Villa Speranza: GRICE E TAMBURINO: '10 comm" -- IL DECALOGO CONVERSAZIONALE

. ~

4 .

r.. ; . .. : , ..

4 % ' 4 * •

• ;<

I #

• 3jh * *'* .

R. P- T H O M jE

! TAMBURINI

E SOCIETATE JESU

OPERA OMNIA»

> *

"olli

• DigRized ^ CjpiWgW

t ' tui: v •

Digjtized by Google

Rv P- T H O M JE

TAMBURINI 9

CALTANISETTENSIS ^

SOCIETATIS JESU; IN UNIVERSITATE

Meflanenfi Theologia: primarii Profefforis, & in Sandto Inquifi-
tionis Officio Regni Sicilia: Qualificatoris, & Confultoris,

EXPLICATIO DECALOGI,

DVABVS DISTINCTA PARTIBVS ,

IN QUA OMNES FERE CONSCIENTI /E

Calus, ad decem Praecepta pertinentes , mira brevitate,
claritate, ac quantum licet, benignitate declarantur.
EDITIO POST REMA, IN CVjVS CALCE

accedunt Propofitiones damnata ab Alexandro VII & Innocentio XI. Summ.
Pont.,necnonTrailatusPoBhumusdc Q_U I N QJJ E ECCLESIA

VENETUS. MDCCI

PR^CEPTIS.

Cum u,a!ms necc f ,nis -

Apud Nicolaum Pezzana .

STJPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIO.

i Google

, - Digitized by Google

llh&trifsimo , dy Reverendifsimo Domino Domino

n FRANCISCO ANTONIO TETTIO

* MARCHIONI, ET ABBATI

San&i Chryfogoni Jadrenfis, &c.

Xeat tandem illud obfequium in lucem , quod jamdiu
corde nutrio , fiatque publicae diei ( fi fu peris pla-
cet ) privata devotio . Agnofcat Orbis antiquas , &
nobiliflimas inter familias tuam a me obfervantia fe-
cretam , Abbas Illuftriflime , teque in tanta Familia
feledlum , cui humillimi adtus animi exhibeam eo ad-
dudtus confilio , ut devin&us refpe&us meus in Patre tuo jam vete-
rafcens, renovetur veluti in Filio . At in quo Filio ? Atavi tui omni
femper gloria floruere , micuerunt in pace , enituerunt in bello :
Hinc multa a (tirpe derivata jadtare potes infignia , Marchionatus
decora , lumina Equitatus; Tu intextis celebri (lemmate honoribus
praeclaras Infulas addis . Fratres recenfes quanta gratia florentes !
Quofdam adhuc teneros , fed tanto glorix fpiritu prxludentes, quof-
dam firmioris aetatis, fed tanta virtute ornatos, tanta moderatione
compofitos , ut prxftantiflimx quifque poflet elfe Familia: qua fpes,
qua ornamentum ; Tantorum tu decus es Fratrum. Verum tuorum
laudes uno colliguntur in Patre L V. D., & Equite, in quo quid pri-
mum mirer ? ingenii claritatem , eloquii elegantiam morum fua-
vitate nobilitans , dulciflima vi omnes in fui rapit affe&um : Ita ere-
&us in Deum , ita eflufus in pauperes , ut folus poflet in gratiam
Stemma Gentilitium proferre ubera charitatis : Cujufque fortis ho-
minibus charas, Principibus cert£ chariflimus amor debet urbis nun-
cupari . Tantus tamen vir, quant&m eft fuavis in ceteros, tantun-
dem efl: arduus in fuos : Tu Patri etiam difficili es rara; deliciz . Ve-
rum cur delicias non fis? Ea adhuc aetate, qua c?teri vix ingredi funt,
tu (ludiorum emenfus curriculum quidquid leporis humaniores licc-

* 3 ras (er-

rae fervant , quidquid fubtilitatis arcano Philofophia continet finu ,
quidquid Jura eruditiflimas utilitatis aperiunt , fecifti tuum . Neque
ad tanta lumina percipienda multum a te laboris infumptum; Literis
animum imbuifti tanta ingenii facilitate, tanta mentis felicitate, ut
vota femper precurrenti velocius tibi fuerit attingere, quam Magi-
ftris oftendere. Clarum intellectus tui fpecimen paucis ab hinc diebus
Florentiflimum Archigymnafmm Patavinum cognofcet : Stupebunt
DoCtores, vixque fenfibus fidem dabunt, nefeii, qui vere ?tatis tam
fertilis parari potuerit Autumnus : Tu vero tot dotibus inftruCtus,
tot ornamentis infignitus Magni Genitoris delicias non eris? Veniet
brevi tempus, quo tanti Genitoris eris rara felicitas.

Virtuti comes honor adjungitur , quoque virtus excellit , eo cre*
fcit honor infignibus. Summae tuas virtuti fummi ftruuntur gradus,
& ficuti in virtutibus tibi gignendis anteoccupafti merita , ita in
finum tuum anticipata feftinabunt & pr?mia. Verum hoc tibi non
pr?mium , fed mei obfequii authoramentum . Prodit in lucem fub
pr?lo excuflum meo doCbflimi Opus Theologi, R. P. Thoraas Tam-
burini Societatis Jefu, Volo, ut qua fama volaturus eft liber eximius,
ea volent & decora tua, & mea erga te, tuofque devotio. Nofcant
homines te aetate tui fimiles fuperare virtute ; Nofcant homines me
nulli cedere debita tantas virtuti obfervantia , qua ingenue firmor.

Venetiis Kalendis Aprilis 169 **

1 fT

Uluftriffima, & Reverendiffims Dominationis tua.

Humilijjim»s , & Seraius

Petrus Groppus.

Digitized by Google

INDEX

CAPIT UM, PARAGRAPHORUM,

ET TITULORUM

utriufquc partis Explicationis Decalogi .

Prior numerus paginam , alter numerum marginalem notat.

Intentio , & divifio operis .

*•«.

LIBER.

I&S°S« •

CAPUT

De Peccatu .

Ivtfto peccatorum ,

D. Mortali ,Bc Veniali ex genere fuo a
D e Veniali pci accidens .

De Vcnuli cx par vitate matenx.
Unde defumenda iit matenx par vitis.
De Veniali ex imper feAtonc a&us .

Peccatum m genere .

Dc Vcnuh e* aliena caufaexcufante .

4* Dc Mortali per accidens.

Mortale ratione finis.

Mortale ratione con temptus .

Mortale ratione periculi .

pagj

ibid.r.

ii?

ibi

lb-4

V*®

Mortale ratione confcientix erronei , fcandali »& unionii plurium
venialium. ib.17

CAPUT II I>e Voluntario.

/"\Uid f:t voluntarium. f

*• Qyotuplex Hr voluntarium . . o

3. De v udent o , coa Ao, neccflii 10 . ib.

4. ln,8c Concuptfcenua quomodo fe habeant circa voluntarium, ib.

5. Metui quomodo ic Jt aneat circa voluntariam, ibid. Qui metus fi e

juftus cadens in conftantcm virum, ib. j.Quxd opcictur metus
gravis m juftc incufllis in coiitta&ibus . ib 7

Metus gravis m Matrimoniu.ib.ia.Mctus idem in aHis altibus . IU j
tf. Quid operetur metus levis snjuftui . ib. ContraAus c* metu levi in-
ju/Ij ib. 1. Matrimonium ex meus levi injufio. ib. 11. AluaAus
cx nictnlcvi injufto. ib.ij

7* Quid operetur metui gravis , vel levis juftc 1 neu flui . _ tb.

Contractus cx metu levi, vel gravi jufto . ib. 1

Matrinioniuiu cx nictu quocumque juftc incuflo . ?.t

Alu aftus cx metu juftc incuffo . Ib,<s

8. Qyjd operetur metus live gravis» five levi* ia votis etiam tolcnim

dus, quii is eft profclli» m Religione . ib.

Quid operetur metus m juramento .remintt* ib .7

9. Quid operetur nictus lauanfgrelftonc prxeeptorum. ib.

»0. De in voluntario cx ignorantia, & inadvcttcntu.

Dc ignorantia ptxnx uiipofitx i lege politiva . ib.9

Ex ai&n colliguntur non nulla ad praxim. Il,li

CAPUT IIL DeConfcicntu.

а. i. /''VJid,3cquotupltxficconfcientia. ib.

x. X y/ De coriKientu erronea , ubi de perplexitate . it

De Dtpofitionc confcientix erronei . . *b.

t . De confacimanperante,feudccpiniooe probabili. »5

guiJfiiAqu«uplcx.ilJ 1. Probabilituprohabilii. ib-7

iEqualuai probabilitam.ubi,Quid opcictur poffeffio in probabili-
bui . Ib. 9. PxcnipUquandi. ittci urum partem c.cipetc PtaOice
non poffumui.licit utraque fit probabili*. 14.10. Exempla de 1-
quali probabilitate circa jus , quando alterutram partem fequi
praitice valemus . _ „ . , ' b,1 4

Exempla dc squali probabilitate cuci DUtum , quando alterutra
pars excipi poteft prachce • . , , .

4. De probabilitate, quam excipere quidem particulares debeant, ib.

Dcjudice.ib.i. De Advocato, itf. M.DeDnAiure. ib. 15. Dc Medi-
co . ib. 17. De Mimftro Sacramentorum . ib. Dc Rege quoad Bel-
lum gerendum . 17.19 Dc Militibus.

5. An luxat modo unam , modo alteram probabilem fentcntiam in ea-

dem materia fequi. „

б. Dcconfcientiadubia.ir.Peccet ne operans «xconfcienua dubia. 19.

Explicatur illa regula. /* dktiu mthtr Hi f»deutf*JUtmtu. In ma-
teria juftinar . ib. 5. In aUu matcriii a juftitu . ib.10

7 Percurruntur ca.in quorum dubio prx valet polieroo, idqueordi-
IK Alplubrti .* ‘Sld.

A Bona dricliAa . tb.

Abortui. ir C

Abfolutio i peccatis , & cenfu- Caftitatis votnm. at

m . ib. Cafus.&ccnfuxz refer vatx. ib.

Abfolutio ab hirefi. »b. Ccnfbrae. ib.

Auftor. ib. Oeneus. ib.

Advocatus. ib. Clerici perci' fflo- U

x " • ib. ConfeflioSacramentah*. ib.

ib. Confirmatio privil. tb.

ib. Confirmatio, fcu Chrifina . ib.

Coircftioftatcrna. ib.

xa Conflietudo.

ib. ConrraAus. ib.

ib- ContraAus minoris. ib.

ib. Creditor. ib.

j€.tas , feu Anni .

Agere.
Alere fi

filium .

Haptifnius.
Bellum.
Beneficium.
Beneficiarius •

ib.

D .. M

Damnum fecutum . ib. Maleficium. ib.

Debitor morofut. ib. Matrimonium. ib.

Decunx. a) Medicamentum. io

Deuunciatio . ib. Mcnfts,quo vacat Beneficium . ib.

Depolitum A Commodatum . ib. Miffx. ib.

DctraAio. ib- Mors conjugis. ib.

Difpcnfatio. ib. Mutuum ib.

Donatio. ib. N

Dubii interpretatio. ib- Nobilitas. ib.

E Nomen dubium. » ito.

Eleeinofyiu ib. Novitius. ib.

EpiReja. ib. O

Eucharift. fufccptio. Obedicntix votum, 1«

Excommunicatio. ib. Officium divinum. ib.

Executorfentcntix. tb. Oleum fanftum . ib.

Extrema unAio. tb. Ordo. ib*

F P

Famulus* ib. Paupertatis votum , ab.

Fcftuai. ib. Peculium filiorum. ib.

Ii Iti obligatio. »b. PercuiHo Clerici. ib.

I llius legitimus . ib. Privilegium.

Filius. ib. Profcflioreligiofa.

Filii gemelli. ib. Promillio* tb.

Filiorum peculium- ib. R

Furtum « ib. Religionis votum ,

G Rcferiptum. 11

Gabella. ib. Rcftitutio . ib.

Gemelli. ib« Reus, 5c Tcftis. *b.

H S

Hrrefis. Scandalum. 54

Hxrcticus. ib. Sepeliri in loco Clero. ib.

Hor* canonici. ib. Servus. ib.

I Simonis ib.

jejunium. ib. Sigillum Confefiooit « ab*

jejunii votum* *b. Solutu» debiti. ib

juran.cn tum . ib. SponCalia. ib.

ImmunuasEcclefiarum. . ib. Subditus. >5

Impedimentum matrimonii . ib. Sufiugium. ib.

lirrgulantas. ib. T

judex ib. Tefiamentuoi* ab.

J udicium temerarium . 1 7 Tcftis ib.

urifdiAio. ib. Tutor. V ib.

jurirdiAioms exemptio. ib. Venatio. £>.

L Venditio. ib.

Legatum. ib. Vugo. ib.

Legcs,& prxeepra . 18 Voti irritatio n - tb.

Legitimus 19 Voti difpcnfatio, .t ib.

Lis movenda. ib. Votum. ib.

Ludus. ib. Ufura. 57

8. Deconfcicntiafcrupulofi. Unde oriatur, & quomodo cognofea-
tur fcrupulus. ib.i

InfiruAio fcrupulofi pro fe iplo . ib.4

InftruAlo Confcfibns pro fcrupulofo . ]g ij

L I B i R I L
De primo Decalogi prxeepto .

Vmm m fit Dium .

C A P^T L

$.1. T\E primoA fecundo prxcepto,ideft credendi, & ft nixiiccrtos
XJ articulos fidet . ]3. Q^andoA quotKS obligantur Fideles eli-
cere aftum Fidei. 19

a. De tertio prxeepto Fidei, illam exterius confitendi . 40. De inter-
rogato de lua Fide . ibid.j.De interrogato An fit Saccido*, vel
quid fimile. tbid.$ Dc non obedientc pcrfccutuubus Fida .ibid.).
De vidente facra contemni . ib.7

5. Dc quarto prxeepto illam evterittf non negandi* 4*. Denegante
fe efie Catholicum « vel quid iiimJf . ib.). |>c utente vefttbui,Feu
fignis infidelium .41 4. De comedente carnadievctito^se depre-
hendatur Catholicus . ibid. §. De ingrediente Templum falfx fe-
Ax, Thus offerente, A fimilibus . ib-it

4. De quinto prxeepto non negandi interius fidem, ibid Dc Hxrc-
t ico.fcu Hxrcli Quid fit Hxmu . ibid. *. Hircfls alia interioryCX-
terior alia . 4f f

y. De Hxreticorum poenis . . «Nd.

prima pix na , Excommunicatio, ib. 1. Secunda , Irregularitas, ib. 6.
Tertia , Infamia . ib. 7. Quarta , privatio beneficiorum , 8 c offlcio-
runi 1 poflefforum ,& inhabilius ad ftitura . ib S.Qumri, Non pof-
fecfle Patnnumm Bapnfmo Catholici . 4). i). Sexta , N'-n poiTe
hxrcticum contrahere matrimonium cum catholico . 1» la.Septi*
ma, confifcario bonorum. ib*««. Oaava,Incapacitas tefiaudi. Aie*
cedendi, Ac. ibaj. Nona, Exemptio filiorum , amilHo fervorum ,

& , urium , exterxq uc p<rnx corporale».

6. De cooperantibui cum hxrcucu . ib. Credens, receptor» defen-
for,fautor Hxjeucs . ib. 1. Pan* fi ventis hxrcticis • tb 8

Index Capitum, Paragraphorum, & Titulorum.

7. De libris hxreticoium , & per occationem de allia libris prohibi-
ns.ibClaufula Bull* Cetu* de libris hxreticorum.il, «6. Llbti ha*-
reticoium hxrelim continentes , vel de rrligione trx&ames . ib.7.
Sine authontate Sedis Apoltolicx. 45. 17. Scienter. «6. n. Legen-
tes. 1b.11 Retinentes, 47- 4*. Imprimentes, ib.46, Defendentes.
48. (4- Aliqua notanda de libris vetitu . ib.ffi

9 . DcabMutjoneab hrreft . ib. Cafus facilioris abfolutioaJi, ib*
1. Inquifl torum , 4' Epifcoporuni pctcftas orca ablulutioncm hx-
*efis ; . ..... 49.11

ib.

ib.9

_ —r— |lj,

ia. De prxeepto EccleJiafiico emittendi profejQoncm Fidei. 5 1. Quo-
ad Bcneficiatos . ib. Quoad prxlatoi regulares- ib, i.Quoadpro-
fcflorei artium liberalium . ib.8

CA1»DT II.

Dc Spe.

reui.

9 . Dc Apoitafia , & Schifmatc .

» 0 . De Infidelibus.ib.paeanii-ii.a.Tudxia.ibASaracenis.
ii. De prxeepto eccleflaitico nondifputandidctebuilidei.

4* •• /\IM At fpes , & de peccat» contra ipfam .

Q Uid __

De rentatiJnefjxri.^

ibid.

CAPUT III,

De cii-iritatc erga Deum .

4*«. /jUldfitCharirai.flf quxfinr peccata contra ipfam. ib.

^^Quandonam obliget prxeeptum affirmativum charitatis

*" c A P U T IV.

De Cultu Dei , hoc cft de primo Decalogi prarcepto .

, Vitmm C«lt Dium.

’ '■ Dpfr.SSt.Xt “ at! >- ^ ** qu r;

Qui flnt uSan&i ,quo* adorare per Duliam licet . il>.8

x. Quu» • * quotuplex dt oratio, deque ejus prxeepto. ih.

De attentione , fic intentione in orando . 64

r, , , C A P U T V.

il» Wrm l^ ! CU,ra iSV 1 Horas Canonicas exhibetur .

* t* Horas Canonicas. lUd.Conftitutun facris.

Rfgolarcs profeffi deputati ad Chorutn.ibid. 6. Uc-
_ neficiarn . 4t.l9

**AT« Quod recitandum tenentur prxdi-

■ non r £ CJtante cx novo Bre viario . ibid. j. Dc licentia im-
Jv*?.n«?iv >Va ? rcmm * An rcligiolus obligetur recitare

!? l< **^* De a dditionc,ac dimmutione of-

lrciL1b1d7.De Officio Defunltorum>& dc Liiaimt. <8. 1 1. De offi-
.To*Vm«V.', n8Ua • * b ‘d. IV De mutatione Officii unius

«.?.*. C1Uma ie C ™ u, ^ ,c,J ** and ° rcm P er ,n f°dcm ritu sy »0 Dc
C fficu P f °P ru r,tus «lienum . 6o.ij.De ufficioafru-
mendoab advena . ibid.ia

*' JfLJr.u ™ cita P dt officium • ibid. De attentione , Scintentionc
aet.ua . ibid. x. Sineomtflione verborum , & mutil anonc (y llaba-
rum.iBid. 4. Dc dubitante, an omiferit aliquem pfalmum .61.9. De
non recitante^ed folum audiente leaioncs . ibid. 10. Sine inttrru-
Pt10ne.1b1d.il. Sine ordinis mverflonc. ibid it

4. Quxdam dc recitatione in Choro, vel cum focio . ibid. D« non af-
fiftente in choro , nec dtftriburioncs reapiente . ib.i

De recitatione , & prolatione ejus , qui in choio, vel cum focio offi-

M n t 'i I ^ | Vi hn~ 1111 * ° i hm j * p.1' 1 * ' d • Sub »»hc can-

ConfabuUniJbld 1 x.Rcctcxntes tertiam »h‘ricai

j. De tempore recitandi officii . ibid.

6. De loco t 6c fltu recitandi officiunt . 64

y. D« obligatione, & poenis non recitantium officium ib.

8. Dc caulis cxcufantious ab officii recitatione, ibid. Impotentia.

yi.i.Qut non poteft totum rccuaTe,an teneatur ad partem .ibid. {.
Quxnam fit major, quxrotnor pars . ibid.f

Quxnam infirmitas excufer ab officio. 6;.;. De nocumento dubio.
ibid.iS-Gravi* occupatio ibid. 16. Difpcnfatio . 66.*,

C A P H T V L 1

De peccatis Religioni oppofitis.

4.1. TAE fttperft1tione7.De Idololatria ibid.6. De Magia . ibitLy.Dc
XJ Divinatione. 57. 9. De A flrologia ibid. M.Dcinfomniu.ubi
obiter de Thefaumm fomnooftenfis. 68. »1. De vanaokfervantu.
aT»id.aj. Van* aliquot fuperftitiones noftra xtate ufurpari fohtx .
ibid.j j.Sola Sacra. jl id.ffy^ola non ftcra .7051. Sacra ilmul, & non
facra.lWd. 57. Quid agendum, quando hac in readeft dubitatio,
ibid. 61. Decernitur, quid fenriendum dc fuperftitioiubu» allatis .
71*71

J* De Malefido,ejufnuc di fini ut tone . 7». 9. De poenis contra prxdt-
ftos. deqoe eorundem abfolutione. 73.14

3. Deiacrifegio.ibid. Sacrilegium circa perfonas fams. ib-a

Circa loca Iaera 74,6. Circa res factas ibid. 7. An temporis violatio

confiituat aliquando faci ilcgium. ibid. vo ti violatio fit fa-

crilegium. ,b.,|

4. De Blafphemia ib.Quid/k quotuplex ea fit.ib.i Blafphemixde-

nunciand*.75jS.CorrcaiobIafphcmi. ib.7

Modus confitendi blafphemiai. ibid.8. Dtfcrimen inter blafphe-
muni,K malcdiftionrm . ib- 9- Verba certo blafphema . ib. 15.
Verba cmoive! raris probabiliter non blafphema. ib. ifi. Verba
dubl6 bi.ifphcma. ib-8«. Dc pernii blaiphcmorum , deque eo-
rundem absolutione . 76,^5

1- I B E R m
De fecundo Decalogi Prxeepto
Non .«unus Nomen Domim j*, „ num ,

. Dt Juramento in communi

»1. /"\Uid lt)or— yntam . minuni.

\J juramentorum divifio . V_

J. Dc crinditioiubui lUrimcmi. ib Vcr™ l ur,mtnll, ' n • .‘ b ;

juflitia. ib. f. Judicium. «verita*. it>.i

4. De conAietudme jurandi. 7<; : 7

JQrltll , optI fa!folDt 4 b ;

CAPUT II.

Dc juramento afiertoiio.

$-•- T\E vematecequifira myuraxxscmoaiTet torto. 8«

XJ Certitudo ex parte rcijuratx. ib.

Certitudo moralis cx parte jurantis. ib.

4.1. De juramento afleit ji to xcjuivuco . Hi./n xquivQcatione uti li-
ceat in DoAoratut gradum aflhmendo. 1b7.Dc juramento, quod
quis prxftar in AcccpuLatione. 81.18

4.J. Dc jutansemo aflet torto h£h>. ib.

CAPUT M r.

De juramento promifiorio .

4*i. *p\E veritate requilltam juramento prumiflbrio. ib.

u XJ De juramento prumiiiuriodoloio . ib. Dc illicito ufu jura-
menti doJofi pronuflurn .sb. Quxnam obligatio natearur exjura-
raentodololo pr'MUiflix 10 ,& quando. 8J.7

I- De maiem requifita in juramento promifiorio . ib.

Dc mater u d 1&1 juramenu m communi . ib.i

Oe matcruejuldrmfoli Deo fafli . 847

Dc materia cjufdem m utilitatem honunu emifli . ib.i 1

4. Qua ratione interpretandum juramentum in ordine ad tnducrn-
dam obligationem. ib.

Prima regula^f.i^ecunda regula. ib }. Tertia . ib.7

f . Expenduntur aliqua juramenta promifTna ib. Juramentum fi-
ne confen fu. ib. t.Ju.amentumdc aQu nutato per legem . ib. u
Juramentum ex parte altus illicitum . ib. 4- Juramentum illicitum
cx parte ejut , qui illud per nictum , vim , injuriam extorquet ib.
6. Juramentum contra aliud juramentum. 8«. 7 Juramentum in
matrimonio , & in fponfalibui contradis cx metu. 1b.1t. Juramen-
tum dc non accuiando, vel dc accufand" . ib. t5> Juramentum
malum ex fine malo, ubi de juramento nimis prodigo . ib.17

Juramentum errore, vel dolo exortum. 87.1 • juramenta aliqua de
rebui indifferentibus . ib. sK. juramentum dc redeundo uicarr>.
rem ■ ib. »9. Juramentum volemis coinpcnfationc uti . 88- 54. juia-
memum lallum contra leges ib.Jv

Juramentum non vendendi minoris , 8 c non emendi pluris, sb. 99-
Juramentum Medicorum , Rettofum Civitatum, Alumnotum
Collegii . xb.jo. Juramentum non ludendi, ib. f 7. Juramentum
de non propalanda arte. 190.65 juramentum non dandi, vel non
dandi mutuum , vel non fidejubendi . tb/f>

c. De juramento confim, ante contrallus. il*

7. juramentum an Darut obligationem in altero, atque adeo in fuc-
cefiorc , vel hxrcde . . .. 9«

CAPUT IV.

Dc juramento judiciali.

4.1. A Nui eontraAibus xquivocatt , vel fi fXi jurare liaat . 9t

il xjL An in judiciis xquivocarc cuni juramento , alma Reo, li-
ceat. «*>.

j. An idem liceat Reo- ib.

C A I» U T V.

Quis polfit jutare, atque ad juramentum admitti .

V C A P U T V L
De poenis perjurii. _

CAl*UT VII.

Dc obligatione juramenti .

t.t. E irritatione. 9t- De Remiffionc.1b.94- De relaxatione . ib.
XJ Qjix juramenta iclaxan queant . . ib.»

Auuo . ib 5-Ob qua» caufat. 9J« 4- D< commutatii>ne. 1b.Qu.1s com-
mutare 06. i.Qux. ib.6,Obquascaufas.ib.7.5-Dema-

teria filbrogaia |uram«n, 0 . ib.

6. Solutio aliquorum cafUum huc pertinentium . ib

CAPUT VIII.

Dc Adjuratione.

4.1. "p\E Ad juratione in umverftim. 97. Veritas in ea requifita. ib.«.
U jullitla. ibid. 1. judicium . ibid. 6. t. De Adjuratione D*-
monum. ibid. De fine Adjurationis , deque imperio ad juranus
in Dxmonem . ib. x Qu* locutio ufurpanda cum Dxnume. ibid.4.
An liceat cxpofccre a D»nmne,ut aliquid faciat. 98.8. An adju-
rans licite prxcipeic queat Dxntoni fupenori , ut Dxmones infe-
riores pellat i corpore, vel utmanifcftct maleficia, ibid. 11. An
contra facere aliquid , aut commeic polii tExorci ita ad petitio-
nem D*m orni. ibid. 14. Monitiones non inutiles pro Admiratori-

* ,U ‘- CAPUT IX. *»•“

De Voto.

^^■Otam quid fit^, & «juotuplex ^

Delibertate requilitam Voto.

99- 1

ib.

loe

4.1. y^Ualis deliberatio requiratur.

\J An ad votum fuffictar dc liberatio vutualis.

C A 1» U T X I.

De Propoiltorequifitoad Votum. ib.

CAPUT X I I

D.' promi ffione requifita m Voto, deque Obligaxioneinde
proveniente.

4.1. promilllonc vera ac filia . ib.

XJ Dc obligatione gravt , vel levi , qux nafeitur cx obliga-
tione fi ve abfoluta , five conditionata . 101. Poenitere Voti
fi&i . ibid.

3 Qna ndonam votum obliget . 101. 4* Anv.itum obliget alios a vo-
vente. tox. j. An votum obliget eos, qui lunr AibaJicujus potcfta-
te. ibid. Religioforum, & im puberiun »ota . ioj. j.6. Qr^a raoo-
ne obliget vocum conditu >iute. ib. Conditio qua ratione implen-
da. ib.47. Quomodo obi iret votum psenaie . 104

C A P U T XIII.

Qyid operetur error, vel ignorantiam Voto. ^

E Rror m fubiUntia voti . ibid. x. Error in qualitarecjunlem.

ibid. 4. Enor in fine ; ubi etiam agitur quando deficit voti
fimi . ibid.

CAPUT XIV.

De eo, au fit Votum. ibid,

C A {• U T XV.

Dc Materia voti .

4*1. XyTAtfriam voti peffi bilem cflbopoitct. ic».i

iVi. Honclhun,non utdxficrcaum • ibid^. LUjons boni non iui-

pcdi-

Index Capitum, Paragraphorum, & Titulorum.

pcdieivam. 107.4* Expenduntur quxdam particularia vota. ib.
Votum non vovendi • ib* 1. Vota non ludendi , & flatilium . ib. j.
Contrahendi matrimonium . ib.4* Non acceptandi prxlaturas.vel
facerdotiuin.ib. j.lnlcr vicndi 1 n pci petuum . ib. «. Prxflandl hoc,
dt non aliud-7*Non petendi ditpcn rationem, ib.i. De materia par-
tiat voto apta , partim non item • 6. Quomodo votum fit interpre-
tandum. ib. Affertur interpretatio aliquorum votorum . ib. Vo-
tum virginitatis . ib.i. Peregrinationis, tb. |. Audiendi Miffant .
ibid. 4* Recitandi Rofarium. ibid.5. Ingrediendi religionem ab-
folate. ,09.6

Ingrediendi eandem , fl pater confcnferu 1b7.jejunand1.1b. n. Ab-
stinendi vino - ibid. 1 4. jejunandi in pane, dc aqua, uh Anpaitilli
ciculenti, feu ma tktrtnu hoc /ej unium violent, ib. 15. Abftinendi
a carnibus iio.ai

7- De voto rei indeterminate. ib.

CAPUT XVI.

De obligatione Voti.

9 i. |\E certatione voti ex natura rei • 1 10

a* J-/ Quandonam votum ccflet ratione temporii. ib.

}. De irritatione votorum. 1 n Proponitur quidam cafui. ib.)
An Antonio per enuffionem votorum biennii Societ, j E S U e*tin-
tta fuerint vota prxccdcntia . ib. 4. An pater potuerit vota Anto-
nii irritate . 1 it. An tutor , vel cutator.1b.17. An mater . ib- An fo-
cer.ib. ai. An fupenor iclieionu. Quoad vota eimJTain religione.
1 r J.:8.Qy0ad emifli an tc.10.40.De fervnrum,& conjugatorum vo-
ti». 1 14.44. Vota fervorum 1b.fvUxorif.ib48Mar1t1.1b.S4. An repe-
titio votorum fa£*a ab An tonso ob flet, ne ea irritari valeant . ib.17.
Concludo, aua rclblvitur pr< pof:tui cafus.n j.6x. 4. Dcdifpenfa-
tione voti. ib. Quid fit, 8( qualis cfle debeat difpcnfatio.ib i.A
quo-ib*. Obquas cautas, ib. 10. Ob imperfcRam deliberationem .
ib. i).Ob difficultatem notabilem. U«.i8

Ob damnum tcmporale,ubi,quid de eleemofyna . ib 19

Ob damnum fpinrualc.ib.xi.Ob dub1um.1b.x4. Au obcommodita-
tem voventis. ib.as.Qux vota. tb.xd

An vocacondiuonataflnt refervata. ib. jz.An materia fubrogata
pro voto rtfervaroflr refervata. 1174 j.Vota refervata an aliquan-
ao ab inferioribus Papa difpcnfentur.ib.)6.0bncceintatcm. ibid.
^7-S<t ,m P crfeaioncm voluntarii 1)1 4 i.Obconfuctudmem .ib.
4x. Ob privilegium . ib. 464.De commutatione voti.i 18. Quifnam
commutandi votipoteftatem habcat.ibid. ». De commutatione in
majus. Quis. ib.|.Quz vota.ib.4.0b quas caufas . ib. 7* De commu-
tatione m nnnus. Quis,qux vota,ob quas caufas . ib. 8. De commu-
ta tiu nem xquale. 119. Qujs. ibid. ic. Qui vota.ibsd. 17. Obquas
«ufas . ibid.18

«. Praxsi squalitatis fervandx in commutatione votorum . ib.
AUquotpeculiarcs commutationes. ib.i 1.7. An fafta commutatione ,
vel difpcnfationc, liceat redire ad prius votum • i»o

CAPUT XVII.

. __ _ . Cuaaliam de cemmutat teue tiufdem wli ,

DRoponitur flatus qu jfhonu 1 1 i.An P.Ber n. potuerit tunc cotn-
JL mutarc,£cc.ii).i.An liceat dsOa commutatio. ib.4

a- An congruat. 14. s> An polii t nunc idem P. Bcrn. ibid. Conci ullo ■
ibtd. jo

LIBER IV.

De tertio Decalogi prxeepto .

Memento ut diem Sabbati SanUxiiccf*
CAPUT I.

/X fflll #J» .

9.1. /”\Uis inflirur re dies fcftivot pulli 1.114. Quid llnt dies fefti , Oc
t- a qua hora incipiant j fiantquc ‘ l " J

UIUVMIII | IIJIHUUt .

CAPUT I I.

De ab hiati eme s actum audiendi .

ibid.

$.1. i fla audicnda.uj.xQuanta.ib;. Ubi. 140. Quo fitu.ib.8.

VC Aquo ib.9.AnduxmcdixMifi'x4bid. io.Quxprxfcntiare-
qu111tur.1b-1i.Qux1ntcntio.ib.17 Qyx attentio. 116.19.». De cau-
lis excufanribus ab ailiflentu facn.ib. Excommunicatio : Ubi . de
obligatione tollendi impedimentum. ib 1 Interdiflum. ibid.». ini-
potem ia.ib.). Periculum mali, ubi. Quid dc anulGone lucri. ib. S*
Chxutas.1,7. Confuciudo . ib.?

E fle peregrinum . ib.io. j. Quxdam ad hoc prxeeptum pettinenru,
ubi , de obligatione non ponendi impedimenta ad Sacrum au-
diendum. ixl.prxviflo carent ixMiflr, anobflet venatum ire cu-
pienti . ibid.9

CAPUT III.

Df abfhmeatia ab eperebui / trvihbae die fefle.

W* /~\Uxnamflnthxcfervilia. ib. An tranfcnbere. 1x9. Pingere.ve-
V^nari,pifcan,fculpcre.ib.8.Itcr faccre.ib 1 i.Molerr,ubi,de co-
operatione cum opcnbus fervilibus infidelium , vel ani-
mal ium.ib.ij. Emundare ttuicuni ad molendum .ib. 18. x. Decau-
fis excu (antibus ab operando in diebus feftis . Brevitas temporis .
Ijo. i.Divinuscultui.ib.).NecciBtas corporalis . 146*6. An fpes lu-
criab.8.An paim,ciborum, & flmiliumconfeRio. 1)».?. An barbi-
tonforis,futoufvc officium, ib.i j. An pauperum fublc vatio, ib.14.
Nece fiiras fpiritualu. ib.19

Abfentia a loco, ubi celebratur feflum.ib. ao.Cnnfuetudo.ib. ai.Di-
fpcnfatio. 1tx.11

CAPUT IV.

juramen-

»b.l

gatione non cooperandi cum aliis in fraAione jejunii. 1)9. Pater
Sc Dominus . ibid. x. Caupones , & qui cibum vendunt . ib. 6. A nu-
ci* , . ^ ibid .8

7. De excufationibus a jejunio- 140.iEta1.1b. 1. jejunium voto cafti-
taris a Pontifice fubrogatum an obliget fexagenarms . ib. 10. lnfir-
mitas-i4i*>4* Arslabonofa .ib- »8. Qux fint exci citu pcilaboriofa .
ib.xi.Qux non.14x-x5.Qux dub1a.1b.16.Anconcionator1s.1b Co-
qu1.1b.17-Sutor11.iba8-6arb1tonfor1s.1b.x9 Artis non ex officio, ib.
jo.Psuper tas.ib. )).Conjugium . 143.47

Opera pietatis, ib^ 6 . An difficultas jnunandi. ib.47

Tranlitus per terras hxieticorum, & fcivitus catholici apud Infi-
dclrs.1b.48.L0na fid cs,an ratio hofpirii. ib. 49. Ratio loci^n e«cu-
fano dubia ■ 144- j 1. Difpenfatio. ib.jx

LIBER V. ~

In Decalogum .

CAPUT L

Pramettauturquadam de C hamate preatma debita • pae. 14 j

s*»- n Uando concurrunt bona tempoialia proximi , & noflra . ibid i.
V< In concurfu vitz privatorum . ib. x. In concurlu vitx privati ,
& boni Rcipubl-ib.4 In concurfu honoris ,& fortunarum privati ,
& boni Rcns.ibirl.*- Inconcuifu propriarum fortunarum cum vita
privati. 1 40- 9- In concut fu propisarum fortunarum cum ncccfll ra-
te temporali proximi-ib. i). Ubi d c eleemofyna. ib 17. x Quando
concurmnt bona fpiritualu pioximuum noflru lemporalibui,
vel fpintuahbus i47.Neccfiltas falutts proximi non extrema, ib.i.
Ncceffitat falutis proximi extrema . ibid-s-j-Dc c hamate inimicis
debita. 148*1. Acculare inimicum, « non remittere juridice . ibid.?*
Salutatio inimici 149.1 1. Relaluiatio cjufdcm . ibid. 14. Lxcluflo A
communibus beneficiis.ib.17. Vemx petitio, ib. 18. Alloqui inimi-
cum . ib. xj. Defidciarc malum alteri* jo.19 Ubi de invidia ;>.)).
4. De DileRione proximi quoad non concurrendum cum ejus fpi-
nruali rmna.it]. 1. Permifilo peccari . ib. 1. Invitatio ad peccatum .
iji.s. Cooperatio cum peccante, ibid.ij Cooperatio famuli cum
Domino,& fimilium.ijj.i8. Cooperatio cum An.afia. ibid.zj- Ubi
plura de puella honefta. u.xj. PiRor, Hiftrio,6r VeRor cjufdcm
Amafix t ij4.x8. Cooperatio vendentium. ibid. jj. Coopcrntiocum
Idololatria, ibid. )8. Cooperatio cum numftrantc indigne Sacra-
menta- ij j. )9* Cooperatiocum Inique pugnantibus , vel aliotum
bona dinpicntibus.ib.41. De cooperatione cum Pejeraturo, n' n ic-
junaturo,Matcficiam,nulcfiaodifloluiivo Rcmifllve.ib^:. Co-
operatiocum ufurario.ib Quoad mutuatanum-ib-fj. Quoad lamu-
los.ib.46.Quoad alios.ib-47-Hbiquoad Notanos.j<<.j6. Telte» . ib*
61. Principem, rcmifll ve . ib. Cooperatio cum tranfgicfruro pt ree-
ptumjb.tf x Cooperatio cum parato ad peccandum . 1 17.6 j

CAPUT II.

Pulirratte, (ea filiorum inftruRor. Dtalaiut plura tump it/Jeui d*Cb*nt*~
11 debita partmtibui d filin . ibid.

$.1. f NtioduQio Dialogi . ibid. A filio quid parentibus debeatur ,
a. X Ij8* Amor, ibid.x. Reverentia, ibid. ix. Obedientia . ib. 18. i.
An invitis parentibus Matrimonium inire filus liceat - ,«9. 1.4.
Pater non potefl filium compellere, nec ad Matrimonium, nec ad
Religionem .

3 An parer pofllr retrahere filium a R eligione.ibid.r. Impediens vi
fr«udc,in}uria.ll>.x.Impedicns fine vi, fraude, injuria. 161 j. Quoati
peccatum. ib.Quoad reftitutionis oMigattoncm . .i, 0

^ C A P U T II I. * b * 9

Quid parentes filiis , quid Conjuges Conjugii. us invicem de-

beant.

J6i

De aflieaibai juibn,da m aea fervi! ibut det (eUepeebibiu , .

|.i, T_I^c funt mercatus, placitum, fcu judicium torenfe . jt
il tum4b.Placi^m.^jt^ juramentum-

I>r j t]uaeo _

(•I- *p\E qualitate ciborum jejunii. ijx-Abftinentu i carnibus, ibt.
ly AbfiinentiailaAicinm-iif* 19.X.DC unica comeftioncxn die
jejunii. 1 js-Lac.jus.vinum, multum, cervi fla, aqua condita, ibid.x.
Sapa, acetum, oleum, St fi nui 1 a condimenta, ibid 6. Uva ib. 7.C0-
cholata. ibia.S. Arundines raeUit»*ll4.s4*ProtniAiorefeasonu.
tb-i j. Interruptio, ib.16.;. Dc jentaculo,quodm jejunissmdulgc-
Cur.ibQuantitas.ib.lQualitas.a«.). Tempus -ibid- 10. 4. De hora
comedendi in jejunio.i ) 8- j. Quxdam dc obligatione jejunii .ibid.
Demcdiaoode , qaaracionc hic tntclUgeada. tbid.6.Dcobli*

♦*i* "pAter quoad alimenta filii, cjufdemquc exhrredationem ,&
i vota.il». Pater filio legitimo, ut. j. Pater filio fpuno, »cl
naturali. ib.6.Cau(a negandi alimenta ,&exhTrcdandi. ibid.8.
Habens patrem & filium i quo alendus, tb. u. Pater quoad irrita-
tionem votorum filii impuberis fpuni. 163. ix. Pater quoad vota
filii, vivente Avo. ib.i;.x.Quid debeat mater filio, quoad eum
laftandum ,& alendum , ib. j. Vir quid uxori debeat , quoad ali-
menta. ib<4.Uxor quid viro debeat, quoad alimenta. 64.1. j.In ne-
ccfll tate extrema quis magis adjuvandus, pater, an filius . an

u*or»&c. j^ ld .

C A P U T I V.

Mtfcel/anra quadam de fliit , pareatibae , preptmquit , im praeedeatibut
pratermiQa . .

^.i* |Ab peculio fllioram. ibid. Tcflamenrum . & alienatio peculii
U filiorum. ib.t Ludus filixfamilias, vivente patre.ib.7.Luduc
filiifamilias habentis Tutorem , patre demortuo . x6<(.i 1

Filii profcfljo reltgiofanil nocere juri paterno. jb.i &

De furto filiorum, rcmifil ve.

x. Dc donationibus inter patrem, ft filium. ,b.

3. De legit una filus debira. l6 .

4. De fiatrum, forotumque mutua obligatione . Quoad alimenta,
ibid. 1

Quoad corrcRionem . i«g.j

LIBER VL
Non occides.

CAPUT I.

De bemtttd,»)uiie. f«g |

9*i. homicidio obdefenflonem vit*. ib. Adulter ,& proferiprus
jL/ an fe defendere queant, fl». An ut defendas unum ex proxi-
mis, alterum occidercaueas ? i«9. 10. An te non aggredientem alj-

2 uando occidere poflUfib.li. An per ptxventionem ocadere pof-
s inimicum? ib.,?

1. De homicidio ob drfenfionem bonorum . J70il

3. De homiadio obdefenflonem honoris, Sc pudicitix. ib.i

De duello. , „ . J ib.8

4. De homicidio ad malefailorei 1 puniendos . t7x-Malefj£Iores non-
dum comprelicnfi.ib.i.MaleMaores jam comprehenfl . i?x. s* ruria
, ordo in condemnandis malefaftoribus, ibid.7. Innocens probatus
nocens an pofllt condemnari . ibid. 8. Malcfailor omnino occultus
an pofllt condemnari. 17J.18

5* Dc homicidio e* bello jufto.RcnulBvi. ib.

C A-

Index Capitum) Paragraphorum) & Titulorum.

0.i . ^^Ceiflo fuidirefta .

CAPUT II.

D* k«mtu4t» /*» ifftH •

ibid.

. Ib.

_ 1 IndircUa fui occillo. 174

j. De mucilaciune fui. i'».i .Eunuchus. 17*4

4. De abortu iLFaerus ammatui.ib.j.Fcetui inanimatus . ib 4. An li-
citus fit aborsus f ne adultera occidatur, ibid. j.Ptrnx , & abfo-
lutio abortus . ibid.

CAPUT III.

Drbratitidiatapflrpraaimi. 1 76

0.1. 'TxE homicidio voluntano,& tafuaU. ib. 1. Dans operam rei lici-
i^/ tx.ib 4>Dans operam rei illicitx.ib.Oniutcni,feu non prohi-
bens, quod quis debet ex juUitia . ib. 8. Omittens , fiu non prohi-
bens , quod quis debet ex c hir ita te. 177. 10

a. Praxis,qua explicati homicidium injuftum oporteat in confef-
fione. ibid.

3* Qiye pernitentia imponenda injufto homicida: in Sacramento
Conlefflonis . ib.

CAPUT IV.

Dt cklt^JUtM rtfiitaittaii tx ktmitidia . i78

0.1. T"\E obligatione rcthtutionisex homicidio indirc&o. ibid. De
a. damno dato digreflio. iy>>. Damnum indueetum a te illa-
tum . ib. 1. Damnum illatum a tuis . 179-4

J. De obligatione reftitutionu ex injufto homicidio indire&o. ib.
Quibus debegtur refhtutu» pro homicidio. 10. Hxrcs occifoiisquid
dcbeat^ifo ««.Excedens modum fu* dcfenflnms, vel invadens, vel
provocans an obligetur ad rcftitutioncmex hotmad10.1b.15. Pro
bonis fpu itualibu» occifl an aliquid debeatur . ib.to

Pro damno pcrluruli an aliquid debeatur . iSi.s*

Alium pro alio occidens . ib.x 1

4 * Quatuorcafus ex fparfim diftis deducuntur. t8i.i

j Ex ufdem fparflm diftis colligitur quid lcntiendum fit dc coope-
ratoribus cum homicida . ib.i

Confulens,8< auxiluns.ib.i.Mandans,feu quod idem eft,jul*m ib. j.
Rauun habens1b.7JsJ0npiolubens.1b. 183-9

LIBER V 1 L
Non Adulterabis.

_ _ . . Caput I.

0.1. *pvE Fornicatione . 183

JL/ Additio. 184- Concubinatus. ib.a.Copula cum vidua, ib. 4.
Copulam non perficicns.Reiuifil si. Uj.8. Copula cum Iponfaal-
' ib.10

ib.t
iK

•I*
ib.
ibjd.

.87
ibid.a
1U7

CAPUT

ptmtdla sdvtnmi laxat' u m •

ibid.

aoS

tenus.ib.9. Ignorantia in fornicatione.

. CAPUT II.

0. 1. 'pvE Sacrilegio. 107. Sacrilegium ex perfona facta .
JL/ Ex loco facro . 1I..1. Additio.

CAPUT III.

0. I. T~\E Adulterio.

». JL/ Sodomia con;ugau.

3. Adulterii perna:.

4. De restitutione damnorum ex adulterio .

Adulterii obligatio.

Obligatio adultcrx.

LIBER VIII.

Ut fartam f tuitu •

Difpofitio hujus libri .

TtAtUtat prima 1 bajtu hbrt OH avi , «Jtw
dt Damimit.

CAPUT I.

Oaid fit dtmiaiam . C f** tatiaat difitrat i prfftffirnt >

m (a f radia , yi, ibid.

U Bi, An ufus diftinguatur a dominio in re ipfo ufu eonfumpti-
bili . ibid. Corollarium pio Rcligiofis cuca acceptionem re-
rum. X09.10

CAPUT II.

Quiaam dtmiaiam rtram kaieaat . "J®’

0Ti. otlcfta defervis. Iib. 1. Defenditur ftrvorum mitigata condi-
3 tio. i h. 9. Bona fervi ab inteftatodefunEi cu jufnam nnt. iio»
li. 1 Dt tlm . Keniifli «i . ib. Scle8a de uxoiibui cxbonuuiJ-
titi aliquid uairpantibu*. ,0, °-

Qiuntum poffir fibi congregare uxor ex manti bonis . itM *

4. De Beneficuriis. . . . .

f . Sclclta dc Rcligioforum paupertate circa ufum dependentem . 10.
Dedifpofirione pccunic a Religiof> nomine alieno, vel nomine

Teftatunsfaaa. au 4. Dc Rcligmfo invitato ad convivium^t de

acceptante rei comcftibiles a 1 xculai 1 . ID *

C A P U T I I L
Ou* rahtnt AttaitAiar dtmiaiam .

C A P U T I V. ibm

0.i.*V">(Jmmunia de prxfcriptione fummatim afferuntur . ibid.
v-i Tempus pro icbus temporalibui . ibid.J. Tempus pro legi-
bus ^ . . . r ,bld *

x. Sclella de przfcriptione . ibid- An jure prarfcriptioni» in foto con-
ficientia: quis gaudeat in Regno Sicili* ibul- Judicium U- Marii
Cutcllideliacquxfiione. *H*»4

Tr Ati ai ai frtamdm, , pui *fi *• farti.

C A P U T 1.

oaidfit fartam i 1,6

* C A P U T I I.

Dt fantitatt farti (affuit an ad matta!* iatrr tattamnt . ** f

C A P U T l I L ..

Dt fartu m Aditu [atttffivr tantinaAtu . 1 j

0.1. TJ Uram modica ab eodem.

*• x Furant modica a multis.

3. Multi furantet modica ab eodem . /“f®*

4. De quanti rate fbrn Aifficienti nd mortale inter propinquos, «do-

snefticos^. ibid.j.Qupad uxorem . nv-a-Quuad filios • ibid.

vas.189.Debitumcopulx.1bid.aO Copulc modus . 190. 54-Copul
tempus. 191. 15. Copul* locus cxtnnfccus.ibid. ; 9 . Tatius. 6c his rt-
milia inter conjugcs.ib^i.Smc periculo pollutionis. 1b1d.41.Cum
pollutionis periculo. ib 46.De caufis pollutionis ibid. 48. De ta£li-
bui.fitc inter conjuges cum pollutionis periculo . 14}. 54. Talhis,6t
his fimilia inter fponfos . ibid. 61. Taaus,& fiimba inter folutos .
Rcmifflve- ibid.6j

CAPUT IV.

0. 1. TTVE Inccftu. ibid.

a. U Additio. 194

C A T U T V.

1. T^vEftupro. 19»

x. JL/ Additio.ib.De virgine occulti violata. ib.

3. De obligatione ftupratoiis .ib i.Defloratorvirginii,eadcmcou-

fentientequid debcatfib t-QuxItiomcjdcns, An virgo pro primo
ufui fui corporis polii t aliquid amplius preu» petere, ib.8. tn>i. An
accepta ob turpem caufam fint tcftituenda . ib. Quantum pro ulli
corporis jufte exiget mulier. 197- Deflorator virginis vi , metu f
8cc.it». ui. Deflorator vligtnis cum pronuffionemat limonii . ib.»}.
Cum proinifllone vera. ib. 14« Cum promiiHone . 198.4?- Du-
bium incidens dc muiicic litte copulam promittente. 199-49

CAPUT VI.

0.1. T% e R a P tu . *4

I 9 A dditio-ib.i.Vis illata ib r.I inis inhonefta- libidinis. ibid. 6.
Abduitio ib- 7 .Copulaeumdormicu(e an Ut 1 aptus. zoo.17

CAPUT VII.

Dt/ritatrtratr m nataram .

«.1. XJTOn***- ibid..

Additio. aoi.I

ty pollutione vigilantis voluntaria . ib.a

pollutione nocturna . ttt ‘,

pc pollutione vigilaneii in voluntaria. ib,<j. 10. 3. Sodomia perfefta.
ibid i* 4* Sodomia lmpetfeaa. 103 beftulitas . ibid.4. Ad-
41,00 • — „ ibid.

CAPUT VIII

+ *fp*fiikat , fiauhhaffat afttbai impadit', ia-

0- 1 - T T B 4-?A,^ r V ta , r<; mate , n * ,nrc y cnerca .

J; yJ^ c£ ^ u, » of<ula > am P ,CJtUj lntc r folutos .

4. Turpiloquium.

f. Turpia legerc^criberejrcrr^ftntarcAc
*■ Muncr» acccptirejjc ft jaixtc de rc

7. Chore*
t. Ornatus

rcrurpi.RemilBv0.

C A P u f

Di/tmiimatar dat dUia Caramath, i*

1 X

at tria laxat ia.

ib.

ad famulos.

C A P U T IV.

D t faaatitait farti pt/t^itfuam /afficumit ad martalt .

0.i. A N fit fur , qui per occultant acceptionem conipenfat, quod fl-
A bi debetur.

а. Compcnfatio in re diverfa. ,D, “'

5. cjompcnfat io in debito dubio . . . . . . ..r* 1

4- Compcnflitio »c, qu* mittitur ad debitorem , vel ci ococ-

rur. ibid.*

5. Compcnfatio famulorum. ibid.

б. Compcnfatio fidcjuffbrum. ibasl.

7. Compcnfatio ex bunu dcfunfti . , «bid.

' r C A P u T V r-

jia txtrtmi , vtlpravittr iadi^tnti litta» far an .

f.». fPRu certi.

». 1 . T

xo|

104.1.8.9

ib.

105
ibid.

ib.

ib.i

106
ibid.

Z07

ibid.

■ Triacontroverfa . ibid.

indigens an Auripere , vel coufumcrc debeat animo reddendi

4 Indigenti an res n>fl neceffaru debeatur ex juftiua . u;.4*

CAPUT V I L

Dt teatimait an prteati farti ia rt.tai «h rtfiitaii . Krauffivi . ibid.

C A P U T VIII.

D» tmptieat rti faniva . ibid.

CAPUT IX.

Dt pnaliarita t paiiafdam fartu 1 a iMJfadt.rtaamdt.lifaando^e. 314

0.1. TT\E fiims/ic obligationibus ludent inni.ibid. Ludere pecunia fi-
J_/ ve numerata, fi ve credita .ibid. 8. Ludeie cum animo non fol-
vcndi , vel non fol vendi nunc .

Vincere plui quam amittere . ib.if.Ludcre cum iis , qui alienare ne-
queunt . ib.U. Cum filiiifamihas Rcmifll ve. ib Cum uxore alte-
rius. ibid. 19. Cum alternis mat iro. ib. io.Cumfcrvo.ib.u. Cum
Rcligiofo. ib 15. Cum furibus, Aufurarus. 1 »6. 18. Cooperato-
res ludi. ibid. jr.Ubidelococxpofito ad ludum, quem vocane
Earattana. ib.ji.jt

x. Venatores , Pifcatorei. ibid.i

3. Lignantes , pafcentes . 117

Traliatai ttrtiat bayt, l,br, e flavi % attat it ^efiaptiamt .

C A P U T I.

Quid fit Ttfiitatia,(!ri*rrjAetptr iahiatar^ ^ ^ lt y

0,i, T*V E prima radice, feu caufa rcftitutionu , quxcfiinjufiaacce-
MJ ptlo,fcu retentio. jbid.

Prxmittitur regula generalis . ibid.

x. PeraQionrm iniultam. 118.3. Per afiionem externi tnjuftam.ib^.

Per culpam Theologicam. Q)id.

5. Per culpam Thcologicamgravem.ib. An cui pale vis extrema, fed.

interna gravis pariat obhgaaonem rc ftiru tioms . >19

6. Statim ib.Reftitutioex deliRo quomodo llitim obliget .ib. 1. Re-

ftitutioexcontraflu quomodo ftatim obliget. 1 y.j&

Reftitutioex re accepta qua ratione obliget fiatim . ib 1 1

7. Totam rem,feu ejus vaujicm . 1*1. i. Petrus rem ablatam confbmic

primo tcmpore.ibA.Confumit fecundo tempore ib. 11. Coaflimic
tertio tempore, lb.itf. De rcftitutioncfrtiftuum rUiniufte ablxt*.

>31. ix. Prima teguli.ib, ij. Secunda regula .

ib.14
I. Etiaui fi

Index Capitum > Paraphorum > & Titulorum*

t* E tiamfl res perierit.

9* Onus reftitutjcnu quandonam adflt, A acceptio, vel detentio flnt
dubie injuftx.Remifll ve. >)]

CAPUT IIT.

$♦*. T"tE fecunda radice, feucaufareflitutionis,quxeft res accepta.
\J ibid. Con fu mens rem bona fide acceptam Ponam rem

bona fide acceptam,ib.9. Vendens rem bona fide acceptam, tb. 10,
Donan s pretium rei alienz bona fide venditx . «b- > 3

а. Prima quxftio, An rem v. g.equum bona fide venditum , vel dona-
tum, ubi nefeisefie furtivum, tibi liceat furi reddere. JJ5

]. Secunda quxftio. Quoad idem, quando adfuit mala fides, ibid. De
emente , ut item dc acquirente rem alteri obligatam . lb.

4. Occa Aone pridirtorum explicamus , quandonam per conjunrtio-
nem rei aliena tranfit m merum dominium, itaut non debeam rem
ipfam individuo, ib. Per alluvionem. ib J

Per ad junrtioneni , 136.7. Per con fu flonem, ib.i 1. Pe r ad mixtionem ,
ibid- i{.Decrduntur trequentiores cafuj de rebus mixtibilibus .
ij7. n

4* De obligatione reftitutionis frurtuum ex re aliena bona fide per-
ceptorum, ib.Melioramenta . *j8 '3

*■ Ties dubitationes orca variationem bonx,dcmalx fidej . ft>-

CAPUT IV.

V* tert! 4 TMdict rtJ),i»tioui > , qua tfi mfufia damni f tatie ,

‘pvE pofitivadeftruftinnefcialienx, *|9

U De impediente bonum alteri, cjufquercfiitutione, quoad

ea , qux pertinent ad juftitum commutativam • .ib*

Dubium incidens de impediente donationem pcccammoie alteri fa-
rtam . 140

i- De impediente bonum alteri, quoad ea, qux pertinent ad diftribu-
tivam,ib.Ubi aliqua dc bencnciis,8t officiis . ib.

Dc impedientibusconfecuttonembcncficii. *4*

4- De {UfiributioncBeneficiorum,& Officiorum. »b-

CAPUT V.

E obligatione rellmmoms orta cx culpa in proprie dirto con-
JL/ traftu. ibid.

1. Deohligationereftitutionisortaex culpa in quafi contrartu.

3. An rem commodatam , depoficam &c.debcat quis in communi pe-
riculo prxferrefiix. ibid.

4: Summa eruta ex dirtis quoad obligationem reftituendi ex cui-
P>- „ M4

_ v <L, A P U T VI.

De e aaem fi tarla r«iirr^«wn»(» , «m immediati tfi ex eemtraO» in MMtrfr»
fxm. er Ibid.

t.i. TJRxnuetitur definitio contrartus. Ibid.

JT Diviflocontrartmint. ibid.

*« diriflo in contra fttim nominatum, It innominatum . ib.
Secunda diviflo in eontrartum bonx fidei, fle ftrirti juris . 545.1

Tertia divifioin eontrartum, feu partum nudum, & vcftirum . lb.<
Quarta divifio in eontrartum onerofum , & lucrativum . 176

3. Regula generalis de reflitutioneex prardtrtis contrartibus in uni-

verfum . ibid.

CAPUT VII.

De eadem quarta radinrtHitmtiumii : e* eeatraffu p artitu! ari tma ditienit , (jr
emptu n 11. ibid.

9-i. /jUid fit cmptio,& venditio, ib. Requiritur confenfus, Acqui-
><^dem abiblutus.ib. 2. Requirit ur prerium derenninatum . 1+6.
d. Qux ftio madens pro Gaheliariis . ib.4

Requiritur item res.& pretium, ib. 7- Duorum caftium huc inciden-
tium refolurio . Primus de permutatione frurtuum Hortuli Do-
mus Profeffx Soe. jcfb , rt>. 8. Secundus caftis de permutatione mer-
cis . cujus venditio fit prohibita. x47.'«

Venditio voluntaria efle debet. ib.13

Rem emens aliena pecunia. ib.>7

Arrham recipicnsin venditione. ib.>8

a- Qfl* perfonx vendere, & emere poiTlnt. Remiffivd. ib-t

j. De rebus, qux vcndi,vel emi ponunt , ib. 1. Hominis venditio, ibid.
Venditio officiorum, 248.3. Venditio elertionis ad Officium, vel ad
lega tum^b^. Venditio fcntentix probabilius mjudicc.ib. 13. Ven-
ditio omnium bonorum , ib. 14. \ enditio h ircd itat is.ibid. 16. Ven-
ditio debitorum , 24j>- 17- Venditio rei litigiofx’, ib. is. Venditio
ejus, quod nondum cft . ib.ao

4. Depictio jufio rerum. ibid.

Quinque cipita unde crefcant,vel decrelcant rerum pretia . ib. 3

Ex parte rei venditx . ib.4

Ex parte pretii. ib.4

Ex parte emptorum, & venditorum.

Ubian ex teru carius poflit vendi. • xfo.8

Ex parte.feu ratione expenfarum . il>.io

Ex parte modi vendendi. ib. 14

Neceffitas,& utilitas mercium quomodo augeat pretium.. ib.17
Qj|o pretio res emendx vel vendende. ib.18

Merces extraordinanx quanti. . * ■ »b.»o

Merces nunc cariores mox filturx viles, & quanti. ' x8t.1t

In fubhaflarionc quanti. . •'TKij

4. Cafus aliquot fpeciales circa rcrumjrrttia. xji

Occatione ptxdirtorum decernitur cuinam reflituendus exceflus
pretii, immediate damnificato, an damnificato mediate. ih.7

б. De venditione pecunia creditx,ib.i. An pldrutredito.quim nume-
rato rem vendere fai fit. ib.x

Frumentum venditum , & confignatum hyeme ad pretinni menfls
Maii,i5i.9.Frumentum venditum a pazare,cr ee* fanar e t ibid. u. An
venditor non foldm pretio ab emptore poflit percipere frurtus
rei a fe credito venditx, quamvis ementi traditx, ibid.i 2. Contra-
Etnsaftdert. 95i.l6

7. De emptione anticipata,ib.Lanx,8c fi milia anticipato empti, ib>s.
De contrartu emptionis frumenti celebrato inter Maflarium , &
Mercatorem anticipato pretio in Sicilia , Sc Apulia pafiim ufurpa-
to, 254.9. An Mafllirius poflit cogi ad dandum frumentum, ib.14 An
refeindi poflit hic con trartus, ib. 16. Augmentum frumenti cujus
eft,ib.i7.An poflit flatui certa quantitas frumenti . ib. «8

An Mercatori liceat pignus accipere, 153.19. An qui Maflarios non

eft , uu hoc contrartu queat , ib. 10. Quid debeat MafTanus moro*
fus . ibid. z8. An renovari idem contrartus poflit addito lu-
cro lorti. ib.31

1. Dc quibufdam modis contrartus emptionis. & venditionis . Z56

An creditum, fcu Chirographum poflit minoris cmi,numerata , feu
anticipata pecunia. ib.i

An liceat carius vendere credito , ut flatim vilius numerato idem
ematur, quod alicubi dicitur Porro , alicubi Philizza,almibi Ba-
ratto ,&c. ib.9

An liceat vendeie,vcl emere cum parto t erro venditionis * »47.14

K rtum de retrovendendoin favorem venditoris . ib.19

irtum de reirovendendo in favorem emptoris . ib.14

Partum de reirovendendo m favorem utnufque . ib.2«

9. De venditionibus, & emptionibus nomine alterius fartis . ib.
Venditio alieno nomine. ib.

Emptio alieno nomine. 148.8

Venditio m loco diflanti an faveat vendenti alieno nomine . 29.1 1

10. An Mercatoris remifllo faveat ementi alieno nomine. »b.

11. De deceptionibus occurrentibus in venditione, fic emptione. >b.
De deceptione in pretio. ib.t

De venditione farta a duobus. »5v.t

Prxtextu minoris pretii rem venditam diminuere. ib.4

Venditio ret vilioris mixti prctiollore . >b.a

Vendere quid pro quo. sb.7

Dc fraude, & dolo interveniente in ipfa venditione. ib.ti

Quando dolus contrahentis dat cautam contrartus . 160. 1 5

Quando dolus contrahentis in contrartu . ib.i 8

Quando dolus tertii dat vel non dat cautam contrartus. sb.19

Notationes quatuor circa prxdirta . ib.ti

De vendente rem, cujus vitium non cognofdtur ab emente. 161.15
Res vendita folum vjtjofacx parte. ib.jo

Frurtus rei vitiofx venditx culus . m». i 1

Vitium patens an manifcflandum. ib 31

Interrogatus de vitio quid rcfpondebit. ib.3 j

De vendente rem non incogniti valoru . ib.j*

Venditio rei in fc cogniti. 1614»

Solutio per monetam falfam . tb-41

ii. De fraudibus ex Monopoliis» »97

Monopolium ex privilegio. **>•»

Monopolium excomparto. iW

Monopolium ex emptione omnium mercium 1b.1i

Monopolium ex retnottonealiorum vendentium. »6*- >8

Monopolium ex inducente penuriam. ib.10

Pretium in Monopolio. ib.il

CAPUT VIII.

pe eadem quarta radite rrflitatirail ex tuairaffu partitu! at i mutui . lb.

f.i. />uid flt Mutuum. sb.

2. x Quidfltufura. * 6 s

Gratituaocx mutuo. ib.6

Mutuareex parto ut fiat quod debeture* Charitate. ib.*

Mutuare cum parto ut flat quod debetur cx joftitia. ib.tO

Ubi, an liceat Chriflianodare Tureis ad ufuram . ib.i 1

Mutuare cum parto aliquid faciendi. 1b.11

De intentione lucri fupra fortem cxpartcuniustantflmeseontni-
hentibus , 266.1«

j. An latione damni cmergcntir , vel lucri cciranUi liceat quid acci-
pere fur ra fortem . ,b.

Tres conditiones quoad damnum emergens. ,b. t

De damno emergente ex mora. |5, 7

Tres conditiones quoad lucrum ccfiaus . 267.1 1

Laboriixflimatio. io.14

Lucrum cefTtnianticipatAfbmptum. — ^

Lucrum ccflans cx contrartu cxplicite injufto , fcd jufto impluite,
ibid. 2 1

Duo muliercularum contrartus mutui difcutiuntur. >68.28

4. Difficultas, vel periculum recuperandi fortem, an det lucrum, ib.
4. An liceat aliquid plus accipere ob promi ffionem, quam alter quis
faat non reprtendi pecuniam mutuatam intra certum tempus.

Quaori rateatpromiffio non repetendi nuuaum,flte. 169.17

6. An betat qttid fupra fortem ltportare ob moleftiam privationis
fueprifentis pecunix. 270

7. De cooperatoribus cum urtirario , & deejufdeni pansi. Remifll-
ve. ibid.

T r a/i at mi quartut hu/urd/lri o/tavi at em 1 de tinum-
ftamtiii TtSitxtiuiu* , tr teuesafii,

CAPUT I-

Dt iirtumfldrttitt reRituTifuii . • >70

u. rr»* *«.

Pauper EOus. ,b.i

Rcligiofus xte alieno, vel furto gravatus ante profeffionem • 271.7

Aire alieno gravatus pofl profeflionem. ib.,fi

2. Qyid.

An refctoenda Domino res ipfi nocitura .

»7»

ibid.

ib.x

Qoireflitucndum ,non appatcntcTeu ignoto Domino. a7t.11
Defunrto Domino rei , cui ut iRa reftituenda . ib. 1 •

Icnoto, vel incerto Domino .EUirc Aituendum . ib.14

Nullo cufttnte Domino , cu| res reftituenda. Uti , de Thefauris •

»74- |J
Thefaurus inventus .
4. Quantum.

«75-IJ
ib.
ibid.

ib.x

Rcflitutiofarta perintamediamperfonam.

Reflitutio cum errore farta ex confilio Conteflarii . -*

5. Quomodo.

Reflitutio farta Domino illam non advertenti

Reflitutio cum errore
Mediator rem reftituendam amittenj
Reflitutio doni mortuo donatore

6. Quando .

7. Ordine quo.

_. Quo loco.

Exdelirto.

Qjjp loco, ex re accepta .

»7®

ib.9

ib.ii

ib.

oS?.

iba

^ib4S

Qup

Index Capitum , Paraphorum, & Titulorum.

Quo loco ,f * Confraau .

9. Qujt cauCi excufet iniquum •
Inopia excufat a reftitiJiionc .
Impotentia Teftis , & Notam .
CelBo bono

CAPUT II.

ibJ

17«

tb.i

iba

»79-7

f,i. TpvE eoncaufis , feucooperantibus ad adionei mjuftai,cx quibut
LJ oritur obligatio lertitutionu .
juiHo,feu,quod idem eft , mandatum.

£9

ib 1
alo
x8i
ibi*.
ibid.
ibid.
181
»8J

ConAlium.

3. Ccmfenfus , Palpo.

4. Reeurfus.

J . Participant.

. Mu|ut,nonobftant,non manifeftiaa.
f. Quo ordine h* coneaufx reftituere debent .

». Quantum fingul x damni coneaufx reftituere debent •

^mairnar Cafm* i Car amat It addal 7« 1» mattria r*fltfat,nii*xp«i*amtit r . ib.
Primus CafUs de ftrvo infirmo. *b.i

Secundus Cafus de rebus immixtis . »84.0

Tertius Cafus de promiffione in diem. tb4

Quartus Cafus de mutuo cum quadam obligatione, &c. ib.10

C A P U T l V.

ffftrMi Ctaftfiar,*,j, quandt panttrn, iinm p*pt ,mcm rtfiiait, mu da-
bit a . ibid.

Fosens reftituere , non reftituit . tb.j

Tuftusi Oonfeffar 10 nondum rcftituit. ' »8t.io

Non potena reftituere m foro inteino ,&c. 1b.11

LIBER IX.

Nra falfmm Ttfiimemimm didi .

CAPUT L

CAPUT I I L

Dt ladtmt famam almm . tfalfm rtftnatitat .

6,1. g''\Usdfltfama ,& quomodo Ixdatur •

Excufauoncvfaltcmainortalnnfamanus.

а. Ignorantia ,& parvitas mateux .

Circtmiftantix m quibus non adhibctut fidet*

Re feri e uni , vel alteri probo •

Crimen 1 fle publicum .

In alio loco.

In alio tempore.

Affiniras 111 ctiminibui •

Ob malum avertendum.

3? , fixculbui>nci reftiruendi famam .

N<>n peccafie contfa juftitum •

Non graviter Irflffe.

Conf^d infamati , vel ejufdcra remifllo.
sufta , vel non noccni dctraftio .

Infantario reciproca.

Fruftranea reftitutio .

Damnum proprium.

ditorei dctra»erunt . 19 r

б. An fe infamare quii pofflt .

7. De audiente Detraftorem. , 196

*. DcUdcnKhomKCmaltcnni.tiofquercftltuUolK. **

Dt faifa , ftn I nana, ia fidit ia .

D Ifcnmen inter dubitationem, fbfyicionexi, 8t judicium •
Conditiones requifl tx,ut judicium fit mortale .

De ignoto quid piam judicare mortale non eft .

SolAm fufpicari dc re gravi nunquam eft mortale .

C A P 0 T II.

Di falfitata imiadiniipmbltn, .

9.1. Tudex.

J Modus procedendi.

Munera 4 judice non acceptanda •

Munera judici an donanda .

*R eman liat* aperiat occulta crimina tcftium •

An debeat ftarc fensentw.

An fugere queat e carccre .

3. Ad vocatus, 8t ProcuYator .

ibid*

Ibid.

191.1

«bid.a.

ibid.t

•bid.7

ibtd. 9
19*- 1*
ibid.17

ibid.io

ibid.si

19J»7

ibrd-i

ibid-4

ibid-f

ibid.7

ibid .9

ibid.u

I94.lf
ibid. 18
sbidi 9
ibid.

i8j

ibi

ib.4

a86.io

ib.n

ibid.

187

ib.i

»b.f

a8l.it

ib.

ibi

ib.9

t»o

ib.

LIBER X.

N»« tamtatiftn axntm , **<’•>* pr/atmi tmi-

CAPUT I. . , *

Pramunnimr qmadam (tkm bifaria d, 14 , 1 * 1 , inbm, , V ima^ai *•**>»-

cavutu. a

CAPUT MI- ibld .

c A P U T IV.

tm fi» vita fata Udant t^itmtiantt^ma^mmnafa^n mattrta laxat, a . 199

jujtt ,«*».. i m.l., ,,.(•** In*. *r i

•M« dthUatd heitc admitti f effiat • lk :j

*.!. TTEr prxcifldncm in alirs materiis a luxuria . ‘ D, “-

2. i Per prxctfionem in materia luxursx. ..I.

3. Perippofitam conditionem in alus materus i lurtirii*

4. Per appofitam conditionem in materia luxurix .

5. Expenduntur aliqu* alix fimi!» conditiones. ,D

orna rrrfrr Hamaftatm Wul tamtmbra martal.irr infUtati

jpatattmaaw C A P U T V I L

Ixptmditar dt„f,o Car amati,, dt dtltfaium* ffttxUuva . JOI

UNIVERSI OPERIS

TRJCTATVS.

Explicatio Decalogi.
De Sacramentis.

De Contraftibus.
De Irr^ularitate .
De Bul® Cruciatae.

De Confeflione.

De Communione .

De Sacrificio MiflTae.

De quinque Ecclefiae Prae,
ceptis .

Digitized by Google

DE PRAECEPTIS

DECALOGI

LIBRI DECEM.

Intentio, & Divifio Operis.

O CEANUM palmo concludere nitor , dum cafus fere omnes .ad Dedalogum fpeiflantes brevibus
opufculis explicare contendo. Vires affumit timor. Unde enim in tanta nobilium Scriptorum de
eodem argumento obvia multitudine, ac frequentia novi aliquid ad Lc&orum animos alliciendos
mihi expifeari concedetur > Nitar tamcn,& certe fi affequar , lucro apponam ; iin minus , excufabit me
obedientia R.P.N. Vincentii Carrafl? , totius noftri Societatis Moderatoris , qui opuiculum primum
meum De expedita CtmfeJJiont evolvere non dedignatus, adeo fibi placuiffe mihi indigniifimo fignificavit,
ut etiam me ad fummam cafuum uni vcrlalem, eodem modo, ac ftylo confcribcndam, adhortaretur , hoc
cft,(ut lunt Superiorum nutus explicandi ) prp fuo in me imperio, praxiperct ; id autem, quod dirigen-
dum fiifcipio, 7 «dv> fit ope rojum, atque prolixum ( cum S. Aug.1 i 7-de Cw.Dei e. i mento loquor}© - quam muttit
indigeat voluminibui,quu ignorat, qui boc ve I mediocriter cogitat 1 Proinde ( cum eodem ibidem concludo )
tt a, fi potuero ,fly\o moderabar meo , ut butcopen nec ea quee Juperfint,dicam\nec ea, qua fatis fint , pratermif tam .

Decem ergo libris decem Decalogi praecepta complector . In primo quafi Ilagogcn infiituo pro confe-
qucntibus libris, fiquidem de quibuidam ago, qua: licitu funt generarim, atque universe prxnccefiaria ,
antequam ad fcquentes tractationes Ipeciatim defeendatur; hxc iunt de peccaris, de voluntario, de con-
ficientia. In cocteris vero differam de prxeeptis ipfius Decalogi , ita fcilicet ut finguli libri lingula praicc-
pta contineant, pratter librum decimum, qui duo, hoc eft nonum & decimum prxeeptum compleretur:
ubi multa tanquam in proprio loco de internis a&rbus defiderii fimul colligam, qux Confeffanis, imm6
& pocnitenribus fruftum parient, fi Deo placet, non contemnendum. Erudi me, Divina Sapientia, Crdace
me; abi te enim Japere, defipere eft. S. Aug. in medit. e. j.

PRIMA PARS-

LIBER PRIMUS.

Ifagoge , feu de cognitu praneceflariis ante Decalogi tra&ationem.

CAPUT PRIMU M. tale exaliquoaccidentitranfit io veniale , ut fi homicidium fiat e*

perfefla deliberatione . Unde habes non ftatim tepofie pronuntiare
Dc Peccatis aftumefle culpam morulcm, vel venialem, nifiperpcndas,an quod c*

1 * feell tale , per accidras tale nequaquam fit, id quod enucleatius ex-

$. I. Divifio Percarorum. plicandum breviter fufeipio.

* |S 5 **® 2 li^^ catum » < I u0 <l CzS- Au*. /.Il.rontro Faufium t r ,if. eft

|H KVJ didum» faflum, concupitum contra legem e ternam ,
O contra reflam rationem, aliud eft Morta-
I ffl&B lH lc.*l‘udcll Veniale. Differunt autem harc inco,qu6d
veniale leviter adverfatur legi arternf, Mortalegra-
vncr: unde ht,ut illud mereatur arternaro prenam, hoc eft pcenas In-
ferni ; hoc verd pernam temporalem .

* E) u [™^Dutempcecitapoflunt patrari percommiftic>nem,ut
furando, blafphcmandoAc. vel per omifiionem, ut non reilituendo ,
non adjuvando extremd indigenti, non audiendo facrum , flee.

I Rurfus l *' u ^ ^ Mortale, vel Veni*lecx fe, fcu ex peuerefuo,
aliud eft Mortale, vel Vcnialepcr accidens.ItaSanc.Ai.»» der. e. i.».j
McroD' . z .d>fp. i . e .autl iiq;paftim. Ex genere fuo Mortale, vel Veniale
eft, quod cx <.>bjedo,feu confiderata materia^irca quam verfaturgra-
ve,vel leve quid cft,v.g grave eft homicidium,aduiterium Ac. Leve
eft verbum otiofumjmcndacium officiolum, impatientia laborfi ,&c.
Mortale per accidens eft^uando ex aliquo accidente veniale tranfit
in mortale, ut fi verbum otiofum,v.g.fit occafio,fcu periculum proxi-
«iunx alicujus peccati mortalis . Veniale per accidens eft,qu 5 do mor-
Tami. T. I. Di Der. fetet.

J. 1 1. De moera Ii , (Jp veniali ex gener e fime .

t T> Egula piftim obvia ad haec difeemenda eft ejuGnodi. Illud e*
genere fuo eft mortale/juod charitatem Dei, vel proximi,vel
fui iofius graviter ifditTccuserit veniale cx genere fuo.Nec di (fimi*
lis eft ea,quam aliqui afferunt. Illud eft mortale, quod continet grave
deformitatem contra reflam rationem;! Ilud veniale, quod levem* Ita
Sane ex Azor. t.tJ. 4.1.9.?. 8. aliiauc . Verer, fed infuffidentes

regulsr: nam hoc ipfum inquiro, ecquod nam eft illud, quod charita-
tem graviter l*dit , vel quod gravem continet deformitatem >

* (Quoniam vcr6 difficulter poteft id per univerfalem regulam
definiri , mulu ligna ad hoc facientia proponere meritdfolent Au-
thores. Erit ergo adio ex fe graviter charitatem lcdens,ac proptcrel
culpa morttli^priroMi in 1'acris litem Deus cjulmodiadioni com-
minetur exclufionem a Resno cadorum, ut ad Galatas $ .Fornicatio
(inquit A poftolus) immunditia, C^tentiooes, Aemulationes, Ir*,

Dinenfiones^eifae, Invidiae, Homicmia, ebrietates, comdlationcs A

his fimilia,qui alia agunt, regnum Dei non aflcqucutur.

Secund6,fi Ecclefu declaravit dic peccatum morule.

A Tcn-

Tcrtidjfi viriduQi communiter, ccnfidcrata natura a£tusraali,ju-
cenc e(Te mortale, nec fit ratio in contrarium .

Quartb , fi fint peccata contra graves virtutes Theologicas, V.G.
Religionem , Inditum fice.

Qutntb , ti Imt contra praecepta Decalogi .

Scxtdifi fint contra Ecclcfix prcccpta,ad quod caput revocantur
omnia, qua* pnrcepto humano (ub mortali precipiuntur, quando au-
tem fic praecipiantur, dicemusi"*pf/e.dte*ped./afri/.M»fi./.^.t. 6 ,g
i Ericverdaftioexfelevitcrlxdeiu, quando, cummalafit,lub
iftis praE ditiis lignis ialtem principalibus non comprehenditur . At-
que hic vides, cur nou rar6 aliqui Dotlores dicant , aftionem quam-
piam cfie mortalem, negent mordicus alii. Ratio enim eliquia cum
omnes conveniant in illo univcriali. peccatum mortale efie , quod

graviter l£ditcharitatem,rcl quodditformedl rc&; rationi jnon ta-
men, 'ut iunt hominum dtverla ingenia )conyenirc omnes potiunt»
An hoc » de quo controvertuur, graviter lxdat , An huic peculiari
aflioni gehenna i fer ipeura comminetur, An ab Ecclcfu Gc decerna-
tur, An ledantur graves virtutes, An adiit excufitio, per quam mor-
tale tranfeat in vcniale,&c. Et dodusquidem ,atquedilcretus me-
lius refolvet , quim indoctus, fic imprudens : ille enim cor Ja te Icri-
pturam intelligit , ac do&ores, rationefquc expendit : hic ab obvia
quapiam autboritate, vel fimulata ratione deduttus , imprudenter
pronunciat . Vcc&m, ne inter hospoftcrioresconnumcrcris, facies
(Deo afpirantc) ea , qux in his opulculis dideremus .

0. III. DtVnuaUptr Attidem ,

1 A/f O* tale tranfirc In veniale poteft per accidens tribus feri ex
IvA capitibus.Primdcx parvitate materi?. Secundi cx i mpet-
fctfione a&us. Tfcrtfocxaiiqua caufa excufantc. Jam de fingulis ,

Explicationis Decalogi Lib. J.

Dt Vtaiah tx partitatt Mattri* ,

i Qua ratione, quod dl exgcnerc fuo mortale, abeat aliquando ex
parvitate materiar in veniale, non obvium eft cuique dilcerncre:nam
proptcrci fit hujufmodi regula,- Lege Sanch./.M* Dteale 4.». i. Suar.
dekg.l,\.t i8.«.xj.Bonacy.i.«*prrr.y.a^.j.««.ii Callr . te.x.tr,i.d.i.

J.i .n.iiQ.)

J Quoties ratio malitia: gravis, feu offenfio gravis contra charita-
teen Dei, vel proximi , ( quod alii , fic refle quidem dicunt, contra re-
tiam rationem ) invenitur in materia parva arqueac in ma;.:na, toties
perdat mortalis culpa in efie mortalis, etiam in materia quantumvis
parva/ecus tranfibit in venialem • Ratio e(l manifolia, quia malitia
peccati mortalis confidit io gravi offenfione, Ii ergo haec invenitur in
aliqua materiaeciam levi/cm per erit mortalis, fi non invenitur, non
eft,unde fit procum danda mortalis. — — — _

. 4 Sed quando id erit vel iilud ? non poteft id melius explicari ?
quim per aliqua difeurrendo in quibus quacumque polita j vel levi
materia, gravis formalitcroffcnlio repemur.

j Dico igitur, cam repcriri primb in aflronibus,quf immediati, &
diretHcontra Deuro verlantur,ut io odio Dei,contcmptu ejufdem,
Blafphcmia, infidelitate, in peccatis contra fpem Theologicam» &c.

Quare quodeumque modicum odium, contemptus, &c cr it culpa
mortalis.Ratiocft,quia in his(yt ex roajcllatc Dei patct)etia in qua-
cumq; parvitate gravisapparet contra retiam rationem deformitas .

6 Di>;i(iin mediate fic dire£le)nam contemptus mdiretlus, ut v.g.

contemptus in rebus Dcnfacris, videtur pofli: habere parvitatem;U-
cut perpendit Sotus »'* 4./ r . 1 .art .2 £ fiam fin,io eo contemptu, quo
quis in confetrationc calicis pronuntiare omitteret illud ( enim) ut
nos explicuimus im epufir.de fuerif.Mi/f vel incolui

jocosi diceret aliquid leve de fanQis ,qui homines fuut , ut fan&um
Crifpinum fuifle futorcm,&c. De quo Sancta.** Vrt.r . ; 2 71.41. Haec
enim immediati ad Deum perlinentia, quando funt modica, non vi-
dentur gravem deformitatem continere, cum ejufdem Dei reveren-
tiam graviter nequaquam violent» ^

7 fccundo reperitur gravijfcmper offenfio in perjurio afiertorio,

ita Caflr.tr-Sanrn.4i fiP q «. 1 . Semper enim apparet grave, in-
ftituereDeum teftctn mcndaciijquamvis Icvilfimi : ei enim fic tri-
buitur pofle mendacium «probare. Non autem reprritur femper in
juramento promiHorio,velin voto, quando cum fuerit tibi animus il-
ia obfervand i, deinde iwooblervas,tunc enim non obfervareerit ve-
niale, fi res j .».4. ex probabi-

iinima lententia difputaforous. '

8 Tcrtfff pcr gravis offenfio in magia & fu-

perditione , q * - . *fff? e *Pteflb cu m Daemone , quia femper

fatim rri Dei, & hominum infeflirtimo Le-

V,de dUeam

f jure divino, perqui datur

2for«iocuumvi5 modico I^JP^mque rem facri tempo-

", e', vi< irreverenti, non ”“2?’ 'K° fia ? “"P".»"», Profiteri,

t erentia non ‘ ’ T, 7 “'“.“t 1'tuuier.,
|-- / = ; 7aflirupr., | iihita, Ubi rEf“ Ct ’ l»l‘'n>r™nermfimon.a/ure
-^clc • ; ; „ • n re ^ empta eft temporalis , feu dc tempo-

lacn ■’ i • r 4Vu m datur proco confcqneado .

Q V* vcnerea/leliberacdquzlita» Ita Merol.

uia umnisdcledatiolibrdino{a(cum juxta Gal. /.14 dtvfm
partium y e. <p.{j io. ex fc ordinetur ad [feminis effufionem obgenera-
tionem^iuz ell graviter proh ibi tajn lolutis J quomodocumque mo-
dica ab illa prohibita effufianedeformitatemgravemfemper conci-
pit . Dixi ( libidinofa) ut innuam male adverlarios hanc doflrinam
impugnare ex eo,quod nimis fevera videatur . Concedimusenim of-
culi,amplcxus,alpedus,&c. non libidinofos.fed ex joco,curioficate,
vel umili 1 caula lati os non pertingere ex fe ad gravem deformitatem,
quia non funt in re venerea ,cum non habeant ex fe ordinem ad di-
tlam lcminisprofufioncm i id quod de libidinofis dicere nequaquam
poflumus. LcgcCaftr./ow.i.iM^Vi/^ yp.y.x.f.

. 1 repcruiirin irriutionn S,cr,mcmorum,in FraQione fi-
gilii , in jejunio naturili przrncccllir iu , Jl huch jtillum iufcipicti.
dam.mhiscmm ratio intejr» militi* eidem proptet Jutu menti
dignitatem femper refidetj ita idem ta.tjr.^.J.x^j.m.%,

1» Septimo , reperitur in homicidio injurto : cdm enim mors fic
omnium temporalium damnorum in homine maximum , graviter
lemper ejus charitatem Ifdit. Ita idem Hit/.

Haec fatu Iit compendiose collegillc , in quibas parvitas materis
non <Jatur, non datur inquam, formali ter, in ratione oflenfar parvae :
Jicet cnun materia fit ex fe materialiter modicajgravis tamen crt,(u t
vidimus ) contra reilam rationem offenfio .

Quoniam autem in aliis materiis prseter haQcnusdi^asejufmodi
materia* parmas regulariter adeft , folemnis hic illa emergit difce-
ptatio^quonam modo,& unde ca Iit dei umenda, fc digno! ccnda, quod
jam lubdo. LegC DUap.^Jr.^tpartitattmaUriu .

Unde Jtfumtnda fit mater ia par v tat .

t \ Profefld ex triplici capite defumi portet :Prim6^x re ipfa in fe
abfolutdfpeflata:Secund6,excomparationcad totum;quod p recipi -
tur:Tertih,exrclatiooead finem, propter quem res prpcipitur Labor
v.g in diefeltivo per unam horam exhibitus, poteft primiconfidcra-
ri^tn ex lcabfolute Ipedlatus, fit modicum quid, an magnum • Secun-
do, an fit tale comparatus cum labore totius diei viginti quatuor ho-
rarum . Tcrii6,an fit tale, ut relatus ad finem vacandi Deo, multum
fcilicet an parum labor didx unius horae noceat cultui Dei ,qui eli
(inis in pnrcepto de non laborando in die fcllivo •

14 Dico, quamvis primum, & fecundum caput, immd Sc alif cir-
cumflantis lortd concurrentes, attendendae omnino fint , tamen ex
tertio tota hfc conjedura principaliter defumi debet . Itaq, illa eric
parva materia ,qux fuppouta gravitate finis , parum conducet ad di-
Clum finem intentum i legislatorc:illa magna qux multum.Quia er-
go labor unius hora: parum nocet fini vacandi [Wo in die fdlivo,erit
venialis : labor ver6 decem v. g. horarum ,quia multum nocet , eric
mortalis. Unde, ut id cognofcatur,opus valde ert Judicio viri pruden-
tisfpcdantis omnes circumllarttiasflc expendentis primu, & fecun-
dum caputcx pr«tiiau»lcd temper in ordine ad tertium ;an fciliccc
res, de «jua agitur, eraviter, ^ellevlter ad finem intentum conducar,
an eidem obllct : Habe excmpIarAliqui conceflerunt laborem non ex-
cedcntcmduas horas in dic fctlivocllc venialem , aliqui laborem
unius horx dumtaxat : Unde ;hx judicandi divcrlitas?quia nimirum
utrique prudenter judicare fccrcdiderunt , omnibus prxdiflis cx-
penlis,-o tempore laborare, pravum finem praeceptum impedire.

15 Pr£tcrci,quia furari obolum parum domino regulariter nocet,
at furari aureum v.g. multum : ideo illud veniale, hoc mortale erit i
Et quia attenta circumdantia paupertatis alicujus , unius v. gr. acus
miniderio fc fuden tant is , a cus jau u ra mu 1 1 u m h u ic noceat , n :cc(le
cd, ided acum abeo furari mortale erit . Rurfus, quia aliqui con ten-
dunt quatuor Juliorum furtum parum nocere diflo fini, aliqui, mul-
tum^tiam ratione ditiflimi:fiquidem cum quatuor Juliispotcll quis
fcalcrc per unum diem, quod his videtur grave , idcd hicjufmodi
furtum mortale, illi veniale pronunciant. Siculi etiam quia furari
centum Jultosfurripicndounum a fingulis multum nocet, fi non fin-
gulis ccrcd toti communitati ipforum, ideA mortale erit . Ita Merol.

1 . 1 .J. 1 .e .4 V. p.Cpro//.4 ,al lique iiid.tit.

16 Pari modo fi obiveris elargiri clccmofynam mille aureorum»
omittens dare quinquaginta aureos , peccas mortaliter, quialic£t

a uinquaginta rcfpcclu numeri millenarii, fit parva materiant refpe-
:u finis intenti lublcvationis pauperum » vel exercitationis pietatis
materia notabilis ed, ita Cadr.^.i.t^.x.^/5 5 *-/ > 7 .«.7.

17 Item fi vovidi,vcl juradi audire Miffamob cultum Del, grave
quid cd, illam non audi re, cum graviter conducat ad illum finem, vel
tinaMirta;namfecus non audire Miflam die fedivo, mortale non ef-
fer. Ita Sanc.dfrs./.2.r.4. au.i. Sc 6 . At fi idem jurafli obobfervantiam

3 uamdam bonxgubcrimionis( ut fieri foleti fcholaribusinquibuf-
am Acadcmiis)non videtur grave unam, vel alteram Miffam omit-
tere, quia vel finis non cd admodum travis, cum fit finis (cucularis gu-
bernationis, ,vcl certi omirtiouniulMiHa: ejufmodi fini non admo-
dum nocet, ita Cadr./c.ff.^Sanch.Ax-.rir.

1 8 Ad haec, multiloquium, ingredias in alienam cellam , & fimilia
de fe levia, quia notabiliter poflunt conducerein aliqua Religione
ad folidam oblcrvantiam, erunt ratione finis gravia , fic fic poterunt
illa fuperiores fub mortali prxeipere : ita idem il»d.

19 Dico ( poterunt ) nam ccx-tcrum invitus hanc licentiam fupe-
rioribiis concedo . Ctim enim fubd it i ignorent , veffubindenoa
credam finem magni dic momenti , fic per fe res levis appareat , fa-
cili

Caput I. De Peccatis.

eil£,& quidem probabiliter^ li fine magno confilio fub mortali res
levis prarci piatur ) putabunt fu per i orem potius ad terrendum ( &
utinam non imprudenter )quimad folidum quempiam finem obti-
nendum eam prarcepiflfc .

»o Illud non invitus addo. Si quando exprefs£ tantum onus pec-
cati morulis non declaretur , nec ex aliquo tandem capite colliga-
tur , prxfumendum efie praeceptum grave nequaquam ferri de re
levi . Exemplum. In quibuldam monafterii* advertebatur panem.vi-
numque&fimilia notabiliter deficereex eo , qu6dfubditi illa per
minutas largitiones exteris donarent : ftatue runt creo fub mnrtali
refer vaco Praelatis, nequis quid piam panis, vel vini fineexprefla fi-
cui tate externis largiatur. Dubitatum fuit , An GPetrusfubditus
clam parvam panis, vinivequantitatemfemel , aut itenlm daret ,
«uamvis adverteret alios(fcd non cum illis cooperaretur,) pari mo-
do donare, unde notabilis qnantitasdifliparetur , An inquam moru-
li ter peccaret ?

Refpondidi (latu tum fu i flet, nequis quidpiam etiam leve elargi-
mur,confiderandamfuifle doCtrinam '’j**<‘.all4um,& *•» »4 mox

adbiberentur. Harccx illo. Ubi vides invalidi excommunicationem
ferri circa rem , qua* non clt apta , ut de ipla imponatur praeceptura
grave \ At cert£ materia , cujus finis modo dicto elllevis, gravis dic
morali ter non poteft &c.

De veniali ox imperfefiiono alitu .

x 6 Duplici modo tranfit mortale in veniale ex imperfectione
aflus,iu S.Th p.i.qM.art.x. communiter receptus . Pr im6 ex defc-
ftu deliberationi . : id efl, quando non plcod, ac prrleCte intdledus
advertit ad objetti malitiam , nec de ca^xpendcndo fingula,dclibe-
rat; iu laepeocr urrit in fcmidormiente,in femiebrio,in diflraflo ad
alias cogitationes Sccund6,ex defeCtu pleni confenfus: quando fcili-
cec voluntas ubjeClum malum non amplc&itur toto , ut ita dicam ,
aCtu.fcd lubreptione quadam, unde & irapcrfcCtd, iu fere accidit in
motibus quibufdam lubitaneis .

»7 Ad quorum intelligentiam,nota,in voluntate triplicem repe-
riri polle motu in rcin,l'cu objcCtum aliquod, ita Petr. Solui de i nfl it.

afferendam: nunc ver 6 ^uandoquidcmftatutum fuit abfolatunj.(Ne Sacord.Tra.de difcrimjrccat /efl. 2 flcpalliraapud Meroll. tom.pn.no,
quis quidpiam daret)nec expreise levitas fub mortali interdi&a, pu- d fpat.x.cap. 4 ^.ww/n.ioj.Aliuselt prim 6 primus, qui ita celer c(l,

: A. ....... 1 J LSI; r n. . f. i J _ _ . . : — I — ... 1 1 1 l:i r..i *

tavi, (latutum loqui de notabili quantitate refpcCiu fmgulorum , de
materia nimirum culpse moruli accommoda , & confequenter Pe-
trum graviter noo peccafle . Sed redeo ad exempla .

11 Infupcrfi vovi (li coronam Beatiflimae Virginisex fexdecen-
nariis conflantem, duo deccnnaria comparatione diCise coronae, cum
fit tertia pars , videtur non modica materia , at quia ad finem inten-
tum , id eff ad cultum Virginis mod ici nocet , fi caetrra quatuor dc-
cennaria recitentur, veniale erit, duo tantOm omittere . Idem vide-
tur in omittente tertiam partem cuiuslibet horae canonicae ex mi-
noribus, nempi Tertiar , Sextae , Nonae , Acc. nifi forti benigniorem
fententiam, quam fententiam infra afferemus, cftm de horis canoni-
cis agendum erit, amplc&i velis .

xx Si ad fit prohibitio fub mortali , ne frumentum , merces , vel
pecunia ob bonum publicum extrahatur 1 Regno , materia pertin-
ecnsad mortale menfuranda erit i fine intento per legem , id edi
ciCtobonu publico . Quare, quamvis Sanch- /.*.'«* Dtc. cap.o^. nnmtr.
8 . cenfeat efle menfurandam cx ipfa quantitate exportati mercis
lpeftatainfet etiam fi parum Reipublkre noceat: tamen probabilius
dl cum Cadr.fMM .tr.t.d. 1 ./>. 7 .nui». 6. efle ex diCto nocumento men-
lurandam,quod,fi grave inferatur, fpe&atis omnibus circumdanti is,
caritatae annonar , neceflitate regni &c. mortaliter peccabitur :fe-
cus, venialitcr.

xi Quando quis parum cibi multoties in die jejunii affumpfitjG
non perveniat ad graviter nocendum fini intento, per prarceptum je-
junii abdi nendi i refeCtionc, venialitcr peccabit : fi perveniat, mor-
taliter . Quoniam ergofi femcl,aut bis unain vel alteram nucem, v.g.
eodem die comedas . non te reficis, nifi admodum leviter, ideA ve-
niale erit , illas five firaul , five fucccdive eodem die comedere ; at fi
ita multiplices, ut notabiliter reficiaris, peccabis moruliter. Aliqui
docent intra diem jc;unii(extra unicam comedionem , Sc extra jen-
taculum vcfpertinum lunam unciam cibi comedere .ede parvita-
tem materiar, atque ade6 fic comedentem peccare folum venialiter.
Turri*n\\*Pf-fnt».Tho/jmo'.rsp.n 6 .d.t].*u.x. quem citat Pafqual.
de jejunio dtc .i jj.extcndit ad duas unctas . Unde hoc?ccrte non nifi
quia ex diffis illi unam unciam : Turrianus , etiam duas , parum lini
pndiCto jejunif nocere, ut funt hominum diverf» judicia, probabili-
ter putant

24 Hic denique adverte . Quando dubitatur an res praecepta gra-
viter conducat ad finem , vel an gravis fit finis, prarfumi probabiliter
feofle, ac debere ita efle»G ejufmodi prarceptum magno confilio , & i
iuperiori prudenti coflicuatur-Ita Ciltr.f«.Mr.i.s/.2 /V7.*..j.ex Sane.
I.\.indec.t+.n.\ Ratioe(l,quiacx communiter contingentibus prp-
fumeudumedprofuperioreprudcnte : pruden tes enim non folenc
prcceptum grave imponere , nifi ad finem gravem , deque re ad gra-
vem nnem graviter conducente : Quod ficlarddc impudentia con-
fiet, vel etiam, omnibus perpenfis dubid , vel ex aliquo capite prarfu •
inatur orarceptum,ejufquc poenam ad terrorem dumtaxat ferri, leve
quid e fi reputandum ,quia tunc praevalet fubditi libertas, juxta ea ,
quar difpu tabum ur infra c. *.$. 7. latius .

a* Semel Epifcopus prohibuit fub perna excommunicationis , ne
. monialcsaliqiud excerperent ex floribus domefiici Hortuli : fic ur-
gente horti pntteda , ad communem recreationem confcrvan-
dam. Interrogatus ego, an id fub mortali obligaret , Relpondi ne-
quaquam , quia mamfcftc conflabat, finem efle admodum levem ,
»mmi,ut eram Vicario pcrfamiliaris,eum admonui, ne modicis hu-
jus generis culpis tam gravem pernam imponeret , feiret potius Gc
contemni pnrcepta (olere, qulm cufiodin, poenamqtic excommuni-
cationis, quar fereriffima eff.tam vulgarem habere , nimis cflb repre-
henfibile .

Facit ad haec Sanch.qui CxcSmunicationem forte latam adversus
confummantes matrimonium.non prf milfis benedidlioni bus,ait mi-
nimi ligareiquia Excommunicatio ferri non potcfi,nifi ubiadefi ma-
teria imponendi prxeeptum obligans ad morule, qux materia non
apparet in confummatione,nifi fortealiquandodiu in aliqua Digcefi
(olerent differri ejufmodi bcnedi&iones , nam tunc pofiet fu b cxc 6 -
nuiaicationc pr$cipi,ut intra tempus cdmodum, v.g. inua femeArc.

Taml. T. 11 . Do Sacram.

rationemque hominis privenit , ut illum cohibere fubejufdem po-
tefiatenon fit ■ Alius cit fecundd primus , qui impediri quidem po-
teA,fcd fub qiudam tenui ,fcu femiplcna libertate, id quod accidit
propter hominis ad finguladifcurrenda, tarditatem : qui non rar6,
iicdt adverut rem elle malam, imperfefld tamen, & veluti in confu-
foadvertit,undc.^c non pleno confcnfu ad illam movetur. Alius de-
nique motus eft deliberatus, fle pcrfeilus, quando nimirum eft plan^
liber.cum fit ex ratione fingula expendente, & ex voluntate, expedi-
to confcnfu, fe Inclinante .

Primus motus ex his^tiam quando objectum eff morali ter malum,
nullum ell pcccatum:Secundus efi venialerTertius mortale, qu® efl
communis doflnna, quidquid Jo:Sanc. St/.d. 1 g. quem redeCafir.
tom.i.tr.x.d xp.6.aum.^. impugnat, in contrarium innuat . Jam vero
difficultas in eo lita eft , qua ratione dignolcendum fit adeflo , vel ab-
efle inadu plenam deliberationem, plenumque confenfum^Dantur
fequcntcsconjcflurzex eodem •^•d.dn. s .tum aliquando certitudi-
nem habere, nifi Deus.qui animum noflrumfolux intropifeit, homo
non poteft .

a» Prima eft defumenda ex defrdu aetatis , quia non at tigilli fe-
ptennium‘,tuncenim li dubites an acquificri» plenam libertatem (eu
ufum ratiomsprarfumere potes non acquifivifle . Item .fi dubites an
pcrfefldH fomno fueris cxciutus , vel ebrietatem dcpo(ueris,vcldi-
ltraOioncm mentis alias r.*s cogitantiscxcufleris;quia h*c,ciim per-
fera funt, libertatem impcdiunt.ergoc um impcrfe£ldexiftunt,ilUm
diminuunt, ita Yiotuc.di/p.x.depec.f 1 p.i.aom.t ^ jfne^chim Thom

Sanch.iSc FilliUC.

Secunda conjeflura eft.Si animum firmum habeas, & fspe repeti-
tum numquam committendi morule : prarfumere enim potes pec-
cato non plendcunicnlille , nam quando aliquid odio multoties eft
habitum, li deinde plend ametur, facild,& fine difficultate coanofei-
tur,tta Cajet .tnfumm. v.deltftano moro, *,apud Meroll tom 1 d.x , d
#.7.«.io8 fio*. ' * ’’*

Tertia eft , Si facili potes peccatum cxequi,illudque cum tui
compos es, proviribus rcfpui s ; pratfumere eoim pota.aoteioon
plene confcnfii!c,(iquidem non iu facili afFeflus mutatur Ita Sane
» 7 Bonac>f.c ./ .mmm t 9 Hincquando motus pravus tempo-
re fere imperccptibili infurgit,« 5 c paulo pofi. ut advertis
pellere^ft fignum nullius^iut certe imperfe&j dumtaxat
priftiti .

Quarta conjeflura fumiturex communiter contingentibus, qu*
elt elhcac illima, iu McnochV. t fe*/vmpr. 18.& /. j prjfmmpt . 52 . Un-
de fi quis timoratf Gt confcicnti^pcccatumquc mortale abhorreat,
pr*lumendus eft no plend confenlific^um dc cfifcnfu dubitat;fccus
u perditis moribus fit:hic enim, cum peccatum, vclut aquam bibat
cum dubi tat, praefumere poteft verdebibifle IcaSinch./tfr.ri/.iM..jo!
Bouac *.i$.SxytJ**l**i t.S.c.j.a.6.

19 Quilibetex hisconjeduris regulariter facit opinionem pro.
babilem,qua tuti efle pollumus,nonairuiflc liberutem faltem perfe-
ctam, unde nec peccatum mortale .

P occatum i ago nor e .

$o Quar res, fi quisfolfim advertat in objedo malitiam in genere,
v.gmiendacium cum juramento, vel verbum otiofum efle mala ,fed
pra*fc indat, an mala fintgravia^n levia, poteft ne id habereqjro con-
jectura , quod amplcdendo ale objcCtum coinmilcrit folAm pecca-
tum levcrRefp.ln pueris poteft: ita Jo: 5 anch.i« Solee, d. \ 7. n ,m. jo.
quando enim hi fant in confinio adipifcend® rationis, l*pd occur*
rit ,ut cognofcant in confufo rem elfe malam , fed nondum pertin-
gant ad cognofceftdaro qualitatem mali t ii , an gravis fit^n levis, &
tuoc ccrtd mihi videatur in mortale ii nequaquam labi , quia mali-
tiam morulem nondum cognofcunt. Vide mox ».15.

\ t At verd , fi de iis . nui perferum ufu m rationis habent , fit
locutio , non eft univerfalis conjectura ; nam proptcrci DoCtores
apud Thom.S M.t.im Dtc.cap.w.num. g. aliiqqeapud Caftr. tom. 1.
tran.\J.\p.ymm.),i2 j.ciUO.VafqA*f. t9.ao.6.d. s y.e.j. mum. 10.

A 2 com-

, curas ex-
dumtaxat confenfus

communicer docent tunc gravitatem , vel levitatem peccati defuml
debere ex ipfoobieflo,rcu matcriapeccati ,& lic illud mendacium
cum juramento allatum «.jo cljc morule, verbum ver6 ociofum efle
veniale, etiamfi in utroque folum advertatur malitia prxfcindensi
gravi,& levi . Cujus dottrina- utiocfTe potell, quia ut habet Laytn.
/ 1 jr.i.c. 4. nu, 7. jn tanu determinatione difti catus pnefiuneiidiim
efl, hominem, licii non a£tualiter,at certe virtualiter,apprchcndcrc
cbidlum ut pcccaminolum fnb ea gravitate , vel levitate,in Quare
ipja cll vel faltcmprxfurnendumcll , non nimis ab ejus qualitate
aberrare, licii diftinilciion fatis cognofcere videatur.

}i Erpoquoadpraxim,probabilcputo,li de hominibus cultis, Se
dott oribus agamus, acquiefccnduin die allatxdodrinx, atque ade6
tunc conjeduram peccati faciendam efle ab ipfa qualitate objedi ,
feu materia:', at fide rudioribus,v.g.rufticis,mulicr«.ulis,&fimilibus
(crino Iit, pronuntiandum ede non peccare nili vcnialitcr .

Ratio cll, quia prxfumcrc podumus illos doltiores aliquo tandem
modo (ut diximus ex Liym. /Qualitatem malitia: co-nofcere. At
hi rudiores nec apti fune ad illam virtuaicm apprchenlionem ha-
bendam, nec fciunt ,ncc regulari ter advertunt ad oblig itionem exa-
minandi,utrum id, quod agunt, mortale Iit, an veniale, cum igitur fo-
lum fe iliis offerat malitia quxdam indeterminata , illam tantum-
modo contrahent, quae cum fit communis, & prefeindens ii mortali,
Se venul't,impcricdlaell^iqucadc6 ad culpam levem reducendam ,
ita Valv>.iuf.l.y.a4 P 4 Citans Utv.injumma latina pmlud.y.

r.q idem pofle evenire duilioribus non dubito, quia fapiens non fem-
per lapit, ut ait Plinius, prxfertim in fubitisquibufdam cafibus, in
quibus&ipli nonfolentad prxdiilam obligationem advertere.

; 5 Confirmo ex Jo-Sanch. •/. 1 7 - «»«uo. %^ofit{^acpx\\)putroifaU

te juranto , non difcemen n , Anfic jurare fit malum grave , Ve//rte,tf-
niahterd linquere rx imfe fella cognitione offenf* , quia non Juni po.
tentu difc emere gravitatem malui a , (y nuam tu plure 1 a udTh. Sane.
lib.l indff r ,* » -n.iy.du an t peccare mortaliter eum ,<jui ccgnefcem a/i -
quid mali agne y non curat di/ cernere , an \tntale fit y anmo'ta/e ,• ex eo
enitn , fe periculo peccandi mortaliter ultri tradit , qaod veeiffi num
er Intror . non tamrn A nobii tradita adotrfantur , cum puer , citmju-
rat , etfi cognofcat fe malum committere , non tamen fe illi eff.rt , quod
obligat ui fit examinare quanta fit tu Ipa , nec ei idfe trade- e periculo
ttmmittcndi mortale , cegntf it , ficati percipitur a grandecto . Hare
Jo: Sanch fubfumo: At grandxvus rudior , imm6iiuerdumctiam
doftiornon advertit ad dicam obligationem ; ergo nec peccabit
mortaliter . De hac rcdixiolim brevltttf /. 1 . Metb.tonftffionii/ap. 1 .
i.iyuum.91.

34 Si quis ita in genere ftatuat .Volo offendere Deum : non cft mi-
rum, quod peccet mortaliter.qtna tunc non adeflfolum malitia pre-
feindens, de qua h*£U nus, led determinata , < 3 c velati immediata
contra Dcum,idauodfapit Dei contcmptum;cdmemm ad nullam
materiam defeendat, videtur contn iptumDeum immediati ope-

35 Hare folct elle vel ignorantia , vel in aliquibus cafibus neceflw
tas.quoaJ primum Si quisex ignorantia inculpabili putet aliquid ef-
feveniale,quod aliis cll mortale, venialiter tanttkm peccabit. ItaS.
Tho.^.i 7.76^/ j.qucm omnes fcquuncur apud Mcrollam,w.
c.x.dub » .*.r 8. Ratio cft, quia ut infra videbimus peccatum elle libc-
T um,& voluntarium procedens ex cognitione fingulorumrcum ergo
hic fupponamuscognolci folum, & quidem citri culpam, malitiam
levem, leve erit peccatum .

Explicationis Decalogi Lib. I.

$. 1 V- De Mortali per accident.

1 "1 TEnialetranfircper accidens potell in Mortale fex feremo-
V dis. Ratione finis, contemptus, periculi, confcienti* erro,
nex, fcandali, denique ratione unionis multorum venialium, in ali-
quibus cafibus . Jam dc lingulis breviter •

Mortale oratione finit .

x Duplici id modo evenit. Primi fi veniale committatur propter
finem mortalem, ut fi quis mentiatur, ut adulteret , ita Sanch. l.x.in
dec.c. y n.q. Ratiocll quia adlio fpcdficatur i fine, ergoi fine graviter
malo mala graviter fice . Qua ratione id peccatum aperiri confcfla-
rio debet, fusi declaravimus, l.x.metb.confeff.c. i .$ 1 1 .

3 Secundi. Venia'e tranlit in Mortale, fi in veniali ultimum finem

quis conllituat. IuS.Thom a.i.y.i \x communiter. Ratio

cll, quia in hoc magna intervenit deordinatio, ctim enim id rveouc ,
fivc explicite , quandoplus appretiative amatur venialis «11* r« ,
quam Deus ultimus nofter finis, vel implicite, quando quis adualiter
paratus cft prxeepta obligantia ad mortale tranfgrcdi , utobtineat
rcin illam venialem , non potell non adeflegravis deordinatio, atque
aded culpa cravis juxta illud S.Augurtini:w«».i4.i« J»- CC refertur

c.unmmeta,uM yl ydifi.(j.\.Xn luta peccatum efl adeo vernale t quin fiat

criminale i dum placet : Sub incclligc,dum placet , ut finis ultimus .
Mortale ratione conte/rptut .

4 Si quis , fi«c n mali tia , lire ex prava conl ucmd i nr, 6«ei ali»
fimih cauta violat prxeeptum, non dicitur contemnere: at dicetur,
fi contemptus cft caufa alicujus peccati,idcd Icilicct violat quis pre-
ccptum, quia contemnit . Quoniam autem contemnere quis potell
vel prxeeptum, feu quod nunc in idem rccidit,rcm prxeeptam , vel
iplum prxeipientem , feu legislatorem, idedde utroque diftercn-

T Quoad pollrrius , quando prarceptum cft di » i num, fi ,uia violet
prarccptum leve,» g.menti»tur, qui» contemnit prlcipientem.livc
iormaliterun prccipiens cll, ic (upcrior/ivc m wmlitcnot “l"'"
in luoelir.lempCf pecCt mortaliter. Iu Val-LHT Suar-apu dMe rol.

..1 .6. quia . J lempet ell nmd prave contraobedicn-
tiam.vcl reverentiam debitam Deo, qui ellprxcipiens in dicbtprp-

Ct 6 t ^ln^aot ) cm^rfccptun»eli V humaimm,n violetur

eti»rnTcvc,coquodcoiucinnitur pr*tipa«»|oriMj«e^iWlquU"
tenus fuperiof cll , atque aded Ipermtur ipfa P«efl»a, ac Unullms
eflee momenti , peccatum mortale committitur . Iidcm u>*d. Acvr-
r6 fi prxceptun» leve violetur ex eo, quod contemnatur praecipient
materialiter, idert quatenus t*l»«bomo cft , quu V.Gr.clf nnpru*
dens, vel indiferetus , peccatum mortale non committituT . Iidfm,
ibid. Idcmque erit , fi quis nolit alicui obedire , non quidein , quia
is fu perior cft, fed ne hominem in carc levi folatio afficiat. Ratio
horum ell, quia in primo cafu injuria hc Deo , i quodl omnis le^t -

nu poteftas :in aliis duobus contemni tur foldm 1 ple homo, & qui-

7 Quoad prius, ideft quoad contemptum rei prxeeptar ; fi
ptiinua levis cft humanum , Sc illud quis v.olcc , quis i pcra.t .pj-
rcm,icvccn\ p».s4iuni . . , J- rum relatione ad prxeipientem formaliter, idclt

Idem erit, fi ignorantia fit culpabilis tantiim venialiter : «aVal. P .,1 ut fuex-riori , non vult lefubiiccre , mortaliter

lar.Sanch aiiiaueapud eundem Mcro|l.*/i</.</y£.8.qiiu tunc , cilm ^ ‘ c Xtc °ptus, ut modo d ,dum cft , verg.c con-

ir.-tr. I_- : : e>(\* v^«i,lrm.ilon OCCCablt , quta tunc contcmpiua ,

nili venialiter inficiet adfionem.Quxnam fint ejulmodi ignorannx,
lubcliisfi Deo placet, <”f'* e.i jf~ro.

^6 Quoad fecundum, advertendum cft, adcllc prxeeptum grave,

nequis cooperetur cum peccato altcrius.quieuim cum alio concur-
rit ad adiommnuUm, peccati ilhusparticepsfincdubioht,Vu. ii

quis mulierem excitat aJ fornicandum cum alio, quamvis 1 ple non
fornicetur, particeps cft ree cati illorum. Jam evenire aliquando lo-
let . ut quis cooperetur ad quafdam adiones materialiter malas , &
tamen non peccet, quimimi rum quafi invitus, & non potens aliud
agerecumca.idtone co peratur.LocatV.g domum luam quis Me-
retrici. Hic videtur cooperari cum cius peccatorum dat illi oppor-
tunum locum peccandi.oc tamen quia id f,cit,ne amittat locationis
fux pretium,non cenietur peccare. Neceflitas igitur excufat in ali-

. _ \ ner calo. Onnr tin... vi!.. ni.nnn»inn,r.

quibus materiis i peccato, ciu* tamen debet efle proportionata
adlioni, cui quis cooperatur; hoc cft.ut fit gravis, quae excufct i pec-
caro cooperationis cum a«'one,gravit er mala materialiter : gravior,
Quei peccatocs/sipcrafomscurnadioneqraviusmalamaterialitcr;
for t tor enin* caufa , ut «lc Patet, debet excufare a cooperatione
^ '''• 0, " icid ”, qrimc«i furtum : vd

cumafl'2 nc tS U „ 1 r , J«oft 7 un "'tur irfrni hnmicidxmi.iuim, cui
»rmorf.* C ‘ H ‘ ^ parum f«, Jrfir.ar nmlT.r.s

uaipTum prrcipicuicm , ut f,c . S, qu.tvtrAillud lmviolai,qun
« mr fivc illam rem levem ,f,.e iplum leve pneccpcum (ine rela-
alionead pnrcipicmcm ut Hc, vel eum re at, une lulaad prfctpien-
temVut tali, homoell. percalui folum venui, ter,, lutatuoccoatem-
ptus cadit in rem verd levem, unde nonnili levitor culpabili sent

Qrn d ii pra:repti,m rei levi* fit divinum , illudquc qui,
vioictV quiafpcrnit ipfam rem levem, feulevc priccptum ,cnm
relatio, ur ad pra-cipienlem, utfic , TOlcnufeiUifukllcere, COU
erit clare mortale : tunc en ,m adeitinpa,,. como Deum , Cvert
quii illud leve violet non eum tali relatione , fed rolim ( raenti-
uir vetb. erat. > contemnens ipfum mendacium , d ^m.cu unt
DD.iidcm.iW Si enim contemnat quafi putam illud prxeeptum
de non mentiendo efle inutile , & vanum, ^«t^tudllO.ac
in hoc fete- omnes conveniunt , qtliaidnmtn^UCit^ bWpte
miam rontra Deum, qmlem et, am contueret ’ .

Cbrift, Domini eadem ratione , ac (i efient vana , contemneret .
At Ii pulcturquidem utile prxcepntm , fed 1 “"^?^™' ' ‘

ell re, levi, , !c nuo obligan, ad mortale , docet Sanch. ™ *c.
/. , , . 5. ■ An. adhuc clfemmtJe ^,u,aJ

•emote-- ,-ortitme'lM' p,rum ><« u lcvit<r dcfici « nccellitas ;:na iiu.rdmatjo .prxccpium Dei iatcon-ei
i tj/i ^i.^d.returinf 1 ^* t * nc “ m Pacetur, dequa timento- nimis rigorosc loquitur Tcmp-nt ergo Lcflius M.

U reco^T^on^J^:'- ’ * interim lepi peteft. Me, olla , ena , ied ev„ /r.an ^ I c c-r,« nOfl Clfe IBOflalC . EgO fc*

xireccx'*' f n r<n«nn i». ,l *»i « mrcrim ic^i poren ivwi

roC4ftro « u ^-l.r^^ (f tiarhafe, \ota dlfi*.

tina , led levis , ut levecn ooruvm . f

2.rap.A6.d6.num.pfnu/tim dicens forte non elle mortale, g»

nuor itn, I /,f.t . “>- ’Z r ^'if nu anfn

fine diftinffionc docet contemptum rei pr*rtp!» ■ levis , quu no
redundat f.tttm graviter contra leg.slatous auchorltatem , cllc

Caput II. De Voluntario. 5

venialem. Ratio autem efle poteft, quii in hoc cafu non parvipendi-
tur nili res levis,& nequaquam redundans, nili multum remoti, con-
tra Deum.San? fi ego contemnam non cx alio capite, fed foliim, quia
e<l leve quidjfatelfitem Regis refalutare, graviter ne Regem offen-
do ?nequaquam,pari igitur modd proportionali ter in cafu noli io. Et
ulterior ratioeft, quia quandoego contemno rem levem , quia levis
cft,refolvitur mea culpa in hunc modum. Contemno rem leverit,
quia levis eft, nam fi edet gravis, a tqjaded gravis injuria Dei,non con-
temnerem .

9 Exdidis facile colligere poteft peccantem ex contemptu duo
peccata committere, utrumque explicit? con fellario aperiendum ,
uiafci) icet primd prxeeptum in tali materia violat, & quia fecun-
6, vel agit contra obedienciam nolendo fefuperiori fubiicere, Vel
contra Kcligioncm,Deum praecipientem contemnendo .

Merta!/ r at ion/ periculi.

to Veniale, immd & qualibet adio indifferens tranfit in mortale,
( i in illa advertatur adede proximum periculum committendi mor-
tale . ita Dodorcs mox cit. Ccpajjhn. V. Gr. fi quis verbum otiofum
dicat firminae^x quo ipfe expertus eftfsrp? alias in mortale pecca-
tum ede lapfum , mortaliter peccabit . Ratio ed quia mortale velle
convincitur, qui tam proximum peccandi periculum (ponte fubit,
juxta illud , nmat periculum feribit int/lo. Hinc fit>nc peccantem
debere ConTdTario aperire fpeciem peccati, cujus periculo fe ex po-
nit, illud enim cenfetur cflmittere : quandoquidS eodff praecepto,
quo viure tenemur peccatum, tenemur & illius periculum proxi-
mum vitare . Quando ab hac culpa excufamur, urgente nimirum ne-
ceflicate.de de praxi abfol vendi in proximo periculo peccandi con-
ftitutos diximus in met. txpjtatefeffJ. j.r. ).$.{.

ii Sed hic tanquam in proprio loco queritur . An qui vult com-
mittere omnia venialia^quaele offerunt committenda, peccet mor-
taliter ratione periculi committendi mortale. Peccare mortaliter
docet Sanch. w dee. /.r.r.{. 0.4. Bonae d.%.depeee.i.\.p.f. nv.i-j. quia
peccata venialia funt difpofitiones ad mortalia .

_ 11 Si vera edet h$c opinio,vf plurimis Fidelibus,qui verbis dc fa-
flis profitentur fe uno efle contentos,non peccait mortaliter, caete-
rum nS admodum laborant de venialibus. Benighior veitur eft,immo
& probabilior fententia Caftr./. tJr.i.d.i />.„ l3.0-5.de Salasr.a.M.

Jf -tl.d.i6//£l.*i n.6f fine, ^ /ili. z6 .«.84 negatium. Ratio pr$-
cipua fit, quia talium eft venialia efle difpofitiones proximas ad mor-
tale^tque aded proxim? periculofa*,efto fint remote. Videmus enim
plures, qui de venialibus non multum curant, vel adipfum nomen
mortalis horrere, & re ipfa d ita 1 mortalibus abftinent. ulterior aut?
ratioefle poteft, quia dum malitia coardati* k terminis levis offenfp
Dei, minus hominem Chriftianum afficityic percellirat valde urget,
dc terret, dum tranfeendit ad gravem, ex quo tl di verfo affedu nullo
modo judicandum eft^um, qui priorem jffcdum habet, habere pufte-
riorem . Excipe umen aliquas oceafionesfive in genere luxurij, live
alterius materif, quando ex aliquo capite in illa levi adione ver? ap-
paret proximum labendi periculum, led id nfi eft ex vi peccati venia-
lis, fed ex vi nature talis adionis.Ccrt?cdfuetudo jurSdi verum fine
neceffitate^jon videtur Th.Sanch.A$>*</rr.r. 5.0.9. occafio proxima
jurandi falfum,quiaqui curam habet jurandi verum , non ex hoc in-
ducitur ad jurandum falfurn,immd potias abducitur* Simili ergo
univerfaliterin cafu, de quo agi mus, dcc.

1 $ Secundd quarritur-An qui concupifcitfaeminam, cujus flatum
ignorat, aut fceminam incommuni, peccet peccato flupri , adulterii
vel facri legii,ex eo quod exponit fe periculo fic peccandi . A (firmat,
SSch./.i.»"^ < , *8.'».f.cuia<We Merol.r iV.a.r.4 .d.t.u i^ aliofque,
atque aded teneri id in confeftione explicare. Ratio eft, (inquit. quia
quantumex parte fui defiderii fertur in feminam cujulcumque fla-
tus fic,vel cert?fe exponit periculo peccandi cfi illa.quibufcumque
fit cooditionibusaflcdaicxcufiri tamen f^pefic concupifcemem,alC,
quod eam malitiam ejufque periculu non advertat . Hanc excufatio-
nem libens ampledor, fed dodrinam non item . Ratio potifiimaeft,
quia, vel hic in mortale dilabitur ratione periculi , vel ratione inde-
terminationis. Non ratione periculi,fiquidem non feri femner, nec
fiequen terrui cficupifcit puellam alicujus conditionis v.g. lolutam,
concupifcitconjugatam.vel Deo dicatam. quod eft peccatum majus,
quitn iit foluum concupifccre. Qu-.d eniin ad conftituendam culpi
ratione periculi fit neceUariu (er?Tempcr,velcert?freqa?tercade-
rtjA\x\vt,>usOpufc.Metked.toufejJJ.\x.\. $. >. Nec ratione indetermi-
nationis,i,'uia cG hic fupponatur ignorare flatum, vel i flatu abftrahe-
re^ontra flatum non pcccat.Addc, cujus nam generis erit illa culpa?
Primd cnint flupri neerit,an Adulterii^an potitis facri tegi i?SecGdd,
an omnium? Tereiden generis innominati? Primum efle non potefl,
cum non fit major ratio de uno, quim de alio. Secundum efl difficile
creditu, quia voluntarium non efl, quod efl incognitum.Tcrtiiim de-
nique videtur potius fingi,quim probari .

14 Puto igitur efle peccatum fimplicis fornicationis, de ratio eft,
quia licet non habeat circumflandam f<s minar folutsr.per qui con-
fli ttii tu r Fornica t io firaplex ut fic , habet tamen totum illud mali-
cur,quod morali judiciocontinetlimplex dida fornicatio, & nihil
amplius ; id autem in rebus moralibus ad culparum notiooes cogno-
fccndas, fcuconftitucndasfatiseft.

Tnml. T. I. De Dee. Prae.

ij Fateor interim in confcflione aperiendum effe,concupitarn
fuiitca te mulierem, cu;u» flatum ignoras, vel puellam in communi .
Id autem, non ob rationem Santh.qu<r nobis non arrifit , ted quia, ut
docuimus Opu U. Mttk. c»nfejf.l.\.§. 1. n.6. in fimi Ii. ni fic dicas , non
explicas peccatum quod commilitii, (ed aliud, quod non commilifli :
quod eflec mentiri in eonf.Hfione in re gravi . Si cmm diceres concu-
pivi folutam, vel concupivi conjuguam, dcc. non ver?diceresfiqui-
dem tu nec folutam concupivifli, nec matrimonio ligatam, led ab-
flraxifli ab utraque.

16 Dices, f-tebor mcconcupiviflefoeminam. Refp. vel confetla-
riusex cirrnmftantiis percipit tetn feminam in determinatam ocu-
los mentis coniecifle,ut fi fciat teefleadvenam in hac civitate, teque
concupiviflc fammas, quaecumque obviam tibi fuere, ac propterel
incognitas, dc fic jam fervatur noftra monitio, vel non percipit, dc
tGc vel ille obligabitur interrogare, vel tu rem explanare,ut lciatur.
An flemina concupita fuerit contrada ad conditionem conjugii, vel
voti, nec ne .

Mertate ratione eonfeientia erronea , Seandali^fj unionis
plurium venialium termffiv) .

17 Si quod eft tantum veniale, putet quis per confcientlam er-
rantem efle mortale , mortale erit. Item fi quis leve quid agat, v.g.
iocosd maitiatur , intendens ruinam alterius fpi ritualem , eft fimi-
liter mortale ratione Scandali : fed de priore aeemus iufra e.\. jT.i:
de polleriore diximus Opu/'i.Metb.ronf./.i.c 1.$ i 7 .

18 Dcniq; fi quis multa venialia unibilia ad malum grave com-
mittat^raviter peccacut accidit in furto per modica,& in nonnul-
lis aliis materiis : de qua re ca,quar per occafioncm, diximus fup. §. j
d u. 1 j. fatis fuperque pro prarlenti difputatione funt .

CAPUT II

De Voluntario.

s. i Volunt ar item.

t T TOIunttrium lat?fumptum,feua41iolat? voluntaria' quopa-
V dortlam vocatur lpontanea,cfivcnlens item Brutis; eft, qu^
procedit a principio intrinfecocognoiccnte fingularita Arift.j.Er^.r.
1 .S Thom.i .a.f. 6. «r/.i.dt Theologi communi ter.Cognolcunt enim
Bruta per fuas potentias fenfitivas convenietiam,vcl difeon vemen-
tiam aliquarum rerum, v. g. cibi,velfuftigatioais,emqucfpontaiae£
profequntur, fugiuntve.

a Liberum autem, leu allio libera, 'quo pallo erit ftrill?A magi*
proprie voluntaria,<5c differens i fpontanea, conveniensfolftm crea-
turae ratione utemi,& prarneceflaria ad peccatum)eft,quf procedit
quidem i pracdidloprincipio cognofccnte fingula.fcd ita, ut fit in po-
teflate agentis illam allionem facere, vel non, ita Aror./. 1 r.}.* .4. /7
pu^wsv.g Hnmo,dum per voluntatem amat bonadclcdabiIia,( quae
Per operationem intrllcflus,(eu rationis, ut talia cognofcit)ita amar,
ut pollit amareA po (Iit non amare.Si amet igitur /vel fi non amet,
voluntari?ca velle, vel nolledicenduserit. Hinc vides voluntarium
latd lumpcum efle magis lat? patens, quam liberum : omne enim libe-
rum eft voluntarium, non verd contra : lateor tamen apud Authores
harcl^p? confundi .

j ? ^“ v , erte « afliouem , verbi sratia profecntionem boni
delectabilis abi, dici voluntariam , ipfumverA bonum deledabi-
le, verb graria cibum , diri volitum,feu objellum volitum,* con-
fequemer differre volunurium i volito, licdt dc harc non rard con-
fundant authores .

4 Rurlus adverte potentiam illam, i qua immediat? procedit
talis profecutio, efle, dc appellari iu homine voluntatem, quae
etiam vocatur appetitus rationalis, quia regi folet 1 ratione- in
brutis verd invenitur appetitus , qui appellatur feofitivus, quia
regitur i potentiis fenfitivis. Quoniam verd homo aliquandoope-
ratu rex ratione, aliquando vero more brutorum, ex appetitu len-
fitivo, idedilli non lolum competit liber? operari, fed etiam ope-
rari fpontanee, ut faciunt bruta, dc confequenter non rard fine
peccato .

5 Verdmqu* regula id difeernendi? fit hujufmodi.fi adio ab ho-
mine fiat ex advertentia rationis, quod tunc efl, quando ratio confi-
derat bonum dc malum honeflum dc inhoneftum.fi inquam ita fiar,
erit adio voluntaria libera :dc confequenter adio virtutis, vel vitii,
vocabiturque propn?adio humana^uaten us fcilicet eft ab homine,
ut homocft.Si autem non fiat ex advertentia rationis, fed fubitoquo-
dam motu animi^bfqueeoqudd ratio confideret honeflum vel in-
honeftum.dcc. illa non erit voluntaria Iibera,nec adus virtutis, & vi-
tii, nec digna praemio vd poena, vocabiturque quidem adio hominis,
non verd adio hununa,cuju5 conditionis efle motus primos innui-
mus f"p.§.\. »17.

A l

9 11

Explicationis Decalogi Lb. t.

$, II. fit Velant arium,

f T\ U plex cfl. Aliud diredb fcu in fe,aliud indiredb , Ac in alio,
XJ fcu in caufa. Direiicrmfe voluntarie amas, v.k. Vinum, cum
illud, volens, bibisiat verb indirefle Ac in caula amas pollutioiietn,vcl
homicidium , dum videns,qubd vinum ufquc ab ebrietatem bibent,
pollutionem in ebrietate patieris , vel homicidium, in eadem patra-
bis, adhuc tamen bibis. Dixi ( dum videns, Acc. )niA enim prarco-
gnofeas effedum exillacaufaitefufcepta>fecututunHv.g. twmici-
dium ab ebrietate, non dicetur, ne ind i rede quidem ille eftedus tibi
Toluntariutjfed dicetur efle mere per accidens, Ac confcquenter non
imputabitur tibi ad peccatura: Acuti, quia avi* non prarviditfc ca-
piendam exappulfu in vifcum, captio illi voluntaria non eft .

a llludadverte,ad hoc ut ibi aliquid At indiredb voluntarium,
necefie efle, ut elegeris aliquam adionem,vci omiflionciruquz tibi At
di rede voluntarla,quc adio,vcl officio At, vel caufa phyuca illius in-
diredb voluntarii, vef caufa moralis;ita SThom.p.». y.6. an. 3. VaL
Vafq.aliiaue*^'^.

Exemplum caufa: phy Acae habes in ebrietate, quae tibi eft direde
voluntaria, A eff caula phy fica didi homicii . Exemplum caufe mo-
ralis , quae omninb fu pponere debet obligationem ad aliquid ficiep-
dQjhabesin 2jibernatore,V.G. navis/jui eligit diredd dormite tem-
pore tcmpdum,ex quo 1‘omno, atque adeb ex omiffione navim cu-
bctrundi,indirede,Ac moralitcr Icquicur nautragium : nam direde,
& phyfici (equitur a tempeffate, quod quidem naufragium meri tb
imputatur ipA gubernatori, qui poterat oc debebat navi opitulari,
non autem imputari potett mihiyqui tali debitocarebam^ftopotuif-
fem/ed quia erat cum meo gravi pcriculo^iequaquam obligabar, ut
ex tr. d* praerpto tbarnmtu fuppono - Confirmatur , quia fecus, Deus
videns nos peccaturos, quandoquidem poceff impedire, & non impe-
dit, voluntaria illi eflent peccata ooff ra,fed certe non funt illi volun-
taria, quia nulla lege tenetur Impedire.*

3 Inquiresjin hoc voluntario indiredo,V- Gr. in homicidio com-

miffo in ebrietate, quandonam peccatur , quando vinum largiter bi-
bitur,an quando homini vulnus lcthjleJnfiigiturabebrio^Rd p.pcc-
cari quando vinum ufque ad ebrietatem bibitur, nam propterdi in
hoc cafu homicidium dicitur efle peccatum ia caula. Immb idem di-
cendum eft aliquando etiam in volpntario d i redo; quando enim vc-
neDum V,G. inimico propinas, dired^ut illum interi®^, peccatam.
000 commi ttis,quadois puiUliquoc dic* moritur ? in quibus forrafle
te pcenituit propinati venen i,divinamquc amicitiam coofecatus es,
fen quando venenum propinalli. In utroque autem cafu an mors di-
cenda At effedus peccati cum Laym-ar.a./. i.r.j. a 't ve tum n.y an

peccatum denominati \t cum Caltr.ram. 1 J'.xdo pettJifpj+4 qiiac-
lliocft nobis inutilis. Vide tamen quae alibi wi iwiawi •matuuUM/-
thvdieo*f*tf./.x.e.6».i. quantum pertinet ad modum,quofitincon-
fcffione id aperiendum. ’ , r ' ..T

4 Eff & alia diviAo voluntarii, nempe m expreilum, quando fah-
cetexplicitb aliquid volumus, & inucitumfeu intetpreutivum,
feu juris fidione,quando fcilicet aliquid volumus implicitb . Verum
id,oc ejus qoafdam limitationes vide apud Layra./.i^r.a.r.}.*.^.

§. III. Dt VieltnlO , Coalh, Httejfario .

, ^ TIolentumproprib( namaliquandoharc nomina confundun-
V tur )eff,quod fit i principio extriofeco contra propriam in-
clinationem ejus, in quo fit A convenit tam rebus inanimatis cogni-
tione carentibus, quim animatis cognitione utentibus CoadG addit
ad violeotuin,cogn itionem; nam lapis v.g.furlum projedus violf uri
dic itu r, non cogi >anirnal verb*ut homo u in aliquo ligetur loco, dici-
tur cogi.Neceflarium eft illud,quod eft determinata ad unum;quod
convenit tum violento, tum coado.Coovenit etiam fponunco,quao-
doad illud habetur animi propenlio^am Ac amor Dei in anima bea-
ta dicitur ncceflarius,ut item adus primo primus in volGtateiquam-
vis enim in his fpontb/eu fecundbm propriam inclinationi . anima,
Ac voluntas agant, tamen quia determinatur ad unum,neccffari6A
non liberi operantur . Hinc nou voluntarium liberQ non folbra tol-
li per coa&ionem.quando fcilicet cogitur quisad aliquid prjcffandu
contra propriam inclioauonem,fed etiam quando non cogitur, fed
neccffitarur, feu determinatur ad unum, quamvis cum magna fua in-
clinatione^t accidit in didoamoreA didis adibus primb primus .

% Sitcrgoregu^otnnes illae adiones, feu pafliones, quae in nobis
fiunt fecundum alias inclinationes, Aunt tamen contra deliberatam
voluntatem^non iunt nubis voluntaria Ac liber?, fed in illis violen-
tiam,» coaaioncm pati mur, quare non peccamus . Ratio rcgul? eft
clarae* dtuis, quiaqu a(n vjstintfecundiim inclinationem aliarum
potentiarum, tamen lunt contra inclinationem voluntarias delibera-
ta ■ eft praedibus amor in patria ; Hujus funt prardidi

a< 9 u$ iq voluntate . Hujus item funt mntus in appetitu

fcnfic iyo » u 10 roctnbris corporis, quando voluntas advertens repu-
gnac - -

? celebris difficultas. Ad hoc ut aliquisadus vel paf-

r°.“. _ --n ,s "tcoaGa^itqiadcb involuntaria A nou peccamino-

r f a ' 1 ^wntas deliberata non cdfentiat, negative fcilicet

*e ha b«ao,au requi ra{ur ^ ut pofitivb diflcntiat?v.g.vis infertur Virgi-

ni, aut aliquis rapitur ad Idola, ita ut manus ejus cogantur offerre
iocelumipli Idolo, aut fentitquisin parte inferiori mutus feafuJcj^
Si przdidti lolilm non coni emunt , lajtn ne faciunt fu? obligationi,
ad hoc ut tales adi iiSjlcu palljones^int ipiis involuntanaryuqucadeb
non pcccaminofz^n necefle eft, ut per adum poAtivum talibus mo-
tibus repugnent.

4 Rclp.Multorumfententiaeftnonfatisefle, negativbfe habere,
quia A poli tive non diflentiant,' videntur illis motibus confcntire. Iu
S.Th^.a.f 7q.*r/.6. Meroll. aliique apud Io.Sanch.

mox citandum .

j Non defunt tamen plures, ut Tolet. Th. Sanch- aJiiq^pudlq;
SaucnV.x t ,p*r tetam^ ui docent ceiiante periculo poAtivi cunfenfus
fatisfieri obligationi, u tantum negative quis fe habeat, quia prarce*
ptumad nihil aliud oblipt,mfiad non volendum i!losmotus^tlatia
non vult, qui non coolentit . Venlm de hac re parco nunc meam
proferre lententiam^»/r./. 10. A Deo placuerit prolaturus .

5. IV. tentapifctMt* quomodo /«initant tuenVeluniMtium ,

1 XJUjufmodi animae paflionis ( fub quibus comprehenditur

XX Amor, Defiderium ,Spes,Gaud iu m, Odi um,Defperat 10 )noo
tollunt regulariter Voluntarium acceptum pro libero:ita S.Tno.p.
i.f.6.4r/.7_ lcciu, communiter numquam homines peccarent . quia
communiter ad peccandum ab his pallionibus inducuntur . Ratio
autem ulterior elt^juia regulariter fuppooimus^b his paffiombus nC
iuobfcurariratuncm,vcrcogi voiuutatem, ut impediatur debita
ad venen tia.debiuquc liberus .

a At minuunt uc?fane minuunt, ita taftr.M.r^. l.dt.p.y quia
ejul modi perturbationes, A 1100 tollunt, turbant certb inteilcdlum ,
ut non Anantconuderare omnes obicdli conditiones, < 5 c circa illas
expedite deliberare; videmus enim hominem eA magis inciioarcin
objcCf um,qud major eft pallio , quae ad illud movet .

3 Ex hts ht,ut cuotradusimtiob maanam fpem lucri , vel ob ma-

gnum amorem circa aliquid^uxu eundem >. ut item promiflio-
nes, donationes, lcgata 4 i?rcdiutcscxtortx blanditiisA precibus A-
nedoloA fraude, Ani oolervanda, juxta eundem »6id. auis citatis,
quuex una parte luoc maxime fponunea , 6c ex alia^cbita liber ta^
in illis regulariter non deficit . t

4 Dixi(regulariter) nam nfi nego aliquido has paiTiones ade6 efle,
vehementes, ut omninb ab iis obfcurctur nobis ratio : in quoeveotu
(niA in caufa quis peccaverit admittendo tales pailioncs cum praevi-
uone effedius fre uturi )l peccato cxl ufabimur,qucmadmodu nfinul-
li i peccato exculaot interdum cos, qm ex vehemeti pallione fe ipfos
interficiunt, hi euim lac ile prsefumuntur in brevem quafi amentia
incidifle^ium ticum raal^m propri? internecionis 06 apprehf dunt .

. .£> V» Memt yaa r «litat f» kabtt tina Voluntariam.

1 TIJ A,qu?fiuntex mctu jicbtiorerdum (quSdo fcilicetdifplicet

J—a aaiOjqu2Cxroetufit)involuDtarii,uiKCtcuiidumquidabfo*
lute umen funt voluntaria, untSquc habent voluntarii liberi ratio-
nem,quau fufficit ad peccandum, vel ad merendumilta S.Th /.1 16.
*.6-&C paflimTheoiogi.Ratioeft,quia,qui mcrccsv. r. proiicitob ni-
fiagir timorem, vcrcomnibusexpcnAs,ob bonum vit?,(auam fervare
hic <Bc nunc intendit )ejufmodi jaduram,licdt cum difplicentia, eli-
git. elto , metu illo nou urgente nequaquam eledlurus .

x Qu6d ti tantuvexcrel ceret metus, ut turbaretur mensae tolle-
retur l.bcratio^ercum eft non fore adum, nili involuntarium , ut in
fimili vidimus $.prm,td. «4.

Moncojdifpu talionem hic etfede geftis caufaliter Cx metu > nam
fa&acoiniunicr cum Ulo^idulterium v.g fufeeptum i muliere cum
metu intlancis infamiae, vel mortis, funt ex omni parte voluntaria ,
quu fiunt icognofcente Angula, ut lupponlmus,nulloextrinfecoco-
gente,cum propenlione voluncatis,fccus omnia peccata, quae certi
committuntur, comitante metu geheimz, voluntaria eflent .

motui fit jufiut tadtut in tonflanttm virum.

I Duplex eft metustGravis alter, ^ quem etiam juflum, probabilem,
cadentem in conflantem virum appellamus. Alter leusqui vocatur
etiam injuflus,improbabilis,non cadens in conftantem virum .

Ii autf cenfcocur Metus prioris generis , qui i gravi maloinducG-
tur,qmque l olent efle fequentcs:Metus mortis corporalis^rayiscru-
ciatus corpor is,mutilationisalicujus membri, infami? notabilis Gve
jurisjlivcfadi, Metus amittendae virginitatis, vel patiendi violenti
copulamini ttcnd 1 omnu bona temporalia, vel notabilem eorum
partem, amittendi proprium ftatum^mittendi honorem A Amilia*
Ita Sane h .i.^.drmu,r.d. i .< aftr.MJr.iVi^dcalil. Ratio probans
hoscue umores graves, qui vel ipfos prudentes viros concutiant.eft,
quia hxc mala nili ex aliquo capite mox explicando , diminuantur»
g ravu efle A meri td timenda i pfl caeci vident.

4 Huc itera pertinet roetus excommunicationis In jufbr : injuftae
inquam, non verb ju(Ue;fiauidemjufta fertur , ut homo refipifeat i
pertinacia A l culpa, quod cbm is facild pofllt praeflaiA obediendo,
tenetur przflare , ni fiixit, Abi imputet : A t injufla, licbt coram Deo
nequaquam ligctiumeu^uia ligat in foto externo, timenda efl; nam

co-

Caput II. De Voluntario. 7

cogitur fic ex communicat ut, (ut vitet fcandalum) abftincrc i Sacra-
mcntiSfCii vinis officiis, fideli umque participatione, i quibus abftine-
re,malum e(l non contemnendum . Vidc,quz dicam $. 7. detimoro
jufti incutfo .

5 Dixi ( nifi ex aliqnocapite diminuatur )nam ad cognofccndum,
an metus iit gravi s,nnnfolftm expendi magnitudo ipfiusmali debet ,
quod hadenus fecimus, verum etiam qualius perfonfjtum ejus,qu?
infert,tum ejus, quz patitur rnetumuddedc modum, Acfimiliaad-
junda,fub quibus ejulmodi metus incutitur : ita de Luitor.*, dtgufi.
d.n/tfl.T.m.i jj. Si enim puer v.g. vel feemina inermis cordato ho-
mini mortem comminetur , non illi inducet metum cadentem in
conflantem virum : ad gravem enim metum oportet, ut qui timorem
iniere, ejus fit conditionis, ut ei nequeat facili refifti. Vel ccrtC fi aliis
poflit,funt tamen ezcircumftantiz, ut hic, & nunc non poffit : ut Ii
ego v g.cilem funibus aftridus,& puer nudo gladio mortem mihi mi*
naretur .

6 EtiamG fimilia non fit fulitus facere, G tamen feriA mala gravia
minitetur/atis eile ad inducendum metum gravem exiffimo jfiqui-
dem qui agnus fui t, potui t(«juz prava cil hominis propenfio) repente
in leonem verti.

7 Rurfusid,quod femina*, vel puero cauta eft fufiic iens juiHrae-
tus , non erit regulariter viro , cum puellae , puerique taeiliiks time-
ant,quim viri, qui majori prudentia rerum metuendarum momenta
perpendunt .

8 Metus rcvcrcntialisSuncriori debitus tum demum mihi vide-
tur, gravis^uando eft coniundus cum rationabili t i morere fu perior,
vel rigidi, vel mald tradet fubditum,ita Caftr./.r.w.tf. id enim ratio-
nabiliter contyrbat hominem vel conilantem: Aliis (olus pudor, &
erubcfccntia,quam pati fubditus prf videat, fi fuperiori contradicat,
non videtur levis,& qui vinci poffit, & debeat .

9 Solas importunas preces,hoc cil inilantiiliraas, & fzpius incul-
catas cadere in virum conflantem , eafque meritb timeri i viro gravi
affirmat Pont.f^.de matr.e.^.n.i 7. negat Sanch.44.Vf motr.d.j.n.j.

«o Denique nota duo. Primb,me(umnouiolumeadcrcin con-
flantem virum/] uando pr?dida mala timentur in perfona,fed etiam

? uando in filiis, uxore, parentibus, confanguincis,amiciflimis,in iis
cilicet omnibus, quorum bona, vel mala ad perfonam propriam per-
tinere judicantur;ita idem tW.M.ii.Secuodb, metus przdidosali-
quaudd juftd alicui incuti pofle , ut (i mortem latro comminetur in-
nocenti viatori; Diverfoseffcdus hi di verfi metus pariunt, ut cx di-
cendis patebit.

§uid operetur mttur grati, imjmfii , neu/fu t in contrachius .

1 1 Quzftio celebris efl,an contradus ex metu cadente in conflan-
tem virum celebrati fine validi ? poflecnim a judice propter bonum
publicum ut invalidos declarari, omne* Utemur:icaDD.citati:juvac
autem permaxime id nofccre : nam ex tcftaniento v. gr. in favorem
meum extorto per metum injuftum,^gohzrcscro, ii illud fit vali-
dum, cftopoft fententiam contra mc iercudam amiiTurusfim hzrc-
ditatem : at fi non eff validum, ne ante fententiam quidem , hzres
ero. Eodem modo fi per iiraiiem metum mihi aliquid clargiaris,fol-
vasvcudas,ego ium illius Dominus/i hi contradus fine validi,fecus
apud tc dominium dc jure remanebit.

1 a Adverte autem nos hic dc metu gravi iniufle incuffo ad extor-
quendum ipfum contradum efle validum, vide Sanch. /.4. r.$.

n 4,Lcff Ai c.t 7. ».40. Si quis v.g ob timorem mortis ab inimico fuo
inferendae eligeret fuaprardia mihi vendere, ut expeditius i patria
difcedcrct , mortemque vitaret, valida erit venditio, quia timor ab
inimico illatus cum non fuerit diredus ad extorquendam venditio-
nem, venditionem inficere non potcll , idem die in matrimonio ,
SanchV- 1 .dematr.d. 1 2. idem in votis rede docet Th.Sanc.A4.»»» dee.
<-.V«»^.aliique. Ut fi quis v.jute injuftcoccidere minctur.nifi illi tua
pr?dia vendas, tunc enim verd quyftio eft,an fi vendas,validc vendas.

1 j Jam ver 6 idcm$anch.< 4 "»d". /.4 <Ag.aliique, quibus adde Ca-
ftrop.t.f jr.%.d. 1 nu. 4.Jo:de Lugo tjkdojmfij ii./tfhj.A num.72.

plurimiquc docent contradus celebratos hoc metu injufte incuflb
ad eos extorquendos jure naturz efle validos , & confequentcr per
illos transferri dominium , polle tamen 1 Judice nullos , invalidof-
que declarari, celebratos intellige cum vero confenfu, licet, mcticu-
lofojfi enim verum confcnfum removeas tunc fine dubitatione con-
tradus invalidus eft zxdefcdu confenfusqui efl de contradus eflen-
tia.Excipit tamen idemSanchez Matrimonium, dotis promilfionem
wl dationem, promiffwncm, vel traditionem bonorum Ecclcfiar , &
denique votum Deo fadum; hzc cmm extoru per didum metum
faltem propter declaratiooem tadaab Ecclcfia , nulla prorfus funi ,
& irrita Ratio przcipuaprzdidz validitatis eft , quia non oiftan-
te injuria illata per metum , jam adefl juflus titulus dati , 6c acce-
pti, promifli , venditi , dee. verd enim datum, acceptum, promif.
tum venditum cft,&c.adeft item voluntarius confenfus, quia metus
vtfypra aum.i .vidimus, voluntarium ablolutd non tollit . Adefl er-
go totum illud , quod eflcotialitcr requiritur ad rationem validi ,
contradus :adde,Baptifmum receptum cx dido metu validum efle,
ut item cartera Sacramcnu , excepto matrimonio , cur igitur non
fic contradus ?

* 4 Verum Molina,Rehcllus, Valentia, aliiqueapud Onate,r*o>.r .
Tami.T, II, Det atram.

d t eontrsllihu^raa.t Jifl.yfeH.x %.n a j j. docent efle jure natur? in*
validos, hoc cil nullam ex iis oriri obligst ionem,Ac confcquenter per
illos non transferri dominium . Cumhisegofcntio,& ratio mea efl,
quia injure naturz iropoffibileefl, ut ex injuftitiaorcatur juftitia,feu
jus;ficuti in phyficiscx vitio profluere non poteftadus virtutis:& in
metaphyficisex differentia Lconisoriri nou poteflrifibilitas : lcdfi
ex contradu meciculofo oriretur obligatio jullitiz,iane ex injuftitia
oriretur Jullitia ,ergo , Acc. Minor probatur, nam obligatio juftiiiae
oriretur ex contradu per injuriam extorto , hoc eft ex contradu in-
jufto,atqucadc6cxinjuftitia . Quoniam ergo ejulmodi contradus
obligationem non pari c,concraduseflcntiali ter non erit, qui defini-
tur, Ultro , cittoqut e A figat io .

it Confirmatur. Nam qui per metum injuftum extorquet con-
tradum , 6 c cx eoaliquid habet , tenetur illud ftatim reftituere, ut
concedunt ipfiadyeriariiapuJ Callropalaum tot. t it. o.^.cr^o lignum
eil,contraduin efle nullum, fecus expedari poflet,donec judex irrita-
ret: fcio rei ponfionem quorumdam apud Sanchcz^de Lugo,Caftrop.
citatos, fcd non fatisfecit , id quod taracn fusd perfequi nobis otium
non eft .

16 Ex didis folvitur Ratio ad verfariorum allata «.ij.negoenim
adede fufficientem confenlum, ut in cafu noftro requiritur : quam-
vis enim adfit confenfus voluntarius fufficicns ad meritum, ve' peo-
catum^uod folum ».1 .docuimus, tamen, quia ex ejulmodi confenfu
voluntario, fcd per injuriam extorto, non oritur obligatio juihtiz,
quz eft de ellcntia cius confenfus, qui eft contradus , idc6 lufficicns
in cafu noftro non ell . Id quod folvit illud dc Baptifmo, & Sacra-
mentis, ad quz (prztcr matrimonium ) latis eft confenfus volunta-
rius, & liber, non verd requiritur ccilcnlus.qui fit contradus Quod
ficx Bapt ilmo, vel alio Sacramento oritur obligatio ad fervanda prx-
cepta Ecclciiz.&c. non eft bzc obligatio jullitizoru cx contradu ,
dc quo loquimur,fcd alterius virtutis , ut Religionis , &c.

17 At in promptu funt multa jura /• 1 .drrt/tmd. xendit. f. qui in
t arter, m,M jf.de to quod met .f.i.dijud.fj? ahAi t ftatlicntiacoiltradus
aliquos ex metu efle infirmandos , ergo fupponuntur efle ex fe vali-
dos; Addc^ffc nonnulla item jura, quz dicunt , vel infinuant efle
validos.

1 8 Refp.efle etiam jura^juz dicunt hos contradus effe irritos.un-
de nego confequent iam;illa enim juratu? nobis videntur contraria,
folum ftatuuntzos efle declarandos nullos .ita Pont. t. 4 dt matr. t.$.
ttum%.fine, ficuci rcipfa funt : id quod lura faciunt ad politi vi retun-
dendos contradus injuflos,& injuriolos . Et certd frequenter id ne-
ceflceft, propter illos, qui contrariam fententiam fequuntur , quz
certe probabiliseft .

1 9 Ad id, quod additur, dico,veI ea jura loqui de metu levi, ut mox

$.6.dicemus,contradum nequaquam irritat in foro externo, vel lo-
qui de validitatequoad iorum externum, fic Onatc/vw.i V< (ontraH.
tr.i difl.^ jura enim antequam contradum meticulo-

fum irritum dcclarcnt^undem validum efle qua fupponunt , qua ob
bonum regimen ( ne turbentur inter fe fine authoritate judicis con-
trahentes ) permittunt .

20 Sed quid refpotvdebimus ad paritatem de dolo, quz ab adver-

fariis magni fieri videturfCommunis efl opinio(fic Caftrop.de Lugo
/r.aliiquc) invalidos efle contradus, qui celebrantur ex dolodante
cautam 1 pii contradui , ex dolo inquam vertante circa 1'ubftantiam
reiyUex dolo verfante circa accidentia validos elle ; v.g.mihi vendis
vitrum ,fingendoeile gemmam, venditio invalida eft: mihi vendis
equum multorum annorum pro juvene, valida efl jure naturz , Ac
per aliquos etiam jure pofitlvo, venditio, lic^t poffit per judicem ir-
ritari pro arbitrio illius/jui fuit deceptus;dummodo contradus non
fitexnaturaluaindiffblubilis , ut efl matrimonium : Hoc polito fic
arguunt: contradus per dolum extortus circaaccidentia efl inju-
ftus,& tamen efl validus licet irritandus, ergo cjufdcm rationis erit
contradus per metum extortus .

2 1 Refp.Ac primb quidem-Quid ii negetur hoc antecedens, con-
tradum hunc efle validum, ut certd plures negant? Sic Rcbcl^.x./.
i.q.6.ft£l x.n.t t. apud citatum dc Lugo, fcd expeditius fccundd. Di-
ilinguo idem antccedcns^ft injuftusquoad 1'ubftantiam nego, quoad
accidentia concedo^itque adei eft validus aua parte eft juiius , id eft
quoad fubftantia conccdo:qua parte eft iujuilus,id eft quoad acciden-
tia nego:cx hac cni m parte.cum adfit injuria,obligatio juftitiz fluere
non poteft ,nam propterci compenfari omnino debet. Atque hinc
confirmo noftram dodrinam, cum enim in contradu meticulofo in-
ju ria iit in tota i ubftantia, u t nemo negat , atque aded nulla ejus pars
iit jufta ; non poterit ab illo cx ullo capite oriri jus. Rurfus fi metus,
atque injuria io cafu noftro cadit intoramfubftantiam,curadvcrta-
rii ducunt paritatem i contradu dolofo circa fola accidentia? de-
buillcnt profed6 ducere ex contradu dolofo circa fubftantiam . quo
pado illis nullo modofuffragareturparitag,cAracontrgdus dololus
circa fubftantiam, per omnes, nullus omnind fit .

Metus grati/ ia Matrimonio .

aa Ex his fequicurprim&, Matrimonium ex dido metu contra-
dum efle jure naturz nullum . quia illud etiam ut Sacram-ntfi fun-
datur in contradu valido . Adde annullatum fu ille ab Ecclcfia , cap.
S igntfiiatit , de eo qui duxit in matrimonio , cap. requsfi 01I. caf. gepuna

A 4 dt

8 Explicationis Decalogi Lib. I.

fient aliisannullatum fuit matrimonium Clandedi-
num i TrideotuW/*^» * rtf.matrim.

Mttm idtm ia ahit afltiut .

s t Sequitur i'ccutui6 , ut pronuacictur , an alii adus celebrati ex
ejufmodi metu , fint /ure nature nulli , die ua viter na t uram aduum
expendendam, Si emroeju* funi g:neris,ut debeant parere obligatio-
nem i /ulLtiar,co tofo funi nulli, quia nictus eft in cauia ; ut non oria-
tur ficuci mod6tlituirnuj)dida obligatio. Hujufmodi funt promil-
fiofponUlium,iplafponfalu,promti!jcsvcl traditio dotis, Venditio,
Emptio A univeriim omnis traditio , vel promiftio aliis obligatoria .
Si veri funt ejus gener is^it id eorum validiutera fatis fit cfle volun-
tarios, ac liberos, nec debent didam juftitiz parere obligationem ,
crunt(quantutnex hoc capite metus)fatis validi, licdt pollint i judi-
ce refeindi, 6c videndum anexaliocapiteinvaliditatcm forte con*
traxerint •

24 Cert£ Sacramentum valide confertur, fi fufci piatu r ex metu ,
ut modo ».1. diximus :&abloluciov.g.abexcommumcationc , vel
interdidoex fimi Ii metu coi lata/cum voluntaria abfolutd fit, ) vali-
da item ex fe edet, tamen quia invalidau cil ab Ecclefia/.*/»» <o\dt Ut,
vi ia fi.nulliter ex metu confcrtunlege Caftrop.'».! Jr.x.dtfi.\.p.
f ie.x.Toannem de Lugo^>>«^ tem.x .dtfi.x./til.jj «.laoaliofque
ab ipfis laudatos,qui de conftitutionc procura toris^de fententia J udt-
cis,dcconcefiionc jurifdidioois,deeicdione, & fimilibus ex metu
(adis lati difputant , an quamvis ex hoc capite Metus,quoad validi-
tatem non claudicent , quia eislufficit eile voluntarios, invalidi ni-
hilominus ex aliquo alio capite inveniantur .

§. VI. Qxideptrttar Mttut livit injufli intujfar .

C «fttraJm tx Met u levi tmjuRe .

1 CEtura i Ilum, qui refpedu viri prudentis eft levis,refpedu ve-

1 V 1 r6 Mulierculae v.g.ell gravis, huc non ad vocamus, quia de
illo, utpote tunc gravi , in praecedentibus difputatum e(t ; loquimur
ergo nunc de metu alicui licit injulle incudo: nihilominus tam mo-
dico, et iam refpedu fubiedi , cui incutitur , ut infufficiens fit ad ip-
fum graviter conturbandum, & quaerimus : An fi quis ex hoc levi
metu, fi ex levi tenutiooe cui facili negotio refiftere poteft, commo-
tus ineat contradum quempiam cum aliquo'przter matrimonium,
de quo mox feparatim ) validi ineat ?

* Con veni mus, ejufmod i contradus, five oncrofos, five lucrativos
cfle validos . Ratio al iorum eft. fic de Lugo mox citandus h, i 4 j.qttia
(i contradus funt validi ex iplorum fententia iadiexmetu gravi i
ergo muiid magis ex Icvi^Scd nos,qui hoc antecedens $. prxccd. non
admi fimus, aliam rationem mox *M- pruKxomui .

5 Prarterci quoniam contradus initus e* meta g ravi tefclodifo-
leti Judice,utluprainfinuavimus; quaeritur & hic,an etiam initus
ex levi i Judice refeindatur , & facilis, commumfqueeftrefponGo
cegativajneenim deturanfa litibus, ita juribus fancitumeft.

4 Supercftergocontroverfia,quid i • foroconlcientia : , Refeindi
docent nonnulli cum Caftrop Uf.l a«.x. atque adeb eum, qui acce-
pit aliquid ex hujufmodi contradu teneri ante omucml ciuentiam
jeftituere,qu ia etiam qui levem metum incutit, injuriam facit . At
alii cum Medina C.de rtfiit.g.^ emwfxx.vtrf.fi fiat rton/fio. Pontio, /4.
dt mmtr.e. 10.«. j . hsrc duo nebant, ajunt e»im nec in foro conlcientix
refeindi poflc,uec extorta culi metu die fub obligatione redimenda.
Cum poficrioribus ero fmtio,& ratio hujus, &dodrinxdatx
fit, quia metus levis eft in poteftace patientis mctum>huc ell, facile il-
lum homo repellere valet, iliique non acquiefcere; ideb enim efl,flc
appellatur levis; quare qui non repellit , prselumitur etiam in con-
fcientiz foro,liberi velle comrahere,necipfi ladani efle injuriam ab
alio; liberi enim,& Gne injuria tibi contorta contrahere mihi vide-
ris,!! tam leve impedimentum, um leviter obfiftemfutfupponimus;
nam fecuseflfet metus gravis non levis) i tc removere , ctim facili
pofles, ultro ncgligis-

j Hanc rationem Callrop. /.c.Sc de Lugo t.x.dt J*fl. /ia. «. t $4.
/fu/, referunt ex Pontio ; verum ne tentant quidem: quod mirum dt)
folvere;Certccx ipfoCaftrVV.r./>.to.aliifq; contradus imti ex me-
tu gravi juftiincuflb funt validi,quia per metum juftutiymlla fit» ut
nosetiam mox §.feq. dicemus, contrahenti injuria: atincafunoftro
nullaitem fitconfiderabilisinjuria:crgo< 5 cc. Idem Caftrop /.r/».i*.
*.4-docct,contradum initum per importunas preces, (qua* metum
levem per ThomamSancV ^.dtmatr.dift.-j.*^.con{i\i\x\xnx) validum
e fle, quia i I las faci ld item poteft quis repellere , er jo .

6 Obiicit de Lugo 1 . 1 dt fufl.d.xxjefl.j. num.t 42. contradus ini-
tus per dolum levem eft faltem ex parte injnftus, pro portione lcili-
cet,qua dolus is levis dat caufam contradui,& faltem , pro rata ali-
qua, reditui debent ea, qua: ex illo dolo levi conquiruntur: nam pari
inodoquzex conlilio levi aiicujus aguntur, imputancurfalccmex
parte dantis confilium, quatenus cum aliis concaufis is concurrit ad
adiorvem • Licdc igitur metus levis leviter concurrat , leviterque
commoveat hominem ad contrahendum,tamendatda{tem exparte,
caufam comradui, 5 c confequenterincntiens metum illum tenuem
(altem ex parte facit injuriam , ade6quc faltem pro rata injuriae ad
redit utionem tenebitur .

7 Rclp. Quidquid fit de dodriiia antecedent is, certe pro cafu no*
dro addi mamfeiu difparitas . Qui enim dolum patitur , cdm talla*
tur^uamvis leviter nou habet in fc principium tollendi illu, quam-
vis levem dolum, idc^aoQ voluntarid , etiam quoad illam partem
fegefliilc nullo modo praciumi poteft . At metum levem patiens ,
videt eum die metum levem, & tacild illum potie i fe totaliter reii-
ccrc, & tamen non reiidt : quare numquam concedendum cii joan.
deLu^o metum levem retpia influere in coolenfum , ncc utuui-
cummotivum, nec ut partiale. Ratio ed/amdida, quia cum feci-
lepollit levem metum ale quis toilcre, fi non tollit, noaconfeofit ,
lcu non coni enti re przfunutur cx vi metus , fed cx fua libertate .
Atque cx hoc patet ad illud dc confido levi .Confilium enim quam-
vis feve partialiter influit, unde non eft mirum, qudd illud daos te-
neatur ad rdlituiionem, faltem juxta confiiii menfuram : at nofter
metus non induit , ut didam eft .

8 Ex opiniotjc aliorum ".4. relata infertur, eum, qui confcntit ex
importuim foiis precibus, vel cx puro metu rcverentiali,qu£ in fen-
tentia aliquorum metum afferre levem diximus/vp.$. t .«.t . (y p.in-
fertur, inquam , non teneri ftarc contradui , atque ado 6 cum, qui ex
c/ufmodi contradu aliquid accepit, teneri redimere: Unde mulier,
vel hlius,vcl fubditu$,qui i tali metu reverentiah, vel didis precibus
dudus,Marito, Patri, Superiori fidejubeat^tum cum debitis folcm-
nitatibus,lolvcrc legata, fcu aliud quidpiam promittat , vel harredi-
tatem renunciet , non tenebitur ex hac opinione , przdidts contra-
dibus flare , immd fi quid ex vi horum forte folvit , poterit fe clam
compcnfarc, quando alum non habet viam recupera ndil uum,& us,
qui aliquid accepit ex iifdem contradibus,tenetur ante omnem fen-
tentiam in conlcientu rcfticuerc Ita Caftrop.//.i.t/«^.a d, 1/. 1 a.w.
J. Ratio ci\ quia in hac fententia contradus ex metu levi initus re-
lcinditur,& obligatorius in toro confcicntiar non eft.

9 At verd ex dudrina i nobis allata eodem »».4. in fertur contra-
rium , hoc cfl e/ufmodi cont radibus dandum efle , & illum filium ,
uxorem, fubdicu m teneri folvere, ncc ab iifdem , fi quid folvennt ,
polle intentari clanculam cftpcn lationem , & qui aliquid cx horum
concraduum vi accepit, non teneri rcflitucre . RatioeO, quia per
nos, non cfl injuriofus^tq^ided e A obligatorius ejufmodi cfitradus .

Haec lentent ia probabilior mihi eft,uc vidimus, contraria, faltem
propter bonorum authorum reverentiam probabilis eft, iliamaue,
ejulquc illationes «p/^/r/didas fequi tuto poces.Vide Tancrcdum
/ 4 .d.^dtmmtr. contra Pontium pro ea arguentem .

ro Quiauthores,ut Petrus Navar l,\.dertfl.t.i.A.i.*um itl.Sar-
miento /.a.////d e.i 1 .w.io. redi ad vertunt non omnia ,quae laciunt
fubditi ob reverentiam Suprriovum,eiicin conlcientia modo dido,
M.4.refcindcnda,multa enim agunt v.g.filii ut parentibus gratincen-
tur,quar licdt aliter non facerent dibenti tamen animo faciunt . So-
lum er^o ea etiam in iplorum fententia refeifliuni funt obnoxia, qua;
k fahdtiis fiunt quaficoadis, & voluntate omnino repugnante, fed
prae timore, & ravexenua contradicere non audentibus.

Mmtrimemmm tx mi tu /rvi ia/wfim .

11 Matrimonium contradum ex metu gravi injufld ad illud ex-
torquendum incullb invalidum eft,cxfupra didis, at contradum ex
metu levi eft ne invalidun^Ouaravis modb «.4. ftatuerimus c^teroc
contradusex metu levi injuflo celebratos validos die , tamen dc
matrimonio potior apparet difliculta^uia cum fit indiflolubile,ac
perpetuum vinculum,dcbct dfc omnino, & perfcdd liberum, atque
adei^dicet aliquis ne levi quidem metu extortum .

12 Dicoelle probabile matrimonium metu levi injulfearlboc
incuffocelebratum nullum efte in foro confcicntiar , idquepotilli-
mfim propter didam rationem perfedi confenfus ad matrimonium
requiltti : fic Sinch./..|.^««« , y. 1 7 ».a. de Lugo /a. dt Jufi. d.fi.xx.
fttt.f.HA^x . fim. at multdefle probabilius validum in eodem furocfle
tum jure mturar, tum politi vo : ita idem Sanch.»^*/Pont J.\ dt mmtr.
e.i 8.».x.aliique. Ratio poti (fima eft,qu 1 ia cfim metus levis fi t in pote-
ftate matrimonium contrahentis , < 5 c facile illum isdepellere poflit;
fi non depellit liberi, & perfcdd fine ulla coadione contrahit , &
cumpcrfediflima libertateconfentit,utexfupradidis ^««.4. patet,
ex quo ratio prsrcedentis fcntcnciz folvi utcumque poflit .

Alii aQu 1 tx mttu /rvi injuftt .

t 3 Non vitiari hos adus colligitur ex didis , funt enim abfoluti
voluntarii, nec injuriam patiunturex levi metu, qui facild rcpclfj
poteft, ergo non eft caput, unde claudicent .

4 VII. Qttdtptritur mttu/ gravi/ , vt/ levit

jufil inewffwt.

Ctntratlut tx mttu hvi } vt /gravi jwfte .

1 QIquandoquis, V. G. Petrus minetur alicui tollere , vel non
tribuere id, quod ab ipfius Petri libertate dependet , non ca-
dit in quzftionem , an per eum metum contradus quicumque ini-
tus valeat : valet enim fine contruverfia. Iu Caftrop. tom.ur.i.d.i,
p.-j.*.i.Sinch,dt matr im./i 6 ^.difi.f.*.i%.lu vqjr. Petrusalicul com-
mi-

Caput II. De Voluntario.

minatur. Wjf tantraiai eam nua fili* matrimaaiam , nequaquam tiii
elargiar unium *urm , V*l tallam k tt equum , quem tiSi tommadavt ,

Certd matrimonium ex hac comminatione contrafium validum
erit . Ratio eilfluia tunc non jam terreri» metu mali, feupcenar,fed
fpc praemii, vel mercedis excitaris: fpes autem ,feubonicxpcuatio
auget, ut Cupri diri, voluntarium, non minuit .

x Deverb natur metu, five gravi, five levi, GGtjufliineuflus ad
extorquendum contradunt, adhuc dico , iilum non irritare, lcd efle
contradum in utroque jure natura», & EccleGaftico validum . Ita
Cafirop. Sanch titjift.x $.***».}. Pont. t Ratio cit ,
quia radix, unde nullus Gt, vel refeindi poflit contradus^G injuria,
quxhat contrahenti, at nulla injuria fit ei, qui fibi caufaeG metus :
ergo&c.quid enim tibi injuri* irrogo, fidicam ,NiG mihi hoc ven-
das, accufabo te julle de homicidio i te patrato; gratiam potius i
ce inivero, quippe tibi propdho, hoc remedio malum punitionis tibi
debitae pofle non difficulter effugere .

Matrimonium ex metu q uceumque jufii incvffo .

} Quid de Matrimonio? idemefio judicium ex probabiliore fen-
tentia, Gve metus i lege, Gve ab alio quocunque proveniatpta Sancti*
cit.dhfk . 1 $.«.$. Pontius, "'•'■t). LcfliusAx t-j.difi.6 dc Uigo
d* juJI.ia.z.di/i.xx.ftbi.-j.n.i 55 . Ratio elt , quia etiam in matrimo-
nii contradutou ratio illius irritationis efl injuria, quae Gtin illo
contrahendo : at in cafunoftro non ht injuria, ut patet ex
ergo, &c.

