proprii temperamenti , -i - - L 2 gro- 15 $. T.e'R. IV. De veritatum ortu , propenfionum., atque affectuum vis : iique fl. cendi , quibus ve&ibus moveatur , & a^at homo, ut fe ipfum perficere polfit. §. 184. Regi 17. Qnicunque alios do- cet , ut capta fecundet , non fibi propo- nat finem privatum , fed publicum bo- num , ac di&is , fa&ifque fe monfiret ho- minis amicum . Hac quo ad vivam vo- cem , quantum vero ad feripta fequentia tenerida funt , §.185* Reg. 18. In libris conficiendis obfervetur , num libri fint hiftorici vel dogmatici . Si hiftorici , videndum eft 1 ! de natura phoenomenis rraflent ; vel de artium , ac fcientiarum ortu , ac progref- (ibus. Itemque, §. x 8 < 5 . Reg. 19. Si libri de natura hi- ftoria agant , Iciat auSor in le£lorum a- nimis inferere naturalium affe&uum co- gnitiones , eofque imbuere perquam foli- dis principiis , Itemqdl non negligat ex- perimenta , inftrumenta , machinas , eo- rumque ufus . §. 187. Reg* 20. Si vero agant de ar- tibus 'liberalibus , ac mechanicis , ftudeat jnagifter earum principia invenire , pro- grefiufque tam afeendentes , quam defeen- dentes determinare» * ✓ 188, Digitized by Google Earumque proqrrjjihm . itf *y v §. 18S. Reg. 21. Si de hiftoria Utera* ria , defcribanrur illuftrium virorum vitas* eorumque inventa , patria , astas , difcen- di methodus. §. 189. Reg. 22. Tn imperiorum hirto» ria , perpendatur eorum origo , forma * progretTus , vicilfitudines, imperantes, vi» res, principia politica , & caulas , quibus vel creverunt , vel ruerunt . §. 190. Reg. 23. Si vero libri fint dog» matici , primo definiantur voces , deinde ordinate difponantur ratiocinia, tum per- quam folidis rationibus omnia compro- bentur. §.191. Reg. 24. Denique evitetur om- nis .pedantifmus : eruditio fit fapiepref • fparfa . Itemque res fint peregrina; , vel faltem tales appareant f lingua fit facilis, energica , ac naturalis . Haec de philolb» phandi regulis , quibus veritas & facile . invenitur , Sc inventa explicari' poteft , vel viva voce, vel fefiptis. §. 192. Ad hasc jam brevifllme expofita . omnis vis illius fubftantiae reducitur , quae Hos informat, plurium altuum , pluri um- que errorum , ac veritatum capaces red- dit. Ad quam rerum fummam omnis tam theoretica , quam prafSica tfa&atio revo* L 3 cata. Digitized by Google i66 Le6i.1V. De veritatum ortu , cata, quis mihi denegare poterit fpiritiim humanum immaterfalem effe,atq. immor- talem ? Hinc fi quis mihi fpiritus hu-» mini materialitatem vellet perfuadere , deberet primo oftendere , quod omnes mentis a£lus fint unius corporis inertifli-s - mi a&us. Quod Iicec quamplurimi ten- tarint , nemo tamen unus adhuc demon- ftravit . Quamobrem fi in hoc erro, quod animus humanus fit immortalis , malo potius errare , quam cum aliis vera fen- tire-. - , *. Iftr .jA I Digil i67 LECTIO V. DE LOGlCiE REDUCTIONE AD ARITH- METICAM ^ $* 1 * Ogltanti mihi fajpe nu- mero, atque animo re- colenti non modo fa- &a hiftorica , fed ipfa omnium fcientiarum , artiumque obje&a ^ ea femper nihil aliud efle vila funt , nili totidem mentis fup- • putationes* Quod quidem eft adeo Vefuna Ut nihil fupra* At licet philofophi nimis inulti & antiqui & recentes hoc perfun- ctorie dixerint , vefumtamen horum nul- lus rem explanarit * Hobbefius ipfe ma- ximus ratiocinator de arte computandi fuam Logicam infcripfit , at fub fpecio- fa hac denominatione nihil alitld fe- cit , quam Diale&icarri fui temporis ex- ponere * Burlamichius de jure naturae a- gens,.id quoque dixit* Et poft fturlartia- chium quamplutimi alii * En ratio * quae me impulit ad hanc leflionem ceteris aliis jam expolitis addendam , quae & pro L 4 rei Digitized by Google i68 LcEl. V. Dc Logic* rei novitate, & utilitate fimul requiret, ut majori adcuratione traftetur . Sed quor- fum hacc ? ut DialeSica: (tudiofi arithme- tica addifcendae neceflitatem aguofcant . Ad propofitunij §. 2 . Principio philofophia fi inti- mius infpiciatur , quanta quanta efl , fcientia numerica eft . Etenim in phy- fica fupputando cognovimus corpora ef- fe fua natura extenfa , impenetrabilia , divilibilia, inertia . Itemque cx iifdem a- lia eflfe fapida, alia infipida , opaca, vel lucida, vel mollia, vel elaflica, vel du- t a , eadem mentis vi qualitates corporum peculiares a metallorum , fofliliumqaie na- ' tura ufque ad ftellas ipfas nebulofas defi- nitae fuerunt . Hoc maximum naturae fy- fiema conditum efle ab eo ipfo, qui tot miris inexplicabilibufque legibus eum re- git ac gubernat , nonne haec fcientia no- bis certi fit me aperuit ? Qtiar alia facul- tas potuifTet determinare corporum prin- cipia , eorumquc combitlmones ; quae naturar progreffus , ejufque tam praete- ritas , quam futuras revolutiones , nili divina mentis fupputatio ? Ad hanc igi- tur referenda funt in fvftemate, tum phy- fico, tum morali legum ornatum, ac vi- - rium \ Digitized by 4 V ReduHione ad Arithmeticam» i6g rlum determinatio : ia sethica tempera- J menti , propenfionum , atque affeftuum docilitas : in politica imperiorum origo , formas, progrdfiones , viciflitudines, artes, bella , leges , ftatuta , Si mores ; in jeco- nomica Familiarum inftitutio , artium ortus , prolis educatio , moralis unio , bonorum fucceffio , rerum permutatio , vitee commoda , ac domeftica tranquilli- tas : Ad hanc quoque refertur ipfa hilfo- riarum omnium philofophia : ad hanc , Cronologia , ac Geographia . Quid multa? Ipfa Theologia facra majoribus noltris di- vinitus infpirata , nobifque tradita etiam a mentis vi pendet. Nam nifi iidem u- triufque Teftamenti certitudinem fupputa- viflent , ipfi neque credidiflent , neque no- bis propofuiflent . Cum ita res fe habeat, nonne unus hebes ac plumbeus de fum- ma Logicas cum arithmetica analogia po- terit addubitare ? Quod cum primo ad- fpeflu tironibus involutum atque dubium videri poffit, idcirco exponam paulo lon- gius, quam res tanta dici pofeit. §. 