Dices, at matrimonium debet elTe perfrdi liberum, quae liber-
tas certd leditur per ntetum etiam jufle incudum ad extorquendum
matrimonium . Refp. non lanii injufl* ,fed jufl£, matrimonium au-
tem debet efle per ledi liberum libertate non izla in jufle , non vero
libertate quomodocunque perfcda : GciCaftrop.reipondeturhuic
rationi : fcd quia alicui videri poterit rationi non plene fatisfieri,ad-
de<Sc authoritatem multorum, ut Covar.Manucl- Guttier.aliorum-
que apud citatos, afferentium ejufmodi matrimonium nullum efle,
rton puto improbabilem ipforum opinionem .

4 Bonae. de matr.q.^.p.8 i «.? o. aliique nonnulli , ut ConinchVy?.
xi.di.u.ij, apud Sanch* 8c GaGrop. tit. diflinguunt inhunc mo-
dum. Ejufmodi metus gravis jufle aliquando incutitur ad alios fi-
nes, aliquando ad extorquendum matrimonium, v.g. habet Cajus
^isacculandi Titium ob injuriam Gbi illatam per furtum mille au-
reorum, poteft tunc Cajus metum accufationis incutere Titio ad
extorquendos mille aureos, dicens : Hjddt mihi aurea 1 1 fetui t* at.
iufaiOy at non poteft liciti didumacculationis metum incuteread
extorquendum matrimonium , fic dicens, Out meam fitiam^ fetui re
accujabo . Ratio elt , inquiunt, quia hic metus injuGe incutitur ad
hunc finem matrimonii, cum ipfius libertati repugnet : atverhad
finem extorquendi aureos juftd incutitur, quia ad eos recuperandos
utitur Cajus modo licito accufationis. Pan modo G Judex minetur
carcerem Petro Gupratori Virginis, nili illam ducat , vel dotet :
tunc licit£( ajunt, )fic juftd Judex carcerationis metum incutit ad
extorquendum matrimonium , quia Guprator tenetur lccundum le-
ges illud celebrare. #

j Sed nos putamus in utroque calu » cc excmploeile validum . Ita

obligabit . Ita Sane. /.4 Caftr.M V' tatajA^.n.xSU-

tiocG,quia tunc i ne mine impellitur vovens, fed fp6td lua illud eli-
git, tanquam remedium imminentis mali. Huc reducitur* quando
elici tur votu m,tanquam condit io oblata ad malum evitandum, dq
qua re videatur Sane h. •*.*. t 4. dtmatr.d. u.».i 1.

5 At ver6 metus gravis injuftd ad extorquendum votum ab ali-
quo incuflus, illud tive fimplex, Uve 1'olcmne profelhoms invali-
dum reddit, falicmcxjurepufitivo, & per aliquos, ctumcxjure
Mturx, unde, ut non fervetur, Relaxatione nequaquam eget- Sic
Sancher, l.q.*ndat iap.\.*mm. 13. Sotus, Abbas Navarrus, Apo-
nus, Toletus, Sa, aliique iisdem nt. Ratio eG, quia ex una parte vo-
tum defentu tur cficipontancum Dei obfequium, unde omnind vo-
luntarium efic convenit, & ex alia parte irmum efic votum fic emif-
fum,dcclaratumeGabEccleGa . ItaSotui. aiuqueapud Sancb. Ae.
nurn.tl. & apud Caftr- tam.^A.l .dt veto i p.j.aam,6

4 Hinc memd deduc un t aliqui , ut Navari- Si, Tolet aliique cum

Sane. tiqjn d*c.\.n.\x. initiatum Ordine Sacro metu viri conflantis,
non teneri Voto Callitatis ordini annexo, atque ita pofle fine ulla di-
fpenfatione ad nuptias tranfire , ii nolit in Ordinis Sacri ufu perma-
nere : fic Sane 18. monent tamen, fi ceflan te metu, vel fe-

mel coordineufus fit. quod nequeat rdilirc : quia ufusilieeG ordi-
nis ratificatio : ratificari etiam pofle interoo confenfu etiam poft
multos annos, & quo modo, red^ admonet idem Sanch. de matrj.% .
/}}./». 1 1 . <(j 1 4. Sed quoad pofleflionem ne omittas legere , quae in-
fra dicentur, M.S.7T. braftjfi* %ttigia/a,num.-.\

5 Qudd Ii metus gravis jufle i neu (Tus fit ad extorquendum vo-
tum fivcfimplex, fivefolemne,v.g. fi quis te homicidam cogat ad
emittendum votum aliquod , fccus minetur tuum crimen apud
judicem delaturum (quod quidem juftd poteft ) plurimum proba-
bilis cG lententia, illud irritum reddi. Sic Lopc2, Vega, Ma-
nuel, apud Sanch l+tndtes xjtum.xo. quia licet fine injuria pof-
fitquis tibi illud malum comminari in ordine ad punitionem, vel
quidfunile : at fempererit cum jullitia illud comminari in ordine
ad votum emittendum, quod fummam petit libertatem, ut in fi-
snilidc matrimonio, aliqui pauld ante $ pntctd num.4. dixerunt ;
tamen probabilius dt , illud votum efle validum, & obligare fic
voventem. Ita Sanch. A/.».xr. Cailrop. t.i.tr.div*ta,di/p.x.p.f.
nm.f. aliique. Ratio elt ibidem infinuata, quia tunefolfim fibi
fine injuria, immd cum beneficio proponitur iub conditione, non
fub coaflione votum , ut lcilicct voveat , fi malum , cui libere cau-
famdcdifii, evitare velis,

6 Dcuiqueimctu icviextrinfeco, fine quo votum non 6eret, vo-
tum m validari in foro confcientiar, atque aded nec votuin iim-
plex, nec iblemne proteilioms, vel Ordinis Sacri fic emi (Tum cflfc
validum, doccnc multi probabiliter. Ut Navarraliiqucapud Sanch.
l.c.num.x j. quia huic voto decfiperfc&us, dc ommnd liberconfen-
fus : tamen probabilius eG,oon invalidari,ade6que tale votum efle in
confcientuobfervandum , eflo det facilem cauiam relaxationi , Ita
Sanch J.t.m.x 4. Valent. Sotus, Lopez ,»ii/ citati . Ratio efl, quia
conicnfus habitus ex levi metu, qui facild repelli potdl, fatis perfe-
rus ell,u vidimus m fimih .

Quid epfutur musii ia juramenta . fymijffs») .

tioefi,quia in utroque abefl Jnjufliti>a,dc coaflio . In judice jam fpon- Anfipromiflioni fadlf per metum addatur juramentum, pertniflio

te conceditur, in alio proba tur, quia tunc Cajus non ie i llicitd gerit, reddatur valida,obligctque: dicendum erit , Deo favente, cOm de
namfi re£U:,& attente res expendantur, Cajus non minatur accufa- juramento, /.J c.j.J.j.a^/WifflJiS.^ri.difputabiraus.
tionem, quia Titium abfoluti nullo modo cogit, fcd folum fub con-
ditione proponit ipfi Titio, ut, fi velit evitare accufationem, cui ip- §. IX. §nid aparttur tortui inTranfgrtffit** p-auptorum .

fe caufam libere dedit, & quam fine peccato deferre Cajus poteG ,

filiam liberi ducat. Non tamen interim nego propter cxtnniecam 1 /^Ertum cfl, metum gravem, etiam mortls,vcl gravis cujufcuni-
Doflonim authoritatem, atque eorundem non contemnendam ra- que damni non excufarc i peccato eum, qnfexillotrantgre-

tionem pofle Bonacinae opinionem probabilem reputari . Vide ditur praeceptum naturale in usaCiionibusquarfunt intrinfccima-

Tancredum contra Pontium l.\.d*matr. d, t x,

Alii aBmt tx mttu injufli ineujfa .

6 Alii quicumqoeafius ex metu juGoquomodocunq; incuflo va-
lidi funt, fi enim validifuntcontradus, & matrimonia, multo
magi» coeteri aflus , qui pauciores, minorcfquc conditiones requi-
runt, & ex alia parte (acis funt voluntariis ut luo loco fupra, uni ver-
si conci ufimus.

lar,quseque nulla ratione h meGari queunt^qualiafunt Mendacium,
Idololatria, Odium Dei, Pollutio voluntaria, Acceflus ad nonfuam,
Oci i fio d 1 reti j innocentis, Jkc. Ita CaGrop. 1.1 . tr.xJ. tf.ii. nam 2.
aliique paflim . Ratio cfi quia ex una partefi aflio iotrinfeci mala
efl, malitia tolli nulla ratione ab ea pottfi, & ex alia nequit duci ex-
cufatioab Involuntario i metus enim volumariiimahfoluti, ut far-
pcdsdumcG, non tollit. Qudd fi minuit, jam fatemur, diminui
ex me tu, & pecca ium,c. Sa<r,r ; d,i, ju* pi f ibi .luit mtr ut at t utut*

talpam. Sed ceni, (i adfit debita ad vertent ia ,nunquamita, uc ex
mortali extenuet ufque ad veniale, quandoquidem, ut diflura cG ,
malitia intrinfeca gravis femper remarvet .

» Dixi ( occifio direAU innocenti») nam indirefla excufari non
rard poteG, ut accidit io eo,qui fugiens perfequentem, conculcat in
via puerum ionocentcm :& in Milite, qui dum juGe bellum gerit ,
«plodit bombardam, interficitquefimul cum hoGibus infantes in-
nocentes. & ineo, qui occidat aggredientem injuGd: in his enim, &
in fimi 1 ibus ex metu mortis poteft quisalium occidere, quia non in-
terfefliooem alterius, fed fu* vit* juGamdcfenfionem intendit, &
per accidensevenit innocenti* mors .
j Dixi iterum ( qua* nulla ratione honeflari queunt , ) nonnullae
» lamii metus icvisjvei gravis,iivejunu-N,iivcinjuiius,nvc«oin- enim funt a&ioacs,quz extra neceflitatem prohibitae funt ; illaad-
trin(eco,five ab extrinleco non incuflusfit ad finem extorquendi vo- venientc,hooeGari judicantur. Sienim v.g.incxterma neceflitato

" i votum ergo exit, & alienum rapias^amboc furtum honeftatur i necefliutc, immd ne-

fiir-

4. VIII. S^idofirtf/ur muuifit* pavis ,fiv* letis ia vatii etiam
joittnmbus , quatit *fi p< aftjfta in Httigian* .

i TNrtituo peculiarem de hac re brevem quaeflionem,quia fuis pe-
X culiaribusfcatet difficultatibus .

Qui aliquid Deo vovet motus timore periculi provenientis ex cau-
fa non libera, ex periculo v.g. quod infertur ex tempeliate , ex mor-
bo, Scc. dicitur vovereob metum incuflum ab intrinfcco, qui mutus
timore periculi, quod infertur i caufa libera, v.g. i latrone, i judice ,
flee dicitur vovere ob metum incuflum ab extrinfeco .

x Jam fi metus levi», vel grav is,five juGus , fiv c injuGus , five ab in-
.rin(eco,five ab extrinfeco non incuflus fit ad f
tum , certum efl nihil officere validitati voti j

Explicationis Decalogi Lib.1.

furtum quidem eft, quia tuae omnh funt communia . Ita etiam efle
mortale cooperari cum alio ad fornicationem* ad homicidium, ad
«afuru extorquendas, & tamen ex metu gravis mali fi famulus comi-
tetur dominum ad turpem eoogreflum , Ii Ghriftianus remiget in tri-
remibus Tu rearum Chriftianos perlequentium, fi debitor iolvat ftr-
neraton ufurasexcufratur, modo alibi enuclatifc explicando ; quia
illa cooperatio i neceflitatccohoneftatur •

4 Certum fit fecundd,rumdem metum excufarcl peccato tranf-
greflbrem prfcepti divini pofitivi refpicicntis bonum,lcu utilitatem
propriam operantis . Ita Vafq. i .» Ji/p. 1 6 ■ .r.a. Suar. dt ctnfurii , d.k.
/W?.j "'9 tr o.w.y. alnque apud Boiuc- d.\.dtptct.q.%.i,x.

«.3. Ratio eft, quia etiam tunc allio honeftatur igxavi neceflitate :
nec Deus prsrlumitur illud prarreptum datum in utilitatem parti-
cularis, vellc,ut cum tanta difficultate lervctur . Exempla funt Iute-
gritas confcffionis , ipfa confcflio praemittenda ante Communionem,
Vota Deo faQa, Vacatio i ferr ilibus die feftivo . hax enim , & fimi-
lia cum jubeantur ob bonum Ipintuale operantis, non ccnientur
«Migare cum tanto rigore : femper autem, praecifo fcaudalo, con-
temptu , & ut noo fiant ex od io Religiouis ; nam fic edent cjulmodi
a&ion es ex iis finibus procedentes intrinfccemalar .

Dia iVob utilitatem propriam ) nam , fi prardi&a praecepta fine

pidcmiabonumcommuneftatus Ecclefii, non cxculatur quis 3
metu, qui illa iranfgreditur;fi quidem bonum commune flatus Ec-
clefiar^ft bono particulari praeferendum . Iu idem . Hujus ceneris
cenfentur omnia Chrifti pofitiva pratccipta pertinentia adtmniftra-
tioncro Sacramentorum, cujufmodi eft licii Ium Confeflionis, Cot>
fecratio in duplici fpccie, Confedio Sacramentorum fecundum de-
bitam materiam, & formam ; przftat enim harc inuda lcrvari,quim
bominem damnum quodlibet pati.

6 Nota hic obiter ,oon peccare cum, qui contrahit matrimonium
addudus ad contrahendum ex metu gravi , quia fic contrahens veri
•on contrahit matrimonium, unde non ponit materiam, vel turmam
indebitam, in qua indebita pofitione confidit injuria Sacramenti :
cum enim non ponat contradum validum , id eft validam traditio-
nem, validamque acceptationem, in quibus materia, & forma Sacra-
menti matrimonii confiftit;( metus enim iavalidacuit fupri didum
eft, matrimonii contradum. unde nec peti , nec reddi debitum tunc
poteft ) nihil Sacramenti ponit quod io irritum habeat ; Debere au-
tem huncarauivocationeuti,ne mentiatur, cer tura eft.

7 Difficultas jam erco fupcreft de przccptis politi vis humanis .

Dico omnes feri Thcolosos convenire, metum gravis mali juftum ,
immA omnem magnam difficultatem excufarci quocumque huma-
no praecepto five Ecclefiaftico. five Civili , etiamfi fupponamus obli-
gare aliis ad mortale. Ita Caftrop. difo.x j.i < ««.9. Valen-

tia & % butra**,q. j p.f>. §./"p*tfi,$. f .Sotus , Sylvefter
apud eundem. Ratio eft, quia leges humanae non obligare five fo-
knt, Gve valent cum tanto difpcndio,cti jus tamen rei rationem vide
apud Valentiam, /. r.$. **’"* Csjttanut , Sic praeceptum jeju-

nii, auditioni s Miflae Fcftivae, fic folutioois Decimarum : fic prece-
ptum de non Communicando cum excommunicato , fic fimilia non
obligant gravi urgente neceflitate . Suppooitur autem femper abefle
fcandalum, & contemptum , nec rem prsrceptam legepoluiva cile
aliunde jurenaturali , vel divino imperatam, vel contra cjulmodi
jus redundare, ut ex fe patet . .

8 Ex didis fit pnmbjhabcntem Votum Caftitatis,quod eft impe-

dimentum matrimonii, polle timore mortis , vel gravis mali , quan-
tum eft ex hoc capite, contrahere matrimonium : ita Caftrop. Ut.tit.
ttu.9. quia cum votum obliget ad modum legis, obligat cum tanto ri-
gore . Sed hoc non erit verum matrimonium , unde non poterit red-
di, nec peti debitum, quia metus cxtrinfecus ad extorquendum
matrimonium incuflus, ut /i^*,6j.«*».ii.didumeft; irritum ep
ipfo reddit matrimonium . Quid (1 ratificet tranfado metu ? Rcl-
pondeo, peccabit violando votum . Verum fi votum erat fimplex ,
validi contrahet, quando folum pofle reddere , non verb petere de-
bitum > ut fuo loco dicetur , docet Sadchez^.9. dt ifurrj.^ jun-
iUd.*+num.\. . .

9 Fit fccundb, timore eodem licere pariter mawimontum con-
trahere, cum quocumque alio impedimento imp.dinue,rel etiam
dirimente indudoab Eccfefla. C intclligc, ne mentiaris , tesequivo-
catione hic , & "* prmttdtntt i ficati diximus . uti debere ) ita
ftflr Itmum.a finit citans Sayrttm . Ratio eft, quia Ecdcfia non
te obligat ad non contrahendum cum tanto tuo detrimento. Sed
tunc, quandoquidem propter metum , vel propter impedimentum
dirimens nultum fuit matrimonium, nec debitum petere potes, nec

lafuper fi impedimentum erat diri mens, non poterit validi
vatificari»fiae debiu difpenfatione.ut ex irsfi.dt matum, eontlat.

X- ‘ttoLm/uniiri* r* Ignirantia , (5 Intdtirtrntia .

1 TGnorantia( idem de oblivione, & i rudvert entia, fi quidem qui

X non advertit, adu ignorans eft ) alia eft juris, alia falli. RursGs

alia invincibilis, feu inculpabilis, alia iincibiJis,feu culpabilis. Et

culpabilis quidem alia eft crafla, alia ane&ta, alia fupina. Et ite-
nim alia culpabilis notabiliter, alia leviter. Quarum exaOam ex-
plicationem habes ftb t.i.t.fi j. i «vjn.ai. .

a Certum autem eft primd, Ignoramum graviter culpabilem li-

ve rerum, quas lex jubet omninb efle feiendas, ut funt Myfterii fi-
dei, five gniiqtii tuum flatum, & officium graviter perti-
nent, ut funt prarcepca ite/ ub gravi obligauonelervanda.exleefte
peccatum morule . Ita Caftrop. 1 . 1 . ir.xJ.x.p. 1 6.*.t . Sanch. M.u
tndtt. top i 7. Omnes enim obligantur Icircca , quae graviter perti-
nent ad flatum fuum, ne fcilicet periculum fu beaot, circi fibi per
tinentia, graviter errandi .

3 Certum eft ftcundA, ignorantiam minuere culpae gravitatem.
ItaCaftrop.*l-«.i.Namfieafit omnini inculpabilis ^i culpa omnind
nos liberat, ut mox *./*?. d icemus . Si fit quomodocumque culpabi-
lis, quia femper minuit voluntarium , minuit & pro rata culpam .

4 Certum eft terti^, Ignorantiam Invincibilem five juris, five fa-
lli tollere in toro confcicntiar omnem culpam i tranfgrediente prg-
ccptum : at vei6Craftam, A fteifatam, Supinam non tollere culpam,
fed , fi fit in re gravi , affer 1 c mortale peccatum . Ratio horum eft ,
quia in invincibili nullum volun(anumadcft,undenullumpccca-
tum; In Craila, Supina, AflcHata,e(l Voluntarium indirellum con-
tra praecepi um , quia praeceptum , quod cum tanta ignorantia fciri
negiigitur , vere non intenditur fervari .

5 Certum eft quart6,ncgligentiam levero diminuere culparo uf-
que ad veniale. Ratio eft, quia ne^ligentia folum levis contra
obligationem (ciendi praeceptum non poteft , mii parere levem
culpam.

6 Afferamus claritatis gratia exemplum in Antonio, Cajo, Titio,
qui cum ignorarent hodie efle diem jejunii , carnes ad menfam adhi-
buerunt . Contigit enim, ut Antonius nullo peccato peccaret, Cajus
peccaret mortaliter : Titius folikm venialiter- Nam Antonius in-
culpabiliter nefci vitelle diem jejnnii, ergo inculpabiliter carnesco-
medit : Dices, at debuit inquirere, ut fciret Rcfpondcu ,ciim ipfi
ne in mentem quidem venerit hoc debitum inquirendi, nulla ratio-
ne imputabitur ci ad culpam, nonquzfivifle : quod fi in mentem
occurrit, nec tamen inquifivic, certe igoorantia cflcthzc culpa-
bilis, de qua mox, non verd inculpabilis, de qua nunc proferimus
exemplum.

7 Cajuscx negligentia vclcrafla,vel affiifbUjVcl fupina, vel nota-
biliter f.ravi, five de induflria , ut non ohligarcturabftinerclcanii-
bus, five ut fme reroorfuconicienria» comederet , five cx temeraria
pigritia,cum facile potuiflct rem cognvfcere, idque adverteret, nou
curavit ,carnefque comedit . Hic ex ci^lpa gravi nefci vit efle diem
jujunii : ergocum culpa gravi carnibus fc rctecit . Scio nonnullos ex-
cufarc a mortali tranf redieotem praecepta, non quidem naturalia,
fcd pofitiva ex ignorantia noubiliter gravi, qug tamen non pertingat
ad eradam. Verum id per occafioocm, **/'■-* l ix.i .^.7.«-i9.tradam.

# Titius incidit quidem in dubium, an hodie dicseliet jejunii ,
veritatemque exploravit 3 fuis vicinis, ciim potuiflet facile i Paro-
cho, vel Virodouo, fcd neg licent ia quadam naturali captus ab his
noo quaefiy it ; unde fiiUuoi eft, ut carnes comederit . Hic culpabili-
ter ex levi oegligentia nefci vir prohibitioocm,crgo culpabiliter cum
levi peccato carnes manducavit .

At noo poflum difcemere^ravis ne fuerit Titii harc negligentia ,
an levis ? Rd pondeo tunc ufui efle debem regul* allatae in Superio-
ribus, f.t .5.5^3. propoctionaliter hic applicandae .

Diximus jam fatis de ignorantia quoad culpam, dicamus nunc ad
uberiorem doQriaam , de ignorantia quo.d incurrendam pernam
culpz i pofitiva lege impofitara .

Dtignirarttiapen* imprfit* A .

9 Duobus modis tibi contingere haec ignorantia poteft.

Prim6,fi neque legem,1 eu prohibitionem lcias. neque confequen-

terparmmimpofitamtranfgredienti cjulmodi legem ,& fic illam
tranfgrediaris.Ut fi i.noresprohibitam ellefublataexcommumca-
tiomrVreuffionciti Clcrici.a hunc percutias.Huc etiam pertincufi
noveris diUam prohibitioni, fed te fugiat h unc, quem percutis, efse
Clericum illam ignorantiam iun$,hanc falli ignorantij appellamus.

10 Secundd, fi legem Quidem compertam habeas, led non poe-
nam legi annexam, &fic legem tranfgrcd ia ris . Ut fi fcus, Clerici
percuflionem efle ab Ecclefia prohibitam , fed te lateattfe prohibi-
tam lub pena excommunicat ionis,& illum percutias .

1 1 Si neutrum, id eft nec legem, nec poenam fcias , femper excu-

(aberis ab incurrenda poena : Quare fi percutiasClericum ignorans
hanc percuflionem efle ab Ecclefia vetitam , in prenam excommu-
nicationisnon incurris. Ita Navarr Sayr.Rodriq. aliique apud Mc-
rollam.M d.t .t.i M.\ & dtb.x 6.» a8. Caftrop. *•» . »7 ^

na.i . aliique - Ratio eft , quia fic non delinquis voluntarie contra
Ecclcfrse prohibitionem,cOm illam ignores, poena autem non debe-
tur nifi propter deliUum volitum . laem eft, fi ignores perciiftum cf-
fe Clericum, tuncenimexcirore inculpabili nefeisprohibitioaem
cadere in hancpercufljonrm •

ia Si legem lcias , fed non poenam , adhuc probabile eft, a te 1»«
incurri poenam, five hzc fit Excommunicatio, Sufpenfio, luterdi»
flum, quibus adneUo Irregularitatem, quae eft ex deli«o * <jttU
tunc , cum Ccnfuris convenit ,fivc fit alia quarcumque extraordina-
ria poena • Ita Suar. Sanchre, Bonae. Coninch. aliique apud Caftrop.
t.ijr.xJ' ijf, 1 j.A «.5. Ratio quoad ccnluras eft, quia ad bas incurren-
das requiritur contumacia» quae in ignorante certi non eft . Ratio»

quoad

quoad alias poe nas extraordinariis, id eft quoad poenas, quaelibet^
dependenti volunuce Legislatoris» quia voluit eam determinatam
petnam imponere, Ratio eft, inquam, quu ad has incurrendas requi-
ritur, dclinquauemconfeufiileUlteiu tacite in poenam, quam fubire
debeat, ni obediat: injuftum enim eOet ohligarrqucmpurn ad fol ven-
dam poenam, cui nullo modo fe fubjecit.fubiicereautem non fc po-
tuit, quia eam ignoravit, cftofcivcrit culpam, unde & culparo com-
mifeiit.

i) Sedcurdidumeft(extraordiiuria?;UtinteIIigas,curis, qui
fortd ignoret parium Interni anrvcxam peccato mortali,ad huc, ume
illam mcurcitjduramodocognofcat peccatum fuura mortale efle : id
enim eft, quia 111 hanc Interni poenam ,imm6 Sc in omnei alias , quae
funt ex natura fua annexae tranlgredieutibus leges, taciti , £c inter-
pretati ve confentic is.qui delinquit : co enim i pio, quod ici t malum
eflecas leges cranfgredi,fut penam illi malo vel uti ex natura iua clle
connexam; omne enim malum , feu culparo mereri fuatn poenam
naturali lumine notum cft:fuam.inquam,hoc cft,quae culpae cx 1'e h?-
ret,nun quae ad libitum hominis imponitur . Nam propterci illam»
▼eluti naturalem, appellamus Ordinariam, hanc ex Legislatoris vo-
luntate pendentem, vocamus Extraordinariam & hanc dicimus non
incurri, niti exprcfsd fciacur,cum implicite non involvatur in culpa.

14 PcrcMd excutandum modo dido delinquentem a pccnaqu?U-

bet ne ignorantia requiritur, 6 c fufficieoseft/

Relpondro.Quanao poena imponitur fub his,vclfim ilibus verbis;

[cunttTrfu* trmtr} audaflttyim ma/iltai) t fui tmful.oid ft-
t rrir } hanc pa: nam inornat «communis c(l lenientia tat is lupcrqueellc
ad excufandum ab incurrenda poena noaioidm ignorantum invin-
cibilem, fed etiam Craflam, Supini, vel Affedatara.oili fonti adeo fic
temeraria, ut (cienti? moralitcr comparetur Ita Saochea^.p.dr ma-
$.£7/, t.b.in dse.f.l.n. 4 {Bonac-al nque apud Callrop d.p.
18.” 1 .Ratio etl. quia quandofub illis qualidcatis verba pccna impo-
nitur,lexn6 videtur foluni requirere ad incurrendam p?namiplam
meram tranfgreflionem,fcd etiam contemptum quemdam , Sc cwuu-
maciam.qu* certe non adfunt in ignorante etiam craisc,& alfcdatti,
nifiaffirdatio temeraria fit, ut didum eft .

15 At quando p?na non fub illis formulis qualificatis imponitur »
fed abfolutein hunc, vel fimilcm modum : Rw kat fecerit ^bantpa.
namy.G. txccmtnunicalionrm incurrat { quid dicendum ?

Dico prim6, Ignorantiam Cratiam , vel Supinam, vel Affedatam
non excufare tunc ab incurfione poenae pr?ditt? extraordinaria:. Iu
Mcroll.».i.«/ x.e.i.duA it.Jn.zij. Ratio eft. quia tic ignorans, vide-
tur cum dolo operari;cum ergo dolus nemini fuffragari debeat, non
eft, cur i poena incurrenda fit 1 iberandus ; fiquidem dum fic dolose, &
culpabiliter contra legem fcgeflcrit,uucrpretttiv£ in poenam doli
conlen fide cli dicendus.

16 Dico fccundd» Ignorantiam invincibilem tumcientitTi m6 ex-
cufare. Ratio etl, quia hic maxime militat rat 10 ditia *.t 1.

17 Dico denique tertiA,Ignorantiam notabiliter culpabilem, quae

non pertingit ad cralfcm,cxcufarel dida p?na legis pofitivx . Ratio
etl ,quia, uti*/" dicemus, m legibus politi vis ejul-

xnoai ignorantia, fi non perungat ad cratiam, non eft reputanda veri
notabiliter culpabilis, ledfolum culpabilis leviter: cx levi autem
culpa gravem te mereri p?nam fas non etl. Hoc tertium didum per-
fetfinon intelliges,nifi citatum locum 4 M* •*.>.$ .7. «.19. legas, &
cum prxfertti doctrina conferas. ....

1 8 Superetl magis magifque explicandam, quid enucleatius intel-
ligatur nomine didx (>?nae Extraordinari??Dodurcs communiter
intclligunt eam p?nam,qu? non fit commenfurata,fed major delido,
adebqucfitexorbiunsjdc tranfeendens delidi graviutcm.Ita LaymS

Rodriq.Sanchaliiqucflumfequitur citatus MeiolJaXr. 2 V»>. J .«u.

77-fcd ego paulo ante n. 1 i-aflerui efle eam.qu? liberi dependet
1 voluntates Legislatoris pofitivi,qui voluit cjufniodi determinatam
pt nam imponere.Ex priore explicatione Dodorum lequitur, fi Lc-

f is lator fic V G.legem terat : §»< adulteratur, t* i fa jejunat pr* ditm ,
equitur, inquam, ignorantcmhanc p?nam»fi adulteretur , illam in-
currere, quia unius diei jejunium non cit pena exorbitans pro adul-
terio. At ex noftra explicatione Coquitur non iocurrcrc,quiaeftde-
terminata poena dependens k mera voluntate Legislatoris .

1 9 Sani mihi perfuadere non polium , eum, qui eft inculpabiliter
ignorans p?nar,quamvis Icviflimx, reum efle ejufdcm p?n* ; nam fi
neicivit, nullo modo conlenlit in illam Et certi fi admittas eiuliiiodi
explicationem, vix ufui edet excufatio hadenusduda ab ignoran-
tia ptenaein praeceptis pofiti vis. Cum enrni pofiti va prxceptaiinc
multum rationabiliter impofita , &. femper fit prxfumendum pro
Lcmslator e,fempcr pr?fumetur penas ab ipfo taxatas commentura-
viielidisilcprohibitis.Addc,magnumfcrupulum Fidelibus inirci,
quibus ncccfle eft fuo momento expendere, an , &. qua ratione , pte-
na fit proportionata delido . Admittitur ergo noftra cxpltcatioxui
non obftat illud de p?na Inferni, quandofuppunicur ab aliquo uno-
rari, non obllat in quam , fi attente ea , quae ««i.q. funt dida ,
perpendamur.

St dittii (olhfjuniur ncnnulU ad praxim .

ao Ex his coi I igi t pr i mi Na varrus,»» fumm.e. aj .».47. &f *7 mu -
374. vr /!i j.apud

Caput I II. De Conicientia. 1 1

delinquentem ignorafic penam,ita ut illam , modo dido, non incur-
rent, non polic eam i Reo exigere, quia verd illam non debet.
Damnet igitur illum ad penam arbitrariam juxta qualitatem intrin-
frcamdehdiA ita le cum illo gerat, ac fi illi delido nullam poena
ex jure pofitivo annexa fuerit

1 1 Colligit fecundi Callrop ii>id,n.%.Sc Mcrolla^.aV.i s.i.dui.f.
Sanch.^.*.a 1 E xcummunicatioocm^ufpenfion. m, Interdidum,lr-
re r ulariiaiem^ue fit pura pena delidi (Cur addatur , plura vide
apud Meroll .ddui ^.»,«.87 ) aiinullattoncsaduumqiundonon lunt
propter dcfcdumfolcmnitatisdcd in delinquentis p?nam,nd incurri
ab invincibiliter ignorante, vel ab ignorante cum ignorantia folim
notabiliter culpabili,ratiocft petenda ex *. » 1 7- mimi neque ex
Ignorante, per ignorantiam Craflam Supinam, vel non temerarie af-
fedatam, quando dide p?nz lunt fulminatae contra fcicntcr,6c con-
tuiti operantes, cujus ratioerucndarft,ex«.r4.

ai Colligit tertii idcinCaftrop »^4^^.i8.v<*.3 . Ignorantem efle
p?nam iihpolitam non petendi debitum iis con;ugibus, qui cognove-
rint coofangu ineam in primo.vel fecundo gradu fue conju.'is,uc item
lgnorante> eos, qui abfiue occcflitatc haptiunt, vel levant lilium iii?

conjugis,incurrere p?nam non pe endi drbitum colligit,inquam, no
incurrere didam penam non debitam petendi, etiam fi ignorantia fit
Cralia.Ratioeft,quiai Sacns Canonibus hanc poenam imponentibus
requiritur fcientia in delinquente, atque adei vidcturcftc iau con-
tra lcicnter operantes modo dido «.14.

»} Colligit quarti Duardus^S"/^ .J * a ignoran*

tem invincibiliter efle impolitam in Sieris Canonibus,cxculiri abin-
c uirenda Excommunicatione impolita i Bulla C?n*, non veriab
im pofitaa Sacris Canonibus;unde, fi haec non fit relcrvata Poniihci,
poterit ab OrdinarioConlefloreablolvi.V.G. raptor bonorii naulra-

gStiumcxcommumcaturexcommunicationercfervatain Bulla C?-
nxA item in jure,lcd excommunicatione ni relervataC rxemmm -
meathnii dr rapiariA.fi hanc frias, & non illam. hanc folum incurres:
quxeumnon fit refervata, poteris ab Ordinario Confeflore abfui vi .

14 Verim h?c Duardi illatio nullo inodo placvMluia h? non lunc
duar excommunicatione$,fed una, Ar eadem, qux fulminatur prius ia
Canone, & deinde refervatur in Bulla Ccnsr Sic Meroll» «.8*.
cim ergo refervatio fit reftridio furildidionis inConfHLno, jurif-
d idio autem tota dependeat i voluntate Superioris, no» eft necell e,
ut delinquens eam reftridioncm fciat, facis eft , fi eundem libi tom*
pertam habeat Confeflanus .

ij Colligit QuintASinch./^.** Der4»4^.r.ij.*.i9.Men>lla/v.r.
dijt. i .r.x.dip. 3 .m ggji quis voveat V.G.non fornicari fub pena profi-
tendi in Religione/i memor voti.fed ImmemorpcnyjfurnlcrtutSnS
obligari ad didam penam. quia votum obligat ad modum legis , lex-
autem non obligat a d p?nS exorbitantem .quando ea pena ignoratur,
feu, quod idem hic rft, quando non advcrtitur Addu.it iidcm,cohae-*
renter ad fuam lentent um didam «18 fecus efle dicendum, quando
pena voto promifla non edet exorbitans, at m noftra lententia harc
ad ditio non d! nereflarn.ut ex didis n.i9.mahifeft^ colligitur.

Alias fimiles illationes affert Mero la.quas tamen^cfimiles pote-
rit ex fcquifpiam ex principiis allatis facili negotio cognoicere.

Quid operetur E rror.yel ignorantia m Juramentis, vel in Votis,
vide propriis in locis tyr*, cum d* Juramento^ deVott .

CAPUT

De Confcientia.

III.

5. I. %uid , (y quotuplex fit Cam/eieMtia .

r ■^TOmine confcientia* intclligimus didamen, fen Judicium
.LN rationis, quo judicamus aliquid efle hic , & nunc licitum,
vel illicitum, feu quod ideirveft, aliquid efle fine culpa acendum , vel
non agendum. Quapropter, qaamvis judicet quis in umve r funi, die
fefto V.G. non clle laborandum, fi tamen judicet dic hoc fefti vo , ad
quarrendum cibum, laborari pofle ( hax enim duo judicia flare fimul
valent, ctlm fibi non ad vcrfenturjpoterit fine peccato laborare, quia
licd tunc agat adventis prius judicium, non tamen agit contra po-
flerius, inquo proprii confiftit ratio confcicntiar, qu* eft recula
proxima, juxta quam luasadiones homo dirigere, quamque excipere
omninft tenetur.

Prius judicium aliqui vocant fpeculatirum, feu etiamconfcien-
tiamfpeculativam, polleri iis pradicum. Sed non immoror in voci-
bus: iis, ut libet, nomen imponito.

* 1 Confcientia autem alia eft vera , 8 c certa : alia erronea , feu
errans: aliaopinativa , feu probabilis; alia dubia, alia fcrupulo-
fa . Ita Thom. Sanchrz,^ 1 .damatrim.d. 41 . num. j. £7 HAptima , in
Dtt.eap.p.num.i. luin.Sinchn,in/*/xSlii d^i . num . 4 Si enim judi-
cium nortrum circa aiinuod aeibile fit conforme ipfi rei.idefl revera
res ita fe habeat , ut judicamus, dicitur Confcientia vera, quarfi

S ocedat ex aliqua ratione certa falcem mortaliter, diciturcoo-
ientia vera, & certa .

} Si verd didum judicium non fic conforme , rei , fed umen ap-
pareat

12 Explicationis Decabgi Ub. I.

pareae nobis verum, & certum ct vi alieujus falfar ratiou is»qua dece-
pti certA putamus rem ita efle , dicitur conficientia erronea; ut fi
quis motus i reverentia EccIdUe debita , certd fibi periuaderet ex-
puere in illa efie mortale.

4 Quid fi didlum judicium procedat abaliqua ratione, nonqui-
dem cerea , fed probabili , id ettex qua intelleaus inclinatur ad ai-
fenciendum rera ita efle, ledcum formidine, quod pars oppofica ve-
ra fit , appellatur coafcient ia opinativa, feu probabilis.

5 Si aurem intelleaus fic ornninA anceps, nullamque rationem
(altem probabilem habeat,pcrquam inclinet ad aliquam partem, di-
catur coofcientia dubia/cu vocatur, &eft dubium, quod aliqui meri-
ti appellant dubium negativum, quia negativi fe habet iu illa ineer-
tkudine iatelJcflu*,nec fcilicet aflentiendo^sec diflentiendo, ficutl,
quia non habemus rationes faltem probabiles ad judicandum arenae
maris grana paria efle, vel imparia, veri de illis dubitamus. Qudd fi ali-
qua ratio apparet, fed non adeP effica x,u t in teli edura movere pofTic
ad al iquem prudentem afienlu m,dici t ur etiam confcientia dubia, &
redi ab aliqui bus fufpicio appellatur i quia tunc , cum non pertinga-
tur ad probabilitatem , adhuc iotclIedusneeativcHe habet ad aflen-
fum , vel diflenfum ; fed folum ita elle 1 longe fufpicatur . Sic crilctyd
unus teftis non multum probat* fidei affirmaret hanc pecuniam a me
i n via forte reperum efle Pauli,0C alter infirma; limi lis fidei negaret .

Quando autem funt pquales probabiles rationes pro ut raque par-
reoppofita, licit aliqui judicium ex illis ortum vocent improprid
dubium pofitivum , at ver£ judicium probabile utrumque eft , de
• qua re aswJ $. $.

6 Si denique, dum ex idoneis rationibus cert6, vel probabiliter
judicamus, aliquid efle licitum, vel illicitum : nihilominus fine ra-
tionabili fundamento occurrit aliqua Ii sfitatio in contrarium, voca-
fcitur, deerit Confcientia fcrupulofa , qu*ficdcfcribitur,Appre-
BienGo ex levibus rationibus orta, judicium certum» vel probabile
nequaquam includens .

Jam de lingulis brevi ter agamus, excepu prima, quae eft Confcien-
*ia cerU , & vera, Gq u idem , fi fecundum illam nos operemur., redd
mos operaturos non eft ambigendum .

$. II. De eenftitntia trrenta , uti d» perpluit et e .

.i* Uiagit contra Confcicntiam, qua fibi perfuadet aliquid efle

V4 peccatum, liedtid peccatum nequiquam fit , peccat ex
confcientia erronea, five mortaliter , five ventalicer, juxta quod ju-
dicat: iu Vafquez , aliique p*fim apud Joan. Sanchez d. difp. 4 r . i.
Hatio eft, quia operatur contra proximam regulam humanarum
aflionum, ut moabdiximusj.i. »«</«.!. Confirmatur, quiaficon-
icientia tibi proponit boc die malum contra legem : ergo convince-
ris peccare-

» Quoniam autem confcientia erronea duplex eft . Iit vincibilis
*feu inculpabilis alia, alia vincibilis, feu culpabilis, poteft quis V.
G. putare, hoc d id Dominico, non oportere Miflam audire, vel ex
ignorantia inculpabili , vel ex ignorantia culpabili , juxta fuperius
<fi£h /.a. Jf .6. ided ficerit diftiogueoduni . Si eft invincibilis , obli-
gamur juxta illam nos gerere, ut numero prtettdtnti di&imcft, do-
nec affulgeat aliqua lux, qua moveamur ad illam confcientiam erro-
neam depooendam , de qua depolitione mox i *vm.a. Si vero eft vin
cibi lis, ni eam vincamus, peccamus, tum fcquendocjufmodi con-
iventiam , tum non fequendo.

Exemplo id clarius reddo. Si quis invincibiliter fine ulla fua
culpa judicet , fe polle , debereque mentiri , ad tuendam proximi vi-
sam, hic fine, periclitante vita proximi, tenetur ex didis numer,
prime mentiri ; fecus enim a geret ex confcientia erronea contra pro-
ximi charitatem : contra c nari tatem dico, fiquidem peccatum ex
erronea confcientia fumit luam fpeciem, ut etiam fuam gravitatem,
Jevitatcmque i virtute, contra quam agere peccans putat ■ At ve-
Tbfiidvincibiliter, id eft cupi culpa fua fibi pe rfuadet, quiaV.G.
affeflate nolit id IConfeflano fciicitartfajo hunc peccaturum, tum
mentiendo, tum non mentiendo . Peccabit non mentiendo, quia
iaciet adversus Charitatem, dum ecrtd credens fe obligari adadiu-
Tandum proximum , ilium non adjuvat . Peccabit item mentiendo ,
quia pot eft, & debet illum errorem i fe removere interrogando
Confcflarium. Ibi peccat direfte contra chariutem, hicindircflc
contra veracitatem , ad quam ficuti dircQd pertinet non mentiri ,
itaindireQd amovere omnia impedimenta, qu* ad mentiendum
inducunt, quaeque amoveri poflunt, qualis certi eft Ignorantia cul-
pabilis i nam propterei culpabilis eft, quia illam poteft quis vince-
»e, & fua culpa non vincit.

4 Dices. At Theologi docent non dari in moralibus perplexi ta-
tem, hoc eft , non dari calum ,in quo quis confiderato prarfent i ilatu
peccet operando , & pcccct non operando : fic enim neceflarid pec-
caret, cdmuecellariumfit, alterum ex duobus cootradidloriis eli-
gere ;ctkm igitur in cafunnftro hic peccaret mentiendo, & peccaret
non mentiendo , certi cjufmodi perplexitatem pateretur.

Refpondeo. Theologi negant, aliquem poflecfle perplexum fine
fuaculpa: idque meriti, propter rationem di ftam : atincafuno-
ftroadeft culpa : quare cum obligetur ille , & puflit tollere ignoran-
tiam,non ncccflarid peccabit , fed ex fua prava voluntate nolente ab
ignorantia recedere. luC*Ar.f.tsr,iMf.t.*.i.SvichMo mox e$K

t Quid j fi olira potui interrogare virum doflum, nane non pof-
fum? Rurlusquidjfiolimfciebam illud mentiriefle peccatum, mmc
verb, quando inftat tempus mentiendi , puto fine culpa peccatum
non elle? Refpoodeeiu utroque eventu adefle confcientiam incul-
pabilem , atque ad tb i peccato cxcufantcm . Ratio eft , quia in prio-
ri cafu jam non potes, hic, flcnunc ignorantiam depellere , ergo
jam laboras confcientia pratfica inculpabili . Sic Thom. Sanch. tit.j.
inJtf.cM.rn.i l. Jo .Sanch ■ difi n.xb In pofteriore , nec item

potes, cum enim tibi menti non occurrat illud efle peccatum, nec
ullum dubium de indaganda veritate jam laborans inculpabilis con-
fcientia per oblivionem , feu inadvertentiam , k quibus excufari ope-
rantem perinde ac ab ignorantia , innui/»/*- c . r . $ -6. r .

6 Denique ,quid, fi quis per inculpabilem ignorantiam putat utri-
que partfi alicuju$coatradi&ioni$rflepeccatum?Aliquis V.G fgro-
to gravi affiflens,pu tat (fi Miflaradie fella audiat , Sc fic infirmurn de-
feratjfe mortaliter peccare contra charitatem proximi;putat etiam
fcpeccare,fi non audiat, contra obedientiS Ecclefiar^udition# Mif-
fat prfcipientis.IdemeOet in excommunicato non valente abfolutio-
nem impetrareji putet fibi impuuri ad peccatum die fefWvo,non in-
tereflcSacro,quia non obedit Ecclefic,oc fimiliter interdlcfluiacfl-
traejufdem Ecclefiaepreceptum,fcirretitG excommunicatione im-
milcet divinis Simile quid evenire poflet in carceredct#tis,in nemo.
rum,& gregum cuftodibus, flt fimilibus.Io hisergo cafibus intercedit
revera perplexitas,! tau c peccent ii,quamcumque elegerint partem?

7 Refpondeo nec intercedere hic veram perplexitatem , nec ul-

lum ab iis peccatum commicti , quamcumquc partem eligant Sic
Thom. Sanch. M.x.i* J>te. t.xx.m 14. Jo. Sanch V.qt. «.»7. Manuel
Rod. Ratioeft, quia , in his cafibus fine culpa

occurrentibus, non adeft lufficicns libertasad peccandum, fi enim
quamlibet ex partibus eligendo , peccarent, jam neceftario pecca-
rent,^ neceflarii enim aliquam eligere compelluntur : cum tamen
ad peccandum requiratur ea libertasqua in operantis arbitriofit pt>-
teftas peccandi , Oc potcftasnon peccandi .

8 At enim verd ipG judicant fe peccare : Refpondeo,nihil id c^i-“
cit , nam peccatum non coufcquitur ad judicium iotelle£lus,fed ad
ai 3 um liberae voluntatis; quam voluntatem liberi agere in cafibus
pofiiisnoo po(Tc,praediua ratio probat. Aliahuc fpeculatlvd per-
tinentia lege apud Caftropalautn , r. 1 . u. \ V. 1 p. y .

Dt dtpefitient CtnfcitntiM errent te .

9 Non peccaret quis ex Confcientia erronea , fi errorem relin-
queret, feu i fe illum removeret. Docet ergo Cajetanusp.a. f .29.*»*. >
f. poflehujufmodi errorem removeri fine ulla nova fupervenien-
te ratione, fed folii m per cxclufioncm Judicii erronei . Errat V. G.
quis putando hodie efle diem feftivum ; jud icet non efle , & fic labo-
ret . Vaftj. p.x.d6j. e.x . *. j, docet debere adefle rationem, quz vin-
cat illum errofem,noo quamcutnque fed efficaciorem illa, per quam
conceptuseft error . Putavit V. G- hunc id em feri* eflr diem fefti-
vuin ex ditto unius tefti» fide digni ,«6n poteft deponere bunc erro-
rem nifi vel per plurcs teftes eadem fide dignos, vel per (diem dignio-
rem certior fiat de contrario . Neutrum ai&um arridet .

1 o Ajo en ira primd coiit ra Cajetanum,necefle e(fe,ut etror depo-
natur ex vi alicujtu rationis faltem probabilis . Ratioeft , quia fecus
temerarid prius illud judicium lic^t in fe erroneam, fed 4 tenonuc
fic cognitum relinqueres. Adde, fi nulla affulgeat ratio contra cjuf-
modi prius judicium, non pofieintelledlum judicare contrarium ,
quantumcumquei voluntate imperetur; intclle&us enim eft poten-
tia necetiaria, quar objedo cuilibet non aftentitur , nifi ex vi alicujus
tandem veritatis vifar in aliqua rationefialtcm probabili .

if Limitant Mero la, aliiquequoveitat, fcquiturquc P Bardi dt
eenfe.difp. j. eap. 1 1 . num. f. hoc noftrum diflum , nifi intcllc£hif er-
ret fine ulla ratione, tunc enim, fiidemintelle^us advertat falfi-
tatem ejulmodi erroris» jpotcrit ( inquit ) illam refpoere fine ulla ra-
tione. Vcradodrina, fed limitatio non nccdlaria : non enim vi-
deo, quopa£lointelle£lux, nifi aliqua ei affulgeat probabilis lux con-
tra eam falfiutem , poflit falfitatem agnofeere t at illa nova fuborta
lux, rationovacft, vel rationi nov* «quipollens, ergofemper fla-
bit noftraaflertio, non potfe errorem diflumedponi nifi probabili ac-
cidente ratione.

ia AjofecundA contra Vafquez, ad depellendum errorem , de
quo loquimur , fatis efle rationem probabilem , nec neccflariam efle
uve probabiliorem , five efficaciorem . Ratio eft ducenda ex eo prin-
cipio quod tn/rA §./if. fa-p^ repetetur, nimirum polle quemlibet mo-
veri ad prudenter operandum ex qualibet rationcpralliceprobabi-
Ii: Si igitur unus dignus fide aderat hodie non efle diem feftivum ,
alter verdeadem dignus fide neget, cur in tanta squalitate illi po-
tiib ,ut contendit Vafquez, fides habenda fit, quam huic? Certe, vel
probabiliter alterutri, ut maluero. Et quidem hocpofterids me
polle facere i*frt probabimus.

13 Peccatum ex Confcientia erronea, an fit ejufdemfpedei, &
eodem modoconficendumperindeacpeccatumexfcientia,diximus
epuft.mtt.cnf_ flt.z.t.t. §.x s Rurfusquodnampeccaturacommit-
tatur, quando quisagit contra confcientiam didiantem illam adio-
nem effe peccatum in genere , diximtn fupri e. 1. fl.j. i ».50.

Denique qua ratione Coufeflarius fc gerere debeat cum p^nitente

labo-

Caput III. De Confcientia . *3

laborante conficientia erronea, diximus Mttbod.Conf.

M 5.^*4.

III. I* conf euntia cpinants t Jtu ds opinimt probabili ,

Jit , # futfvp/tK ,

i /^Pioioprbbabiliseft Afienfus intclledus de aliqua re, qui nita-
V-/ tur ratione, vel audoricatc alicujus momen t i, modo pro par-
te oppoGca nihil appareat convincens, quamvisadlit nonnulUcjul-
dem partis oppoGc« formido. Ita Thotn Sanch M.t Dec.e.y.n.i.
Porteil. •» dui.rtg.v . 0; inio,n.l . Caftr. t.XJr.l.d.2 puni}. 1 . ijpajfim .

2 Quando ejulmodi alienius innititur rationi , dicitur probabi-
litas intrinlcca ;cxtrinfeca, quando auchoricatc . Rursus, quando
idem alienius hicjdSc nuuc dirigi proxime adionem,quain gerimus,

C xtadi£UU\ 1. appellatur probabilitas pradica,quim Jo.de

\xynU ]uf},<9.\.d,i(t.j'ti}.\.nu.2-j. vocat probabilitatem proximam;
quando remote, feu in uni verfum, quam idem de LugO appellat pro-
babilitatem remotam, vocatur fpcculativa. Anautcm aliquid fpe-
culativc tantum pollu c(ic probabile, non vcr6 pradice , lege apud
P.Bardi detonfeuntia difp.^xap.%.

3 Jam vero, qui aliquid operatur motus ex opinione probabili, be-
ne operatur, & une peccato/juia, in humanis, ut cum prudcntia,quc
cfl certa regula humanarum asionum, operum ur, non nili probabili-
tas nccdlarii requiritur . Id quod ita certum cft>& ita a Doloribus
tttroq;Smch./.r.Caltrop.w.iV.x^.i.Vafq./».a.< 46 *,^.". 8 . Meroll.
t.i d.\jt./^d.x. &novillimd Bardi contra Philaktum de conJ'c.d.y.c.
10. comprobatum, utnoflradifcu.lione non indigeat, etiam opinio-
ne probabiliter relida,eK Cailr. 4 r.Jo:Sancli. d. 4*.*. 1 a. etiam omifla
tutiore, ex ciifdero /iiV-ctiam communi, juxta Caftrop. 4 r.».r.Thom.
Sanch. Hb.x Jn Drc.e.y.n.p. etiam in articulo mortisicumjo: Sanch.
d. 19. ».8. Pafq.46r.x7. quia dum probabilitate live imrinfcca,fivc ci-
tri nfeca, quantumvis tenui,;uxtaPafq.Dr/-.io. Praellcr. Francifcum
de Amico apud Bardi itx. 1 3. modd i probabil itatis finibus nfi exea-
tur,ut explicabitur mox n.ii.infint. Confifi aliquid agimus, lemper
prudenter agimus . Neq; obftac,qu6d in dubiis tutior iit pars eligen-
da, nam ( praeter alia, ) nus hic fumus in probabilibus, non in dubiis,

Autboritat unius .

4 Ut autem faciliore negotio d(gn<»fcas,qu?nlm fitcjufmodi prar-
fertim pradica probabilitas . Dubitabis primo . An authoritas unius
Doloris fufficiac ad probabilem pradirt , & proximi opinionem
conftitucndam, infelicet, uctuto, & line peccato ex vi ipfius in
asionem prorumpamus.

5 Refpondeo. Tunc folum puto fufficcre unum tametfi contra
'innumeros Dodorcs is doceat, quando idem eftdodus, rem ex pro-
ferto tradat , firmamque rationem pro fc habet, ncc apparet contra
jpfum aliquid convincens: ita Azor.p.t.f.i7.y.$. Valq.p.a*M V.61.

ix. aliique . Ratio cfl, quia ex taliauthore fic vallato nafeitur
ancri(6 prudcnsjudicium-Qndd Gejufmodi Dodor ratione alicujus
momenti non fulciatur, idque tu dodu* animadvei tas,nO vates illius
fententiam regulariter excipere, nec illam aliis ampledcndampro-
ponercicum tamen podit indodus. Ratio eft, quia tibi nd poteft tuuc
jnnafei judicifi prudens, indodo poteft, vel ccrtc illum icquieidcra
iododo, qui fiuc culpa ei dodori fidem habet, culpa; non dabitur .

6 Dico,( regulariter) nam poteft contingcrc,ut illegem ferio tra-
dans,ficade6dodus.ut tibi liceat prudenter judicare, rationem il-
lius firmam ellc, fed miuiisi tc penetratam, vei notaro, & item judi-
carc, ipfum, rationem incontrarium tibi probati ili mam facile pofle
diluere, in hoc enim eventu , ejus opinionem utpote cxtrinlccc pro-
babilem, fi ampledaris, prudenter geres .

Proiabiiita/ probabitis .

7 Dubi tabis fecundi, ut valeat qui\ firmare opinionem probabi-
lem, an debeat ipficonllare evidenter ulem opinionem cllc proba-
bilem, an fufliciat illi conllarc probabiliter.

8 DtftinguitMerollaMV.i.r. 4 ,< 4 «».i.C*r# 443 .afleren$ > fio|>poGtt
eft evidenter probabilis, debere conflare pariter evidenter alteram
effe probabilem. Si oppofita folum probabiliter eft probabilis, fatis
efle alteram efle probabiliter probabilem . Sed ablolutc puto cum
Salas,Valquez, Sanch. Merolla apud Budi dttanfe.d. 1 .e. 6. quibus ad-
de Valq. dtc. 18. fatis efle in omnibus caiibus conflare probabiliter
opinionem elieprobabilcm : tunc enim latis firmabitur certa mora-
liter illa veritas rac in hunc fert modum dirigens : Ff,o tot fj nunt

prudenter operor f quit^dum f robabi/iter pute hoc tjft probabile y fotts pru.
dtnttr illud judicium in pr axi ftquor . Nec enimqudd oppouta fit evi-
denter probabilis, deiicit opinionem meam i fua probabilitate: Non
fic, fi contraria ctlct evidenter certa ; tunc enim (cum una fit veri-
tas ; meaeflec falfa, nec conlequenter probabilis .

jfcquofits/ probabilitatis . Ubi quii tperttur ptfftjjit
in probabiltb «•/ .

9 Dubitabis tcrti6^ui probabiles rationes pro una parte , & aequa-
les rationes probabiles pro alia faciant, ut utraque pars fit reputanda
probabilis ? Ut id intelligatur, praemitto, cjuGnodi rationes pofle efle

vel circa jusvcl circa fadG. Circa jus efl,quaodo rationes ducuntur i
legum, dc lUcutoruimnterpretat!onibus,corumq;iiucrprctibu5.Cir-
ca V.dum eft, quando ducuntur ex ipla politione iadi ,feu conjcdu-
ris tadum te.nticaniibm • Exemptores fiet maniteflior. Sunt proba-
biles rationes, qua: probant rcin ab aliquo inventam . V. G. Crume-
nam argento plenam , fada dilidentia, nec ullo comparente, pofls
quemlibet libi illam applicare ;luntetum arauales rationes proban-
tes debere pauperibus diitribui. Ha' rationes funt circa jus,quia pon-
derant id, quod de jure competit A cx vi legis live naturalis/ive po-
fitiv*. At liquatuorfidc digni tcflificentur Crumenam efle Pauli ,
alii vertquatuor fimili fide allerunt die Petri,zqualefqueconjedu-
ras profe Petrus afferat» afleratque Paulus, Jiar rationes erunt circa
tadum, quia probant id, quod in fadoefl.

10 Conveniunt ergo Dodoro, rationes alicujus momenti aequa-
les circa jus parere opinionem pradicani probabilem pro fua parte ,
fic idem Joan. Sanch. d»fp.\. »«.44. & communiter , utio cfl toties
dida, quia quaelibet pro parte fua inclinat intcllcdum ad forman-
dum prudens judicium .

At vcrdfimiles rationes arquales circa fadum afleruncoon pauci
parere non polle opinionem probabilem, led dubiam, Gc idem Jo:
Sanch < ibidjt ».48. Garx. iJ.dt Btn.p.n t.$ ”■ 461 Merolla t.x.difp.
aji Mptit tfl ( funt verba Jo:S*nch Joc .cit.n.^l .quia dubium ft fum circa
facium vf/asur, (y tunc dicimus proprie ahquem dubitat t , quando cer-
ti non fiit, an aliqmdfadiumfit, x et upupae i an ita fablumfit poti miniis.
Hjrcille,fed lallum cfl, primo dubium folum circa fidum v<rfari .
Nam etiam an folide jus aliquod interpretemur, meritd dubitamus,
quando fcilicet interpretatio non cfl ejus generis, uc efficax aliquo
tande litmodoad prudenter aifenticndfi; fecundo falfum item cfl,
prupriddubitarecllc, quando certo quis non 1'cic , nam etiam quando
quis probabi liter opinatur, ccrtii non fcit : opinatur enim folfim pro-
babiliter . Quid i.itur fit proprid dubitare ,/'uprA §. t.w^.dcfinivi-
mus,elt enim/juandoauis ua anceps clt,< 5 c incertus, ut aec ad afiim-
fum inclinetur, ncc ad dillenfum, modo ibid. explicato.

11 Sed jam Refpondeo addubitationem propolitam Rationes
sequales probabiles non folum fi fine juris, verum etiani fi fint fidi ,
lemper !( Nifi quid aliunde obllet ) pariunt opinionem pradic^, feu
proxime probabilem. Ratio eft, quia rationes probantes iliquid,fiv&
probabiliter probent jus,fivc fidum, non relinquunt intclleduman-
cicipicem Sc incertum, fcque negative habentem, fed xque ipium in-
clinant ad prudenter allentieqdu ex vi ipfarum, rem ita efle ; uonab-
folurtjledut dico ex viipCaium , quarcdonrcab-lia evidenti ratio-
ne in unam lolam partem impellitur intel i edus , tendere io utram-

3 uepartem poterit , coufequcnter , alterutram excipiendo, pru-
enter operari . Atque haec ratio allata indodrinam probat, ctiamfi
altera pars lit probabilior : modb maior probabil itas alterius didas
partis non fit tanta, uc deiiciat i pi obabilitacc iiUm oppolitam , quia
tunc, cxpulfa jam probabilitate, non eft mirum, fi iuciisaci ad aflen-
tiendum illi oppolitse nequeat prudenter inteiledus .

ix Dixi autem. ( Nili quid aliunde ubftet ) ut fignatd notarem,
hanc limitationem, feu exceptionem femper prar oculis habendam
efle, antequam decernatur, nuin aliquid fit foliim remort probabile;
i quo non pofliimus licicidirigiaa adiones peragendas ; an etiam
proxime feu pradice, i qqo non pofl'<mus . Nam fi adert aliqua lex ,
vel confuecudo difponens de contrario, vel padum , vel circumflan-
tia urgeret aliqua ; una tantum parsexcipi tu rt valeret. Exemplo
res explicabitur. Si Paulus illam inventam rrumcnimwMnrr.p.cJidani
pacilicd poflideret, non pollet quis eam ab ipfo tollere, & dare Petro,
;rqualibus teflibus vallato : quia tunc obltarec aliquid: obrtirec enim
illa lex definiens, quid in pari cafu ntt&rr ejl conditio pojpdtntis ,j|c
fic quam vis veru m fit flante acqual i probabilitate fadi pro duobus ,
polH alterutri rem attribui : at fi alter inveniatur habere rei poll^f-
iionem, non erit amplius probabile, ideft non erit pradice, feu pro-
xime probabile , pofle dari alterutri , fed poflidens debet omnino il-
lam retinere ; ita Suar. Thom. Sanch. quos citat Joan. Sanch. dtj’44.

difp.iyn.xp. Ut notationem hujus numeri aded ncccflariam
altius menti figamus , afferamus alia exempla , qua; illam qui inanis
explicent , qui confirment.

13 Verum,antei,neiteriltnad hanc dodrinam de meliore pofli-
dentis conditione regredi cogar, Rogas, an haec poflidens melior con-
ditio vera fit , live rationes «qualiter pro utraque parte probantes
fint ex parte juris . Refpondeo, (i fint ex parte fadi, id verum die;le-
ge Caflrop. imm/j/mi 1. Jo. dc Lugo to.x .do jufl.d.ib.feti.q.
num 106, Nam fi rem, de qua funt probabiles fadi probationes pro
duobus, unusex illis hoc habeat ampliils, quod rem V-G. polfideat,
nec privatus quifpiam,nec, ut mox %.ftquenu dicam, Judex poterit
eam i poflidente auferre . Ratioeft, qiiia illa lex difponens, ia pari
cafu meliorem cfl*e conditionem pofiidentis, ut deciditur c. ex iit.
tons , d* probat ienii us , ibi : $£&d fi ambarum partium ttflrs /Snt aqnt
idonei, pcfft {foris trftts pr referuntur f maxime locum habet in pari cafu
ex parte fadi.

14 Verum, Quando rem,de qua funt «quales rationes quoad pro-
bationes juris, altcracx partibus poflidet, Anpoflicparti nonpof-
fidenti ea attribui, major cfl controverfia ; puto tamen privatos
(nam, quid in hoc cafu fadurus fit Judex, dicam mox $.4 .bn.i.J
non polle fibi i pute, qu« poflidet, paUm, velocculrteana aufer-
re: ita Thom-Sanch. «ii* Ttttai.t.\.n&. fyiib.\. inDos.

Explicationis Decalogi. Lib. I.

Caflrop.M7M./}/.2.»®.fl. Ratioeff, quia, licet quis habeat opi-
nionem probabilem, immd probabiliorem ;quuad jus, aliquam rem
jrflc Tuam, nifi habeat certitudinem faltem moralem icm vcreeffe
fuam, non eft probabile, pofle facere lpolium au thoritate propria
contra poflidentem ; Ulterior autem ratioeft, quia etiam hic maxi-
me militat illud, iaparicafimasafiar ,fi coadme pojfidtntu y Par au-
temmoraliterfetnpereft cafus utriufque litigantis, donec utriuf-
q«e caufa in jurt probabilis perleverat ,& alterutra, non tranfit ia
cerum .

i$ Non ignoro,aliquos apud Jo:SatKhy.4i.^M9 docere haben-
tem rationes probabiles quo ad jus pofle licite alterum limites proba-
biles rationes habentem occulte Ipofeffiooe fpoliare , libiquerem
vindicare, modb res non Iit deduda ad forum contentio! um , tunc
enim ratio didat, utexpedetur Judicis lententia, & modd ccflct
fcandalum,dc turbatio : non, inquam, id ignoro, nampropterei pro-
pter audor ita tem Dodorum exmnfecam, hsrc lententia non eft
cenfenda faltem quoad aliquos cafus, improbabilis .

Et certiquamvis Jo :de Logo d* juflj. i .ftfl.y difp. \ 6.«.r o£. non
audeat uoiverfaliter hanc feocentiam approba re, tamen in particu-
laribus quibufdam eventibus, quos Dodores afferunt, (afleramego
nm.i j. txtmpla i jju (j xc. 4.«.} i. nonoullos)non invitus approbat ,
quia (inquit) fortafse in particularibus cafibus, Dodores id propter
aliquod caput concedere valuerunt, c&m tamen non viderint caput
aliquod generale unde in omnibas cafibus idem cflcedcre potuerint .

Sed redeamus ad exempla commonftrantia nihil debere obffare ad
couftitutionem pradicar probabilitatis .

Ixtmpla oumhiL: *htrutranyp,itiim tsnptu praflid tt*n pojjumm ,

/i fit utT*<jH 4 fit frtiaii/jf ,

»6 Fcemina habens folam probabilitatem mortis fui viri, non va-
let alteri nubere, JoiSanch.^.jJ.v.jo. quiadiim Matrimonium
cumhocvirofitin podeflionc , non eft fua pofleflione fpoliandum ,
donec certb confiet de viri interitu .

17 Habens rationes probabiles, medix nodis lignum nondum fo-
nuiue, & probabiles , jam fonuifie , propter diverfitatem Horologio-
rum, quamvis polTir manducare carnes tempore nodisfupervenien-
tis ad diem Jovis, contra diem Veneris : tamen non poteft i dem fa-
cere node Sabbati ad veniente Dominica, ita Sanch.Fan. Trullench.
aliique apud Pafq. dt jrjumieDu,i 6 $. quia tunc poflidet Sabbatum ,
ia quo carnibus vefei non lieetipqfte tamen etiam adveniente Domi-
nica idem facere docent probabiliter , i idem apud eumdem D*e. 164.
quibus adde Meroll. t.\.difp.\.t.\.n. 1 39. ut dicamus Mi &y *.6

fS Quando tcftamentum eft minus folemne, hoc eft celebratum
fine requifituijure,ciim fit controverfia,uter habeat melius jus in
loro confcientiae, harres ne ab intefiato , an harres inftitutus ia dido
teftimemoaunfa folemni, & pro utroque fit probabilis opinio ; II
tamen alteruter ex his occupaverit bona, & inveniatur in legitima
pofieilione, juvabitur ab illa, meliufque jus habebit in foro confcicn-
tiz, quare non poterit i pofleflione deturbari. Sanch.»>c#«/./.*^.i.
^.14 num. prarlertim6.

Pari modo quando Harres inftitutus in minus folemni tcftimento
obtinuit bona, dubita tque probabiliter de Tefiantis animo, &an
fuerit fraus, poteft adhuc bona Teftatoris retinere/iuia in dubio me-
lior eft conditio polTidentis . Ita ex Burgos de Paz Sane h.itid.n.?. Ad-
do, quia nemo, uificertb confiet ,prsrfumenduscft fraadem feciile ,
vide aliqua huc pertinentia, t.yi.j.v. Ttflomtntmm .

19 Afferentibus quatuor ;V.G. fide dignis, vel authenticis lcri-
pturis atteftantibus alicui clfedifpenfatum ad confanguineam du-
cendam quatuor fim ilibus negant idus, non poflec illam ducere , quia
poflidet impedimentum. Jo. Sanch. /41. *. 49 - p J 7 * ,.

Similequid eveniret ctiiprxfcindendo i poflelfione impedimen-
ti, Ii contra duos afferentes libi fuiflei Papa d.lpenfatumad conlan-
puineam ducendam, deeem aequalis fidei aflererent
fuifle,illi enim duo, licdt abfolute facerent probabihjatem.tamaim
hac circuftantia tot contrariorfl non facerent: liquidi illi 1 dece pro-
babilitatem cx duobus tefttbus ortam prorfiis obfcurant^c deuciut .

Contra, in fententia Probabili, qubdadfit impedimentum diri-
mens V G f» fit otobabile.immdeilamfi fit minus probabile, qudd
non alfit, potes c«i trahere , ita Sanch. /.8. damatr difp A at t. quia
fatbeft fequi opinionem, quamvis mioOs probabilem 10 rebus mora-
libla ubi nihil aliud obftet , ut in hoc cafu , ubi nec obftat pofleffio
impedimenti, de hoc enim dubitatur , nec ab aliquo obicuratur alte-

»mpn>babil»tas,«tfupponimLis .

zo Obftat item pradicar probabilitati contractus : itaCaramuel
/, j.TlftaUf.mar "■* 514. ficut enim illiciti^C iniqui venderes aurum
probabile pro certd,quia minus valet aurum cert 6 probabiliter tale,
quam aurum, pari mod 6 injuria fieret ementi ite prardium, fi ipfe
numeraret tibi certum pretium , tu veri dares praedium, quod ex
probabili folum jure pollet * te vendi : certd enim precio non fatisfit
per probabile jus . Huc reducitur padum implicite cum aliquo ini-
tum, ut moxdicemus de Judice, & Medico, $.4 ».!. (7 «7*

zi Obftat prarterei Votum, Sc Juramentum, ut fi juraveris, vel
▼overis alteram ex fententiis probabilibus fequi . Idemauc cflet,fi ju-
ramento , vel voto promiferis fequi opinionem proba bi lum, quam
fu perior voluerit, juratam enim , oc promiffam fequi d cbes , non ve-

r6 aliam, quamvis alioqui probabiliffinum .

aa Obftat etiam aliquando neceflitas proximi ; at accidit in opi-
nione, qux concedit,pofleconferri Baptifmum in aqua rofaceajTan-
ta enim poteft efle neceflitas proximi , qux occurreret , fi is elfct in
finevitr, & alia aqua non adtflct, ut tu tenereris omittere opinio-
nem negantem (quamvu hzeiine dubio fit roultd probabilior ) tc
fub conditione illum cum aqua rofacea baptizare .

ai Obftat denique non rard confeftloSacramenulis,dcbesenim
abfolvere pernitentem juxta ipfius probabilem , nooverb tuam ,
quamvis probabil iur£opinioncm,uc mox aliquantb fufius §.f^unui t
tm.it. dicam . Stet ergo aliquid probabileeflc remote, feu fpeculati-
vc polle, quod tamen praeite, &: proxime improbabile obfupenrcs
nientem aliaiumcircumftantiamomnindlit, ut in przccdentibus
exemplis ha^enus animadvertimus , fupereft nunc afferre exempla
decadem aequali probabilitate, quando alterutram partem excipe-
re pra&icd pofiumuf ,

Extmpli t dx AZqusliptxlfttiUtstt tirt s jttt jumndx ahttwtrtm
parum proflui va/tmut .

24 Ex doftrina allata oumtro undrtim» t qu6d rationes aequaliter
circa jus probantes faciant aequalem probabilitatem refolvitur .

at Primd. An unicus tefiis omni exceptione major conft i tuatfe-
m i plena m probationem in criminalibus , unde fine aliis adminiculis
poflit Reus ad torturam aftringi t

Secundo. An in caufa capitali poflit Judex Reum interrogare, il-
lum ex prxceptoobligaodoadrefpondendam veritatem in delitto
fem i probato ?

Tertib . An Judex , vel ejus Minifter poflit in carcerem cooiicere
delinquentem in alieno territorio inventum ?

Quart6 An pofleflbr bonse fidei teneatur reftituerc frudhts indu-
firiales bona fide confumptos?

Quinto- An filii Reorum Majeftatis divinae, vel humanae geniti
ante parentum crimen afficiantur p^nis in jure flatutis contra Hx-
reticorum filios?

Sext6 . An filii expofiti reputentur legitimi ?

Septi m6 . An jus patronatus poflit pneferiptioue acquiri?

Ooavo . An pater fit aff ri&us filiam Naturalem dotare r

Non6. An pdlis tempore valeat tcftamentum cum minori Te-
ftium numero f ,

Decimi . An collatio Beneficii fa&a Infami , vel Irregulari fit ip-
fo jore nulla?

Undecimi. An Blafphcmo immunitas Ecclcfi* faveat?

Duodecimi. An committenti delicum in Ecclefia faveat Eccle-
fia p ro aliis d el idis extra Ecclefia m patratis? .....

ueeiflsonrtid. An exeunti ab Ecdefizi committendi criniat*
caufa, faveat Ecclefia?

Deciraoquarti . An occidenti Clericum faveat Ecciefia ?

Decimoquinti . An delinquenti, quiimanibusfatcllituracripi-
tur, & ad Ecdefiam confugit , faveat Kcclefu ? _

Decimofcxti. An Epifcopus poflit difpenure in impedimentodi-
rimenti, quando illud eft occuhum,& ad Papam non poteft propter
paupertatem, vel aliam caufam recurri , & in feparationc matrimo-
nii magnum fcandalum oriretur. , .

Dccimofeptimi . A11 ab aliquo intanutus, (liqui infamavit vel
non vult, vel non poteft rcfarclre damnum infamanti in ipfa fama )
poflit compenlationem fibi facere negando pecuniam ipfi infamanti,

? iuam infamatus apud fe habet; quia eft probabile infamiam compen-
ari debere pecunia, quand6 alius modus nonfuppetit?

Decimot^avd . An quando duo femutud aequaliter infamarunt,
poflint invicem compenfare, itaut neuter teneatur reftituere^juam-
diti alter refti tuere non vult, quia probabile eft efle licitam compen-
fationem famz unius cum fama alterius; licet non efle licitam etiam
fit probabile.

DccimonouA. An iMui ex teftamento minus folemni legatum de-
betur, poflit legatum detinere, vel de manu haricdis t ollcrc, vel oc-
culti fibi compenfare, ciim fit opinio probabilis deteri inforo con-
fciemia* ejufmodi legata ; licit non deberi fit etiam probabile?

Rursfls. An Harres ab intcftato liciti uti poflit fimili occulta com-
penfatione contra eum, qui bona defundi poflidet ex fimili tefta-
mento miniis folemni ?

Vigefimi. An is, qui fponfalia contraxit, poflit ea diflolvere,fi caufa
fecundum probabilem opinionem fit fufficiens ad eadem diflolvida?
Ec an fufliciat authnritas viri dodiafterentiscaufameflefufficien-
tem ad dillolvenda/juamvis nunc agatur defpoliada fponfafuo jure-
x 6 In his inquam,&fimilibus,ide6 probabiliter refolvit J«an. San-
ch. /.44.« « 42. quoad fexdccim priores cafus , & de Lugo d 'e jmftj.u
d.ii.ftfl.f.n.fy quoad alios quatuor, pofle quemlibet fequi affirmati-
vam, & polle item negativam, quia adeft probabilis opinio apud Do-
dores pro utraque, undd & prudenter exalterutra cx illis, quilibet
operari , ut maluerit, poteft .

Dixi (refolvitjo. Sanch. & de Lugo ) namegovidebin aliquibus
ex his exemplis, obffare pofleflionem, ut in 10. obffare vid etur poflef-
fio haeredis, & poffeflio habentis bona defundi, & io z?. pofle ffio
fponfal ium in fponfa, imro^ dc in primo, & fecundo, aliifque non-
nullis pofleflio libertatis .

Fx/m-

Caput III. De Conicientia. 15

Exempla de jfcq uali protatih* * te circa foti nm , quando alterutra
farte excipi pote fi prati it ? ,

»7 Ex dodrina aflcrente aequales rationes circa fa&utn parere
gqualem probabilitatem proximam, itauc quod maluerimus, excipe*
repoflimus , fi nihil obllar , rcfolvitur primA, Au qui habet probabi-
les rationes fe commififle mortale, habeat autem xqualcslcnou
commiliflc, obligetur illud confiteri ■ Non obluari docet Suar, de
pt&.dift.iS.feffq. n.6. aliiqi apud nuftram methodum confelfioms
/.Z.r.i.§.

Secundo. Anqui .cftmcertAfciat fecommififlc mortale, habet
rationes probabiles (e illud confertum cflc, habeat autem item pro-
babiles non fuifle confcHum : An inquam tcncaturillud clavibus
fiibiicere? Non obligari idem docet, aliique iM.

Tertid* Si fit probabilis opinio inter Medicos, An femen corru-
ptum fit, negantibus aliis, aliis^que affirmantibus, An pofiit fumi
medicamentum diredld illud expellens? Polle docet Sanchez /.9. de
matr.d.if.nu.Xq.infin. 4

Quarti. Si adfuit quituor tellesfiJe digni afferentes conjuges ef-
feconfanguineos, V.G. in quarto gradu, fine aucemalus non dilfi-
milesquatuor, qui negant, An poli contradam matrimonium pofiit
coniux reddere debitum lcquendo negintes, an pofiit non reddere
lequcndo affirmantes? Polle utrumlibct docet Hartad. dematr.d. io-
*"? 7 .

Quinti . Quid in eodem cafu ante contradum Matrimonium, An
fcihcet pofiit contrahere ? Polle docet Merolla r . ». defp. j <•.$. dut.z.
coroll.xo.nu.x ^y.

SextA. Si probabile tibi fitaliquid vovi fle, vel promififle, proba-
bile item contrarium, An poliis non fervare votum, vel promi flio-
nem ? Polle docet Thom. Sane h. /. 1 .de matr.eifp.gai l x.fine, fylii.\.
i» Deca/.c. ia». $6. fibi contrarius /. 1 fi* nuitr,difp^x ,i».^ pufle item
docet Joan. SanchV'#.4j.*.s. Suar. <6* 1 otol b.^.c.\.n.f.

SeptimA- Si fintquatuor fide digni nflerentes crumenam plenam
argento a me inventam efie Petri, aliis fimihbusquatuor afferenti-
bus cflc Pauli . An cui maluero tradere illam poliim,cum jam neu-
ter nunc eam poffideat ? Polle, cui maluero/iocent viri dodi confulti
i Joann. Sanch difp.^yn.^ licAt contra doceat Cafirop. tem.i.tr. 1.
p.xo.n.t.(y ^ fine .

OdavA .In jejunio naturali quoad Eucharifliara fufcipiendam, fi
habeas rationes probabiles quodfonucrit media nox, & probabiles
quAd nonfonueritpropt r diverfitatem, v.g. duorum Horologio-
rum, de quibus non confiat cflc certA filia, Ac comedas, Ao poliis die
crallinocommunicare ? Pofle docet Thom. S»nch.d>/p 41. dematr.n.
40. Jo Sanch. ^.54 n.xo.Q.prcpttrea videtur .

aS In his, inquam^t limitibus, refolvitur polle nos compledi par-
tem, quam citati Dodorcs tenent, pofle Ac contrariam, quam tenent
alii,quianimiru etiam in aequalibus fadi probationibus relidet non-
nunquam in lingulis partibus fua proxima, pradicaquc probabilitas .

19 Vidco,nonnulfos contra fentire circa aliquaexcmpla ex his ,
propterei quod iis militet melior conditio nollidentis in alterutra
ex partibus :\c%cMcto\\.tom.x.d.x.e.^.eorell.i.fyx. Verum fatis cft
nobis probabilem dodrinam attuliffe; cum nobis non fit ncccfie om-
nia fusA profequi . Non tamen gravari debeo aliqua adhuc fuperadde-
re,quae ad majorem praecedentium declarationem hic folent late k
Dodoribus agitari.

$. IV. D* proiahhtatr, quam excipere quidamparticu/ar/r Jtbtant .

De Judice .

1 T'\IcoprimAfi fint rationes aequaliter probabiles circa fidum

l^interciviliter litigantes, Judex non potell fequi quam ma-
luerit opinionem, fed tenetur rem, modo moxexplicaudo,dividere,
fic Salas, Villalobos, Coninch. Sanch. aliiq; apud Cafirop. t x.tr.x.d.
x.p.io.«.a-quibusaddcLaym./.t. 16. Ratio cfl, quia juxta nu-
per didahicaliauidobftat,ne probabilem quamlibet opinionem Ju-
dex fequatur : ell autem i ipfum munus Judicis . Prpfi ribit enim lex,
immA ratio ipfa didat, ut ex officio, vel ex padn tacite inito cum
Republica , Judices inquirant diligenter quantum poliunt verita-
tem, Ac judicent fecundum al legata, Ac probata, merita cati far pon-
derando : adjudicent ergo rem meliAs probanti,vel fi major ratio non
adfit pro alterutro, dividant utrique.

1 Quid, G res fit individua ? Aliqua ratione res componatur inter
partes, dando uni rem, alteri aeftimationemfuae partis, Ac ni fic li-
tigantes quicleant, cum non fit major ratio,cur uni res adjudicetur,
alteri pretium, forte poterit lis, quoad hoc, definiri : ita Merolla f.i.
d.yconj.^ ».170.

$ Ex hac conclufione vides primA,ct)m privatus pofiit authorita-
te propria dare crumenam illam modA didam Petro»vel Paulo, ut li-
buerit,idem aute non pofiit Judex ex officio,qui tenetur omninA eam
dividere. Vidcfupra^.prscedente^.i^tfrf/eptimofifint.Kzxiocnim
cfi, quia Judex debet fartaceda cuflodire merita cauf{ ex nido inito
cum Rcpubllca,cAmprivatus,quiaifimili pado liber cxiltit, utatur
jure fuo,fcquendo opinionem ,quam malit, probabilem ; Ac fic illa
circumflantia muneris Judicis facit pro ipfo proxime improbabilem
illam opinionem, quar proximA probabilis ell pro privato .

4 Vides fecundA, cur aliqui ( Ac quidem meritA) limitant hanc
conclufioneitMit Judex in aliquibus civilibus caulis, puta Dotis,Ma-
trimomi,lil)crtatis, pupilli, peregrini, viduar, locorum pioturn,que
funt caulae privilegntae, non pofiit rem dividere ; fed obligetur ad
terendam fententiam pro his privilcguti»;Ratioenmi ell, quia lex,
quam fervare tenentur Judices, decrevit, ut his in pari calu , favere-
tur : id quod, fi ell otium, vide fuifius apud Dodorcs Lege *.fin, defient.
£7 re judicat a t de probat. v.opinio,n. x^. conci, 1 1 4 3. 10.

j Dico fecundA, li rationes circa fidum , inter cofdem civiliter
contendentes, probabilius pro uno, probent, qulm pro altero, tene-
tur Judex probabilius probanti rem fuamfcntentiam adjudicare :
fic Sanch. difb .44.*^ §.in fecundo. Ratio ducitur ex eodem princi-
pio, quia Judex ex legibus, Ac pado inito cum bono publico, ferrA
lententiam debet pro melius probante caulain fuam. Excipe, mfi
nujorit as probabi litatis fit adeo exigua ut ( quia modica } pro nihilo
reputanda fit, tunc enim recurrendum erit idprarccdcatcm cou-
cluGonem n.i. didam.

6 Major autem probabilitas, omnibus di ligenter i Judice, Gvc ex
parte fadi, five etiam ex parte juris perpenfis , prudentis arbitrio ell
ponderanda, Ac quidem non raro tanta potell elle major probabi litas ,
ut etiam fi alter, cui minor probabilius favet, poflideac , debeat per
judicem k pofleflionc depelli : id enim Judici ex officio incumbit, iit
didumefi.

7 Dico tcrtiA. Si rationes circa jus probent arqualitcr pro colli-
tigintibus civiliter» nec impe Jiunt rationes circa fidum, ut impe-
dirent, fi de fido alter pollkleac , vel quod dixi ».a- Judex non po-
teft , ut Cgo certum puto , rem, cui maluerit , adjudicare , led modo
paulAantA dido debet rem dividere. Ratioclficaxmhividcturef-
le , quia non video, cur hic non militet eadem ratioduda k Judicis
munere modA inculcata Quarfo.Ledor, rem naviter perpende, nam
lummam pravitatem^ie dicam identitatem, invenies Dixi (ut ego
certum pueo; nam propter extrinfeeam bon um Dodurutn autho-
ritatem, aflerentium in hoc calu polle Judicem pro fuo amico, fi ma-
luerit, fententiam pronuntiare r ies id, ut probabilem, fi velis, am-
pledi, cum limitationibus didis /».4. Ixge MerollarnTcm.i.^.}.
cap.+.n. 1 8x. Ita Sanch. in der J»i. e 1» y.num 45. Francilcusdc Lugo
p.j.de cur. iuafi.%. num.to.^TctcAiion l. contra Mtr. Hi.i.contrM.
num. i.y. aliique.

8 DaoauartA. MultA magis res k Judicrdividenda, modo dido,
cfi in civilibus, fi (int ruior.es tam arca jus.quimcircafadumpqua-
I i ter probantes. Sic Merolla l.c.n.t 66. Banncs,Sanchez,Layman ,
aliiq; apud eundem ; id enim multA fortius probat didum Judicis
munus, ita ut aliqui, qui nobis ad verfantur in praecedente conclu-
fione. ultro hanc prarfentem ampledantur .

9 DicoquincA.Si rationes circa jus probent masisprp uno, quim

pro altero in litigantibus civiliter, non potell Judex nec dividere
etiam pro rata probabilitatis, nec tribuere cui maluerit , fed fene
lententiam debet pro habente majorem probabilitatem in iure:fem-
per excipe, nili majorius eflet exigua : nam tunc juxta regulam com-
munem, '61/0 reputandum erit, Ac judicandum, ac fi ef-

1 'cnc rationes squale* modo jam jam dido. Ita Socus, Val.Tanner.
Suarez,Sanchez,Breflcr.aliique,quoscitat,Acfcquitur Pater Bardi
docen/c.J.+.c.xj.nu.xQ. Ratioautcm noltri didi cfi ipfum munus
Judicis toties repetitum , quod hic , ubi agiturde jure, juxta quod
Rei publica vult Judices dirigi ^pcrinaximA militat . Scio Dodorcs
non infima- nota: contrarium allcrerr, ut Joan. Sanch. Salonius, Sa-
las, Texeda .Gafp.Hurtadus, aliiq; apudBaldi/.r. putant enim in
hoc cafu polle Judicem, cui voluerit, rem adjudirare : quia femper
probabiliter, atque adeo prudenter adjudicabit. Sed profedA non
probabiliter proximA, propter noram hic fuperadditam ntionen»
muneris Judicis: volo tamen k probabilitate falcem extrinfeca tan-
torum fententiam Dodofum excludere .

Non nemo vid. P.Bardi l.c. a n. 14. admittit hanc dodrinam in hoc
quinto nofiro dido allatam , illamque peracritcr prob e ;fcd deinde
h.n.n . non admittit dodrinam k nobis modA m cu irto dido

traditam : VcrAm nec ipletentatdifparitatemafferrc, ncc lolidam
afieri polle mihi videtur .

10 Additum eft autem femper in prardidis ( civiliter ' nam in
criminalibus probabilius puto, Judicem debere fententiam proferre
in favorem Rei juxta rationes probabiles : five hac rationes circa fi-
dum fint, fivecirca jus, ac parvi ficcrc debere rationes probabiles ,
immA Ac probabiliores quseefient contra cumdemReum. Sic Me-
rolla/.r./4.*i«.i8o. Ratio cft, quia pro criminalibus fuperadditur
illa nova ratio, puta difpofitio legum Kfo.x t .do rtg.jurii in 6. citmfant
partium pura oij r cura i i(eo favendum potitu quim Alieri. Per quas prg-

feribitur, ut quando jura partium non funt clara, faveatur Reo : ac
flantibus rationibus probabilibus pro Reo rationes contra ipfum
omninA clarae non funt , faveaturergo Reo : Reo, inquam, qui pro-
priAficdicitur in criminalibus, nam in civilibus, is, qui urgetur, pro-
prie vocatur conveniens .

1 1 Non nego probabile efie, Judicem non teneri ad fe ita geren-
dum licAtpoflit ; id enim non ignobiles Dodorcs, videlicet Salonius
Ac Sayr.apud Merollam/.c. allerunt, juxta quam opinionem nonnul-
la attulimus in cxcmp\it$.P"“drnre traditis.

1 1 Quandoquidem de Judice fermo cft : Quaero . ubi funt k Re-
publica creati plures Judices pro caufarumdecifioaibus, potrft nc

IicitA

licitd unus fc remittere fententi* alterius ? Rctpondco . Abfolutd
non potell, quia idcd Relpublica plurcsexpolcic, ut plurium fuf-

fragio, atque adc6 cum majori cautione res decernantur, atque ad ,<i

fe Judices acceptando officium cum coUegis, fc tacite obligarunt .
Lege Vafq.p.*./64.c.i.«.5.

i} Illud licitum puto,poile unum deponere luam opinionem pro-
babilem,^ (equi opinionem alterius,quem dotium, nioribulquein-
aegris, & MrUfle fc meliorem cum fundamento credit ; id enim non

Explicationis Decalogi. Lib. I.

i X In cal u autem, quo duo fefe offerant mrd icamenu cum ^quali
prorlus probabilitate prolutura, nec pollet haberi certum , vel magis
probabile, concedatur Medico libera chrdio; quia tunc prudenter
lc gcrec,omniq,mcliori modo quo nunc potell, xgroto famulatur .

r 9 Denique quandodl sequale dubium,ncc. vinci potell an medii
cam.ntum proluturum fit, au nociturum ,&al.'ud certum , vel pro-
babile medicamentum non adcll, Valentia i.u/.j.f. iap.i.ver/l No»
ivprfit» concedit adhiberi polle, Caftrop. Le.p.^.n.^. negat nili in ca-

dffe remittere alteri nec relinquere cognitionem caufe/cd ell ipsu fu, quo' uc etiam notat Siach.Lc.nu.^i.Jlne. vide etiam /9. demote.
moveri ad decidendum ex principio extrinfeco probabili, nempe ea 4 */i. 2 o.«.i 8 .)aliqua tandem fpes luceat proliciendi. Ratio Caflro-
authoritate fui Collegz viri dudi, ac julti. Nc igitur incidat merro-
jem mfrotedeatt didum contra padum initum cum Kepublica, con-
fideret Judex cauiam ;quod ii nihil clarum occurrat contra opinio-
nem alterius Collegf ,t une enim vero potcrit»modo dido* jus lc pro-
babili f ententi? remittere .

De Advocato,

palai cil,quia tunc Medicus, quantum ell ex fe.fine necclfitatefe ex-
poneret periculo inbimi mortem accelcrand i /juod nunquafn licet.
Ratio Valentiae cll, quia periculum qulmodi dubisr accelerationis
latis fuperqueeompentatur ab illa fpe.licdt dubia fani tatis. Tunc
enim ( addit hic Valentia) habet locum , quod ex Galeno fertur ;
tmttfidt mudaiicr . Utraque lententia ell probabilis, &ex affirmativa
fenuitur debere Medicum adhibere, quia, quandoquidem potell, &
debet omni meliori via decumbenti confulrre.

Do Minijlro Sacratreniortim .

14 Is potell fcqui probabilem opinionem io advocando^tiam pro-
babi liore rclida, dummodo de majore probabilitate contrarii fuum
clientem admoneat. SicLc fltMi.e.J 1.^.9. \ iic\.p.i .9.1 9.»" .(> d.6y
e.t j. Aror. M M.l.c.ij.f.n/t. Ratio cll, quia ex una parte Advo-
catus prudenter agit fententiam nrobabilcm detendendo, &cx alia »0 In conficiendis Sacramentis poterit eorum MiniHcr fcqui opi-
nulla lex id prohibet. Neque obltat tacitura padum cum cliente , monem probabilem , etiam probabiliore rclida, nili tamen obeft
ne illum in periculum probabile amittendi caufamdeiiciat , jam ulus, & coriluetudo Ecclefiae , vel tacitum padum cum fufccptu-
enim huic malo occurrit, dum ci major advrrfarii probabilitas ex- ro Sacramentum. Iu Valq. 1.1 9. iQ.etet.t.dub.^.cnp.i gy 4 . Balil.de
plicatur . Nec rurfusobllat illud, ladahit f(to ,# pojfejfori eflfatt «- Pone. L^Jemate.c.xy».^. quibusadde alios apud Mcrollam >om.\.d,
dum t Gc iUud modb diQum , I* p*'i c*f* p r « pojZ'J/<>'t ) non obltat in- yt.\jtoeoU.\. Explico, qui V.G. conferret Baptifmum per illa verba
quam, nam harc live ad Judicem , fivead privatum, quoad libi rem tth*pti\otn numine Genitori / , Geniti , fr procedenti/ ab urrefte:
vindicandam diriguntur, non vcr6 ad Advocatum, qui favere fuo quibus pr<&abile cll confici Sacramentum; vel qui cumdcm con-
dienti omni meliori modo, quo fine calumniis potell , lemper con- ferret in aqua rol'{cca;Yclconlecnret in pane fido cx frumento lil-
ceflerunt leges ; fi quidem is nulli injuriam facit partem mimis pro- vdtri, quibus, quia ell probabilis lententia in philqfophia aquam ex
babilcra defendendo ; jam enim denique Judex pro habente melius herbis extradani non differre ab aqua naturali, & frumentum illud
jus fententiam proteret. Nec denique obllantcxpcnfrcollitigantis non differre i vero tritico, quibus inquam, eft probabilcconiiciSa-
interim faciend^, nam ad id dat Advocato rationabilem caufannlla c ramentum, nun peccaret ex hoc capite lic conficiendo, quiaqui
fua probabilitas, & fpes illa quamvis modica, quam habet , ut caufa , juxta probabilem opi monem operantur, peccatum non committunt
bene ex utraque parte coram J udicc difc ulla , prole, ut nonrardac- coram Deo; nec confcqucntcr injuriam faciunt Sacramento. At

didit, fententia proferatur .

Dr D oflert.

r$ Is,iquo petitur confilium, poteft illud dare juxta probabilem
opinionem, etiam rclida propria, imm6& probabiliore, quia lero-
per Confilium dat prudens : ita Caflrop. T .1 .Te. 1 .d.i p. j. Sayr uicr-
que Sanch. Vafq. apud eundem. Nam propter eandem rationem
Sanchez M.\ i* Dttal.t. 9.11.24. meriti concedit interrogantem, cui
grata non eft rcfolutiu unius Doduris > poficquzrcrcalium,quibc-
Dtaniusled umen probabiliter , loquatur .

‘Duas umeo adhibeo limitationes, primi qubdGqun interroget
tuam , dare teneris , non alienam .quamvis probabiliorem . Secundi
communiter qui petit confilium in caUbusad luam coni cicntum
focilantibus femper intendit nofccre , an partem (ibi benigniorem

j . 1 if r : _ ■ . . n ....l 4 . r 1 . r a >* mif.nhisr.

? uia adcll Ecclcfisr gravillimacontuctudo;ut Baptifmus conferatur
ub illa certa forma . In nomine Patri I, fr Fi/ii t fr Spiritui Sanfli y Oc
in aqua naturali : atque Euchariflia in veri , indubitatoque tritico
coniecrctur, graviter peccaret contra legem, qui fecuv extra necef-
fitatem laceret : peccaret etiam contra julluum ille Baptizans ex
co capite, quia ( live Iit Parochus, qui tenetur cx judicia llipendn da-
ti, live fit ilius> tacite videtur contrahere cum lulcipicntibus, vel
cum Ecclcfia , ut 111 re tam gravi Ulutis lpiriiualis, quandoquidem
munus miniltrandi acccput, omni meliori modo, quo tunc potell ,
lufcipicnti famuletur* juxta 1 dida de Medico corporali, qua; hic ap-
pUcuda proportionalitcr funt. Abfolvere autem folim attritum
cum attritione cugnita,idcb ablolutclcmperConfcflariuspfrniteii-
tem potell , quia , Ii. confici Sacramentum paenitentiz, non cft fo-
lum probabile, fed poli Concilium Tndentinum ciHaltcinmurali-
ter certum . Ptxpoluusdepan.d.t.nu.^6,

ai tonando autem adclt probabilis opinio dejurifdidlione, ap-
probatione, vel limili dependente ab Ecclefia , potell quifibet ju\ta

iert hoc cwfiliumdm <c ctm prohab.lcm fi»™ opera, i.,„ adm.n.lfra^r Sa.ranrenn,
neris ex P fup P i>ofitionr,t:uod confilium dare fufccpilli : fic Idem " 4- Sic Lxflius,/.x.c.»9.^8. Suar. ^Jom.tm \p.d i(/ feu 1.6 J ».7. aliique ,
Undc^ndoSosConfcIlirios, qui femper putant fc bene facere obh- Adcll V.G. probabilis opimo, te, qui es Sacerdos, polle propter

^ndoMKEoltdPMad rcftitutioncni.quia id lemper cft tutiui, repre-

iilfUUid 1« 1*111^*1 I ■ — r-— 1 ■ , i. /i*., —

fi id, quod ell tutius ; ii cognofccrevoluiflcnt, tuum larvatis, vel pofleailutcrc matrimonio, &c. potes abfolvere , &
confihum non expwadent, fedexfercfluuiircnt. Vcrdmtu, dum alhilcre Ime nccefliutc admonendi proximum de op. mone contra-
faces altcri^tuo h^iiccllenli iniquus cs. qui non vult.occ tcnclur rc-

i™n7uoaoSle publici, fiveprisatd docctjieccat nsor-
«sliter, fi filiam in rcsravidoitnnam pificnun uimoralibos do-

coat.quia fic graviter Auditores decipit, viamque pandit erroribus,
atque peccatinlic Cafir.M.rr.i V a^.J."«D«erc tamen portfi pro-
babiles opiniones, etiam praetermiffis probabujonbus,mod6 non pro-
videat aliquod fcandalum exoriturum , quia fic jam lc prudentcr gc-
iit,fi quidem probabilem beni gerendi viam Auditoribus oileiwit.

De Medico.

17 A Medico in medendo femper excipienda probabilior efl opi-
* .. s _ - 7 i\ . Alt- ./i imidit. aniin !\]nrli Ite i in

Sacramentum exeo, quia quoties cll probabilis opinio de fimilibus
dependentibus ab Eccldix putellate, ipfa cx confenfu tacito, &
de przlcnti ratihabitione l upplct , Ceu confert jurildiflioncm cer-
tam , ut fuse apud Doftores Lcil. Suar. Lc. Tnom. Hl.yde matum
d.il.n.6y(j inDeea/.c.y.n.lJ. Bifil.dc PoilC. M.%. de matr.c.tp «.g.

2i Denique ConfelTarius dum agitur dc peccato peenitentis po-
tell fcqui opinimicm probabilem, negleda etiam probabiliore, uc
item puiell* lmmd iuterduro, ficuti docuimus , »» aierMo nefit a con.
feJJM.yc.X . 1 .debet iecundum opinionem probabilem pernitentis
fe gerere. Ratio cll toticsdida, quia fic coram Deo prudenter agi-
tur • Nec intervenit damnum ullum peenitentis , fi quidem cert illi-

«in/itaVil 12 d\ 9 10.6.2. veefuAltro rr.cdc y apud Sanch. Lb.\.in mumcll, nullum peccatum committi ab eo, qui fecundum opinio-
Deccap Nec fine peccato contra jullitiamigroto proba- nem prad.ee probabilem operatur, unde lufficientcr ad fufcipico-

bile medicamentum applicabit , omiflb ccrt6 , vel probabiliore . Sic — m "' ,r “ « r “ *-

BrefTcrus lik.\.deconfc.cap «nvm.iz;. Ratioell, quiaid requirit
lex,fcu padum tacitum cum zgrotoinuum Medicus enim, &
cegrotus taciti conveniunt, ut quandoquidem agitur dclalute,eam-
que Medicus fufeipit quamvis fine pretiocuniervandam, omni me-
liori modo medicamenta porrigat . Nam propterea non ell Medico
concedendum, ut experientiam faciat de fuis medicamentis, etum
ndcfpcnti! ; fic Ar.or , Corduba , Villjlobos, ilnquc cum Crdrop.

damabfoluiioncmerit is difpofitus, fi opinionem fuam,qux proba-
bilis fit, velit excipere, & non aliam .

23 lime quando cll probabile, peccatum aliauod non eflerefer-
vatum, I icet fit probabiK’, & multb magis fi fit fotum dubium,refcfr-
vatum efle, potent Confellar ius ordinarius licite , Sc .validd ab illo
abfolvere, quia ex probabili opinione operabitur, quae ex communi
jam Dodorum fententia dat jurifdidioncm . SicMerollaT.i ,d.\.
e. yd coroll.ll.fl.no.

24 lmmd puto obligari Confeflarium in hoccafn ad abfolvendum

i/p tum quia non licdt morte proximi , quam certd accts M ImmA puto obligari Confeflarium m hoccafu ad abfolvendum

lerari farpi continget cum ejufmodi experimentis ,fciCTtiam com- fi qu^em non ablolvcre. cffiet condemnare, ita oan. t aramuel ,
S re ; Vum qu.anonobfcrvareturdidumpadumpadumdc me- TM. tner nam.n^ . Adde^hantatemvelle.utfi potes fine

parare : tum quia n.

d endo omni meliori modo

tuo incommodo ( ut ccrtd hic potes ; non dimittas inabfolutum

pocni-

‘«7

Caput III. De Confcientia

potnitenten gn*!ter ex mortali peccato laborantem Non obligari
tamen, quando aflio Ce tenet ex pane Miniftri ; puta Coofellarn, no-
tat dc Lu_to/,l ego dixi

i .***,. 4. in AAtit. * iterftm dicam cum Joanne Sanchez , quando
agam de Poenitentu/. 5 *fj.$.*.*. 59 *

JM l(fgt qua ad d/himgtrtndum .

»9 Rex, feu Refpublica ad gerendum bellum vel habet probabi-
litatem fundatam iniure,velinfado. In jure eft quando adeft opimo
Dudorum, Regnum in aliquo certocalu poiieab aliis occupari. Fac*
v.g. Regem ahcujus Regni efle fpurium, cendU adeflet opinr"

Ctllati* btntficii in mnf* Ttftrvai* .

37 Beneficiarius in ultima node meafis Papae refenrati moritur»

poli quam unum cx Horologiis lignum medi* nodis dedit. Sed aliud
ex uldem mediam eandem nudem per fuum pullum lignavitante
mortem Beneficiarii: Qusrruur,an polfit providere de hoc Benebcio
Epilcopus,qui vult fc con formare cum fcc undo Horologioatqudco
judicare Beneficium vacafle in luomenfe . An potius Ponutcx luna-
mus, qui conformare fe vult cum Primo? .

38 Dico pofle quem libet providere:* ille prxvalebit, qui prm*
1. r .w conferet . Ratioeft eruenda cx didis,quia ctim Horologium quodlj-
ioDo- bet non aperti folfum, faciat opinionem probabilem, probabile ent
tpelli , jus pro utroque, ideft,£pifcopo,* Pontifice. Praevalebit autem qui

quando d uo , pluttftefcripturis , vel tcflibus contendunt ptobarc .

, i^Slitattortaex jnre «eolibet RegemUdj» §««<1 pnortcmpore- S. m fit dubiaptom i»faito$. 7. *•«'*' •
bellum gerere contra alium polie . Sic SancnV.44.41v.57. Ratio eft,

• /X. J.A nrilhdhl rm .

V idc etiam ibidem yi.Btntfittum. .-

xn Dices Provifusab ordinario, ut excludat provilum a Pontifi-
ce, debet evid enter probare i uam intentionem ,* qudd Beneficium
" — ‘lationis :Rdp. id folum verum efle, quando P-paprlds

quia, utW toties didum ,poteft qui sl equi opinionem probabilem ,
omifla probabiliore. Quid fi alter poffideat, ut eft incalu propofito*.
pr*ttdnt,>Rcfy.\.unc cx mea fententia non pofle ,

24.dixi,*mox*/V repetam, pofiefiionem fovere paftidcntieftlex
canonica ab omnibus obfervanda. A n tunc recurri valeat ad Judices,
moi tangam*.}}.

*i Dixi(ex mea fententia) nara ex bonorum authorum opinione
polfe video^ui^sibil obftante prxdida unius Regis pofleflione , pu-
tant in dido cafu abalio Rege bello impeti Regem poflidentem poi-
fe. Lege iteroCaft."- i.dfp.x.p.j.n.xo.)o^nch.d^.n.^.

}» Quid, fi fit opinio pradicd probabilis fundata probabiliter in
jure , qufiddidus Rex poflit regnum ab alio poflefliim occupare ?

Refp- tuuc fand, etiam in mea fententia, pofle , nec mirum, quia jam
fupponiseam opinionem eftepradice probabilem. At ego adverto ,
hanc nunquam fore opinionem pradicA probabilem ex principiis

intrinfecis(nameftoexauihoritateextnnleca*.}i.didaJpoileRe« - m* . **, • A r „•

gnum ab alio Rege poflefliim oaupari , fiejufmodi Rcxcum proba- l item,e(feimpohtum,ufl e :po«!umneego
bil itate juris fit in ejus controverfa pofleflione, quia nemo , ut toties dor regius vKtigaliumj exigereejulmodi vecni
cantavimus, per hominem privatum ( qualis profedAeft Rex, vel
Refpublica quxeumque refpedu alterius , qui fit fuxabfolutx po-
tcftatis ) nemo, inquam , fpoliari poteft a fua pofleflione , niG certo
xnoralitcr conflet, poflid entem inique poflidere .

33 In probabilitate ex probationibus fodi negant abfolutApleri-
que polle tunc Regem bellum gerere , fcd debere recurri ad Judices

fit liber* collationis: — . , . . . .. .

tempore providit,* quandoaguurde Beneficio, de quo dubitatur
an fit refervatum;non autero,quando agitur de fpiratione mentis,*
res cll probabilis pro Eoifcopo : nam tunc , quia certum eft Epileo»
pum pofle in fuis menlibus providere,* duratio relervatioms non
eft evidenter certa : immAeft probabile, talem durationem non ad-
die, pr* valebit pofleflio juris Epilcoralis ; Quare potius debebit ad-
verforius evidenter probarc(fccus ni hi l faciet) contra pofleluooem ,
quam fupponirous habere provifura ab Epifcopo *

Y. An Uttat medi unam, modi ait mm, probabilem fintimuun
ia eodem materia /equi }

1 TJ Robabi le eft v g.hoc vedi ga 1 in ju A£ efle impofitum: probabile

■"* i -m. : :..nI. MA ii. am r,«* mo hodie, quia fum exa-

__ ^ ___ liu),fequddooptnioo6

alforemem illudjufldetle impofitum, atq^dei licere mihi fine inju-

ftitia illud exigere,* cras immA etiam hodie, quia fum mercator ,»1-
lud occulti defraudare , fe<juendo opinionem aflerentem illud i ju-
ftitia deficere^ Abflrahimusab eo, qudd exador acceptando officium,

promifit taciti fequi opinionem prdjabilera faventem Regi, ^ixtn

dida$.).^ *.ao.

a Probabi le rurfus eft abi at k>nero fo mp pecunia compenfa ri ,pro-
babilc non«4f|ipenfari:poHum ne ego hodie infimatus velle ab info-*
mantecoropettlationem in pecunia,* cras,imrod hodie ego ipfcaliia
infamans nolle famam proximi H me ablatam compcnUrc pecunia?

3 Probabile item Reo licere *quivocare in judicio caufofemi-
plcna, probabile non licere: poftiim ne ego hodie Reus *qui vocare,:
cras verd c reatus judex cogere Reum,ut non arqui vocet?H*c^Jc in*
numerabilia cjufdem generis hic in controverfum vocantur . '

4 Pater Francifcus Bardi in utraq^Theologia vir noftrpSocieuris
eruditiftimus,cuiusforoiliariuteroab hinc annis triginta , * am-
plius, cum in Collegio Romano curfui Theologico operamnavarc-
mus,contraxi^Sc deinceps fimilium ilud iorum communicatione, fo-

j V enim quidquid fit de authoribus,venio ad qupftionl.Afleropof-
fc licite fieri ejufmodi variatioof, prout libet, tum in cafibus relatis

jnodolatdtradatoiCaftr./.r.* 5.

Sed fic eft diftinguenduro.Poteft primo Rcgnumple quo difeepu-
tur ,cflein poileflione unius ex Regibus,* tunc ob probabilitatem
ortum ex fodi probatione non poteft contra ipfum intentari bellum
ab alio Rege etiam probabi liores habente rationes fodi: Jo:Sanch.<?.

A4 * s6.Jo:de Lu^o t.i «^98. quia obftai lex cano-

nica pluries repeota^ui omnes Fideles fublunt, quamque nos/»»^ §.

X.n. 14 attulimus,* inclinavimus. . . . . ...

Certi in hoc cafu pofle flioms, quando probatio fodi ex probabilio-
ribus rationibus uni fovet Regi,* in cafu, quem *.}0.huc reroifimus,
non eft improbabile pofle recurri ad Judicesco modo , quo laudatus

Caftr.^.pn»fequttur: illum, fi placet, adi j non enim nobis eft otium munium 14*1,1*. wi hu-k» '»»»»••»' «u. M-i»i*numt4i nwi;, iw

ca , qu* rarb contingunt, un 1 verla pcrcu rre re . vimusutrique,*auximus.Pater, inquam ^ix&\d confntmiaJ,fp A _

34 Poteft fecundb didum Regnum vacare, hoc eft in nullius Re- 1. 1 4. de hac opinione lati dii putat ; * pro negativa fententia afferc
gis efle pofleflione . * tunc etiam nullus ex Regibus poccri t in ejuf Cardinalem de Lugo ,Pafquaitsum , * Franciieum de Lu^o .

modi probabili fodi probatione bellum gcrerc,u t Regnum occupet:
ita Vafq.&Tanner.quoslequitur citatus Mernll.t.t^.jy.^.^.}.».

*04-Ratio eft, quia obftat jus Regni vacantis: dum enim non eft cer-
tum jus pro aliquo ex Regibus, ipfum Regibus liberum manet, fic
Sala sb*jr.t.d.unf*a. 1 j n.i xK^pud Caftr^.*. i o.prevalet enim Re-
gni liberus,fi non conftat de fervi tu te . Quare tunc Regnum, vel fe
gubernet, vel fe alterutri ex Regibus gubernandi! fponie eradat, vel
certi recurratur ad Judicesco modo/juo idem Caftrop ibid£ affert.

1 y PoftremA fi certus fit Rex Regnum ab alio Rege pofldlum ef-
feluam^llum admoneat, ut Regnum confignet Domino : fi renuat ,
bellum «ererecontra ipfum poterit : ita Vafq Mol.Salas apudCaftr.
c.mv.l j.Quamvisenim Rex, qui occupat Regnum , non cognofcat
ver i tat em .adhuc i njunam materiali ter focit^uam propulfore licet
illisui de fua certus eft .

Dt Mi iit Ha j .

36 Milites denique, live fubditi.Gve non fubditi alicujus Regis,

4 .Quid talpa *** , aj.y. 1 . live adu ferviapt , five ad bellum mercede
conducantur, dum iliis non conftat de juft i tia belli , poflunt liciti
militare . Iu Valen.Vafq. Sanch- aliique apud Caftrunox ci candum.

Ratio eft/juia cuilibet licitum eft alterum juvare in re,qu* przfu-
mitur bona, Bona autem pr7(umitur;dnnec non conftat efle malam.

Id certi iu fo habet in bello fufeeptoi Pr incipe Chriftiano,in fufee-
ptoenimab infideli difficilius juftitia pr*fumenda eft . Suar. Vafq.
contra ThSanc/6.»* Dvr.r.j.»i.i.quos fequiturciutus Caftrop.M .
tt.i ,difp,\ f

n.i.t & j. tum in Gmilihus^nodd unam, vel alteram iimiutioni prp.
oculis habeas,quam mox iubdam.lu Jo:dc Lugo d* Euei.d.i s frtl.%.
aliique. Ratio efficax hujus aflertionis eliquia in noftra libertate eft
i equi qiumcunqjopinione pradiceprobabilidiquidemeSfeauendo
femper prudenter humano roore,ut fupra fppi didu eft, operabimur.

6 Atex hac fententia fequuntur lequentia incommoda .

PrimA/i hodie fic jejunii dics^ras veri fit dies Dominica,* audi-
ta hora medi? nodis comedat quis carnes, utpoti m tempore perti-
nente ad diem DominicG fcqucntem^x vi probabiliucis,quatn focic
prardidum horolo«ium:ccrfo peccatum non committet,quiafoqui-
tur opinionem probabilem, quam focic quodlibct horologium quo-
ties non clard conftat efle folsQ.Hic idem audiat poftquadrjn* aliud

ftmile horologium dans fignuin cjufdem medix nodis, poifet fe huic
conformare lequendo opinionem probabilem, auam foclt hoc fecun-
dum horologium^ic dicere comellionemprxciidam pertinuiflead

diem prpcedcntem.feq. pro die Dominico efle prorfus rejunium,ac
proindepolle recipere Sacram Euchariftiam lta Jo:de Lugo lj.n.46.

7Secund6jfiquis^uditoprimohorologiodantefignummedi?no-
dis^a erum facit. (Suppono hunc gaudere privilegio celebrandi fta-
tim i media node) * illo abfoluto audiat aliud horologium fignans
eandem nodem mediam , poflet prxtendcre juxta hoc horologium
non celcbrafle hoc die,fed prxccdente, atque aded iterilm celebra-
re. Ita Jo:dc Lugo l.t. «.48.

8 TeritAjInquadragefima poflet quis audito primo horologio poft
mediam nodem prandere, pro die lequenti,fequens opinioni! illam,
quod anticipatio comcftionis non fit peccatC mortale, fic idem Md.

Poftea ver6 audito fecundo horologio , jx>ftct fo huic confor-
B meta

Tnmb. T. I. di DtC.Prat.

j 8 Explicationis Decalogi Lib. I.

tnem reddere, & ex tunc computare dictn fequeniem jejuni i»ut pof- 1 8 His pofitis/acilis^xpedita/c brevis fit prima Regula . Num-

fet denuo pleod comedere , praetextu quod in hoc dic computato quam nos polle opinionem probabilem femcl eledam relinquere, &
juxta fecundum hoc horologium nihil comederit . aliam, quaravi» probabiiiorempn eadem occatione aroplc&i, quando

9 Quart6 Sacerdos , qui nondum recitavit Vcfperas hodiernas , probabiliusi nobis immedute A proximi dependet. Ratio regulae
oravi den* parum abcllc, ut detur lignum medi* nodis ab hoc horo- eft^quia lic in eadem occafionc pollemus dare, & tollere probabilium
logio>potdt fe conformare alteri horologio, * quo praevidet tardius tem,quud etiet fimul aedificare, fle dcftrucrc, quo nihil abfurdius.
efledandum ejulmodi figoumA fic recitationem uotilper differre: Hinc id cafikus Vc&i^aliSyFamp.flc equi vocationis in Judicio po-

At deinde dato figno mediz nodis* primo, pollet libi pcrfuadcrefe ficis», ut fle }.licebit(niG obftet fecunda rcgula^u; tamen in hiitri-

efle liberum * recitatione, quia juxta hoc primum horologium, quod bus eo modtsquo aliati lunt, non obftat, ut iterum mox » zi . dicam )
nunc vult fcqui, jam dies praecolens praeteriit, cui onus V cfperarum licebit inquam in eadem occafionc ,flc materia variare opinionem ,
erat additum. Idem itim» quia probabilitas in his materiis non dependet immediate* noflra

Io Quintb ; debet quis hodie dare ex juftilia nummumaureum volunute,fcd * natura VcdigalisJFamz, Judicii .Contri.m eventi-
alicui, quod fit onus dtci , itaut, fi intra diem non lolvac, non debeat bus variorum horologiorum politis **»9.ufque ad 14. fle io illa voti
duplQ folverefequentidie.Hoc pofiio : imminentefomtu roedif no- commutatione polita ».r j.quia probabilitas immediate * nollra de-
dis exigit creditor aureum, abnuere debitor poflct.quia vellet expe- dionc dependet, nequaquam licebit .

dare aliud fecundum horologium tardius fooaturum^t pofle* dato 19 Secunda Rcgula.Quandoprobabi litas* nobis immediati non
fonitu* primo horologio ccleriore,poflet debitor diceredequor hoc pendet, in eo tantummodo cafu nequit variari in eadem occafione

S rimum horologium , atque aded contendo tranfadumcficprzce- lententia, quo propter aliquam circumffantiain apparet ratio, quz
entem diem , & lic meaureum nummum non debere. »/.».49. reddat bic,« nunc alterutram pradiciimprobabilem^lusenimca-

1 1 Sextd , cx coti tradu cum Petro debes auferre equum tuum 2b fibus poterit :id ut facilius intclligas, memi mile cx fupradidis $• ?
ipfointra huncannum : fedex aliocontradu fiabfluleristranlado 1 a. debes aliquid eflefpeculativ^probabilerquod in particulari hic,
anno, debes illi dare centum aureos. Hocpofito ; ultima dieanni fle nunc, feupradice propter aliquam fupervenientera rationem eft
poli mediam nodem juxta primum horologium aufers equum * Pe- improbabile . Probabileclt v.g.valide conferri Baptifmum per illam

ipfointra huncannum : fedex aliocontradu fi abftuleris cranfado 1 a. debes aliquid efle fpeculativeprobabile:quod in particulari hic,
anno , debes illi dare centucu aureos. Hoc pofito ; ultima dieanni fle nunc,feu pradicc propter aliquam fupervenientera rationem eft
poli mediam nodem juxta primum horologium aufers equum * Pe- improbabile . Probabileclt v.g.valide conferri Baptifmum per illam
tro , debes ergo ceotum, quandoquidem abftstifti equum incepto

jam fecundo anno Sonat deinde lecundum horologium aliquanto 9***1 proximi propter illam rationero,ne cum certum poliis Sacra-

efto, non potuerim ex vi prioris contradus , poenam tamen folvendi morum redadis, exemplo b^c fecunda Regula probabitur fimul, fle
centum non incurri ,nam poena folum adeft in fecundo contradu . fiet mani‘dta . Probabile eft votum v.g. mei jejunii polle authoritate
UoB^Af}. propria in opus aequale * me commutari , probabile item non pofle :

u Sept im6,5i aui* fubjaceat voto hodie jejunandi, ampledi pof- atq,h*c ex n*tura,flc circumffantiis voti,n6 verd ex nollra libertae,
fet opinionem probabilem , ause affirmat licere votum propria au- »0 Dico, in hoc cafu, pofito qudd elegerim fcqui opinionem affir-

iet opinionem probabilem , ouaealhrrmi licere votum propria au- »0 Dicrs in hoc calu, pouto qubdeiescrimiequi opinionem anu-
thoritate commutare in arquale: commutet ergofibi didum jejooid mantem, polle jejunium * me commutari,ampiifts non licere mihi in
in certam eleemoly nam, fle fic impuni frangat jejunium; Poflet de- eadem occafionc fequi negativam, quzallerit non po(Tc,q«m nunc
inde ampledens opinionem probabilem affirmantem non licere vo- adeft clara circumdantia, quar reddit hic , fle nunc improbabiltm

tum propria authoritate commutare in opus arquale, polletinquam hanc negativam : circumdantia autem dtoblisatio certa, quana ego
non elargiri eleemofynam :flc quia jejunium jam invenitur fradum habeo fervandi vd ipfum vocum,vcl id, in auoi lt^itimefitcommu-
ir«*parabiliter,liber etiam eflet * jejunio : ex Bardi tatum . qu* obligatio eluderetur , 0 fieri illa variatio opinionumin

ij Odav6. Sit jejunandum in vigilia cujufdamSandt, fitautem eadem occafinne poflet . Pari modo fi ego centum tibi certo debeo ,
probabile hodieclle vigiliam, fit item probabileeile cras, poflet quis non poflum per mutationem opinionum quantumcunque alias pro-
dicere : hodienolo.iejunabocras^uanaoell probabile ede onus ieju- habilium, ea tibi desecare, quia haec particularis circumdantia certi
iuodi,& cx hac probabilitate Iicerre ei hodie comedere. Crasdein- debiti id omnino modo dido prohibet . ...

dicere: hodie nolo, jejunabo cras/juanaoeit probabile ei le onus leju-
lundi.flt cx hac probabiLitate Iicerre ei hodte comedere. Crasdein-
de poflet dicere, Hodie nolo jejunare, quia eft probabile heri fuifle je-
j«nandiouus,qu»re pollet hodie pleni comedere, fle fic vigili* jeju-
nium effugere. ExdeLugo/v.w.jO.

14 N006 Sacerdos,mcridic jam immmentejdic icfto»dicauS«quor
fentent i am docentem poffe celebrari facrura paul 6 poft meridiem k
Sc fic * Sactotantifper fine peccato fuperledeac ; Poflet mox, poft

habilium, ea tibi deseca rc,qui a h*c pariicuuris circumuanxu wm
debiti id omnino moao dido prohibet . ... ,.

ai Ex bis habes, quia prima regula officii lex prunis incommodis
relatis i *.6.<3c fecunda officit odavo,dcnono»J t & 14.2 liatis, ided
negamus in omnibus his novem , Sc fimili bus ca libus excipi fine pec»

cato pofle in eadem occafionc mutationem opinionum: At veroqutt
io cafibus relatis». i.a.^y t-ui ibivefcruntur^tque inumilibus^ieu-
traex ht» reculis obftac,uico tuucpCtiam in eadem occafione,mate-
riaquc licitam efle ejulmodi muuMaea concedimus •

reeflefervandum in foro con(cienti*,tum quoad hprediut m, « im -nt|S fc habet quo ad omnes fui partes, per modum unius,

locooonrifc & ei hjrredjtlti C0 „ 0CI1 lepa. Velerjo

quens 0 pm.u U cm^eot«nill^«elUineMuK j u , u |b t um externam tenuatur catumTeftarnemum, vel fii te.n

fuut operofum valdd fjt , v el medtoertter do«o

te acceptatum, quod(ut probavimus)quoad o
tari * te debet, legatariis clle danda dilponit .

ita ut operoium valde ut , veimcuiuwi umvcrlalis fui partes accepuri * te debet, lesaeariis cfle danda dilponit .

fcere in particularibus eventibui , quindo nam nnllttt u^verlim "'rhomam Sancha.r../; , X 1 4... u ,0c docere.

dodrina,quandoMmluniwt*o.expcmn^r i|o • » & i immmnfit/tm*, tijfmmeittt n*np*ttft rtfmrtt Unditmitm ,

afpi ranti bus,poflimus, duarum RcguUrum lucc facilem terere, at ^ ^ % ^ HM4 eptnttf » , tdminvuUm

^^7 ^xn^i^olo^nioner^u.m^am pra^jce^ptrj^bderndfroiu-

E- IC ^^r^ C |,:^te r ° oi6d V d G. hoc vedicaHit probabihter Lr Ifm f»i» utifnml ^

lurn, vcip.™-- 1 t;-v - . denendet * nollra voluntate, » Scio inquam h*c, & in caeceris quidem non

^ difentUa,fed oon approba hoc poOremum : V.l^.

dr.2 VGUMwmporis inter pulfum prim, , & fecundi horologii /».«♦, me eo.rn .d non approbare pofle &c.t ■*“?“* '
flu^ pertineat «1 ^££ 2 %$^

horolonorum ^probabilium tamen, poflum non recipere ,flt poflum tolil )quim, inguamdi attuliflet,ad*C«ifewa lc g“ j[“*

SS temTur pro die .UeruV», ut mih, Irbuerit . Dico, H ? rediib,nteft.to,&cull, ? ,turexrpf.doanM&och ra .namfleo
r^medratd, & proairmf)rum Ii ego c, hoc territorio V.G.ubi adeft rpfo utermllo teft.memo tenetur implereomnU ^t. ,3.10 modo
Oblieatiojeiunandi.mctranrfcram in locum , ubi ejufmodi obliga, potent ca negare IcgatarruAdareHnedi. fane fihoc poflet , cora
tio non adeft , unde me probabiliter liberem 1 jejunio , i mr quidem vincemur uoo tenen calcgau implere .
dependet translatio, fcd non pronraai me habetur probabilitas, ha-
betur enim luee immediati 1 loco «empto , ad quenr me liberi
contuli .

-..dt

Caput III. De Conicientia. 19

$. IV. Dr Conferentia dubia,

1 TJ Ecole quaedifla funt §.t. ut quid fit confcientia dubia,

XV. nofeasj»efcilicctea,qu$ hic dicuntur, cum confcientia pro-
NMii> qusc haflenus explicata eft,con fundantur .

Ptecet ne eperant ex confcnntim dubia f

2 Peccare fecundum qualitatem peccati,de quo dubitat , fi poffic
de rei veritate doceri, &nao curet, certum ell apud omnes: ita Vaf-
quez,Thornas^anchez^liiqueapud IorSachV.^i.v.x.quuqui dubi-
tat, an boc in his circumftantiisjit peccatum, nccne,& operatur, du-
bium non deponendoyvidetur parum curare, an id, quod agit nccca-
tumfit, necne, ergoelegit eam asionem indiferiminatim livebo-
naro>five malam, ergo, quantum dlcx fe jam inferam malitia .

% Dixi:inbiscircumftaotiis)utnotarem,nihil tibi nocere dubiC
aliquod fpeculati vm feu in genere; G non adiit hic, & nunc pradict,
& proximi ad adlionem.Sic ViCqpx.di^.66.e.i .uu.x. Thoro. Sanch.
lx.de matr.difl.^ 1 . nx ,m. f in DecaU.X .C.XO.*.7-Io. StCOch.d.difp^X .

Potes V.G.dubitare,An laborare die fefto fit liciturcwuque hoc du-
bium efl ingenerc,fpecalativum : at non dubitabis, fed refli exifti-
mabis, hodie tibi propter paupertatem licere lafxsrem: quod efl ju-
dicium pra£icum,oer quod redi deponitur dubium illud in genere,
quod alibi fatis explicatum efl.

Ut deponas ejufmodi dubium in genere, debere tibi aliquod afful-
gerd per quod tibi liceat illud deponere, ut in cafu dido efl pauper-
tas, iccustemer 6 depouere$,fupramliroilididuineft$.*. * «9-

Sed quid faciet, qui diligentiam apponere non valet ad deponen-
dum dubium, vel ea pofita,nihiI invenit, quo dubium avertae ? Rcfp.
tunc illud, quod efl tutius,eritd>gcndum,pro hoc enim cafu maxi-
me efl illa regula i* dubus tutior pmn tfl t Irgtu do, C. illud Deminui , dt
Clerico txeom. Iu Aror, p t . /. a. c. 1 6.

4 Sed quid, fi quod tutius efl, difeernere nequeas, & ex alia parte
urgeat opus faciendum;Dubius V.G-an 10 hoc die felliuo , propter
paupertatem, labor a re tibi fit cooceflum, nec habes,qui tc dc veri-
tate doceat^um tu interim fame torqueris : fi militer fi inflent duo
x>r$cepta,V G. audiendi Miflam,& allidendi gravi ter atirounuxiu-
bites autem quodnam fit urgentius pracceptum^arealquc magiflro,
quis docere te poflic^uid tibi faciendum .

Refp-Facias^uod tibi magis expedicns,in Domino, e* e. duo mala,
Jtf.i ./.Nirea i »#/^*/ar«OT,attcntisoronibus,videtur,quod fi ad-

huc anceps fueris,fac illud quod tibi placuerit;cumenim non fit ma-
;or ratio de uno,qulm de altero,quodcumque e legeris, ratum coram
Deo erit. Quid, u adhuc per ignorantiam putes, quod libet.quod clt-
g*s,efle peccatum ?Refpondeo; Nullum tunc commicti peccatum,
A\t\f*pr.§.x.m. f.iy 8. Eandem Caflrop./. 1 Jt. 1 1 . mn.-j. citans

Thom. Sanch. Harc in univerfum : ceterum ex mox dicendis multa
habebis,per que, quod magis io flatilibus eligere tibi liceat, expoditd
cognofces .

Explicat* illa In dubiis melior efl conditio poflideotis.

In matfia Jufliti* ,

y Communis dodrinarefolvit dubitantem, Ut rutu res fit fu» an
aliena, fi tada morali diligemia/iubium evincere nequeat, rem flare
Pto poflidente bona fide.illamque alienare pofle,coafumcre;&c. jux-
ta regulam ab omnibus receptam: I* Ambiit metior efl eondtno pojfidtn-
tii.Vidc Io.Sanch./y?.» $.». 1 a_aliofque citatos paflim apud Dian^.4.
ttr. j.p.j*. Ratio prfcipiu fit, quia polii dens habet duos titulos, unum
dubium^umdemque valde exilem, idefllufpiciooem an rei proprie-
tas ad le pertineat, & in boc convenit cum alio non pollidcnte: ut
fupponimusalterum verum, & Une controverfia , ideft certitudi-
nem, quia poflidet , quo titulo jam alter caret , ergo ipfepolfidens
femper prxvalebit . Vide^uae in hanc rem dicenda funt infra $.6.
V. f(efliturio y St V. Furtum, Sc V. Damnum .

6 Si forte rem A te ficpofldlam alicui vendas, Primo monerede
dubio ementem debes ; Italo: Sanch. ib.Caflrop.r.i. d.\,p.\. num.
it. licet enim vendas rem tuam fecundum prarfentem juftitum ,
fubeft tamen periculum, ne certo compar eme Domino, redemptor
amittat . Sccundd debes vendere minoris , quia vendis rem onera-
tam timore, ne appareat Dominus, eamque ubi vindicet . Si tamen
luoralitcr escer tus,Domi num non compari turum , ab utroque one-
re liberaberis , quiaea certitudine morali pofiia, nihil damni cedit
ementi.

7 Qu6d in dubio fit melior conditio poflidentis, verum efl etiam
fi magis propendeas ad putandum, fcu ut red£ aliqui loquuntur ) ad
fufpicandum rem ad alium non poflidentem pertinere» modh harc
propenfio ( quia fcilicet fit ex levi ratione) fiflat juxta limites dubii .
Ita Vafquez, Salas, Th. Sanch. cum Caflrop. cos citante 1 1 »m.
d.^.p.i. num.i 1 . Ratio efl, quia certa pofTcflio pr*pondcrat rationi
cuique, quae fit intra terminos d ubii .

Qudd fi ratio cranfeatad probabile : non poflidenti danda res eft,i
Judice, non autem authoriute propria poteft illius poflidentem fpo-
liaxe, quia ad diftum fpolium i privato intentandum contra poflidd-
Tamb.T.I. Dt Vec. Prae,

tem, requiritur certitudo moralis, ut ex di&is de opinione proba-
bili conflat .

8 Illa tamen equi vocatio efl hic fugienda, fi enim v.g. certus fis te

debere centum Paulo, duoitas autem. An illa ei Lui veris; quamvis tu
difla centum poffideas : non propterci eximeris ab iis fol vendis ; Ita
Suarex,uterqucSanchaliique yud Ratio efl,

quia nunc contra tuam pofleflionem pecuniae praevalet pofieflio
Adlionis debiti , quam Paulus habet contra te: certum enim efl,
quod debeas , dubium quod folveris ; ergo debitum , feu allio de-
biti contra te praevalet .

9 Id quod in materia juflitiae veru efl, ex Mero lia t. iV.J.rj. ».6f.
etiamfi non folii debitor/ed creditor dubitet, num debito fit fatisfa-
Humfquidquid alii cum Tanner .t.z.dtfp. 1 .p.6 ./4.9.49. fentiant j na
femper vincit certitudodebiti:Laymy.i^M.r.y.5.4.«.4i.quefcqui-
tuf Dian./.r.(cert 4 non improbabiliter)putat tunc Utisoeri,li folva-
tur pars juxta quan ti tatem,& proportionem dubii, quia equitas non
patitur, ut debitor exponatur periculo folvgdi bis. Probabiliter qui-
dem, fed adhuc cOtra Laynvdici pojfct,tiec cquitatem pati, ut credi-
tor certo exponatur periculo,nefibi totfi,fed folumparsfulvatur.De
hac roitenlm redibit fermo§.7.V.ifa^<*»iri*:ubi multa huc pertinen-
tia congeremus.

Im aliii materiis d Juftitia .

10 Quamvisaliqui negaverint,ntSotusi9 4./r/»^.y^rMir/r,«# l

ver/itifinem t \Ti^onX.X.f.6x.ari.l.tr.de Deminio. Jam hodieprobabi-

liflimum efl etiam inaliis materiis, v.g Religionis,Obedienti^,Tern-
perautiar,&c. meliorem cile conditionem poflidentis Sic.Tho Sane.

r,d.^i,n.li.tjl X.im dee.eAo."M.fi" aliique. Efl certus V. g.
Sacerdos quod conflringuurprfccptofi.eObedientifrfi^ Religio-
nis de recitandis buris, dubius autem an recitaverit, dico, quia ceru
efl obliguio4iubiarecUatio,meliorcm fore conditionem przcepti ,
quod veluti habet poffirflionem obligandi Sacerdotcmutque adeo Sa-
cerdotem obligari ad recitandum. Ratio efl eadem, quaedtdla efl
««M- hic proportionaliter applicanda.

11 liludigiturfolum.&quidcmdiflicilehicexplicandum efl, ex
quibus nara conjefluris/eu qua ratione mihi conflare poterit ex qua
parte fit pofieflio . Quidquid autem alii, ut Socus /. 7 dtjufl. 9.; art.%.
Thom Sanch./.r .»* dtcjc. iav.i 3.aflerant,qui quidem regulam gene-
ralem dare^uamvis velint,n6 poflunt: d ico debere in variis materiis
vario modo rem ddiniri^umpropterei, quia interdum in pluribus
materiis Dodoresd 1 ferepant ex qua parte fc teneat pofieflio, ide6
diferepant in refolutionibus. Id in exemptis tum pro materia ju-
fliciae, tum pro aliis materiis, quae fubdam^pparebit .

jf. V I I. Percurruntur ta , im quorum dubio pra -
valet pejfrjj** .

O Perofum id ita efl , & prolixum (quippe per omnes fere mate-
rias efl percurrendumjut integrum merit6 volumen expofeat .
SaU'4am tamen per Alphabeti ordinem, quo facilitati legentium
confulam,ea*qu* folent paflim occurrere ad compendium meo mo-
rejconfcrre. ProlpcrafpiretDeus . Neque me mibi contrarium cfle
lufpicetur is, qui fortd animadvertat me interdum aliquam fenten-
tiam approbare, quam aliis non fum amplexus : idemmtunc folfim
fa c i o,q nando utraque feucentia probabilis i me judicatuMuod non
efl mihi ad verfarijfed docere potuls lentemus illas pofle ad libitum
tut6 excipi.

Abertus Vide V- Ce/itf t £c Ctmfura rt fervat a, & V. IrreguUritot .
Ab/oluttoi peccatis^ cenfuris,ab Irregularitate. Vide ibidem, &
V. Conf effio .

Aijolutto ab hserefi dubia . Vide V. Hartfis . Ab haerefi dubia ex-
terna. Vide infra /.2. r.t.jf.8. »««».4.

Abf er | VidcV. Lit meoenda.

r Advocanti . An is poffic patrocinari, in caufa dubia, conced unc,
aliqui, alii negant, alii denique diftinguunt inter caufam civi-
lem, & crimina lem: ego breviter fic flatuo . Si advocatus prxvidet
rem, liede non poflit evinci , polic umen falcem fcmiplcndprofuo
cliente probari, & univerfim fi advertit caufam dubiam efle,& con-
croverjam, poteil ejufmodi caufis patrocinari , quia hujus generis
caufaein Republica utiliter agitantur, & polita ea probabili I pe, non
imprudenter Advocatus (egerit . luapud L»yman/.r.rr.i.r.r.$.;.«.
17- Vx&cfyjtractJontrmynu.ta ubi moncndiimcfle clientem diximus
rumid multo magn hic ede faciendum adverto. At fi nihil lperet,
non potent mi tio;Solflm poterit inceptam caufam, in uno dumta-
xat cafu, defendere, quando nimirum fit periculum, neAd)or,qui
efl ejus cliens, poena talionis puniatur: rationabile enim videtur,
ut non reiteiatur ab Ad vocato cliens, fi defendi in hoc utcumque
poteft

a Si Aflor( velit nolit advocatus;accu(are vult, vel jamaccufa-
vit,tametfi nullum jus videatur habere; pofTc illi advocatum pa-
trocinari fenfitCaramuel t \.Tk*ol.mor.Hu. 1470. nimirum quantum
per leges licet ; quia non apparet ( inquit ) quare prudens advocatus
fi 2 dc-

Explicationis Decalogi. Lib. I.

debeat deferer# accufatorem temerarium , Ac cur non poflit illi fc-
vere, quantum licet per leges : io tali umencafu Adoradexpenfas

damnandus, Haflcnus ille .

Verim hirc fententia mihi probari non poteft,quia fi Advocatus
videt adoris temeritatem , aua ratione cum illa cooperari five
incipiendo, five profequendo liciti, & fine obligatione reftitutio*
nis poteft?

3 jfctsijtu St dubites an expleveris annos viginti,Ac unum,
non teneris ad jejunia Ecclefiaftica»quia libertas,qua per totum tem-
pus antecedens cert6 gaudes, non poteft tolli i precepto dubio, de
quofcilicct nondum confiat, quod obligareincarperit .

Contra^ dubitas an expleveris annos requifitos ad ordines, vel be-
neficia, vel matrimonium, non potes liciti ad ea admitti , quia certa
obligatio ftatts requifitf non poteft vinci i dubio,quo laboras prove-
dioris artatis. Sic Io: Sanch.^aj.w^.faw tdnuur. VideThom-San-
ch. /. 7 * 4 * mAtr ' ** ° 4 * M-

4 Pari modo difeurrendum in dubiode annis fexaginta requifi tis

f no exemptione jejuoii.M^valetenim obligatio, fi fis dubius an ad il-
os parti ngas-Qu6d fi ad beneficium^rdinefve adpiillus fuiftiydc pofi
eorum pofieflionem incipis dubitare de annis ,fane tunc praevalebit
pofleffio beneficii, ordinifve .

J Si quis certus eft de voto,d ubi tet autem an emiferit ante annos,
quibus poliunt vota irritari i Patre,poterit ne irritationem obtineret
Hasc difficultas fupponit, Patrem poflc vota filii irriure etiam pofi
multos annos , fcd certd perfonaliaemifla ante 1 4. annum , at realia
etiam «mifla ante aj.de qua re Infra fuo loco. Nunc autem, Rcfp.ad
difficultatem fatis probabiliter pofle . Ita Ioanncs Sanchez , Diana ,
Villalobos,apud Caram. •* Tbtoi. m*r. m. 1 $78. Adde Suarium, quem
fe^uitur^c cit.Th.Sanch./.4.»«NsVc.<-.^2.*.a. Ratio vera efle debet,
quia prior eft minor artas, deinde major : ergo, donec confiet te efle
majorem, potei te gerere ut minorem, atque aded irritationem ejuf-
modi legitimd impetrare .

6 Illud in univerfum tene: quando dubium eft, An pueri rationis
ufum habeant, praefumendum efle habere, fi feptennium compleve-
xint:Secus,ante 3 ,Ita Diana^ Jr . 3 .nr/.j 1. quia prsrfumptio eft defu-
menda ex communi ter contingentibus : communiter autemcontin-
cic,ut pofi feptennium affulgeat rationis ufus, non verb antei: Iramo
(addisWcaoflrin$Caram-Ar.*.»i8g )hic non videtur dubium,fed
probabilitas, ubicumque non probetur contrarium ; nam bfc conte-

queotiaif^tfwwv/ fepttmnei ufum baitnt mtienij : rrgo ttiam Pttrut i

vadetur probabilis, Ac debere rationibus fortibus elidi : quare fi nulla
ratio contra eam militet, videtur moraliter certa .

- 7 Qu6d fi certus fis, te vovifle, at dubitas, an voveris ante fe-
ptenmum,auando non cras certus ufum perfe&um rationis habuifle,
obligaris aa votum ex Sanchez, /ii.4. imdtt.t. num. 1 4.(57 tj. quia

r Bapti/mui . Quoties prudenter dubitatur, quocunque tandem
dubio five juris,five fa< 3 i,an quis fit ritd baptizat us, i terum fub condi*
tionc baptizetur. Ita Caftrop.4 rrip.^.w^Vp^J-^^licctenim in
aliquibus cafibus przfumpcio fit pro Baptifmo , ut communi ter eve-
nit in infantibus apud Chriftianos( nam apud infedeleseft praefum-
ptio in contrarium ) tamen tantaejus neccilius debet , fic urgente
charitate^vincere omnes prarfumptiones. Dixi ( prudenter dubi-
tatur ) nam dubitatio debet eflcrationabili$,fecus, quia nento fcit
metaphyfird certitudinem fui Baptifmi,cfim femper pofiit dubitare*
An miniffer habuerit intentionem baptizandi , An protulerit verba
formar, Ac fimilia j omnes iterftm edemus baptizandi . Nam propte-
rei infantesexpuf] r : in Terris Chrifiianorum (fi inveniatur feriptu-
ra , vel aliquod ccfiimonium eorum Baptifmi ) non funt baptizan-
di: funt autem, fi noo inveniatur : quia nimirum ibi imprudenter.
Ac temere, hic prudenter dubitatur • Iu Suar. r.?. imypj xi.f/8 *.
Bo*uc. mox citandus n. 3 8. Parique modo Infantes Cnriftiani, quos
Infideles rapiunt, fi non fintGgru moraliter ceru fuifltr antd bapti-
zatos, baptizandi fub conditione erunt Ac. Iu Bonaci SncrJ. i^.z.

z Si quando nafcautur duo gemelli ita moftruosd jun&i,ut dubi-
tetur utrum unus fit homo.anduo, eritcxpcdandum,ut ipfa aetate
res melius dignofcaturjfi mors brevi futura non timetur : nam fi li-
nietur, baptizentur abfolute tanquam duoexiftentibus certis fignis
indicantibus die d uos, quales eflet unum vigilare, altero dormiente.
Secus, unus/pii apparet piincipaliter,abfoluid,fub conditione alter
baptizandus erit . Ita Laym. /. y. tr.x . r.6.?.6. Cafirop>r.r^.6.i»^.le-
ge etiam Comitolum in f(*f. /.r. ?.8.

3 Quoniam veri Infantes Gentilium ante rationis ufum A mor-

tis periculo non urgente, baptizare non licet, fineconfenfu unius
laltem ex parentibus, quaeri poteft, quid, fi dubitetur deufu rationis»
Ac puer Baptifmumdepofcat invito utroque parente? Aliqui negant,
ut Henriq.»» Sum. /.t.r.ay .o.j.quia poflidet rationts carentia , atque
aded funt certd in poteftate parentum . Aliqui contendunt, ut Vafq.
Suar, quos citat, fequ iturque Laym / 1 - tr - 1 •<. S-§-4- m - 4 * • 9 “»* uebet
praevalere bonum pucri,& favor fidei : Aliqui diftinguunt ; ante fe-
ptennium, non licere ; quia poflidet praefumptio ufus rationis . Ita
Bonae. Ac Sanch. quosfoquitur Bardi tt. 6. U.^4* *-4*

Ex his certam pronuncio fecundam fentcntiam,quia w>num pue-
ri tam ingens debet propter obligationem charlutis^ualcumque in-
feriores prarfumptionescvincere. . , , .

4 Sed quid, fi parentes confentiant, ille autem puerae qno dubt-

an abierit perfeda deliberatio, dubitatur de conftituente ellen-
tiam promiflioois^tque adeddepromiflione . Qudd fi cercuses, tc
vovifle, dum ufum rationis haberes, quamvis fis incertus, num exple-
veris feptennium: obligaberis ad votum, ad voti enim validitatem
fufficituius rationis.

8 Itero oon obligaberis, fi certus fis te voviffe ante feptennium , in
quo ratione non utebaris, feddubiusan poftei ratum illud votum
habueris. Katioeftpnedida, quia pollidec tua libertas certa con-
tra ratihcationem dubiam

Vafqaa/MM> j ^.1 s ** * *** 5 8.cujuidilation.s ratio eft,quia
puero rei udante, periculum timetur invaliditatis&acramenu , Ac
apoftaliae in ipfo P ucro,quod periculum *" Wquu ipuer con-

leiUum utcumque pr*b e ^* c,non WI J? ^ avltcr timebatur. Cum ergo
nullum incommodum e* mora confcquatur,ut fuppon.mus, pru-

de iufiitia lielli militare in eo liceat?
rrJL f„ n r f^nteniic- Prima concedit. Ita Navarra,Suar,Saias.Diana«
*■ d 1 7 fecunda ncgat.i»

_ ,ugo 1.® ’ #./«». i.n.i 7 oecunda negat. ita

A /-y - j • ;--yr — ,* r _ ... . . _ v^Lorcaapud eundem »^V. & ipfe idem de Lugo. Tertia diftin-

v D contradibus? Refp. cum Caram. hb.\.Tbtcl.mer.num^ V militi fubdito, negat non fubdito . ita Val^Azor.

1 *77'Antecontraduoi initum, u dubites an minor habeat annos iaf- ’ Sanch- aliiqueapud eundemde Lugo . Certd non paflim oc-

JicientWj/udicanfluseft non habere^uia poflidet minor actas : at pow , ur #Bt eiufmodi dubium in bello Foclium contra Fidcles,quia bella
contradum bona fidefadum flandum pro contradu ♦ *l ul * indicuntur i Senatori busyfic i Principe, qui cii m regulariter fnppo-
prsrl mendum pro valore adus,ut in fimiii dicetur v - ' nantur prudentes, fcu certe non imprudentes , nec fuorum animo-

tttnumj. orefu- rum prodigi , poterunt probabiliter milites (Ac ne peccent bebent)

10 Agtu.Xn dubio an quis egerit nomine pit^no^n airc™ > pr0 pter audoritatem falcem extrinfcccm luam coofcientiam depo-

timuregiilc nomine proprio/juod prius eft Lege Caram- /.j. tmr. ».1412.

exceptiones^uaslegeapudRiccium^.z.^ rr v- r ?^ - , p a tcrbuj U s Verum admiflo dubio. Dico flandum efle propoflefioreantedu-

11 Afrrtfi/iB JuHum.Si dubitetur de ’} biumrCum igitur Princeps fuerit inpofteflione pnrcipiendi&fub-

pucn,quis debet illu alere? Refp plu res a P“ » _ m u n i ter ajunt di- ditus in poffcffioneobediendi, poterit fubditus obedirc militando.
•.\\ fu*. iJ 0.1 p.Caram. »! c5tra hcndum.Quod Idemquecft in non Valfallotum condudo^ntequam bellum indice-
fia h e r Tc t^i e r u nfo bli ^co n t ei^iu n t a d fumptus integr«,ne retur, tum in condudo poftea i eft enim, Ac hic in pofldTione valendi

ftilicet woli deficiaw »»“““■ ^ u " P°

prou - 6 uis nam debeat , di

prolis alend»cem^^fverimcum dc Lugo^.rri
^urfumptuspro^duo^ ncutrum d ebere alere ejul

, quia neceflitas libenifervirein malitia.

"quis nam debeat, dividantur * Nec obftat argumentum de Lugo, WW./mws.xo. quatenus docet.
■ r ' ’ nemini licere ex poneie fe periculo injufti alios occidendi , quod ett

,et t. num. 24.

umptus ^rmtia naTtrum debere alere ejufmodi du- intrinfec^ malum , nifi fic ex legitima authorlme, vel mfi fit mpro-

probabile eft ; n poiTcflione antiqua fuar liberatis, priam defenfionem , quando jam tollitur aboccifione circuroftan-

bium filium , debitorem proli, nifi fc debitorem efle eon- tia.qux illam intrinfec^ malam reddebat : non obftat inquam , nam

»ec oWigatur ^ tltcri i vi de omninbapud dc Lugo dum miles obcdit.vel fervit principi, fatis probabiliter judicat fe ex

Itet. «r nrobahile ridfuDoonamus. ) unumexduo- legitima audoritatepugnareAoccidcrcyitq^ded fatis probabiliter

judicat nou ad efle circumflandam reddentem occifionero intrinie-
c£ malam.

3 Jam fimiles militando in bello dubio, inquo,cumpotuiQct
deponere confcientiam, tamen non depofu it , undeexconfcientiz
erronea mortaliter pecca vitdaona hoftium diripiendo, obligatur ne
ad reftitutionem, fi perado bello comperiat ipfum fuifTe injuftum ?
Refpondeo non obligandam cx in jufta receptione . Ratio eft ♦ qui*

fit probabile ( id fupponamus , ) unumexduo-

obligari putOifluia in hoc cafoj cITet «iam probabile c8-
teariiim jdeft ipfum non die verum Patrem, poterit «50 huic pofle-
tiori probabilitati feilleconformate.

Cap. III. De Gonlcientia.

ad obligationem reftitutionis ponendam non fufficit aflioncm fuiflc
iniulUmex confcicntia erronea , feu , ut loquimur , tuillc lol&m tor-
maliter iniquam, fed etiam requiritur, ataftio verent materialiter
fit injuila : Ita Molina quem (equitur, & citat Bardi deton/ d.y r.j.

j.». i a cum ergo a&io eiufmodi militis ver*, Ac materialiter inju-
fta non fit, quia iple.ut modd diximus, potefl militare in bello dubio,
(equitur non dic illi oblhutionem reilitutionis im ponendam. Si for-
t* adhuc extentapud ipfura bona direpta, xelid,m quo &dius fit di-
tior, reftitucre haec tenebitur, fed id ex rc accepta eft, non ex injuila
acceptione . ......

4 Beneficium . Si certi fcio, mc pofiidere Beneficium, led ambigo
fzculare ne fit,an regulare, Curatum an limplnt,(Quid bec itnt,vide
apudCaftr.M r^. i $ V. r fA. )mexi td pnefumere po. umdk Icecula-
re,Acfimplex;de quo lege Barbolam./ de pe t» fi. Egi/ e. <//.57.11.167.
Diana^ 4.r.4.r«/74. Ratio ell,quia m dubiis pradumere polium pro
eo quod prius eft , quod enim eft prius , pofleflionem contra poftenus
obtinet, at eile Regulare, Ac Curatum ctlm fint qualitates, quae adve-
nerunt beneficio,q jf fuo initio fjcularia, Ac fimplicia inllituu lunt,
poAeriora efle przfumuotur .

j Ouid fi certus fim, me titulum utcumque habere Altaris , vel
Eccleftz,fed omnibus expenlisjanceps fum/n Capellama hzc lit, an
Beneficium , meritd item pradumere mihi concediture cCappcl-
laniam,quia id minus meam libertatem aggravat . Lege Barbofam de

3 6 Huc reducamus incertitudmem eam quae ducitur ex collatio-
ne Benefici i. Certus fu m mihi legi tim* i Summo P ntifice tuillc col-
latum Beneficium, Ac infuper Ium certus idem Beneficium alteri le-
gitimi collatum fuiflc ab Ordinario, uterque enim in lua probabili-
tate fundati Pontifex , AcOrdinanusdiuum Beneficium contule-
runt, Ac quidem in eodem prori us die/ nam fccus,antcrioriias alte-
rutri ex nobis fine dubio faveret ) quid laciam ? dubius enim Ium an
Beneficium meum fit, an alterius, ncc poflum recurrere ad pofleflio-
nem, quz fine dubio daret jus pollidenti,ncuter enim ex uobis adhuc
in pofleflionem miliuseft. Lege Rcbuffum depattfitapeffrjfiene * mum -
ao 3 .ubi ponit quafdam Ii mi lationes, Ac Barbofam * mos t nando ».r>.
Refpond.cum Barbofa^/porc/f j 7.*.* a. ia hac tante

rerum paritate, tu przpoocndus es illi alteri , quia ob dignitatem
Proviforisprovifus i Summo Pontifice, eil per jura praeferendus/./

d Sedem Apoft.de prab in ($.

1 f/»r/r»jr«i«/.ProbabiIe jam eft liciti pofle Beneficiarium fe fu-
Aentare de redditibus Bcncficiisdervatisad alios ufus redditibuslni
patrimonii, vel aliunde acquifitis;Ac coniequcuter pofle fe alere red-
ditibus patrimonii animo repetendi , neuter enim ex nobis reddi-
tibus beneficii • Contigit ergo ut quidam familiaris dubitaverit, an
hunc animum compenlandi habuerit, potefl ne adhuc compenfarc?
Refp.cum LefKo/s^4.^.6.v>)I.Joae Lugo/.r. de
d A.4 5. pofle, 116 lolAm fi dubitet, verum etiam fi eft certus hoc animo
caruilie, immo etiam fi pofutvecjulrnodi animum compenlandi rc-
fpuiflet. Ratio eft, quia ille animu$,leu propoficum, ( cQm non fit vo-
tum; non adimit 1 Beneficiario poteflatem cxcquendi oppofitum, ad
quod jus exf: habet, leve fuse de Lugo, mox laudatum .

1 Dicemus infra /.a r.§.« u. Beneficiarium, tenue beneficium pofli-
dentem non obligari ex probabili fciuent ia ad Horas Canonicas per-
fol vendas . Quid eigo eri t,fi quando, omnibus expenfis, ambigatur
utrdm beneficium fit tenue ncc nc?

Rcfp.puto probabile cum V*(qj.x.di/p 6 s-‘i f.M.ver/ primum do
#*, obligari ,Ac item probabile non obligari , cum Caramuel /.$ Tdea/.
nar.u.1 164 .quare alteram ex his lentent iis, quam tibi libet, amplexi
licet . Ratio obligationis duci potefl ex eo,quia hic poflidet certitu-
do Beneficii, quod obtinet, atque adc6 recitandi obligatio , quar non
poteftevinci ab inccrtitudine tenuitatis . Ratio dcobligationisfu-
mitur ex co,quia tua certa libertas, quz przcedit omne beneficium
i te comparatum, foluta cfl ab obligatione, ergo non potefl ligari fu-
pervenirntc incerta obligatione, qua Iis invenitur in hoc tuo benefi-
cio incerti luficicnti ai pnedidam obligationem pariendam.

1 Bons dtrtJMa.H* boiu^uz Dorr mus non curat rccupcrare,de-
relida dicuntur, Ac quilibet ea potefl libi applicare, nam Bullx Cac-
nz excommunicatio fidum eft n. .contra arripientes bona naufra-
juntium, quae Dominiis prffumitur velle recuperare. Quid ergo erit,
i omnibus expendam mirum qualitate, feu pretio rei, diflantia Do-
mi m , difficultate recuperandi, Acc- non potefl coniici.an Dominus
recuperare nolit/tqucadcian ver* fini derelifla? Rcfpon.cfle judi-
canda Dommi, atque ade6 non dcrclidla. Ita Bonae Jifp.x. do refi it. in
gf" 4 J f Ratio efl.auia prius eft ca bona efle Domini, Ac dein-
de efle derelufta, ergo io dubio praevalet poticflio,qux eft prior, nem-
pdcfse Domini.

Caflitati/ Votum. Vide votum, mfnfitim 7.^7 d n. r *.
t Csfvitfj Ctnfmr* rtftrvnt . Certum cfl me commififfe peccatG ,
fed dubium live juri s/ive fadli eft, an id fit refervatum,cenlrndus ne

gercfcrvatus,qi

Tum*.

T. I. Do Du. Prur.

deliberate venenum dederim , vel an In quantitate fufficiemiad
mortem infercadam, vclan factus fuerit animatus, quz funi dubia
tatiijcru occjulmodi propina. 10 calus rclcrvatus^ldcm quzruur de
ceuluris, quando dubium iit/n fini retervata.

Refp.cum iVlerolla,r#«.l>y>.j.^l d . «f.t66. dc Lugo dtpun.d.
xojotl.x,- w».i S. a.ulquc permultis Non erit:muito minus, fiquz
dixunus efle dubia cflmt probabili .^uoad carentum rdervauonis.
Ratio eifl, quia rclervatio eft odiola,i 3 c rcftrmgrndarciim ergo pofli-
deat carentia rcfcrvattonis ; . prius enim ell cafum non efle relerva-
tum , Cc poftea etie , ) non potefl amoveri i fu per vemente dubia re-
lervatione .

x Hinc puto cum Thoma dei Bene/r immuniture
bto f*ct \ .Jub tmoU.\<j.n 9 calus 1.) Bulla Coen$ dubios noncf»
feeui intra Italiam tume, poli fecundum C hm n ter otiav, detritum,
relcrvatos,quia faltem rationibus hinc inde dilcuflis, probabile elf
Clementem moderatum die prius decretum, quod calus BullzCoe-
nz dubios refervabat .

i Si tamen certo conflaret, Pontificem voluifle aliquem cafum ,
vel de jure, vel de fadodubiutt relVrvarc, iscerideflct refervatus ,
nec mirumtquia tunc certe conflat de rderv aione.Hoc p<do Pno-
tifcx tatravag.prr/r/I«<,apud Midi nam, r. 4. t> j de J»n.dtfp.^ 7 n.x.
Bo nx^.to.^.detexfuru mpante.d 1 q.\ P 6/W.j voluit, ut pet-

cufliordcqjo dubitetur 1 vis nefit, anmeJiocris, mediocris reputa-
rctur^C cuufequenter eflet Pont i ne 1 perinde , ac gravis rdervata ;
Sed id,ut dui.jam certo propter eam Poiuificis voluntatem conflat:

nos vcr6 loquimur, quandt» res dubia efl .

4 Jamverb fi certus fim hunc calumeflc refervatum , fedego
Conleflanusambigam^n meapo'clLsad illud fe extendat, poterone
illud ablui verdRelp «h=i d lu*-.»icrelfcditlin^jendu cumCaram.

rbeo/ mcr.n. i ) >0.^ n.t .Si eniiudobi cs,an fpir/verit cua po-

telfa^quam certb fcistea.neahahoi ! e pote i iud ablui verc. At vc-
r A iidubitevaniibn oncctla iiicnt fpifnodi poteflas,q.iia v^.prflati
verba conccllionisliiix»l_r.ir fuvr nt,nv»n potes. Ranuefl.quiaiki
pollidet potefla^uAifupcrvenicnicdubion,*ndt infn «genda: hic
poilidet carentia potcflatis, quz ab mlurgente dubiode conceilione
tolli non potefl .

r Cenjurs . 2>i dubites five per dubium Juris, fivcfi&i,ao lata fit
contra te, vel i te uicurfa excommunicatio, fufpeufio, jrre^ularitas ,
uoo vcrbojCenfura przter Irregularitatem ex homicidio imullo^le
quo fuo loco Verno Irregm/ riimt)ve I qnzliber alia pasna^r faaa debi-
ta diligentia, non potes veritatem aiiequi, fcon obligant te gerere, ut
cenfura ,vcl alia poena innodatum tquia poflidet tualibeitas,dc in-
curfus elf dubius . ha Sanch Bonae, quos citat, IcquiturfueMerolIa
t.x.d.ix.\.terolJ. ,7. '.aoi.Caram l.\.Tbml.m»r « ipjg.Laym./.i.rr.i
c.j.J.i.». 38 Vidc,qu*dic>m. V.L/gr/.dc Pruerpt*.

a Hinc indubio,de quo Caram.». 1404. An cenfura fit lata vel fe-
renda, ferenda przfumaur : In dubio, an verba continean. cenfu-
ram.nuliam continent i lu dubio, an t us Clericum pcrcuflerit , vel
an pcrcuflerit publici, non elf vtcandu':In dubio an Superior (it lcgi-
tiimis,przlcriim,dcqu<i MerolU. ibid. n 106. Ii nw» lit in poueflione
iupenoritatis ,ccn furam legitimi fulminabit . unde eat prztcofo
f ubdito non incurretur.ln dubio,au impleta fuerit conditio/ubqua
fortd cenfura fuit lata, judica non e le impletam, m Merolla, ihd.n.
xo7 RaUo horum cfl , quia libertas, quz in l ua refidee pofkflione ,
quanto magis valet jugum excutere, potefl . Adde odia efle rcflrin-
gendadavores ampli mdos, verba legis duplicem lentum ferentis be-
nigniori fcnlui addicenda Ita Caram » 14OJ.

3 Si dum rationabiliter dubitas } neglig<s veritatem inquircre,pec-
cas , & ut cenfura affedum te gerere ^ebe« , quia tunemalzhdei
pofleifori aflimilaris. Vide infra u.f(f 0 itueio m fimi A .

In dubio an fuerisab cxrommunicationr,fufpenfione, Interdidlo,
&c Debes te ut non abfolutum gerere, quia certa eft ce nfura, incer-
ta abfolutiotlca Sanch. Bon Luyman,cum Merolla hc. fup.cit.n.x 04.

4 Sicertumfit latam efle d Judice contra te excommunicatio-
nem, feu cenfuram quamlibet , fed tatla diligent ia dubitas an fuerit
jufta,vel an ex caufa luffic tenti, vel an foldm voce tenu ,vel an ferva-
vomodorequifiroad validitatem, vel an przcrfleri*. ante eiufmodi
fententiam appellatio , unde & nulliter fit lata , Vel denique , An i
Superiore, qui, quamvisexiftat in pofle flionc Supcrioratus, dubitetur
efse legitimus, multi ut Merolla**»/. Bardi de (on r eientiu^Sftrp*eet.^.
cupituijj.ff. 1. probabiliter cenfent debere te exifti mari ut cenfura
devin&u.quia in his omnibus pnrvalet ipfa excommunicatio, quam
certo fulminatam efse conflat , dubia autem funt capita militetis .
Ego verftylicdt fatear in foro externo te io his efse judicandum i Ju-
dice propter jura , Cedite , Ctm tu , de To/hbu / , (J Atte/ls #7 , fj ab-
di, faventia przfiimpt i ooe talium cenfura rum , cujus contrarium
probare perri neret ad Reum,6c donec non probatdententiareflfub-
iiciendus: tarocn, fi in foro Conici emiz.ver^ is Reus, fadf 1 diliden-
tia, dubitet in przdiOis, ver* dubitat, an innodatusccnfuracxiftat ,
ergo cum certus Gt de pofseflionefu* libertatis , oon poterit i du-
bio ccnfurz vinculo colligari .

V Ide, quz d icam Ver de Suddirut . Sc Ve*do Liget .

1 C/erieui Quidam i Judice Saeculari captus fuit ; nunc ver& du-
bitatur, an is Clericus ut tquis rem decernet, Ecclefiailieusne Ju-
dex, au fercula ris ? Ac donec res decernatur , debet ne ffculari» Ju-
dex illum Ecclefiaftico tradere >

B | Rcfp.

Explicationis Decalogi Lib.I.

Refp.Si id confide res prsrfeindendo 1 Sacris Canonibus, ScecuU- « /. MrniiJfJ. dmlio^ quia fi foldm efi probabilium peccati, peccatum
ais decernet, nec delinquentem EcclcGaflico tradet ipfeenimfceco- non ell certum: at nemocx citata lrgc efi przl umendus malus, nifi
daris efi in poffelTwne.tSc ficui fi fuperveniat dubium, ao hoc przdifi certb mortaliter conflet de e/us malitia, ergo, &c.

V.G.quod Laicus poffidet/it Ecc lefijr nec oe^on fiat im efi traden- Confmottuk . V ide Ltgn .

dum Ecclcfar,fexi ab ipfomct iaico di ligent iarde veritate indagan- ConorsUou , Eodem die duos celebro contradus, quibus mea booa

da prxftand* lunt,& interim eo difluslaicus non cfl fpoiiandus^u duobus hypotheco/eu fubiicio : fi booa mea utrique non fufficiunt ,
incafu noflro.Sed Sacri Canones, Ced.fi Judex Jefententia extemm n- quia prxvalebit^i neutrius creditum Gtantcrius/eu privi legiatum ,
meatio iit Glofla, Covarruvias mpntl.yt.i Gut- nec alteruter inveniatur bonorum meorum pofleflionem recepi fle;

rierex/i p^-f-S-aliiquecx optima congruen tia, ut pe rlonzSacrz Refp. Antonius de Marinis i»refol.puetJ.ix.-ixjei.xo 4 y 1 1. docet,
plus faveatur,quam ejus bonis, meritdftatuunt,in hocdubio de de- pr^ valiturum eum contra&um.qui invenitur efleferiptus priore lo-
ricatu Judicem Ecclefiafiicum judicare debere , & interim delin- coin Notarii prothocol fo; juxta regulam juris Prior in trmport, potior
quentem ad Ecclefiafiicum Judicem debere remitti. Carcera fimilia jtadecifum fuifle Kcapoli.Sedquzffio nondum plcn?fo-

cum pertineant ad forum externum, hic cxooocre fu perlcdco; videri luta efi, quid enim fiejulmodi prothocolli oon habeatur copia : Re*
apud Do&orcs citatos facile poterunt , nuibus adde Carolum de lpondet iipraximtfer.perfenprip. 54. tunc prarvalituram

ZeroU,M»^r«M»K. pcrfonammifcrabiliorem. Sed nec id folvit plene quxftionem,quicl
C l*r,(u>ad$. < enirofiperfooziiatzqaales? immbnecdoariaaNovariiuiiiverfa-

C/mYi itrtu/fio . Vide pcrcuflio Clerici* liter placet, praeteindendo enim ab extrema, vel falcem gravi neccf-

t c empoafotto. Debebat mihi Cajus centum, titulo anteriori, & fitate,vcIroanifeilaaliaratio«c,fcii manifolio privilegio, iquo nunc
privilegiato, & item alia centum nullius privilegii ; Cdmeaeii- abflraho, res unius non cft alteri trahenda. Rei p. igitur in hoc cafu,
gere non potuerim , clam mihi compcnlavi centum . Sed quia lura in quo nulla affulget lux praelationis , dividenda efle bona utrique

dubius, quz nam intenderi mcompenfare,quidcredim?Rclpondco
cu m de ufM^ Jujfitia } tom j .difp. r 6 . feti. 6 . * mm. 1 xg. crede fuifle
compcnfatumcredicum non privilegiatum . Ratiocft , quiaadto
compenfativa fit i creditore independcDter i debitore, at quilibet ,
atque adeo hic creditor prarfumitur in fuis aftionibus velle libi fit-
vere^quanto magis potefi . Sicut enim debitor fulvens debitum prz-
fumitur velle folvere, quod magis gravat . quia id efi fibi favorabi-
li us : i ia credi tor libi com penfa n s. p rpfu m i tu r compenfare, quod i pfi
magis favet.

1 Goufefio SatrsmoxteUU. Qup de peccatis dubiis pertinent ad Sa-
cramentum peenitentix,i nobis dii putata funt fatis , i» opmfejo ton~
feffiont/tl.\ tap.x §.y £ r 4-ubi etiam de pueris vel aliis afferentibus
materiam dubiam^ •" opiftuU de eemmu*i*ne,cap. \ i^.quar verd

de cafibus relervatisVide V teh tafmtfiy Ce m fur a refer oattAWwA hic
habe. Pofitaca lententia , quae docet in mortis articulo non pdle
quemlibet Sacerdotem abfol vere moribundum \ relervatis , fod de-
bere, fi tempus permittat , cxpedlari Confcffarium habentem jurif-
didionem ad illa, cujus tamen contrarium ego fum Icquutus , tam-
quam probabilifiimum , b l. Mothod. Coif effatiorum cap. 7. 1 . pofi-
ta tamen, ut dico, ea fentcntia. Inquires, quod faciendum, fi fit du-
bium, an infirmus fit fuperviflurus , donec illeConfdUriusJurif-
diDionem habens advocetur ? Rei pond. Abfolvatur. LegeCaffrop.
to. » tr.} difp,^ lo.etiam in illa fententiarfuiane fubeat infir-
mus periculum damnationis, itacertA velle Ecc lefiain, judicandum
omnino efi.

1 Confirmatio privikpti . Solet Pontifex privilegia confiemarefub
forma communi ;folet,fub forma fpeciali, quae appellatur ex certa
(cientia ; Hzc autem exprimi conuievit in confirmationis tenore ,
vel per ipfas has voces , ex ctru/tunt U , vel per aequi pol lentes , qua-
les funt dtpUmtuJtmpottflttit^ nem 9 +ftanu Itgt tentrmti 4 , & item

Tenor prpcedentis privilegii ad Verbum in confi rmatiouc in fer-
tus: Ni fic exprimatur, erit forma communis. LcgcCaftrop. tim.i,
frsiJ, %.d*[p.^.p. a.53.10. GmfirmatioexcerufcicntU habet ( inter
cartrra) vi rn,& efficaciam revocandi, feu i te rGm concedendi pri-
vilcgjum^tiam fi id fuerit ufu,vel alia via rcvocatumifluam vim nou
habet ibrma communis , non propterci multum proaeritea torau
fpecialis.

a Dubium ergo hic enafcitur;Quid praefumend um, quando ver-
ba,quibus confirmatur aliquod privilegium , non funt clara, led am-
bigua, an contioeant didam formam (pecialem, necne? _

Dico cum Sanctu A 7 in Det a/. e. 1 g.num. 1 -M-Mcrolla,'. ?

^«i.i.<f.7.dcberepra*iumiefrc in forma communi. Ratio efi c

«n / r. : % imUlnm nui .vclalia

creditori, quia uterque jus srquale,hoe efi jus dubiumjubet . Vide
qua: dicam lofra V. .

Centrmihn mimani . Vide V. /Cxa/.

Creditor. Vide V. Se /u lia dei.u n. 5. & V. Rf/fitutie .

1 T)a'K*uD}fttutum.S\ certusGs, te aliquam adionem exbuibuiffe,
unde damnum fecutum fit proximo, fed dubiius, num id fuerit , ex
culpa Thcolorica levi, an ex gravi , te non obligari ad refiitutionem
damni illati dicaro mox V.Dtpefimm. A 1 fi certus fis,te asionem ma-
lam per culpam gravem, egifie, fed ambigis, an illa aaio habuerit in-
fluxum in damnum proximiyid in praefeotia quaerimus . Animo v.g.
pendes, utrum, per tuum confilium,vel aflbeiationem moralitcr pra-
v J .conc urreris ad furtum, vel homicidium, teneris ne ad refaxcien*
dum damnum fecutum ?

» Rcfp.NonnulUutSafr.»*r/a®»/.iac.8.*.i.Rebell/.r./-s^.i4.
feft.x.i.yfj 7.docent tc nequaquam obligari, quia certa efi tua liber-
tasmeertum^n fueris caula damni .Alii utSanch. /.xJemxtr. di/p.
41 .«.17 Caramuel,/.^.T^/f/.wfr.ii»«.i 464 afferunt te obligari, quia
certa efi adi 10 lojufiajleudcliflum^rgo prxfumendumeft tecoope-
rafie ad illud ,quod ad dclidtum confcqui folet- nempe ad damnum-
Utrumque probabile, & ad hinc fententism affirmantem faciunt ,
quz dicam V .Suffragium : Illud prius nihilomintls videtur probabi-
lius, quia nemo efi obligandus ad aliquod, n Tj confiet ab ipfoidcertd
debet 1 . Solum excipitur Homicidium dubium quoad poenam Irre-
gulari talis, de qua mox V* Irregy/aritm , Sed enim verd pro praxi no-
tandum efi, te in ditu exemplis de confi lio, & affbciatiooe^x natura
ipfa talium adionum obligari regulariter ad rdarciendum dam-
num. Nam eoipfo^udd coofuleris,vel a(Toci*vcria,debcs efle mora-
li ter certus , te concurrifle : atque id fbrtafle efi , quod modd affere-
bat pofierior lententia. Ratio efi, quia communiter qui confulunt,
vel aflociani ,fine dubio funt delifli cooperatores

$ Non inficior umen,fi adeilent rationcs<rfhcaces/iuz certb pro-
barent te nihil ad ju valfe , vel rem ponerent in dubio, ut fi coofilium
tunc dederis , quando Homicida jam erat inimicus capitalis occifi «
omnia przpara verat ad homicidium, & fimilia, non inficior inquam
tunc te fore probabiliterexculandum, quia es m verd dubio, an verd

interfuerit cooperatio tua. _ .