3 . Primo arithmetica eft fcientia , quae mentem inftruit , ut ea expedite ac refte fuper quibufdam cyphris rvumericR operetur . At qua de caufa ? ut nempe veri- Digitized by Google i 70 LeSl. V. De Lo^tca veritates inveniat. Haec (cientia licet quarrt- plurimis contineatur reculis ut additione, fubtradione , multiplicatione ac divifione attamen additio * fubtradio , multiplica- tio, ac divifio tam in quantitatibus inte- gris , quam in fradis 'cujufquc generis ad additionem , atq. fubtradionem reducuntur. Itemque recula aurea , Tocietatis , alliga- tionis, pofitionis, ac combinationis ; hae omnes , & fi quae fmt aliae etiam infi- nitae duntaxat revocantur , ad regulam au- ream . §.4. Etenim multiplicatio nihil aliud eft , quam ipfa additio concifa , & divi- fio eft ipfa fubtradio . Sic fi mihi mul- tiplicandum eflet 8. per 4. duos modos adhibere poffum * vel 8. quater fcri- bam , fadaque fumma habebitur 32. al- ter modus eft fi 4. accipiam odo ; vel odo accipiam quater ; produdus erit fem- per 32. ex quo patet multiplicationem non effe nifi ipfam additionem compen- diofam . §.5. Id ipfurri dicendum eft de divifione; nam haec eft ipfa fubtradio, cum hoc uno difcrimine, quod fubtradio fiat femel, fci licet ex quantitate majori dematur minor, ut quod / 1 : rema- f . i v_, • t Digitized by Google Rcduttione a (i Arithmeticam . 1 7 1 remanet , videatur . In divifione vero fubtra&io fieri debet fecundum numeros di viforis . Sic fi dividere vellem 484. per quatuor . Fieri debet in uno quoque nu- mero ; hinc primo ingreditur femel , in fecundo bis, in tertio etiam femel, quotus erit 121. Ergo in primo numero fubtra- ftio fuit unius numeri 4. in fecundo fub- traftio dupli 4. & poftremo etiam unius 4. Ex quo etiam liquet divifionem non efle , nifi ipfam fubtra&ionem . Quod quidem non intelligendum folum de nu- meris integris , verum etiam de fra&is ,, ac de fra&orum fra&is, .< ) §. 6. .At fi quis inquiet ; ad quam re- gulam referuntur potentiarum elevationes, atque radicum omnium extra£liones ? Ref- pondebitur , .quod potentiarum elevatio- nes fola multiplicatione conficiantur : ex- tra&iones vero radicum cujufque generis & multiplicatione, ac divifione, hpc eft ex additione, & fubftra&ione fimul eruan- tur < 7. Sequitur poftrema fcientiae ®ume- ricje regula, qua; eft fola aurea , ad quam quotquot funt , omnes reducuntur . Ve- rum quid contidet ha:c : nifi quo pado ex tribus datis cognitis numeris inveniri poflic tft LeBi V. De Logica poffit quartus proportionalis incognitus ? Hoc parumper perpendamus ia tironum gratiam . §. 8. Ad quatuor clafles , omnes pro- blematum numericorum refolutiones vul- gares arithmetici reducunt , nempe ad re .4 gulam auream five trium ; ad focietatem.* ad alligationem , atque ad falfam poli- tionem . §.p. Primo regula aurea five dircCa , vel indireCa ; five fimplex vel compofita eft inventio, quarti numeri proportionalis poft tres datos ut 4. boves ararunt 8. terra; jugera , quot jugera araflent 16. eodem tempore ? Itemque 4. meflhres me- tunt quamdam Tegetum quantitatem 8. diebus , quanto tempore eundem cam- pum mefluilfent 16. meffores ? In utro- que» problemate femper quartus propor- tionalis inveniendus eft j cum hoc uno difcrimine. In primo problemate multi- plicatis fecundo, 8c tertio numeris , pro- ducum dividatur per primum , hoc eft 128. per 4. quartus proportionalis eft 32. Ib fecundo autem problemate multiplica- tis inter fe primo cum fecundo, produ- Cum dividatur per tertium , videlicet 32* per 1$. quotus hoc eft quartus proportio- nalis Digitized by Google ReJuHtone ad Arttbmetram l 173 miis eft 2.. Sin autem utraque fit coni- pofita , confiet nempe quinque numeris , tun~ reducuntur ad tres , & fiat quoque fimplex , ac regula efi eadem . §.9. Ad hanc quoque regulam refer- tur illa focietatis .tam fimplex , quam compofita . Hinc fi dicam : 2. Mercatore cum quatuor fcutorum millibus lucrati funt 500. quorum alter pofuit 800. alter vero 5 oo. quantum unicuique debetur? Tunc fiat : 4000. dederunt lucri 500. quantum 800.? Item^ue 4000. lucrata funt 500., quantum 600. ? Nonne haec eft ipfa pri- ma bis , ter, quater , centies, totidemque repetenda, quot funt mercatores? §. 10. Id ipfum dicendum eft , fi fit compofita , in qua dividendum eft lu- crum, vel ammiftio pro ratione capitalis, ac temporis. Ex.g.3. fint mercatores , at primus pofuit 3. millia pro 7. menfibus, fe- cundus 6 . millia pro 14. menfibus , tertius vero 1000. pro uno menfe quiq. lucrati funt 1876. quaeritur quantum cuique debe- tur? Tunc ita inftituatur regula fi 10000. 