4 Subid verto cxcufationem hanc faciliorem lore incoofilio ,
qulm in afibeiatione , quia allociatio femperper fe animum addic

vel alia vu, fuifle aflociatio; nifi fortd foci us fit puer,fenex,infirmus,merus,lcrvus,&c.

^e^rdUumfftdubfum^adfo^ certa fcientia illud Diflumdelimjj^

quem»-

17* "' fufeipiendi «n*<afli utile S.-

Ct dub„ “c™ comro»«f U , An balfi-

mToY»r«.dm>fccnduuoCh, l |m.tcconbrmali»,l, ; f, non luit

admiuus, fidubiterur an commi .tu» luent , reiteretur fub con-
ditione tuaconfirmatiojpropter rationem diflauvlta Suar..»

fe 8 .x.**f Dito ergepuarte. Suar. iSid.in pofle reiterari
Coe conditione, fed immeritd, per condiiionemenimobfifiitur pe-
riculose reiteretur idem Sacramentum, quod fortd coram Deo vc-
rd collatum fuerit. . *

1 CerreQie fraterna . Si dubitas peccafic tuum fratrcm,atqucadeo
dubitas^n i te debeat illecorrigi^orrigere n 5 teneris.Ita Caram./ J
Tire/, mer. n. * 4 o».quia indubio innocens proximus efi przfumen-
dus; immdctiamli( addit hic Caramuel) probabiles rationes^tque
adeb gravcs,non tamen convincentes habeas, non teneris , quia fic te
exponeres periculo dandi medicinam fano. Hpc iile>melius dicere >

tum, nifi is fit hde dignus, vel nifi alia adfint adminicula, certitudi-
nem excufation is nonaffert,ut meritb putat Sanchez, Uh.\jn Dee a/.

r.io.«.44. .

De damno fecute ex mora deluteris. Vide Deiiter , mare fm .

Delitor mere fus . Debet Cajus ex comraflu centum Titio,qu ia Ca-
jus prarfixo termioca non reddidit, unde Titio damnum fecutum
eft, oportuit enim , ut proluoviflu pecuniam ad cambia acciperet
cum interdie decem V.G.aureorum.Quoniam autem efi probabilis
op\n\o&e\jMiO)de Jufiitiajom i.dife ts.frS 2. Cajum nifide

eo damno przmonitus fuerit 1 Titio idem delucroceflantejad il-
lud damnum relarciendum non obligiri \ quia fi admonitus fuiflet»
vel folviflet forufle,vel aliqua tandem ratione fibi coofuiuiflettquo-
niam, inquam hzc probabilis efi, iramb mihi certa fentcntia, quaeflio
fubnafc tur,fiCajusdubitet, an quando fuiflet admonitus verifol-
viflet illa centum , nec ne,&confeouentcr dubitat, anoccurriflet
damno fec u to i p fi Titio, quid tenend um,obl igabi t u r ne ad d iwa de-
cem rc(iitucnda?Refp.nonoblisan. Ratio efi ducenda ex prpdifl»;
ficut enim non debeo praefumeredeliffum de proximo , fic nec de
me, unde non debeo przfumcrc- me fuifle foluturum . Adde me el-
feinpoflcllionc mez innocentis- , cur ergo przvalcre debeat du-
bium dc iniquitatcflege de LugoAv^ir.ex cujus doarin» idem coa-
fanub». ***** , ^

Caput III. De Confcientia.

. Sed quid , fi certus fim me (quia paupertatis mcx&ti» eram qiiendosignemaccendifle.acitcraabeoignefegetemfuillccombu-
cwfciu») noiifuilfepforfajfoluturum: Reipand. tc in hoccifu ftum: feddubliu fum in ia his omnibus graviter pcccavtnm , ad
ex alio capite non obligo, nempi quia ex mora Theologici lucui- quidteneor? .

pabili, ideft ex mora admifla fine peccato mortali, qualis eft hzc _ Rerpoodco^O 1 hiUtt Sanflu*

Sanchcz, inftUtl.dtfp A yuum.y.\. cx parte, aliique ab eodem cita-
ti, quibus adde de Lugo texi*. d<fput*t. i %.fell .\ • "um. i 4 . Raiio eft ,
quia tuuc in prxdidis omnibus deberet obligari ad refti tutionem,

S do aftuiilct tua culpa refpeflivi gravis, ut di&um cti , at in
o nemo przfumcnduscft graviter peccafle, quia delicum nun- ‘

«itantia tempore , •» prmleeium cooceflum fuit , an ctiim 'c. , quam pr*l'uimiur^rgo pr«*alet libertas tu* innocenti?, C fis cer-
- * - - * % - -<* • r - r — J i tus te graviter peccatie/ed incertus an per tuatn attionem pcccami-

" * Danu

propter paupertatem, probabile efVnoa teneri quempiam ad refti
tutionem damni emergentis , vel lucri ccllantis . Ita de Logo, te .at.

inum.i 4.

1 Deam*. Si certus fis te privilegio gaudere Decima non fol-
vendi, anceps autem, an privilegium eximat i Decimis tua prfdia
privilegium cc ”

quzpoftcdacquifivifti , quid judicandum? Relpondeo, fiejufmodi tus te graviter pecatiejed incertus an iper tuam aOionanpei
privilegium lolimprar judicet ipft Pontifici qui privilegium concef- nofam influxum habucrisad przdifla damna , dui modo. V,
Ct, cui nimirum feli deberent folvi decimz, nifi privilegium tibi uumfecutum. _

conccffifTct , extenditur ad praedia acquirenda , quia tunc eft ample
privilegium interpretandum, ut mox dicam V. Privilegium. At fi

1 Detratlio. Placuit femper mihi rerum, £cqu$Qionura exa£U
diilin&io . Audi*amice ledor : Detrahit quis graviter de proximo ,

foeja£cat tertio.*' mt. EpifciwP»r<>cbo > &c. quibus dTflc dccimy dubiuns in ciufdem fana fit jsm proflituu , hoc eft , «u qus deli-
dcbebsutur^soncitenditurfluu suncex ibidem dicendis, finfliert flum fit |im publicum . peccat ne detraOor cumoocre rcfinutioms
interpretandum. Nota tamen exure privilegium aliquibus i Sum- famae? Rurlusquu,aui audit detradorcm,led illutn non excitat,
moPootificecoocdrum,utitlud extendatur ad praedia acquirenda, nec illi cooperatur, licitnon obligetur ad rcftitutioncm, peccat
etiamfi fit cum tertii praejudicio Lege decifioncs Rotcapud Paulum nihilominus, fi poteft detradori fine magno incommodo obfiflere ,
Rubeum at/. »o*.i.Venlm id cx Summi Pontificis & non obfiftit, juxta ea, quae lninuiiiotedeDfrrailienedicixn-

induIgentUfpccialieft,qui circa decimas, utpotcbonaEccIefiaftica, tur,dequo Azor. Molina, Leflius ,aliique ipud Bot\zcin.drrefluut.
jus plenum (olus habet, nos autem loquimur abftrahendo i fpcciali iugeuer.d.i.q^.p.u. peccabit nehic,quiaudit/ipan modo dubitet,
privilegio. - anfaroacius,dequoverfaturoblocutio,fitproftituta, «inuniver-

* Si certus fis,te eximii Decimis fol vendis, ambigas vcr^anpri- fum, fi uubitet an detrador ex aliquo undem capite poflit liciti
vilegium loquatur de prediis propriis, an etiam de condudis, idem detrahere? , . . r

cum eadem diftmdione propter pariutem rationis videtur elle fen- * Refpoo.haccduoeflcprorfusdiflincueftda. In priore enim calu

tiendum. peccatur cum onere rcilitucionis.lt a Malderus apud Dia*-. » wpur.z.

I Denuntiatio . Adeft lex , V
nunciando, dubius autem fum .
illud commifcrit : Secundd ccrtd fcio

fum an prorfus fit emendatus, obligor ...» ........ - T - — - r , , L .

fi cft emendatus. Sc crimen eft occultum, damnumque fi quod fuit, ea lardi propter pecca .indubttiiu,fivepro;>tcr publiciute dubiam,
reparatum eft, nec aliud ingruit, non obligare cjufmodi legemdo- At in calu pollcriore,» mia tona liat pro 1 pio det ratiore ; cum emm
cet alios ciunsCaflropal.a.i./r^. d. ^.punil. 4. nam. 7.cum Sane hez, nemo lit judicandus maius, nili ejus malitia clari cognofcatur , ego
Tolet. 5 ot. Navarr. cfimque fic fatis probabile, difputatione non debeo ejulmodidetradorem non judicare malum, lcuir» le agere,
indiget . fed debeo judicare eum pofle peccatum iJllud proximi patefacere ,

Relpondeo, ex principiis didis te non obligari in priori cafu , iplc ergo viderit an fimun proximi Izdac, ut certi in dubio lz-
quiapoflidet bona fama perfonardenunciandae, & de nemine prae* dit , ego l*dcrc ipfum detradorem non debeo * certo autem
lumitur delidum.nifi de eo confiet . I. mutito Jf. d*Dub$t . Inpofte- laederem, uin dubio illi obftarcm, illum enim cornperemdcadio-
riore cafu prima facie videris obligari, quia poifidetdelidumcert6 nedetrahendi peccaminola,quampcccaminofam eflemihi nondum
commiflum.quod i dubia emendatione non evincitur: vcriltn di- conilat •

flindiooe modo infinuata opus eft: Si enim agitur de crimine» cu-
jus infamia przceflcrit, ingruitque alicujus damnum, obligabe-
ris: iu bono proximi requirente: atfi peccatum fit occultum, &
fub nullius damni timore, non videris obligandus , quia peccato
exiftente occulto pofiidct bona famadenuociandi : quare videtur
harc praeferenda . Quando nam fit peccatum occultura ,dc quando
praefumatur quis emendatus, vide apud Caflrop.».£r tr.t.d* (k*rir*-
te % d.yp, 14.

* Facir item ad quarfiiosem hanc de dubio id,t^uod his verbis do-
cet idem Caftrop. d.pmmil. 14. mrn.l I . f mmmdo PrmUtiJm Im^mifitottt
tnondant ./tnundaticrttm fibi furi d* i>i,& m/iit doKfiii , mifjut to quod
tum mlii/vo fommumieti , koc imuifigidtttldo dt/iflit , f umtiiie/rt)

. Di/btm/atio . Profequenti potiffimum prima difficultate prar-
mittendum eft , difpenfandi poteftatem cficeamautboritatcnS , feu
jurifdidioncm |, quserdidet indifpcnfante. Difpcnfatio autem efl
ipfeaflus jurifdidionis, quoaliauid difpenfatur. Conveniunt er-
go feri recentiores, poteftatem difpenfandi efle per fe favorabilem,
adedque ampli interpretandam , ipfam vcr6 iifpenfationem efle
per leodiofam legibus, adedque, utpotiquz 4 jure exorbitet , efle
reftriiuendam . Dixi perfe, nam limitationes,quzhicadducuntur,
& proli xz funt,& uoftrz brevitati adverfancur ,nec nobis nunc nc-
ceilariz.

a Jam.fi certus fis,tc poteftatem habere difpifandi, dubius autem,
an aa aliquem cafumejuimodi poteflas extendatur , przl umendum

ttnjlam in editi n tomtineri , gumyue liti mandantur denuntiat» : Nam per fe eft pro CXtenfione . Ita Sanch.^ mattimj,l.d.\.u.}. aliique • 4 «-
fdukiui ei^npeaattmutefeiitfiMeentenia in editlii ,• ve/nem/ pateri/ deme iuti . Contri, Ii dubites , an ipfadifpenfatio,quz tibi concefla

" /•-/— c.*-i — —t j.n — l — fuit^d aliquid fe extendat nec ne t nequaquamfc extendere cenfeo.

I u Sanch .te .e , /.Merol I a,«.z .difp.^.c.b dui. 1 j.al i ique . Ratio eft,

J t uia ibi amplior, hic ftridlior interpretatio eft eligenda Hinc fi Pooti-
exdifpenfet alicui Votum Caftitatis,dubiumque emergat, an Ponti-
fex difpeofaverit totaliter, an foldm ad efiodum contrahendi matri-
monium, iudicand um erit folum ad effedum matrimonii , quia dif-
pcubtioftrt^c cft interpreunc’ a. Sed peragamus ad alias ditficulta-
tesde eadem materia difpcniationis.

\ Si dubites, an indigeas aliqua difpenfatione in Bigamia, ad
Sacerdotium aflumcndum; in impedimento dirimenti ad contra-
hendum matrimonium cum aliqua , & in fimilibus, potes tibi per-

shfque dutia tenfuket Conftffatium , vel virum dati um , neque bane
temmunu alienem intendunt l nqui/fi oret probitere t ut advertit Ioannet
Santbex in fcl- difput.i i . num.j7- *""* ArateIe,frBannt/ . Hxc Ca.
flropalaus .

1 Depostum , (j commodatum % jjr. probabilis jam eft fenten-
t ia , cum de Lugo rrafli citando , neminem obligari in foro confcien-
tiz ad reftituendumfive ex officio, fiveexcontrattu mediati, im-
nsediatdcx culpa,five fine fua culpa gravi Theologica ,ideft fine pec-
cato moruli . Quare fi depolitum, vel commodatum alicujus, quod
apud ce habes, pereat fine tua negligentia morali, ad illud reftituen-
dum non teneris. Pari modo fi fine gravi negligentia Medici, vel

Advocati pereat zgrocus, rclclicns caufacadat,Si ftneguvi cui- fuaderceahon indigere, &confequ-*nter pofle te Sacerdotium, i

S a Viatoris fequatur mors equi locati i fifiue gravi tuamcgligentia, matrimonium inire. quia poffidet tua libertas, dum interim, du«
um ignem ad tuum commodum incendis, forti fequacur incen- . bueftindigentiadifpcaiaiioajs,feudubiumeft impedimentum. Iu
dium legetis proximi, & ftmilia, ad nullam refti tutionem in foro Merolla, tem.i.di.rap.}xlut.i, earall.io. n.^.Siach.l-demarrim.d.
confrient iz teneris . Illud tamen perdiligenter hic notandum eft , 6. num iZ.

culpam illam, quae in una occafionc, feu contra&u , fcu officio levis 4 Unum nocat ex Sanchcz Merolla, /^r.riMri». Nam J icit non

eft oc venialis, pofle efle era vem in aliis ; v. grat* illaquz levis cui- rari indigentia difpenfationis, fcu impedimentum, primo at ne-
pa forti judicatur in officio Advocati, ubi agitur de bonis exter- flu, dubia appareant , nihiloniinus propter przfumptioncni du-
nis, non judicabitur levis, fed oppidb gravior in officio Medi- fiam ex communiter accidentibir , rc ipfa non funtdubia,fed cer-
ei, ubi agitur deviu. Et illaquz exigua eft io confervaodo depo- u, quare tuuc diligpntia , feu impedimentum, non verd libertas
fito, quod eft folum inutilitatem deponentis, non verA depolita- poflidebit ; Dubius «V.G- an emiferis femen intra vas lororis ejus,
rii , erit notabilis in Commodacarii , non vero commodantis , qux quam ducere inten 4 is,(quod eft necciiarium ad contrahendam af-
omnia fuse^c optime explicat Card.de Lugo 4. hnitatem dirimentem matrimonium )cfim tamen illam cognoveris

ujquead 9. valdd proximi ad diilum vas ( non illud valdi ) tunc enim verhex

1 Hispofitis. Certus fum. me habuifle depolitum, commoda- communiter contingentibus, certi przlumitur fiiifle intra, atque
cum , locatum rei alterius, < 3 c item hzc periiftc apud me. Certus adei certi aderit indigentia difpenfationis, feu impedimentum di- .
fum przterei me habere officium Medici , Advocati , Fabri , Scc. rlmens .

& item «grotum c vira fub mea cura migrafle, caufamamiftam f Si veri certus es te indigere difpenfatione, fed dubius an illam
efle ,zdificium corruifle. Certus infuper fum mc ad meos cibos co- obtinueris,pracvalet indigentia certa citra dubiam difpcnlationero .
Tamb.T. t. Do Dee. Prae, B 4 Ac

Explicationis Decalogi Lib. I.

At fi es certus de indigentia, fei» impedimento, & icem certus,qu6d
obtinueris difpenfatiooem/cdambigisandifpcnfatiofit valida, quia
dubitas num cauia in petitione difpenfationis tacita, velfals-6 ex-
preiu, fit finalis, hoc eft utfine illa adhuc fUifletcopceila: vel quia
dubites, anfupenor, qui eft incerttpdkfiiooefuperiqritatis in
aliquem, fit fuperior Jesiximns necne, valida ne erit judicanda
dilpenfimo? Refpondeo, aliqui ut Molina , Balduin. Soncinus,

quoscitat , & felitur McrolL/'*'*^** . . ,

aucumant^nvalidam rflecenfendam , atque adeb te inexemplismo- UicdL\ilu.HdejuJlii^raci.i^di/l,t.mum.t 1 1, quia nemo, ut dixi/u

mu tua unus nondum illa decem folvit, fle nunc ambigatur, an ad-
iit ejuimodi /ullus titulus damni, vel lucri , puto tibi abQinendum
abaccepuune illorum dcccm; Ratio eft . qau certum eft mutuata-
rium illa ooo debere, incertum an tibi debeantur , przvalet ergo ius
tuutuataru .

f Pari modo fi famulus fervi tia,ad qua non obi igabatur «Domino
exhibuit, iplojubctc Dominojdubiumaue nunc enai'catur,an grati*
id fecerit Famul us*m fpc rocrcedis^cleadumcrit fpc mercedis.

autumant»invaIidamnrecenfeiidam,atqueadeo te inexemplismo- uvet\.mU.Hde jupu .ttad .num.i x quia nemo, ut dixi duas

d6 allatis non polle licitead Sacerdotium alcendere, vel matrimo- operas pcrdcrc,leuprodi£erepr$iumeduseftDixi(Dominojubente)
nium contrahere; quia confiat de impedimento : at djlpcnfacioom- nam ii Dominus videat, led n6 jubeat, aliqui docent, ut Bardi dtton-
nibus peofatis dl inccru. Aliqui ut SantareHus, aliis citatis ,quem '•£.$. jx.refolutiopcra prpdi&am non proccdcrevquia potefl

r — *— r* y — »*—*«»••« »*««»»*•;>.• k * — i mentd tunc Dominus pmare^ratufiUi 1 ’ervitu fieri: At Vafqj>ar/.

*•*•«* }.<*/.». n.io. docet fuffiecre fi videat ; quia Dominus videtur
conientire io merccdcm dandam ad fervitium compeofandum,dum
non prohibet fibi lcrvmum exhibcri^cdum ex alia parte fcire debet
neminem lolere lervire alteri gratis . Si in hiscafibus certo famulus
voluit lervire gratis, non potell mutare deinde voluntatem, & velle
mercedes», quia jatn gratis dedit ea £er vitia : at ficcrt6 voluit lervire
propter rocrcedem,pocdl illam pctcrc/Sc accipere, fi Dominus vidit
lcrvjtia:nam,li non vidit^um poiuilU t nolle fibi aliud 1 er vitium ex-
hiberi i famulo , famulus non videtur habere juscontra Dominum :
Tamen adhuc probabile efi deberi fi inula merccdcm : iuDicaftil-
lus/<v. tu. ex Val juez, Lcilio, < 5 c Navarro; quia jam Domino utile
fuit illud lcrviqum, ( dc hoc enim agimu$;& illud ab aiiogratis
non habuiflet , ut luppono, ergo non deneganda merces famulo -
Solum igitur tunc deneganda criuquando -Dominus ab alio gratis il-
lud icrviuum habuit, ut a mediaum cfi luse,»* epuft.rh fatufJAt/f.
/.J.v.i*. ... • . . . : rv . t , i

Duhunftrprttuttt . Vldc judttimm ttn.tr artum , . k .u:u.'t ;

r £ Utmcfyma . si dubius fis^n elcemofy nam fi»b voto promiferis,
ad illam tenccis,quia pollcfiio eff pro terat li ccrtd pramiufti , dubius
autem an crogavcriSjCrogare debes, quia praevalet promifiio- Utrum
autem potiit colligi ex mira dicedis Verbo reflttutio ».i . non eile im-
probabile , deberi lotfim pro rata dubii, nieiapientiores decernant .
Aliqua luce pertinentia vide V. Yeiumd m.-j. \

a Illud procenotraditSich./.4.<«Dar^.f.».i7 : fi indubio^n vo-
tum eleemoty nae cmifeais , illam pauper i nihilominus erogas , non
erogaturus n Icivjflbjtc obliga tum non fuiue,non polle tc a manibus
pauperis illam amplius auferre; quu tunc legitima pofleflio eft pro
paupere: legitima inquam, quia cfi etiam probabilisupinioex tali
voto te fuifle obligatum: quare pauper liquens hanc probabilem opi*

c . ,, munem legitime poUidcc,* qua deturbari non potell. Sicut ( iMuif

:fie benignitate judicatur POtifex.nefcruputis omnia Icateanc, Sanchez; Ii quisrefiituat Petro V .G.pecuniamcrcdcnscontraCtam

fc recinert^nequit pecuuuradaum auferre . l»orrd quippe is legiti-
me poflideey dum innititur fu? probabili opinioni : ita in cafu no-

^Epubeja . Praemittendum eft primd,epichcjam, Quam,& emen-
dationem legis,& interpretationi latd didam tiKunduma-qunm,*
boofi appellamus.Ita Laym./.r .rr.q.r.i p. ». *. eft benigna interpreta-
tio, qua cafum aliquem particularem, ob aliquam circumflantiam,
feu necefliutem^iic & nunc occurrentem, in l^e uni verfa liter lata
„ non ellecomprehenfam,judicamus:lex ergo quia univerfalisefle fup-
ponitur, etiam hunc cafum per fe involvit, at propter circumfiaotif
t occurrentem prudenter judicatur illum cafum noluide, vel non po-

fcquitur Diana/^^.a. rtfo/Bi.4. ItemSalas,Bonacina apud Mcroi-
lam r 7 7. & Caramur!/}- T exifiimane

dtie prxfu mendam validam, quia lemper in re dubia eft judicandum
in favorem dtrtbui duom t ut

fcilicet adus potifis valear, quam pereat , & confequcuter non erit
incerta drlpenfati o,fed cerrd valida, valida, mauam , pnefumptiooe
Juris. Adde, dum ille Superior pollidee Jurifdidioucm^MHi efleabea
xepcllendumex fuperveniente dubio,q uo am bigi tur nonefle legiti-
mum. Utraque opinio faltcm propter autboritatcm extrinfecam
probabiJrseft.

6 Qud^Superiorcertusfit dccaufa difpenfandi, at incertus an
illa fitTuFficicns, poterit ne difpcolare r Quid lecundd, fi fit incertus
an aliqua caufa adiit/ Reip. in priore cafu polle d ilpenlarc , in pofte-
riorelicitd non pofte. ltaSanch.4i.i«Drr.r^4. nu.6. ibiqucplures .
Ratioprioriseli,quu nimis onerofum eflct,li Superior fufficientiam
expendere tam rigidd deberet . Ratio pofterioris eft , quia potcftas
difpenfandi, ut alibi dicemus, caulain neceflariam cxpoftulat, fi
ergo dubitetur an illa adfit, dubitabitur an adfit ipfa potcftas dif-
penfandi, atncmouti potell dubia potcftace difpenfandi ad cer t6
difpenfandum. Dixi (liciti) caufa enim inommbusfupcrioribus
requiritur ad licite difpenfandum, ac ad difpenfandum valide, non
in omnibus, ut infra cum dr jutam, difputabitur .

7 Sed quid fiet, fi proccftu temporis deprehendatur Superiorem
non fuifle legitimum, quia fcilicet, nec habuit verum titulum,
nec titulum coloratum cum errore populi , nec ialtem communem
ipium populi enrorem? Relpondco,li habuit aliquem ex ius, jam
legitima fuirdifpenfatiofic Ecclefiafuppleoce t at fi nullum habuif-
fe d. prehendatur, corruat difpeofacio necede eft Ita Sauchcz,
/4. in Dns/, r.4 4. m. 1 0. lejxuem Pontium, fic iterum fi eauu velit,
a legitimo Superiore poftulanda . Ratio eft clara, quia ilia prior
nulhommndluit

| Quid fi procedo temporii appareat caufam fuiirclinfufficien-
tem.vei poteftatem delecti nonle potuillc extendere ad hanedif-
penfitionemexpcdiendim.vel materiam , v. g. votum fuifle refer?*»
t u m.perlillit diipenlatto i Delegato ta< 3 a,ita SifKh.ibid.it. 1 1 .quia ex
EccIum 1

dare m p ^

bona nde,fi’difpeniat juxta doCirioam datam 6-

9 Uerfim fi detegatur talium fuifie exprefium,vcl verum fuifle ta-
citum in caufa finaii,vel caulam finalem, qua motus eft Superior aa
difpeuUndum nullo modo adfuiflt, corruet difpcnfatio, Cc iterum
erit petendw^uia tunc patebit non ad tuifle in Superiore volunt arem
difpenfandivuque ad ed apparet, ipfum dift*cnfatioiKnn noo dedi fle ■.

Ita docet Sane h.iM . Sed quarfo te,c ur hic ex benignitate Ecdefic nA
judicetur Superior volutflc dare pari modo diipcnlatiooCTiel , quj
bona fide licpet iit, ficu tdrdlumcll mu. prae. Leuor medowipr id ex-
pendat. Dixi ( botu fide ,1 nam fi mala fide petiit, id przlumi 000
pofle, c um dolus nemini pa troci nar i debeat, certum eft .

— t :k; innaverim, occurrenicm pruaciucr juaicaiur uium uium ..u.uiuc, tc, non po-

itm . a dubium lu, an ego librum V ‘ ^ , . utne fj’ c tuiile includere: nara fi ejufmodi catum legislator per aliqua verba

illum i meis manibus auferre: quia pr pofieflioflac excepillet,is non diceretur exceptus ex vi epichej?,fed ex villis ip-

non potes uium a meis mamous aurerre - f» . a a r

certd meum, & deinde dubitatur, an fit tuus, ergo pol

1 Si autem ctrtum f,t,tc mihi do ^ n . C ’

forsutrfn per donnionc untuiuro icicus. »" P« t™rrSu°c mo^

mra^ui» nemo prarlumitor re! fu» m „„ i.,_

acceptat, fit pai
lonsineleei

tuncenimreifd.
1 gratis data . Ita

nrarfumitur res non magni va-
j Navarr.'^^ 1 ' rmftr a t> $*/»*.

P’<* * .fcui, dubite.urquc^ea

pr/it«Ttloto”2<>n.nili.>n .nirao repctmdl^udic.ndum n.inK.

: ‘i!*!??: -T^r- dui>«“ r ,ucr,t fcter,Maier,Pra«r,
ve^quamodocuuque ^S.icn S :n.m tunc pnlumitut RM»
«twt c.!mins«tibu^pru-ft.ti fu.ni.nimo don.nd'. Nonnulii bnc ft-
cient« vldcV. S*l»'** ,"- 4 .

t Propter eandemrationem, fi ego tibi cctunihnutuemA ut red-
das mihi poft annum fimi lia centum, atque infupjr deccm^lubiumq;
fit,aohec«« cn1 dederisex libera donationeun rationemutui.judi-
candumeftA^ eci I itte ratione mutui;quiafcflictt nemo,utdiftfieft,
nifi coaiftus res fuas dare prt^fumendus efl:q ua re obliga ris illa decem
teftituerr. utpote accepu per ufuram fine /ullo titulo .

4 Quid;fi certum fit^iop fuifle ex libera donatione,fed dubitetur,
an ratione mu tui,an verh rationeinterefle damni emeigentis,vel lu-
cri celTancis?R elp.fi es bona fide in pofleftionc i)loru,ne angaris, prae-
valet enim pofleflio contra omnes rationes non convincentes’: at fi

fiiixdeu ei vi interpretationis proprii didae verboium legis. V-G. fit
lex hujulmodi : i" a na taretrii nntu/ d* rwiit estatmb Utb* . Si OCClirrat
adefle ncccftiutemfuccurrendi v.gr. tuo patri graviter extra urbem
aegrotant 1, ex yi Bpftchc^ diceris pofle exire . Aeli ea lex in huncaliG
modum fui^et hltar Nemt en Ut tu exeat , exceptu Me diti t, a hi/ fue ad
falutem istewu> t>rm infirma m um Mteffmu$fi\\\ proprif interpreta-
tionis verborum tegis exire poteris. > .. .. ■'

Ponimus autem exemplum in legibus humanis,nam in legibua na-
turalibus, veldivimsaliqui negant dari poflcepicheiam, quod difpur
tarenoftrum non eft. L^e Bardi detemf. d.6. r.J.5.6.^7. hasum-
tentiascxpende,.tcm. ^ .ri*p**fv ‘

2 Praemittendum feeond&, quando pr*di£h necclfitasdrec mo-
raliter cer ta, certum efle ut i nos pofleepicheia, quia prudenter judi-
camus illum cafum ea neceffitate urgente,» lc§e non indudi/k con-
fequcnterpofteffioncmeftc pro libertate . Idem die (quidquid alii
apud Rardi d, 6 .de e»mf.t.^.%.^. fentiant ) fi probabile fit, veram adefle
neccfluatem,quia pari modo tunc prudenter judicarnusAc.ItaMe-
rolla,f.xo d.+.c. Z.dub.^.num. 54. At (i dubium fit, an tanta fit necefli-
ta vi u id fac iend um ? Dico cum Caftrop t.x.tr.t.d.} A#qM*v. s .
efle ad Superiorem recu rrendu m , ut expl icet mentem fium,fi ad il-
lum recurrendi locus datur: quia quoties dubi um a d lesem ob-
fervandamenafeitur, obligamur veritatem inquirere, fi poilumus,
nt cxfupradiftis patet ; fed quid,G urget tempus exeeutionis ,adefl

. Q 'ne-

Caput III. De Confcientia.

nece(Titas,& ad fuperiorem non eft nifi difficilis rccurfus: enim verA
hic confiftit hujas cardo difficultatis.

3 Dicoex vi poileilionis debere legem fervar i S.Tho. Sot. Medin.
Vafq. uterque SancSuarapud Caflrop. /.r.w.^.ln ea V .G.lcgc abfolu-
ude noti exeundo ab urbe , fi dubitas, an pater infirmus extra urbem
degens indigeat tuo auxilio,non potes ab urbccxirc. Ratio eft, quia
icx eft in puileiiione, certa enim ell lex, quare non potelt ocgligi pro-
pter dubiam excufationem .

4 Dixi (ex vipoileffionis) nam ex alio capite poterit aliquando
praevalere dubia illa nrccfiitas , atque adeo in dubio locum elleepi-
che ja* : ita Syl vefter , Corduba , Hcnriquez, Salas, Md. eit.nmm.i. lic
enim eft dillinguendutn . Vel adimpletio legis cil moleila, Ac incom-
moda, vel non ita: fi prius, in pr«cdidlo dubio poteft lexnonobter-
vari ,quia prariumendum ex benignitate legislatoris eil, ut rebus in-
commodis, Acmoleilis, nolit iupditum obligare . quando panicu-
la ris cafus propter aliquam Prudentem circumlhntiara , k lege uni-
veriali eximi judicatur, ut icilicet lubditi non aggraventur k legibus
nifi fint omnino, Ac ulquequaque certi: fi pollcnus, lex fervari debet :
quia tunc ex una parte militat poflellio legis ,Ac ex alia nonadcllex-
cufatio, quae duc aturlcx prxfum puben i gmute legislator is. Cujus
autem ponderis debeat ede ejufmodi molctlia, non nifi i viro pru-
denti decerni poteft, f pedata necelfitatc a&ionis , gravitate legis ,
Acfimilibus.

5 QuzrcsprimA. An quando poffum tranfgredi legem ex vi epi-
chcjar, (eu ex praedidU legislatoris benignitate, debeam fub obliga-
tione tranfgredi , fi tranfgreffio contra aliquod aliud pnrccptum (it.

Extrema Unthe , Vide Verb. OUumfantlum .

V G in exemplo nuper allato, pofliimne liciti me conformem red-
dere legi prohibenti exitum ab urbe oon exeundo adauxilianduin
patri ;quamvis id praecepto chanutis adverfetur ?

Refpondcounivcrfalitcr nequaquam poflc^uarez lib. 6 . de hgibm
t*p . McrolJa d.e^.f.t{dub.\.u % \\ % quia regula generalis

eft, in concurfu duorum praeceptorum , debere fervari id , quod ur-
gentiuseft. Quoniam ergo incafupropofito magis urget praeceptum
charitatis erga patrem , auim ea lex , illud erit , non autem hsrc ob-
fervanda . Quzdam a lia de concurfu praeceptorum vide infra Verte
Lfgts .QuAdli necellius nullum praeceptum relpiccret , V. G.fi exi-
re mihi ab urbe per epichejxraconcederetur > ut mille aureos V . G.
lucrarer, certe enne licAt non obligarer, portem cum laudelegem
obfervare,& ficab urbe non egredi, quia nullum in mc urget prae-
ceptum dc lucro illo acquirendo , ut fuppono .

6 Pari modo poteft contingere tam laudabile cfte legi me confor-
mem reddere, ut etiam concurrente alio pr«rcepto,po(Iim hoc negli-
gere, Ac illam obfervare , atque adeA polii m licite fervore legem , Ac
epichejse renunciare . Sic (olent Do&ore* , Vafq .p.x.d.igtper totam.
Sane •" tcnful. /.r.Carthufiano concedere abllinentiam k carnibus in
ultima vita: ncceflitate propter laudabile exemplum fuum inftitudX
obfervandi, licet in ea nccellicace, vel per epichejam,vel per pruden-
tem fui voti,feu prccepci interpretationi, carnem vefei licitApoflir,

1 Eutbanfiia fufteptic. Diximus *»*/*A. detonem, e.t. § 7. five fis
certus de come(lione,Ac dubius an comcllio fuerit ance, vel poft me-
diam ooilem, five dubius an illa fuerit vcracomeftio.quamviscer-
Cns eam fuiife.p©ll nodem mediam, diximus, inquam , probabile die
tibi liccrc mane fac ra Euchariftia refici , nam propterei iterum haec
in prarfentu non lnot repetenda .

x Illud, quod ibi exciderat,hic addo. Sic Petrus, qui expergefaflus
iiomno de node bibat , nel ciens , ncc omnibus penfatis fcire potens,
q Ua hora biberit, poteri t ne mani liciti ad communionem accedere?
pofte videtur collicie* didis num. pr ut edent i. in hoc enim cafu dubi-
tatur , An potus fuerit ante , vel poft mediam nodem . Dico tamen
nonpoffe.

2 Ratioert,qnia in numprutedente . loquitur deeo, qui comedit
ex iftcns.Ar perlirtens in vigilia, hic autem cafus eft dc dormiente, qui
expergefadus bibit , quae duo lunt longAdiverlaj illeenitn perfiJlens
in vigilia, poteft luas diligentias ponere ad mquirendum,num ante,
num poteft mediam nodem comederit, & rc i pfa,nc temere legerat,
omnia cxpcndie,quibusexpcnfo,nihil certum contra fe invcnicns,ju .
dicat, & quafi fententiam fert pro libertate fuaait iilecxpergefadus
omnia expendere non poteft, diligent ias debitasexhibendo, cAm de
horis tianfadis in fnmnorfli judicare nequeat ; remanet igitur fine fa-
dis diligentiis, ergo remanet ini potens ad judicandum pro fua liber-
tate ;quAd fi fententiam proferret , temerA proferret . Prudenti au-
tem judicio nequaquam pafito ad licium communionem percipien-
dam a i. cedere une culpa non poteri t,quu eft certus fe comedi lle,co-
meftioncmqueefle impedimentum communioniMt judicare non po-
teft, an fua libertas praevaleat . Video hant rationem alicui non om-
nino forrA fatisfacere, VerAm in re morali fatis fuperque fit .

Fxrcmmunitalte . V ide Verb. Ceu fur a. VcrboXrjr/. Verb. Ptrtufifo

Chrifi.

1 Extcutcrftnttntid.Sk Principis Minifter incertus fit,an lentent ia
fit iniqua , poteft illam , immA debet regulariter excqui . Ita Oram.
fib.$. TktcJ. mcr. n. 14 1 t. Ratio eft, quia femper prsrfumendum(nili
luce meridiana clarior fit iniquitas , quse in Principe Chnftiano vix
unquam praefumetur)Prineipem moveri gravibus rationibus ad fen-
tentiam proferendam. Adde Miniftriefie obedi re, non verAdifputa-
re • Tunc ergo folAm Minifter ab exequendoabftincat , quaodo ma-
ni fcftA, Ac fine dubio conflat iniquius -

Exutu lui . Vide Struut .

1 Fr/lum. Si dubites^n hic fit dies feflivus, operibus fer vilibus va-
care potes^uia prz valet laborandi liberus.lta Suar, de tenfjl^ftli,
j.w.i^. contra BreflerumA^ 4. dtttuft.t.i. ««wt.6i.Contri, fi hodie
IitJcertAdies tellus, dubitcturautem,an propter aliquam neccllica»
tem laborare tibi concedatur, abftincndum ubi i fervi 1 ibus eft , quia

E oilidet obligatio , quar certa cil contra cxculationem inccrum lu
oc autem cafu polle k Superiore difpenfari, dicetur .

1 Fi/H tbitgniio tr^a pnrtntn . Si ccrtAfcis tuum V.G patremcfle
in extrema, v, 1 etiam in gravi neceftirate,non potes Rehgioncin in-
eredt,quuceru eft obligatio Patrem adjuvandi. Iu Oram. tib.
Tbeet mcr. num. 1 474. At fidubtededida Patris necelfitatc timeas ,
ncc.tUlis diligentiis, veritatem compcnrepofti', praevalet tua libcr-
us ,auar certa eft, cum incerta interim fit obligatio. Dixi dubie ,
nam u probabiliter opinaris tuoauxilio Patrem non indicere ,lequi
opinionem probabilem potes , illum fi vdis. deterendo . QuAd fi Re-
ligionem vovifti, debes in praedido dubio Religionem ingredi, quia
voti obligatio certa eft ,excufatio dubia , iu Ortropal.f«w.$.ff.

i.p. 7 .$.S.n. 6 .

Filiui Itgilimut . \J ide Lt^itimtu . \

1 Filiui . Natus fumi Matre, qu.Tftatim,mort uo ma-

rito Petro, nupfitOjo, em aurtmlutusfum nono monfei fecundi*
nuptiis cui u ' * um cenfendus tiliUs & hsrrcs ? Rc*f?ondco Caii, quia
in dubio major cil prarfum^tiopropollidentc matrimonium, nunc
autem poflutet Ojus . . ■ .. rr

x Qind, fi fum fimilis vultu ipfi defunao : Secundo , fi lum eidem
fimilisin moril)usTertiA,quid/i certum fit pofteriorem virum uxo-
rem alioqui callum non cognoville,mfi poft aliquot menlcsi nuptiii?
Relpondeo,iR hoc tertio cafu clara eft pratfumptio te efle filium dc-
fundli. In fccundo,fi maxima lic morum fimilitudo cftet magna item
prefumptio pro paternitate defundi: fed rarA contingit tanta, ut tol-
lat omnino dubium . In primo res manet item dubia, quu fimilitudo
pocuit evenire ex recenti memoria detundi , quare in utroque cal u
rcgulantcren»Caii filius reputandus .

E i /it QtUttlli ; V idr GtmtUt .

Filictum pt tuitum * Vi de Peculium fil- erunt .

1 Furtum ; Pxiuceps quidam cAmadvcrtiflet climfibi pretiofum
argenti vas fuiffc furreptum , conftaretque manitelldaimen non ab
aliis quim i famulis, qui tamen ad ar’, enti cuftodiam non teneban-
tur, juxucdnluetum alicubi morem , ubi uni untAm harccuradc-
mandari folet , Princeps inquam , quoniam qui eflet determinatus
furdeprehenderenon poterat, intendebat i linguis famulis partem
pro rara libi ellefol vendam: olfacerent, eam partem fibi dcconftv
tuto cifdcmfalariofefubdudurum minabatur; fcifcitatuseft nihi-
lominus i me, an id julleexcQu* valeret . Rei pondi afferendo verba
Jo. dc Lugo de Jufl. tem. I j/. 1 yfe&.i .n .x Si t/uii ( inquit ) inventa .
tur etttfutjj dubitet ur^ un cetifui/ft k Frtrc , ve/ k Pau/c t ne< pe/Jit thu
btum tUmd/uptecri , inujUutn erit utrumaut puntre .ttim tertum fit alte,
rum ex Mi tffe inuoetntem , atque adtk fi ut tr que puniatur , tertum eris
tumete nttm puniri : aude barbarum cmninc tnubtefmt , quedprin.

tepi quidam feciffe narratur % .qui tkm nefttr,t quit ex tribui famuli t
terta fuet frutiut ptetit fifiinut temedifirt , jufiit finitio fetari , ut
appareret iutufui flematbiretertrentur y prout in Jetundc apparuerunt ,
primui aurem innet em feli ut eft . Nenrnimfunt puniendi m notent ei .
ut in tot delinquent puniatur 1 ftdpot k t demit tettdut efi deltnqeeent , ««

inuoteut et puniantur jtixe ille nil divcrlum ego in cafu Principis

allato, Acc-

1 GabeUa. Subditus,qui omnibus expenfis dubitat, an Gabclla fit
iuftA impofita*tencturnc illam folvere? Tener» docent alii,utljef«
lius,Ac Maldcnts apud Caramuelem mox citandum, quia pofteffio ju-
ftitise pruri umenda cil pro Principe. N'ou teneri putant, V i llalobo^
Gdlropalaus, Aragonus , Molina, Fillucius , Sil vefter , aliique apud
Caramuelem mox citandum, quia poffeffioftarpm libertate fubdito-
rum , qui non funt obligandi fol vere , nifi certi fint de jufticia . Cara-
mucl,/«^ i.TbeeJjmcr.rt. 14A6. aflerit tributa five nova, five prifea non
poni leviter fed magna confideratione , ergodubia nequaquam erit
Tributi juftitiaded vel certa,vel probabilis Si certa, omninA debebi-
tur : Si probabilis non debebitur , quia probabilia neminem involun-
tarium cogunt ,nifi mea Republita » eftet lex acceptata, ut fubdirt
teneantur ad obediendum etiam in materia proba bili. Omnes hc tres
fcntentizfunt probabilcv, quia bonis fundamentis inuitunturTr Ta-
nuariusquidcm/»^.^. ji. citans Leffium, aliofque contra Suar, do-
cct,non «Aperi quempiam ad Gabellas^ion folumquando dubiA , feif
nec quando opinabiliter fol Am lunt juflz, cujus dodrinz fides fic
apud ejus Auflorcs.

t. Cfww/^.Nafcunturfimul duo filii, tx quibus quinam fit cenfen-
dus primogenitus,digno(cinequi(,cuiftam praedium, fcu majoratus
in dubioattribucodus ?

Rc-

jOO

2 6

Explicationis Decalogi Lib. L

Refpoodeo . Si alteri data Ct forti pofleflio, i* manutenendus, do- no eft, cuinam perfententiam favere oporteat; ctti igitur favebit ?
imx alter probet/e natum fuiffc prii» , Quia polleffio praevalet contra Refpoodeo/a veat Reo , hoc eft i mmuniuti Eeclefiac , Sk DD. mo*
omne* ratioaes non convincentes. Alft neuter poiiideat,Tiraq. d* citandi. RatweftjquuprrushiitEcclefiamfiiifle refugium Delin-

iur* p*i**oi f .i a. duodecim featentia* hac de quaeftrone, rccenftt .

Veriira tu Cc judicato, fi prardium dividi potdi,utnque dividatur,
finoapoffit, quale eft R renum, Caflrum. Majora tus *c. detur al-
tcri medium jeftiroationis pretii, alteri Majoratus ; cui autem Majo-
ratum, cui arfiimaticnem dari onortea t , expan fratrum concordia ,
vel (i didentiane, forte demum decernatur. Ratio horum eftahbi r«a-
fiaiin&a V & V. M**** % *.u fy 8. far p* eft

repetenda, quia nimirum nemo eft privandus jure,quod habet J rftm
ergo hi fratre» firaul fumpti jus certum habeant ad Regnum , fed fe-
paratim fumpti ,fub dubio , ne alterutri injuria fiat , di vifione anfi-
puata eos uti debere, i pfa ratio diflat.

a ScioMeroIlam r.j. dfi.il- d.ip.n.% 8i.ex eodem Tiraquello vi-
dere velle admittendum quidem i effe utrumque fratrem, led iu rc*
componenda , quando eftindmfibilii, V G. quando eft Regnum , ut
vel ambo infolidum regnent, vel uno anno regnet urms,alter, altero .
Verilm id oonarridei.debet enim compofitio fieri meliori modo,quo
Reipubliear minus nocearur, at grave periculum multorum incon-
venienti nm Regnum fubiretex duobus fi mul renantibus , vel e*
•noua regnantium mutatione: fati us ergo erit id facere, quod nos
innuimus, & innuit ipfemetTiraquellus , dum concedit pofle h<x
patres rem forti commi t te re,fed non invitos jtiffmh tn tran-

ffftun peffit) & * l^uedptritulum . Haec ille .

Hrff^f/.Dubiu* fuman in hsrefim confctiferim,poflbm ne abfolvi
per Ordinarium fimplicemque Coaletlirium ? Rdpondeo poflum ,
ttt patet ex i)S quse diti V. Ca/ir/, & Ctnfur * rtfirvst* .
j} f , dubk externa , V ide mira /**.». r. i . $.8. *.g.

Hmuticui . Si favifti haeretico, illum domi recipiens ,fcd dubium
efl^utrum receperis ut amicum/eu conlan&ui neum^n ut hereticum»
ceufenduses recepifle ut amkumlu Bonae difp. i. dtttmfmtii tnpar-
ip.i.mfi. Ratio eft duplex , tum quia ex communiter contin-
gentibus prsrfumitur pro affeuione , vel inclinatione naturali , tum
quia quilibet prarfumitur bonus, feu quantd mimis |M>teft,malus .

r RorsC*m*tt*. Si Sacerdos, qui jam ccrtd tenetur ad horas, du-
bius fit^n eas recitaveri t»adhuc recitare tenetur, quia poflidet obii •
e»tio recitandi . Atfidubitetan teneatur ad illas, ut accidit in ha-
bente beneficium tenue, de quo dubitatur an ad illa* teneatur» dixi
Cupra. V. BMtfiimims , m.%.

De eo, qui recitavit Officium , fed dubitat>‘an omiferit aliquem
Pfalmum, Vide infra i. *-9.

a Quid, fi dabium non recitandi emergat ex dubia infirmitate Sa-
cerdotis? ,

Refpoodeo , Suar.**.* di i ait tunc Sacerdotem

obligari ad recitandum i quia obligatio recitandi eft certa , dubia au-
eem efl excufatio, dubitatur enim ,anea recitatio damnumlaiuti*.
grave fit allatura, folilm igitur tunc erit eaufa difpenfationis^soo ve-
fbabfoJuta exculatio.At Caftropalaus t» %J t-p.6fi.\<y I^.Caram.

* fll D nui, iret

nec pofle , quia non p

citanoi . acatio cw , quu prius mu c^cicimhj iuiuc rriugium uenn-
quentium,* poftei exceptio i Gregorio fa&a, poflidet ergo jus refu-
gii pro Reo, quod fuperari non debet ii fu perveniente incert it udi ne
exceptionis, immfi ut Judex Ecclefttfticus ejufmodi Reum faecula ri
potcftau tradat, requiri puto probationem concludentem, iu Bonae.
Farinae- ali ique,quos ciutXequiturque Diana/J. j. tr i . rtfal . a 8. quia
ex una parce Reus poflidet jus refugii , ut di&um eft , Sc ex alia adeft
lex , femper favendum cfle Reo : que duo non potiunt didi , otfi per
vehementem probationem .

1 ImptditMHtum mairunenii . Vide V- Mairimemimm^ Sc V. Dtf-
pem/siip.

hutflmt. Quando eft dobium,num uterque feminaverit» an fit
cafttirefervacu*. Vide infra Od.-j.esp.^. fa.mtm.f* ubi loquor de
inceftu. *

i Irrtgm/ariiMt . In fa&o Homi c i d i i i njufti , q tundo fcilicet ambi-
gis, an de illud injuftd commiferis, debes te eerere in utro-
que foro pro Irregulari, quia ob reverentiam rerum (aerarum, de-
crevit PontUtCXf.adsiti/uiiismft.jSgmijStari^fppttitieidiRimif. in
dubio fadi ( non jam) de homicidio , dcbpre eligi tutiorem par-
tem: at nomine homicidii, non intelligiqijfoccifiojufta, Unde nec
occifio dubia in bello jufto, vel in condemnatione jufta, nec dubia
imitilatto etiam injufta,( quia mutilatio homicidium non efU irre-
gularitatem parient , tunc enim valetregula allata Verbo, Cutfur^
pasnas non incurri , nift ex deli&o certo : lege Suar. d$ ttnf. d.^.ftti.

x Quoniam autem homidiium debet cfle certo fccutura, ut irre-
gularitas incurratur , puto, dubitantem an factus fuerit animatus, in
cujus abortum fuo quis confilio , vel opera cooperatus fuit , non de-
bere fecenfcre Irregularem, iu Prsrpolitus, aliiqueaoud Bardi**
tmf.d 6. ra^. 7 .§. 4 .quia cilm non conflet de corpore deliCli,hoc eft, de
fictu tnlmatooccilo^omicidiutn de quo loquitur Canon ,oon pr*-
fumitur adefle Contra verbfieonftet factum animatum tuifle, ut u
mafculmus poft quadraginta dies,foemininus poft f«agiiita,veloao- *

ginta,fuifletoppreflus,(& indubio quideithfoemioinus erit judican-
dus , ut minus aggravetur delinquens ) fi conflet inquam fuifle ani-
matum ,fed dubitetur, An ex tuo confilio,vel opem ejus monlecu-
ta fuerit, Irregularis erii : idemque eritX confletdsomicidium
i Petro , V. G. fuifle commiflum , fed dubites an ex tua cooperatione
feu confilio . Ratio eft mihi manifefla , quia hi cafus clare compre-
henduntur in fupradiQis canonibus . „ , . .

Dixi in proxima parenthefi (feemincu* eft judicandus J Veram
NaWosFW.atAtfrr«/Filliucius** aliique non pauci puttnr,

in dubio factum ceofendum efle mafculinum, & ita fervan m lacre
Paenitentiaria.Nihilomiuiisefle^uoad forum internum cenicndu*
faemioeum, adhuc mihi improbabile non eft,dum loquimu rdeme -
gularitace; oam ceeterdm Pcenitemiaria tur ion, «certe probabili
fentemise coMmriaafe conformat . Id autem hac rationesmtercce-
teras probare podent «Primi, quu,«t inouimm,mmus gravari aeoet
delinquens, & in dubio ferope r eft Avendom Reo. Sand Caftropalau*
t*m. I y.t- d, /*> a.Sr. m.z. $£?*»> (ait) *»• pMw
j0 mm m Qu His dtfat ypto au* tfi , & r*tt«d**J*pr*~

Jtlaimmrisumtttn, Die,tu, & excludenda prziumptiom»*

< <T *.A — . -i ..-. * . nuta priu<rllf<ctumrflcjqani-

clirioftendas, illud habe-
prse valet pofleflio prioris

ruioicimu» cccieuam nw _ .-i-V—ofononciaboraehoeilla :quia prtevaiet poociuopriont

. poteft pwccipere contrapracccptum Dreal S A atus XertMV,fipercutiasquempiam,deqi»odubkatur^nfitCIeri-

quartum, de non ex ponendo fe per iculooccafumiS' Quonamo^ ' Clericus eft reputand db , quis priu^eft hominem eflenoo

PO&mo.qmm bibet homo Motc.ponr.di ! *” • *■-«

ornenofle S.W

dubium autem t»» C®uttl,i)Bn potes

«auch /.*.t perceptum p.o

«'toMli pro recipienda Cicr. Eucbarift.a .Vi-

i <, *3 abftioeutia carnis tuse faluti noritura
Si aufoteM_ j, cre - comedere, docet Caramucl Ul.\.Tinot.trot.

tt ^ ^ vcA ° h ‘" ■

f^rar.i Virum v Vitam i
jaii ■■esser" V. Vittm.

... vi r L£arvm Grcgorius XI V- per Rullam communem
I «tego certnm habeo , Ice Tancredum di HfBg. to.x , l+d.t. contra
alkiuos,} tuti orbi, aliquot calus excipit, pro quibus Ecclcfwr re*
jugium non patet. Accidit autem faprflink, ut Judices fseula-
xes, &Ecclefiaft ici contendant, num Reus in Ecclcfiam receptus
immunitate gaudeat, nec ne? Judex ergo EcclrtiaAicus , ad quem
id decetucre pertinet , cura claris argumentis careat , anceps omni-

Ciericom, quim Clericum , defimilia multa haflenus habuflli &

pautapoft h?bebi#. Cur igitur non idem incafu noftro?

Olim fic item argumentabar . Ex freouentiori eventu eft in re du-
bia judicandum : at frequentius eft, 'iu6d freminanafcantur,quJoi
mares; ereo Acc.Sic,inquam,olim:fed numeratis deinde innati bus»
qui nati per aliquot annos funt in hac Parochia fita in Cathedrali Ec-
clefia hic Panormi , in qua habitant frri duodecim millia Capitum,-
hoc argumento amplifisnon fum ufos; NamcftmcxlibrisBiaptjxa*
tonimaroediligentervifi* colleviflem numerum marium , & fa-
mi narum , qui in toto decurfu trium annorum facro Fonte lavati
funt, inveni , qumdreimamp)iflsffiifteM*r«,qahm fremui as, qui
parvus exceflus certum parere prarfumptionetn n on po tcft, quapo-
tifis judicemus, mafculinum effc fictum, quim teemiouium, vel

Et uf obiter mireris Divinam Provideotiamfluarei una parte fa-
cit, ut vincat vis natur* ad perfeflum femper intendens, plores ma-
res procreando,* ex aliafrrt aequales producat mares , fremmafque
adfoboletn propagandam.lcgitimonon cum multis,iedcumfingul;s
uxoribus contradJomatrimonio^it id,ioquam^)biter mireris,eosdi-

ftinQim,*annuatim i me numeratos hir lege. ^

Anno Domini 1 649. ii primo Sept. ufque ad pnmum Septembri*
confequentis nati funt.

Mares — -*ff. fremlnsr— iyv _ „

Anno rdji.a primo Septemb ufiue ad primum Sept-lequentis.

Mare- » 86 . fremin* 7*9*- r

Anno t * * a.i primo Septemu u fque ad prim 1 m Sept.lcquen tis .

Mares 183. famio*— 160. ^ ^

Caput III. De Conlcientia. 27

5 Illud opere pretium erit hic adne&ere . Cura Epifcopus pofiic
«x CoDcilioTridentiro/#*4. itttfotmst, tap.6. abfolvercab irre-
guUritateiiKurfa propter homicidium occultura cafuale, non au-
tem propter volununum,fi omnibus penfatis, non appareat , an
tuum homicidium luerit voluntarium, an cafuale, poterit ne tecura
ille difpenfare ? Refpoadcocum Fagundez *n Dte. in ^.prartpt. Ub. j.
tsp. 9. num.fs. polle; quia, ut modo innui , feroper praefumi debet
id, quod minus peccatum dl, quare in cafudi&o prartumatur homi-
cidium cafuale.

4 Harc de irregularitate ex homicidio injuflo,aam in aliis quibuf-
cumquc irregularitatibus in dubio , non es cenfcndus irregularis , ut
citato Verbo Ct»fura % pro omnibus cenfuris, probabiliter dixi .

1 Judtx. Si omnibus expenfis lis civilis fit dubia ( neutroex liti-
gant ibus poffidente, nam alterutro poilidente, lis non erit dubia, fed
probabilis proipfopofl'eflore,utfupra$ bn.t. vidimus, quem lo-
cum omnind recole) filis inquam civilis fit dubia, Judex non po-
teft , nifi rem dividere : idque propter officium Judicis , ut ibidem
latd dift um eft : In lite, fcu caufa criminali Reus erit liberandus, ut
ex ibid.num. io. diflis colligi potefl.

1 Judi(iumtrmrrd'ium . Id tunc eft, quando fine fufficicnt i fun-
damento aliquid parvum de proximo judicatur .Judicatur autein ,
vel per lufpicionenu vel per opinionem, vel per aflenfum firmum, vel
denique per fufpenfionem ab his,quf proprii dicitur Dubium.quan-
dofcihcet, vel dubitat quis negative de bonitate proximi fufpen-
dendo judicium, nihil in utramque partem judicando, vel quando
dubitat pofitivi, ideA quafiper reflexionem , fic dicit intra fe ,
j/igo dul ,t art dt bomixit i/iivj . Sufpicio, < 3 c Dubium ex levibus co-
niedur is oriri folent : Opinio ex probabilibus rationibus, quae non
excludunt formidinem live implicitam, fiveexplicitam oppofitiral-
lenfus firmus ex rationibus rooraliter faltem certis. Quoniam ergo
conveniunt ferm£ Dodoresapuri de Lugo dejuflii.ttm.i V.14 .ft£\.i.
mmn.11. aflcnlum 1 firmum, dc deliberatum de malo proximi gravi ,
efle mortale, fi eliciatur fine fufficicnt i fundamento, quia fic gravi-
ter lardi tur proximi fama : Sufpicioncm autem, Opinionem, dc Du-
bium negativum modo explicato faltem eft probabile efle venialia ,
iu Faber, Layman, Cajetan. Navarr- aliiquc, quos citat ,fequiturquc
Diana,^r.}./r.jjw,/c///.r//#4jf. etiam fi fmt fine lufficienti funda-
mentode peccato grav illimo, & contra graviffimam perfonam , cu-
jus rei rationem num. ftqutnti proferemus, idcd remanet hic pro-
prio io loco queftiode dubio poGtivo, An fcilicet peccet moraliter,
qui pofitivdcligicdubitarede bonitate adionis proximi fine funda -
rnentofuracicnti, nam fi fit cx indiciis lufficienti bus, temerarius non
eflet, fed prudens alienius .

» Dico non efle nifi veniale, neque cx hoc capi te illud di£um
apud S. Thom.l.Z.f .So.art.x. Dubi* Junt in m*l ortm fatttm inttrprt-
tsnd* > lub alia culpa perfeobligare, qulmfub veniali .Ita Faber
Layman, aliique apud Dianam citatum. Ratio efl uni verfalis pro
omnibus judiciis prardiftis, quae concipiuntur fine firmitate . Nam
Sufpicio, Opinio, Dubitatio etiam pofitlva funtin genere judicii
aflus imperfefti , atque adcA non fune plene temerarii, neque nccef-
1'arioconjundi cum contemptu faltem gravi proximi , utrelte ha-
bet S Thom. §j*bd/ib.i%dfi .45. Et ratio ulterior efl ; quia ubi non
eft perfcdla certitudo, non efi pcrfedla temeritas , dc qui aflualiter ,
vel virtualiter habet formidinem oppofiti, paratus aflenfum illum
contra proximum facile deponere, proximum graviter non l*dic ,
ergo fic ut c cetera peccata contra juftitiam non (unt,oili venialia ex
parvitate materiae* ita & h^c. Non nego efle interdum mortalia, fi
ex odio mortali vellet quis ita dubitare, fufpicari, opinari, vel fi quis
grave quid ad extra operatur contra proximum motus exiliis infir-
mis judiciis, fed hoc non efl nifi aliunde ,dc per accidens.

3 Aliqui peccari mortaliter putant abeojquideliberat£fufpica-
tur, vel dubitat pofitiv^, velopinaturdeperfona honcftadc proba ,
aliquid enorme fine proportionato fundamento, ut fi quis de gravi
Prselato haereiim vel incertum cum matre fufpicetur , occ. quia tan-
tar perfonae ( ajunt )fit hoc modo gravis injuria . Iu De Lugo btjrit.
0.1 9. Sed non approborum enim hi a dius fmt etiam hic in genere fuo
levis, leviseritdt culpa. ItaNavarr. & Cajet, quos citat lequitur-
que Laym. bb.\ftfl.ytt. \.p.\.<*p.x.num.(,.

4 Dices, potifis eligeret quis amittere decem aureos, V.G.aulm
fuum bonum nomen , etiam per leviftimam fufpicionem , vel du-
bitat ionem apud unum : ergo fi amittere decem aureos res efl gravis,
erit id, de quo loquimur • Confirmatur prim^qoia vere efl maius bo-
num altiofifque ordinis fama , quim pecunia :crgoetiam Icviffi-
ma ejus ja&ura eft gravior quim ja&ura pecuniae. Confirmatur fe-
cundi, quia fi amicus nofceret meam fufpiciniiem contra ipfum,
averteretur k mea amicitia : lignum ergo efi i fufpicionc graviter
amicum lardi.

j Relpondco- Quandoquidem fufliicio, dcquarlibct dubitatio
efl ex leve malum, nullumquc efferum graviter malum pofl fe
trahit, ut fupponimus , nec ex odio procedit , nemo prudenter eli-
geret amittere potifis decem aureos , qulm illa pati : quia cftm pro-
cedat ex hnmana fragilitate , qua carere non valemus, juxta il-
lud Sanfli Auguftim: f u/puiant/ vitat* n»n p*ff, t mut , non debet
judicari prudenter afferre lxfionem notabilem. Ad confirmatio-
nem primam Refpoodeo, famam efle altioris ordinis, fed in fuo or-
dine pofle interdun 1 efle levem , atque adeoejus ablationem efle ve-

nialem : non enim valet illatio, faltem femper, ab unoordine ai
alium ifccuslxderc tantillum in honore prr levem injuriam cITet
morule, quia ex fe honor efl nobilioris ordinis, quim fini bona tem-
poralia : luetiam leviftim£ Deum offendere, eflet morule, quia ex
lecjufmodioffcnfiourdmiscflaltioris. Ad confirmationem fecun-
dam dico irrationabil iter illum amicum fore avertendum ab amici-
tia, cum omnes parati efle in hac valle noftrsc fragilitatis debeamus
ad hujus generis fufpicioncs tolerandas ,qusr non coniurgant cx ma-
loodio.nec graveextremum damnum inferant, qu*iue frequenter
cx amore nafcuntur, cfimdc maxime amicis male lubindd fufpice-
mur ,quia mala m illis eile nollemus .

6 Ex his obiter vides quim rarrt judicia , quae vulg6 temera-
ria appellantur , fmt peccata gravia , fune cmm fere leves af-
fenfus, vel Izpiflime judicia prudenter ex proportionis indictis
eliciu, nec procedunt, ut dittum efl , ex odio , nec damnum
externum pari unt. __

1 Junfdiiito . Si fis in poiT-fTione jurudiitionis alicujus , cc
fuperveniat dubium, an illa fu legitima, perge potrb in ea exer-
cenda, quia pollelliotib» favet, donec per diligentias (quas facere
omnind debes, fi dubium oriatur ex gravi fundamento, juxu dicenda
in fimili infra Vitbo Ht/htuti* J donec inquam clara ut ratio contra
te . A t fi nondum cs in pofleflionc, eam exercere non vales, quu tunc
per dubiam poteflatetn certos adus juxifdiflionis facere tentares ■
quod non licet.

a Si tibi lex, vel Princeps concedat jurifdithonem, nec cx verbis,
vel fubjc&a materia poffit cognofci, det ne ordinariam an extraordi-
nariam,feu delegatam, det ne privativi , an cumulat 1 vd , & alia ejul-
modi quam plura, ciiin pertineant fere ad forumexternumdegeapud
Doflorcspiflim,Mcnoch.*^/i,fi^r./!La- Meroll. r.?V.7.r.a. bn.
30. aliiquc apud ipfos citati, apud quos apud Bardi d»tt*f,d&. e.i.%.

1 j. etiam habebis, num Jubens junfdift ionem ordinariam , deitem
delegatam, judicetur agere cx hac, an ex illa .

1 ' Jurifdiilidntttx mp-tc . Si oriatur dubium. An Summi Pontifi-
cis privilegia eximant in aliquo cafu Religiofum 1 Jurifdidlione
Epicopi, ad quem pertinet dubium folvere? Refpondeo certii non
adEpifcopum, tum quia ita explicuerunt Summi Pontifices, tum
quia congruum fuit non conftitucre Epifcopum in caula propria
Judicem ita Sanch. inc*nfJib.6.r,\ , j»t-i *» m \A- lege item Lczxa-
nam, v.Privilfgwm , Tamburinum dt jnrt Abbatum d. itf. q .6. /#«. 1 .
Pertinet igitur ad ipfum Summum Pontificem, 6c eul i pfe delega-
verit, ut aliquibus Rclraioforum Generalibus dclcgafle contepdit
Lezzaiu ibid. nam, utr&m evincat, ignoro.

1 Ltgatum . Teftator hic Panormi legavit Titio pauperi menfu-
nm frumenti ; quoniam ver6 hac Civitate ului efl menfura
magna, & parva, dubitatur, fub qua fit Titio frumentum con-
fignandum .

Hyc difficultas petit altiorem illam qusflionem , An legata Ari-
de fint inierprcianda, ut fcilicet quanto minus fieri potefl , fervata
proprietate verborum , noceant harredi , an verblai^ii, ut quanti
neripoflit, faveant legatario. Si prifis: parva erit Titio menfura
danda, fi pollerttL , magna. Tres funi lententisr, omnes, fateor,
probabiles ; Pruna docet., omnia legata ftridam habere interpreta-
tionem, quia funt odiofa, cum in damnum hirredis cedant, iu
Molina dtjufi .tem. t ,d. 1 98. v»n». 1 q. Trullench. in dte./ib.j. eap.xi.
d.n. ****.+. Alciat etnf.A^.ntitn.x^ aliiqueab hiscitati,dc apud Me-
rollam loco mox citando. Secunda, omni, habere largam, quia
funt favorabilia, cum in favorem legatarii cedant . Ita Merolla ttm.
3 d.6.fap 6.dmb i.tortil.i.num xdi. Tertia, legata pia large, non ftri-
d i, efle interpretanda : quia funt in favorem animae Tcflatoris, cui
voluiflefavcrcquautomigispoteftpra-fumitur fidelis teftator ; id

3 uod nonadell in legati^ noa piis. Iu Bardi d^.dteomf.tap, 10. §.n.
»um. 6. aliiquc ibid.cit.

a Mihi videtur probabilior prima fententia, juxta quam aliquid
innui per alum occaftonem«»q»»/r dtSa ram. Mijf /ib+rap. r.f.|.
num. 81. Ratioefl, quia in dubio melior efl conditio ejus^jui prior
eft in aliquo jure, & veluti illud jus poflidet : cilm igitur cer-
tus fit harres de jure, quod ipfe habet ad hereditatem , quod
eftpriils, quim fit jus legatarii, ( quia Jus legati fupponit confti-
tutionem heredis, noncontri ) fit autem incertus de jure, quod
habet legatarius , contra hereditatem , przvalebit jus certum
heredis , ut quantum potefl de poHeflione noo deturbetur .
Nec in legatis piis agnofeo differentiam, cAm certum enim fit,
Teftatorem heredi , & non legatario quantumvis pio , maxi-
mi gratificari voluifle . femper heredis certitudo contra du-
bium legatarium prevalebit .

Illud hic prrmaximd efl advertendum, Heredem non pofic quod
minus efl legatario tribuere, fi ex ufu loquendi, vel ex conjeAu*
g \\( de quibus plura habes apud Manticam ^dtctnjtil. mhim. tclunt.
& Menoch dtpr*f. ) colligatur Teftator velle, quod majus eft, relin-
quere ; V.G fi in tua Civitate ufualis communis menfura tritica
efl masna , quis dubitet hanc magnam Iq^ttario deberi f fi Cali-
cem Teftator Ecclefiae relinquat , quis ambigat , non deberi ameum

2*8 Explicationis Decalogi Lib. I.

( fedverb neeaureum)deberiiutemirgenteum,faltem quoad cup- de<]U0Siur> ^7^» ^ .1 j.t f .*• I J. Dum^.i f */Wjo.(i 7
p 4 m Cacto cultui aptum? Hoc ipfum erit repetendum infra V. V*t*m p*r.4.tr*it.ijtf*J, j 8 non teneris ad illam . Ratio eft.quia tunc pof-

num.n.(y 18.

J ; Hispofitis, Refpoodeo ad difficultatem propoGtam *. 1. Har-
em debere Titiomenfuram frumenti parvam, ex duplici capite,

Primd, quia hic Panormi,ubi fida efl difpofitio, parva menfura in

ttfu communi eft , cilm agitur de menfurando frumento , non ver6
major. Setundd,quiainmea fententia de legato Arida eft facienda

fidet libertas, quse dm fit ceita, noo potefi ligari lege incertaflualis
ell quaelibet ex przdidii, fi attenti coniideretur .

x Contra fi certus fis de lege impnfiu, dubites autem as fuerit ab-
rogau,velanrationealicups necdlitatis , vel circunrtantiz fis ad
illam obligatuside quo Thom.Saneb. •• D#c. JiJ.t.r.to.mr.xq. Joann.
Sanch. ^i.ww^.fVMiw.reoem illi parere . Ratioeft,quia tunc lex
pofiidet . Hic tamen recole, quz dlda funt de Epicheja fupra V. Epi-
fkfjd. Hinc, fi dubites, num Uta fit, vel promulgata lex, quod ho-

J 1 - i 1*. J:— • Km.tr. a:

die Gtdfesfeflus.velquodfitdie* jejunii , non teneris Miflam audi*
re, vel jejunare : at fi dubites , an lex certo lata , ve! promirlpa de

interpretatio. ^ _

4 Si Harres certus fit adeffe legatum pro Titio V.G.inTeftametv-
to,in quo ipfe hzres dl conftitucus.inccrtus,an illud folutmn Titio

fuerit, debet folvere, quia pofiidet certitudo legati. Contri , fi eft re,vei jejunae :« . - . r

incertusun legatum adiit, quamvis iit certus non folvifle^nihil debet, hodierno fello, vel jejunio, ablata fuerit, vel abrogata, tenens, quia
quia pofiidet libertas hzredis , neque enim folvere certum quis hoc pofiidet lex, ibi libertas.

obligatur, propter obligationem incertam. 3 R ursiis, fi dubites num fubmortali^n veniali, vel num fubpec-

j Incidit hic a'ia difficultas. Tefiator legat Titio centum^d effis- cato, an fub confilio lex feratur, de qua re lege Tho. Sanch. ** Dtrs/.
flum aliquem determinatura, V.G ad domum pauperum conitruen- potes judicare ferri fub confilio. vel foh veniali : Ra-

dam,vei ad Miflas celebrandas . Harres ergo fol vi t przdida centum tio efl, non abfimili$,quia libertas quanto minus potefi efl,grmnda,
Titio,fed nuncdubitat,immdcertbfcit , domum non fuifleconftru- nifi confiet de contrario. Sic uterque Sanch. iM.
dain^ro Midas foii'e celebratas, obligabitur' ne Haeres iterum fol- 4 Similiter in concurfu duorum praeceptorum, quorum alterum
vere ? Refpoodeo : Ut proponitur cafus, non obligabitur, quia haeres efl dubium, alterum certum^ertum efi cum Caftrop.«*V^.* **"* J*
voluntatem Teftatoris^jam efi exe^uutus dando centum Titio :cae- obfervandum, quia certum pofiidet ex meliore conditione. Sicfer-

us,fi fida diligentia fit dubius, an hodie dies fefiivus celebretur t

rft cxeqi

tenlro fi Titiuj iniqui fcgefijt, ipfius culpa efi, non hzredis
6 Dixi (ut proponitur cafus) nam fi exeeutitmem zdificii , vel
altcriusoperis hzredi Tefiator impofuiflct,aliaeflet ratio, ut ex fc
patet i nec tamen condemnarem Haeredem non Sacerdotem, fi pecu-
niam folviflet Sacerdoti non manifefte malo ad celebrandas Miflas,
fi coroperiretuf deinde hunc Sacerdotem Miflas non celebrafle, non

condemnarem inquam ad iterum folvcndum, auia quoad Miflas non
potuit hzredem non Sacerdotem Tefiator obligare ad aliud, nifi
ad dandam fideliter pecuniam, quod jam harres fecit . Si quid fimi-

le eveniat, idem decernito. Qupad«difidum,velfimile, quando-
oaidemexeeutionero haeredi tefiator commifit, ipfe hzres exeaui
uebet, fecus efi obligandus, vel non obligandus juxta gravem, vel le-
vem culpam, qua aliis illud commifit, quz efi dodrina communis in
fimilibus commifiionibusfufceptis .

7 Denique Dodores citati i Bardi fmpittat.

jttfiim multa quzrunt delegatis. Primb, Anlegatum, leti difpo-
tio his, vel illis verbis explicata, fit cenfendaconditionalis , an
modalis ? Secundd.An legatum relisum viro in dignitate confii-
tuto, cenfendum fit in dubio relidam illi, ut aliscfhan ut ali
dignitate praeditus efi ? Tertid, An fi Tefiator relinquat joanni pau-
peri legatum, fi is nempd Joannes obeat , legatum debeatur : an
potita cedat hzredi , & rursus :pofito quod debeatur, an erogan-
dum fit alteri pauperi, an potius nzredibus Joann is? Quarti, An fi
Tefiator relinquat pecuniam pro Miliis , de ni I addat przterei,fint
ez celebrandz pro anima defundi, an verd pro cultu Dei ablolute?
Quinti, An legatum fadum Ecclefiz talis nominis, fi inveniantur
duz Ecelefi* ejufdem nominis, debeatur uni, au alteri ? Hzc in-
quam, de innumerabilia ejufdem generis, dum quzrunt Dodores ,
inverti gant diligenter conjeduras, de prxfumptiones, quibus, quod
in his dubiis fla tuendum fit,cognofcatur • Verum licet id prudenter

laborare pro Domi no debebit, quia obligatio laborandi efi cera ,
obligatio feriandi dubia . Quid fi fitconcurfus duorum prxeepto-
rum, nec decernere, vel ab alio difeere poliis, quod magis urgeat ,
ferva illud, quod tibi pro libito videbitur , quia tunc non efi major
ratio de uno, qui m de altero. Ita Granadus apud Dianam pJ^M.\,
ftffl. 70 .

y Praeterei quando lex habet duos fenfus dubios , confulendui
auidem efi, qui legem tulit , at fi eum confulere non poflit , judican-
dumfemper erit pro libertate, modi prz oculis femper habeas fa-
vores efle ampliandos, Odia reftrigenda, Reo fovendum , poflfidentes
fovendos : ita Oramuel l.c.* »um 1 305. his enim fervatis, probabili-
ter potes legem interpreta r i, & fic interpretatam fequi, ut ex Vafq.
opvjc.dt Cem,csp.<\,§. om. notavi;Hinc fi dubites num ver-

ba przccpti fine 1 Superiore , uteft Pater per poteflatem dominati-
vam. An at efl Przlatus per potefi item Jurifdiflionis, An potius ut
efi Superior, cui przfiitum In votum , vel juramentum obediendi ,
dic efle ut i Patre, oui ad id ep favorabili us,& confrquenter quiini^
bediens erit, peccabit quidem mortaliter, led non facritae. Htnc u
dubites, num praeceptum fit mer^ poenale nec ne , dic efle poenale .
Hinc, fi dubites num tenearis obed ire fiat im , an poft aliquod tenv-
pus.dic teneri poft aliquod tempus ,& fimilia,quia libertas , quanto
minta potefi efi gravanda. . .. *

6 S «1 quid, fi certus es, legitimum Superiorem *l'quid przeipe-
re , & certus item eum velle przcipcre fub mortali, led dubitas an
materia kgU^leu przccpti fit gravis, an potius erit judicandum prae-
ceptum obligare fub culpa gravi, aa fub levi?

7 Refpoodeo, Sanch. 6^^. ««.46. ftMeroll.tMU,

dijp^.trp. ^ ,dui.x(y. num.it , 4 dicunt efle judicandam fubgravi,quia
nunc pofTdfio efl pro Superioris legitima poteftatr, 8c pro praecepto,
- • qurcertdadcfi. Addit Merolla eremplum; Sicut enim

m fecimus intp*je.\. dt/sm/.Mij/. /•<».$ fi forti contingat materiam eflegravem

.15. tamen id, hic quzrendi locus oon e»s g ^ mihi videtur probabile effe tunc judicandum foro

$.$• prarfertim d —

cumfolum hic quzramus, quid faciendum» quando omnibus P rt *_

•us coniefluris, ac prziumptiooibus expenfis^idhac anceps remanet

intellcdus . • . ,a

* Nos igitur breviter rem ex di^is decernamus .
pro qua parte fiet pofleflio, & pro illa decidendum ^quod 1 fi i pro neu
«n, dividcndumerit,rcu t Gfimdum . ( „ 0 „ a |,o

fub levi . Ratio efi, quia donec confiat, materiam efle capacem obli-
gationis gravis ,t»on confiat de conftitutivoprzceptigravjs , ergo
pnevalet liberas, quz non potefi ligari i przcepto omnibus penfa-
tis dubio ; Falfum igitur efi, nos in calii de quo loquimur, efle certos
de przcepto mortaliter obligante, quod htc efi confiderandamifo-
Itan enim fumus certi de przcepto abfirahente ab obligatione mor-

uiTiacnaumcnijicu „on alio lUtncnimiuniuaccrai uc przccpw auii»«i

mus fmprs9.gtmrUi,nmm.t.) quando efl f.divifioni , uli,& veniali j Vide, quz infimili /*M-i $ $ 7 - diximusde pec

modo, nifiperdivifionem utrique partis um 1, , q . | ec#t j suon cato pari modo abfirahente i mortali, & veniali.

feu tranfoaioni locus non eft> pertinebit ad Pr c P* ima “ 9 Confirmatur .Si adeft certo praeceptum, & dubitatur,an fit fub

piis, io piis ad Epifcopum, rem decernere f . nl _ 1 l: aa (r e rehtelo- mortali, vel veniali, portumut credere efle fub veniali, utmodd ex

quzfiionibusdifpofitiocenfendaefi, exno fiemaeis fovet eod. Sanch. vidimus nam.j. Uhi.ctkm certi fimus de przcepto ,ma-

Sata efle ft tl Qt interpretii <0^,. . ' mt p r inceps^eu Epi- litia mortalis non praevalet ; ergo pari modo licit in calu nofirocer-
Hzredi fuum jus^mdeo 11 • m iccu^^ r q U0 «cadit au- tifimusde przcepto, poterit mortalis malitia non praevalere , exi-

Icopus . In tertia dividatur lega . quarta decernat Epifeo- ftente nimirum dubia capacitate matenz .

Ad cicmplum Mtroll» iicilis tltdifp.iit>s:nim ibi, IdeA pec-
pu^nif, v a lant»dc^«tM“. ;nti(i]vi(liIU t ia c ac h.c quidem quin- citurmcruliterflunciim poffii .eriutem,id lneriigb,u».

3 *—/l , c r - **&*'*? de iodifcrimiiHtim videris .mptedli illam matmam, fitidhoni fic.

6er«*intcr«£ktit f^ide V . q

/amwraw » . Siadhibita diligentia dubites, An fit all-

cicommunicationem, V.G. vel przceptum imponens; De
* mdtrim.d. y i .um . «. S» V DuHum, .. ..
Vel Ao dida kx ad aliquem cafum fe extendat ; De quo Tho. San-
Jh UiJ.num.ii. Vel An fit ufu recepta , vel an fuerit promulgata ,
vei an aliqua lex fit confuetudine introduda^le quo Azor.^.r^i^.
ts p. ,9 q I». Sala ip.%.tran.Zjifputst.uHiem y finA 8 ««»1.189. «1 An
fit introdudaex obligatione, de Caftropal. «m.r.rr.». J.^.p.
Caramuel. Ai.%,Tka*Ug. w*t. «»w-l 344- an potius ex devotione ,

fiikmala^it nos (upra §.6.« 1 explicuimus. At,incafunofiro,fup-
ponimusnonpoiiefubduum certum reddi de gravia te,vel levitate
materiz. Urces, faciat quod tutius efi utiMnm.fffUinti diximus;
Refpondco - Tunc ided quod tutius efi facere obligaris; quia ex nnl»
lo capite dubium evincere potes, at jam hk illud evincimus cx eo
capite, quod certa efl pofleflio libertatis, & gravius przcepti dubia ;
Unde etiam fequiiur4e non exponi periculo peccandi graviter , in
ea enim tuz libertatis pofleflione nullum cft periculum graviter er-
randi, fi eam libertatem tibi pro tuo jure cufiodias.

Quando dubita tur. An o u is fit legitimus Superior , Vide V SutJi-
HiJ. V ide, quando aubiutur an res prxeepta fit licia, nec ne ?

Quan-

Caput III. De

Quando incertus ambi gi s, an res levis przcepta conducat gravi-
ter ad finem gravem, vel an fini* gravis fit , vide Cupra Hb.i.cap.i.
$.}.num. 14.

Quando dubium eft, an prarcepti pofitivi oblervatio Ct fanitati no-
citura, quid faciendum, lege Verbo Hora Canonica , *.x. Si dubium
fit , an lex fit jufta , non obligor illi parere , quia lex debet cile cert6
jufta. Ut fusd probat Januar. t ./>•*'. 44- nec luflicit efle julUm

opinabiliter, vel dubie; neque enim mea libertas certa cedere de-
bet legi d ubi* . Januar.'</*/-4 6 - Illud addit Januarius, dubitantem
de materia jufta legis, fi cognolcit Superiorem mdodum, non polle
obed i re catco modo, lcd teneri ad examinandum legem , fecus, fi co*
gnofeit dodum. Adde, & non malum.

1. Legitimui . Quando anceps es utrum fis legitimus,an Naturalis,
cum certus fis te ellc filium verbi gratia Bcrtx , qualis eris reputan-
dus? Dico efle reputandum lcguimum,ica Dc Lugo dejuft.to. x.d.
U.frfl.i.H.zt,. M#rol la, Barbula, Baldelli, Francilcusde Lugo>alii-
que,quoscitat,fequiturque Bardi /a. deconf, e.j.%.1 r. quia culpa pa-
tris cft dubia, prena illegit imitatis infligenda tibi filio eflet certa ;
Ergo fi eftes reputandus illegitimus , pro culpa incerta patris fare-
tur p<B na certa tibi fi lio. A Jde, quemlibet cfle damnandum quan-
to minus poteft : nam propter eamdem rationem, fi dubitetur , an
aliquis fit (purius, id cft cx coitu damnato, an Naturalis , naturalis
eft reputandus .Ita Menoch Hb.x.peaf.iq. *.z 8 .

Hinc expofiti in Hofpitali poliunt fine difpenlatione ordinari, Be-
neficia acceptare, ad praelaturas afccndcrc,occ. Iu iidemapud eun-
dem Bardi, quia cuunncfciatur, an fint illegitimi, legitimi repu-
tantur.

Illud adverto, Quo ad effeflum acquirendi harreditatem abalio
podeflam non pofsd hunc dubid illegitimum recurrere ad prxdidam
dodrinam : itaCaftropal. t.i.tr.i. dij.p.t.da.j. Ratioelt , quia ille
aliud eft certus poflcllor, at dubius dc fido praecedere certo poflet-
fori non debet .

r. Lii movenda . In dubio( ait Caramucl in 41 . 1 . Tkeoleg. mora/, nu.
1384. ) Hett item infiituere contra tum, qui etiam dubitat , tamen
non vult concordiam admittere . Er quidem tunc duo dubitant , quando
neuttr pc/Jidet , nam contra pojfidentem debent efle ratione t mor aliter con-
nincente/ . Haec ille . Sed profedb , fi res hoc modo fe haberet , quis
unquam poflet litem movere? pallira autem videmus i probabilibus
rationibus moveri homines ad litigandum, noofempcri convin-
centibus; fortiftc quia proediu licis quilibet fperat luam rationem
fore coenofcendam ut convincentem. Aliud igitureft rem libi adju-
dicare i poftidente , aliud litem movere ad adjudicandum ; ad illud
prius requiritur ratio convincens, ad hoc poftcrius fufficit ratio pro-
babilis : Vide Veeb. Advocat m .

Benignius item loquitur Lzym./ib.x . tem.t sap.j i7.ficcnim

habet . §u*tiefcumque caufa dubia, feu controntefa eft , permittitur par-
ti litem eum ad ver/ario , conte flari, atque propofiiu juribus , ac ratiombui
fuit , Judicii dirimenti / fenttntiam poft u lar e .

r. Lud.a . Ludis cum Titio, quem fida fraude vincis,lucrarifquc
ab eo decem ; obligaris fine qusAionc haec decem reftituere: at quia
fi ufus fraude non fuiiies, erat fpes pro Titm, ut i pie te vinceret , ha-
beretque A te fimilia decem , quzritur , an tu propter illam dubiam
Titii ipem, non folfim reddere debeas ca decem fraudulenter acqui-
fita , fcd etiam aliquid aliud, quanti fcilicet fpes hsec, conliderata pe-
ritia ludentis, cceterifquc circumllantiis , valebit .

Refpondeo cum Lefl. Hb.x. >. »6. difp.x. num. 1 Bonae .dtfp z.de re -
^ir.^.3.p.a.».7.nonoblieari,nifiad illa decem. Ratio eft, quia in hoc
caiu fpes vincendi in Titio eft dubia , poteras enim & tu vincere
etiam fine fraude : at nemo eft cogendus folvere aliquid certum pro
debito. Dico( poteras )nam fi certd perdidifles, tc obligari, tum ad
decem acquiiitos, tum ad alia decem , manifeftum eft .

*. Dices, fi impedis Petrum V.G. vi, vel fraude i confecutione
beneficii , debes illi reftituere quanti valet fpes beneficium confe-
quendi , ergo pari modo in ludo. Ita Lell. Hi 2. cap.tz. num.x Re-
ipondeoincafu ludi prxdido fpes Titii eft dubia , nam in iplo, li-
cet fit fpes vincendi decem, cft etiam ineodem, ut fupponimus ,
aequalis timor perdendi alia decem, compenfantur ergo inter fe
fpes, & timor, & remanet in te libera , decerta poflcfliotuz pe-
cunix . At in cafu beneficii non eft in Petro timor perdendi aliud fi-
mile beneficium : Petrus enim habet 1 'pem obtinendi beneficium, fi-
netimorc, quod fi non obtineat illud, debeat aliud fimilc perdere :
quare remanet ipfum habere fpem acquirendi fine timore perdendi
alterum tantum deluo, cum ergo ea fpes fit judicio pr udent is pre-
tioxftimabilis , reftituenda erit ejus xftimatio abeo > qui per frau-
dem contra illam agit.

5. Sequitur alia difficultas, I udis cum eodem Titio, ac vincis fa-
Qz fraude ejus rationis, ut non poliis cfle certus, an ex ca fraude vi-
ceris an ex arte, feu fortuna, ad quid obligaberis? Refpondeo cum
Filliuc. tom.z. »'.$7. f- 7 - te obligo ad indagandam veritatem ,
qua* fi fciri non polfit . tc obligo ad reftitutionem , quia, perfeve-
rante dubio, melior eft condito alterius poflidentis luam pecuniam :
nam c&m tu inexperis acquifiti per hunc ludum pofliderc cum du-
bio, xquipararis mala fide poflidenti.

; Confcientia.

1 . Maleficium. In dubio an Magus maleficium maleficio diflblveift-
dum fufcipiat ,quid nos lieitd pofliraus , dicam fusd inin Juo loco . Ia
dubio an Maleficae transferantur re i pia ad locum Sagarum, prxfu-
mendum efle transferri affirmat Caftrop. quem fi eft otium lege , tom,

4. tr.l 7. difp.l.d, fuperflittone ,par. g. n. 7.

1 . Mutuum Do tibi mutuo centum aureos cum obligatione red-
dendi mihi lucrum. V. G decem pollannum; fi Dubium fit , an
contradus hic fic ulurarius .poflum neca decem accipere ? Refpon-
deo. Non potes, quia pofleluo flat pro mutuar 10, qui eft certus Do-
minus fu«e pecuniae , ciim inccrim tu mutuans dubium titulum ha-
beas ea retinendi . Si bona fide acceperis , an poliis retinere , Vide
V. f(rftitutio .

I . Matrimonium. V ide V. Difpenfatio . V. Spoaf. 'alitia . \ .Mori cen-
pugu . Si fida diligentia dubites dc impedimento dirimenti addu-
cendam aliquam, potes illam fine difpenfatione ducere. Ita Merol-
UlMi.i.Cl difp.X.corol.XO. n . I J4. cx Sanch. hbA.dematrtm. di/p. 6 .
w.i 8. quia poftidet tua libcrtas,dum interim dubium cft impedimen-
tum :Q«i6d fi procciiu temporis impedimentum difcooperutur,ne-
cclfanum tunc fore Pontihcis Summi difpcnfatiunem, certus dio ,
quia tunc cellatpraclumptiopro libertate, fubqiucontraxifti . Im-
pedimentum aliquando apparere dubium, fcd re vera cile certum (
monui lupra V.Difpenfatio ,n.^. ...

z. Quando impedimentum oritur ex dubio de morte conjugis,vi-
dcKMen conjugii . Quando ontur ex fupervcnlente impotentia ,de
qua dubium fit , an fuerit antecedens matrimonium , an iupervene-
rit , & alia fimi lia rard contingentia , vide apud Dodores citatos .

$. Si poft contradum bona fide matrimonium fuperveniat dubium
etiam in utioqueconjugedeejusinvaliditatc, nec poft diligentiam
verius haberi poteft , poterit uterque conjux reddcre,& petere de-
bitum : ita Suarez , Sii , aliique ,quos refert ,& fcquitur Thom^an-
ch. Hb.x. dr matrim. difp.^t . n v.46. quia poflidet mat ri monium,quod
non eft proptcr dubium fuperveniens i fiaa poflcflione Ipoliandum .
Adde femper prarfumi debere in favorem validiutis contradus. An-
tequam incipiant adhibere diligentiam, fi utrique conjuges rationa-
biliter dubitent, non poliunt uti matrimonio, ita lidem, & Vafquez
par. 1 . dij'put. 66 . initio . quia tenentur diligentiam moralemad

dubium dilucidandum apponere, & donec apponant, aequiparan-
tur malae fidei polfcllbribus At fi alter dubitet, poterit is , qui
dubitat, ante didam diligentiam reddere (non verd petere) debi-
tum non dubitanti . Italidem; Ratioelt, quia conjux alter , qui
bona fide contraxit , polfidet conjugem unquam fuum , ergo non eft
illofpoliandus, fiqu idem ipfi fieret injuria, fi debitum negaretur :
lntellige, poft primum bimeftre matrimonii : inprimoenim bime-
11 r i, cum nulla injuftitia fit , debitum negare , nec alter jus petendi
habeat, is, qui prudenter dubitat, nc reddere quidem poterit , juxta
Sanch. /c. n.48. cum intra bimeftre non adfitcxrulatio dudaex in-
juftitia , qux fieret conjugi petenti . Qu6d vero hzc redditio debiti
non ncccflari6 fieri debeat , in quibuldain cafibus , affedu maritali •
ledfolumnei con/uge tollatur 1'ua policllio ; Videipud Sanch. do

matrim. lib.X difp.^\ n.X.

4. Caratnuel. Hi. \.Tbeol. mor. b n.j+x j. concedit, dum adhibetor
diligentia, polle prardidos dubitantes conjuges petere, & reddere :
dum enim inquirunt ( quod prudenter faciant ) i fua pofieftionc ma-
trimonii bona fide concepti non funt deficiendi . Sicut fi Paulus bo-
na fide prxdjum profuo habet, nonllatim fuperveniente dubio ,
quod prardium pertineat ad Petrum, deb t illius poftelfioneprivarL
immdtTudus colligere poteft, donec dubium elucidetur, eo quia con-
tra poilclTorem debent ratioues efle convincente ,nec luificiunt pro-
babiles, mult6 minus incernr, & dubix: ita io cafu noftro . Hxc Il-
le contra Hurtadum id negan tem ab eodem citatum .

j. Hic poft contradum bona fide matrimonium. At fi mala fi-
de uterque contraxit, nihil illi fuftragabitur pofleftio, quia mala fi-
des nullum jus tribuit; tunc ergo poffidet fextum Decalogi prxee-
pt um , quod eft certum ; matrimonium ver6 , quod eft vcluti dii pen-
latiofexti prxeepti ,eft dubium , atque ade^ tunc coniugcs nec red-
dere, nec petere , donec impetrent dilpenfationem, poterunt .

6. Quid, fi dubitetur ,an alluerit unuscnnfenfusinconjugibus,vel
an fuerit pnrfcns Parochus, intercedent metus, vel quid fimile, un-
de ambigatur, an fit validum matrimonium?

Refpondeo. Judicem debere in foroexterno judicare pro validi-
tate matrimonii ,& compellere conjuges adfimul cohabitandum t
certum eft apud Dodores. Sanch. 4 i.i. matnm. difip. 18. n. c. Excipe ,
quandodubium provenit ex impedimento impotentix .dequofuac
Rcgulx videndx apud Sanch. Idem Hb.x. matr.bdyy.

Sed difficultas eft, an idem fit afterendum in fbroconlcientix.
on idem docet Henriq. /ii. n.de matrim. e.i g. num.+.fre.n.n.g.
quia nemo indubio obligatur in confcientia lubire certum onus ,
quale profedAlummum eft in Matrimonio, quia in dubio melior eft
conditio poftidrntis ; cilm crgoconiuees certAfuam poftideantll-
bertatem, matrimonium autem non fit certum, fed dubium, prx-
valebit libertas, ficu t i eadem prxvalet in dubio voto. Idquodoos
«tiam dicemus infertus. V. Votum.

Verfim Sanchcz, Hbro |. de matrimo». di/put.iZ. numer. 6 . cum

Co-

5°

Explicationis Decalogi Lib.L

Ad illud de voto refpondet , adede difparitatem ; quia quod vo anterius providillct , provilus i Paj
tum (utique fimplex ) quando eft dubium non obligat voventem ,
inde eft, quia io hoc voto noo adefl traditio, flcficnen ell poflcflio
cx parte a) tcrius ; quafi dicatjquia in matrimonio , & in voto iolem-

Covarr. & Meooch. apad eundem, nuibus adde Pontium Hb.xjnatr. 5. Didum autem eft m. (fi nemo eft in pofleflione, nee ulla pof-
cum communi fententia idem allerendum efle , docet in feiijo,&e.)fienimalcenitcrpolfiderctBcneficiumproptcrprivilc*
utroque foro, atque aded in dido dubio validum fore etiam in con- gium poflellioms, is ,quipoflidcc praeferretur, ex Gonzales aoud
(cientia matrimonium , quia utrumque ferum , externum & inter- eundem Bardi /. t. quod fi nullus poftideret , & Pontifex provifioocm
nura idem rudicant, ubi externum non innititur falf$ prarfumpuooL pro uno Iccutet , Epifcopus pro alteroex bis, nec apparem quis nam
AAi\lnAAmr n r~f n „ n A*, ^ v/w anterius providillct , provilus i Papa propter dignitatem pfovi fori*

dlct praeterendus , Extap.fi isU Apeftol. Sputui,*. i„s. |i c *t
utrumque neget Carzia apud curodcm Bardi le. & Caflronal tam z

MijJ* • Vide V. Lq«r«n ».6. tn mulio .

i . Mori Cohju^u . a occps e ii uxor t ( t Qi s omnibus exqu ifitis diti-
gentns , an iuusvird vivis detierit i nec pote» confugere ad lapfum
temporis , cum letat , ad praefumptionem mortis humi nis requiri la-
plum annorum: poterit dc haec uxor licite ad fecundas nuptiae evo-
lare/ Relpondeo non polle, quia hic non poflsdct libertas uxoris. fed

__ [! 0 n? < ? s ■ '»* C10 matri monii,qux non poteft dciici,nili certd conftet

---..g. diu ; tamen in coanrmationem lententia* Henriqu.hxccoo- diUoluuopermortamaJccnusexconjugibus. Immbnec probabilita-
lideranda propono . Pnrnd in calu matrimonii dubii , cur , quo ad fo- tem iufticcre, colligi poteft cx fupradidis, pofleflio coimadualis non
rum confcientiar (nam m toro ex terno I emper debebi t j udex judica- poteft vinci nili i rat lonibns clare contrarium con vincentibus

rummiiivin Irnrcnrum mJn num k ’

sii dubiis adefl traditio, per quam alter , ideil « vel matrimonium,
vel uous ex con jugibus, vel Religio funt inpolJeflione, ided ejuf~
modi matrimonium , & vocum valida funt , vel certe ut valida funt
cenfenda .

9. Equidem idem bicaflero,quod mox repetam V.Prafoffia Rjhpe-
/*» niminimmenolleitamcommuni tantorum Doflorum opinio-
ne difcedcrc , ut etiam me non difcedere oftendunt ea , qu* modo

re juxta communem fentenciammodo num ft.didlam propter ratio-
nem, quam fuperius attuli hoc eodem ».4.) cur, inquam ,

prsevJere contra dubium non debeat id, quod lirmum, & tertum
e/1, puta, libertas conjugum? Secundd^ur non dicamus, nihil obftare
KLatS traditionem quam innuit Sanchez ? nam de ipia tra- ». Nobilitat. In dubio quilibet prrfumitur ignobilis. Ratio inter
vl>V^m Ub ' "fcif ’ ' ,U r 1 C poffeflio matrimonii , lllll I ctt ,quh magu communiter contingit efle lenobilnTvcrgo hoc

P r °f c fl ! oms lolemnis non ell cerli, cum de ipfis dubitetur, pnelumi in dubio debet leje Ricaum x, wiatrM.xli

.n hatant fuariTentialia, 'deil, an adiit confeof», folcmnicu eaBaido aliifouc.

'j * I 2*. . tu /* r ? c T l * *'•. « N.m.nDviom. Vide v . */*«»• Teft.tor inftituit infui

«luam alter Gt in pacifica poflcflione; Nonenim cil inpolieffione

«pnrvalerepoffitcorteiibeiutiis, quifolum

qu*.

dubia .

10. Jam verd illud certum judicat Sanch. ibid. aliique fi flante eo
mxtrimoniodubio,conjux certo contrahat aliud matrimonium cum

in tutorem erit inflituendus,ii non fint conje&urx pro altero deter-
nunato/jualescllcnt^lterumefleamicumTeflatoris, propinquum,
cft in poflclliooe in negotiis ejufdcm vcrlatum,&c. Relpondeo, cum Sanch M.i.ds
matnm.dift.il. a.tf - neutrum , donec Princeps declaret ,quem ipfe
cx oflicio eligat : Ratioeft clara decifio Textus/. Dnafmm Titii, do

inhoc cafuvincitnr matrimonium prius dubium, curi libertate «deligendum tutorem- Nec item poilumus recurrere ad praduro-
canjugum certa illud idem matrimonium vinci in praecedente ca- ptam voluntatem Teftator is , quia lupponimus non habere conjedu-
iu non poterit? _ ... ras aptasad eam pracfu mendam.

Ruruis» fi in priore matrimonio adefl in tua dofiri na certa tra- a. QuiddelegatoPlcgatquisdandaTicio VrG.centum.duo autetn
ditiojOC certa pofleir»o, cur tam certa pofleflio fit 1 coofequenti funt Titii, nec apparent figna pro alterutro, quilia.eflrnt alterum
pofleriori matrimonio ^ quod cert^ valdi dubium cifle debebit , cum majori paupertate vexari , efle propinquum % die familiarem ,efie £i-
fuper veniat priori ferte valido ; immd , per te, ratione traditionis , mulum , &c. Teftatoris . Idem evenue poteft in Icguis piis, ut fi le-
prorfus. ut valido putando )cur, inquam, fit tam facile vincen- gentur centum EcclefizSan&i Joannis, flcduarejufmodi Ecolefiad
da ; Sed hadenus fic dubi taile fu/Bciat . inveniantur, fine ullis (ignis diflmflioms, qux perfuadeant pro alte*

11. Denique ( ut id etiam hac occafione proferam) fi prius matri- rutra : hacc autem Client alteram efle Paroc hiam Teftatoris,vel fitam
moniumin fuis eflentialibus lit probabiliter certum , &pofterius e/le in ejus Parochia, vel efle ejus habitationi proximam , vel fuifle
fortecontraflum,exiftente priore, fit item probabiliter, imm6 pro- ejus peculiaris devotionis, vel efle cius iepu Itu r* locum, vel firailia.
babiiius certum, pr«va Iere debebit prius matrimonium . J- Rcfpoodeo . Multi Jurifl* piopjer fiimh^ioem cum pr^co-

n ^ Atquec tndi» dcariunnlu fimili. colligi po(r,m.Si prornie-
„ u ' ■ Q|iid Nd:c>ndtun > Prov.rK, Beocficil I» hoc dubio , tJSiVG pt!mo jfccodcnti Murum hoiiium , primo per-

pertinet ne ad Ordinarium , an ad Pontificem?^ *-t Gonzales, venientiad metam curfus, primo nuncio de accepta vidlorta, flcc.

. j — r -— —sfi— ..n arlatione barc exhibeant, cui nam pr*-

i dividendum, qu ia arqualc jus habeant.
TTn^inanre^ta, praclu: flcc.quod fi praemium fit indi vifib.ic, tranfad, oneres agatur, ut ia

wc ulla extat prwifio i Pontifice, vel abOr^nanoeman c ^ manc fimin diauin ^f uprm nrboGtmoir, .

gcodumpro Or.i.iuno^ Boocfic, fu* Poftdebiuriod^uonM deceroere non v.lco . „

P< r ^2i|r- fitiSummo Pontifice reflrida Novitius fit aptus ad profeflionem emittendam , pofliimne illifuf-
Diotcefis : cta ergo ^ «rta Epifcopo, qu* prior %ium dare ad profitendum .

feil tr M U,S C j n k^ ,Un ^’i«ndum . ^.cfpondeo. Ciim nemofit judicandus maluMtque adeA indignus

« ,«nn dubiis juo oB ao^rioam ,exa)ioprincipio,quia nimi- profeflionc,mfi probetur, hic malus, & indignas judicari non poteft;

ctoe “ * '

ca “ an tdvenerltdiesfequens, qui addicitur Papar; quod ad
i-T^^ufu^^fco^uodiofundatum ’ h™S

«eop.*v.«WEpifcopi i» iuodm fundatum.
v V. formetur cafusm contrarium, cujus non meminit 1 '

fl*n cr 8° c * alia parte is habeat jus ne i reli^iouc dimittatur, pofito
.nod ad Novitiatum fuerit admifliis (dequolege Sun. rem. i. de rt~

C4/J.IO. «M/w.14 fAiiuntqum Ut. i.allrop. tota.\.tt.\^.d,fp.^.p.
o.«««-4.)pncvalechoc jus, quod efle jus juflitiae merito placet

, . . , 'e/i.i 1. na. Joanni de Lugo dojuft. tom.i . d.a.foR. 5 . in Appond Quare fcrundOna

nc<me* nim uoiverfa poflunt finguli Authores compleri,) fac illudpotes, imm6 debes pro ipfe, fccus illi injurius efles,lu(Fragari.
enKn beneficium vacare ultimo die Menfis Pontificii, nec (ciri pofiit, Contra ver6, fi is faecularisefiet Jd^que eo ageretur , an ad Novicia.
Bum#n te{,num poft mediam nouem vacaverit; proquoprarfumen- tum elfet admittendus, fuflragari non potes, quia licet uon debeat
dum? Certi Douorcs mod6 laudati adhuc aflererent przfumendum judicari indignus , nifi probetur, tamen przvalet jus Religionis,quae
pro Epifcopo , quia rat io ab iis moddallata hic etiam urget . At ex 000 <febct admittere nifi pofitive dignos , &cx alia parte , is nullum
illo alio noflro,< 5 c communi principio fequitur,praefumendum pro jus habet ad ejufmod i receptionem. Illud adverte, ad indagandam
Pontifice;quiacertaeflejuspoi]cfl>oproillodie, at incertum , au comroodiusNovitiisaptitudinem,poflceidemdiffcrri tempuspro-
feqtscns , qui pertinet ad Epifcopum , inceptus fuerit . fellioois ; nam quando Trideutiuum/^aj. tap. 1 6 ■ d t HfgaUrib. ju-

bet

Cap. III. De

bet Novitium, finito anno, fi inveniatur habilis , debere ad profeflio-
nem admitti, nequaquam interdicit dilationem, quae fit ob rationabi-
lem c aulam , id tmm de jure natur? eil , Ac S. Congregatio apud Ro-
driqu.'.j?-"I-i 7.^/.ro-i>p<i declaravit .

birdieutia Vctum. Vide Verbo Suiditui ,

Officium Divitium . Vide Hora Canonici.

i. 0 //«mi‘j^ 7 «m.Parochus dubitat PrimA,An $grotusefHaverit
animam necne, debebit ne SacroOleo illum inungere* Secundo,cilm
hoc Sacramentum non fit dandum. nifi morti proximis,diibitai idem,
An aegrotus morbo laboret periculol omec vel ex Medicis, vel expe-
dando per aliquod tempus, id valet,(altem probabili ter,dignofcere,
quid aget? fi enim poliet has diligentias przftare , fine controverfia
ad i Has teneretur.

Refpond^>ad primum. Conferat Sacramentfifub conditione fal-
tem mente concepta, etiam li zgrutusalia Sacramenta fufceperit:ita
SuitJo.i.tn\.p J.4i fcft i.*.t.Sa u.Eutr.unc.m.iy Pr*pofitus*.vM-
uu.de Exir.uncJ.j. ».j6. quia ex una parte n6ell privandus tanto au-
xilio argrotus, fi torte fit vivus, Ac conditio tollit pcriculu fruflrandi
Sacramentum, & alia parte pofiidet vita pgroci-quf fuit prior,quim
fuperveniat dubium mortis. Ad fecundum;conferat item fub condi-
tione, fi capax eft, ita Chapeavitla dt Mim/h.umiex . j fi i-natn licAt in
hoc fecundo cafu poftideat morbus non penculofus , qui prior eft,
quim pcriculofus , tamen magnum bonum argroti przvalere debet,
quo privari, quando nullum ineflmodum fequitur,is non debet : nul-
lum autem, polita dida conditione, fcqui certum eft . Si coram Deo
rjufmodi fgrotus non eft morti proximusan adhuc valide, nec folum
liciti Sacramentum conferatur, Scholaftici Theologi eftquzrere.

x. Ord ‘0. Qui dubitat de ecatercquifita ad Ordinc$,an initiari pof-
fit V. Veri. ALtat.

Qui verA rationabiliter dubitat, an ritA quoad fubftantialia fit or-
diMtUMuld aget?Dubitat V.G.nec dubium poteft vincere,An vera
fbrma,vel materia adhibita fit, An illam ipfeordinatus rite tetigerit
An Epifc opus (quia V.Gr.erat Hcreticusjintentione habuit initian-
di , Ace. quid inquam aget ? Dico nunc vel fe gerere debere, ac fi non
cflet ordinatus; Ita Sane. Ai.7 .eanfi/.e.i V.i a. Ac multi apud Dianam
P- J. tr.ll. rcf. 47 tj 48. ( quare puto non obligandum ad boras Cano-
nicas, fi dubium fit de ordinibus facris.cilm poftideat hominis liber-
tas, quar non eft opprimenda ab obligatione dubia fuperveniente) vel
ede iterum initiandum fubconditiooe,eo modo,eoquc tempore, quo
trad it idem Sanch*Aii .Ratio eft, tum quia prius eft hominem carere
ordine, quim eogaudere, ergo praevalet carentia ; tum quia jus iplius
facrificii, Ac jus hdclium ad accipiendum certa , Ac non dubia Sacra-
menta, requirunt hominem, certA, Ac non dubie ordinatum . Solum
invenio apud Dianam iM. ordinatu Ordinibus Sacerdotio inferio-
ribus oriente dubio, quAd ordinatus moralicer,non verA phylicA,n»a-
terfam tetigerit liberari poflei reiteratione talium ordinum , quia ,
modA poftei receperit ccrtA Ordinem Sacerdotii , nullum damnum
(altem notabile oritur ex illa dubia interiorum Ord mfi IuLept ione .

Paupertatis Vctum, Vid tV.Rfli&afarmmvat* .

x . pteuiium Filiarum Praemittenda hic funt duo. PrimA rjufmodi
peculium quad rufftex efle Caftrenfe,Quafi Caflrenfc , Adventiufi,
Profeditium: quz his ferA verbis Aror^» ^.sii.x.e.xx.fy 23. explicat
cx Jure communi, nam jurapropriaquifqueconfulat .

». Callrenfe I. CaflrtnftJj.de Caflrtnfl peculia . (jl.X. Cod tad.rit.Hi.
tx.fj 4/<4<,eft,quod i Parentibus vel quibufeumque aliis Filio fami-
lias in Militia agenti donatum eft , vel quod ipfe Filius in Militia
acquifivit , quodque nifi Milcseflet,acquifiturus non erat Milites
autem etiam hic dicuntur Nautz, Rcmigefquetudeftinattsad pu-
gnam navibus navigantes, & quicumque Caftns, arcibus, oppidis,
aliifque locis prarfunt , ut cuftodiant . Praterei Caftrcnfe putatur,
quod filius acquirit in Famulatu Regis^uodque ludendo, vel nego-
tiando ex peculio Caftrenfi fortA lucratur.

3. Quali Caftrcnfe eft /fari C dt Adieratis diverfjud. (y sii. paffim
Dodorcs, eft, quod acquirit Filius ex artium liberaliflprofeflione, vel
cx publico munerc,puta Advocati,Medici,Judiciv,PrztorisAcc. vel
cx Sacerdotii, fcu Clericatus proventibus EjulmodictiS eft quod Fi-
lius, vel ex propria parfimonia,vel ex Regis liberali tate confcquitur.
ImmA Clerico omnia bona qu^ aliis Laico effent Adventitia, ipfi funt
quali Caftrenfu.Talia ergo putanturqu? ex Officio fuo.vcl « fui Be-
neficii redditibus, vel aliundA qua ex bonis Ecdcfi? habet :bona enim
quae ex Ecclefic rebus acquirit fua non facit/ed funt iplius Ecclefi^.

4. Adventicium eft, quod filius aliundc,quam ex re Patris vel pro-
pter Patrem confcquitur, /. tum eperttat , C. dt ienis qua licti uiiff
Quare quod Filius i Matre, vel ab Avis maternis, vel abaiiisextra-
neis accepit, adventitium eft .

j. Profeditium eft, quod ex bonis Patris^rjufve caufa fcu proximA
propter ipfum ad Filium proficifcicur, modA Caflrcofc non fit vel
quafiCaftrenfe.

Confcientia. 31

A. De aequi fit is i Filio fuo labore, vel induftria diftinguendumeft.

Si enim is cum fuis Parentibus habiiet/rorumquc boni» 1 'uftentetur,
vel lucretur cx re Patris, V.G.coIendo Patris ajrum damno, & peri-
culo ejuldem Patris, totum lucrum erit Prufcdit ium.QuAd (i Filius
vivat luis fumptibus, vel fuo periculo rcm,feu pecuniam Patris nc-
gotieiurftucrum reputabitur Advcniitifi.ltaSilvcft
«•*,*. il.Glofla,Spcculat. Aroo Apud Aror. l.r.t.xX.q 1 .(Jrr.ij.y.6.

7. Promittendum cum DD.^c.rir.Sct undA,in Peculio Caftrenfi,
vel quali, Patrem nihil juri» habere, fcd proprietatem, Ac ufumfru-
dum ejus efc penes Filium; itautlplc Filius ccnleatur Pater fami-
lias,Ac de illo pollit dilp onere fine Patris confcolu,& quando eft Pu-
bes , teftari ■

5 . In Adventicio jus proprietatis habet Filius, at u fu sfrudus per-
tinet ad Patrem. Quod ii Filius, Patre fuperftite. moriatur.totum
peculium Adventitium ad Patrem pertinebit, mfi Filius filios relin-
quat, nam tunc hi loco fui Patris luccedunt . At fi Pater ante filium
obeat, bona Adventiu 1 filio cedunt umverfa.ncc erunt inter Fratres
dividenda. QuAd fi Pater Filium emancipaverit , dimidia pars ufuf-
frudusad Filium pertmebit,diniidia remanebit in Patre .

In prufcdiuo denique tum proprietatis , tum utusfrudus omne
jus habet Pater , mhilqueejus fpe&at ad Filium . Quare Patre mor-
tuo , dividendum erit uter Fratres perinde ac reliqua P. iris bona.

Jam verA his prxmillis, difficultas eft hujufmodi . Quando Filius
aliquid acquirit, & dubitatur, an ex re, vel gratia Patris illud habeat,
an potiusrx gratiafui iplius, puundum ne erit bonum Adventitium
an profc&itium ? expedit enim idfcire, ut videatur an filiusejus rei
proprieutem habeat, an Pater. Rcfpondeo cum Barcol. sn Trafl. dt
dud. Fratribus my.iy g. legeitem Kzot.l-t-t.XX.q.l. ptap.li.q.J.
fi filius fit induftrius judicabitur Adventitium, utpotA tanquam ex
meritis, vel induftria fola Filii acquifitum/ccus propter coutrariam
rationem, reputabitur Profc&itium . QuAd fi omnibps ex pen fis ad-
huc res dubia maneat, tunc locum habebit favor pofteAionis, hoc eft,
fi inveniatur Pater rem illam poflidere, reputabitur profefli tia : fi fi-
lius. Adventitia*

Propter eandem rationem fi omnibus cxpenfisdubitetur^n bo-
num, quod acquifivit Filius, fitCaftrenfe an Adventitium? erit Ca-
ftrcnfe unnlm fi polfidct filius, adventitium, fi Pater .

Sed quid, fi neuter forcA poftidcat?Dc hoc certAcafu nec Bartolus,
nec Azor.mcminere. Equidem judicarem pro rata dubii tale,vel tale
efle reputandum , atque adeA partem ejus rei pertinere ad Pat rem , %
partem ad filium.Ratiocft,quia,ut diximnsf»»^ v. tamtn duiiumjt.
yifriufra v.f(rflituiia^.t .p 8. Regula eft generalis, rem efle traden- •
dam juxta jus , quod quifque participiat : CAm ergo nunc Pater , Ac
Filius fub dubio jns participent , ratio didat, ut proqualitate dubii
participent Ac rem.

FtttuJJio Citri ei . Vide V, Ctnfurt % nux.

1. P i i/'giumy Przadvertefcquentia; Privilegium perfonafeeft,
quod alicui conceditur ratione ipfiuv ocrlunar.moriiurque cum ip-
la Lege Caftropal.m.rr. ju/4/) 2 1. Realecft/juod alicui con-

ceditur ratione rei diftindarlperfona, puta ratione dignitatis, offi-
cii, loci, Acc. Ac perfeverat toto tempore, quo durat rcs.cui ad nebi-
tur, unde eft, quod ad Hzredes tranfire loleat .

a. RurfuSfprivilegiumConveatioaalecft.quodcx conventione.

Ac pa&o conceditur , quare appellatur oncrofum ; purum, eft illud,
quodejufmodi padum non involvit: nam proptcrel appellari folet
gratiolum, vel rcmuncratorium . Denique aliud privilegium dero-
gat , fcd Iulum forte ipfi concedenti , qui tale privilegium liberft
conceifit.

3. His politis : fi certus fis,tc nrivilegium ohtinuifte,dubius verA,

anconceiium ratione perfonar fit , an ratione rei, judicandum ne eft
efle Reale, an Perfonale?Refpondeocflcdiflinguendum eum Bafil.
Pont hi.t.dtmairim.c. (A ^.1.4 7. Si non derogat juri communi,

nec prarjudicat alicui tertio, fcd foli ipfi concedenti, cfl judicandum
reale : fi derogat , vel prz/udicat , eft perfonaie judicandum .
Racioeft , quia ex communi dodrina privilegium non derogans,
necprzjudicans eft amplA interpretandum: Derogans eft rcllrin-
gendum : amplius autem eft Reale , utpotA ad hzredes tranfiens ,
quam perionale.

4. Rurfus fi privilegium fit conventionale , in dubio an concef-
fum fuerit perfonae , an rei , cenfeod um eft fuifle concefliim rei ; ita
idem ^^.Ratio eft quia conventionale cAm fit oncrofum, Sc et pa-
do, ampliari in favorem recipientis meritA debet : QuAd fi privile-
gium fit purum, Ac pari modo dubitetur, rei ne ,an perfonz conce-
datur, erit diftm :ucnduin modo dido uu.pracedrnte, idque propter
eandem ibidem didam rationem .

j. Prztcrel conciflum tibi fit privilegium, feu officium aliquod
Ad inflat , hoc eft in hunc ferA mod um : Canrtdo tiii ice officium .
ficut i tllud kaiutt Ptadtttffior , Inquiro, fi Przdeceflbr przter illud
officium , habuit etiamaliqua alia privilegia perfonalia , participa-
bis netu etiam Ac b*c , quia debcsadinftsr eius przdeceflbris pri-
vilegia acquirere? Rcfpondeo cum Smtzz M.Z.de/t* eap.tr. nu.tt.
tAeroWxtem.yd.e.cap 2. ^/4. efle diligenter diftinguendum . Si
enim id evenit per meram fucceffionem ( poteft enim occurrere
V.Gr. tu hzres fucccdas Teftatori babenti aliquod officium, ) fa-
ne tunc non participabit nifi officium reale , non verA privilegia
perfonalia, quz fortA illebabebatrRatio eft, quia uc modA dixi,in fo-
• lis

■a

32 Explicationis Decalogi Lib. L

lis rcaiibus datur fucceffk>,tion autem in perfonal ibus A confequen-
t er jJ J ud Adinflat, cadit foliim fuper officium perfonale .

Ac fi id evenit per concefiiooem Principii , quia irilicet Princeps
fic dicat : Confero tibi efficiunt feu Beneficium adinflor , jit ut habuit
tmui peadettffior, eft i teriira dift mguendum . Si conceffio fiat 1 Princi-
pe fub forma ordinaria, qu* folet fieri in provifione ejus officii , non
extraordinaria, qux femper ufurpata fuerit , cum annexione ici licet
aliorum privilegiorum perfonalium, extendetur ad perfonalia; Ra-
tio efi, quia ejuimodi extraordinaria forma , cilm fit major Principis
gratia, id emolumentum videtur afferre, quod non videtur fi fit for-
ma ordinaria.

6 Denique fi dubites^n privilegium obtinueris, illo uti nequis .
quia carentia privilegii certa eft,conceflio autem dubia. Contra, fi
certus fis de privilegio , at dubius an illud foerit revocatum , przfu-
■ne revocatum non die, Ita Pone, locsit.tap. xy.Q.iJnu.x 7 .Mcrolla,
Jte.tit.tsp T.dmi.i.num.nx. Dian opart^tratt yrefolut. I J. quia tUDC
poflidet certitudo privilegii, quas non valet dciici ab incertitudlne
revocationis . Sicalibiafkruimus,Mendicantes polle Benedicere pa-
tramen ta Miti* etiam externa. Vide #» nsfito opufe.de Sacrmmtnt. Mif-
fi Itb . * 7-fic docebimus infra lib.t.cap. x .£.8 .»«. g. Epi-

scopum pofle abiolvcrc ab occultis Cosnas Domini . Sic infroibt/tm
etiam dicemus eundem Epilcopum pofie fui» fubditis
concedere licentiam legendi libros vetitos praeter libros haeret i eo-
rum haerefim continentes, vel de religione trxflantcs, quia de his
privilegiis, feti potedate certd conflat , iteerta interi m exiftente eo-
rundem revocatione.

Non nulla huc pertinentia , Vide V. Confirmatio privi/ttn, & V.
Jmifdiflio .

i Preftfii’ Refigi fa. Si ambigat Rcliglofus^nfiuprofellio fit va-
lida, communiter Dodorcs.Merolla/vw.iy"/^.?.^.?. »».x8*. Pel-
liz. i* msn.Urg.tcm.l .tra/i. i cap.i.num.yj. Bordonu» intonf I(egul.
otfolut j7 i gi. docent prarfumendam efie validam, quia

conflat de prufeflioae, fed dubitatur ,de ejus valore. Adde 1 em per
judicandum elte,ut fupra diximus ,in favorem valorisa&us, multo
magis in favorem Religionis i qua jus contra fubditum acquifitura
efl . Lege Caftropal. >era. i .dtfput .\.part . 1 1 .num.^, fleu . Verdm , quz-
fo te, cur hic non dicamus valere regulam illam generalem dandam
idfri V. Votum , quando non conflat de voto , cjufque edentia, prae-
valere libertatem? ctlm icnim indubio an fit valida pro fdTio, dubi-
tetur deeffiriitiaipfiui,feu de coaftituentibttsiplarn, pras valebit li-
bertas, < 5 cjo valida erit profcilk». Id aliis difeutiendum relinquo, ne
contra tot Authorcs fen ti re videar ; certi Caramucl l*b. Tbestag.

morat. aumtr. \ 47», huic fententi* lic favet : A patuit annit /'inquit )
tmfultm do pooftffioM in Jutticir fent entis Jubis , rtfolvi libtrtstem
fuifle proftjfiont priorem, sdebqut pto flefigiofi libertate flandum . Erat
timorata t autpotiui timida ttmf citatis Judt x i/it , fy quia timtbst ,
nt imjurism t immunitati f Sinti , illum JtJrnum dicjaosnds , fu/ jun-
xi , talium Hfbghjorum difttflum *Jft Mousftorns utMjfimnm , nativam
fi sbi fit stem, tft.

a Sed quid de Novitio?fi dum dubitatam V Grit ia habeat annos
fexdecim neceflarios ad profeflionem, profiteatur, liciti ne &: validi
ptofi t e tu r ? RefpondecsccrtOm efl hunc, ni fi i bona fidecxcufetur ,
peccare mortaliter, quia efl poflideat artas infufficiens, qu* efl prior
Sufficienti, ut dixi V.-AE/*/, debuerat Novitiusfe ineptum ad pro-
Jbffionem Radicare : An verd fit valida perfeyerantc dubio, jam uni-
«etfalitcr vidifti n.ptattdtnt*. Quod fi fada diligentia, comprehen-
datur $tatem diAi Novitii infumciente fu i fle, tunc fine cont roverfia
«Trtdyb^x^./.r j ^rr#g*/.rcquir6tein profeffione fexdecim annos,
invalida erit. At fi inveniatur pofleihabuifleaeutemfufficicnt6,dico
validam foilfr profeflionem . De hac ultima refolutioneCaramuel.
ibid.n.x $ 58 dubitat, aliifaue decernendum relinquit . Cum tnim hic

jqiitiui f i\tjfie profitendo ptresveeit, Pralsturfeu ((elegio non pe afu-
tmtur ctnftnfifit ad talem profeflientm ( etiam quo ad fuhflaatiam ) tam
illieit) f* 3 sm.atqut sdtb pr-ft/fio nit iavakJa »x Jefeflu coaftnfut il-
lam excipientium . Hsrc ex illo . Sed profedd hic didaprarfuraptio
non ad eft, ad efl enim in Religione nniverfalis quzdam voluntas ad-
mittendi omnes^ui legitime re ipfa preditentur ; at hic re vera jam
Ztatem legitimam habet, quare legitime profitetur , ergo Acc. quod
enim ab ipfoea fufficientia non cognofcatur, nocere non potefl prz-
diftouniverfaliconfenfui excipientium . Videquod infimiliinobis
diOunicfl in epuft dt Satramtnt.Mijfa /ii.X.f.\.§.\.d*n.\ t.

1 Si dubitetur. An metus fuerit incuflus ad profrffionem emit-
tendam, pnefiimendumeftnonefle incuflum; Sanch.Suar. aliiqoe
apud Dianam,p.4-trafl.^.r#/i/ I jy. quia pofleffio flat pro libertate, &
negatione metus, cum quilibet prxlumendus fit fuiflebonus,& me-
tum nooincuffifle.

4 Rursds fi certum fit adfiiifle metum, fed ambigatur, an parvus ,
an magnus, refolve fuifle parvum, quia prar valet pofleflio incu-
tientis metum in fua bonitate ; atque aded praefumendusefl incuf-
Clle parvum, donec magnum fuifle demonftrctur. Colligitur ex iif-
dem iMtm .

$ Si denique Religiofus, frve propter metum, five propter aliud
invalida certi laborat profeffione : fed dubitat ,utrflro ante, vel poft
quinquennium illam mffieaverit,diftinguendumeriteum Merolla,
ton m. difp.%. csp.\.num.xly nam fi dubitat , an ratificaverit ante
quinquennium doo erit cenlendus ratificafle. Ratio efl, quia ante

quinquennii finem non ptaefumk Ecclefia ratificationem , ergo No-
vitius remanet in pofleflione fux libertatis . Ac veri fi dubitat, an
confirmaverit poft quinquennium , judicandus efl confirmade; nam
elapfo quinquennio fi Religiofus non reclamat, jam tollit omuedu-
biura , ipfura enim non reda mare, efl .ratam habere profeflionem
priorem , & Ecdefia ratihabitionem hanc acceptat , (olemnemaoe
redd it. Intel! ige.nifi ad huc duret aliquod 1 mpedi ment um Client iale,
puta nifi ipfe politi vd velit non profiteri, vel nifi aliqua* (olemni tates
cllcn tial iter ncceflarix U(kr non eflent , Atc. tuncenim nulla enal-
cetur inforoconfcientizprofellionis confirmatio, tum cceterum
certum eft reclamare in foro exteriori Religiofo non permitti/iuin*
quenniorlapfo, nifi prius probet habuiflccaufas noo reclamandi.

VtomiJfio.Y. Votum,

Htfiponii Votum, Vide V. Votum, prsfertim a j.fy I S. .

I Hf ligho (orum Vota, quoad obed icntiam , V idc verbo, Suhditut, Ac
V. Votum . Quoad Caflttatem , Vide v. Votum . Quoad Paupertatem
hic breviter locus eft dicendi . Prasmittendum eft, probabilem elle
fententiam, polle Rei igiofum ex tacita , feu prarfumpta licentia Su-
perioris, quam Ratihabitionem appellamus, aliquia expendere, re-
tinere, accipere Ace. Ita SuareZiRebell.Fagund. Diana, Pellis, alii-
queapud Bardi d.loJt tomfc . c*p.\. iT.q »*.»^H*c autem , eft quoties
adeft Judicium, quo prudenter credatur Superior licentiam concef-
furus, fi petatur ; ratio efl , quia non fit contra paupertatem , quando
dependenter i Superiore hac in re fubditus operatur, dependenter
autem operatur fatis, dum tacitam judicat habere licentiam . Et
quamvis non pauci ut Jo:de \jx^atom.\.dtjufi.difp.\.('tSl.jjt.\%^ ad
licium ratihabitionem conlhtuendam, requirant ulterius , ut Supe-.
rior credatur non folum licentiam concefturu» , quoad fublbntiam ,
fed etiam quoad modum, fcilicet, qudd ille modus, quo hic, Ac nunc
fubditus expendit pecuniam cum praefumpu licentia , placet Supe-
riori, vel (altem, ( ut habet Saoch. /ii. 7. *» Dotmlo^.e. I9.1a.15.) non
graviter eidem difpliceat . Nihilominus, Leflius, Fagund. Suar. Tan-
ner. aliique apud Bardi locjcit. probabiliter docent hoc nequaquam
requiri (femperintelligo quando difplicentia Superioris non eft ad-
e6 notabilis , nt trahat, feu inferat negationem licentiae quoad fub-
ftantiam ) non requiri inquam nifi ad vitandum veniale contra obe-
dientiam , Ac ratio efl , quia ex una parte ca non eft fubooedaen tias
mortali prarcepto prohibita, ut fuppooimus, juxta Dofl.cit. Acer
alia non efl contra votum paupertatis , quia jam adeft licentia 4aou»
pofico,qu£d non adiit difplicentia Superioris quoad fubftantiam ex-
penfionis,nec tanta difplicentia modi, ut redundet in fubftantiam .

a Petes primi: qua ratione prudenter judicabit fubditus tacitam
adefle praediftam veniam quoad fubftantiam j Rei pondeo fi adver-
tat nuuram non rigidam fed benignam fuperions merita, At digni-
tatem ipfiusfubditi, fomiiiaritatemque cum eodem fuperiore. Item
ipfa res parva ne, an magna eft expendenda , ut etiam finis , Ac omnes
circumflanti* operationis ; licentia enim V G., admunulculum
etiam devotionis elargiendum foeminae, faciliusndibltur Seniori ,
quim Juveni, Ac facilius pro matrona benemerita, quimpro levi
quapiam puella, Ac facilifls dabitur licentia expendendi ad emenda
neceflaria, quim fuperflua, Acc.

j Petes fecundd, ad majorem hujus doflrinae declarationem : Ii
fuperior fe declaret nolle has prarfumptai licentias, fed velle, ut fub-
ditus tunefolum prafdida tacere poffit licitd,quaodo prudenter ju-
dicat , fuperiorem fore contentum , ut expendat line licentia ;
vel fi in aliquo peculiari cafu fic dicat fuperior . Semo expen-
dat aliquid sd emendum id genu t Vnl. Grnt. piflura , nifi txpttjfam
obtineat a mt litent tam : poterit ne adhuc locus die di&* li-
centi* tacit* fine peccato mortali, fi judicetur fuperior efle folum
invitus, qud ad modum ? Rcfpondco polkr in utroque cafu , donec id
fub virtute obedienti* legi timd fuperior prohibeat Ratiocft,quia
ad huc poteri t efle cafus , in quo , etiam illis declarationibus ex tan ci-
bus, judicetur fuperior hic. Ac nunc non fore, quoad fubflantiam in-
vitus. Fateor interimfolito fortiores debere conjetfuras adefle , uc
fuperior pofitis illis declarationibus invitus non cenfeatur , etiam
quoad fubftantiam ; id enim illae declarationes um rigid^ fignificare
videntur . His declaratis .

4 Duo addo,PrimA, non foliim fatis efle,fi certi mora! i ter conflet

addic ejufmodi licentiam ucium , fed etiam fi probabiliter . Ita
Sancb. lib 7. in Decalog.csp.i j. fin . Pelixz. Caftropal. Fagund.

Caramuel, quosciUt,fequiturque Bardi /^.$.ia( quidquid aliqui
dicant, nui femper certam moraliterexpofcunt. jRatioeft quia,
utfarpe diflum, probabilitas femper fufticit ad prudenter operan-
dum. Secund6, ne putare poft faftum non obligari Rcligtofum
ad patefaciendum fuperior i id , quod ex przfutnpu licem ia fecit,
nifi ineo cafu, quo continuanda eflet aliqua a Aio contra pauper-
tatera, ad quam requireretur nova licentia, Ac ex alia parte de-
linerent conjeAur* , quibus diAa nova licentia praefumxttit ,
legcSuarez towo,^.doI(i6gMb.Z.csp.ii.num,\. Sanchcz»* Det a/. Ut.
cit.num.S. Pclhz.inman. Ifeg.tom. l.trali.^.eap.l.nuin.n aliofque.
His declaratis.

5 Difficultas propria hujus loci eft. Quando ejufmodi tacita li-

ceo-

Caput III. Dc Confcientia. 3 3

centia eft dubia, hoc eft ,Dubita?,an fu perior licentiam conceffurus contra te, fic multo magis nec tu id versis te ipfum. Ratio ponerio-
fit , an liciti eas adiones poflis contra paupertatis votura efficere ? r»s eft, quia tunc prudenter timere debes , ne tua poftdlio vincatur i
Rclp. negative . Ratio eft , quia in hoc calu certum cii paupertatis certitudine contrarii, qu* probabiliter Iit apparitura, quando rem
Votum,lcuccrta,& firma eft obligatio ratdubiacxcmpcioduda a apud te retinere non poteris. . . .

uciu licentia : ergo votum ejufquc obligatio praevaleat necerte eft . 6 Jam fi adhibita morali diligentia verus Dominus m veniatur, ei

i Htj inpium concidit, ut cum Summus Pontifex cauj.5 quamdam res attribuetur?At fi non inveniat ur,poterit'ajuntCaltrop.r«n.i .tr
Vicario Generali commiliffct , invenirentur in co Epilcopatuduo « *A-L£-* w “ OT *9-Coninch-Vafquez uterque Sanch-Mol.aliiqjapud
V icarii Generales, nec apparebat unus altero principalior, nec ade- Dianam p.xM . $ "/. as.lane probabiliter ) pollehor ubi rem retinere ,
rat caput, unde colligeretur uni potius,quira alteri referiptum effc quiacthn ili* rationes , propter quas dubitat , rupponanturlolum
pr*fentandum,qui$in tanta incertitudme przferendus? efle adiummura probabiles, femper pr a: valebit doQcIuo, quam iple

Reipondeo , vel referiptum dl concernens ad forum contentio- habet rei , qua: poffeffio iulum cedit , ut millies diximus , rationibus
fum,& tunc neuter ex Vicariis eligi in judicem poteft, partibus non convincentibus, Alii, ut dc Lu2of*n®.r .de juft .di/p \ 8.ftil ."“. a. (J
contendentibus, fed recurrendum i terum ad Pontificem. Ita Sanch. *^.^p«r#.!»./r^.i».84._quosIitemius(^uor,doceiit,remeflcdi-
J.8.d$matrim.d i7.*r.}7.PirT.Corrad. d» difpj.j.e.^. #»«.49, Ratiocff , videndam prorita dubii inter iplumpofldiorcm , oc alio», fi ii no-
quia cilm partes hk non convenire fupponantur,poflidet cqud liber- fcanturjquia h*c poliellio non eft nili dubii bona, ergo non poteft to-
tasutriufque ad cum dubium judicem repellendum , &cx alia par- taliter favere DoffideiithQudd fi ii nequaquam inveniri poliunt, tunc
te, cdm neuter ex i is judicibus fit i Pontifice determinati defigna- rem totam ditius poffefior retineat , quia tunc nullus potdl contra
tus,ncutii lurifdidio delegatur . At fi partes ennfenciant inalteru- ipfumetiam fubdubio aliquid petere, ergo illapolJejho,quamvisdu-
trum, is eligi meriti poteli, quia tunc voluntas Ponrificis.quz inten- bii bona illi foli favebit , illi inquam, qui ab initio poucilor bon$ fidei
dic partibus providere, prxfumitur ilii ab utraque parte cletloju- fuit, dc quo loquimur . .

rifaidioncm communicare . Facit huc quod dixi V. iiomtn duPtum , 7 Inquires primi :dcquiscenfendus fit Verus Dominus? Rctp. is,

n.i.deititert. Vclejufmodi referiptum efl gratiofum , quale eft in- qui per probabilem aliquam rationem negari non potcfhfi enim pro-
dilpenfationibusmatrimonii4ngamiae,legitimitatis, &c. tunc puto babiliter negari pollet,non erit certi Dominus verus, oc coufcqucn-
pofle eligi quemlibet ex duobus , quem velit is , in cujus favorem ter contra poftdlbrcm non pr* valebit.

emanavit referiptum, leu difpenfatio,ita Sanch. *M. Ratioeft.quia # Inquires fecundi : quid, fi inveniantur duo,qvn veri Domini ap-
prxfumitur Pontifex defignare eum, quem difpenfandum voluerit, pareant, nec pollic dignolci.quis nam ex his cerri Dominus fit 5 Rcfp.
ut poti in cujus favorem Summus Pontifex rcfcripferit . Si fimile cfle rem dividendam pro rata dubii;itaMol.^>w.$.<w^®yv.tf*//\7x.*»w.
quid eveniret indele^atol Principe fasculari, eadem refolutioeric j.Lefs./tf.i.r.i j.</.i.».x. B onae.* rt/lit d.i .? if.i.m.i t . eft enim re-
cafui proportionali ter applicanda. gulageneralis^eftitutioncm die mcnlurandam juxta jus, quod quif-

1 i(tflnutio W id.*. Furtum, Sc ®- Dumnum fe tutum, Sc 9 St /ut io de- que participat, ut modo in fimili "-i.Sc Verbo Sonum dubium n. \ . Sc
Uti . Debes certi centum , dubitas an fol veris, adhuc folverccen- aliis nimis fzpddi&um eft .

tum teneris : ita de Lugo * ju/lit.r. i.d.18 ftfl.i. 1 num.8. Debes fub 9 Sed quid, Ii omifi t quis prxdidam inquirendi diligentiam,cc in-

dubio centunvquas certus cs non fol viffc, ab onere folvendi liber es . tcrim fupervenit ci rcumftantia , per nuam Dominus verus non pof-
Ratio eft , quia ibi poflidec vioculum debiti, hic tua libertas . In fit amplius innotcfccre, ut fi mortui fuerint ii , qui apti tcftes efle
priore cafu, non lolilm debitor , led etiam creditor dubitat de folu- potuilVcnt, valeret ne fibi rem illam retincre?Rcfpond.huncmorta-
iioue,Lajrm./f^.i.rM.r. (.$.4.^.4 1 ./f«# , Diana p.\J*- a.vv/j 1. docent liter peccafle,fed eam retinere fibi licite polle, ita Bonae.* conttsfl.
probabile etiam rem cfle dividendam , Sc folam partem , pro rata probabile putat Caftropal.MM.l.*'*0.i .difput.

dubii, dandam huic creditori : Ratio, Sc quidem in materia jufti- 3^4rr.z.«i.9.quibusaddeDianamA4"l^ • r '/ >/ -*9 quia pofita mor-
ti* probabiliseft, quia cura is non habeat, nili dubium jus , non eft te teftium, nemo nunc (quidquid fit antei) habet meliorem condi-
$quum,uc ei fol vatur tantum, quantum lolverctur fi haberet jus cer- tioocm, feu jus, quam ipfequi bon* fidei pollcfforab initio fuit , qui
tum : fol vatur ergo , pro rata dubii . Id iterum me notallc nemini cert6 rem poflidet. Si enim initio mal* fidei pofleflor , vel huiefi-
fupra 5 6-vv.p. Dico autemCin materia j U ftiti*)ium in aliis materiis milisfuit,dequibus*««* 3.£M rct»i»erc non poteft, fed pauperi-
miilta abfurda fcqucrentur, ut expendit de Luso dt jufi.ttm. 1 V. 1 8 . bus erogare tenecurfut fuk explicat de Lugo *>»/.)vel per Bullam
ftil. ijnum.i S.contraLaym. ego vero ajo id folfaneflc probabile in compofitionisfibiconfulere juxta ea , qu* docentur in tnpfitiw
materia juftiti* ,difparitatemque pro aliis materiis alteri nondiffi- BulUCrucUt * .

culter inveniendam relinquo : cum mihi fit fatis pro modo authori- 10 Denique, fi adhibita diligentia, & Dominonon apparente, is,
fas Layman,6c Diana:, qui non de aliis materiis, fed folum de mate- qui eft !>on* fide poileiIor,rem coni umat, vel vendat, fi poft eam con-
ria juftiti* loquuntur . lumotionem appareat verus Dominus , ad quid ejufmodi poflefTor

> Verum ad illa, qu* hic dicenda fe offerunt , accedamus. tenebitur ? Rcfp. teneri loltim ad reftituendum Domino id, in quo

Pofteftionem cuiufdam rei ccrtd obtineo , fed ambigo, anca res fadluscftditiorj quia is poft exhibitam rfiligcntiam,fuitctiampo(-
mea fit? ad reftitutioncm ne teneor? leflbr bon* fidei : at poflellor bon* fidei ,ut eft communis doflrina,

Rcfp. vel inccpifti obtinere bona fide, ve) mala, vel dubiardeomni- non obligatur infimilibus calibus, nifi ad reftituendum id, in quo lo-
bus lcparatim . cupletior fidus eft . Quid,li is dubitet an in aliquo fadus fit ditior ?

Siprimum , & deinde quidem incepit confurgerc contra te du- Refp.Tunc fibi perfuadere liciti valet, fe non effefadum ditiorem ,
bium, inquiro: Incepit ncc/ufmodi dubium, ex levibus, vel proba- Sc fic poteft nihil reftituere , quia cx communiter conti ngentibuf
bilibus rationibus, an ex moraliter convincentibus, hoc eft ex ratio- przlumitur latifts vixiftciitaSanch.& Bonacapud Bard.* 'coo/.d.G.
nibus rjus generis , qu* omnem probabilitatem contrariam depcl- f. 9.^.6.

lunt >Si ex levibus, vclprobabil ibus, non teneris ad reftitutioncm, 1 1 Petendum diligenti* exhibentur ad inveniendum Dominum,

poecfiio enim tibi fuffragatur contra omnes rationes non convin- licet ncejufmndi poftefluri rem retinere, vel alienare ?Refp. poteft
centes \ teneris tamen veritatem Inquirere , modo mox «»*». s . di- retinere, fed cum intentione rem lervandi tanquam in depolito , li
cendo. Si ex convincent ibus, rem reftituere teneris,quia;am mala 6- enim hodie non dat, poterit lecuriusdarecras; fi quidem fi impru-
des certa contra pofteftionem incipit non pugnare folum, fed etiam denter nunc daret , proh quam difficulter pollet poftea recuperare?
expugnare. fi resfit frudlifera,an pollit colligere frudus,innuifupra

j Si verbincenini mala hdc polfidere, locus quzftioni non datur, Alienare autem non poteft nifi cum duabus conditionibus,

omnino enim reftituere ceneris,cfim polieffor mal* fidei femper re- quas mlimili dixi lupra quem locum recole,
ilitutioni fubjaceat,cui autem reftitutio fit 6denda,quando igoora- 1 Rtnjy Ttfiu, Dubitant hi^n legitimi interrogentur i Judice;
tur Dominus, mox intelligcsr*».^»/. obligabuntur ne ad ejus mentem refpondcre? Supponimus hic obli-

4 Denique, fi dubia fade pollidere incepifti,Ac ad indagandam vcrl- gari nos legitimo Judici parere;nam c*tcrum ••ftJ.x.c.A.m. j.de tota
tatem minus attendilli.nec eft locusquxftioni^ftimilaris enim mala hac re benignius difputabitur .

fide poflidcnci,uc omnes docemus ; dequa rc lege de Lugo tjt . dtjufl. Rcfp non obligari, etiam fi Judex przcipiat fub poena excommu-

4 fp>\ iy 8/v^.t .quare obligaris ad novam di ligent iam, nicationisica Fag.in r>rej>r*crp.x i.x.e.i i.o.i8.de Lu;o * iuflitimt.
qua verus Dominus poftit inveniri, faciendam : Qu6d fi hic inveniri u*.$*Sanch.»* i» confJs r.\dut.\ r.

non poffic, cui res fic irftitucnda mox dicam. Pafqual *<-.iX9.Ratioeft,quia ReusATeftisfuntinpoffefiionelue

y Nunc dodfrinf ratio monet, ut de hac diligcntiafubdamus.Pri- libertatis valendi *qui vocare ex caufa, ergoabhacnon poftunede-
mum omnium cum diligentiam adhibendam die dico, intelligo blc, turbari propter dubium legitira* interrogationis; Caufa aurem hic
tum in fimilibus moralem, Sc ordinariam : ad extraordinariasenim femper intervenit, quia femper ii poffimt veHecuftodirefuum jus ,
nemo, ex vi Irgis ordinari* tenetur . Deinde fi bon* fidei pofteftor quo poliunt non aperire veriutemei, cui cxcerta.Ac mani lefta obli-
incipiat dubita re , an res fit fua , videndum an femper teneatur exa- gatione non debeat .

minare A inquirere veritatem ? Ut item an femper pofleflor dnbi* a Scio.quofdam noftram refponfione m admittere , fi timeatur 1

fidei ad idem obligetur? Refpondeo Si ille incipiat dubitare, dc hic Rco,vel Tefte magnum malum,non ver6 exiguum, quale eflet modi-
fuerit , vel fic dubius propter leves rationes, non tenetur, fi propter cam pecuniam amittere ,Scc. Sed hos fequi non poilum,quia pr*di-
graves,idcft probabilcs,tenctur.Iu Villalob.MiA«*.i^.i .d»ff. x o.a. di poffeffio libertatis in Reo,& Tefte *qud pr*valet,five grave, Cv#
4-al iique. leve damnum timeatur.

lUtiopriorisdiCfi eft, quia nemo tenetur inquifitionem contra fe 3 Lege Dianam/>.$. rr.4. rtfol. red- qui fincdiftiniftiooc univerfa-
inftitucrecx levibus rationibus;licut enim Ipfcfuperior n5tcnetur, liternoftram fentrntiam ampleditur. Unde collicit, quando fupe-
& forte non poteft cx icvibns couwdnrij moveri ad inqaireodum nor inquirit generaliter lupcr aliquo notorio dei ido, cujus Author
Tsmb. T. /. dt Det . Prtt. C HC-

nefcitur,pofle te vocatum ad teftificSdum (qui vocarr;fi dubites num
infamia, vel indicia fint contradelinquciuero , licet jure delioqucn-

Explicationis Decalogi Lib. L

imis^i fuerit probabi liter non commifia, eas non incurrifli.quiafe-
cutusfuifti,vel nunc fcqui potes opinionem probabilem • At quid in
dubio?Sci$ v.g.certdteceocum aureos dedifle, fcd dubius au dede-
ris io pretium rei fpiritualisjeu rei annexae lpi rituali, an potius ob
aliquid temporaie»feu ob aliquid quod folum ic remote habuerit ad
rem illa obt i nendam .

Rcfp.te non incurrifle pcen as .quare polle te repuure liberum ab
obligatione dimittendi benefici uni, dc ab excommunicatione* Ratio
editum quia in utroque foro, dc quo lege Fa* inacsouf.js**. * non eft
jrquum,ut fubeatur pa:na certa pro delibo incerto^'**' 1 1.7.2.#.
re, ergo lam non lumus in caiu dubio Quare It vere perleverat omni- jpautfraw/,j 0 .f -g.e.liabuifft^l .dororum divtjia^,^. Illud quot.

bus pcnlacisejulmodi dubiQ, nunquam ni Dolores videntur noflram fitumjy lufiAe Afl.%.Curan tum quia pollefiiotuz iunocentie pnr-
Rcfponfionem in levi damno limitaflefoliim aliquando cx peritia, & valet, donec certum delidum probetur * Qu6d fi mala fide, te in pof-
pictate Judicis, legitimam cer id efle interrogationem collegerunt . fefliooc Beneficii immififti, quia fcilicet dubitabas dc fimonia patra-
4 Illud nihilominus advertendum c(], quando periclitaretur bo- ta.pcccafti quidem ex coufcieotia erronea, qua puubaj habere ma-

rem fcias-Nec cootrariu docent Sanc.& de Lugo» ut quidam putant.
Audi de Lugo l.e.u. 6 . Regulam hanc(inquit)n6 procedere admonet
$anch.«*3 .& 4-rebus levionbusubi leve fequitur pericu!G,dc in qui-
bus,!! certi conflat Judicem efle virQ probum,dc peritum,um Reus,
qoim Teftis debent io dubio refpondcre, dc manifeftare veritatem.
Tantum de Lugo ex Sanch. Vides? tunc foldm obllringunt hiDD.
Reum,dc Tcftem cilm Judex piuseft.de peritus ; fani quia propter
has circumflant/as prpfumendus eft Judex, cerni legi timd interroga-
ri non fumus in cafu dubio Quare fi vere perleverat omni

II1WI ^ U MI II1UIII», 1 VI lUIJUVVIIhl? W«UIIIUI1*,,W IIIUIIUJ 41 UIII 4 ju-

dice debere ad ejus mentem in fimilibus dubiis refpondcrc, fi folum
«ibifubfit levepericuluimquia pugnarent hic tualibcrtas^Sc bonum
grave innocentis at bono communi femper tuum bonum peculiare
eft poftponendumj < 5 c bonum grave innocentis tuo levi damno, juxta
vulgares cbaritatU leges, debet anteponi .

1 St and* lum . Dubitat quis*n fua a£io fit futura caufa peccati in
proxi md , liciti ne illam exercere poteft ? fupponimus autem i pfum
non intendere peccatum alterius ; fi enim intendat , erit fcaodalum
dire&um,dc finedubiopeccaminofum.ut ditium eft in ooftro opufe.

dttxpef.tonfi ff.t.x.t. I 1 y.w. I ©O.

Rdp.recolendo prius quod /d.n.tot. cx Sane. notavi, pluresexcu-
Lari i praedido peccato fcandali^uod itod. j ndire&um vocavimus ,
quia vel ipfi tam pravi font ut corummalum exemplum parum no-
ceat, vel qui inducuntur, tam faciles funt, proclivefque ad peccan-
dum,ut qui fuo exemplo occafioocm illis obtulit, non ccnfcatureos
morali ter inducere.

Hoc pofito,aflcro liciti prardiflam adi io nem exerceri pofle.Ratio

ra ob rationes didas nequaquam poenas incurrifti, qua? fulminantur
contra non dubiam limoniam : Quare nunc depooc illam moneam
conficient jam dc Beneficium retine.

x Sigillum Conft/Jionh . Cadere in figillum Confeflioois pecca-
tum dubii ex confeftione notum, dicetur"» appondtta /#* Hb.^epu.
fc.dt Conftjf.e $ , num. 20. nec me ab hac certi fliraa lententia movent
aliqua in contrarium allata noviflimi i P.Birdi da ttmftJ*ftop4.t.i 1

1 Soluti » dobtu. Debeo tibi centum ex uno, dc alia centum cx alio
titulo, fi tibi folvara centum dumtaxat , pro tuo debito fatisfaciam,
fi nihil exprimam?

Refp. Hic locum non habet quaeflio de conficientia dubiaxonftaC
enim id debitum extingui, etiam in foro externo , quod magis gra-
vat debitorem, dc Ratio cll, quia quilibet cenletur operari quod fibt
utilius ell,i ta de Lugo aliquos citans to. r .dtjufl.difp.i 6 .fr 8 . 6 . n-iiS.

Hinc debitum folvens , cenletur in dubio velle folvere potius pro
debito maturato, quim prq maturando ; pro debito nomine proprio
contrado, qulm alieno cx fidei ju(T>ooe;pro liquido, quim non liqui-
doipro antfriorc,quim pollcriorc; prode bito.de quo currit i nteref-
Ic/juim pro mero mutuo. Favent huicdodtrinseea,quaedixi V. Do.
n*i io num. z.

eft , quia tunc pecco peccato fcandali , quando adio mea’ mortaliter » Si umeo debes Decurta, dc Gap i tale.de aliquam partem eodem

cenletur inducere proximum ad peccatum, ut jam didumeft , fed di&o folvas,pro decuriis i j(l; -

quando dubito^an mea adio futura fit caufa peccati in proximo, non
ceofeoripfum inducere ad peccatura, ergo, dcc. Minor probatur ex
Dodrina toties allata ; neminem in dubio cenfendum committere
delidum.dc omnes,nifi contrarium conftet, debere reputari bonos:

... ts6cics,non pro C^picalifluia ad indem-
nitatem creditoris »d meri t6 decernit /.i.ufir fa/. (y l.ufur.tod do uf »r.
Quod fi debita fuu partis oneris, tunc judicaberis folvifle omnibus
pro rata,quu non eft major ratio, dc uno, qudm de altero . ^

$ Didum eft autem n.z. (fi mbil exprimam) nam fi debitor verbis

f.Mniio^jfpc/eci»J\cgc Menoch 1 u m dopof/umpt./. r ^o(fump.%^.u. 1 g dixit, vel mente voluit pro uno potius,qu»m pro alio fiat isfacere^ali
docentem prafuraptionem.que dei idum excludit efle omnium for- dido, vel intentioni Itandum erit etiam in loro conlcienti* , quia
tiflimam:nam inde fit, ut quoties dubito, an proximus fitadmiflbrus obligatio tollitur dependenter i voluntate ipfius. quare cum per il-
peccatum^lebeam deponere, immd repellere hoc dubium, & cenfe- la«n mcenuonem jam ablata fit, non poterit illa obligatio per quam-
xe illum non peccaturum , atque aded putare meam adionem ne- vwrcir^ti<meinrcviviUcrc. . • r..,.

quaq u r m Td uTere prox imum ad peccatVm. ♦ Sed quld.fi t.b. debeo centum ex quocunque mulo juflit.z/.ye

«I ^U4inmaiuti „ , ” i,- r.o — • •- ex cootradu^ivcex re acccpujive ca tojufta acceptione, <Sc intenm

do tibi gratis centum^Jve per remuncratiooem no debitam ex jufti-
tia, five gratiofiam donationem, nihil exprimendo, imm& nihil co^i-
tando dedebito illo Juftitue,intelligiturneextindum illud julticis
debitum ,quod mihi multum fine dubio grave eft ? Rdpondeolicdt
non extingui fit probabile , quia debitum non extinguitar , nifl
per fialuuonem : hzc autem donatio eft : IiaSancbez aliique apud
Dianam mox citandum-Tamen etiam eft probabile exiingui.ita Ni-
col.Baldell.Magifter in Theologicis meus tom.t. l.^.d.z j.n.i S.l.tum

quaquam mducerc proximum aa p^ttaiuiu .

1 Stpalin inhco Sacro. Puer, dc quo dubitatur, an fit Baptizatus, m
Joco Sacro fepelieod us neutiquam ellet ,quia certd pofiidet in puo-
xo Paganifimusqui fiiitantcBaptifroumdubiusatfpwata Eccletiz

e» , quia ipfa non przfumiti

nifi certi non Baptiza tos. _ , „ „ . r

a Qui fe ipfum voluntarii interfecit , p oo^,E cck «* wJ <* K P * v

turadecorandg^r.^c^^f^av^olflfiS^c®®* 1 * 1 '®"’^ , ^spfcrituhjf.dt/olut.quuideii voluntas femper in homine implici-
dederit antequam fpiraret.ita cx . Sylveft.La^/^/ * J* ** ' U| £ generalis fatisfacieodi, prout poteft, per unumquemque adum

u.tSi quis igitur invenutur domi fea^baliol fu« obiigatiooibusfluas iplc habet, tum in materiis aliis,tum in ma

in putefl P | ^*^^ c ncc , a l(‘” t ^S^frMltura ? Refp^eaudcbic : teria juftuiae^x qua lententia fequitur/i quis ex devotione mvilere
vel cafu occifus fiier 1 t,Ra udebi t - Eccidiam.rec.taretcoronamylareteleemofynam.M.il* intereftet,

'SSSS&ZQS^^ aci-,de^cord,r«u,.rc 1 CoorHUr.o fiM

IniiclumnCMjcaunMC Juacxpoflit I hiuc nefire bumitiooem
fac nMn,.tbtmsmci cfledobe.cnt , hoc cfl evroccntcs«m un.re*-
lcm pncfumptUmein^qaaDCniocftciltftinModusidniiGnc dcliaum .

Si certum (it iliquem fibi roonem cciicinllc, dubitetur veroinei
amentia vel furore deliberati, an veri voluntarii fana mente id fe-
cerit . Laym. l- c docet non cftc fepeliendum in loco facro,quia pofli-
det certi delicum , & quia praxis Ecclefue ejufmodi occiforem ar-

fuiilc.vel adefte przceptum ea faciendi^Jc quo vide Dianamp. \.tr. 6
refo/.yi.lSc 77.fequitur inquam non teneri iterim ades, quia jam per
illam generalem voluntatem illi fatislecitinam propterei is,ait San-
cbez •" Dvf /. i-r. 1 3- f . qui nihil cogitans eleemofynam v.e ccn-

tum aureorum per totum annum fpariim pauperibus dedit,ft deinde
advertat fe centum debui ile reddere ob aliquam obligationem , ad
i teri m largiendum non obii gabi tur, dc item Beneficiarius, qut cen-

fcpultura^iifi exfignisconiiciat ex aliqua gravi cau- tum Eccleh* foc deberet ex orniflioncOfficiidivini.fiddemEccle-
ifie , fed tu expende illud Canonis citati ( volunta- fiae,nihildehMotlieationecogiuiis .facram V.G. veftemejufdem

r J^^deanTuk fhwe^poffit *****~ t UUU "" pretii donaviifet , ad nihil propter eandem rationem amplius fatis

i Stfvui .Certum eft, te meo patri famulatum exhibuifle ,feu ipfi probabiliter tenetur. Iu Laym./.},/**?. fjr %x.n. ».9. dc apud Do-

icram tuam locaiTeilncertumjnmercedcm habueris, teneor abfo- , - r , . , , .

y Di«um eft de debitore, quandoexfefolvit debitum : quid de

operam tuam locaflejlncertum^n mercedcm habueris, teneor abfo-
luti loauendo ego hzres^d exhibendam tibi congruam mrrcedem *
quia deDitum e(fcertum,lolutio inceru,pr(valet ergo debitu m.Di-
xi(ahfolute )nam fi obftet legitima praefer i ptio, vel quid fimile, nor»
verfaretur in dubiojed ceru lex eflet obiervanda,lege Molini .1 M
ju/.d. 67.Fag l.x.dojuft.t.x y .».30.

De fervitiis exhibitis ultro i fervis, Vid. V. Donatio *.y.

1 j<ai<jwij.ContraSimonucos five Communes, five Confident iales
funt multz poeti^prpfertim excfimunicatio, dc obligatio dimitten-
di Beneficium fimoniac^ obtentum. Et quidem fi firaonia fuerit cer-
ti indubitanter commifla, te poenas incurr iife, non eft quod arabiga-

. . quiddt

creditore, quando fibi compenfat de bonis, quae poteft clara nabert
fui debitoris, pari ne mod • c eniebitur fibi compcnfare illud credi-
tum,quod fibi utilius eft?Rcfo. ita>quod,quia longi eft i ooftro infti-
tuto, vide fusi apud de Lugo do /»ll. t .d.(, frQ .6.»». 1 aj.Dixi nihilomi-
nus dc hoc breviter V. Cam tufatio .

1 sp*nfatia.S\ dubium fit.poft habita fponfalia,num aliquis defe-
flus notabilis fuperveniat, v-l cognitus de novo fuerit, quzftiofo-
letfien.anpolfKSponfus^ contra hendo matri monio refilire, dc re-
gula quidem univerfalis hacc dari confucvic, quando fpoofus, quam-
vis

>•

Caput III. Dc Confcientla.

tisignoraffet defedum illum, ita erat affeflus, uc G il Ium agnovi flet,
adhuc contraxitfet, noo poflercfilirc, quia implicite habet univcrfa-
lemquandam voluntatem contrahcndi,etiain liibeodetcdu; pofle fi
in eoaffcdu non fuiflet,quiaprzdi&am voluntatem non habuit . Iu

Molina/^ i .dtjuflit.di/pu/at.ijoSxnch.d* mammj.i dub.ji -"um.

s. Audio. SednoRraquzllioeft ;quid,fi de eo animo dubitet Spon-
fu»? ( nam G probabiliter judicet non habuille.certd refilire, forman-
do (ibi opinionem pradice probabilcm,poftct.)Rcfp.tunc expenden-
dunvum Sanch J.c.nu.uh.dt Matrimi. t.p.t.n.io ad id, quod fuper-
venerit, vel de novo cognufcititr, afferat Spoofb damnum notabile
necne;Si affe rat notabile, pro liberutc 1 pocli decernito; Secus, G Co-
lum alterat damnum lcve.Ratioeft,quia ex communiter contingen-
tibus, in priore cafu , przfumi tur,Sponfus non habuille illam volun-
tatem , nemo enim vult promittere matrimonium cum tanto fuo
damno; at propter contrariam rationem przfumi tur cum levi. Ne-
que dicas , tam in gravi , quim in levi debet vincere certa libertas
fponfi; atque aded poterit femper refilire : ne id dicas inquam,quia in
damnogravi cum przfumatur non alfuifle voluntas contrahendi, li-
bertas iponli poflidet, at in damno levi, cfimcontraprzfumatur at-
fuifle dida contrahendi voluntas, non Ubertas Sponu,l'ed contradus
Iponfalitius, ejufque certa obligatio poflidet .

1 Subditui. si ambigas prim6,ut rum res tibi * fu per iore precepta,
licita fit,aa illicita;Secnndd an legitimus Gc fuperior;Tertib,cilm Gc
certus (uperior.an nunc excedat in praecipiendo limites fu£ juri fdi-
dionis, ner ne, te non obligari obedi re, docent Vafq.i.2.f.t9.«".6.<6-
/jMSd^. 9 V*«.jI.Rodriq in Sum.v.Obtdtrntia^fart. e.g . dtoneiuf.x.
quia nemo eft injKKelhtc prfcipiendi ea/le quibus dubitaturam fine
nonefta , vel an unt extra luam jurifdidionem, praevalet ergo tunc
fubditi libertas. Aliqui docent.S.Th. 5 anc. 46 .<*l>'c.r.).«.).Jo^anc-
Dianap.4./'. J.r#/. 8.£y 9. teobligari in hoc tertio (efto
non obligeris in duobus prioribus caGbus , ) quiaeoipio, quod ille
Superior tu fubditus, teneris tu obedire, cum ejus certa pote-

Has non poflit vinci i dubio exemptionis. Utraque fenteatia videtur
probabilis .

1 Suffragium . Decretum fuit fuffragiisfecretisGabeltarnV.G.
iqjuftam populis cftc imponendam, Beneficium, Cathedram , Offi-
cium, efle huic i niufle concedendum, defimiiia , ad qua; decernen-
da , licet , luffeciffent fuffragia , Verbi jgratia undecim cx viginti Se-
natoribus ,feu Eled oribus , tamen adf ucrequindccim, quid dicen-
dum? nam omnes hi dubitant, an fuffragium luum fuerit exprimis
undecimae qua re Lete Leffium l.x.t.\\.difp.\.num.xx.ij a j. ade6-
que an rem illam injulnm ipG concluferint ; unde ad reilitutioneni
teneantur ;efto peccaverint , quia conlenfcrunt decreto in juilouc
notat LettJ.c.

* R efp.t res ciTefententiar, Prima abfoluti Merolla tom.x.difp.^.

1. affirmat, omnes ad rellitutionem infolidum teneri ,
quia omnes effflane unam caufam adequatam; Gcuti enim fi centum
traherent navim, lic£t nonaginta fufnccrent, omnes tamen trahunt,
itaincafunoffro . Secunda abfolutd Rebeii. Sayr. Henriq. Diana
Granad.aliiqueapud de LMgo,rom.i.dtjufl.difp.Xg /r/ 7 .i.*.io.negat,
quia Gnguli I unt in pofleflione ccrtx luar pccunix,quam non tenen-
tur alteri tradere, niG obligatio fit luce meridiana clarior . Tertia
denique Molina Lugo tot.rkjt.xx. obligatqui-

dem omnes , at non ad totum infolidum , fed folum ad partem pro
rau dubii . Ratio eft, quia foliiro ad partem clara videtur obligatio:
fiquidem omnes in coeperunt dare fuffragium cum dubio , an ipG el-
fent, cui injufti damnum decernerent , dedatis fuffragiis , remanet
idem dubium: ut fupra diximus V.Hjfiitutio num:. incipientem pof-
fidere cum dubia fide, rademque dubia fide perfeverante, reftituere
debere. Cum ergo ex alia parte omnes Gc dubitent, omnes participa-
re debebunt de obligat ione reftitutionis . Alias rationes vide apud
Molin. dc de Lugo/. t. nam proptcrel hsrc tertia lententia eft exci-

citati ,dc dodrina lata fupra v.Ufflisatio n.x.ht.E.

g Dixi numero primo ( fuffragiis fecretis )nam quando fuffragia
funt aperta, non adeft fimiledubium , quare peccabis quidem morta-
liter, u fuffrageris rei injuftz jam ab aliis conclufz,quia confcntis,uc

didum eft.injufto decreto : ita Lavm.Tann. aliique apud Dian. p. 1.
tr. j ftf. i6.(y rtfol.i o.ubi docet eidem rei conclulz te non polle fub-
feribi, fed te non obligari ad rc(licutionem,quaado tuo fuffragio im-

pedire injuftitiam nequis/locent probabiliter iidem apud eundem •
Quod fi res injuffa excludenda i pofterioribusfuffragantibusfufB-
cienter erit fine tuo fuffragio, tu umeo fuffrageris inter priores , dc

E cccabis, dc reftituere obligaberis , quia Gc certam caufam tunc in-
ifti damni das,ut docent communiter DD. Turrian. Leflius !ot.tit.
illiuc.Villalob.cum Dian./tfr^»>.r//*.i7. Vide de iis fuffragiis mul-
ta apud de Lxigoto.*Jtjuft.difp.xoJtii.iJn.iT.(y/tSi.%.
0f.f-M.t7'

t Trflamontum . Anceps fu m an teffamonto ( idem proportiona-
liter dc legato ) affuerit fraus, poflunmc liciti cx vi hujus tcftamco-
Tamt. T. 1 . Dt Dtt. Prae.

t» harred itatem confequi?Refpondeo.fi ejus es in poflc(rionc,te in ea
firmum lerva,quia in dubio melior dt femper pollidentis conditio .
Ita Sanch./-4.r**/>-*.t.^/P »4. « prafatimi. at G hscrcditatem non-
dum adivifti, major eft difficultas, affero nihilominus tc polle adire,
quia fraus, & dolus, ut pote dclid um,non funt praefumcuda, nili cer-
ti conftcnc .

» Immi etiam G fraudem alfuifle fcias non quidem certi, fed pro-
babiliter , idque nunc poli habitam bona fide pofteffionem non tene-
ris dimittere barreditatem ante judicis fententiam , .quia inter pri-
vatos ut ex didis conftat, contra pofleflionem legitimam fola certi-
tudo non veri probabilius praevalet . Atque hic eft cafus allatus fu-
pra Jj.j.».» 9.

I Sed quid/i probabiliter adfuit fraus, 8 c nemocft in poflefliooe
hzreditatis? Refp.tuncdividendamcflchsereditatem inter proba-
biliter prxtendcntes juxta raum prohahilitatis . lmmi idem dicen-
dum erit ex noftris prine 1 piis, etiam G dubium Gtde fraude , quando
nemo poffidet .

Vide V . Nomon dubium ■. V. Rffldutu t n.ijj g.

Teflit . V idc v. Ttflit .

Tutar. Vide».N#vu«4**rtM»i. \

1 Vr natio . Dubito an fera bqueo tuo irretita poflit effugere, nec
nc ,Sc illam ego capioun primi ubi debeam feram? An fecundi cibi
faltff debeam, quanti Ipcs illa valet,quod fortd tua Culice . An tertii
tenear laltcm lui vere valorem laboris tui , quo laqueum tetendifti ?

1 Refpnon debeo ex de Lugo'.i.*fr/i*A^/ 0 . Primi Ieram,

quia in dubio,an fera amifeflt libertatem, ne fera quidem przfumi-
tur eam amifille; Si igitur ipfa adhuc libera cenfetur , ergo utor jure
meo illam capiendi.

* Non debeo . Secundi valorem fpei ex de Lugo ht.t. efto LelfuiS
/ib.X.tap.j.d.1 iwwm.jo Molina ^.41 Laymail lit.f. trall.t.(ap.^.nm.

1 1. dicant pro rata dubii cfle ieram dividendam. Ratio aotein nufti?
relponGooiseft , quia licet mihi uti jure meo, efto per accidois fe-

J uatur fr uftratio (uz fpei io alio : ut patet, G ego utar arte non inju-
a ad habendum beneficium , vel Cat hedram, efto alter fpt fua tru-
ftetur,&c.

4 Debeo tamen tertii valorem laboris :quia hujus certus eft Do-
minus ille, qui laqueum paravit^cidei labor mihi viam flruic zAcx-
picndarafera m-lnflituiiaurdar» .dittf.ff .txdntrfa. I. adto tx divtrfa
ff.dt rtrjt tu/ *.fua nffdt agfmjm. Dam.

1 Vendmo . Configno tibi veftenviuam prorae vendas decemau-
reis,tu alteri vendidilii undecim , dubitafq;an potius tu ipfe emeris,
pro decem,& deinde alteri nomine tuo vendideris undecim, an ver6
tibi non emeris/cd ablolutd nomine Domini vend idens «quid judi-
candum?^ priore enim cafu tuuserit undecimus illcaurcus utpotd
pretium cuzrei;inpofterioreeric Domini,quippdfuse rei pretium.
Rei p-dc Lugo d, } uft.t,m.x.d.\ S/eli.g. num x, x . aliique laborant ia
alugnandis conjollurisan hzc venditio nomine alieno lucrit^n pio-*
redi. Verum fi in hoc riftamus,qu;njonem nan diminuimus,
noftra enim quzftio eft, an adhuc remanente dubio poft expenfas
conjeduras. ftatuendum fit pro domi no,an pro vendi tore . Dico igi-
tur ftatuendum pro Domino vellis. Ratio eft toties dida,quia prius
fuit veftem fuille Domini , & hoc certum eft, at poftcldubiutur an
fuerit empuabhoc venditore, przvalct ergo Dominus.

1 Pi>f<».i>efloravit quis virginem multa promittens,inter que om-
nibus expcnhs arabigiMo interccflcrit promiflio illam ducendi, vel
dotandi, ad quid obli:;atur?Rei p.ad nihil, quia libertas ipfiu s eft cer-
ta, promiflio incerta Vide Ver b.Vata.

Idem dico, G quis dubitet^in virginem per fraudem, vias, metum
feduxerit/n quibus cafibus le^esdefloratorem urgent ad dotandum,
vel ad damnum alia via refarciendum : ita inclinat Pater Bardi , da
tonft.d. 6.1.9.4.11. contra Molinam, & de Lueoab eodem ciutos .
Ratioefl,tum quia poflidet cert6 deflora toris libertas, tum quia ne-
mo przfumitur dclidlum fraudis commififle /. Mtritb ff. dt dubia .

Atcei^dquispromifit didam virginem ducere, v^l dotare, fed du- ■
bitat, an ab ipfo fuerit virgo inventa . Refpondco judicandum elb
fuifre inventam virginemyatque ade6 d uccndam,vel dotandam 1 de-
flontore.Ua Menochius^d $.Molina/*«.4 V*/»/.

rr.qV.i04.a1.i4 Lafpdejuflj.i,d.ixJtfl.i*u.i. Ratioeftfluia prior
eft virginitas, quz eft qualitas naturalis, quam non rirgin itas, illa er-
go poflidet : nec vinci ejuspofleflio poteft niG ex aliis potent ioribnt
conjeduris colligatur prxfumpt io contra illam , quales eftent eam
habita fle inproftibulo , habitu meretricio inccdiflc , dcfimilcsi
Menoch-allatz, i.e.

Vati irritatio. Vid-V. jEtot .

Voti dif proflat io . Vld. V. Thfpenfatio .

1 Votum . Si dubites an voveris, vel juraveris, non obligaris ad vo-
tum >Ita Sanch./. r .<* dee.t.x o. *.i6 & /. t .dt matr.d.9.0. r 1 . Rebel 1 V. *.
9.J.*.a paflim, etiamfi magis propendeas, quod voveris, vel jun-

veris;modo hzc propenGolineam dubii non tranfiliret. Ita Caftrop.
r.t^r.i Vjp.iq.<*.i 7 citansSuanum,& utrumque SaDchez. Ratio
eft , quia femper poflidet libertas, dc iniquum eftet pro debito incer-
to certam folutioncm expofetre .

C a a Idem

Iby

Goaffk

36 ExpKcationis Decalogi Lib. I.

s Idem die, fi dubitet , an votum , fea promiflio fc exteodat ad il- minus eft.Et certi vocum eft ftrifli juris^tq^deA odiofum,fiquidem
ljm,vel illam materiam ; V.G. an voveris in jejunio te abiti nere k la- ett lex^uam libi imponit euntia luam libertatem vovens, ergo coar-
dkiniiai&c jamenimtuncdubitas deejusrei promiJliooej At vcrA danda elt ad interpretationem ArilUm, non vero cxtoidcudo , ad

fi certo promi feris, feu voveris, fed anceps es, anfolvcns , foivere
tenens/juia tunc poilidet promiiOo/eu votum . lubaoch.RebeJ./.r.
aliique. _

» Si dubitet. An ret fint ita notabiliter mutatx,ut exculer is k pro-
jnuEone.SanAexcufari non poteris,itaCaftrop.».j.fr.i^.i.^>ra*»».

#.r j.*.4.ex5anch.V.G.jurafti,feu vovifti ingreflum in Religionem^ v

quo esc ui aris ob gravem habitualem morbum, deinde incipis bene 14 Eodem modo. Gambi;ii«,an voveriscaftitatemabfoluie,a!»

habere, fed cum dubio , an reftitutus integri, teneris ingredi , quia conditionatam,fi Religiofus V.G. fieres, potes judicare te conditio-
obligatio eft certa, excufatiodubh : fed certi licet dodrma haec ve- natam volumc,quia id minus eft.lta Sancb.** dtc.M4.tsp. 16. «-1*4 •

laum includendo in cafu dido etutn copulam licium .

1 3 Adhucdi certi fcus te vovifle, v.g Cafliutem, dubites autem
in fiocculo ne , an potius m Religione folemniier emittendam , non
teneris ingredi Rcligionem,quia potes elicere quod minus eft, curo
in hoc caiu pari modo poffideae libertas manendi m focculo , ferva
igitur in ftcculo calliucem. Ua Caram. Af ».ijti.

n efet propter ratiooero didam , circa quam tamen lege, quae lupra
diximus expende affedum voventis : at aliquid pecu-

liare hic haberi poflit, per quod excufareturquu abingrcllu, fienim
ingrediendo fubiret etiam fub folo dubio , grave periculum reinci-
dendi io morbum excufarctur^omodo,quoA^a *>. H** C*n<mic4 t
•adixirousexcufari quempiam k precepti* in fimili dubio periculo.

4 Si certus fis tc vovifle jejunium V.G.Sabbati, fed dubitas, an di-

Ous dies fignatus i tc fueri t ,ob de vo t ionem ejus parti c ularem^n vc-
xA unquam terminus , ne fcilicet differretur jejunium ultra illum
diem, tunc tranfaflo fine jejun io Sabbato,debes ad huc jejuni um,quia
poflidet votum, certus enim es de illo,incer tus dc terrai no . Iu Suar.
Sanch.Azor.cum Bonae d.4.dr i.m . . 1.

5 Si dubites^n tua verba continuerint prumifiionem potius, quim
pvopo(itum,non teneris,quia dubius es de ipfa fubftamia protnidionis
certus de tua liberute.

6 Sed quid , G certi vovifti , vel jurafti , ac ambigis. An animum ce

obligandi habueris per illa verba, feu per i llud juramentum; dc quid,
fi dubi tes ,an tua verba invocationem Dei , que eft de eftentia jura-
menti, faltem taciti continuerint ? Refpondeo, Suar, dt 4^.

6 ." }.r i^.i.Caftrop./3^.i9.*.4.Meroll.r.l.^3.e.3yi»i.x.rar#//.}.»».
84. AI iique cenfe nt in utroque cafu te obligari, quia poflidee promif-
fio , gux certd voce tenus emifta eft, & coofequcn ter, cum nemo fit

An autem debtos poacre didam condit ionem, G i te dependeat, dice-
tur inft* tum dt vote (onJitiottaio . QuAd G certA fcias vovifte pone-
re aliquam conditionem, teneris illam poncrciat G dubitas, non teno-
ris propter regulam generalem toties repetitam, quia prf valet tunc
Ubertas.

if lnfuper,G dubites,utrumvoverisabfolutdcaftitatem, V.G.ad
honorem Dei an fub aliqua cooditione,vel perna , fi fanltatem rece-
peris, vel fi luleris,potes ubi perfuadeie fob conditione, vei fub poe-
na volui fle, atque adeAex fcntcntia probabili infra dicenda ,yotuiQ
tuum non eifterefervatum, id enim certe minus eft . Si dubites an
conditio,fubqua vovifti, fuerit impleta nec ne, c emeto non die im-
pletam, quia tunc dubium eft de ipfa eftentia obligationis . Et quia
quando(licAt certA quid voverisJdubitasXeu non recordaris, an gra-
tiam. V.G.fanicatcnvd quam impetrandam , votum d i rexift i, obti-
nueris necne, dubium cadit fuper conditionem , an fcilicet illafue-
rit adimpleta), ideA propter eandem rationem prxvalebit tua libcr-
tas,ncc voti reus eris. Colligitur id ex Sanch.fi ^ t.
61. *• Iu idem t*>d t.x\.».7,<*.

16 Deniquc»fi dubites utrum voveris perfevcrantiam,vel proxef-
Gonem , an lolGm ingreflum, teneris folGm ad ingreflum , quia hoc
minus utique eft;lu Suaria,* 'ffifr6.fi4- # /*-" a ’-7* lege item Sauch.
apud Dianam p.4 'r.j.u/ 36 Caram.fi}. Tf«/. mwr.mtm. 1465. A

E m , — — r , .

. . _ ** mtndstim \ tj imjmrimm hpftf*8o ftr •<•»&*

i jjg. quia poflidet libertas, Sc dum folum voce tenus eft promiflio Ultm tuiptttf , **t tlitviflum txbiltrtt , fidt ammo tnjtruttum tuum
veri dubitatur de fubftantia ipfius , dum dubitatur , an animus fe *Jf* fmbtdtrarttur . Verum id aliquantulum Ulimreinus. 1 udus enim
obligandi , vei Deum invocandi affuerit , ergo ejufmodi dubitatio modis contingere cjulmod i cafus poteft . Primo ti limui voveaa ptt
non poteft prxvalere contra cerum liberutem . Nec obftat allata modum unius ingrcUum fimul,& egreilum paulo poti laciendum, «

r . ‘ . r t 1: • . j: j.l w 1 — n - . n /r. mm >AHim fomniMiiia

nwuuui imius Hiviuium uiuuiiw. ... 1 — ■ .

hoc padcscertum eft votum cfte invalidum^juia totum compli
eft malum, dum continet unam partem mihiBilcilicct nrtiiunMi
faltem ex fuppoGtiooe ingreflu*,6c nulla rationabili exlftcntecaula ,
malus eft^St inconftantiS fapit Secundi G ingreflum folum voveaa #
ingredi 'ReU^onemaliquam indeterminati, an determinati hanc . deeerellu vel nihil decernas, vel folflmdeillo J!"

pr^fumptio, juxta quam fateor Judicem judicare deber* contra pro-
mittentem : at in confcientia, G veri dubitetur , praevalebit , ut di-
flum, eft libertas. .... " , r •

1 Si ,cftm cert6 promiferis, vel voveris, dubitas, nu m promiieri»

num Religionem hanc ftrifitam , an illam laxiorem , Vel num vo-
ver is dare centum, an ducentum ; num majores menfuras , an mino-
res; Vinum ne optimuman mediocreitocum ne Rofarium recitare»

• - r ji, 1; ; J 1

Tcrtid. Si voveas ingreffumific fimul praoonas,fed non voveas egre-
di . Dico hunc cfte cafum Caram uel is, «fatis probabiliter vorun»

boc validum nequaquam dfc. Dices cum aliquibus,ut Bardi^firca^

1 339-$uar.".i.4 Hfljr&J.y e j. *.$. idem elle in legatis dixi Verb.
Lectum, ubi notavi , dc mox num, 17. advertam oeccuariam cau-
tionem .

8 Propterei refli docet Sanch. in Dtr. KS4. e.i j. -

fti orationem , vel elcemofynam fatis efte recitare unum a ve *
unum largiri obolum , G vovifti djire plurcs res , latis e
duas, quid fcilicet minus eft, minufque gravat voventem •

*^o*Proptere4 item , f. vovifli
•nfubii.copuUtivi ,

quia id minus tetmerat utram

derisa*» ' “

tem 3 potes putare uwamquen

...»

<oovalefceret,domuroqueiedirct,ncc^t« jgo fanita-

que conditionem f ,rou L!^^P^.® r J!^^!^c^iu^nTh V fir.* .»

-t^v^o jeju nand i omni^svjgi

vat. I» ^KAAete ccrtuoT cfte dc conceftion e illud pingue tunc i

JlineleSoofynim unumaureum ; vel certus es tc vovifte jejunium
In vigilia v g.B AloyGi : at incertus .nomfoldm pro prima vice quo
Judiitvel pro prima vigilia anni :non obliqabcris,niG pro prima vice,
▼el pro primo anno.ltaSJ.V P'#ro«^*^6. Ratio eft jam diCta/iuia po-
tes elicere, quod minuseft. _ K . .

*» fex eodem principio refolve id^uod alli,ut Bardi /.c.5.? r late
ex aliis principiis refld item ftatuunt, utrilm fcilicet , qui vovit non
habiturum copulam cum foemma, & Gnedolo incertus ut, an intel-
lexerit etiam de copula licita, utrftm inquam poflit licite uxorem
4uccre*illamqicognofcerc?Dico enim pofle,quia poteft cligcrc/jiwd

" qu^peirm refcrt^r td rgrelTum , qu!^.
Gto iagreflu bonus cfte non poteft, cum pari modo Iu contra coiillan-
riamT* contra Religionem nolentem acceptare curo , qui hoc

17 Redeo ad libertatem , qua potes id , quod minus eft in dubio
eligere. Noure enim oportet id quod Verb. etiam nota-

vi -non rarA id quod mmilscft eligi k te non polle , G c* c ^muni-
ter contingentibus, ex ufu loquendi , vei cx aliquibus adjuofilis col-
ligitur, te verAproroiGfle , quod majus eft : mm tunc , ut ^;< fe coo-
ftat.non edemus in cafu dubii, v. gr. ‘ii in tua regione mmlura ufua-
lisfrt ma^na, parva vcr6efletextraordioaria^mgnaradcbci,Gmen-
furam vovifti .

il Rurfus,fi vovifti Calircm,& dubitas, an voveris aureum, ar-
genteum , an ftanneum; argenteum , faltem quoad cuppam , debes :
quia nomine Calicis inteiligitur is, qui Gt aptus ad ufum facrihcii •
Simili modo, fi vovifti non permanere in frcculo , debes religionem
ingredi : quia illud ( non permanere in focculo; hoc lonat,i;icfl Re-
ligioni fe tradere,non autem eremiticam V . G vitam aflumere , vel
quidfimile.

19 Si dubitestnom voveris ,feu promiferis deliberatd, ex eoquia
dubite< , an promiflio fuerit fafia tempore fomni , ebrietatis, vel
phraenefis^bligaris ex Sanch.fiq.»* o«r.r.i. ».15. &16 , quia ooaftac
dc promilTione^ambigitur deexcufaliooe. At Caftrop.r.i jrait.t, d. g.
p. 1 1. *. 4. ij 7‘ meri t A probabile etiam elle ait, te non obligari , non
enim eft omnino verum tunc conftarc dc promiftione , fi quidem
dum duhi tatur , an affuerit plena deliberatio , dubi utur dc ecsquod
neceftariA requiritur ad promiilionem , atque aded dubitatur de ip-
fa promiftione.

xo Si certus de promiftione, vel «oto , anceps fis anpromifem
tempore amentix, idem propter eandem rationem diccndu eft cum
% w-

Caput III. De Confciential 37

CaftropaUo/'.».8.foBtn perdiligenter efl advertcndum,difficulter
oriri polle ejufroodi dubium : Pnm6, quia ,ex communi ter contin-
gentibus’, is , qui certus cft dc fuo voto , certus efle debet de luo ufu
rationis, nunquam enim infanus vovere folecergo (i vovet, fanus cft ;
fi vovit , fanus fuit . Secundi, quia qualitas, qua; naturaliter ineft ,
femper addlefupponitur,nifi clare conllct dc oppolito : at ufus ra-
tionis naturaliter nomini ineft , ergo flcc. Si tamen omnibus his per-
penfis adhuc res efl dubia, jam di/fu meli 1 9. probabiliter ex San-
ch. ubi jgari, fle probabiliter ex Callr. non obligari .

ai Ouid fi dubites an promi Ilio lidta fuerit fine deliberatione ex
eo,quid fuerit emifla tempore irae • vel fubit* pallionis, eodem qyo
di&um eft raodo,non obligaris. Ita Suar./.4-<* 9010 c.tf.a.r aquia du-
bitatur de eo , quod necc&rio requiritur adeonftitutionem liber* ,
atque obligatonz promiflionu. Moneo tamen hic iterAm, iterim-
que regulariter non adelleejuimodi duluum, quia fubiu i ra,vcl pal-
lio nonlolei fufficientcr ufurn rationis tollere ; fecus occidens ali •

J |ucm foleret excufari i peccato, quem tamen regulariter nonexcu-
amus. Ita Thomas Sanci»./. 1 .tU muur.d.%.n. 10.

xx Si voveris, vel jura veris aliquid, quod tunc dubitas an Ht lici-
tum , nec ne , nec potes fieri certus dequalitate rei promiliz , ad ni-
hil obligaris, quia certa eft tua libertas , fed dubia obligatio , ciim
rem non e(le licitam, de edentia fit obligationis voti • Quid fi dubi-
tetur, an vocum fit de mcl ion bono, infra A», devcnt.%. fuo loco
explicando? Refpondeo tunc te obligari , ad cxcciucndum illud ,
bonum , quia ejutmodi votum honcilum eft , nec habet, unde macu-
letur, fle totum fervari cum laude poteft ■ Iu Sanchez , in JeeJ.a.e.6.
».6. At quid dicendum, fi certum ut, votum, vel juramentum efle de
re indifferenti , dubium verdanfit de re bona. Refpondeo ejulmodi
votum, vel juramentum foli Deo fa^um non efl validum , quia in-
validius eft certa; voca enim, & juramenta foli Deocxhibiune-
ceflarid debent efle dc bon<y" infra 7. dicetur , at

juramentum homini prarflitum, validum erit, quia juramenta , ut
item fuo loco dicetur , infra H.n. 1 1 .homini przftita, valida funt de
re indifferenti.

1 j Si certus fis,tc vovifle Vifitationem V.G.Virglnis Laureun^,
fed vete dubitas, an in eo voto incluferis laborem peregrinationis ad
illam, uthfacics ne huic voto fi recreat ionis caufa , vel negotio inve-
niaris Laureti,flc ibi Sanfliflimam Virginem Vifitcs? Rcfp.fattsficri,
non folum fi illuc eas animovAc vifitandi,fle negotiandi, ut certum eft
ex Caflrop./. i.tr. 1 {V.i.f.r i.n.p.fr 10 Sed etiam fi cafu illic invenia-
ris, fle noh animo vifitandi illuc accederis . Ratio eft toties repetita,
quia certus es dc tua libertate; incertus an incluferis diflum labo-
rem peregriiutionis, atque adednumadfit votum dc labore , etgo
©rf valet libertas;quando efl dubium qiulis Iit finis voti malus ne, an
bonusan iivdiflcrcns.utrAm valeat votum, dicetur commodius/.}. r.
1 $ $-2.^ •10. Superfcdco i fexcentis fimilibus : nam ex allatis facil£
non allata diluentur .

ufnra Vide Verfe. Mutnnm .

Atque haec de conficientia dubia nimis fortafle contra iioflruin in-
flitutum prolixa ,fed profe/ld nequaquam, inutilia lufficianc .

5. VIII- Dr Cenftie ntiaftrupulof*-, unde oriatur fy quomodo
tefnofcatur ftrypmlus .

i ‘C X diflis fupra $.t .n. 6 . cognofcis fcrupulu efle leve fundamen*
JOj tum/cu argumentum, quo quis movetur ad credendum ali-
quid crimen efle , quod rft vera non efl : fcrupulolum autem cllc il-
lum, qui motus ex nis levibus fundamentis extftimat cum crrore,vel

dubitat aliquid efle peccatum, quod nfi efl. Oritur cjufmodi lcrupu-
lusex Vakiis caulis;fcilicet ex Dipmone lufgerente,cx confortio cum
hominibus fcrupulofis, ex ignorantia , addita aliquando ingenii per-
fpicacia , qua quis cognofcit ohjedioncs contra luam adlioncm , fed
nefeit eas folvere,ex capitis imbecillitate,feu larfione imaginationis
ex mala corporis confticutione,przfert i m melancholia, ex animi in-
firtnitatCjPrflertim pufillanimitate,ex nimio amore fui ipfius^x le-
ftione librorum cafuum Gonfc/enti* in indodo . ex Deo fic difpo-
nente five ob p? nam alicujus peccati, przfertim lupcrbi*,vel obw*
nam multorum peccatorum.quscquiscommifitin adolcfcentia,uvc
ob majus hominis bonum, ejulque exercitium, fle purgationem . Ita
Axot.p. 1 ./•* <• * o-t-f- f -Say rus/. 1 .r.14.*. 1 9. Rod r *» Sum. x.p.t. 54.«. 1
x Sed difficultas hic in eo vertatur, ecqua nam ratione, quis depre-
hendat fua argumenta fcrupulos efle , feque ctle lerupulolum ? ipfc
enim femper putat illud,quod hic fle nunc movetur ad credendum:
hoc efle peccatum,cAm non fic, non efle leve argumentum, fed grave,
&folidum;fi enim efle leve adverteret Jam non fineret ab illo move-
ri, atque aded fcrupulofus nequaquam eflec .

3 Dico(hic fle nuncjmm non rard contingit, ut quis ex diflo con-
fiefibris > li ve ex experientia, qudd fua argumenta , qua: aliis libi folida
videbanturdnvrnerit leviflima, fe cognofcateflc veluti habitualiter
fcrupulolum ; Verum deinde in lingularibus adionihus , levia illa
fundamenta ipfr offerantur ita gravia, ut fecunddm illa cogatur ope-
rari, fle confojuenter errare .

CoofeflariusccrteUi ve alius, vel mediocriter doflus facilius feru-
pulosaliorum , quim fuos deprehendet , quia in re aliena facilids
asionum 1 momenta qualia funt, eugnofeuntur . Quoniam igitur
icrupuiofum ex fe fua adJualia damna cogaafccrc difficile efl , uu-
TnrnP. T. I. Vt Der. Prae.

tur fequentibW- remediis mox afferendis.

Et quidem, qui 1 'crupulisangitur ; caligat aliquando in urva mate-
ru,aliquandoinomni ; Aliilcrupulisopprimuiuur in peccatis pro-
teritis perperam, ( ut ipfipuunt)feu Ime dolore confeflis . Alii in
atlionibu» przfentibus exhibendis, Alii in cogitationibus, quibus fe
femper confcnfum prxbuifle furmidanc : Alii in aliis, .dc6 remedia
fequentia parcim in uno, alio ve genere , ut nimirum iis utiquifque
poflit, quibus indiget.

InflUuti* fcrupnUf prt f t ipfg .

4 Primum, fle penfl dixerim unicum remedium efl pro omni claf- *

feicrupuloforum, ut cjufmodi morbo laboraus eligat proConfefla-
rio,vcl aiumae diredore virum do/him, fle pium, cujus confilio para-
tus fit omnino acquidcere. Valentia , m dx f. 14 P.4V. j.adden> hoc
remedium conti nere mnia remedia,D. Ancon. Syl. Navarr. abeo-
dem citati . Nifi fic animo fit paratus , fle in operanda deinde vcr£
Conleilarioobediat, vel ccrtcconctur, pro incurabili illuifl habe .
Acceffitad mcolim foemina nobilis innumeri, agitata fcrupulis ,
totaqueUrbeut talis cognita, Ipopondi me illam,' pro virili, parte,
directurum, modd mihi promitteret fe paratam efle obfrqui meis
confiliis , nec ad Contclfiunem iterum peccata deferre, quando ego
non deferenda judicarem , ad Sacram Gxnmunionem accedere ,

J nando prarcipercm,flc alia cjufmodi . Noluit bona mulier h«rc mi-
i promittere , quare illam ut immedicabilem dimifi , veluti di-
m illam deinde cognovi i plurimis prudent illimis Patribus fu ille .

Ejufmodi generis homines pro cerebro Iztis habe, non pro (crupu-
lolis.

5 Primum igitur, ut dico, remedium efl , ut fcrupulofus animz
fuz Dirc/lori lcfubdat orrmino.il liqui credat, atque ea faciat ,quz
isimpou.t , fle quamvis jpfc apprehendat gravnlima argumenta
peccandi , deponat libens > onfcientum fu.vm ex folaauthontate
Contcflaru fic docentis . Nec erit ncccfll .. jcarefuum judicium ,
feu habere rationes intrinLcas , quibu» evacuet liu illa argumen-
ta , ledfatistfl , ut putet fcetiam flante fuo illo judicio , non
peccare : fle certe- de fa&u coram Deo non peccat , quia icqucns
fui Direftoris diti men , id , quod probabile efl, lequ i tur , at-
que adefl pra/tice prudenter operatur . Ita Vafq. Lenius , Tho-
mas Sanchez , Coninch , Salas , Layman, apud Jo: Sanch .d.+r.
nuru. 7.

6 Sccundd:qu^diximusficiat fcrupulofus,nonfoMmexafluali,
ut ha dicam, Dircdoris confilio, fed rti am habituali, hoc efl ipfemet
ex fe operetur juxta Dodlrinam Direaoris,vc| juxta regulas lequcn-
tes,abfqueneccflttate eadem apud Dircilorem deferendi; imm6
nec deferat, fle data opera ficiat contra fuos fcrupulos ; prudenter
enim gerit, ita operando; qu6d Ii forte inveniat a! iquando le veri ma-
te egine.mate quidem materialiter fe geinfle.no.v ver6 forma! i ter^t-
que aded non peccavlfle, pro certo, fle explorato habeat.lta Vafquez;
Sayrus, Valentia citati i Joannc Sanchez. Ita Mcrolla,M./tf>»r. x.

7 Tcrt 16, Nihil puteceife mortale, nifi quod rmnifefte , Acabfquc
formidine nior tale videatur . V -G.noo putet fc confenfiffc turpi co-
gitationi, infidelitati ,blalphemiZj flcc. nifi certo, fle pcend dixerim
evidemer vidcaLcoafenfifle ; conlenfiiie autem diflicillimum fanc
efl in timoratis horum conlcientiis,qui potius mori cluerent, quim
mortaliter peccare. Ex pedit etiam litnilcs cogitationes fperncrc,nec
caS ut peccau aperire Confcllario, peccata enini vere noh funt . Ita
Granado/.a.rM i.d 5. «.U.lmm6 aliquando potefl quisadedefle feru-
puiofus , ut nifi jurare poflit illud e>ie mortaifzredcre non debeat
efle morule. Ita Vafq jr» x.d $ 7 r 71. » 3 . Ad*t Joinrtes Sadchez,
n. X ). fin. ee meritd, aliquos ita fcrupulorum tenebris effundi, ut
quod printein mentem venit , Aatim ad mififle putent, 'cognovi ego
qifofdam hujus ingenii ) li igitur etiam Ii putent fe polle jurare in
cogitationibus ejulmodi mentem voluntarte fixi fle, libi perfuadeant
non iuefle , fle tunc foluto crcdanc peccafie , quando «1 atlum exte-
riorem pruruperum 1 1 * 3

• Qtnrtd,Qui confellus efl diligenter.ut fibl tunc videbatur , 1 »aa
fide,& deindti incipit dubitare, an fit confellus aliquod peccatum,'
vel circumftantiam , vel numerum , an cum dolore flcc. cert^ <redaf
ritife geflilie, nec indi-erenova confeffione, lic^t aliqua peccata re-
linquenda fint per accidens.nonconfefla.IuCa/ctanus, Vcrb Seupn-
/*»/,qui vehementer commendat hoccoofilium Csftrop,x.t
p.X.n.^.Cc quidem SI Vcrb J.fic fer ibit yStmpuhfnt non tf

notur fateri, nififuapatefi jurar e, fy frtijfe pete at a merra/ia, jjf* nunu
rrP* ex modd didlis habes nec cum juramento

aliquibus efle fidem : unddabfolutdiis,quifcrupulofi funt, nou te-
peccata, li ve aliis contetfa, five ante conlellionem boas
nde raaam commifla,tum quia ipfosea conlcflbsefle prarfumendum
efl ; tum quia ne ipforum fcrupuli foveantur, 1 uli confeflionefunc
excufandi Certe fcrupulofo concedi aliquando facere confcflio-
nem non integram materialiter, diximusO^/rV/ eonfef. txpedj.xs.

10 .5. !.•*«• 22.

9 Quiat6:ScrupuIofo fufficit mediocrem diligentiam apponem
ad examinandum confcientiam pro conielTionc . Imm6 in timoratis,
fle frequenter confiteri folitis modicilfima lufficif : ii enim fipccca-
rcat mortaliter , ob oculos certe peccatum femper haberent, i u
C j Joao-

Explicationis Decalogi. Lib. II.

Joannc Sinchez,^-# 41 .».1 7 Facit adhoc id,quod amat dc Lugo/le

1 4 . nutri, j 9 1 . Quidam juveni 1 nokiht , jy quo ad reh , ua
pTuOtru J~ed nimii fcrupulefui , cum confe/fionem generalem iciiui Vita
fat ttt vellet | ptr qumdec rn diri fe ad illam peapar avtt , fr plurima fo.
Jt* de fuit peccatis fetipfit , quiius legendis mulli dies non fu/fecoruat .

Sed neque his contentus ne tum adrue examen injfiiuil , quo fat lo , cum
Jam pe- Oiet aliquot confiteri cotpijfet Valhfot ti t uii ipfe cum regia cura
morabatur , ineat tandem angu/hatConfijfion 1 oc capone redae i ut e fi ,
ut ipfe met pugione jt Jethahter percujferit . Deo tamen peovideate } ut
ante mortem pejfet i/erhm confiteri Harc de Lugo.Hic ergo nOQOC i tam
eaa&o examine, ac rigorofa Confeiltone erat excufandus ?

10 Scxtd, multum confidat ingratia Dei, humilis animo fit>fe alio-
rum judicio fubmit tere afiucfcat , Deum , SanDofaue afliduc derpre-
cctur.Fertur Cardinalis Bcllarminus probitate, dc lapientia tuo or-
be daius affirmafle.tum demum i fe fcrupulos recefii flerim affulfic
lumen, quo cognofccrct fc non luis meritiMC diligentia, fed Dei mi-
fcratione,dc ChriAi meritis fure falvandum .

1 1 Septimo, ii eil melancholicae complexionis, abundentque hu-
mores, fumat pharmacum, uuturque honeAis recreationibus cum
bonis amicis.i ta Silvefter V- Scrupulefui^n.i. Azor-A 1 .l.i.e.xo.q.6.led
non familiariter agat cum fcrupulofis , ne magis inficiatur, abAincat-
que ab immoderatis vigil iis, & jcjuniisiiu Jo:Sanch.»fy?.4i.».z}.

1 1 Odavd/ciat fc aliquibus regulis generalibus, & quidem beni-
goioribus uti pofle, V G- licitum cfle fequi quamcumque opinionem
probabile, etiam minus tutam; Probabile e fle id, quod aliqui Capien-
tes docent:itaMerolla,ra.i tHjp.y <. \.d.\.n. j8j. NonoporcereabAi-
ncrcabii 5 ,qu*dofli,dr timorati faciunt.vel etiam, quz finefapien-
tifi reprchcnfione alii ufurpan t ibi. Vota dubia an Ant emi Aa, dc prx-
cepta^n fini impolita, non oblIfeare/V.$. 7 .V. K#/a, dc V. Leges, Con-
frfliones abfque dolore fuffi. ienti nd ex induAria fallas, vel dimidia-
tas,ndefferepetendas,itaMoroILa>i»</ lege noArum opos de confeff.
i.i.c.i.fi. ..*.X9.po.:equcmpiam uti epichc/a it» legibus pofitivis:hoc
cft nonpcccare cum,qui violat legero fecundam ocod legislatoris;
licet offendat verba legis ; nec pcc care eum , qui earo ohfervat juxta
communem fcnlum bonorum, licet isfcofus laxior videatur: itaSS-
flus lTionu5,ij-M:o lege» civiles de fallo,vel raro,exCajetano, n
fnmma^VefoGkritntqSc \ct\s.J'junium^ Imo Ia, Felino apud Navar-
rum ,mfcmma r.t)A^ .vel ret id , ex Bonae de legibus ^ iift> 1 4. 1 .5.1 .
num. t Jfneqaoa frequenter obligare fub mortali : EcclefiaAicas item
nec multu frequenter, ut lat6 dicemus Opufculo de Sacrificio Mtjfa ,
l.\d.l.fi.t.n.-jjy 9.jun£lo «. 1 7.1n audiendo MiAam de pr£cepto,vel
recitandis horis ex obligatione fatis ede attentionem externam , un-
de Dofle quemlibet voluntarii di Arahi:fic Coninch Laym Hurt.Syl-
veAeraliique citati,»* difl.opu/i l.x. e. j. «. j peccata dubia proferu-
pulc.fi* nooeflefub obligatione Confeflori aperienda, fic Suarez,Gra-
nadoBccanuMliiquerelati i Toanne Sancbez Vi/^.41 fl.i6.CaAr."-

i/j).4fiunJh 2 . 0 . 4 .** nefiro opufc.M-.thod Conf. e (J 'artorum ,/. ia .
i.J.}.». 16 mull6 minus numerum dubium , vel dubias circumflan-

tia*, immAomnia peccata dubia probis eenfendanonefie peccata :
fic itidem ,dc LugO, depin.tmptrfccl ad Lactorem .

Infirullio Conf ejfarii pro Jcrufulcfo .

ij Is fervand» omni n£> curet ea , qui mod6 pro remediis ferupu-
loforum dida funt, led mfuper ex przdidis luas dc ipfe regulai fe-
quentes colligat.

Prim6 non permittat, fcrupulofum fuos fcrupulos tanquam pec-
cata confiteri : audiat nunquam coafeflioncsejusgenerales,ni(i4er-
tiflimcconllrt dc ncccllitate, il lique peri uadeat, ut i peccatorum
nteritorum memoria perinde ac Dcemoniun fuggeA ion ibus ab-
orreat, cogitationes turpes, infidelitatis, blalphemise, fi femel,auc
iterum audire velit i fcrupulofoConfcflarjus judicans id ad cura«
tionem , dc confolaiionem pcemtentis conferre : id faciat , cum Ja*
Sanchezj^/p^ 1 •'*. «4 ThomaSanch.»* DecJ.i ,e.to »-Si fine , verum
perfuadeat penni tenti, fc non ad confcflionem, fed ad coofilium adi-
re, fi non fint certo peccau. Iu J<>:Sanch

14 Secund6,dubiut iones,< 3 c bf litationes fcrupulofi in nytiorem

g xtem femper interpretetur , fic CaArop. / e. memor prardiOar do-
rim , quod dubia , qua; funt ab aliis confitenda , non funt i feru-
pu lofo, OC dubia, qui pro aJiis forufle peccata ccnfcntur, non prz-
lumuntur pro fcrupulofo.Interrogaciooes minutiores, Sc forufle ne-
cellarias pro aliis, ad cognofcendas fpecies peccatorum , non incul-
cet ScitC de LugO, loc. dt. Inquiritur prudentia Conf tff ori \ m mmiuip
pernitentem torqueat altis , fy alm interrogationibus minun/fimis , f ciens
quod nunquam ita exacli ilium examinabit , ut ai alio dottiore non fefi.
fet ulterius interrogari : fic ut etiam tx parte posnittntis prudentia requi-
ritur t ne fe examine conf eunt ia nimium vexet J"od humano examine con-

tentutfit .Haec ille: Si ergo id di&um eftdecctteri$,quid dicere de
fcrupulofo debeamus ?

1 5 Tcrtid ,cum facp^ Deo commendet , erigat animo : interdum
item juvabit afpcre cum reprehendere , ac dimittere , fi quando
acquicfcere judicio dirc&ori» refugiat .

1 6 Quarti, aAuefaciat fcrupuloium, ut fuo Diredlori pareat obe-
dientia cocca; ne Diredor fui confilii rationes, & dodrmas fcrupu-
lofo regulariter aftcrat;expcrientia enim conipcrijinajores fcrupulos
ab illa eu m deducere, oc fic magis offulcari.

1 7 Quiuto.Docet non immeriti V afqA.».^|/£.<7.r.a.*.o.difficile
remedium pofle adhiberi iis, qui laxaconfeientia, cum faciles fint ad
mulu peccau commi ttendadcrupulofi in ipfis funt adi iombus,vel ,10
confitendo; pro buergoalnd remedium nonfupponit,nifi quod a
Confeflarioad Dei timorem, dc ad frequentes Confelfiones^c Com-
muniones adducantur.lnterim umen,fi veri funi Icrupulolimon dt
eum illis tam feveri,ut cum aliisAgoadum^ed rcgul? praedia? cum
iifdem benevole, dc prudenter funt obfervandzuecus facile propter
moleAiam,quam feni iunt,dc propter l>** m confcientiam, qua labo-
rant, omnem Confcllarii curationem diffugient , peribuotque »

Laus Deo , Beatiflima Fucini , ac Beato Alojfio.

LIBER SECUNDUS.

DE PRIMO DECALOGI P R dE C E PTOc-

Unum Cole Deum.

, %T i fi in T> um per fidem credas , ipfum colere nequaquam potes, cultum ejufmodi educat Spes, firmat-
N aueChariws; nampropterea , ut ordine procedamus , caluscirca Fidem , Spem, Charitatem,
antequam ad praeceptum Religionis de Cultu Dei , quod prunum cft m Decalogo , veniamus , funt bre-
viter promittendi .

CAPUT PRIMUM.

J. I. Deprimo , (y fecundo praeopto yidefi erodendi t (jf cienS

De Fide.

t TlIPES, qu* ex Sanflo Thoma, x.x. f.4. not 1. aliifque
• L| Theologis , eA Virtus Theologica, i Deoinfufa, perquam
firmitrr propter ipfius Dei authoritatem aflentimuriis ,
qu* iDcorevtlatalunt , dc abEcclefiapropofita , quioqucprz-
cepta continet , tria priora affirmativa , atque aded non obli-
gantia ad lemper f d in quibufdam cafibus , duo pofleriora ne-
gativa , ac propterei obligaotia femper , dc ad lemper . Jam
dc fiogulis-

1 T.T Acdereegi dilucidi peroccafionem tuopufe. de txpedienda
JlI CoufidfJ.i c. y.$. 1 .Id quod, ne ledorem meum ad illum lo-
cum exqui rendum, cum molefiia dimittam , hk repetere, aliqua ta-
men addendo, non otiofum iudico. •

1 Aliud efl quaerere, quid nam credendum fitdeneceuitatefalu-
tis, feu medii, fine quofcilicet adultus juAificationcm, atque aded
falutem confequi non poteA , aliud quid de occelfitate prarcepti
tantum . Dc credendis ex neceflitate medii fic habet pcrfpicuc
Sanchez , l*b. *. in DecaUg. cap. $. memor. 1 j./f*. In ngort non trnotur
Confejfarimt petnitrntem infiitiurt troenrando , ut l <me addifeat ,
qua crtdtmda funt , fed fatit faciet proponende il i , & explicanda
dmoMyfitri* , Trinitatis, dc Incarnationis , •/ e* txpbcitl credat 0

Caput I. De Fide . 39

tj i adurende ad nr^Ugenti* dolorem, fy emendet prcpefitum, fi fu*i» myflena fidei, feflaqueChrifli Domin i coluerunt, conciones, aliaque
*ee fuit . Harcille. limiiia audicrs^xt^nili prorfuv animalium more vixennUi my 'criis

% Tria hic infupcr adverto. Primd in ben£ moratis, vel confiteri prsebuille Ultcm femel aiicnfuin, atque aded fjtisfe.ill- hm C prz-
folitisfupponi pofle femel h?c myfleriacredidilfe, femel inquam, ceptojudicandicrunt.

namexneccffiutemcdiifemelluffitit. Vidc&nch.^.<* 18. & >4. 9 Kv/y-rw^fermodeata fidei ex ncccflitateprvcrptiiquofcili-

lege item Aragonum apud eundem Sanch. r.i. «•«.:. Benignius lo- cct obligamur credere ca,qu9 diximus* j Sane nondum obv.im ha-

3 uiturCaftr.f.i.*r4.<*#.i.^.ti. »*».*• gy 7. damde raifteriis ere- bui Duttorrs qui id explicando mihi Lusfecermt . Unde onm> Sus
endis ncccflUatc medii ait fufficcrc ea implicite credere .credendo perpcnGs,fubdendo tamen, ut hoc,iu & alia omnia mea S R. h /udi-
fcilicet Deum potentem remittere peccata /t gratiam, gloriamque cio.putopcr lc, 3 c dirctld nunquam obligari Fidclesad crtdfda prf-
dare, atque aded raros, vel nullos ea ignorare . dita myltcnanecimplicn6,nec explicitcex vi iicceffitatispr^ccpti

Secundd. Reta pauld ante diduinetlc(fi qua negligentia fuit) fidei (nam medii fimul Ac prarccpti jam mododi&um ett,qu.i rat.one
nam communiter puto vix , prrfertim mortaliter gravem alfuitlc . femel. Ac ad quar myiieria credenda fit obligatio.fippiflimd vero obli-
Velenimfunt pooiitentcsex urbanis, Ac cultis, Ac fupponunturfei- gari per accidens cxvi aliorum pr^ccptorum. Ratio priorisdita efl,
re : vel ex rudibus, fcu pueris, & fupponuntur inculpabiliter non quiaucdiximus»»^*A<fr r */^y*' r VM / >*-‘’-*.§.iS-».j.nunqu.»mprje-
adverteread tale onus. Ita Azorius,Ac Vafqueaapud eundem Sanclu cepium aliquod obiigat,nifi fit detcrminatum,cfimcnim non potlit
r.j. ut indeterminatum exire 111 eiecutionem,non cenlet ur pr*tacd cfle

4 Tertid. Ab aliquibus hanc necefiiutem Talutia multo benignius complexum; taleque iuinepreeeptumcontcflioms, ut iumcommu-
explicari . IuTurrianus, de fide difput .xf .dubse q. citans Vafqucz, uionis extra murtsarticulum, inteqmm Ecclefia detrrmihaflet tA-
S 1 mox citandus. Coninch. defidtdifpntat. 14. dub . 9 *um. i6j. vide pu> Pafchalc^W.innuimusex de Lugo;/fc E-tbdi/p.\6fts x.nj.t.?7
etiam Dianam J>art.^.tr.j.ref.^6.(y 48. InAaroramum fit Emmanucl deposn.d \ 5. (aQ.\. ««.9. At nunquam invenimus, determinatum ede
Si,Verb.Fodr',qui fic habet :SeeeJeexp/uiti tremet Ftdet Myflma t tempus, quo obligemur ad pnrdi&umaQum fidei eliciendum, ut ex
qua putfif) in Eteltfi» ttMrantur , futuunt mulu tum Div e The- n.feq. patebit,ergo Ace. Ratio pofleriom d ita ell.quia multoticsoc-
ma, alii tat u fari multet ignorantia , praftnim , tbm deefi , fari da - currit debere nos ad fervSda aliqua prorepta elicere quufd i m aflus,
tiat , fuffittrrjut in illutum Bnptifme crrdrrt , fuad trtdtt Ecelepa . nui necefland lupponuntpnedidlum ataim fidei, ergotunc peracci-
%uam epinientm , (jfi adhuc feltbatn improbare, nunc nenaufim . Quid dens, ratione fcilicet atas adjunta obligabitur fidclisa J eliciendum
enim ? Dicemus nt perire infinitum Cbrifltaaervm , alioqut tenerum pncdidtum fidei a&um, line quo adlus per (c prycepius conlhrene-
multitudinrm , f ui de Myflerie etiam Trinitatis , (y Imcar mas ternis, vix auit,UtCX mox dicendis i nu ? I. cUntis intelbsjitur H>nr vid spru-
qttidtfUam rslir nerunt , imtnb pertersi fsntiunt , /t interreges t Fetius dcnt<T,Chrirturn Dominum pra ecpram per le de pr^dldlo * Ju fidei
crediderim condemnari 0 fi erum pe fl orsi tb ntghgtnstem dostndt bit non impoluifle*quia laaaj iuperque cfle judicavit adlum fidei ex oc-
eadem.HxcSi. ccfiiutefaluii'.< 5 c mluper alios nccelHn^ pr^requilitos 111 fervandis,

5 Que ad alterum caput, communior lententia efl, quemlibet ut diQumefi, aluspraccptis*

Chrimanorum teneri Ici re, & credere faltem quoad lubflantiam 10 p r imdnoflrafententia,cx Azorio, p.i.l.p.eap

omnes Articulos Symboli Apoftolici ( excipe Communionem San- fuafi 'e.x.fin. qui docet cbaritatis praeceptum tunc lolfim obligare,
dorum,quacintelle£lu difficilis cfi etiam prododlis). Additurctiam quando tenemur jullificari, & non habemus aliam viam, qua lufii-
eodem modo Sacramentum Baptifmi , Poinitentia*, Eucharillix, ncaripoffiimus, quia hocprareptum non videtur obligirc, nifiut
itemque Decalogum. Ratio eft.ouia quilibet tenetur ea fcire, quar medium jurtificationis, vel utdilpofitio ad illam . H»cexillo. Ex
pertinent ad fu um datuum, & officium. Sanch. . quibuscolllgofimiliterdici polle defi.-eiadhijJc ciim decharitate

& tj. agam mgra e 1. §.1. u*m. a. huic mc remitten», rurfus innuam infut

6 Dixi prime ( quoad fubdantiam) ut fignificarem,necefle non cfle r. 3.$.».«*.». non teneri fcilicet nosad adlum fidci,& fpei^ufiquando
memori ter ea callere. Ita Sanch.»^. nili lorc£fua culpa veniali ob tenemur fuflificari per contritionem , & jgoaddo, vel pcrattritio-
textus id prgcipientes.Lcec Bonac.rv.a .eirca 1 .D ttal.p (tept.J.i. q.x. nem cum Sacramento &c atque ad rationcakcriitsadtus virtutis ,
p.i. ».i4-alios citantem) fi quidem fatis cfl ea, quo ad res ipfaslcire, non autem per fc.

praefertim rufticis, & rudibus, qui fine dubio propter impotentiam it Canfirmatet fecundd , Mifcurrcndo per aliqua tempora ,
excufandifunt. ItaSanch lbid.num.i6. eu. Immd etiam hi rudes quae Dollores nobis contrarii aflignarc folent hu/us obli^atio-
facil^prcftimi poflefeirequantum fufficit,I(aptilmum,L>ccalogum, nis.

adde & praecepta Ecclefiar , eoipfuqudd fe Chriftianos baptixatos Primum tempus , quo Fidclesper h« Do&ores obligantur ad eli-
fatentur, & quod ad Confcffiones accedant, facram Euchanfliam ciendum aflum fidei , affignatqrab Azorio, p.x.hb K.eap.iH guafl. 9.
• adorent; atq; inter Chriflianos verfentur cum aliquo timorepee- quandooblrgaturquu gratiam per peccatum amiflam recuperare:
candi . Lege Caftr. te.x.tr.+f.t 1.11.7. Ratiocft, quia haec funt ligna, tunc enim non potentatum V Gr comritionis.vcl attritionis cum
quod illa, quoad fubftaniiam ab ipfis icuntur . perceptione Sacramenti elicere, nili crcdatra , finequibus conflare

7 Dixi Secundi ( quemlibet Chriftianum)nam Pa flores, Confcfl*a- hi atus nequeunt: nifieuira credat in Deum fpem venie ab ipfofpe>
rii , Afimiles tenentur feire haec cumaliqua majori explicatione, rando, mfi credat pcenars inferni, cujus timore V. Gr. attencur,
namquilibet ex praecepto tenetur fcire ea, quae iuimunerisfunt , nili credit Sacramentum Confeffionis, cujuspcrceptione liberari A
praeditorum autem munus cum fit alios docere, eaplicatius illa peccatis iniendttjcontritioncm^itritionemvcditam exercere non
ici rc* oportebit Sicuti etiam qui alia Sacramenta prarditafufceptu- poterit .

/ ri funi, eadem, propter parem rationem-fdre tenentur . Verum quis non videt, ut ipfemet Azorius vidit, & fartus e(hfidci

Exeufantur umen communiter multi ex mad vertentia , vel igno- atum tunc non prgcipi nifi ratione contrltionisvel attritiomsjnon
rantia: quis enim ruflicum non excufet matrimonium ineuntem, vel verdpcrfe? nam propterei bs*nd infert Sanch Ub.x.inDttal.eap.x.
puerum Confirmationem 1 ulcipicmcm,quindo ad talia Sacrameota nrnm j. in fine omittentem fe tunc convertere, non peccare contra
quamvis fine notitia iplorum.bona tamen fide accedunt ? Qui eorum prarceptum fidei.fed folan contra pra-ceptum recuperande grane:
curam gerunt minus excufabiles funt,fi non doceant . jd quod verum efl etiam in aliis cafibus, quoties fcilicet calc pnece-

ptum fidei ,ratione alterius aflus, hoc cfl per accidens obligare mox
docebimus.

Quando, fj rjuctUs cbfigantat Fideles efirere aflum Fidei. ix te mpu sal 7 igiuturex Valentia, *. a.^.r.f.a^.c.

c#ar/.4. quando tenetur quis aliquid exterius factre, quod nequit
8 Ve/prime (crmo cfl de aflu fidei neceflanoneceffitatcfalutis,& commodi prxflare fine interno a$u fidei, ut ii teneatur ipfam fi-
liunc quidem femel in vita elicere fatisefle modo vidimus ««.5. Eli- dem exterius confiteri .

ciendum autem eft,ui primum propofiti fufficienterfunt arriculi fi- A t ibid. Valentia jam fateturtunenonobligare praeceptura fidei
dei. Id quod pro Infideli adulto, ex Sanch. Ix.inDec.e.x.n.t. vel etiam per fe/ed ratione prxeepti ad junfli,nempd confeliionis exterioris:
baptizatodeu nutrito non inter Catholicos, H. nu.(. erit quando per Im6 addo fi quis mer^ exterius tunc fidem confiteretur, pr^icindAfo
annunciationcm Evangelii inflruflus incipit jam prudenter cosmo- ab omni aflu fidei interno jam fati>fjflurum preccpto , id quod ftr-
fcere mvflcria audita cflccrcdenda , & contrarias fetas effe fellas, taflealiquibus Santa* MartyribiK accidit, quando totoanimo inten-
Pro fideli autem, qui nutritur inter fideles, tempus hoc erit, cflm ti ad externam confdlionem , & ad tormenta patienda, minusad
primumratiqnisufumaflequitur,»^.c.j.w.j.quiatuncctiamadalia aflum internum fidei eliciendum, & cum externa confertione
prxeepta incipit obligari. Cum ijituraflus fidei neceffitatcfalutis conjungendum attendebant .

eliciendus fit etiam ut notant Theologi , de neceflitateprrcqiti : * 5 Tertium tempus fimilehuiceflepoteft^uando quis ex fidelibu»

quia omnia obligamur facere, quar nceeflario ad noflram falutem obligatur.jamfatascapax rationis C ire prpditamyfleria;non enim
requiruntur, confequcnter ad talem a&um , quamprimum fcili- commode fcir^ca poterit, nifi illisaflemiatur,(cd/am vides id etiam
cct pofTumus ( id enim videtur requirere tanta neceffitas ) clicien- efle per accidens ratione pra-cepti fciendi .

imUf ’ ... Qua tum tempus ex Leddma/.aA"». f.i.c.8. roivc/a.xffigna-

Reilc tamen propraxi advertit Sanch.»i^.x.*r.^.non effecum pue- tur femel fin«ulisanni^ , quando tempus pra-cepti confeffionis , Ac
rufcrupulosc agendum, hi enim quamvis flatim ac perveniunt ad communionis inflat, fcd jam tunc non en t nifi ratione prateeptiad-
ulumrationis,c»IigcntureliccreuIemfideiaflum,tamenauiaipfi junta . Quod fi aliud prarceptum tunc agnofeat Lcdelma , grati;
nunquam advertunt ad talem obligationem , vix poteft evenire, ut agnofeit .

peccent non eliciendo. Adulti etiam inter fideles nutriti nec fune 15 ft«‘«'*maffi^naturi Valentia %3.difp. \j1u0fl x part.qyenehf
paffim cogendi ad talem aflum faciendum; nam quando didicerunt 4. articulus mortis, quia tunc fc debet Fidelis fidei atabus contra
Tamb. T. l.dt Dtc.Prac. C 4 Dx-

•4

4 o

Explicationis Decalogi Lib. II.

D?mon« in fantaneeeAitate munire. Sed redc Sanch. in Dee. refponderc effugiat, magnum aliquod populo fcandalum oriri ratio*

r.i .n.i id tepus rcprobat,cilmnuJla rationc,vel textu comprobetur* nabi liter timeat , tacere non polle, quia in illis circumflantia nu*
16 Sextum allignaturabeodcmSaoch. ihid. quandoquis gravem gnus Dei honor externam fidei omfdbooera exigit ut lupponis.
aliquam contra fidem tentationem patitur, tunc enim tempus eil
*• tM liwfcer ' 1 ,r '

rcGllcndi contrariis fidei adibus.Sed certi hoc etiam gratis dicitur.
Primi: quia potell is alii, V .G. mentem divertendo, tentatiotii non
fuccumbcrcNcrsonon habet neceflc per contrarium fidei adum ei
tematiooiobfirtere . Secundi, quia nimis durum patienti tenta-
tionem fidei cll , illum omnioifub mortali obligare ad adumcon-
trariuraamoriscliciendum,latisenimcrit nonconfentirc tentatio-
ni, cur igitur obligabis in tentationedefide?

Secundus cafus . De insrrrc^ale , An fit Saeerdoi, vel quid fimtle}

4 Si quis interrogetur ab harretico>v. g. Primi, es ne Sacerdos, vel
Monachus?Secund6,Audiviiti ne Miffam? Tertii, abAincs ne i car-
nibusdie Veneris ?Q.urt6,e*nc Papilla? advertatque interrogatus
has interrogationes apud interrogantem sequi valere huic, Es ne Ca-
tholicus ? obligatur ne fateri feefle talem ? Refp. cum Doloribus

Dices, pone aiiquem non pone . mccrc tentat mnem contra Udem , citttis,u interrogans «t priv.ua perlona,non obli?ari jam patet ex di-
nifi eliciendo adum contrarium, tunc is jam obligabitur ad adum fi- dis. An,li Iit pertona publica,d ico adhuc non obligari, fea Clere , vel
dei Rcip.tunc etiam enet per accidens ratione fubjedi fic affedi.vel refponlum eludere pofle in tribus prioribus interrogationibus^bli-
certe ratione praecepti negativi, de hdc non abneganda; non verb ra- gari fateri fc efle talem in quarta . Rat ioeA ,quia in quarta illud (es

tionc praecepti pofitivi de adu credendi, dequohic lignantercum * "M •-!•!!/ ^ “ ,l

omnibus Dodoribus agimus . Adde Primd, hunc cafum fore tam ra-
rum, ut vixpoffit in moralem c6lid crati unem cadere. Adde fccundb,
quo modolciet tentacus talem tentationem contra fidem non pofle
aliis remediisaliifquc virtutum adibus vinci, Tcd folum adu contra-
rio fidei ? quis ei id revelavit? ereo jam apparet per tuam dodrinam
fcrupulos ingeri fidelibus, & nil prfterci. Meam verb in limiti ap-
probat Caflr.***» * d.\. de oratione p\.n.+. qui loquens de nereflitate
Orationis fic habet.N**»** ah ha e neeefiitate infupradUiit e afihm con~
ttngrrr txtuf trifinia obtegat tanti in vincibili ter ebhvifcerii , eum ntt en.
gnefeaigrav.totemtenranonii y nee per itu lum % nte orationis nec. fiita.
tem . Sit Valt lia , Le/pui^ Sumrei. Hrc Caflr.

17 J,^r#m»wtempusaflignaruri Banes,a Va.a.qiun-

do adefl gravis tentatio etiam in aliis materiis, tunc enim recurren-
dum ell ad Deum, quod non poteft fieri line motu fidei circa ipfum
Dcum»ad quem confugi non potell, mfi illi credatur.Sed jam vides.uc
in Superioribus didum cll, id efle ratione adus ad jundi .

ig Oiiavum denique tempu% alh^natur ab eodem Sanchrx, ibidem
cAm primum fides alicui fufficienier proponi tur, quia cum -dus fidei
fic dc ncceflitate medii. non ell ratus cur quam pnm&m non ample -
datur • Sed hoc certi non negatur, ut *«*». g. vidimus , cum id ut cx
ncceflitate medii; At verb hic loquimur de necelliute pr-cccpti
dumtaxat. _ . t

19 Ex his duo illa »*». 9. dida facili colligis, oc l?piffm£ per acci-
dens urgere prcceptum dc adu fidei, & rauuuabiliter proinde px*-
ceptum per le>oc d ire^ic exigens illum adum impolitum non futUe .

$. I(. De Tertia Praceptc FideifilUm exierint confitendi .

i TJ Egula prima.Tuncfolbm fidem exterius cbfiterifub mortali
Jtx. debes,quandocxterior*tuacoolcli»oneceflaru ctl,vclad Det
magnum honorem, vel ad an«m$ proximi falutero,vel ad tuam. ItaS.

Th\x.i.1.l*n.X.S\XU.dffid* ton/J 6 '.9 *.t-ainque allati a Bouac.<*r-
ea primum DerJtractptU d.t.q.i.p. \.n.x.& Laym./.a .r.t.c.i 1 .» 1 Ra-
tio reguljtefl , quia etiam <3c aliarum virtutum aduiiunc mitin
precepro, quando funt ncceflaru ad hnem eharitatisi - g .

ga proximum, erga felplum . Nota cum
( magnum quia fecus, lemper teneris, cfinu lemper q

pliciter i Deo fubtrahatur tc non conheente . • .. • •

1 RteuU fecunda . Quando non cll "«^atiaAC non nl

potm- tua exterior fide, prolellio penurbat,onem gie^rct, P«ca
exhibendoeenialiter.rel nwruliterjuita ‘ p iT.

furam.Ita L,ym.,^.«liifiue.R.aUodl,1uiaoifi torld,(ut, «.rtc^a^ua

fimi accidit;! bona fide, & imdxertema exorienda: perturbat

ne Papifla?)equi valet illi(es ne Catholicus?; 111 tribus prioribus non
item, multi enim funt Catholici /jui nec fune Saccrdutcsncc abfli-
nent i carnibus feria lcxta, nec Miflam audiunt, tcc. An poflint poli-
ti vb rcfponderc fc non audi vtfle Miffam, non efle Sacerdotem ,
dicam mox $.3. «.}• fine.

Ter tini cafus y D t non ohediinte porfteurorUnt fidei .

5 Eiicit Tyrannus ChriAianos i fuis Regnis, vel quafuam pfnas
pecuniarias contra illos taxat, vel pnrcipir,ut certas vefles ferant in
lignum fu* Religionis, tenentur ne n abire in exilium, vel pcenam
fui vere, vel illud tignum ferre?Sicenimobcdiendo tenerentur pro-
dere fe^tqueadeb fiiteri fe efle Chriflianos?Refp.non teneri. Ratio
efl^uta cx una parte Tyrannus tunc in;uAbagit , & ex alu ad fele
propalandum,nullointerrogante,ncmo tenetur Sic Sanch. ih.d.fi.e.
4. <». 29. Excipe, mli forte magnus Dei lionor;velfpirituali$ proximo-
rum falus aliud requireret, id quod colligi ex didis potell *I ta Caflr.
1. 1. / .4. defuit , d.i.p.ij. n. 4. Propter eandem rationem tenereris d
contra ce occultare, Ii Uc crederes te io meliora tempora refcrvaiG ,
pofle melius fidem promovcrc,ut redb monet Caflr. mox cit. *.}.

6 Quid autem? potell ncChriflianus fugere b Regno, in quod li-
meturTuperventura perfecutio contra fidcmPRefp cum cademcx-
ccptionejficjus fis c 0 ditionis,ut de fugiente, pcriclitctur Dei honor,
vel falus animarum , tuique muneris oblervantia, fugere non potes,
fecus potcs,ut modo didum cfl. Sic Sanch. Becan. Re-^in. Fili, alii-
que apud Bon. /.e. n. 9. Quod fi foljum efli-s utilis,non tamen nccdU-
nus potes remanere, fcd non obi izaris, quod fi denique remaneres,
turbares potius, quim rem Chriftianam promoveres, pcccarcs non
fugiendo propter malum, quod infers,nifi cx bona fide & ignorantia
efles, ut iupra dixi^ntc iMu m exculandus . Ita Caflr.**. n. j. fin.

gnarius cafus , De vidente foeta contemni .

7 Si advertas Tuream vel infidelem militem, v.g Sacras Imagine»
conculcare, Virginea ucraa^ScTcmpla profanarc,tcncris/i potes,il-
los cohibcrc,ccurafi fit cum vitir i»criculo, te Chriflianum maifefla-
rc oporteat • Sic apud eundem Bonac^*.* * Ratio cfl, quia ita ex-
pofnt Dei bonor,& vetb fidei iodcmnitasfi potes, inquam, nam fi tua
prohibitio, fcu conatus non judicentur profutura, non cfl caput, unde
obligeris .

5. Ili. De quarto Praceplo Fidei illam exterius non negandi.

1 ✓“■'Onnexum cfl hoc cum pr*cedentc pr?cepto:G enim exterius
fides cfl conficcnda,ccrtb A fortiori non erit exterius negada,

num-

cxcufareristcmerbar.eresA ,m P ru ^ c, ’t“' . u i arcsca f U sdecidcn- illud addit, quod, cum fit praeceptum negativum.expofcit^it
Lx his duabus re^ul s funt omnes tcie par ^ ^ folvam. quam liceat externis adibus negare, etiam G ceterum nantem fidem

diiquoium aliquot producam memgrat a 1 quis teneat; praeceptum enim fidem exteritis non negandi eAdiAin-

f Ve interrogato de fua Fide. dum A pr*cepto nunquam negandi interius, dequo §. feq.

1 Regula univerfaliseA hpc. Omnia illa verba, vel adiones vitare
ex hoc prscccpto debemus, quae funt ex fe,& fpedatis circum (lamiis
li .nificati va uuernf denc^atioms fidei, ut cAet V.G. dicere non fum
Catholicus. Qua- vero non funt ablulutb fumficativa interna: de-

cidere omnmbfc 'cllcKdab*r prou Q c i arunc> i u Tabie- negationis fidei , non tenemur vitare, ut V.Gr- dicere uon fum Ita-

fus rA,& rede ab iptiS y ,.„.5.Bona Me. en aliique,quia , Ius . Qu? denique funt fignificativa interna: deoeptionis,vcl cx in-

oa yjhdet.'! *i /». Sancit.* mi jriclitabatur ,& fcurra illc,cum Aituto particulari alicujus,vel per accidens, licet ablolutd teneamur

“ullus inde fuit illudendus.quim au- vitarc,ne demus anfam credendi aliis nos fidem negare, cxcaufa ta-

S UU r m ^rrVVJrX7ubb« potcftaxe intcr.o_xSttChrilha- M ’ iE r -

dicodui. ECOTI'*U“ Q ' „. r . : ™. rlr „|„ «Hra. ( j. i'.i

. ... netur isctum cum munts pcriculoiiidcm lalcrt i
Sl^uunu.DeaA Chr.Su Domino honur lublrahcrctur . Ita idd,
ai uodetStu Tubtrahctur honor^Relp. Id lupponunt Do-
dorcs,& colligunt cx fenlu Ecelefi* primitivae,qu* fc lu hujuf modi
cafu obligatam efle fidem fateri femper exiflimavit ;& merito, quia
verb m gnus cll Dei honoMUbd Chnflianusxoram Principibus hu-
iusfjrc.il. contri oblatrantibus.fidcm luam fateatur. Pr?tcrei dum
mortis br periculorum mini- m publico Judicio Fides nequaquam
cedit, mirum in modum ejus veritas confirmatur^tque in Regnis ra-
dicem agt(,<iuare fi quandocxtcrior cjusconfcflio urget , tunc certe
urgere, multum cfl rationabile. . ,

Atq;hmr redd colligi t SandusThomas, fi vir adraodumg ravis
interrogetur ctiamipnvatis,v.g.ab hxKUtiVP lc * ut cfi taceat, vel

men licebit non vitare, quia tunc neccflitas caufe exculabi t,ut V.G.
uti communibus veflibus infidelium . Ratio regulae,quar ex cafihus
particularibus mox fiet clarior , cll , quia prcceptum , dc quo loqui-
mur,probibet,ne exterius negemus fidem, at latis id fervatur per di-
dam regulam .

Primut e afui t

De negante fit tffe Cat helicum , te! quid fimilt .

% Certum efl id licere nunquam , etiam fi quii fidd, hoc cfl ani-
mo retinendi fidem neget; quidem id efletabfolute exterius nega-
re. Quo d verd a liquando coo tingere pollet, ut nomen hoc ( Chri-
Aianus v.gr. ; apud aliquas sentes non fit fignificati vum Religionis ,

fcd

Caput I. De Fide .

fed Na^°nU,ut In India Occidentali contigifle teflis cA Bannes,/».!.
f.l.an.i.d.i. ubi nomine Chriflian i, inteliigebantHiipa»um,ide&
cunc poffit qui? fine mortali negare ieefle ChriUianum , Quia non ne-
garet nili fc dic Hifpanujn ,quod eflirt leve mendacium,® li accede-
rent lege? juA**quivocationis,ne mendacium quidem eilct .

Idem dic denegante feefle Sacerdotem, Clericum , Monachum ,
feaudivifleMiffam, fe abAinere i carnibus dic Veneris Achisfirai-
lia; hoc enim eilct negare Ituum, vclcanfucrudinem,artiQnelque
luas ; non veri fidem.

Secundus Cafur.

Dr ut ente ut fi ibus , feu fanis infidelium .

4 Uc feparemus certa ab incertis;certum eA primo, fi velles vel fi-
fnum fini difiinrtivaloliusNaiionis,v.g.ludi,vclMauri,p©flcqucm-
libct iis uti , ut ellet vertis Turearum oblonga , Uc galerum faiciaalba
turbinatum Ita Sanch.Mi .** detj . r .* u. r 6. Ratio ell,quia id non clt
negare fidem, fcd ad luminum profiteri feefle talis Nationis .

5 Certum fit fccundi,fi fine dirtindiiva quidem Religionis , fed fo-
lum ad finem policitum dignofeendi , qu ilnam fit talis Religionis ,
non veri ut fumum inAitutum ad confitendam illam fallam Rcliuio-
nem, certum inquam fit, polle quem libet iis utt, ut cflet V.G. pileus
flavi coloris, quo Romar utuntur Hebrzi.lta Mnch. •biJ.n.xp. Ratio
dl, quiaomnibuscircumflantiisattcniisillarum vcfliumulus non
efl tignum fallx Religionis, fed policitar illius dirtindlionis dumta-
xat : id quod quamvis fit quaedam (imulatio, potdl cx gravi caula ex-
cufarU culpa. Imm6.fi quis non intendat fc fingerel udae um,v.g. vel
Tuream , fed folim diflimulare fe ChriAianum die in eo loco , ac
temporc.quo fidem fuam non tenetur propalare, videtur cxcufandus
etiam fine magna caula, utitur enim jure luonllas velles, cx lc indif-
ferentes induendo . Ita Laym. Ub.tr. \.t.

6 Certum fit tcrcii,In Comedi is ad repr(fcntandum,in vexillis ad
decipiendos hoftes , in fncculatoribusad cxplorandosTurcarum ap-
paratus, Ac in limitibus, licere uti commuuibus vdjibus, Ac lignis ip*
lorum-Ita i Sanch.^Vxx. & ij.auiaid non di profiteri iRorum Ic-
rtam,led foldm mores,Ac politica fymbola exhibere. Nam pari ratio-
ne Saccrdos,ClcTicu<,Monachus,ut incolumis evadat ite/ agens per
loca infidclium^potcfl luas deponere, Ac infidelium uluales velles in-
duere, ut i fortiori , ex dirtis *. $ . patet, Hzc fint certa .

7 Illud remanet incertum. An liceat uti vdle inAituta ad profi-
tendam fallam ledam , v.s. velle Sacerdotali Turearum, vexillo, ubi
iit depidus Maumetus.vel lallum Idolum.Nc.at Azor.p.i J.8-t Mit.q.

SanchM '4 ii.ai.fr i*. etiam graviflima cxiAcnte caufa ,quia in
his apparet fcd* falf* profcllio ; cum ulta ligna fint ddlmata ad ex-
hibendum cultum, vel obfcquiumauthons illius fed*;fed alii mcri-
ci gravi exifleote caufa , puta ad mortem vitandam , Ac ad vidoriam
dc Infidelibus reportandam ACc.benUnius loquuntur: Hunc profeffio-
mtm,ii t Laym d. Ub.z. /M.r.ir. n.4. £c probabi Ic fatetur CaArop.». 1 .
trj\. d.ip.ij. n. 7. citatque Azor. Ac Coninch .faifi cukus&meratim li-
quende non tegimur agnejcert,tsimiiiam apudChriJluenas ejufmodsfigna^
puta Mercurii , Vtneru , fr<\ tamquam fabula/ adruat ut gratia iit adbi.
beantur , igitur non da ennarem militet no/i r a Jf tamquam iadiffrrentibut
infidiorum taufa in btllo uterentur . Hzc Laym.

Tertiu/ e afui.

Quartus tafus .

Dr ingrtditntt templum fufftt ftUd , thus efferente , £7 fi mi/ibus .

1 1 Thus adolcrc,adorarc,genuflertere Idolo, nfiqua, q uocumque
metu mortis licere certum lit-Iw Lavm.Mi.fM d.\ 1 .«.j.fr «.Quid
enim cA profiteri exterius cultum Idolorum, fi hoc non cll? Difficul-
tas ergo lolum lupcrcll dc ingrediente Templum, feu Mufc haras fal-
1 * Religionis, deque conciones inibi audiente; pollet enim id fieri ob
finem indifferentem, v.g-cunofitatis, vel oblervandi quid ibi fiat , uc
confutetur, vel cauiia ailociandi Dominii infideli, vel obquid fimile.
Putodiflmgucndum cfle.Si nullu fit tuum periculum dcicren ii fide,
nec fcandalum aliorum, qui forti tuo exemplo ad cultum Idolo pro-
fittendu commoverentur, utique non eilct laltfi culpa mortalis illuc
accede re,« 3 c cum caufa proportionata,oon venialis quidem.Ita Sane.
hb.z.tn eiee.t .yi H.x<,.hunxcd .l.cirta l .I>te.prut.el.i^ x^.i. ti.tj.jfn.
licet contrarium doceat CaArop. mox c itandus *.i 2. Ratio cft, quia
hisedditionibus pufitis,non apparct.unde graviter delinqui poffit.Ec
hoc fortaile concrtliffct Elileus Namanno, ut fcilicetadfamulandu
domino fuojingredereturin templum Idoli, immd&genuflertcret «
domino genu fleflcntc,non quidem in gratiam IdolMcd in commodi-
tatem domini feinnitentisiupcripfum.ItaSanc.Ma.*«^rr.r.4.«.i4.
At verd fi excircumAantiis appareat illum templi ingreffumcffeak
profitendam fallam fertam, nunquam licebit. Idem ib.n.i y.quia(quid
quid videatur in contranfi innuere Azor^. t.itb 8 .ta 7.9. S-) ficcAet
intrinfccd malfi,idque videtur declaralle Paulus V. apud SanchM».
27. Laym. ib.n.6. nani cum in dubiu verteretur, An in Anglta liceret
Catholicis ingredi hzrcticorum templa, (ic jubente Rege hirctico,
liceret inquam cum protcAatione, quod id facerent mere ad obedie-
dum civiliter Principi in rc indiffcreti,qualiscA materialis ingreffus
tepii, Paulus V.dq^hlfimiquc infuper viri cenfueru»it,nequaquam li-
ccre Ratio potiflima 1 in t, quia in ns circumAantiis non poterat prar-
fumi juberi materiale prcdirtum ingrclsu.fcd ingrcfsQ, ut fignti pro-
fitentium hercticorum ferta, quam Rex ab omnibus excipi concede-
bat, & per illum ingreAum taraqua per implicitu fignfi extorquebat •

12 Ex dirtisfolvitur ille olus, an Rex animo Catholicus, poAit
prcdirtas.fimi IcTquc artiones exercere, ut nimirum fic,vd non irritet
infideles l’ubditos,cxpertetaue aptius tempus id eorum converfionfc
vel facilius in cognitionem hzrcticorum deveniat, quo deinde illos
punire, & de Regno ciicere polfit,&c-folviturinquam:narn utexdi-
rtisconfiat.potcAcasexerccrc^ucnon funt prolclliones falfif lcrtc,
nec io al iorfi fcSdalu fint, ut comedere carnes diebus vetitis,ind uere
vcAe nationisingredi materialiter templa, &c. at nonpoteAadolerc
thus Idolo, illi genulkrtcrc, adorare, & iimilia ex fe.AccircQAltiis fi-
gnificativa faln culcus:non enim funt facieda mala, ut eveniant bona.

1; Solvitur fecundd illud : An liceat matrimonium contrahere
coram Parocho haereticorum. Non enim licet,quMcflettcAificatio,
feu approbatio hserctic* fcrtar.Ica Coninch. dtfiete y tl.\ \.tiub.^.n,S\.
liceret tamen coram Magi Aratu civili, mod6 antea Catholicoritu
matrimonium fuerit contrartum,vcl poAei contraheret Ratio utri-
ufqucdirtieA , quia ibi falcem impliciti approbatur ferta MiniAri
hxretici , hic fola recognitio poliua praecepti, perquam civiliter
conAct, initum i Catholico fuiAe matrimonium .

§. IV. Vt quinto preetepto non neganeii ieUtrius fidem.

Dr t eme dente ( artus die vetito ,»/ deprehendatur Catholicus .

8 Catholici, ne ut tales cognofcantur in hofpitiis hzrcticorum,
non poffunt comedere carnes die v.g.Veneris,ncc Sacerdotes poffunt
negligere recitationem oAicii, fi folum timeant parvam quandam i r-
riuonem hzreticorumi iuBecanus apud Laym.rir. «.5. Quia hzc:.
cum fit modica caufa, luperare non poteA grave Ecclcfif preceprum,
fed poffunt , fi rationabiliter aliquod malum proportionatum ex gra-
vioribus,timeant.Ita Sanch- ».a f.Laynwi.J linque. Ratio hujus cA ,
quia ex una parte illa non funt per lc ligna falfz fertx, cum cx variis
caufis & Chrillianilolcant comedere carnes, &{acerdotes officium
oegligere; Sc ex alia , illud przceptum Ecclefiz , ut ccctcrapufitiva
przcepta,non obligat gravi imminente periculo.

9 Hinc colligo, aliquos noAros Miflionantes inter Tureas ob ma-
gnum bonum, quod fperabatur, ne deprehenderentur, liciti potuiAe,
(adderem Ubcns &debuific)Miffam non celdbrare,ncc a udirediefe-
flo-qujmvis occult£,utcumq;valutffcni,id enim periculum, quod [re-
gulariter dura agitur inter hoAes, imminet, expofccbat,eventufque
rem docuit, nam propter Millam , Ac alia fimiiia facerdotum propria
ab infido famulo delati Jcapti vique larti Midionisfrurtu privati funt.

10 Illud nota cum communi Laym. /.(. n. 4. fea non eAeCatholi-
cis , qui occulti vivunt inter hzrcticos , ob metum quarumcumque
poenarum exnam Hzrcticorum lumcre, quia ex circumAantiis per-
ronarum,loci,temporis^d;unrtorum verborum^cc.determinatur ea
czna ad profitendum cultum hzrcticz Religionis.Mcritb' quidem;
fed id intelligo^liquo vidente, vel cum przdirtis czremoniis adjun-
flis:nam carterum, nulload vertente , & nihil referendo ad falfum
cultum; eas carn^ materialiter comedere ell indifferens, necexfe
peccatum.ItaCaArop./.r.a.io S^nc\U*h.zJndec.t.^i.n.j.\Aem docc-
rc folemus de Idolot hy t is,hoc cA dc carnibus facrificatis Idolo.

1 "PX Uplicimodocontraid przceptumdeiinqui poteA : primi
negando, vel dubitando per deliberatam voluntatem dear-
cicuJis fidei. Secundo amplertendo al iam fertam. Paganifmum, V. G.
vel Judaifmuni:qui eniin has amplcrtitur, veram fidem )am negat. Ac
communi vocabulo Infidelis vocatur, nam ille prior dicitur hzreti-
cit. w. 5. Quia hzc; cus. vel apoAata i fide, vel fchifraaticus; De lingulis ea,quzluucnc-
ccdaria, breviter dei ibabi mus .

De Haretico, feu Hnrtfi .

Quid fit Httrtfii .

a EA error hominis baptizati in intellertu voluntarius contra ali-
quem fidei articulum cum pcrtinacia.lta Sanch.M* »» itt.t.j.nu.\.
aliique, nam fi contra orones^rit ApoAata,dcquopaul6 poA .

Non ergo Cathccumcnus erit proprii hzrrticos falcem ad hoc, ut
incurrat poenasab Ecclcfia Aacutas,quia is nondum lufcepit Baptil-
mum, per quem tamquam per januam ingreditur quis io Ecclefiam,
ejuique fit fubditus;Przterei non erit h*refis,f*rtum,vei didum ex-
ternum contra fidem , fi non fit gun\errore intdlollus, nec ejufmodi
error fit fine pertinacia, qua nequaquam pofita,rocm6aitS.Aug.r/>^.
errare quidem petere , fed hireticus nen ero .

i Dubii item in fidc,huceA, qui deliberate putanc^cm fidei du-
biam effc, ut etiam qui opinative folum aflent i untur rebus fidei, pu-
tantes articulum aliquem fidei eAc loliim proh-bi lemdizretici luno»
fi quidem ad fidem requiritur, ut certi articuli credantur ex Dei re-
velatione.Ita Sanch.»-" 1 x.aliique.Dico (folum ) nam ex vi alicujus
rationis affirmare probabilem cUe aliquam articulum, non cA hzrc-
t icu m, i mini laudabi lc , modo teneas ex vi revelationis effe certum .
Ita Caflr te. 1 jr.+ d. j ,/>.», u.i 2.

Sed

Digiti^ed by;C.OQple

Caput I. De Fide. 43

fidne contrahunt» de quibus Ctc habet Textu* . Adbat quofcumque

vim Etelefiafiuot^uiadoretet bujufmodipefiiUntium terfenarum K het
*FJ Harrruorum , vtl indentium , rtcipiaterum , def inferum , fautorum
urum ) digmtatn jrfonatut , fr quacumque alia Ece/rfia/lica btntfi-
tiafunt ad.-pt^ ex nunc,pricomui tot aluit acquifitii ; xehntt quod ta-
tn fr babitii e areant perpetui , fr fi r /ceperunt Uls fidenter , ad ait a , re/
fimttUy nequaquam inpefierbm admittantur .

Ubi adverte quinque . Pri md.non includi nili viros Ecdefiaflicos,
non er.o Saeculares . Sccundd,non includi ea,quz non funt dignita-
tes, vel pcrlonatus, vel Beneficia. Tertid.preces debere efle cfficaccs,
boceftita, ut ex vi illarum obtentum fuerit beneficium . Quut6
duas hic efle poenas .alteram privationem acquilitoru, alteram m ha-
bilitatem ad futura : ad priorem incurrendam non requiri tur, te fci-
vifle haereticorum intcrceffioncm>ad pofleriorem requiri tur, ut cla-
ri patet cx textu; quae duo nefcio,cur non diftinxerit CaftrJ.r.««.p.
Quint6cum textus non dicat hunc lore inhabilem , fed non efle ad-
mittendum ad futura beneficia, inclinat rede idem Dodor, inde
colligi admitfionem non fore invalidam,fcd folum illicite fiidam ■

Quinta fa*d. Nen pe/fie ejfie patri num in Baptifimte C at belui .

»5 Julia poena: cum enim Ratriniofficifl fit rudimentis vere fidei
filium inflituere,non potefl id ei c6petere,qui in illis errat. Ita Sane-
lii.x. in dee. q *.i a. Intel ligo autem dum efl haeret icus, nam fi fit per-
ferri reconciliatus, non video textu, unde illum excludere oporteat.

Poflc Catholicum efle patrinum filii hzret ici , fiBaptifmus ritu
Catholico conferatur, neque fcandalum adfit, concedimus ultro
cum Sanch.f'4. quia nullo jure id intcrdidum invenimus.

Sexta pana. Non pejfie barrticum (extrahere matrimonium
(um C albo luo .

*4 Lirie matrimonium fidelis cum haeretico fit validum, ex Sane.
ete matr.hhy .dyi.n.x.xptxd cumd. »>.«•!.( quidquid aliqui adverfan-
tur ) quia nullibi in jure ut irritum rtatuitur; efl tamen illicitum,&
quidem cum mortali culpa contradu c.cum opertet a8.?_a Ratio efl,
quia efl ab Ecclctia meriri prohibitum propter perverlionis pencu-
lum,quod Catholico conjugi immineret ; id quod verum efl, etiam fi
fit foes certa cdverfionis conjugis hzretici/iuia adhuc prfccptum efl
in tuo robore, lolumouc id eflet in caufa.undc Pontifex Summus mo-
veri facili pollet ad difpcnfandum . Ita Sxncfitmatr./ib.j^. 7 x,n^. Si
riri contrado matrimonio contingat alterum ex conjugibus bereti-
cum fieri, qua ratio ne fe fidei is gerere debeat ,quidve juris fit di ver-
tendi,agitur in tr.de matr.interim vid.Sanc.^.i o.de matr.d.xj .pro-
ferri contra uxorem fcienter cum hzretico contrahente impofita
efl pcenaamillioois dotis, ex pedata tamen lententia judicis , ut no-
tant i idem Sanch. it Hb.x.dec.x 7 .n. 18. Caflr. t.t jr.+.d. *,p.\ y.n. io.

Excipit Sanch. /ih.j.de matr.d.-j a.v^.Ioca, in quibus hzrctici non-
dum denunciati cum Catholicis permixti vivunt, ut in Gallia. Ger-
mania, Polonia,quia ibiejufmodi matrimonia ex recepta confuetu-
dine ob bonum pacis Rcip. adde, & propter difficultatem invenien-
di pares conjuges, tolerantur .

i s Quoniam veri Jus Ecclcfiaflicum, e. Judaij .xl.q,x . e fin.de cen-
9>trf.i*pd. przcipit lobolem deberi 1'cqui conditionem parentis fide-
lis, id quod fundatur in jure divino, per quod incumbit parentibus
cura educandi liberos in vera fide, idri inire padum, ut aliqui filii
nutriantur apud fidelem parentem, aliqui apud hfreticum, illici-
tum cft, imnri Ac impium . Ita Sanch. My .dematr.dyx.n 4.

Quare filius etiam triennio minor, qui aliis apud matrem eflet
educandus , apud patrem fidelem nutriri debet , & major apud ma-
trem fidelem, quia xcatis, patrizquc poteftacis ratio cedit in favo-
rem fidei .ldem<*.7-S

Septima pana . Confifeatia bonarum.

16 Innumeras hzc poena habet difficultates, quas tribus regulis
pro noflra praxi fufficientibushreviter concludam :Dodrinas enim,
limiutioncfquc varias, przfcrtim ad forum externum facientes ,
apud Dodores ciuudos vide furi tradatas.

17 Regula prima; Omnia bona, quz funt hzretici , quando is in
hzrefim ( utique externam ) labitur , funt confilcationi obnoxia ita
Caflrop. t.ijr.xJ.yn.x. Mota fingula .

Dicitur prinri ( omnia bona )ergo tum mobilia,tum immobilia,
tum jura.

1 8 Dicitur fecundd ( Quz funt hzrctici.) Non ergoconfifcantur,
quz donaverat .(fed non m fraudem fifcijnec jus patronus, nec ( quo
ad proprietatem ) bona fubjeda majoratui , vel fideicommitto, nec
emphyteufi, nec bona quzeumque illius , qui crimen hzrcGs com-
mittit, cum non efl Dominus przdidorum, vel ipfodcficicnte funt
trafmi 1 1 enda ad alios, confifcantur verd , quo ad ufumfrudum ib. in
d.difp.yfyjiThm per toum.Ratioefl,quia tunc proprietas non cft de-
linquentis, efl veriufusfrudus,przterei DD.Sanch.Suar.Farin.alii-
queapud ipfum Hb.xfraxitj. xyn.fi.fr i 4 j. fequitur Caflr. t-p+n.
2. docent jura,tdeft ea, quz debentur hzretico , fi debeantur ex tefta-
mento, qualis efl hzrcditas,Fideicommiflum , legatum non confifca-
ri,quia ea folfim tranfire poliunt, fifcusenim loco hzrcd is extranei
fuccedit;fi veri debeantur ex contradu,puu venditione , ftipulatio-

ne. &cconfifcari;quia hate tranfraitti poflunt ad hzredes extraneos.
Hzc autem idri Dodoresdoccnt^uiaeoru, quz debentur hzretico
ex ultima Teftatorisvolunate,iple tcllatoreft vclutiDoramus, &
difponensnC veri ipfc hzreticus,undc tranfmitti ad Fifcum contra
Teflatorisdifponentis vo luntate, rationabiliter noh debent : at eoru,
quz cx contradu ipfi hzretico debentur, iple efl abfolutus Dominus,
&diQwnens atque adri perinde ac alia (ua bona funt conlilcationi
fubjeda . Inlupcr delinquente per Hzrefim Patre confilcaiur legi-
tima, quz ca mortuo debebatur filio,quiadum Pater vivit, illa le.iti-
ma bonum Patrisdelinqiientiseftjnonfilii/.-J"*/^//»^^,^ fihu.
mity & eodem modo delinquente per fimilcm hzrefim filio, vivente
Patre, confifcatur przdida legitima contra Patrem innocentem ,
imm6 nec bona filii profeditia, nec adventitia/^uo ad ufumfrudum,
quia firailiter omnia hzc bona Patris lunt,non tilia delinquentis Ca-
flrop.^ .difp. j. fparfim per totam . Bona veroCaftrenfia , vel quali ,&
bona adventicia, quo ad proprietatem, coofifcantur delinquente fi-
lio,quia hzc ipfiusfunt.Deniq;utalia taceam, dos, bona paiapherna-
lia, arrhz, & quzeumque funt uxoris non publicantur, viro tado he-
retico.quia hzc funt bona uxoris innocentis, non viri delinquentis .
Sic. Farin. Sanch. Valq. Azor. Bonae, quos citat fequiturque Caflr-
d.diff.yp. 1 j.n.y Ex his ccetcra fimilia non difficulter intelliges .

19 Dicitur tcrti6. Quando is peccatum hzrcfts committit, ut
notentur omnia bona delinquentis* pundocommiH? hzrefisexter-
nz efle fubjeda filco; Idem 1 7. »f. ita ut, etiam fi ea hzrcticu»

vendat , V. G. venditio , vel nulla fit , vel cerri annullanda ; ib.p.t 9.
«.4. fic quamvis talis delidi notitia ad Judiccstarde pervcniat,fcn-
tentiaque contra hcreticumpoft multos annos feratur, tamen hzc
fententia retrotrahitur ,ac fi pronunciata eflet co pundo ,quo deli-
dum ante didos annos commjllum fuit .

10 Secunda Regula, cx Dodonbus mox citandis.Sivedicamus,ta-
lem bzreticum amittere dominium tuorum bonorum a pundo com-
miffi criminis, five non amittcre,ccnum fit non obligari in conlcien-
tia ante icntentiamlcfpoliarefuis bonis, feu ea fifco tradere . Ratio

hujus regulz efl, quia extra poteflatem legislatoris hununi efl, polle
per legem obligare delinquentem ad exequendam contra fe ipfum
penam gravem, & acerbam, cdm bono communi repugnet talis obli-
gatioie^ enim humanz infirmitati cnntraria^nultifque tranfcrcflio-
nibus obnoxia. At graviflima p^m efl fuz fubftantizamittendz »
quempiam exeeutorem conflituere. Ex hac regula vides, quantuin
juventur delinquentes, non folfim io hzrefi, fed etiam in aliis crimi-
nibus , quibus ipfo fadoannexa cft p^na confifatioois ; poflunt enim
fine fcrupulo reti ocre.&frui fuisbonis ,douccdctur fententia de-
claratorlafaltcm criminis . Poflunt item ante eam occultare fua ea-
dem bona , & fifco non tradere , nec filcus ante didam fententiam ,
potefl fibi ea accipere, quia delinquentes adhuc jure poflident^dura
poflet Fi fcus ea (equeftrarc,& alicui cuflodienda tradere, nedrflra-
hantur. Poflunt deniq;cadem alienare dando, vel vendendo, mod6ea
reci piem i damn um evenire non poflit , quia 1 irit ea alienatio annui -
lauda veniat , tamen donec annulletur , valida cft ; fi icitur cx lutura
annui latione damnum proventurum non fit recipienti, non efl unde
illicita cenferi pollit lta Sane. hb.z.tnDrc.r. xx. ».69. Farin. de baref.
f.i 90.S. y.».8* . Bonae, d.yde iet.q.i.yult.% 1 .n^. aliiq; ad his citati .

1 1 Tertia Regula ex DD. citatis , adde & Caflr. /. difl.yp.x 8.«.8.
Polt fententiam, iicdc poffic delinquens ca bona retinere, paratus tra-
dere, fi exigantur, ncc obligetur ea offerre, feu manifeflare Fifco, ta-
men non potefl pofitiv^refifleree/usexecuuoni . Ratio poflerioris
partis regulz eliquia poft fententiam Fifcusacquilivit perfedi do-
minium illorum bonorum . Ratio prioris efl, quia nimis durum eflet
obligare delinquentem ad exequendam tantam ptenam contra fe ip-
lum, quare przfumitur tum lex concedere ea bona fruenda delin-
quenti , donec Fifcus exigat . Quam legem fequitur Covar Simanc.
Azor. Molin. Sanch. Bonae. Suar. Far abeod. tb.de. ScioCaflro ic.nJb.
contrarium nobis efle in hac priore parte regulz, quia fi delinquens ,
(ait )amilitomnin6 dominium, depofleffionem perfententiamuioo
poterit tuta confcicntia ea retinere. Scio inquam hoc, fed ei fuffi-
cienter refpondetur, iu quidem futurum fore, nifi lex, ut didum efl
coucederct, concedit autem, ne quid nimisacerbum, & extra huma-
nas vires przcipcre convinceretur .

aa Atq; ex nae regula fit Primd,pofle delinquentem ita iisbonis
frui, non exigente filco , ut poflc* filco cx i gente non obligetur adre-
farcicndum confumpta : quia, ut diQum efl, donec is non exigit, con-
ceditur delinquenti fuorum bonorum liber ufut , Ita iidera . Fit Se-
cund6,non poiie ipfum delinquenri,imm6 & ejus herede, vel quem-
cunq;poiieflorem eorum bonoru, ex propofito.tunc, Tcilicet poft fen-
tentiam, occultare, ne fifcus ca occupet, nec iidem poflimt negare fe
ea habere, fi * interrogentur , nec tradere alteri clam conlervanda,
quia fic politi ve refiflerent , nec fifcus jam exigens confequcretur ea
bona, quz per fententiam fua jam omninA funt . Sic iidem .

Ofiauapana . Intapacitat tt flandi , fmt ( tdtndi^ frc.

1 j Hzrcticuseft incapax Teflandi, e.extommunifamut,x perede».
/m, 4 H*rrri7f/,quiacfim ejus omnia bona fintaddi&a fifco intefla-
bilis redditur. Infupcr durante Hzrefi ex multorum fententia in-
capax efl hzreditatis, fucceffionis, legati, donationis : ita Caflrop. d.
tr.^.difp.bp.it.an.y unde eam repudiare debct:ni rcpudiat.fucre-
dunt 11, qui fucccdcrc debent ab inteftato . Efl tamen etiam jiroba-

D i

44 Explicationis Decalogi Lib. II.

bileeffe quidem capacem, atque aded non obligari ad ea repudianda.

contra Viffyp.x-d>fp.i69.f.i.**princ. quia haec in capacitas non fe-
quitur ad excommunicationem , fcd fequitur pnecisdad haerefim ,
hac ergo ceflante , ceftat & ilu .

Notu pecua . Istmpnc Ti/<erum, amiffio fimetum, (yjurium
caierequt patt* corporales . *

*♦ Filius eximi turi patria poteflateA fervusi fervitote Domi-
ni, Patre, vel Domino fado harretico : & umvcrlaliicr Hxreticus
amittit quodlibet jusA obligationem fi bi aliis debitam, etiam ex vi
. juramenti, cum boediferimioe, quod filius eximitur ftatim i putido
h*relispaternae,itaSanc.^ a < , .a4 *.6.rervus ) & coetcri obligati non

ebez, & modo»ttm.pr*e. opinionem CaArop. (altem propter eorum
audior itat em cfle probabiles .

8 Tert id Favor debet die de vera harrefi,non verd de hxrefi quo-

modocumq ue prsefumpta . Ita Sua r. difp. a 4 defidejiR. 1 1 \ . V .G fi
• -? u * s e * commun 'cato ob caufam fidei non curanti per annum

le ab illa ab(olyi,aui certd prffumitur in foro externo h^rcticus , fa-
vet, inquam,quis huic excommunicato, non erit in confcientia favens
hfrccico,quu vcreisexcommunicatusnoneflhcreticuSi Idem dic
de liventibus Maleficis, vcneficisA firaihbu v]ui herctici non funt .
IttSinclu.«.if

P{hm faventium beroticis .

9 Potentiffima poena Faventium harreticis (utique etiam non de-

i, a r,<lr dA.it, . * i, a X. . « s y . ««...umm* p«na raventium narrcricis^uciqiie etum non de-

atSS » L c- p :'&* 6 e ” 16 & * 9 Hare patent nuncucism Bulla Ccenf,».v jcft cxcummunicatiolata Pontifici re-

‘cimf^aoLd o , ?^i^ CSU ^' * Jl, l ( quciCa “ f«vaU.QuM fi iic cxcfimunicati denunciencur ab Ecclclia nomina-
llrop. d ." .4 > 6. paflim cilatihapud quo Bira invrniM alias corpo- tiro, ipfi vero pet annum in ea inforduerim , cius atroliitioncrn non
Eir fi-n^-oo^aaala^arccein.Haores.s&e.quabus lo- curantes, lunc incurrent aliuppus in iute latas, c. «»mi«»»ir*b. $.
Jent ac haei«tici condemnar^qu^dcfimilia cum pertineant ad (b- t*edentet de b*rtt.ncmpeinf*n\\&At\\\Ki\''“-‘ : ~ * -

mm rvtrrnti . nnn f nnt hi<- a n/iliic >riA n.. .1 . » a __ j . .. j. j j . ‘ . ’ .

rumexternfi, non funt hic i nobis neccllarid prolixius expendenda,
a « Illud nota,Relapfum haereticum, qui punitur pena mortisr. ad
fo nendum, 9 j .c.iUat quoque, de betet it is, non efle eum, qui in foro pce-
nitcmiaeUepiusinhaercfim labitur,ex Azor.t.i./ib.Se. i 4 .?. i ledqui
cum fuerit pubi icd cor reptusA emendat us>iteru labi tur, vel in ean-
dem harrefim.quara abjuravit, ut tenent Suarez^tiiquc-//> a ^.defi.
dtjt&.x.n.l, vel putant Caftr. aliique djr jit .difp.bf. x.n.i 5 etiam
in aliam quamcumquc . Id juvat notafle, inter ccetera, ut fcias,quos
nam excludit Pontifex , quando concedit inComptniioprit. Soc. lefu
verb.Abfo/utie,n.$ (j 9. quardam privilegia circa abfolutionem hf rc-
tici,oon yerbh^reticirebpd Notat verd Pfnna apud Suar. U. prio-
rem opinionem m praxi nullum habere locum , quia, qui cfl pubi ted
correptum , feroper ex praxi tribunalium facit abjurat tonem genera-
lem omnium errorum , quare fi relabitur in quamcumque herefim,
in abjuratam relabitur , atque aded relapfus fine dubio erit .

VI. DtCooper antibus tum H entis it .

Crtdrnt , repter, Defenfor , Fantor Hernicorum .

t /“'Redcns efl ille, qui afientitur erroribus haeretici, utfiqui
V-/ etiam nefeiens errorem particularemuiicat 1 e credere, quod
haereticus credit . Ita 3 uircz,d*cfn/.d.ii./off.x. num.}.(y d* 4. dt
fidtftii.t «.x.Sanch. M.%jn Drtamp.xo. Pe n.xf.Dirt£lpr
Farin. A.bartfi, f . 1 8i,«im i oa-. Hic autem , quamvis vere fit haereti-
cus, jam enim aflentitur implicitd errori contra fidem , uade 6 c in-
currit eafdem pradidlas pernas , tamen hic ad majorem expreflioaem
ponitur fub nomine credentis.

* Receptor efl is, qui Haereticum caufa harefis fugientem, quo-
cumque in loco, vel modo recipiat, feu ablcondat , modd faat illum
ob ha?refim fugere .

_ 3 Defenfor efl, qui vel hf retici etiam mortui errorem, vel haere»
perfonam ob caufam harefis defendit, ut fi rationes afterat in
«vorem erroris, vel errorem, fcu errantem haereticum laudet, vel u

, ilitatis ad officia Aequas vT-

de apud citatos . Vide etiam aliqua huc lacientia fupran.ij. & 16.

$• VII. D# Libri/ Hernicorum, prrouafientm it s/iii
fi6rii prohibitu .

1 XJ XUttt quatuor prohibitiones circa ledionem librorum. Prima
JLa cfl in Bulla Cftif de libris H^rcticorum harrefim continen-
tibus, vel dc Religione tradlantibus,de quibus infri late.

1 Secunda eft Sixti V. C Trrrrf,qui fub excommunicatione

lat$rentcnt>£,Sumrm>que Pontifici refervata, prohibet libros Afiro-
logiar Jud icianz, feu divinatiouisde futuris contingentibus liberis ;
addltque in hunc modum . Man -nmuiqut contra frirnttr Irgrntu , aut
retituntn , hhot, fer .pia hujufmodi Infuif torti procedant .

i Tertia Clementis VIII. /» Indic. fib.probit. & apud Azor.M./^.8.
r.i6.f.i4.lcge item Meroll.r.i .d i.t x.tero/fj.diffju/ ^.n.r f^.qui fub
eadetn excbmunicattonc lata,fcd non reiervata prohibet libror Hx-
refiarcharum, etiam fi non tradent de Religione, nec herefim conti-
neant, donec corrigantur : Hi-, adde libros eorum, qui funt de ha-refi
lui pedi, item Catholicorum, in quibus funt alique herefes immixt^,
donec expurgentur.item TalmudA alios libros Hebrxornm,in qui-
bus fit aliquid contra fidem, denique Alcoranum Bafilear invrefliim.

4 (Quarta pauli V. Cum peut accrpimut initio expurgat. Hifpenia
imprtjjt anno 161X. & Urbani VIII. Cumjfctt’ efferimus y initio tjufme.
di expmrf/etorii impre/f \6\x. qui pro Regms Hifpanix prohibet om-
nes Itbros damnatos, vel reprobatos ab iplo Summo Pontifice.vel Gc-
neraiilnqujfiiione Hifpanica,idque fub cenfura Pontifici , vel dido
Inquifitori referv.ta, Mcrolla f.c Azo r /r.f.v. Bon. de cenft. im

par.d.i ^.x.p.4. te.x ocSaneh. I*b.x.im uoej.to nw.i6. dicant haneex-
communicationem non efle rcfervatam,quiafcripferunt ante datas
didas Confli tutioncs. Qui autem fint hi libri damnati, cum fine
propd innumerabiles, cognofci poterunt ex ipfo *xpu gaterip Hifp*»i.
cp, omnibus obvio.

9 Notat cx his redd Bonacina Uco citato , diftingui debere tres daf-
fes librorum . Primd libros hzreticorum hxrefim continentes, vel

dolo, potentia, muneribus, aliave arte impediat, nc haereticus ca- de Religione tradAntes.de quibus moxfusd.Secundd libros, Vf j
piatur , vel curet, ut captus fugiat • Ita Sanch. ih.n.x 7. feripuob hxrefirn , vel ralfi dogmaus fufpicionem,qui prohibentur

4 Fautor efhqui fimiliter in caufa hfrefis hfrcticofavet,veI com- fub excommunicatione diQummm.i, & pro Regnis Hilpanix nu. 4.
-niffione, vel omiffione . Primd modoeilet^i illum domi qausablcoo- Tertid libros alios praeter didos,m ter quos numerantur libri expro-
' ■ ^um falfificct, vel celet jquiA feflo tradantw de rebus obfccen is. quorum ledio non prohibetur

.tores,veldcfenfores, tamen lubcenfura, fed foldm fub mortali ,& quos Epifcopi legentes pu-
niant Vide nx. 7, expurgator ii Hifp. hnprejf.anno I6l2.fr regu/,6. tjuf.
dem^ imprtff^ anno 1 6 j Z. fr 7 . expurgat oni Trid. per Joenntm Mariam

xmnione, veiomiiuooc. -

dat, auxilium prebeatut lugiat } procefTum falfificct, velcelct ,quiA
fimilesiquamvis reducantur ad Receptores, vel dcfenlores, tamen
majoris expUcationis gratia etiam lub nomine Fautoris defignantur.

Secundo modoefiet, fi cdm teneatur quis ex officio ilium capere •

indicare, punire, non capit, non indicat, non punit.

5 Di»i(cxofficio)namlic^t*li| omnes non mdicancet.oc non ci-
«lentes,cum polTini/.Ilcinqiianaoab Inouifitpnbus id illis prfcipi-
tur.fub nomine &1HOTU01 cotnprcbcndantur.cj Pen.ii/.f.si. Sanch.
eit.nu.it. probabile tamen «A «* conlacntia nondlee;uidemgenc-
riscos, quiwjuflitiaad illas adiones nonobligantur . Sic Farinae.

Brtficbellenfem .

Jam verd quamvis noflrumhlc fit primam cx Bulla Cenx prohibi-
tionem exphcarcjtamen per occafionem non negligemus & alias .

Clamfttle Bulle Cane . De Libris H eroticorum .

M ii 1 ■■ - ... r. r.i . tr^.defidttd. j r. 5. £ TJJtcommuni camus Haereticorum libros herefim continentes,

■II. EfloV.G.qood homo privatus delinquat, fi non denunciet hx- XJ* vel dc Religione tradantesfineauthoritatcnoflra, & Sedis
micum,non ?« tamen fautor ex injuftitia: at officialis, feu, ut vo- ApoIlolica*fciemerlcgentes,autrctioentcs,imprimentes,feuquo-
cant,familiar»» , lnquifitor fi non puniat, crucefignatusfi non modolibct defendentes cx quavis caufa, pubi icd vel occukduiuovi»
jJglBIiftftutor, quia ex officio, & juftitia ipfis incumbit magis ingenio, vel colore.
harretico* corrigi, quam incumbat privatis . Hos omnes praedidos" 1
mam.i. uno verbo, vocabimus deinceps Faventes haereticis .

€ Nota tamen tria . Primd fi ejufmodi adiones cedant quidem iu
favorem herefis, fed non i te fiant ob favendam hirefim, fed ut ami-
co , vel confanguineo faveas , non es ccnfendus favens haeretico, ita
Saach. r.io.«*.j .contra Caftrop t n.y. Ratioeft,quia verdhienon
favet hzreticojut hzretico/ed ut fub^cdo alterius obligat ionishu-
njana^oc per accidens efl, quod redundet in favorem hzrefis . Si res
fit dubia, an faveris ut*mico,an non ut haeretico, vide fupra Ub.x.

'•5.5.7 .V.Hermcui. r

Libros Hereticorum herefim continentes , vel de
Hfiigiont tra flantes .

7 A Lterutrum ex hisfufficit ad totius libri prohibitionem, ita
. Cafiropa I aus, /#n». 1 jr.^A.xpart. , o.§. i.nu.7. five tcilicet fit
liber Hzretici,Harrefim etiam unam eamque nonexprofeilo conti-
n ^ n * i Bonacin. de renf. in particulari A.x.f. $.p*rt ^.num.y. Conin-

ch. difput x%.defide, dub.i 1 .num. 177. Sanchez , /'^.2. Drc. rap.iO.nu,

}5. five fit liber Haeretici dc Religione cx profefio tradam , etiam

fi non

Cap. I. De Fide

fi non appareat ibi Hserefis ; id enim clari notat illud , ( vel ) fempcr .4 VerfimpcctmMramT.rornmputohknoo.oten.gi R»t.o
tamen debet cnblibreauthwisbxrctici, licit nondum damnatot pofibraa etl.quiavete mannlct.ptum , ct.amtranfcr pturn i Ubto ,
fncrit ex Siuv.ajp. joVmMt,/.#.» ».1 t . idque certd, lum in dubio , non cft proprii fecundum ulum communem loquendi liber. Nec
prxfuomur bonus, & Catbolicut-Ttaflabit autem de Reli- dl , vcmmfic eludi hoc prxccpium , natn faus contra manufcripu

logica, fivc lchoiartica, five moram quxft io.puts dc myllerio Fidei, pii excufc* merui per Kanc Bulbe Coenx legem .quidt
dctS Sandorumque cultu, de reda morum inltiiutiooc. Ita Sanc.& su f rdua, quim alta .prohiberi , quia tjrpu excufi libri amplius pro-
Callrop.idid.Qiiid,(iprim6liber auatdeDctqutobjedo Mctaphyli- mulgantur.diutmsdurant, aclicihuilecunturfluim ijanulcnpu,
cx ? quo padoctiam Philofoph, inSdcle. de Deoajunt QuidSecun- quam m.oncm modi, .«» >W rob.n . ii^m&nch.CaftrMi.de bfe-
dd, fi agat de politica inftitutiooc, prxic.ndendo ab inftituiione mo- vibusepillolit,* fimi liburnam proptetei debuiltent ,& hic appro-
ruiniPuro in priore calo librum hic prohiberi , quia certeell de Re- bare, lege did.».». huc einm pnmaaimd, qta 1 ^^
l.gionc , in poiler.orc propter conlrat.am rationem uoo prohiberi . max.nic illud , quod bxcclUer odiofa .‘tqucaded refirmjenda.

8 uter ergo non Bapliaati, quamritCalhecumeni, vel Pagani , ■! Confirmo pr.rod , tuiu quando Pontifex fcnpturas ruit fub

xelHebraixuamhxrefimcontiuciu, rei de RcUgjooe tradaus, fub prohibitione librorum includere, facicipectitim nominando fera-

Adde libro* ty-

h ac prohibitione non continetur - Ita Suarez, d.up.drfidtj tt .x. num.

n./». . -

Continetur verA liber Graecorum, vel Armcnorum, qui lunt
fchifmatici, atque adeA communiter Haeretici , dc fuiiritibus tra-
tlans Icaidcm»<W. contra Sanch. /ib.xJnDn.c.to.n.xj. Ratio eft ,
quia ille non eft liber haeretid ; Hic cft i & licAt non contineat Hae-
* “Leligii " ' ‘ ‘

refim, dc rebus tamen ad Religionem (pedantibus tradat. -- ,

9 Pari modo libri Necromantiae, Aftrologix Judiciarix , Acc. hic un^fifdtmfmnit jmbjat tant

non prohibcntur*quia libri Hxreticorum non funt : fi quidem Magi, * rtn rrnn ' ,n M

Ac fimilcs,ut fic non funt Hzretici . Iu Bonacin. drctnfibut , mp.J.i.
f.t.punfl.^num xx. cfto tales reputentur in foro externo \ibid.num4.
liber item Catholici, qui vel propter Autboris ignorantiam, vel pro-
pter malitiam alicu jus , qui errorem ibi inferuic , vel quomodocum-
que haerefim, five unam, five multas, exSinchez, ibidem Bonae i-
na* ibid.num.6. five haereticorum Scbolia, feu adnotationescopio-
fiifimas habeat , ex Sanch. ibid.num.xy non eft hic prohibi tus * At pof-

piuras : ergo dum hic lolum libros nominat* illas non includit . An-
tecedens patet ex Leone Decimo , qui in Concilio Latcranenfi fub
Leone X.ftjf. i o- dc apud Bonae. j* partii j*tt.i 6 .**.t.

Hullu 1 fxil) fibrum ahqu. rr.Jiu alnfuam guAmcum<fut fcnpturam ,nu
pr inuro praj umat , nifiprunptr Yitartum&c. approbatur , & CX Tnden-
II no, !lf-si*bjin. Nulla! hcoat (inquit ) impoimtm quefvii libros dt
ttbu 1 Satru/jt. autom /cupto tat communicant^ mi/S approbati fut.

16 Confirmo Secundi ex Bonae. i^.».ii.& Azor.M.A^8^.i7,f.^
qui quaerunt an manuferipta evulgari poftint fine timore excommu-
nicationis lat* i Trident. in dido loco* §u> nutem /criptoeoi /ibiot 9
&c. reipondentque cum diftindionc , negando pofle ea feripta , quie
fintopera compleu, &pcrfeda, qux typis mandari loient i con-
cedendo verApoile ea, quar 1'olent fieri ad privatum ufum, Accom-
modum : quis eft enim*qui luas conciones* fuas dilputatiooes Theo^
logicas dia digellas in ma^na volumina in Scholis , & extra illas dif-

fac « hoc capite legi , etiam ipfi errorneopiou . Ratioed : quia epulis, alufque, nulla pntmilTa approba ti wfi ^ ic...pulo non
adhuc abfoluti liberCatholic. e/f , ficut S-fm. S. Thomx.eilcms communicat '& ratiudatx ref ponf.on ,s eft , mqui Bu f>'-
libet, licit copiolai annotationes infcrueril Ojetanus. Libetde- ouiacumT r Jcntmum loquaturiklibm,qui(unl rrunufeript
niqueiCathoUco, ikabHxreticofimul compofitm.exMerolU , diilii vetbis.fc.. hbti
ta-.i^yS.i ,.p.i.,W/. 7 V 2 f„„,.,o...o..4 0 8.To.itraSuir« ab eo- fit.ae accipiendum efi.ooo latgi, cum .etfemur iu matexiaptrnal.,
dem elutum, & tomus hxtetici non cnotineiu Hxrefimncc de &ndioU,.nqu*ttt.aa verborum interpreutic nU^enda
Religione traflans, per fe omumbdiltindluwbaliotomo, de his » Sl ‘B ,,ur ,n «

t radiantes ex SanchexV Suarez , /« viiat.««».i 6. tini , nblfit mentio libri ,& fetipturx, nomine libri , feu feriptur*

Ll. f II :ll_ IlL.^ _jl .Lr.li.nA t ikn. I,spri“tin.

hic non prohibentur »<|uia ille liber non cft abfolut^ liber haeretici*
hictomus, qui diversus liber cenfetur, haercGm non coniinct-Di-
duraeftautem femper, fub hac prohibitione* vel hic* uam cae-

terum tum in pnedidis, tum in moxdicendisrefolvendum eft ad-
ede alias prohibitiones * quas modo innuimus <1 num.x. & declarabi-
mus amplius infra A num.^-j .

io Tres luperiunt difficultates. Prima eft , an brevis feriptura *
oratiojconcio, difputatio.cpiftola typis impreda haeretici de Reli-
gione tradans, vel Hxrefim continens fub hac prohibitione conclu-
datur ? Refpondeo* licit probabile fit cum Suario loc. cit.num.xo.
concludi : probabile tamen etiam eft cum Sanch. l-c. mum.i 9. aliique
apud Merollam l»c. cit. ».} a 5. non concludi . Ratio potifluoa
Suarii eft * quia haec librorum prohibitio, cum fit in favorem fidei *
favorabilisdicendacft ;nonodtofa : ergo non debet limitari ad pro-

non intelligitur merum^c quodeumque manulcriptum * multo nu-
gis in cafu noftro, ubi nulla nt mentio kripturae * led lolum libri .

Sint Autboritatt nofira , St dii Apoflofrcd .

17 Occafione hujus daufulx po(Tumu<,Prim6 quaerere :quifnam
habeat poteftatcm concedendi licentiam liVo^ vetito* legendi ?Se-
c und6 \ quilham adu habeat eofdem libros legendi licentiam i Quo
ad primum. Dicoprimb,nullum pude concedere licentiam libros
Haereticorum haerclim continentes, vel de Religione tradantes,nifi
Summum Pontificem, vel cui iplcpoteflatcm conceperit. Hinc dc
ut nec Cpifcopi* nec Inquilitorcscx Merolla tom.\J>fp.\ .c.x.eorollj.
di/fic. 11.1141 o- nec Cardinales poilint, ex Sanch- loc.cn .«11*1/1.44 Suar.
dj~p.dtjidt num.iH. A^or. to.z./ib.&. immd nec

pri£didum librum . Mult6 macisquia eadem ratio militat in hil ce iidem Cardinales etiam Sede vacante, nifi in cafu fumnue nec edita-
opu (culis, ac in proprie didis libris. Ratio potidimaSanchcz cft , tis,( quam certe rariftimi occurrere pofle video )obfcrvataque fos-
quia in communi modo loquendi hxc libri proprie non funt. Con- nu,qu^precipitur inClcmentini Nt komani % dotittlu .
firmat hanc Sanchez fententiam Caftrop./.r.«.j. excoquiaparvx 1« Verum Pootilcxalicuine hanc poteftatem conceftit? Nemini
pred idx fer ipturar, fi fub nomine libri comprehenderentur, non li- docet Caftrop."»». 1 4-Ai/pytsr.xpart.to.s.*num.r. ne ipfisqui-

ccret eas publicare, feu imprimere line nomine autboris , quando dem l^ilcopis, vcllnqtiifitoribus. Imm6 Inqu 1(1 toreslictH habeant
funt dc rebus lieris, etiamiCatholicocatholicifcriptx,fiquidcm poteftatem concedendi licentiam legendi alios libros vetitos, non
id prohibetur in Tridcntino de libris, cum igitur ufus obtinuerit, ut tamen tegendi libros hxreticorum hxrcfi m conti nentes, vel de Rc-
hzc fine nomine autboris prodeant, ugnum cft*non venire lub nomi- (igione tradantes . Extant tamen auardam privilegia concefla Reli-
ne libri .Ita Azorius,ri.Ai.S.r»p.i7-^4-/** giofis,dc quibus fuaquifqueconfulat.

Ad rationem Suarii refpondent idem Sanchez, AcCaftrcyalaus j 19 Petes. Epilcopi poftiint ne concedere licentiam Iqjndi li-
negando hanc non cfle legero odiofam, lic^t enim favorem fidei rei- bros vetitos ( prxter Hxretic os) ficuti,iifdcm exceptis pofte, modo
piciat, tamen immediate gravamen continet, dum privat Fidelem diximus Inquifitores?

libertate, qua ali isfruitur, legendi ; fccus omnis lex pcena lis: V.G. Tacet, leufiigit id dcctrnere Caftropalaus ibid. Sanchez, aliique

Jex,qux homicidam morte puuit, eflet favorabilis,quiaeft infavo- communiter foldm loquuntur dc libris b^reticis, ad quos legendos
rem Rcipiiblicae . Imm6 etiam fi bxc, de qua nos agimus, edet fevo- non pofle eos dare licentiam docent; Puto tamen in Regnis, ubi vi-
rabilis, fand non edet extendenda ultra proprietatem verborum , c ‘ * :r “ : * ~~ n ~ “ L: :l ' ” ‘ :_

nam przdida, ut diximus, proprii libri nequaquam funt .

H Kotafcripturam , atque ade6concionem,cpiftolam ,£cc. de-
cemfoliorum librum reputari i Caftrnp.^. ».5. vtrj. fin. ut contra ,
unius folii ( adderem, vel alterius folii)non reputari librum i Sanch.

/y. «.55. in fimi li. Ac quidem mento, quidquid dicat in contrarium
Bonae, di ctnf. in pari. d. 1 .t/.x.p.+.u. r 6.

1 1 Secunda difficultas cft . An fi auis habens ejufmodi librum hae-
retici, in quo legatur una, vel altera hxrefis, illas deleat, debeat de> „ , .. .

inceps librum ut prohibitum aeftimare? Debere , ait Sanch. Zov.Jj. fit*mmnmmi*sti,& approbati permittuntur , Sane fi Epifcopis datur
AcCaftr- l.t.n.-j. quia particularis expundio non tollit communem -jus examinandi , Ac approbandi, non videtur lifdcmdcneizandum
libri prohibitionem, (cd vide infra*.*/. jusconccdendi licentiam legendi . Immb, cum haec Regula fit in

ij Tertia difficultas eft, an lub nomine libri hic intelligatur tna- expurgarent H/f panno , vide, an ftiam faveat Epifcopis , etiam pro
rulcriptum?intelligi ex communi fententia teflantur Suarez* dtfp. Regnis Hifpaniae . . ...

xo.ArfiJeJifl.i.n.io. Ac Sanch fe.n.iS. Ratio potiftima eft, tum ao Quoad fecundum : Dico fecundo, neminem habere licentuai
quia fecus facile eluderetur praeceptum de libris h^reticorumim- legendi libros Haereticorum harrefim continentes, vel dc Religione
* *•' * • ifcripu, tura quia tradantes. Solilm invenitur ejufmodi licentia conceila loquiuton-

acDrivativ^ quoad aliosquofcumque, apud Pennam in Bulla. Ratio
offer ioris eft, quia Epilcopuseft primus Inquifitorinfua Dioecefi,

get Hilpanica Inquifitio nonpotfe . polle ubi illa non adeft. Ratio
prioris didi eft ducendaex privi legiisconceflis Inquifit ioni Hifpani-

mt . i'

ergo dum non conftat abipfishanc poteftatem fuifle adepum, noo
funt de fua poteflatc dciicicnd i .

Favet Regula fecunda expurgatorii : Harrticrrum/ibri, inquit, f »<

de Hf/i^ione ex preftffo trabi ani , omninb damnant nr . §"i vtrbdt S(t-
Irgitnt noni rabiant , i TittUgii Catboinii juifu Epif raporum , fy Irvjui-

pediendis,fiquidcmjam legerentur impuni manufcripu,
■utmfcripu adhuc lub nomine libri ccnfeuda funt .

busziulquc.commiflariisi Paulo V. Ac PioIV. apud Pcnn. lot.c. &

inRc-

I by GoOgle

Caput I.

«'» D«.t.io.»3 ujuidquid «iiqui ncgint cum Tolct. /. ly. wr/:«.

Quid fi quit intenderet multum legere , de poftei parum de faflo
legerit ? peccaret quidei n mortaliter in ea letlione ex pravo animo
ulterius procedendi, at rion incurreret in cenfuram ,“quia hatenon
punit intentionem, fed exeeutionem . Caftrop Jet.rit.n y. Materi*
parvitatem aliqui detero linant cfse legere unum, aut alterum verfi-
culum,feu paucula verto ,Azor".i legere non

multas lineas, fic SaarAc- Alii pauculas lineas, fic Regin>W.6. ».aJ4
Alii decem lineas,licSayr.<drrr»/V<4 j.r.j.n.ia.Alii unam paginam,
ficSanc lc " \\ Laymaia. lii.i. ir.t. « j. s. Alii uium pagi-
nam libri in folio i mprefli;Gc Caftrop. Ut. iit. Omnes probabiliter ,
quidquid contra duas ultimas fententias nimis afpcre immeriti ob-
lidat Merolla *.x dtfp.i 1 6. a oll.-j.di^c. j Ratio au-

tem probabilitatis eft, quia in um brevi legione non apparet regu-
lariter grave periculum .

is Nota denique • Sive locum , ubi nulluseft error, legas,ex San-

C bea iiid.num . ; j.Houacina difp . r de t en f. in partit 4 .1 .par t 4. num. 22.

(i ve Epiftolam Dedieatoriam.vcl Pro<rmium,vel Indicem, ex Sanch.
• i. num . 30- contra prohibitionem facis, quia ob unum errorem qui
ibi reperitur, totus liber, atque adc6 omnes ejus partes fuot prohi-
bita: .

Qu6d fi illae panes lineae contineant eam doftrinam , propter
quam liber ille fuit proferiptus, certe non pofscm liberare i peccato
eum qui fciedter/eu coniultd eas, quamvis paucas, legat: Cum enim
illae fint tota caufa prohibitionis, inobedientia ^raviserit, non levis .
Dixi (confultd,; nam fi cafu, dc non ex intentione , tunc propter
parvitatem materis poterit excufari .

16 Supercfi decernere, Anquilegtt(idem fi retinet) cjufmodi li-
bros fine ullo periculo fubverfionis/candali^l teriufquc mali, qui le-
git V .G. , ad confutandos errores, an incurrat in peccatum , dc con-
lequenter in cenfuram >

Graviscftdifficulu$,dcpcndetabeacelebriquxftionc,Anccf-
fante fine adequato legis pofitivx in aliquo particulari cafu, efset
pro eo cafu dc lex. Exemplum eft.Siprzcipiatur,nequis noflu arma
portet ob periculum ri xandi, fi quis fenex, Verbi gratia certus mora-
f C non *“^ ere hujufmodi periculum^a portet, liciti ne ea por-
tabit? Adverte autem nos loqui in legibus pofitivis,nam in naturali-
ous^uia femper funtob boneftatem intrinlecam,quz ed inaDubo-
no,velincarentiaa£lus mali , nunquam adaequatus finisejuslegis
cetlate poted.Si przeipiatur Verbi gratia Je;unium,licet ceilet finis
mortificationis camis in fatis aliis mortificato, non tamen cedat ho»
ncflasipfa temperanti* imbibita in virtute abftincntiz , propter
quam regulariter /ejumum prxeipitur . Dico ( regulariter) nam fi
prxciperctur idem jejunium ab Epilcopo , ad impetrandam Verbi
Gratia,fanitatcm Regis, ceflante Regis infirmitate, cedaret ex mox
dicendis dc lex jejunii, quia licdt jejunium habeat ex fc honedacem
t em pera n t i sr , ta men i n hoc cafu no n przci pi t u r propter refped u m
ad Temperantiam, fed adxquate propter Regis fani tatem, qua ha-
bita cedat pro omnibus totus di£ti prxeepti finis.

37 Porrd communis opiniodocet erdante fine adxquatoinuno
particulari non cellare pro eo legem, nec confequenter obi igatio, ita
Suarez,Vafquez^>anchcz,Coninch.Sotus,Covarru. Bonacinapliiaue
ulque ad 31 .apud Dianam/). iJraH.io.nf.1 8.Ratioed,quia ciim lex
numquam feratur ob finem particularem, fed generalem , nili ceflct
iere in omnibus,eftoeilct in aliquo, femper diflus finis generalis du-
rabit, atqueadedperfeverabitoc lex . Delatio V.G. armorum non
prohibetur ob peculiare periculum t u? rix^fed ob periculum quod
cllcpotefl in Rcpublica; quamvis ergo ejufmodi periculum cedet in
tc,cumnon cdlct quoad alios^d quod refpexit Legislator , nec lex
celfabit, ergo & te obligabit .

38 Alia minus communis opinio aderit ce&are.Ita Henriq.Comi-
tol.Si,Granado,Fofc,Mcxia,Navar Abbas, Angelus, Sofa, Megala ,
apud eundem Dianam Hid. Adde eundem Dian. Md.fr par t.jjeafl.
14. *tf. 96. ubi ait,hanc opinionem cum magno plaufu i viris Doliis
fuifsc receptam. Adde dc Hurtadum dc Mendoza in %.\.tom,\ V-47.

z6.fus£,dc do&d . Ratio cd, quia ficuti cefsantc adxquato fi-
ne in univerfum ex omnium fenteutu cefsat lex in omnibus,ita ccf-
fcnteadxquato fine in uno,cefsarc debebit lex in illo. Et hujus ulte-
rior ratio cfse debet , quia ided cefsantc fine in univerfum cefsat
lex in omnibus, quia tunc lex redditurex communi fcntentia iouci-
lisjfiquidem lex.cum femper feratur ob bonum publicum, non lolium
non debet efsedamnofa, fed nec inutilis negativi, hoc cd nullam
utilitatem afferens; at cefsantc fine in uno, jam redditur inutilis iu
hoc, ergo , dcc.

Qudd enim fit utilisalii$,non facit ad utilitatem hujus^iifi multu
remotd, unquam bonum proximi , ad quod remotum , ex hac
fententia non refpexit lex.Certd nihil mihi non febricitanti proded
lapis Bclzuar, quamvis aliis febri laborantibus fit proficuus . Adde
dc argumentum d ullum a paritate prxeepti de corregione fraterna.
Hxc enim lex non obligat particularem , quando cefsat in eo parti-
culari finis legis, nempe fpes emendationis , ergo idem erit in cafu
nodro. Ad hanc paritatem rc(pondetCovarruviaMliiq;apud Sua-
ve* mox citandum : legem corregionis datam ede propter priva-
tum bonum fingulorum ,idcd non ede mirum , quod hoc ceflante ,
cedet dclex.ScdSoarM.6V' Ag. rap onum. 1 j. ait, fenon intelligere

De Fide. 47

banc refponfionem, quia omnis Icxfait , & merito ) habet hoc, qudd
fit data communitati propter bonum fingulorum, & fic etiam lex
correft ionis^au cd loti communitati propter bonum fratrum , lcu
fingulorum .

39 Rcfpoodet ergo ipfe Suar, prxeeptura corregionis ede affir-
mat ivum , quod non obligat ad femper ■ Quando ergo non edlpes
emenda, non ccflat obligat io corregionis, fed fufpenditur, quia non
cd tempus utile: ficut prxeeptum dandi cleemolynx indigenti non
ccdaret, fed fufpenderetur , fi adverteretur pauper ca clccmofyna
foreabufurus : eodem igitur modo(ait Suar./ non cedabit incafu no-
dro obligatio legis . Sed.pace tanti viri, hxc refponfio non fatisfacit ,
& contra ipfum facit . Sicut enim lex corregionis, & cleemofynz ,

( quia corrctf 10 , & clccmofyna in prxdi^liscafibus funt inutiles, )
lui penditur, ita in aliis legibus , quia ccilantc caufa in uno particula-
ri^edditur pro eo inutilis lex, fufpendetur pro illo,dc confequenter
non obligabit . Quod ad intentum hujus fccundx opinionis latis, fu-
perque ed .

Atque ex hoc fol vitur etiam ratio prioris fententix .

Conccdimu5,enim legem, dante periculo in aliis , ciim fit proillis
utilis,uon cellare, five abfolute/ivc pro illis, fed aderimus (atis ede, fi
fulpendatur, atque adeb non obliget illum particularem, pro quo
Lex inutilis evafit.

40 His pofitisad id^quo recedcram, revertor. Cum h$c fecunda
opmiopropter Authores,ratiooefque quibus innititur , nonpodic.
non ede probabilis . Probabile etiam videbituralicui inforoCon-
fcientix.non incurri in peccatum, nec in cenfuram i legentibus, vel
retinentibus ejufmodi libros, fi cedet caufa prohibitionis, ita Fclin.
Albert Mafc.Dccian.apud Gmx.*r.i.dif*,p.lO.$.i.n.i. ipfoCadrop.
contradicente*^- «.p.favet tamen Laym./.z./v/n.i .t.t^.n.j. hoced
fi vere nullum legenti periculum elle appareat , quod periculum ede
finem huiusprnmbitionis,fiitctur Sancn »« **<■.<•.! 0.0. jr.de infinuac
CallropV.§.x.«.9.

41 Verum, quia revera nunquam deed adxquatus finis , difficile
enim videtur deefle periculum in re tam lubrica , ncc apparet per i-
culumfolumelletantx prohibitionis finem: ed enim etiam hzreti-
corum contemptus ex eorum exterminatione librorum cnalcens:ed
evitatio, quantum fieri poted, communicationis cum ipfis , etiam in
eorum fcriptis;ed, ut ipfi , cum videant fuas lucubrationesde rebus
Sacris i fidelibus non efle leqendasdi fcriptionedefillant: ed,ut debi-
ta Sacrorum InquiGtorum, Conciliorum pontificum taro fever is de-
cretis reverentia,& obedientia in re fummi momenti fervetur^qula
inquam adxquatus finis numquam deed, nullo modo aperienda eft
janua, qua ejufmodi libros evolvere impune podis,tamctri putes te in
periculum errandi non prolapfurum > Putes inquam ? Sed quando
nam,vcl quis ferreus fe umquam adc6condantem,fortemv^ putare
poterit , ut in occafiooem labendi ultri feconiiccre audeat ? Equi-
dem dum hareferibo , quad ragintaquatuor annos agoi Sanifla nac
mea Societatis Jefu Religionclufcepta, nihilominus in rebus fan-
etis, ac facris tamdiu verutus luteum me figmentum portare in did»
experior? tu, fixneum portas , periculis te ingerito , ut lubet .

Hft intuti j.

4» Sive in tua, five iu aliena domo, five tuo nomine,five alieno fci$-
terdiaos libros, fcu eorum partem notabilem retineas, facis contre

S rohibicione,kaSanc.2.*B^.r.io.w.j}. j 4 Iu ut ctiSaromatario»,
: librarios, Sanc^.nS exculct,quia licet illiadaromau,hiadeofde
ligandos, & non ex intentione legendi rctincant,adhuc legff violant.
Eofdcm fi retineas in aliena lingua feriptos, etiam fi i te intelligi non
pofiint , condemnaris i Sanch. ii. quiaadhuc retines libras vetitos.

43 Excufat autem parvitas materix, ut fi retineres unum,duo vel
tria fojia,quia licdt plufquam unam paginS legere excedar parvitate
ut dixim.n.i 4 n6 tamen excederet in retincndo;cQm minor culpa fic
retinere, quS lcgere.*d.«. 54. Excufat ite parvitas teporis, quo retines.

44 Imm6 fi tempus etiam notabile requiratur , ut commode In-
Quifitori tradatur liber, non es fcrupulisagitanduspotes enimetiam
diu expe&arc,mod6 fine fraude, & fallacia id facias «*-*.j{ t Dau au-
tem commoditate per unum, vel alterum diem differre , noneric
culpa faltem gravis, quia retentio levis eft .

45 Si quandoex legitima facultate librum vetitum retineas, ad-
verte ne tua occafione ferpat ad alios facultate carentes libri vene-
num. Equidem cum dfetn Romx incidi in quemdam librum pro-
hibitum, quem palim quidam amicus apud fe in aperto plu teo reti-
nebat , cuius multa folia(uteram meo more avidus evolvendi quof-
cumquc libros, quos antei non vidiftem/cdm fecurus perlegerim, ad-
verti in fine libri fic adnotatum ex feriptofuiile : Hic iiitr tflprohi-

iitmjid n» ts itgitimm liantia apud m* retineo .

Impriment et .

46 Hoc eft componentes litteras,prxpaxantes papyrum, & atra-
mentum, torcular prementes, dc corteroscooperantes: itemOffi-
cinx Imprdlbrix Dominos, ipfofque librorum Authores , qui eos
imprimendos urcent : hi enim omnes imprimere librum dicuntur:
Ioamb qui corrigit folia imprefla , ut emendatoria expriroanrur,hic
comprehenditur, nam praeterquam quod jam legit librum hxreti-

cum,

4 o Explicationis Decalogi. Lib. II.

cura >ctuittt cenfetur imprimeret dum ad imprimendum corrigit :
ita Sane. Ut.tn.n.yj. Suar. dijp.xo.de fide Qflrop. Ut. tit.

Bonae, difp. I . d 'e tenf. inp.q.ip.+ .*.l$.

Qui verA foliim expenlas dat ad imprimendum , qui exemplar re-
ferit» it, ut imprimatur, quique sncoscharaderes, vel atramentum,
vel fimilia Imprefloribu» didis vendit , licdt fautores fint Haeretico-
rum , dc in pcenas fautorum incurrant , non funt impreflbres , cum
remote fatis ad Impreflioncm concurrant .

47 Haec quoad libros HereticorG haereGm continentes, vel de Re-
ligiooe tranantes, de quibus Bulla Cmnaf loquitur. Quid dealiis ?

Tres haede re conftitutione' funt apud Bonae, difp.x.q.x p.i 6 .d
m.i. Prima eft Concilii LateunenGs, fub Leone X. frfl.xc. ubi Im-
primentes, vel imprimi facientes libros, vel quamcumquefcripturam
in Urbe fmc Vicarii, & Magillri Sacri Palatii, in aliis Civitatibus fi-
ne Epifcopi approbatione, excommunicantur ipfofido: < 3 c pccna
pecuniaria, ac lufpenfiooe ab exercitio imprimendi per annum affi-
ciuntur, librique comburuntur .

48 Secunda eft Indici' librorum prohibitorum ubi innova-

tur dida Cone. Lateranenfis conii i t ut io .

49 Tertia eft inConcilioTridentino,quod folum loquitur de Li-
fcris Sacris ( ii autem funt iidem, quos diximus «»w.7.)ubi eadem
«onfluutio confirmatur, additurque : Libri Sacri, cum nomine Au-
tboris imprimantur,* fi Gnt libri Regularium, ut praeter Epifcopi,
■vel Magiftri Sacri Palatii approbationem, approbentur & luis Supe-
rioribus , fecus nec vendi , nec retineri queant . fub poenis cjufdcm
Conftitutionis : ipfa ver6 approbatio detur inferiptis; & appareat in
fronte libri . Ex quo vides hos ni Ii al iunde fint prohibiti, poffc legi, fi
apud Ic non retineantur, quia Cone. prohibet vendi, vel retineri,
nihil deledione.

jo Porro aliquae hic infurgunt difficultates. Prima an ubi rece-
ptus mos eft, ut loldm Domini temporales examinent fibrum impri-
mendum, delinquat contra didas Conftitutiones , qui fine Epilcopo-
rum approbatione imprimit ? Refpondeo non delinquere . Ratio eft,
<)uia jam fupponit Conftitutiones has non elle legitimd receptas, er-
£0 contra ipfas non peccabitur .

Adde cum Bonacina /.r.n.6. mhoccafu Ecclefiam r ufuficappro-
ibante, fubropafle Dominos temporales in approbatione librorum .
rSimilc quid dicam c.y. $-».». 4.

jf Secunda : in libris Sacris, in quibus juxta Tridentinum appa-
rere debet Approbatio in fronte libri, fi morali ter conftat adcile,nnn
tamen fit in libroappofita^m peccetur? Refpondeo. Credo non pec-
cari faltem graviter, quia jam fervatur tota fubftantia praecepti :
BKilt6 magis fi proponatur illud ( cum fuperioris licentia^quoa ufu
Spfototum comprobari video. Ita Bonae. »>.».7,

ji Tertia. An qui habuit prardidim licentiam, fed deinde dum
imprimit» addit, vel demit aliqua fine nova licentia, peccet in le-
gem hanc f , *•

- • Refpondeo negativi cum Bonae *'*.*.8.Nifi tale,* tantum addat,
demat ve, ut novus moraliter liber cenfeatur . Ratio eft, quia per
♦pauca adjeda , non cenfetur quis librum fine licentia imprimere ;
■per multa, fatfe cenfetur.

Id explicatifts decidamus . Si quod addis,quamvis non multas con-
gtlnens lineas, tu cognofcas cfle prohibitum, fani: cum mala fide agas,
condemnaberis: Id quod ego modo infinuavi per illud ( tale ) fi verd
cert A cognofcas prohibitum non cfle, procedit dodrina allata cx Bo-
tnacina. Si denique dubius fis, certe praevalet lex, atque addere
jaullatenus potes.

Si Quarta. An qui io libris Sacris, dequibus folis loquitur Tri-
'dentin um, non apponit nomen veri Authoris , fed alterius , peccet ?
JOuid fi nomen fit fidum, dc ememitium?Quid, fi adhibeatur nomen
^Collegit, vel Academi^, tacito nomine determinat* perfonae?Refp.
□^onpoffum excnfare eum, qui fidum nomen preponit,qui verA no-
amen al teri us fufficientis, vel Coi legii,merito c xc u fare debeo.Sic Bo-
cuac '^.».io Ratio cfl quia in hoc pofteriore jam adeft, qui dc libro
trationem reddere poceft.qui fuit finis in ea lege Tridentini;in priore
autem non adeft, nam propterei idem dicendum puto , fi apponatur
nomen authoris, fed anagnmmatirA mutatum, qma fic perinde eft,
■c fi oullius, qui poffit librum defendere, nomen inferiberetur •

DtftnJtrttti $( tvh i 3 tt/pub/ue, quethbet ca uf * , veltelort .

«4 Sive fadis defendas, ut fi libros in Cf na Domi ni proh ibit os oc-
cultes, vel impcdias,ne comburantur , vel deferantur ; five verbis, ut
Ceos ut tales laudes, vel perfuadcas,necxtcrminentur ; five feriptis,
ut fi pro iis rationes etiam in tuocubiculo occulti fcnbas , peccas
conrra legem. Patent h«ec cx tenore Bullae. ItaCaftr. »«.14. Sano
«0.48 Suxr-ffbi.i.mi.xf.

j r Dixi, ut tales, nam fi dicas, librum ede optimum,quoadc<x tera,
laudefquc ftylum. ingenium dcc.nec ciufmodi verba faciant ad libri
confervatiooem.non condemnabcris;quia fic non faves harrcfi.Quid
fi dicas, te velle librum defendere , nec tamen defendas ? Aliqui cum
Sane. ib. Caftrop.if putant id non efle contra Bullam, quar defende n-
tesnon verd volentes defendere damnat : Aliqui afferunt hoc ipfum
efle defendere, adefle nimirum aliquem, qui illius defenfionem velit
fufeipere. Puto ex fe hoc non efle defendere : fed fi fit in circumftan-
t iis , ia quibus fign ificetur adefte patronum libri, unde retrahi pof-

fint ,qui librum cxtermintfe dabent * erit certA defen/io ,dt confe-
quenter violabitur lex Sicuti eflet defcnjfio arcis , tc paratum dic ad
propugnandum pro ipfa .

A lique nefande de fibrh vetitii .

56 Denique nota primo, cos,qui funt fub Hifpaniea Inquifitione,
teneri illos tantum libros pro vetitis habere, quos ipfa vetat :etiam
fi Romae, vel alibi non fint, vel fint vetiti conflat id privilegiis datis
Hifpanicar Inqui (itioni ufu ipfo comprobatis.

57 Secundo. Quando per cdida praecipitur , ut quifqueoftendac
fuos libros, feu eorum Catalogum ad Inquifitore , folum obligaris ad
deferendo' eos, quos aliis non oftend ifli,lemci enim oftendiftc fuffi-
cit : lofuper fi certus fic librum non cfle cx vetitis , probabiliter non
obligaris oftendere in foroconfcientiar >Ratioeft,auia videtur efle
res levis oegligere libri delationem , fi certus fis, nullum in libro er-
rorem irrepfifle .

Quid, fi, ut ufu venire folet, aliquem librum, quem tu Inquifitori-
bus protulifli, prohiberi poftei contingat? Refpondeo: urget tunc
obligatio proferendi . Quare nificcrtAfcias librum, quem ofteodifti,
nec fuifle prohibitum, nec periculum ullum adcflc, quod poftei veti-
tum fuerit, femper ( praefertim ab indudloribus , qui ejufmodi peri-
culum difeemere non valent ) ille erit oftendendus .

58 TertlAcAm per edi&aprsrlcribitur terminus infra o&o dies

oftendendi ejufmodi librosjincidit ne in excommunicationem, qui
vel poft terminum, vel etiam nunquam oftend ie?Refp. fal yo meliori
Judicio^aequaquamquoad libros"^ar#iniMdifto5 . Ratiocft^quia
inedito, ut hic in Sicilia publicatur,dicitur( V.O.fi tomamda., ideft
preeipimui ofiendttt Hfoot pauli pAft ( feetedereme td ahrtpe»« %

boc eft dli*ip*n»i infitgemui , ) unde uulla apparet lau excommuni-
catio . Dices^n fine ed 1Q1 fulminatur excommunicatio . Rcfp. fi at-
tenti edifli tenorem legas,videcur harc excAmunicatio, cum fit tam
rigorofa, cadere folftm in harrefim, c^tcraque gravia delida (uperius
allata;non vero in eos qui dumtaxat i tali librorum oftcnfionc fc fub-
trahunt, fi libri, vel aliis oftenfi fuerint, vel ccrtd nihil erroris conti-
neant .

yq Quid de peccato mortali ? Rcfpondeo.Quia illud praecipimus)
eft nota in legibus peccati mortalis^juando materia eft gravis:pecca-
ti levis, quandomateria eft levis : cxCaftfop.a.i.^.t ^ ^M-f 1 »
aliiqii^.d^t», llyr. in noftra autem materia, quando libri nihil ernH
ris continent . videtur resefle levis, ut modd ««.57- didum eft, quan-
do verA continent harrefim , res eft certi gravis , ideA hic cfle morta-
le, ibi non cfle , dicendum erit .

60 QuartA denique, redi notat ex Bccano4jym./.a.rM.e.i4.w.4.
ubi recepta non eft Bulla Ccenje,vcl Index librorum prohibitorii, uc
alicubi in Germania, non excommunicari Catholicus legentes, &c-

VIII. De Abfelutiem *b Hetttfi .

Cmfme feeifarit Abfo/utionii .

1 QTatim atque tibi offertur abfotvendus aliquis ob Harrefim, per-

O pendendum eft, an poflis, vel abHsrrefi refervata illum excu-
fare*vel te cfleinilliscircumftantiis,inquibusabillaabfolvere } licic

privile^iacus nequaauam fis, valide poflis ?

» PrimA iritur fi nsrreGs fuit meri interna non eft refervata , Ita
Axor 4.&cL\xzpd*p*nit dtfp.^ 0 fe&^.n,\ J.quia Ec-
clcfia non judicat de interiori , eft autem talis in iis cafihus, quos fu-
pra$.V*.j diximms.

% SecundAfi item fuit folftm externa, & non interna, puta fi me-
tu, vi, fubita ira, aliquid fadum, vel didum fit contra fidem, fed
manente intellcdu fine volitoerrorc contra ipfam ,licit fuerit gra-
viflima culpa contra externam confeflinnem : at, cilm non fit vera hp-
refis non inducit probabiliter excommunicationem Bullas, Ita Fa-
gundez/w.Er^^ H** 5 8-Taletus Sanchez^uar. Fi I Ii uc-

aliique apud Dianam tem. j . tradat, tefet. 14 y. ppart % ^.trail.^.ref.
x^ofint. quare nili in aliquo Epii copatu fit ipccialiter refervata, po-
terit non folum ex vi Bulla;Cruciatar,exHenriq.Portell.Duen San-
ch. Suarex,aliiq;apud Dian. ar.i.tr.j. ref. .j. vel privilegiorum men-
dicantium, exPortcll.aliifque apud Dun.Uc.eit.ref.S. fed etiam i
quocumque Ordinario Confeflarioabfol vi . Ratio ell, quia, quamvis*
in foro extnno hic prsrfimutur haereticus , unde dc dcnuncundus ,
& puniendus ; tamen coram Deo, cum talis non fit, non incurrit co-
ram eodem excommunicationem refervatam in forolntemo, circa
quod eft forum pernitenti*. Hinc qui propofitionem haereticam
enunciat, qui comedit carnes tempore prohibito, qui Idolo cultum
externum exhibet, qui hxreticalcm Btafphemiam ex ira profert, dc
fi milia, fi i nterim corde nullo errori contra fidem confcnfum prae-
bet, abfolvi, ut didum eft. poterit -

4 Si quis certo fciatfe lingua hxrefimpronunciafle, fed dubitet
an mente coufenfcrit, efle reputandum commififte Harrefim exter-
nam, atque adeA abfolvi nonpoflcab Ordinario Confeflario, c^terlf^
que pynis fubdi, docet Sanchez ttm.i.iaDeea/./ib.i.c.io.n.y^. Ratio
eft,inquit,quiacAm verbafint naturaliter fignaintcntionis,dc nul-
lus prarfumatur dicere, quod in corde non habet, prarlumptio eft de
poflofio in hoc dubio, quAd harrefis illa praecelleri t exten&scx verd
confenfu interiori in illam. •

Sed quamvis non ncsenj,fbnim externum contra hunepofle pro-
cede-

Caput I. De Fide.

cedere,puto cum Caram.** Tbeet mor. t .\. m. i i > j . pofle i Con fcflario
non privilegiato abfolvi io confcientia , nec lubdiin confcientia di-
ctis p^mv Ratio eft, quia ctim odia fint refringenda .refer vatio, Ac pe-
nar debent refringi ad certa Hjrefim externa m,fic Mero IU r.j. difp.

X! 'L, } 70. At hzc eft omnibus penfatis dubia : ervo
occ-Non eflet autem hprelis dubia, (i forte ex aliis circumllantiis (ut
li isc^ool ceretur lol itus UlPlles haereies pronunciare; colligeretur
adtuifle conlcnlum.tunc enim non eflet dubium eum confenUfl'e,fcd
»«»!•«* certum, atque adeA item certum in Hzrelim refervatam
incidiflc .

• j c * lcrna >fi® u l & interna, vide an p^nitensfeiverie

CI de '^°“ , *‘‘ cannCMm cxcommunicationemificnim nefcivit,cAm
non adfuerit contumacia, excommunicationem non incurrit . Qua -
recutnHzrcfi$,omne{quecafus Ponti ficu in en fint refervati ,quia
annexam habent excommunicationem, tunc ea herefis refervata non
erit>atque aded i quocunque ritd approbato ablolui poterit :lta Sane.

/.».»<! Dec .e .&.n.’,fine fy c.it.a.1 . Callrop. *.l.tr.^.dijp.^.p.^. initia .

d Quartb fi p<rnitcns jamcertA laplus in excommunicationem
^Hatrclim internam externamque cll in articulo mortis, poterit
ctiamabfulvi i quocumque Sacerdote fi mpl ici, etiam fi lu-refis fuerit
extcrna,immb& publicatu dc Vji^od,panAijD.ig.fea.z.^.i.Qxi\r.
d.p. j.J.j.w.g.quia id concedit Tridentinum/*//? 1 4. eap-j.de pan. Ac in
de Lu^o§.&. »«»>.2$. Caflrop. «Actiam

**? roc kp • ^ r QC a “ tcm debet imponi, & iuramen- Occultum haereticum Inquilitores etiam feparatim unus ab alio

i&on^utfiCTOvajttent^leSupc- (exco^uia invicem fibi caulas committere in hoc fupponuntur) ab-

Farin.Suar.GarziasapudCaftrop.*.$.2. «.3. An verdpoflinc fine liac
lolemnitatc,lcd omnino Iccrete, Ac in toro conicllionis, concedunt
nonnulli ut Navarr.aliique,quos refert Smch./.ii* Drc.t.i z.n.z di-
cens id efle probabile, licet contrarium probabilitas nonnulli negen t ,
addentes praximipforum Inquifitorumelie pro urgentibus; Ita Ca-
flrop.alios citis 4*.}. Utrumque probabile./'™/»*/* (habet Elcobar)
inj umnta trj .exam.^.%. poteft m Conffjfariutf Inquifitoni Hi pania
pojfunt , uti exSantbeididiei^b barrfi abfolvert non Jrium in fora ex-
torno , fed etiam in confcientia foro f it aut qytftbet Injuifitor tandem
eui/hef Confejfxrio peffit facultatem impertiri.

i» Dico IccundA, licAt probabile fit Epifcopos non pofle poft
publicationem Bull^ Canx abfoivere ab illa hzrefi . quia Bulla re-
vocat omnem poteftatem ablolvendi ab hzrefi occulta , quam Epi-
lcopi habebant cxCondl. Trid. ftff.x\. cap.^. de reformat. m Suarcz,
Sanch Bonac.aliique innumeri relati i Barbofa fecunda parte de pote,
fiate Epifcopi , allegatione 40. num.i 4 & m Coocil. Trid. v. & in b(re-
fit ce amne , quibus adde Caflrop. Ue.eit.Q.i. nunt.za.umcn etiam
P r ?^ a ^'* e » « tutum eft, pofle in foro confciencic fuos fubditos

cit. num. 7. adducens Sanch. Ac Henriq*

ScxtA,fi quod remedium ex didis nqu fuppetit,vide an hzrcfis ex-
terna fuerit publica,an occulta,nam facilius invenies qui occultam,
quim qui publicam abfoivere poflit.de qua re jam didum eft «.11.

Denique hic recole quid faciendum fit ci , qui incidit in here li m .
nec habet, qui eum polfit abfoivere, urgeat autem infamia, vel quid
limilcnifi communicet, pollet nimirum, vel cum contritione com-
municare vel dimidiare confdlionem, ut late univerfim dicetur**
nofiro 0[ufc. de exped. communione c . 1 . §.4. d nu.10.

■ Inqutfilcrum , (y Epifceporum poteftat circa
abfolntionem Harefit .

ii Dico primdjicdt haereticus externus publicus, feu dedudus ad
forum externum non nifi i Summo Pontifice de jure ablolvatur , ta-
men ex ejufdera Pontificis cficellionc in Hifpania.hoc eft, ubi rclidec
Hilpanz InquiGtionis 1'ribunal ; ablnquilitoribus fimul cum pro-
prio hominis abfol vendi Epikopo laliem rcquifito, juxta Callr. /*■.$•
Z.n t.Sc Vcn.m Bullii in fine direliorn ab ipferelaln. Extra Hllpaniam
ver6,abEpifcopo ablol vi potcft,& rec5ciliari Ecclcfic/. utt'fiicium %
%.fi verofie b^rtticit in 6. legeCailr./.c.i.t.w.n. qiumvis neget Bardi
p.z.in BuU. Couc.tr. i. c x Jefl.ynu.Xf. patent hpcexfacristeftibus,&
ex privilegiis conccflis Inquifitoribus Hilpamae .

j . Yd LZTX V — Occultum hzreticum Inquititorcs etiam leparat

lilUli n Supe- (ex ro,quia invicem fibi caulas committere in hoc fupponuntur) ab-

nori prficntetjjuxtai nobu dida methodo exp.Couf./.^.c.6.0ai\nts ** • ■

adde duo . Prim6 ab impuberibus hzc juramenta non efle expoiccn-
da, fic Sanch. •. J dn Dec .c.t $.nu.a6. Bonae, difp. j. de cen furit m com-
munt f.ip.i-n.i 1 .quia non prziumuntur pollere eo rationis ufu, ut
juramentum pro dignitate przftcnt : & quu ex probabili lententia
in nofi’0 cpufc.de exp.comm.c .4 §.a . J num. 1 1 . non funt fubjedi pceu is
Ecclefiafticis , atoue aded excommunicationi . Secundo quando
judicatur,ejufmodi juramenta,vel onera impleri non polle, ut quia
V.G. Paroitens lUtim eft certd mor iturus, vel impedi mentum fore
^rpctuum^llanoneflcimpcmcnda quia fruftra imponerentur: ita
Caflrop. ibid. dtjp.y n.i%.

* u tem articulum mortis, & grave periculum ex proha-
biliitima lententia pro eodem hic accipi jitaTolct. M.z.c.i j. Avila

de ceuf P- j. difp. a. fed. j Jub. 5 .Say r. U.Tbefc.XO. nurr.tr. zi. eft

t autem

quotiw judicio boni viri morale periculum, feu, ut alii loquuntur,
protxabiie periculum mortis imminet . Quare,przter febres graves,
umiieique morbos, qui reperitur 111 probabili periculo naufragii
propter exortam cempeftatcm, qui in bello efteonflidurus, qua*
primd eft paritura,imm6 quz eft paritura , quia partus lemper pe-
riculo lubjaceat, dicuntur cUe in articulo mortis^tque adc6, modo
dido, poliunt ablolvi . Qui Ioniam navigationem, vel qui iter V.
G. inter Infideles eft aggrclfurus Jhuc reducitur, fi non fperetur co-

f iiaContelloris potentis abfoivere, quando aderit deinde mortis di-
cnmen .

8 Quinti, fi Pfnitens habet perpetuum impedimentum V.G.fgri-
tudinem, paupertatem, fervitutcm,pfnam carccris vel Triremis^uia
fie impeditus eft mortaliter certus le non polle ante mortem habere
copiam potentis abfol veredi i ceturelle m articulo mortis,pote^itque
pari modo abfolvi ab hzrefi etiam publica in foro interno, Ita Caltr.
c.ijrjL.difp.^.p.%.% j.n ^.Quamvisenim Sanch. I.i.in Dec.c.iijnu.^.
Suar .difp. t x.dtfidejott. 4 .fiue t Qc aliqui id c6cedunt dc aliis crimini-
bus.non veri dc Hzrefi propter ejus gra vita tero, tamen Caftr . c. fa-
tis probabiliter, etiam de hac meriti concedit : eft enim par ratio de
eae teris, ac dc hzrefi .

9 Q

to efle

gum, V.G. per quinque, vel dcccm annos, erit judicandum per-
petuum, cum in illo valdi longo impedimento morale fubfitpe-

abfoivereab externa occulta, fivepcrfe, five per alium, qui oc-
c urrente cafu committat luas vico Epilcopus , non veri per Vica-
rium, feu ailum ad hancablolutiouem indifferenter deputatum. Ita
Barvcs, Navar. Henriqu. Arag. quos refert Barbofa Uc. at. numer.x 1.
quibus adde Fagund. feeundo Ecc/e/f r pr f cepro !.% c.g. d num. zo. qui
aiMundamcnta negantium e(Tc parum firma. Adde & Granadum

apud Diznpart^.crad.a. refo/.z i9 . Iram i ip| c Suarcz, QtihooJoc.ca.
Utentur hanc eilc probabilem . Ratio eft , quia hac potcftate
tpilcopi potiuntur cx dido Tridentino, probat ilillimumque eft
eam non revocari i Bulla Cffinz . Durum enim Patribus Concilii
vilumtuit, ul Pro occulto deliilocxrra Dioecelim eflet remedium
exquirendum. A Bulla autem Carne folflm revocatur facultas abfol-
vendi przcextu pr. vilegii,ut ex verbis Bullz patet :at Epifcopi eflo

risjc dc hzrefi . ^ l 5 • . *«oisduiiz patet :at lipiicopi elto

Quid,fi impedimentum fit longum , non verA perpetuum? Pu- te abfol vence^uihoritatei' Chrinf^im? Sqisfe

re tunc dift induendum , fi enim putatur fore admodum lon- fint^ ' r qUo< *

. V. G. Der Ouinnuc.vrl drrrm annnt. prtr m- 1 ■ 1 onti ce impedita. Rurlus illud ( prctcxtu>

riculum mortis, inquofupponimusnon

qui potens fit abfoivere? fi vcrA putatur

perpetuum judicandum, quia diflom moralem periculum non pre-
fumitur affuturum : Brcviter eruntpcrpendcuda futura pericula ,
pomi tentis, Ac fimilia, ut fi judicetur morale periculum
iubefle , cum przdidto juramento Ac onere xbfol vatur; fccus nequa-
quam.

io Duo denique adverte: PrimA.fi dubitcs^in poliis vi vere, donec
habeas copiam potentis abfoivere, adhuc judicaris dic in articulo,
quia hzc conceflioaim fit contenta io corpore juris At in favorem
animarum,latd interpretandacft Adverte fecundA,fi conftitutusin

Airrrt viaIIi. ■ . A .. . J .. c.. : 1 ■ r- -m.

..... .mpedit. : Rurfus illud ( prerettu)

d. r[ o m or.lcfuUcP=-

venutem. At Epifcopi .bfolvunt nonc ilorc <ni^i[o,vcl fub.liquo
*«M>horit.wj«n di*i ChnllocottccIMvc ctum

i verti pnttjicgii.cooccffii f Pomificc, * prariertitn , i TndmtiTO"
Denique poteftas Epifcopi eft certa, revocatio dubia : pr* valet ergo

poteftas.

Quod poteft Epilcopus, poteft Ac Capitulum.Sedc vacanteilta San-
ch.Henriq. Arag. Rodriq.Suar.citati i Merolla to.z.difp.a.c.6. u.t u
S5 DIr ?i^° ,,ac '^- j *A C ^ a ^ ro * > ’ cun ^ em Suar.** a/iolee.eitar^b eodem

Merolla».! 32. iddhcjuandocafusoccurrerit.potcrit Capitulum ali-
cui Sacerdoti committercabfolutiooem ab hzrefi occulca ; Verum
delercnda erit hzrefis Capitulo fine expreflione perfonz abfolven-
dz,ne taUcet hzrefiscoram tot deCapiculoexprcila fiat puobca,&

dido articulo poflis vocare ad te Superiorem, vel medioconfcflirio,

vel mifus litteris, poflis expedarc ab illo Drzfenteabfolurionrm vp! IGCilT TIT •—* «— i«iucwp.iu.wc*prcii..Mi

a “ eun-, * , P C ? , ® ren ? .» ba .^ t tcrtu * b »nc obliga- Quid conferant orivil«i a R u II*rr«riare.vH Tuhil*!^! R

tionem iniuccntcs,non verii fiicicndi alias diligentias; quare fi adire
pot«iexcuiaris . Ex hac dotlrina potui confilium dare Sacerdo-
ti Confeflarto.ut Mooialem,quz in hzrefim externam inciderat^b-
folveret unquam conftituum in articulo mortis. Ratio eft, quia hec
babebat perpetuum impedimentum adeundiad potetem ablolvcrc ,
nec obligabatur vel Epilcopum vocarc.vel per litteras feu internun-
tium ablolutioncm petere, uc rcdJd pluribus expendit Caflrop. Av.

Tamb.T. I. De Vcc. Prae.

9 u ‘ d conferant privilegia BulIzCruciaCf.vcl Jubilzi.rcl Regu-
larium circa abfolutionem ab hzrefi, in propriis Trahacibus agi cati
folet .

IX. De Apofiafia , & Scbifmatt .

I T)Ura Apoftafia,qu* ut J»p** $.i. »**»». i diximus,cft totalis vsc-
JL gationdei^b hzrefi, quz negat aliquot articulos dumtaxat ,

^oo^lr

5 °

Explicationis Decalogi Db. II.

differt fecundam magis, fle minui • Quare iifdem pf nfs,fi fit externa, unde poterit illos cogere tum ad illam aGionem, quf nfl eft compel-
fubjacet, quibus fuhjacet hordis ItaSmchV.x.*»I>«\/.7.d».i6.Nam lercad Fidcm,fcd Iulum eam audire, tum ad abllincndum ab nsdeli-

propterei omnia huc pertinentia, ex fiipradidisde harrefi , petenda
iunt . Dixi ( pura ) nam fi ultra fidei nationem , ampledatur quis
aliam iVdam. V.G. Paganifmumjudaiimum,£cc. certum cft tunc
fuperadd i fle novam fpeciem .

a Illud hujus eft loci, An purus Apoflata, qui fine dubio graviils
delinquit, quam Hxrcticus, ratione Cjus gravitatis debeat explicitd
Confclkin fuam Apoftaliam ,flc hic luam Merefim patefacere . Dico
certum cfte.hos non pofte fateri fcaliquos articulos ncgafie,cftm nc-

dis,quz communitatis bono^c tranquillitati noceat . At vcr6»cuin
io minimi lubiedosjurifdidione careat,ad pr^dida illos urgere no
potem. Qudd fi ii etiam non fubjcGi przclucunt Praedicatoribus
aditum praedicandi, fi maledtda, fle probra in Chnltum jactant, fi

E ricquaiuur cos,qui Evangclium ampleduntur; liminis.de fraudi-
s Chrillianus ad infidelitatem pertrahant, li diis luis homine*
immolent, vel eoldcm comedant , fi haec inquam umverfali frrd
confcnfu faciant , pullent etiam bello impeti , nili fcelerc deGftant :

gaverint omnes, vel omnes negafte,cura folum aliquos negaverint , tunc enim ntwieflct jus dicere in non fubiedo«,fcd defendere inno-
quiafic cum mendacio confiterentur peccatum, quod non commifc- ccntcs,& punireeos^ui injuriam Chrmo,ejuique Religioni infe-

runt,ut in fimili didum i nobis cft ** *»/»» ep*fc. de txptd. Co*f.l. i .c.

1. Polle autem ingcneredicere lcnegafie fidem, fcu articu-
los bdei.probabilecll, quia, ut item dicetur »^.$.i8.circumlUniiae
licdt aggravantes.fi fpeciem non mu tent, non funi neceliario Confcf-
fori aperiendae . Aliqua alia ad confcllioncm ApoftaGe pertinentia,
vide

3 Purus Schilbuticus is cft,qui,cum credat omn?s articulos Fidei,
retrahit feabobedientia Summi Pontificis, ut cll Chrifii Vicarius;
feu , iiafeeerit» acfiipfifubjedusnoncftct: confummatur enim
fchifma iplo opereexterno, licet nullus error adiit in intcllcdu; ita
SanchV.iM Dte.e .\ 6 aliique.Si ergo fchifmaticus ultra divifionem i
capice/cilicet iSummoPontifice.addit aliquam hzrefim.qu alis cft,
fi idc6 i Pontifice dcficit.ouia aiient, credi tque Pontificem caput E c-
clefi* non efle,jam non eft purus lchifmaticus,nam etiam cll narreti-
cus.poenafq; harretici omnes incurrens. Sed fi fit purus fchifmati-
cus, certe preter grav ifliinum peccatum ,quod committit , cft etiam
ex vi BulJar Comae iplo fadoexcommunicatus : fit item inhabilis ad
beneficia Ecclcfiaftica obtmcndaAc omnem infuper Jurifdidionem,
fi quam habuerat, amittit . Iu Sinch i£id.& Azor.p.t J.8. f.io. Ex vi
tamep puri fchifmatis nec contrahitur irregularitas, nec privatio
beneficiorum jure obtentorum, quia id in jure nequaquam habetur .
ItaSanch. ibid.n . iol contra Azor.Hid.dt. nifi forte dicas, fchifmati-
cumnctoriumcflcirrcgularitategcneraJi infami* , qu* oritur ex
quovis crimine nntorio,guod dignum cll pena depolitionis, quale ell
finedubio fchifma, q u* tamen irregularitas cefta t, ablata infamia
per contrariam pernitent iam. Ita idem «io. contra eundem ?.8.

4 Porro hic ad verte, cos/pil i fchifnuticis fcienter.flc fpontd or-
dines, vel beneficia fu fcip i unr,cfte ipfo jure fufpenfus ab ufu i fle fun-
Gione ordintsAc l beneficiis fic impetratis, dc qua rc lege Sanch.

20. i * medie , aliofque ci catos .

§. X. Dt Infidth&uj .

i T Nfidelem hic intclligimus,vel Paginum,vel Harbreum, rei Sa-
X r*cenum;hi enim omnes dc Chrilto Fidem veram non habent .
EtPaganusquidcm,feu Gentilis cft, qui Idolacolit,diGuspropcc-
rei item Idololatra.

Saracenuseft,quiMahumcti imbutus veneno, ejos feGam colit»
idedque appellatur etum Mahumetanus, quales funi Turc*,Mauri>
Arabes. flcc.

H*breus,fcu Jud*useft, qui credit veteri Tcftamcnto,novum ve-
ro fle confcquenterChriftum Tclhmento non promulgatum repro-
bat. Abde Atheum, qui nullam Religionem, & oc Deum quidem
i pium die cognofeit , fed idfcelus particularis hominis, fle non
nationis.aut populi ; cumnuJla, quamvis fera natio, vel populus
compertus fit, qui numen aliquod non coleret, fle cxalia parte nihil
de Atheo hic afferre fpectatim occurrit.

Jam dc fingulis aliqua d icamus,dummodo advertas multa dicen-
discfieomnibus communia, quamvis propter occurrentem docenai
opportunitatem dc aliquo in particulari declarentur .

Pa&atri .

■ i Certum ed Pwaoos, Chriftiwo Principi nMw. jm : m
fub|ea«,m,„ polle copae! Fidem, polle

STho t.l *.io ar,.». & c°mmui.itcr;pt^«Hrqueex -jftu

d.JvA.u+yS, r.le^ Azor p.I./I I Ifl.Af J-JcClUf ' •*»■' >•" •+*&•
l/6.Rztme«,Qiurchr.lli Fides voluotznefufcipiendieft, fccuj
Inasnum periculum cller fidioo., & lacnlegi. l» lufc.p.entc illam
S T..n,rii libertati munerum prupoliuonm. noce. ■

Hbli non poteO Bellum fol c.pi contra mbdcleseofol um titulo ,
cuSSemsvfpuantrOcc id pofl-t iplc Summus Pontifex demanda-
«eCooc»^^* Mulier Chriftiana poteft contrahere cum Pagano,
conditione, ut is ante celebratas nuptiasjiat Chrillianus ; poteft Rex
m^nrcpopulum a tributo, fi is Fidem recipiat; poteft Judex capite
pleGendum liberare a morte, fi is vitale Baptifmi lavacrum fufei-
piat,&c- h*cenimnon cogunt, fed alliciunt .

. j Ccrtumfitfecund&,vclfan£probabilejuxtaAzor.£f.?.q.Ban«
ues^uarcz, bonae. cit^ ICziixopJom.x .trafl.^.difp .1 p. j. «td^.eoldem
fubjcGos Principi Chriflan» pofle coci , tum ad audiendum Evance-
lium, ut dc more coguntur Harbrci Rome^x vi Bull*Gregor.XlII.
Santa mater Tcdtfin , tum ababftinendum l peccatis contra Deum
& Chriftum.& contra jus natur*, niiiumc vcrA non fubjeGos. Ratio
cft^uia in fibi luhjcGos habet Princeps Chrillianus jurifdjGionem,

runt . Dixi ( univerlali fere conlcnfu )nam ad bellum interendum;
cum id lit magnu,< 5 c publicu malum, non fatisci) quodeumque dcli-
Gum hotnmi, particularisiled requiritur culpa cravis^c univerlali*.

4 Certum lac tertio, Principes Chriftianos tolerare pofte in Paga-
nis fibi (ubjcGisipforum ritus, dummodo non fint contra jus natu-
rale, nec iit pneuium fubvcrlionis aliorum;ita S.Thom.a.a.^. io «r.
1 1 .imino puto tolerare debere, quoties vel diftiJia,rixzquc oriren-
tur, vd ad fidem converterentur difficilius, fi ea permifiio illis non
concederetur : ita dem »Ptd. Ratio eft>quia ita bonum publicum
tunc expofcit,&c.

5 Certum lit quarttV, Paganos expelli pofte ex regione , ubi pacifi-
ce lubj.Gi Chnltmaiio Principi vivebant, abfque ullo novo (celere
commi lio ,lolum quia Infideles 1 ’unt, mod 64 ftur ipfi clcGio , ut ma-
neant, fi vclmt ad Chrillum converti , fi ver6 nolint , vendant omnia
bona,& libcrcahb lcccdant , ita Azor. Ue.cit.q4. Ratio eft, quia
quamvis pollent tolerari, ut mod6 diximus, tamen propter mala,
qu* lolcnt cx commercio cum Infidelibua oriri, poliunt etiam expel-
li, 5 c quidem modo diGo, quo non fit illis tanta iniuria , quxnon
compcnletur, immd vincatur i publico bono^uoa ex mal* peflis
feparatiunc Chnllianisaccrefcic .

An infantes infidelium polfint parentibus invitis Baptifmo ablui
inlinuavunus fupra/.i.c.j.$ •j.V.bapufmui , wu».\.

Judat f fttt Htbrai .

6 Jure Ecclefiaftico interdicitur communicatio Chriftianorum
cum Judzis;& fpeciatim quidem prohibentur undecim AGiones,
nimirum cum Judzis habitare, eorum azymis vefei, Judaeis Medicis
uti,ab cildcm medicamenta accipere , cum ipfisfimul le in balneo
lavare, cos invitare, vel ad eorum convivia accedere, cfleoblletri-
ccs,aut nutrices ipforum.in eorundem domibus iifdem famulari,
i i Idem legata in teiUmcntis relinquere, eoi undi-ra ellc mancipium,
iifdem publica officia committe re; ita Uto titulo dt Judm y (ye.
nuliut , t.omntt it y.l . alnque TextusadduGi iCaftrop. /^»».1 Jr^.
dt/p i.p ^.num. 6 . (SciSinch. Bonae. Conmc. ‘dd . cit.

7 H* autem fpeculcs prohibitiones folftm lintde Jud*is,non ve-
rd generaliter deomnibus infidelibus : quia textus dejudzis dum-
taxat loqui tur;ita Ca(lr»«/«.i8.concraSanch.& Suar ibid.tit.Oax
nihilominusaGioucsadalioscxtenduntiir. Prima eft famulari Ju-
dpiS^ia additur, & Sarattmit^.Judfi a .da Juat ./.Secunda crt, propo-
nere Judftipubllcisofficiis;nam additur '-e/ Padanum,, f.cum fit t.\.$x

fptoahdt J uda u quibus adde illa generaliter prohibita, portare ni-
mirum lignamina,vcl viGualia,vel arma, &c.ad Cbriftiani nominis
inimicos,matrimoniacumfidclibusinirc^cc •» Balta . namini.

8 Sed, contra didas prohibitiones ire, eftoe morule? Dicocontra
has duas poftrema\elTc morule, quia delatio lignaminum fubexrom-
mumcatiooe laif fententip PStifici refervau cavetur •» d.Bu//.Cctn.
& matrimonium contrahcrecum infideli, non cft folum illicitQ , fed
invalidum ex difpariute cultus, quod cft impedimentum dirimens:
lege fuse SanchV.7 de mate. ./-i.Ac cumin coeteris non fit univer-
fim fulminata, excommunicatio, 5 c in aliquibus fit folum fcrcndauifi
ficilc pofTumu',ut dicetur ** **/}'<> epufc.d* t ‘Ptd.futrifl.^.t . r §.g.cx
ipfapce na gravitatem culpf colligere. Caflropalaus A»c.r»r.». 17. do-
cet JolOmciic mortale delinquere in fexpollremiscafibusadduaisrr.
6. quia m illis, tum cx parte materiar, adiones prohibitz, fune
graves. Si , Genuinus V. Judaut nu.i. & Ara, ornus a. 1. qutfl 1 8.
art.y. puunt nunquam efte mortale, nili ca fit famil aritas, ut fulv-
or i acu r periculum fubverfionis : adde vel nifi communicatio per il-
las adiones exhibita fiat ad favendum falfis ritibus . R itio autem ede
poteft, quia,pr*cifo hoc periculo, vel cft res non masn i momen-
ti , qualisccnictur^iviliscommunicatioin humanis eriam cum ex-
communicato vitando , vel certd,cefian te eo periculo, cumceflet
fin is faltem pr.rc ipuus prohibitionis , videtur cellare & prohibitio •
juxta lupra dida§-7- num^t. Utraq;fenteatia lua probabilitate noa
caret .

Saraceni , feu Mabumrtani .

9 Preter famula tum, officia public a Ac delationem armorum, qu^
mod6 '‘ 7 .iofinuavimu»Acalia,quf univcncm fupcrioribus dePa-

ganisdidafunt.uiium dumtaxat.de quoollm interrogatus fui, hic
explicandum occurrit •

10 Erat Turea Meftan* ita fu^fuperftitionis non bibendi vinum
tenax, ut illud, propinante Domino,ommn6 refpucrct,tdhns vinum

k ebi-

ebibere efle adversus fuam legem , atque adei grave peccatum con-
tra Deum. QuarG vi t Dominus, aa vinum ipfe nihilominus propinare
licite poflet,& ad illud ebibendum invitare? Refpondi cxob/cfto
certe peccatum non cfle,vinum bibere, at nunc efle peccatum e* co-
fcientta erronea illius mancipii: NamGcuti, fiChriftianuspuuns
efle mortale vinum extra comcftiooera bibere in die jejunii, (i bibat ,
peccat ex confcientia erronea , quia confcientia eft proxima regula
operationis in amnibus , ita in Turea ; &c. Poterit icitur Dominus
docere mancipium deluo errore , quo i Turea depolito , jam licebit
ei vinum ptopuure. At difficultas rrxt.quAd Turea docenti Domino
nulla ratione acquicfcebatAintcrim vini fiiavitate pelleQus, bibere
cum pnrdlUa coaicientia erronea lubinde non reculahat . Hoc igi-
tur cll.quod qiurritui ranfcilicct potuerit tunc Dominas ad biben-
dum cxciure? Diii non potuifle, quia vere coopcralTct cum alterius
peccato perinde ac fi illi Chrifiiano, eo errore non depolito , potum
vini contiadiemjejuniiperfuafiflet Scioquemdam putalle hanedo-
fltmam nimis Icrupulofam.fed ceatc immeriti, eim non appareat ,
unde Dominus id fine uUa caufa praftans pollui peccato coooera-
tionisexcufari .

i- XL Dt Prtttpff tllrJIj/KctmilA/puUlnAtlt
i FiJri .

* /''VUimxii naturale prxeepeum fit, ut indoQus de fidei dogma-
Vf tibusnon difputet jcflct enim periculum fe fallendi , d«f-
piendique fimpliccs, fi rorti audirent, node dc peccatum mortaie e*

Caput I. De Fide. 51

Huc reducitur fle aliud decretum eiufdem Cone i 1 ii Tr id /tf.x<.
eap.i.de rtf.ui promovendi iu Patriarchas, Archiepifcopos, vel Epil-

- <s qu»<j ut, nt tmiquam /ait a

ptr/enu lutat pubtul , vrJ / rivatim dtfidt Catboftta difpmtan ; ?•* Veri
t$Mraftttrit^xeammmnka$ianis laqut innodetur .

a Circa prarceptunri naturale nota, ad illud teneri five Clericum,
Jivc Laicum,five mdo&us Gt.five do&ustinfuper tunc fieri contra il-
lud praeceptum , ouando adeft diDum periculum , & juxta gravita-
tem periculi erit « culpa.