1875. quantum 3. millia per 7. menfes? 2. quantum 6 . millia per 14. menfes? tertio quantum 1000. per menfem unum? fafla terminorum reduftione, omnium problema- tum Digitized by Google 174 L&- V. De Logica * tum refolutiones funt omnino utque i 11» jam di£la r «amo? §. 1 1* Huic accenfenda; funt reliquas regula: , hac eft alligationis , ac falfa; St duplicis politionis , progreflionis , combi* nationis ; ac fi qua? lint alia; per quas omnes libentilfime excurrerem , nifi res dfet adeo manifefta , ut de iis loqui fru* ftraqeum putetur. ' §• ia. Ex di£lis conflat fcientiam ni*, mericara tres duntaxat regulas comor©, hendere , additionem , fubtravlionem ; at- que regulam auream . Cum autem haec f>oftrema cujufque generis fit , fo!a mul- tiplicatione , .ac divifione , fcilicet fola additione, ae fiibtraftione conficiatur. Se- quitur omnes arithmetica; regulas ad fa- lam additionem, ac fubtraftionem reduci. §. 13. Diale&ica tantopere a Graecis exculta, deinde a noftris poli literarum inftaurarionem, ad inftruendum Intelle£hira, ut omni loco, ac tempore veritatem in* veniat , tendit . Hinc finis ejus eft men- tem perficere , errores vitare , veritatef- 1 • . . - . : que fr" • ' " ■ — " 1 ' ) »'■ 1 ■ ■■ . ■ (a) Legantur tabula numerica Profla- fnrafts an, 1610, .ub Erwert odita , qui- bu% Digitized by Google Rcduftione ad Arithmeticam . 175 que detegere . Sed qu* eft cogitandi ma- teria, quxque ipfius mentis vis ? atque energia ? §. 14. Refpondetur cogitandi mate- riam a fenfuum ufu provenire , qui cor- porum imprefliones excipiendo mentem tion modo quafi excitant, ac acuunt , fed quoque eandem imbuunt tot tantif- que rerum ideis, ut quadam nobis inco- gnita vi eas inter Te modo conjungens , modoque feparans ex veritatibus notis ad incognitas deveniat . En itaque totum fcientiarum abditiflimum mytterium ma-» nifeftatum : En fcieqdi arcana referata : en denique ars illa pene divini, qua in- telle&us fupra res humanas fe erigens ad peleftia perfcrutanda adfpirat , §.15. Quibus 1 ex omnibus profero in- telligitur fenfationes efle cogitandi obje- flum, ac veluti materiam : mentis vero artificium in judicando , ac ratiocinando effe pofitum . Sed quid judicium , quidve ratiocinium? *• •• §. 16. Judicium eft quidam mentis a- r . ftus — — * — • ; — bus multiplicatio , ac divifto additione , 0 * fubtra&atione abfolvuntur . • iy6 Lctt. V, De Logica ftus, quo ideas inter fe ieparamus , vel eaidem conjungimus: fic dicimus: Petrus e/i dottus: Petrus non efl ovis. In primo judicio ne6litur do6lrina cum Petro ; in a- lio vero disjungitur ovis proprietas a Pe- tro. Verum dari poliunt certitudines tam intuitivae, quani demonllrativae . Ia intui- tiv^s liquet judicia non efl'e, nili itidem, vel additiones, vel fubtrafliones, hoc eft judicia affirmativa ad additionem , negati- va autem ad fubtra&ionem relerri . Quo autem referuntur ratiocinia , ac tot vul- gariffimi argumentandi modi? §.17. Ex di£lis in toto Logicae curfu, omnes mentis ratiocinationes fatis confiat elfe duarum idearum relationes cum ter- tia : nam fi eontigprit , ut quod inter duas ideas relatio non mihi innotefeat , tunc «afdem cum alia confero . Cui tertiae vel ambae conveniant , vel minime . In pri- mo cafu ratiocinium dicitur affirmativum, in fecundo negativum . Sic fi quaeratur ; folis moles eline ignea ? Itemque plantae funt animatae ? neque in primo , neque in fecundo quaefito video quid mihi affir- mandus vel negandum fit inter ideas ea- M rundem relationes , hinc ad refolvenduni primum quaefitum .tertiam ideam veluti in auxilium fumam, ac dic^n: quidquid u, ' rit , Digitized by Google Reduftione ad Arithmeticam . 177 rit , ejt igneum * fol autem urit , efl igi- tur igneus. In quo fyllogifmo, tertia id- ea , oim qua duas alias comparavi , eft quicquid curit. ut qua; eidem conveniunt, inter fe quoque conveniunt. Itaque eidem urere conveniat tam natura ignis , quam folis . Ex quo poftremo conclufum eft , folem efle igneum . §. 18. In fecundo quasfito hanc aliam ideam in auxilium fumam : qua ex fe moventur , funt animata . Plantae autem ex fe non moventur, ergo non funt animata. In hoc Tyllogifmo tertia idea eft cx fe movere , cui convenit efle animatum, at quia eidem non convenit plantarum na- tura, proindeque conclufum eft plantas non efle animatas . §. ip. Ex hifce duobus exemplis ,«fit manifeftum ratiocinium efle illud ipfum , quod in Arithmetica regula aurea , five trium , hoc eft ex datis tribus terminis vel veritatibus notis , quaritur quarta in- cognita . Sic in primo fyllogifmo verita- tes notas, funt. l.Quicquid urit . 2. Iqnis. 3. Sol urit . 4. Terminus incognitus fol efi igneus . In alio exemplo : 1. Quod ex fe movetur . 2. Efl animatum . 