% Circa pnrceptum Ecclefiaflicum; Nota primi illtulflaic* per-
fon* : ) Non ergo Clericus , etiam primae tonfi ur«r tantum , tenetur
noc praecepto, qui, fi iododus fuerit , Polum tenebitur przcepto na-
turali . SCIO Gloflam »* d/. fic habere : Fini inttlUxteunt di Laieo ad
Laieo votant fittrratoiC/e-
WttoU dtf 4. iumila . fuidtnim eft dure : fubd ruralis ChritUt difpu-
tando defode non mtidat in bone panam.ft Ttofior Dot e torum /aiens in-
fidat Scio, inquam, fed non acquiefco, quia verba funt explicanda
juxta communem fenfum,non ver6 Provinciar particularis,lo;d'quc
feruntur de iis, quae communiter accidunt : accidit autem commu-
niter quid Clerici fintdodi . Ego igitur ex alio capite exclufo lai-
cum do&um dilputantem, ex eo nimirum, quod probabilis cft illa
fententia, quar docet ceflante fine legis in uno particulari , ceflare &
legem pro illo^t difputantedotfo^eflat periculum crrandi.Ita San-
ch. /.a.»" Drr«/.r.6.«.4.1ic£tappofitum dicat probabilius.immo quan-
do Haereticus Pollicitar Catholicum , teneri do&um Laicum illum
confutarediPputando, injuriamque ab Ecclefu repellere , Patetur
cum Aragonioidetn Sanch ibtd.n.j,

4 Nota fecundi illud ( difputare. ) Nam quia difputarc fiqnificat
illam altercat ion€,quje proponendo, & Pol vendo argumenta^d ali-
quid perPuadendum, PuPcipitur,quarq;vocaturdiPputatio formalis,
ideA non vetatur ea diPputatio de rebus fidei^uf Polum fit exercendi
ingenii caufa,vocaturq:difpuutio materialis, ut pafTim fit inScbolis.

y Nou Tertii illud ; inoodeturjnam, quia eft Puturi temporis, fi-
gnificat excommunicationem fercndam;non latam. Haec communi-
ter. Cacterim .

6 Dico Primi, hunc Canoncm vix efle inuPu in locis^ibi heretici
graftantur : hanc enim prohibitionem efle ibi confuetudineabroga-
tam, innuit Valent, t x.difp.x^.to.p.^fooR z.tone/uf. u bi veri hereti-
ci non adfunt , cAm rari occurrat caPus perPuadendi argumentis fi-
dem, rat6 contra illam pofle peccari .

7 Dico fecundi, etiam fi canoo hic ubique urgeret, probabile efle
non nbligarelitb mortali . R at iodi, quia probabile diximus ittapufe.
dottpodSotr.HifJ.\.t .\ - jf.S.ex Caflr. tt. r sr^de leg.dijp.i .p.x fjm.
g.alioscitan.& Valent. pj 6 .V.%uartum fanum^pemm
excommunicationis ferendx, (ut hzccfl) iropofittm in lege non efle
Tignum obligationis iul) moruli .

§• XH Dtprattpto Ee. lrfiafliee /mittendi prcf.f.
jSontm Fidti .

QufaJ bouficiatos .

« ' I 'Rix cireahoc quoad Beneficiato, ,d«reta ioveoiantur , pri-
Sl mumdlTriicnt./v^ia.v.ilA.vfwm.irt provili <lc Bcncfi-
Ciis curatis emittant fidei proPeflioncm in manibus EpiPcopi , vel eo
impedito probabiliter Pufficitjflc is adhuc non impeditus, aliis vices
hUM dema udet Jin manibus Vicariijdque intra bimeftr c adeptz poP-
ieflioms Beneficii: Utquepfovifi deGanonicatibut,dc Dignitatibus,
in Cathedrali,idcm Paciant,non Poliim coram EpiPcopo, Pcd etiam io
Capitulo: Pecus non faciant PrudusPuos « ncc illis pofleflic Puffra-
getur .

Tamt. T. I, Vi Vte. Vrac.

coposidem faciant in prima Synodo Provinciali, cui interfuerint :
Huc etiam facit decretum Grcg.XI V.Oam Ap*flohc< fmuusi, jpu d
U gol .di pott fl. Ep»f e . 1 1 .per quod abfolute obligantur omnes Epif-

copi hanc protclhonem facere .

1 Ubi nota Primd, non comprehendi in hoc decreto Parochos ,
non bcncfictatos,ncc Canonicos in Collegiatis, ita Sane h./ 1.*« dee. e.

J ^.I .Quia decretum llV t Proni/f di binefieiu provifi diCanonieali-
wi in Catbtdra/i . De eo provilo, qui per aliam occaGouem fidei pro-
Peflioncm cmifit, vide mox n. 6 .

$ Nou Pecund6,licdt aliqui doceant, eum, qui intra bimcftre modo
dido fidem non profitetur , perdere in confcientia frudus beneficii •
nulla expedau lententia Judicis , iu Axor. p.x. /.7. e.i </.i .cft urocn
probabile poireexpcdarc Pententiamjquarc non clic obligandum an-
te illam reddere Prudm.Ita Sanch » *d.m. 10. Ratio ell,quia iu paenis
efl benignior interpretatio facienda, & fic.cum lex dicit , /ruilmno
««//•«/, intelligenda cll.nc laciat pofl Pcntentiam . Addc^um lex
vult ftatim commiflaculpa, Prudusede rdiituendos, Polere explica-
re,ut fecit Conc/Trid-/#. » l.f.i .dtnfot. quando obligavit non Refi-
dentes& Pius V.quando obligavit non recitantes Ofhcium ad didos
frudus Beneficii reflituendos .

4 Nota Tcrtid.Cum hoc Decretum contineat par nam refl i tuendi
Prudus^itq; adcA fit lex psenalis, nonefl improbabile obligare Poliim
ad illaro^ non( ut putat Sanch. Bonae d\.difidtq.xp-%.

& iy-y«l peccatum mortale. Ratio efl, quia ut dicetur mnoflra
opuft.di txpid.Sat X j.r. 1 . jr.n legem parnalcm ad nil amplius , nili ad
pznam obftringere tranLrdforcm . An Tatis fit profiteri per procu-
ratorem, vide Caflr. mox ciund.v. 10.

§£?ad PutUtt s ^tgu/arts.

f Secundum Decretum eft Pii V Xnjnn/Jnmnobii^qui prxdi&am
Concilii Conftitutionem extendit ad omnes Prarlatos Regulares
etum Militarium; ut nimirum intra bimeftrei pofleflione Puac Pro-
laturae fidei profclTioncm emittant .

6 Ubi nota primi in multis locis, hoc ufu receptum noo efle .qua-
re »j» non obligare redd monet Sanch.id d n. j .Sorbus apud Caft t.t.i.

J;*i* nullibi efle receptum . Addo pro locis ,
ubi fortalle lcrvatur , latis dic, li temcl per aliainoccafionem emife-
rit quis didam profedionem,quia fic menti legislatoris faflum eft Pa-
tis. Procter eandem rationem probabile eft, fi fada profeflionc. Cano-
nicus ad alum Ecclcfiam transi erat ur, non teneri ex neccflitatc ite-
rum pronteri: ita Sanch. •biA.*. 6 -\ic&t Azor.ibid.th. neget, negetque
Caft r.«. 7. trahens ad Pc Sanch-Pcd immerno.Quid Pi adeft dcc laratio
Cardinalium m contrarium, de ea non condat authentici . Idem pu-
tout affirmat Qan dt Btm/.e A .e. s .n 1 •j.fj ? 8.cum Sanch /.c.de Ma-
gmro artis libcralis^Jc quo mox dicam, idemque de iis,qui primo Be-
nehcium curatum admittunt, fi per aliam occafioncm profcfliPunti
Iidcrn enim, quoad Pubftantiam przcepto PatisPccerunc .

7 Nota fecundi hoc Decretum probabiliter non oblieare fub
mortali. Ratio elhquia k Pio V.extenditur ad Regulares illud idera
Tr,dcnl i? um d ^ crat d ? B^ncficutis Curatisieno
°bhgat ad mortale uc ». 4. vidimus , durum

@gead ProfiJJbrtt artium /. btra/ium .

nrf^i Um P tCre ? um ' ft Pii VMtMTffimaj , ai ad eamdera fidei
proredioncmdecrcvit (cnen omnci DoQom, Magiftros, Rcgcntca.
ocalioiprofefloreiartiiirn, iitiq; libcralium^tquc ideo ju.ta Sanch.

1 iVc fivcil

Magmn laici fintdive Clerici^: five publicc.d.e privatim doceant.
Addicquc excommunicationem latam , privauoncmquc Beneficio,
xuni , ac Dignitatum, dciobabiiitatisadaliaobtinenda conti,
quojsu^iicpcomoventceo,, qui fidei C)u(inodi profeflionem noo

* ' V 6 * primdaiicubi boc Decretum in ufu non efle , ac pro •

F^m elT U fmSr;?d?x‘ mu;“ b ‘ ^ ^ ^

to Nota fecundi excommunicationem latae Pen tenti z^liafq;pe-
nay tqne adei peccat um morule, quod cx diQo Pii V. Decreto col-
ligitur fulminari lolim in promoventes , non in promotos, ut patet
ex iplotcnoreDecretiPromotiergo tantam obligabuncurex vi pre-
reptf intiinati per illud (teneantur /quod certi verbum in materia
gravi obligare Pub mortali cum communi Pcntencia dicitur »» noflra
opujt. dt txp.Satrif / {.r.r .jT. S. A t ex alio ca pi te promotos excuPa ren»
i moruli, quia nimirum , quid vir CathoIicusluPcipiat munus fine
UbOtem profr(fione,mihi non apparet res gravis ; dum enim ipfe
nullum peric u 1 u m habet recedendi i fi bc , non videtur grave , relin-
quere illam extcraama&ionem . Non fic putandum de promo venti-
busqui cum fint Miniilri publici,dcbcnt attendere ad cxccutionem
Decreti um utilis ad fidei puriutem conici vandam .

D x

C A-

Explicationis Decalogi Lib.II.

CAPUT
De Spe.

5 |. Sf > j <2 aptcrttuimr» 'Pf‘m .

* c PeSjV irtm Theologica^ ex pedario certa beat i cudin *ex Dei
O gratia ; & nofiris meritis ipfi grati* cooperantibus . Magi/ ter
in i.aifi 16 . Duo funt peccata commifliootscontra jpUm ; AJterura

C t exc cffum, voca t u r que pnefumptto, alterum per defedura, appcl-
turque Defperaiio : uuumque ctt cx peccaw contraSpimuia
Sandum,itaS.Th.x.a.?i4-* ,/ * i J » . -

% Dixi ( commi/lioDjsJnan» adeft etiam contra tpfam peccatum
OmiffioniM&queOmiffio tperandi didam beati tu diacm cotempo;
«.quo urKtncotffius iliam (Wnildi . Id quod qiundo fit.
pocefl ex didis fupra cap.x.^.i •« *••»•«-«« netefiitate adus bdci^um
fami in iifdem cifibus, in quibus urget adus credendi, urgeat regu-
lariter & fperandi , nimirum per accidens ,& mdirede , «unquam
verddiredc& per fe; iu U ytnMra prima iraiiat.i. tapHuhx. nu.t .

jptt />. 4 .

t Praefumptio igitur committitur . cton quis confidit ex fe ipjo,
vel ex naturae viribus confecu turum, fi ve Gratum, uve Virtutes lu-

K naturales, fi ve Gloriam i vel confidit quidem conlecuuirumcx
i auxilio, led fine fua cooperatione : ita tidem .

4 Defperaiio ert.cilm qu i 1 d efperans fe grariam,vd gloriam con-
fecuturuni.luam cooperationem adhibere non curat. Nota in noum
regionibus rufticos confiteri foliiosic in dcfperatioocm iucidille; at

sion intelligitur de peccaro fpei Thenlogkae contrario, (ed deauo-
damirx, ieu impatienti* impetu cum blafpbemiis non lcmelad-
mixto, vel quid umile, quod ipfi, patrio kr mone » Desperationem
appellant. .

S Duo nota . Primd,io prxdidis peccatis contra foem non adelle
materi* parvi tacem,ut ex fupradidis /.1 .r.i .$.3 .cunilae : . SecundA, fi
folum prarfumas, vcldefpercs , peccas contra fpem :qt fi addas erro-
rem in intelledi^affirraando» v.gr.te adulturo pofle line tuis meritis
lalvari, peccas in/uper peccato contra fidem , ipeciatim > ut ex fe pa-
let, confitendum . f

$. II. DeTentatiaaeDei.

1 TJ Se tentatio Dei quardam prxfumptio»Qui enim Deum teme-
JZi r£ tentae, de eo non fpcm,ficut oportet- CooGftit ejus mali-
tia, quse pofiet vocari voluntas de experientia Dei A indebita, & te-
meraria inveftigatioae divini beneplaciti , vel di .vxndruin attributo-
rum per media incongroa»& aliena ab riusprovid«riaVfttG»ftrOp-
tam^.difp, a, de TmUt Dop.i . num. yft** ■ Si ejufmodi invelugaiH»
fiat cx dubia fide , quam quis habeat divinarum perlcctionurn *
addetur fpccics peccati hacrefis ; fi ex mera curiofiute , vel teme-
ritate, erit fimplex Dei tentatio : quse duplex elt ;i£*plata,«
Implicita, feu i 8 terpreuriva;itaS. Tbom. capjk. 97- * r(i - oc
paflim. ,

% Explicitd Deum quis tentat , quando vel 1 Deo petit mi-
racula, feu extraordinarium quemlibet providenti* modum, vei
exponit fe gravi periculo , Verbi GratU, mortis , ut exploret po-
tentiam, vel amorem, vel fimile attributum Dei , qui iplump

miraculum liberet. Impliciti, feu Iiitcrpreativctcotat, quan
hxc , vel fi milia expeflat fine afhiati animo explenda , r F
tamen petit , ve! facit aliquid , quod ex ie ro,r * c “^ t ^£n/
lltrurnqueeft peccatum, five contra Religionem , /rie c
nifi obfittat indcliberatio , vel nifi peculiaris Spmtus rvcn i rc

flus urgeat , .d rmcrn cw.afccndum ■">«« "
ejufdem Spiritus ii redio , ne AngclusJ Sata q i) part.nrt.

AntdimW.fclltouciM

qui. in ipti femper rfrtl u»»»»»»» P, 1 / "SraTotci- /■*- 4 .

^ niraiz.ut iCLidcrc (oi- 1 1 " homine

cili^^evreiiUetpM ^ mca ,i, t; 0 .ir,vd mhrm.nxpio > ll

, fperaodo vand f.lutem 1 I>o .
W nl AmiSSo. M temee n ur(yrjo,vrl pcrlw,-

8 »ntempoifcab”roni cibo nbllinerc lub pndidifpe guwquid

In Deo principaliter , & minus principaliter in fua,
vel crealiMWuro opera, nonefl pr*fumptio nec Dei tentatio, cum
IpCemetOeus eam operam in nobis velit, & jubeat, iu Aeot.f. i*

CAPUT UL
De Charitate erga Deum.

‘ I* $gf4 fi* CiariUf , qu* fint pte tata

tontra tpfsm.

i Harita$Dei( nara de chariute erga proxi mum,fuo loco )eft

VJ virtus fu oetnatur alis , qua Deuro lupe r omnia appretiativ£
diluimus. Dico(apprctiativc; quod aliis dica potefi, totu corde ,&
tota anima, hoc c(I »iu ut Deus vero animo magis xiiimciu^quatn
aclUmeniur t cetera, dio coeteraaiuiuando mteulius, feu tenerius di-
ligantur . Sic homo intenlius noanunquam amat pecuniam, quam fi-
lium, at ccrtc nequaq uam magis appret iativc,quia in concuriu iadlu-
r* filii, vel pecuniae, pecunia negligctur, non filius . Debemus igitur
Deo amorem appreuauvum , quia omnis reda ratio didat , ut fum-
mum bonum , a quo omnia bona nobis .luunt, fum mo, ac perfedifii-
mo amore, unquam ultimum oollrum finem amemus «perfcdior era
autem die amwrvmappceiiauvum,quiioiquemculnquc alium, per fe
nucum dt .

1 Contra cbariutem Dei dupliciter peccatur.Priosi^kr omiflio-
nun contra praecepuunalfinnativum de amando l>cum,uc fi jpfum
non ames eo tciqpore,dC eu modo appre tutivo^uo amandus dft . Se-
cundd, per Commiiiionem contra prxeeptum negativum de non
odio halxmdo Deum, ut, ii cui, apprehendendo Deum uc fibi infeftu ,
diipliceac Deus, feque odio aboroii«tionisabipfo avertat , tllique
optet fimplici afiedu(aaro non potell efiicaci, hoc cl! , itaut efiedutn
habeat ca prava voluntas; aliquod malum, quod dl fcclusomnium
gravi ilimum, Dcemombus^iamnat ifquc tami liare .

} Petes .peccat ne contra Da Cbariutem , qui ultimum finem in
hac viuconliituat, volendo hic perpetud manere? 1

Huic petitioni fic refpondet Caitrop.r«". utr.j, Jtfp.iJtfksritst*
/>.a.<*.6.Sanch-Al.*4 V ( i Jj nt , < mm Btnaeina ana primum

Dttpr *(,pt dtjput , } i Jint , - lufout ptifsrttMtflUtr ,

quia prafttt Dit^u^ftit ftmttitn* dibtiai hujus fatuit-,at 4i-

fiditan Ungam t,r tam affirmat varatt Culpa . ifd ht( ditium neu umter.
jahttr apprave ,fi cnimts te y quod vtlit *• bat vita pirptlui durarg>in-
frrturlt dtittrai humanat aula* fruititnipi*ftrrt , tuam tum lorttfm
vitam dtfidtrat d>r*frr t ptt ilia t. mpa. adtltliat humanat di via* fruteta.
ni . Erga hac ttiam/uffitu, ut ptettt i qm*fumma ptrvtrftai afl pra una,
(y minima injianu dmnam frmtmnrm human* voluptati pc fi pe tma ,
fyuaprepifreum vnumfiacttmttn* defiJttat viderit dtpdtrgra bac

xua non privari . Hac autem par f» malum nant fi ,/edpotiiit bonum y tr-
i* y tJ c - Addcfe nt/ctre an pafi bane vitam falvandut fit, an rondemtun.
aut y rga t i)iw dtfidtrat in bac v itafitrpetuo manere , patet illud deftdir*.
re s m periiuimed eomitmnatwnit fupat i fad hae ptrieulum fugere aeuefl
p*i casum meffii/t taiedrfidtr tum abi elutum : trge felitm effit pete fi eum
dt fuilepeapianii tuam i itum buptu fueeffii baait , qua tibi Deu/ in ater-»
num pr*p*r avi/ , qttOdtarhy Kal nutnquam , nifi fteU*at*{fimo accidit .

H*c merito Caftrop.

$4 II. $H*ndvHam rb liget pen reptum affirmativum
Charitaeit Dei .

T Aborant I>odores in affignando tempore, quo debeat Fidelis
1 I , « obllgitionc adum pqiinvum amoris elicere circa Deum,
variaque iem P ora,uc varia funt ingenia hominum^tlignant.Primum

tempus, quod aliqui aflignaiu,eft initium ufu» rationis, Ser undum,fi-
nts vitae ■ Tertium, tota vita indeterminati fumpta,ut falcemfemcl
in ea ametur Deus Quartum, omnes dies feftivi,Sn quibus debemus
Deofpccialtter vacare . Quintum,tempas, quo adultus fufeipit Ba-
ptilmnm. Sextum, tempus, quoquis fufeipit Eudiariftiam . Septi-
mum^uando foctd fumitur Martyrium. Odavum, quando midturti
i Deo accipis beneficium . Nooum,quandoaudis ahqnemcoiwri
Deum blalphcmamem . Decimym, quando mvl-urger is ten ratio-
ne, praefertim odii Dei cufti periculo coafenlus , nifi ad Deum per
amorem te convertas. - ' ' ; ’

a Mihi placet doQrina AzotJam.t Mgf .eieeafia^\ii docet,
hoc prarceptum Charitatisimpofitum raifleob juftificationem im-
pii : foliim igitur tunc obligare, quando impius, quia Sacramentum
Poenitentiae non eft in promptu^ion habet aliam viam, qua fejufiifi-
cet, nifi eliciat aflom contntsonis,qu*fetnpCT aliquo ^ndem modo
adum amoris Dei fuper omnia dilci2i involvit : Confequentcr igi-
tur , «5c indirede ratione fu* juftificatinnis ad adum CharitatisFi-
dcles obligantur . Vide fupra c.i Ai.a.io. ubi idem loquendi modus
mihi placuit de praecepto adus fidei, &fpei; nam per ibidem didx
& confirmabitur h*c Azorii dodrina ,a impugnari poterunt tem-
pora mod6afiignata»».wc#^. *

% Confirmatur, quialic^tcommunUfententiadoceatdariprp-
ceptum fpeciale de amando Deo in HI is verbis i DiBgft Dominum
Deum tuum , & alibi : tamen non isnobiles Dodores deben t, hoc
prteceptumnOneffe fpeciale , & fpeciall tempore implendum ,
led generale itnbibitum inomnibus prarceptisCeuti fecundum pr?-
ceptumdediledionc proximi noneufpeciale/cd in Decalogi pr*-

• • CCptIS

Caput IV. De Horis Canonicis.

ceptis conten tum; nam proptcrci dicitur , »» ti, duotui praeeptit t jd
rft dilcdione Dei,& proximi Univerfa Ux pendet (y propheta ,• & f («i
mra^y fervat ea illo ofljmi di, ig,t meidc t \P Unit udo legis

•fi AUtflio . si enim qui fervat praecepta diligit , quique diligit
fervat, jam unum ex his continetur in alio ; dc confequcnter praece-
ptum charitatis indirede fo!um,& ratione alterius obligabit .

4 Probabilis erg o,dc tutiflima lententia ed illorum, qui neganf Fi-
deles initio ufus raitonis^ic Caflr.»<".i.^.6>(r tbaritj.xp^. num.i.
cum Azor.Val-Sanch.Suar.Coninc.abr^.rir.dc Gne vitp, lic idem it.
"•9-cum Azor.dc Sanch.ab eodem ctt. obligari ad fe convertendos ad
Deu m ,i 1 lum a man d o;ponere enim e jufmod i ob! i -;a t ionem,q up certe
fundamentofolidonon inmtur,nihil aliud ed, nifi fcrupulos ingerere
non quidem indodis,quia hi ad eam obligationem minus advertunt,
led dodioribus^cc. lege Cartr. Azor. Sanch. mod6 citatos .

CAPUT IV.

De cultu Dei ; hoc efl dc primo Decalogi
prsccpto , Unum cole Deum.

1 T}R*m i Alsiis, quz luerunt praemittenda, jam tandem ad pri-
J. mi Pr^cepti explicationem, Deo favente, pervenimus .
l'orr6 virtus Religionis, qua Deo debitum cultum exhibemus
fignificando ejus excellentiam , noftramque fubjcdioncm , alios,
adus habet exteriores , interiores alios: per hos fola mente , per
illos etiam externa locutione, vel operatione Deum veneramur.
Veneramur autem fpecialito- perOrationcm, Adorationem, Vo-
tum , Juramentum ; fed quia devoto, & juramento aptior videtur
locus in fecundo praecepto, hic lolii m breviterpri6s agemus de Ado-
ratione , dc Oratione, virtutis Religionis adibus , 'deinde dc pec-
catis eidem Religioni contrariis .

§. I. Dt A der aliene,
tj inotuplex aderat ,! , fy ia quet radat .

r A ^^^^^fumptaeftadiucreaturar rationalis,quofignifi-
. cat (ubrniflioneni,&: reverentiam obalicujus excellentiam,
mxu illud. Gen ro- ubi Lotii dicitur adorade Angelos ,& Rcg.r r.
ubi refertur, Berfabee ador alie Salamone. Stride sfiptaeffadus,quo

a uis profitetur cognofcercdeu colere excell etiam Dei. Sic Deuter.6.

ICItur,D«»w«**»» Deum tuam ador aSi,. f, c Mmh.4. Magi prandeat»,
adoraverunt pueram ; Gc loan.l p. Catta, illam, nata, pro,, dea, adoravit
Cbrifium .

a Triplex autem i Theologis folet adoratio dirtingui, Latria, Hy-
perdulia,Dulia; ita S.Thom-5 P* r - 9 * 1 - dc Commentatores, aliique
padim. Prima cacft, quae fertur in Deum increatum : Secunda in
Beatam Viigincm , que habet peculiarem Sanditatis excellentiam
fupra c ceteros fandos: Tertia in Saodos,dc Angelos, qui funt Beat it'-
Gma Virgine inferiores. Stridecnimfumptaadorationelandosado-
ramus, quoties eorum fanditatem Iic6t creatam, in qua tamen re-
fplendec modo quodam peculiari dc fupcrnaturali Dei excellentia ,
veneramur .

? Rurfus dupliciter potcd quid adorari Iitria:prim6 per fe,dc ra-
tione fui, dc GcipfefolusDcusedper latriam adorandus . Secundi
ratione ipfius Dei, dc per conjundionem ad ipfum , cum quo facit
unurajdc hoc modo adoratur per latriam Humanitas Chridi,quxeft
perfonaliter unita cum Deo. Unde vides Chrirtum Hominum ado
randum ede latria per fe A ratione fui, quia Chridus abfolutus cd fic
dicitur periona divina, at ipfaHumanitas Chridi adoranda per la-
triam ratione conjundionis cum per lonal itate divina . Eucharirtia
item per latriam ratione fui ed adoranda, adoratur enim ibi prefen-
cialiter idem Chridus Dominus. k£eSuar./«.i.r«i.p./{ t./e£L%.

4 Reliqui* ejufdem Chrifti Domini > ut Spina*, Sudarium,
Crux , feu ejus fragmentum , in quibus idem padus cd ,& mortuus;
adorantur etiam latria per conjundionem , Gcuti ipfa Humanitas ;
quia adorantur, ut quid unum cum Chrido: nam ex fc nullam ha-
bent excellentiam . vera dc drida adoratione dignam . Reliqui*
Beati Aim* Virginis , dc Sandorumeodem proportionali modo ado-
rantur per Hyperduham, vel Duliam ratione conjundionis cum
Virgine, velSandis.

S Sed * * * *

6 Imagines Crucis, Spinarum, Sudarii^c fimiliuminflrumento-
rum,G cdormentur ad rcprzlcntandam Chrilli partionem, feu Chri-
dum padum,adorabuntur adoratione latriy per fi.:nificationcm:quia
tunc lunt Imagines Chridi pro nobis padi: at fi fumantur prfcis 6 ,uc
GgniGcant illa indrumenu partionis inanimata, tali adoratione non
luntdigna.Notat tamc SandusTh.jqp.?»***' 7 - 4- differentiam inter
Cruceniidc c«teradidainHrumenta,qu 6 di_ru* femper ailumicur
non foldra ad rcprxfentandam Crucem, m qua pependit Chrillus,
fcd etiam ad repr*fcntandum iplum pendentem Chrirtum:aliaau-
tem indrumenta rard adiamuntur ad reprxfentandum Chrillura
padum ; quare cuicumquc Cruci adhibetur latria per fignificatio-
nem, non ver 6 certeris inffrumcntis.

7 Pctcs.Bcatidiina Virgo,quandoquidem ed conjunda cum Chri-
do Domino per relationem MatcrnitatiSj potdl nc adorari per la-
triam ratione con;uadionis! > Rclp- pofle,led non folerc,nec fidelibus
id iuadendum, propter periculum ipfam propter fe ip(am adorandi,
quod non lubcll c asteris vilioribus rebus. licdt Chrido conjundis,uc
fus 6 Theologi ,S. Thom.d.q.xj.ar.j. cliriusC»(ir.rom.zjr.^.d,/p.x ./>.

m. 6 . aliique itid. citati.

An fit przccptum de adorandodicam$.;.ff ;.

fiat iit $anfl, t quot adorare per Duliam /ireat .

8 Recole primA, cultum,feu adorationem aliam edic publicam,
quz fci licet ab Ecclefia indituta ed,& illius notnme ficaham priva-
tam.quf fit nomme,& devotione privatorum fidelium : Rccoicfc-
cund 64 andosalioseflecanonizationc,beatificationc, vel generali
approbatione Ecclcfi? tales^lioseiic tales obeertitudinem quam tu
de illorum fanditateprivatim habes, ob certitudinem, inquam, mo-
ralem, fine qua certitudine femper edet temerarium adorare .

9 His in memoriam redadis. Dico Pnm 6 cumSuar.ro. i .n \ p.d.
^Z.ftil.l.vtrf.t^tfpoadet.y^Wixm.deSallii f. lO.Sanch.»» DtfJ.j. 0.4}.
ru, 77. j, Ad adorandum. lcu colendum privato cultu aliquem, fuificit
fi prudenter nobis perfuademus illum eileiaiidum,fcu Dei amicum
in gloria . Ratio clt^uia fic non erit mortale periculum errandi, fc-
cus autem erit.

10 Dico lecund 6 cum iifdem. Ad colendum cultu publico, debet
fanditasejus/]uicolitur^deabEcclefu publice propolita.Ratioed,
tum quia textus in t. fia.de H» liquii, jy Venerat. S*niterum % alizquc
Pontificum prohibitiones, tum quia ordo redus exigit, ut publice
folumqui publice propofitus cd , colatur.

1 1 Ex his infertur defundi viri, quem Sandum putas, licere tibi
(przcilo femper fcandalo;pedes^c reliquias ofculari , eafdem cum
decore fmare, e» orationem funder e, ejufdem immaginc depingere,
& domi habere, diem mortis ejus privatim utfedivum colere, in
ejufdem vigilia jejunare, in privatis colloquiis, aut precibus Sidum,
£c Beatum nominare & invocare % Pat* t & Aue, m illiushonorepri-
vatim recitare, votum privatum ei nuncupare, quia hxc omnia pu-
blicum cultum nequaquam fapiuot. Contri non licet ejus nomen in
Litaniis, etiam privatim eas recitando.apponcre.ejus imma^inem in
Altari etiam privato,vel in Ecclefia collocare ( nifi condet collocari
adlolum ornatum) in orationibusdcu collcdis Mid*,vel Officii no-
minare, vou publica (ut folent Civitates facere in publicis necef-

IlMrihllt In nrnm.itM /l.r-n. Ll ' - ■

propo(ito,,*cncrIndos Lcjc Birboiam m Sk

t.t.Sti^Ur.vtrf.ulUmf.lilamitp.Hrt.Sc Lczanam VJnOt rumen/.

tum num. 6 .

1* Dixi autem (defundi viri) nam adorare virum^uem fandum •

reputas, dum vivit, non licet, nifi ex peculiari Spiritus Sandi indin-
du, juxta illud; Neminem in viam fala faverit i, ; ejusoratiooesco-
ram.vel per littera, implorare, fm petere, quod liceat, oonelt du-
bium, quia haec non eu adoratio, fed commendatio: foldmquarri
poflet.an licet mc commodate homini, quem reputo Sanflum, dum
vi»it&abfensefl?Sand leguntur aliqui etiam multum d .dante, fe
S-Antonio cum dirina approbatione commendallc . Id quod ihnulfle
latis ed .

5. n. &«.v, tr quaufin fit o.ui.c, j.ju, pttafto.

noue elevationem mentis ad Deum oer Deum, invocatio.

rP-VY-, c»i, tjuo

adorantur ipl* res , qup per imaginem reprcfenunturffed propter
fienificationcm : referunt enim, lcu figoincant prototypa; iuS.
Thom.t^.y.i^.^/^.ocCommcnt. itid. HincimaginesDci,Chri-
fli,Euchartffic^dorandp veniunt per latriam, Imagines BeatcVir-

S mis per Hyperduham, Sandorum per Duliam. Omnes, non qui-
cm per ie, (ed per relationem ad ca , quz reprzfcntantur , per fe
enim fpedatz, &vcluiimatcrialitcr,&fineordineadresreprz-
lcn tatas licet mereantur quandam venerationem, quia funt res ma-
Tpedantcsad pietatem, & Religionem, uc funt materialia li-
gna V.G. OC lapides templorum,non tamen merentur propriam ado-
rationem, de qua nos agimus; ita Cone. TuAcni.ftjr.it. inDttr.do
Viarr. Saritorum .

v Tomi. T. /. dt Dte. Prae.

quamcunque elevationem mentis ad Deum pe.

nem, conferti oqem peccatorum, gratiarumadionem.&c.

* Ex parteejus,qui orat^ilia oratio ed publica,»lia prirata.Ex par-
te ipfiusadus orationis alia cd vocalis, alias mentalis.

i Duplex ed przccptum de orando, idemque cd de Adorando
Deum. Alterum naturale, ouiaprzcifoquocunqueEccIefi^ pre-
cepto, tenemur bona , quz noois funt convenientia procurare, oc
mala removere; removere autem tentationes , multaque alia ma-
la i 8 c procurare bona maximi fupernaturalia, dt prxfertim perTcve-
rantia in bono, non podiimus, nifi eaexpedando, dcimp^tvan-
doiDco. Hoc naturale przccptum confirmatum fuit i praeeepeo
Dei pofiti VO Deut.6. ibi Dentinum Deum tuum adoratu & ibi Operrr 09
D 5

Explicationis Decalogi Lib. II.

ftmp** tr*rt,Sc «litu. Alterum praeceptum eft Ecclefiafticfi,quoobli- tus,ut docet N»f .t.yJt arat.a.i.ted eft coofuetudo vim habens legis»
gamuraffidere Sacro diebus ferti vis, tunc enim omnes circumflantes ut docent communiter Dolores.

unicum facerdute offerunt Deo facrificium, iliumque adorant y Sc 4 Ordimtiin facris, qui ea concefliooc Pontificis poftfuosordU
r r • .... nes uxorem duxerunt- Rurfus Latini, qui du&a prius uxore fufeipe-

tempora auignare c

re(certA,cum pcccato^eofdem Sacros Ordines, & poftei coguntur, ut

- - -- ------ *-<•• cogi debent, ad uxorA red irc;TcrtiA,qui funt damnati ad Triremes ;

tur.Egohic fentioquod/V.r. i.fi.r .*».8.dixi de prfcepto fidei, Spei, QuartAsqui ab infidclibuscapti,iifquecaptivi inferviunr.Ht inquam
Sc Cbaritati^nondari fcilicet certum tempus; & determinatum in omnes,licAcprobabiliter,eiAzor./>.iV.to./.s.?.j.#6.aliifqueobli*-
quodireddobligat, fcddTeiilud, in quo obligat indire&A 1 ” 1 — j— r. .1: r... j_ — — --c— v

gencurad Horas recitandas fi aliam cxcufationcm (de qua re infra)
non habeant ; tamen fatis itera probabile eft eximi ab hoc onere .
Quoad capiivos,&dam natos, SotusSanch.l.efl‘apud Dian.£.z.rMX.
r#/T40.quoad uxoratos Sitiet. dt aunr,dt/.^. mna. 11 . Ratio eli.quia
funt in ftatu ab hac obligatione alieno : nec immeritA videtur ufus
ipfe fic explicuifle . Et quoad dimnitos, Sc capti vos fani alienum ef-
fet ab Ecclefiae benignitate, Sc decore, C eos in tanta affli&iooe pofi-
tos, Sc inter illam horainfi colluviem ad Officii onus aflringeret . Sa-
cerdotem uxoratum ex difpenfatione Summi Pontificis Sanch. *<*«/
meriti liberat ab Officio, non quidem i diedifpenfatiooisconceflsr ,
fcdi dieulus conceflar difpcnfationis^uillante^Mg.r/frir.p.i.*.

** Priw/.C/rr^.y.n.jj.^putatjhuncdifpenUtum non dc-
Jbligi ‘

quodireiti obligat , led eflc illud , in quo obligat indire&i } quando
feiliceturget ncccflitas alicujus boni acquirendi, vel mali,leu tenta-
tkwisavertcnd*, quae acquirere ,velavertcrc fine Dei auxilio , nos
oonpofle.tunc animadvertimus. Vide >^V.didb,quz huc maximd fa-
ciunt : unde fequitur,onMienteTn eo tempore orare : v grat. tempore
tcotationis gravis contra caftitatem, culpabilis eft talis orationis
«miffio Ita Leffius lib. .eapitt 3 -j.difput. 3 yfo/,apud Caftr. ltc.cit.nu.fi.

VerftmtametfifentireinusdireflA hoc praeceptum obligare , non
eft nobis io eo explicando diu immorandum , cAm illud facild ab
omnibus impicatur ; quis enim eam perditus eft , ut aliquando
Fsier ySc Aornon recitet , vel alio modo auxilium i Deo non im-
ploret ?

5 Dixi paulo ant£(prarceptum naturale)nara ab Ecclefia pro om-
nibus Fidelibus efle determinatum tempus orandi medio Sacerdote
in Mida audienda die teftivo diximus •.}. Sc pro rainillris in recita-
tionedivini Officii dicemus $./rg.

6 Quae i Deo petere in Oratione debemus explicantur^: di vind
comprehenduntur in Oratione Dominicali , fator ne/lrr, Ac. utrum
autem : Pri mA , noftra Oratio fit Meritoria , Sa t isfadoria , Sc magis
proprii Impetratoria. SecundA,utrum folum Sanfti, Sc Angeli nunc
pro nobis orent In Coelo, an etiam poffit in rigore dici Chriftus Do-
minus,ut homo eft, pro nobis orare.Tertib, an etiam anima: Purgato-
rii? quia non funt quzftiones moralcs.lcge Dolores citatos: & bre-
viter dic,ad Pri mum,& Secundum affirmativi, ad Tertium, negati-
VequidemcumSanfloThom.a.x.f ,g^.«rr.i y.Caflr. t.ijrmbhj.dtOr.
p. j.n.r Sc aliis, quia i llz animae non funt in eo ftatu ut poftint cogno-
fcere preces, & defideria noftra, cum nondum videant Deum, in quo
fanouam in fpcculo ea,q uae longi didant, cognofcuiuur i Beatis; ita
S.Tnom.a.».f. il-art. 1 1. 44/4. aliique ibid. Affirmative autem dic
cumBclIarmino/.a.4frpu'x«'.r.M.Suario /.<. *• 11 • «#*». ifi.aliifque,

a poliunt in genere orare pro iis , qui vel fibi benefaciu ut , vel ip*
ro Orationes implorant; tmmA AngelorCuftodes iisooftras par-
ticulares Orationes deferre, vel aliomodocas Deum illis oftendere,
cur improbabile fit?

Dt I attat ient , fy Aittatioru ia orando .

7 Nifi intendas orare , lieit orationem ore fundas , vel mente ob-
volvava rationem Deo non porr igis.Satis tamen eft voluntas implici-
ta, feu Virtual is:Ouare fi breviarium l^as,V.G.ut ftudeasuion oras :
at fi Breviariam legas cum intentione orandi etiam fi ab illa inten-
tione afluali ccftcs, adhuc oras, quia remanet voluntas orandi non-

dum remflao in i pfo.8itfu,<|uo Breviarium !***• . Xt^n7ST t r^m'^Sai='rrrt difficnlt^Drarfiar', quam

J «em Altent, 0 f,ve ,nterm.f,vt externa,que triplei M „ 0 f corfil ,n eofdem, in iildem pmu,-

^^Cam^uUa^Aaen^itxic volu^^f/ora^ an f^Tninriak.dixi ia* ..«.a maeai molenti eapedin: non rari aideunu, .

obligari ab officio recitando,nifi poft contradu matrimonium > &nc.
ver 6/. c. ait , deobligari ance contraflum matrimonium, fed diraillo
jam habitUiquia tunc utitur dilpenfatiooe , quod mihi videtur pro-
oabiiius,quia tunc aHumit alium ftatum. Excommuaicatum,fufpen-
fum, ioterdifhun eflc obligatum , fateraor fcrd omnes , quia nec de-
bet commodum reportare cx luo delifto ; nec eft in ftatu alieno i tc-
citationr Ita NavarV-c.'.*. 1 7.S1I vettV.Heratf.y. Sc communiter .

Dc inclutis in carcerc diftinguere oportet.Pri vatoseoim carceres
non cxcufare i negligendis Horis certum fit ; quia ibi nulla militat
excufationis ratio. Publicos cxcufare alicui videbitur,propter illum
miferum ftatum valddfimilem Triremibus . VerAm excuure non
audeo propter otium magnum,quo ibi abundant inclufi» Sc ubi le ia-
cild recolligere , ad orandum Deum, poftunt .

5 Degrada tus propter eandem rationem cum excommumeato,vi-
detur obligandus, ita communiter apud .J.i p. 6 . ».5.

fed certi eft probabile non obligari , quia ab Ecclefja fpoliatus eft
omni privilegio Clericali ,atqucade6 in ftatum facuurcmcjeflus,
dequo fic SI Vcrb Hor* 1 .

l*ai. Sot us, Navar. Sc id durum. Hzc si Genuinus. Emendatus vero
tic habet: T>t^ “datum quidam txcuf*fft y mln (ommumiitr *A/ig*Kr y mrrt-
tiyTelttut . Tut u t tfl raitarif emitttnd * tataiafoirmnitatHy(j
aui vebtfcum : Hzc expurgatus . c

Tancredi/ t d, i +d.i S . *.t. PrimA liberat facerdoteni

damnatu ad mortem ab Officio, pro tribus dicbuqdum eft in lacello
mortem expedhn$.5ecundA*:aptum ob aliquod enorme crimen, v^.
Rcbellioncro.TertiAjiflcdum aliquo repentino eoque maximo mz-
rore,ut morte filii, iadura magni Patrimonii, Sc iimilis . Liberat in-
quam propter animum valdipcrturbatum,quoii laborant Equidcm
primo ex iis di£tiaafli»nciar,quia illa mortis propinquiuspant ma-
gnam debi 1 i tati.i nfir mi utemqa»e,qua omnes fatemur excufari alii»
obligato*. Secundum diflum A tertium tuncapprobo,quando tanta

tis Opuft. dt Sactrd. hir. 1. capital, jf. (y i*fr • espitr/rfu*"'. jf. rCpC-
tam. Saltem au temefte veniale, omnes (upponimus , quia irreve-
rentia undem aliqua eft cum Deo loqui j alidrocntcm voluntarie
divertendo.

U T

C A P

Dc peculiari cultu , qui Deo per horas Ca-
nonicas exhibetur.

IK,K«,Prin,» quitri, quinam «1 irfim teneantur . &■
, jA nuid eft illudfluud eft recitandum. Tcrtid, quomodo. Quar-
M oS tempore- Quintd.qo» lo e»>* fitu.Sc<t6,fubqua confcrentix
IlKiooe P Septimd,fubquil,u,externitpoenit.oaay4,qua:cauf!:
eacufeot . Separarim, fi Deo placet .definjulis.

§• I* t *"••** wadHar at Caataicas .

a »“T“ , Rcs hi funt . Clerici conflituti in facris . Regulares depu-
JL cati ad Chorum . Beneficiarii , nam Clericos in minori-
bus , finon habeant beneficium , non teneri, ceru eft , Sc com-
munis do&rina .

Conflituti ia Sacrii .

g Sacerdotes obligari ad has recitandas docet t. Presbyter dccthbt.
Mi/farnm , Diaconos docet c.nit. d $i. Dc Subd iacono nullus eft tex-

Uationibus, negotia inagui momenti expedir

Jfcgularai proftffi dtputati ad C horum .

fi ConfultA dixi(profeflideputatiadcborum)utexcludcrcm No-
vitios , Novi tiafque,qui in odiofis habentur ut (oculares , utque ex-
cluderem Religiofos non deputatos ad chorum, quales funt v.g.Re-
ligiofi Societatis Jclu ; qui obftringuotur folum ex obligatione com-
mun i , fi fiut in facri^ conflituti : Hujus etiam generis funt Rcligiofi
Militantes, v.g. Equites Metitenfesvquosnifi gaudeant Beneficio, vei
aliunde obi igentur,ncc teneri ex obligatione mortali ad recitandum
Officium B. Virginis, nec ad aliasOrationes illitas loco reflcdocet
Caftro-AtV.t. <A-or^/^.t.».i.aliiquefluia hi addidi funt Militif,non
choro ; Idcmquc puto dcLaicis,feu Converfis omnium Rcligiofo-
ruin,quia hi funt addiUi ad fervitia temporalia,nifiex peculiari prf-
cepto ad illas teneantur. .

Duplex autem incjufmodi profeffis obligatio conudcranda eft^I-
tera, quoad recitationem publicam in choro^ltcra/iuoad privatam,
fifortAi choro abfint. •

7 Quoad priorem certum eft. PrimA, curam providendi , ut in
Choro Horar recitentur , efie apud Pra latum : ni provideat, peccare
cx genere fuo mortaliter, quod fi isipuneri iuo defit, curare obliga-
buntur fubditi ; Superiore enim deficiente , obligatio officiorum
Communitatis recidit in particulares.

Duo monet Suar. tam. i. dt f(etif,/ib.^.d*orat. c. to. num. io. Primo
quamdiu Superior non imponitgravc przceptu(quod imponere le-
gitime in hac repoteft fubditi non renentur frequentare Chorii cx
obliaatione faltem mortali . ImmA puto cum Filliuc- Bonae. Suares
apud Dianam p- 5. tracf.i.rtf.\%. rtismii frequentiffimA quis i Choro
aoellet, mortaliter non peccaturum ; quiafeclufofcandalo, con-
temptu ,cura providenji, 3 c ejufmodi prccepto fortAi Superioribu»
lato, non eflet mG Regulam frangere. Et t. difl. 91. prarcipien»
eflc damnandum Clericum Choro non afliftentem , loquitur dc

Cie»

Caput V. De Horis Canonicis.

Clerico Beneficia rio,non de Rcligiofo.Secundti monet, fiadfint, qui
voluntarii cum decore fatisfaciant Choro, non debere Superiorem
facile imponere priceptum fpcciale fingulis , quia jam communi
obligationi per illos voluntarios fatisfitfufficienter, adhortari autc,
immd&conluetisin Religione poenitentiis urgere omnino docet.

• C? rtu me(Hecundd , non Licere alicui line mortali emittere
profeUiooem lolcmnem in Religione deputata ad Chorum , nifi is
lberet quamprimum fore, ut fciat , legere Horas , quia deciperetur
Religio in re gravi, ad quod neque Praelatus potcil difpenfarc.cum

'itdilpenfati 0 extraordinaria,* Religioni onerofa,lllud(quampri* - r . y , y .-, 1«.«. r „, w

mu^ixit quidam efle duos, vel tres dies,fed de hoc dicam mox *>.t4. P*»RfS-P*. f.S.n.ti. Concedit Sanch./.6.»« Dec.c.l.num.l o. cum quo
r ' rl r m •^c* t - e 7 c *X c . , n* >cr ro 'k‘ vifomcfljperfolos Novitios pof- fentio.Ratioeft,quiaproteflurn efle Choro addiflum.non cll fubftan-
le Choro lacuneri.ItaPellix.r.i.Ma<* '.J(r*.sr.yt.%n 49 Ratio eft, quia tialiter annexum profcflinni,frd oritur ex co,qu6d Religiofusexfua
in favorabilibus 11 reputantur ut profeflj , quare ficutiiifdcm datur voluntate,confentiente Pr^lato.deputetur ad Chorum.Ctim igitur
participatio privi Iniorum Religionis, ita erit rationabile, ut polii nt tota fubdantia profeflionis adiit in flatu laicali ejufdcm Religionis ,
ciuldemonenprohruwannexa fublcvarc : fani fi Religiofi alicujus fi Rcligiofus,& Superior confentiauc, non cll ratio, cur ea flatus mu-
conventusMiflaspcrfe , & non per forculares celebrandas pro ali- tatlo fieri nequeat ;Fada autem mutatione flatus , non eft mirum,
quocxlegato debeant, quisunquam illis ferupuium injecit , fifuis qubd confcquatur exemptio ab officio : ficuti, tollenteperlcnten-
Novitns celebrandas commiferint?& tamen onus illud Communi- “ "* ' " ‘ — - "

tati conventus annexum die fupponimus .

* 0 Hic fint certa. Illud demum efle controverfumj& efl duplex
dimcultas;Prima,quot nam Religiofi fatis funt ad fatisficiendum in
Y Secunda, qu? paucitas Religioforum requiritur ad excufan-
dum Monafterium a Chori obligatione . Haec pofteriur difficultas
pertinet ad 'Jit unum caput dc caulis excufantibus ad Officio, fed hic
propter connexionem cum priore rcfol venda eft commoditis .
c Dici igitur Prim6,quatuor, vel quinque, multo magis plurcs
latis effe^inum non efle fatis. Ita Dian.p. 1 jroll. 1 fiat . Ratio

clt, quia illi faciunt re&e chorum, unus nequaquam, ff quidem eflen-
tia Chori cSfiftit in alternatione cantantlura.Quare fi Prarlatus Mo-
rutterii permittat in Choro Officium recitari ab uno fulo,fue obliga-
tioni non latis facit . Quid fi i duobus, ve! tribus tantum ? Refjp licit
non nt^era lore (candalum aliquod , fi id in Monallerio frequenti
permitut Praelatus , tamen ex natura fua videri portet alicui proba-
bile latisfieniquia in rigore jam fervatur effent ia Chori/cilicet can-
tus alternus.

Communitatem Rclieioforumi Cho- lsioi iwwi iucv nmiu; nam praeter nunc catum ucm.ii, noti
ro, U conllet lolumex auatuor, vel quinque, ita Bordon- apud Pellir. tert Religiolus fine fuoconfenfu depelli ad laicalcm flatum , poi
^ a * ,0C M“J*»tametfi quatuor,vcl quinque, imm6,& enim quod ad Clericalem cfl admiflus, fieret illi gravis injuria, fi 11
duofufficunt ad rigorem Chori ; tamen , ctim fit probabilis opinio
p! ures requiri ad confli tuendum Chorum ex obligatione , ut fcilicet
cum aliquo decore alternatim cantetur , ne un tum onus quotidia-
mim tam pauciseioblisatioro imponatur , potefl Communica, Re-
ligiolorum hanc opinionem fequend<*4 dido onere fe tunc liberare
(Dixi Rcligioforum)nam flridiuscft ius, quo urgentur Beneficiarii,

« Collegiati, quos certd oblieoitiamfi eflene duo dumtaxat'noo au-
tem obligo, fi (it foltim unus. ) Ratio efl, quia padum inter Fundato-
res, Cc Beneficiarios faltem impl icite initum requirit ex Jurtitia , ut
fervetur Chorus, quoties altemitas canentium fervari aliqua tan-

dem ratione potcfl.ScioCarolumMacignumr.r6.ff.a4.dc 18 docere
Canonicos non teneri ad reflitutionemfruduum , fi non fint (altem
quatuor,fed ei propter didam a nobis rationem non aflentior .

fium non eft judicanda contra Religionem gravis , ut in fimili dixi-
rau sjnepufcu/od* Sacrificio M*JdJib.\.tap.\.§.$. num 4.01 alia non

E eccaret non recitaudo Officium privatum, quia fiefupponimusex
ac fecunda opinione , nec peccaret non Ircquentando Chorum,
ab aliis , ut fupponimus , decenter frequentatum , quia fic docuimus
fupra, "■ 7.

1 5 Inlurgit hic dubitatio, An profcfliis ad Chorum, qui uon fit in
faens , poflit tranliread flatum Laici , & confequcntcr ex didis n. 6 .
non obligari ad Officium.

Refp.Negat Navarcuv*/M***^»f.*t.»»«<«.io.& Portella»* Uff.

. . - teperlcnten-

tum Epilcopo beneficium 1 Clerico, non efl mirum, quod confcqua-
tur, Clericum ad Officium non obligari . F.jufmodi autem Superior
debet efle vel Generalis, vel juxta cujufcumque Religionis conlac-
tudines, (altem Provincialis , quia resefl multum extraordinaria :
accedere item debet conlenfus Conventus , in quo hic mutatio fa-
cienda efl, ut notat ibidem Sanch aliiquc Afcan. Tatnb. de Jure Ab.
bai.t.id. 10./. ? $.«.4.

r6 Sedquicaufarequiriiur?Aliquantulamgravis,qual:scfletex
Sanch- iHd. *** 8» fumma confolatio Religiofi in collatu humili
fervire volentis, vel ineptitudoad iufficienteslitterasaddilcendas:
cfl etiam caufa delidum Religiofi non leve , propter quod pollet fcd
per legitimam fentent iam, tollere Praelatus (u perior ab coctiam m-
vitoflatum illum nobiliorem.Sicuti modti potuit Epiicopus tollere
Beneficium.

Dixi ( fuperior ) ctim enim hic Gt porna gravis , non vi-
detur commifla Pnlato inferiori , fcd Generati , vel (altem
Provinciali fecundum confuetudincs Rcligioforum varias, quas
confule.

Dixi jtem^ abeo invito) nam pnter hunc cafumdelidi,nonpo-
* * ' ** * iclli ad laicalcm flatum , polito

is, fieret illi gravis injuria, fi iplo

repugnante eo flatu lpoliarctur .

17 Qui nefeiens legere fufeipit facros Ordines 'ut id etiam hac oc-
ca fionedicam^k lege Suar.Caflrop.Garziara citatos \ Tancrcdi mox
citando ) aut Beneficium , erav iter peccat , & Beneficium dimit-
tere obligatur : fcd poftei fi fit jam confli tutus infacris^iulloquc Be-
neficio gaudeat , non peccabit Officium non recitando : quia ad im-
poflibile nemo tenetur.Qu6d fi bona fide Ordinibus initiatus fuit is,
qui parum legere fcit.fperans auxilium i Socio, vel iperans brevi i
Magiftrodoccri, non peccabit, propter bonam fidem , honamque
Ipcm: at tenetur recitare eo modo, quo potcfl;quia magna difficnltas
cfl impoflibilitas Moralis . Epifcopits tamen hunc ordinans vix un-
quam peccatura vitabit, quia examen dc do&rina ordinandi ex officio
ipfi incumbit.

, < propoli, , 8 Quemdam, qui totum fetediem infumeba, in teciutioneOf-

,e< ^ U r ,0,i '” pro ^ ,no !lf ace , otcs ,n R e l r S ,one ficii, illud mutilando, deturpando, multa propter lummam infei

<•-" • ‘ mm0 & mcapaciratem omit^dolE^

tarepnvatim Officium, quandoi Choro abfunt. Communis opinio tando Pater Tancrcdi,^. \,dt ktln.tt.\J.a.d.\\ • 7 &merith auia

imp«ntU r r,,liuf,t..ba,,nJpt5’fctip kXpSShSSS

P ?_ir i^ - -jJ’ Ratio eft, quia obii- cii, quia nullum Jus adeit ineo cafucompenfationcm cum aiiitnrr

k* Sf SlfSf ^^ndatoribu, cibuseflcticiendam: ad dimiltendum tamen beneHcium.li quo/ha-‘

nisibomnibuarcctpt* integravi , & iPrilatiiipfoululesitimd
confirmati .

tpaam opinionem neptivam lic^t Reginal- quartWb vd>7ferVei'^~liiu’mrd^^

1 monnam^vocet,5a nc h. kZ,. „ is Bcde(i*&tScui in , editu, ione trofluum benefieii

cafu^uo concurrerent hic tria. Prim6,qu6d ipfe non fuerit in cul-
pa in fua ordinatione . Sccund6,qu6d non habeat undcvivat.Tcrtid,
quod flatum illum non aflumpferit, nifi fpc illius beneficii : Adde

non probabilem, D,ana^, 6 ,.p ror f us improbandam ,

Rordonui tamen ;0 . &Caramuel ..

m,d tl,,*. I ; , 9 alim , .1 rames probabi lem ludiont.Mi h i vetb i Ilo, Ce-
qui placet magis, oedofl os, o C plures, & antiquiores, quim hos pau-
cos,& recenti ores - Multo magis in noftra Diacefi.ubi extat Decla-
ratio edita ab lllurtriffiino Domino Martino dc Leon folertiffimo
nunc Arcbicpiicopo Panormitano , qua declarat hic adefle lcxiti-

matti riMtliiPfiiiiiia.vn, , a ’ I , , . —

Excludo etiam fatis probabiliter cum Bonac.Tancr mox citandis
( licdt nfl excludi fit probabiliuscum Suar FiIliuc.aliifq;apud Dian
p.\jr.dt Hor.Can.rtfcl.il (yrtft/.^^c apud Bonae, de Horn Canoni.
eii y difi.t .q.z p.y.Sc Tancred to.\,4t Rt/%tr.^./.^.Ain.^ n.t t .) a bobii-
gatione recitandi Officium eos Religiofos Profeflos, qui permanen-
ter ad longum tempus vivunt in faciliori non funr in Sacris. Quare

ndndnriPi^iRnltinrnrridiKiliratnml . li r

officii recitationem,qiiam Declara, ionem ad verbum affert B-Pardi
tnJtUUttJ.%. f .1.5.».

vel Triremibus exiftentes , ic multo magis cum, qui vivit in fccculo
ob Pontificis difpenfat ionem . Ratio hujus probabilitatis efl , quia

-•-!.« ’ ducitur argumentum al-

tv 1,;, vnfoo.j j l-* • /- « . oorontincisanpcniationem . Katiohuit

t ***~ l **^ ,oni PfopofiMB *.®«ad quantflm fcili- quamvis hi non mutaverint ftatumfex quo ....

o P V m “ ocfclc " tc lc K pre volente terius fe»tentii)tamen recitatio privata Offici i Religiofis non con-
tii.roi» K ^r'^ ,on J tnd F p . uut * ra . a ‘ ,c * ,oru ® picoenim fi improba- flitutis in Sacris, folum cfl indudaex confuetudmc, ut modo vidi-
.mi., j / A CUnda ° pi , ni ,°» mmiumconceflifle aliquos extendendo mus : At non potefl oftendiefle introducam confuetudinem pro

Alt MM.M Jn uiu». . • .. f , .li.inMlvm * l“ll VT, r , i- I I > > 1 . m .. i CZ t

illud ( quamprimum) ad duos vel tresdies :quia isdeberet per illos
dies non recitare Officium, quod in profcfliooe Dei promittere non
Jicet , dum nolcitur certum impedimentum, ficut non licet alicui
promittere Principi fe cras iturum ad bcllum/i videat fe certo tunc
ire non pofle;eflet enim illum decipere. At ver6 fi eflet probabilis,
puto illos parum conceflifle , cdm potuiflent concedere etiam duo*

vel tresmcnles, quia ex una parte dilatioduorum , vel trium men-

Tatnb, t. /. De Vtc. Frac.

pndidis, quando vivunt extra Religionem; ctim rari fint, qui fic vi-
vant, dc ex alia parce confuetudinem indudlam in Religionibus pro-
babile cfl non obligare extra Religionem .

D 4

Btnr-

Explicationis Decalogi Lib.II.

B/u fjttiarii.

Tj Omnes, qui Beneficio gaudent, Epifcopi, Abbates, Canoni ei ,
Beneficiarii fimplicesad recitandum OfficiumDi vinum obftringun-
tur,idquc ex Jure Cinonico, habito rei pedu a d frudus juxta illud e.
mlt dt nj ,in 6 Btntpi tum datur ptopttr OffitiO. HuiC,qui hihent Capcl-
laniam non Sacram.hoc efbqux eft fine authoriute Epicopi, & Lai-
cisfolet conferri, non lenentur^uuhzc.efto Irudus atterat, non ta-
men vererft Beneficium; Beneficium enim eft illud, quod cGfertur i
Praelato perfonx Ecclcnalhca: ad officium Ecclefiallicum exercen-
dum Quid! Vicarius Benefico uniti alicui Ecclefit, quamvis habeat
ftipendium fui laboris,* quamvis Gt perpetuus, non obligatur, quia
n6cft Bcneficiatiusfed Beneficiarii fubftitutus:ltaCaftr.r.*.r'- 7 ^/:
a dt 0'st.p, i .*».*• J- Pari modoCoadiutorc cum futura fuccettionc
huc reduco, neq; enim Coad iutor Benefici i,ey a m fi gaudeat, pro fua
fubftenutiooe,aliqua Beneficii portione, Beneficiarius efl , fed erit .

ao Contri, qui habent Capellaniam Sacram, quam vocant Colla-
tivansquia Epilcopi authoriute cOfcrtur, tenentur ad Officium; Ita
Axta.p.t./,*of^4 S' Hzc enim veredi Beneficium frudum affe-
rens . Rurfusqui habent Beneficia manualia, fci licet ad nutum Su-
periorisamovibiJia,CK eodem, ‘^.r.4 y.a. &qui habent Prsertimonia,
(cilicetbeneficiaquzdamfimplicia , qux non impediunt aliorum
beneficiorum pofleffionem^xt» eundem m-Mxx Bulla Pii V. 1 ? Jj.
tx proxime : nec requirunt refidentiam ex Gaflr. 4 r.«.t. quicunque ha-
bent beneficium in commendam , hoc cft habent adminiftranonera
live temporalem, five perpetuam Beneficii, frudufque percipiunt, Ji-
c* titulum non habeant, teoenturad Officium pro eo tempore, quo
hzc po(Tident,quii ver£ harc beneficia fu oc .

21 Eximo autem ab obligatione rcciundiint rufum , id cft reci-
pientem beneficium injufti,vel nullitcr,ut fi per violentiam, vel per
umonlam,vel exiffcnsexcommunicatusdeu irregularis quis benefi-
cium reciperet, ita Sanch.** teuf,». t J.i.f. 1 .dtft. 7 t,m. t, .Caftr/.r jo,
contra Bonae * Suar Md. citat . Rati odi ,quia hic nec habet li tu-
ium beneficii, nec frudus faci t fuos :fcd obligatur illud relinquere,
& hos reddere. Addit redi Sanchhunc.G petat i Pontifice rcvalidi-
tatem Beneficii, teneri exponere, Ce officium non rrcitaffe,ut Ici licet
fruduum perceptorum Compenlationem , quxefl quid diverfum i
revalid itate Bencfic i i\obt ineat. Immd etiam fi reciuflet, debet hanc
fruduum compenfacionem petere, quia adhucea illegitima , ut ita
loquar, recitatione pofita, nulluer redpit frudus .

a» Venlm,quid de habentibus pcnfionem?Refp.qui poffidet pen-
fionem Uicim>ideft.que confertur alicui, in quo nun requiratur ton-
fura Clericalisqualislolet dari ob inopiam, lenedutem, menta fcc-
clefre exhibita, vel quid GmiUsad nihil tenet ur:ni fi for te ex grati tu-
dinc congruum fit orare pro Fundatore beneficii, unde extrahitur
fua penfto,qui ver6 clericalem obtinet, hoc eft iJIam, quae Clerico ut
fic confertu r, tenetur per Sixtum V t** tfkrsm. ferre

habitum clericalensac ton furam,* tenetur ex Jure novo Pii v.i
&apud Navarr.»'* /r.tix.recitarc officium Bratcfiim®

Virginis -Pofie autem huic obligationi fatisfrccre per recitationem
Officii DivinitcQmfatSsfrciatabuodanuiMcrrtunifit . Suar.Bonac.
GarziaapudGifir.n^i/.i.^O-ar/^, 1,$ a.».6.Du)(ut ficjqtua pen-
fio Laicalrspotcft etiam dari Rcligiofo»led non qua Clericus, *dc
hoc cafu eft intclligcndos Navarr. «*/ dt «hhatbat

quando docet, Rciigioium penfion ari u non teneri recitare Omcium
Beatiflima: Virginis Si enim detur huic penfio ah lencdutcro, ino-
piam, merita ,*c. cum videatur illi dari non ut Clerico, non datur
iiib dida obligatione . Puto fimiliter pcnfionarios I aeros jfiei*»*»

obligationibus recitent Officium Divmutn,n&n obligari .t. umcium

Virginis, uGsrzus jliincuns,^.***"^ ' *"?■' 1 r '

tln.Cm n >,u , i. is. J «. t. & hoceium foiw voluit infininieidem
NuvsrruMu imcns Pii V fuit, ut Clerici P » '»•>»•*

Sbunturwl didum parvum Officium . quu non przfumitur Poan-
frx alio fuperaddito onere «w a??.wvarc voluifle . Colligitur cx
Azor 4 Garxi»/w.c*r. Adderem libens pro hoc

Laico, mod6 prrd idx Orationes non fmt mulco minores, quimfit

Officium Beatiffimz Virginis. .] . _

His explicati* adhuc dubiubis . PnmAdeeo , quihabetfo-
Um titulum» & poffeflionem beneficii , fed frudus omnes alteri re-

^Rcfpffiunenon teneri ad recitandum cx probabiliffimafentea-
tiadwCajetanus^otuv^ylvefter cum Navarro»^*w.c.7. *.a8. Ra-
tio eff, quia licet Beneficium habeat,iamen non habet ut relatum ad
Frudus, unde cum de Altari non vivat, noneftzquum tanto onere
praegravari . Idemfentiocum Azor. , de eo;qui etiam

efl fpoliatu* beneficio, par enim eft ratio .

Dixi frudus omnes, nam fi accipit diftributioncs in Chorofuffi-
cientes,)am habet frudus,* tenebitur Sic idem •&.?. j.etiam fi illud
fervitium affiflcnd i in Choro alteri committat ,fuafq;diffributiones
concedat; tunc enim, ut pote proprietarius diftributiooum, tenebi-
tur ad officium. ItaCaftr. 4 r.«.io.ex Suario . Nampropterd merito

Azor. nequaquam liberat ab Officio Canonicum abfentem etiam
cum licentia Epifcopi,* caufa 11 udii* etiam fi lubllituerit alium:
quia ipfe femper retinet beneficii proprietatem .

24 Dubitabis SccundA dc obtinente beneficium tenue.

Rei p licet communior fen tentu u i,hunc teneri ad Officium ; ita
Suar. Valent ia, Rcgin.aliiquc apud Dian.^^./M. *rf. 9. quibus adde
Caftr/r. mum. 9. probabile tamen tft, etiam & tutum non teneri . Ita
Sotus, Leffius,Malderus, Molfdius, aliiq; apud Dian. U&. apud Ca-
ftrop./.r-*. t . Ratio cft ,quia beneficium tenue reputatur pio nullo :
parum enim pro nihilo reputatur in jure : * non eff credibile, beni-
gnamEcdefiam tantum ornis apponere voluiiic tam parvo proven-
tui: Uudc fi isde Altari ficnpliciteriion vivit. Altari non ferviet;effo
er grati tudme conveniat, ipfum orare pro benefadore .

a* Sed quodnam eff beneficium teaue? Rcfp.Alii dicunt efle il-
lu j,ex quoodocircitcr aurei i Beneficio proveniunt. Ita Sotus,/. io*
y.j.#r/.j.Alii^xquoaureifexdccim;GcLeflius,/.a r.j4. dut.yf.i,
t*.? Alii,exquuviginti,fic Lcdeliiu^-i^rad.p.,. 4. eam l. j, Abi me-
lius, ut Arag. a.a.9.8{.urr.ii.cxquominor tcrua parte mediocris
fubftencationisClenci exigitur, habita prudentis arbitrio ratione
perfonz tpfius Beneficiarii, & vidus honeffi , quoucuntur commu-
niter alii Clerici limilis conditionis in tali loco . Qui ergo tertiam
partem, vel majorem tertia fuz fubffentationis habet , non dicetur
habere beneficium tenue . Si de tenuitate beneficii dubitatur, vide
fupr. BoerJStianm, *.%.

z6 Quod fi beneficium fuit pingue, fed proceffu temporis , fi ve
culpa Beneficiarii, ut ex bello, pette, fferilitate frudusexigui prove-
niunt, vel per vini, fraudemve impediatur is i dirorum fruduum
confecutione,dico tunc.compenfandum e fle unum annum fertilem
cum abo,* obligandum Beneficiarium ad recitationem, ficuti dui-
mus fstrif .Mi/f* ,t, t.§.\. »*»». 96. quoad onus Mittarwm : li-

cet Cailropalausmox citandus num.ti.in hoc cafu etiam deobbeet ,
quia, inquit, percepti frudus , vel percipiendi correi pondem luo
tempori,* proOfficio fuo tempore perfolvendo dantur* non pro
alio. At G multum tenue fit fadutn beneficium, fine fpe incrementi,
itaut judicio prudentisad ^quam didlamcompcnfat loncm peitingi
amplius non pollit , vel certd nun nifi poft longum tempus fibi inuti-
le,noo audeo manentibus his,obligareprotempore^uo frudus non
exigat afccndcntes ad tertiam partem uiftentationis^uia tunc ver^
ncc fruiiu.s nrc jus utile ad illosipli remanet . Nam proptcrca id ip-
fum docent non ignobiles Doilorcs, fi in totum fine (ua culpa Bene-
ficium parcat ,quia non eff juffum quempiam fuoflipendio alienis 11»
caffris militare. It Calfr .t.iJr.\.drer*t.p . ^1 ^ x 7.Dixi:finerul-

pa)n^m,fiex tua negbccntia,vel delidobjecdiminutio,vel extioaio
cornigeri t,non eximeris ab obligitione : non enim aequum ctt,ut Ec-
defia ex tua malitia fuoicrvitio privetur . Dixi item ( fine jpejnam
Cftcrumfpcs firma, ficuti dat tibi tunc jus percipiendi pro luo com-
petente tempore frudus hujus anni , fic obligationem inducit nunc

a7 Denique G plura quis exigua beneficia obtinet pertinentia (al-
tem ad tertiam fucrubAeD<atioitiipartem*)bgabitur ad horas^juia
jam notabilem fuffenucioncm ab Ecclefia recipit . Ita idem ».to ex
Suarez , Bonae- Garzia . Contra , ut id hac occa fwme dicam , fi plura
etiam pinguia beneficia habeat , non obligabitur nifi ad unum Offi-
cium, * non » ut aliqui aflerunt , ad dicenda tot Officia, quot ejtis
gene ris beneficia poffidet- Ita Suarez,/.4. d*
mmm.l %ati*cJ**n.t.d*L.X.dt Her,, Canoma, ^difp.l f.tpi.HJ. Ra-
tio noftraefl,quiahzc videtur benignz Ecclefia* intentio, ut folum
multiplicentur tituli , ob quos debetur recitatio , ficuti ordinatus
omnibus Sacris Ordinibus unum debet recitare Officium, * in die
Feflivo»occunencibus pluribus Feffis , uoi Miflz debent Fidelcsaf-
fiftcre .

28 Dubiubis tertii de habente Beneficium in Ecclefia , in qua
fiteonfuetudo , ut per annum , vel per fex menfes primos Benefi-
ciarius ncc habeat frudus beneficii , nec dillributiones, fed ut divi-
dantur inter antiquos beneficiarios , vel in opera alia pia, &c. Rc-
lpondeo, lic£t confuetudo fit per Canones abolitt, Extravag. Joan-
nis XXII fefttpit , dt tlt&. Cone. Trid . 4. dt ttformi. capit n/.

14. Pius V. Durum y Conffitur.io^.volent», ut faltem mediam par-
tem habeant Beneficiarii : umen, fi alicubi adhuc * legitimi viget»
eff probabile non teneri Beneficiarium ad rcciutionem Officii . Iu
Caitropal. /. e. ««*». 1 9. Ratio eff , quia confuetudo eft irrationabi-
lis , ad quam non confentit Beneficiarius , nifi admodum violen-
ter, neiBeneficioexdudatur . Cum ergo frudibus , &diftribu-
tionibus fine fua culpa careat , ferviret>cr Officium non tenebitur
eo tempore corrcfpondcntc frudibus ablatis . Beneficiarios didos
antiquos excufo i reffitutione , & peccato, quia favet illis confue-
tudo, licdt irrationabilis, at legitimi jam nunc introduda,ut fup-
ponimus.

i9 Sed quid.fi folum titulum Beneficii habeam, nuadum tamen
ejus poflellionein falcem pacificam? '

Refp. tribus didis . Dico prim6,fi per tc ff at,qu in pofTcffionem ha-
beas, frudufque percipias : te obligari, quia ob tuam culpam non de-
bet Ecclefia privari fuofervi1io.IuSuar.A4 .deQr*t.t,\<)-".7.& 8.

30 Dico fecundb, fi poffeffionem habeas liciti itigiofam , fed ta-
men frudus percipis, vel lpem morali ter certam habes percipiendi»
te itera obligari .ficBonacina, rem. i.dtQ.part.dt Heru C*n«»uii ,

f m/a

Caput V. De Horis Canonicis.

bros approbando* i perfona F.cclefiaftica ,ve! nondeeflejufmodi ap-
probatio, quia cx ipla introducta conluet udine cenfetur Ordinarius
deputare cos ipfa\, quos Regium Conlllium deputat :quainpiaxim
Roma ipfa comprobat, cum pallim ejulmodi libri Roma: palam ven-
dantur. Vidc/ju* dixi r.i-$.7.*->o.

T ettim Difficultas .

An Rrlgiefut elligttur recitare Officium Dia et f merum}

S Si quando in Diceccfiriricelebrenturfcflapropru.V.GPatro-
norum,vehimilium,rcu*necnt RcIkioIus exemptus, fi Oflitiaejul-
modi tdlorum non recitet, recite t veri juxta luam confuctudinem ,
V.G.dc tcria^Relpondeii tore reum, fi Fefla Patronorum, aliaquein
Dicceefi VnivcHilianunperfolvat, non ver6 fi coetcra particularia
negligatjquf tamen, fi \elit,rexiiarc bcitcpotciicduoquc oneri latif-
lacict. Ratio eliquia ita colligitur cx quadam Bulla Pii V.ApudCa-
ftrop. t.i. tr.7. drfl. 7 .de Orat p.z 0.8. quae licAt ad Ecclcfus Hilpania-
rumdireda fuerit, tamc-n propter paritatem rationis, fle convenien-
tiam, quam continet , fi ab omnibusobiervetur , laudabile clt .

Hic obiter adverte non polle Epiliopum fhtuerc, ut Clerici fu*
Diocefis recitent Oificium alicuius Sandi Conlluutione perpetud
oblervandaflnjaid illis legitime prohibetur a Greg. Xlll. apud eun-
dem Uc.eit.Excipc nifi fintinflitucndaexvi Rubricarum, V. G. pro
Patrono , pro infami Reliquia, flcc. quia tunc jam addi licentia data
per leges Rubricaru. Una vel altera vice propter aliquam occurren-
tem caufam pude putofitaSanc. Navarr- Armilla apud Pclliz.raJU.*-
**al.l(egu/.te . 1 jt. j.r.S.w. 1 1 .£7 1 \jnfimih : quia id, cum rari contin-
gat, nec multum Breviarii Ordinem perturbet, Epifcopi poteftatcm,
cujus efl , in cafibus contingentibus providere , nequaquam tranlcen-
dit.EjutroodiEpilcopi poteQas innuitur in Decreto S. Rituii Con-
gregationis appolito in fronte Breviarii Urbani VIII. de hac re ibi ,

Nertprjf' Uterum Ordiner ros addrn Calendariis , fle ibi , Ntc murare ri-
tum : fle ibi ,Nsbil propria aur Iteritate confirmant . H*C enim Vctbl/on-
/i 11 utre, mutare, non quidem notant temporarias initi(utioncs,fcd per-
petuas Jdanc pocdlatem pro una, vel altera vice extendit Pcllig. lec.

U ki e\tc ■ . cit./ell.t.n^x.zd Prclatos regulares utique proluis lubditis;inflitue-

Noveroo.Oinciumcx Breviario Romano.Excipiunturnihi- r cautem Fella Sindorum quomodo poifit Epifcopus.undcflc confe-
lominus.qui alio Breviario ututur cx confuetudincantcdu- quenter ad Oificium talis Sandi obligare dicetur intra M+.c. i.j.t.

6 I m md probabi le jud ico, c um Anton 10 Quintanad . tr. 7 . fingul. 1 .

Epilcopos vel Ordinarios, etiamCapitulumfe-
e vacantCjRegularefque Praelatos poBc fine novo recurlu ad Ponti-
ficem vel Sacram Congregationem in fua Dioeccfi rtatuere ut Mifla,
& Officium celebrentur luo dic de iis Sandis, in quorum Canoniza-
tionis Bulla exuat haec verba, £j frugali t annis die tmliejux officium
tr ex torn Homani ce lekroripeffit ( extant autem in Bulla Canon izatio-
nisS. Ignat ii, Xaveri i, Philippi NerciA aliorum quorumdam? Ra-
tio d|, quia per harc verba accedit Aut horitas Pontificia, ( fob nomi-

ni btsproSjheMHr imprimere, vd‘ qriran?Dmcu&

mmJSXSS&SL

nenda ; Adverte ejulmodi Romanum Breviarium fmfleprimilm i
Pio V. Qaod luetis, editum, dcindei Clcmente VIII. Cunim Ere/tfia
fitat. recognitum, fle denique cum hytnnis novis ab Vrbano VIII.

Divinam Pfalnudiam, revifum , in jundumque omnibus ; ut ita novo
hoc uterentur, ut qui haberent illud Pii,, vel Clcmentis^o pol-
lent uti, illudque vendere : ac inpofierum imprimerentur lempcr
nova cum prfdida Inquifi toris , vel Ordinarii iaculute .

Prima Difficultas .

D/ non recitante ex neto Breviaria .

5 Huc plurima: confluunt difficultates i nobis breviter enodan-
dae : Prima: an qui poliunt emere novum, teneantur ? Non teneri
certum fit : quin etiam , fi domi novum quis habeat , potril is folvere
penfum Officii ex illo Pii V. vel Clementis VtVQiiiadum h*c ex-
tant, permittuntur ;lmmd, nec fcrupnlum ego injeci cuidam, qui
Matutinum cum Breviario Pii, vel Clementis; Horas cum Breviario
Urbani, vel contra recitabat : Mulri minus ei, qui pamitentiam de
recitando aliquoties Officio injundira i Confirflario,femel ex uno,
lemcl cx alio prefolvebat, jam enim feroper legitimis Breviariis
utebatur.

3* Dico TcrtiA/i licet titulum habeas , i poiieflione tamen fine
tua culpa fiveoblitcm,fivcob aliam caufam, excluderis, tc nonobli-
gari. Sic Bonae- H.p Ratio cll, quia dum nonpollides, non

diceris habere proprii beneficium, cui annexa efl obligatio recitan-
di : qua:, cum fit onus grave non efl extendenda, led limitanda ad ha-
bentem proprie, fle perfede beneficium. Quare fi poliefiiooemeras
fis cerri habituruSfCraserisobligatus, non nodie . Qiud,fiduo liti-
garent de Beneficio.flc neuter eflet 111 polleflionc ? neutrum obligari
cx didis,deduci debet, quia neuter in rigore beucficium habet. Iu

Caflrop. l.l.lrj.d.z.deOrai.p.i .§ z.nnm 1 J.

iz Pctesprim6; Anquisomittit Officium uno, vclaltero die in
anno, mortaliter delinquat ?

Angelus Vcrb. Hera,<f. 10. refert, nec reprobat fententiam Ric-
cal . < " ce ? t * JOIBIMe,e Officium tunc die mortale , quando , vel ex
faflidio Divini cultus, vel ex contemptu , vel ex confuetudine omit-
teretur : fecundum Jurifias autem binum alium inducere confuetu-
dinem, fed harc lententia caret probabilitate,fic enim cx mera ncgli-
gentia femel,aut iterum non jejunare in Quadragefima , vel non in-
terdic Sacro aliquodie lellivo intra annum, pari modo, noneflet
mortale, quia non ciict cx confuetudine, led profc^6 grave quid cf-
iet uno dic Horas non perfolvere , ut itein Icmel in Quadragefmu
non jejuna re, vel Sacro non adefledic prarcepto, ut certum, fle explo-
ratum omnes fupponimus .

? J Petes Secund4i,Beneficiarius/jui fit Sacerdos, vel Religiofus de-
pueatus ad Chorum, fi Officium omittat duplicine an unico peccato
PJ cca J' efpondco licet probabilius fit cum Sane. Suar. Bonae apud
MWMrw^.j/6/ .1 a. peccare dupli citer, contra julhtiSA con-
tra Religionem , tamen cll etiam probabile , cum Henr. Garzia alios
referente^pud eundem March. it. unirtddinqucrc lcilicet contra
Religionem. Beneficiarii enim fle cujufcumquc deputati ad Offi-
cium obligatio ad Religionem, fcu ad colcudum Deum rclolvitur .

5 . 1 1 . efl illud Officium ad quodrecitoadum feruntur pradiili .

cento» annos,qualesfuntV.G. Monachi Sanfli Bcnediai,Dominica
m, Ecclcfia Mediolanenfis, Samburg. LeodiccnlisA fi quse aliae funt
nujuimoduquibus tamen conceditur pofle, fi vclint,confcntictc Ca-
pitulo umverto,hoc cll t altem majorecni*pme,flcfuoEpifcopo(tn
Monafleriis exemptis conlen tiente fuo Pradato)conccditur inquam
amplexi poflcpra-didlum Breviarium Romanum: Ita CaftrM ».7.
difl.z.dt Omt.p.z «.i - quod fi fiat non licere deinde iifdem ad anti-
quum Breviarum rrgredi.redld notat Lcflius^.a.r.}?. dat. 11.11.74.

2 Jamqublccusac didumell,recitat, obligationi nequaquam fa-
tisfacit.Imprcflorcs ycr6, ac Bibliopolae luh poma excommunicatio-

DiaTclum ; liqiiidcm id illi^ mtlulsct per peculiarem BulUmGre-
gonus XIII. atque ade6 Epifcopi, dum eiulmodi fefla llatuunt, nihil
llatuunt fine Pontificia authontate. Ita idem tHd./ingu/g.

Hoc privilesio conceflo Hifpamz pofle uti etiam omnes Infulas ,
oc loca Regi Hilpani*lubjedla , quibus communicari folet Bulla
Cruciatx ( qualem Icimus cilc Siciliam ) videtur judicareQuinta-
vtii 1 r ? a5 * ,r .‘ 7 1 *• Pipier cx tcnfioiicm , quam G regonu»

XIII. tecit in Bulla fuperifislaudatadic^o. Decembris anno 1 tyz.
quae prxhgitur Officiis San^torumHitpanix propriis.

Profcdb, quia fumus in materia favorabili , ac nemini nocente, flt
ad cultum Saniorum 1 pedante ;atqucpr.rtcrdidum Authorem id
probabile propter alias rationes indicant aliquot viri dodi ex noftra
Societate i raeconfuIti:idcJrcA non pofliim ego huic fentcnti.r re-
fragari, fle non putare probabilem , aequo argumento dodamdifpu-
tationem typis edidit amicifiimus P.Franclfcus Bardi .

Quarta Difficultas .

Df Additione , (y Dimrnutione Officii .

7 Qui notabiliter de DivinoOfficio diminuit, graviter peccare v

quia nonfatisfacit fu* obligationi, certum efl • Qiii addit aliquid
Divino Officio, nifi animo mutandi ritum addat, fatisfacit ; qui* ad-
ditio fine ejulmodi animo non mutat fubflantiam Officii , quod jam
totum recitari 1 upponitur .

8 Quamvis autem aliquid fic addere, interdum culpa non fit, hoc
enim p^do adduntur ad folemnitatem Mottcta A Cantus inter un&

A alterum Pfalmum, A in privato officio femel, aut iterum id
prxllare fineanimo ritum mutandi , non item fit gravis Tabem cul-
pa, tamen, fi, ut in perpetuum duret additio, id facias, mortali»
culp* retim te conflituic Caflrop. wi rraU ; f.di/p. z .deOratp.2..u.i s .
quia id mutationem ritus lapit : fed te liberat Bonae ra.lt .eti/t.t.

— de Her.Canen.t.jf . x.nm.zi- quia in privato Officio non faciW d bo-

laoneum lolct virum deputare ad libros approhan- noviro novi ritus fufeeptio eligi prarfumitur. In Mifla auteme clam
vel non lunc recepta: leges, quibus jubetur cflcli- privatddida ( quia cx fe publicum eft Sacrificium ) nunquam I icc •

re ali- „

Secunda Difficultas .

De Licentia imprimendi nova Breviaria .

4 An poflis uti novis Breviariis impreffis, V.G. Paridis , cum fola
approbatione fupremi Confilii Regii, non veri Inquifitoris, vel Or-
dinarii ? puto pofle, iu Navarr. infumm. c, 17. n. 1 4». m Heg.Cafl. (j
Franc. Booac. ^ A.z.de eenfjnpanic. 6.n.6. quia jam uiu rece-
ptum ell alicubi, facultatem imprimendi haberi i dido Supremo

Conii 1 10, quodidi <*-•— • • • •**

dos . Quare tunc.

5 &

Explicationis Decalogi. Lib. IL

KaliquidKUi, difputJ.imm i«d»W^ StmfiHt

t.ff.X.

a Sed difficultas hic io eo non vulgaris venatur, Ecquf nam iit
officii pars ftoubtltf, quam diminiieie, feu omittere peccatum
mortale fit ?

Praemitto duas efle fen teot ias, A 1 te ra m com m u morem V a fquez ,
Suarez. Bonaciha: , Garziz apud Merollammox citandum ; dicen-
tem totum unuls diei Officium praecipi unico individuo prxeepto.
tinumque efle peccatum totum illud omittere, lic* gravius quim (1
omitteretur uni horafohlm, V.G. Matutinum. Alteram Cajet.
M fumma.V.H** CantH. item Lcff. Tolct. aliorumque apud Mcrol*
Jam, /. i Jtfi. x.e.^.dut.j.u . i ja aflerentemtot cfle praecepta^ uot ho-
rae , nempe feptem , totidem efle peccata ea omittere . Prior putat
praeceptum horarum unius diei die unum, Gcutieft unum jejunandi
unodte : pofterior putat efle plura , ficu ti fant plura prcreepta jeju-
nandi di verfis diebus . .

Unde ex priorercquitur,omittenti omnes horas unius dici fatis ef-
fe, fi in conteffione fic fe accufrc,0«i>' quod uon fequi-
tur ex poftcriore,ut <* tpufe. Mttkedi CtnfrffM. mu ati nohis expli-
catum eft . Ratio autem prioris fententiae duci cur ex eo principio ,
quia una Hora unius diei ordinatur ad aliam e/ufdem diei, ita ut om-
nes Horx unum integrum ,iiKlividuumqueOfficiumcociftituant :
Quoniam ver A pofterior fentenm id nept , puta tque unam horam
ejufdem diei independcnccr ab alia prxeepti > idcd docet quamlibet
horam per fe fuam obligationem abaiia independente parere . Utra-
que lententia eft probabilis , fed quia prior animo noftro infedit »
%n MtthtJ.Ctnftjf bk.x.t.y $ eandem * nunc ampledimur .

10 Venio nunc ad propofitam difficultatem. Nonnulli docent de-
cimam partem aJicujus Horx parvar v.g. Complerorii efle notabi-
lem par tempta Moneta apud Bonacinam mox citandum; AJii tertiS,
ita Azorius,M»idem,NavarrusapudBomcinam mox citandam:
Alii medietatem ejufdem paruar horas. Eqo fequor Leffium Rh.u
*.\1 du6.9jH.fi.ft Bonacinam, tem.x.di/i.j. dtHer. CM.9.5./M .«.1.
tendentes integram horam parvam efle notabilem partem Officii .

Qui igitur tantum negligit Officii, quantum notabiliter non $quac
integram parvam horam, non omittit partem notabilem, atque aded
non peccabit mortaliter. Hoc diflum probat illa duo principia ,
qubd nimirum prasceptum officii unius dici fit unlcum ? ut modd ex-
plicuimus, ft quod notabilitas, feu gravitas materi* in praeceptis
principaliter defaroitur ex fine prxeepti , (peftata tamen etiam
quantitate rei in fe, * in ordine ad totum, quod praecipitur, ut de-
claravimus Ai. 1 . cum de parvitate miterix, *c.

1 1 Sic autem formari ratio potefl . Omittere minus, emam fit una
parva hora, non videtur nocere notabiliter fini intento a Legislato-
re per praeceptum de rec i undo Officio, qui eft cultus Dei . Rursds
talis orni lio, nec ex le,& abfolute, ncc ut relata ad tottim Officium
uniusdid videtur niagru, ergo non eft notabilis» Confirmatur, quia
■verifimile non efl, piam Matrem Ecclefiatn velle (ternis ignibus ad-
dicere eum, qui leviorem partem Officii ea, quim dixirou^oiniuit .

Si modicam tantum partem recites unius parvx borsc , cen feris
toumneeJigere, atque ad cA mortaliter peccabis, quia ea pars, qux
fCcitatacfl, cum fit quid parvum pro nihilo reputatur .

Scioaliquem docere omittentem integram Ter tum, vel Sextam ,
vel Nonam non peccare mortaliter, quafi fit illa brevis hora , parva
jnateria in comparatione totius Officii Divini. Sed profedb id ,
cOm fit contra innumeros Dtiftores, approbare animus refugit. Et
ulterior ratio fugae efl , quia quam vj> alicui appareat efle materiali-
xerquid modicum .Tt^tia v.g. refpcdu totius Officii dici, ficut la-
Jbor per duas hora refpcflu vigintiquatuor horarum totiusdiei fcfti :
tamen revera non ita eft iormaliter , confideratis omnibus circum-
flanti is, & fine Ecclefix »quxIvoluit,ut lingulis horis aliquid Deo i
Sacerdotibus impenderetur, i quonotabiliccrdeficit,qui totam in-
tegram horam, quam vis ex fe parvam, omittit . Certi Sacerdos non
recitans in MUla, Gb ia t vel Cttdo , quid modicum negliget : at
Ii omitut in Canone tot verfus, quot numerantur in Crtd*> gra-
tie quid omittet , utomn« docemus, nempe ob circunftantlamil-
lam,qu6d fint verba potiffimar panis Sacrificii. Rursus oculus, vel
manus, vel pes, parvx partes fingulxfunt, refpeflu totius Corpori*,
tamen, qutunumex illisamputat, Irregularis fiet per omnes Do-
iflores . Non ergo refpicienda fola efl ipfa parvitas materni is , led
coetera omnia, ut prudenter di judice* ,utrflm grave fit , vcllcue
quod omittitur. .

Si omittat quis Vcfpem Sabbati Sanfli e* peculiari ratione, non
audeh affirmare cum peccare mortaliter, quamvis integram horam
omittat . Nam ex Vefpcrx,* extraordinariam habent parvitatem,
Bc ex alio capite pro illo die tantx laeti tiar, atque Indulgentias» in

a uoprxcefleruntin Ecclefia fatis prolixar orationw, aon efl putan-

um notabiliter Ixdi finem, < 5 c prxeeptum orandi.

1» Quod diflum eft de Officio privato,dic( ut id obiter hic no-
te m ) de Officio in Choro ( quamvis adverfiri nobis Suarium bdjit.
fcciam ) Ita Bonacina, itodtm . Ratioefl, quia non efldiverfum prx-
eeptum quoad fubflantiam, il lud,quo tenemur recitare in Choro ab
eo, quo tenemur pri vatim ; ergo ncc eft diverfa gratius , vel levitas,
quo ad eius materiam .

Quinta digUuIta.

Dt O fit io DtfunElorum y frd*L laniii ,

f) Non obligari Sacerdotes urentes Breviario Romanohzc pri-
vatim, ( immd ncc in Choro } recitare, obligari autem alio Breviario
utentes dilucide prominciat Pius V. kt, «r.lege Pclltz. ttm.i.man.
Kfi- num.^6. At fubdubitatur» an ultem in dic Comme-

morationis Defunftorum, & quoad Litanias in Rpgatiouibus.fefto-
queS.Marci urgeat obligatio?

14 Probabilius eft, obligationem urgere, quia tunc illa funt j»m

Officit ejus d ici, lege eundem ikid ((.afferentem Dun. aliofque.

Non urgere tamen plure iiid, autumant, negantes illa ad Officii il-
lius diei partem pertinere; confirmant, quia PiuiV. abfolute libe-
rat Sacerdotem i privata recitatione Officii Defunctorum . Qiyre fi
rubrica i Horum dierum nihilominus illud Officium^Ic Litanias im-
ponat, quid vetataflerere eam dic meredireflivaro ,oon yer6 prx-
eeptum ? Non poiiurn i probabilitatis meta hanc femen tiam exclu-
dere : Superiedeo tamen i longiore difputationc ; fiqutdcro illam
apud citatos fuse leges .

SrxtH T>iffitkUat .

Dr Offidt aliena lingua rtcitalt .

1 5 QuxGvit olim IracP. OflaviusTedefchi noftrx Societatis
Vir eruditus, &dodius, an fibi liceret Pfalmos Officii,Idiomate
Grxco recitare, ut fic Grxcas litteras, quas apprimi profitebatur ,
familiarius fibi ex ejus ufurpatiooeconciliaret?Nexativd rrlpond ni-
dum videbatur non paucis.Caftrop.enim t.e.m. 14. licet id fetnel,aut
iterum faccrc non efle grave deliflum affirmet, tamen gtavecfic ex
Bellar. S«ur.Sa, B01uc.fi aliquoties ficres,cqncludit;Prim6,quia fic
ccnfeturquis Ecclcfix Latinx generalem ritG parvipendere. Secun-
d 6, quia, (1 qublic^id fieret, prxberetur occafiofcandali , & «roris .

10 ProfdUA, fi publicd id fiacin Choro, pedibus ioCaflropalai
fententiam eo . Quale enim fcandalura oriretur in Tempto Iptino ,
fiGrxci,velHebrxi Pfalroi decantari deprehenderentur? Idem di-
co, fi pri vatim fiat intentione mutandi ritum ; id enitn & per fe gra-
ve efl, & graviter prohibetur i Pio V.Idem denique de Vulga n lin-
gua etiam pri vatim, quia ab hac femper abllmendum dixit Romana
Ecclefia, de qua loquitur Bellarm & Sanch ciuu iCaftr i me dill-

Canenitii , f.ifiar.t .num. 1 5. a fler ens id confueviflc P Mapfaxum So-
cietatis lefu; lege Eicobir,^. 3 6 f°-& & > v erb -

•*.ic- quos pro fe imroeritd affert Caftrop. puto peccatum
non efle, & fatisfieri prxcepto,ad quod ex quocumque mulo obli-
garis . Rati o eft, qui* etiam fic retinetur (ormul a Romana prxean-
di quo ad fubftantUm ; hxc enim non tamex Idiomate Latmo, vel
Grxco, quim exfeafu verborum,* illius difpofitione conflat .

17 Dixi ( «J aliquem bonum finem) nam hoc non intercedente
meritd docet Bonae. «r. non vitari veniale , quia , utcumque, fit

contra cool ueiudinem Ecclefsx Latmx : quamvis , quia eft m re ac-

cidentxria StMva wm valdd laborare Ecclefia credatur (quando
pri viUm^t )levftec f°]dm erretur .

* i6*dttm . approbat obligatum ex voto, vel pm-

n i teotia ob bodum fi nem majoris V G. devotinn is, ( q lum (orte quis
fentiat in Gr*ea,Hcbrxa,immb vulgari lingua ) rccitarefic pri-
vatim pofle Pfalmos, aut alias preces. Admitto hanc doOrinam
de Pfalmis Grxcis, Ac Hebraicis, fed de vulgari diftinguendum
omnind eft • Sieoimvotum, vel poenitentia fit de recitandis P«-
ttr,&Aur y V-G- eaque tu Vulgari lingua orando pronuncies , non
tereprehendo, imrob laudo?quia Patrr, ffc Aut vulgari ferenone
translata paflim in compendiis Doflrinx Chriftian^ ab Ecclefu pro-
ponuntur, ac quia Ecclefia lic^tHebrxos, Ac Grxco* Pfalmos ad-
mittat, ( undd propterei ati iispoftumus) nunquam tamen admit-
tit, immd damnat,* prohibet Vulgares, ded u\fi n« vulgaribus uta-
ris, meriti reprehenao, quia Orationibus ab Ecclefia nullomodo
permiflis votum, * pcemtentiam fatisfieri pofle, nullus putare ra-
tionabiliter pot eft. ^

19 Urges^qui Rubricas etiam mer^direflivas in Mina femper nc-
gligcretjcenictur illascontemnere,fic Baldell i*TM.Mor.to.^.ti6.i.

unde Ac graviter peccare, ut i* ofiufe.de Satrif. MiffM6 \.c.
3.S.X .u.9. i nobis etiam didtom eft, ergo idem de eo dicendum , qui
Plalmos Latinos femper negl geret : Re fpondeo,Miflacxfe publi-
cum opu* eft, non ita recitatio, de qua difputamus ; Prxterei Pfal-
morum Grxcorum recitatio, in nulla negligentix culpa eft, fed coo-
fultb motus illo fine bono formu tam , feu modum loquendi, qui in
Oratione non efl de fubftantia, orni ttft, PfalroafqueGrxcosab Ec-
clefia non rejc£tosfufcipit,at Rubricarum ille tam ordinarius , de-
fertorne?ligentix culpam committit, fiufqueut ita dicaro, Coe-
remomaS}fibi confingit, io quo bonus adefie finis non potefl ■

Seftima

Caput V. De Horis Canonicis.

Septima djftultat .

Dt mutatione Offitii unims in OtfUium ait trini diti .

Vtmutatiane , flanda ftmptr in todtmritu .

io Lic£c nealicui fine peccato recitare Officium pro Officio? Va-
ria Dodiorum placita tribus didis reftrmgo .

* i Dico primo, G id rard fine caufa ob lulam commoditatem, v. g.
fiat, errari veniali ter : fi vcr6 fiat cx aliqua caufa , ut ratione lludii ,
itineris, infirmae valetudinis:vel etiam ratione non vulgaris devotio-
nis ( idem fi cx fcmiduplici, lacias duplex) ne venialiter quidem pec-
cari (citra cuntemptums vel animum introducendi ritum novum, uc
lempcr fupponimus J fi etiam Officium, quod aiiumitur , fit brev tus ,
longius quod omittitur* Iu Cajctanus, Filliuc. S*, Zerola, Valentia,
LcIlius,Vafquez,CaftropaIaus,/tfr.ri/. »»«M7.aliiqucapud Dianam,
p. i.tr.n.de Heru Canonica , refalnt. 5 . dc Pelliz.tatn.l .man. Hftjrafl.
$.f .8. ». 7 $. Ratioeft ,quia przccptum de percurrendis Horis jam
lervaturquoad iubftantiam:&exalio capite^tiam fi modus, hoc dt
recitatio fecundum formam pr^feriptam pro hocdie,ucgligatur,ui>-
de & peccetur , fi fiat fine caufa.umen cum tam rar6 fic , non videtur
offenlio gravis, & ex caufa videtur nulla. Huc reduco inadverten-
tiam : nonenimeum, quiinadvertenter Officium pro Officio recita-
vit , obligo ad refumendum proprium illius dici , quamvis commodd
pollit, quia illa inculpabilis inadvertentia una eft cx prardidtis cau-
fis, cilm non prarlumatur Ecclefia velle ad duo Officia obilringer*
cum , qui fine culpa eft .

12 DicoSecundd, non proptere* licere etiam femel,aut itcriim,
omiflo proprio,recitare Officium odlavar Rcfurredtionis : Diana /».5.
tr.t i.rt . 7.Pdlizar./.r.w.7}. Ratio eft, quia hoc adeb breve efl,ut omif-
fio proprii Oificit fane notabiliter longioris , non cenfeatur res levis,
qu* ex aliquibus ex diflis caufis cohoncftari queat .

. z jd perfarpd fiat, peccari mnrtalitcr.IcaSuar.Re-

gtn. Filliuc. Bonac.aliiquc apud eundem Caflrop./- , r.r»r.«.i8.& apud

Marchin,i//«'^./r$.p.6 r.iiV/^.Sypcautcm fieri dicetur, quando

fine deledtu,oc communiter (ut in fimilibus,morali modo * prudenti
decerni lolet ) Sacerdos djdta mutatione ute retur . Ratio didti dt ,
quia Pius V.non lolilm principaliter przcipic efle percurrendum of-
haura Romanum yeluti in gcncre,fed etiam efle percurrendu illud,
quod talidie przcipitur,ut attente legenti Bullam planum fiet,prar-

lertimibi: 2 « • t tuent ur .tdOfficiu/n fui pani 1 , ut quotidie /altant tx
bujuj 'madi Breviarii praferipto, (j ratione : Cum ergo qui perfzp 4 mu-
tat Officium,lzdat graviter Bullz prxfcriptum,mortaliccr peccabit.

24 Dices^x his Bulfo verbis fequeretur peccari mortali ter .etiam
fi uno dic fieret mutatio , ficuti fi uno die omitteretur omnino Ofli-
cium,quia jam nou fcrvarctur Pii V.przfcripturout fupradi&um eft
iolilm peccari venialiter, fiCne caula id, uno vel altero fiat die .

Refpondco,ex his verbis Bullae foldra fequi peccari, & fieri contra

przceptum Pifiquod fand concedimus etiam prouno,vclalterodic:
At utrum mortalitcr^in vcnialitcr,dependet * gravitate, vel levitate
materip;quoniam igitur relinquere proprium diei,& aliud Officium

ejufdem Breviarii r a rdaflu mere, leve quid eft , ideb peccatur folum
veniali ter,at,quia tum fzp£ mutare Officium proOfficio,tum relin-
quere Officium nullum aliud firaileex eodem Breviario lupponcn-
d o, grave eft, ideo mortaliter fic peccabitur .

ij Sed adhuc fupcrfuntaliauotcuriofse ,acprafticzqu.Tflioncs.
Prima fic proponitur : Sacerdos Panormitanus hodie fubVefperas
Panormi exiftens, ubi dies currit feriz, crascfi perretturusMontcin
Rcalcm, ubi celebrabitur memoria S. Cafiri Patroni : poterit nc hic
Sacerdos hoc fero Panormi recitare Matutinum S Caltri , dc primas
Vefperas?Refpondco pofle/ed non obligari. Ratio efhquia cum cras
fit futurus peregrinus incaCivitate,poteric,fcd non fub obligatione
fe ibi reddere illi Ecclefiz conformem , dc cras Officio S. Cafiri ope-
ram dare , cum ergo Officium hoc vcfpcrtinum fit pars Officii crafti-
ni^ion eft improbabile pofic illud anticipate unquam pertinens ad
diem crafiinum licitdab hujufmodi Sacerdote pcrfol vi .

Quid, fi is Panormi percurrerit Matutinum feriar ? Quando adve-
niet cras Montem Regalem , melius ne profequetur horas feri® , an
aflumet illas S.Caftrt?Refpondcoarqu£ utrumque. Nam fi recitabit
de fcria,fe conformabit cum Officio* fe legitimi incepto : Si de San-
ate conformem reddet loco Vtrum ex Bis melius, in privato Offi-
cio , non difecrno , ided quod mavis, gere ; nam Miflam , <Sc Horas in
Choro, quia funt publica, dc Sandlo funt celebranda .

26 Secunda qtizflio : Sacerdos Panormi V.G. noo recitavit Offi-
cium dc S-Ignatio, quia dies ejufdem fuit impeditus Patrono Civita-
ti* * > . an 5 , rm ‘ ' * al JV s Panormo , venitque Montem Regalem

Verbi 1 Gratia ubi jam S. Ignatii Officium perfolutum eft- ad quid
obligabis Sacerdotem hunc Panormitanum? Refpondco illum nou
obligo ad recitandum Officium S. Ignatii, Iic£tenim poffit, quia
poteft fequi ritum luz Ecclcfiar, donec alterius EccleGx domi-
cilium fixum non acquirit; at minimi obfiringitur illud S. Ignatii

recitabit .

17 Tertia qu^fiiocfi:An liceat cuilibet ritum focii, cum quo offi-
cium recitat;rationemquc lcqui . v.g. Regularis recitat hodie defuo
Patrono officium duplex, vet ex privilegiode Conceptione Virginis :
mihi, qui deberem de feria, licit nc iccicare dcillo Patrono, Ii ut So-
cius abeo Religiofo, etiam nulla accedente caufa, ad fecum recitan-
dum, adhibear i

Relpondeo licere, nifi fit aliunde vetitum.Idemque e(Te, fi ille ha-
bet facultatem anticipandi horam .licebit enim, & mihi propter di-
dlam Societatem anticipati recitare.Ita Henriq.aliiqucapud Quin-
tanad.".8,A £-8 * 9.Ra(io utriufquecll,quia id vidcturcoufcquicx
natura focietatis, inquocontrallu pares funt focii in lucro . R ortus
quod lcx,fcu privilrgiumdifpomt in unoex corrclitivis , extendi fo-
let ad aliud , tum cor relativorum eadem fic rati ojfin ff dtatctptUat.
dc alibi Nav. ( ax.n.fj.aluquc apud eundem Q-iintanad. n. j j.

28 Dices.cx hoc lcqui mihi Romano licere, li advocer ad recitan-
das horas ab Ambrofiano Sacerdote, Aml»rofianoOfficio«»bliiationi
meae fatisfacere, quod durum videtur . Rcfp.hocnon lcqui, id enim
eft peculiariter prohibitum, ut ex mox dicendis n . q t.cnnftabic ; quod
ego notavi in rdponfionc,dum dixi ( nili aliunde fit vetitum - )
ao Quarta quxflio. Ille qui cx errore de fclloduplici, velfemi-
duplici die proprio non recitavit , potcil nc rteitarede eo, prima die
non impedita Officium novem Lectionum : An potius debebit omit-
tere eo anno eiufmodi Felium duplex ,velfcmiduplex> Relpondeo,
probabilius eft cum Quintanad. ^»^.9. debere omittere : probabile
tamen eft, & tutum poflcdidlo die non impedito recitare. Ratio
prioriscft, quiaonus Officii eft alligatum illi diei; evolante ergo
dic , evolat & onus .

Multd magis, quia ficperturbareturnimisffpcordoBreviarii-Ra-
tiopoflerioris eft, quia Sa»dti,& recitantes habent jus , ut recitetur
ejuimodi Officium in eoanno:ergo non funt co privandi fine ulla fua
culpa, /. trimen , fl.de panis ttsrg jur.in iilili. Addc.cllc quidem
onus addi&um illi diei , fed non ita , ut non potlit transferri , quando
dies eft impcditus,utprzfcribiturin Rubrici . Cum ergoca oblivio
impedimentum fuerit, non videtur turbari Ordo Breviarii , fed jus
Rubrica? potius obfervari,fi omifla rcaffiimantur .

V 1 Q*ii nta quarftio. Quid fiet, fi contri quis hodie recitavit de fe-
fto, quod debebat aliquo ex diebus ftqq. rec rure? Relpondeo vel die
illclequenti iterum recitet de fefto; quod puto probabiliter cum
Quintanad ilidfmgul.t. vc | di^odiefcqucnti rccitct/fcd privatim)
illud Officium , quod deberet recitari fi fcftum noneftet , quod certe
non eft improbabile cum eodem ibid. Ratio prioris efl , quia felium
poffidet proprium Officium eo die^reo noo debet omitti propter er-
rorem ante fadum dc praecedenti . Adde abfonum efTe , dum omnes
eo tempore recitant de Sando,te de Feria, vel fimplici recitare. Ra-
tio poflcrioris eft, quia mufitatumeft,bis de eodem Sando idem Offi-
cium rccitare.mulco magis, quia jam Sandis fadum eft fatis per illam
vcluti anticipatam lolutioncm . Unde licet Sandus poffideat contra
alios , non tamen contra mc.gu. jam folvi : & licet fit abfonum, fi hoc
fut in Choro, vel Mifla, ubi fic heri cert* negandum eft, non dtablo-
num.fi hatpnvatim.

31 Sexta quxftio: Hodie per oblivionem Sacerdos recitavit Vef-
peras vel Matutinum cum Laudibus diverfum ab e.a, quod legitime
cras recitandum eft, V.G.ent recitandum dc duplici, recitavit defe-
na,vel dcalio duplici, quid melius faciet, profcqm cur ne Officium in.
CCp -S n 2 P er erforem >.? n «citabit rdiquum Officii dici fequentis
°mi Io Matutino, quod legi time recita re debuerat^ Refp. Lic^t op-
tabile fit , ut repetat, quod erravit , tamen non obligatur, ut cx didis
lupra conflare poteft. Satis autem erit, fi folum recitet reliquum de
Officio proprio, quod currit; Ratiocrt,quia, ubi comprehenditur
error ,ibi corrigendus efl : non obligatur autem repetere illud Ma-
tutinum, quod erat recitandum, guia bona fides cum excuiac : co,
yclmaxim^, quod per zqul valentiam penfum jam folvit. Aliqui*
ita tortafc judicabit , Sacerdotem hunc polle profequi quod reli-
quum ell Officii, recitando horas congruentes Matutino, dc Laudi-
bus, quamvis per errorem recitatis, quia major pars debet trahere ad
le minorem Ita idem ibid. nn^. fed non aflentior, quia id efVct velle
errorem approbare. Adde fempcT meliorerti debere efle conditionem
poflident is: at tunc poffidet jus Officii hujus diei . non alterius* tc
per errorem recitati .

3» Septima quxftio.Dixi i* opuft.de Sarr. Mif.r,i.x.e.€.%.i.nuj.
CongruentiusCapellanoMonialiumcfTc, fi M illam in EcclefiaMol
nafterii celebret dc Sand}o, quem Monialcs forte propter fuum ri-
tum proprium celebrant (led ex Millali proprio, quoipfe legitimb
utitur )quiafeconcordem reddere debet cum foiemnirate earum B
quibus infervit • Jam quid dcOfficio?poteft ne dc domi Officium pri-
vatum de ejufmodi Sandlo recitare f
Refp. judico fatis probabile cum Quintanad. trafl. X. fing. 7. po (fc
cum luo Breviario proprio;ratio eft, quia connexorumdeu correlati-
vorura idem eft judicium, fi ergo poteft Miflam, poterit dc officium ,
dc jure quidem , quia hic arqu i paratur beneficiario, qui poteft ex Len-
tentia aliquorum, cum co 6 cm t ibid. flng 8. immAcx aliorum-lenten-
tiacum Azor.Regin aliifqucapud cumdemri»^. obligatur recitare
--r- . * ‘ tan-

Cer-

.. . .... , . v . ■ , in

quibus expreisd non prohibetur, ubicumque ipfc refideat ; CT&m

igitur

Explicationis Decalogi Lib. II.

igitur non prohibeatur i Pio V. in Bul Ia initio Miflalis primd fit a, quo
ad varietatem Breviarii, illud poterit>non autem hoc .

Vo mutat iono O 0 UH proprii ritui ia alituum,

X X Certum mihi cft in gravem culpam eum prolabi, qui obftri Aus
recitare more Romano,reciret etiam prouno tantum die, more pe-
culiaris Ecclefi*, v.g.Mediolanenfis.lttCa{lrM.».a.tr7
B.Ratioeftouia Pius V.Quodauobiifxprd dicit ,euro>QUJ lup £c-
clcfiar orandi formam non cuftodit, praecepto non lattsfaAurum :at
praecepto non fatisfacere vel per unum dicm.materu eravisea.Con-
«riveri , obftriAum orare more iuae peculiaris Lcclefi* non puto
peccaturum, fi nulla praemii licentia uno, vel altero die,Romano-
rum ritu pri vatim oret, icaSaCa^rt. Suar Bon.I.ellius apud eumd em
Cafirop "X quia tunccoafbrmemfereddit Romanae Ecclefiar om-
nium Matriiid quod placere Pontifici merito praelumiimis; confcnsG
autem Epifcopi, atque Capituli ad ejulmodi mutationem lolilm pro
Cboroi Pio V./.e.tc quiri, vel faltem pro uluroatione perpetua , non

improhabiiitera/lerimus. Excipe, nifi fortdobftctprarceptGSuperio-
*is.Ccrt<f ficobftitit Mediolanenfibus Clericis S.CaroI i lex, qui prae-
ceptum fuis impofuit, ne alioqulm A mbroilano Officio uterentur;
potuit enim SinAilfimusvir id prccipcrc,quia ficobfccutuseft volG-
UCiPii V. relinquentis mores Eccldlarfi annis ducentis antiquiores.

34 DiAumcft autem (uno , vel altero die) ut tutiflimam opinio-
nem proponerem, nam casteriam adhuc benignius loquitur Si Hor,

Con.in 6 . 1 » utraqu: tdiliont tumg*auina y tumrxpur^dta.jbioluU fciii-
cdt concedens extra Chorum pofle quempiam dicere Officium Ro-
manum. Probabiliter quideimnam Pius V.dum dicit: Quibut ittvtto-
totum tlludjui pfalUaJt juum Ojfitium non adimtmui , videtur conce-
dere privilegium : privilegio autem utimur, quando volumusimerito
autem deinde idem Pius V -jubet pro Choro adhibendam ede predi-
Aam licentiam, quia ad publicam mutationem publicum accedere
conienfum omniuo decet .

X j Quatres.Licetnc Epifcopofuisfubditis.vel Prxlato fuis Reli-
giofis conccderc licentiam recitandi privatim Officium in alio ex
praedi Ais ritibus?Refpondet Tancred-<6 tr.^./ib.^.d . 1 1 jv^.pro-
jbabilc efle licere,iu umen,ut quando fit dilpenfatio,pcr quam coro-
routeur Officium proprii ritus Religionis , vel Diorcefis in Roma-
num, minor caufa exigatur, auia tunc fit conformatio , ut diAum eft ,
cum Jure communi, id quod etiam fine licentia pote privatum fieri ,
fnod6 nos probabiliter infinuavimus ; ad hoc autem > ut Romanum
Breviarium mutetur inalienum, major caufa requiritur, aliis eflee citat, dicam mu x».i 9-

fuerit? Refpondcojpofle eum Romano more precari, fed non aftrin-
gi. Ratio cil, quia, ut toties afleruimtis,Adve»apoteft,lic£t non tenea-
tur loci leges adm utere. Dices, at obdat (latu tum S.CaroI i ». $ fini
allatum.Obft*tSecund6 paritas nam Domini canus V G.five perma-
nenter,fivc per tranfennam alicubi moram faciat/ctnper Dominica*
num ritum cullodit ex neccflitate.ergopamerfuum cuftodiat Am-
brofianus. Rcfp. ad primum Statuta Dioecefatu , quale fuit illud S.
Caroli extra Territorium nihil obtinent virium. Aci fecundum nego
adefle paritatem Nam Dominicanui^imilcfquc Religioliex vi voti ,
Ac proicllionis fuar obligantur ad proprium ri tumyqua obligatio ubi-
que eos comitatur ,cuin Religioli Dicscefim fixam non habeant; An
Mediolancnfis Clericus loltim obligatur ex vi Statuti Dioecefant ,
quod,ut di&um e(l,extra Territorium vim non habet .

59 Denique, quando Sacerdos Benefici a tus non e(l, fi alib domici-
lium transferat , ejus EccleG* Officium aflTumerc debet. Si autem in
loco obiter fitmotcft , fed non debet ; quia peregrinus potell , fed non
obligatur conformare fe legibus loci .

Putavit quidam recentior hunc Sacerdotem obligari^tqueadeb,fi
Sacerdos alieni ntusi Romano, v g.Mediolanen fis, etiam per parui
moram Romae, v g. fit^cbct Romanum Breviarium fcqui. Quia, in-
quit, privilegium proprii ritus hac in reefl affixum loco, Ac Territo-
rio Mediolancnfi, non ergo alibi . Hxc ille. Sed cert£ cur non dicam
dic privilegium Ecclefi* formaliter,atqueaded tum loco, tum mul-
td magis Clericis Mediolanenfibus Ec defiam illam conilituentibus ?

Relege Pii V.Bullam»illud privilegium five concedentis,five per-
mittentis, eam enim folius loci affixionem Bulla continere nequa-
quam videtur .

$. III. Dr modo rtdtandi Ojfitium.

i T7T Officium ftudiose, Ac devoti recitetur juxta Capit. Dolon.

ttJ dtCrltbrationo Mtffarum , fex conditiones fune obfervan-
darrut nimirum recitetur cum attentione debita . cum debita inten-
tione , (irte omiflionc verborum, fine eorundem mutilatioue , fine w-
terrupt itme^ine Ordinis iuverfione .

Dtatttnliout , intrat iono dolito , ttmijfivi .

> Dc his egi ner aliam occafiooem , op»fc. do Satr.Mi/f * i -

dentiam infra /.4.r.}.§ i .•.X9 llluc,ne eadem cogar repetere, LcAo-
rem meum remitto. De attenuon$,quacarct,qui femidormiensre-

\ Illud hic de intentione eft addendum, te fatisfacere pr*cepto,G
animo non latisfaciendi,ita Caftrop^.x rr.jV.iV* log.f.

Breviarium Romanum in
i ritus
ante ducentos

annos cos ritus ufurpaverunt: At Prar latus inferiori
contra Leges Pontificis prxfcrtim in rc extraordinaria, qualis hxc
fine dubio eil . Ita Cafirop. alios citans , Ai.tr. j . V6./>.4 ». &.

nulia.SicTancred. ex mente, ut ait, Suar. Equidem approba illius 1 Illud hic •

prius diAumihoc pofterius^n quo fupponit polle Praelatum Papa in- Horasrecitess — .. . . • r - . -

roriorem licentiam concedere mutandi Breviarium Romanum in | 7- <, -** Ratioeft J quia probabiliflimum judicamus latis oblcrvarr
alienum, mihi difficili redditur, qua Pius V prohibuit ejul modi ritus prxeeptura, etiam finecoanimo^ummodoresprfcepta exhibeatur,
alienos i Breviario Romano , folum conceffit iis , qui ante ducentos fiquidem jam ponitur totum, quod praecipitur: prxcipitur enim Je-
*nnos cos ritus ufurpaverunt: AtPrarlatus inferior non potefi irc junium,v.g.inQuadragefima,non veri» mus fatiHaciendi. Tenens

tamen tempore praecepti ab hoc animo ccfiare , Ac velle te obedire
prjrccpto.lecuscnim praeccptumipfum voluntate violares, unde Ac
peccares. Infervit nihilominus allata dodtrina ad non repetendum
opus,cdrn folum necelle fit, ut mutetur intentio, fiquisadhucefi in
termino fatisfacicndi, ut docetur
Sicut etiam, nc incidat inpcenas,v.g inexcommunicatipncm for-
ti fulminatam contra non facientes illud opus, i «m enim fecit , licic
fine iotentionc.Cafirop do orat. J.t .p. $.Sauc h. Kl • Drc.t. i j . ».g.

Sino Omijjiont turborum t & Mutilat iont Syllaborum.

4 Omnia Officii Verba debere pronunciari, atque efle mortale ca
negligere,fiveextraChorum,fiveintra^iifiexcufet materi* parvitas.

omnes docemus, aequi autem exculari puto propter parvitatem ma-
teriae , intra Choruni^itque extra i quia eadem eft ratio utrobique .
Scandalum autem intra Chorum,» relinquantur foldm aliqua verba,
vix adeiie unquam video : Fideles enim ad bxc, Ac fimilia minutiora
non attendunt . .

Quavoceea privatim pronuntianda fint^lixi Opu/e.d* SoerJ.*s.g.
$.a. in Choro aurem mox *ij- dicam.

j Hic ergo tanquam in proprio loco fic proponitur fcquensdim-
cultas. Sacerdos quidam ita Plalmum percurrebatut proterret ini-
tium verfus , Ac finem , fed prarcipite quodam eunu verba interme-
dia vix/eu ne vix quidem proferebat . Inquiro; Ac quo nam u peccato
reus erat? , , n .

6 Dico,fi in Vcrfuum notabili quantitate id voluntarie prwti te-
rit, dei iquifle mortaliter, quia notabilem Officii partem omilit :u in
modica, propter materia* levitatem , venialitcr . Dico ( voluntarie;
nam propter inadvertcntiam,vcl linguam balbutientem. Ac non raro
etiam propter inveteratam confuetudinem,quam non valeat

Oflovo DiffitultOJ .

Do Ojfide ojfumtndt ab ad\ tuo .

X 6 Cui ex beneficio preces Romanas recitandi onus cft, fifbrtets

domicilium transferat, v g.Mediolanum^atqac Ambrofunus, Am-
brofunuro ei officium indico, quii jam illius Ecclefue Clericus efle-
^hjsefi:Ita idcmt.i^r.^V.j.p.^.^.Non tamen pro improbabile, pof-
fe Romanas Preces retinere, quia ratione Beneficii, quod ab eodem

J etineri fuppono,Romanus Clericus efle non dcfinit-Quod u Medio-
ani per parvam moram adfit^ion polle Ambrolianorum more pfalle^

^e, docet Caftropal.ii.quia licet Ptrfgrino,ui aliis diximus, liceit,u
velitjeges IcAari loci, fallit id tamen, quando aliquid obitat,ut quan-
do privilegium quodpiam reftringitur proiisfipatc,qui i permanen-
ter alicubi habitant : tale autem die hoc privilegium derecitando
Officio peculiari, di verfoque a Romano,habctur in relata Pii V Con-
Aicutione. Nihilominus puto pul&,quia non invenio ejulmodi rcftri-
Gionem.Ecce Pii V.Verba,hoc privilegium indulgentis. IWt tan.m
axetptn % quo di ipfaprimm Inflitutiont i Srdt Apoftoftta approbat a , Vtl

Corfurtudint^um otiipfa iofiitutio duemtes anno/ antterdat ,afiii tertir
Jtrrttarii t ufofoiffo tonflntrit tfuibmt invrtrratum illud f ut di trudi ,
pfali nAi Juttm p/feitim non adimimus Advertifii ? ue ullum quidem
adefl verbum*quodcam indicet reftriAionem , concedit enim illis ,
fed ooaiod ityf " 1 firmant nttr babittmt , vel quid fimile .

37 rVi^rca u Mediolancnfis ex Beneficio obligatus more Am-
bro« ano P w ^. ar, ^ 1u tans domicilium, Romanus fiat ,Ronuno Officio

P e ' ,ta ^em ibid.qulM jam eft ex Clericis Romanis, waut ------

L. amf,c » firetineat beneficium, poffiefuum Am- ne maz na difficulw te comgere^xculan aliquem poflc/locctLcMius

“ re > sui* ratione beneficii, ut roodAdiOum cft, »-5«- .. . . ,

morialc,notat Bonae, f.i -d.\.d* Hor Can q.x,p t. $.t.» 4.

8 Hic facit error eorum, qui, quandn cum Socio adjuvante I Ul-
mos percurrunt,ita feflinatd praeoccupant, ut nondum abiol utoso-
cii VerGculojipGfuuni aggrediantur. _ .

9 ura-

' Jca «oianenus, unacocpoiieraDcpncoparvir-
^ , j Ordinr* '**itiari . Confirmo, quiaOfficium confequi-
Mcdiolanoifi videt 0 * * A ergo huic conceditur ordinari ab Epifcopo
blfrnfi or*?e pofc COnccdi & acceflorium^uod eft, more Medio-

38 Quidjfi is Beneficiaxim MediolancnfisobiterfolilmRomacaf-

Caput V. De Horis Canonicis. 61

Graviter hi peccant, fi notabili Quantitate verfuu idprxfienc,iu
Azor ToictJPmiuc. apud Bonae. /. r. $.1 . »».4. quia, tunc cx praxi Ec-
clcfiz cenictur quo reo ure totum Officium , licuit ejus partem re*
citet Suctus . quando* illo partem non recitante., eadem recitat So-
ousupte veroe «indem audiat, fic cmmfit utr i uique Oratio utrique
communo : cum igitur idin cafu dido non obierretur , non reputa*
Tutur totum uffictum pcrlulvi . Nili iic doceremur, liceret dimidiam
partem Officii canere, illam dimidiam eodem tempore canente Co-
cio , quod eflet przceptum Ecclefix noubiliter eludere .

Illud noto, m bene moratis Siccrdotibus difficulter hanc przoc-
cupationem ebe mortalem, quia femprr levis cfi , Ac Colum in aliqui-
bus initus VerCtculontm fieri contingit .

De dubitant t an omi/trH aliquem Vf almum .

9. Io SupcTioribiLiSii.i.f.i.Q.j.Vtri.HaruCananic* innui>ad quid
obftringendus lit is, qui dubitat,an Officium perfolvcrit;ln pr^fentia
eft alu,Ac quidem conCequens difficultas : An qui reciutts horis non
recordatur, Ceu incipit dubitare nurn partem carum notabilem omi-
Ceri t , obligetur ad eam eodem dic lupplcndam, lcu repetendam .

Rdpo.ideo.Si non recorderis, feu dubites negative, huc eff multas
ratione; probabiles habeas, vel certe latis cxiuuas,quf colcnlum non
fufficiant i prudenti extorquere , utrum recitaveris nec nc , dico, te
non teneri repet rre,feu fupplere.Ratiocfi,quia polleflio videtur efic
pro te i certum enim es tc Officium recitaviflc, incertus autem, an
ejus partem omilcris. Neque dicas dc hac parte n6 addic certitudi-
nem fuiJle perColuum;ne id dicas^inquamjoam cx communiter con-
tingentibus Cupponcrc debemus recitantem Officium totum cert6
rccitafle,ncc partem omififlc, nifi contrarium evidenter confiet . Si
verdpofitivi propter aliquas rationes Colum probabiles tibi id per-
fuadeas,putotc pariter nocencrhquia przdiua ratio dudaex com-
muniter contingentibus, quod ciim rccitaveris,przvalet cuicumque
rationi contrariz,quz fit probabilis dumtaxat. Solum igitur repete-
re cogeris, quando clari moralitcr tibi aliquid omifitle confiat •

De uan l(t citante , (tdfoium Audiente LtFUonet .

10. Quando recitas cum focio,obligaris proferre aiternacim ver-
ius Pfalmorum , c ceterum Refponforia, Antiphocas, Capitulum ,
Orationes, ac Ledioncs , l'ufficit,Ci proferat Cocius ; tu veri attendas
(qua attentione dicam mox $.4.11.9 )Ratio ducitur ex praxi recitan-
tium in Choro, cur fimilisefi recitatio cum Cocio, &c.

Sint interruptione .

1 1. Quacumque interruptio five extra Chorum, fivefpr^fcinden-
dolfcandalo ) in choro, dummodocontinuatio fiat intra cumdcm
diem, peccatum mortale nequaquam attingit. Ita Bonae./ r.«a8.c6-
tra Suarium . Itaque qui unum Noflurnum . vel etiam unum dumta-
xat Pfal mu m hoc mane , V. G recitat, vefoui Matutini partem ,
etiam unum PCalmum ejuldem recitavit pridie VeCpett^Id docuiflc
Jo:de Lugo ccftaturTancred.M.^r l(cl.r'.fjib.+.d.ti.n. 8 . quamvis
lmraeritd contrarius;fi pofici antequam Cpiret tempus przfcriptum
recitandi, nempe media nox fequens, recitet quod recita ndu fu per-
cifnoncritculp* mortalis reus. Ita Arag.Lcflius, Suar.Lay-aliique
apud Bonae, it. Ac apud Pelliz. e.t.MaujQg /r. y.r. .x.»v 8 . 1 ege
itcmQuintanad trXfimg.x. Ratiocfi , quia jam intra I Ait udinem
temporisinquourgee praeceptum , totum Officium perfolvicur: Ac
exalu parte non apparet Irreverentia gravis id in Oratlorte facere ,
quae tamen gravis eflet m Celebratione Miflx«quia ture non cfi Cola
Oratioded SacrificiutiHcui pluradeberi inhciabitur nemo.

Dixi(gravts}nam fi id fieret fine caufa, peccatum veniale non effu-
geretur , quia noncufiodiretur Statutus Orandi modus accendente
autem caufadtincris V.G.negotiifupervenientis, Charitatis.immo
& F.utrapeliz.hoc efi affabilitatis, etiam letis culpa facili vitabitur,
Deo Optimo humanis moribus,pcr Cuam benignitatem,fic iridulgen-
te,quod certe non indulgcretfunerbus quilibet humanus Princeps.

Si quando Matutinum i Laudibus dividas (id quod laudabile efi ,
ne dum licitum cx Filliuciofr.^Xa; c ) opus nonefle Matutinum
abColvcre cum Oratione, nifi in node Natalis Domini, docet Sancb.
JH.-j.eoufiU.xjlui.iQ. m*. nec oportere Laudes incipere cum Pater
Nofier/locet meritd Gava n 1 u s in ru f r . Breu ftHj^ej..m.q . q uia de his
nulla apparet nec obligans, nec conCulens Rubrica .

Sine ordinis Imerfiouo .

i* Y^Uoddiflum eft de interruptione, aflero dc Inverfionc; non
edi* fcilicetfrbffrahendo i Rubricarum contemptu , veli
fcandalo,) gravis culpa obnoxium cum/jui Velperas, V. G. prius re-
citat, quam Matutinum : Primam, quim Laudes; Unum PCalmum,
quim alium, Ace- fine cauCa autem Reum venialis ,-cum canla ne ve^
nialis quidem . Ita Bonaci n.dt/p. 1 .de Her. Canonici num. 6 .

aliiqueapud Pellizz.t.t.ir.jj.ifrl} x.uum.jS.cootn Suarium . Ra-
«ioelffluia ordo non efi dccffen tu Officii - Umrfi quis mane non
habeat pre manibus nifi Diurnum , poterit fineCcrupuloctiam ve-
nialis culpae recitare hora$,domi recitaturus Matutinum, e/ufdem

diei, quia illa Breviarii carentia videtur caufa fuffieieos. Huc perti-
net illa difficultas. An matutino nondum recitato Miilam celebrare
fit culpa , de qua tamen diximus M'Jj'd , t.pr»no,eop.

J.$a.

IV. Quadam de recitatione Officii in Clero ,
vel cum Secto.

i . On pauca hadenus expofiu lucem afferunt jam jam dicen-
dis.atquehxc invicem illis:Quare ad complementum tra-
dauonis, nihil erit ledon cx utnlque ncgligcndum .

De non ajfifltntt in C hero , nec difirilutianem recipiente .

Quinam oblidentur recitare Officium inChoro, quales funt Ca-
nonici, Ac fimilcsprzbcndati , Aequales liint Rcligioli ad Chorum
dcputati,fupponimus hic, non inquirunus^iuilibct lui mu nens obli-
gationem, five procurandi, ut chorus uon defit, live canendi, Uve fo*
lum alliflendi , autc oculos habeat .

а. bolum, quo ad hoc, illud efi pro conlcicntiz foro afferendum,

An praedidi praebendati , hoc cfi 11 ,qui redditu > , feu difiributiones
habent ad canendum in cohoro,pccccnt murtaliter, quando fine cau-
la cxculantc ( dc caufii mox "■A 1 * Jf • abfunt i choto ultra tempus

ipfisijure couceiium: conceduntur cmm ircsmenles manno, live
coutmui ,five intcrpolati,in quibus abefie finclcrupulo poliunt . Ita
' Fri A/ejf.tuyc. 1 a. de ref.

}. Et quidem fi recipiant difiributiones, certum efi peccare, quia
contra juiiitiam recipi u t»,cum hc atlillauibus luium concedantur,
uldemqueaccrdcautdifiributioncs ablcntium

4. Difficultas ergoefi, fi difiributiones non recipiant, led aliis dc
more affifientibus cas dividendas fponte relinquam. Canoni-. usV.G.
divcvjui, ultra illos tres mcnfcsiufidct quid . m m loco lu^ hcclcfif
recitatqueprivatimOfficium,lcdper dcfidiam, Ac quiadifinbutio-
nibus nou indiget, choro , qui cmtcrdui per alios latis decenter fre-
quentatur, non a 111 lia per notabiles dies puta vigmti, triginta plores,
immo per totum annuui, pcccat ne mortaliter, fi fuis collegis difiri-
butiones ultro remittit ?

5. Duae, ut folet,funt Do&orum di viff fententiz : nonnulli affir-
mant efie culparo ex le gravem : nifi forte i gravi parvitas cxcufet
irutcriz puta fi duobus, vel tribus dumtaxat diebus abfentia perfe-
veret. Ita Suar. Vafq.Garf- Bonae apud Cafirop. t.xM. tj.d.yp.x.u.j.
eofdemlequens. Ratio przcipua ducitur i tribus, vel quatuor tex-
tibus, apud cumdcm ibtd. qui videntur graviter obflriiigcrc pra ben-
datum ad talem a lliilentiain, additis excommunicationis fcrcndz,Ac
depolitionis pccniet

Prztcrei przbendati obligantur graviter ad refidentiam , praeter
illos trcsVaiutiohikmenfcs, ergo «ra viter ad affifiendum choro : ut
quid conti relidentia cflinecefliria^iifi ad Chorum frequentandum?
Denique pro hac featencia quinque declarationes Sacrae Con;rcga-
tionis affert Garzi a» de benlp.f.c.i.n.^xi.

б . Nonnulli umen ncgancJCajet.Valcnt.Recin.Navar.Bub.apud
cumderaCafir/c.n.a.Rnio praecipua efi, quia du^obligitioneslunt
inPrzbendato, lcu Canonico dillioguendar raherarecitaiidiOffi-
cium^ Itera recitandi illud m Chord . Propter priorem obligatio-
nem recipit Canonicus fr udius Beneficii , propter pofieriorem reci-
pit difiributiones : fi igitur quando i Choro abefi aliis has cedit , no»
cfi undccontra i pfum intermineris culpam.

Afterereenim,qu6d cx vi beneficii , fen ex vi cuiufcumque fr udius
beneficii nafcatur obligatio non foltkm ad privatum Officium, verum
etiam ad publicum in Choro,e(tgntis divinare ; Quamobrcmcum
hzcfaltcm appare^ dubia obligatio, nihil urgebit, cum non fine im-
ponenda onera certa fise certo. Ac indubitato fundamento, ut alibi
explicatum efi .

7. Utraque ex his fententiis probabiliscft,pofterioremutpotebe-
nignioremd przcifofemperfcaodalo, vel aliquo exp licito paQo in
contrarium libentiusadmitto;xdrationespriorisfententiz Ref-
poodeo ,cx illis Tefiibus nihil contra pofieriorem concludi , pofiu
probabili opinione/de qua di&utn efi fatis Qpufc.d* Sacr.MifiJ.i.cjt
$.8.)qu6d didlz porn,r non funt necefiaria figna mortalisculpf.Pre.
ccrei dico, aliud clfe refidereinfua Ecclefia,aliud choroaffifierejad-
mittatur eno adefle in Canonico przceptum relidendi, ut nimirum

E omptiusoc facilius chori neceffitatibus ab ipfo,fi quzfinr,confu-
;ur : at ex hoc non feqtiitur efle etiam przceptum remittendi di-
fiributiones, Ac choro per alios collegas decenter perfoluto, ut per fe
chorum frequentet-SanA Epifropus obnoxius efi prreepeo reliden-
di in fua Diceccfi^tt nimirum illam facilids regat , inrtituatque, noix
umen propterri per fc,quando per Vicarium ntilite regit . regere*)
falcem inomnibusfubculpa(ut omnes fiitemur obftringitur . Dcnii
que ad declarationes Cardinalium.przter carcera, dic de ris authenv
tic^ non confiarc . Illud certum mihi efi hunc Przbendatum poffe 9
immo Ac debere cogi a Superiore, vel addiitiittendumCanonicatunia,
fi ad dimittendum caufasfufficicnteshabet, vel ad affifiendum , fid-
tem non infirequenier, I icit enim Ipfc, donec copatur.non pec c
ditium efi, Ecdefia tamen habet jus volendi luum numerum can-
tantium io choro,qood jus poflunc, immo ut dictum cfi,debcnt
riores omniod curare, ut lartum tefiuin cufiodiatur . ^

6 i

. H P"I*t***y*i , f « *# C*»w, •'/m»
{•(* Ojfitimm ptrfih*.

8 , Propofitis aliquot quxftiorobus breviter id explicabimus
MtnttdiJhtSut i*Chr*.

Expilationis Dealogi. Lib. IL

redecus magnum onus eflet,illo* Pr^bendatosjeti Religiofos vel de-
bere eam domi repetere, vel debere eam Ifigum tfpus , quo per voce*
mufteas ea hora canonica canitur, internam attentionem adhibere.

Confirmature* Bauci,««/#A£*',f.;7* qui citans Sanch.

i* C*nfilJ. 1 .e*. 4 ui. 16. ait, non obligari fervientem choro recitare
illam partem, Quam pulfat organum^ uia (inquit) Ecclefiafumit il-,
lam putem pullationis Chori pro Oratiooe .

PrimA enim quaeritur , an qui, vel in Choro cum Socio partem
Ibam legitimi pronunciat, ad partem autem, quam alter choru*,vel
Socius recitat mente diftradus non attendit , an inquam , lu* obli-
gationi faciat faris. c • A *./.

o Dico e* probabili fencetia non fatisfecere,ira Axor fi.tJ.t o.r .1 i .

Bomc d., M H.rC^- i .Inquc.rtum

politi illi opinione «lili idmidi, ffinfCtASt.
qu* docet neminem obligari interni attendere, dum Officium per-
currit. Ratioeft, quiu m ea fententia, ideA quamvis quis non at-
tendat, fatisfacit, quia non attendendo interne, iam adhibet ali-
quid, oemp^ externam attentionem , fi quidem profert devota
verba externa Officii :at in cafu nofiro, de quo loquimur , ex una
parte oon attendit interni ad verba alteri us chori, feu Socii, ut fup-
ponimus, & ex alia nec eadem externi pronunciat, ergo nullo modo
ii Jam chori partem perfolvit,ergofolura luam partem , atque adei
«fimidiumOfficii recitat.

10 Dices, is fecit fibi communem chori, vel Socij partem per afli-
fleo tiatn, quam in choro, vel cum focio recitet : ergo fatis illam per-
folvere cenfend us eft Refpondeo,fi probabi le eflet per folam afliften-
<iam fibi fieri communem Orationem chori , vel focii , probabile ei-
fe,quod urgetur . Sicut enim Fideles folum afliftendo deuoti Sa-
cro, etiam fi interni non attendant, faciunt illud fibi commune in
probabili fentcntia(auam «i./.a.c.t.attulimus,& afferemus 'V^- 4 -
c. j.jT.i .».» 9 ) unde & prarcepto de audienda Mifla fetisfeciunt : Ita
apud Pelli*, i* Mnn.Rq.r.t.tr.j.t.t. nnm.^j. Se res haberet ln cafu
nofiro. Atnon ita quidem videtur- Officium enim eatenus cumfo-
ck>,& in choro alterna tim recitari conceditur , quatenus tuam par-
tem te recitante, adaliamquam tu recitare debebas aliquo modo
•Oiui coocurrasjcum igitur non concurras, eam di&m partem reci-
tando,feltem debe attendendo. Atque ex his vides facili&sefle reci-
tare fine focio , quim cum illo ;ciim hoc attendere ad c/uspartcm
obfiringeris^d quod fine illo, in ea probabili fententia, non obligaris.

11 Non inficior tamen, aliquos abfoluti concedere, utprobabile

hominem voluntarii diftra&um fatis Coivere penfum Offici i in cho-
ro,! atque adeA cum Socio ) unde non uideri cos neceflarid requirere
dioam internam attentionem ad partem, quamSocius, recitat, id
quod certi ( ne pej oris conditionis fit, qui folut recitat, quim qui
cum aliis \ 8 c quia non dari confiet ncccrtitas illomodd didb adi ue
concurrendi ad parrem Socii) non eft improbabile ■ EtCaramuel
quidem in Ifa.s.Brntd. J.10& citans Fi lliucium docet reci-

tantem cum Socio non teneri partem i jiius audire, fed tantum ex-
peflareejusin fine , id quod «majus eft, & placuit etiam Tancre-
di, 1 . 1 RfjM.xJ. 4 .d. 1 j.ow». 1 j . merito ne, judicsnt alii .

- x x Illud fine haefitatione pronunc io cfi Sl,F. H«v*pte fatisfeceifc
«u* obligationi , fi attendas quantum moraliter vales, licet propter
focii, Chori vi culpam nihil ex iis percipias. Ratioeft,quia hoc modo
tu pr^ftas id, quod potes,nec per te fiat, quin a udias,quarc per recita-
tionem tu* partis addita afiifientiaad fociura, additaque tua hacat-
tent tone pro alia parte, fatis tibi communem in rc morali» fecis ea»
iocri Orationem . Scio Cafiropalanm t. a. d.xfuL.*.?. hukcot y^
re quidem difiributiones cantantibus in choro debitas,fed eunde»
obligare/ut latisfiat pr*cepto)ad privatim rccitandarocgP^J^

«P

ialimui pnrceptoiad privatim recitat»

noo percepit . Sed certA ratio a nobis —

fiter furdafiri indii politionem, chorus Socius alu voce petion^

re) fatis fibi focii orationem communem

MfU+ * Omt.it. ».m. Non lic de ommnb lurdo, qui nullo modo
focii panem audire poteft, vel d* omnm6«o,qui nullam partem
recitet; hi enim n«w fetlsfecmotfcr P«*d»fiain attentionem , quia
omninA furdusC «orelmmaeo loquendo) non cenfetor recitare il-
lud necad-illud moral.terafiifiere^uod audire nullatenus poceft,&
^iliectrcm mwdicdteriecirarc officium , dum nec luam partem re-

*!^J£** q nando locoantiphon* , vel .fimi lis perfonet
— nn»v<l JBltnuncuta mufica, adhuc tc obligari illam antipho-
y0c ? ^citarefluia Organi fola pulfatio non eft oratio.

nifi fortd illam aliquis alu
S Or 1 ” io mo< ^ cratis Ecclefiis) vel ipfi mufici

j r to ./ gl L no » <un c cn * m cam audiendo )am fatis oras in eho-

u mufica , adhuc tc obligari illam antipho-

--.'o^Bnc cmm eam auoirnao jam latu ora» m eho-
SeSiioribo. fcJi- lm Canonitam ‘P 6 M“lici cantent , ut fori io

crtrma devotio^.' V^bendatts.vel Religiolisiu*obligationi,fi fola
eei*io,dcr. etii *° l a ®®* Dt non notabiliter confabulando, vel le»-
non attendant. Ratio poteft effi^quia in iit
°tmi aliud requirit ab iis Ecclefia,niii mode ne affifie-

Suimifi} esntsnt .

rj Qujcritur fecundi, An fi quis partem fuam fubmifia voce, ita
ut audiri i Choro non pofii^profert; ad partemautemeiufdemcho-
ri rit^attendit, an inquam, fatisfeciat. Dixi(partem fuam ) nam
partem alterius chori, ut etiam Legiones, Antiphonst&c- que ab
aliiscanuri folent, meliusefTe non rccitare,ctiam fubmifia voce ,
fed ad illam devoti attendere, ne fubmurmurando aliis detur canfia
perturbationis, meritd notant Dofl. Suar. Sanch. Navar. apud Peli.

Dico hunc prarcepto quidem dicendi horas latisfecere, nonverA
Ecdefi*fervitioude^ non obligari ad itenlm recitandum privatim
(ed non pofle difiributiones acci pcre-!ta Bonae. difp.\ M H«p.Ca«.f.3
p.i.$.t.».*6.£7 17. Poeceptum adimplet, quia poni t/juod debet »
quoad przceptum orandi -Servitio non fatisucit, quia munus horum
ad chorum deputatorum non eft foltlm recitandi quomodocumque
Officium/ed publica^tque adeb elata voce£anch.Ga 17. Diana apud
Marchin mox citandum, videntur contrarium fequi.fed exMarch.
tr.i.dt 4 C’J.?.(>. e 7 * 8 . loquimur deCanonicis^von obligatis

nifi ad meram afiifientiam/ie quibus mox *.t8- Atque hic nota cum
Beneficiatus foleat exiere tum fruOusifuo beneficio ; tum etiam
has difiributiones ob aniftentum Chori , hunr,de quo loquimur ♦di-
fiributiones folas amittere,non fruflus : nam hi dantur propter Offi-
cium etiam privatius di£toro,ill* propter Chori affirtentiam . Qubd
fi quis non habeat alios fru&us,nift difiributiones, ce rtd eas amittet v

3 uia non ponit id , propter quod cjufmodi emolumenta ipficonce-
untur. Amittit, inquam, etiam ante fententiam, quia eas Choro
non inferviens nunquam fecit fuas, ut cx vulgatis Auribus confiat: ita
Boni’ VIII e j d* Ckrtco mtn rtfi&ntt i* g. c.i*. dtref.

16 Petesjhuic licAt ne feitem medietatem difiributionum^ reci-
pere, fci licet pro ea parte,quam Chorus cantat, ad quam ipfe jam ri-
td attendit ? Relpondeo licere puunt nonnulli , quia iam ponit par-
tem fui muneris, Ita Suar. aliique,quoscitat,fequiturque Bonae. i£.
».17. negant alii meliAt, quia Pius V prohibet dari difiributiones
intereflenti, denon recitanti Officium: at hic ita fubmifsAorans ,
licit ad aliam partem attendens, non dicitur abfolutd recitare in
Choro. Iu C*ftrop.t.x^ , .i 7 >A^- 4 -« M " J*

Kihil At*** *" Cb” .

»7 <^o*riturTertiA. Anquioihil in Choro dicit, attendat verb

^ BSSteSSSS mio ' is f*«*fe cere »‘ ta ik - quia is nullo rno-

d6 dicitur recitare in choro,vd orare vocaliter , qua re etJS fi prira-
tim damiivriiarcWt^kkccrei quidem ficpr^cepto.fed n« Ecdefie
beneficii luos Uccret,non verddiftributiones.
iS Excipe illud, quomodo diximus m. 14 fim . excipe itero eosCano-
ni cos/cu beoeficlatoa^uibus vel ex conluctudine ,vel ex privilegio
conceditur foWm interelfe choro, aliis CiericisChori omnes partes
pcrfolveatibus^ta Nau-Leflius,Filliuc.aliiqueapud Boo.y. j p.x ff.i.
Zmm i7. Cafir. kt.eit^.%. hzot.tem \J.\o,eap.i 1. 10. is enim

modefiA attendentibus, neque contabulantibus non puto fivePium
V-fiveTrideti tinum luum acquifitum jus, vel privilegium ademifie.
An ver6 :x didi 1 o 1 • • colligatur his fetis efle folam atten-
tionem externam, tu perpende.

Dormitatu in chvre .

19 Huc fecit cafus fequens: Beneficiarius dum choro rh£ affifiit,
maxime ii fonino impetitur, ipfe tamen ei, quantum poteft refifiens ,
evincere noo valet, it aut eo opprcfius,nec ad verba^iec ad officii mi-
nifierium attendat, ad quid obligabitur ? . .

a© Puto primb, cum obligari ad prinum , iteratamque recitatio-
nem : Ratio eft, quia ipfe fic dormiens officium peractionem huma-
nam, Ac liberam ntm perfolvit. .

at Puto fecundA»nunc lucrari difiributiones illius officii fic iro-
perfeGA reci tati . Ratio eft^juia ad i lias acquirendas fufficit afTifteo-
t ia, qua ntam fine culpa potefl quis aliene . CertA omnes docemus di-
ftributioncsacquiri ab legitimA impedito, V.G. ab infirmo, qui cho-
ro non afliftat : at quod magis legitimum impedimentum, quim fom-
nus ille per tinax^ui evinci moraliter noo poffit, quique fi afluali in-
firmitati comparetur, non erit error : Recitare autem poftcl ad fi-
nem acquirendi diftributiones,*eundeni fruftra obligarem , fi qui-
dem h* per horas in choro recitatas acquiruntur, non per recita-
tas extra Chorum .

ConftinUnt in Ckort .

*a Quarritur qua»A , An Canonicus amittat d ifiribu tiones quo-
tidianas,finonattendatadea, ou* recitantur inChoro, fed eam
aliis confebuletur^i tamen kgitirod recitatu* funi 1 fc recitansUv
, Rcfpon-

Caput V. De Horis Canonicis. 63

Refpondeo , non eft improbabile non amittere , quia veri hic fuo
muneri non deficit affiftendi in Choro , efto pcccec contra Religio*
nem, obligeturque, quod omifit, recitare privatim .

% tmiatim .

* »3 Sacerdotes tres ut laborem officii temperarent fineuli Verfi-
culumex Plalmis recitabant, ita fiebat , ut non alternarim, fed tcr-
liatim penfum majore facilitate perfol verent; legitime nc id prar-
(laffe fentieudurn erit?

Relpondeo nequaquam , qui obligantur Sacerdotes recitare offi-
cium more Ecclefiaftico , ideft , vel totum \ (in.ulis, vel ex Choro al-
ternarim, nunquam ver6 quoad Pfalmos rertiattm; < 5 c cert£ fi id li-
ceret, liceret etiam quatuor/juinque, plures Sacerdotes fuum Ungu-
los verficulum recitare; Sc fic praecepto latisfaccrc.quod nemo dixit.
Huc facit, quod afferam tmfra /.j.r.x j §. *.j.cx GilliopaUo ,qui ne-
gat votum recitandi Rofarium jpofle impleri recitando alternatim,
nam licAt nos ibidem fccuturi lumusoppofuum,ubi mosef) recitan-
di fic Rofaria, id tamen probat hanc dudrinam dc non recitando of-
ficio tertiatim, quia id in Ecclcfia receptum more non eft .

5. V. Dr ttmpert recitandi Officii .

i O Uis ab Ecclefia flaturis horis recitandas efle preces Canonicas

O clarius eft, aulm ut quarri oporteat : hoc eft, jam nunc ex in-
trodufta conluctudinc ti moratorum, fine culpa etiam veniali, Matu-
tinum^ Laudes ab inclinato procedenti die uique ad unam circiter
fioram poft ortum Soltsdiei (equentis; Primam, Tertiam^extam,No-
nam»ab aurora ufquc ad meridiem; Vefpr ra*,& Completorium i me
ndic ufque ad femi horam circiter poft Solis occafum.Nihilominus fi
intra eunde diem recitentur, licdt non in luis horis non peccari cer-
tum fit.nifi veniali ter,& al iqua cxillcnte caufa (certe non neccfiariA
magna ) ne venialiter quidem in privata recitatione; nam ctrterim
PraMati fub mortali tenentur diligentes cfle, ut regulariter fuis ho-
ris cantetur Officium in Cathedralibus , ac Regularibus Ecclcfiis *
praecipitur enim fub indignatione Dci,& Sedis ApoftolicjrClem.i.
4U ttitkKMiff. Alii autem mtenore.vd quos non pertinet Chori cura,
folum obligantur, quando ejTet grave fcand alum, vel grave detrimen-
tum divini cultus, cui ipfi fuccurrere poliunt vide quae dixi j.t. ».7.

x Solum ergo hic quaerimus prunA,Cum Matutinum ,& Laudes
P°lf |n *> nt > c ipar c , hoc eft tub Vefperas an tfrcedcntis diei jam ex in-
troducta conluctudinc perlolvi, quanani hora praecise liceat fine
mortali .

Nonnulli Ove hyeme, fivd arftarc putant tribus horis anteoccafum
f olis, nempe 11. hora Italica. Ita Jofeph- Aug.i » irevi nentia^e Her.
C««.*.6.nunnulli tribus horis poft meridiem, ut hodie v.g.die 1 . Ju-
lii.quo haec feribo, quia meridies Panormi ad latitudinem gradus 38.
eft horadecimafexu.min. jj.potcrit in horum (ementia recitari ma-
tutinum hora Iq.minut63.ita Ran.dijp. 1 jf* Her. C*n j.

Barbofa, Cavant. Sl,Henrapud DiaJiany>.i.".r*.*^«/.H Nonnulli
circa tertum , & quartam horam i meridie, hoc eft tribus circiter
horis cum dimidia pr>ft mrridiemrquccfTet in diflo die a4. Julii, hora
ao.m1n.a3.lta Sua./.rV/ A(//./^.f.i6.*.i4.nonnulli diem uve longum
aeftatisfivc hyemis brevem partiunturin duodecim aequales partes,
quas horas Planctarias appellant , dc novem ex his elapfis, hoc eft tri-
bus ex bis horis ante occalum, docent recitari polle fine fcrupulo Ma-
tutinum . Nonnulli denique dicunt d uabus horis poft meridiem v e.
in didtodic '-4. Juliilicere recitationem Matutini hora Italica r 8.
min. j i .Ita Sanch.i« canf.t.x.lib 7.e.x.du6.-tf.n.^.e\ D.Thom. V iguer.
Turrecr.de no v illime Fontarud. tr.%./f*x.x. ». r.

3 Dico hasomncslcntcnciaseile probabiles: fequcre,quf tibi me-
lius ceciderit:& ratio eft, quia cx recepta confuetudine licet recita-
re Matutinum, & Laudes, quando dies inclinat ad occalum :at quili-
bet ex didis authoribus probabiliter putat , eo tempore ab ipfis affi-
gnatodiem ad finem vergere, ergomcritA tunc licere illarum pre-
cum folutionem arbitratur .

lmmASanc. itidm affert quemdam, qui aftervic, ftatira i meridie,
praefert i m in Quadragefima.quando Vefpercante prandium cantan-
tur, pofle recitari Matutinum , dc Laudes diei fequentis;credo,quia
is putavit tunc jam incipere diei declinationem: fednimis eft latd
didum.

4 Illud licAt benignum excipi tutius poteft protalis Horologiis
rotalibus, Harccnim per pullum campansedant fienum communiter
media hora,poft quam det pcrftyli umbraro horologium fojare;lege
Pclliz.» x.Man.^tgjr , 5 c^.«.ioj In eopundo v.g.quod Sol infra no-
ftrum hemilpharrium fefcabf condit, horologium rotaiedat fknum
horarum vi zinci trium cum dimidia, cum folare oftendat horam vi-
celimam quarum.Cujusdiflcreoti* ratioeft.quia horologium rota-
le indicat horas civiles ;civesautcm ufquead mediam horam appe-
tentis nodis negotia fua propter Solis crcpufcula in luce finetcnc-
bris agunt , atque adeA intra diem femihoram illam computant . At
horologium folare , ciim ad amuffim lolis curfum notet , rcdA notat
vi gefimam quartam horam in i pfopundooccalus, quando veri cor-
pus i p fu m folare fefe i nobis fu bducit ; nodemque parere incipit .
Dixi (communiter) hoceftquafi pingui Minerva. Nam exterum
apud bene gubernantes horologia Italica, folare prarccdic rotalia in

>£ftate per mediam horam, in Hyeme per quadrantem, in Autura-
no,dc in Vere per quadrantem cum dimidio,ut h-bet Peihzariusr.i.
Manual.tr, 3 j|.f4/>.i».ioj.Jam vcrd, quia Matutinum recitari poteft
inclinante Solcad Occalum, poterit recitari juxta notationem ho-
rologii lolaris talem tnclinatipnem oftendent is; cum erco folare pr?»
cedat communiter medlahoraante notationem horolo n rotalis
Italici, potent Matutinum recitari femihoraante pullum didi ro-
talis horologii. In /Equinodio,f4:.quando meridies eft horadecima-
odava, poteft perlolvi Matutinum lcquentis diei duabus horis poft
didum meridiem, ex opinione Sane» 3. allata, poterit ergo vigeimu
hora horolo ii folariisjfcd vigeuma hora lolaris dt decim,nonacum
dunidu horologii rotalis, erco prccrit horadecimancinacumdimidia
horologii rotalis recitari Matutinum . Id quod certe quantum
commodi afferat, fccx officii p?nfo expedire volentibus, luce clarius
vides .

r . Diximusde peccatomortali:quid de veniali ? Sanchez, i» eenf.
tmn.x.M.^.e.i.tM,yr.".6- ait , ne veniale quidem dic, Matutinum ,
Laudelqucfequcntisdiei pcrfolvcre unahuraanteoccalum Solis di-
ci prscccdentis/juia morat iter ctnfentur recitari Matutinum deno-
de,quar tota nox(non autem ipla fota nox intempcfta, lcu media , uc
aliqui falsA putant ) deputatur ad Matutini recitationem. Addit ta-
men die veniale, illud recitare fine caula duabus, vel tribus , vel aliis
horis przdidis ante occafum,quia, inquit, fine caufa tunc , tempore
indebito, recitaretur .

6 Pace tanti viri in hunc modum ratiocinor;perfolvcrc Matutinas
preces anteoccafum praecedentis dici , dl conluctudinc uurodu-
dum, ut ipfemet Saoch. iM fateturfted ex eodem Sanchez confue-
tudojam introduxitjUt duabus, vel tubus illis horis vergente nimi-
rum ad finem die, perfolvatur, ergo fecundum legitimam conluetu-
dmem licebit tunc recitare : fublumo,conl'uctudo legitima adimit
non minus veniale, qulm morulty rgo . &c. Confirmo primA , nam
paffim video etiam t imoratseconfcienti^ Sacerdotes hac iu rciolum
de hora inclinante ad occalum dic folli citos, cccteruin aliam cau-
fam nec requirunt, nec confiderant : credes , quia totas illas horas
ad nodem lequentcm pertinere cx ipfa praxi lue pnefumunt,five m-
terpretantur.Confirmo lecundA,quia idemSaacn.^o/».a. affert, &
non reprobat quemdam dodum Maeiflrum dicenieni quamlibet
caufam fufficcre, & non ncceffitatcm folum.lcd etiam commodita-
tem. lam ergo nunquam erit peccatum veniale : auia quando alia
caufa oeeft, certe non dceft commoditas,femper enim humo m fimi-
1 ibus, nili amens <ir,li ab alia vehementiore caufa non urgetur, l atis i
propria movetur commoditate .

7 PetesfticAt ne Mat urinum Defundorum diei eorum Comme-

morationis primo Novembris eodem modo pridie fcrA recitare poft
Vefperas Sandorum? Rcfpondeo licere : circumfertur autem qua-
dam declaratio S»cnr Congregationis Rituum in contrarium apud
Gavantuin, » tornant Bnviarut/rii.^eap.x nu. 16. in qua folfim cxci*
piuntur Epifcopi in Cathedralibus : led quia in ea declarationcdici-
tur f prohibuit pridie cantari ) clara fit conjciflura prohiberi publi*
cam recitationem in Ecclcfiis, non vcrApn vatam.de qua loquimuC.
Adde primA de hac prohibitionem non conftareaiirheuticA . Adde
IccundA Rubricam dici Commemorationis defundorum in Brevia-
rio Romano praeferibere , ut l\An,H»m'duamui po ft laudes

Sandorum , incipiat ablolutA Officium Defundorum : f nota obiter
illo die omitti poft Laudes Antiphunam Sa/it^fgiaa ) unitim ergo
eo die recitanda per Rubricam fnnt Ii2c Officia : ergo, fi unione luc
luppofiu relinquitur poteftas recitandi privatim dic antecedenti
Matutinum cum Laudibusdici in/raodavam Sandorum , id quod
nullus unquam negavit, confequitur relinqui poteftatem recitandi
eodem tempore Matutinum Defundorum veniendum cum praedi-
do Sandorum.

Atque hinc contracolligo Litanias die SandiMairi.* Rogatio-
num reettari coni ueus , fuppofiu eonim obligatione, de qua tamen
dixi c.5.$.2.«.4t .non polle pridie Vefpcri recitari:tumquia Liunie
1II2 funt loco alliftcntix Proceffioms ,qu5e certe pridie non celebra-
tur ;tumquia Rubrica Miffalis Romani mduS. M-va ^ , n t ,„{ u9
K°t at - dc iis perfolvendis non fignat unionem Laudum cum ipfis Li-
taniis: non enim dicit Percurrantur Litaniae dido BmtMramuj na.
mina , fed , Hodie poft Matutinum , fcu poft Laudes , puta fuo dcbitA
temporc:tiim denique quia pro Litaniis adeft illud Hodie.quod non
eft pro Matutino Defundorum .

8 Quaerimus fecundA, An qui profitetur Religionem deputatam
ad Chorum, vel lacris.vel incipit poflidere Beneficium, hodie v.g. c i r _
ca meridiem ^>bli^etur recitare horas rcfpondentes tempori anteme-
ridiano,hoc eft Matutmum,Laudes,Pnmam,Tertiam,Sextam , No.
nam > Dico nequaquam obligari , obftringiturenim rs iilrs dumtaxat
fokcrc,quar correfpondcnt tempore promeridiano. Ratio eft , qui*
vis Profcffiuois , Ordinis , BenenciiadconlequentiaOfficiaobligat,
non verA retrahit oblieatiunem ad antecedentia .

o Difficilius eft decernere. An fi praedtdus recitavit mane Horas
rcfpoudcntes tempori ipfi pomeridiano, v.g. Vefperas, obligetur poft
Profeffionem , feu Ordines in meridie fufeeptos , iterum eafdcm
recitare? Obligari docet IkmaclM»q uem TcquiturCaftropal.r#**».
traii.i7.di/p.x parr A «mw.j.cirans Bonacin. non fatisfit praecepto 00
tempore , quod nullum praeceptum urget , deuti non fatisfit pnr «re-
pto ae audiendo Sacro dieDminico, per Miflam audi tam dic Sat>—

6 4

Explicationis Decalogi Lib. II.

repetei

li quidem die Sabbati nullum urget praeceptu
:rej fupponic ut certum de Lugo, dt £»’<’*• < *'fp-

1 6./WI. a. multa Impetentia .

Impotens eri* ad recitandum , ac proinde fine ulla culpa Offi-

... cium omittes; Primh, fi inculpatdoblivifcaris : Secundh, (i ignores

dcmdieimn^ in locum.ubi celebratur feflura de przccpto, obliga- te obligari, vel fi legere nefeias , qua utraque ignorantia pueros in
bit iterum afliftereMifiz. Hanc ego lcotentiam lum iecucus , in Beneficium affumptos laborare non rarb contingit, non tamen excu-*
apujt.de ccmm. t.j.§ z.Hanc itcnlm amplexor , cujus rauonem ibi , fo, ut fupraQ.l. ««0M7.dixi,Dcfcicntem legere, fi is Beneficium, ve!
u juvat, relege. Ordincmfuidput»quiainipfafuiceptioncpcccat,dumgraviteria-

Quoniam de tempore officii agimus, Quzretquis: AnOfficium dilpofitus Officii recitandi onus ad vertenter acceptat. Recolelo-

«dbligation • M.1T. nr*. - C. C. » *

cepto?<Scex . - ....

Ui^.tap.i. $.1 ■ Mum. 1 6. quia utraque efl Attenuo ad divina , neutra
•1 teram impediens.

l obligatione recitare liceat tempore Miilz , quz auditur ea prz- cum citatum. Tertib, fi fine culpa Breviario carcas. Quarth ,
:pto? & ex communi fui calculo licere, Refpondebimus inferius gravi quopiam irulo, v.g. infirmi tate,czcitate, &c. premaris, vel ne
i ... — !.-•«<«••# i»MuUJJnHn. n mm illo vexensjjure times, puta fcbri»dolorc vehementi, Scc QuintAde-

nique fi jaduram non mediocrem timeas fortunaram,vitx, honoris,
quod licd raro inter Catholicos evenire foleat.lolct in locis Haereti-
corum, vel infidelium eti-m przfcindcndo i contemptu Religio-
nis,^. Huc reducitur/i graves rixar, & difeordiz timeantur, fi.Offi-

£ VI. Velata t jy fit uret itandi Ofitium .

i T) Ro publica recitatione locus efl Chorus^c tota Ecclefia^juf- C ium recites, id quod certe rariflimd evenire vjdeo .

X que Capcliar :immb alicubi, ex introdudaconiuetudine,Sa- Filliuc.»r.*7.p.a. t.j. 9.9. «.iij.non exculateum, qui ex pravo

crifiia^uz patet ad Ecclcfiam, private verd nullus eft a (lignatus Io- habitu magnam habet difficultatem Officium recitandi , quia illum
ens : lolumadvertic Caflropal. let. iit.num.7, ex Bonae .dtjput. 1. de habitum ile tollere obligatur. Merildrfed limita, nili tanta fit dif-
Siar. Csntmyi u*fl\psTt.+. num. s fy 6. lege item Bellarra.^***. opa.
ni, Ai. 1 .tap. 1 g. & Navarrum:«*V Or.t-p. j. «.9- ne in locis immundis,
vel diflradiom expofitis recitetur fine DCcefTitate,qua non exiilente,
venialiteryinquitjaeccareturiibi propter irreverentiam, hic propter

r,inquit,peci

periculum diflradioms.

a Ego hoc dc loco diflradionibusexpofitq libens ampledor:IUud
de locis fordidis, prsecifo contemptu ( qui fand gravillimum efl fce-
lu5)vixpofiTum admittere; nam pari modo, fi quampiam orationem
vocalem Deo , vel Sandis eo in loco effunderes , i mmo fi orationem
mentalem tunc exerceres, afpiratiunemque haberes ad dominum
Deum,veniali ter peccares; & fani nimis durum videtur velle Fide-
lem obligare ad abilinendum ah Oratione eo tempore , quo humanis
asccefiitatibus infervit . Atin conceptu hominum Oratio ejufmodi

fordido fada loco,reputatur irreverenter fieri Rclpondcoiurepu- ^

tari i vulgo, non i fapientibus^jui res fuo momento eapendunt Deus obligatur.Contn.Qui non potell minorcm,potefl autem majorem,ad

mnn4i <m.i* ,rn.,f> immundi I Xr ^nnCttr. 1 f :iKl! I., C,..,U /IL. _

habitum ile tollere obligatur,
ficui tas,ui impoflibilius moralis reputetur, quales effecti timeretur
futura febris, vd gravis dolor capitis, ipfe continuus, dcc.Sicut enim
fua culpa incidens in impotentiam jejunandi, ea contraria ad jeju-
nium non tenetur, iu in cafu nollro .

Verum circa caufam infirmitatis quatuor mihi fiunt obviim non
vulgares difficultates .

Prima Vi ffitultat .

§ui noa potefl latum rteiiarr , an t aneatur ad partem ?

3 Vilis multis, variis confufifque dice ndi modis, hanc judico om-
nium eipeditilfimam,& fane tutam regulam : Qui non potell majo-
rem divini Officii partem recitare, poli autem minorem, ad neutram

optimus operis mundi zque, atque immundi Creator efl,&confer-
vator, i nullis unquam fordibus , radii folaris indar, inquinandus, &

& refld affert P. Tancred. tam. i . de rei. troii. j. Hi. a. d j .num, 3.S. An-
felmumapud eumdem, idea illis verbis comprobari cem. Deui utique
iflyAc S- Cniyfodomum fam.adpop.Ant.ipud eundem, fic hortantem:

Templum tsju lotum fm*rai > lege Suiruim^Jii.l.dt Qrat.difp. j .fr /ii.

*Jifp.+.n.\. & item illud David.tyi^w.iO». in amni late damnat ienu
4 ju> ientdtt anima mea Domina .

Diflincucndum igitur dl , fi Jocus ejufmodi for dibus fine dcleflu

eligitur ad horas recitaodasyilufque preces eflimdendas, cum polfit

mundius eligMliquam venialem irreverentiam committi probabile aliquis non poterit .
<(l: at fi vel cafu ex aliqua occafiime in loco immundo reperiar is, ora-
to libenter , quia etiam in loco ford ido melius efl orare , qui m otio-
fumefle. Molfef. apud Bonacinam, lat.eit. f.\, p.^.num.S. narrat
quemdam , qui io locis immundis recitabat Officium, in iifdem , poft
jnortem, luiflc poenas, Meritd, is enim non ex amore non cdlandi
i Dei Laudibus in quocumque loco, fed fortaffe teme , & fine de-
ledu,cum alibi facili potuiflet, in locis fordidis Sacrum penfum per-
folvebat .

majorem (omiflaucitd minore) plani tenebitur. Ita Sane h.Mr. 7 .
tan/fHarum^t.i.diJl^j. *.j. Azorius, iam.1 .lii.xo.t. t V?-4- Callrop./f.
f.dift.i^. 6 . •>.%.& 9. Ratio rcgulz efl, tum quia fic confuctudine re-
ceptum dl i prudentibus, tum quia major pars trahit ad fe minorem,
non veri contrl, tum denique quia fic fuavius redditur onus Officii »
& fcrupulls minus obnoxium .

4 Qui poteftzqualem.hoc efl dimidium Officii dicere , obligatur
ad illam, omifla dimidia parte,quam non potell . Ratio dl,quia t unc
non poffumus recurrere ad regulam, per quam major pars trahat ad fe
m inorem : cum ergo dimidia Gr plani pars notabilis, ab illa cxcuUri

S te unia VifitnltMt ,

Quartam fit major , que minar poer}

k Sed ex his ecce fecunda difficultas in praxi emergens , ecquae
~ .rmv m.ni.r i llli-n oirs^ Ex quatuor didi* .

nam cenfenda fit major ,quar minor Officii _pirs? Ex quatuor didit ,
Ivcbat. * . .. quz apud non ignobiles Dodores invcnio,id Ucile tortalte ad lucem

3 Qu rd affer u i mus de loco, diflu mello de fi tu corporis; fienim evocabimus.

tionefine deledu recitares ,ciim id fit aliquis defidiz effedus, irre- paUum^r.«/.v.8.Qui p«efl recitare Laudes,Pnmam,Tertiain^cx-

«ti venialis :immbvenialisquidJmculpz terminum attingere pu- tareumnautem illas bo^adoilulobljpb.iurexdidlisv.J. quia ni-

tat Caflrop.Ar.».7. qu uez Rubricz folum videntur confilmmdare, mirum foluro Matutinum efl mmor Officii pars .

non praecipere, cfim videantur ad Chorum ordinaue

i. VII DfMt.iim, tyfiir” 'mUtmimm OgUUm.

X C Albeidiflis liclaet.otvmxum Hora, Cjmxiiris recitandi ef-

7 Secundum didumRodriq. Garf. Molfrl apud Bonae, difp.t.ds
Harh Caneniti/fi. 6 j>. a. ". 6 . & apud Joannem Sanci», infth^it , difp.
tj.n i. Contri lentil Thomas Sanch.Af».»« Dttal. c.i o.«.8.Qui noo
potefl recitare Matutinum , & Laudes, potefl autem Primam , Tcr-
tiam^ex tam. Nonam, Vefperas,& Completorium, ad nihil tenetur •

,n,«*>r~7-v r — . Ratio efl , quia Matutinum ,flr Laudes fuot major, & certe potior

r.x.if.f. fatis probabiliter unicum unodie^pcenamqueiofupercon- Officii pars. Atque ex hoc dido fequitur^uodexadverlo , qui potefl
fraprzoendatus, feu BcneficiatosefleReflitutionem; contra alios recitare Matutinum cum Laudibus, non potefl autem illas catcras
enim przterroortjfli%«ilpam, nullam invenio p^uam in jure flatu- horas, tenetur his ne^ledis ad iilud»quia ili* c«Merac hora: lunt mi-
tam . DeqwMlmMBflitutione Q plandeam cognofcere cupias , nor pars Officii divini .

adi Callr<ift*U®f^uv«Wd. citat. 8 Tertium didum Caflrop./.r.p.fi.^.J.Qui potefl recitare cf teras

omnes horas przter Vefperas,ad illascoeteras fol vendas obligatur .
§• nnufit enamfantiin/ ai OfivU rteitatiane . • Ratio efl eadem,imm6 ut ex fe patet, major.Ex quo contri fequitur,

yflRv r valentem folas Vefperas, adde & Completorium, non autem ceteras

* i iP dan e iii l | fmo * recitationeabfolut^, vel de recita- aliasrecitart, ad nihil teneri/juia Vefperz,& Completorium, cu m

^roprzbendatis. Quoad pofleriorem fune illae fintparsminor,trahunturabexcufationealiarum,quzfunt major.