3. Planta non femoyentur. Ergo planta; non funt ani- M nu- Digitized by Google J7$ Left, V. De Logica ruat* efl quarta veritas incognita , Con* itat itaque ratiocinium efle quoque regu- lam nurnericam , Quantum ad caetg*as ar* gumeptandi rationes apud vulgares cogni- tas , ipfe pon iunt , pifi diyerfe unius fyllpgifmi modificationes , 2 p. Ex quo fit, ut illud ipfum Diale- ctico contingat in quxfitorum folutioni- bus, quod arithmeticis in fuis problema- tibus refol vendis f Hi enim quartum ter- minum proportionalem incognitum poft tres datos nofos , femper inveniunt vel multiplicando fecundum cum teifio , vel primum cum fecundo , eorurpque produ- Ctum yel dividunt per primum , vel per tertium , Sic quoque Dialeftjci medium terminum varie combipando cum fuis ex- tremis modo directo, modoque reciproco omnes fyllogifmorum formas conficiunt , Jtemque f; quis ratiocinii naturam per-, pendat , inyenif eandem ad ipfum judi- cium referri , etenim in fyllogiljno aliud pop fit , quam duas yoces prius ad ter- tiam , deinde inter fe referre , Sicuti igi- tur quotquot dantur numericae regula: , omnes ad additionem atque fubrraftionem revocantur, ita etiam omnes regula: Logica ad unum judicium vel pegativum, vel affir* s Di( ed by Google *R.cduftione ad Arithmeticam . 179 mativum , hoc eft ad ipfam etiam addi- tionem , vel fubtra&ionem referuntur . Hazc cum ita fint , quifque intelli- git primo , quod ficuti Diale&icus ope- retur in ideis , ac fenfationibus , fic arithmeticus in cyphris numericis : 2. Intelligitur , quod utriufque finis fit i- dem hoc eft veritatis inventio Etiam intelligitur , tot regulas dari in una, quot in altera . 4. Denique patet mentis ope- rationem in utraque efle eamdem 4 His demonftratis , nonne fequitur inter has difciplinas dari maximam analogiam ? Non- ne Logicaj ftudiofo efle perquam necefla- riam numericam fupputationem? nonne de- nique fequitur mentem hac exfufcitari , acui nobilitari ? §. 21. Quibus ita potius inchoabis', qnam explanatis , patet numericam fup- putandi rationem omnibus efle necef- fariam , maximeque Diale&icis . At fi jethicas, fi oeconomicus, fi politicus fint ejusdem expertes , habendi funt bardi , & tanquam ftipites ac trunci . Quis enim fe ipfum regere ac vincere potuerit nifi prius proprias vires tam phyficas , quam morales fupputaverit ? quo patfto aliquis fe cohibere prafumat , nifi antea & tem- M 2 pe- ■ . Digitized by Google Left, V, De Logic a peramenti , Sc propenfionum , &affeftuum impetum definierit ? Quomodo denique focialis , nifi propria & aliena jura , ni_ fiqqe propria aliena officia ante pra> calluerit ? ^ §.22. Quid tandem dices in aeconomia civili, ac politica ars numerica cum noftro tempore ^paucis rrtagiftris docenda , paucifli- jnis vefo difcipulis addifcenda eadem defera- tur? Q infantuli natura: humanae afelli! Pof- funtne refle profpereque procedere a:que pes domeflicaE , ac civiles fine ulla nu* merica fupputatione ? Quomodo enim fci- remus hominum multitudinem , qui hunp regnum incolunt : quomodo confummatio- riis quantitatem* frugum copiam, animalium fruflum , commercii extenfionem , indit- uri» produ^qm ? fine hac fciremps na- vium numerum , regni fijperficiem , ter- rarum omnium produttjones , veftigalium ' yim , hominum cujufque coetus lahores , vita: commoda, fortunas, bona, atates, morbos periodicos , curationes ? Penique fine ulla fppputandi arte quisnam fcire pollet , hujus regni prafeqtem , ac pme? yitum ft^tum, & quodammodo etiam fu- tqrum pracogpofpere ? Quid multa? Non« Digitized by Google i RcduEltorte dii Arithndeiicdrti . i8f fltf prafens totius Europae floritas 1 uni computanJi fpiritui tribuenda eft ? §. 23. Ex di£lis igkur hanc in aper- tiflimam coriclufionem venio i quod fi qui impetent , re£le facillimeque compu- tant , ejus regimen eft philofophicum j artes , fcientiaeque florere debent , at- que flatus omni e* parte effe debet fecu- fus ac potens* Contraque fi ubiqud men- dici , otiofi , ignavi , fiagitiofi : fi ex fla- tii extrahantur materiae primae * atque im- mittantur aliorum induflria: i fi ars pe-* cuaria negligatus ac commefcium Vile- fcat : fi aftifices , agriculae , ac laboriofi lngentiffima ve£ligaliuni pondefe dppri- mantur : fi ftupidi } Vafri, atque iftfcied- tiffimi fublimantuf , deprifnentufque ho- li efll & induflriofi : fi denique rtlufici f hi-* flriones 1 mimi , balatrones ifiagnifice ex- cipiantur , literatique autem viri faceflt , dicendunl in illo flatu artem computan- di prorfus ignoraii * Inoumbac itaque huic fcrentiae quilibet Logicae ftudiofus 1 iri fuifque operationibus confenefcac * Marti vifum eft , quantum aeque paupefibi» prodefl i locupletibus arqufe i sfque ne- gle£U viris 1 pueris , fenibufque nocebit « 1 ARTIS RECTE C0GJTAMD1 * SEX lectionib. contenta Stl»f O ? H s \ 1 . JN USUM LOGIC JE TIRONUM , LECTIO L De exigua bijtoria Logica ComrrtentaAo * Diafeftica, qu# efl afS perficienda ra- tionis humans, a Grsecis orta Zenoni E-' leati Parmenidis auditofi i & adoptione filio tribuitur, cujus progfefiio f ac fata tum apud antiquos ^ tum apud recemifti- irtos ufque ad Abbatem Angelorium Pa- trem Coeleftirtum brevirtime d£fignatitur * Itemque itir praecipuis fcripfofibus, cjuid itl iis ^culpatur , quidve laudatur fine par- tiurti lludio exponitur, f LECTIO IL De origine aperntiattunt ‘R.ationii huma* na , ejuj que maximis progrejpbus , * Cap, I. Ex omnibus animantium ge- neribus tiobis huc ufque. cognitis 1 unus M 4 Jio- homo vi j. 12 rationis caeteris prsfcftat > quia hujus facultatis beneficio fe ipfum , &' peiie, infinita alia objefta exteriora cognofcit. Sed quo pa£to ; nifi corporum exteriorum diutinis experimentis in fuos fenfus ? Quid fenfus , iiift qu&dam orga- na,- quae nos