Bus BonifaciusOdavus. Infirmitas, corporalis 9 Excipe tamen hic, &mfimilibus,nifi fbrtd fupervemat _ prz-

: de qua utoorA* ® cc .^^ ar >^ € Quibus fusd Dodores Quoad prio- ceptum .'Explico. Sit , qui ftatim i meridie Sacro Ordine initietur :
c fj p '"«gis nobis neceflaria aliquid diflindius hic ope- hic , lic^t non obligetur recitare majorem partem Officii illius diei »

k ti ." etrc »funt itera tres. Impotentia, gravis occupa- oempi Matutinum, Laudes ^cceterafque horas,utfupri$.j.*.» vidi-
* mus , obligatur tamen Vefperas,& Completorium. RatlocA»quia

tunefupervenit przccptura cadens io Vcfper*s,& Completorium,

n»a-

tem

zae pretium __

io , Dif penfatio .

Caput V. De Horis Canonicis.

materiam fane capacem gravis obligationis, nullo rcfpeitu habito ad
horas antecedentes .

1 0 Quartum di&um Io:Sanch.& Garapud Pelliz. nm.i jr.jt. 8 .
w-iio Noncs obligatus recitare illam horam, cujus notabilem parte
neceflTe habes omittere. V.G.fi fit cfcus.qui memoria teneat Pfalmos
Matutini, non autc Legiones, non tenetur Matutinum recitare,quia
Pfalmi fine Leflionibus non funt fubflantialiter Matutinu Ecclefia-
IKcum.atqueadei Lc&ionesfunt notabiles Matutini partes . Qujd/i
fciat Pfalmos horarum, nefcutque Capitula, & Orationes? Certe ft-
militer non videtur ad horas recitandas obligandus>itaTol.Diana,&
cx parte Sotus apud Pelliz./** . e. «». 1 1 a. quia pariter illi Pfalmi non
funt fubflantialiter Horf Canonicae juxta formam i Pio V. praeferi-
ptam . Si ccecus nefeiat , vel tu non habeas hodierni Officii majorem
partem , fciat veri ille,vel habeas tu maiorem partem Officii alte-
rius diei, non obligamini ad recitandum hoc altetius diei Officium,
immi neque ad alias preces. Ratio efl , quia non tenemur cx ullo
prarcepto aliud fupponere loco Officii diurni .

r i Occafione hujus exempli diftoa ca:co,Petes^i poffic ejufmodi
caecus vel quicunque alius afeifeere focium, cum quo valeat Officiu
cotum rite recitare, obligabitur ne t Refp. oblig iri ad alciicendum
focium docent nonnulli; ita Bonae, alios referens difp.i.do Hor.Can.
f.6.p.i.n.8. fed certi probabile etiam efl facris initiatum, vel Reli-
u io Ium non obligari, quia facultas admittendi focium ctiarafponti
fele offerenternefl privilegium: Privilegiis autem utimur quando
volumus. Majori jure idem fentiendum de furdaflro, qui quam vis,ut
AixifupSs .4.«. 1 j .(it obligat us recitare Officium, tamen fi c|us condi-
cionis effet, ut non poflet illud fioefocio,cumfocio pollet, non tamen
obligaretur ad illum afcifccndum , arque adei poliet recitationem
negfigere . Ratio efl, tum ouia,ut didlum efl, recitare admiilolocio
eftVrivilegium;tumquia valdi onerolumciretfocio^umobligari ad
vociferandunvjuodcertidcberet prcflarc,ut furdafter audire pollet.

11 Dixi(facris initiatum vel Religiofuro)nam Suarez, Valquez,
Azor.Recin.Laym.al lique apud Bonac./.*'Ud meriti negant Bcne-
ficiato; Hic enim cum ex juflitia debeat recitare Officium,obliga-
Cur aliquanto plus qttim alii Unde fi facili, & non cum gravi (uo in-
commodo focium habere pote A,ad vocare tenetur , fiquidcmqui fe
obligavit ad Officium acceptando Beneficium, fe videtur obligaife ad
media faltem non multum difficilia apponenda .

Ex his difficultatem fecundam modi propolium latis conccpifle
luminis iam vides .

Tati a Difficultas .

Quinam infirmum txcufat ai officia*

x { Dico, nec levem, nec certi neceflarii graviffimam ; quia levis
non affert moraJiter impedimentum : dcPia Mater Eccleua nequa-
quam cum tanta feveritatenoblfcum agit. Statuatur ergo haec .Re-
gula ; fi abfit Medicus vel vir expertus, qui poffit de notabili tate
infirmitatis dijudicare, nec adfit Superior, qui certi io dubio va-
let difpenfare, tunc decerne infirmitatem elle notabilem, ad effe-
rum negligendi Officium , cim 1 recitatione times aliquod non
parv* confideratioo is malum . Video 'id huc regulam non die ex pe-
di tam j verum planior fiet ex corollariis.

Hinc enim cx Sanch./.7.**»/>.z.445. timor, quod fit occaGone re-
citationis futura flomachi eruditas,vel capitis gravedo, vel virium
laffitudo,vel tardior febris remiffio^xculabit hominem ab Officio .

Hi nc^rx eodem ib.n. 6 . imbecillius ejus, quem febris deferuit eun-
dem, per aliquot dies excufabic,quia illa imbecillius iofirmitaefl,&
Mater Ecclefia convalefcenti per aliquod tempus requiem ab Officio
concedere putanda efl.Quid,fi Millam hic celebrare velit?celebret,
inquit Sanch.»/»^. eflo vacet per eos dies ab Officio; hoc enim fuavi-
tati Ecclefiz tribuere omninbdebomus . Hi autem dies numerari
debent judicio prudentis proportione habita ad graviutem praete-
rit* infirmitatis, & praefentis difficultatis .

Hmc ex Pellizzario mox citando ».1 j8.quartana laborans, quando
expetat vefpercinam febris accellionera , quamvis , fi mane benife
habeat,debeat horas Matutino tempori rclpondentesperfol vere, nec
obligetur mani,ex probabili fententia, Vel peras, & Completorium
STcitare,praeveniendotempus;aihiiommus,fi mani imbecillis exi-
flat, timeatquefibi recitationem, a toto Officio abfoluti, ut ex didis
patet, excu labitur.

Hinc lufcus,& quicunque ex oculis laborat, timet videndi vim
ex legenSo paulitim deperdere, Horas Canonicas ne legit .

>4 Quid/i hic lufcus,vel ille valetudinarius legat voluntarii fa-
bulaSjVcThiflorias^mittit autem Offici um,peccabit ne ? R$fp. non
peccaturum contra obligationem recitandi Officium, ita uterque
Sanch.apud Peilizz.M.rr.j.*.8.*.i66.quiaab illo jam excufatur, fi-
cu t i non peccat contra praeceptum jejunii, qui ex infirmitate come-
dit carnes, fed cx regular concupiiccntia comedit pilees. Verum
quemadmodum hic peccat contra charitatem in feipfum,fi multum
ei noceant pifces^ta peccaturum non ambigo illumjqui fabulas cum
fanitatis detrimento legit :quod tamen detrimentum faltem nota-
bile rari eveniet, quia hifce Ledionibus,quaotum eflex hoc capite,
recreatur animus, non multum opprimitur.

Quarta difficultas .

De nocumento Dubio, fymiffivi .

i) Quid faciendunviuaodo omnibus penfatis tu, vel etiam Me-
dicus «Stipites remanetis^nfit allatura notabile nocumentum ho-
rarum peiiolutio? Refpon. de hac redidum efiefetis fup./. M.3.9.7.

Va. Ha. Can. n.i.

Oravit Occupatio.

1 6 Ut occupatio fuperveniens ab recitaudo excufet, gravis effe, ac
neceflaria debet?gravis inquam; fi ve in re pertinente ad animp falu-
tem,fiveetilad honorem, vitam, fortunas, iu Suar. Vafq. Laym. alii-
que apud Bonae, mox citandum .

Ex hoc ergo capite excufantur communiter recitaturi publicam
Ledionf in concurfu ad cathedram, vel ad Dodnris lauream acqui-
rendam. Item concionatores,atq;Confeirari!^uaiido nec concionem,
nec confcllioncm fine nota, vel lcandalo queunt omittere, occ fimul
cum illisOfficiura perfolvcre.S^d quid erit in magna frequentia con-
feffiooem expofcentium?Rariffimi hanc folamexcufationem admit-
to, quia cx una parte facili poteftdjfferri in alium diem aliquorum
confeffio (niti forte non pollet in magno jubilaeo, ubi pauci effient
Confeflarii)& ex alia parte congrua cft unius, vel alterius Horae va-
catio i confeffionibus. ut quod orationi debetur, exfol vatur .

1 7 Illud admitto libens, fi quis bona fide Officium remififlet ad fi-
nem diei,ad unam vel alteram fcilicet horam ante mediam nodem,

& ad confeflionem,vel communionem, vel etiam extremam Undio-
nem moribundo conferendam, advocaretur, admitto inquam , fi ad
utrumq;ideft ad Officium^c talia Sacramenta miniflranda tempus
non fuppetat.pofle Officium negligere, dc ad morientem evolare,
etiam unon fu Parochus: tunc enim elucet clara nece flitas , quae
certinoneft in vulgaribus Confeffionibus, vel Communionibus.

it Sacerdoti pauperi tum demum hanc excufationemindulgerf,
quando extrema, vel etiamgravis nrccfiitas vldum quaerendi, ita il-
lum opprimeret, ut nequiret vitae neceflaria invenire, & Officiu per-
folvere.Sed quando Sacerdotibus patrimonio cGmunitex fruentibus
tam acerbi fors neceffiutis!

19 Audi hicyamice Ledor, facetum cafum,n6 tamen facilis folu-
tioois. Rem i C t bona fide quidam Pa rochus gravibus d i Aftus per die
negotiis, recitationem horarunl parvarum fimul cum VcfperisflC
Completorio in ultimam horam ante mediam nodem; ( fortd autem
erat dies lovis, Jquandoreverfus domum mc cenatus , voluit hac in-
tentione cibo fe reficere, ut ablbluu per mediam horam caena. Offi-
cium recitaret alia media hora,quae ante initium diei fequentis iam
fuperfutura erat . Vix feditad menfam,cum vocatur ad audiendam
confeffionS cujufdam fortd graviter de node in fubita rixa vulnera-
ti. Aduolat,audit ritd confelfion^, domumque redit fub eam tempo-
ris angiam, ut femihorula, qu? fu pereat ante nodem in tempcftam
nonfufficcretad utrumque, quod ipfi erat przflandum, nempe ad ce-
nandum, & certi cG carmbus(impendentc enim die Veneris expi ra-
bat dies Iovis)£c ad Officium perlolvendum . Quid ergo faciet Paro-
chus,prefertim volens die fequenti facrificiG ri tc jejunus celebrare?

Si ae Confil io hic ageretur facili illi hoc cfifilium dare^ut jejunus
& incenatus horas alias folito, Deo gratiores pcrfol veret :lcd de obli-
gatione agimus, non deconfilio.Obllringam ne hunc jeiunarenolen-
tem?Jus c cenandi, quo homo famc^ negotiis oppreflus gaudet, dixe-
rim ne neceffitatem levemanpotiusgravC?Deindc,Quid melius,re-
citatio hrc officii;an Sacrihciu diei fequentis^uod omittereabfque
dubio deberet Parochusii Propter recitationem comedere ante me-
diam nodem non poflet;faci Ii enim comedet, fi non ca rnes, certi pi-
fces poft mediam nodem^c propterca indifpoGtus evadet ad Sacrifi-
cium peragendi!. Haec & fimilia expende, & prudens rem decernito?
ego enim ad utiliora progredior.

10 Si gravem occupationcmCidem dic de quolibet alio i mpedime-
to)mani v.gr.prfvideas^bligaberis ne Officium provenire, & totum
manireciure.

Refpondeo ita, cum Suar.i.xV' fttfitJ.+J/ Hor.Cau.c.i8.mmm.*8.
ty ?6. Azor^ .i./.i 0.1 j.f-i f. Bonae, dtfp.x. do Hor. Canon f. 6 . part.x.n,
z. aliifque ab eodem relatis , quia praeceptum de officio percurren-
do non urget folumfuis correi pondentibus horis, fed totodie : efl
enim unicum praeceptum totius ditfi. Quoniam ergo toto die,atoue
adc6 in qualibet ejus parte urget praeceptum, obligaberis maneJrie-
ri non potes; vel fero, fi non potes mani ; ficu t qui praevidet dic fc-
flode non pofle adefle Sacro circa meridiem, pofle autem mani^defle
obligabitur^ i contra,uti nobisdidumefl^»^/^-^ j.
4.11NW.19.

Scio Primi Eramanuelem SiV.Ha.Can. n.X ..ngtnu.naimprt/fiom,
(nam in v*?*rg«'<«expundura efl ;fic habere :Nre tonetur ad Hor an %
fui urgtntt nogstio efl impeditu / , buic enim f afficit recitare betar tam—
poeit non impediti .

Scio item Secundi, nonnullo* , ut Hennq.Sanchez, Dianam apud
yylj l,M f tom. t.traa.^gp. f.ma. 1 1 »Uti diflinQioneac velle teoW»-
• gari quidem ad proveniendum, fi impedimentum efl i te volunca rie
apponendum>noa veri fi tibi fit involuntarium: unde laboratur t»s a

Tami. T. J. Do Dtc. Ptte.

Explicationis Decalogi Lib. II.

meridie febri quartana non obiigaturCinqulont Inane, etiam fibeni multb nugis cum emeris. Pro iongotemporCjTeii fempernon poteft
IwfitaK Vefreri» A Completorium, quia hoc imped imeotum Regula certa conditui, confulat qu.fque Super.om fu. Conventua-
involuntarium cA:ac iter aflurusobligatur^uu iter impedimentum lisauthoritatcm,praiertim v ® r A 8 MX,m ^uae Religionis, & inult 6
SSra- haec, fed certe hoc poAerius diflum, magis privilegia . Qua ratione Epifcopus , vel didi Ptthu fidifpau
eiufoue diltinflioncm video die prub»bilcm,id,quod egofupra admifi fent lior r aula, non dhatefolum.vcrurneuam ravalidsdifpenieol 4
mu r^exPehrzarioT Atilludpriusproptcr talionem modoinobis nobir^/.j.c.,}. Depafp.rante.traaabitur . .

««.i; ejrairo^. <• r r m Elidente denique dubio, an utcicuferts 1 recitatione, non indigeas

* “ 1 N«SdaeSiciuArediau m perdiverf. ! horu,ideuimfa- dilpenfat.ooepumquean proreobligeme* fuptta Mu £1. i-7-

flum eA propter fi-nificationemmon verd propter obligationem, qua- V. Her. cauta. & V. Dtfptnf. colligi poteA .

Ctumeil propter

fi partis Officii recitatio fit addidla uni horae Si enim ita effiet, trania-
fla illa hora non obligaretur quis partem Officii illi hor* rcfponJen-
tem recitare, ficuti tranfadla die Dominica, non oblidamur amplius
Wifl* intereffic,quod nullus dixit . Qua ratione non poflit quis tunc
fufeipere voluntlriumin)pedimentum,quopracvjdctfe impedien-
dum* craAiiu recitatione Officii, & habesapud Bonae. lae.iit.6c nos
-univerfim de hoc cg.mus *• opnfe.de iterum

CAPUT VL
Dc Peccatis Religioni oppofitis.

J J funt Pcrjurium^imonia, Adjuratio, Superfljtio,( quooo-

/X^CIUUI ’ r>

mine multa includimus , ut mox patebit ) Sacrilegium , Blaf-

phemia.

'iiift «i n. j . cura de Auditione Sacri . •? *""* *****“* » r . • 1 ’

a* Pdt^^^^^^^^ooimp^itfdimOffieii Pnrtew» Dejeratione, Sc adjuratione agam cilm de juramento^ Simo-

«tu r a t torte om i ga bt m ur ^ ai taro pa rtcmier ita nd » m. Rcip. v»ra- niacimde contrS.bus : hiedetribus pofterioribus breviterdifle-
3^,1i3S?.!2£ reraui. Adcddc Tenu.io De, . veru,,, hanc ad vitu Spe, advertam»

«jUd MIIWiiv,»»?— "

tione,q ua d i xi mus pa u lo an te 4

rrtit / 4LS.it>* n.* l-cam Dodlrmam IOIUIJI iiiUdumumuiumcaiu* 7' , ■

fandum, tamen Caftr. «.».".7 . d i /.«. d eam euend.t ad quam- «educimus/»/,, r .1.

libet aliam occupationem, & me,it6,par enim videtur rattojut c« ».
didis conlhtvdumraodo firma remancat/iu* o.ao. dicta funt .

'Difpoufatio .

Difpenfatio dc Horis Canonicis non percurrendis poteA con-
fiderari, vel ut concedenda 4 Summo Pontifice, vel ab Epifcopo,vel 4
Praelatis Regularium : de lingulis feparatim .

Dtfptrfaiit i Summa Peaiifa .

Difpenfatio etiam fine caufa i Summo Pontifice concefli, valida eA
aclumcicntCT cxcufat hominem ab horarum lolutione , SilvcA. To-
Jet.Navar.A: paffun,apud Bonac.^.i.^ Hor.Cau Ratio

efi,quia validd Pontifex difpenfarc poteA in i>squar funt de jurepofi-
tivo Ecclcfiaftico,quale eA hoc,de quo agimus,ut fatentur omnesffiic
videturdifpcnfare/iuandofcicntcr dat beneficium infanti, Ivcl pue-
ro ignoranti, id quod intcllige pro tempore impedimenti .

Difptmfttia di Epifccpo .

I. De fupirfliliOM .

mandato Epi(xopt,*el Capituli rcfpcdliv£,ut habet Meroll»f**^.r.i.
d-.t .».$ ? Cr 34 > difpenfarc inquam validi poteritffied cum rationa-
bili caula in cafibus occurrent ibus, noti verd in perpetuumffie Pelliz.
/<w»M.re.j.r.$.*.ii4’ Ratio en,quiaMun»parre,( titcA communior
fenteutia cum Caltr.alioscitan.i^.t .tr ^.dt dtfptnf dtfp.b.p.^ nam. 8 . )

Epifcopus non poteft difpcnfare in lege fuperioris, nili quando Supe-
rioreidem pofle pofititdconceffit,& ex alia parte valet idem difpcn-
fare in eadem lege fuperioris,!quando neceflitas adeA , nec commodd

■ ' • il r» In rtfiKiK frr-nn^ntpr nTenrr^rf

r T\ Upiei « eit, Alteri, qus cultus Deo debitus tribuitur Crea-

1 J tura-iAltetiflui eidem Deo, tribuitur cultus indebituv.lt»
Ciftr.< ).r'.i6y,/fi.i^>A/>^A> .»liiquei*i^ &ioid pnorcmfluz-
cumque veneratio Cmtura- impeufl, «niowillim ut Deum vene-
randi; moruli» eiUolctquedillingui m quinque Ipecies tldolol»-
tri«m,M«5»m,Diviimioncm,Vin»msibferviiitum , tstMalen-
cium,dequibusmniliqiliatim.

i Ouiud poileriorcm ( Qur nomine generis voratur ibiolute Su-
pcrliitio) fi tribusv Deo indebitum culrfi.hoc cft iillum.pccc as mor-
taliter .ut Ii cum oQc colas per cereronotas Judjiras, vel Mahumeta-
nas, profitereris enim lic teras cife Sca»s illas falfas . At fi tribuas in-
debitum cultum, hoc cil verum quide fed fuperfluu.com muniter cft
veniale, ut ii m Midi unam,vcl alteram orationem, teu veriiun adde-
resoiuc non addit Ecdefia Dixi(commuoiter)nam ad mortale pouec
afccndcre.fi intermifeeatur aliquod Demonis paaum.vcl aliqua gra-
vis irreverentia , vel aliquis live eaprellus , five tacitus contemptui
Rubricam (ut ■'« #/»/■ •«< Suuf.HilfJ.xt. j.$.i. dicitur) vel fimilia .

I ExhiicollisiiSmc./ , .r.i«drr.f.} 7 .o.7. ^turpem Ionum, vel turph
cantica,proianaque admifeere inter divina Oficia ad turpem finem
eile mortale , quia videtur coli Deus per cultum falfum, qui lulicdt
Deodlfplicetiquod mtelligcprpter peccatum contra caftitaiemob
finem inboneilunl—defle peccatum fuperflitioni-s propter itrevcrCTl-
tiam,quaun»dod:fio tunc afficitur Deus. Qutd.linonfiaiadcoleo-
dum Deum.lcd tolum ad Iplum finem tun»SEriteiiamlopertliti«
tnortaiisutuia prart er fcandalum^deft Deiioguiaulum io Officio di-
vino ubi coiitu» Deus iotermifcetutriiatetialicer id.pcrquod olicn-

fare in eadem lege fuperiuristquando neceflitas adeit , nec commodi « Jtrmur e ■ ^ - ( a l(i s Sandloru m reliquias intrudere

adiri poteii Pontitex.Bc multi magis In cafibus,frequenter occurrere J veff^toum falii miraculi, vel Beneficii accepti.tabella.
folent; In iis enim cenfetur fuperior poteilatem Epifcopis concei- adorandasvelintigniim wuimncu , o , .

fiffe, ne in rebus frequenter occurrentibus ad Pontificem mime- Rel,»,om?c

Afle, nc in rebus frequenter occurrentibus ad Pontihcem recnrre-
ie cogantur Fideles, led iu cA in cafu noflro ; ergo . Ita idem iM.p

Dixi ( quoad culpam ) qnla quoad reAitumdos fruflusnon po-
teA Epitcopusdifpenfarc. Ratio eA, quia quoad hos^uiex juAitia re-
ditui i negligente Officium debent, non apparet pofleadeffe rationa-
bi lem caufam difpenfand i, & appl icand i fr uflus al ienos alteri .

alie i pr*fatii Regularium .

'%6 Deniq-,de difpenfationepro Refigiofis exemptis eft diflinguen-
dum, polle nimirum nos loqui vel de fubditisaliouo ordinefacro ini-
tiatis, fen forti Beneficium poffidentibus, vel defubditisfolilm obli-
gatis ad Officium ex univerfali ratione profeflioni' ad Chorum .

Si de prioribus agamus, poterit Praelatus in fuos,eodem modo, quo
poteA in lu«Ep'fcopus,nifi i Superiore fuerit prohibitus; quia Prar-
Jatusetiam Cooventualis^exSuar.V.ajy/v/.rr 8./.x.<- 1 3-».* y (nifi is i
Superiore limitetur )fe habet in hifce cafibus frequentibus , ficut
Epifcopus.

. X \ SlaS^^fidiaapoterit idem difpenfare.lta Bonae.

■ . ' , '?■*• Aa. n.o. difpenfareturenim tunc in jure Reli-

p l us »quim m lurecommuni Przlati Religionisau-
/ U *f, Rrohibrarir.' r Ut ' en ' m '' Poffi'°t in aliis praeceptis Religionis,
^5 2 H Poterunt in hor.H.nc colligit Bon. .f Prxla-
raora , ubOffielc, »-

n«»fb re^RefooudX' n artl Rrtelsri Regulares poflunt in prediflisdif-
a Superiore non linutatar: quia fi poteA, ut modddixi,aim initiatis ,

adorandas vei in ugnum i«iu , «77 i

in templo , vel figuras exponere , falfa item miracula pra*d icare , m
typis imprimcreiellc mortalia. Meri icd, quia gravis verar Reiigtonific

infertu r injuriat nec exculatio duci pote A i bona mtentionepropa-
eandae devotionis, cum potius hzc eo modo diminuatur »dum aperi-
tur via ad vera neganda ; prarterquamquod Deus verut honorari

mendaciis valdd refugit. .. .. »<•

c Colligit denique Sanch.v.i *.& ia. ^unaredieDomimcoimii
id fiat ad confirmandam Manicheorum harefim contra Chnih Do-
mini Refurrc<3ionem,ne veniale quidem eAe , quia ablato illo con-
temptu refurreflionis , adde & ablato aliquo Audio
( quod ex fe effiet veniaMuodque magis apparet , fi comedendoaius
diebus, die Dominica frequenter quis jejunaret) non apparet, unae
ex fe efie colligatur vel levis culpa .

De Ide le Utria.

is Bulla Crena: nam fi fit exterior.i icet morwc «« ,
non vulsare peccat um.cit tamen i prgd iflis Butlf Ceo? c
munisfed hee de Idololatria fufficiint;n«m cretera latis i
3. Breviter innuiffie.

De Magia.

7 Macia Damon iacaeA, qua i Damone minbiliaquUexp^cit*
vel expediat . Dixi ( Damon iaca ) nam Magia JJ3- um

fcientia , qua per abditas herbarum.vel fimihum rerum Mturalium
virtutes aliquid mirum a?itur, cAm eaimprobn^oooAt,
quaquam locum habet. Ad hanc Magiam naturalem aliqui reducunt

Caput VI. De Peccatis Religioni oppofitis. 67

Alchimiam.per quam utilia metalla in aurum commutantur;quam-
vis nonnulli ejulmodi virtutem naturalem addic prorfus inficien-
tur. Lege DtUmmi.i xjfr j.aliolqucpallim .

$ Solet autem ut plurimum inter Magum A Dccmoucm inter*
cedere padumrMagusenim abnegat Sacramenta, & Fidemdpondct-
que Daemoni obedicntiam; hic repromittit, fefaltunim quod Ma-
tuisillc voluerit :Hocautem padlum erit expreflum, ii exprdla con-
tentio celebretur inter Magum , fc Daemonem : at erit tacituro , fi
Magus utatur adionibus malus Magicis nonabipfoicd ab alio con-
ventis cum Daemone; tunc enim utendo conventis, ernfetur volun-
tati Dremoms aftentiri , fadoque ipfo Drcmonem invocare : utrum-
que peccatum mortale graviflimum, licet hoc minus grave, & magis
cxcufationis capax, ut ex dicendis conflabit, ubi etiam ».a f A 16. re-
guli- afferentur ad padlum tacitum conotcendum : Cetera, qua: de
Magia cognoici k nobisdebent, cx dicendis fient paUin .

De Divinatione .

9 Eli inordinata earum rerum , quae naturaliter fciri nequeunt,
prardidioper media i Divina providentia non conllituta :uaS.Th.
*.a^*9»^ t lege Aurei. tuse /.9 e.i 1. Sanch Jjlm Orf-c.18.H9c me-
dia poffunt eile varia. Adrologi enim motibus Stellarum utuntur ad
occulta prznofcenda, Arufpices avium volatibus, Sortilegi fortium
jadibusAc. Iplz item resoccultz funt vari* «nimirum bvcprxte*-
rit*,fivcprzlentes,fed nobis remotz, live futur^ Denique alii funt
modi eas res occultas dignofcendi , nam aliquando cucnofcuntur
cum exprcila Dxmomim invocatione, aliquando per fidam mortuo-
rum icfufcitationem , qux proprie d icitur Nccromantia 1 non rar6
per Ggna v jfa i n aqua^ppel latu rq ;Hyd mman 1 1 j , fxpc per eadrm ap-
parentia incerra, aere, igne, diciturq;Geomantia, Acromautia , Pyro-
mantia; Huc etiam reduci tur,quaixio per lomnia vana Ac. Cum cr-
eo tam varia fint ejufmod i inedia, variy rtiarn,diverfxquc Ipccics fo-
lent dderibi Divinationis . Nobis ad praxim dumtaxat ('pedantibus
lias innuilie fat efl , modb notentur tria, & modo dc Alhologia,qu*
frequenti ored A dclnfomniisfeparatim diucramus .

10 Notaprim6,quandointcrmileeturexpreifiaD*monisinvoca-
tio;committi alterius fpcciei peccatum^tqucadcifpccialiierCon-
idfori aperiendum, imm^ majus, quam quandodl tantummodo taci-
tura; quiaexplicitum addic commercium cum DxmuncA lubinde
promi llionem adualcm eidem iadam,iJ,quod non invenitur iniaci-
CO, ut k nobis didum eft in opuj.de (omfeJjbj.\.§.x,

11 SccuododidivinatiqCidemcftin exteris (uperftitionisfpccio-
bus ) habeat admixtum aliud genus peccati , utique duplici peccato,
utroque Confefiori aperiendo, peccabitur, v.g. fi au. urium bonu, vel
felices inrtc$Ac. exquiras ad puellam fubornandaro, pr* ter divina-
tionem .aderit & peccatum incontincniixtRatiocdex tc manifrfta.

ix Tertib :ad cogi>olccndum,qu*ndoium (it morulis divinatio,
hanc regulam habe; iivc per cxprclfnn D^moim invocationem fciri
qu*ranturocculu,five per ucitam,f mperdle mortalem, polle ta-
men per tacitam, nun infrequenier excularidedecccnodusA quan-
donam hzc excufatio tandem erii?Evol vo.In tribus cafibus Primo,
accedente ignorantia cxcufabili; S. eundo, fi non fiant cjufmod divi-
na tiones animo in vocandi,ne tacite quuiem, Damonem, ied jocandi;
ita Cajet .imfumma v.Divinatio.Modo tamen nullo modoexpedetur
occultorum cognitio unquam vera . Sic fulent cxcufari , qui fortes
mittunt ad co^nofceudum qui fit (elicior, qui infelicior , jocandi
enim gratia id Sciunt, non prorfus credendi : Tcrtib, aderit excufa-
tio,fiejufmodi cognitio quxratur non k Dxmonc, ledi naturalibus
mcdiisA quidem qualis per illa natur liter baberi potdl ; prxicin-
dendoabalio in convenienti non eft malum rerum occultarum ca-
ptare icicntiam per media tali /cienti* proportionata ; fic apud D.
Tho.*.a.?.9y. *" 7 .exquibuldamaviunvliorumquc animantium
cantibus, vel motibus pronuntiamur al. qua eveotura^ic pluvia, tem-
pc(Us,lerenitas|iminbcx liidcm pedunt aliqua, qu^pertinentad ho-
minem probabiliter colligi,eadc cmm caufa.feu coilelLtio, qur mo-
vet aves v^jui garritus & motus, moverr poteft homines ad rixas &
beJla;ita Sane.»» dec.la.e.H «.$9. Hinc quidam Artrologus, & nfi in-
fimus Tbeologus,cujus meminit Sane./ 2. m deeu^.num. 1 7 cum im-
prcdioncs ehok*rc,aut alterius iuordinati motusexcxlidifpoficione
metucbatde occationibus vitatis,aut oratione conmmre folituserat.

D/ A 'jlre/agia.

15 Si ex Adrologia quxratur quod pertinet ad fanitatem, vel ad
temporum mutationem, vel ad ubcrtatcm,fterilitatcm, vclad natu-
rales hominum inclinationes, vel ad feiendum incommuni, quid na-
tus (ub tali eondellationc faceret , non tamen ad certi feiendum iu
particulari de hac, vel illa adionc pendentei libero arbitrio , non
erit,ut docet S.Th-^.i.p. 11 y.frc.q »d culpa, quia naturaliter hzc
ab adris cognolci «aliquo tandem modopoflunt .

14 Immn cx Tolet./. 1 4.c . 1 y. Va lentia Xi. etif.xjf. 1 z,p. ^.vtrf.jam.
veroexetndutane. Cajet, imfnmma V Amfpidum. Mart. dclRioapud

Sanch./.rj».j2.Cadrop./.j.rr.i7.^.i.aV/«p/r^.p. 4 .i,j|.6.fiquispcr

Aflroloyjam vellet cognofccrcaliquod contingens liberu, judican-
do tamen illam cognitionem ede incerta, Sc folum conjeci male, non
dl morule, nili in calu^quoquis in fuisadionibus,prcfcrtim majori*
Tmni. T. I. De Dee. Pr*e.

momenti , uti vellet hac Allrorum regula ad aliquid faciendum veg
vitandum modomagismox declarando ».iO. Idem propter eandem
rationem dic de Pbyiiognomia,^hiromannaA bmilibus, illud ta-
men, quod hic evenire non rard folct, adverte .

Si quiscoopcraretur in hac u merii cum peccato alterius morta-
li tpluin mortaliter peccaturum , Tunc autem cooperaretur,
quando licet ipfenonmii incdfc^m illam cognitionem reputaret ,
Ailrologus tamen i quo ipfe petit putaret, proticcrcturau^ clT cer-
tamA infallibilem ; non facile tamen id lufpuabor ab Altrologo
Catholico A alias probo .

iy Dices primd.Saltcm fore contra Metum poprium SutiV./f*/-
veejuj Aflralegetjd contingens liberum etiam per didam levem eon-
jeduram, divinate, ut videtur docere Sauch. atque adeb ede fimpcr
inoruic .

16 Rclpondeonc.audo id e.ie contra prxdidum motum, faltcra

inforo interno ; ita Cadrup./r.w.g. afferens Suar. Valent, dei R10 :
QujadSanc./.x.«»Drr./.jS. ».}4 Veteorpicisduo afferat fibi

non conllant u, quodque n. 1 < .neg-t, affirmet «• {4. fic enim habet nu.
l6 .£| uamvit montut Eee/efia tnpr^JUtn tnpitiiujfimtr qu* pfetdi um
Suit V.tnctum tenira A ji trino, [Ojutratj Fi elit itt-fiintte ab AlheU >-
ft.e fomntctutr.jj linearum manu:, m ebj e i altent , ab peri culum tn ufum
tiitetum dtein.andii al re t era nu.Iump' aitptum navum indicere inttrt-
dtl Jtd eam jaiiitnee tuito ut et In.juifitto.ieni da-.nat , qu* jure nat uret
inifuaerat . g uodtcnjiat ■ A eo quod tn iii /ont dt atter eamw rerum ob.
fervat tonem per t mere ad Paganorum ritu < y fj Damam, fac ut m em ^quod
dejola ab fer vantia jure natur* mterdttia verum tjl: ita Cajer anui ? Va-
I entia , 5 ay ’0 . H*c Sani. h.

Ex hoc loco iic ratiocmor.In motu hoc proprio Sixti V Ex Sanch.
/».i6.nonc(l pnrccptum prohibens, nili de eo quod iniquum ed ju-
re natur*, Al non rdjurc natur* imquat-acu jvtioionjed ralis j
Ergo hzc periplum Sanch non prohibetur; non i.iturvtd turfibi
conllare(pacc tanti viti; dum contrarium docuit >0. n $.|.

17 Quodautcmco nicioillaconjcduralisabadrtsduda non fic
jure natur* iniqua ;( prxter quam quod inde certum ell ,quia Ii cx
naturaliter haberi potdl, ut habere pude fatemur pallim, & colligit
exS.Thom.x.x '».6j. art.} tnji«e eorp .ilulque Sanch ». ?,•/.»" A docet
idcmS.Tho.^.i. ^.ii^.»»/.4.an/y.nonappjret^ure\ fe iniqua cen-
lcnda fitjetiam ipfemet Sane d.m.^.initia fatetur nullo ture antiquo
ede damnatam, atque approbat, quo ad hoc,Dodnuam S Thomzdi-
centisconjeduralcincognitioncmrcrumpcndcauuin ab arbitrio ,
polle haberi ab Adris .

18 Dices lccundd,faltcm futurum mortale, fi hzc ut probabilia,
nec iolum ut conjcduralia pra dicentur

«iK^iKbafAj j quia lictranfccnditur vis adrornm*
quz lolum conjedfuras leves pariuuc,non probabilitatem: Addit ta-
men id 1 ta ede «quando ut probabilia cx meris adris pronuntiantur,
fi enim cum adris confidcretur temperamentum perforor, qualita-
tes, circumdantizAc. tunc non cd Ia Item mortale aliquid liberum
contingens probabiliter afferre, vuia bete non inquit )dninaiicj'ed

provident ia. Hxc ex Sanc-coofen t i tque Callrop.r. 1 ./r. 1 7 .difp. 1 ^ r u -
prr/l.f.n. 6 .

1 tr £° P° terit ^ P«««co recedere Adrologus^umque conlu-

Icns lidum hzc ut probabilia enunciat, non adra loliim confideret,
led przuiuascircumdantias^ogniiisenim v.g. pcrlon* nobilitate,
ingenio, bonis moribus, lxma,grataque indole & limi 1 ibus, liat i m ac
videt portendi per adra hunc fore v.g.Przlatfi, poterit ut probabile
prg nunc iare eum fi Clericatu a(Tumat,Rorofq,m Curia verfeturdit-
teruquc ac bonis artibus operam navet, fore, ut in przlatfi eligatur.

I9 Confirmaiuur,quzdi^lalunt v quia video viros pietate A do-
efruu non mediocres ab Adrologis fui Natalis figura mffuolquc par-
ticulares futuros eventus non cum lcrupulo expofeeutes, dum nac
ipfi, nec Adrologi prxdidara co.nitionem modo di£lo rranliliant .

ao Qu6d, fns, cui talia prxdicuuiur.rcgiifeinfuisadlionibus ve-
lit fecundum illa?

Refp.fi cum infallibili credulitate id faciat, peccabit mortaliter,
ut patet ex didlis. Idem cenletur.fi velit auis in fuis aflionibus fem-
per vel frequenter i pnrdiaiscognitionibus regi , quiacft lignum
certx credulitatis adhibit*,vcl periculum in illam incidendi, com-
merci ique cum Dormonc ; ita Sanch. I.i.i* Dte.e.tf. ».x r . At femcj
vel iterum A quidcfubincertitudinc eventus, nfitranfeendit cul-
pam venialem , quia non videtur magna deordinatioaliquid aliqua-
do opera n oh fpem, vel timorem etiam levem alicujus rei; ita ib.n.x%

Ccrt^eum,cui przdicitur, modo diflo, Pm latura , non condem-
narem (altem de mortali , fi adire Romim velit , ad illam fub aliqmt
lpc.non verd certi tudine,cxpo3andam:ncc homioeuHCtti pr?di£fum
cx altris fuit, ip(um hoc anno periclitaturum m aqua , fi co tempore
i navigando abllineat :neceum,cui morbum annov.g. vigefimo pri-
mo iuzetatis, ratione nuptiarum, comminantur adradi cas tunc refa
puat celebrare, ncc illum, cui ex iifdem nunc promittitur fort una-
tus negotii eventus, fi nunc illud aggrediatur? Hzc enim non ut cer-
ta, fcdfolilm ut coniedfuralu modo explicato Icrcdcrc^tquc expe-
6 hrc non videtur ullo jure prohibitum.id quod confirmabis cx Sua-
rio dcinfomniis, dc quibus jam fubjungo.

E *

.* ttkieiittr ,

T>t T htfaurit in femne tfltnfii.

Explicationis Decalogi Lib. II.

»1 DcinfomniisfatisGtidafferre,quod lego apud Suirium,»#w.t
de \.mtm*iyPatafiki*p 9 ttstmm i inquit,

attdend' iafemuiu k gravitate mortali tx/ufari , quandt tome neu em.

bus, v.g. de nolentibus fufeipere opui d ie Martis , & de recitantibus
Orationes errore carentes, deque mutant ibus locum io J udo , fle Ca-
flrop./.c^. j .^.7x1 Suario i nobis fuprs «.ii .allato, de 1 'perante pros-
perum, vel timen te infauflum (omnium , umeo quando par ell ratio
io aliis, eadem erit applicanda Dogrina .

ag Przterei efl fupeiltuiofum oblervare quzdam tempora, vel

# „ ... fefta Sangorum ad aliquid obtinendum, ldquc mediis vanis,flc inuti-

t credit rem ia/emat efttnfam ejfivtram , f tu futuram , fymkikmi- libus,ut jumenta die S. Antonii novies per ejus templum circumdu-
aliquid operatur ratient talit jemnn y q*ed s/ij j malum nem tft , met ccre, venam aperire die Sabbati, herbas colligere die S- Joanms,< 5 c fi.
ttntrapTutrpta Dei t veJ BtcUfia ( (yitanampattflaiejfe , pettft auttm milia fere innumerabilia/juz tamen tunc erunt mortalia quando ep

~-‘ J " « • * — — -~-J inutiles circumftantiaecflc putcntur infallibiles, fle efficaces ad cfte-

gum; fecus G i Sango, in cujus honorem illa fianr,auxiliuro 1 peretur,
fle incolumius; ita Sancb>« DttaU.x .cjx o.».io.

»9 Sola proccflatio, qua quis nolit ettegum ex peflare 1 Dzmone
noo e(l fatis ad excufandum i mortaii,(iquidcm per illam folxtn.pa-
flum cum Dar mone, verbis renuntiamur, fed approbaretur fagu .
Efle autem fatis parvitatem materiz, mox dicam «.44.

30 Denique colligit idem Sanc.^c-*»** eit. non etlc fuperflitiofos
cos.auos H.fpani vocant Empfalmifiai , qui per cmpfalmos.W dl,per
qualdam Scripturas fuiscx Plalmi* . live ex aliis Orationibus confc-

ptedefft J ut evitet aliquod malum , qued f amnium minatur , W quid
fimi It . lunt tnim , lichfil aliqua levitoc , velfimphcitai , aut nimia ti-
mi ditat , ntn apparet pavit malitia y quia i Ut mentam 1 Ttdit illude fi
feaDro , ve! effit verum , qukmpafft ttft : in qne mu/tk minui errari t tfi ,

/icit multum fit vanitati/ : At ver i fi quit ita fit ai fervat* {amniorum,
ut ordinarie per i liat indit at iantt , vel divinat it net in acendi/ negat iit
luleenttVT , ntn pettft txtufari k grati culpa ,(j fuptr finio *t : nam hat
ai fer vatio auguriis eamparatur , (Jyr. Hzc ille . Noto autem illud ( (j
fimi/ia ) nam ficut ad malum avertendum , ita ergoerit ad lucrum
acquirendum.

xx Narravit mihiauidam amicus, bis, vel teradmonitumfeolim
fui fle in fomnisi puella fibi incognita , ut ad certum locum accede-
ret, ibiquealiquantulum terram foderer : nam ccrtA io ollam auro
plenam incideret . Plexus ergo fccuuda,feu tertia monitione adole*

Icens ad locumfecontulit>flcollamquidcminvenit,fed nigriscar- , ,,

bonibus plenam; Inquiro peccavit ne hic mortaliter? certA nequa- ftitioG, dummodo aliquid, quod fuperftitiooera faput, juxta lupra-
quam propter Do&rinam ex Suario modA allatam . diga non admifceant,cfl, quia tortafle hz funt gratiz gratis datz,de

Qu id.ii tibiis perfuafillet puellam illam non fuifle quidem 1 Deo quibus vide fu«A eundem Sanch.Ax.^Ovc.r^o. k «v 4;. Caflrop.r.)*
feda Dtemoneimmiflam ? Neque peccaflet mortaliterfluia ipfeco- difp.xdafuparflnianep. xc.kn.x j. Valle de Mbura “

uas curant intinno<;ne item eos, quos vocant Salvatores, aui fuo u
gu , vel Orationibus , etiam incurabiles morbos pari modo fanant
g l Addo, nec eos,quos Siculi vocamus Cnaulet , qui, quia nafcun-
tur noge Coii verfioms Divi Paul i,fputo, vel tagu venenofis, felici
fuci eflu^norfibus^it a jun t, medentur, Ratio, quod hi non fint fuper-

tnitioncmilliusollziDa:monenon inquiGvit, fed folumfeientia
jam habita ufus eft ,quod non efle peccatum pauld poli $. j. de maltf.
1 1 .per occaGonc m d icam .

Ut vana eifirvantia .

a; De hac fpecie prius breviter al iqua in unum redigam, qup apud
Atithores invenio , mox addam , fi Deoplacuerit, non pauca, quibus
tetiu' Quxftionis cognitio explicatius habeatur .

EA vana obfervantiaea fuperAitio, qua mediis inutilibus^r i Di-
vina Providentia nequaquam inllitutis procurantur commoditates,
fanitates benevolentia, Jivitiz ,& Gmilia ItaValentua i difp.
t.qnaft.X t-Tol et. /^.4 .<■*»/>.! j.Ca/etan.^ Superfluitate v.lntantatie ,
Sanch W.* inDecal <•«/•. 40. a liique. Vides diferimen? Divinatio re-
fertur ad aliquid cognolccndum , vanaoblervantiaad aliquid obti-
nendum.

14 Hzc igitur, ut patet ex fupr 4 digis,erit cum exprefla Dccmo-
nis invocatione, atque ade6 mortalis culpa, G ille ex prefsd invoce-
tur ; erit cum tacita, atque adeA ex fe etiam culpa morta lis, G de fa-
go ufurpentur media illa inutilia, ut aliquid obtineatur . Srd quo-
niam al iquando non clari apparet , an iivhac materia ejufmodi invo-
catiotacita intermifccatur, adcAad hocdignofceodum h^duz Re-
gulae afferuntur.

2; Prima Recula Demonis tacita invocatio efle pnrfumlcur •
PrimA, quando adfunt veiba non fignifteativa. Sccund6,G :urz inuti-
les. Tertid,FalGtas,ut quod Chriflus Dominus habuerit (ebriin .
QuartA conditiones vanz .QuintA.promiflioclf gus infallibilis fu-
pra vires mediorum ; Qu* omnia in fimili fupri funt explicata

26 Secunda Regula. Cum vana obfervantia idcA fic di<

p a/mii fefi.i.c.l g.

j» V idebi ur fortafle al icui res hzc efle fatis hagemu explicata:
certi molefliorefl,quam pnmointuituadhucapparuit.nampropte-
rei aliquid enucleatius afferre nequaquam gravabor :& ut expedi-
tioryitqucdiflingior fit dogrina, proponam prius aliquas peculiares
fuperflitiones , quas in nollris regionibus ufurpari mihi exploran-
d um cft, deinde qu id de illi fco tiend um fit , decernam .

Vana aRquat fufierflitienn nefit a atatt ufurpari f e Ut a .

5 S Igeritiam, quam Siculi \afaram vocamus, aliqui fanant quo-
dam GloconqulGto i telarum tcxtricibus,quem lidem Siculi
appellant , quoquidem filoxgri flaturam , ejufdemque extenfa bra-
chia ter metiuntur, mox filum complicant, vulgarique forfice (uper
caput, humerus, pegus infirmi complicatum idem filum lccant, ad-
dentes interei quzdam verba deprecxtoru;nam fecare licA profli-
gare morbum profitentur , fanitatemque inducere, fi id femel , bis ,
tertiA.continuis tribus diebus, faciant, certA putant; nonnulli czrc-
momam illam dimenfionis omittunt, czteraqux diga funt expe-
dientes. ImmA non nemo folum fupra caput. non verAfupra humeros
pegufque filum fecaut.Sunt Ac al u, qui eandem curant jubentes, vel
Igeritiam patiens mingat in herbam Marrochium^up in ipfo (undo
vafis urinari i, in quo mingunt , Iit impoGta .

$4 Morbo caduco quidam arreptus in via publica penA mortuus
humi proflratus cum jat uiflet, acceflit quidam cx plebe; mepr^fen-
te,quiobmurmuravitquidpiam in zgri auriculam : quo murmure

ar^er. quafi expergefagus poft paululum lcnfus recuperavi t;Curio-
fusegoifenefortAaflanteiamiliari meo interrogavi , num fclrec
quidnam ille in zgriaureminfufflaverit:Refpondit,(efcire,fuifle-
que hzc fola verb a \0 erratura Dei^tuementaCrtatartt tui ; PrzfeQC

o | ican^Quit

«mulctum , iuquiens , Contri mali caduci affc&ionem : Simile quid
nonmilli . cum c n u, dulorc mteflmorum vetantur i ,ux-
cumd/ Divirutior^.^ V.^im^^cM^ii acirnutci non ccrtd dam cn.m .crlxa mfufflan. ,n eorum gruunt, um aut« , qu.bua
•• ~ e e- «i — .a.iumitt»,. eos ad lamtatcm revocare le jactant .

Jj Quidiefeflo Sangi StephaniProtomartyris pane, fle aqua je-
junat , fle riticoniclfus communicat, non moriturum ab alioocci-
fum, etiam G multis igibusfit impetitus, nonnulli przdicant .

j 6 Si forte ad convivium invitati Gnt tredecim, pro infelici omi-
ne habetur; nam Gcuti in Czna ultima Chrifli Domini ex tredecim
unus L hriflus defungus cfl; ita enim cx difcumbentibus moriturum
timent : fanc cur non fle duo , Gcut duo , id efl Chriflus Dvminus fle
Judas ex illa ultima C$na defecerunt •

1 7 Non nemo gladium , quo quis ab Intmico vulnus accepit , qui-
buldam medicamentis fovct,flcinterimfanitatem recipit ille 1 qui
vulnere aflegus domi fuz diflans jacet .

j 8 Filum Cannabis quidam aflumebat,quod puella virgo neverat,
eoque fubmurmurati* quibufdam precibus utebatur ad fanandos
infirmus .

39 Filum cujufcumque materiz , i quo pendeat aliquid grx-
viufculum five lapillus , Gveannulus , Gvealiud, inter pollicem
fle indicem apprehendunt nonnulli, fufpenduntque in mediolnte-

/t. . — - - L : i ..I/I.rii ( I ,n>> a t

credendi . QuartA, Cautela ;qua ufurpatio illorum, ad vitam iis va-
nis obfervantiis dirigendam , nec femper ,nec frequenter adhibea-
cur,*»»Ap.item aa diximus. Denique parvitas materiz, de qua
Jtlut infra num o .

27 Ex hi* Regulis colligere poflumus cum Sanch. tae. tu. e }o-CT
r.40 .p*? tot. fuperftitiosfi efle obfervarc d ies,quafi quidam fint (aulti ,
auidam infaufiiiut nolleopus incipere die Martis, nolledie Veneris
ungues prefeodere, puellam nolle die Sabbati nere,majore vim tri-
buere Aqi»C Benedigf unodic,quim alio^ertis diebus (copis tange-
xe olen, ne a vermibus l.rdantnr, fervarcovaexclufadie P.mfccves
a d ext ingnendum mrrndiG , mulierculas noge Sangi loannts Bapti-
aliquid precari ,Judittunqueapplicare,quo nomen hominisalicu-
ju> audiant, quem luum fbre maritum putent, Orationes facrasreci-
,crl ?i as l ’ c " a r e » c l u ibusi manuum v !olentia, vel ab aliis ma-
j|» liberari, benrque fi, rtunalos f ore f ecre d ant , jufores lorura/eu
- i!i7 U,arc ' v clt.ntifpcr furare ad malalud. fortunam
•Jf? gallorum morcfortA cantantem, uti infortu-

r” « c,d «« , 4 alia fimilia.quainvis mert vana ,4 inuti

i; ■ nu l| jmnu . _ “ v ‘C,OC aiu limma, quamvis mere vana, CC muti- « maicymappreucnauni nunnuui, luipciioamijiKiu / r ij
r w^l cr rav,0r cm fuperflitionem continentia :quz fi certo riori cujulcumque vafis, cyathi ,amphorz, etiam caldarii ( UnA *d-
rulum fuhfit ne pT| >Cra< lbibeantu r ad vitam dirigendam, cum peri- mirans vidi ctimeflrm junior, nihil fuperflitionisineflclulpicans )

Digitized

Caput VI. De Peccatis Religioni oppofitis .

impingit , quot horxltalicarfunt eo tempore, quo id moliris. Qux-
livi podciixpiils, Anapud Hifpanos , V. G. qui utuntur horologio
Aftronomico dc meridie ad mediam notiem, Horx Adronomi.x ,
au Italici notent uri przditio Alo, fed quxllioni nemo mihi un-
quam ex pertus potuit refpondere .

Verilm poft hxc fcripta,dum has meas lucubationes Pater Philip-
pus Septimus, vir omnibus virtutibus , ©mniquePhilofophix , ac
Theologia litteratura exculti llimus , tulVu N. R. P. Generalis, an-
tequam ex publicx lucidarentur, de more relegeret ,ubnn haec ,
quxlcripleranide filo hoc horario incidit, me peramice convenit,
retulitque,fe,cum Romxdcgcrct,aiuiiviiteab Emincntiffi mojo.de
Lugo tunc ipfius Patris Philippi in Theologicis prsrceptore , plani
illud, quod egodiutius exquihvcram. Dum enim publicam letiio-
nem Auditoribus excipientibus ditiaret idem dc Lugo,enarravi t, fe
in Hifpania IfipilUme hoc AU artificio in vafculum impendentis, ad
horas dignol tendas , ufum feliciter eiie, ratus vera ede , quae ab ipfa
pueritia didicerat ; motu fcilicct pulfus, & Qxlefl is ali cujus con-
fici lationis occulta vi cos horarios itius in lateribus vafis edi .

Porrd cumjam artate, ac fapieqiia major Romam ad docendam
ibi Theologiam accitus ad primos fines Italif pcrveitiilet,ubi horolo-
gium Italicum ficut communiter folereeiic probi I ciebat , cum vo-
luiilet coenofcere, quota tunc horaelietjilumde more vafrulofuf-
pendifle. Verdm, eccctibi, edi itiusnonad numerum Horologii
Aftronomici feu Hifpamci , icd Italici . ( »ta ut dederit V. G. in die
i£quin<>tiii ,ipfo initio ortus Solis itius duodedim , cum debuifct,
per Horologium Hifpanicum, dare tantummodo fex ) admiratum fe
id die tefHbatur,atqueconclufidc illud artificium fuperditiofum cl-
ic:ln tanta enim vicinitate locorutu,qux inter fines lulix , & ultra
montes intercedit, neque pullus arteriae digitorum , nec ftella ulla
cantam Phy Aeam mutationem parere ratioo abi liter potert .

Si enim itius ad placitum hominum pro horis lignandis indituri
tam exatic,prodivcrfitatc placitorum , ab illa filo producitur ,non
naturaeopus, quod femper ed idem , icd alterius virtutis ede ma-
nifelld convincitur, qux nunc nonnifiex Drrmoms patioprovenire
comprobatur ex ditiis pau!6 fuperius . Haec ille . Quare hu/us even-
tus ennarratio Decifionem meam, quam inferius» 79.ponam,ncmpe
hoc artificium redolere fu per ditionem, ita confirmat, ut jam, ne ibi
fic legas. Amice Lc&or, filum adhibere ad horas dignofccndasfuper-
flitiofum mihi videtur:’ fed hoc modo, filum adbitere ad horas di-
gnofeendas fuperditiofum cd . Sed ad ccetera pergamus .

40 Canes latrantes nonnulli compcicunt^ac pene mutos reddunt,
9 c raanfuetos^liud Pfalmi proferentes : lm tbamo^j frtmo moxtUa* ta-
rum comftrimgt .

4 r Sanguinem c naribus vel in magna copia profluentem cohi-
bent aliqui, fimili verfuex Pia Imi, Ltktra mr dt fanfuiaibm/ .

qa Denique, ut alia taceam, quidam quibuidam precibus &
Pialmis, additis Verben* ,al iaruroque herbarum fuffumigiis,morbos
quofdam propellere profitentur • Adhibent nonnulli prarter herbas
oleraque communia . Aquam benedicam , vel Incenium , vel Sal
beneditium .& fimilia .

4; Ut hxc mihi explorata , & fex centena fimilia noncocnita
comprehendam , & explicem ; T res modos , quibus ejufmodi fu per-
ditiones ufurpari poliunt didinguo . Primus modus apponit fola Sa
cra: Secundus fola non Sacra ; Tertius utitur utrifque. jam de fin-
gulisdiftinti^ difeummus : Solum pro cognitione terminorum ad-
verte , quando resfaerx opponuntur per modum orationis impetra-
corix, acveluti ex opere operantis, appellari i nonnullis , Be-
jicdidioncs, feu Cccrcmooias Invocativas : quando vero appo-
nuntur indar operis operati, quafi ex vi & indicucione fuaapta
Antefatius f peratos operari , dici ab iifdcm Conditutivas ; ita
Emmanuel Valle dc Moura «» 9pufc.ddmc.tj Em/fa/m. ima * (j

per 19 /.

Sola Sacra .

44 Verba ex Pfalmodevot^profers,rit^jejuna«dieSStephani ,

firec,cs,ii non ab Lee Ielia approbatas , certe piecompofius privatim
Deo vel Santio fundis , vel in papyro rit* feriptas tecum geris , uno
verbo,rdigioscquid agis, vel recitas ad fani tatem, vel grave quid tibi
mile ( nam fi ad vanos, inutilcfqueeflctius dicam «. jo. ) fupra natu-
ram obtinendum, fupcrllitionem ne committis?

•H pwfcindendoab aliis inconvenientiis, qux in fi.

tmlibus facile contingere folent , ut cx mox dicendis conllabit , nam
prnpterei ocuUtiflim&funt cavenda ) fi fiic,inquam,ciim pietate ac
fpe aliquid obtinendi agas, in fuperditionem non laberis, nec peccas;
fi cum credulitate inUnibilesevcntus,fupcrditiofuses, & delinquis
mortaliter, mfi parvitas materix excufet, (de qua mox »<0*49 )
vd ignorantia. Ratio prioris didi ed, quia infacris illis verbis ,Teu
rebus dum fperas, in Deo fperas, ad quem confugere cum fiducia
lacrx nos Scripturi femper docent . Ratio poderioris cd, quia, cum
prxter Sacramenta & Sacramentajia nihil Iit cxfacris verbis, vel re-
bus, quod infallibilem habeat effetium , fi tu illum ab aliis five
per bcoediuiones Invocativas, five per Conditutivas expeties, non
nili a Dee mone expetiareper tacitam invocationem clari convince-
fis: aJiundecnimexpctiare non potes. Adverto tamen facili hic
luperit itionem evitari pode, fi nimirum ita quis illis verbis utatur»
Tamb. T. I. Dt Der. Prae.

ut cam credulitatem corrigat ; folumque i Deo cum fiducia, non
autem cum infallibilitate, efletium pnllolnur. ItaSuarcz'* 1 .dt
rmg. hb.x, ca r . I j. numtr.x-j. Sanch. hb.l. m decui, tap^o. num. 3 1 . (j

mns.44.yf1*.

46 Jejunium illuddiefcdoS Stephani cum Communione pera-
Quin,dequo mrminiwH 4j.frequent.lUmc hic Panurmi prxfertim
apud viro> nobiles ulurpatur, txpiuiqueamy fcil citat 1 tum , au fu-
pcTltitioncm redoleat . Refpondi, maximam fi mfallibilitatem even-
tus expedent . Addidi id ede plurium lcelcrumcaulam,(iquidrm
ea credulitate dudli non pauci, temere peccati» habenas laxant l‘ro-
fedto aliquo ex his , qui p ridiclum jejunium, ctxteraquc quotannis
nimis religiose cullodiebant, vulneribus recidiile , fatis conflans cfl
fama ; Quare vx illis, quia calpe freti peccatis commaculatam ani-
mam habere nihil laborant, adhortor hos, ut Promomarium mala /pe»
a Patre Paulo Zcbentner erudite compofitum meditati legant ; Si
verd er rorem corrigant, fpcrentquc cum fiducia auxilium, quod Deo
piacucnt,fbreimpartiendum,lupcr(litione^ulpaque carebunt;nuia
nihil mali tunc Jejunium , Conicfiio , Cunmunio, fed plurium lau-
dis continebunt..

47 Eadem do^rina utimur, fi loquamur de facris precibus, vel
verlibus Pfalmi, five canum latratus, live fanguinem five morbum

?uemcumquccohibcntibu$;hincCadiodorus P/ a/ 1 1 y n.erit6dixic
uille variis morbisedicax remedium trinam recitationem hujus
verfus: Damime dirupi/h vim cula mea t ub*farnficabt he/ham /audi 1 :quod
rc&d intellexit Sanch /^.». D/f. r. 4. ».46.0011 elli- ul fuperditiofum
quando nequaquam ab ipfa terna rcpeiinonc.fed idc-votinne ter re-
petentis in honorem Santiidimx Trinitatis effetius & quidem nun
infa Uibiliter ) intendetur impetrari .

4S Quando ergo hifce facris aliquid inutile, feu vanum mifceri
contincct, regulam haneferva: l>fccurumcfreifuperditionc,(i
quemadmodum corrigis prxditiam infillibiutis credulitatem , fic
corrigas, vel tollas illas circumdantia* vanas, & inutiles, ArconTc-
quenter periculo fuperditionis ex poGtas : ita Sanch. ihd.mum^ i.v.g.
ad fanitatem vel gratiam impetrandam requirit quis , ut Mida dica-
tur cum vedibus incoigrui colori ,vcl ut preces no vies effundantur,
vel aderatur in elecmolynam ad Sacram itdem pondus cera* infir-
mo xqualc ; vel candela cerca longitudinis eidem infirmo xquahj t
&c.St Miflam cclebrcs,fi Prcoes cfiundas , &c.fine illo colore incon-
gruo , deline illo fienao numero precum, ac fine ilio pricilo.immA
cum majore pondere,£cc.rit£eas vanas circumdantia* tolli* ; fi vcr6
»dc6 novies Orationem effundas, ut novem An;elorum Chori tibi
auxilictitur , ideo ter , quia Santiillimz T riadi fidem , reverent iam-
que profiteris , mi corneis, & utroque modo atiionem illam a fu-
perlhtionibus libera* , eaqueuti ( fcdfemperfinc infalJibiluatis
lpc ) tuto poteris .

Pari modo, fi morbum caducum patienti infuffleturad aurem il-
lud quod dixi ».j4.ob finem vanum, vel ut clam ea verba dicantur
fnlpicio magna cd lupcrflitionisiat fi iiifufHettir,ut morbum patiens
audire podit , Deoque le commendare, ablata ceni eventus creduli-
tate,corretia videtur Superlinio. Quo patio potdl corrigi in-
iu tHatio , modo mum. ditia , in aures Equi , quare tollatur hxc

omnin6,oc fic emendabitur ejufmodi fuperditio : ita Sane t‘» ac 41
*».}j .imfint.

x . 49 pi/lumautemed».4j. ( nifi parvius materix excufet ) nam
licet Valentia a.i-4/>.*.?.! ).cui adde ia Turn.x.i./r.i , da

a. concedat, Sanch /^.cn.c^.40 ».15. neget in fuperftitione polfc in-
veniri parvitatem materix , tamen utrique conveniunt, quando mo-
dicxlunt ejufmodi vanx obfervationes, femper ede veniale pecca-
tum; Valentia, ex ipfa natura parvitatis, quam hic invenire pofledo-
cet.cum ex eo folo parvo commercio tacito cum Dee mone, non im-
mineat notabile falutis damnum fic operanti: Sanch ver6 ex eo,quM
Pofiu parvitate materix, ctim atius non fiat fcri6,fcd fiat joc- cu-

riofitate f vel ad experiendam, vel denique ex animi quadam levitate
erit imperfetius , atque adc6 non eri t,ncc vocabitur fuperditio, fed
animi levitas &confcquenterfoldm culpa venialis. Pomtuterque
exemplum Cajetani infummaVtrb.lmcamtatio, de volente moveri an-
nulum ditiis quibufdam Pfalmi verbis,id mimf *mel facere, modo
explicato ».29- Veniale eflcamboconfcntiunt. MultA ergo magis ex-
culantur i peccato, qui ( ut hoc hac occafione etiam dicam ) natura-
lia fola, feu fola non Sacra cum eiuimodi vanitate.feu animi levitate
fcmel , vel iterum fine fpc infallibilitatis ai eff-tium quempiam
etiam levem, & vanum confcquendum ufurpant. Ratio cd eadem,
quia exiguum periculum deceptionis adeft . VideumcnquandanJ
cautelam mox apponendam » 7*.

jo Dices, hoc ipfum,qu6d Verba Sacra, precefque afferantur ad
vanos, inutilefquecfietius obtinendos ( V.G.ad motum annuit )
gravis ed fuperditio, quia Deus oonfeintermifcet his rebus vanis,
unde convincitur tunc expetiari efletium i Dcrmone . Refpondco
iuede . Ide6enim notanter diximus ».44- ( *d faniutem, vel grave
quid tibi utile obtinendum) quando ergo Sacra adhibentur ad effe-
tium levem, & inutilem etiam fincinfallibilitjte,eritex fe,dc genere
fuo morule, quia ed irreverentia rerum facrarunt, non tamen pcq.
pterca 000 ed excipienda parui wi materix modo di#a n.ptaeead.

E 3

Explicationis Decalogi Lib. II.

Sola ten S*ero .

«i Quando ad aliquem iffcflum confequendum, nil niC quid pro-
fanum lcu non Sacrum adhibes, quod vires nonhabctadillumcffi-
ciendum>fupcrrt itione uteris,quw,ucke,modo fupradido^ Daemo-
ne illtirn expetas . «... , n . .

<a Certum autem hac «n re eft, ut» his temere ex pado cxplicno,
vel tacitocum Drnmooe, efle per l'c mortale . Ratio patet cx didis .

f » Certum fecunddeft, i ifde ulicum difcrcuoocySc prudenter^ad
habendos effedus vere naturaics,ad quos medium ite adhibitum vi-
res habet licit occultas,efle licitum, quia id nullam prori us fapu lu-

PC Certum denique tertid eft, hic addic multo magis parvitatem
materi*, ut per occafioncm modb dixi « 4 9 - »*/*•
t y Illud hic, ubi Sacra non apponuotur ? ted naiuralia,advcrte,ne-
ccflariam non efle cam cautelam, quaetfedus nonliiintallibilitcr
expeiiandus : cfim enim i caula naturali, qu* ncccflarid , agit illum
expedcs,tanu certitudine expedare liccbit;quanum altcrrct vis ip-
fa cauf* naturalis . Contri,QCceilarmm etiam hic erit , ut tollan-
tur, vei corrigantur verba, vel circumflanti* va»x,inutilelvc (Ii
qu* farti irrepfcrint ) modo lupradidoi num.+s-
f 6 Mota infuper huc reduci polle , quando aliqua hunt , vel fien
omittuntur fpcboni,vel timore mali eventus siquidem communiter
haec Sacra noo funt,ut nolle iter incipere die Manis,nolle tredecira
invitatos^imuldifcumbcrc, dcc.de quibus tamen nihil fupcrcik di-
cendum praeter ca,qu* "«*. * 7*& 49-dida luat, & dicam ii »«».85.

Soero fimuf & *o* Socra ,

t7 Non eft nobis hic fermo, quando cum irreverentia profanis Sa-
cra mifccntur,ut fi Oleum benedidum, Sacram Eucbariftiam U-
milia adjungerentur : id enim Sacrilegum ciic per le conflat . Ser-
monem igitur foium haberaus,quando, prxcilo alio uiconventienti.,
aliquis res Sacras cum vanis adjungit , V. G. Orationem Sacram, vel
Aquam, Inccnfura, Sal, benedida unit cum circulo , ad movendum
filum, vel morbum curandum, vel unit cum HerbisA Medicamentis
naturalibus ad fanandum infirmum, 6cc.

«8 Dicoprim6,G res naturales adhibeatur ad obtinendum elFcdu
ab illis fol is cffbdum expe&ando*Sicra autem i lia ifolflm apponantur
ad precandum Deum, cum debita reverentia, 6c fiducia, idem dicen-
dum erit, quod diximus d i.quindoadlubentur lolf res naturales.

Ratio cft,quia tunc i re foi&iu naturali effedum naturalem expedas,
refque Sacra rit£,& line culpa,mododid(vaAertur,ut fuppaiumiu .

59 Dico fecundd/i Sacra adhibeantur, ut ab i Ais iolisenedus lpc-
retur, res autem naturalis adjungatur, ut aliquidjuxuejul.de rei na-
turales vires ea conferat ad ctfcdum: idem d icendum clhquod dixi-
mus M.44>quando adhibemur fol? res Sicrp.Ratio cll.quu cflm i lola
re Sacra efiedum pr*Aoleris,res autem naturalis Ane peccatoadjun-
gatur/ola res Sacra eA confideranda^quS Catis ibidem conlidcrarous.

6 0 Dicotertid, h*c Sacra iu mi Icere cum rebu* naturaliter ope-
rantibus, ut ea credantur bis indigere, feu ab his habere vim emea-
cem,efie meram fuperAitionem,ne dicam hzrelim ; fic enim Spiri-
tuaJia&Sacra aquaremur nat ural ibus, imm6 i (lis poA ponerem ur -

Quando Sacra adhiberentur cum non Sacris ad habendum cSe-
duro inutilem A vanum id£eAdiccndum,quod».5o-jain diximus.

$uid artndum , quando hac in rt adefl dubitatio .

61 Difficultatis hfiijus cardo in eo verfatur, utrilm , qiundo quis
re quapiam naturali lola utitur ad aliquem effedum, quem in»llio*-
lemexpedat,nec videt,an ejufmodi res tanta m vim habeat »lea nec
videuuda diligentia quacumque,an non habeat, utrum, inquam, ut
judicandusfupcrAitionemconiinictcrc? Videt V.G. quisannulum
pendent em i hio date lignum horarum, gladium medicatum aner-
re fanitttero aegro di flanti A A non conflet hxc naturaliter operari,
fed nec conflet contrarium, erunt ne fuperflitiola judicanda, ocab
illis abfliueudum ?

6 i Tradunt nonnulli regulam tmiverfalcm:Quoticrcumq; cffe -
dJusquilib* |tt *ft : i t u r abaliquacaiifa. qu* non cugnolcatur habere
vires ad illum, toties eft meta luperflitio illum tali caufa expeda-
r e . R*tio reple cft,aiunt,quia tunc expediretur ibltimipf mone.

Sed certe dodioribus hpc regula nequau u5 placet : Plurima enim
fiint in rebus natura! ibuj, quorumvis prorfus nos latet;nofcis ne vir-
tutem MagnettSjSuccini, Mercurii, feu Argenti vivi, circa ferrum,
pal«un,preti°iJ us metallum & fexcenu GmiIii?Noo igitur valet >ego
^ lc h ic e ffc dus^rgo eft i Deo, vel i Demone : po-
c * cau ^ > ,,a naturali, cujus vis mihi incognita
l Aufnftinu»/.i 4 ^C»y,» 44 juimira-

«H? >r cc “ 4isnirus

,u. fudere folltu, c»i Ut "' im '*V e ? n non
«o hominem cx , ,^ 00 , 1 « voleb,l,& muUm qui flere- Equidem
Olli Quoties ei Societate cognofco perfamiliarem meum ,

^ q ei * c ompofitisad maftitiS oculis, lacryraas emittit.

6} Formemus ergo probabilius hanc regulam^uam ponit Sanch.

i i ut. aw/M.4 4.

In his rebus naturalibus, quoties non apparet immixta aliqua fu-
perlliuo, uc lunt verba incqgmu, determinatus numerus rerum
impertinciuium,velauid limiic,pr*(umendum clle pro viribus tu-
tur^tque adeo non el»e cui pam( prclcindendo ab alio inconvenien-
tijc* rc uti. Ratio R£$ul(cit,quia tunc rescii dubia^ Df mone nc^n
i vi occulta naturali loquatur efledus ;at io dubiis,roelior ell condi-
tio nollrae voluntatis voleutis uti illis adiombus. Rurfus,eil melior
conditio natur* que cx lippius contingentibus praei umenda eft po-
tcnsA multum mirabilis infuit operationibus. Quamvis enimejua
vis vcUDodnlimisnun videatur in fc, poterit cognofci in fuoefle-
du,& huncdiicuifumi poiteriore formari; Sicuti.quia video i Ma-
gnctc,& iuccmo lert um,flc paleam ira hi, cognofco in illis e Je virtu-
tem trabendi,ita^uia video laniutem heri i gladio folii naturalibus
medicamen iis per undo, colligo virtutem illis occultam indic zgru
abfcntctn lanandi,vide tamen quoad boc exemplum qug dicam moi

77 - lepide Caracnuel (•*.%.Tkiolj*ar .».138 ijiqutd tatmm ( mquic )

tuiti , g' at ut ag* naturm (tnditay % poieatijjimui ptttntijjimum eemdi,
dit i btej uppono : jubiattrt aliquod patiam, aut Damoni j inttruontum t
queujqut videam evidenter , non tredam .

64 Evidenter autem conflare effedum non efle i viribus natur*
quadruplici Ultem via pollet ■ Pri rnd, fi efledus adeo eflei fuper na-
turam,ut i nulla naturali vi cUc poflet , qualis dlct manifcftatio fe-
cretorum cordis, mortui reiulcitatioAc nuraerat inter hos Sancber
llatim ab infirmitate convalclcer:. Sed licdtidm radicatis infirmi-
tatibus verum regulariter fit , potdl tamen in aliquibus pradertim
repentinis morbis' contingere, ut remedium naturale illos ftatim ex-
pcllati pravum llcilicei humorem , ficuc ignis aquam, vel extiaguen-
do, vel temperando. Novi Caktamletce in patriamca hominem
iccoris languore adcdum,atq; iu incenium, ut in ipfa exteriore car-
ne tccon proxima turpis appareret nigred o, quidum aquam ex nive
(rigidam, iic conlulcntibus medicis , ebiberet, dolorem in ipfo
adu bibendi minui, ni:redmemver6(ipl**ser id mihi retulit)in
eodem adu ita Icnlim diiparcrtyit aqu* epot* locum cedere , quaf»
vidav deretur .

6j Conflaret fccund6.fi Dodi viri, & prudenter firmarent cau-
tam illam impotentem elle ad talem effedum producendnmdecus ,
nihil certum inPhilolophia pronunciari twflet ; ut Valentia doccc
apudCaftropalaumM«.}VV/»»'"-» .defuift.p.io. «. Placet
hocdidum, fed eft temperandum ex dodrina modd data , quadr-
dum clt mirabilem aliquando etiam Dodioribus efle natur* po-
tentiam. , . v _

Colligere herbas alidiead aliquem effedum, fateor perfepdefle
fuperllitioium: Verbi gratia node Sindi Ioannis, die Sabbati San-
di.dcc. fi non efl in illius myrtcrii reverentiam : & tamen aliquando
elle quid naturalc,ut potentior fit virtus berbf colledp in /£quino-
dio,quAm in Solftitio! Vere, qui m Hycmc,&c. quando Ici licet heri»

efl in mcremento^ion verd in decremento virtutis, vel quid 11 mile,

negari non potefi.

66 Conflaret Terti6,fi adhiberentur qu*dxm,qup aliis in iifdem
omnindcircumflantii» appo'itaclar6 apparuit cjufmodi vi nequa-
quam pollete, V.G. expertus fum lapidem vulgarem nequaquam
ferrum atrabere,ficrgoatcrahit,clar<i pronuntio nonelfe id i virtute

67 Conflaret Quart6 . Si vana, & fuperftitionem fapientia natu-

ralibus admifcerentur i prohibui nudiuftertius cuidam boneflf ma-
tron* ne uteretur filo ilio i virgine dudo, dequodixi quia

author ejus medicamenti volebat ad fe prifls afferri filum, fi quidem
ad ufum pauld poft remifriTet . Profedbex hoc^iliilque circumftan-
ti is certam conjeduram fcci de tacita aliqua obraurmurationKnani
coeterflm fi filo dumtaxat uti voluiffct, non utique fortaflepro-
hibuidem, Rupertusf!^r*^r*»»rwi»».J.dlrT««i/.wp.i.apud Valle de
Maura, tap.i. uu.i 5. ad illa verb. Gencf. P

inter te, (fy mulierem .* i» nuda , inquit, mulierii planta dentem
Serpentn pm venerit , (y vivae 1 fimum caput ejus vel leviter prtjft ver tt y
fiatim tetum eum e api te corput recenti interit , ita ut cmnind motu e
nullut , nuJ/m fenfut in aliqua parte nfiduui /it ; id quod non moL
leii , aut xteiftbut, aut g/adiit eoneidentibuj citi at /eviter ejfiei paa
ttft , fi quidem exci fum caput t um tribui , aut duebut dteuulu vivere ,
(y abire prohibetur Hoc quod proditium e fi , ita ejft , ipferum > qui per
indufiriam exploraverunt fide , fy te latione ctmtperimui

Hadenus

Rupertus . Si ergo mulier,non autem vir id efficaci* habet*iir non
ponit Virgo innocens, non ver6 mulier corrupta ajicujus emcaciae
nobis incoenit* particeps elle, ut fuis manibus, »mmd etumluo

. r 1 > c ■ ...n r,m virhi.

fputo, quo fceminxfolent nendo filum injungere, occultam virtu-
tem ad aliquem morbum propellendum communicare r A* qu/a, uc
didumeft , Author medicamenti certam mihi fupicionemingellit
van*,& fu perflitiol* obmurmurationis , vel fimilis, fuit merito

6 S Supcrefl alia non minor difficultas. Quando efflat effeflum
quempiam admirandum non pofle efle i caufa naturalI,V.G.Unita-
tem moribundi i lcripta quapiam chartula; an ftatim judicandum

erit i Doemone efle, non autem i Deo,tunc enim , quia dubium ver-
titur fit nei Deo per gratiam gratis datam an i Damone taciti invo-
cato, quid prarfuraendura? Coa*

Cap. VI. De Peccatis Religioni oppofitis. 71

Communit frH Dodrina prarfumendum adede padum tacitum
cu m Doemonc ; Ratio eft, quia cdm res illa , quae adhibetur , non fit
caufa naturalis effedus, erit regulariter foltim fignum,ad cujus pofi-
tiooem vel Deus , vel dremon cffcdum ponat : cdm autem nonfic
Deus, quia dc Sacramentis foldm,velSacramentalibustaIequid per
revelationem habetur, non verd de aliis , reflat non jam efle dubium
led mora I i ter certum illumeffedum fieri a Dcemone .

Multd magis , quando adhibentur figna vana ad effedum obtinen-
dum; iis enim Deus non fciromifcet , immifeet verd fefaepiflim*
Daemon ; Vide Vallede Moura dt ineo. (y ompfalm.ftfi . ». c. 1 8. qui
folvit aliquas rationes in contrarium .

69 Dixi regularitef,nam mihi non femper placet illa Sanch. argu-
mentatio /.t.M Det. e 40. « 40. Haec coeremonia vana certo non agit
ex vi naturali ipfius , nec ex vi Di vina , erp ex pado cum Dormone ;
Non , inquam, placet, quia potuit haberi effedus cafu & fortuitd .
Confirmo, dic explico. Experientia compertum eft, nonnullos impo-
flores,ut pecunias extorqueant, proprio Marte compooere eas vanas
Caremoniasiquod fi quando habeatur cafu effedus , it fe deiua vir-
tute jadant : lecus, aderunt riti non efle exhibitam c?remoniam.Fe-
brim quartanam v. g. quidam amovit , propinata ad manducandum
papyro qui bufdam circulis l cripta ;non redd argumeotans; Sanitas
harc non tuiti Deo per miraculum, neci caufa naturali ergoi Dae-
mone; potuit enim , efle ut evenericexdefcdu humoris peccantis
qui tunc defecit, quando amuletum illud infeript* chartular man-
ducatum eft. Expendendae igitur funt omnes circumflanti? perdili-
genter . Et quidem in his fimilibus examinandis, Theologorum Do-
dorumque peritiam efle non opportunam mod6,verumetiam omni-
no neceflariam, certum eflo.

70 Ad huc duo notare libet. Primum G in ejufmodi dubio infalli-
bili tatem , ftneero animo^xcl udis , nec certd expedet effeti um, jam
liberaris i fuperflitione mortali , fi fctncl, aut iterum eam opereris .

Ratiocfhquia fi id cum przdidiscircumftantiisabfoluU diximus
fupra*.4s A»',multo magis in pnrdido dubio; dc merito, quia tunc
veleftadusimperfedus , vel non eft grave periculum commercii
cum EHrmooedeu alterius notabilis inconvenienti?, ut ex ib.Sc ».49.
dialis colligi potr-fl .

7 1 An verd , fi tu femel »aut iterum didas Superftitiones ufurpes ,
ufurpet tamen frequenter is, qui ad te fanandum accedit , an in-
quam propter tuam neceflitatem exculerisi mortali cooperatione
cum ipfo,cfl quseflio fimiltsei quseflioni ,quaquarrimusan poflts pe-
tere folutionem maleficii ab eo , qui cum peccato foluturus eft 9 dc
qwm«ix.

7* Secundum . An ufus didarum fuperftitionam pqflit aliquando
juftificari ex eo capi tc^uod propter meas neceflitates illis utar?dico
fi certum eft efle (uperftitionem, nunquam licere. Ratioeft clara,
quia fnperflitioefl cxtrinfecd mala , involvit enim contemptum
Dei, Dxmonifque reverentiam : fi autcra dubium eft,an fit fuperfti-
tky five quia poteft effedus attribui cauf? naturali, five quia cum non
poflit natune attribui, dubium omnibus penfatfccft 1 ani Deo per
gratiam gratis datam, ani Daemone per padum; dico probabile efle
( nifi aliud aliunde obftet ) poffe tccum proteftatione mox infime bu-
}ui numeri dicenda , ex tua notabili necellitate , fine peccato ea uti .
Ratio mihi non eft intrinfeca, quia etiam hic militat argumentum
fadum ». 68. Uhi vidimus^£remoniam,de qua dubitatur efle i Dae-
mone vel Deo,ftatim efle certum moraliter,i Dzmone procedere ,
atque aded efle intrinfecii malamrfed eft extrinfcc» bonorum Dolio-
rum, fic enim colligit i Salas.licdt nobis contrarius, Valle de Moura

dfefl.l.r I .SnUt(x.x.tr.%.difp. j/mI.i 7. itum, imputat regulam i Jiam
quod in dubii/ tutior pars dt peattptt fit eligenda , quem ah At teutt, limi -
turi, quando rx to incurretur netabilejiu magnum net ument um ,• probat ,
quia /tx dubia ia to tafu non ttnfetmr fuffitienh r promulgata , eitatqut
prtft Suariumjy alio/ iundt falsem adnudtndum Vulneribus jafirmit a.
itbus , aliifqatfimtitbm malit fat irit in dubio illi/ uti ,• hmitattontm
vorbfiequo Solas Judicat Saneb.fhb. 1 .1* Dtt.t, IO. ».)].& in eandem
videtur incidere, n.\q .fintjpeobabiltm, litet tontr oriam probabilior tm .
Haec Vallede Moura,quae tamen, *.a8.refellit . Verdm LdU.xr.44.
a1.46.Gc docet apertius .

Nam tfl Ut itum uti rtmtdio , de quo dubium ofi , an coutintot tacitam
jyumenit invotatienrm , hoc rnim tfl fttxpontrt maniftfie periculo fupor -
fi itioni/ , nifi forti id fiat tum txprtff* volunt at it contraria prctrfiasiont.

Haec Leflius. Vides Leffiumfentire, te vallatum hac cautela , qua
facile muniri vales,pofle uti eo remedio, ob necelliucem fcilicit re-
cuperandae fanitatis.

Det eruitur quid frntitndum dt fuperfi itionibus
allati/ i nam. 3 j.

75 De lHeriti?fanitatcexfilo^xplicata».}i.ficpronuntio.!nea
fananda, omnia apparent vana, quare per feab illa eritabrtincndnm :
utrumautem exdiUisw.49.ac 7».colligatur pofle femel, aut iterum,
videant me fapientioro .

Eandem Idcri tiam, mingendo in herbam,expellere, de qua re me-
mini eodem **.5$.forcdfupcrftitioiGnoneft,u nihil aliud addatur;
poflet enim efle vis naturalis herb? Marrobii IHeriti? contrari?^ju?
herba per eofd em meatu* , qui propter urinz exitum aperientur ,
emittit exhalationes fuas ab calida urina exci wus,in interiores par-
Tamb.T. I, DtDte. Prae.

tes corporis, malam IHeritiz tabem repellentes . Confirmo, nam ali-
qui hoc morbo infclli eandem herham ponunt intra calceos alii fub
nuda planta pedum, alii frulluofius alligant ad nuda crura, reficiquc
fe hoc remedio teftantur- Forte quia ejufmodi herba occulta vi l&c-
riciam bilem avcrtitydiflipat;vcl certd mitigat . Nam non omnirto ab
ejufmodi miHu , vclalligationefe fuiflevaletudiniredditumqui-
dam adolefcens mihi narravit, fed folum aliqua ratione refedum ;
qui tamen addidit tandem omnino fe fanitati reftitutum intra pau.
cos dies 4 prsediHa fili fecatione fuifte •

74 De verbis infufflatis in aurem patientis malum caducum , vel
equi aegrotantis, quorum mentio eft n. 34 quid fentiendum diximus
latis w 4 i. fine .

7j Jejunium Sanfli Stephani de quo *. 5 j.qua ratione probandum
Gt, «. 46, explicuimus .

76 Dc decimotertio nolente ad convivium federe,de quo diximus
w.}6 allero, fi id quis laciat, non certa creduli tace, fed quodam levi ti-
moreduHus;de mortali nonefledimnandum.Videinfimili num.x o.
a7.& 14. Rifiolim quo ad hanc rem , 6climul amicum Ium olia-
crymatus . Cum agerem Montis Regalis tredecim ex Canonicis
invitati Gmul difeubuere , ejufmodi fupcrft itionem parvi £»-
cientes.

Porro die fequenti Quidam ex Collegk>Canonicorum,qui invita,
tus ad convivium non luerat , obvius cafu procedens uni ex convivis
dixit fore.ut ex ipfis tredecim unus co anno moreretur, cui alter fub-
ridens rcfpoadit; potius fore ut ipfe non invitatus 6 vivis defmcret ,
quam unus ex invitatis^aded vanam eam obfervantiam fe exiftimare .
EUnc non iofullam relponiionem mihi idem, qui refpoodit,cum rifu
narravit, 6t ego, fateor, cum plaufu illam ex cepi, feacum lacrymis ,
non poft multos dies amicum illum , qui convivio non interfuerat ,d
vita ab incxpclhta lubUtum febre , fum profecutus .

77 Gladii medicatio didaw. xq. videtur manifcftafuperftitio, fi
quidem nihil naturale, vel divinum in eoclfcdu apparet . Apud Ve-
cherum de [teretis natura defer 1 bebatur hic medendi modus, & ego
eum curiosd legi : volui eundem relegere poft aliquot annos innova
(in quam forte Incidi )ejufdem libri editione^iec inveni, expundum-
que propter noltram rationem me ritd credidi- A n femehaut iterOm
propter neceflitatem infirmi poflit id tenur i^uafi dubia fic fuperfti-
tio, propter dida». yi. vel quali fit parvitas materiae propter allata
«.49 decernant dodi,£c timorati.

78 DcCannabaceofilol Virginededudo,de quo diximus *«. 3S,
quid fentiendum fatis innuimus «.67.

79 Filum adhibereadborasdiftingucndas.eomodotquo vidimus
«. jo.fuperftuiofum mihi videturde vanum^n tamen folum veniale
fitdemel aut iterum ex vanitate, vel c uriolitate id experiri velle , ut
etiam annuti motum, de quo » 49. femel eadem curiofitate velle co-
gnofcere^ol I ige ex didis *sod. ^9-Ccrtc vel Ic expe r iri cu riosi ex jo-
co quid accidat ; fi filum cum annuloadhibcatuxad horas lignandas:
efle veniale docet Pater VincentiusTancredi 1. tom.dt ^.tr.tj.x.
d.q.u. r 4-affertque Suar.c .9.* ri Sanch. Bonae.

Unum de hoc filo ad vertas velim ; nam Baldelii t.i.difpmor. difp.

tl.nu.l.uc loquitur: ddbanc Hydromantiamndutitnr txDtlr o\.±c.

X.q^.fefdj.Jifw / 1 er, naulum defiUfmfptnfum , fiy intra aquam imi
mi/Jum mundat cognofeert quota fit bora , ipfo annuto terti/ i fi ibus txfo
pu 1] ontt latera vofis. Hadenus Baldelii . Adeamus autem Delriutn,
is certe w. tit. harc habet verba : Unafpetits H y 4 omanu* fiebat per
annu/um dtfilofnfptnfum in aqua , vaftuU latera tonfiituti/ ifiibu/
pul famem Hrc Dclrius. Adverte igiturallud efle hoc quod de ho-
ris , per filum cognofcendis hic explicuimus , & aliud quod Delrius
protulit,qu? duo limulconfudille videtur Baldelii Probat ur:Prim6
c l ^wbisutriufque inter fe collatis. Secundd, quia ea fuperflitio fili
ab utrifque his authoribus vocatur, & eft Hydromantia,id eft Divi-
natio per aquam, Oc fit in vafe in quofit aqua ; at in cafu noftro nulla
adeft,nec adefle debet aqua, ut ego mcisoculis 1 pluries afoexi.Tertfo.
nec in cafu eodem noftro debet necefla ri6 efle annuluslufpenfus ex
filo, cum fatis fit quod libet grave filo, ferico, vd fimili proportiona-
tum : nec annulusdebet in aquam immitti, quae videntur requiri i
Dclrio. Quartd, quia noftcrcafus folum eft ad dignofeendas horas
diei, vel nodis : cum fuperflitio i Delriodefcriptavideaturefleab-
foluta, atque adeo ad alios item fines.

Rurfus idem Baldelii tbiiJ. 1 5.».6.Gc habet : Si qt/it aemulum fi/a
apptnfum digiti/ teneat , intra aliquod v as, & pronuntiet cerrum aliquem
+0 fitu tum #>/ almi , ad bot ut annutu/ exfe moveatur ad latera vafi ,

terto i fiuum numero det betam diti i idet e fi fup*rfiitio,quia verba
fatra adbibemur adtjfeflum vanum , quolii efl metat annu/i , fy tora

petlf.it io Hadenus i Ile: Qui adhuc noftrum cafum vel non tangic,vel
ejus plenam notitiam non habuit.ut figiutd tangeret. Nam in cafia
noftro nullus Pfaimi vcrficulcn ufurpatur , utegoficuti dixi, faepi us
Vidi. Verum hxc pro Curinfis innuifle fit fatis .

80 Verba Sacra pro latratu canum^iroque effluente fangu ine ,quo-

rum mentio fada eft w.40. &*. 41. & pro morborum expulfionei <ie
quibus w.41. amota certa expeditione, & vanis, fi fortd aidfint,cae te-
moni is, efle liciu, colligi potell, ex 48.

E 4

n d *

Explicationis Decalogi Lib. II.

§. II. D* Mnloflcia , dtffolutlene .

i J^£Ajeficium,Gvc amatorium ,

quoMaleficiutunturadflc-

llendns animos ad amorem, live Veneficium , quo i idem
utuntur ad occidendum , ad interendum morbum , ad bona
temporalia adipifeenda , Scc. eft vis, ac poteflas nocendi ali is ci pa-
Qoexpreflo , veltacitocum Daemone ; Huc reducuntur pecca*
ta Lamiarum,feu Strigum , quar Latini Sagae nuncupantur, qupque
duopotilfimdm quaerunt j deledation» nimirum turpes ex com-
mixtione cum dfmombu» , # damna in aliis, &c. Quoad harc por*
f6 vide Authores Sylvcflrum % Ver. malefit. Tolet* 1W.4. tap. 16. Aror.
I .par Jtb. nona cap.ij.fr 16. Valent. i. X. difp.$.quafix j ^r.^.Sancli.
tib i. in Decal.cap.4x.fr fibj.dematrimen. difputat.gj. Suarez , dei
Rio,aliofqueabiiidemcit.nobis enim fatis fit tria, vel qua tuor hic
adnotafle .

x Prim6 % quando occurrit deferre i paeni tente peccatum
Maleficii , duocxaminareConfeflarius debet : Alterum , an prae-
ter maleficium, exercitum fueritadlualccommcrcmmpcrexpref-
fumpad}uracumDdrmone ; cflrtcoimtunc duplex peccatum, ut
fupra $.!.*«*• to.innui . Pari modo multiplex euct,ac fignatlconfi-
tendum , fiadditarfuiflent aliae peccatorum fpecies ; hasrcGs V.
G. Vel Idololatria externa , vel facrilegium , vel fornicatio , &c.
Alterum ell, utrum intulerit damnum luo veneficio Maleficus i ef-
lent enim juxta regulas rcllitutionis omnia damna rcfarcicnda , ut
ex fe conflat.

? Secundo: Celebris cfl qua*fljo,an fit peccatum uti opera Malefi-
ci ad maleficia d-.llol venda. Equidem dirc&c petere i Malefico etiam
parato, ut maleficium maleficio di (lui vat, certum efl efle peccatum ,
cum fit cooperatio ad id, quod cfl intrinfecl malum, id efl ad malcfi-
cium exercendum,# quamvis petitio fiar,ut fani tat i rdl i tuatur ma-
leficio afteQus, adhuc tamen peccatum cfl, quia non funt lacienda
m ala, ut eveniant bona .

4 Dico ( opera Malefici} nam fi nefeiam illum efle Maleficum, fcu
Magum , non debeo illum ut Magum reputare , fed folum obligor ad
inquirenda ilb^qusr adbibet, an fint fuperfli tiola ; Quod fi isea nolit
declarare, erit ab illis abflinendum , utpotlfufpcHisdefuperftitio-
ne : multo magisfi non fit vir di*£lus,& pius,qui poflit judicari reme-
diis licitis uti .

5 Difficultas ergo cfl , fi petam , ut maleficium diflolvat , non

E tendo , ut id faciat per aliud maleficium , an licitd peum ?

efpondeo : certi fi petam , uc diflolvat folum tollendo fignum
maleficii , vel illud dcflruendo , fciamque illum fic fadurum ,
nec alio maleficio ufurum , efle licitum omnes fatemur ; quia
tunc res licita petitur , quam quilibet pollet facere fine culpa , id-
que non fit connivere Dsemoni , fed potius ejus ligna , ejufque palla
de Aruere-

6 Rurfus/i petam abfolutl,ur diflolvat , fciatn autem ipfum non
poOe diflblvere.nifi aliud maleficium moliendo, quia alium modum
no n habet >me mortaliter peccare certum efl : quia tunc direttl ma-
leficium, quod efl intrinfecl malum , expofeerem : At fi petam abfo-
lutl,ut diflolvat , fci ens eum poflcdillol vere fine maleficio, #poflc
cum maleficio , at Teiam ipfum fine maleficio diflbluturum , fani
propter rationem modddiUam *.$. liciti peum .

7 Qpod fi abfolute petam, ut diflulvat/ciens ipfum poflediflbl ve-
re cum maleficio,# pefle line maleficio , putans tamen imrob ccrt6
fciens ipfum cum novo maleficiodiflbluturum ? rnajor cft,& rou jtum
celebris controvcrfia^ium liciti poffim petere? Dico umen efle fal-
tem probabile,# tutum liciti pofle . Iu Sane. d. difp.9j.de matrimam,
m.ixj? d.e.41 in Dtc.n.n . & novifliml Bardi alios citans dif.de ton~
ftff c.z 6.io.n6. Ratio cfl, quia tunc ego peto , quod is licite tacere
potefl : ipfi ergo imputetur , fi qjjgat quoqUllicicum efl i Quod 11 mea
licitapetitioeft occaficsut ipfc pqcceufibi imputet : nam mc lumma
necemus avertendi i mc,vcl 1 proximo maleficium exculat 1 coope-
ratione, quar forufleibi efle videtur . Solet afferri paritas de Ufura-
rio,& Infideli :licitl enim portum ab bis petere mutuum# juramen-
tum, licCtfciam eos peccaturos xUBteodo ufurara,# jurando per
filfos Deos , quia ego rem bonam ,vcl indifferentem peto; non enim
peto, ut juret V. G. Gentiltsper falfos Deos , hoc enim plaolejiet
peccatum , quia d t redi po& erem juramentum perfe malum :fcd
peto foldro > qt juret * Id quod mfe potefl bene proflare jurando per
verum Deuro.; nipraeflet, ip/f imputetur, nec enim i cooperatio-
ne peccati >qusc videtur hic adefle,excufat ueceflius firmitatis con-
tmausioewfrj cu ® Infideli ; ficuti incafu mutui , ueceflius, quam

> quando ego expofeo ut maleficium quis
— ■ tj - - ' ealur > cum poflit fine novo maleficio , fi

nri-fentcmr» * IJ ?? e rcere inmeaperfooa , vel in meo equo ,
RcVpundco cum Su . P«®*« f f ?

ttu-icoopcrucnsjd fu^ 44 ' ""V’ 000 pofc /{ ^ ,a tunc P ol ‘-
crt , cOLmnuie6cus ' t,ol J C ™ ‘ llam »«•

hibere. c tc luperftitiones adbibet , cum poflit non ad-

Bcutio^ coena^er!!^^ : c£im de * >canius ( ut licita fic noflra
peutio ; cognoicere, qu6d ^6^ poflit fine novo maleficio

morbum depellere , qualis nam efle debebit ejofmodi cognitio f
Rcipoodeo motalis , vel certe probabilis , fi enim mihi proba-
bileefl , ipfum habere modum maleficium diflblvenii fine pec-
cato , latis cfl ut ego petendo non peccem ; probabilitate enim ope-
rari , efl operari cum prudentia ; ut in fuperioribus farpb do-
cuimus.

10 At fufficit ne dubitarc?dubito V.G-oegativ^an Maleficus mo-
dum licitum habeat diiiolvcndi maleficium ; poflum ne liciti ab eo
diflblutioncm petere ?

RelpoadcoiCredo faltem aliquando pode^uia non raro pr^fu me-
re mihi integrum cfl , ex cdmuniter contingentibus , 1 malefico mo-
dum licitum non ignorari? Communisenim modus eflfigiuunDz-
mouis diUol vere, in quo dillol vendo, uou efl ueccflc, ut interveniat
novum maleficium . Neque contrarii funt Dod ores Suar. Lcff.Sanc.
apudCaflrop.iam.) trafl.ijJi/p.i.dt/iipft/l.p.ix.aA.&cipud Bardi
ibtd.nnm 7. dum in hac re communi calculo fentiunt . in dubio prar-
fumendum efle maleficum per novum maleficium>maieficium diflol-
vcre.cum lcmel malus femper prefumatur maluv* in 6.

Non funt, inquam, contrarii, nam flatim addunt, nifi dubium vinca-
tur ; Cum cr j o vinci aliquando poflit, ut didum cfl, Dodores adver-
sus noflram refolutionem nequaquam flant ; Fateor tamen multa
prudentia, in tanto dubio, parique cautela opiuede . De hac re fatis
benigni loquitur Leil/.x. #.44. *+6. illis verbis allatis $. t.n. 71.es
quibus przlcfltcm dodrinam confirmari polle alicui videbitur :
Non tfl ( inquit ) Initum uti n modia fuptrftttiafa , aut do quo dubium tft
an contineat tacitam Damoni j invocationem Jwt enim tflje exponere ma~
»< f t flo per 1 c ulo fuper (Jtnenn , nifi forti idfiateumexprojfa valuntntit
contraria pr et t fi altane .

11 Dices, qui petiti Malefico diflelutionem , modo quantum-
vis licito , confulit Maleficum : At confulere Malcficosieft per fe
malum,# in faens litteris prohibitum ; ergo faltem ex hoc capite
grave peccatum . Ita P. Antonius Marfilius Vir dodus Soc. Jefu Lc-
dorCafuum confcientiz in Rom. Collegio in mamtf eripi, fuper Det.
tr.±.e.t.

Rcfp.coniulere Maleficos,ut talcs^crtecft prohibitumrat non ut
t ales , ied ut icientes bonis artibus maleficium tollere , prohibitum
non elldecus nec poflem legitimum medicamentum,# bonas fcien-
tias addifeere ab eo, qui hzc ii Dzmone habuit, quamvis enim ipfc ,
quando habuit, peccavit ex pravo Commercio cum communi hofle ;
non Pecco tamen ego : immo nec ipfc , dum iis naturalibus mcdici-
nis, fcientiaqucbona^d bonum finem utimur, ut Theologi probatif-
fimiSuar.Delrio,Val-Sanch.Vidor-apud Caftrop.?wy«rj>.ii^. 1. do-
cent; non enim tunc coni ulemus Maleficos ut tales , ficuti didutn
efl,fcd ut viros dodos,# expcnos^iec nifi res cx fc bonas tunc ufur-
pamus : Ex eadem ratione poflfuro uti equo , v.g- meo invento per ar-
tem Magicam;# frui fanitate per eandem acquifita;imm6 # pecu-
niam retinere 1 Damone forti habitamfmodl non conflet morat iter
fuifle ab aliquo abla tam , tunc enim eflet Domino reflituenda ) # fi-
milia;oam quamvis graviter peccaverim in illisi Dzmonc obtinen-
dis non tamen portai illis rebus ex fc bonis utendo, peccatum com-
mitto : uc nec committit Mcretrix^um rcuoec,fruiturque pecunia
illicite ex fuo peccato comparata .

ia Mihi puero narravit quidam (fabella ne ad puerorum animos
aucupandos inventa, an vera res fuerit, i . noro ) lanem Thriaurum
Magicis artibusfterrz nodu infodi(le,hac habiu cum Daemone con-
ventione ut hominum nemini thefaurum patere poflet, nifi ei^ui ia
ipfothcfaari loco exiflensbonz pultis pingui patina fc recrearet, vi-
numque biberet libera liter: inaudiflequenKlamruAicura non longd
ab illo loco forte decumbentem : mane pultem coroed ille , vinum
hilariter ebibille, thefaurumque libi, nullo repugnante, arri puifle .
Quo dolore avari fenis, qui non multd poflad locum invifeodum fe
coutulit,aurumqueexpiUtum reperit , verbis explicetqui potefl :
jam inquiro,an fine peccato potuerit ruflicus hoc fignum apponere?
Rcipoodeo potuifle, quia id non fuit nifi contrarium fignum appo-
nere, quo pofito Dzmon promifit non amplius thefaurum cuftodi-
re :quandocnim tale fignum apponendum bonumeft cxfc,vel indif-
ferens^pponi liciti potefl^ilm apponatur medium ad diflblvendam
confiederationem Dzmonisqui finis bonus efl:ita Lefl.Sanchcz apud
CaArop./.r.a.io. Idem ergo,# multi maris dicendum erit ad finem
fani tatis conlequcndum . An is ruflicus potuerit fibi thefaurum re-
ti nere, dependet ex ea quzfl i one ; utrum tbefaurus, cujus Dominus
fcitur, folum ex eo quod terrae fit infofliis ad nullum certi ufum »
reputetur non cile fub alicujus dominio, fed efle primi occupantis .
De qua re fuo loco alibi .

1} Quare quando Judices pilos radunt, vel lavant maleficos tog-
quendos,ne ii infcnfibiles fintad tormenta , non folum id liciti fa-
ciunt, ut tollant fignum Dzmonis fortafle fub pilis vel in unflioae
corporis l.uens(quac cfl communis Dodlorumexplicatio^ed etiam t
quia potuit eveni re, padum cum Dzmone fuifle, ut ad condonem
pilorum, vel lotionem corporis cellaret conventio. jEx didlis colliga-
re poteris,non folum rertium aliquem, fed ipfum etiam Magum pol-
(e, imm6,#deberc,fivedeflruere fignum, fivcpoGiivl pon^e fi-
gnum contrarium palh^quo fcilicct pofito,(fcd fine novo maleficio)
definit nocere D^roon. Sicut cnimfait Lefliu sl.tJ.*. t .4. ».4?./ Ma-
leficus, qui Dubolum invocat vcrbis,vcl fcriptis^it noceat cuipiam,
tenetur ceflareabifla invocatione , non folum quiafuperflitiou ,

fed

Caput VI. De Peccatis Religioni oppofitis.

indecft , feu fuperveuit , efle malam «pa&o cum Daemone ; cr-
go donec offendas, fupervcnillcpattum, feraper puflidcbit indiffc-
remui vel bonitas. Cum ergo nemo polTit , vel debeat deiici a fua
pofldlionc pet lupcrvcnicos dubium, ut lat£ diximus /<£.i.r<*p J.per
totum, prevalebit in caiunollro negatio fupcrftitionis, atque adc6
deponetur dubium.

Dui(ampledcrer ) nam abfolute tunc ampledar , qiundo cam
tu» rc maturius cxpcnfa , lapiens le&or excipies .

De panis centra pradiflot , dequt eorundem abfolutione .

14 Contra Divinatores , fortilegos ,&c. (i hzrcfim externam non
committant,nullz funt p^nz in /ure Iatx,nifi forte ferend* : nam G
fupcrad datur h.r rdis»erit excommunicatio lata in Bulla Coenx ,dc

S ua fuolocodidumc(l:pa-nir autem i Judicibus inferendxad no.
n

led etiam quia noxia, ita quoque tenetur Ggna poGta»quibus illicitur,
ad nocendum, tollere , G alter nocumentum impediri nequit .

Dixi ( fed fine novo maleficio ) nam proptcrci illa ligna contraria ,
qux fortd debent ponijfoldm poliunt die , vel bona, vel indifferen-
tia, Veneficium V G. fit hujufmodi Si Venefica te tangat, tu morbo
inficieris* paulatim ubefees ,at G illam tu repercutiat , impedie-
tur morbus. Dico, te polle repercutere , quia repercufliocft rw indif-
ferens, ncc enim repercuflioeft novum maleficium.

Id cmm clari docet Sanch- l.z.fum.^x • »«.1$. Tandem, inquit ,
licdt etiara fignum poGtivum contrarium apponere, dummodo fit cx
fe licitum, aut indifferens ad paulum illud cum Daemone initum , re
feindendum . Verbi Gratia, fi Dznioncflct padlus cum malefico fe
nociturum, nifi malcficiatus paftei fc Ijgnct cruce, aut lavet corpus,
licebit huic fe Ggnare, aut lavare non intentione fanandi politi v£ eo
medio, aut opera Daemonis , led folo animo rollcndt figni,& padi
nocendi dtflolvcndi. Haec Sanch. citans Suarium, LelTium,Sylvc-
ftrum,Delrio.

Obi i cies Primb . Leflius /.c.w.48. docet pofle tolli, vel poni ditia (1-

f na ad hoc, ut cdlec nocere Daemon , non verh docet , pofle, ad hoc ut
>aenion pofitivddet fanitatem : at in cxcmploi nobis allato , potuit
evenire, ut illa repercuflio fuerit fignum, m>n tolum nc Daemon pro-
fequeretur nocere, fed etiam , ut pofuiveafferret faniutem, ergo il-
lam ego ponere non polium . dire&eenim tunc vellem Unitatem i
Daemone pofitivi illam conferente •

Relpondeo. Huic objetiioni fic difertifatis&citCaflrop. rom.j.
tr.z-j dtfp . 1 t.n.flL Negari non poteff ,( inquit )po(ic Maleficum dc-
ftrudhoncm illius Ggni ad unum finem dirigere ( intellige tuaddefi-
nendum nocere ) & non ad alium( iotellige,& non ad fanitatem po-
li tivd conferendam ) concedo igitur ( fic habet n.io.) nemini licitum
ede uti lignis i Daemone datis eo fine , ut Daemon excitetur ad fidem
fervandam, vel fanitatem concedendam. An bene poterit illis fi-
gnis uti, ut tollatur Dzmonis incentivum , quod habebat ad nocen-
dum . Quod autem Daemon deffrufto ligno , non folum cedet noce-
re, fed e tiam concedat falutem, per accidcnscft intentioni dcftruen-
tis Genum , non enim deftruens lignum illant fanitatem confequi de-
ftru&ioneprxtendit. Harc Caffrop.quzcff ipfifliraa dodhina Sanch.
mod6 jam allati*

Obiicies fecundi . Eflo illa politio ligni contrarii f|t tantum , ut
co frgno pofito, Damon definat nocere . At potcll evenire , ut ea po-
litio figni non fit foldm padli prioris deftru&io, fed fit novum pa-
ulum, ob quod Darmon nocere definat, ergo tunc effc novum ma-
leficium .

Relpondeo. Novum pattum nonpotefi iniri, nifi ex nova con-
feniione duorum , atque adeinifi defl ruens fignum confentiat . At

ipfe nullatenus confentit,foldm enim intendit prioris padli diflolu- . . r _ „

tronem, & nihil prxtcrei . AddcPrimd, non conlueville Daemo- ligionigcnericdfumpt*oppoficam,diciturSacrilegium:licIdoloU-
acifccndaconventione,rembonam, immdnecregu- tria, PaZlum cum Dzmone, Supcrfiitio, 3 c alia fimilia peccata Sa-

Uraintraflationcm minus pertinent, de quibus nihilominus lege Fa-
rinaccium de baretie.p. 1 Ki J n.ei aliofque ab ipfo citatos .

it Quoad abfolutionem : licum harrefi formali, &evternaad-

C ndla fit culpa prar dirorum, ille fotus potell abfolvcrc,qui poteff
rrcfitn,dcquo/i^.c.i.§.8- fatis vidimus: Si hxrelisintcrmiflanon
fuerit, quz libet adoratio Daemonis, paflum, commercium, fupcrfti-
lio,& quodcunque aliud , quod hzrefim formalem externam non
contineat poterit abfol vi a quolibet ordinario Confeflorc, nifi tamen
aliqua ex hisinDicecefi fintab Epilcoporefcrvata : ita plures apud
Dian. 1 pjf j.nr/!8> cum Bulla Cruciat*, & fine illa p.^.tr.^.rtf.^.
V idc etiam p-^M.+JfftAC- De abortu cfl quxdam peculiaris difpo-
fitio, de qua dicam £*.6.< , .a.$ 4 ' , -8. Ratio cfl, quia, cura haec omnia,
licet graviflima fcelera , non fubjaccant excommunicationi latg len-
tenti*, non funt Summo Pontihci refervata, huicenim nullum cri-
men regulariter refer vatur, nifi ratione excommunicationis, ut di-
ximus»™ noflro ofufe. detonflib.^.c.-j.^.x w.x.Ncc funt cx jure refer-
vata Epifcopo,quu, ut ifiid. diximus, nulli cafus vel excommunica-
tiones funt nodie Epilcopo injure refervata* ; Remanet igitur , ut
nifi in aliquo loco peculiari refervatione afficiantur, libere poflint
ab ordinanisConfelloribus remitti : multo magis virtute Bullf Cru-
ciat* : ita Diana Ut.eit. & Efcobar »» Jumm. ir.j, exam.^.%. potefl ne
Conf. Nec obdat refervatio DD. Inquifitorum , nam hancefle folGm
pro externo foro habes apud Dianam, aliofque apudipfum .

5* III. Di Sacri /rgia .

1 Q Acri legi um proprii ed Sacra rei lafiejeu vie latio, i ca S. Thom.

Oa.x 1 . lege Suar. /«».1.4* Hftyjr.yM.i. aliofque paf-

fim • Dico ( proprie ) nam frequenter quxLibct irtcliciofitas, hoc
ed irreverentia contra Deum, qux cll genus ad omnem culpam P e-

nem, pro nova pacilccnda conventione,. .

lariter rem ex fe indifferentem adhibere jfemper enim aliquid vani
laltemadmilcec.

Adde fecund6- Cum mihi non condet, hoc ellc novum paflum
( paflum enim non dedruitur novo patio, fed folum recedendo ab
ipfo ) ciitn non condet, inquam, hoc effe novum paflum,ad fummum
dubia res erit, quarequzrcndum reflaret, quid in dubio hoc facien-
dum «flet ? Id quod jam fubdo .

Inquires enim ‘.Licebit ne ponere ejufraodi contrarium fignum,
quando omnibus expenfis dubium ed , an talis ligni politio fit malefi-
cium, atque ade6 novum palhtm ; Lavare enim i e, cx Sanch. citato,
vel repercutere, ex Lcdiocie. clare non funt Maleficia . Sed quid G
fit V.G. lavare fc cum aqua benedifla , vel dicendo quxdam verba ,
de quibus dubitatur an fint vana , unde dubitetur , an illa lotio , vel
pcrcudio fit novum maleficium ?

Relpondeo. Leflius /^^.«».40. inclinat, licere, fed cum pro-
tedationc non confenticndi pactui forti novo. Similiter, inquit ,

crilegia lati nominantur- Proprie igitur Sacrilegium folQm refpicit
rerum facrarum violationem :Quz rcsfacrz, hoccd ca omnia, que
lege divina, & EcclcfuHicaad cultum Dei funt dedinata, quii ad
tria communiter reducuntur, nempe ad perfonasfacras , ad locum
facnim, ad res facras , ide6 triplex Shcrilegii genus condituitur ,
quodlibet fuasfpecies continens, utique foecu) iter in confeflionc
aperiendas ; cum teneamur , ut diximus Mttbed Cenfrjf.eap.x.
v -9 "• 59- confiteri ex Tridentino lingulas fpccicsA finguli numero
peccata .

Sacrilegium tirca ptrftnas factat remijfi» i .

x Perfonasfacras, hoccd, vel vitzdatu per votum, vel (aero Or-
dine Deo peculiariter delimatas, quatuor modis atque aded qua tuor
ipeciebus fac ri legi i , offendere pota ; Primo, per violentam manus

- . . injedionem, dc qua agitur, cum explicatur excommunicatio : Si

non licet, fi res fit dubia, non enim licitum eu uti remedio fu perdi- quit fuadtntt : Secundi, per ufurpatam jurifdi&ioncm , perfonas Ec-
tiofo, aut de quo dubiumcd, an contineat tacitam Dzmonis invo- clefiadicas adJudiciumUecularctrahcndo,veliifdemve£lii:aliaim-
cationem, hoc en i m cll, le exponere nunilello periculo fuperditio. 1 ‘ . «

; nili lortd id fiat cum cxprdla voluntatis coniran* protdlatio-

ms,

ne . Harc Leflius .

Verum abfolucd nunquam licere, docet Sanch. lae.eh. his verbis .
Addit Leflius, fi dubium fit , an id fignum lit fuperditiofum, non
licere, nifi fbrtcprzmiflacontrari* voluntatis protedationc . Sed
nec hoc modo audeo id approbare. Hzc Sanchcz dumtaxat . libi vi-
de, nullam hic ab ipfo rationem afferri, unde illud non approbet .
Affert tamen Caflropal. A»r.r*/.ai«r». 10, qui huic fen tenti* Sanchez
adhzrct, & fic habet : Bea? advertit Samcbr^ , i* dubium fit , an
medium , qued a(fumtiue,fuperfliti«fum , aut iUititeem fit (qvctefqut
dubium deponat ) te non pojft illa uti , quantumtumqut pr et t fleris no/,
le ullam eum Damone Sotieeatem habere , quia hac proteflatio non
mine it dubium , aeque purgat malitiam , qua in illo effe pote fi . Hafle-
nus ille .

ponendo, dc qua re agi folct •" tr allatu de immunitate perfonarum F.c-
eitfiaflicarum . Tertio, per rapinam , & furtum, de quibus inTralia-
tu dtrtflitueic*e,& nos,quz lufficiunt Itb.x.hUtbod.eonf.c.Z.ff .*. ex-
plicuimus. Quartb , per a&iones venercas, dequibusinfextoPne-
ceptodifleritur,qu*q; nos breviter»^. ej.Q.y bn.^o. attigimus,
quantum fcilicct neceflarium proConfeiloribus judicavimus, qui-
bus tamen adde lequentem refolutionem .

? Nudius tertius GrzcusSacerdosuxoratus^uffivit i me, An ipfc
fi aliam i fua cognofceret,pr*ter adulterium , contraheret Pecca-
tum facrilcgii exeo, quod iacros Ordine initiatus contra caflitatem
peccaret. Refpondr, fi Sacerdos Grarcus in ipfa ordinatione votum
hoc nullo paflo emitti t v ncquaqiiamcontraherc.Ratioluit,qutiidc&
Sacerdos (acrilegiu, turpibus wcando^cont rahit, quia five explicife,
fiveimplicitc in receptione lacri Ordinis emittit votum Caftitatis,

feque hoc pado facnim reddit, id quod non ell > G voti obligationem

Ego in praxi fententiam Leflii libens ampleflerer . Et ratio cfie feci udamus :iu Caflropal. loe.eit.par.l.Sz. num.x. eirta finem . Sed
pollet, quia femper in eo dubioeff caput, unde dubium deponere Sacerdos Grarcus nullum ejufmodi votum , ut fupponimus, emit-
iacife queam, qua depolitione habita, concedit ipleCaflropalaus. tit, crgo^cc.Dicereenimcum ccrtb emittere votum non ungendi
Nam quando cfl dubium , an hzc res , qu* adhibenda cfl , fit fuper- alias pr* ter uxorem ellet gratis loqui, oc ego abaliquibus hujufmodi
flitio nec ne, judica ndumpradlicccil, non eflefuperftitionem, quia Grzcis id fcifcicatus, nihil certi habere potu i, quare fi tibi Sacer-
prifis eft , rem efle indifferentem, imm6 & bonamexfe, Sc de- doti Grzco idem dubium, fit^n ite id votum emillum fuerit, te vo-

Explicationis Decalogi Lib.II.

ttimnon obligat » u*

^MMdeo^iiuri l>c«r>. Xn,D«odAi.un.Uicuiifi, tt Uiaau.I es i,Uii 4 aliquo .BuDcum

cri legium propter gravem circumflantia» » non propter ipccie» di-
verfiutem . Ad fecundum, aqn pofle diainduccij ex v. praecepti

prohibentis in Sacerdote Bigamiaro, non ex vi vw, »® c ' . ,

4 Hanc refolutionem quidam Dodor romus approbavi t.aficreMt
enim, Sacerdotem Grccum ftatui Sacerdotali addidum multd magis
fuum Oatum per fornicationem , etiam abfirahendo * voto, co.nqui-
narc, quam per pollutionem ,fcueffufionem feminis polluatur Ec-
ciefia benodida, quamvis non conlccrata , ergo laltem ex hoc ca P' l e

iacrileei fc serit ; Confirmabat primd , quia per Aragom um *•* .q.eg. - r vr r r n , .. ,, c _

•' •— ** - r,j. mmm.6. Religioius fornicans non ut fi comoedias vel ludicra fpedaculadicVenerisSaitdi celebrare

venerari, illum venerari negligeret .

An Temperii violatio eenflituet eliquande Sacrilegium proprii ditium*

i z Uno verbo . Tempu* efl ne objedum Sacrilegii ? V.G. qui die

feftivo,vel tempore Ouadragefrmg,Arc peccaret, contraheret nc Ipc-
ciem Sacrilegii ? Rdp.de hac rc mcdixiflcinepefe.Meti. CoufM.x.
•7-§- J." 40.ubi refolvi non contrahere ;addidi tamcocontrahi n

rari pofle culpam irreligiofitatis contra reverentiam Deo debitam ,
+n ‘iadfinemJic EnriQU kb. 5- e 5- Religiofus fornicans non ut fi comoedias vel ludicra fp^acula die Verris Saadi celebrare

foliim debet confiteri fornicationem , & votum abfolutc , fcd etiam V.G. quis velit . In hoc enim l^ononfolflm efletlcandalum popu-
votum folemne profcflionis.quia i Rcligiofo non luditur votum li,lcd etiam irreverentu erga Chrifti Domini Paflionem.
cuomodocurruiue verum etiam flatus Rcfigiofus ; ergo cum 1 Sacer- „ _ ...

quomodocumque verum etiam flatus Rciiciolus jergoeumi Sa<
Jot c Grxco Jxdaturrtatus Sacerdotalis, idem erit dicendum .

j Scdrefpondi, verdmcfleabejufmodi Grxcocommaculari fa*
erum Sacerdotis flatum, at intra latitudinem eamdem, qua Chriflia-
nus lardit fuum flatum hominis baptizati , id efl homini participan-
tis Sacramenta i Chnflo Domino inftituta ; fcd quia non adefl votu
non efl lxfioadverwisaliam peculiarem virtutem Reliponis/ed fo-
liim efl noubiliter gravior icdracrgocircumflantix etiam notabili-

An Vio Iasie fit S i er i legium ?

1 1 Vovet quis Jejunium, V.G.fi id non exhibeat, efl ne Sacrilegus?
Relpondeoita videri plerifqueapud Valent, x i d.6,q.i jf.i.imti*.
Ratio efhquia eo ipfo qu6d res voto dicata Deo efl , Deo efl deftina-
ta : ergofi violetur, (acrilcgc violatur . Sed certe probabilius efl cum
Suar, to.\.de rel.tr. i $ .lii.\.i «.5.000 ita ellcjtunc enim peccatur qui-
dem contra fidelitatem Deo debitam cx promiffione/cd non proprhi

ter aggravantes non conflituant di verfam fpccicm, ( unde non fint — *

fpecialiier cx probabili fententia confitendae i dei nec in cafu noflro cum facrilcgio , quia nihil ucrum violatur , led immediate Deo oc-
nova fieri legi i fpcciesenafcctur- In violatione Ecclefix non efl mirC gatur, quod promiflum luit .Neque obflat per votura Deorcni ddti-
inveniri facri legium, quia fpecialis,& ex prefla prohibito fafla in ho- nari, non obflat inquam, quia non deflinatur niji in ordine ad ipiius
©orem loci facri transfert illam turpem adionemad novS fpeciem : voti exeeutionem, foliim fcilicet.uc res promina exerutionimande-

quam prohibitionem fpecialcm in Graeco Sacerdote non inveni-
mus . Ad Confirmationem Refp.Aragonium & Henriqu ide6 putaf-
ieConfefsori aperiendum in cafu de quo loquuntur flatum Rcligio-
fum, quia putaverunt circumflantia* notabiliter aggravantes efse
clavibus fpeciatim fubiiciendas, quam nos lententia non (equimur.

Sacrilegium circa kca fatratemiffiui .

g De hoc item ea, qux ad fufficientem cognitionem pertinent ,
alibi melius difputantur. Tripliciter enim circa loca facra facrilc-
cii labem qni*contrahit Prim6 l fi cum, qui refugium invenit in loco
iacro, violenter, vel per fraudem extrahat ab eo loco ; Secundi, fi in
iifdrm facris locis ftrepitum forenfem,vr| mercaturam adhibeat ;

Tertii , fi quis vencreas adiones in iifdem locis exerceat , de priori-
bus agitur in tranatu de Immunitate : dt tertid '« fexto practpte , <le

quo nos in Mattb.confejf, ‘M.xj.9 $.5 .^».3 {.facis multa difseruimus.

SacriUgiutn cirti rtt fat*ar\.

7 Cum variae fmt res fac r*, varix & erunt hujus facri legi i fpe-
cies . Quatuor enumerat S.Thom. x.x.f.^^t.t.Primb^acramenta.

Sccundb, vafa facra »fanflas Imagines,ReJjquiafq;San 61 orum,Terti 6 ,
ornamenta Ecclefix Sc miniflrorum ejus . Quartd , bona temporalia
Ecelcfiaftica in fuflentationem Ecclefix miniflrorum deputata .

Scriptura facra, faerxq; extemonix ad fecundum Caout reduci
commode pofsuot . Qui igitur mali , & irreverenter erga hxc fe ge-
rit facri lege peccat, quia irreverentia illarum in Deum, qui in «i*
ritd,&facr£ colitur, tandem redundat.

8 Duo hic funt notatu digna . Pr im6:An qui e<^ u ‘ ca V aC rt , L , ,,;I
tnam Eucharifliam fit proprii fac rilegus? Ratio dubitandi efl, qu‘»
iacri legium efl rei facrx,hoc efl rei Domino deputat* violatio •

Euchari Aia non efl res Domino deputata, fed i pfemet Dorar nu» . -
goejufmod i conculcatio erit quidem atrox irrcligiofitas , no
proprii facrilegium . Refpondeo communis fenteotu

lecium ?.Rcfp. nequaquam: fed folumta, qux aliquo modo facra
line aiq; in Dei cultum ordinantur : Hxc folentefle bona,qux defli-
mta funt ad Ecclefisefcrvitium, & ad ejus miniflrorum, ut tales
f uo t.fubftentationem . Qu_arc alia bona patrimoniali^ vel quocunq;
alio fecu lari titulo poflefla ab Ecclcfiafticojcum non fint veri facra,
jocum hic noqlortiuntur .

. .ilSnS* tetineat legata, vel hxreditates^Sc fimilia Ec-
cletHs f CO ntrahit ne prxter malitiam inju-
j* 1 ?’ f* l*, c f»legir,dum non folvit ? Refpondeo cum Caftr.

p.Jur .&Leff.i*id. citat folum injuflitix, quia

^ ot * t mot a j. n- * > °^' t lcat,non funt facra : antei enim folum viden-

ftiiid rem proprii conflituendam.

ii nec hunc for» n? ec - masnon ^ olvat ? Refpondeo cum Caftropal.

* Proprii facrilegum , fcd tamen prxter injuflitiam

tur, non veri i pia ( donec aflu Deo detur) fit facra . Si quando ergo
hxc infidelitas facrilegium ,feu irrcligiofitas facrilcga nominatur ,
lati, ut in fimili fupra diflum efl, facrilegii nomen ulurpatur .

$. IV. TSi Blafpbemia .

Quid , tj 9 “ 0 tup/ex fit . •

1 T 1 Lafphemlaefl convicium , feu verbum cootumelinfum coo-

JD tra Deum : ita S. Th. x.x.f .1 j.-rr.x. cft igitur peccatum con-
tra reverentiam Deo debitam ,quod, An habeat parvitatem mate-
riae» fupra lib.\.t.\.% a. diximus.

* Alia cft hxretiealis, ut Deu, injuflu,. Id quod fi etiam bc mente
affirmetur, non hxretiealis folumerit, fed etiam h*rctica>utraqdm-
quifitori deferenda : iuSanch U.x.indec t.xx. Laym. l,t.*Jr.io e. 6 .
m. 7. Bonae, circa x.dec.puc.di/p^.q.lp.i . Alia efl fimplcx,* qmdera
quadruplex : Eounciativa, ut ad Injuriam Dei vole toc efficere ue tc -
flati va, ut porta, T>eui,maJeditlujfit T>eus,dtfplictat Dee . Irri loria,ut,
Vabtfui dtjlntit Templum l [mei j idcmQue erit ,fi nominentur irrilo-
rii membra Chrifti Domini pudenda Jitiatoria,quandolcilicetcutii
blafphcmiaquis jurat, prreat Deu, y fiieanemeft y vel tritor.

2 Rurnisblafphemia committitur, vel aliqiud demendo i Deo,
Sanflifve,vel aliquid iifdem addendo. Demis, fi dicai Deam non efle
Omnipotentem, non Mifericordem,non Providenter», S*nQm non
rffc in eloria,&c- Addis, fi dicas Deu die crudelem, Sanftos effc im-
nudici^ Ac.Siveautcm addas, vel demas ex intentione ,quia urnea
fie addendo»vei demendo ve inhonoras illis verbis Deum^lalphc-
museris; & quidem puto eadem fpccie blafphcmix, cum uterque
modus fit tandem, & refolvatur contra Dei reverentiam, ita colligi-
tur cx Caftrop- difp.x. detent. ftc.p.x. $.j. licet deinde

contrarium femiat^wfi- .

4 Denique, alia efl in Deum, alia in Sanctos , alia in caetcras crca-
turas/ive rationales, fiue irrationale$yidvertendo,ut fit blafpheroia,
illa, qux jacitur in Sanflos, vel ceteras Creaturas,dcbere femper re-
dundare in Deum : fi quisenimvel dicat, vel imprecetur malum
tempeflati, feu ventis, certi, fi prxfcindat ab eo, quod hxc referan-
tur ad Deum tanquam ad Creatorem ipforum, injuriam non Deo t

fed ipfis creaturis faciet, ut mox clarius explicabitur •

5 Atque hinc vides, cur torquereconvicium in Sanaoslemper fig
blafphemia, non autem femper in alias creaturas : quianimirum
Sanai femper referuntur/cu apprehenduntur refem ad Deuro,fiuc
uti ipfos glorificantem, fiveut ipforum amicum: non lemper crea-
tur* coeter?. Nam propterei.qui maledicit patn V.G- impius qui-
dem erit contra reuerentiam debitam patri ex quarto prxcepto, oc
aliquandocontra Charitatem ejufdem, ficxanimoaliquodmaluna
cidefidcraret.utmoxexplicatiiisdicam : atnonerit irreligiolus m
Deum contra prxeeptum hoc, dequoagimus.

Denique Blafphemia quxcumq; joco prolata regulariter ell mor-
talis, cxSanch. tiif . I .e.xx num.t 1. Caftrop tr.t 7.^ a£a.§.* quia ad-
huc fic prolata versit aiminutionem divini honoris - Dixif reguJari-
ter ) nam fi ulis effet jocus,ut omnibus expenfis nulla diminue 10 Det
honoris appareret, (qudd rari efle pofle mihi videtur ). erte morta-
lis Blafphemia non effet, quia Blafphemia veri non ♦quippe c ut
dccffcc Blafphetnix eflentia : & de hoc rariflimo cafu mtelligi debet
Valentia x.xjifi.ifi . I J. cum docet Blafphemiam joco prolaum non
efle Blafphemiam . ^

Caput VI. De Peccatis Religioni oppofitis. 75

Blafphemia denuntianda .

6 Qoatuor hic nota. PrimA,Blafphemiashc;reticaIfte.TeInquifi-
coribus,ut raodAinnui,abaudietibusdenunciandas, juxta regulas de-
nunciatioms.dc quibus alibi:Ita Sanch./.<\«. j 7.iimpliccs vero Judici
Ecclciiallico.vel Seculari, nam ita praecipiunt decreta Julii Tertii ,
A Pu Primi, qu* tamen decreta,quoadlimplicesBlafpbcmias,prop-
ter deiuctudinem obligare nequaquam videntur . Vide Caftrop. nt %
$.4. num.$.

CmtBk Blofpbtmi .

7 Secundi nota audientem Blafperaiam non teneri Blafpheman-
tem increpare, mfi periclitetur honor Dei,qui rarA nunc inter Fide-
les periclitatur: itaSanch.i*.».46.1mmA increpare Blaiphcnuntcm
non expeditjdumferuct ira, quia is irritaretur raagts: Corrc&io igi-
tur fraterna debito loco, A tempori reter vetur .

Mtdnt ceufitendk Blefpbrmiai ,

S TertiA pro praxiConfeflariorum, quoad Blafphcmias, i nobis
dida in noflroepufc.de coafefM.% <■.$.§. 1 . reculantur,ubi rei alvi mus
omnes Blafphemiaseffcejufdcm rationis,five in Deum, Uve in Beati
Virginem, live in Sindos , Ac- Addo uunc varias Blafphernias in
Deum,variafque in Sandos,Ac.nnn differre tpccic. Unde fatis eft m
coni eflione dicere ^ otiti blafpbrmavi . Ratio eft , quia omnes fpecifi-
cantur i Contumelia, quz Deo infertur. Excipe Blafphcmiam hf rc-
tiMlcnvllacnim luperaddit,ut modA dixi, peccatum infidelitatis, (i
aderit error intellcdus.vel peccatum contra praeceptum deeuct-
iu coafdlione Fidei, fi foltim ea fuerit verbalis, Ac.

Diftrimen inter Blafpbemiam , Ma/editlionem .

9 QuartAiquia ff piflime indignatio Blafphemantis eft folilm con-
tra horni nes,idcd mihi placet regula Liym./»*.4.f'.xo.r.6.«. ia. qu*

eft huiulmodi : Si pernitent neget mffttlum mdignationit fua , ergo Dium
dirtfle ft extern Jiflfy/td folUm advertit! hominem , vel jumentum , tui
trmtut fuerit ,t une Cenfefimriui st tendat ad Verba , quibut borno ufut
fuit f fi enim fecundam fe divini kenent diminuite nem nullam expri-
munt , mantenfenda efl Blafphemia , atque meri ale peccatum i fin autem
*erbataB,aut t a/imo do pr e lata fint , ut contumeliam Dei , aut Sarra-
mentorum fiinifieent , videlicet per mil/e S atramenta , per ftbtem Satra-
menta^ptrdat te Dei Ctrifna t ceu/iri debent Blafphemia , dummodo ho-
ene attonderit advilipenfiooem Dti , aut rei fatra , qua tahbut verbi 1
exprimitur t fapi autem ejufmodt verba Blafpbtma proferunt inadver -
tem er , ac materialiter ranrUm , nen attendente / , quid fiinifieent, tum
vere extu fantur d gravitate peccati propter imperft Rienem cognitionis ,
me voluntarii, me J j inierim cenentur ptrvtrfam ejufmedi cenfuetudi •
nem deponere. H*cLaym.

10 Ubi ncrta,fi Blafphemia fic fine relationcad Deum, A folilm
contra Creaturas rationa!es,veI irrationales contorqueatur, proprie
vocari maledidionem,A ut didum eft;communitcr effe culpam ve-
nialem :<juia tamen poteftaliquandocilemortali^idquecoatracha-
ritatcnydeA clarifts hoc tribus didis fic explico .

11 DicoenimprimA, quando maledicitur Diabolus, rarA cfle

ccatum mortale, quia femper folet maledici, ut author malorum,

uc Dei inimicus,quo pado abllrahendoab impatienti* impetu, ne

veniale quidem eft .

I x DicofecundA,quindo maledicuntur homines, A optantur eis
mala, ut Pe/fit crepare, otcidi,gcc. communiter elle veniale; quia nec
maledicuntur ut aliquid Dei, neque defideratur^dclibcratc , ut illis
eveniat illud malum ; fi tamen delibcratA defideraretur eflet pecca-
tum odii contra charitatem prox i mi, grave vel leve juxta gravitatem
vel levitatem mali. Audi quod Efcobar infumma tr.i.exam.\.e.b.n ».
a6.in hanc rem afferat. Ajfo/et interdum in amicet i ndign an y ut fi H01 fa-
mulos, vic inot :iut erdu m in inimico 1. Cimex inimicitia ajfetJu male diti a
prodeunt, plerumque cum plena intentione feruntur ; cim aurem m ami .
tot rarijjimi ex intentione exoriuntur , f,d folilm ex perturbatione, ebrie-
tate fpc. unde Irtbaliapeccata non erant , fi interroger it mox \ofi prola-
tionem malediSl i, num intendas jWot , aut famulum d Diabole arripi
Htfpondebis : minime plani . Fateor quofdam tam immoderata paffiom
perturbari fo Iere , ut etiam illo inflanti , ve/ filio t intendant deperire: id
quod prudentia Conftffarii diligenti examine relinquo .

I I DicoTertiA. Si ma!edicunturanimalia^rbores,Ac. fi bar res
fint proximi, A ex odio ipfius hoc dicatur, A cum animo, utverA
pereant illae res, eft fimi liter peccatura odii contra proximum: id
quod tamen rarA folet communiter evenire A folum incafu ; quo,
ut offendas Dominum, ejus rebus malum deprecaris . QuAd fi res il-
lae noftraefint, tametfi animo defideraretur, ut eveniat eis malum ,
folum erit veniale , quia odium eft circa res noftri dominii .

14 Dico quartA:QiiSdo maledicitur die$,hora,locus.ventus4gnis,
pluuia.eflet mortale^i maledicerentur quatenus MlEt Deus, ut mediis
utitur ad nos puniendos , vel periculum fit, ne indignatio fit contra
Deum: at quando neutrum ex hisadeft,n«5 eft mortale.quiaindigna-
tionon eft contra Deum .Quod fi redundet in parentes,ut quSdodi-
citur,Malcdifla hora^ua mei parAtes mc ediderunt, edet contra pie-

tatcm,fc4 obfervantiara, graviter, fi defideraretur illis malum , vel
notaailitcr pieuscrga parentes Izderctur ; leviter, fi neutrum .

Jam verA quoniam aliqua verba luntccitA blafphcma, alia ccrtA
non lunt^lu deniquelunt dubia: de lingulis clallibus aliquot cicm-
pU>ad claritatem, more noltrojlcifandam, lubiiciamus.

Verba terti Blafpbtma .

I \ Abnego D; um, vel Crucem , vel Sacramenta , vel Cbrifma , quod
fronte percepi i Non ttedo in Deum. Ma/ grado babbia lddio,tdefl malum
Deo contingat . A difpetro di Dio . Nen efl pote flat in Deo. Deum t adeat,
vel difpiictat . Velit , nolit D/ut. Pani: eat Deum, \etS antium Pe-
trum. Pereat Deui. Amittant Sanili vitam DD. citatiydiiqiK^Sjfir.

Malcdidh omnia in Deum vel Sa nilos, immA A in creaturas quaf-
cumqucfi ad Deum referantur modo diflo ».4.

Vituperia in Deum, Sandlos, res lacras:huc faltem reducuntur illa.

Abnego 5an:lum ' et rum,S antium Vauium, A\oflolot fimtha .

Laudare Deumublccn»' vetbi^quiaidfpernere potius eft inadlu
cxercito,A irridere, quLn laudare .

Jurare per pudcndaOiriih : dicere meretricem Virginem, vel ad
injuriam Virginis. Intelli-jitur enim ex communi loquendi ufude
Sandl illima Deipara .

Jurare feri A per Mlos Deos vere.vel faUA , vel jurare per creatu-
ram fiftendo in ea unquam in infallibili veritate : quod polierim vix
inter Fideles ufu ventre folet .

Denique dicere Doemonem^andlum, vel omnipotentem, cxlo-
feph. Aug. in brevi aotuiajr <mofr.tr. liecal «.14. vel pucllz amafiz
propriA tribuere nomen Dcitatue , I homa Sanch cit.*«.}4- ApertA
cnimhzfunt Blaphemiar , ouiafit commune creaturis , quodpro-
priumeft Det . Dixi loquendo de A mafii (proprie/ nam li non ex
animo figniffeandi, quod verba lonant , fed per hyperbole m, fic quis
loquatur , perperam quidem loquetur, verum ex probabili tandem
fententia, non peccabit ex hoc Blafphemiz capite, mortaliter :
|u Lorea apud Dianam, p.j. tr. j. ref.^.fint .

Verba certi , vel fatit prebabiliter nen Blafpbtma .

16 Qui dicit, Volo bec facere, quamtii grate peceatum,ve/ Dti efien-
fa fit,\ icJt gravi ter peccet,nA blafphemat/iuia nili in Dei rontume-
liSexprefse id laciat, nihil addit, vel aufert a Deo.lta Bun. / c.p i.n.y.

Maledicere ventoiteprftaci, pluviae, bcftiis, Ac. non eft blal phemia
modo explicato ».ij. maledicens homini, licAt. fi animo malum illi
exoptes, peccas contra charitatem,ut >b.n . t x.vidimus;non ume bla-
fphcmas,quia communiter ca maledicentia ad E>eum non refirrtur.

Hee verum efl fit ut Evangelium, vel fic ut Deui verui efl , non eft
Blafphemia.Ita Azor-Medin. Bonae. *.i q. contra Suarium, A Sotum
apud eundem Bonacinaqi.auia communiter non cquiparatur veritas
careata cu mercata, fed folum indicatur fimilitudo quaedam , quoad
conformitatemcum ob/e&o.

Juramentump^ Intemeratam Virginem non eft blafphemia.Ita San-
ch. / e.a.i 2. contra Sotum A alio-, A quia nec eft cxecratorium,nec
fignificantur pudenda Virginis, fed folum adducitur in Tcftcm Vir-
ginitas Deiparar.feu Deipara, ut Virgo.

Juramentum falfum non cnipfo»quod eft falfum.fcuperjurium.eft
blafphemia.S.Thom .x.x.q 1 -^i.Quamvis enim pejerans fal-

foaddueat Deum ut Teilcm,unde A peccet, non tamen blafphemus
eft, qui nihil dem- t^dditvc Deo in ejus convicium . Nec fi jurans pe-
tit(licuti putat Ciftrup.r. S.d.i.detent fye.p ) uc Deus fir-

met &lfitatem,fcd folum cum temeritate profert enunciativA illud
falfum i Deo confirmari, non autcmoptatlvA-

Dicere ineventibus : fic tandem fato futurum erat, non eft blafphe-
marc.fic Sinch.*r. eit. au ? y quia per hare verba non affirmatur fato
Gentilium regi univcrfa;fi id enim intenderetur affirmari, fanAhz-
reticalis ellet blafphemia : fed figmficatur neceflitas confcquens ejus
C\cntUsiDeopr*vifa.DicereOF»<4" Dei\ '0 SanBut Deui! b Virgo
Samtlifllma cumtali homine.non eft blafphemia , quia indignatio fo-
lAm fertur cocura hominem at contra Deum nihil .

17 Verba contra Deum in ebrietate , vel phrznefi, velexinad-
vertentia orta ex inveterata confuetudinc blafphemia* nequaquam
funt; Malitia enim blafphemiz, ficut & perjurii, atque hzrefis
requirit procedere ab homine, qui aflu ratione utatur, nequeenim
quis contumelia rationabiliter afficturex convicio dido i Pfytta-
co: ita Vafquex, Turrian. apud Laym. /<^-4 tratl \o.ca?.6.n.2,.ty

aliique. Vide, qux dixi m ne flrOepufc. methodi Confeff. Ab.*, cap
$.j .Hum.Xf.

Afferre verba aliqua Scripturae (acr* ad confirmandam facetiam,
fi non ex contemptu, nec tamen farpe fiat,ut contemptum fapiat, vel
non eft blafphemia.fed venialis quzdam irreverentia , ex Villalob.
apud Dianam, p x.tr.f.rof.\. vel fi admittis parvitatem materi* in
blafphemia, erit haec materia levis; fic idem *bid.

Verba dubii Blafpbtma .

18 Multas efle blafphemia* folilm ex prav» intentione dicentis
modAdiflumeft. Hxergo d ubi*, A incertae vocari pollent, Acx
dida intentione, aequales tandem fint, colligendum. Sed nos hic

aliud

76 Explicationis Decalogi Libi II.

aliud quaerimus Ad fcilicet aliqua eiteroa «M kim claAfed MituiDol!,»clS»>^i vitam/, ita «melL Quo pa3o ellet finedt,.
i ■ • r . . - . p».i fiat ccnfeadi hiablilnhemu-riaiinicinenuBciarentuf Dtus,v:l Sinui Quilifubie'

dubicexfe videntur continere Dei contumeliam
continere. , , _

«9 Placet autem mihi illa regula.

accipi pro b!afpheroia:& pronooblalpbemuJebereprononbul-
phemu accipi. Ita LazartuMl'i^ uC ^“ cmClt *H^ cq 'J ,t , ur ? u i
l.t.px.n. 1 1 . & coli i • i tur ex Cartropa lao t.ydtjp.x.p '*»*■ Dt» » t7‘-
p.t.^.n.6. Ratio eft, quia verba in dubio nunquam ilunt accipienda*
utfonrnt delidum ; nunquam enim prarfumitw drltdum, nilide
«pfo cla reconflet. Hoc igitur polito

bioblalphem ia, fiq itidem enunciarentur Deus,vd Sindi quafifubje-
di amiflioni vitae.Sedfcnfuseft Gmilisilli legitimo juraroento:F»w#
*>#«/, jdeftficut Deus vitam habet, fic( per fitnilitudinem quam to-
ties diximus) verum eft quod dico. Confirmo: nam qui jurat per
vitam patris (e aliquid fadurum, hunc fenfum facit, Sicut meus Pa-
ter vivie, illumque vivere firmiter volo, iu firmiter hoc^uod pro-
mitto ficere,in tendo.

i 4 Confirmo fecundd Qui per vitam Dei,vci fui Patris jurtt,fi in-
terrogetur an injuriam illis facere velit, perr>C 4 abit,quia tota fui in-

xo D^a ur prinS de illis , Iu lic* tent.oeft oftendere firmitatem fui didi, vH promiflionisA nil prar-

&c. terea. Confirmo tertib. llle.qui ficdixit JEm-d. 9. Par tapeti bttjmro

Refp 6 deo,fi per illudi talem) intelligis,vel indicas Deum/ju is du- pttqytd Pater ante feUtat, explicavit Patrem juraflefolitam per Ci-
tet efte blaft>hemiam?at puto nili fignanter Deum, vel Sandos no- put, fcu per Vium Filii, oftendens aroorcm,quo Patet filium profe-
. . . ■ ■ r_L : S ...i. .. L-.... ■ 1 1 , . m pnim rw*r niiAm iiiririvi (.lmini ns.nf reveremur ! in

bitet — . - . .

teste non incidere in blafphemiam. Ratio eliquia ex praxi commu-
ni videogded Fideles dicere <#•** flem , & non rentgepeum quia

effudere volunt fccontumeliosd cura Deo agere. Sane ufus viliorum
percrebuitinSiciJia,utingravibusindigimionibus Damonem vo-
cent Sandum, quam effe aperti blafphemiam modo diximus : Sunt
suron aliqui mdioriscon(ciei)Cia*,qui fic proferunt Santa D <* , feu
ju*/# D***/#«ujuntque fefe id cdfic dicere, quali fe fecohib€tes,nc
Diabolum Sandum vocent : hos ergo non peccare peccato Blafphe-
imar(abftrahendo i Conficientia aliquorum erronea ) ego, & aliauot
dodi a me confuiti judicavimus.Pan modo qui in Italia dicit, #/ dif-
pette di D», vel rinega Di , non blafpheroant, quando ex modo prolc-
tendi videntur fe velle cohibere i nominando Deo ,quem abnegare,
vel defpicere noluntad regulam didam •. 19. fi tamen fignati intel-
ligant Deum, tunc non eft dubiG Blafphemiam committere:atque dc
hoc folum cafu loquitur Bonae. 1 dte,pr*t. difp.^.q.%.r.x.n.\ 1.
dum ait n/ di/pette di Di^cGe mortalem Blalphemiam,quiaipfr fert-
pfit ineo loco ubi proprium idioma verba communiter dimidiata
proferunt ur,& ubi per illud, Dr, veri intelligitur Di#, ideft Dem .

XI Dubitatur fecundi de his . A difpetta di que! ktecejbe mifafiie-
fit al menda . Pater di Dia , Pybfar Dia . Alcofpttto di Dia . Refp prp-
cifacontumeliofa proferentis intentione, has non cffc Blafphemias:
nam prima poteft non minus in homines cadere, quim in Deum,
cum etiam homines hominem fufltntent praebendo alimenta:fic Bo-
ricina*» ix. Secunda non negat Dei potentiam, nec illam convicia-
tur , vel irridet , fed folira enuntiat : fic idem Tertia potite
fetetur homines efle coram Deo, quod verum eft , quam proferat
contumeliam : fic idem 0.9. Recole regulam *.i 9. didam . Qu6d fi
quis i dei hoc ultimum profent,ut ofteodat fe veritatem dicere ad
cum modum,quo verita» dici coram Deo debet, juramentum erit,
non blafpbemu .

xi Dubitatur tertii de verbis Blafphemic fub conditione, in
bunc modum . didis : Ntm cttda Dtum , feu nknego D tum , fS Ita rti
n tflyDtut tfl injyfiut , / tt nangercuffera , Refp. mihi & Salaz apod

mtn tflyDtui tfi tajyflut , > te nauptrcujjtta t Rcfp. mihi & Salax a pud talia verba proferres, ciiet Blatpncmu, quia in

Sanch moxcit.videxi harcnondieblafphcmiasjvideanturTh.Sanch. caretur, Deum indignationem mereri, OC certe lummacuc

/. e. 0.14. &Caftrop. /. e. 5.4. ».J. phemia, adversus Deum irafci,ex Caftrop. i.ca. 7.

l.t. tt.x4. de Caftrop. /.<■.§. 4. "J.

Ratio noftra efl^uia nou eft (enfus, ut T hornas putat , quafi fides
mca.vel juftitia Dei dicatur dependere i veritate rei crcat$,vel i fu-
turo even tu,quo pado certd eflet Blafphcmia: fedfenfus communi-
ter eft in hunc modum.Sicuti eft mihi certum(cx Dei gratia y 'me non
teceflurum i fide ita certum*eft, quod adero ; & ficuti certum eft,
Deum non efle injuftutn.ita certum habeo^ me te fore percutiendC,
ita inquam per fimilitudinem modo nu.16. didam, non per aequipa-
rantiam . Neque per ejufmodi verba me offero, ut fi res ita non fit
Deum rtnrgem,ut putat Caftropaiaus,abfit,naracx didis, fic colligo
fenfum horum verborum. Abnego fidem, fi res ita non eft,fcd eft im-
roflibile lut ego judico) cum gratia Dei qudd fidem abnegem , ergo
impoflibilc eft, quod res ita non fit . Eam igitur certitudinem huic
jrei dare, per fimilitudinem pronuncio/juam certitudinem profiteor
fubereconftautiae in mea fide-

Dubitatur quarti, dc Juramento per Dei, vel Sandurum vitam.
Jtcfpondeomihi videri cum Deciano allato i Caftropal. Ue.rit.ma.6.
tjuod oc idem C.aftrcpal.Axor. aliifqueabiplocitat. non importa-
re Blafphemuro . Ratmcft^uia non eft, faltem certi, fenfus, quod

quebatur, illum enim per quem, juramus, anumus,& reveremur : in
tali igitur modo jurandi ne impliciti quidem contumelia includitur
pari igitur modo in juramento per Dei, vel Sindorum vitam .

Quartd, certum eft illud juramentum nuo utitur Deus,Gen. ‘.’Ptr
mtmttipfymjyraviyC^e venerandum, nec folum licitum : ergo etiam,
potuiflet Deus jurare per vitifuS, cu a-qui valeat illi:curcrgo homo
non poffit jurare per femetiplum & per viti lui.flc confequfter per
viti fui patris;& pr^terea cur illud juramentum quo utitur Deus n 5
poflit cum reverentia imitari creatura, dicens, per vitaro Dei? Dic,
amice Lcdor,non nonne idem eft ptr Dtum jurare, quod eft per om-
nes licitumac jurare ptr vitam Du} nil enim aliud eft Vita Dei, nifi
Deus ipfe.fi ergo licitum eft juramentu,BlaiphemiancquaquS erit.

1 j Dubitatur quintbyan nominare/eu jurare per membra bonefta
Chrifti Domini, vel SandorG, ut per Capillos, per Caput, perOculos
Sandorum.vel Deiddert Chrilli,fitBla(phmia?RefpoodeocumS*n-
cb.O.n.tg. nonefliviuiaea membra nominando nihil additur Deo,
vel Sandis nihil tolliturmec ea nominare in ullam vergit Dei con-
tumeliam f fi tamen irriforte, vel contumeliosi nomines , blaiphe-
mabis.ut ex fc patet, flemeritd id folum reprehendunt Sacri Canones
e. fi quii xx.q.Xl Authentica ,Ut nam /yxmrisntn bamintf,et//. 6 .

Hinc non eft Blafphf mia dicere ex indignatione contra hominem,
vel jumenta Carpa di Dia,ra m va* . Ai Samut di Via Sacramtmta Dri >
i Vu/atra Dei - ita idem Sanch.».to.quia tota indignatio eft cfitraea*
creaturas, ut lupponimus^c ex alia parte, nomine Dei.Chriftumqui
Corpus habet, & Sanguinem intelligerefemperChriftiani , nuiex-
prehdDcum notare vclint,prscfumuntur. Quamvis ergo prarditta
verba in ea indignatione effundere Gt peccatum IrreligioUtatis cBtrm
fecundum prxeeptum. Stm vfmrptbii namea Dufruflra , undercCie
abfterreriabhujufmodi loquutionibus debent Fideles, tamen oontu
tunc peccari venlaUter^ocet

Cajet. Arm.Sanch VaJent.Suarium, cum indignatio tota feratur, uc
dicebamus , contra creaturas . Si autem Cx ira & partione m Deunx
talia verba proferres, cflet Blafphemia, quia m adpexercitoliemfr-
caretur, ** '~ i — * : ™ 1

phemia, adversus Deum ii

Vt punii B/dfrkmorym , drqut aaeumJtm Ahfalutitnt.

KnWt rwnc fuot injure contra meros Blafpbemoslat?;Feren-
fint, pertinet ad forum «(«num caam.-

, a ^i Abfokitio Blafphcmia hera icalir cum errore mlclleflui pe-
tfnZ ift.b«W)ui h*rtCm abfolvere poLcft.de qua r tj.

5 ' A^Blaiphenftc qu^umquequantumvir atrociter, fed noncon-
tinCTifes hsrrefim tofmaliler.hoccft quamvis eoot.ueant verta h».
reticalia,non tamen cumerroremcntisin^moapntientis^ffunc

abfolvi in foroconfcieotir i quocumque XpnfiArr^dinarijmS
in ca Ditrceii fint ftgnatc refervat* - Ratio hujus doarinmcflea,
quam diaimus cum d.

„ ,, namorootcrei hic repetenda nequaquam cil , Icjc itemUia.

& rorfus "/> 40 .

Ego enim quiefeere tantifpcr appeto.

FINIS LIBRI SECUNDI.

Laus Dto , BeatiJJim * Virgini > ac Beato Alojfio-

LIBER

IBER TERTIU

DE SECVNDO DECALOGI PRjECEPTO.
Non aflumes Nomen Dei tui in vanum.

pEculiariSj&germanan-aftariofccundiprxccptieftca , qu* ait us bonos , vel pravos circa honorem Deo

■ gUllltUIdU dt.UllUiEt.UUUI V*V w» ) airtUJUx.iw j ' . • I'"’ 1 '

X debitum fufcipit explicandos . Ideo enim jubetur Dei nomen noneuc in vanum aflumendum , neiscon-
,u«t

grua reverentia defraudetur. Quoniam vero propter connexionem materiarum pleraque de eadem in pri-
mo prateepto lunt difputata , lupereft hic folumde Juramento , Adjurationcque J uramento atfim , ac de Vo-
todiflerere:iisciumjfirite ea nuncupentur,obfcrventurque, honore Deus afficitur ;iecus, contra.

CAPUT PRIMUM.

Dc Juramento in communi.

9 - !• fit Juramentum ,

1 ST invocatio divini tcftimonii ad faciendam fidem ;

I itaS.Tbom.aa. 0.89. «r/.i. Aliquando autem expli-
| citi affertur Deus in teftem , ut quando juratur per
ipfum Creatorem: aliquando vcrdfolum tacite, ut

1 quando juratur per creaturas, referendo ad Deum ,

modo explicando infra fi. 4. dc utroque modo perinde cll juramen-
tum, quia in utroque Divinum Tcftimonium invocatur.

1 Poteft item hujufmodi Dei invocatioexhiberi Verbo, Nutu ,
Fallo, Mente. Verbo,ut fi ore proteras, dicendo V.G.Jw*/»» Deum
bce tiae/fefiec mefsflurum.blmu % \it fi tibi dicatur Juret pro Deum, tu
veri oculi v«I capite annuas. Fallo, ut fi cui ofleratur Juramentum
cum Libro Evanidiorum , ipfeveri illum tangat , eoenimipfo ,
etiamG nihil proterat, jurare cenfetur . Idem evenit, G feferibat feri-
pturae jurisjurandi formam continenti; propria enim fubfcriptio
ipfilTimumdl juramentum.

Mente denique, ut G quis intra animum fuum juret. Quare fi quis
fe aliquid fallurum mente Gc fpondeac, obligabitur inforo conlcicn-
ti*,ex virtute Religionis, quia jam invocat Deum in fuar fponGonis
confirmationem: ticd, ut in toro externo confiet, ( utqueitem con-
flet alteriparti acceptanti, unde irrevocabilis ex vi juftitif promlflio
fiat)neceffarium Gt aliquod ex tribus didis externis fignis .

3 Rurfus aliquando verus Deus invocatur , aliquando i Gentili*
bus, filius ;& hoc pofterius verum juranxrntum non eft , quia divi-

flrinsatur. Dico doceri abfoluteiSmcbez.in hoccafu fieri verum
Juramentum, quia in ea intentione verum Juramentum efforman-
di, clauditur virtuti relatio ad Deum? velle enim efficere verum Ju-
ramentum nihil aliud cft, nili Deum velle invocare. Si ergo uonex-
clufitpofitivc ulcm rationalem ad Deum, convincitur ad Deum rc-
tuliflc, quia verum voluit concipere juramentum ■

8 Sed certi huic dollrinx, nili accedat dillin£lio,confentire non
podiim.Sienim is fetat, quid fit jurare, dc vrlitjurare, procedit haec
dodrina,quia tunc habet vun ratio Smch. At iit nefciat.ut commu-
niter nefeiunt rudes^>uert,mulicrculjr, puto per ea verba nou effici
verum juramentum, atque adei, remota coolcientia errante , illud
nullam obligationem inducere.

Ratio efl , quia, cum bic ex una parrenefeiat, quid fit jurare, ne-
fciatetiam in vero juramento invocari Deum : dc ex alia parte, per
fua verba illum non invocat : ergo quamvis ipfc velit iurare, non ju-
rabit: cum enim hxc voluntas non diruatur i prxcogimione,qua
fciatur, quid Gt jurare, verede efficaciter juratoria dic non potefl .
Erit igiturfolum voluntas inefficax jurandi , immi erronea : veri
enim jurare quis liberi non potcll, nili ex pofitiva prxcogmtionefal-
t em confuse icut in vero jurejurando invocari Deum Vidcomnind
infernis cum de voto,/. 1 a

Quid/i quis juret quidem invocans, feu putans invocare Deum ,
fed nefeiat Juramentum afferre obligationem implendi, obligabitur
ne illud implere i Refpondeo de hac re me allurumcum de Voco
infrbe.ix.fy.l.

J. II. Juramentorum ditifio .

oum tertimonium nequaquam invocatur Unde fcquitur promitten-
rem quid fub Juramento Dei falfi, foliim teneri ex confcientia erro-

nea, quia putat fe vere jurafie;at G errorem deponeret,adverterctquc
(e Deum verum in tellem non adduxiffc , minime teneretur ex vi ju-
ramenti, fed foliim ex vi promiffioms,feu fidelitatishumanx.

Quod peccatum fit cooperari cum juraturo per falfos Deos, dicam
mox 5. v-7.de peroccafionem innui fupra, cfim de maleficio Hb.x.e.
x.fy.x.num.j.

4 Quid, fi quis iuraret pr* bat Evanpt/ia , dc deinde' ad verteret, i I-
lum non fuifle Limum Evangeliorum , fed prophanum , fed papyra-
ceum, fed ligneum^d libri formam edolatum? Refpondeo hunc ve*
rum nuncupafle Juramentum , fiquidem error fuit materialis , dum
interim ipfe intenderet per vera Evangelia jurare.Non fic fuit mod6

1 T)RimaDivifio. Aliud eft afTertorium, aliud efl promirtorium.

X Atlcrtorium crt, in quo juramus aliquid iueflc.vcl nonefle.
Promiftorium ell , in quo juramus aliquid nos fa&u ros, vel non fa-
Quros.

x Secunda'Divifio.Conteftativum,cfim quisfimplicitcr invocat
Dei Teflimonium , Ut iprrDrum itafe balet . Comminaturium ,
cum quis alicui promittit malum poma’, Ut , per Deum tt pumam .
Exccratonum.cuni nos ipfos, vel rem nobis charam Divina: ultioni
fubiicimus,li verum non lit,quod aderimus. Ut : Dem m defruat y yc\
filio / tntot outdatji boe ita non efl .

3 Tertia.Judiciale,dc extrajudiciale . Illud certa quadam forma,
dc ritu coram Judice, vel Notario exhibetur Hoc, line certa forma
inter privatos . Rurlus : Gmplex.dc lolemne. Hoc confiat certa for-

Ethnico, quia i» juravit per Jovem, ut per verum Deum, quem ip-
non cognofcit, jurare nullatenus intcnderit;fi enim incendiilet,ac

ma, acceptat urque a publica potcftate : Illud non itero .
~ ^bfolu

fub Jovis nomine verum Deum, licdt imprudenter .invocare voluif»
fet^ertd verum emifillct juramentum, eique omnino ftare, etiam er-
rore depofito , debebit

y Sed hinc oritur quaefiio frequentiffimzpraxis .Jurat quis P"fi-
jjc . prxdidla confcientia erronea

tUm fuom^n vtritsttfirtly

putans feverd jurare , obligatur ne ad rem tali Juramento promif-
lam, G dodior fadus nefeiat illud, quia Deum non invocavit, nequa-
quam fuific juramentum? t

Refpondeo, hac in re certum eft prim 6 , G isfeivitin illis verbis
non invocari Deum, fed folam propriam fidem,vel veritatem huma-
nam, exifiimans hanc temporalem iufficere ad legitimum Juramen-
tum, obligationemque inducendam , certum inquam cfi, hunc verd
«on jurafie, unde depoGto errore, ad nihil deinceps ex vi Juramenti
teneri, fic Suar tom.x.dt J.».i j. Ratiocfi, quia hxc nun-

quam fuit Dei invocatio.

6 Certum fit fecundd,cum Sauc.^. 3 .»» Doe.c.x.n.j. fi non adfuit
tal is error, quo putavit propriam fidem fufficere ad juramentfi , pro-
tulit tamen ca verba , non exifiimans per illa proferri verum Jura-
mentum, fed nec exifiimans verum proferri , certum inquam fit non
efficere Juramentum,atqueadcoad nihil ex vi ipfius obligari. Ratio
eliquia ad verum Juramentum non fatis efi efferre verba dumtaxat,
fed oportet pofitivd velle jurare , hoc efl Deum invocare ; id quod in
hoccafu fupponimus non adclle .

7 Supercfi ergo propofitum dubium, fi per illa verba intendat quis,
cxiflimetquefe juramentum efficere, an verum efficiat, & cofequen-
cer^uacumque adveniente cognitione^n ad illud difervandum c 6 -

4 Quarta . Abfolutum fcu purum,comlitionatum,& pcttale: V.

G. boe Wf fati urum . Jure me boe fati urum fi trmt tu lue venerit :
Juro me botfoilurum fub pano folvenUi tentum t m fecero . Primum

ex bis eft Juramentum abfolutum , Secundum condicionale, Ter-
tium poenale.

y Quinta , aliud efi Juramentum , in quo explidtd invocatur
Deus , vel Divina : Ut,/>^ Deumper CbrifiumperCrueemjter Sonfle/.
Aliud, in quoimplicit^, feu tacite, ut cdm juramus per creaturas ia
quibus elucet Deus, ut mo* %_fequenti declarabitur .

6 Taciti item invocatur Deus, quandoquis rogatus ab offerente
V.G.Cruccm,vcl Librum, ut juret, ipfe illa tangit : item fi interro-

ligatur per illud verbum invocari Deum, feu concipi Juramentum .

Dico (in eo loco &c. ) quia cx fe verbum > Juro , cum abfirahat ab
invocatione Dei, < 3 c Creaturae, 6 c i Juramento verd ac fi&o, Jura-
mentumexfe non continet • His inquam modis tacitd invocatur
Deus, fecus Juramenta non edent .

7 Sexta. Rationes ad jun&r blafphemix, id quod qiutuor contin-
gere poteft modis . Primdfi juretur per creaturam, tanquam haben-
tem divinitatem.Ut,^^^ J • 1 Huc reducitur fi per crea-

turam^c fi ellet Sarnlla, juretur, Ut:/v r Leuberttm^Mob .metum D «-
«w«rr», hooorarcnturenim,duni invocarentur ut teftes veritatis Sie
Sanchez,/»^. $>* Dee at. e. x. num.it . Secund6 fl abnegetur fides, Ut :

Abnef_eDeum % vel Bopnfmmm , vel S antle/ , fiie m ncn Tertii fi

Deus, vel Sanfti pasnxfubiiciantur ,Uc : Deue /tereat % ve\S*nfhu
Fetrui,/f ito non efl . Quarti fi juretur per membra obfcaena Dei, vel

Sa ollorum , &c.

• An

7 «

Explicationis Decalogi Lib. II.

<An Juramenta prst£big/snt ejufdcmfpecia } J(emifiui . #

• * PrZter Juramentum blafphemum in quo clare apparet cffead-
fljnflam alum fpcciem , coetera fimt ejufdem ipcciei , unde omoi»
penuria ex defedlca veritatis abit rabendo ab alio i cclcre, quod admif-
ceri pollet, ejuldem funt rationis, nec neceflaribm confcfliiwcdi-
fl inguenda, u t d idt um eA latis •» nojirecpufe. deConfMb.i.c.x.f.z.

5. III. Nerma cepnefctndi^ucdaamfit virum Juramtntum.

1 /"XPerofum eft non rard internofeere, verum ne fuerit Jura-
vi mentum, quod emi (ili i : Quare hxc recula dari folct . Si
Deus,vrl Divina invocemur in tcftes,erit fine controvcrfia jusjuran-
dum . Si ver& invocentur creatur* communes, tunc demum erit
juramentum, quando illz ad Deum referuntur.

Hxc poflerior pars rcgulx fic magis enucleatur iSanchez , M. j.
Vtt.e.z.tt.g. Quando juratur per creaturas, quafi creatur* ftnt futuri
trites infallibiles veritatis, dt clara blafphemia, fiouidem nullus
prftcr Deum infallibilitatcmteflimonii participat . Quando verd
per cafdcm jur*tur, fidendo 111 i piis, adhibenturq; tanquam fallibiles
teOes, Juramentum non erit, quia jam Deus non imploratur . Quan-
dodeniq; in i piis non lillitur , led in tefles adducuntur , ut aliquid, in
quo Deitatis lux relucet, tunc utiqueerir verum juramentum.

% Sed ecce iterum difficultas, ecqua nam ratione in ipfis non fifti
dignolcere valeam? Sit hxc regula. Quoties juratur per creaturam,
qua? aliquam infignem habet dignitatem i Deo , & in qua excitatur
peculiaris quodammodo in nobis memoria Dei, vel ejus attributo-
rum, tunc At relatio ad Dcum,conAatqtie verum juramentum,fecus
non ita . Quoniam igitur. Ii jures per luriam, per capillos, per tuum
equum, per aerem, per ignem, per vitam talis , nullum nominando ,
per fidem tuam, nobilis, vel honi viri Gcc- juras per res, in quibus pe-
culiari modo non emicat Deus, ideo juramenta vera non emittis :
contra, fi jures per Evancetium, per Beatos, per Sacramenta , per
Ssfidifiimam Virginem, per Crucem Sanfiam,&c. juras per res , in
quibus Deus , o/ufqueSan&itas nitet, ideo vera concipis juramenta.
Huc reducitur, fi creaturis addas in obliquo Deum, per ignem Dei ,
per bune aerem , &c. ilia enim cxplicita Dei nomenclatura, ipfum
invocari probat.

3 Ad verte tamen ex alio capite oriri pofle, ut non fiat juramen-
tum, etiam fi Deum, vel Divina proferas, nimirum, quia illa non in-
vocando, fed en uncia ndo, ycl alia fimili ratione i juramento alie-
na compellas ; V.G. fi fic dicas, O Corpus Dei, e Fides Dei cum tali
homine : Hoc quod dico sji Euangelium , Coram Dee iis efl, Deus Jcit t
Dem videt ita effe : M^lee&Fii iJii nummi , ques habeo Ter Aureli me
mffocient , quot uuir.met tu habes . Sicut Cbrijhianus , ficut Sacerdos , fs-
cut ffjffttfus, ita res eflfyc. fi inquam fic dicas, non juras , quia fo
ltimenunciastccflccontra illum iratum, tuum didum efle verum
indar ( non quidem seque JEvangelii, tc dic coramlDco .nummos
non ver6 te elle maledidos, Angelos tc efle allocuturus, te efle
Chrilliinum, drc.

4 Verum enim vcr6 alia fubemergit moleflior difficultas, nam

E lura efferuntur Juramenta , qux, an referantur ad Deum, valde d u-
itatur, Anitna)nmeam,vfJmei garrii, per Ftdrm,p<r

Cuius* per vitam meam, per Cenf cient iam oetidar,ni ita retfit ,• dubium

enimefl,an hxc ad Deum referantur, quare jnveftigaodumrrit, an
prxdida vera (int Juramenta. Rursus, quia incertum uonrarb eft
an etiam illa verba, qux Deum, vel Divina manifefle continent, in-
vocent Deum, an folum eo modo, quo dtx imus u j.cnuncicnt, idc6
dubia et iam erunt juramenta . V. G. neu credo ia l> tun^fi itanonefi %
non confiat an folum cnunciativi an etiam invocativcappellctur

l>cusutTeftis,Simileertctiare illud , Ceram Deo it* eRjjt.

5 Hinc ergo laborant nobiles Dodorcs, 5 anchez,Cartrop. citati
l~aym. hb.^araD.i.eap.z. Azor .p.i .M.\ i .eap.t. in percurrendis ju-
ramentorum formulis, uui videant, qux cend juramenta, qusecer-
to non alia fuit judicanda. Cumautcm eae formula? pen^fmt innu-
merabiles juxta varia* variarum regionum loquendi confuetudincs,
nimis prolixum^*rmn<*talogumexlcribere,cumexigiiacertc uti-
litate, nituntur:pl*terquamquod tradationemdiiucidam m tanta
vflL‘atc ftanmwifum exhibere nequaquam poliunt. Nos igitur

vBPer quxw^que verba ctianvperfpicuc Deum continentia ,
»H?|td mag p' ° B b| c , emittatur Juramentum, erit imm^defemper
Io ivro ad intentionem jurantis attendendum, fi veli-

r <\an «ere /oratum (it . Vel eniin ( quarcumque tan-
intendit quis primo pofiiivd invocare Deu,
°oo invocare, vel terti6 , ( five quia non ad ver-
• * } P^tfdndit ab cjufmodi invocatione, hoceft,nec

Partitio fidetur idxquata ,
certi erit iur^ ^ rad '«oria,& pra-afiooen, ab ipfis. Jam Ii primum,

, u , ea le patet :fi fecundi , certoiunmcti-
eBmuniter DoUores <tme/r...,L 1 y./ ^,r.

V«f»**»n^<fJr n r® Uar * Malderum,aliofque,lic^t enim ego dicam
•f „ f.rjoii» • no ! im PCr bxc Dcuntut teflem mei didi implo-
** r _ i Ma-inS? dotabo , nifi valtk materialiter , ficuti fi Pfytta-
biles 4 ^rfunooulr 115 Proferret, Certe in Sicilia igno-

bile Vinu quoque ve rlo(porDie) jurant ,quisau tero dicat eos

i: nobiles vere jurare-, cum necapfi aliquando fciant quid fignifictt
illud (par Dio ) videntur autem eclua notione ligniticarcjPr»- Deum.
Denique fi tertium, certo item JuramentUmtaoncrit,quiano»ui-
vocat Deum. Guru enim hic abftrabat ab invocatione , clare appa-
ret invocationem non exhibere .

7 Dices,» ctacitd invocat, fi verba juramentum cootineoria voce
proferat - Refpondeoid prorfus negari, aliud enim eA tacite invo-
care Deum, aliud materialiter folum vocetenus proferre yerba ju-
ratoria .In priore modo eA tacita invocatiotfiiialictt non expee^
iple umen Deus imp]oraxur^dequafedidumellr.a.«w.{. at in po-
Acriurc, ne tacita quidem invocatio intervenit, quia nullo modo
imploratur Deus.

a Dices jecundo . Atficdeciptescum.qui 1 te juramentum expo-
fcit, fi dum verba juramentum certb fonantia is petit, tu aii|td men-
te intelligendo , vere non jures . Refpondco vere tunc in foro con-
fcientiz non jurari, quia non invocator Deus, certum efle: ca?tc-
rum an liceat propter tertii damnum , quem tunc decipis, fic zqui*
uocarc,aliaquzfiiocfi,dequa infae.f.$ t l._.

9 Dixi n.6.( ia foroconfcicntiz) nam in foroexterno, fiverba
continentia ccrtb juramentum, proiulifti, reum tc juramenti pro-
nunciabit Judex : liberabit ver6 ab omni obligatione, fi tua verba il-
lud cert6 non protulerint i Quod fi dubium Iit, an protulerint, innui

V- Juramentum, quaracionefit /udicindum. ,

10 Jam ve»6, proconfcffanis in forointerno harc dcbctcfll’ pra-
xis; fateturquisfecummendacio juraflc,p^ *««*«», prrton/ciea-
tiaut, per Catium jjc. ne condemnet AatimConf.fianusds perjurio
fine alioexamine , fcu juxu dod ritum datam interroget peemten-
cem, An ipieperea verba intendent jurare, vel inuocare Deum, vel
le juxu cooluetudinem graviter obligare ( *.id enim efUrt implicite
verum aflerre jn ramentum ) vel quid limilc : fi abnuat , vel dicat fe
ab his przicidi fle.non erit per/urium ,fi annuat , erit . Uoum tamen
aduerte, quando peenitentes confitenrur.fe /ura(Ic/vr Deum ptr San-
Ihffimam Verginem , perque fimilia clarcad Deum relau, vel fi fint vi-
ri culti dicant fc mendaces cum juramento fuifle, interrogandos non
ampliuselie,an intenderint Deum inuocare, nifi enim fuit plane ru-
desj ciun t Ciitem in coniiifo fe fic inuocaftc Divinum TeAimouium;
cceterum fi aliqua muliercula ha-evere nd’ciret,eamnonpcccalle
fatendum cflirt, prout in pari cafu diximus c*p. 1 « 8.

$. I V, Dt conditionibus Juramenti ,

1 r T , Res conditiones habere oportet Juramcntum^uas Juramcn-
X ti comites appellant DD. Veritatem, JuAitiam Judicium .

V tritas .

Veritas ineo confifiit,ut jurans aducrtat,feu bona fide putet, ve-
rum efle, quod jurejurando affirmat, fiuc rem przfentem affirmet , fi-
ve pr* ter i tam, five futuram . V. G. fi jures Petri heri elccmofynam
dediile, nunc vclledare, cras daturum , debet faltem mora! iter lcire
ita cfie& fore. Verius ergo non tam fumitur ex ipfoobje<Ao,feure
/uratamaterialiter,quamforma]itcrexipfoanimojuramis;contin-
git enim fzpd, rem non ita efle ; ut ego fine dolo, & fa^afufficienti
diligentia inquirendi veri utem, deliberate juro, fed tamen^uia ita
eA in cognitione mea, juramento non deefl _ Veritas. Dico (delibe-
rate ) excutitur eni m quis i mortali, fi perfeda deliberatio defuit, uc
eA univerialisdoOrmain fimilibus adibus humanis.

2 Unum noU,non folum juramentum promiAbriumcfledc re fu-
tura,fed pofle etiam efle deeadem re futura ipfum merum aflcrtoriu,
fic Sane h. /.X.inDee.c.^n.i i^ quod contingi t, quando quis uibil pro-
mittit ; fed u>ldm alieri t ,rem ita efle futuram : ut fi quis juraret cras
futuram fore fol is eclypfim , is certe id aAereret, non promitteret .
Pari modopoflcm jurare me cras elccmof ynam largiturum, fine pro-
miffione, tedlubfimplicipropofito, afferendo nimirum me nunc
certum efle dc mea futura voluntate elermofynam largiendi, quo,
pa£fo cil merum juramciuum alierturium : nam fi adderem pixtcrci
promiffionem largiendi, t unc fane efle. ^romiflorium

5 Porrd aui fic per merum ai ertorium jurauit rem futuram,obli-
gaturne eandem facere, ficuti fi juralfctperpromiflbrium? Refp.
jcqife obligari, five res fub nsorola cbi igatione jurata fic , five foluoa-
fub fimpli ci propoG to . It a Caflro. t . 5 ./r, 1 4. d. 1 . dejurj>.*,n. 6. citans
Su2T.de re i.t.l.i.t. de f ter. eap.^.^.j. Vidceuindcrn Callr. i.t.d.Xf.x.n.
j.Sanc./. i.iaDee.e. 6 .n. 6 . vide an fit Cbi contrarius, it.c.i.u^. Et hu-
jus rei ratiocA : quia juramentum in ratione juramenti etiam prac-
feindendo i promiflionefemperfuper rem juratam cadit, quare in
Dei reverentiam ad illius reiexeeutionem ( nefalsd Deus in teflem
fit addudus) juramentum aflringit.

4 Petes denique , An defetiu* Veritatis fit ft>ccic moralidiuersuft
in juramento aflertorio , ab eo qui eA in promifTorio ? Refpondeo vi-
deri diuerfum ; ibi enim invocatur Deus ut tcftis veriutis , hic uc
fido juflor promi ffionis. Inflas, ergo deberet poenitens explicare in
Conleflione, an peccaverit juramento aflertorio an promi florio ;ad
quod tamen illum fupra fi. x. *u. 8 . non aflrinximus. Refpondeo nec
nunc aflringimus abflranendo ab injuAitia, vel alio peccato, quod
admifccripofletridquefaitemexopinione probabili , quia utrum-
que juramentum , quia ulecft ,ref olvitur undem in invocationcmr

divi-

diriai tefli monii,quod injuria affic itur Dico ( ex fentent ia probabi-
li ) nam icio Caflrop. lj. contra lenti re, quem, (i placet, lege .

Jm flu i * .

5 Juftitia in eo confidit, ut id, quod juratur, honede,£c»finc peccato
juretur, lic Do&orcscitati*dc pallim: hic enim luflicia nouiumitur
finde pro virtute reddendi unicuique tuum, fed late, juxta illudar.
te/ me implere omnem juflttiam . Qui ergoaliquem v. g. infamaret cura
juramenio J dicens ? >r*/*r Deum hunc ejfe adulterum juragientum ju-
flitia carens Confeflbri fpecialiter ( praeter infamiam) aperiendum.

Caput I. De Juramento in communi. 79

3 Hac Joau. S.nch. non ergo confht Caflrop. argumentatio; c(V
eonfuetudo perjeraodi,crgo cll pejerandi occalio,lunt enim hfc duo
fcilicdt conluuudo,& occafip quid diverluin.Idcm Jo.Sanc h .tfi.nufi.
in ««/.firmans opinionem concedentem ablolutiouem aflueto pecca,
ri, addit unum vcrbum,quod maxime faciet ad fulutioncm argumen-
ti Callrop - Initier impertienda <fl ( inquit dtflus Juanncs ) pxnuenti ab-
/elutio volenti , £7 proponenti reflationem pete *** , nullam externam

babt' t i es (a/tonem , qumntunuumque confuetuAini peccati additio . Hi-

ttenus . Jo: Sanchez .

4 Sed jam ex his rcfpondco dircuc ad rationem Caflrop. & alio-
rum fiqui fententiamejusconfciUntur , dilhmtuendo illud, co»/"'-

committeret, & ratio cjufmodi I pccialis culpa* cll, quia fumereDei tudo efl ec/apo putandi ; Eli occabo peccandi exirinUca,quaJisclt rc-
teflimonium tanquam medium ad inique agendum przfumptioefl • tenciocoocubin* , vel retentio alienae pecumz ,oc turluscll yolun-
• ~ uriaraflumpta.dc retenta »ncgo:efl mtriolccaoc .involuntarie, vel

certe non voluntarii afluinpt*i,< 3 c involuntarii recena,ut mox clarius
explicatur, conccdoiQuomamautein nos illam extrinfccam peculia-
ri modo tenemur exurparc,non hanc.idcd ibi peccatur.non hic- Sani
omnes cxculamus 1 tollenda occafionc, quam quis vitare non pote» .
Iu Hurud.de punit. nifp.i p.difl i 3. cxculamus v. g. fratrem habitan-
tem juxta morem patri* ineadeindomu parentumcum forurc.licit
habitatio fit illis forte caufa peccandi, quia ejulmodioccaiio ^quam-
vis extrmfecajnon ell voluntarii all'umpta:At in cafu nollro,prztcr-
quamquod cll imrinfcca in ipla anima ell item non voluntarii

& irreverentia contra Deum.

Quare ctiamfi ille adulter effet occultus,unde juramento non defi-
ceret veri tas, atque ade6 illud proprie perjurium odeflec, quia perju-
rium proprii vocatur i Do&oribus illud, cui deficit Verius ; tamen
citet perjurium late, quod ab iifdem appellatur proprii juramentum
temcrariutn,quiain illo temeri adducitur Deus ad iniquam adioni
confirmandam, nempe in cafu dido, ad proximum infamandum .
Qmd, (i iniqua ad io fit folfim venialis, V.g .Juro petpeum hunc menda-
eia eflidoja dmjjt } hsrceniro adiodetradionis venialis cft. Rcip. fo-
re juramentum vcnialitcr temerarium. Iu Caflrop.*^.; .«^.aliique

>>.ci<.Ratiocli,quiaficufi gravis eft irreverentia Deum adducere tS- afliimpta : ergodec. Mmor probatur ,quia qui Ircqucntcr incidit vo-
quatn medium ad iniqui moraliter asendum: ita levis,ad leviter. lens in culpas, non ad vertit, unde ncc deliberate vult habitum exilia

6 Atque ex hac ratione deduco affirmantem fcefle adulterum v. confuetudme peccandi conturgentcm,crgo non voluntarie, nec dirc-
g.vcl velle inimicum occidcre^cc deque hoccum juramento , ut ab di>nec indiredi talem habuum recipit,retinctquc:adq iodcumnuc
artantibus credatur fcgloriantem^ommittere quidem crimen mor- enim voluntarium advertentia opus ell, ut lupra dixifiufcQuod u ll-
ulis jadantiz,lcd non temerarii cx dcfedu jullit i^.ita apud Caflrop. Ium habitum , v g.pcccandi reciperet , oc cxprelioaCtu retinere quis
•b.fe.o.SutxJ.i Jerel.tr. i.dr JurJ.xx.Xjt.S OC alibi apud Sanch. /.$.»* vellet, ut majorem facilitatem haberet in peccando v qnodccreni-
Dec.c.am.tf. Ratio crt, quia in hoc calu juramentum non aflumitur, niiaeflctpcrverfiias ) novo enim laltcm peccato peccaret, non nn-
ut medium ad peccandum»feu ad gravius peccandum , immd nec in- cior,ciiain fi adu non peccaret : at nos de tanto cri^ine hic^von dii-

vocatur Deus ut tertis fit peccati, led folum invocatur ut tertis Veri-
tatis,»d infundendam credulitatem in animos audientium, quz cre-
duli tas cum non lit ex fc peccatum, juramentum non aflumitur ut
medium ad peccandum .

judiaum ,

7 Tudicium eonfiftit in eo, ut adiit caufa neceflaria,five utilis , five

putamus, led de eo fomm, quo quis non curat, lcu negative fe habet,
ad extirpandum . Pncterci cllo adfitaliqua obligatioext irpandi di-
dum habitum. ( qui certi non crt ex fe peccatum , fcd effedus pec-
cati praeteriti ) exeo quia efl caufa faciliundi peccata lcquentia; ta-
men ejufmodi obi ignio efl imbibi ta inipfaobligauonciterum non
peccandi , & cum ilia moralitcr confunditur , neque enim in m ora-
libus dt tanta fubt i Ii Mte agendum, ut numero diverlaunaex his

pia ad jurandum; irreverenter enim Deum imploraces,fi nulla caufa obligationibus, judicetur ab alu, ficati c contra ludicaturillacxter-
rationabilisad tantum tertimoniuminterponcndumacccderct.Hu- na Sc voluntarie afliimpta de concubina . . _

jus autem conditionis defc&us ell exfe venialis. Sic Dodxit.paflim, J Confirmatur i quia fragilitas, immO malitia in pcccandolunt

iiquidem pofita Veri cate, < 3 e Juftitia non irrogatur gravis Deo irreve- occafiones.de caulae propter quas homo peccat, fed quia funt intet-
rentiapcrfolilmdidumdefedum:exfe,lnquim, nam cceterum.fi nac,nec voluntarie peradum pofiuvum voliue, nonarguunt nuvuW
inde nalcatur gravis negligcntiaiunddnon inquirantur legitimi ne- peccatum in cd. qui remedia fc corroborandi ,ac fragilitatem mali-
ccflariaad nuncupandum Juramentum ,erit mortale ob periculum ciamquetollcnai, Jerunia v g. Orationes , Sacramenta, pietatemque
<m-x * : 4 : J: frequentando, non aflumit; dc tamen fic argumentari quali per ea-
dem Verba Caflrop. quis nollet. FragilitiS ell caufa fzpd pejerandi,
fornicandi, dec.ergo qui illam non procurat cxpellere^cnfctur velle
perjurium, fornicationem, dec quo certe argumentandi modo nullus
adhuc ufus crt.

6 Stet igitur, puram negligentiam non extirpandi didam confuc-.
tudinem non etTe novum numero peccatum, nili quando exprelio adu,
haberi, feu tenenfquod rarinimumert,utdixi)eauitendatur;lic^tad
illam pofuive pro viribus evellendam peenuentes exhoitari atque
urgere, ne dicam cogere, Confcflarius omnino debeat .

grave falsd , vel inique jurandi .

$. V. De confuetudint jurandi .

i r T i Riplex potert efle ejufmodi eonfuetudo . Prima jurandi ve-
JL rum. Secunda mali, vel falsd jurandi advertenter. Tertia
jurandi fi mald , dlsd inadvertenter •

Quoad primum, certum cfto,confuetudinem non addere juramen-
to gravitatem mortalem, quia eonfuetudo ad aliquem adum non po-
teiF,nifi ejufdem adus gravitatem , vel levitatem contrahere , dc Se-
cundo, & Tertio fatis dixi •" tuetb.Ceuf.M.i.e. folum hic tan-
quam in luo loco decernendum dariis ; An , qui confuetudme mald
jurandi laborat, peccet mortaliter, quoties illius pravae confuetudi-
nis recordatur, illamquecxtirpare non procurat? peccet inquam
mortaliter peccato non diverfo ab co»quo de fado pojerat? Affirmati-
vam fenteotiana docet Caftropalaus his verbis: Peccat menalittr qua-
tiet illiui prava canfuetudtnu recardarujllamque extirpare nau procurat
ficuefidomi concubinam haberet advertent ad periculum peccandi, il-

lam non

J. V I> Juramentum exigere i pejeraturo , ite J juraturo
per falfot Dtet .

i /'"''Umjurta, & proportionata caufa non efl id peccatum, fi ve k
VJ parato , five i non parato id cxigasieft utique, fi fine caufa
etiam i parato petas, & quidem cx genere fuo mortaieiita S.Tho.i.a,
. ySg.ar/^.SuarSanc.Sal.Lefr.apuctBon.r.xV^^^^tJ^tt.Iclcm-
TtmoDrrei^umpojfeiJj/icut fiobligatui tfletreflitutrejj adver. que propter paritatem ratioois efl in juramento promiflorio fi illud
tem omitteret rtflitutioucmfiterr , quia m bit emnibut amat periculum abeo petas,qui creditur promifla non obfervaturus.lta Suarez. t, \.dt
peccandij/eccat trgomortalittrjta Suarr-{, Valentia, Petrui de Ltdcfma , Prl.lib .^.de r^r.! 4 .Sanch./f 4 . $.(*Drf.r. 8 .«. 8 .Caflrop.r«. 3 .</.I dejur.
Sanebei % Hfginaldui^Benaeitta. videtur tna ni/e fla . §uia ta/it con - p.xo *.i i . Ratio pofterioris didi cft, quia fic induritur proximus ad

fuetudo efl occofio j dpi pejerandi , ergo fi illam non procurat expellere , cen-
/ 'eris velle perjurium, ut in exemflit de concubina , (y reflitntione alieni efl , .

maniftflum . Harc ille . lud opus efle faciendi r

x Sed videntur huic dodrinc refragari omnes tlliyqui abfolutd do- delis juret per Deos falfus, vel ut Fidelis juret fals6,fcutemerd, fed
cent conruetudinem ex qua quis pcccavit^ion efle neceflari6 fjpcciali- al>folutd ut juret . Nonnulli ut Sanch. in de<.lib.\.c.1. 4. dc ex

ter confitcndamiat fieflet ipfa peccatum, confitenda utique foret.Ita HurtadoDianaAf- ^.7.^/9. judicant efle tantum pcccatumvenia-
Suar Rrj*.Bonac.Join.Sadcn.quasfequitttr,ciiatqueDunp.i.rr. de le exigere fine caufa juramentum ab infideli parato, quia probabile
tircumfl aggr.rtf.x f.fly Sf.ccrii VaCq.to.+.in yp.q .91 .etrt. i dub .3. mu. eftex multis nOdlc nifi veniale petere ab u furar io mutuum finccau-
3 . fic habet : Con/uetudo peccandmenrfl circumflantia aperienda in fa: fed certi probabilius cft quod diximus, ex Caftrup. I t.n.6. licdt
Cenfrflione nifi quando eonfuetudo tUa peccandi fniffirt ex occafione pro- dc hoc fit etiam probabile .

acu»», quantille tenetur re/ecare , fuut quando fuiffet eonfuetudo , t HincJudexrationeOflicii,hincprivatusrationcluijuristuen-
ttbi nen efl occofio , tunc enim non tenetur hanc tonfuetudintm explica, di, vel cxpofcendi , hinc Imperator ratio ne foederis firmandi pote.
re t nifi kCenftjfario jufla de caufa interrogetur. Vides non femper runt ab iis petere juramentum, qui perperam juraturi pcripforum
confuctudinem efle confitendam ?Si autem ferapereflitoccafiopec- malitiam probabiliter credentur, ” c d*or. port. i.Jihr. xi.cap.it.
candi, atqueadeo peccatum , confitenda femper cflet Audi item qunfl fecunda citet. bBootcw. num.^fin.^ca proba-

Joan. Sancn. iufol. d. 9. num.j. Notandum aliud ejfe habere con fuet udi- bili ter, fi enim folum fub dubio, etiam une caufa» petere cx omnium
nem peccandi, ahud oscafiooem , ut tradit Sanebr { , Suart \ , fjcom- fenientia poterunt,Gquidcnvn dubio alter umvcllc pqerarenon ett
muniter Dodeftt . praefumendum.

«Digitiz

by Googlv

Caput II. De Juramento aflertorib. 8r

approbat Lago t»m.i.dtjufi.d. 9. & nii amplm$,fi at-

tente legatur .

9 Quidam multa fide dignus teftibus carebat pro credito mille
aureorum, qui i debitore fibi negabantur ; ergo viros duos (ibi per-
familiares convenit, rocaiquc,ut pro fe/uoque credito apud judi-
cem teftificcntur, fic rore, ut adverfarius ad folvrndum legitimi
crtnpelleretuf , Ii ad me confugerunt Interrogaturi, an potient fi-
dem certam habere digniiTimo illi creditori, & tefiimonium de-
ponere de certa fcientia crediti .

10 Refpondi non pofle,quia tametfi eiufmodi creditori integrum
fit propter certum debituriMMnni meliori via contra debitoris bona
confurgere,fibiquc clam , quod fuum eft,coropenfare, & inlupcr ju-
rare cum «qui vocatione coram judice .amicis tamen non licet tefti-
iTKinium certum de fcientia ferre in judicio; Judices enim, ut modd
dicebam, non petunt, an quid quis noverit quacumque certitudine
moral i, fed certitudine fcientiae , quam tamen non habent didi te-
ftes, habet vero iple creditor • Quare nifi ad Judicis mentem jurare-
tur, omnia bumana judicia enervarentur • Hanc autem mentem le-
gitime habet Judex ad bonum publicum^ui ex juftitia legali cedere
debet quacumque peculiaris utilius . Di xi,in hoc cafu, ubi legititnd
jam procedit Judex : fi enim non legitimd procedere t,tuuc polle te-
lles arouivocare dicetur infra r.s-S-x.

n Jam verbalia non multhpoft fuit folvenda difficultas. Boni
illi viri,nefcio qua moti caufa, tetiimonium tandem fecerunt, quo
fjdo,creditor pecuniam fuam facili obtinuit, ad quid ergo eos obli-
gabimus?

1 a Refpond. fi bona fidefeciffenc.ad nihilyquia fic non peccaflent
Theologice^iq;»dt o ex probabili lententia ad nullam p<Enam(cum
hoc condignam culpam fequi debeat; eflent condemnandi : at verd
cum contra datum confilium, atque adei fide mala proceflerint, res
difficultate non caret. Putavi nihilominus ad reftitutionem non te-
neri : Ita deLugoiS.ex Nav. inmtm.t.xj.n+i . & ratio fuit,quiaefto
pejeraverint, pecca veri ntque contra fidcliutem Judicis, fcu toro, bo-
noque publico debium; non tamen peccaverunt contra juftitlam
commutati vam : quia veri pecunia dcbebacur^dquc ipfis,utfuppo-
nimus moraliter conftabat. Cum ergo ad prudenter operandum, vel
non operandum fatis fit,ut diximus , probabilitas , multoque magis
certitudo moralis, pro reftitutione non funt compellendi .

M Petes, an eadem certitudo moralis requiratur in juramento
iocofo . Refpondeo eadem; fic AzoM-i .Ai iaj a .quafl^. quia polito
tale juramentum fit verum invocativum fcilicet Dei, veritatem
«<^ue ac juramentum ferium continere, propter aqualem rationem,

I I. Dt Juramtnlo ajftrtori» *f uivet».

i /~\U*fiioeft , an liceat juranti accipere verba in aliofenfu ab

V^illo, quem ea pr* fe ferunt . Juro V.Grat- per Deum, me
hacno^enonaormivilie, intelligendo, vcfti tum, me habere pecu-
niam, intelligendo , quam tibi elargiri velim: uxorem vel mari-
tum matrimonii leges non fregifle, intelligendo manifelfe.Non debe-
ri ime tibi centum , intelligendo, ita ut ea non poffimmibi com-
penfare curo aliis cetum, qua* tu mihi debes . Mc , fi fim fcholafticus
non ede locutum cum Candidato ad Cathedram, intelligendo ita ut
fim fubornatus . Me ementem, vel vendetem rem tant undem ven-
didifle velemifle, quando non polfiim ad jurtum pretium perveni-
re, vel ob aliam rationabilem caufam, intelligendo quo ad debi-
tum valorem rei , vel quoad contraAfum externum , vel alio mo-
do. Quarriturergo.an hgc.velfimilia.quzper extenfum ponit Ca*
ftropalaus /tm.^.tr.i^.dj*.dr Jurmmtnto />.5 Rebellius, LelTius, Bonae,
apud Tancrcdam x»m. 1 .dt l(t/tgi*nt d.^.dt Prjuno i num. 1 g. liceant
fine mortali.

x Rcl licere, ut i dem docenc,& docetur paflim 1 ( przfcindendo
tamen i damno^uod dolofo hoc juramento injuft£ facerem etiam fi
quis non fit rogatus jurarededfe offerat. Ratio eft, quia tunc Deus
non nifi ad veritatem teftificandam imploratur.

At eft ne faltem veniale fic per *qu i vocationem jurare? Rcfp. Si
aliqua fubfit caufa, & ego movear folum ad occultandam veriucem,
non verd ad proximum decipiendum, nullum ert peccatum, caufa me
prorfusexcufante. Si nulla fit caufa, veniale erit: audientes enim,
«icit fine ipforum damno, ut fuppono, tamen fine caufa, licit non
ex direda contentione decipitur in fado. Iu Hdtm.

3 Quid/i fic «quivoccm ad finem decipiendi audientes? Refp.
Mortaie peccatum efte.ItaSanch.A;.i«I>*r.r.6.fl.i8.&' x*. Videbi-
tur id forrafle alicui fcrupulofum : non enim fic pecco peccato Per-
jurii, ut ipfe idem Sane hez latetur, nec infero damnum grave proxi-
ino,ut hic fu pponi mus, unde ergo ejufmodi peccatum? Dico inde
*■«*» quia utor ju ramento tanquam medio ad finem peccaminofum
decipiendi proximum, juxta qu« di xi mus fupra de judicio tertio co-
mite juramenti . Decipiendi, intellieo, in re gravi: Damliinre
levi,venialeeftct,utex ibidem didis facili colligitur .

4 Quando verba nullo modo exfe patiuntur talem zquivocalio-
nem , leu mentis rcfl risionem , licdt ne aliud inccliigerc , Colum ex
mea mera voluntate? Juro V.G.menondormivilfe. intelligendo
»< non comedifle. Quo pado materialiter foltim dico me \ dor-
^wflcjnon fignificativd.

Taml. T. /. Dt Ut(. Prae.

Rdp.Sanch.fi «. 1 ^.infint negat lieere,auia non eft in cujufuisar-
bitriofignificationcm vocibus imponere : Verum haec ratio menon
pote fi avellere i probabilitate, quod liceat- Fateor enim, non efle ‘in
roro arbitrio fignificationem imponere vocibus^mequc incptd,& cfl-
tra cdftitutioncm vocum illam meam fignificationem imponere. Ac
hzc ineptia vel inobedientu,quod tandem peccatGeft?Cum ergo ex
alia parteego verum jurem,idq; fine cujufquam damno, dc line gravi
deceptione, non eft,unde cx huc capite peccatum cognofcam , iicuci
omnes non cognolcimus in verbis cxfc reftridioncm patientibus .

j Huc pertinet, quando ouis.ioci caufa, juret Petrum v.g. die fuf-
penfum,intellgendo ,quoid ejus imaginem, qua verd luipeniaefi k
feneftra.Sic etiam pueri aliquando jurant , ptr hanc ammam ita tft in-
telligendo animam, feuofliculuml igneum, in globulo fui thoracis
&c. Dico enim de his cfle difeurreudum perinde ac dexquivoca-
tione hadenus dida, dc conlcquentcr.finc caufa, dic dumtaxat Ve-
niale. Ita Bonae, Juram.d. 4.7.1^ I i.n.^eitam Smch. de Fili.

6 At hoc modo loqueris contra padum Reip.audd in conllitutio-
ne lingux inter homines tacite initum fuit , ut itgnificativc profer-
rentur verba, non verum folum materialiter. LcgcSfortiam Pallavi-
cinum in fua Theologia /»^.5.^.1. »1.1 7. a. ud Tanc*tdumT.p. dt nh-
gient trxff. dt Ptrjurt t Ub.^.d.^. m.7.

Rd pondeoziufmodi padum nimis fpcculativ£ ab ingeniofifitmo
excogitatum dfe. Addo,efio, adfuifie conventionem, ut per illas vo-
ces pofient aperire homines conceptus fuos : at contendo nunquam
adiuitie padum, quo minus i idem poffirni, (quadovcllent)illas mate-
rialiter efferre . Cert£ fic efferunt infantes, fic adulti quando inci-
piunt difcere linguas exteras , fic lcriptoresdcTypographi quando
exferibunt, vel imprimunt verba alterius linguae . Cur ergo non in
aliisoccafitmibus , quando homini libuerit .

D alium uuidtm .

An ttquivetatt Ftt tax in oratui gradum ajfumtndt ?

7 T\Um in unjverfitate Nobilis urbis Mcflan^ vcrfirerfepd ad

X-/ roe allata cfi hujqfmodi quxftio . Quare ut multa iimul
compledcrer rcfolutionem edidi in fcqucntem modum, quam per
bonorihed ciut. antequam eam legeret, folum quia lubaudierat , me
illam confcripfiile^imiciflimus, fatis cum laude notus P. Vincentius
Tancreda loco nuper citato f x.

8 Pono ex Sanch.T/.CvM//.Ai p.dul.^7^7 Si,v. Dtitre,nom.t.
culpam ede mortiferam conferre indigno Dodorisgradum , fivein
Theologia, five in utroque Jure, five in Mediciru,quia bono publico
minus idoneus Dodor in j»ravi facife nocere poteft. Idem dic in
gradu licentia ti , fiquidem is fine alio examine ad Dodoris lauream
afcendere jus fifci per licentiam acquirit. Non autem idem eft in Bac-
chalaureatu, propter contrariam rationem, nec in Magiderioartiu,
feu Philofm>hhe, quia minus idoneus Philofophus notabilis damni
cauta vix efle poteft , ut notat ibidem ex dodisrecentioribus Sanch.

9 Ponorurfusin Univerfitatibas requiri Colere quafdam condi-
tiones in hac re . Ea cll pot iffima, & peti dicam , ellcntialis , idonci-
tas perfonar , cui conferendus eft gradus ; c^tenr funt minus princi-
pales, ut fcilicet Candidatus tot annos ei fcicntix vacaverit, ut id fe-
cerit in eadem vel fimili Academia, ut fic adferiptus, feu ut loquun-
tur , matriculatus in eadcm|, &c-

*o Jam queftioeft^n liceat teftibus de hifce condicionibus ^qui-
vocando teftificari, quando e« non adfunt . Atque an iis Promoto*
ribus, quiconfcii lunt talis aequivocaiionis, liceat illi Candida-
to Dodoratum conferre? Rurfus an ipfe candidatus poflit per
eandem araui vocationem afterere^ion carere iis conditionibus, ce-
ftespnrdidos ad tcftificandum urgere, ac denique Dodoratus lau-
ream fiefufeipere.

11 EtquicJem.fi non interponitur Juramentum/acilior eft, & pU.
nior folutio omnind nimirum licere b«c omnia ut notat idtm ilidtm
in eo cafu, quo candidato non deeft conditio principalis, eft nimirum
zqiid idoneus atque illis,qui communiter in 'ea univerfitate Dodo-
rali gradu decorantur. Ratio eft, quia tunc elucet rationabilis caula
equi vocandi, hoc eft ne repellatur is,qui dignus eft, & ne fit deterio-
ris conditionis , miim cceteri idonei . Denique injuftum eflet vcx6
idoneum repelli abeo,gradu.qucm(heu)quim inepti nimis (xpi per
fas nefafque confequuntur .

ix Supereft ergo decernere, an liceat addere juramentum de ii*
minus principalibus conditionibus falua meliore feotenria, cum ea-
ticfnaMuivocatione,Puto, licere. Ratio ducitur ex didis : quotie*
enim eft jufta caufa veritatis occultanda, neque alicui damnum in-
fertur.toties adhiberi poteft atq ui vocum juramentum: ac in cafu no-
ftro jufta adeftcaufa^ie fcilicet is,qui dignus eft^rareat merita laurea:-
nec ulli adducitur detrimentum , immd emolumentum affertur
Rei publicanum ea de apto Dodore providctur^rgo&c.

1 j Dices,hoc ipfum eft non vulgare detrimentum , univerfitatis
leges non obfenrari. Adde primA fore non rar^ prajudicium civitatis
OC Academia^ uam frequenuri plurium auditorum cficurfu voluit
Princeos.fi juret quis ibi navatam efleoperam literis, ubi navata non
eft. Adde a.tunc prxtenfionem candidatieflc contra juftitia, nemp^
velle habere jus ad Dodoratum, quodjpfi lcro lt im^ non competit :
pofito qu6d ibidem curfum non abioluerit ; operati autem vel

p COO-

Explicationis Decalogi Lib. III.

cooperari ad rem infuftam ioiuftum eft,utarsumeoutur Delugo».*.
%.dt juflJ.\$.*.%\ .contra fcnolafticum petentem i coadilcipuiou-
mile ceriimotuum

plicatio hujus tertii diflieft , quia quae ftitim, ac certfi habituri fu-
mus,nun c nos habere, immd jam habuifle dicimur,juxtt illudi SJLau-
tcauifir*tf4t nh Ag9,Domf*t } quia janua < tusi imfttJi m*rui } hoccft

teneri ad illam legem. Cujus ratio alia eflc non poteft, nifi quia in hoc
fcholari jam habetur finis Icgisjnempd idooeius,quarc frullra requi-
xcretur curfusille quinquennii fcd iueft in cafu nolj.ro » ergo ac.
Ad quod prim6additur»ajo , frequentiam illam eflc finem fecunda-
rum, nec tanti momenti, ut poflu vincere jus, quo idoneus candida-
tos frumar ad illum gradum obtinendum. Ad quod fecundd additur,
dico eam candidati pr*tenfiooem non eflc ullo modo in cafu nollro

lleteltirr, ornum. .. .

14 Refpondco^as leges ideA latas efle,ut idonei Doflores prode- brevi, oclpc certa lum mgreflurus. Cum ergo m ejufmodi /ura men-
unt : cdm igitur is finis, qui potiflimus eft,u» noflro cafu habeatur, c$- torum genere noncxigatur nifi certitudo moralis & humana » pote*
cera non funt magni ponderis. ProfeflA m Prooemio ff.pr^tcnbitur i rit Titius jurare fe recepiflei Petro centum, quia ex fidelitate', quam
jure,utfcholaris peragat curium per quinque aano$,oc umeu Eu- in illo cognofcit,pro certo f«biperfuadet,pofl paululum, Cve intra
tolus 1. p.C.de Dignitatibus m. docet/cholarcm idoneum non horas, veipaucos dies accepturum .

• 1 ” * ^ : — -.*a.if.««;.i.i.— >♦ Qugrcs hac occafionc. Contingit faepA fimulatas has Confef-

flooes hcn,ut Titius excludatur a fuoCrcditore,qua?res,ioquam, an
haec etiam licite fieri valeant. Idem Titius V.G- qui cft creditor
Petri in diflis centum, debet Antonio alia centum . Ne ergo Anto*
nius intentet fcqueftrum,velitquc pro fe exigere Petro centum, Ti.
tius fimulat per diGam Acceptilationem eaiPetrorccepiflc, po-
ne id fine (crupulo facere ?

a j Refpoodeo: Si Titius manifefl^^c abfque ulla dubitatione no-
fcat ea centum pertinere ad Antonium, non poteft didam Accepti-
lationem expedire, quia fic injurius effet Antonio. At fi illi nequa-
quam conflet, utique licite poterit. Titius enim fcitfc habere jus
certum in illa centum 4tnelcit|Vel certus non cfl de jure Antonii;
ergo praevalere debet jus Titii : infuper Petrus fi certdfcit ea per-
tinere ad Antonium, nec liciti poterit didar Acceptilationi confen-
tirc^quiapari modo Antonio injuriam faceret . At finefcit,vel putat
Ti tium( nemo enim cft judicandus malus ,nifi clari conflet; fuas
rationes habere cur Antonio non fatisfaciac, licebit Petro confcn-
tire, quia ipfi folum incumbit fuo creditori farisfacere, ncc obliga-
tur quxrere jura aliorum contra creditorem. Quare ficut , poteft
immA fi debitum fit maturum 4^beret folvere dida centum Titio ,
ita poterit didam conieflionem acceptare.

dignitatem,;— .w r .~—— --- - .

I , Qua-res^criba.fcuofficialisquiciimque Acadcmu^qui celles
hujufmodidfponit,fcripCur.s concinnat, & fimilia ncceflaria expe-
dit, confcius imrad non rarA aut hor tali* juratae cquivocatxoms pec-
cat ne ? Reipondeo; neque ipfum peccare, conflante fibi idonciutc
nerfonae,ficuti neque certi teiles^uu eadem efl ratio : qta tunc ex-
hibeatur cooperatio cum candidato juftc gradum dcpofcente, lup-

ponendo femper hos advertere juramentum cile verum ratione il-
lius *qui voca tion»,& candidatum, ut dixi, idoneum efle.

16 At Officiali* Infideli ter fuutn munus lic obit. Rclpondco,non

infideli ter, faltrra io re gravi^onftantc idoneitate promovcndi.Hinc
xefponfioni favet praxis,quae fortalkifuperioribusnon ignoratur,
licdt ignorari exterius fingatur^ilm ejulmodi tclUmonia diilimulan-
tertolerari quotidie videamus. Quare videnturOfficiales fic offi-
cium aflumpGfle, ut non obligarentur nifi ad id,quod requiritur de
jure naturae, & eo modo, quo illud munus exerceri i non malis prae-
deceflorihus invenerunt : invenerunt autem, ut lola obligatio cade-
ret in inquirenda idoneitate peribo*. . ..»

17 Quid, fi pecunu pro praedicis aequi vocationibus admittendis
recipiatur ? Puto»moderatam juxta Uborem^ooluetudiucro^ate-
nfque circumflantias julle recipi pofle, vendit enim tunc operam
fuam officialis^d quam aliis non obligabitur.. ImmA tamctfi ineptus
fit candidatus ad promotionem,unde cum peccato pretium recipu-
turAantefiflum reflitoendumfi<,diflblvendaque promiflio, polt
Mhm tamen operam retineri poteft fioe obligatione reUttutioniJ ,
ut jam probabilis eft opinio de omni fimili lucro ex turpi, lednoa
injufla negociatione comparato de qua re alibi .

Duiium elutum imiitUm .

Dv Juramanse , quod quii f reflat ia Attrpuhtiotu .
ii TJX hiflams fpxrflm »Uuurt»Kl in fequenti cafu fcr.tiendum

«nta.Muir.^remncHd.iTi-
tiuscoofeftioncm coram Nounoeihlbcre, qua juret Ic

Fetroeos cenuim,cftro ramen nS rcceprnt, fed tantum pro acccp is
{uKildcm qiini fol« dc viro, An pofltt a jurare fereccpillc
m ib uxore^um tamen non duro reccpcril.lcd lolum

dotem promrfiamaouxorc, , rrrr>n !,,;„„„

III. D/ Jurmmtuto afftrimio fiilc .

Dc hoc nihili me hic dicendum remanet. Luculenter enim D.
Lucius Summario mentem meam explicat h»c de re in vindicatione,
quam in mei favorem edidit contra Vincentium Baronium: illam, u
lobe t» lege.

CAPUT

IIL

De Juramento promifforio.

{. I, D. Viriui, rrpapo. JmmnU fnMtft’» .

J Uramcntum promiflorium cum veritatem dc prffenti habere de-
bea t.coveniatque in hoc cu aflcrtorio,requiri t^it is, qui illud at-
icrt,animu habeat adimplcndi/iuod promittit : fccus, peccare vero
perjurio nimis clarum cx diflisefl. Unde controverfu apud Doctos
non eft^ui rem etiam Icviflimam cum animo non implendi per jura-
mentum promittere peccatum fit mortale, cft enim ccrt6 mortale »
ut fupra vidimus : Controverfu quidcraeftun fub mortali illam rem
levem adimplere isaiui juravit, obligetur.fcd dc hoc mox . 4 .

J^SSSS£S^^

§rM. d . Jvrtmnto promifftri* Jvkf ' .

I Llicitui» ao Iit hot iuraraeotum eS pri md quf rendum, mox in ex
■lloaliqiiauafeatut obligatio,- Etquide_m»^ oi^poteftji.

,WltUr ' OSl, ' d ' fi feuCq^S 1 ^

M ^^4.6 Titius jurejeofum fuorum vetbotumimptoptiS- idero videturrecidete ) Cueammo promittendi.

O, OM. **

rus erit. temiffione ponca.jus nullum deinceps habebit Ti-

ti us cootw^^cfiin res ex vi diftf remillionis ad Petru pertineat.

f pero, i .wui^n»

^ktiwr!un^l&cUinM >, nscft*P^''^^*™ nutn ^ tlterc ^ ClrC, ^ UO,1 * )Ca '

rus

US contra r«m,cum resex vi dia? remillioms ad Fetru pertineat, non euc licitum Aflcrtorii A Promiflorii:il-

“ tollitur, quiaTitius poir.t habere certam mort.h.cr

• qll6d Pctrus Krodboocra lud „ r(io pro _

'5 ■ ar c ri0 * | t,vcl fi acceptet, rem acceptatam fit rcaodonatu- peccari poflejquim ioanertorio.qo v —
tdentm non tolli, .quhnErms ipfe vere remiietit . mittitur, unde&cilius poteft P r ‘®' dimr

^TutiLV 0 ^ ic “' Tl[ ' u ^ mcqujm ' urctr ' rece P“ ie ’P lc i fci licitum jurate ftne animo promit-

ie ?. ctr ui oblieet etiam cum (uramemo mox non ac- i Uoumergo luperelt , ( £ u[cm prI; rcindimus i

f ^ p r^" pl ”

cum, « voluntas exhibita vel exhibenda ab alio. , . Iw»tn.,em«t pmihdb .. » 0 »»^ IKTmlnimo dlfichta.

xx Tert lOjfi T itius juret accipiedo feniu ro fuorum verborum m
leniu morali, oc buauao,verum erit etiam jurajnentum.RatiOjOC ex-

i iSiwooi* i lic^t cum animo di&ehu-
ti6,fioc animo promittendi , abfolu-

obligatione juramenti ex vi

manse promiflioais . TertiA,fioc •*■» * ' - ^

Caput III. De Juramento PromifTorio. 83

, hoc eft, quo quis nullo modo vult promittere , nec fcilic£t
coram Dco,ncc, ut ita dicam, coram homine ; &item, neccum
obligatione promilftonis , nec cum obligatione verificandar aflcrtio-
nis futurae ■

4 Dico primd , fi quis juret cum expreflo hoc animo , nullo mo-
do promittendi, vel fe obligandi , non efle mortale . Ratio cll, quia
fic jurare eft non jurare: non enim poteft efle vel intelligi juramen-
tum , nifi ut produdivum obligationis , fi ergo hanc obligatio-
nem pofitiv^ excludis, nec vis, ut juramentum illam producat, con-
vinceris nolle jurare . Ita Sanch./. $.r.6.».7.& e. io. ».8 Bonae. difp+.
dtjur.q. i.p.j.m.j. aliique. Vidcctiam Caftr. t.^.trabl.i^.d*/p.ijt.%.
mum.S. Dixi ( cum expreflo animo ) nam ad vrrum juramentum non
requiriturexpreffus animus promittendi, vel feobligand i, fi quidem
fatis fuperqueefl,fi animus jurandi habeatur, eo enim iplo,quoqaJs
jurat , fci tquc,quid (it jurare, velle ccnfetur,qu? ircccflarid funt con-
nexa juramento^>iGexnrefs£ excludat . Sic Sanch. Suar.Bon citat. i
Cafirop I.c.dif.i p 8.*. 8. Notanter pono illud(fcitaue,quid fit juture)
propter ea,quz dida funt t.t.f.i de iterum dicentur de voto e.
9.5.1 V.^emoner.

5 Dico Secundh , fi quis juret cum animo folius promi flion is hu-
manae , atque adednoo fub authoritateteftimonii divini, feuquod
idem eft, non cum animofe obligandi ex vi virtutis Religionis, idem
dici debet, quod modh »"”*• 4. innuimus, quia illud, quod fubdivino
teft imODio non affiertur,nullo modd efl juramentum, ut colligitur ex
iifdem «^.remanebit ergo folum promi Ilio humana, de qua alibi di-
fputatur .

6 Dico TertiA, jurare fine animo promittendi ex vi humane fide-
litatis . fcd cum animo obligandi feex vi Religionis, non efle (altem
mortale, fi fit animus implendi : Ratio eft, quia jam invocatur Deus
cum veritate , Sc voluntate rero promiflimimplcodi ex vi teflimonii
d ivlni. Qudd fi non adiit ejufmodi implendi animus, erit fan£ perju-
rium , quia invocatur Deus cum falfitate . Quando autem dedi ani-
mus implendi ex vi folius fidelitatis humanz, erit quidem pecca-
tum, fcd veniale, quia quancumeft ex hoc capite, nifi damnum grave
inferatur, vel quid fimile,foIdmcft mendacium leve.

fnunam obligatio nafeatur t* Juramento do It fo pro.
mifforio , (j quando ?

7 DicoPrim^iEx quibufcumquearquivocis juramentis , vel quo-
quo modo ndis,quz in conlcientia non funt vera juramenta promil-
f oria. non enafeitur obligatio ex vi 1 Religionis.Sic Sanch l.i.drmatr.
difp.y.n.b.ft /.$ Dcc.c.i o.«.4.Ratio efi.quia obligationon oritur, ut
ex didis patet, nifi ex vero Juramento , in quoinvocatur Deus . Hinc
vides non requiri difpenfationemad hfc juramenta negligenda^dm
ubi non eft vinculum, lolutio efle non poflit .

Contri, quando fuit fidio circa rem implendam ( jurat quis v.g.fe
eleemofynam daturum cum animo non dandi ) enafeitur obligatio
ex vi Religi onis,feu quod idem eft,ex vi Juramenti . Ita bbid. contra
^V.Ja^am.n^i./a.Rationiihi ccrtiflima eft, quia fic jurans vero Ju-
ramento jurat, (lic£t fineanimo implendi, atque adedillieitdjergo
contrahit obligationem implendi annexam vero Juramento , illa
enim noiitioexeeutionis non tollit , quin ponatur fubftantia Jura-
menti < 5 cconfequcnter ejus obligatio . Pari modo quando adeft in-
tentio fe obligandi ex vi Religionis, fed fide fiat promi flio ex vi fide-
litatis humanz . ( Jurat quis v. g eleemofynam le daturum cum in-
centione, qu6d non fe velit obligare ex vi humanat promittimus, fed
folum ex vi teftimonii divini) enafeitur obligatio ex vi Religionis .
Rati6 eft eadem, quia jam ponitur fubftantia Juramenti .

8 DicoSecundd. Quando cx quocunque vel zquivocis, vel fidis
Juramentis, quar veri juramenta non funt, aliquod damnum proitiif-
farinobvenit, obligabitur fic jurans, non quidemex vi Juramenti ,
fcdobdolumprsrftitom, ad omne damnum , aefiprorfus veriju-
rafit - Ita ibid. Ratio eft , quia tunc contra juftitiamdelinquitur .
Hinc fit, ut promiflio fub fido Juramento, qua non impleta, nullum
damnum fit promifiario,quia fuit promiflio liberalis, non pariat obli-
gationem cxccut mnis, quia ex nullo cx his duobus capitibus,de qui-
bus agi mu^eaorrri poteft : non cx capite Religionis , quia veri jura-
tum non eft, nec ex capite damni ,quia nullum eft illaturo, ut fuppo-
m imus .

9 Dices . At hoc ipfum,qudd non des quod promififti^amnum eft
Refp. hoc non efle damnum , fed efle lucrum ceflans ad quod elar-
giendum , pofito quid verum Juramentum quis non fecerit , non fe

obligavittDices itertim:ataliquandoeritfcandalum, fi Juramentum
fidum non obfervetur.credent enim audientes, te pejerare. Sic Sane.
J.t.inbrr. e 1*0.13. Refp. fiteorduplex fcandalum adede hic ali-
quando polle. Alterum contra chari tatcm,fi proximo veridetur oc-
calio peccandi. Alterum contra Religionem, fi detur fimilisoccafio
Deum per fimilia perjuria contemnendi : fcd hzc univerfalia funt
caeteris peccatis convenientia, juxta declarata de fcandalo in noflra
Mttb.ConfJ.i .g. 17. & dicemur Deo dante /. y.«i Der e.x .§. 1 .

10 DicoTerti6 . Judex debet condemnare jurantem fidi vel
aquivoci , non folOm ad omnia przdida damna , fcd etiam ad talia
juramenta exequenda.quamvispromiflioquoquo modo liberalis fuc-
rit-Ratio eft, quia Judex debet fecundum juris pnrfumptiones judi-
care^c qui verbis extern is jurat, pnrfuraitur vero an imo jurare.

Tomi. T. I. De Der. Prur.

11 Quid, fi eflet ejufmodi przfumptio, dc jurans clari probet, fe
fine animo vero jurafle , poterit ne Judex eum condemnare ? pofle, &
debere docet Sanch. i&.e.io.n.6. Caft. fq.*M dJ.Xf.x. "■ j. non cx vi
Juramenti, fed ex vi legibusCallclI* (ic difponcntibusinpcenam
delidi dolosi jurantis . ^

At quid ; fi talis lex alicubi non adfit ? Refpondco tunc arbitrio
Judicis fecundum gravitatem culpae fic jurans erit condemnandus .
inqueeumque autem cafu,quo condemnabitur, parere poftfenten-
«iam obligabitur , fcd cum diftindione . Si enim lententia innititur
fatfae prsrfumptioni , obligabitur condemnatus parere folum ratio-
ne fcandali, quare hoc ce!iante,ad nihil obligabitur nifi ad damnum
modo ditio num.i At fi innitatur legibus, vel arbitrio Judicis juran-
tem condemnantis in pernam delidi, obligabitur (and, etiam in con-
fcientia, quia quilibet julbe pronunciatz contra fe fententiz obe-
dire tenetur.

Quando autem cnafcattir obligatio , hoc eft quando incipiat Ju-
ramentum obligare, dicam cum de voto ; nam eadem eft ut jiufque
ratio.

9 . 111 . De materia rt qui fit a in Juramento Premi ferio .

1 "XiTEl Juramentum fit ipfi foli Deo, vel in utilitatem etiam ho-
V minis. Si prius, induit rationem voti; (i pofterius, erit fo-
lilm promiflio homini fada , fedlub Dei invocatione. Quoniam
verodiverfiroodd ex his obligatio nafeitur, feparatimde iis erit di~
fputandum.

Omitto autem, utpot^ ad praxim non pertinens, quznam fic obli-
gatio major, Juramenti ne, an voti.-videat,qui velit^apud Suarium /.8.
Je Juratu.t.yn.i >*.Sanc./. J.»i» D/r.t. 8.^.4. Fag. i.t.prte.Dtr.e.ji.*
*.i6.aliofque.

De materia Jur amenti promi fforii in Communi .

a Primd , in Juramento promiflbrio materia promiiTapofllhilis
efto.fccus temere ea temeritate, quam dicam». iurares,quod im-
plere tu non potes . Hinc tuum juramentum de fado alieno,ut quod
Petrus foluturus fit debitum; quod matrimonium fit contradurus 1
&c. illicitum eft, nifi intendas jurare , quantum intecft , nimi-
rum nifi folftm jures diligentiam adhibere; ut illefolvat,ut ille con-
trahat, « 5 cc. & certe id communi ter juratur , dumfadum alienum
juratur .

% Secundi licia res fit, & honefta • Hinc Juramentum dc re pec-
caminofa mortaliter, vel venialiter, vel de re contra confilia eft pec-
catum s cxCaftr.w.J.^y>.rV# > 7 *f»«.r. 6 .i»it.necobligu/undd non
indiget relaxatione ex eodem tb. dkft.x.p.b. w,6. quid enim relaxabi-
tur, fi nulla adeft obligatio?;Ratio eft, quia Juramentum non eft vin-
culum inicuicatis c .Quando dt jurtjurar.dofc alibi, quodautem pec-
catum fit, dicam n.p]Sc 10.

Huc reduco v.g. fi Amicus 8 c Amafia invicem jurent ali os fe tur-
piter non cognituros : non valet enim hoc Juramentum . Sic Pag. in
prue.Det./.i e.ajt. » 9. Ratio eft, quia eft de peccato mortali : eft enim
morule, velle his promiflionibus turpem amorem inter fe fovere .

4 Tcrtiijdebct efle res ?ravis,fi enim levis fit, non oritur obligatio
fub mortali, fed fub veniali durquxat . Hoc tertium didum duoin-
volvit. Alterum ab omnibus «dmittitur,fubp<Ena nimirum morta-
li efle przftandum, quod juratur, fi notabilis fit res promifla; quia
gravis eft Dei injuria, quando ejus authoritas in re notabili parvi fit j
Alterum non omnes ampleduntur , fub pccna nimirum veniali efle
faciendum quod juratur , fi res promifla fit exigua .

Dico tamen quamvis probabile ^tiam rem levem, fi fub Juramen-
to promifla fit, efle faciendam fub mortali, nihilominus efle folilm fub
veniali, videri probabilius.Iu Azor.p.i b.j.e.ij.(^/.tt.r.j.f.ySuxrm
t.xje HtU.\.de;uram r.i6.i » 9. Ratio pot illima eft ducenda ex ipfa
n^wa Juramenti promiflorii : in hoc enim non invocatur Deus DC
teftis futurzexecutioDts,fed ut tcftis przfentis voluntatis ; quo al
futuram exeeutionem autem affertur Deus, ut fua authori tate pro-
miflionem fufcipiat,ut fcilicet fideliter executiocorrefpondeat la-
dz promittioni ergo fi non correfpondeat, infidelis erit jurans,noa
vcr6 proprii mendax . Quare cum in cafu noftro fit infidelis in re le-
vi, leve lolOm peccatum attinget .

5 Petes: quz, quantaque culpa committitur ab eo/]ui rem malam
exequitur propter illud exprefse,quia ad illam Juramentum adhi-
bitum fuit? Refp. ex ignorantia huncexcufari non rzrd : nam ctetc-
rum Sacrilegium eflet .putare Dei invocationi deberi exeeutionem
peccati promi fli ,prarfcindendoautcm ab hoc errore, veniale com-
mitteretur in materia levi^rave peccatum, in re gravi. Sic Sanch./. t.

** r < <, -4-"- 1 9.R*tio eft.quia in his non interccd it , nifi continuatio
ejufdem volunutis,quz habita fuit, quando exhibitum fiiit Jura-
mentum, ut confideranti patebit .

6 Ex his colligit rede Sancb. ibid. rap.g. i num ig. juramenu pa-
rentum , vel Dominorum , quibus jurant fe punituros filios , fa-
mulofve : item juramenu puerorum, quibus jurantaccufareconfo-
dale^apud przceptorem , & juramenta , quibus viri nobiles juranc
fe nolle prarvemre In egreflu, vel ingrelTu domus & fimi lia commu-
n| Wi vel non obligare , vel nclleexcufari aliquoex feauentibus
capitibus ( przter illud , qu6d non adfit intentio jurandi led folCun

F * com-

8 4

Comminudi ) Primi quii communiter fiunt ex ira, vel paflione^ni-
ttoque vinditfx,* ut fic funt de re frit em vcmriiter maU.Secundd
quia feri materia eA levis . Tertii quia fuperyeoic frequentet caufa
«xcufansabexecutionejTriiifolet efie emendatio HI u, turbatio Do-
mus, amici inter ce fTio, veniar petit io, &c. Quarti rcmifljoejus^n cu-
jus gratiam fit juramentum, ut accidit io prxdiriis viris oobilibus,

Explicationis Decalogi Lib.UI.

ix Hinc fi jures foii Deo fceminam d acerent non in gratiam all-
cujus,potcxiicaUiutero vovere, quia tunc matrimonium cflet impe-
dimentum majoris booi^uriis eit ex fe vita oelebsJu Sancb. «£*. 1 9.
i a modio. Dico cx ie,nam ti matrimonium jurares ad fodandam tuam

impudicitiam,obligaret juramentum, quia tunc matrimonium cflet
tibi majus bonum . At fi idem jures ipfi fasmioac acceptanti in ejus ,
vel parentum gratiam , ca Ai Utera vovere non potes : quia ad obfer>

wi Uci J ienSterc pwfumuntur promiflionem in fui honorem vel parentum grauam , calt.utera vovere non potes : quuad obier-
Sa,„ s filiorum , aliorumve punitio ferio juramento confirmata , v.ndum juramentum homini fiaumpul aliud requiritur , ntfi quod
in iVi «bTM.,ium - nr»>flanda iervari ime ullo peccato valeat .

per modum v

tii in buuc fere modum : Promitto Deo , fcu quod in idem recidit ,
Promitto cum juramento Deo me daturum Pauperi, vel Petro pau-
peri centum : ac in cafu aoftro. Promitto Deo puellam bine duce-
re ad vitandos meos lapi us, Cum additum efl(ad vitandos) V.infrmt.
1 j.$. j.w,4.tunc teneris i liofct enim pauper vel puella noodum acce-
ptaverit, unde non debeasex juttitia, & poffit relaxari ex caufa k Su-
^im^irirTmjiOTlitooiVideoiuranwnluro foli Deo fifihtmcilm per,orcveIabb^e..tcpotelt>tem,lWu^^^
srquTvaJeat voto^afdcm debet habere condi tioue^acrotum . Ratio pote vocum fibl fatam : quare, n, fi adiit «litatio, debebis centum

. “ . . . ■ v— *j: — c. — n. r» — dare,< 3 c puellam ducere ex Aacuto Religionis. Sic Layra.".).

1 .n.b.fin. An harc relaxatio pofiit etiam fieri poA acceptationem,
1 -jJt Voto $.*. At fi juxamen-

nam iuuiim jhiwichm •■a™»—. .7 * - -- - - -

fatus mutetur , quod eA commune in omnibus Juramentis pxomii-
(or iis, ut i»f » dicetur .

D/ Mmtorim r, qui fit a i» J urmminio promi Jfoiio foli Drofmtio .

7 Habetur hpc rcgula.Quia votum non folfim eCTe debet de mate-
ria licita Ac honefta , fed etiam non debet efle de re indiflerenti, nec

1- : ,A*n ninmiofiim f«\li TVanfl/ilim f llfTl

hujus regulx dabitur mox *,/*f.Hinc fi juraAi Deo jejunium, hoc au-
tem majus bonu m v. g. animarum convertkmem impediat , ad jeju-
nium non tenerisrfi juraAi non dare eleemofynam^on colloqui cum
proximoAc non teneris obfervare; quia haec funt contra Dei confi-
lia,majulque bonum impedientia,»: iic de fimilibus . Quomodo au-
tem intelligatur rem e(le impeditivam majoris boni , habebis •"/** «
cum de voto t.\ .**■ f.Vtrdm bmU doli rima .

8 Hinc item, Gjnrafli in honorem Dei nootranficurum, v.g.per
hanc viam, quia id res cA mdiffcrens,Deus non acceptat , utpotdnoo
cedentem in ejus honorem . In quo tamen , & in fimilibus adverte ,
nonrarb rem alioqui^indiffercntem fieri propter aliquod adjun-

duro, materiam a

dum bonam, Ac tuncjuramentumforelicitQ,

atque obligatorium , ut fi quis juret non tranfiturum per aliquam
" r - 1 Quid fi tunc jures

viam , quia in iila habitat puella caufa peccati
rem inditfei

_.__>rentem ,fed deinde poli dies fiat bona, juramentum non

obligabit. Uc.Laym./.4.^t.cfi.v*4qaia«wir/&i»»j/i»r trmilu lomoorii ,
qumddtjutt »k initio non fmififln % ut uni verfriiter dicam *"fj* **
r. 1 1 . jT.A. 9 . ( onim , ubi etiam declarabimus, an quandofi ni* promit-
tentis eA malus, licdt respromifla fit bona, dulcatur obligatio.

9 Petes :quodnam peccatum eA promittere cum juramento rem
" * '** ** " L *'-*y.o.».i4.tnortalefacrilegiumi

1 divino teAimomo ad rem ini-

colligiturexdicendhc.7.fi.6ji.}.6-c #

tum fuit larium bomini foli fine ulla promifliooe ad Deua^sie im-
plicita quidem, quae implicita prooiifliodlelolet, quando ad Dei ho-
norem promittitur opus pium ) ut fi jures v. g. ce centum datur um
amico, ifquc neque per fe,neque per riium acceptavit , non obligaris
dare, RatioeA^uia promiAio bomini fari a nondum acceptata, non
eA compieUtAc propterei nooobligat: ficSanchex,/.t-^»Mrr. fi.-j.m.
ij Lefl.Aa.r.i7.^.7.*.iaaliiquepaflim : cdm ergo juramentum fe-
quatur naturam promiflionis, cuiadneriitu^ut **$**$• 4- a.jriice*
mus, fi hzc non obligat , nec illud obligabit , led authoritate propria
poterit infringi .

14 Regula allata ,quod juramentum homini tariumnil requirit,
ut obfervetur,nifiquod poAu fine peccato iervari, frilic^xSanch.A4
MaV/.<-.iO«.jo.Callrop./«n.|V»>^. d.\ .p.+ num.yfin. rdlringitur
quando promi ilio jurata liberalis obAaret fufeeptioni flatus Rcli-
gioft : fi enim liberaiiter jurares, te duriurum fceminam m ejus gra-
tiam, vel famulaturum alicui toto viue tempore, vel quid aliud umi-

• •• - ‘ 11 J: ° - ,: -ionem A 00«

iooem matri-

le , etiam h is icceptintibus^dhuc potes ingredi Religi*

_ iUci U m?Rcfp.cu^&neh/|.n«r/.o.-.4.n»r,,lcf 1 cril^um. obl.wn.y.n^.umfa«T^ ; . ■

fi res eA illicita morul iterw quia uteris divino teAimomo ad rem Ini- m<mii dl, quia injure*^. **A*»«**,#r

ifrtvcrenti» , de-nu d.umu, pffim conceditur fponfum_«.«n dt
> _ j' Z: j : i - n : nonrm nol

im, queeitiummn-#ei irreverentia, aequa aiamius e- 1 "*" — : — - r — • — r— — ~- f J: cj-rortinf.,,,,

spsss^sas:^^.

Vt |n re, (it illiciti *eaiilitcr,«l fit contn confiliitut cum ( uttinlucma « jurcCaamiico ) fi,c io raitrtmotiio mtri illud U.

PcomiWa.juntun .llirun, tetu m cfi , q ui,fiti„,cou.

umtiuni r i*iw - 7-r"’. n . • ditio involvitur in ipfo matrimonio ineundo, vel per illud bimeAre

n.t .efle veniale^juu noo videtur gravis D« injuria uti Ehvii» teAi- i 0 i t i oan tc^funumtionem , multo magi? involvetur in

monio ad rem leviter illicitam ut •* diximus, vel ad nolendum t«:e- . Dret «i^oaibus,qux funt vincula minus forua/juim matri-

xe id x ad quod non teneris-Quod fi deinde des eleemofynam,nas Re-

ligiofus, vel Prxtor, non ^as,qu.a juramenta, qu* ^tMutcur “^Q^^diflum eA (liberaiiter ) nam fuccedat alia obligat»
«feritati, noo obligant . Exci pe,n, fi Officium y.gr. P«tor« tibi fic dau.injuric^cc.d.virfa eA ratio,nec poterit Re-

caufa mortaliter peccandi , 4 c in Cmilibu, : quia tunc juramentum J? . ^ sre di > qu> ratione horumjura,it v.g. quu matnmotiium

&i 4u^^Ct i mpodibil 1, pbyfic^yel moral iter , & u, fic tibi e^
r.t> Br/.l.l.i.n - 7 F‘6 ' iv.cr.6 r.i, Cadr.M./i Ar*’f 6 .* r‘

3 . . t / J.. - . _ , n ,.u i.m tlm> t inimiidmn nui nr

fa^cujusexecutioexjuftitiadcbctur .

miflum;idemqueelle,n jurea temeid non adeertendot auro . - , j- jm jj e liberaiiter , poteftne Ordines facros fufeipere ? Ref-

kilisoecne,quia«ittMlito 61 hnimria-Refl<iutemnotitSimel!. V ^ j nromittenteni cum juramento matrimonium non
ai.c.q..! a.faclld in hia cafibat obtiocn dilpenfmooem. Non eftta- 'X'' J^«r 4 &m ul atum, mamemliben. .vri aliud
nen improb^>i^fiU*rn^<ae.a9--et | . \ • Stt. 4 « > R lt ioeft,io<luit,quia alis promiflionea non funt tanti

momenti , ulordioiboa lufcipieuditobHaredebeant: atproraifl»
matrimonii potens eft dc fortis, nec nifi i Religionis «eroA proprio
“gST,incidebet, oon rrrdab^ioe^. qu.l.£^<l«m
Religiofo Iit propter *otumCallltatia(olemiie,Ri rligiolus tamen
datus proprie noo ell . Qui ergo jurat aliquid modod^o tmpedi-
Ordini» facri praeter matrimonium, inrol.it cond tionem,
factum ■ flatum nemoe Religioni fimileugeie-

cuaticlo nondceflhoplerfdl mitroM^detaimim vcniale.quiatuncfo-

Iflni deficit Judicium fecundua cornea juramenti , cujus deteUus
000 feroper e< mortaii» , ut/.p. ridimui .

Do mn**** ** 1 **f*m in Jnramonto promi/for io in ntiJitatrm
bomini / emi (fo.

«riT' Stiper habetur ratio, ut (it grata illi, cui re»
J ,r ^ m.'mti< K™V uttm PP“ porrd efle gtatum,quod cfl impedi-
ti te?. u puod indifferens eflmec ad foum obfequium

* , ^5ji^^infli"flS 1 L U ‘*i ,ifl ' Ini graeum ett, qood eft indifferens ,
^ojodque mwu' hbi bon urn e(i , & et alia parte in hoc juramento

uon efl accepto, , fefl folim tefli» .

IV. rmriono intorprttnnfiumjwnmottx*
ndindutondmm oihgmtiontm .

u in ordino

Tribus regulis id perfp icud definio , qumetiam {uaptopottione
funt applicindx xd votorum obligationem, dc qua tnfr . ^

Caput III. De Juramento Promiflorio. 85

Prima rtgula .

1 QIdeintentioneJurxntisconftet,noneft opui interpretatione,

Ofecus interpretari debet juramentum, ut fertau proprietate
verborum, quanto minor poteft, obligatio inducatur, quiafemper
prarfumitur jurans minus voluifle fuar libertati nocere . Ica Abbas ,
Sylv. Suar, apud Caftr. t.^.tr.x^.dfp.x. dejxr.p. 14. lege item Laym.
/.4.^.4. e.^.mum.^.

a Hinc Jurans Religionem ingredi, quamlibet etiam minus flriOS
ingredi poteft. Promittas alicui lervire.poteft per paucos dies. Pro-
mittens fervare ftatuta v.gcollegihpoteft non Obfervarc, qu* poftei
cdQtur.Quod fi ex circumflant i i s,vel modo communi loquendi, cer-
tus (it jurans fe promi fide Religionem obfervantem, fervit i um lon-
go tepore, largam elccmofynam^obfervantiam Aatutorum edendorQ,
(ut aflolet die in ftatutis,quz de novo juxta proprium inftitutum fe-
runtur io Religionibus) juramentum debere obfcrvari ex lc patet .

Secunda Pffttla .

<t Juramentum reftrinijendum eft juxn naturam aflusfuper que
cadit , ficLaym.Caftr.aliiquccit. quia accrforium foptitue naturam
prin,ipalit.i{fg.Jurit 42.*« 6.nee jurans prffumiturxlio modo fe obli-
gare voluifle. Qua re omnes reftridioncs,vcl cfiditioncs; quas de jure »
vel confuetudinc habet promiflio , omnes habet juramentum illi ad-
haerens. Habet autem ctimuniter quatuor,quar generales condi t iones
promiflionis appellantur. Prima - Si potuero (ad impoflibileenim ne-
mo tenetur ivd fi licite potuero Secfldadi fuperior legitimO cootra-
dicat.Tertia fi res non fuerint notabiliter mutat£.Quarta,fi pronaif-
fio fuerit acceptata, vel fl non fuerit rnmilla i parte .

4 Hinc fi jurem tibi aliquid.aliudquetu imbute fidem frangente,
ad nihil ego obligor . Si autem tibi quidpiam dooare, te ingrato exi-
flente^d nihil item tencor.Si jurem folvere tuum debitum fidejub£-
do,& non inflar principalis, fi prius tu non excutiaris , nihil egode-
beo.Si Clericus ;uravic refidentiam, poteft non refidereincafibusJi
jure concclfis • Si quis juravit ftatuta Collegii, Civiutis, Univerfi ta-
tis poteft non fervare ea, quae legitima conluetudinefunt abrogata,
lc Ratio horum,&fimiliumeftexLeft./.i.r.42.*.a2.quiapromiflio-
nes involvunt has tacitas conditiones, fi alter fidem fervet, fi gratus
cxiftat, fi fit folvcndoyfi i jure , vel legitima confuetudinc aliter non
fuerit difpofitutn, 6 cc. crgodceafdem iuvolvet juramentum .

f Ex illa tertia condicione fi res non fint notabiliter muut^multa
fpeciacim inferuntur. Hinc enim qui juravit dufturSfponfaoHcertO
fi illa fbrnicccur,fi in iepram.fi io morbum incurabilem, fi in pauper-
utem notabilem incidac,imm6 fi inveniatur nS habere dotccompc-
tentem;non obligabitur illam ducere. Si quis, fa&a ipace juravit fe nft
nociturum inimico,fi isdat novam inimicttigcauumyjuramento de-
inceps jurans liberabitur. Juravit quisfe donaturum cuidam mille, fi
qui uc promifit,in paupertatem deveniat,potcft non donare . Si quis
juravit fe non diflbluturum contrarium focicutis,potcft,(i focius ri-
xofus,vel notabiliter moleftus evadat, diftol vere. Si quis in univerfi-
tate licenciatus juravit fe non aftiimpturum do&oratum in illa, fi in
hac alia iterum lic ent ictur, poteft in eadenVdoftoratus lauream ac-
cipere . Hjpc autcm,& fimiiia ideo fic fe habent,quia rebus notabili-
ter mutatis ficut non obligat promiflio, ita nec juramentum . Nam
propterdl qui juravit ufuras reddere, vel latroni pecuniam dare,
quamvis, (i praevidit omnes difficultates In folutionem futuras obli-
getur ad folvendum laltem momentanea folutione,vel ad petendam
relaxationem juramenti i Superiore, tamen fi eas non praevidit ; lc
quando efl foluturus pati cogitur grave detrimentum accipiendo ad
interefle,vel fua bona vendendo^ion tenetur folvere, nec relaxatione
and ieet«quia fida cil mutatio notabilis , &c. propterea item jurans
non loqui cum hor,quia fuit caufa tibi v.g. fornicandi , fi mutentur
ejus mores, ac probus efficiatur , non teneris illum vitare ,quia per-
mutatio notabilis fifia eft. Imro6 etiam fi hic fit occafio alterius
peccati ,11 Ium ex vi juramenti non teneris evitare; ficu ti etiam ju-
rans non fornicari cum hac, non tenetur cx vi juramenti ad evitan-
dam focietatem,in committendo alio peccato, v.g. murmurationis,
cum eadem ita jurans vitare occafionem fornicationis, non tenetur
quantum eft cx Religione juramenti abaliis occationibus abftinere .

6 In dubio an mutatio fuperveniens fit tanta, ut juramentum non
obliget, judicandum obligare, quia poffidet juramentum : poterit ni-
hilominus peti relaxat io;ipio dubio cautam relaxationis conceden-
te. Ita Suar. l.x.dtjmxm.c. $ f .».io.Fag./.i.«*

Tertia Regula.

7 Juramentum nunquam cenfetur Uftum in praejudicium tertii,
t.Vtnitncr cum contingat. jurejurando, c.x.eod. in 6.(7 a/tli , quia fic
eflet illicitum

9 Hinc qui juravit fecretum fervare alicui, fi ex fecretopenderet
alicui malum, poterit illud revelare ei, cui proddte^io obefle poteft.
Qui juravitfede ul i loco non abfceflurum,(i i Superiore feriO jubea-
tur difcedcre, poteft immO debet obedire,fecus vetet eidem fuperio-
ri or?judiciu». Quijiiravit foj vere centum Petro pofteriori, poteft,
debetque folutione dare anteriori, fi alia centum non fuppetant.Qui
Tomi. T. t. di D«. Prae.

juravit longaminftituere peregrinationem, poteft, ac debet ab eade-
fiftere/i Dominus, in cujus forte poteftate eft,abnuat. Atque haec, &
fimi lia, ided fic fe habent,quia illicitum eft nocere proximo , vel ali-
cui praejudicium ferre .

JT. v. F r penduntur aftfua juramenta promi foria,

t TJ X dodrina haflenus in fuperioribus fparlim allata, folvi pof-

XZs funt plures non contemnendg difficultates circa aliqua ju-
ramenta particularia,quf ad majorem claritatem funt hic figillatitn
proponenda .

Juramentum fint confenfu.

Quando tu confenfum ex quacuque caufa non prsebuifti,(fed dif-
fentiendo interne,folum v.g.vocetenus promifiili,vel jurafti)etiam fi
peccatum tibi non foret fervare juramentum, tamen non teneris
fervare ex vi Religionis , nec obligaris petere relaxationem, fed ge-
rere tepoterispcrindeacftnihiljuraftes, nec promifiries- SicOnatc
to.t.dt contraH.tr. 1. difp j./rfl.i ^num X 14. Ratio eft,quiatuoc,ctlin
non affuerit ullus animi confenfus, nc mcticulotus quidem, nulla
obligatio contraQus oriri poteft .

Hinc vides diferimen cur confenfus meticulolus juratus obliget
faltem ad momentaneam folutionem, ut mox num.s. dicam, hic verd
confenfus fiCtus ad nullam;dilcrimen autem eft, quia hic nuilns adeft
confenfuscum tamen ibi quamvis meticulofusadfit • Si quando ta-
men per cjufmodi fiftionem injuftt^ proximum dcccpifti , tc obligari
ad illius damna nimis farp£ diximus .

Juramentum de aflu irritato per /egtm.

% Quando jus non foldm feritat contraAum,feu aCtum, fed etiam
jurameutum,five irritando ipfum a Cium , five prohibendoyie ei con-
traClui juramentum apponatur, n6 obligat juramentum. SicdeLugo
l.z.drjufl.difp.w.ftR 0.«,y 9 6.Onne/.2 dt to nrratl.tr. 4. difp. tijifi.
x.w.^.Bafil.Pont de matr./.n.e.%.n 57. Ratio eft, quia tunc Ecclefia
veluti antecedcnter propter bonum communitatis five irritavit, fi ve
relaxavit illud farame»tum: 5 icTridaitinum/^i;.r.i 6 V'/ta. ir-
ritavit renunciationcra etiam juratam Novitii, nili certis conditio-
nibus aflignatis : fic etiam accedente juramcnto,in validum eft exc.
x. Jttoqui duxit { idem in profelfione folemni, JC inquibufeunque
votis ex metu, modo explicato f*pJ. 1 .« %•». 8.

2 Solum poflet dic controverfia^n Gcuti certum eft id polle face-
re Ecclefiam^ujus eft poceftas juramenu relaxandi «etiam anteyed^-
terauim emittantur: ita poffint Principes alio modo, five remit-
tendo obligationem, uve reddendo materiam ineptam juramento, fi-
ve conft i tuendo jurantem incapacem , Icc. Et quidem polle docent
nobiles Doftorcs Sanchez /.$.*« Der. e. 2 1*. 10.de Lug. loc.cit.au. z 4 >.
Balil.Ponc./c.J n .^.Callrop. t.J ,tr.).difp.x. de jnr.p. 4 . nu.f. id quod
nobis fatis fit innuifte .

Juramentum ex parte ali ut i //i citum .

4 Si aftusipfe jurandi fit illicitus ratione alicujus circumftantie,
ut fi v g.iuramentum de donando equum amico,fuit cum magna ira,
cfiblafphemia , contra preccpium Super i oris, contra votQ^uod quis
fortafleemifit de non jurando, &c.obligabit nc ad fui exeeutionem ?

Relp.cumSuar.M V/ RtU.x.dt Jur.c.x^.nu.x.fy ^ obligare, quia
hc 4 t juramentum comitetur aliquod ex i Ilis capitibus pr^di&is ; ta-
men ipfe materia, circa quam verfatur juramentum , nempd ipfe do-
na t io equinon eft illicita, ut fupponimus,Ac aftus ipfe juramenti ex
comitatu ir* quoad fubftantiam non vitiatur .

5 Quod fi pr?ccptum v.g Superioris non folftm fuerit de non ju-
rando, (ed etiam de non donando ex vi juramenti , lc fupponatur talo
prxeeptum validum effe,& legitimum, certi tuncipfa materia ju-
ramenti ent illicita, quiacontra prohibitionem, atque adebnon
aderi t obligatio illam exequendi , idem dic, fi ex ira promittatur pu-
niri in vindidam aliquis, v.g filius i patre/eruus k Domi no, &c. tunc
enim cfim illa punitlo,qugeft materia iuramemi,<it mala, five venia-
lis, obfervanda ex diflis §j.o. 5. non eft .

Juramentum illicitum ex parte t/ut , fui illud pit mttum gravem , %el
vim , ve/ injuriam extorquet .

6 Extorquet Ite latro juramentum, ut promittas ei dare pecu-
niam; Idem facit per injuriam Ufurarius, ut promittas ei folvere
ufuras ex mutuo: obligaris ne ftareprom iftis ? Refpondeo, te obli-
gari . Iu Sand.Thom.Molin Sanch. Bonae, aliique apud Caftr. tr.
difp.x.dejurp. 4. n. j Lay mJ.A.tr . j . e. 7. •». 1 . Ratio eft^u ia 1 icdt illi
peccent accipiendo, & ad reftituendum accepta tcncantur:tu tam€
potes fine peccato dare. Advertetamcn id i te fieri momentanea
folutione pofle, ad fervandam Deo, 6c juramento reverentiam »
fed ftatim poteris etiam ( fi opus fuerit ) Officio Judicis implo-
rato. repetere; cuius rei ratio redditur infra $.6. nu x. Pote-
ris item, fi libuerit i Superiore petere juramenti relaxationem , &
nihil dare, ipfe enim injuria lufficientcm affert Superiori caufaro

F 3 dlfpen-

Explicationis Decalogi Lib.III.

difpenfandi . Duas «Ufpajitaieshuc facientes vide infra numer. ai.
<*T nua.W.

JuT*mt«f»’” tett:ra aliud Jur > mentum y Vl/ velum .

7 Si juramentum fit de re fcu materia oppofiu rei per aliud /ara*

mentum,vcl votum promilla,obligabii ne?v.g.jnravi,vel vovi caftita-
tetn i deinde promittoetiam cum juramento d usurum hanc puel-
lam, obligor ne illam ducere? . j,

Refp.te nfi obligarulu Suar n de fjeltr.de JirJ.x. t . 1 9» 1 o.Ona-
te»M i.difp. 4 o-fi"- 3 '*- 11 9 ‘*h •* relati s^rfitra Gomcr. Ratio eQjqiua
hic non folfimadeft peccatum in ipfoadu jurandi, fed etiam adeft
materia jam reddita malae* vi antecedenti» jurameti, vel voti. Simi-
liter enim fi promififti fponfa! ia etiam fine juramento huic feminae,
non valet juramentum de ducenda alu,ex Sanch.A x.dematr.tifp.go.
quia propter priora fpoafalia reddita fun t mala h?c poftenor a,atquc
adebnon funt aptaad recipiendam obligationem novi iuramenti .

8 Audi Cafum. Juravit PctrusfedudurumBcrtMcinde jurauit
CedudurumCatbarinam Poti harc Beru remifit, voluntarii Iponfio.
nem fibi fadam i Petro, obligabitur ne Petrus ducere Cathaxinam ?
Atque idem pollet queri, fi ex quocunque alio capite prius jura men-
tum incipiat vim rvon habere .

Refpoudi non obligari. Iu Sanch./. 1 .de matrjifp. jo «.q.Suar. ke.e.
9.1 5.Caftr.^J>^.i^.8.5.6><*-Ratiofuitfluia,f**^i**/«a ,naaUdum
efi,traflu temperii uen aaetualeft'*% 1 (eg. Nen firtnatu>,dtt,p. jur. in 6 .
Oim crgopofterlus juramentum dcCatharina ducenda, quando fuit
emiiium, invalidum fuerit/quia de materia mala , fic reddita propter
prius juramentum, poli ei convalefrere non potuit, unde nec obliga-
re.Si tamen poft priora fponfalia d iftulu ta,de novo ineantur pollerio-
ra, certi haec obligabunt, quiapoftexior materia fponfalium mala
non eft .

9 Inquires . Difpofit iones fadae contra prius juramentum fuutnc
vafidg? Juravit v.g.quis nfi vendere fuft equti .deinde de lailo vendit,
altcnquc ttaditjvalet ne traditioilurat quis luum tcftamentum non
commutaturucmdeinde mutat, valet nemuutio ? Jurat quis fponfa-
lia puellae, deinde aliam ducit,- valet ne matrimoniu s & fimilia?Quid,
fi dida venditio, mutatio, matrimonium dcc. fianteum novis jura-
fnentiirRefp.nondubiumjhaspollcrioies difpofitio#esA N r * m ^a
continere perjurium, quia lunt oontra priores ‘.-raves, & nondifpdfa-
xas^eu remiflas,ut fuppono,promilTiones : dc fic funt de re il!iciu,ut
nodb diximus. Supere» e reo videre*» nihilominus tales adus con-
tra prius jurameutum validi fint,licdc illicitd fadi. Et quide validos
efle defendit communis & vera Cernentia . Ita Sanch. lAAmatrJifp.
1 J.Jt.4.L»ymJ'.|^.J r.g.valiiqueapud Ca&xf.\Jr.x^Aifp.%^%.i.

RatiocO/quia per /uramentum non tollitur poteftas i Jurante, ne

pofOt facete adurn, quem aliis facere poterat : quique 4 mera facul-
tate aeram pendet Sicut enimi jurante jejunium fetemiurum,
non coli i tu r poteftas phyfica comedendi, fed fol fim illi per juramen-
tum fit comefliio illici to,fic nec tollitur potcflas,de qua loquimur m

10 Di xi(qug aliis validi facere poterat)fi enim aliunde adus erit
invalidus, non eft minun, qudd etiam invalide nat poft prius /urame-
tum. Vendidiftiv.g. cum jura mento equum, ccdciaUatradidilU
emptori^deinde eundem cum juramento vendis alteri: haec pofterior
venditio nulla eft, quia per traditionem fadam primo emptori, equus
non eft amplius in tuoooniinio/juc® valide vendere poliis Pari mo-
do alienafli cum jurxmgto fundum dotalem^ed une requifitjs^dque
poJl juramentum aotei faaumde wtu^nimalieoaBdoi invalidd
alienafti , quia alienatio ejufmodi fine dcbms requiGtttalninde fuit
invalida , boc eft , ex legibus difpooenubus non pofle fine debi tis re-
quiGtis fundum dotalem aliowri: wm ocr juramentum e/ufmodi
alienationisappofitum, non efiem noflraieatcmu confimuuiu^cc
validam fca^ejufttwdi »11«®«°™ ® docckltwta*!» .

11 Quid in favorem tertii allcju id pinSktUcc juramento nptilli ,
ItalpertKtvum loramentum lUeri rem do feapdooafti.vcl quid fimi

ic fccifti^nde damna evenerunt dii «ruo, ea oranu ex fupradidis

efle ipfi re farcienda reemiaifle x^anet .

Juramentum ** Mnttimaemfft *n fpan r a!iliui cemraflii tx metu

J *d iUa axtarqutnd* injufl) tncujfe .

J i Anto®**»*^ 0 "jetu 6c quidem gravi coacui ducit , vd pro-
t ducere »ertani,additque juramentum. Quaeritur Primd; an
jgtut 2**5S ,n *SSJJ^5 o 1 *® 6 * irritum, fi juramento caruiflet,fic
etiam & Illo “dd t JfccundA : An ialtem illa juramenta Antonius

" u “-

* ire- Rertamdivi^' /UxaiDentd fuerit de pnefeoti,ut Juro me

** c f i fu *Urcsut Juro roe huic matriroonioTcx metu

^ g% tra«oJuoncont UVcntttrura ? n<ja (Cmen Antonium ,u u d tatifi-

care, vel iterare . Ratio cfl, quia cdm utrumque fit extortum per in-
juriam, non eft unde ea obligatio oriri peffit ;adde peccatum fore, fi
velit non contravenire dido matrimonio, eilct enim velle perfiflere
cumnonlua: 01 fi tamen, depolito metu , velit vexo animo , & non
meticulofo iterum Antonius contrahere i id quod pollet quidem fa-
cere, fed ut didume&jjion obligabitur .

1 4 Ad Tertium , non efle opus relaxatione , quia ubi nullum eft
vinculum, nulla eft necefiaria relaxatio. luTancr. iLd.tiJtt.i.

Quxdidafuntde matrimonio/lic dcfponfalibus , quae perfedi
voluntaria etiam eile debent .

Illud nota, fi vel matrimoniu , vel fpoafalia fmt contradi ex fimi-
li metu, fed levi, cum m noftra fententia/i^.A8.c. 1.&4. «.i 1. (y $ .7.

valida, juramentum illi additum validum erit • Puto tamen
probabile efte ejufmodi juxamentum in fponfalibus contradis ex
metu levi polle ab Epifcopo ia foro interno relaxari(nam in externo
non conceditur, ut **#/dixi;ipfeenim metus licet levis fufficientem
caufam dat relaxationi. At io matrimonio de prarfenti contrado ex
fimili metu levi non poteft,quia matrimonium eft contradus natura
fuainrefcindibilis: quire pofito quod in noftra frntentia ipfum eft
validum, erit etiam validum juramentum, atque aded nec matrimo-
nium diflolvi, nec juramentum illi adharrens relaxari potem .

Jur amitum de wm auufande >*Jde at infande .

15 Juramentum de non accufando in uaiverfum irritum eft, fic
Su*t.l.i.de Juram. ( .1 1 .i » T4-Sanc./ }.*» U*t.e.\i .n.x x.quia efl de re
mala,cum aliquando expediat bono communi accufarC-Dicewt ali-
quando non expedit, ergo pro hac paxtequandoexpedit validfierit ■
Refp. negoconfequentumrcumeiumhoc juramentum fueritper
modum unius includens omnes cafu$,utfupponitur, inhonestum eft,
quia malum ex quocunque defeduatqueadeb totum corruit, etiam
quoad illam partem fortd honeftam. Qudd fi loquamur de juramen-
to quod fiat de non accufando aliquo determinate vel dc non accu-
fando in tali materia dcc. valebit, vel non valebit^^crind^yic poterit,
vel non poterit fervari line peccato, modo nimis farpedido .

16 Pari ratione juramentum de accufando in univenum mvalidu
erit,ita CaQr.dift* dejmraMf.6.$.t.m.i. Bafil.Pont !. tt.de

n ,z8.quia id contra charitttemj&ffpe contra prudentiam cit.Qypd
fi juramentum fit de accufando aliquo particuUri.eft diltinguenUu;
Sicnim fit antecbmiflum delidum.potcriieHe validum, ouandoac-
cufare bonum efle provideretur, ut fi praevideretur non luftcerc me-
ram denunci»tioncm/ed nect-nariameffc ac culat tonem, ob bonum
commune, vel bonum tertii . Si ver6 juramentum de accuiando nat
poft commifium delidum^liquando item erit validum,quindoac-
cufacio affert bonum communitati , vel tertio, vel emeo dat wocm

luium «iiu, wiiuiii,wu,iMim.»i •

Rei . Non erit validum/iuandoaccufatio eft, propter aliquam ctr-
cumftaotiam malam, vel exodio leuvindida, nam tunc matenaeil

incapax obligationis Juramenti, ut fupra docuimus.

Illud video juramentum «te accufando, rard obligare. Iu Sanch. A*,
in D<v.c.9.M.t7.CaftrV^-Leff.A»^^».4-i« fimili i nam fi nat .ad vin-
didam,non obligat, imm6 peccatur mortaliter fic iuraod^mfi vmdi-
da fit Ievi$,ut accidit in pueris juuntibns fe accufaturo» lodales ma-
Biftro.vel pedaxoeoiG fiat ob bonum, ccrtc vel non Iolci efle verum j tt -
ra mentum, cftmfit folum comminatorium, ut coni uev erunt matres
jurare contra filio«,vel facild mutata inycnmntur circumftanup, v.
g. reus eft emendatus, vel omifiio iccufa ri o n is eft majus bonumdiqiu-
dem rixa vitabuntur, &c.

Juramentum malum ** fine mah : de Juramenta

nimii predege .

17 Paterfamiiias juravit fe daturum mille aureos impudica

puella, obligabitur ne illos ex vi juramcott darer

Duo hic inquiruntur . Prim6 jn obliprt hoc ,u ramentam , quod
certi privum eft nrione mili fioi^obquem conceptum tmt.Sxw-
d6, 10 obticet ex eo, quod lizc promiflio fit nimis prodit» . ' jg

fuppono/ilteniveniiliter mtdi. Et qoidem «dver^certumefe
hinc promiilioncm inte pitritum crimen eiTefubmWt^
dendim, nec ullo modo oblidite; qui» continuire promifliooem
mottiliter privim, illimque fitmim pirimeoto velle, eu pecca-
to hihituili comraonri • At pitmojim lc '|' r f ' , „ -

18 Rcfp.id primumivilcre(ur»meutum^K,ueo&ltgAre.S,c^c.

/...dH.x.p.V.aS.Boo

idui fuerit turpii, juramemumque t Htcitum ?“W" l S er ?

ipfa . id eil doiiatiocx nullo cipite illiciti fupponitur. Non fic, fi
quis juraverit dire aliquid iimomici:

dare.quiaomnisdonatioSimomaciprohibita eft jure Canon ic ,
etplicatiuwv T’.n ab ri^f^i.d cetur . , f,

obl*iear^unm^um^pra: t diflTmq^u^ , p^t^^t: a ‘i^^PJ^ nl 'jli^P^"

g». «gj.

quando, & quantum poteft fine ullo peccato , did P«

rioribuieft. l0 Di .

Caput III. De Juramento Promiflorio. 87

io Dixi (efle probabile ) nam etiam judico probabile efle , ejuf-
modi donationem feu Juramentum quoad omnes partes efle nullam.
Lege Tancred /^ 9.^ mutrimut.difp.xj. {J i .te. it f{tligjtb.x.dt jmr.
di/p.Z.tj 4. Ratioefl, quia promifTio videtur fada(nifi aliud expref-
se intentum fuerit , ut fi jurans habuiflet animum donandi ca,qu? fi-
ne prodigalitate potui flet : ) videtur inquam promiflio per modum
unius, « indivifibiliter fada de toto milienarioaureorum:ciim ergo
tota materia fit inhooefta,quia totum inficitur i quacumque parte ,
totum J u ramentum quo ad omnes partes corruat neccflc cft.Sanc h.
•Hd. docet efle etiam probabile , valere quo ad integram promiflio-
nem,quia eflo faltem venialiter peccaverit Drodig£ promittensat in
exeeutione non apparet culpa , immd adefl juftttia, nempe lolutio
debiti jam contradi . Sed non acquiefco, quia pofita prodigalitate
materiae , numquam ejufmodi debitum fuit a Juramento , quod non
cft vinculum iniquitatis, confirmatum .

Si verd tunc poft promiflionem culpabilem donatio non eflet pro-
diga ,cert£ adeflet obligatio ad donandum : quoad didam conditio-
natam folam poteft evincere de Lugo to.x.dt Jufl.d.xZftt.y i t. 60.
qui nobis contrarius videtur:videeuodemf.jV.*3./rd.8. *. 1 i{. At
re ipfa in cafibus de quibus loquimur , Donatio , quae exhibetur cx vi
promiflionis prodigae, prodiga efl & ipfa (eflo vocetur folutiopromif-
lionis fadejquia refertur ad materiam prodigS>cdm fit perleveran-
tia in prodigalitate promilia;& quia donans exequetur ia, quod pro-
digum efl, atque ade6 faltem venialiter malum . Fac me tibi Jura-
mento promiftfle proiiccre in puteum mille aureas, nonne tum pro-
mi flio, tum promiflionis executioefl proJiga?Ita fand.nec enim fide-
litas promiflionisextrahit projediooera i lua malitia intrinfeca pro-
digalitatis ,crgo fidelitas hfc honefta nonefl , nec obfervanda; ita in
cafu noflro: idem enim efl proiiccre in puteum aureos iliosae proii-
cereeofdemin tuum finum,quodutrumq;prodigGeflefupponimus.

Exemplum, quod ex Cajetano approbat Sanch.^d.^*. \.i* Dtcs.p.
nvn.17.qu6d fcilicet folutio promiflionis pretii fidx Meretrici (it
nulla culpa,lic£t fuerit culpa ipfa promiflio,non efl contra nos, quia
folutio julli pretii cft debita ex juflitiapofl aflum illum , quamvis
turpem, ut alibi i nobis fusd dicetur , nec ullo modo fupponiturex
alio capite peccammofa . At Donatio , de qua nos loquimur^fl , ut
diximus, prodiga, & faltem peccatum veniale .

Juramentum trrtre , ttl dolo extortum .

a 1 Quando per errorem, vel dolum in fubflantia dantem canfam
contradui, aliquid cum Juramento promififli, ad nihil obligaris. Ra-
tio efl, quia tunc abfuit confenfus . Si quis enim deceptus qu6d ha:c
fit gemma, cum fit vitrum , illam, etiam cum Juramento* emit, non
confentit in emptionem hanc,qu* efl vitri, nec in illam jurat.Nota.
In metu adefl confenfus licdt meticulofus,hic non adefl : non efl igi-
tur mirum fi ibi obligat Juramentum ad momentaneam illam folu-
tionem, hic nullam.

a» Dixi autem ( per dolum in fubflantia ) nam fi dolus, vel error
verfetur circa accidentia , licet deceptus femper habeat jusad fui
damni, fi quod patitur , eompenfationcm,tamen non infirmatur Ju-
ramenti obligatio, fed relaxatione opus efl , quia tunc jam adefl con-
fenfus quo ad rem fubflantialem Ita Lxym.hi.^.tr.ytj .num.^.SvAt.
Mol.Sanc abeodem citati , & paflim .

» j Ad verto, non folum quando dolus, feu error efl in accidentibus
tali bus,ut ex fe redundet in ipfam fubflant iam,n ul lus efl contradus,
fed etiam quando fimilis error, vel dolus in accidentibus dat totam
canfam contradui , quando fcilicet contrahens exprefsc idc6 con-
trahi t,qu ia illam qualitatem vult . Ita Onate tom.i .dt eettrtSHut,tr.
X.difp.\. ftB.Z.i u. 1 54. quidquid dicant de Lugotem. x.de Jaflitit
diff.xiMoVdt tonttail.d.\\ 9.qui fine dirtindiooe loquuntur deme
tu,6c dolo . Ratioefl, quia tunc qualitas illacfl tota ratio confenfus;
ergo fi illa non adefl, nec confenfus aderunt que ade6 nec cont radius
nec obligatio , Ut fi cui volenti vinum vetus exprefsd emere, tu por-
rigas novum, nulla erit emptio, fi quidem tunc voluntas ementis efl
vel ut fub cond itione hoc modo, vtlo(ntc folkm vtUemJtmt*e tinum, fi
tu/em ^uu/itutem habet Jit ut ubftluti nolo trnrr . Idquod puto habere
locum tum in errore feu dolo antecedente , ut loquuntur, idefl, fine
quo contradus non fieret, tum etiam in concomitanti, id efl, quo er-
rore, vel dolo pofito, fieret, fed tamen non fit , contradus : jam enim
ntrobique non adefl confenfus contradui cflcntialis .

»4 Hinc infert Fagundez <* <•*«/'••#./ y.r.4x v.n.fi jurafti puel-
l?r tccum fornicanti nuptias , putans illam virginem , vel jurafti
emere, feu locare domum , quam 1 Daemonibus deinde vexatam
invenis , vel jurafti vcnderefundumtalipretio.quotegraviter lf-
fum deinde invenis, vel renunciafti h* reditati contentus dote^juam
deinde multo minorem invenis , quimerat haeredi tas , infert in-

S uam Fagundez Leflio/.i.r. 4 x. dubj. numjy te ad flandum contra-
Ini , vel Juramento non obligari , quia fcilicet in his omni-
bus , vel ratione doli , vel ratione erroris, ex modo,quo folent com-
muniter fieri fimiles promiflionis contradus , tu ver6 non con-
fcnfifli .

af Dice* , ergo in matrimonio fi qui accipit conjugem , quam
credit nobilem, divitem, Virginem, & talem dcinddnon invenit,
nui I iter contrahit , quod efl contra omnes Dodores, apud Sanchez ,
dtmttrim.liij.difp. 1 i.num.i t .fj »*.qui doccntierrorem in perfona
Ttmb. T. I, Dt Dtf. Pruc.

invalidare matrimonium, non ver6 fola qualitate . Refpondeo cum
OhxKtde tottruii. .1 ,tr.l.dtfpj ftt.b.t.X 51 Sane dt matr,/ib.</ulifi$
•.at.fi cxpielse cum prgdida conditione quis contrahit, ccrtc nulli-
ter contrahit abfente conditione, etiam quoad qualitatem, irritum-
que faciet jure natur* matrimonium : ut fi fic dicat : Ego totfmtio m
Btrtamji *ji virgo , tamni ipfa eiie virgo non invenitur . Ratio efl, quia
tunc vere deefl confcnfus,qui cft dc cflentia matrimonii . Idcmque
efl in voto, dic Juramento propter eandem rationem.

16 Dixi ( cxprelic ) nam ceterum tum in quocumque contradu,
voto, Juramento, ex Cirtrop-f.$.-* x. dtjmr.p.ynu. n.tum multo ma-
gis in matrimonio, profeflione Religiofa , qu* matrimonio pro* ter
perpetuitatem fquiparatur, nili exprefscfub condi tionccnca quali-
tatem contrahas, femper valide contrahes, quia cx modo quo crtlcn-
fus dari folet,dc ex commjnitcr contingentibus prxiumitur, quod
nilicdditioncaidcqualicatibu!. accidr.it ariiscxpreflo animo ponas,
ablolute conlcntias , atque adeo valid6 . S mile quid evenire (olet m
Epifcopoordiname,qut quamvis alias noluit, imm6 prohibeat cx-
communicatum V. G ordinati , tamen nuandoaduordinat , illum
nonexcluditded ablolvit,uodcdc valide ordinat : limili igitur mo-
do in cafu noflro . Nam licet jortafle, fi fcires illam qualitatem, non
contra heres,nihilominus,quu adu cont ralus, habet is contradus in
lubftantia omnia requifita ad validitatem, ac propterei non poterit
dici invalidus efle ob ignorantiam qualitatis . Huc fpedavit fortaf-
fe Mol.cumapud Bonac.'*.x.»'« 1 p tetp.Dte.diSi. \.p. j.§ :.a. 9 . dixit
idc6 Matrimonium & Profeflioncm in erroribus quoad qualitatem
non irritari, quia qui flatum aliquem perpetuum aflumit * cenfctur
velle illuinaffumere^etiam fi rcsalitcr, quoad accidentia, fit,ac judi-
cat , modo conflet, quoad fubflantialia ■

27 Hinc vides dilcrimcn . Ertor in perfona, vel in perfonam re-
dundans, uti etiam error in Religionem , vel in Religionis fubflan-
tialia redundans femper irritat contradum, feu votum , quia tunc
deefl confenfus m fubflantialia : quare fi contrahas cum Kcrta,quam
deinde invenis fervituti mancipatam ,coipfo irritum efl matrimo-
nium : fi ingrediaris Religionem, hanc putans S.Francifci, fed inve-
nias deinde die S Dominici^o ipfo nui fi ter profiteris, &c. at in qua-
litate ( nifi in cafu expreflionis modo dido ; non irritat, quia ;am ad-
efl conlcnfus in ipfum objedum , & in omnia fubflantialia : femper
tamen, ut modd didum efl, remanet jus in decepto ad compeni atio-
nem,fi ca poteft dari . Vide de his, qu* »'•/ rm dicam , cum de voto ex
errore & dolo .

Jurtmtmts tRqut dt rtiui irtJiffirentilui .

a8 Juramentum Deo fidum non feribendi, non fuendi, non navi-
gandi , non laborandi aliquo die, non exercendi mereat aram, vel ta-
lem artem, non comedendi haec vel illa , donec maritus v.g domum
veniat, & fimilia , fi emitterentur ob fines temporales ob malum
eventum habitum talis negotii, ob marlt. tum de marito abfente , ob
vindidam,ob avaritiam Ac-oon obligabunt : licSuar. M.iJtjurtm.
c*Ai7.d/r}.* < /7.quiahrc 1 ucvidimus/»/>rr<-.f.$.x. fynt vota,qu*
etiam jurata de rebus indifferentibus Deus non acceptat . Atuex
circumilantiiscolliganturfutfleemifla propter bonum finem , v.g.
ut melius Deo vacetur , ut ab ca exercitatione non impellatur quis
ad peccatum , ut caabflincntia redditus mariti impetretur i Deo,
obligabunt fand, quia funt de re bona . Moneo item femper efle
obfervanda, quando emittuntur in commodum feu utilitatem alio-
rum , quia tunc efl Juramentum fadum homini , quod, utdixi-
mos , fupticap. 3. 5. j. numtr. pr*feriim 12. obligat , mod6
explicatio.

Juramtatum dt red/undo it Currerem .

»9 Jurat quis fe redditurum in carcerem, an teneatur redire?
Communis & vera Dodurum refponfioefl obligari , etiam cum vit£
vel graviflimo periculo , fi reditus ex aliquo capite habeat ra-
tionem virtutis , ut (1 carcer fit juflus , & mors juftc inferenda .
fieononrcdeunteinjufld vexandus fit cuflos , fi redire faciat ad
bonum publicum , vel ad avertendum fcandalum contra Reli-
gionem e hriftianam . Ratioefl , quia tunc Juramentum eftdere
virtuofa , atque ade6 fervandum . Irnmd iidem Dodores dubitant ,
an boc Juramentum poflit ab Epifcopo relaxari , quos fi cft
otium , vide.

30 Sed quid/i carcer fit in juflus ? neget obligari Vafquez,Bafil.
Pont.Navar.Covaraliiquecitati i Caflrop^^Ma.^.!.».).*. 14.
quia opus efl temeritatis fe fine neceflicace morti offerre: ergo Sc ju-
ramentum de ea re temerarium erit, < 5 c non obliptorium; nam pro-
pterei aliqui uc Covar.Gutc- aliique apud Tancred. dt Hf/ig. Itb.x.dt
jur ument /j.x.w.xi .addunt peccare, fi redeat .

3 1 Affirmat Suarcz, Sanch. LefTBonacina , aliique apud eundem
Caftrop. H. num.\ j. obligari , quiaeftofe offerre morti unecaufa fit
temerarium : at fe offerre morti port Juramentum, efl cum maxima
caufa , atque adeo non temerarium ; nempe ut fidclitas,dlc vera-
cius Juramenti fcrvetur.ergo , Scc. Confirmat co ex Ijym. Iti. 4".
%.cupj.*u.ifint.q\x\x lic6t Ptinceps peccet promittendo cum Jura-
mento fine urgenti flima caufa Hebrcis libertatem fuorG rituum, ta-
men fuppoGtoquod)uravcric , obligatur Juramentum fenore, ne

F 4 cum

cum damno commercii humani fides rumpatur ■ Sententia prior eft
probabilior! nzcpofterior fit faltem propter autboritatemextrin-
fecam probabilis.

}» Notat autem Suarius in fuafcntentia hoc pofterius Juramen-
tum i quando fcilicet carcer di injuftus ( mfi aliud bonum publicum
expofeat ) polle ab Epifcopo relaxari ipfum enim jus vitae dat cau-

{im rdaxaodi .

De illo priori, quando fcilicet cft de re vitiofa, dubitant Dolores
citati ! quos Ii eft otium , vide .

j \ Illud dcniqijibens addo. Ii pro reditu mutat; Gnt circumftan-

Explicationis Decalogi Lib. III.

mstrJ.1Jju.t4.txCQ potilTimiimcapite^nu Jurimeiturofortiiur
naturam primordialem , & conditionem alius fuper quo interponi*
cur : fed promiflio alteri lalla habet ex fui natura tacitam conditio*
nem,/J aeeiptttur. Ergo & Juramentum promiffioni addiftum .

28 Siharcitafe habent, quid dicendutndcfcquenticafu? Petro*
vel ufurano ex mutuoivel latroni ex metu promi lit cum Juramento
dare centum, poteft ne Petrus compcnfare cum illisjcenturo, quae
reddere debebit ufurarius,vel latro, cafu quo Petrus obfervet Jura*
mentum momentanea folutione? atque adeb poteft ne ex nunc non
Coivere ? Refpondconon pofle , ratio eft clara , quia compcnfationis

tir,quia non przvidit qui s mortem, vel alia gravia pericu la qiundo natura requirit, ut fiat compenfatio, cum illa re quae tibi i debi

juravi t^u; previdet in redi tu, non teneri juramento-SicTancrcd.^. debetur : at antequam obferves tu Juramentum, folvafque, Ufma-
IRatioeftfuperiusdiCla, quia mutatz tunc eftent circumftan-
ti;.Imm6aliqui concedunt etiam fi przvidilTet roort£,cdm juravit ,
polle non redire ex eocapite,quia vix poteft accidere, ut qui jurat re-
dire , concipiat periculum mortis eo horrore ; quo concipi t/]uando
redit jquare jam ratione ipGus mutamur notabiliter circumflandae.

Juramt/ttum ttbsth tamptnfationt uti .

)4 Quidam perfamiliaris meus ( vocetur hic fido nomine Joan-
nesjgenerofutn equum vendidit credita pecunia centum aureorum
Conlobrinofuo, quam exigere fola petitione neauaquam valuit, at-
que ob fanguinis conjunllioncm cogere per Judicem numquam vo-
luit. Quia tandem remedii f Sor s , live occa (io,quzfc obtulit, filix

nuptias celebrandi, modum.prudentcmne.an fraudulentum ignoro ,
Joanni aperuit . Adit Confobrinum, mutuofque petiit in ea necelfi-
tate aureos ccntumjurans fe infra menfem die redditurum. Confo-

br inus Juramenti Joannis hominis religiofiflimi obligatione conten-
tus, mutuum concedit, nulla ucrinquc mentione fada debiti cx equi
venditione contradi- Elapfo menfe,imm6 mcnGbus aliquot exadis,
nulla apparente folutione JuannemConfobrinus interpellat , mo-
nendo de debito. Is compcnfationcfe uti velle cum iis aureis ccii-
Oim.quos alter cx equo debebat, difertis verbis expofuit. Clamare
creditor, Juramenti religionem obtrudere , hominis alioquin omni-
bus virtutibus przditi fidem implorare. Concri,Joannes nihil fede-
bere, Juramentum juri compenfationis nequaquam officere, dc obla-

rius, vel latro aihil ubi dcbet,ergo , &c.

JuTsmtsturmf 'silum contra Ugrt .

39 Quoniam Juramentum dere cbntra leges civiles aliquando

obligare , aliquando non item , doceat Dodores , inquirimus mo-
dum id dignolcendi . Dico ( contra leges civiles ) nam contra leges
Eccleliafticas certum eft non obii gare: Ut fi quis juraret fe matrimo-
nium initurum fine caeremoniis (quam vi$ accidentar iis ) Ecclefiz .
Ratio rft,qnialeges Ecclefiafticae vel fub veniali faltem conftrin*
gunt , vel certe iu pertinent ad bonum commune,bonum ve animae ,
quales etiam cfle (olent nonnulla; Conftitutiones Religionum ad
nullam culpam obligantes, ut cootra illas Juramentum non valeat.
Sic Suar ^ ^v.a-^>«r.c.ao.«.2.1oquendo igitur dc legibu*

civilibus.

40 Refpondct Sanch. Dtc. c. 9. «.19. afferendo hanc regn-

lam ■ Quando lex principaliter eft lata circa bonum publicum, quod
cognoicitur ex eo ligno , quod verba legis dirigamur ad omnes uni-
verfaliter : tunc contra ipfam non obligare juramentum, cum tunc
fit faltem veniale contra illam operari . Qu and overd lex, feu verba
legis diriguntur ad perfonas particularcs,obIigarr,quia tunc przfu-
mitur lex ferri principaliter propter bonum privatorum, atque aded
non cum tanto rigore peccati . Hinc fi quis Minor init cum aliquo
contradum,fiquis ren unci at futurz fucceftioni,fi quisalienatfutl-

dumdotalem, atque harc cum Juramento, non peccat , quia leges
. ... f ui ....

id fortd prohibentem, peccat juxta damnum,quod facit comrounita-
ti;quia ejufmodi lex rcfpicit principaliter bonum publicum, curo fit
direda ad omnes univerfaliterjatq^deA Juramentucontraejuimodi

u occatione nuptiarum Deo fc gratias agere immortales, tcfponde- hzc prohibentes funtdiredz principaliter ad bonum privatorum
bat. Itaque dum alter compntfat ionem^lter Juramentum urgeret, atque adeo Juramenta dida obligaot.Contra,fi quis juret fe afomta
ad me delata res eft,quid juri, quid rcllz rationi confonum magis cf- turum arma,frumentum,vinum^ficc.extra territorium contra legem
(et, dijudicaturum .

Cenfui locum effecompeofationi , nec familiari mcocmifli

Juramenti Religionem obftare. Abfit autem, ut me familiarium af- ... f

fedus in tranfvcrfum egerit, (i quidem una ventatis vis Jurifperito- legem obligationem i nducere non potnrit , HaGenus ex Sanchex .
rum(fic Bartolus l.Amp/tut wn raram katrrrPinoTm.tsp. Ad na- s\ Huic doGrinznon acquiefcit Caftrop. f* 1 '»?- dtfut.d.i+.Z.
firom i . drjurtjm. Baldus, Camanus, Faber, quos citat , feauiturque •.6.poti Almum ex eo, quia Reipublicz maximi intereft,ut ili; leges
Cova i.d* padit p.\ .$.4 ».$.& 1 o /Thcolo(5oruro(ita Sane.) /.J^r •» direuz ad bonum privatum ferventur;quarc omnes e* videntur ve-
"Dae.t.x 7.11.1 5. Molina drju/l.tr.%.di/p.j6<xSiur.t>*At rddivediredd.fiveindireddad bonum publicum pertinere : perinde

i* .9 ^v. Juram a.io Azoxf.xM x i .tXiAO.honxc.d^drimram.i. enim bono poblico in veritate fervitur i fi merces extra nonafpor-
l.p.lftrt. i .ali is ci t.(authori tate comprobata>d fic decidendum, ani- tentur , atquefi non rcmanraiu pueli* m dotatz , Minores non de-
mum meum non movit modA, fed compulit . Ratm potiflimaC nam pauperentur , fihi hzrcd iute non careant . Regulam ergo fcquen-
*' -r.i..n—, tem ,quam fuse Caftropa laus ponit ,fic breviter nas propouamas,ac

quia expeditaadpraxim eft «ampleuamur. _ -

41 Vel legesfunt prohibcntes,j»bentefvealiquid, vel funtfolihii
pemiittentes . Si juretur contra priores»non valet, nec eft obligato-
rium Jurameotum,ficOfiateM.^'«*rr.rr^V.ii.A«.».«4S>.qui»
fic , etiam fi aliunde ne vcnialiter quidem peccaretur , neret conar*
bonum publicum^um non lcr varentur leges fuperioruin, unde ori-
ri non poteft obligatio ulla, nec ratione purzallertionis , nec alio
modo i quia eo i pio , quod Juramentum cft dere contra leges prr-
didas , eft de re uve mala , fi ve quz i Deo non acceptatur ob bonum
publicum^fc animarum : At fi jures contra pofteriores ; valet Jora-
mentum,quia non eft und^ illud fit maluni non quidem ex fe,ut jup-
ponimus ; non cx lege, quia jam ipfa folfim cft permilfiva , ergo , «c.
Exemplo res fiet dilucida. Prohibet lex, ne fundus dotalis i muliere
alienctur:G quz igitur juret fe fine debita folemniute alienaturam,
contra legem prohibentem jurat de re contra bonum publicum, oc
confequenter Juramentum eft inutileA nonobligatorium.Veniini
quiaeadem lex permittit, ut fi quz fundum dotalem dcMjoalie-

muill llliruili umi iuu, il mvuv , v v.. r , j _

cceteras.ut etiam aliquarum objcdionumioluiumes, vide apud Do-
dores liud.tos, ) illa fuitflium ajrfuxit

ccofendus periurus , qui juftd impeditur JpromiflB implendis , ut
probatur 1 (ure, /fif ?■</"" J ' r ' r P~"* •* DO '' tr 7' '"finuamus
rn fuporioribus : at jufli imjKdiorfoWort tum "W quo contum
mihi debentur ■ Qu*coim, per fidem lu«n, rcquius pollulat, u t te
nooiblvcntedct^tQmihi,eM^ tuum debitum (olvendG impellar?

16 Et quamvis aliqui, ut Gutt p 7-id quod docemus

fouuncoocedant.riuando debitum contrahitur pod Juramenti obii-

tionem habuit . quo candebat , ut

pe W ^putan,td ^a»i.fed pot,j !mj , c:|ndiim e|f^, n ,. nl0 ’i l |.
n*)oa n ncm,qp«Gbi commodmrerct , nempi fefolututum intra
tnenlcm per lc0tlro.cn quamcumque foluriooem qualis certi efl
cotnpeoiiuffd *

bWUT* - ■ , Ll ~ . , l Uld «UCUI • ......

*7 Hac prolata Mtia ad me iterum , utcrattenerrimzcon- navit, non obligetur illud repetere , alienat tonemque rrfemdere ,

fcientl»(cfb^ , pi , ^ ta 8 !tatus Ioannet^u«-...r..~. . — :» quia nullibi invenitur lex ejufmodi repetitionem przcipien» . ideo

A quz juret fenon repetitu ram,validum emittet Juraroentum^tvic
iligabitur non repetere i quia non repetendo , cootra nullam !•-

4? Ex bac regula fit , ut fi minor juret fine authoritate Prztoric
mt rallum aliquem i fi ludens lurct fe daturum id, quod amittit pe^
inia credit a, ubi lex eft, ne fic fudaturj fi quis juret feconditurU te-

gem operatur.

4) Exbacrt.
contrallum aliq

cunia credit a, ubi ici cu,nc uc iua4tui, ..
ftamentum fine folemniute ( umet fi leges dii ponant non lub

aliqua culpa , fcd fola politica gubernatione ad bonum publicum )
fic , inquam , ut ii non obligentur ad ejufmodi juramenta cuftodicn-
da . Sed fi Minor contrallum dillum fine Judice inftitmi , fi lu-
dens pecuniam jam folvit , fi ille teftamentum folemniute con-
idem jurent bzc fe non efle refeiffuros ; obliga-

didit , & deinde i idem ;urenthzc ie non cuc rciunuiw . ,
buntur juramenta fervare , & Ratio utriufqueefl jam dicta, qui*
ihieftrcfiftentia juris , hic adeft permiftio : idem enim jus,quoa
tibi prohibet, ne d te illi aHas celebrentur, permittit, celebrato*

Caput IIL De Juramento Promiflorio. 89

non refcindi, Cita tibi libuerit. Muh6 magis Clericus renuo cuns
cum juramento ton privilegio, vel fidelis jurans ie non dcnunciatu-
rum Haereticum tacro Tribunali, vel al.cui cx metu jurans futurum
matrimonium Icu lpoolalia i non obligantur ad ptxditfa terv-nda ,
nec relaxatione indi^eot , quu bxc clare lunt vel conua leges Ec-
defialhcas, vcUontra leges Itaiuemes illa cx bono publico- Le^
Bafil-Poot. /»^.i , .

44 Qu6d fi juramentum, de folveodis uturis mutiutario , vel dc
dan da pecunia latroni pet metum eam extorquenti, ut fupra dixi-
mus obligat, idc6cft, quia bxc permittit lex ;licdt enim leges con-
tradicant ulurario , Al latroni , nc injuilas hic uturas, & ne extortam
ille pecuniam recipiant : non tamen contradicunt, fed permittunt
folvi u luras & pccun iam i mutuante, vel promittente. Eqdeinque
modo prxlumcrctur ludenti pecunia crediiaperraittcreillamlol-
verc,fi non foivendo gravis intamix notam ludens contraheret ; fi
Quidem leges contra fiubditorumneccllitatcs,honorcmque( fi aliud
non requirat majus aliquod bonum publicum y non judicantur age-
re, quare imis circumllantiis valeret extali finejuramentum ; quia
tunc juraretur id,quod ell hondlura , conducens ad propriam juran-
tischaritatein,legi* non contradicente.

45 Denique (i accidet fieri juramentum contra prsediflas leges ,
uo confirmetur prius juramentum , eum vigorem habebit hocpo*
eri us juramentum , quem prius : quare fi prius nui Ium ell , nullum

eft& poiienus, luralii v.,. alienare omnia bona in eo cafu, quo nulla
di alienatio ,dc deinde alienationem jam fatiam altero addito jura-
mento confirmatli ; allero, neutrum juramentum obligationem pare-
re . Ratio cil , quia quod nullum ell , inutile, Ac confirmari nequit .
Non ita, fi jures te non repetere velle id.quod renunciatarius per ta-
lem tuam alienationem torte acquifivit.dc poflidet : valet enim hoc
juramentum, cilm recurrat regula jam data, quod fcilicet i jure non
prxcipiatur repetitio,led permittatur :

46 Dices : aliqui laitemex his contra&bus contra legem faflis,
qui ex fe obUgatarii in vim jullitix non elidit , tales fiunt , fi addatur
juramentum, quando proprio vocabulo dicuntur ejulniodi contra-
uus confirmari juramento : ergo infufficicnscft datadodrina. Reip,
nego utes fieri, ut mox §.g. explicabimus ex nollra lententia .

4^ Duo hic denique noto . Primo; quia diverfx lunt opiniones,
an dida juramenta contra leges , imm6 Ac firailia , fiot eo i pfo irri ta ,
ex eifiq; nafcatur obligatio faltem ex vi Religionis ; ide6 fiemper elle
tutum petere difpenlationcm. Et fortafk-inveniesaliquos textus
apud Layman. Ai.q./.g. r.6 junlU - .8. aflerentem multa jurameota
obligatoria, qux talia non videntur ; in quibus dicitur oportere
.aliquorum juramentorum relaxatione petere , auz non apparent
ex fe efie obligator ia ,& tamen ita judicantur, vel ob majorem con
fciencix fccuritatem , vel quia in iis textibus Pontifex loquitur jux-
ta opinionem addentium ciufci prxdidam obligationem - Caula
autem difpenfandi fatis erit , nc homines ultra necefiarios ufus con-
tra leges difponant. Iu Caftrop. de jutam. p.9. $.i »4 *- *

i antra .

48 Secund6, non rard leges aliquid prohibent, auia prxfumunt
fraudem, dolum, injuriam : qu* leges, fi abfitdida prxlumptio,
non obligant in confcicntia, ca nobilium Dodorum opinione Le-
ge Cabbedum 1 .p. rfVr. I j 8. •.$ tx /ege ult.C. depaftu , & GlolTa V.
f. ventui .

Noto igitur , tunc juramentum contra has leges in foro confcicn-
tix valere, ( fi aliis res illicita non ell , Ac fraus , dolus , vel injuria
veri abfunt ) Patet , quia tunc juramentum non eft veri contra le-
ges. Habe exemplum. Nepotes v.g. padum ineunt inter le cum
juramento , ut moriente Avo dividant hoc, vel illo modo hxred iti-
tem . Hoc padum etiam juratum, nullum eft ex legibus, ne fcili-
cet detur anfa captandx mortis Avo. Lege Tiraq./»<\ /*/. v. un-
quam, in pe0fat.it mu. IJ5.S» tamen nulluslubfit ne i longi quidem
eiufmodi timor, five propter virtutem nepotum, live propter lene*
dutem morti proximam Avi , vel quid fimile ; -flero, hoc padum in
conficientia valere, item juramentum ,atq; obligatorium ede : quia
vere contra legem, feu ejus prohibitionem in conficientia tunc non
oritur. Cert£ advocatus non poteft pacifici cum cliente, de quota
litis ; Hxres non conficiens inventarium tenetur folvere legata Ac
sn alienum vires hxreditatis excedentia ; Ac tamen hxefolum fune
fecundum forum externum prxfumcns fraudes; at iis certantibus ,
has leges nihil urgere incoofcientia, non ignobiles Dodores affir-
mant -Ita Cord. apud Dianam/> j .ref.j6. Val. •" dt fluent, utrtuf-

queferi v.Hdreditot , diftrtnt.x.nu.^. aliique .

Juramenta non vendendi minor i 1 , (y non emendi p/urit .

49 Hxccert£non obligant, quia regulariter nec cedunt io hono-

rem Dei , nec io proximi utilitatem» Quod fi in emolumentum pro-
prium jurantis aliquando cadunt , jam ipfe poteft fibi remittere . Sic
Caftropal-"». t yd. 1 .punil.j.§.\.num.4.fine Bonac.ro» -X.difp.

4, .dejur.q.i /.4.1» 3. Addidi ( regulariter^ fi enim in aliqua occatione
moveris ad fic jurandum propter bonum tertii, ncv.g. merces pro fi-
liis decrefcant, vel quid fimile ;certd fi affuerit acceput io , ut patet
ca didis, obligaberis.

Juramenta Me duorum , /(eflorum Cititatum , Alum-
norum Coliefii .

50 Quoniam Regula fuit univcrfalis, juramentum defervanda
aliqua lege vel llatuto etiam individuo ,6cc. ede inielligendum ,
fuille emiiium fub oa conditione, qu-m leclufo juramento, habet fta-
tutum live cx le,fivccx confiuetudinc: idcOidcmdiccndum ell dc
juramentis prxtixis in hot titulo. Ita Suar. tem.4. in \,p*rt.d. jj.
/>d.j.«.4.£7 6.Sanch./»^.j.»« D«-.i6.".to. Nunus, dcHomob. apud

Dianam —/i- .. .. . r r . .

(i Hinc latisellSanc.»*. ut Medicus five per fc, five per alios im-
minente periculo, moneat infirmum dcCon!cl]ionc,ncc tenetur te-
ftimoniumexhibitx Confctliomsf nptum pctcre,ut poffit adeuran-
dutnxgrum icdire, quamvis id^aliaque juraveritobfervareexprx-
fcripto Pii V. Super 1 56 5- S.Moii. Ratio ell jam dida, quia

ejufmodi Pii lex non videtur aliter recepta , quare non obligat , mft
ubi ut u recepta cum toto luo rigore cftct .

<ii Hinc Rcdorcs civitatum .Judices, fimi lefque Officiales cum
jurant obfervare multa carum llatuta ,eaex vi juramenti dumtaxat
cullodire tenentur, qux lunt in ufu confiuetudinc recepta .

5) Hinc Scribx, Procuratores, aliiaue jurantes taxamprxfcri-
ptam fiefervaturos, eam debent & poliunt pro fiua impenla opera
roerccdcm recipere, quam legitima confiuc cudo introducit - Atcer-
tc confuetudmcin nondum fior^ introdudam puto>quamdiu clancu-
lum plus accipitur, & Princcps^um idnoficit, punit. Ita Caftrop.
t.x.et.4 de juof.j$.ynj^

54 Hinc alumni jurantes ftatuta Collegii fervarc, ea obftringun-
tur cx vi juramenti cullodire, qux alias firma funt, & fervari finient.
Sic S-las />d.i. Bonae." i.d.yq.x.dtjur.p.ib.n.f,. Et qui-
dem fi cx felunt levia, vel ut levia ex iftimata , fub levi obligatione ;
fi ex fefunc gravia, vel reputata, ut gravia, iub gravi : neque enim
ejufmodi juramenta aliquid addunt, led fiolum magis firmant obliga-
tionem, qux aliis aderat .

55 Alumoi autem Seminariorum jurantes ad patriam poft abfo-
I ut a ftudufe redituros, velClericatu profelluros, poterunt, nonob-
flante juramento.Religionem ingredi. Ita Bafil Vont.M.ix-defpoetfa-
M.e.i.n.s . quia hic ftatusutpoti majoris perfellionis fempcrccnfe-
tur exceptus : nifi.ob aliquod majus bonum exprrlk renunciavcrint:
ut per tres annos poftabloluu lludia ab Alumnis Collegii Anglica-
ni, huic potcftati Religionem ingrediendi renuntiari ob inopiam
operariorum in Anglia laborantium, rdeit Pcllizzarius ".t. man.
Hfil.tr r./^4-*.j4 Layman./‘i^^.}.r.6.«.6. fentit^iunquam pofle di-
das alumnos Religionem ingredi, fi ingrellurus fit in Religionem in
quafatisfieri juramento non poffit: qua illud juramentum.fcu votum
Udum fuit in utilitatem E.clefixlux patrix. Sed certe quia ftatus
Religiolus, utdixi, probabiliter ceufetur femper exceptus, & ut id-
dit Fag./r*.W*Df<\<\i6 « 5. quia commutatur juramentum ui me-
Iius( quodex dictnd.s cum d< omnibus eftlicitum t idc6no*
ftra lententia eft probabilior ;faventque ea, qux dixi fupra% $.».| j.

56 Dubitabis Qu6d fi quis juret ibtutunv, quod nunc propter

aliquam rationem non obligat , obligabit poftei ; tenetur ne is poftei
lervare? Rclpondcodiftmgucudumcffccuni Sane h. ex parte,
/•D/r.r.14 «.ia.exFag.ex parte decj.x4.nu1. Tauc.

cxtoto,M .derel.hi.x d ,9.^ m g. Si nunc quando juras, ftatutum
non eft ufu receptum, vel eft legitime abrogatum & nullum, etiam
fi ponas poftei illud ftatutum redire, non teneris : Ratio eft , quia ju-
ramentum fuit dc llatuto, quod exiftebat quando jura ili . Si erga
tunc nullum exiftebat, & nullum fuit juramenti! de i pfo .non pote-
rit deinceps tradu temporis coo valdeere . At fi (latutum fuit dum-*
taxat fufpcnfum propter aliquam cautam, Ac deinde ccflante illa re-
vivifeit, ut ita dicam ; Une teneris ; liquideni juramentum fuit vali-
dum pro \c:e valida : at jam dida lex vaiidadt,& lultlm per accideosi
eo tempore, quo lufpenia fuit,oblcrvationc caruit ; ergo Acc.

Evenit idfxpdintaxi>& pretiis rerum. Jurafli V.G. non \ende-
re frurnentum.nifi juxta pretium i Rcrpublica taxatum, accidit ma-
xima penuria per duos mcnles, quando taxa minor ant^fadafu-*
fpenditur, fed poli duos men fies, ccflante penuria, rediit: fanc fi tem-
pore illorum duorum menfium juralli taxim Reipublicx fervare *
quamvis non obligeris pro duobus his menfibus, poftei umen, re-
deunte taxa, redit Ac tua obligatio .

Juramentum non ludendi .

57 Qtundonam Juramentum non ludendi obligat jurantem
Relpondeo, Tribus regulis iddefiniri pofle .

Prima Regula . Si juralli ablolutc non ludere, nil cogitando, an
ne ludo immoderato, & pcriculoto dumtaxat, an etiam de moderato
intellexeris, non teneris te abftincrc i moderato . Ratio ell , quia fe-
cundum jura- 1 'quidquid a/frineenda Jf.de verb. obi. debet interpreta-
tio iu fieri, ut minor, quoad neri poteft, obligatio inducatur. Lege

Bonaci IU fo.l /4.^.1 .dtjvrf.\$.n.\.

58 Secunda Regula, fi juralli te non lufurum mente comprehen-
dendo tum immoderatum, tum moderatum ludum, neutro ludo
tibi licet ludere. Ratio eft, quia quamvis ludus moderatus perti-
neat ad virtutem Eu t rape! ix, ex S-Th. ».a.f.i6S.*rr. a . inecep. vade

ipfius

9 ®

Explicationis Decalogi Lib. III.

ipfiusabftinentia videatur non efie bonace Iione0a,adc6quc non cfle
juramenti materia : tamen quia per fcdius eft ob mortificationem eo
privari, materia eft juramenti, id patet incerteris honcitis recreatio-
nibus aflumptis ex cibo, ex potu , ex fimilibus, quorum abftinentia
apta eft materia voti, atque aded /uramenti .

59 Sed quis modus dignofccndi, num uterque ludus, non folus
immoderatus comprehendatur k jurante . Dico cognofci id ci fmc,i
«juo motus quis juravit . SicCaftrop. /*».}. tr. i^.de jttr.d.xp.f.%. t . St
enim folum intendit vitare jurcia,jadurambonorum , malaque non
abfimUia, folum immoderatum ludum exclufit : (i verd voluit fe i
delegatione ludendi , k jadura temporis, &c. cohibere «etiam mo-
deratum comprehendit .

60 Atque ex eodem (tne parvitas materiae io ludente contra ju-
ramentum expendeuda item eft. Si enim juravit quisabftmentiam
k ludo, ne prodiad rem familiarem conterercti modico, vel notabili
daranoquodex ludo juxta cjufdem flatum patitur levis, vel gravis
culpa metienda eft . Si verd, ne tempus confumeret, vel ne delega-
tione ludi afficeretur, juravit ; k tempore notahili infumpto, puta
plus quim per duas horas, metiendum peccatum mortalcefl ; ita
jdero tbid.a.6. ?*z.h&.\.i*pT*c.dtc.( zf> ■« ^.Quarc in hoc cafu, quam-
vis notabilem pecuniam brevi tempore ludo exponeres, non pecca-
res mortaliter, quantum eft ex vi juramenti: quia finis intentus no-
tabiliter non laederetur .

6 1 Regula tertia. Si juramentum fuit fubaliqua limitatione, V.

G. non ludendi cum bac perlona , in tali lbco, tali geoerc ludi ac.
diftinguendumcft, fi enim id fuit fine ullo fine honeflo, fedfive ad
vindictam rontra colludentem, five quia ineo loco mald fortunatum
fequiscredit, &c> non obligat juramentum ,quiaeftderemala,vcl
certd fuit juramentum Dcofoli fadum de re indifferenti: ita Navar.
*.ix.*.a8. Bonae. 4..« ». Si verd id fadum fuerit, quia cum

hac perforta, vel in eo loco adefl occafio peccandi, <ju* non adeft ali-
bi Muramentumfand conflabit. quia de re fuit utili, & honclla.

6» Denique hic duoadverte. Primd, juramentum tuumdenoo
ludendo, non includere de non ludendo per intermediam perionam,
nifi Idexprefsd mente conceperis? au ia tunc tu non I udis, fed alius,
etiam fi tu praeiens eflev, cum pro te ludit Caftr- ibed. nu. j.

d? Secundd, Juramentum de non ludendo, an includat promiffio-
nemdenon ludendo nomine alieno; ex fine, qui te impulit adjuran-
dum debere colligi . Ita Caflrop ibid.u. 6. Si enim rationem habuifli
jadur* temporis, vel difeordiarum dum, domi ferd redis &c. inclu-
deret Jwrojwwgwi familiaris dumtaxat, non item. Ratio eft,
quia illaobftant, haec autem fini juramenti non obftant . Quod £i fi-
atis fuit ne in blafphcmias erumperes, ne vana , vel falfa juramenta
effunderes, ne cum coi lufore rixas ager es,& fimi lia? perpendendum
eitaan quando nomine alieno ludis «tuamaue pecuniam non perdis ,
harcfolitus Gscommittcre ? ft folitus, includit ; fecus , probabile eit
non includere .

Si jurafti alicui Verbi Gratia nlrxs non ludere Inipfbrura commo-
dum, teneris juramento, fi luerit ab ipfis id acceptatura : Cc San-
cbez M.\. in Dte.esp.i 9 . b numtt.Q, ujfut sd 17. fed fi non fuerit
acceptatum , poterit non obfervari : eo modo, quo poteft pro
niffiofoli homini fida, nondum acceptata, de quadidumeflr-;.
fi. num. ai.

64 De juramento non ludendi limitatio, donec duret aliqua con-
ditio , fatis fit legere fequencem refolutionem .

Titius profeaurus Romam recipit juramentum k filio, tpfum
aleis non lufurum, donec pater rediret. VcnJm is morte oppref-
fus Romar , nunquam rediret potuit : quare quzfivit filius an ludus
jpfi concedi licite poflet ? Nunquam pofle Rcfpondet Bonacina ,
9sm.t.d.^.dejur.^uefi.i.psrt.i6.num.6. quia nuuquam ponetur illa
conditio reditus.

Sed profedd ita feres habet, (I verba ad litteram fumenda forent:
fed quia juramentum, ut didum eft § 4. eft exanimo , demente ju-
rantis interpretandum, mihi videtur mentem filii non fuifle,nifi fe
i ludo continere per aliquod tempus,& quidem per illud, quo fub
poteftate eft Patris abfentis , & non in perpetuum; fieoim illum
qua ado juravit i n te rrogalles, ita refpondiflct; ex rationabili igitur
interpretatione dati juramenti, licitd, quantum eft ex hoc capite,
ludere pofle puto . Fac filium jurafle fe non dudurum uxorem , non
iturum venatum donec Pater Roma rediiffet, vel fenon iturum ad
villam, immd fenon exiturum domo,nifi Pater redifleti foro, Ver-
bi Gratia, & morte fubita correptus «nunquam rediret : num filium
ad illa obfervanda in perpetuum obligares? Minum* .

De Abfolutione iuramenti non ludendi , quis eam concedere , &
qua ratione concedenda, lege apud Sanch. M.\.inDec

Juramentum de nenprepalanda st te .

V' ,J>Tn Empyrlcus fecreticujufdam medicamen
con kius,cum juramento promifit fuo M
S^mfui M^r ^ ««mmuiikMe, nifi uni ex confanguine

«W*** an t 0 ** nihil0 “ i0 '

Dixi cfle IcgendumFacuodei (ib.x.ia dee.eep,\ j. nu. 1 7. de Suare

tsm.t de ReiM.i. dejut.e.i 7 .m. i r . qui explietnt Ssnflum Tbomam
aflerentem ablolute pofle, quia promiffio , quamvis jufla , eft contra
charitaiem. Certd id iu eft communiter . Sed ego uBumomnrad ,
vel addendum. vel monendum puto. Naro fi bono publico feu etiam
bono tertii ex febri forte laborantis faus cmfulitur per alia medica-
menta, vel per illum un um qui fecreti coofcius , medicamentum fa-
tis pro infirmis, in cafibus occurrentibus diftribuat , ( ut accidit hic
Panormi in EI eduarioMorett» ubi unus fatis illud per totam Civi-
tatem. iramd Regnum fpareit ) obligat illud juramentum; quia tunc
non eft contra cbariutem, dc ejus violatio eflet contra jus tertii ,id
eft Magiflri, cui lucrum reportare ex fua privata fcient ia congruit ;
dc dc hoc folocafu juramentum fuifleabempyrieo cmiffum prarfu-
mendum eft, nam fi bono publico vel terti 1 non providetur , tunc fa.
ne fateor non urgere juramentum, utpotd de re mala, dc contra cba-
riutem nuncuputura .

Juramentum tmm commodandt , vel non dandi mutuum t
vel nsn fidejubendi .

65 Harc irrita funt , nec obligant , quiafuntcontraproximicha-
ritatemficSuar.r xdr RtlMx.de /«?.*. 17.».! 7. Sanch. Uid.^.Dee.%,

1 9 . Illud nihilominus eft advertendum, circumftantlas , vel finem
aliquando caulae efte, ut irritant fmt, fed obligatoria ; fi enim haec
jurares in gratiam filiorum V.G. vel tui heredis, neres familiaris
decoquatur , ne tibi fint occafiones blafphemandi, furandi ,elecmo-
fynam non elargiendi, dcc. valeret jufiurandum, quia eflet de re Deo
grata, vel filiis ( fi acceptaverit ) utili .

67 Contri, juramentum dc mutuando, vel fidejubendo omnibus
ex quadam humana urbanitate emiflum non obligat : quia ex fe nifi
per aliquam circumftantiam honeftetur, includit vitium prodigali.
tatis, vel imprudentiae.

68 Quod fi id juramentum fiat in honorem Dd,faneobligat:quia
ficuti poteft quis diflribuere omnia fua bona pauperibus propter
Deum, fi non habet alia onera familiae,vel aeris alieni, ita omnibus
mutuare .

69 Adverto autcm/i ejufmodi juramentum fiat abfolut^untelligi
fmc notahili falcem periculo folvendi de proptio , ut fc i licet jura-
mentum interpretemur, quanto minori prsrjudicio contra jurantem
poffit . Ut ergo intelliaatur cum diflo periculo, debet exprefsd id ju-
rari . Juramentum didar mutuationis, vel fidcjuflionis pro aliqua de-
terminata perfooa, fi omnibus fpedatis , fapiat prodigalitatem , vel
imprudentiam «irritum eft ; fi aliqua ratione honeflatur, validum ,
utexdi&is conflat.

70 Huc facit fequens difficultas . Si juret quis pecuniam mutuaro
dare propter charitatera proximo, vel etiam dare eleeroofynam ,an
liceat illi ex peda re, donec pauper petat cleemolynam ,& donec ali-
quis mutuum ex pouat ?

Refpondeo quoad mutuandum pofle cxpe&ari petitionem Mu-
t uatarii. Ratio efi, quia obligatio ad mutuandum & fimilia, nili ju-
rans cxpreifcrit contrarium, intelligenda fune juxta naturam adus :
at natura mutuandi harc eft ,ut tunc mutuetur, cftmpetitur.Quoad
eleemolynamdiftinguendumeft.Si enim jurafti eam elargiri paupe-
ri, vel Religiofo mendicanti oQiatim,intelligiturcftm petent; haec
enim eft natura ejufmodi eleemofynar promiUae , nifi aliud intenda-
tur ; Verum iurafti dare eleemofynam pauperi abfolutd, debes quanu
primum fi fine notabili incommodo poteris, etiam non petenti por-
rigere ;abfoluta enim eleemofynar promiftio^nifi tamen tempuwvef
aliam circumftantiam io juramento exprefler is ) ita requirit .

J. VI. De Juramento tonfimsnte eoutrsRum.
i TUrameotum promi ftorium aliquando, ut cx didis conflat, vali-

J dum eft, folilm in ratione juramenti , hoc eft obligat iolilm in-
tra limites Religionis, ne fcilicet Deus falsA in teftimqnium addu-
catur : & tunc juramentum vocatur per fellans. Aliquando ver6
praeter hoc dicitur confirmare contradus, hoc eft facit, utcontra-
dus,cui adiicitur, qui aliiserac invalidus, vel qui non rnduccbatobli-

g tionem juflitiar,fcd folum Verbi Gratia fidelitatis ; fiat validus v
obliget in ratione juftitiae dans jus juftitiarei,in cujusfavorem jn-
ratur ; & tunc juramentum vocatur coofirmatorium, fcu confir-
mans contradum .

* Otiando ergo juramentum eft per feftaits, id eft quando obligat,
ut folum juramentum, & non confirmat contradum, primA ipfe
contradus remanet qualis erat in fua natura, five validus, five Htmjr
nihil recipit i tali juramento : undr relaxato i Judice Ecclefuftico
juramento ; fi contradus ex fc erat invalidus, poteft iri contra con-
tradum. quia ex illo nullum jus confertur tertio . Secundd poteft
retaxari i Praelato, quia juramentum, nt folilm juramentum, Deum
dumtaxat refpicit^rujus nomine illud relaxare Prriatus poteft. Ter-
ti6 poteft in cafu contradus invalidi ipfi juramento fatisfieri mo-
mentanea folutionc, hoc eft pote? dare V.G. centum illi, cui toti-
dem perinvalidum contradum juratum promififti: ut fic ad impleas
in reverentiam Dei per juramentum invocati , quod promififti ; fed
potes ftatim eadem repetere : quia ex una parte tu non jurafti non rc -
petere,&aliasiseacentuminvalide recepit, cftmnullumjtasea re-
cinendi obtinuerit, folum tu ex Religione tui juramenti debebas :
cui jam fatisfecifti per illam dationem momentaneam

Caput III. De Juramento Promiflorio. 91

3 At verA fi quando juramentum confirmaret contradum, daretur
jus ei, in cujus favorem furatum eA , Ac confequemer contradus <i
fbrtAeratrxfe invalidus, fieret validus, necpofleteiutishcrilola
momentanea folutione, nec ab Epilcopo pollet ablolutA Ac in totum
relaxari, quia ellct contra Jus acquifitum tertio, uifiiorte i Suctfmo
Pontifice in aliquo raro cafu boni communis: Ae «ufi torte ex parte .
ut non rarAaccidi^quandoiPrzlatotafcjuramemum relaxatur ad
effedum agendi : femper enim inielligitur remanere jus juAitiz ac-
quifitum tertio, Ac lolilmelfe relaxatum id ,auod cft ex parte Reli-
gionis,ita Sanch. Ai.J. itDeca/.e. ia.*.6o. Molina», i./ijo .§.tllud

etiam.

4 His pofitis celeberrima eA,Ac mul tum implexi tradita bfc dif-
ficultas , An juramentum confirmet contradum . Sed Deo favente ,
clara, Ac brevis i nobis inietur via .

Pote A aliquis contradus vel primAefle infe validus, fed jute pofi-
tivo refeindibilis ; vel fccuudd,efleabfolutc eodem jure pofitivoin-
validus : Ac de utroqucquzrimus, an fi illi adjungatur juramentum ,
confirmetur, hoceA nonfolum obliget ex vi juramenti Ac Rei ico-
nis, fed etiam ex vijuArtiz . bico( jure pofibvo) fi enim cootradus
eA invalidus jure naturz, conAat apud omnes non confirmari polle
juramento, cujus rei rationem afieram mox *.io.

f Duz funt fcntentiz,quzdignx funt, ut reterantur .

Prima univerfaiiter docet , nullum contradum confirmari jura-
mento, Ac nunquam a juramentofulohaber i,ut lur. at jus juAiti$:ha-
betur enim foltim i luramento id firmitatis, qu6d ex (e juramentum
habet, hoc eA jus Religionis- Alienavit V.g.Uxor fundum dotalem,
hic contradus ex jure polit i vo invaliduseA; quod fi addatur jura-
mentum, adhuc remanet in fuo Aatu in valid itatis «nec ei accrefcit
ullus valor ex juAitia; folum, fi nihil obAaret , confurgcret obligatio
Religionis , quam affert c x (e juramentum , unde eo rite relaxatoad
nihil uxor tenetur. Ita Jafion, aliique juris interpretes apud Sanch.

Dtcai.c . i a. ««<11.4 (y 8. fatetur probabilem Suar. M.i. dtjur.
t.xy.tum.x. ad quam mcritA propendet CaArop.'. 3. tr.dtjtr.d. xf.$.
$.3. tum. 4.

Secunda fententiauniverfaliter docet contra faltem aliquo*,quo-
rum Catalogum videipudOfiateim.i. dteottr.tr.^.diJp.x x.ftd.^.t.
2 30 confirmari juramcnto,awue ideA in his confurgere ex juramen-
to duplicem oblationem , alteram propriam Retigionis , alteram
JuAitiz: ejufmod i inter czterasclle docent didam alienationem
fundi dotalis:quarc eo alienato ab uxore cum juramento, etiam fi ri-
te didum Juramentum fuerit relaxatum, Uxor ex horum lententia
tenebitur ex juAitia ftare alienationi fadx. Afferunt autem apud
Otiate Md. /eii.^.num. g^.prxter didum Caulo.'um, regulam d/gno-
fcendi, quando nam juramentum confirmet contradum, quando non
item.Ineocafu( inquiunt) juramentum non confirmat contradum
quando illud fervando vel jurans peccat, vel peccat exigens juramen-
tum, in cceteris confirmat Hinc fi jures uluras daturum ufurario,vel
per metum dolum ve jures dare latroni pecuniam; ejufmodi promif-
fiones non confirmabis juramento,quia quamvis tu non pecces , pec-
cat ufu rarius Ac latro exigentes^t in exemplo dido uxoris confirma-
bitur juramento dida alienatio, quia nec ipfa alienans, nec recipiens
feu alienationem acceptans peccat. Sanch. d.e.xx.m.j (? ix.fr il.

MoJin.Reb.Si/leLugQeafl xitan* t.xjejtfijifp.xxjm.l t.xox .fr
Z 06 . OS ate C. mox eitaudo Jed. 4. ».9 1 .

6 ProfcdA, ut hinc incipiam , quamvis hzc fecunda fententia
fit communior, inde mihi difficilis eA , quia non potTum mihi per-
fuadere,jura voluitie firmare tales contradus cum tanto difpendio
f<r minarum Ac debilium, qui ficuti facile contrahunt, fic facile
& ea levitate jurant : Ac fic voluiflc negare illis remedium refeiffio-
nis, quod illis competeret, nifi juraflenc, femper etiam juramento
relaxato i Przlato remaneret obligatio juAitiz , ut mod6 dixi-
mus, quodabfurdum licAt concedant aliqui adverfarii , ego ta-
men um prudentibus legislatoribus hanc notam inurere non
audeo .

7 Dico igitur probabiliorem eflie, Ac eertA pro foro confcientiz
expeditiorem primam fententiam • Ratio poti (lima e A , quia , quod
juramentum addat vim juAitiz, non habetur cx ipfo juramento uc
exfe patet, Acdiximusfupri , quia juramentum eA acceflbrium
contradui , Ac relinquit illum ( quantum cA ex natura juramenti, )ut
eftinfe. Non ex jure, quia nulla jura dicunt juramentum confir-
mare contradus , folum enim dicunt A uthentic- datramettapube.
tum, eap ft ady. tr/ «« tendit ientm tap. debitore/ da mfurit , c. tum eottin-
fat dejurtfuranda t, 1. tedem titulo iu f. eap. Quam vi/ paflum dt padit
•t 6. quibus nituntur CaArop. tott.x. te.x.dtfmam. difp.xj /. 9 $. $,«.4.
Onate.W* titat.ftd +.t. gl.fr frd. 6 . tum.xia.fr 130.) debere fer-
vari inviolabiliter, Ac non raro cxprelvA addunt, iu reverentiam
juramenti, vel quid fimilis : id quod optimi falvatur fi juramen-
tum fervetur ex vi Religionis: unde non habemus iieccffitatem af-
ferendi ea jura velle, ut addatur jus juAitiz . Inventum boefuic
JuriAarum, non juris, fani id maximum quid eAin Republica,
ut cootradus, qui aliis propter bonum publicum, fivi prima-
rium , fivi fecundarium univerfaiiter ufurpantur , quique ali-
quando i juribus cum tanta confidcrationeinvalidi fune conAiui-
ti, Aatim, nullo negotio, adhibito dumtaxat juramento , vali-
di evadant, dc fic res/cu bona, quae fune unius, Aatim cx juAitia
fiant alterius. Non facili id admitto, nifiexprefsc, & meridiana

luce clarius id iura pronuncicn t : quam claritatem nec ego vidi , iioc
adverfarii poilunt oAenderc .

i Urget contra nos ratio fccundz fententix, quar inter potifli-
mascA huiufmodi. p

Cootradus in fe validi Jcd iurc humano refc indi biles, idcArcfcin-
di poilunt, quia lex dat adionem contrahenti ad illius rcfciAioncm
petendam: fcdquandoadefi i u ramentum, lex non dat talem adio-
uem*fcd vult fervar 1 ioramcntunmgo rdcindi non poilunt:ergo per
Juramentum validantur, feu confirmantur. Simili modo quando
contradm funt eodem iurc pofitivo irritifqualcs funt alienatio fun-
di dotalis, rcnunciatio ftitiirzfucceAiuni^ontridu Mmori.ablq;
authoritatcCuratonscx Decreto Judicis circa iminobilia,&c-. fi illis
addatur atramentum, lex vg|t ,ut tales cootradus lini perpetuA fir-
mi, nec ulli adio competat contra iplos : ergo per mramentum fadi
funt validi, feu confirmati Confirmatur.quia in contradibus per me-
tum celebratis , in promi flionr V.G.fada latroni , leg s dicunt iura-
menta debere fervari faltem momentanea illa folutione : at in aliis
fpontaneA fadis,in alienatione V crbi Gratia/undi dotalis c^dem le-
ges abfolutA dicunt debere fimilia turamenta omnino fcrvarixrgof*-
gnumeA, leges voluifleper barc luramcntafpomcfadadareconCra-
dibus validitatem, atque aded ius lullittx .

9 Refpondco negando ultimam conlcquentiam.id eA, cos contra-
dus five relcindibiles,Gvc ipfo iure irritos/uilfcper luramtntum fi-
dos validos ;folumenimiura inculcant iusiuranti ex vi Religionis,
Ac nihil aliud, ut accuratA textus coisfidcranci patebit: Ad confirma-
tionem: Refpondco efle claram difparitatem^ur iura dicant contra-
dum ex metu iuratum eflefervandum momentanea illa folutione ,
contradum verAlpontciuratumeliefervandumoinninA : lemper
tamen, per noAram fententiam, cx lolo vinculo Rcligioois.Nam ubi
adefi metus,habetur in ipfo contradu caufa,cur facienda fit non per-
petua, fed momentanea lolutioA caufa cur relaxari i Superiori pol-
lit,qua' caufa eA ipfe metus , feu iniuria, quz per metum fit mranti ,
fic quando i u ramentum eA fpontaneum licet adi edum contradui,
utrdcindibilijvel nulli, non aibctur inipfocontradu caufa moiiicn-
canez folutionis , vel relaxationis , quia in ipfo non interfuiile iniu-
riam metus , vel doli fupponimus : qiure fi relaxandum fit , ca caufa
petenda eA aliunde, &(ic, fi res promilla fervari fine peccato po-
tcA,omninAfcrvandacA , donec inveniatur dida caufa relaxandi :
q uamvis fatear facilA invenire pofle ,ut f>pta J.;. ».7. innu imus cun»
CaAropatao .

10 Hic denique notandum ecnleo, cur etiam in ad verPar iorum
fentcntii^pud Ofute t.i.dt- entr. tr. 3. d/fp. \ 1 ftd 4 num. 1 ox . iura-
mentum confirmare non poffit contradum iuremturar nullum, qua-
les funt cootradus i nfantium^c amentium, vel contradus fimulati ,
ideli fine ulla voluntate,vel contradus de re aliena , Atc. apud OfTate
«A.Ratioenim cA,quia iura pofitiva fi poATent facere, quod mramen-
tu m confirmaret contradum, ideA pofTent , quia darent adioocm ex
vi iuAitiz ei, in favorem cuius contradus iuramento vallatur : at iu-
ra pofitiva non poATunt dare adionem cx vi iuAitiz contradui, qui
nulluscA cx iure naturz, nifi tollendo bona uni, Ac alteri applicando,
quod non pofTe fieri , nifi in quibufdam cafihus pertinentibus ad bo-
num cominuneomnibu* conflat. Dicere autem id fecifteuniverfim,
quoties intervenit iuramentum , quali id eliet bonum commune , efl
nimis gratis loqui . Placet mihi hzc ratio, quia dodrinz i me allatz
fj.fint egregie favet .

§. VII. Juramentum an pariat obfigatitntmin ahrrt d jura/U i ,
a rgut adtb it futeeffere , tt litande ?

i \T EI das iuramentum , ideA alicui aliquid cum iureiurando
V promittis, vel rccipis,ideA tibi quifpiam promittit aliquid
cum iuramento : illud , fe tenet ex parte iurantis:hoc,ex parte eius,
cui iurarur

Quoad prius. Juramentum paritobliptiooem in folo iurante,noo
verA in eius hzrede,vel fuccefl««re,fic m. $.»» Dee.r.t ytu. 1 . CaArop.
tom.^.ttjde fu*am.difp.x.p.\ 1.*.». Ac paffim.Hinc fi quid iuraAi homi-
ni ( nam de voto, vel iuramento DcoprzAitodicemus mox n.4. Ac
multa addemqs cum de voto itfra c.xx. 5.4. ) tuus hzres non obliga-
tur te mortuo illud ex vi Rcligiomsobfervare, etiam fi mraverispro
tc, Ac tuis fuccefloribus. Ratio eA ,quia non poteA quis contrahere
obligationem ex vi iuramenti, nifi habeat intentionem iurandi , de
quo i"fra , at fucceftor nunquam habuit intentionem iurandi, ergo,
Ace unde vides red£ ab authoribus obligationem iuramenti appella-
ti pcrlonalem.

a Dixi (ex vi Religionis ) nam ex alio vinculo poterunt contra-
here obliga tionem hzredrs, hoc autem foleteflc vel ratio contra-
dus, vel ratio Aatuti . Prioris exemplum eA : Si tu equum cum iu-
ramento vendidi Ai Petro acceptanti. Ac equo nondum confignato, tu
moriaris; tuus hzres equum configoare Petro debebit, non ex vi
contradus emptionis Ac venditionis : obligatio enim feu ius contra-
dus cAm fit fundatum in iureacquifitoi parte, ficque obligatio iuAi-
tiz ad fucceflores nccdlariA t ranfmict itur . Idem dicendum io om-
n ibus iuramentis acceptati ab afiozx quibus alter ius iuA it iz acqui-
ritur. Exemplum poAerioris eA, u fit inQvitate lex folvendi
gabellas, tuufque Pater promiferit cum iuramento easfolvere;
eo defundo tu non ex vi Religionis, fed ex vi legis , Ac Aatuti uni-

ver-

oz Explicationis Decalogi Lib. III.

verfalis folrere debebis, etiam fi Pater tuus non juraverit , ut ex f«
conflat.

g Atque hinc fit , ut , G in aliquo cafu folfim urgeat vis juramenti ,
nihil debeat tuus hzres . Ita idem . **. V. G- cum juramento extorto
per metum latroni , vel ufurario acceptanti promififti pecuniam, cc
mortuo: non obligatur hzres tuus foivere ,quia non obligatur ex vi
juramenti, ui d iaum eft, nec ex vi ftatuti , quia nullum ftatutum in-
veni tu r,pecqeod obligentur latronibus & ufararite pecuniam ero
gare ; nec denique ex vi contrarius, quia nullum jus juAiti® acquifi-
vit latro, vel ulurarius in pecuniam alienam .

4 Dices, fi quis Deo jurarctfe velledarepauperi ftipemcentum
V. g. aureorum , deberet hzres , eo defunflo, didam eleemofynam
erogare. Ac tamen Teftator folo vinculq^lrligionis tenebatur .

Refpoodet Sanch.**.* J- id ita ci 1 e,quia Deus illud votum, vel ju-
ramentum fibi fallam ad utilitatem pauperis acceptavit, ut pars con-
trahens; quare przter vinculum Religionis adert ratio contra Ilus,
ntque aded juftitiar •

5 Non placet haec refpon fio Caflropalao, quia non apparet, nifi
gratis dicatur, adefic talem contrallum^eu Deum bicfehabere ut
contrahentem , Ac accr ptantem, idel docet id efle , quia jus canoni-
cum , Ac civile flatui t hzreditatem k fuccdlore nonadiri nififub
conditione exequendi vota, Ac juramenta realia dcfunlli , quz non
funt per iniuriaro extorta . Quod autem id ftatuerint jura, probat ex
aliauibus textibus , t litti dt voto^t.fib artiti dt uflamtniii^c przci-
pul ex tmp. n panr dt Cnflui , ubi id exprefjl deciditur : A clari **

dtga jf. dtp*JJicttmtic*ib*i,\k\:§*t diurnam pariem bt narum vovit ji dt.
ttfftut antt folutitnem^bartdem Uftut ba nditaric nernint dttimii ebflri-
ilum tjft : Vati tmim tb/iganamtm ad baredtm tranfirt conflat . Aliqua

huc pertinentia addentur cum de Voto Infra r.u .$.4.

« Quoad poderi us breviter dic*ertam efle fententiam; obligatio-
nem, quam contrahit jurans fervandt tibi juramentum, ( nifi contra-
rium expreflum fuerit in juramento) contrahere etiam & femmli
xuo hzred i,fcu fuceeilori.Si V.g. juravit quis fidelitatem Regi , hoc
mortuo, ejus fucceftori eandem fidelitatem fine novo juramento de-
bet. Ita Laynun. A*.*. 10.*. y. Ac paflim.Ratio praeter multos

textus eft,q uia fueeeflor fubintrat in omnia jura ejus , qui prZccflit ,
feu ejus 1 cujus efl hzres .

CAPUT IV.

De Juramento Judiciali.

i R ia Hic dificutienda propono , ( ctrtera enim huc fpellantia,
J. vel fparfim in toto traditu fatu habentur , vel propria funt
lori externi, aux videri poflunt apud Layman hic, Doclorefque ab
ipfo citatos . ) Primi, An in contraditus sraui vocare homini liceat;
huc enim id reduco , cum contradas A publici fit fori, & initium
Judicii. Secundam liceat «quivocare aliis i Reo,V -g-Tefti.Tertidi
an ipfi Reo .

1. Anin coniraUibui emm juramento afniveeart ^tt/ filii
jurar § lutat.

1 Ertum efl, neutrum licere,idque fub gravi culpa, fi inde nota-

vi bile damnum alteri injuftl nafcaturjcertumque efl, ut f^pius
fupra per occaiionemduijurantem debere otnnia damna obeaufam
Coi juramenti dolofi alteri obvenientia refarcire, itaSayr.'* tlavi
hi.t.t. 4. Ac paflim Dodores . Ratio efl manifefta, quia tunc contra
juflitiam agitur dum focius deluditur .

, x Dixi Pritn6 ' notabile) fi enim levejevis erit culpatu Sancher,
li.r.iaDtt.fj.m.t.Bon.d+dtjur.f.t.p.ii.* ».7 &8 . Hinc quia do-
lose in contra < 3 u jurans/emper in Jud icio habebitur ac fi veri juraf-
fet quia forum externum lolum confiderat ipfa externa juramenti
verbaridedex hoc capite difficulter notabile damnumalteri fiet, un-
de graviter peccetur . Propter eandem rationem ( ut id hac occafio-
ne innuam , quod mox difputabodiftindius) idem erit coram Supe-
wiore/juidquid contra fentiat Caflr. *.%jr.l^dojar.d. i^.g. n.j.fno ,
rec enim graviter Superioris poteftas offenditur, modifalfum non
juretur ,& modi ut verum in foro ex terno juramentum habeatur .

3 Dixi fecundi ( iniuftl ) fi enim juftl ad juftam V.G. coropenfa-
tionem jurares, mortaliter non delinqueres, unmd nec veniali ter , fi
cauli aequi vocandi adedet, utexfuperioribus patet . Ratioefl,quia
tunc nec contra Religionem peccas, nec contra juflitiam:fi ouidem,
data zquivocatione Deum veri cum falfitateoon invocas , A nullo
fuppodto damno, nullam proximo iniuriam infers.

4 Hinc in contradupromiflioms five liberalis, fiveonerofz,in-
contradu mutui,fpoufalium,venditionis^mptionis, Acc.fi quis con-
traheret cum juramento zqui voco, vel filio , juftam habens caufam
fic fuisrcbus,fine alterius iniuflo damno, ronfulendi ; immunis cllet
fl culpa, cum ni I committeret contra Religionem , vel Juflitiam, im-
n>6 nec contra fidelitatem, jufla exilitate caufa fimulationis .

II. Aa ia Jmdsciu afui vetare eam juramtato
altii d Hjt> furat ?

1 /’" > On veniunt Dodores non licere,fi Judex legitimi interroget.

V-rf Ratio communi v,< 3 c vera efl,qu ia ob bonum publicum tefles
tenentur parere fuo Super loriflualu efl legitimus Judex. Quando au-
tem ccftis legitimi interrogari dicendus fit,oo»»elf huius loci colli-
gitur tamen ex mox d icendis, A fusi Sanchi» ttnf. *i.6s. J J 6. (y
c.y.^.j.De L\igo,io.i.dtjujf.d^o f*H.\ .-.6.aliiquc. Si verdnon legi-
timi procedat, vel quod in idem recidit Judex legitimus noneftjice-
rc cuilibet uti zquivocatiooe 1 conveniunt item omnes:quia tunc Su-
perior non efl ,adeoque non neceflariA illi parendum . Ita Sanch. de
laigo , Caftrop. mox citandi , Ac ptflim ■
a Hinc teflis interrogatus i Judice de occulto crimine alicujus ,
vel de crimine, de quo noo tenetur teflificari , ut quia V.g. notabile
damnum fibi fubfequerctur , poteft jurarefe rem neicirc^ntclligen-
doita,ut teneatur illi jud iciofubdere, vel quid fimile.

5 Hinc fi quis illici tl aliqua bona abfeondit V Gi fifco,cbqu6d
illis indigeat ad vitam fubftmtandam, non folftm ipfe/ed etiam alit
fiveropti,fiveexfe( fiumen indigentia iis conflet) pofluntzqui-
vocando teflificari illum oihil abfeondifle : Judex enim non legiti-
mi procedit, fi velit Fifco applicare bona externa alteri neceflana :
quid fi hzc excluditjUt excludere ccrtl praHumendas efl, jam tefles
ad ejus lanam mentem cum veritate refpondeoc .

Hinc non fol&m ipfe Rcus/i V.g. fit Clcricus»fed etiam alii poflimt
jurare cum zquivocatione coram Szculari Judice, Clericum non
deliquiHe^intelllgendo.ita ut obligentur id coram Szculari depone-
re, quia hic illegitimusefl^uoad Ecclefiaflicos .

4 Imml obligabitur tertis aliqua ndoficxquivocare. Solet afferri
exemplum de eo^ui Judici peccatum omnino occultum Rei mani-
fiflavit: isenim tenetur teflificari coram eodem, Reum noncommi-
fifle tale deliUum, intelligendoita ut fubfitexteroo judicio: quia fi
fperet fe profuturum, reparare fic jufte poterit damnum iniufll abla-
tum. Ita Sanch. m Dte. ££.3. Jrjurs.yH. xf.

§. III. AniJemfittat Rav?

i PI non legitimi interrogetur ,poflc Reum cum zquivocatione
»3 neg are crimen k fecommiflum, certum apud omnes eft . Ita
Sanch. »* tonfilM6.c\ d. 29. de Lueo dtjafi. to.x.difp 40 ftib. 1 .•».* .
Jo.Sanch. inftlrQ.diJI <4 j. alitquc ab ipfis cit. fufFragatur enim ratio ,
q uam modo di ximus prattdtntt *. r .

a Hinc excufant communiter Deflores tot. tit. Ac Sancb.« Dttal.
IU. j. dtfur.tA. A Caftrop, w. x.rr .t 4. d.iJtjur.t. 1. Reum necantem
cum zquivocatione crimen , fi Judex procedat contra leges, Ii femi-
plena contra ipfum Reum probatio noneft,fi fufpenla fit Jud icis po-
teftas, five per appellationem, fivequlaiseflexcommunicatusae-
nunciatus nomirucim, vel notorius clerici percuflbr.Hinc excufant
negantem fe quid commifiHe,quod fine culpa commifit;ut fi inculpa-
bili ter, putans frram.hominem occidit . Hinc excufant negantem fe
vendidifle pluris ,quim fit taxa injufti,cfljn vendiderit tamen jufto
pretio. Hinc excufant negantem aliquam circumfla ntiam feu judi-
cium criministquod crimen ipfe non commifitmt fi interrogetur^n
per illam viam traofierit: per illam urbem, ubi ert^ada ver, cum ta-
men ipfe tranfierit: vel an ingreflus fit domum meretricis occifz ,
quamvis ingreflus fuerit, fed tamen non occiderit. Hincexcufaoc
negantem le debere quid piam alteri, fi veri nihil debeat^uam vis ap-
pareat inrtrumentum.vel feriptura in qua debeat. Hinc excufant ne-
gantem fe proni ififle aliquid, quodverlcum juramento promifit,
etiam fi fine fponfalia, fi ex al iquo capite ea promi Ibo , feu fponfalia
non obligent . Hinc excufant negantem fe adulterium commififle ,
cflm occulti commiferit. Hzc, At fimi lia cum zquivocatione juran-
do negare, ideA cuilibet licet, quia vel judex , contra leges proceden-
do,fuperior non ert;vel etiam fi procedat fecund&m legesquoad prz-
fumpt ionem externam, unde ipfe non peccct; Reus tamen ejus habet
refpondervdi juxta rei veritatem , atque aded I em per ad mentem bo-
ni, Ac jufti Judicis refpoodebit.

3 Jam fi legitimus eft judex, legitimlqueperfemiplenam proba-
tionem interroget, und e Reus nullocapicc ex his excufari videatur k
fatenda verita te, celebri quzftione qusrritur, An ob periculum vitae,
quod fincerl refpondendo,fubit,poflit cxcufari>atqueaded ip fi nega-
re veriutem cum sequi vocat iotw liceat ?

Non excufandum^tumvis immineat vitz diferimen, docet Sane.
i*tonfjom.%.rtb.*.tap\J.%<).tjJ.i%.$ Thom.Sylvefl. Navarr.Sot.
aliique permulti apud eundcmA apud Jo. Sanch.«/i/.»»<'a.c«.prp-
fertim antiquiores . Ratio pot illima eft, quia inter partes juftitiar po<
tiflima eft obedientia^qua tenetur quis obedi re Superiori bos jufti, Ac
legitimi przcipientibus: fed jam fupponimus legitimi przcipere,
idque jam nofcere Reum: unde ergo excufari poterit i parendo^ Ad-
de non vulgare reipubliczdetrimCTtum fore,fi talia obligatio faten-
di crimina negaretur : paftim enim hac impunitatis fpe graflarentitr
maleficia.

4 Duo tamen hi Dodtores notant, aherumeft :ad hocut Reus
teneatur fine zquivocatione refpondere { de Reo loquimur, non de
tefte,dequoaliaeflratio,videndifi placet apud citatos de Lugo do
yw/Jr.r#m.a./ 4 o./#U.i.«nwn.l^'/j9/#^.3.n.t4.Thora.Sanc>«ceqlI

tom.

Caput IV. De Juramento Judiciali.

requiri pri^s infernum, velindiciacontraip-
fum efle legitime probata iu proceffu , falcem per fcmiplenam pro-
bationem, quam fine dubio facit unus tertis idoneus de vifu: & item
requiri , ut id totum ipfi Reo fit notibeatum. Ratio dt, inquit
Sanch.*» tamfM. Sx6. duk.yt. quia fecus poteft reputare Reus luutn
crimen efle occultum, dc fic cxcuiari i fatenda veritate :& quia
( inquit Sot. apud Sane. /.*. ) ficut nemo tenetur ante legis promul-
gationem legi obedire, ita nec tenetur Judicbantequamnotificctfe
jundicd interrogare. .... ,

Alterum eft: fi forti quis veritatem Judici occultavit, non obli-
gari ad fe coram Judice retraQandum, five fuerit abfolutus, five
hient damnatus, five adhuc Judicium pendeat, five non : ficSanch.
in Dte. M.\. e.-j. ».«. Ratio potiflima eft, quia cfto tegendo

fuum crimen peccaverit contra obedientum : tamen huic crimini
fatis medebitur, fi de illoritidoleat,dcc.

5 Sed jam alii recentiores, ut de Lugo /tt.rit.n. \ j. Jo.Sanch .**/>'•
</.4} •.» J.curo Do&or. viginti duobus, poft accuratam difcullionem,
advertentes onuseilefupra natur* vires difficili, Reum obligare ad
inferendum teftimonium capitale contra fe ipfum , docent probabi-
liflimam efle, Sc tutum, reum minime obligari ad fatendum crimen
fuum, unde tantum malum fibi parari videat : pociifima ratio illa
mihi v idetur, qu ia nemo obligand us eft concurrere ad feipfum occi-
denduro,cum fit de jure naturz,non foliim vitam fibi tueri/ed etiam
ad mortem fuam, quantum quis poteft, non concurrere • Adde efle
do&rinam communem , rem multum difficilem reputari moraliter
impoflibilem, ad quam prxeipiendam nulla poteftas humana exten-
di poflit : ac praeceptum dc dicenda hac veritate , quem nunc tradit
Reo Judex, humanum eft,dc poficivuin : ergo non fc extendit ad rem
tam difficilem, qualis ert ea confeflio,qu* Reo mortem parat .

6 Hinc folvitur ratio adverfariorum n.j. allata : inreeniru tam
ardua Judex Superior non eft : qu6d fi is foleat cogere , ided eft , quia
fequitur contrariam opinionem, qu* faltem obauthoritatem Do-
florum probabilis eft. Ita Jo. Sanch. inft!. difl .4 j .«. i 4.

Ad id quod additur, negandum eft periclitari bonum Rei public?,
alia enim via, nempd inquirendo teftes, & incutiendo timorem
tortur* Reo , ut fateatur poteft fe tueri Rcfpublica , fine neceffi-
ute obligandi Reum fub mortali : & certe patet experientia ,
nihil adhuc profuifle timorem peccati per tot annos , in qui

i peccati . .

tum quod ego pro bono communi , ad quod non teneor ex ftipendio ,
fcu ex juftitia : obliger mortem fubire,dequa rc alibi, interim lege
Jo.Sanch. inftl.d.^\.n.^\. . _

7 Dodlrinam ludenus i nobis allatam limitant citati Dottores af-
ferendo pofli: i Reo nceari fub zquivocatione crimen , modd aliqua
tandem eluceat f pes effugiendi mortem : fecus enim negatio s" ajunt )
cflet inutilis, fi ipfenihilominusconvidusclTet , & certi damnan-
dus. Ego veri cenfeo, etiam nulla elucente taiifpe, faitcml mor-
tali efle etiam ejufmodi Reum excufandum ( excipio cum Sanch. •*
jUc.M. i.e.T.n.i 1. catum bcrefi»:convidus enim dc illa, fateri de-
bet, ne negativus h*rcticus cum fcandalo poenam fubcat ) Ratio ,

qu* me movet , eft, quia cx una parte de jure naturae eft, hominem
uon pofteconftringi ad concurrendum ad mortem luam, fle ex alia
parte inhoccafu , ad fu m mura offenditur ( fi tamen offenditur ) po-
teftas fuperioris in re levi . Si enim Reus jam convidus eft , certiquc
plodendus, nihil addet Confcflio Rei quantum ad punitionem cri-
minis, de qua Termo eft , cum Judex fit ad damnandum fatis inftru-
dus . In qua igitur re gravi offendetur poteftas ipfius ?

I Sed certi notat Sanch. JU.\.i*Dtcx. 7 *.iu Judices Reum in-
terrogantes nunquam folcre ftatum caulae, probationefque illi ape-
rire ; freti quor undam fententia, qu6d id ad legitime interrogan-

femperprarfumere poterit fori fpem effugii ; fi ip(c crimen non fa-
teatur, & fic femper m praxi, etiam in adveruriorum fententia
pollet veritatem occultare .

9 Denique quod didum eft de periculo vitae, extenditur commu-
niter ad quodeumque malum grave; puta exilium, bonorum amif-
fionem, Triremes, gravem infamiam, ficc. Ita deLugo/.r.mmr.ij.ad
haec enim tam gravia mala, per inde ac ad mortem avertendam , jus
natur* nos armat , imm6 nos urget .

10 Qujd de malo levi i V.G praecipiat mihi Superior» ut fatear,
n dixerim mendacium jocofum, an fim furatus obulum, an Alen-

tium in Religione fregerim ; cx quaconfcflione mihi non nifi ma-
lum leve accidere poflit ? vel praecipiat, ut fatear homicidium, fur-
tum grave, &c. ex cujus confeffionc certus fim ( ita fuppono ) lolilm

lum grave impendens tertio: tunc enim charitas exigit, ut meo levi
malo bonum grave Rcipublic*, vel proximi przporutur.

CAPUT V.

Quis poflit jurare , atque ad juramentum
admitti.

« TSRxtrrDcum, qui, quando dicitur in feripturis jurare, < ut
J, Jer.aa. fxet tgtjmrtviin nonum mea magno , (yc . ) improprii
jurare dicitur , ctlm Superiorem non habeat ; Chriftus ut Homo,
Angeli, De mones, Damnati, Beati , homines viatores jurare pol-
iunt, quia Superiorem Deum cognolcunt, qui adhiberi ab ipfis
in teftimonium veritatis poteft. Rurlusex hominibus poflunt om-
nes utentes ratione,etiamfifint impuberes, t.\.dt dtb&upntrorum:
lege Suar. undede juramentole obligare :

h*rccici item , infidclefque omnes , fi modd Atheos excipias ,
qui ex errore ( cum Deum tuperiorem non agnoicant ) iplum in-
vocare non poliunt . Sed h*C, dc limiliafuntlpcculativa, qu* vi-
de apud Do&ores Suar. t.x.dt f{t/igM. 1 .dtjurtm. e.t+M.xdn Dtct/.