videmus, tangimus , ac di- vidimus ? Verum quae ita funt, corporea funt . Homo igitur corpore confiat, Item- qae quilibet homo fua natura ducitur ad veritatis inveftigandae ftudium, 3 d bonam comparandum , ad malum declinandum # Infuper rerum ordinem , pulcritudinem , jufiitiam , honeftatem , liberatemque di- ligit. His addite tot divina rerum inven- ta , tot artes , tot dtfciplinas , quae om- nia nonnifi ab homine plumbeo materiae folidae , atque inertiflitnae tribui poflunt * , Denique nonne maximum eft animo ipfo animum videre? Quare homo etiam fpiriro confiat. Sed qua via is ad veritatem inve- niendam contendit, ea tam theoretice, quam pra&ice Loricae tironibus enucleabitur . Cap. 3. Senfus , qui funt totidem a- nimi fenfationum fulcra y quibus mens veluti excitatur, concutitur, atque auge- • tur, re£U difiiogutmtur in exteriores, & in interivres. Primi funt quinque ©mrri- - • ' < funt \ Digitized by Google r i bds perquam rloti , quique ad unurit ta* ftum omnes reducuntur. Interiores vero funt memoria , temperamentum , affcttus y attentio , fcrtfufque moralis . Horum om- nium vis facile determinatur ex ratione tum organi , tum virium corporis pre- mentis . *• ' Cap- 4. Cum fifie objeftis exterioribus nullae ineflent in homine fenfationes , 8i fine lais nulla in effef fcientia; proin- de tot dari debertt quolibet in homi- ne fenfationum genera , quot in eo daH- tur feqfus . At in fenfationum ferie pri- ma eft noftri , extcriorumque corporum exiftentia . Cap. 5. Deinde perfaepiflime ex urtl in aliam fenfationenti tranfurtas , ae fepe in eadem immoramur . Eti cejfatio ac du - ratio . Verum fenfationum ceflatio, ac du- ratio in nobis non fiunt ni fi vel eunt voluptate i vel cum molejlia quibus dein deftderia , atque abominationes exci- tantur. Itemque remotis ^)bje£lis etiam ea fentimus,' ac fenfatioftes funt in ratio- ne attentionis, vis phantafticae , atque in- digentiae praefentis . Ex quibus clare li- quet animum humanum quamplurimis ha- bitibus imbui, fcilicet fimpliciter fentietr- di. di, fentiendique voluptates, dcfideraricli ^ deteftandi , rcminilcendi , atque imaginan- di. Ex his etiam liquet animum uno fenfu tot habitibus imbui , quot ex cen- tum , fi eidem ineflent . Cur igitur tam multiplices. p Ut fetfiationunl multitudo au- geatur* * Cap. 6 . Sicuti eX fenfibus fenfationes , ita ex fenfationibus mentis aftus oriun- tur . Hi genefatim fiint perceptio , refle- xio i conf cientia , meditatio , imaginatio , ab [trabi io , perceptionum compofitio , earum- que refolutio* Quotum duntaxat praicipui adumbrantur. Cap. 7 . Perceptio potius nomine, quam te ab idea diUinguitur , nam eadem rei Uotitia ad itietitem referta dicitur percep- tio , ad obje&ura vero relata dicitur idea • Ergo quotquot funt idearum genera , to- tidemque etiam funt perceptionum clafles * Idese omnes dividuntur vel quo ad ea- rum ortum i vei quo ad earumdem na- turam , vel denique quo ad rrledtem • Primo cafu , funt vel adventitia ad pri- ma ‘ Vel fecundari a - ac reflexa * Secundo cafu funt , vel firrtpljces i vel Compoflta . Tertio autem cafu , funt , vel clara 8c obfcura \ vel dtjlmbla & confufa ; Vel com- ple- Digitized by Gi . 5 plet a & incompleta ; vel adaquata Sc tna- d aquata « Itemque dantur abfoluta O re- lata ; reales ac cbimerica J fmgulares , pe- tuli ares , atque Univer falci . Cap< 8. Mens humana non iolum ideas direRas, fed quadam nobis inco- gnita vi eafdem inter fe comparando , ea- rundem multiplices relationes quoque per- cipit. Id quidem contingit, vel ox fum fimplici comparatione J vel eX ea&- rum collatione cum tertia 1 ut in utrifque convenienti* , vel difconvenientiae relatio nobis ad pareat . Ex qua duplici Rationis -hu- mana; vi innumera; aliae veritates nobis irt- notefcunt^ quas alias omnino ignorarentur. Uterque hic Mentis a£lus eft duplex ^ nem- pe affirmans * ac negans « En judicium i en ratioctnatto • Ex diftis colligitur ino* dum cognofcendae veritatis reduci * ut fciatur , vel uti funt ideae in fe ipfis , vel tarum relatio, quam vel inter fe habenf, vel cum tertia . Primus modus dicitur per- ccptio, alter judicium, tertius denique ratio- cinatio. Sed quidfoEC poftrema , nifi ipfa perceptio ? Mens itaque vel dire£lo , vel reflexo motio obje£ta, five omnes verita- tes percipit ac c^gnofcit. Cap. p. Univerfa huc ufque adumg» f bra- Digilized by Google 6 btata (1 quis fecum ipfo animo fecoluS* 1 rit , profe&o inteiiiget non modo primi- genum hominis ftatam efle inficientis u- niverfalis , atque ex inficientia ad fcien- tiam trttnfire uno fenfuum auxilio ■ vetum etiam inteiiiget , qua lentiflima progref- fione ad maximurti fciendi gradum ipftnu pervenifle* Etenim cum ejus pra:ci pus fa- cultates fint memoria ^ Ratio , ac Pbanta- fta ; itemque cum univerfa idearum noftra- fum obje£la fint Deus , natura , Bc homo ipfe ,/ qus omnia unaquaeque fatuitas’ in unoquoque horum ebjefto invenit adecr funt multa, adeo prodigiofa , ut is pene divinus fit habendus < Hinc artes * hinc difciplins , hinc tot prsclatai , utiliflima- que inventa . Veruna fint hs univerfas Rationis humans vires? Perfequamur re- liquas • ror.- • • . . , L £ C T i 6 iil. De ortu , ac pvogreffu Signorum j quibat mentis aRus explicantur < Cap. u Homo intimiora atfimi fui fenfa tum voce ^ tum f^fiptis aliis com- municat . Nonne eft divifta domina loquendi vis ? * • . • Digitized by C vis ? nonne homini illa tribuenda ? Is eft qui ex fuo primigeno flatu muto primo {ignis naturalibus fe expreflit , tum tem- poris progrelTu, cum paflionibus neceflita- tum numero perauflo , creverunt quoque vires fe explicandi . Hinc immoderati cor-» poris motus ; hinc clamores ; hinc a£lio* «nes ; hinc mira articulatorum Tonorum in-» ventio; hinc denique linguae . Deinceps cot gnita etiam fuit loquendi neceflitas homini-» bus loci , ac temporis ratione remotis . En emblemata ; etj fymbola, en hierogliphy- ca, en fcriptura. Voces itaque funt quxr dam animi fi$na , quae in naturalia, atr que in artificialia jure dividantur. Cap. 2. Cum Tonorum articulatorum fjuis fuerit interiora animi fenfa exprime- re , ergo ha;c inventio elfe debuit analo* ga ad declarandos cujuslibet paflionis e-» tiam vehementifhmse gradus . Ex hoc lin- guarum profodia exorta fuit, qua; confiam tiflime figBorum copiam Tequitur .Ex hoc vocum modificationes , Verum ex quo linguarum energia, varietas, augmentum, magnitudo , elegantia , ac perfe£lio ? o- mnia ex climate , imperio , religione , educatione , literarum , artiumque pro, grelfibus , quibus bene determinatis , lin- s guarum omnium indoles etiam adcuratifli- mc definitur. Cap. 3. Cur in oratione tot tantaque partes? Cur tot nominum, verborumque inflexiones , quae adolefcentes tantopere excruciant ? alia; ad loquendi ornatum , aiixque ad orationem efticiendam clario- rem inferviunt . Quod autem fpeftat ad nominum genera , illa totidem funt , quot idearum clafles , quas ipfa denomi- nant. Has numera & illa habes. Cap.4. Sicuti ex limplici , vel compofita idearum combinatione, judicium, ac ratioci- natio oriuntur, ita ex fimplici, vel compo- fita vocum unione , propofitiones , atque fyllogifmi nafcuntur. Quo fit, ut propofitio fit mentis judicium verbis expreffiim , fyl- logifmus vero ejufdem ratiocinium proposi- tionibus declaratum . De utrifque. Quo ad propofitionem , ipfa eft duorum termino- rum unio , vel eorumdem feparatio ope alicujus verbi , cujus eft affirmare , vel negare. Hinc patet in omni propofitione ' tria inefle , fcilicet duo termini j, fub -' je&um , prtdicatnm , ac verbum , Ex terminis eruitur propofitionum materia ex eorundem affirmatione vel negatione, forma ; denique ex majori , vel minori tgs Digitized by C terminorum vi , ac potentia propofitio- num quantitas oritur. Que in propofitio- nibus funt praecipua. Primo Propofitiones funt vel neccjfari#, vel impojfibiles, yel co/iti- gentes, pro ut praedicatum fubjeflo convenit vel di Icon venit . Dantur infuper fimplices ,#c compofit# ; itemque compofitap ‘tam aperta, quanv latentes . Dantur denique fwgula- res , particulares , atque univerfales , qua? in metaphy ftcas ac morales , in effirman* tes , vel negantes omnes diilinguuntur , Cap. 5 , His omnibus fcholaftici addunt quoque appositionem , ccquipollentiam , ac co mjerfionem propofitionum , qua? reap- fe non funt , nifi totidem verborum .ly- fus . At non ita Definitio , ac Divifuj , qua? quafdam peculiarem habent regulas , ut fint re£t«e „ Quibu$ .omnibus addunt automata , pofiulata , problemata , theore- mata , corollaria , lemmata , & Ii quae alia^ quibus maxime Geometrae utuntur. Cap. 6 . Sequitur fyllogifmus , qui poti eft nili trium propofitionum concatenatio quaedam , quarum prima? duaj fi cum tertia conveniant, vel diiconveniant, ipfa quoque debent inter fe convenire , vel difeonve- nire. Quo patet in fyllogifmo tot pro- pofitiones requiri , quot funt termini , qua- 'io quarum duae prima: preemijfee , poftrema vero confequcitia dicitur. Verum hujuf- modi propofitiones ita inter fe colligan- dae funt, ut tertia duas primas, five ex- tremos terminos uniat . Syllogifmus ap- pellabitur fingularis , particularis , atque univerfalis ,* fi confequentia ejufmodi fue- rit, Denique variae fyllogifrai figures , fi- ve medii termini modificationes, nonnifi verborum ludum continent. Cap. 7. Quid fi mentis aftid majori, vel minori propofitionum numero fit ex- plicanda? Tunc fi major propofitio fuerit evidens, tacetur jefficieturque entbimema , Si cuique propofitioni addatur ratio, ori» tur epieberema quod oratorium potius , quam Logicum argumentum eft . Si tres propofitiones non fufficiant ad manifeftan- dum per q#am longam atque implicatum, ratiocinationum filum , fyllogifmo adda- tur enthimajna , & fit profyllogifmus . Si neque hic fufficiat , tunc feries quadam propofitionum orditur , ac fit forites . I- temque fi a partibus ad totum , vel con- tra , habetur induRie , Si ex rebus notis ad incognitas procedatur, exemplum efi . Si denique adverfarius , quocunque fe ver- tit , perjfringatur , dtlamatc ipfurn feries , Digitized by Google Verum quid eft hac tanta vulgarium ar- gumentationum varietas , nifi ipfe fyllo- gifmus , vel ejus modificationes ? Qui- bus omnibus patet , quod ficuti omnes mentis a£tus ad unam perceptionem, ita quotquot funt ejufdem expreffiones ad u- num fyllogifmum revocantur . Unus ita- que fenfus fufficit ad omnem rationis vim ' enucleandam, ad eamque aliis exprimendam, fufficit unus fyllQgifmus. Quare fenfus a- liquo modo rationem creat , fyllogifmus vero eam quafi fenfibilem reddit. Hac de Logica Docente . Sed quorfum hac ? ut nem- pe cum Utente errore? declinemus, verita- tefque inveniamus. T... ’ . . : ■ ' • LECTIO IV. . De errorum ortu , ac progrejpbus .’ , Cap.x. Cum univerfa mentis ideae ex fen- fxbus , fint atque ex abftra£tione, nafcimur ergo omnis omnino cognitionis expertes . At fimulatq. exorti, uoftros animos Pa- rentes , nutrices , . magifter , fcena , ac po- pulari» praejudicia depra vant . Quid itaque error nifi idearum , vel earumque rela- tionuiB piyn obje&is exterioribus contra- ; N ' rie- Digitized by Google 12 rietas . Quid ignorantia , nifi cognitionum privatio ? utriuique caligine intelle&us of funditur . Ex hoc tanta errorum copia Mentis imbecillitas, artium, fcientiarum-» que imperfe&io . Ex hoc tot tantaeque abfurditates , repetitiones , judiciorum fal- fitates , alia:que innumerae mentis huma- nae aberrationes . Cap. 2 . , & 3. Quibus pofitis , non»® errorum fontes in tot clafles funt diftin- guendi , quot funt fenfus tam exteriores* quam interiores , uno excepto fenfu mo- rali ? Qui cum fit omni reflexione , ac quolibet examine anterior, nufquam ab eo decipimur. Cap. 4. Mens fit ex fenfationibus , has autem ex fenfibus.At horum finguli funt fallaces. Fallaciflima itaque eft quoque mens. Errat ergo in fenfationum percep- tionibus ; errat in fuis judiciis , & ratio- ciniis : errat ex nimio novitatis amore' ex fcepticifmi fpiritu inconfiderato , ex argumenti analogia , ex libertatis abufu* ex nimia curiofitate, ex partium ftudio, denique ex ambitionis affectu . Hinc tis debilitas , meditandi inertia , brevitas* ac tarditas . Cap. 5. Cum voce* fint totidem animi in- Digitized by Google $ n inftrumenta , vel rerum (igna, mens errat in iis ^ dum eas adhibet vel fignificationis expertes, vel obfcuras,vel ambiguas, vel ablolutas , quae funt relatae ; errat fi iif- dem vocibus utatur , quae funt indeter- minatae fignificationis. Errat denique mul- tipliciter in propofitionibus , totidemque in fyllogifmis , definitionibus , ac divifio- nibus . Ex hoc rerum confufio , morum , opinionumque corruptio . Ex hoc focie- tatum , atque imperiorum viciflitudines , eorumque pernicies . , » • < * ** , » LECTIO V. De veritatum ortu , eorumque fnogrejjibus . Gap. i. His ita remotis obftaculis , re- liquum eft ut tandem via explanetur , qua in facrum veritatis templum ingredi pofiimus. Ex hoc ordo five methodus , qua veritas invenitur , eaque adinventa aliis communicatur. Ex hoc Logicae finis. Logicorumque conatus. Sicuti igitur error cft rerum difeon venientia cum noftris per- ceptionibus , ita veritas eft rerum con- gruentia cum noftris conceptibus .Ex quo fit, ut veritas fit realis fi obje&is conve- N 2 niat, Digitized by Google H . menti idealit , fi neutri'* imajgt- «tfrw.Jtemque fi rebus materialibus phy» fica , five Logica, fi abftra&is metapbyficr f fi denique figna animo- refpondeant, veri * tas JEtbka appellatur , Cap. 2. Nota , qua mens verum a fel- fo diiiinguit , non funt foli fenfus , neque fola mens , neque Cartefii evidentia, qua; petitionis principio laborat, fed una dubi- tatio , qua; nos rerum nodos videre , ac re- folvere facit. Sed quo ufque dubitandum erit ? contradi&ionis principio definitur , Repugnat enim dubitandi progreffus in in- finitum . • * r O A i Cap. 3. Omnis veritas vel’ a principiis, .vel ab eorundem conclufionibus deducitur, prima dicitur intuitiva ac Logica , altera ■ abftraSla atque difcurftva. Datur tertia , qua; aliorum fidei innititur , diciturque ‘ moralia . Omnis veritas habenda eft tan- quam aliquod totum , quod ex omnium relationum complexu , quae funt inter i- deas, eruitur. Ex his deducitur , quod fi omnes idearum, connexiones , vel contra- di&iones nobis innotefeant, tunc veritatis certitudo vel falfttas habetur . Sin vero earum duntaxat pars aliqua cognofcatur, probabilitas , vel verifimilitudo oritur . - Sed Sed quot pa&o veritas Wenituf , tnven- taque aliis communicatur? Cap. 4. Ars i five ordo , quo utraqixi conficiuntur, eft methodus^ qua vela par- tibus ad totum s vel ab hoc ad illas pro- ceditur . En methodi 'varietas tam fyntbe - tic£ , quam analitica , quarum altera in- venimus, altera veritates docemus. Quo autem pa&o methodus a Logico adhi- benda' eft in veritatum intuitivarum , at- que difcurfivarum inveftigatione * breviter differendum eft - Principio in certitudine phyfica , vide fenfuum organa fi fint vi- tiofa ; fi objefta in debita diftantia ; fi medium per quod lux tfanfit * fit fim- plex ; fi lucis copia fufficiat ; fi itiftru- menta quae adhibeas , fint perfe&a , fique iisdem optime utaris * Cap. 5« Secundo in certitudine difcut* fiva, perpende num fubje&o praedicatum conveniat , necne : Itemque fi veritatum relationes a definitionibus , a poftulatis , atque ex axiomatibuf fint bene dedu&ae, ordine dircfto proceflifti . Sin vero ali* quam contradictionem tibi contigerit o- ftendere , indirefta modo proceffum eft ; Infuper ii ab effeflibus ad caufas , five ab his ad illos veritates tibi innotuerint , N 3 om - Digitized by Google 15 omnes veritatis inveniendas modos fapien* tiflime adhibuifti . Cap. 6. Tertio denique in certitudine morali , obferva teftium numerum , ac qualitates ; traditionem oralem ; hifto- riam ; denique monumenta , quibus be- ne perpenfis , nihil fupra tentandum • Hac una ratione , etiam fa£la remo- tiora ad nos «appropinquamus . Ex hoc principio faftum aliquod re&iflime proba- tum , tranfit ad remotiflimos pofteros , etiam interje&o quamplurium feculorum fpatio , quin minuatur ejus fides , Cap. 7. Quod fi certitudo tibi non ap- pareat , probabilitatem quaere . Qua in re , tantum cura fi probabilitas fit ftm- plex , vel compoftta : /i intrinseca vel ex- trinfeca . Denique fi probabilitas ne tibi quidem pateat , verifimilitudinem inqui- re . Ex his jure merito concludi poteft , quod omnis veritas vel a fenfibus, vel a ratiocinio, vel ab aliorum au£l ori tate pro- ‘ veniat . Prima experimentis atque obfer- vationibus , altera mentis vi , poftrema teftium qualitatibus innititur • Quamo- brem quo magis fenfus funt numero ma- jores ac perfefliores , eo plus intelle&us extenditur; quo magis ratio eft exercita > eo Digitized by Google eo fortius ac facilius ratiocinatur . Deni* que quo plures teftes oculati , veraciores, ac Tagaciores , eo veritatum multitudo au- getur . , Gap. 8. At fapisntiffime quifque phi- lofophatur , ii fciat , num fubje£him,num pradicatum , vel eorundem relatio eidem iit quarenda . Ad qua; tria revocatis u- niverfis philofophandi myfteriis, curandum primum eft , ut vocabula accurate defi- niantur , neque ab eorum vi iemel de- terminata minime recedendam . Curan- dum fecundo eft, utrum quafitum iit re- folutionis capax , alias defere : Itemque utrum fimplex, vel compofitum . Quibus rite conftitutis : propofitiones omnes ita ordire , ut una alteri colligatur ceu in catena annuli . Infuper videndum , utrum quafiti genus fit de rebus phyficis ; tunc fenfus atque experimenta adhibe : ii de rebus abftrattis , rationem interro- ga . Si denique de rebus fa&is, Codices confule . Verum his in confulendis, au- siorum lingua funt callenda, atque fcien- da eft illorum patria , astas , religio, fe- culum , imperium , fefta , mores , adfe- £lus , exercitiaque . Poftremo loco inqui- rendum eft , jnum liber fit fpurius vel ge- nui- Digitized by Google 1 $ nuinus , vel interpolatus, vel mutilatus « Cap< 8. Quibus undique conquifitis,fi aliis volueris ea tam viva voce, quam (cri- ptis communicare, dic primo quid fit fa- cultas tfadenda , ex quo & quando orta, qui fuerunt ejufdem progreflus , qua: fa- ta quique fcriptores , eamque denique in partes diftin£te propone . Qusb omnia ceu in parva quadam tabula funt tibi per- fpicue delineanda. Tum cura, ut omnes rei nodi proponantur , iidemq. fingillatim in operis progreffu refolvantur . Sed rite procefferis fi voces definias , fi a rebus fimplicibus ad compofitas procedas, fi pa* radoxa devites * fi auditores ad laborem utilem , atque ad vita: honeftatem in* flamtnes, fi pedantifmura quo undique la- boramur , declines . En univerfa informan- dae rationis ars; en principia, quibus po- litica arcana formidando velo obdu&a re- ferantur; en fontes quibus ignorantis te- nebrae , ac fuperftitionis tctrificse lemures cvanefcunt . En denique via , qua in fa* erum veritatis templum ingredi quilibet poterit . * LE- Digitized by - _ y lECTIO VX. * . De Logica redu&ione ad Arithmeticam Z ■ V» Verum quid funt tot arte» , tot fcien^ tiae ? Quid hiftoria omnigena ? Quid ipfk fidei regula a Chrifto praedicata , a noftrifi que majoribus nobis propofita $ ni fi to- tidem merttis humans Computationes ? Nam nifi San&iflimam invenilfent , ne- que ipfi , neque pofteris eam colendam commendaffent , Nonne ars computandi in Arithmetica contineatur ? Quotquot igitur dantur artes quotquot fcientiae omnes Arithmetica funt regulae . At ju- re merito hoc nomen ufurpat Diale&ica ; in qua tot regulae docentur , quot in al- tera . Principio univeffae Arithmeticae re* gulae funt additio , ac fubtraftio , nam ad primam revocatur multiplicatio, ad alte- ram divifio . Haec tam de integris, quam de numeris fra&is . Quo ad potentiarum elevationes ipfae non funt , mfi multipli- cationes; extraftiones vero radicum funt multiplicationes, ac divifiones fimul,hoc eft additiones , ac fubtra&iones . Quid multa? Nonne ad has quoque duas revo- cantur omnes trium numerorum regulae ? Qui* ' Digilized by Google . JO . • -* , Quibus ita perfpe&is , fi quis Diale&icae prscepta perpenderit, identidem inveniet* % Nam veritatis obje&um eft utrique facul- tati commune . Altera enim operatur in numeris, altera in ideis . Itemque mens combinat in utraque nempe in illa ideas, in hac vero cyphras.Rurfus omnis veritas vel eft intuitiva, vel ex idearum combina- tione innoiefcit, fcilicet vel addas ideas, vel eas inter fe fepares . Nonne ha; funt additio , fubtraflio , ac regula trium ? Uti igitur quartus numerus proportiona- lis cum regula aurea invenitur in Arith- metica , ita etiam quarta idea in Logi- ca cum ratiocinatione invenitur . Quis- , quis igitur Logicam voluerit optime cal- lere , in Arithmetica; fupputationibus fe terat ac confenefcat ; nam. ea , ut bene Horatius : A Equa pauperibus prodejl , locupletibus . j . aeque: /Eque neglefta viris , Pueris , Serti- bufq . nocebit . LOGICA. FINIS .
No comments:
Post a Comment