\ llWadpraxim pertinet fcire, quinam injudieiisadmittantur
ad juramentum, qui repellantur . PrimdobdcfeClum *ucis perfe-
repelluntur impuberes in caufis civilibus,nemp£ qui non habent
cx mafcuiisquatuordecim annos completos, ex focmmis completos
duodecim : nam in criminalibus etiam puberes nili habeant viginti
annos excluduntur .Si quando przdidh puberes, impubcrelquc ad-
mittantur, an fufficiant ad torturam , probatiooemque laciant, an
lolum magnam pratfumptionem , nollrum non eftquzrcre : Vide
Suarium, Fagundez, Itt.eii, Sanch. M.yim Doct/.t.y JunlUs
abi i idem citatos. _ . , .... .

Secund6,obfexura repelluntur feminae : Iicit m quibuldam ad-
mittantur, dcc.

Tertid , in poenam multi repelluntur , ut Infames , perju-
ri , dcc. , r ,

Quarto, ratione fol i us criminis, homo vilis , inimicus , conlanju»-
nebdomeflici repelluntur, vide apud ciutos^itandoique

Quintdob privilegium: ut Sacerdotes, vel Clerici , qui prohi-
bentur jurare in manibus Laici fine licentia fui Praelati, Laici in-
quam ut fuperioris, & ut Judicis. Poflunt autem jurare in cauf»
fidei ,vel adcxpurutionem dcli&i» velcftm tertius laeditur defe*
flu probationis : vel ob indemnitatem Ecclefi*, vel cdm ab excom-
municatione abfolvuntur , vel in caufa propria quo ad juramentum
de calumnia, &c. qu*& firailia lege apud ciucos, & Farinae cium
dt 4. Gomez, (*p. 1 x. aliofque.inter quo- fit Bonacina ttm.x.

Jtfp.iojM.Z.Dttaifnc.y qui h*c in compendium accura-

te redigit.

CAPUT VL

Dc Poenis Perjurii.

1 TN jure Civili valdd incertum eft, an pcena aliqua determinata
X quo ad forum externum pejeranti fit impolita. Quo ad forum
Cotifcienti* praeter peccatum mortale , an in jure Canonico fit ali-
qua poena eidem inflida,qu*ri poteft , nullam efle ipfofaftc impoli-
tam certum fit .

Imponcndzautcm funt tres, infamia juris : Privatio feu Repulfio
i teftificando : Alia poena arbitraria i Judice decernenda : qu* om-
nia fatis fit innuille . Legatur Suar. Caftrop. dif.i . dt

I . aliique ibid.tit.

CAPUT VIL
De deobligatione a Juramento.

D Eohlis«i«l junmeuto,Irriutionc,Rcroiirionr, Difpenfitio-

n ' “ ■ * - J ' — •*-

’ ne, icu RcUntionCj Commutitiuoc . Jimdc linguli».
§. I. Dt IrriMtitM.

Uandois, qui dominativam habet poteftatemin te,tuafque
res, ab obligatione juramenti omnind te liberat, dicitur

peccatum committam i

Rcfpondeo . A mortali fortafsd cxcufandus dies , quamvis con;-
trariusfitdeLugo t.x.dtjnfiit.dift ^.ft& j . n.xb. fim . Ratio efle
poteft, vel quia de jure natur* videtur efle, ut ne leve quidem
vulnus milii ipfi infligam: vel quia fi agitur de poena levi infligenda t
videtur & leve, & non rigorofum fuperioris praeceptum ; vel quia

ut nunquam revivifcant , poflunt, ita Leffitt*, Sanchcr , aliique apud
^XC\n.tcm.l.tt,Cput A .dtjur^um/fl.ptrt\n,m.nnm 6 : quialus 1«,

"♦"yssisaciss jsaasssast

ttp. II

: nam juramenta

ex negatione talis veritatis, non oritur grave malum Reipubiioe • ... : 1

fi foliim levis poena fit imponenda. Hic tamen excipio; ni fi aliis ,* hi irritare praedicis , Ctiam fine c^ufa ; fi.

bonum commune aliter poftularct , vel nifi fic deberet avertinu- Coli Dcopr*ft«u poterunt hi initare pneaiu ^

$4 Explicationis Decalogi Lib. III.

cuti poliunt, ex probabili fent entia Cie qua rc ihdemiafraj & vott :
fic Sancb. D*r.r.i$.«.a.aliique contra Valent, abeodcm citat
vcrA juramenta in aliorum utilitatem emifla, tunc folAtn,& quidem
etiam finecaufa pofliint irritare, quando juramenta emiflifunt de
■nateria fubjeda poteftati ipforum . V.G • h fervus filius , Uxor, &c.
jurent dare alicui pecuniam, vel quid limite, quod afferat detrimen-
tum, & incommodum rebus Patris, Viri, &c. poterunt Nec jura-
menta i Patre, vel Viro,&c< etiam nulla exirtente caufa refcindi; fic
Laym. /.r.*.».aluqtieab ipfo cit. Ratio eft, quia pecu a ia, quae efi ma-
teria przdidi juramenti, eft in Patris, vel Viri poteftate,dcqua ipfi
foJAm difponere, non alii poflunt . Sic etiam Pontifex, vel Epifcopus
poteft irritare juramenta Tuorum Clericorum de rebus pert menti-
tius ad fua beneficia, ad Tuas leges, ad fua ftacuta,&c. propter eam-
dem rationem . QuAd fi pr*didi filius, & fervus jurent de fuo pe-
culio, quo forti indeoendenter ab alio gaudent; certAnon poterunt
Pater, & Dominus, ccc. irritare ; quia ea pecunia non eft fub Patris,
Domi&ive poteftate,ac dominio ; « illud juramentum non eft Toliim
ut fuppommus Deo pneftitum, Ted homini .

$. II De /{tmiffiont .

* /''lUando is, in cujus favorem principaliter conceptum eft jura-
vi mentum, remittit obligationem/eu non acceptat promiffio-
uem, dicitur remittere juramentum .

Et quidem idnon pofle fieri , fi juramentum efi foli Deo prarfli-
tum.non e» dubiu ; pofle autem, fi homini eft prseftitum,docet com-
inunis , oc vera Tententia,idque etiam finecaufa, e.xje jmejurj.figni-
P tMUi » t*"fie.j.defpenf R atio eft, qu ia promi (lio quamvis jurata
iemper tacitam imbibit conditionem, fi sit* velet accipere .

a Sed quid, Ii juramentum fit pratftitum faltem fecundariA,hotm-
su^ed principaliter in Dei obfequium ? V.G-fi quis juret fe daturum
centum pauperi ob eius paupertatem intuitu pietatis in Deum : fe
jiaptunun puellam, at inopem , in S.n£liir r ra* Virgini. oMequmm .
porert ne pauper, rei pue) iaetiam (ine caafa remittere?

Rcipotuleo,d|fiinguendumlicefle : Vel promiffione fignatoseft
|auperpeculiaris,V.G Petrus, vel non ira, fed pauper indetermina-
ti . Si figoati nominatus fuit , probabile eft pofle; fi indeterminati ,
ctrtum mihi clt non pofie . Ratio prioris didi eft, quia juramentum ,
ot modi diximus , cenfetur femper habere tacitam illam conditio-

WOlJijfi* eu, ut eemmodo aptur, acceptant , vel nem umiferi, ; , t hoc

%i rameo tum dumdefignat pauperem , licit in Dei obfequium , veri
4e pauperis commodo agit ; ergo is poterit remittere .

Ratio pofterimis^quiatunc nullus pauper jus in illameleemo-
}^m^uint,led Deus : acficejufmodi juramentum voti ratio-
nem inducit i quodnonnifiabhabentepoteftatcm, dequaremox ,
relaxandum venit .

| Petes auando ex conventione partium proruatur terminus
Juramentoforte prsr fixus, erit ne perjurus, qui alicui rem poft illam
prorogationem promiflam non fervet, V.G. fi jurafli homini alicui
intra menfem aliquid te fadurum,& deinde is concedat tibi alium
jnenlem prorogationis ; hoc alto finito, obligaris ne rem promiflam
ncere cx vi prarftiti juramenti ? Refpondeo ita fanA :Sic Suar. M *■
"*J ure jO, Sanch- Dtr.c.<f<c.num.6. aliique: quia remanfit to-
ta numero obligatio juramenti ,«folAm dilatio fuit quoad tempus.
Id frpe evenire in compromilTis notant Dodores, qui addunt, nifi
in principio compromitti conventum fit, terminum pofle prorogari
adiecundum V.G. menfem, nonefle improbabile, auoluto primo
raenfc, finiri jurifdidionem compromlflariorum ; atque aded in
fecundAmenfc non adefle ampliils juramenti obligationem, aifi de
Devo emittatur. Ita Suar. hc.cit.n.t^. Sxncb-ltc.cit.mu.io. Caftrop,
+#" 4 -4

4 Dubitavit curiofiK, An fi quis aliquid juret principaliter m
fuum commodum, V.G juret fe iturum Romam ad obtinendum be-
neficium : fe,cum fit pauper, i turum ad accipiendam elecmofynam i
divite, & fimilii,an inquam poflitfibi ipfi ejufmod i juramentum re-
mittere, & confequ emer Romam licitA non adire,aeleemofynam
non recipere etiam finecaufa? ... «... ..

Refpondeo .fclooat Abbas e.quartt,deturo,mr.num.8. His verbis :
Aut rur amentum rtfpetit princita/iter commodum hominitrfy tunc fine
oamfa Papa remittere teenpctrfi , fed eam taufmfic : it tamen dt eu', ut
aerr.tncdo aptor remittere fiatefi , quod prteedit, etiam fi juramentum
tarteernit mf/iiatrm mtriufyue eentrabrntium , at quando aliqui ju.
fani fiti ad iuvieom aRqmd faetrt ; ( inte//i,e quando id non fit intui-
tu divini fervit U : fic Efcobar 'V Tit. de le,. $. Hfe quoque) Strui pu.
w ait quit fietip/if itor juraret ad commodum fuum , nam non poterit
fiOm ramit tere, juramentum , ne aut horret in fallo proprto , nec alius
poterit remittere fine eaufa ut fentit Specularer, H*C Abbas, quam
fententiam fequutuseft Suarez, Hi. i dt fur.c ii. num ij. Abbatem
tamen non citat .

y Sed profed6difcrimen non infpicio,cur recipiens juramentum
rftenusfuum commodum, remittere poflit,non poffit autem remic-
cere recipiens juramentum fuum ;& mirabile mihi cfl Patri juranti
fe empturum equum V.G. in commodum fui filii licere non emere ,
filio remittente : at juranti fe eumdem empturum incommodum
fur non licere, fc volente, commodoilli renunciare . Puto igitur
propter paritatem ratiouis licere : neque ideftanthorizare jn fa-

do proprio, fed fua fpontd fuam utilitatem negligere Confirmatur,
quia/vpr. c.t.Jf.j mu. 49. docuimus ex Caftrop./.j.^.t4-^.»p-7.§.»,
fequitur Sane Deca/.c. 9 .n,t j. juramentum de non
vendendo minorispofle remitti ab ipfio jurante , quando in utilitatd
propriam eft emiflum : ergo & univerfaliter , in calu noftro , &c.

Poft haec feripta, cum Pater Uincentius Tancrcda amiciflimus
meus, fuum utiliflimGopusr'/» Suor.de f(t li,. peramanter mihioften-
diflet.inveni ipfum hanc fententiam meam contra Suarium hic am-
pledi.Profeddfingenud loquor)«micorum ingenia, altero nefeiente
dc altero, in eamdem fententiam confpiraftcgavifusfum .

$. III. T)t Relaxatione .

* Uando quipoteftatem habet a juramento fubditum obfolvit,
diciturdifpenfarc,feu magis proprii illud relaxare : naro
id quod in materia voti appellatur Difpenfatio, hic propria voce vo-
catur Relaxatio. Porr6 tria nunc funt exponenda. Primo, quacnam
juramenta . Secundi, i quo nam Superiore. TertiA, obquas caulas
relaxari queant . Moneo tamen legenda etiam efle , quae oe difpenfa-
tione Voti infri dicentur .

Juramenta .

x Uno verbo relaxari queunt juramenta omnia fol i Deo prarfti ta ,
que diximus 3. iMrni.7. Arag. a a. q ll.art.\x.d.\.diRe\. ahoc
ci tans . Juramenta verd in utiliutem folius hominis prarlhta ; fi fint
acceptata 4 nemine, ne i Summo quidem Pontificef nifi forte dilpen-
fationem bonum commune expofccret) difpenfantur ; imtnA nec
difpcnfari pofle docet redd Cajetanus a.x. f S9. art.fupca §.1. num. 4.
docuit Abbas , quia null us poteft fuo jure privari , acceptatio autem
facitutex juftitia illi debeatur, quod juratumeft. Dixi (inutilita-
tem folius hominis ) uam fi fccus, vide mox §. J. uum.y. (? eap. 1 7 . de
Voto, ikidtm cit and» .

3 Si verd non fint acceptata, etiam fi fiat ju ramento oublico,& co-
ram ceftibus, poterit Superior ex caufa dilpenfare,vel commutare.
LegeSanch. in Dcc./ii.^.cap.^i.d num.6. quia tunc lol fim adeft vin-
culum Religionis, ctii ex caufa difpenGrC conceflum eft Superiori-
bus, ut mox dicemus: ita Dian.Lcdef. Trulleoch. apudPcllizt. *»
M«".Reg.tru 3 - 8 .cap.i.fel}.z.num.i j8.contra$anc- & Suar- ilidem ci-
tatos : ut probabiliter accidit in juramentis Deo principaliter , ho-
mini autem minus principaliter prarftitisjdcquarc^ft*^.! 7 . *
Vott dicam : & ut certd accidit in juramento per iniurum i latrone
extorto, & fimilibus, quia pari modo tunc non adell vinculum jufti-
tiae, fed folius Religionis t immd ipfatn folam iniuriam (ulhcientem
die caufam ad difpenfandum mox dicemus. An acceptatio przdi-
da legitime fiat i Notario, vel absilis, non eft difputatio hujus loci :
vide tamen fusi apud Meroll. ttm.\.difp.\.cap. z.J . & de No-
tario Anum.88j.

4 Sunt prae cerei aliqua juramenta,ad quae relaxanda, quia faltem
vix datur caufa difpenfandi,poflunt vocari indifpenfabilia : ejufmodi
eft juramentum , & votum annexum profeflioni Fidei ; & epifmodi
etiam eflet juramentum , quo quis profeflionem Rclieiofam , Matri-
monium, ftatum Sacerdotis confirmaret ; cilm enim hpc juramenta
fintadharrefcentiapraedidisadibusexfeperpetuis, & firmis, per-
petua etiara&illalunt . Vide Pellizxarium , ttm.t.Man. /fa. ar/.j t
tap.nvm.x5.

A quo .

j Certum eft in Summo Pontifice reGdere poteftatem relaxandi
juramenta; quod enim pertinet ad bonam fuavemque Ecclc&e gu.
bernationem , maximi debuit in ejus Capite relidere.

6 Dubitatur PrimA, An ficuti certum eft, omnes Praelatos Eccle-
fi* jurifdiaionero habentes (qui fint hi, vide infra tap. 16.5.4. nu. 4. )
ex communi dodrina gaudere haepoteflate refpcdufuorumfubdi-
torum : ita certum fit dari aliqua juramenta uni Summo Pontifici
relcrvata? Rdp CUmSanch. M 8.de matrim.difp.t^. num.j.jyM.^.
•n Dec.cap.^num 2 1, efle probabile dari aliqua refervata : afferri au-
tem ad h*c dignofccnda hanc tegulam ; Illa juramenta funt Pon-
tifici Maximo refervata, qu* fit fitiflent voto promifla, ipfum votum
niUlet Summo Ponti6ci refervatum . Quoniam ergo, ut infra di-
cemus, vota Pap* refervata funt communiter quinque, nempi Ca-
ftitatis perpetu*, Religionis, Triumque Peregrinationum , Roma-
n*ad limina Apoftolorum,Compoftellan*,&: Jerofdymitan* ,
quapdoabfolutc, & nonfubpeena, vel fub conditione funt emifla 1
ideAjuramenu his votis,feu promi flionibus addita, Summo Ponti-
fici funt refervata .

7 Sed certA aliqui docent etiam probabiliter, & tutAfola vota
deillis efle refervata, fed non juramenta per feftantia, idcft,quenon
adhzrent Voro, quale eft hoc, V.G. JvroA non autem vov,o)me Re-
legionem tagu/furum : ita Layrmn M . 4 . trall.i. eap. I , J14. d icentem
putatam efle probabilem iSanch. lilzjn Dee r.ip.mr.6-cit.fe ipfum
alibirlege etiam Pellixz. tom.x.Man.Jfairall.Z tap.i.num.iaji favet
Bon. * * «.4 de (ter. q . , j>. mjt. n.a. Ratio eft, quiaidiverfo non fit bona
il lx tioivinculu autem Voti eft fatis diver(um,tmmA maius cx Sando
Thom.a.i.ftt.pp.tfrr.j. quam vinculum folius juramenti : erso&c.
Quare omnia jurameota,ad qu* modA «.1 . diximui extendi pwtefta-

tetn

Caput VII. De deobligatione a Juramento. 95

tum ex fpeciali mandato,Capitulum Sede vacante , Ac omnesqui ju-
rifdidionequafi Epifcopali potiuntur LegeSanch^i.J^D/f.f.»!.
A «. i8.Caftropal. < 4 Juram />.4 apud quos etiam habe-

bis, quoad forum externum perunere ad Epilcopum loci v quocrau-
fumert juramentum, difpenlarc juramenu homini prdliu,( fctnpcr
intellige juxta luperius didafluuad vinculum Religionis; led ita, ut
nccc(Iari6 prxcedere debeat citatio partis; at quando debet dilpcn-
fatioHcn in toro confcicntiac tantum, noncllcncceflariam citatio-
nem partis, Ac tunc Difpenfationcm pertinere ad Epilcopum in quo
deu i c ju ra ns , q u i d 1 fpeul ationem pollulat .

Praeter illa quinque, alia quaedam juramenta efle refervata docent
aliqui^it Azor p r./.i 1.4.94.4. Sancb. 9.«.7-qux cum lint rara,
hic tranferibere non eft opus.

8 Dubitatur Secundi : Anqui habet potellatem difpenlandi , vel
etiam commutandi in Votis .eo ipfo nitclligatur habere potellatem
difpcnfandi in juraroentisfoli Deo praelinis, live juramenu fint Vo-
to neceflaria ,ut Voveo, Ac Juro jejunium: live nequaquam, fed ftnt
per fe flantia, Ac fine Voto, ut Juro me cras iturum ad Templum , ad
venandum, Acc.

Rcfpondeo, probabile efle ita intelligi tum in potelbte ordinaria,
ex Bafil.Ponc./.HV' matr.e.i i.w.ixliifque, tum in dclcgau,cx eodem
A ».4.Suar »a.a.^ HfOr.de Voto.i. fi.4.1 4.^ «. 1 p-Sa yy*tum, de irrit.v*.
ti, «.59. qualem habere roox dicemus in foro interno Mendicantes :
Ratio cft, quia quamvis in rigore aliudfit vinculum Voti, aliud lura-
mcnti,quarc poteflas fol vendi unum non ell poteflas folvendi aliud :
tamen quia juramenta hxc pia feufoli Deo prflii u, de quibus proce-
dit hxc dodrina, Voti naturam induunt, & lunt multum Voto affi-
nia e xillimantur in communi modo loquendi ut Vota, ac proptcrcA
dans potellatem, feu privilegium lolvcndi unum ,darecenfctur Ac
aliud:eodem modo porte difpenlari juramenta, qu$ principaliter lunt
fada in obfequium Dei, licet minus principaliter ob utilitatem ho-
minis, live is acceptaverit, fi ve non, dicam infra t. 17V# a.

9 Dubitatur terti6j Quis nam habet cx Religioli» hanc ditpenfan-
di,vel etiam commutandi potellatem ? Rclpondeo pnvilcgiumdif-
penfandi in Votisetiam Epifcopo rcfervatis (atque ad e6 in juramen-
tisfoli Deo prxffitisxx probabili opinione modd «.7.dida,Martinus
V.conccflit Benedidinorum ConfelTariis depuuus , atque adc6 om-
nibus participantibuseorum privilegia, fed nobis ex Societate fic il-
lud reltringit »« Cemp .pr,*.V .Difpr*/*t»ytf .1 o. R. P.H.GeneralisHf c
facultas communicatur omnibus Superioribus, Ac aliis ConfelTariis ,
quibus ipfi eam eommiferint .

10 Privilegium verficommutand i conceflum Societati, (ut id hac
occafione advertam )atqueade6 participantibus ejus pnvilegu Ari-
dius efl in uno, benrgniusinalio, qulm Iit prxdidura privilegium
difpcnfandi;concediteniro,pcfle nofl ros commutare omnia Vou, ex-
ceptis illis quinque,Ac liccJt llridius:fcd ex Gregorio-YU.ex tenditur
ad Vota jurata, dummodo commutat 10 non fiat in praejudicium ter-
tii , & fic cll benignius . Nec Pater Generalis Soc* nobis hoc privile-
gium commutandi reftringit , fic enim habet in t9mt.1n9.s0c.Vj9m-

1. Communicatur hxc facultas omnibus Confefiariis appro-
batis juxta Cone- Trid.

11 Quid de juramento homini praedico, in iis cafibus, in quibus
polle di ximus>».7.& 8. Epifcopos, conceditur ne id relaxari polle ab
iis, qui habent privilegium circa Vota jurau, hoc ell a Religiofispar-
ticipant ibus privilegia Societatis.

Refpondeo . Negat Sanch. M.i.de motr. *. r 7 . quia jura-

menta hxc fola,qux homini proflantur, nec fuut vota, nec voti ratio-
nem induunt . 9 ed certd probabili Aimum cfl commutari a prxdidis
pofle. Ita Trullcnch,Lcdefma. aliique cum Peli je.x.Mn*. %eg.tr.8.t.
3. Ratio eil, quia dans privilegium commuUndi vota jurau ,

concedit commutari polle duo vincula Voti, & Juramenti: ergo non
cll cur negemus, conceilum dic, polle illos commutare, quando adelt
unum dumtaxat vinculum, idefl juramentum . Quid enim tollit .
vel addit illa conjundiocum voto, fi xquA fit fine tertii prxjudicior
Atque hinc fit, ut in cafibus, in quibus tertius propter turpitudinem
injuriae, metus, doli, dcc.dc in cafibus, in quibus tertius nondum
acceptavit, (unde jus ex jullitia nondum acquilivii) poffit hic privi-
legiatui ejulmodi juramenu commuurc: quia tunc commutatio
nullo modo ell in prxjudicium juris, quod vere tertius habeat , ad
quam commutationem privilegium extendit (ut modo diximus )
Gregarius X 1 H.

1 x Verum poteruntne hxc etiam difpenfare? Refpondeo cum in
faculute difpcnfandi folum detur poteflas circa vota, ut modd nota-
vimus , non ver6 circa Vou jurau, difficilior ell refolutio ; nam pro-
pterel aliqui probabiliter negant, cum Sanch. Ai.8. dtmatr. dijp.$n.
xi apud Pellizr./x.*i jy.Dico tamen cum S\uxJ. 6 .de »0/0, <■«/>. i 4 .«.
fi citante Arag. Vi vald.Rod r dc alios probabile efle, polle; dc quidem,
ut femper loquimur, in foro interno . Ratioell fupra tada,quia cum
hxc juramenta quamvis homini prxllita vinculum jullitix , ut fup-
ponimus, non involvant, habent folum vinculumex vi Rcl'«ionis,
quod tquiparatur vinculo Voti,imm6 quod in rigore minus eu, quam
Voti vinculum;atqueade6qui hoc Voti vinculum diflolvere potefl,
non eft negandum pofle dc illud . Nec obflat . qu6d fi iu eflet , fru-
flraGregorius XIII. potellatem commutandi Vouextendiiret ad
Vou jurau, non obflat, inquam, quia id faflum efl ad majorem
confcientix lccuriutcm ad ferupuios eximendos , dc pro iis »

qui contrariam fencentiam fcquuntur, ut alibi in fimili docui-
mus .

1$ An civilis poteflas aliquo undem modo poffit relaxare jura-
menta, vide apud Layman, fo+jr. j.r.q. «-9.de Dodorcs fupra ciut.
f-l- 0 .A/r.D-aliofque ab ipfo laudatos. Illud fol^m noto, quan-
do quis jurat aliquid in prxjudicium Superioris, etiim l^cularis-pof-
If hunc Superiorem remittere cjufmod i juramentum, teu potilis il-
lud non acceptare . Jurat quis Verbi Gratiafenon acceptaturum
Oificium Capitanei;potcft Superior illum cogere, dc pofl coadioncm,
poterit is non obllantc juramento, accepure; quia juramentum il-
lud non potuit prxjudicarepoteflati Superioris. Puto tamen non
pofle poli illud Officium acceptatum, aliud fine nova coaditme acce-

f itare : quia illa noo fuit juram: ut 1 relaxatio , quam non potefl fxcu-
aris expedire, fedfiiitfolhm, pro illayice,fu* potellatis uliirpatio;
an nihilominus acceptare fic culpa folum levis ,dixi fupra cop.

0.10. cum Fagundez .

Oo quat taufas ,

14 Certnmcft^dellc debete caufam difpcnfandi, fecus irrita erit,
dc nulla relaxatio , etiam fi i Summo Pontifice feratur ; ita Sanflus
Thomas a.», fai^.89. ^/.9. Abbas fwtjuT.n.%. aliique

( excipe,nifi fit in materia apii relaxanti omninblubictfla , ut diximus
$. 1. «.*. ) Ratio efl, quia Summus Pontifex inlcgtbusab ipfo latis
validdquidem finecaufa ide6 dilpenlat ( quidquid fit , an aliquando
Hlicit 4 ) quiaab ipfo liberi dependent : at vinculum Voti, & jura-
menti ab ipfo non dependet, cura de jure nuurxfit, Vou,dc jura*
menta Deo elle reddenda : ergo non poterit valide linccaufadilpen-
fare , liquidem ipfedumdilp«nlat , id facit nomine dc cx parte Dei :
Deus autem relaxationem temerariam, dc finecaufa ratam habere
nequaquam potefl .

1 f Difficultas igitur folafupereft in explicandis hiscauGs, qux
fmtfuffictentesadhoc ,ut Superior relaxet juramaua homini prx-
flita in iis cafibus quos pofle fupra diximus, namdccaufispro jura-
mcntisfoli Deoprxflitis, feuquandu folum urget vinculum Rcli*
gionis, innuam infi» $.4.0.11. dc colligitur cx dicendis fufius 1. 1 fi.

§. 4. J «.10.

ifi Ad fex reduci folent. Primd quando adefl turpitudo ex parte
extorquentis juramentum , ut accidit, quando juramentum ,mctu ,
vi, dolo extortum fuit: ipla enim injuria Liifficientiflimam cautam
prxbct relaxandi . Et quidem, fi metus fit gravis, poter it ab Epifcopo
etiam in foro externo relaxari ; fi levis, foldm in foro confcientix :
lege Sanchez iblque M .\. »« Dtr. e*i. g. SecundA, quandoad-
eft dubium , an juramentum valeat . Vide Covarr. p*(c*-
tum , l p. «.7. initio . Vincent. Tancred. W.4. do matri, n Jifput.
xo.num.-j. Tertid, quando adeft dubium, anccdat Ininjullam !x-
fionem tertii . Quartd , quando efl dubium , au ex obfervationc jura-
menti cnafcatur occafio , feu periculum peccandi . Quintd ,
quando juramentodl temerd, inconfideratd , vel ex irx , dolorifvc
perturbatione fadum ; dc in his quidem folvitur ad effedum agen-
di i Superiore vinculum Religionis : at remanet videndum apud Ju-
dices, an Jus Jullitix faveat alterutri ex parrjbu; . Retfd au-
tem id potefl i Superiore fieri , quia pertinet ad Ecclefiam provi.
dere, ne jurans vexetur injuflc: CoSixo^.tom.x.difpmt.^.dtjar.par.

Didum efl ( quando efl dubium ) quia non rard in prxdidis
quando reseft certa, nullum efl, nec indigens relaxatione jura-
mentum : quale efl, fi turpitudo fit cx parce materix jttratx , fi jura-
mentum cedat in injuflum tertii detrimentum , dcc. uc ex fupra di-
dis conflat .

1 7 Sed quid agendum,quandocaufadifpenfandi adefl quidemjfed
omnibus expenfis , non efl omnind fufficions? Refpondeo cum
Sanch.M f t*Doe.t*p,\%.num.y tunc intermifeendam efle com-
mutationem, de qua mox, & infra cAm de voto: hoc efl, non ef-
fe abfoluti juramentum remittendum , fed loco rei per juramentum
promiflx efle aliquid boni operis io jugendum juranti , magis Ac mi-
nus luxta mlufficicntiam caufx, non mathematici, fed morali modo
prudenter expendendam , Verbi Gratia fi efl certa , Ac gravis caufii
difpenfandi juramentum dcfemcl jejunando abfoluti Superior rela-
xet : fi autem caufacll mediocris, ita relaxet, ut obliget jurantem ad
aliquam verbi gratia orationem recitandam : puta Coronam Beata:
Virginis , vel Oflicium Defundor um , vel unum MifcrerejACe. juxta
proportionem infufficientix caufx , Atc.

$. IV. Dt Ccnmutotiem .

4 /~\Uando loco rei juramento promiifefnbflituitur ab habente
V^. potellatem aliud opus honeflum dicitur juramentum com-
mutari ; potefl autem fubflitui vel opus bonum majus , vel xquaW ,
vel minus: Ac circa hxcquxrimus, qui commutare poffit ,qux ju-
ramenta | ob quas caufas .

96 Explicationis Decalogi Lib.III.

t-/i.

i Non folitm Pontifnc , & Epifcopm exterique juxta dicenda
f*p.i6.§4. «»«.4. jurifdidionc Epifeopali frueutcs , fed etiam Con-
feflarii>quibus id conceflum ert per pri viic|ia,ut per occafioncm dixi-
mus 1 o.fab hoc timen dii crimine, quM Pontifex po-

tdl ttorani^ax/vJAjT^». t-diximus ipfum relaxare pofle: at Epi-
fcopis reflridior cft haec poteftas, juxta ibidem dida. Rurfus Ponti-
fex ,& Epifcopus»quia hanc poceftatem ordinariam habent , poliunt
illam aliis delegare : quam non pofluncCoofeflarii, quia ipJjfdiim
funt Delegati. Denique iidem Coufeflaril folii m quo ad forum inter-
num: Ponti fex ver6, CC Epifc opus, etiam quoad externum.

j Omnes autem, qui poliunt difpenfare , potiunt & commutare :
non contra*quia difpenfare cft majus, quam commuure : cui autem
conceditur majus, conceditur Sc minui iu eo majori concentum, cum
tamen cui mimu conceditur, non concedatur majus.

4 Dubitatur hic primo. An Confeflarii e ledi per Bullam Crucia-
te polline j uramenta commutare? Ratio dubitandi c(l,quia Bulla fo-
Jum concedit commutationem votorum , de juramentis autem ne
verbom quidem. Refpondeo tamen pofle juramenta foli Deoprxrti-
ta,feu que folum afferunt vinculum Religionis : ftc Franci fc. Bardi
TXBull* Cwisi* cfl, quia h$c
Bquiparanturvoti$,ut/^.iT.j.«'.8.diximus^c probat fuse Suar er,/,
f. dt VtfOy fOp, 14. «.1 |.

5 Dubitatur leeund^An ipfe jurans a liquando poffitfibi etiam fi-\
oe caufa commutare didam juramentum foli Deo praefluum . Ref-
pondeo polle in opus meliusuic Tui. Valent .Boruc.Sanc.aliique apud
Caflrop. tt.j.tr. 14.^. 57. i.n.6. Ratio eft,quu non dicitur promi f-
fum infringere , qui in meliui illud commutatu ta Abbas communi-
ter receptus apud Syl.V.JurMMMtam 57.6. Azor. t*m. 1 .Ai. 1 o.cap. 1 o»
f.t. Iramd probabile etiam cft in opus xaua le . Ita Bonae- nm.x . <£fp,

47.1 ^.17. n. 1 1. cittns V»l. Rcgin. Si , aliofq ue , & nos infra , tum de
temmutMtiotM Viti ; qui* tunc redditur Deo, quod xqud illi gratum
eft.ipfumqueopusxquaJis, vel melioris bonitatis fatis caufa fuffi-
ciens eft commutandi . Id minus nullo tnod6 poteft , quia ad hoc re-
quiritur poteftas jurifdi{fionis,ut mox «"*. t o.dicara, & infra eum di

eemmutalitiu Vili .

Dixi ( juramentum foli Deo prxftitum ) nam non ita in juramen-
tis homini principaliter fadis, quia non xque gratum cft homini bo>
fium aequale, vel meliusmam propterei in eadem fpecifica formatu»
r« promittitur, eft juramentum implendum k jurante- Sed de hac re
iterum dicetur^iim de voto recurret ferrao»v*p. 1 6.$. j.d »■ *.* 7.

ubi confiliom quoddam afferam de juramento homini minus princi-
paliter fodo,fivc acceptato, fire non acceputo .

gw* Juramenta .

6 Omnia ea^ruz poffunt a fu peri ore habente potcftatem relaxari,
taultd magis poliunt ab eod em comm utari , vide, quae dixi %.ptd(c-
dM u a «.x.foldm igitur hic quxrendum ef!ct,an juramenta poenalia,
ic conditionaliapoffint commutari ab Epifcopo, vel privilegiatis ,
etiamfifint de materia Summo Pontifici refervatarfedquia nos f*i#*
jf.j. nj. probabile putavimus illa quinque juramenta perfe flantia
non efle referota.ided multo magis refervata non erunt,quando funt
c<»ditiooalia,ver poenalia; quare poterunt l prxdidis commutari .

06 qu 4 i eanfat .

7 Ut Superior pollit juramenta homini praeftita com muta re>i u^-

ount rardem cainar^juarfufficiuntad difpenfeodum,$ p**e*dentt,cc
ille , illifque fub conditionibus requiruntur hic , qua: ibi . Ut autem
commutentur hxc juramenta foli Deo uda : qux vocis , ut lar pe d 1-
Qum cft^equ i valen t , cuius ponderis caulae requirantur, nic luperett
breviter explicandum* _ , , , - „

E Prensu 10 autem primh, licite pofle ab habente poteftatem com*
mutari juramentum non folum in bonum majus , vel aequale i led
etiam (licet exift ente caufa ut mox".* i.dicam) in minus, atque hoc
e egulan ter efle lk ituro, quoties habet quis poteftatem commutandi
vota, vel juramenta: ita Arag.x.a. ciuns Cordub. infumm*

d$ tdfhuj.llo.tT x 5o-Tol.SiJ>fs.SjyruMliique apud Sane mox ci-
und ". 1 .Ratio cfl, quia alioquin illa potenasfruflratoriaeflet, nam ,
ut commutetur votum,vel juramentum in bonum majus,fufficit pro-
babiliter propria authoritasut modd diximus*. 5. quare fi facultas
commutandi aliquid tribult,tribuitin minus. Adde aliqua jura apud
eundem Arag.idde< 5 c ipfam praxim.

P Scio Sanch. Gi.xjn Vu.t. jo al ios omninb velle , ut com-
mutatio etiam ab habente potcllatem fetnper debeat expediri, vel in
arquale,vel in quafi zqualei quia commutatio ex D.Thoma *» 4 .di fi.

397.1 .ft+j.uhAaterpati % € ft veluti contradus inter commutatio-
nem nomine Dei , & voventem : at contradus permutationis debet
«qualitatem habere. Sed fortafle Sanch. in tclligit noopoffeiu in
minus , ut roorajiter arqaivaleat difpenfa t i oni : non enim edet licitt
commutatio , fi jejunium V- G- commutaretur inunura Ave: fateor
enim debere adeffe aliquam proportionem inter rem juratam & ma.
feriam fuppofitam, nefcilicct commutatio in dilpcofationem ,

qu* majorem requirit Doteftatem,tranfeat;id quod videtur Sauchea;
noiafle per illud ( quafi). Ad rationem ex p.Thoma patet relpoo fio
quia in raero contradu permutationis non intercedit poreflasjurif-
didiwiistut intercedit in cafu noflroj nam ptopterei aliquid pius cft
cafui noflro concedendam .

10 Praemitto fccundd,ut fiat licite,& validd commutatio in ma-
jus, nullam requiri caufam ; & in aequale fotis levem , cum ipfo boni-
tas operis caufa ficfufficiens; itaCaflrop.

rtJ 8-at ut fiat in minus requiri cautam, ica,ut nec I icite, nec validi
fine caufa expediatur ; ita Sanch. **Dcc.c.ip.>»».4.Ratioefl,
quia tuocadmifcetur aliqua difpeofolio , ad quam femper requiri
caufam Cupri diximus .

1 1 Didum dl »-8.(ab habente poteflatem )qtiia nullus poteft fibi
ipfi in minus commutare fuum vocum Deo prfflitG. Ratio cft erue-
da ex didis, nam ad hanc i n termifec tu r aliqua d ifpcnfotio, qusc non
poteft oriri ,nifi ab hahcntejurifdidioncm tat nemo ex feiplo habet
in fe jurifdidionem, qux requirit 1'uperioritatem io alium, flec.

1 1 His pofitii^aufe ad commutandum ad tres reducuntur. Primh,
firttpromifiafic reddita illicita, vel inutilis. Secundi, fi exparte vo-
ventis, feu jurantis reddita fit difficilis fcu incommoda, ut fi fuperve-
nerit infirm itas,ve| imbecilli tas,&c. Tcrti6,fi magis bono communi
expedit , ut non impleatur tale votum feu Juramentum . Alia huc
pertinentia dicemus cum de commutatione voti; eadementm cft
Yoti,dc huius Juramenti ratio, ut nimis fxpc didum cft .

V. Di mattria fuh«?ata Jutamtnto .

t /~\Ui non obfervat id, in quod fuum Juramentum commutatum
legitimd/uit, cft ne perjurus? Refpondcononforepcriu-
rum,quia remfubrogatam nec Ju ravit ;nec,utfuppono, illam fub no-
vo Juramento acceptavit; iuLdT 4 i.x.r^a. n.y7.Trullench./.x. »■
Du.difp>x\ ^Zciax,l«.x.difp^dtjnr.q . •.!}. citans Suar- &
Sanch.

Tenebitur ergdfolilm ex pado>quoad rem illam locomatcrixiu-
ratx prxftandani confenfit.Undc fi res fuhrogata gravis erit^ravi ter
contra padum peccabit , Quod fi le vis^tiam fi loco gravis rei iuiatx
fuppofita fueri c, puto probabile efle leviter peccatum . Id quod mihi
pcrliudet paritas fumpui poenitentia Sacrameatali^ux (i levis fit,
licAt pro peccatis gravibus impofita; non obligat ex probabili opinio-
ne 1» na fit» apuft .at Corftfi . 1 .1 ,c .1 §.z.n . 5 nifi leviter .

a IlYud ad verteub omittente materiam fuhrogata tn voto , pecca-
ri contra votum : quia ex eo quod quis acceptat materiam fubroga-
tam in Voti commutationem , cenfetur promittere Deo illam fer-
vare; atque adedeonfentit transferri vinculum Reltgionis,quod erat
in materia voti, in materiam fubrogatam,videinfra/-i6 {1 o w.x.ubi
citatur Sinth.id quod i n cafu juramenti ut iurmeutum cdyioa iu fe
habet; quia non ftatim ac promitto aliquid facere, id, fub juramento

cenfeor promittere. Ita Lcflius/r.

Aliafpedantfoadnuteriamfubrogatam dicentur iufrar.i6.y-t*

5. Vt Solat ii a Tu/ utrum Cafmum huc ptttiHtmiiutm .

- -w-i xdidis operx pretium erit fcquentcsfolutioncs pradicas

K ded ucere - Petrus vovit Jk. juravit pauperem puellam , nul-
lam determinando, fe dudurum . Francifcus vovit idcm,fed fine ju-
ramento. Antonius juravit idem dumtaxat, fed fine voto nulla
adhuc acceptatio ab aliqua certa pudla fadaeft. Quis poteft hxc
difpenfare vel commutare/ Dico tum Epifcopum in utroque foro ,
tum in foro interno te privilegiarii, feu Confcflarium delegatum pof-
fe, cum caufo,ut femper fupponimus, difpenfare, vel certe commu-
tare juxta privilegium qao gaudes. Ratio cft eruenda ex probabiliter
didis 6. j . 2 . quia hxc five Vota , fi ve juramen ta , folflro continent
vinculum Religionis .

x Rurfus Petrus juravit Bertx pue!lxmatrimooium,qup nondum
aeceptavit Francifcus idem juravit eidem,qux jam accepuvit. An-
tonius vovit & juravit idem eidem acceptanti. Marrinus vovit Cc
juravit idemeidem nonacceptaiuijquifnamdifpenfobit vd commu-
tabit?Dico Epifcopum & te privilcgiatum difpenfare, vel juxu tua
privilegia commutare polle primo & quarto,idert Petrone Martina,
quiaciim nonfint juramenta vera acceptata, foldm continent vin-
culum Religionis^id quod Epifcoporum,& privilegia torum poteftas
extenditur .

Aliis verh duobus fecundo & tertio , ideft Franctfco & Antonio,
dico neminem polle . Ratio cfl , quia hxc funt vota , vel juramenta
eroifla principaliter, ut fupponimus . in commodum tertii acceptan-
tis; ad qux nec Epifcopi.nec Delegati poteftas, qux cft ad ea, qux in
folum Dei obfequium prx flantur, ex tenditur, eo ipfoetiimvquo funt
acceptata»nec intervenit injuria ex parte recipicn t »$; involvunt vin-
culum, juflitix, quod folvere nulla authoritas valet, nifiob bonum
publicum, &c-

q Denique Petrus propter amorem Dei vovit , junvitque puel-
lam inopem indeterminati dudurum ( fupponamus hoc votum efle
validum, de quo tamen dicam infra t*p.\ j.§. ? w -4 : ) mox determina-
tx Bertx id manifeftavit , qux acceptavit prorniftionem . Antonius
pari modo fovit, juravitq; ekeroofyium alicui pauperi, feu Ecclfefi»

nui-

Caput VIII. De Adjuratione juramento affini.

nullam fignando, erogaturum; mox determinatum pauMrem,feu
Ecclefiam acceptantem elegit : quarritur, an Petrus poflit alum
Mellam inopem ducere , & Antonius alteri pauperi abeledo eam
elargiri? Rurfus, quidifpenfarein his, vel communtare valeat?

Dico, polle Petrum, quantum eft ex vi Juramenti, vel voti , aliam
ducerc;Ac Antonium alteri ftipem croearerita Sanch. M+ in Dee. e.
±\.n.\ a_t-a tbtJe.lJf.de i P i 6 .nu.f. Ratio eft, quia ciim hz

promi Itiones nonnifi Deodired* Unt,non poflunt przdida Bexta^c
Ecclefiadici legitimd acceptare; acceptat enim legitime aliquis id ,
quod illi promittitur : nunc verd nihil ipfis promiflum fuit : er$o fi

Ju fi it ia .

que hunc leniti mi >cccpuHe;prop<er eandem rationem, in uiroque
roro poterunt dida juramenta ab Epifcopo,vel inforoconlcientizi
privilegiato difpenlari.feu commutari, perinde ac extera folilm re-
tinentia vinculum Religionis, de quibus didum eft f"P™- Si Jura-
mentum , vel Votum fit principaliter in obfequlum Dei, fed minus
principaliter in commodum hominis etiam determinati, ifque ac-
ceptaverit ; dicam*. 17.

4 Dixi(quantum eft ex vi Juramenti, vel Voti)naro fi Petrus Ipon-
fa lia cum dida Berta iniilfct.requirerentur caulp 4 Doloribus apud
Sanch. ^Ir mwr.l.x.id **. explicitz,adeadiflblvenda , aliamque du-
cendam. Pari modo u Antonius,quando elegit didum illum paupe-
rem, vel Ecclefiam,fe principaliter in commodum ipforum nova Ju-
rata promiffione illis acceptantibus obliga(iec:eftemus in alio cafu^n
quo eft legitima jam acceptatio, ubi dift>enfare, ut fzpd docuimu s,
nullo poteft . Nam fi principaliter fu i flet in obfequium Dei , Ac mi-
mis principaliter in ipforum utilitatem, jampromifi me didurum,
cumdeVoto, e.xf.^.x.

CAPUT VIII.

De Adjuratione juramento affini.

L De Adjurationi in Umvtrfum .

t QI quis ita obteftetur:Hwpva/a/vr amorem, fuim Dee,SanBit Jne
ij Patrii gerit. Per vitam tuam, per vitam Patri/ imi boe age . Item
fi fic tcquis terreat aliquid impetrando./* virtute Dei,vel Sanficrum,
im nemine Hegiijd gere £\ctx\xx te adjurare- Adjuratio igitur non eft Ju-
ramentum, nec deprecatio; Sic Suar.Sanch.Gaftr. loejnoxtit.x\ iique,
fed imprecatio,feu juflio per aliquam rem dantem mora)iteT,hoc eft
in conceptu hominum ipfi imprecationi,(cu juftioni vim . Et quidem
fi per Deum, vel per ea, quz ad Deum pertinet, exhibetur, erit adus
Religionis latri$;fi per Virsinem Hyperduliz.fi per Sandos Duliar,
fi per homines erit adus politior, humanzque imprecationis .

» Hinc vides PrimA^mnes creaturas adjurari polle; omnes in-

f uam, quz juflionem, imprecationemque percipiunt , quales funt
Lationales: Irrationalia tamen, improprid. quatenus Deo obe-
dientiam phyficd przftanc , adjurantur; Ut fi monti dicatur i San-
Q O viro : In nomine Cbnfti bine tfan>ftr tt in alium Ictum , quo P»do
verd Deus adjuratur ut fcilicet in illa re afliftat .

x Vides Secundd,adjuratum ex vi foliusadjurationis nequaquam
obligari ad rem przftandanuquia adjurat io eft tantum indudaad in-
ducendam majorem auandam reverentiam , vel timorem ipfi perfo-
nz adjuratx,non vero ad inducendam obligationem, qualem indu-
cit commemoratio juramenti fadi, vel obediAnti* Votum, przce-
ptumve Ne autem temerd contra virtutem Religionis exerceatur
adjuratio, requirit eofdem proportionalitcr comites, quos Jura-
mentum: nempd Veritatem, Juftitiam, Judicium.

Verita t .

4 Hic confiftit in eo,qudd non fiat adjuratio per falfos Deos. V.G.
per Saturnum, per Iovem.Acc.vel per eum, cui non debeatur'reveren-
cia,v.gr. per Luciferum, per Dzmones,Acc.quibus modis peccatum
efie mortale non eft dubium

Confiftit etiam in eo,quod non intermifeeatur aliquod in adjura-
tione mendacium , ut (1 quis occultus dives elcemolytum petat ut
rauper, propter amorem Dei :At peccat ne is mortaliter? Refp.five
hic peccet contra juftitiam, five non item, de qua re alibi acertd non
peccat nifi ven ialiter contra Religionem. Ita Sanch. /. a. in Dee. c. 41.
n.y citans redd Suarium, quia inducere alium ad przftandura bo-
num, etiam cum fidione Ac mendacio lcvi,ut hic fuppooimus, non
eft gravis Dei irreverentia. Neque enim tunc aftumitur Deus ad
iniquitatem patrandam,ut contendit Caftr. tom.^.tr. 14. di/pmt.+.de
fdjur.p.t.nu.f. immeritd citans Suarium : aftumitur enimobbo-
numaflum faciendum exparte dantis eleemofynam, licdt, quiaex
parte recipientis adus honus non fit,aliqua committatur, nempd ve-
nialis irreverentia . Non efle autem mendacium leve filiis miraculis
ad fidem allicere,/"* /reo docebitur .

Tamb. T. I. 4 & Dee. Prar.

1 Hzc confiftit in eo,ut non petatur, nifi res jufta, Ac honefta . Ita
Sanch.Caftr l.c .aliique. Quare ii quis per Deum, vel Sandos, etiam fi-
ftendo miliis, adjuret quempiam ad committendum peccatum mor-
tafeprztcr ipfum mortalem propria materia, mortaliter peccat
contra Religionem ;fi ad committendum veniale, venialiter: quia ibi
gravis, hic levis eft irreverentia. At fi per hominem, v.g. per vitam
Patris, amici , confanguinci adjuret quis ad patrandum five mortale ,
five veniale peccatum , non addit aliud peccatum przter peccatum
quod petit, quiaex hac adjuratione non transfertur culpa pravz pe-
titionis in aliam fpccietn .

Judicium .

66 Hoc in eo confiftit, ut adhibeatur modus difcretus,Ac prudens.
Ita Suar .lA.de J»r . qui eft dt Adgura/ore r^w.p.Ac 1 1 .quare 116 decet
paflinvA fine occatione per Dn,AcSan8orum nomen aliquem ad ju-
rarc:c1let enim culpa,fed certe venialis, ficuti eft juramentum veru,
quod fine confidcratione in vanum emittitur . Rurfus ne adjuretur
Dcus,Ac Sanili imperative, nec Dzmon deprecati vc , quz ut patet
eflent mortalia pcccau : nec homo fubditus, imperative, quod eftet
mortale.fi injuftitia/juz ipfi fieret fic imperando, eftet gravis: venia-
lis, fi modica.lrrationalia live impcra(iv^,fivedcprecative, eo modo
proprii, ac fi mtelligerent , adjurare, vanum ccrteell Ac cpnlequen-
terveniale,pofl’ct tamenaliquandomortaleAcfuperftitiofuinene,G
fieret ex padocxprello,vel tacitocfi D?monc;Ac ficcftfniliexculec
ignorantia) quando his creaturis v.g locutlis frugibus nocentibus,
ventis, Grandini, vel fimilibus aliqui c6ftituuntadvocatum,anignanc
terminum, pronunciant fententiam Acc.quia untus rerum vanarum
apparatus non videtur fieri fine tacito laltcm pado cum Dzmone .

7 Deniq;Deus adjurari poreft per femctiplum, juxta illud Danie-
lis 9 N* mereri 1 prcpter ttmttipfum Deui meui : poteft item per crea-
turas, quas utpot* eorum condi tor,non poteft amare, Ac fic adjurat
Acc.Exud. Hftcrdare Abrsbsmjfaacjatoi fervorum tuorum . D«rmon
foliim per Dcum.Sandofqucad Deum relatos adjurari rede poteft.
Creatura^ enim vel non timet, vel parvi fiicit . Creaturz per Deumj
perSandiflimam Virginem,perSandos adjurantur, utinuuin.i.

II. De Adjuratione Vamonum.

i ‘pOtiflimz difficultates in hoc argumento verfantur circa ad-

1 jurationem D^monum corpus hominis oblidentium , nam
propterei de illa hic merit&fieillatim difputarcoperf pretium erit.
Illud przadvertediligcnter,Exorciftam (ficGr?ci vocant ad jurato-
rem, licut Exorcizare dicunt, quod nos dicimus adjurare} cognofce-
re debere hominem verd efle i Dfmone obfeflum. Signa certa funt, fi
abreptus loquatur diverfojgnotoque idiomate; fi canat, fcribat,
aliaq; faciat, quz antea nulla ratione callebat , fi ita flet immotus,uc
i robufliflimis quibufq;nequeat dimoveri, fi diftantia, Ac verd occul-
ta patefaciat Ac fimilia. Ita Delrius/.t. e.i.i.^.fefi. a. Gorvelo defn-
perft.^.p. e.S. Alia figna,ut diflonz voces, fzvi dolores, motus corpo-
ris infoli ti, Ac fimilia valdd funt incerta •

De fine adjurat ienit , dt^ut imperio Adjuranti/ in Damonem .

a Damonis adjuratio tunc folfimefl licita, ciim fit ad finem, ut isl
nocendo defifla t,Ac ab hominedocovc aliquo expellatur. Ita Suar-
X.de /lefy./.+.deadjurs^.SMCb. f.x.in Dec.f. 4 i.n.x f .^ afialiiqueab
ipfiscit. Ratio eft,quia cura Dei inimicoyeoquc,quinoftraeterna ma-
la femper intendit, commercium, familiartatemque habere, eflec
charitatem Dei , propriamque violare. Neque obflat Sandos ali-
quos non ignobiles ali quod minifleriumi Dtcmone popotcifle, atque
admififlc^it ftcrncrelcdum^quum ducere, Acc. idenim ii fcccrunc
ex peculiari Sandi Spiritus inftindu ad publicam utilitatem ,ejuf-
demque Dzmooiscoofufionem .

I Prztercihzcadjuratiofieridebet imperativd,^ V.G. exi t fac t
die, non verd deprecati vd, V. G. rogo t/ ut faci a / , ut dicat , hanc
h mefratiam intat , ut exeat , (je. quia nimirum deprecatio praefert
humilitatem, Ac amicitiam, quz non oflendit Imperium quod exer-
cere folum conceflit Fidei ibus Chriflus Dominus io Drmouesad
eofdem fuo nomine profligandos .

Qua locutio m/urpanda eum Damone..

4 Si Exorcifla nomen Damonis interroget ab obfcflb,fi feifeitetur
ingreflus caufam, numerumque fpirituum,fi petat aliquam veritatd,
quam verd hic Ac nunc ad Dei gloriam conveniat ab ipfo propalari, Ac
fimilia cum D^moniaco tradet, qu^ ad Df monem fugandum,terren-
dumque conducant, licitdoperabiturjat fi 16 gos Termones, vanos, cu-
riofolquc cum illo commifceat: fcientias rerum ab ipfo expoflulet,
przteriuquzqucrecenfere,vel occulta, futura ve przdicerecum
coeat, mortaliter peccabit, quia fic cum eodem ^mifflritatem
habere velle, fado ipfo conv inceretur .

y Dixi (Termones longos)fi enim quis aliquid modicum fenei, vel
iterum curiosd peteret, eflet veniale ex levitate materiz .

G Cer-

Explicationis Decalogi Lib. III.

i nfumm. t . 11 .«.28 cum quo LefT I.XS. .ver/, unde /equitur jC*-
jet.a x.q 90>»f M.dum abfolutd, & fine ulla rertridione fic ait : Cc/-

hqut cum tpfit Detmembui corpora hominum ebfidontebut t ob cuuofitatem ,
uti canit at em tantiim non eft p/uttfuam veniale . Media igitur via cft
eligenda, ut fiet veniale fermones hos obiter, & judicio prudentis
modicos intermifcere;mortalc, prolixos. Ratio eft mihi mani fella,
quia hi fer mones orte ndunt fociaJcm , ut rede loquitur Cajetanus,
convcrfationero habere vel cum communi horte; illi nequaquamded

indirede Df mones ample conccrtit .

ia Dices Primb: At oftenderet Exorcifta fe indigere auxiliofu-
perioris Darmonmin corpore obfefli exillentis, quodellet fc ilii fufe.
mittere . Refpondeo nego id oftendere ; patet in hominibus ; fi quis
enim haberet plenam potertatem expellendi milites^rorumque du-
cem ab arce quapiam, utque illos de fado expelleret .imperium non
in milites dirigeret, fed in Ducem, utfcTilicetipfeiuoslecum ah6
duceret, nullo modo diceretur prsrfeferre indigentiam auulit , fed

ineram vauamcKeuriofitatcm . Duc exemplum ab homine : fi enim folum velle uti potdlate five immediate , five mediatd hoilles ab eo
quempiam dealiqua re vandinterro^w, non Uatim ex ea interroga- loco expellendi . Videat me dodor, an etiam propter hanc ratio-

tione habere cum illoamicitiara,focietatcmque velle pr?fumeris;fi
feri* , & protrafles, prarfumeris ccrtd .

6 DicescumCartr./.r.Deprecativc ut modo ditium eft, cum De-
monc loqui fub culpa mortali, non lic*t,fcd lolilm imperative : At*fi

vel breviter cura illo loquaris curius*, loqui cum ipfodeprecative
coo v ioceri s, quia per curiofitatem illam iraprrativ* te habere non
potest rco&c.Rcrp.ncgoMinorcm, non enim valet :non loquor cum
Petro imperative, eivo loquor deprecativ<-;poflum enim tertio modo
Joqur, nempe, ut ita dicam, expolit ive, exponendo ei illa,quardil'tere
intendo, c xpedandoque refponfum .

7 Dices iterfim curo codcra-D^mon quidquid d ici t,&citq;ex odio
contra Deum d icit,& facit, Ergo cum illius peccato cooperor, fi illu
invitoad aliquid facienduni,quod no fit illud, quod cficeftit Chriftus
ad cum fugandum Rclp.cum D$mon femper nt ad ule peccatu pa-
ratilfimu^ego non quidem caufaded mera occafio fum ejus peccati :
ad quam occationem evitandam Deus non me obligac,ficuti probabi- ■
lis opinio non obligat me ad non petedum mutuum ab Ufurario pu-
tato. Lege Dianam fiq.tr j .re/A.(jit. citatos .

An luent expof ero a Damone, nt aliquid faciat ?

8 Ad tria reduco ea,qmr gerenda expofei pedunt i Dcemone.Pri-
xnd.quar ad fug ni, vel dciitionem nocendi conducunt.vel eat dem fi-
gniocant, galeet! g*iiurtcder<.-,ihre,tacere,darcfignfi egrertus lam-
pad cmcxtingucndo, vitrum frangendo, &c. Secirad6,quaead obfe*
qu-uiu tuum,\el tui amici, ut fternere lcdum.duccrc cquuin, mederi

nem licite pollit adjurator petere, imm6 fle cogere ab hoc Daemone,
utjdicacvan alius V. G. infirmus fit maleficio affedus nec ne , & ut
manifeftee maleficii genus vel fignum,flc in quo loco forte inveniri
poflit, quae omnia videntur dirigi ad falutem proximi, & ad arccndox
Daemones 1 fidelium vexatione .

» i Dices Sccund6,h$ rationes probant poffe etiam idem peti / cer-
t6impcrativd)iD*moncluperiorecxitlcnteextra corpus obfefli.
Refpddeo ita quidem, id quod docet Sylveftcr/.r.alJique apud Tanc.
nt 1(el Jifp.de adjurat. n.qi. Unum tamen videopd vix polic in praxim
deduci , quia nefei t Exorcifta quifnam ex D?monibus extra corpus fit
fuperior , nec facile credendus i ple Dcemon in corpore , fi aliquem
fibi fuperiorem extra corpus arti rmet : Mendax emm eft ipfe ab ini-
tioutin corpore magis credendus^uia ex ufu Ecclefiae huc fpedaot
Exorcifmi .

An conti a fatott aliquid , vel eonvtnitt poffit Exorcifta nd
petitionem Damoni/?

>4 Certum efl non pofte,fi res fit CoHcita, vel fi quaevis aliis licita,
animo amico Daemoni concederetur. Solilm ergo ea poftunt, ad
ejus petitionem fieri, vel permitti, quae faciunt ad ejus expulfioncm,
& fugam ; Sed tamen adhuc pro his controvcrfia triplex agitari
folet .

ij Prima.An fi D^mon petit, ne illum in Infernum amandet, rquo
illum admodum certi licit* pollet Exorcilla, quia ei locoiDeo Dp-
mon addiduseftjfed rclcset in lo< um defertum;poflit abExorcHla id
r> 1 - --* i — ~ /izi r..L j.HiMM p * ft .^citiixiis cu enim Oeus

iufirrau.dti T, rti6,qupadneutrumicuad nihil, ut movere lapidem, copcedi?Rdp licitdpoflefubfpedivin^ratificatio« —
extrparearlHirem longe politam, &c.quz ad nihil conducere, fcd Daemonem nondum adlu in Interno conclulerit, id refervans poli »-

Judiciumtrelegatiooem in locum deiertum nomine Deiab Ex-
Ita conccllum idem Deus ratificare creded us cft.Qudd li Exorci-

foliim ad curiufitatem pertinere liipponimus .

9 Jam licitdexpoia poftequp in primo capitccomprehenduntur.
patet ex didlisp<'llc autem quae in (ccundocapite jam etiam ex didlis
paietroimirum, quia h^c utraque 1'unt manilcfta ligna, imro6 illedla-
xnenta amicitiar^c focietatis : & quia Chriilus Dominus non ad Dr-
inonum minifteria admittenda, ted loliim reliquit poteftatem Ec-
cl efisr ad eos arcendos : Ita Callrop. mox citandus «». 1 a.

10 DcTcrtioergo nonnulla lubonturdubitatio.Et quidj Caflr.
d. 4. tit.p 4. -tum 8 . ait id eff; mortale, quia petere auid abaliauo, in
quem poteftatem non habes^ft te humiliter illi lubiicerc,ac depre-
€UitSe veluti padi 11 m focietatis cum illo inir«at quoad hec vana n6
habet homo poteftatem in Dcrmoncm i Cbrifto, ut didum eft.crgo,
&c.S*d mcrit6Sanch./».*« Dee. e 4 x.«*.t j.Navar.Silveft.Bonac.Va-
lrnt Suarr-z^liique citati abeodem Caftrop /occu.n 7.putateiie ve-
niale. quia cft levitas materur & imperledlus adlus commercii locu-
lis : neque cmm eo ipfoxqu.Kl aliquid vannite peto, pa^umtecum
in eo , amicitiam tuam mihi concilio, vel me tibi fubmicto , ut Ca-
rtropalai ratiouravis contendit . Intellige autem , fi idfiatfemeMut
itetumA quitlem non deprecativcVconfequcntcr ad ea.qu* modddi-
xirausde coi locutionemam fi f*pe vel deprecativd .convinceretur
appeti cum Dcrooncabfoluta foculis amicitia, vel fubordinatio,
quod eftet mortale .

An Adjurnn, ruit} prAtiprt V*'*' Ttnmtni fufitriori , ut Dnmo-
nee inf. neret potiet e to ptft , vel nt manife-
flet maleficium }

nale I

orcilta - -- , . L

ftat>oteft, videtur teneri, fic Caftrop.WVf/^-4' 1 .4^ mm.i .4. quia enari tas
d ldla t,u t proximo fuccurratur ,quido Gne incommodo potcftduc au-
tem proximo fuccurri tur.quia facilior redditur expulfio^iec incom-
modum ullum inde timetur . .

itfSecuda.Anfi Dpmon petat, ut immittatur in equum. v.g. Petri»
ficut petiit.ut immitteretur a Chrifto Domino in gregem porcorum,
concedere id licet?Chriftus enim erae Dominus illius gregis: atqui
Exorcifta non eft equi Dominus. Rrfpon conveniunt Dodoresapud
Tancr.mox cit. licere in equum immittere, vel in quid fimilenoo ad-
modum grave damnum inferens tertio. Ratioeft^uia etiam hic ter-
tius cum modico fuo incommodo illi Dpmoniaco fubvrnire obliga-
tur. Sed quid,fi id damnum tertii grave notabili ter cftt t.-Ncquaquatn
licere cenfen t aliqui cum Tancr 1. 1 . d 'e t(*Hg.difp,d*adjnr. nu.67.fim.
quia nemo tenetur cum gravi fuo incommodo Ulut i corporali aic»>
riusfuccurrere..

17 Verummihi videtur licere. Ratioeft quia hanc Dfmomaci
non puto elle folum gravem neceflitatem, fed extremam, inquaex
communi lententia, omnia funt communia . Audi Caftropalautn
ttm.x.dijp.x de ebarit.part.x. num.i . fic redd docentem: F.xtremn
necefjttat eft >fi pr»ximue in pro6a6ili y morahtet certo pericult vitet
verfetur , nije illi fuc curat . Ad bete reduci potefl peritu/um mutiiatit-
nit membri, perpetui carcerii^aut alicujui infirmitatis perpetua , quia
bac morti comparantur idebqut i De floribus ttictjfitai borum even-
tuum vocatur qua fi extrema . Haec illeiat certi que gravior infirmitaa

tuum vocatur quoje extrema . Haec illc;at certe qup gravior mhrmita»

2 uim i Demon ibus vexari?& certi fine fine obfeflus vexabitur ,ni-

fuccurratur . Secunda tamen regula : ne proximus, qui cft in pof-

miilinferioroXidauceni (uppano potius cum Le(T/.x.^. 4 4.'*«.- 1. <fc c “ a ’ c ’ — * — e ~’ A: — V * 1

Suar.iM*.i.a l #/*»/>*'’>tfir.r 48 *'.8.quimquaero)in hocergocafu quam-
visdcinusnon pofte i Daemonequi fit extra corpus peti, ut pellat
cos.qui sut in con>ore»<l« qua tamc re dicS mox ». J.cafus nofter nunc
eft de Doemonc fuperioreyqni eft in obfefto . Ratiodubitandi , quod
non roffit id peti, cft, quia uc videtur beneficium poftulari i Dcmonp,
quid non licet.Sed certi(quidquid fcntiant Caftrop. tom.^.difb . 4 de
^>»r./>. 4 .w.io.Sanch./.i.»* Dec.c.qx »««».xi.aliique)liciti adjuran-
tem id praeripere polfe ind ubitanter cenleo. Ita Silv . V Adjurat. 0. y
*er/.p hae niam ratione . Ratio eft.quia falfum eft eo modo peti be-
neficium, vel ubtequiumfociale, non enim (latimaci tepeto vel im- -

perativevoloid, quodmihib^numel}, recipio vclpetomicabilebe- aliquem interimere, expiaret nutum Domini, Dominusautem

conniveret;(aniejufmodi permiftio nutui inhiscircumftantiisfqui-
polleret .

19 Illam exceptionem faciunt exTyrtco 5 anchez*^&Ca-
ftropalaus Aiunt enim tunc pofle exorciftatn connivere tranf-
lationem t Dcemonis in alium hominem, quando concurrerent hae

quin-

Icftione fuarum rerum, ponatur in fimili malorum, vel notabilis
paupertatis periculo, id quod, & funilia vide apud Caftropalautn ci-
tatum .

1 8 TeTtib,An fi D?mon petat, ut immittatur in alium hominem,
feu dicat fe exituram quidem ,fed velle alium hominem arripere^ia
i nquam poffit i d concedere, fen connivere Exorcifta ?

Non pofie,commumsA vera docet opinio . Ita Ddrius Ube.\6J*-
fput mag. rap .\ . Sanch. iibr.x, in Drr. r.4». mum.tf. Caftrop. tem.^.
di put.^. dt Adjnr. paet.^. uum. 1 3. quia nemocft Dominus vit* pro-
ximi. Neque d icas fa Item pofle permittere: ne id inquam dicas,
quiaejufmodi permiftio eflet tacita cunceflio: ficuti fi fervus volens

ueficium . fic enim exorcifta nccxpulfiouem qoidem imperativepe-
tfrepciftet.quiaexpuKiofonum quid eft . Benefi i um ergo debet qui-
dem cfTe mihi bonum, fcd quod gratis, fed quod ex voluntate bona,
fed quod ex tuo amore procedat . Sive ergo fic prsrcipiat adjurator,
exiiumahu tuujouir t inquo loquedi modo non nunifelt6 apparet pe-

Cap. IX. De Voto. 99

J |uinquecondiiiones.PrimA^jis/juidenovoopprimcnduscftfitpcf- lamhabcntad vexandos fpi ritus, qui rebus corporeis nonafficiun-
| m2 vitf.Secunddjfi circa opprimendum habeat Exorcifta fuum do- tur, nili forte ut lignis . Lege Sandt Augull. /ii. i. do Civit. Dti c. 6.
minium .TertiA, fi Exorcifta fummam poieflatein habet Dpiionem Capillos radere^ fui ad fuperftitioncm ,v. g. ut facilius exeat , pilis
i naviter oblcflb, quando vult^xpelleodi .Quartd^adWilfpesraajo- non impedientibus, Darmon i certe non licet : fod licite poflet be-
tis boni cx prioris obfelfi liberatione , Ac illius pofterioris damno • fi,vcl ad Doemonis contemptum , vel ad amovendum Canum ma-
Quinto,fi non fiat ex voluntate placendi Dzmoni. lelicn , forte in capillis per unguenta adturrefcens, ut alibi dixi ,

»0 Sed profc&A huic exceptioni pace tantorum virorum, non eft cura do Malefit io .
acquiefccndum • PrimA,quu toc ponuntur conditioncs,ut vix Cmul 16 QuartA Medicamenta, vel fuffumigia naturalia adhibere etiam

in praxi conjungi poflint . SecuodA,quia nullus omninA homo io ho- licet, quia Daemoniacum non rarAatrabili, aliique noxiis humoribus
minem tanto dum inio potitur, ut cujn vexare per Dzmonem podic. abunda t;fcd hfc medicis pryftanda potius relinquat adjurator, quim
Qudd fi Princeps in reos propter Reipublic^ bonum animadvertere ipfc exhibeat. Atque hic in multis peccant Mulicrculz remedia ad-
ctiam ufquead inferendam mortem poteft , certes lunc proterendi , hibentes , inutilia. Nara primd,pcccant contra Juftitum extorquen-
reus eft audiendus, fententia eft pronuncunda,quz non poteft tace- tes poli fc immerito pecunum,Ac inutiles fumptuscaufando in aliis.
re,nddum non facit Exorcifla.Quare fi Sancus Paulus Satanx tradit SecundA, contra Jurtitiam iterum, Ac contra Charitatera, dum funt
femel pravum hominem.uc i pineus falvus fieret :fuit d ilpenfatio pe- caufa ,ne infirmus alia utilia remedia quzrat, quibus fortd convale-
culiaris Dc» ex Spiritus fandi inftindu.Tertidecquis erit ille,cui in Iceret . TertiA, contra Religionem , dum funt caufa,ut vanis fuper-
poteftate certa fit, i terAm repellere i nova fede Dccmoneni?ld Ac il- ftitionibus , quas ipfsr frequentillimdadmifccnt,fimplices>ac rudes
fi fupernaturaliter concedendum eflet , Ac per aliud miraculum fo- adhzreant,atqucinfiftaiu .

rct eidem revelandum id fuiffc conccflum : quzAc fimilu quini ar- »7 Qyinto, non licet acriter flabellare vel pugni s percutere D^-
dua fmt, nullus non videt . mumacum.lca Dclrius,Sanch. Caftr.'^. quia Ac eflet contra chari-

11 Aliam exceptionem feu declarationem legi apud Tancr.'0*>.i tatem proximi, Ac nihil utile fieret ad expullioncm eorum fpirituum
de {(iltg.ddt adjur.nm. 67. pulle Icilicet adjuratorem concedere , ut qui corporeas percuftiones non featiunt

exeat Dzmon,fi coocefuo non feratur in hunc hominem determina- Quid fi Daemoniacus ellct Clericus?Si exorcifta licAt impruden-

td,fcd in aliquem indetcrminate.ut fi Darmon diceret, Si bincaioo^ ter ,Ac cum culpa, Daemonem in oblefto graviter pcrcuccrct , in-
ahum bomiaem orrip$am$dXc\. refpondere ExorciftM*» tf *!tum *?.- cideret ne io excommunicationem/* <juiiju*d*nte f Refpondeo.Nifi
ff edere . Ratio eft, Inquit .quia jam Damon non poteft dcindeinali- ignorantia cxcufationiellct ,tane incideret, quiajam Clericus per-
quem determinate ingredi , fine Dei voluntate. c utitur.

Verum animo nequaquam fedet hzc exceptio, perindA ac non fe- Dices, at non percutitur Clericus, fcd Daemon in Clerico . Rc-
det ejus ratio. Si quidem ne fine Dei quidem voluntate in hominem fpondeo, at percutitur etiam Clericus, atque adeA Clericus in D?-
determinatum ingredi eidem conceditur, Ac tamen id ab Exorcifta mone, idaue fit fuidente Diabolo , polito quAd ignorantia non cxcu-
permicti nequit,quarecum contra utramque permillioncm , tum dc f e t, & advertas injuriam gravem te facere Eccicfurticx perlonz .
determinata fcilicAt, tum de indeterminata perfona oblidendam»- Idemqueverumhabcrct,uDxmontecontumcliisV.G.afficerct ,
litent inconvenienti*, ut accurati ctmGdcranti conflabit .concedi, Actu cxcaodefcens, illum ia vindi&ara graviter caederes * r,,n '*

feu permitti neutra poterit .

Menitiontt ntn imti/ei ff* Adjuratorii, u .

it PrimA,ex SuitJom.i.de f^hg./.^.de Adjurat. r.i.H.t. Sanch/. 2.
in Dee. e. 4%. n. 4 Cidt.difp.de Adjur.p.t. «.i.fciat exorcifta ex juftitia
fe obligari ad adjurandum Dcemonem,fi fit Paftor, & prudenter ju-
dicet (e pofTe obfeftofuis adjurationibus opitulari : immoqui non eft
Paftor ( modd non adfit aliud remedium aquae benedidx , Aliarum
orationum, Agnorum Dei,&c. ) tenebitur c*chariute, quando fine
magno fuo incommodo per adjurat ionem adjuvare poedt , juxta re-
gulas generales , dc Praecepto duritatis .

Video tamen vix prudenter polle Exorciftam judicare fe tantum
auxilium ferre , nili lit admodum peritus , Ac profpero experimento
contra Dzmonem comprobatus .

»5 Secundi, qui folemniter Ac publici dxmoniacum adjurat^a-
cerdos fit, vel (altem prima tonfura Clericus inffgnitus , vel certA
Religiofus Deo dicatus ( Ac quidem eiufmodi ut non fubfit pericu-
lum, quod i Darmonc decipiatur ) id en

enim, quamviadireu^ tua intentio ad Dzmonem contemnendum
ferretur, tamen non Dz mon 1, fed Clerico rea 1 era perculfionis in-
juriam infligeres , idque non fuadente folura , fed excitante
etiam , ut ita dicam , 6c commovente Diabolo excandclccntiam
tuam . Si canem , v g contra te latrantem ftri^lo gladio profe-
quereris , Ac illum in lui Domini Clerici linum profilientcm , fi-
mul cum Domino ( id advertens ) confoderes: nonne in excom-
municationem incideres ? Itaianc , quia fic injuriam Clerico &-
cis : Ac tamen dirc^ld 9 Ac ex prima intentione canem terire ,
non Clericum percutere , contendebas; non abfiinih raodoiuca-
iunoftro, Acc.

c A

IX.

p u T

Dc Voto.

Votum quid fit , (y quttuflt* .

_ ^ d enim pertinet ad publicum

tninifle rium i Chrifto Domino relictum Ecclcfiz . 1 T TOtum, quod eft promifliofa&a Deo de reipfi grata, id eft ad

24 Quid, fi Laicus fine dicto periculo Dzmonem vellet iolemni- \ ejufmodi Dei cultum : ut conftituatur, quinque requirit .
ter, Ac publici adjurare . Rcfp. peccaturum mortaliter , etiam fi do- Primd, deliberat ionem : Votum enim debet elTe voluntarium libc-
fliflimus fit , aliqui docent . Iu Tancr. 4,. Ratio eft, inqui- r um . SecundA , PropoOtum . Tertid , Promiflionem fub obligatio-

unt, quia affert alus fcandalum , Ac quia i gradibus Ecclcfufticis fe- ne . Quartd, efle Deo fadlum . Quintd ,eflc de re ipfi grata .Hzcigi-
junQus publici eorum miniftcria^c folemniter ufurparec . Ego non tur fuo ordine declaremus: quibus fi quid addiderimus de Voti cef-
peccaturum mortaliter puto . PnmA ,quu neque fic peccat, qui pu- fuiooe fatis erit de hac materia completa tradatio .

blice M i (Vz infervit, Acolythi V.G- munus exercera : multo minus
creo qui Exorciftz . SecundA , quia omnes Fideles BaptifmoChrifti
tofigniti terribiles funt Damoni, juxta illud,quod Fidelibus didlum
eft, In nomine me* Damoni* nitient. TertiA , quia jam infinuas priva-
tim poflcjctiam Exorcifmos Ecclcfiz rcci undo.Ita Suar.in.i do t(e.
Irg.J.+.d* X^«rr.c.x.*.i6.Sanch./.a.i« D.v.c. 4 a.«.i8.Caftr dejp .4. cita.
ta,p.i.num.i. cur ergo non publice ? Propter fcandalum ? vereor, uc

s Dividitur autem Votum . PrimA,io Abfolutum,purAcondi-
tionatum, Poenale.

SecundA , in Solemnc, id eft quod acceptatur ab Ecclefia: Ac Sim-
plex , quod privatimemittitur .

TertiA, in Nccdlarium,hoceftdereexprarceptodebita ; Acin
Liberum, feu utalii loquuntur, in commune,AcfinguUrc .
QuartA.m Rcale,in quo promittitur res externa ; in pcrfonalc, in

fit fcandalum paftirum. Sed fac cfTeafliyum . Fateor, fi quandoejuf- quo vovetur aOioperfooz;& in Mixtum , in quoutraque .
modi apparet » non licere ; Sed ajo,hoc inter Fideles raro continge- QuintA, in Affirmativum, quo fcilicAt promittitur aliquid pofiti-

K , ncile pofle artantes ab ipio adjurante inftrui de rei veriute . vum,v.g.eleemofyna;& in Negativum, quo aliquid negativum, v.g.
QuartA , quia non obftat alieni mraifterii ufurpatio ; nam in re tam abftinentia i carnibus .

ncceftaria^tque utili proxiino,tanique modici przjudicii, facillimo j Adde denique quafdam alias divifionesaccidcntalestv.g in Pcr-

negotio Miniftrorum ratihabitio przfumi poteft . QuintA , quia p-tuum.Ac Temporale : in Refervatum.Ac non Refervatum: in Pu-
quod aliquibus cx officio competit, non negatur aliquando aliis, qui blicum, Ac Occultum, Acc.quorumA fimilium explicationem, ubi
idem non cx officio faciunt . Sic baptizare convenit ex officio Sacer- opuscric in deinceps afferendis non negligemus.
doti , nec tamen propterea negatur Laicis , imroA Ac fzminis in oe-
ceftitate ; & fexcenta fimilia , Acc.

Hzc igitur fententia probabilis eft, fi femel^uit iterum Dcmonia-
cus i dodlo,pioque Laico publice adjuretur ;czterum fi fgpius, cum
admiratione gravi populi , cum contradillionc Parochi , Acc. id at-
tentaretur :ecrtc tunc juxta gravitatem fcandali, vel contradiftio-
nisjgraviseftctconftitucnda culpa.

tS TertiA licet Exorciftz feribere nomen Diaboli, Ac illud com-
burere; licAt in obfdTumexpuere.licdt leviter percutcrc,Ac fimilu; .

atque hzc io Dzmoniscoutemptum. Ita Delrius/.s.MtfgiV.^.jo/vc. JH# Sanch.Suar.Arag-MoUnjpudLiym M.\ traB.^ eap.%jt.%.
5.Sanch.A^4-»"I>vc.r.4.»^j.Trullench./.* *n Dtcs.i 4 .nu si .Caftr. QuAd ea requiratur ; Ratio eft , quia Votum eft lex, quam fibi vtv
Uc.citf+m. 1 s .aliique palfiin.Quia cocorum res corporales vim nui- vens imponit ; at imponere fibi, ut etiam alteri obligationem , ex fc
Tamb.T.LDtDrc.prac. G 4 grave

CAPUT X
De Libertate requilita in Voto.

5. I. nfutham.

E A requiritur , Acfufficic , quzid precatum mortale : ita

iio Explicationis Decalogi Lib.III.

grave quid eft , nec efl rarionabilf,eam pofle fine maturo indicio, ple-
noque imperio libertatis imponi : Nam propterei femiplcna liber-
tas, quz eft in femidormientc,& femiebrio,vel in primis quibufdam

cas,quz elt in lemidormientc,« lemiebrio,vel in primis au
motibus, licit fufficiat ad culpam venialem, non tamen ad Votum ;
quia hoc modo grave aliquod onus matura difcuffkme imponeretur
voventi . Qudd ea fufficiat, ratio eft, quia illadeliberatio , quz in
peccando 1 officit ad demeritum ,fufficit ad Voti meritum : & redi

(Jloflir.Aftf/w* $l-f. \.§^f(xn]ptr tantam dtlib*ratienrm pottfl oi/tgm-

r , nuhlty nempe per peccatum y pmttfi rt,*™ oi/^mriUto, nempi per
Votum. Non ergo requiritur omnis convenienti*, & difeonvenieo-
tic exada difcufco circa Votum emitteodum;fecus certi fatis pau-
ci eflent ,qui vera Vota conciperent , ctlm communiter in calore ti-
moris , vel iracundi* , immd non rard , in fervore devotionis Voca
elmttifoleat- Nec ftatim poenitere Voti fadi , vel quod fine calore
VotG non fui flet emiflum; fignafunt non adfui fle debitam delibera-
tionem ; faepiflimeenim multa deliberati io aliqua circumflantia
fiunt , quorum ftatim paeni tet , & in alia circumflantia omnino reii-
cerentur .

i Diceijvovcre finq exada difcuflione przdida, ut v. g. in calore
iracundi* affert aliquando peccatum veniale, ficuti afferre mox di-
cemus, vovere cum fola deliberatione femipleaa, quia in utroq; cafu
deefl prudentia in vovendo; ergo non validum cft Votum , ciim Deo
gratum efle non poflit^uod fit cum peccato . Refp. negari debere
confequrntiam.Ratioefl.quia cum in noflro cafu /am ponatur liber-
tas necrilaria , ut lupponimus , ponitur jam completi votum in fub-
flantia , & folftm defedus eft in circumflantia ext rinfeca , id eft vo-
tum conjungitur cum defedneiadiorisdifcuffionis;quare Deus ac-
ceptat lacrificiumA quodeumqueopus in lubflantia bonum;refpuit
culpam venialem, qua quis v.g. per aliquam levem negligentiam , vel
vanam gloriam ilu operatur.

3 Vovere autem cum folafemi plena deliberatione, quz cum ad
Voti fubftaniiam non fufficiat,Vorum verum non conflituit, femper
eft veniale. Sic Suar Saoch.Cajet Valent.apud Caftrop.f.^.ir.iv*#.
i.f.4 «r.j.quia tunc live in Voto de re gravi, fivede levi femper adeft
defedus prudenti* , qui non videtur polle afeendere ad deordi na-
tionem mortalem .

Excipit primi Caftrop.'^. nifiob vovendum cum imperfeda de-
liberatione exponeret fequis periculo vovendi aliquid, eravtterilli-
citum i excipit fecundi Sanchez cum Suario apud eundem Hid. nili
quando fequis exponeret periculo tranfgrediendi Votum gravc.Sed
certi veniam mihi dabunt tanti Dodora proferendi, quod lentio .
Vel hi cafusfunt admodum Metaphyfici, vel prorfus nulli . Si enim
is,de quo loqui mur,femi plenam habet deliberationem circa voveo-
dum , femiplenam etiam deliberationem habebit circa pericaluna,
cui fe exponit : ergo non peccabit mortaliter fic fe exponendo : nam
»d mortale ,omnes fcimus plenam debere adeifc deliberationem •
Qudd fi judicas pofle occurrere cafum, in quoquis femipleni delibe-
rati voveat/ed pleni deliberati videat pradidum periculum: mi-
rum diccsA raioi vel quid incredibile, quid validi Metaphyficum .
Propterei fi iidem didi Authores Suarex^ancb- UIUp»d eundem
omnes docemus, Votum ex fetniplena deliberatione n5 elfc
verum Votum, atq; aded uullam affirrre ««ligationem, ut mod&v.t.
vidimus;quodnam peccatum grave erit illud» quod omni carit obli-
gatione non oblervare^jufque fradioms pcnculo leexponere? Deni-
que falfum eft, hunc fe exponere perjf T- 0fe f~ l «m tunc illicii! ;

Patet , quia nihil vovet , obftante fctlicet lemiplena feu imper/eda
deliberatione, qupfubftantiam Voti de medio, ut ditium eft, omnino
tolli trqui autem non veri vouet»nec illiciti vouere veri poterit .

Quandodubium incidit, an Votum cura debita deliberatione fue-
rit concepuun,quid pnrfumendum Y .Votum .

Am md\»tvmfufi%t 'tot dtlibirmito virtmsUt ?

t f^UidamewdoProbatioflijannoritead Oratorium acceffit ,
Votaprofeflioois coram Prziato cx vero animo cmifiuros :
illa umen ex feripto recitavit quidem, fed prorfus nulla aduab de-
liberatione, animo nimirum diftradus , atque ad omnia ali*» PJ** CT
ipfa votauntentus ; & quod caput eft , affirmat fe dUt«-

«iorves illas admijHle.Dubitavit^nfioencceffiwte«de»ratJncan-

di, valida fuerint fua Vota. Dixi valida fuifle.lttfla**» "r * m Iy e ‘
T.v.d.Caftrop. /w.ri/.wnn.j.aJiique . Ratio
delibcratiodeu intentio Virtual i5,qu*ruflkit ad validitatem Voti :

Sicutenim Virtualisintentiofufficit ad mio‘ftt* 0, “ J s * crinl 5 Qta >

immdflc ad omnes humanas adiones pr*ftaodas^icad vouendum .
Certi fi fola adfuilfet habitualis , vel indireda , ut C dormiens , vel
ebrius Vou legiflet , nullatenus fuHTent valida : Verilm quznam fit
intentio adui[ij,vinualis, habitualis, indireda» »* *»[*&* Sacrtf.
/lirofttmmdo tmp. i .5^. explicaunus j quare ibi di&a huc a te lunt om-
nino transferenda. „ . r .

Metus^ua ratione impediat obligationem Voti, fatis lupra 4 t.e.i.
9-4 difpuuvimus : De errore verd vel ignoranta in votis,dicam mox
**P- fj.

CAPUT XI.

De propofito requifito ad Votum.

I TJRopoCnira efl rolunui deliberat» aliquid 6c«ndi .qoi (jui-
X dem femper przrequiritur ia Voto.Propo<uum enim conti-
net folam voluntatem faciendi opus : Promiflto huic voluntati feu
intentioni addit aliam voluntatem , fe nimirum alteri , cciucafu
Voti , fe Deo obligandi .

a Hinc 6t foiom propofitum ndn efle Votum . An verd(ut id obi-
ter hic decernam ) nolle facere illud booum^uod firmiter quis pro-
pofuerat, fit veniale ,( nam certum cft non efle mortale, nili abis fic
lub moruli praeceptum)apud Dodlorescontrovertitur.Caftr.r.3.#r.
HJfp.xJtV. toyp.i.a^ citans Suar. & LelT affirmat . Quia, inquit,
fit contra virtutem conflanti*, qu* non folum inclinat, ut quis per-
feveret in bono obligatorio; fed etiam; nili legitima excufet caufa ,
in voluntario firmetur propufito . Sane levitas eft cordis ,& faltem
adtus otiofus fc fine caufa mutare .

Negat Sanch./.q.i* Doc.c. t.m, x t. citansNavar- tMSmm. W/p. To\.
Valent. quia fi nulla lex nec divina, nec humana te ad illud obligat ,
unde nam orietur peccatum ? Dices, i pfe proponens fibi illam legem
imponit . Refp.at ipfe nullam obligatiooem libi afliimerc per meru
propofitum profitetur;ergo nullam fibi imponit Probabilior eft haec
pofterior fententia * qu6d enim ad perfeverandum inclinet conftan-
r ia,fateor;at nulla fub culpa, fed fub folo confilio;eo modo^uo virtu-
tesaliquas inclinare etiam ad aduifuperogationis, fciimis omnes :
efto igitur refilire i bono propofito fit aliqua levitas , hoc eft dehxtus
majoris boni, non erit levitas peccaminofa . Qu6d fi fit aliquando
a£fus(otiofus,qui fiat fine caufa , non erit venialis ex vi mutationis
propofiti contra conflandam , fed ex generali capite , m quo aliquo-
rum lententia , omnes ailus humani io individuo requirunt bnem
aliquem honeflum , qu* cft longi alia confideracio,de qua • *** .

caput XIL

Dc promiflionc roquifita in Voto , deque obli-
gatione inde proveniente.

$. I. Di prtmtfioiu w» > t}

i ‘\7' Eri promitti» , quandoiiumditqoid&ccre fuboblipti-
V neaheri erhibit» . Et quidem per cttCTnim locutioocm
rrfpctla homini» t qui ftcus «m acceptare non poifet : per ioternam
lotam voluntatem lefpeQu Dei , qui externis vocibus non indiget,
ut acceptet. . ri ,

* promittis , Primd , quando folis verbis , non autem
animo . Secundd > quando animo quidem promittendi , ieurena
promi fiam exequendi , fed pofitive expreto animo te noo obligan-
di . Tertid , animo quidem quomodocumque rem eaequendi ,
fed abftrahendo i voluntate te obligandi Quartd dcmque aoimo
quidem te obligandi ,fed cum voluntate rem promiflam nullatenus

cxeq^ndl. cl) , mo:h primoA ; fccnndo cafu Ove nofcaa

neouaquam, non ortrt in te ublrtitioncm rem ptomjf-
fJm^«;S.^Aror:Sane.Vale.,c.Leti:Bon»c.l, ; _que lpu da.

[i ™ -P-i- " * Ratk» eft ,quia dum exprete i te renas

ciaiintionem » illam non contrahis ; liquidero Votum eft lex pn-
JJJ qiu m fibi quilibet in Deiobtequium imponit ;kx autem non
oblieat ultra imponentis intentionem . Atque hinc bt,fumma pro-
babilitate firmari,» cuilibet licere quidpiam eraui , Verbi Gratia
jejunium vouere fub fola obligatione venialis, quia tota obligatio
ab ipfovouente dependet. Illud nota, fic fimulatcetura in re iram
verbo tenus vouere, non tranfeendere peccatum veniale/juia fotom
eft mendacium, nec reduodaus in srauem Dei irreuerentiara. Excipe
in VotoCaftiutis annexo Ordini facro , &in Votoprofcffionisre-
ligiof* :Inhisenim pofito,quddexterodvoue«, juxta intentionem

Ecclefi*A Religionis vouere ex iuftitia debes : nili fbrtdgrauiim*-
tuscaufam det zquiuocandi , ut diximus in fimili /if . i .

mmm. 6 .

4 Certum fit fecundb , in qomocafu verum efle votum , & indo
validam enafei obligationem. Ita Sanch. pluribus relatis, Aaor Suar-
apud eundem Ciftr.4r.w.4 Scio Valentiam ».*-dS//®.6.f <S.p.r. verf.fom
tuniiohflmt. cenlcrc tunc nullam exurgere obligationem, quia fi nul-
lam habes voluntatem rei faciendae , quam fupra diximus pnerequi-
riad Voti eftentiam^iullura emittis Votum . Sed ratio noli ri didi
eft altera i poileriori: i priori altera . Apofteriori , quia fecus Sa-
cerdos concubinam domi minens , non emitteret validi Votum
Caftitatis , fi ( ut euenire facili poteft ) animo illam retinendi u-
cros Ordi nes 1 ufeipia t . ParimodoEquesMelitenfis,V.G.fipro-
fcftiooememittat eodem crimine & propofito maculatus , caftita-
tem non voueret validi . Idemque temporalia bona fub fuo dominio
feruare ftatuens,non vouctc validi paupertatf . Et denrq; qui folura
ut Commendas lucrarctur^liquam profiterecux Religionem animo

Caput XII. De

nonobfervandbquffolemniter promittit,Rcligiofusnonciict:undc
illicite dc cum injuftitiafruflibusCommcndarumpoftcl frucretur :
qu* umen omnia ablurda cenfentur i hi emm.quarm is voveant illi-
cite mortaliter .propter illam pravam difpofitiouem vota gravia non
exequendi, nihilominus valida eacuevou nullus negat A priori ;
quia hacc duo, obligatio ad aliquid exequendum, dcipfa reiexeeu-
tio,fiint admodum divcrfajut patet in contratiu emptionis dc vendi-
tionis , de quarum eilentia eft obi i^acioad tradendum , non ver6 ipla
trad itio.quz fatis eft, ut deinde fuo tempore ponatur Quando igitur
dicimus requiri propofitum, dc voluntatem exequendi in proiniflio-
nc,cft fcnlus,nec peccetur, reguin, ut fuo tempore cxccutio ponatur
namereterum , pro promiHiomsfeu voti cfkntia fatis ell voluntas
fufeipiendi in fc obligationem exequendi .

5 Remanet igitur folftm decernere de tertio, proquoadverte du-
plici ter pofte quempiam negati ve fe habere circa obligationem Voti,
ieu promiftionis . Primo , quando non habet hujufmndi intentionem
fe obIigandi:nequc exp lici te, neque implicite : Secundi, quando ha-
bet faltem impliciti, ut fi quiscognofccns naturam Voti qua».Gt,ad-
duccns obligationem, voveat , non aduertens nunc ad obligationem ,
vel nefeiens diflam naturam voti , voueat tamen juxta modum ordi-
narium, quo alii voueut ; in his enim duobos exemplis dicitur quis
implicite habere intentionem fe obligandi .

6 Dico igitur primA, in poftenore hoc modo efle verum votum ,
veramque ex eo oriri obligationem exequendi. Ita Sanch V* mate,
f,b. \.d>/p.t) ".i i.Callrop.^c.c.w.j. Ratio ell, quu jim voluntaria tunc
cft obligatio, dum fciens quis.de volens fulcipit id , i quo neccftanb
obligatio fequitur,nec illam obligationem ullo modo excludit;mul-
t6 magis fi exprefsd intendat vovere juxta modum ordinarium vo-
ucndi:in hac enim intentione, involuitur intentio fe obligandi .

7 Dico Sccund^n priore modo non efle verum Votum, nec ex eo
furgerc obligationem . Ita Sanch. ib.nu.x. lcd contrarius videtur Ca-
ftrop. /oc.cit.n.iJjn.imm 6 dc ipfemmet S*ac.abbi t idcil M.\. in Dee e.
jo. n.q. fed forte in hoc n.o. loquitur de cafu 1 nubis di flo n.prac. Ra-
tio eft, quu obligatio confurgit ex animo voluntario promittcntis;at
fi non cognofcas ex promiflione oriri obligationem , voluntaria tibi
obligatio efle non poteft; ergo ea oriri no. pot rit.

8 Hxcduodidlanon folum vera funt in Voto, vel Gmplici pro-
imrtione,vcrum etiam in juramcnto.Ita Sanch d.l.de matrim.m,m.^.V.
etiam , ( 'j in iec Ab.+.cap. i ,A num x ; .Quare G jarafli ut coetcri jurare
folent , vel fciens naturam juramenti , obligabit te juramentum : fi
ver6 jurafti cum ignorantia invincibili leu negatlfdi te hahensad
obligationem, illam fcilictrt non includens, .>cc excludens juramen-
tum non obligat , nec indiget relaxatione Atque horum duorum
ratio eft, quia juramentum fequuur naturam aftus, cuiadiicicur :
cdm igitur in priore ex his duobus adfit promilhoobljpms; inpofte-
riore non item ( ne impliciti quidem , ut fuppommus , ferus enim ef-
fet cafus*.«.) valebit in priore juramentum, ut dc Votum, non autem
inpofteriore.

§. II. T>* obligatione gravi , ve! levi , qua nafcitetr es
pronujjione fiveab/olmta , five condi-
t tona/ a .

i \T Otum abfolutum cft ,quod obligationem parit ex nulla con-

V ditione pendentem . V.g- Voveo jejunium . purum conditio-
natum eft^uod eandem obligationem fulclpit , cilm ponitur condi-
tio.v .$.Vo v eejrjuniumjf amtatem obtinuero . Quod G rem promiffam
exequi voucsquaft in pcenam delifli, vocabitur, votura Conditiona-
tum poenale i v.g .Voveo, j, fumum fi iufere-. dc tunc profe&d bonum
negationis ludi tu potius intendis, quam bonitatem jejunii; nam
jejunium aflumis ut medium ad obtinendam tamquam finem in-
tentum, ludi negationem. Advertendum tamen per diligenter eft, il-
lud (fi)nonelle lemper fignum Voti conditionati; haec enim particu-
la non rard arqulvalet particulae ( quando ) dc fic abfolutum erit om-
nino . Votum . V. G. Voveo eleemefynamfi domum redibit meut Pater ,
duplicem habet fenfum: Primus lcnfus eft, Promitto eleemofynam ,
quando redibit meut Pater , quando fc ititet nummi i non e arebo ; & hoc
modo Votum eft abfolutum, dc non obligationem inducit, Ii-
c*t ejus exeeutio ufquc ad Patris reditum fufpendatur. Secun-
dus fenfus eft , promitto eleemofynam , fub em conditione , quod A
Deo reditum Patri, ait imam , fic hoc modo Votum eriteonditio-
natum, nec obligationem nunc inducit; fed tunequando Pater
redibit.

i Interdum autem negocii difficilis eft cjufmodi diferimen agno-
fcerc; fed illud expifeaberis, tum ex ipfo modo, fcu verbis pro-
miflionis, tumcxaffeflurei, quae promittitur, tumcxappetibili-
ute eiufdem rei promiffc , quz vouentem potuit allicere ; Condi-
cionalia enim Vota emitti folent ex affeflu habendi, vel non habendi
conditionem, Abfolutaexaffeflu rei, quz promittitur, V G.Ve-
vee jejunium, fi convolvere , idedeonditionatum regulariter eft, quia
hu tui modi Votum folet emitti cx affefhl conditionis habenda: , ideft
lanitatis . Dico (regulariter; nam fi infirmus ex amore jejunandi pro-
pter Deum voveret fe jejunaturum,quandoconvalefceret, Votum fic
exDlicaretUr: Voveo jejunium pro eo tempore quo eonvalvero , 8 c hoc
facto cllct Votum ablolu tura, quia affediis voventis ferretur in ipfum
fej unium.

T amb. T. I. De Dtc. Prae.

obligatione Voti . ioi

\ His politis, Votum quodeumque dc re gravi fiue ablolu tum ,
fiuc purum conditmnale, liueprenalc, grauiter obbgaie nimis eft
manifclhim,id jue, ut probabilior fentcntia fert , ex lola virtute Fi-
delitatis Deo debitz .cui roproinitiitur Anvcrd Votum de pra-
ui re jleuiter oblrare poflit ex mera intentione vouciuis, licet non-
nulli retragcntur,ut Sutus, Valq Pont.apud v^aftrup.inox citandum:
tamen prubabilillimum eft poftc.lta Sanch Suarezpipud Caftrop.
tr.x\.di/p. i.p.n .nr, 4. quia ad promilfionem obis gustem requiritur ,
ut quis voluntarie libi imponat obJiguinncmtpoterit igitur, ut libet,
imponere limitatam, leviter autem Votum obligare fi levis Iit res
promilu.lkutacciditinprzceptisderebuslcv bus.jam rommunis
eft, < 3 c tuta fentcntia. ItaSot. Navarr Suar. Valent. Sinchcz, aliique
apud cunncmCaftropal. ». 6 -

4 Difficultas fupcreft in decidendo molcftiifiina . Undenam levi-
tas, vel gravitas materiar in Votu, juramentis ,uc < 3 c in aliis przce-
pmmcnfuranda Iit . Sedcgohacdercegifatisfupcrque in luperio-
nbus./.i.c.i.if.}.

Partite e Voti falli . %

5 Inquires? peccat nccontraobligationcm Voti.quem Voti fafti
ptmitet? V.g.qui tnllatur fcemiliilc Votum caftitatis,Obcdicntiz,
Religionis, «c-

Rcfpondeo non efle faltem mortale , moddex hac poenitentia ni-
hil imminuatur de Voto. Ratio cft, quia cjufmodi dolor. moblcruan-
tia Voti non eft : ficuti non eft inobier <antia,feu inobedientia picce-
pti,fi ien t us.doleafque te de praecepto Superioris graui .

At eft ne veniale? Relpondeo. N*,u efle innuit Suar, de Voto Hb.f.
cap.j. a *.4.quia ex objcilo is dolor nullam continet malitiam ; licuc
enim potuifti non voucre, lic potes nolle vouifle. Elfe d icet probabi-
lius Caftrop. 1 .tr. 1 1 d. x.f>, xi.n $ .quia c jofmofti dolor faltem infir-
mat cxfcpropofitum& executionem Voti. Elio igitur potuens fine
culpa non vouercutexfuppofitionequod voueris, obii aris non po-
neread,quod aliquantum retardare potell , quamuis rc ipta non rc-
tardet exeeutionem^jus quod promilifti .

§. III. §gand nam Votum ebriet}

i Ertumeft prim6, fi voueas aliquid faciendum tempore deter

V_i minato, V.g.annolequenti.ceantei non obligari , etiam fi in-
tendcris,non tamen promifertSvantei f^ccrs. Ratio eft , quia non mfi
pro anno fcquenti urget obligatio- Qu6d,fi dubium fit intcndrris ne
lolum^in etiam promiferis, flandum pru libertate , dc judicandum tc
nequaquam promifnle. Ita colliditur ex didifiSiI.t.t.4. ff- 7 -V. Votum
». 1. & docet Sane. M.+in dec.c'.n.n.y

» Sohhn inquiri pollet . An fi prjrvidcas fbrt£ annofequenti im-
pedimentum , quo non poilcs totum adimplere, tenearis pnruenire?
Dico non tenen lta idcm#<W*\i4 *.i8 Suar te.x.dt tr.^./ib.q.
dr Voto e.iq.H n.x Bonae, to.j.d.q. in x. Dtcjrac.qA .«.1 j. quu

obligatio non potell nunc efle major, quim tu tib* impofutfti ; impo-
fuilli autem pro fulofequenti tempore, ut fupponimus. At poteris ne
przuenire?Relponilco,fi annus fequens fuit lignatus, ne ultra differ-
retur Voti executiOjIicebit cum laude prfucnirc:quia hoc cafu obli-
gat Votum etiam hoc anno, lic^t cuin libertate, ut poflit ad confe-
quentem annum, fed non ultra, transferri- As fi confequens annus de-
cretus fuit ad fufpcndendam obligationem ulque ad illum , veiuti fi
annum illum elegiflcs in honorem talis anni, V. g- anni fandi, vel ex
alia quapiam tua intentione, przuenin nejuaquam liccbit-Ratioeft
quia tuum Votum non de przfcnti anno fuit, fed fignatd de lequen-
ti. Similequidcuenit in Voto condi tionato, quod nec obligat, nec
confequcntcr impleri poteflante pofitam conditionem . Excipe, nift
anticipes intentione commutandi Votum In zquale , vel in melius,
juxta dicenda fno loto : melius enim eft hodie hoc opus bonum , quam
cras operari -

i Si quis autem vouit elargiri eleemofynam V. G vel jejunium
in hoc menfe, obligabitur , przuenire, fi praruidec in fine menfis im-
pedimentum. Ita Sanch. ibid. Suar, eap.ix.num,?. Bon. loeait. Laym.
/ib 4 jratt.q.tap.\ s.t.q.j. quia in totam latitudinem menfis llc£c
cum libertate finfiulorum dierum, cadit obligatio; ficuti enim fi
praeuides te die Dominico impediendum ab auditione Sarn.non te-
neris audire die Sabbati ; atfiipiodie Dominico przuides impe-
diendum hora V-g.dccima odhva Italica, teneris antei. hora V.g. dc-
cimaauarta audire, quando nullum obflat impedimentum; ita )n ca-
fu noflro .

4 Si vouerit quis ad Sacerdotium promoucri anno » 7. fuae arta t i s,
docet Sane hcz,/oc. cit. w.jj. non obligari przuenire lufceptionem
aliorum ordinum : poteft enim eodem anno xy.ab Eptfcopo interfli-
tiadifpenfante ordinari omnibus; qudd fi Epifcopus noluerit, ex-
cufabiturvouens. Sed profefld tanto viro hac in re abfolu tenon ad-
haereo. Qui enim vouit finem , vouit & media faltem ordinaria :
quare fi hic fibi perfuadet , fore ut Epifcopus probabiliter difpenfet \
probanda eft fcntemiaSanchez ; fecuS ipertinetad vouentem me-
dia neceflaria apponere ad Votum i mplendum pro fuo tempore, quod
in cafu noftro non poteft fieri, nifi mediis altis ordinibus fuo tempore
fufccptis .

5 Certum cft Secundd , fi nullum deter miniuerU in Voto tem-

Ci j pus,

gz Explicationis Decalogi Lib. II L

verfalis fol vere debebis, etiam fi Pater tuus non juraverit, ut ex f*
coartat .

y Atque hinc fit , ut , fi in aliquo cafu fol&m urgeat vis juramenti *
nihil debeat tuus haeres. Ita idem. V.G- cum juramento extorto
per metum Jatroni , vel ufurario acceptanti promififti pecuniam, tc
mortuo: non obligatur harres tuus fol vere , quia non obligatur ex vi
juramenti, ut dictum efl, nec ex vi fiat uti , quia null um flatu tum in-
venitur, per «jtod obligentur latronibus Ac ufurariis pecuniam eru-
gare ; nec deniy ue ex vi contradus, quia nulium jus jufliti* aequi G-
vrit latro, vel ulurarius in pecuniam alienam .

4 Dices, fi quis Deo juraret fe velle dare pauperi ftipem centum
V. g. aureorum , deberet harres , eo defundo , didam eleemofynam
erogare, & tamen Teflator folo vincul^Rdigionis tenebatur .

Refpocjdet SanchX.v J- id ita efle,quia Deus illud votum, vel ju-
ramentum (ibi fidum ad utilitatem pauperis acceptavit.ut pars con-
trahens; quare prarter vinculum Religionis adrft ratio contraditi,
atque aded iuflitiae .

j Non placet hac c refponGoCaflro pala o, quia non apparet, nifi
gratis dicatur , adefle talem contradum,feu Deum hic fc habere ut
contrahentem , & acceptantem, ideA docet id efle , quia jus canoni-
cum , Accivileftatuithaercdiutemi fucceffore nonadiri niftfub
conditione exequendi vota, Ac juramenta realia defundi , que non
funt per inituram extorta . Quod autem id Aatuerint jura, probat ex
aliquibus textibus , e Hat dt vtiiyt.fi kartdn dt ufUmtntiifc praeci-
pue ex tmp. n parte dt Ctnfihut , abi id exprefsd decid itur : Ac clari in
JfH.i.jf. di polfuitaiionilui dirimam parum in rurum x*vitj( di.

ttjfnit Aiitt fc/utiinrm,bartdtm ultur k*rtdifarit namini ditimit eifiri.
ftumtfft : Vetumim iiligalianim ad kir,dtm tranfin conflat . Aliqua
fiuc pertinentia addentur cum de \'oxol"f r * r.r r .$.4.

6 Quoad poflerius breviter disertam eflefententiam; obligatio-
nem, quam contrahit jurans fervandi tibi juramentum, ( nifi contra-
rium expreflum fuerit in juramento) contrahere etiam Ac fervandi
tuo heredijeu fuccefiori.Si V.g. juravit quis fidelitatem Regi , hoc
mortuo, ejus fucceflbr i eandem fidelitatem fine novo juramento de-
bet . ItaLayman. M.a.tt.y. t. io.a.f. Ac paflim. Ratio praeter multos
textus efl/juia fucceflor fubintrat in omnia jura ejus , qui prZceflit ,
feu ejus , cujus cft haeres .

CAPUT IV.

De Juramento Judiciali.

1 T" 1 R ia Me diiiutienda propono , ( cretera enim huc fpedantia,

JL vel fparfim in toto t radatu laus habentur , vel propria funt
feri externi > quae videri pofiunt apud Lajrman hic, Dodordque ab
ipfo citatos . ) Primd, An in cont radibus aroui vocare homini liceat;
buc enim id reduco, oimeontrados AC publici fit fori, Ac initium
Judicii. Secundd,an liceat xquivocare allisi Reo, V g.Tefli.Tcrt 16,
to jpfi Reo .

$. I. AnimrtnlrafJiim tum junmtntt* fatue tan % nt/ fifll
jurari lutat .

t Ertum efl, neutrum !icere,idque fub gravi culpari indenota-
bile damnum alteri injufldnafcatur;certumqueefl,utf;pius
fupra per occafionem dixi, jurantem debere omnia damna ob caufam
fui juramenti doloG alteri obvenientia reforc ire, itaSayr.»» elani
iib.y e. 4. Ac paflim Dodores . Ratio efl manifefta, quia tunc contra
juftitiam agitur dum focius deluditur.

, 1 Dixi PrimA(notabiJe) G enim levejevis erit culpa»itaSancber,
It.y.in D/f .r.7.».l .Bony.4. Atjnr. f.i.p.xiA 8. Hinc quia do-

lose in contradu juransjemper in Jud icio habebitur ac fi verd jural-
fet v quia forum externum folAm confident ipfa externa juramenti
verbari deA ex hoc capite d ifficu! ter notabi le damnum alteri fiet, un-
de graviter peccetur . Propter eandem rationem( utid hac oceafio-
ne innuam , tyiod mox difputabo diftindius) idem erit coram Supe-
xioreyquidquid contra fcntiatCaftr.*.3.''.r A. 4 r/*r. 4 .i/.|. n.j.fim ,
nec enim graviter Superioris poteflas offenditur, modA faifum non
juretur, a modA ut verum in foroextemo juramentum habeatur .

3 Dixi fecundA(iniuflA) fienimjuflAad juftam V.G. compenfa-
tionem ju rares , mortal i ter non deli nqueres, immA nec venial i ter , fi
caufaaequivocandi adeflet , ut ex fuperioribus patet . Ratio efl, quia
tunc nec contra Religionem peccas. nec contra juflitiam:fi quidem,
data arqui vocat ione Deum vere cum falfitatenon invocas , Ac nullo
fuppofito damno, nullam proximo iniuriam infers .

4 Hinc incootradu promifliooi-i five liberalis, fiveoDcrofae,in-
contradu muiui,fpoolaliurn,venditionis^rmpcionis, Acc .fi quis con-
traheret cum juramento zquivoco, vel fido, juflam habens caufam
fic fuisrebus,fine alterius iniuflo damno, ionfu lendi : immunis eflet
k culpa,c£im nil committeret contra Religionem , vel Jufliiiam,im-
sx»A nec contra fidelitatem, jufla exifleute caufa fimulationii .

$. 11 . dLm iit Judicia nf uivae ari eum jutamtnto
aliti i %jo Attat}

t Onveniunc Dodores non licere/i Judex legitimi interroget.

V> Ratio communis, 3 c vera cfl,qu ia ob bonum publicum tefles
tenentur parere fuoSupenoriflualis efl legitimus Judex. Quando au-
tem certis legitimi interrogari dicendus fi t.aoo efl hujus loci , colli-
gitur tamen ex mox dicencns, Ac fusi Sanch>* tmf. hl.6.c. 3 .d. 3 6. (y
f.yd.j.Oc Lugo,ii.t.dtjii/f.d_4o ftfi.i.m.6.»liiquC’ Si verdnon legi-
time procedat, vel quod in idem recidit Judex legitimus non eftjice-
re cuilibet uti aequivocatiooe^ronveniunt item otnnes:quia tunc Su-
perior non efl , adeoque non neceflanA illi parendum . Ita Sauch. de
Lugo , Caflrop. mox citandi , Ac paflim .

x Hinc tertis interrogatus & Judice de occultocriminealicujus ,
vel de crimine, de quo non cenetur ceflificari , ut quia V.g. notabile
damnum Obi fubfequeretur , poteft jurare fe rem neicirejntelligen-
do ita, ut teneat uu Ili jud icio fubdere, vel quid fimile.

3 Hinc fi quis illicit A aliqua bona abfeondit V.G .1 fifeo.cAquod
illis indigeat ad vitam fubflrntandam, non folfim iplc/cd etiam alii
five rogati, five ex fe( fi tamen indigentia iis conflet ) poliunt aequi-
vocando teftificari illum oihilabfcondifle: Judex enim non lrgiti-
mA procedrt, fi velit Fifco applicare bona externa alteri neccflana :
quAd fi hzc excludit, ut excludere certd prarfumendas efl, jam tefles
ad ejus lanam mentem cum veritate refpondcn c .

Hinc non folilm ipfe Reus,fi V.e.fit Clericus«fed etiam alii portu nt
jurare cum arqui vocatione coram Sarculari Judice, Clcricumnon
dcliquillejintelllgendo»iu ut obligentur id coram Sarculari depoitc-
re.quia hic ill^itimuseftvquoadEcclefiafticos.

4 ImmAobligabitur trilisaliquandoficzquivocare.Solet afferri
exemplum de co,qui Judici peccatum omnino occultum Rei mani-
fortavit: isenim tenetur tertificari coram eodem, Reum non commi-
fiflc tale delidum, inteiligendo ita ut fubfit externo judicio : quia fi
fperet fe profuturum^eparare fic jurtA poterit damnum iniurtA abla-
tum- Ita Sanch. *« Dte. /it.y.dfj*r.c,y.".xd.

$. III. An idm lutat %tt>

1 Q I non legitimA interrogetur, pofle Reum cum arqui vocatione

•3 negarecrimenl fccoromi(rum > certumapudomncsert .
Sanch. >* ctnfitjil.b.cy d.i*. dc Lugo d*j*fl. u.i.difp +q ftfl. 1 .*®.i .
Jo.Sanch. in ftUQ .dift .43. al lique ab ipfiscit. fuffiragatur enim ratio ,
quam modo di ximuspraeidmit ».1.

» Hinc excufimt communiter Dodores lte.tit.ee Sanch.«* 2 >vr#/.
M.ydifursA. & Cartrop. tt. l.n.x^d.iJtfur.e.i. Reum negantem
cum srqui vocat ione crimen , fi Judex procedat contra leges, Ii fetni-
plena contra ipfum Reum probatio non efl, fi fulpenfa fit Jud icis po-
tertas, five per appellationem, fivequia is efl excommumcatus de-
nuntiatus nominarim, vel notorius clerici percuflor.HincexcufanC
negantem fe quid commi fiiie^uod fine culpa commifitpit fi inculpa-
biliter ,putan> foraro, hominem occidit . Hinc excufant negantem fe
vendidirte pluris, quim fit taxa inju(h,rita» vendiderit tamen jurto
pretio . Hinc excufant negantem aliquam circumflantiam feu judi-
cium crim in is^uod crimen ipfe non commifit:uc fi interrogetur, an
per illam viam tranfierit: per illam urbem, ubi cft,cada ver , cum u-
menipfetranfierit: vel an ingrertus fu domum meretricis ocrifz ,
quamvis ingreflus fuerit, led tamen non occiderit. Hinccxcufane
negantem fe debere quidpiam alteri, fi vcrA nihil debeatyjuamvis ap-
pareat inrtrumen tum, vel feriptura in qua debeat* Hinc excufant ne-
gant emfepromififlealinu id, quod verA cum juramento promifit,
etiam fi fint fponlalia , fi ex aliquo capite ea promiflio , feu fponfalia
non obligent. Hinc excufant negantem fe adulterium commifirte ,
riimoccultAcommifertt. Harc.Ac fimi lia cum arqui vocatione juran-
do negare, ide6 cui libet licet, quia vel judex, contra leges proeeden-
do/uperior non ert;vel etiam (1 procedat fecundilm leges quoad prar-
fumpt tonem externam, unde i pie non peccct; Reus tamen ejus habet
refpoodendi juxta rei veritatem, atque ade&lemper ad mentem bo-
ni, Ac jufti Judicis refpondebit.

3 Jam fi legitimus cft judex, legitimequeper femiplenam proba-
tionem interroget, unde Reusnullocapiteex hisexcufari videaturi
fatenda veritate, celebri quzftione quarrituryAn ob periculum vitse,
quod Gncer£refpondendo,fubit,po(1it cxcufari^tqueaded ipfi nega-
re veritatem cum arqui vocatione liceat ?

Nonrxcufandum,quamvis immineat viufdifcrimen, docet Sane.
i» (tnf.ttm.%.Gb.6 xap. »9. / 3 3 . S Thom.Sylvel». Navarr Sot.
alikjue permulti apud eundemA apud Jo. Sanch.
fertim antiqu io res . Ratio pot i (lima efl, qu ia inter partes juftitiar po.
tiffima efl obedientia,qua tenetur quisobedire Superioribus jurtA, Ac
legitimA praecipientibus : fed jam fupponimus legitimAprarcipere,
idque jam nofcere Reum: unde ergo excufari poterit i parendo' Ad-
de non vulgare reipublic* detrimentum fore.fi taJisobligatiofaten-
di crimina negaretur : paflim enim hac impunitatis fpe graflarentur
maleficia.

4 Duo tamen hi Dodores notant, altenimeft:adhocut Reus
teneatur fine arqu i vocatione rcfpcmdere C de Reo loquimur, non de
terte, dequoalia efl ratio,videnda fi placet apud citatos de Lugo d»
jvjUtjem.x. d.tp.ftU.x. num.S.& d. 39/«!?. 3 ». 14.Thoro.Saoc>* etuf.

tem.

Caput IV. De Juramento Judiciali.

requiri prius infamum, vel indic ia contra i p-
fum cfle legitime probata in proceffu . falcem per femiplenam pro-
bationem, quam fine dubio facit unus tcflis idoneus de vifu- & nem
requiri , ut id totum ipfi Reo fit notificatum. Ratio efl, inquit
Sanch.*» ton{Mb.%.c.b. dub.\ i. quia fecui potefl reputare Reus fuum
crimen cfle occultum, 6c (ic excufari i fatenda veritate :& quia
( inquit Sot. apud Sane. it. ) ficut nemo tenetur ante legis promul-
gationem legi obedire, ita nec tenetur Judici^ntcquam nottficctfc
jund ice interrogare .

Alterum eft:lifortA quis veritatem Judici occultavit, nonobli-

damnatus, Gvc adhuc Judicium pendeat , fi ve non : ficSancb. jurare dicitur , cilra Superiorem non habeat ; Chriflus ut Homo,
r. /$b. i. dt jur. e."], h . o . Ratio potiflima efl , quia eflo tegendo Angeli , D$ mones , Damiuti, Beati, nomines viatores jurare pol -
crimen pecca veri t contra obedi en tiam : tamen huic crimini funt, quia Superiorem Deum cognolcunt, qui adhiberi ab iplis

lum grave impendem tertio : tunc enim charitas exigit , ut meo levi
malo bonum grave Reipublic*,vcl proximi praeponatur.

CAPUT V.

Quis poflit jurare , atque ad juramentum
admitti.

I DRltcrDcura, qui , quindo dicitur in feripturii junr;,( ut
giYad feconm Judice reiraflindum'. fi«e fuerit abfoiuiiis, live i 1 m ?l a V ni

in Dee. #

fuum crimen peccaverit contra obedientiam
latis medebitur, fi de illorit£doleat,2cc.

5 Sed jam alii rcccnttores, ut de Lugo Ut.eit,n.\ j. JoSanch.»*///.
d. 4) ».x$.cum Do£lor. vigmti duobus, pod accuratam difrullioncm,
advertentes onuselie fupra nat unr vires difficili , Reum obligare ad
inferendum teflimonium capitale contra fe ipfum , docent probabi-
liflimam eflc,& tutum, reum minime obligari ad fatendum crimen
fuum, unde tantum malum Gbi parari videat : potiflima ratio illa
mihi videtur, quia nemo obligandus efl concurrere ad feipfum occi-
dendum, cum fit de jure naturz,non lolum vium Cbi tueri/ed etiam
ad mortem fuara, quantum quis potefl, non concurrere . Adde cfle
doflrinam communem, rem multum difficilem reputari moraliter
impoflibilem, ad quam praecipiendam nulla poteftas humana exten-
di poffit : at praeceptum dcdicenda hac veritate , quem nunc tradit
Reo Judex, humanum efl, Acpofitivuin : ergo non fc extendit ad rem
cam difficilem, qualis efl ea confeflio,quae Reo mortem parat .

6 Hinc folvuurratioadverfariorum ii.}, allata : in re eniru tam
ardua Judex Superior non efl : qu6d fi is foleat cogere , ideA efl , quia

(equitur contrariam opinionem, quz falcem obauthoritatem Do*
florum probabilis efl . lia Jo. Sanch. *»/*/. difi. 4 j.w.i 4.

Ad id quod additur, negandum efl periclitari bonum Reipublic?,
alia enim via, nempd inquirendo tdlcs, & incutiendo timorem
tortursr Reo , ut fateatur potefl fc tueri Refpublica, finenccefli-
tate obligandi Reum fub mortali : & certe patet experientia ,
nihil adhuc profuifle timorem peccati per tot annos , in qui-
bus opinio prior paflim evulgabatur i de qua teflatur de Lugo . «. de
yufitt .die .40 feii .1 .«.6. Quotufquifque enim fuit ille, quiob ejuf-
modi peccati timorem Tuum crimen aperuit i Adde, non efle cer-
tum quod ego pro bono communi, ad quod non teneor ex flipend io , ...... - — - . . .

feu ex juftiua : obliger mortem fubire,dequa re alibi, inierim lege flu probationis : vel ob indemnitatem Eccleliz, vel cum ab excoro-
Jo. Sanch. infeijd^.n+x. municatione abfol vuntur » vel in caufa propria quo ad juramentum

7 Doflrinam haflenusi nobis allatam limitant citati Dofloresaf- de calumnia, &c. quzficumilu leae apud citatos, & Farmaccium

r 1 m > r. ' r..L * - * - - - - — J . m . M . L _ /- . ..a .. .1 i nAt. 1 1 r* • nr#»r nunr iit Rnn ,/Mn, t nm V.

in teflimonium veritatis potefl • Rurfusex hominibus poliunt om-
nes utentes ratione^tiamli line impuberes, e.x .de de htlii puerorum:
lege Suar. depmemM . undcic juramentole obligare :
hzretici item , infidelcfque omnes , fi mod6 Atheos excipias ,
qui cx errore ( cum Deum tupcriorem non agnotcant ) iplum in-
vocare non poliunt . Sed hxc, &fimiliafuiulpeculativa, quaevi-
deapud DofloresSuar. hx.de l{t/ig.U.xJejuram. c.x+M.x.m Dees/.

\ Illud*ad praxim pertinet fcire, quinam iniudiciisadmittantur
ad juramentum, qui repellantur. PrimAobdcfetlum atutis perfe-
flf repelluntur impuberes m caufis ci vi libus,nemp£ qui non habent
ex mafculis quatuordecim annos completos , ex fceminis completos
duodecim : nam in criminalibus etiam puberes nili habeant viginti
annos excluduntur. Si quando praedifli puberes, impubercfquc ad-
mittantur, an fufficiant ad torturam , probationemque faciant, M
lolum magnam praefumptionem, nollrum non eflquzrcre : Vide
Suarium, Fagunder, loe.eit. Sanch. M .% .«■ Deeal.e. j. Jurillas
ab iifdem citatos.

SccundA , ob lexum repelluntur fceminz : liede in quibufdam ad-
mittantur, &c.

Tertid , in poenam multi repelluntur , uc Infames , perju-

QuartA, ratione folius criminis, homo vilis «inimicus , confangui-

nei,domc(lici repelluntur, videapud citatoscitandofque .

QuintAob privilegium : ut Sacerdotes, vel Clerici , qui prohi-
bentur jurare in manibus Laici fine licentia fui Prslati, Laici in-

2 uam utfuperioris, & ut Judicis. Ponunt autem jurare in caufa

dei, vel ad expurgationem delifli, vel ctkm tertius Izditur defe*

ferendo poffc a Reo negari fub sequi vocatione crimen, modA aliqua
tandem eluceat f pes effugiendi mortem :fecus eoim negatio ^ajunt )
eflet inutilis, fiipfenihilominusconvifluscflet , & ccrtA damnan-
dus . Ego verA cenfeo , etiam nulla elucente uli fpe , falcem i mor-
uli efle etiam ejutinodi Reum.excufandum ( excipio cum Sanch.
n,f i,b j ^7.«.n. cafum hcrcfisiconviflusenimdeilla, fateri de-
bet, ne negativus hzreticus cum fcandalo poenam fubeat ) Ratio ,
quae me movet , efl , quia cx una parte de jure naturae efl, hominem

mr“ (TuMn W • TN iurcCi.ili *.ldein«rt um eH .anpin. .l^u.dctrrmmu.

tertas fuperior is in re levi . Si euim Reus jam conviflus efl , certdque ^ ^- r S u< ’ «d formo externum pejerand fit ^«inpofita. Qflp ad forum

pleflendus, nihil addet Confeflio Rei quantum ad punitionem cri- “

' * ua fermo efl, cum Judex fit ad damnandum fatis inflru-

de ttflib.ef.\ 4. Gomez, c*f>. i x. aliofque,incer quo 1 fit Bonacina tem.i.
dtfp. 1 c .eire.t.Deea.frne.q. 5 par. i- qui hzc in compendium accura-
te redigit»

CAPUT VI

De Poenis Perjurii.

Coufcicntiar praeter peccatum mortale , an in jure Canonico fit ali»
qua poena eidem inflifla, quaeri potefl , nullam cfle ipfofaflo impoli-
tam certum fit .

Imponendae autem funt tres, infamia juris : Privatio feu Repulfio
i teflificando: Alia poena arbitraria i Judice decernenda : qu«r om-
nia fatis fit innuifle . Legatur Suar- //*. 3 jtejnr.c. jo. Caftrop. dif.i . de
jyrf.i i . aliique ibidxit.

flus . In qua igitur re gravi offendetur poteftas ipfius?

8 Sed certi notat Sanch. /^.l>Z>vv.r. 7 .*.ri. Judices Reum in-
terrogantes nunquam fokre flatum caufz,probatiooefqucilli ape-
rire ; freti quorundam fententia , qudd id ad legitime interrogan-
dum non requiratur : cum igitur Reus flatum juaecaufse ignoret ,
femper pratiumere poterit fori fpera effugii : fi ipfe crimen non fa-
teatur, & fic femper m praxi , etiam io adverlariorum fententia
potfet veritatem occultare.

9 Denique quod diflum efl de periculo vuar, extenditur commu-
niter ad quodeumque malum grave ; puta exilium, bonorum amif-

,uturx 0« Htlat , immi o« urget . «■ ““ Commuutiaoc . J.m de Cnguli. .

i o Quid de malo levi f V.G praecipiat mihi Superior i ut fatear ,

J : I ... — ‘ C. .n llm Timnit nniilnm in fiUn.

CAPUT VIL
De deobligatione i Juramento.

Aoaiuin leve me incurfurum, fi negem aequivocationc, quodnam
peccatum committam?

Refpondco . A mortali fortafsA excuundus efles, quamvis con-
trarius fit de Lugo t .x.de juftit .dift pfx/ed.i. ».16 .fine. Ratio efle
potefl, vel quia de jure naturae videtur efle, ut nc leve quidem
vulnus mihi ipfi infligam : vel quia fi agitur de poena levi infligenda,
videtur & leve, & non rigorolum fuperioris przceptum ; vel quia
ex negatione talis veriutis, non oritur era ve malum Reipublicz,
fi folflm levis pcenafit imponenda. Hic tamen ex cipio ; mfi aliis
bonum commune aliter poflularet, vel nifi fic deberet averti nu-

§. I. De Irritatiene .

Uandois, qui dominati vam habet poteftatem in te,tuafque
^res, ab obligatione juramenti omninA te liberat, dicitur
tuum^uramentum irritare. Omnes ergo illi juramenta irritare ita
ut nunquam revivifeant , poflunt, ita Leffius, Sancher , aliique apud
bonxc\n.i»n*.l.di(pvi.4.de/ur.iu*/f qui ali is le,

ei time prae funt, quales funt Pater, Przlatus Regularis , Dominus,
Vir refpe^lu Filii, Subditi, Servi, U*°r. S.TKom-

m rr. 9 . *d\. Aaor. i parsM. 1 1 J. Layman. W.4 .intl.*.

e*p. 1 1 .num i. aliiquc paflim, de quibus explicatiAscum de V oto imfrm

1 lVurocneflintelligniduaicumdiamQione : iumjurimen»

(dii Deopnrftiu poterunt hi irriwre pnediOU ,cu»mOne«ijf»

$4 Explicationis Decalogi Lib. III.

cuti pofluat, ex probabili fententia ( Je qua re ibidem infra ) dc vota :
lic Sanch. .in Dec.c.i j.w.xal iique contra Valent, ab eodem cit-at

w6 juramenta in aliorum utilitatem emifla, tunc folfttn» & quidem
etiam fine caufa poliunt irritare, quando juramenta emifla funt de
«natcria fubjefta poteftati i piorum . V.G- fi fcrvu<» filius, Uxor, Scc.
jurent dare alicui pecuniam, vel quid fimile,qaod afferat detrimen-
tum, dc incommodum rebus Patris, Viri, dcc. poterunt here jura-
menta i Patre, vel Viro, dcc. et iam nulla exiftente caufa rcicindi; fic
Laym. l.c.n.%. aliique ab ipfocit. Ratio eft, quia pecunia.quxeft ma-
teria prardifti juramenti, eft in Patris, vel Viri potcftate,dequa ipfl
folilmdifponere, non alii pofluat . Sic etiam Pontifex, vel Epifcopus
•oteft irritare juramenta fuorum Clericorum de rebus pertinenti-
bus ad fua beneficia, ad fuasle^e», ad fuaftatuta,&c. propter eam-
dem rationem . QuAd fi pr*di£li filius, dc fervus /urent defuo pe-
culio, quo forte indenendeitter ab alio gaudent ; certd non poterunt
Pater, dc Dominus, ac. irritare ; quia ca pecunia non eft fub Patris,
Dominive poteftate,ac dominio ; & illud juramentum non eft folilra
ut fuppoounui Deo prxftitum, led homini .

II. De Htmiffiont.

* /^\Uando is, in cujus favorem principaliter conceptum eft jura-
Vdt mentum, remittit obligationem,feu non acceptat promiflio-
oenvdicitur remittere juramentum .

Et quidem id non pofle fieri , fi juramentum efl foli Deo prsefli-
*um, non eft dubiu ; pofle autem, fi homini eft pracfti tum^Jocet com-
snunis,a vera fententiaddque etiam finecaufa, e.xAejmejur.e.figni-
fitavts tonf.f.x. dtfponf Ratio eft, quia promiflio quamvis jurata
iemper tacitam imbibit conditionem, fi alter velit accipere .

. * Sed quid,fi juramentum Iit praeditum faltem fecundari?», homi-
mded principaliter m Dei obfequium ? V.Gfi quis juret fe daturum
centum pauperi ob eius paupertatem intuita pietatis in Deum : Ce
11 u plurum puellam, ut inopem , in Sxn&iflimae Virginis obfcquiam ,
poteflnepauper, vel puella etiam fine caufa remittere?

Relpoodeo^iftjnguendumficefle : Vel proraiffione fignatuscft
fuuperpeculuris,V.G Petrus, ve) non ita.fed pauper indetermina-
ti . Si lignate nominatus fuit , probabile efl pofle ; fi indeterminati,
certum mihi eft non pofTe . Ratio prioris didi eft, quia juramentum ,
ut modd diximus, cenleturfemper habere tacitam illam conditio-

fjenivP eu/ut commode agit ur, oeceptarie , vel non nmijtnt \ at hoc

J ramentam dum defignat pauperem , lieit in Dei obfequium , ver*
de pauperis commodo agit ; ergo is poterit remittere .

Ratio poflenoriseft^uiatunc nullus pauper jus in illameleemo-
ijrnam acquirit, led L)eus ‘ 5 c fic ejufmod i juramentum voti ratio-
nem inducit ; quod nonnifiab habente poteftatem , dequa re mox ,
relaxandum vemt.

3 I Petes : Si quando ex conventione partium prorogatur terminus
juramento torti prarnxus, erit ne perjurus, qui alicui rem poftillanj
prorogationem promiftam non fervet, V.G. fi juraili homini alicui
intra menfem aliquid te fadurum , dc deinde is concedat tibi alium
wenlem prorogationis ; hoc alio finito, obligarisoe rem protniflam
ncere ex vi prarftiti /uramenti ? Refpondeo iu fani ; Sic Suar. Hb.x.

Sancb /1* 4.*» Dtf.f.j' Kum 6 aliique :quia remanfit to-
Sgffi» obligatio juramenti , oc folAm dilatio fuit quoad tempus .
Id larpeevemrcincompromiflis notant Dodores, qui addunt, nifi
in principio compromitti conventum fit, terminum pofle prorogari
•dlrcundum V.G. menfem, non efle improbabile, abfoluto primo
9 **®**a lurifdidionem compromittar iorum ; atque ade6 in
secundo menfe non adefle amplifts juramenti obligationem, nifi de
■nevo emittatur . Ita Suar. Ire.cit.w. 14. Sanch- loc.cit.nn.to, Caftrop»
W4 **»».$.

4 Dubitavit curiofus, An fi quis aliquid juret principaliter in
■uum commodum, V.G. juret fc iturum Romam ad obtinendum be-
neficium : fe, cum fit pauper, iturum ad accipiendam eleemofynam a
«irite, dc fimilia,an inquam poitvc fibi ipfi ejufmodi juramentum re-
mittere, dc confequmter Romam liciti non adire,oc eleemofynam
xion recipere etiam fine caufa? * ...

Refpondeo .Itapt Abbas ijumetoJtJnmfnrjum.t. His verbis :

Aut juramentum refpiiit princitshttr commodum bominttfj tunc fine
oaafa Papa remittere menpetejf , fied cnm caufa fic f is tamen de cujnt
aommodo agitur remittere patefi , quod preerdil, etiam fi juramentum
taneernit uiirttattm utriuCfue eontrabentium , ut quando aliqui pu-
tant fibi ad invicem afiiutd facere i { intt/iigt quando id nen fit intui-
tu divini fer vitii .* fic Efcobar i*Tit. de leg. $. Hoc quoque) Secu/ pu.
tOy uii quh fimf licitor juraret ad commodum fuum % nem non poterit
fibi remittere juramentum , ne autboriiet in fallo proprio , nec a/int
poterit remittere fine caufa ut fmtit Speculator. Haec Abbas, quam
lententiam fequutusef) Suarcx t M.%.de jurj. 11. numif. Abbatem
umen non citat .

J Sed profedbdrfcrimennon infpicio,cur recipiens juramentum
alterius lu um commodum, remittere poffit,non poflit autem remit-
cere recipiens juramentum fuum ;& mirabile mihi efl Patri juranti
Je empturum equum V.G. in commodum fui filii licere non emere ,
til 10 remittente : at juranti fe eumdem empturum incommodum
lui non licere, le volente, commodoilli renunciare . Puto ieitur
propter pati ta tem r atiouis licere : neque idcftauthorixarcin fa-

do proprio, fed fuafpontifuam utilitatem negligere. Confirmatur,
qui* fupr.t.l- fi. y *«.4$. docuimus ex Ca/lrop. t.\.

"• 4 -fittJSc (equitur Sanc-^ii. Dtcal.c.$.n, 1 j. juramentum dc non
vendendo miaorispofle remitti ab ipfo jurante , quando in utiliutig
propriam eft cmiffum : ergo & uni verfaliter , in cafu noftro , &c.

Pofl haec feri pta, cum Pacer Uincentius Tancreda amicillimus
meus, fuum utili ffi mQ opus in Suar, de Hglig. peramanter mihi often-
diftec,inveni 1 ipfum hanc fententiam meam contra Suarium hic am-
p!cdi.Profedd(ingcnud loquor Jtmicorum ingenia, altero nefeiente
de altero, in eamdem fententiam confpirafte gavifus fum .

i III. D/ Hflaxatitne .

* Uando qui poteftatem habet I juramenta fubditum obfolvit,
dicitur difpenfare,feu magis proprid illud relaxare : nana
>d quod in materia voti appellatur Dilpenfatio, hic propria voce vo-
catur Relaxatio. Porrd tria nunc funt exponenda. Primo, quaenara
juramenta , Secundd, i quo ium Superiore. Tertii, obqua* caulas
relaxari queant . Moneo tamen legenda etiam cfle,qua:dc difpenfa-
tiooe Voti infri dicentur .

gv* Juramenta ,

t Uno verbo relaxari queunt juramenta omnia foli Deo prarflita,
qur diximus Arag. i.z. 9 S8. art.\x.d,\.diBe\., altos
Citans . Juramenta verd in utilitatem folios hominis prarftita ; fi fine
acceputa i nemine, ne i Summo quidem Pontifice( nifi forte dilpcn-
fationem bonum commune expofeeret) difpenfantur ; imm6 nec
difpcnfari pofle docet redd Cajetanus z.z. f %9.nrt.fupem% 1. «^»».4.
docuit Abbas »quia nullus poteft fuojure privari , acceptatio autem
facitutexiuftit» ilii debeatur^uod juratum eft. Dixi (in utilita-
tem folius hominis ) namfi fecus, vide mox $.y. num. i.frotp. vj .dc
Veto jbidem citando .

3 Si verd non fiat acceptata^tiam fi fiat juramento Publico,& co-

ram teftibus, poterit Superior cx caufa dii 'peni a re , vel commutare .
Lege Sanch. inVeeM+cap+i A num.6. quia tuocfolutnadeft vin-
culum Religionis, cui ex caufa difpenfarc conceflumcft Superiori-
bus, ut mox dicemus : ita Dian. Ledef. Trullench. apud Pellizz. in
M*n Rfg tro8.8.cap.\fe&.x.num.x jS.contra Saoc. & Suar, ibidem ci-
tatos : ut probabiliter accidit in juramentis Deo principaliter , ho-
mini autem minus principaliter praellitis, de qua re 7 . d $

Veto dicam : 6t ut cert6 accidit in juramento per iniuriam a latrone
extorto, & fimilibus, quia pari modo tunc nouadeft vinculum jufti-
tiae,fed folius Religionis : imm6 ipfamiolam iniuriam lufficientem
efle caufam ad difpenfaodum mox dicemus . Ao acceptatio prardi-
da legitime fiat i Notario, vel ab aliis, non eft difputatio huius loci :
vide tamen fusdapud MttolLtem.t.di/p.isap.xJnu.8jt. & de No-
tario Jnmm.ggj.

4 Sum praeterel aliqua/uramenta,ad quae relaxanda, quia faltem

vix datur caufa difpenfandbpoftunc vocari indifpenfabilia ; ejufmodi
eft juramentum , dc votum annexum profirftioni Fidei ; & ejulmodi
etiam eflet juramentum , «|uo quis profcflionem Religiofam , Matri-
monium, ftatum Sacerdotis confirmaret; cum enim h^c juramenta
fin t adharrefeen tia praediflis adibus cx fe perpetuis , & firmis , per-
petua etiam dc illa funt . Vide Pelliaxarium , tem. 1. Man. art.g t

cop.num.%y

A quo .

j Certum eft ; in ftimmo Pontifice refidere poteftatem relaxandi
iuramenu; quod enim pertinet ad boium fuavemque Ecclcfi* gu.
bernationem ; maximddebuitinejmCapite refidere.

6 Dubitatur Primo, An ficuti certum eft, omnes Prarlatos Eccle-
fiae jurildiflionero habentes ( qui fint hi,vide infra cop.x 6A.4. nu.a . )
cx communi doflrina gaudere hac poteflate refpeflu fuorum fubdi-
torum : ira certum ut dari aliqua juramenta uni Summo Pontifici
refervata ? Refp cum Sanch. Hb 8.de mctrim.difp. t num.j.frhb.y
in Dtc.eap.j^.num.z 1 . efle prolabi le dari aliqua refervata : afferri ati-
^H.^hxc dignofcenda hanc tegulam ; Ilia juramen ta funt Pon-
r i,r l ^ x,mor '?‘ cr T ata * Qu* fitmiflent voto promif&, ipfum votum
iuiilet Summo Pontifici refervatum . Quoniam ergo, ut infra di-
cemus, vora Papar refervata funt communiter quinque, nempd Ca-
fliutis perpetua;, Religionis, Triumquc Peregrinationum, Roma-
na ad limina Apoftolorum,Compoflcllan«,« 5 c Jerofolymitanae ,
quando abfol ucd, & non fub pccna , vel fub conditione funt emifla :
idedj u ramenta bis votis, feu promiflionibusaddica, Summo Ponti-
fici funt refervata .

j Sc^ ci '^. a ll < l‘ 4 ' dj>ccnt etiam probabiliter, & rutbfola vota
de illis efle refervata, fed non juramenta perfeflantia, ideft,quenon
adhaerent Voto, quale eft hoc, V.G. Juro,( non autem t*veo)mtl(t-
legio. nem ingrejfurum : ita Layman fib.y trali.^. cap. 1 /.»4. dicentem
putatam efle probabilem i Sanch. Hbjxin Der c.i^.nu.&chXc ipfum
alibulege etiam Pellixz. tom.x.Man.^egtraa.Scap. ynum . favet
Bon. r-x </.4 defier.q. r »lt. n.q. Ratio eft, quiaidiverfo non fit bona
nrt lM>:V,DCU ^ auwm Voti eft fatis diverfum,irombmajusex San^o
rhom.z.x.fK.pp.tfrr.j.quim vinculum folius juramenti : crao&c.
Quare omnia /uramcuta, ad quae modo ».1. diximus extendi potefta-

tem

Caput VII. De deobligatione a Juramento.

tum ex f peciali roandato,Capitulum Sede vacante , fic omnesqui ju-
nfdidioneqiiafiEpifcopali potiuntur - Lege Sane
J «.a8.Caftropal .t«.a-tM4 <w/^. J-^^^ M-apud quos etiam habe-
bis, quoad forum externum peruncre ad Eptlcopum loci ^quocmif-
fumeft juramentum, difpenlare juramenta bommi preftita,( lVmper
intellige juxta fuperius dicta, quoad vinculum Religionis; led ita, ut
necc(lari6 przcedcrc debeat citatio partis; at quando debet dilpcn*
fatio hen in loro con (cient ix tantum , non die nece flatum citatio-
nem partis, & tunc Difpenlationcm pertinere ad Epilcopum in quo
derit jurans, qui difpeniationcm pullulat .

Praeter illa quinque, alia quardam juramenta efle refervata docent
aliqui, ut Azor p r ./.i i.r.97.4. Sancb. tkjc.x 9-"»7-quat cum lint rara,
hic tranferibere non eft opus. .......

8 Dubitatur Secundd : An qui habet poteftatem difpcnlandi , vel
etiam commutandi in Votis, coi plu intcl ligatur habere potcllacem
dilpcniandi in juramentis foli Deo praelinis, live juramenta fint Vo-
to ncceflaria , ut Voveo , & Juro jcjuuium : Gve nequaquam , led fint
per fc dantia, fic fine Voto, ut Juro me cras iturum ad Templum , ad
venandum, ficc.

Rel pondco, probabile ede ita intelli^i tum in potedate ordinaria,
ex BaUl.Pont./.8>r auur.e.i i.n.i.alulque,tum in delega u, ex eodem
d «j V » Hfijr.dt Vatn./.6.c. 1 4 .i «. l p.Si V.Vn um t dt trrit.va.

qualem habere mox dicemus in foro interno Mendicantes :
Ratio cd, quia quamvis io rigore aliud fit vinculum Vou,aliud Jura-
mcnti,quarc potedas fol vendi unum non ell potellaslol vendi aliud :
tamen quiajuramenta hzc pia fcu foli Deo pr?lliti,d e quibus proce-
dit haccdodrina, Voti naturam induunt, fic lunt multum Voto adi
niaexidimantur incommuni modo loquendi ut Vota, ac pruptcrcl
dans potedatem, feu privilegium lolvcndi unum , darecenfecur &
aliud:eodcm modopokcdifpcnfari juramentaflu? principaliter lunt
foda in obfequiam Dei, lirit minos principaliter ob utilitatem ho-
minis/ive is acceptaverit, fi ve non, dicam infra *. 1 7.dr Vf $.x.

9 Dubitatur trrtifi; Quis nam habet cx Religio!» hanc dilpenfan-
di,vel etiam commutandi potdlatem > Rcfpondeo privilegiumdif-
penlandi in Votisetiam Epifcopo refervatis (atque adri in juramen-
tis foli Deo praedi tis^x probabili opinione modd ».7.dida/Marunus
V.concedit Benedidinorum ConfelTariis deputatis , atque aded om-
nibus participantibus eorum privilegia, fed nobis ex Socicut e fic il-
lud rellringit r/» Ctfmp^r,».V.Di/p#<»/<»/»#,j).io.R.P.H.Gcncralis,H^c
facu Itas communicatur omnibus Superioribus, fic aliis Confcflariis ,
quibus ipfi eam commiferinc .

to Privilegium veri commutandi concedit m Societati, (ut id hac
occafione advertam )atqucaded participantibus ejus privilegia Ari-
dius eft in uno, benignius in alio, quim fit przdidum privilegium
difpenfandi;concedit cnim,pofle nofl ros commutare omnia Vou,ex-
ceptis illis quinque, & fic ell ftridiusded ex Gregorio Xli.cxteoditur
ad Vota jurata, dummodo commutatio non liat in praejudicium ter-
tii , fic fic cd benignius . Nec Pater Generalis Soc- nobis hoc privile-
gium commutandi rcftringit , fic enim habet m fomp.trtv.xtf.y.tttn-
Communicatur haec facultas omnibus ConteUariii appro-
batis juxta Cone. Trid. . .. „ . .,

11 Quid de juramento homini praedito, innscafibus, in quibus
pode diximus «7. fic 8. Epifcopos, conceditur ne id relaxari pofle ab
iis, qui habent privilegium circa Vota jurau, hoccft a Religiofispar-
ticipantibus privi Icgia Societatis. ...

Rcfpondeo. Negat Sanch. jura-

menta hic iola,qux homini pr?ftantur,nec funt vota, nec voti ratio-
nem induunt . Sed cerri probabiliflimum cd commutari a Drzdidis
polle. Ita Trullench,Lcdcfma.aliiquc cum Peli Kjg.tr . 8 r.
a. iv.f f 0. Ratio cd , quia dans privilegium commutandi vota jurata ,
concedit commutari pofle duo vincula Voti, & Juramenti: ergo non
efl cur negemus, conceflmn ellc, polle illos commutare, quando adeft
unum dumtaxat vinculum, ideu juramentum . Quid enim tollit*
vel addit illa conjundiocum voto, fi «rqu£ fit fine tertii praejudicio^
Atque hinc fit,ut in cafibus, in quibus tertius propter turpitudinem
injuriae, metus, doli, ficc. fic 111 cafibus, in quibus tertius nondum
acceptavit , ( unde jusex juflilia nondum acquifivit ) poOit hic privi-
legiatus nui modi juramenta commutare: quia tunc commutatio
nullo modo efl in praejudicium juris, quod veri tertius habeat , ad
quam commutationem privilegium extendit (ut modo diximus )
GregoriusXIlI.

1 1 Verim poterunt nc haec etiam difpenfarc ? Rcfpondeo cum in
facultate difpenfandi folum detur poteflas circa vota, ut mod6 nota-
vimus , non veri circa Vota jurata, difficilior efl refolutio ; nam pro-
pterei aliqui probabiliter negant, cum Sanch. lik.%. dt maif . di/p.S n.
a} apud Pelli 1 jj.Dico tamen cum SxutJ.S.dt vto^tMp.i ^.n.
6-citante Arag. Vi vald-Rodr fic alios probabile efle, pofle; & quidem,
utfemper loquimur, in foro interno. Ratioefl Cupra uda, quia cum
hzc juramenta quamvis homini praeflua vinculum juftitiz , ut fup-
ponimus, non involvant, habentfolum vinculum ex viRel'«ioaif,
quod pquiparatur vinculo Voti,imtnd quod in rigore minus cu,quira
Voti vinculum;atque adeft qui hoc Voti vinculum diflolvcre poteft,
non efl negandum pofle fic illud . Nec obflat , quftd fi ica eflet , fru-
AraGregorius XIII. poteftatem commutandi Vota ex te odi Hiet ad
Vota jurata, non obflat, inquam, quia id fodumcftad majorem
confeientiz lccuritatcm ad fcrupulos eximendos , fic pro iis ,

qui contrariam fententiam fcquuntur, ut alibi in firaili docui-
mus .

1} An civilis poteflas aliauo tandem modo poflit relaxare jura-
menta, vide apud Layman, /»>.4^.5 r.9-« 9.&DodIoresfupra citat.

J '»-V ittl - D ahofque ab iplo laudatos. Illud folum noto, quan-
do quis jurat aliquid in praejudicium Superioris, etiam l^cularis.pof-
fthuuc Superiorem remittere ejulmodi juramentum, Icu potitis il-
lud non accepurc . Jurat quis Verbi Gratia fe non acceptaturum
Officium Capitanei;potdl Superior illum cogere,* poft coadioncm,
poterit is non obflante juramento , acceptare ; quia juramentum il-
lud non potuit praejudicare poteftati Superioris. Puto tamen noa
pofle poli illud Officium acceptatum, aliud fine nova coadione acce-
ptare :quia illa non fuit juramenti relaxatio ,quam non poteft (arcu-
uris expedire, fcd fuit (olitra, pro illa vice,luzpotcftatis ulurpatio;
an nihilominus acceptare lit culpa folum levis , dixi fupta eap. 5 . §. $ .
«.I o. cum Fagundez .

06 fuat tau/di ,

14 Certnmeft^dcfie debere caufamdifpcnfindi,fecus irrita erit,
& nulia relaxatio , etiam fi i Summo Pontifice feratur : ita San&us
Thornas i.a.y®^.89.<» , r.9.Abbas^-V>.v««*« l ^/ furtjur.n.g. aliique
( excipe, nifi fit in materia ipfi relaxanti omnin 6 1 ubjetla . ut di ximus
§.». *t.a.) Ratio efl, quia Summus Pontifex in legibus ab iplo latis
validi quidem fmecaufa idedditpcnfat (quidquid fit , an aliquando
tUiciri) quiaab i pfo Itberi dependent : at vinculum Voti, & jura-
menti ab ipfo non dependet, cdmdejure naturae fit, Vota.Sc jura-
menta E>eo ellc reddenda : ergo non poterit validi fine caufa dilpcn-
fare , liquidem ipfedum^ifpcnlat , id facit nomine & cx parte Dei :
Deus autem relaxationem temerariam, & fmecaufa ratam habere
nequaquam poteft .

ij Difficultas ieiturfolafupcrcft in explicandis hiscaufis, quae
fint fuffictentesad hoc ,ut Superior relaxet juramenta homini prz-
flita in iis cafibus quos pofle lupra diximus, nam de caufis pro jura-
mentis foli Deoprarftitis, feu quando foliim untet vinculum Reli-
gionis, innuam intu 5-4 » ia & colligitur cx dicendis fufiusr. 16.
$. 4. i ».10.

16 Ad fex reduci folent . Prim6 quando adeft turpitudo ex parte

extorquentis juramentum, ut accidit,quando juramentum ,mctu ,
vi, dolo extortum fuit: iplaenim injuria tufficicntiffimam caufam
przbet relaxandi . Et quidem, fi metus fit gravis, poterit ab Epifcopo
etiam in foro externo relaxari ; fi levis, (oitkm in foro coni cien tiz :
lege Sanchez ibique in Dte. e .%\ . i mtm g. Secundi, quando ad-
eft dubium , an juramentum valeat . Vide Covarr. fxte*-

tum , i.p.fa.nj.imti*. Vincent. TanCfOd. ^#.4. d* tnatrim.di/pmt,
xo.num.-j. Tertid, quando adeft dubuim, an cedat inin/uflam lae-
fionem tertii .Quart6, quando efl dubium, aucx obfervationc jura-
menti cnafcatur occafio , feu periculum peccandi . Quinri ,
qu ando juramento clt temeri , inconliderari , vel ex irae , dolori! vc
perturbatione fadum; & in his quidem folvicur ad cfFedum agen-
di i Superiore vinculum Religionis : at remanet videndum apud Ju-
dices, an Jus Juflitiz faveat alterutri ex partibus . Redi au-
tem id poteft i Superiore fieri , quia pertinet ad Ecdefiam provi.
dere, ne jurans vexetur injufli : CilXxop.iem.i.di/pmt.i.d/jyr.par.

Didum efl ( quando efl dubium ) quia non rari in przdidis
quando reseft certa, nuljumeft, nec indigens relaxatione jura-
mentum : quale ell, fi turpitudo fit ex parte materiz juratz , fi jura-
mentum cedat in iojuflum tertii detrimentum , &c. ut ex fupra di-
dis conflat.

1 7 Sed quid agend um, quando caulxdiQtenfandi adeft quidem;fed
omnibus expenlis , non efl omnin6 fuffici. ns? Rcfpondeo cum
Sanch./^ t mUtc.cmp.i^.num.y tunc intcrnufocndamefle com-
mutationem, de qua mox, & infra cihn de voto: hoc efl, non ef-
fe abfolutc juramentum remittendum , fed loco rei per juramentum
promillz efle aliquid boni operis injugendum juranti , magis & mi-
nus juxta infufficientiamcaufz, non mathematici, fed morali modo
prudeoter expendendam, Verbi Gratia fi efl certa , & gravis caufk
difpenfandi juramentum dcfcmcl jejunando abfoluri Superior rela-
xet : fi autem caufa cft mediocris, ita relaxet, ut obliget jurantem ad
aliquam t erbi gratia orationem recitandam : puta Coronam Beatas
Virginis , vel Officium Defundorum , vel unum Mifererey&c. juxta
proportionem infufficientiz caufar , fice.

IV. Dt Ccmmutatitnt .

J /^Uando loco rei juramento promillz fubfli tuitur ab habente
poteftatem aliud opus honeftum d icitur juramentum com-
mutari; poteft autem fubftitui vel opus bonum majus, velzquaW,
vel minus: fic circa hzcquzrimus, qui commutare poflit ,quz ju-
ramenta | ob quas caulas .

Explicationis Decalogi Lib-III.

«f.

juxta dicenda
i etiam Coo-

quae mi/orem requirit ooteftatern,tranfcatud quod videtur Sanchez
notafle per illud (quali). Ad rationem cx D.Thoirupaiet refpoofio
quia ia mero contrattu permutationis non intercedit poteftasjurif-
didiomXjUt intcrcedit in cafu noftroj, nam ptopterei aliquid plus eft
cafui nofiro concedendam .

io Praemitto fecund6,uc fiat Iicit£,dc validd commutatio in ma-
jus,n ullam requiri caulam ; dc in aequale fatis levem , cum ipfa boni-
tas oper iscaula fit fufficiens ; ita Caflrop- tam.^.d x.dt Vncfar.it. m.

iUt ut fiat in minus requiri caufam,iti,ut nec 1 icite, nec validi
une caufa expediatur ; ita Sanch. ha.%. iitDrr.r.ip.w^.Ratioeft,

% Non folftm Pontifex . & Epifcopm coeterique jui
eap. 1 6. $.4. num. 4. jurifdidione Epifcopali fruentes , fed
fcflarii, quibus id conceflumefl per pri vilefiant per ©ccafioncm dixi-
mus $fr*tedeure,mu.ia.iub hoc tamen difcrimine,qudd Pootiiex po-
tcft ea omnia/] uz (•diximus ipfum relaxare pofle; at Epi-

scopis reflri&ior eft hrc poteflas, juxta ibidem dida . Rurtus Ponti-
fex ,&Efcifcopus/]uia hanc poceftacemordiiuriainlubent, poflunt , , ,

Illam aliis delegare : quam non poflunt Confeilarii, quu ipliioldra quu tunc admifeetur aliqua difpenfatio , ad quam femper requiri
funt Delegati. Denique iideraCoufeflarii foliim quo ad forum inter- caulam fupri diximus .

num;Pontiiex verd, dc Epifcopus.etiamquoid externum . 1 1 Didum eft « $.(ab habente poteflatem) quia nullus potell libi

i Omnes autem, qui poflunt difpenfare , poflunt dc commutare : ipfi io minus commutare tuum votumDeo pr$ilitfi. Ratio eft eruc-
n contra,quia difpenfareert ma;us, quam commutare : cui autem da ex didis, nam ad hanc intermifeetur aliqua difpenfatio, quae non

J! : * : — poteftoriri ,nifiabhabcntejurifdidioncm:at nenioexfeiplohabet

in fe jurifdidioncm, quae requirit fuperioritatem in alium,dcc.

1 1 His poficisycaufp ad commutandum ad tres red ucuntur.Primd,

. .caule» „

fi res promi (la fit redaita illicita, vel inutilis. Secundi, fi ex parte vo-
ventis, feu jurantis reddita fit difficilis feu incommoda, ut fi fuperve-
ncrit infirroitas,vel imbecillitas, &c. Tertio, G magis bono communi
expedit, ut non impleatur tale votum feu Juramentum. Alia huc
pertinentia dicemus cum dc commutatione voti; eadem enim eft

conceditur majus, conceditur & minui ineo majori coatentum,cum
tamen cui minus conceditur, non concedatur majus .

4 Dubitatur hic prim&An Coofeflarii eledi per Bullam Crucia-
te polTint juramenta commutare? Ratio dubitandi eft,qaia Bulla lo-
Jum concedit commutationem votorum, de juramentis autem ne
vertam quidem. Refpondeo tamen pofle juramenta foli Deo praefli-
ta,feu quae foliim afferunt vinculum Religionis : fic Francifc. Bardi

27 #£*/^Ovr««ray).a^> , . 7 xi//tf.iaaliique«h.crr.Ratioefl,quiah^c ,

sequiparantur votis, ut/b/*-JJ'.j.».8.dixirnus,dc probat fusd Suarez,/. voti,dc huius Juramenti ratio, ut nimis faepididumefl
€■ dc Vera, eap. 14. n.l f .

5 Dubitatur fecandA,An ipfejuransaliquandopolfitfibi etiam fi-\ $. V. D/ materia fairegat* Juramenta .

ac caufa commutare didum juramentum foli Deo praeftitum . Ref-
jwndeo pofle in opus meliusiuc Tol. Valent. Bonae. Sanc,aliique apud
Caflrop. to. 3 jt, n,d</p.i.p, i.n.6. Ratio efl^uia non dicitur proraif-
fum infringere, qui in melius illud commutar.ita Abbas communi-
ter receptus apud Sy\.V. Juramentum J.f 6.A ZOT. Um.tM.ta.t^.10.
f.i. Immd probabile etiam efl in opus srauale . Ita Bonae- tem.i . Jifp.

4 9 • * -A* 7. *• 1 »• citans Val. Regin. Si , aiiofque , dc nos infra , eu m dc
etmmutatione Vati-, quia tunc redditur Deo, quod zqud illi Eratum
efl, i pfumqueopui aequalis, vel melioris bonitatis fatis cauta fuffi-
ciens efl commutandi . Id minus nullo modA potefl ,quia ad boc re-
quiritur poteflas jurifdidionis^it mox ■«». 1 o.dicara, dc infra eum eia
aammutaliana Vati .

# Dixi ( juramentum foli Deo prarflitum ) nam non ita in juramen-
tis homini principaliter fadis, quia non zque gratum efl homini bo-
num aequale, vel meliusrnam propterci in eadem fpedfica formayqiu
res promittitur, eft juramentum implendum I jurante- Sed de hac re
iterum dicetur^ctim de voto recurret ferraopra)p.i6.$.j.d n.^e.i y.
ubiconfilium quoddam afferam de juramento homini minus princi-
paliter fiAojfivc acceptato, five non acceptato .

Juramenta .

6 Osnoia ea,quar poflunt i fuperiore habente poteflatem relaxari,
jnultb magis ponunt ab eodem commutari , vide, quae dixi \.peate~

+fttt i n.i foliim igitur hic quaerendum clTct/n juramenta prcnalia,

& conditionalia poflint commutari ab Epifcopo, vel privi legiatis ,
etiamfi fint de materia Summo Pontifici refcrvatarftd quia nos fnpa

nj. probabile puuvimus illa quinque juramenu perfe flantia
non efle refervata.idcd multo magis refervata non erunt, quando funt
condi tiooalia,vrf pcenalia; quare poterunt 1 prardiftis commutari .

Oi quas tanfat .

7 Ut Superior poflit juramenta homini praeflita commutaff/uffi-
ciunteatdcm caufz,quarfufficiuntaddifpenfandum ,9
ille,illifque fub conditionibus requiruntur hic, quae ibi . Ut autem
commutentur harc juramentafoli Dcod^a : quz vocw, ut I*pC -
£him cft^equivalent , cuius ponderis caul* requirantur, hic luper

k Tp7^mit P .o misisti pofle .b hihen tc
nuuii luramentum Colim ia bonum nufus , vei xqoale , ted
etiam (licet exiftenteciuf* ut Bm*». 1 i.dicaro)in minus, atque _boc

mutarimramentum non folum in

lickuiD. Quoties hlbet quis poteflatem eommuuodi
„1 cita«&>rdub.i»/i»o»«

jfedf • j&Tol.SfcLeis SayruwliiQue apud Saoc mox ci-
taod * , Rtiioeu,quia alioquin illa poteflas fruflratoria eflet, nam ,
ut commutetur votum, vel juramentum in bonum majus/ufficit pro-
babiliter propru aut horitas ut modd diximus *. 5. quare fi facultas

commutandi aliquid tribui t,tribuit in minus. Adde aliqua jura apud
«nodem Arag. adde & ipfam praxim .

9 Scio Sanch. M.Xju Dee. e. 50 -«.4 A alios omnind velle , ut com-
mutatio etiam ab habente poteflatem femper debeat expediri, vel in
arquale,vel in quali aequale; quia commutatio ex D.Thoma in ±dijl.
39 f • 1 .an+.q.uhin carpere , eft veluti contraflus i nter commutatio-
nem nomine Dei , devoventem: at contradus permutationis debet
aequalitatem habere . Sed fortafle Sanch. iatelligit nonpoflieiti in
minus, ut moraliter arquivaleat difpcnfationi : non enim eflet liciu
commutatio , fi jejunium V. G- commutaretur in unum Ave: fateor
enim debere a defle aliquam proportionem inter remjuraum dc ma.
t*riam fuppofitam, ncfcilicct commutatio in difpenfationera ,

x /^V Ui non obfervat id.in quod (uum Juramentum commuutum

V 4 l^itimdfuit, eftneperjurus? Refpondeo non fori periu-
rum,quia rem fubrogatam nec Juravit^iec,ut fuppono, illam fub no-
vo Juramento acceptavit jiuLdTAi.i^a. •.j7.Trullench.A2. in
Der.di/p.^ n. 7 3oDXC.te.i.di/p.^.d(jnr.f.i.p.i <j. u.l 3. citaus Suar, dc
Sanch.

Tenebi tur ergd foldm ex p^lo,q uo ad rem i llam loco tna teri* iu-
ratz przflandamconfcufit.Unde (i res fubrogata gravis erit^ravi ter
contra paflum peccabit , Quod fi levis^tiam fi loco gravis rei iuratse
fuppofiu fuerit, puto probabile efle leviter peccatum. Id quod mihi
perluadet paritas fumpu i pomitentia Sacramenuli/]iur u levis fit,
Iicit pro peccatis gravibus impolita; non obligat ex probabili opioio-
ne in nofiro epuf( .di Confefr J.z .c . J nili leviter •

% Iflfud ad vertciab omittente materiam fubrogatam yoto_, pecca-
ri contra votum: quia ex eo quod quis acceptat materiam fubroga-
tam in Voti commutationem , cenfetur promittere Deo illam fer-
vare; atque adedeonfentit transferri vinculum Rcligionisquod erat
in materia voti, ia materiam fubrogatam, ride infra/. 1 6 6 6 •.x.ubi
citatur Sanch.id quod in cafu juramenti ut iurmentum efl, non ita fe
labet; quia non ftatimac promitto aliquid tacere, id, fub juramento
ccnfcor promittere . Ita Leflius l.e.

Alia (pedantia ad materiam fubrogatam dicentur iufrar.t6.$.(.

num.\(i.&§ 7 .

J. VL Salutis a fu; utrum Cafuumbnc pertinentium.

, -w-j XdiAis operar pretium erit fcqucntesfolutiones praflicas
f"*, deducere. Petrus vovit^c juravit pauperem puellam, nul-
lam determinando, fe duflurum . Francifcus vovit idem, fed fi oe ju-
ramento . Antonius juravit idem dumtaxat , led fine voto ; dc n utla
adhuc acceptatio ab aliqua certa puella fafla eft . Quis potefl harc
difpenfare vel commutare f Dico tum Epifcopum in utroque foro ,
tura in foro interno te privi legiatfi/eu Confcflarium delegatum pof-
fe, cum caufa,ut lemper fupponimus, difpenfare, vel certd commu-
tare ju xta privi legi ura q no ga udes. Ra t io eft eruenda ex probabi 1 iter
didis 6. J. *.a- quia hac five Vota , five juramenta , foliim continent
vinculum Religioni* .

a Rurfus Petrus juravit Bertz puellz matrimonium/juf nondum
acceptavit Francifcus idem juravit eidem, quar jam acceptavit. An-
toni us vovit dc juravit idem eidem acceptanti. Martinusvovit dc
juravit idem eidem non acceptanti;quifnamdifpen(abit vel cotnmu-
t abit? Dico Epifcopum dc te privilegiatum difpenfare, vel juxta tua
privilegia commutare pofle primo dc quarto, ideft Petroydc Marti no,
quiacilm non fint juramenu vera acceptata, foliim continent vin-
culum Religionis/id quod EpifcoporumA privi legiatorum poteflas
extenditur.

Aliisverdduobusu^undodctertio, ideft Francifco dc Antonio,
dico neminem pofle. Ratioeft, quia h*c funt vou, vel juramenu
emifla principaliter, ut lupponimus . in commodum tertii acceptan-
tis; ad quae nec Epifcopi,nec Delegati poteflas, quae eft ad ea^u* in
folum Dei obfequium prarftantur;ex tenditur, eo ipfoenim/]uofunc
acceptata, nec intervenit injuria ex parte recipientis; involvunt vin-
culumjuftitiz, quod fol vere nulla autboritas valet, nifiob bonum
publicum, dtc*

3 Denique Petrus propter amorem Dei vovit, juravitque puel-
lam inopem indeterminat£duGurum(fupponamu* hoc votum ede
validum, de quo tamen dicam infra eap.i j.5.3.»^) mox determina-
tae Bertae id manifeflavit , quar acceptavit promiflionem . Antonius
pari modo vovit, juravitq; eketnofynam alicui pauperi, feu Ecclefiae

nui-

Caput VIII. De Adjuratione juramento affini.

nolkra Ggnando, erogaturum; mox determinatum pauperem, fcu
Ecclcfiam acceptantem elegit : quarritur, an Petrus poflic aliam
puellam inopem ducere, A Antonius alteri pauperi abeletio eam
elargiri? Rurfus, quidifpenfarein his, vel communtarc valeat?

Dicoipoflc Petrum,quantumcftexvi Juramenti, vel voti , aliam
ducere; A Antonium alteri ftipem eroeare:ita Sanch. •" Utc. e.

4t.*.iZcaftf^.J.rr^Karafcdy>.iJi.f6.iw».7. Ratio eft, quia ctim hae
promiffioncs nonnifi Deodireti* Unt,non pofliint przditia Berta^A
Ecclefiadici legitimi acceptare; acceptat enim legitime aliquis id,
quod illi promittitur: nunc vcr6 nihil ipfispromiflum fuit: ereofi
acceptant^llegltimd A nulliter acceptant. Hic ergocafuseftlon-
pediverfusabeo^qucmpofuimusmodA 5.5.«.!. in quo Votum,Tel
juramentum emiflum fupponicur folum in hominis commodum, at-
que hunc legitimi acceptartc;proptcr eandem rationem, in utroque
foro poterunt ditia jura menta ab Epifcopo,vel inforoconfcicntizi
privilegiatodifpcnlari,feu commutari, perinde ac czterafoldm re-
tinentia vinculum Religionis, de quibus didum dk/apra . Si jura-
mentum , vel Votum Gt principaliter in obfequtum Dei, fcd minus
principaliter in commodum hominis etiam determinati , ifque ac-
ceptaverit; dicam r.r 7. do Voto, $.1.

4 Dixi(quantum eft ex vi juramenti,vel Voti)oiro fi Petrus fpon-
falia cum ditia Berta iniiflet, requirerentur caul$,i Dodoribus apud
Sanch.»/' ma r.l.i.bd explicitacyadeadifiolvenda , aliamque du-
cendam . Pari modo u Antoni us,qua udo elegit didum illum paupe-
rem; vel Ecclefiam,fe principaliter in commodum ipforum nova ju-
rata promiffione illis acceptantibus obligafletteflemus in alio cafu^n
quo eft legitima jam acceptatio, ubi difpcnfare, ut fzpd docuimu s,
nullo poteft . Nani fi principaliter fuiflec in obfcquium Dei , A mi-
nus principaliter in ipforum utilitatem, jam promifi me ditiurum,
cumdeVoto, e. 17.5.2.

CAPUT VIII.

De Adjuratione juramento affini.

§. L De Adjurationi in Univtefum .

t Q! quis ita ob teflet U r: Hoc pr a /io per amorem,quem Ore,Sanfli/,toe

O Patrit gerit. Per vitam tuam, per vitam Patrii tui koc ago. Item
C ficte quis terreat aliquid impetrando./*» virtute Dei,vol Sanflerum,
oh nomino Regi tjdgm picetur te adjurare. Adjuratio igitur non eft ju-
ra mentum.nec deprecatio; Sic Suar.Sanch.Giftr. loejmoxtit* I iique,
fed impreeatio>feu juffioper aliquam rem dantem mora)iter,hoc eft
in conceptu hominum ipli imprecationi, fcu juffioni vim . Et quidem
fi per Deum, vel perea,quse ad Deum pertinet, exhibetur, erit adus
Religionis latriftfi per Virginem Hyperduliar,fi per Santios Duliar,
fi per homines erit adus politiz,humanzque imprecationis .

% Hinc vides Prim6,omnes creaturas adjurari pofle; omnes in-
quam, quae juflionem, imprecationemque percipiunt , quales funt
Rationales: Irrationalia tamen, improprii, quatenus Deo obe-
dientiam phyfiee prarrtant , adjurantur; Ut fi monti dicatur i San-
d O viro : /« nomine Cbrifli bime tren fer tt in alium locum ; quo pado
veri Deus adjuratur ntfcilicet in illa reafliftat .

x Vides Secunddod juratum cx vi foliusadjurationis nequaquam
obligari ad rem przftandanuquia adjuratio eft tantum induda ad in-
ducendam majorem mundam reverentiam , vel timorem ipfi perfo-
nz adjuratae, nou vero ad inducendam obligationem, qualem indu-
cit commemoratio juramenti fadi, vel obedignti* Votum, przce-
ptumve . Ne autem temeri contra virtutem Religionis exerceatur
adjuratio, requirit eofdem proportionali ter comites, quos Jura-
mentum : nempd Veritatem , Juftitiam , Judicium .

Votita t .

4 Haecconfiftitineofluid non fiat ad ju ratio per falfos Deos. V.G.
per Saturnum, per Iovem,Ac,vel per eum, cui non debeatur'reveren-
tia,v.gr. per Luciferum, per Dzmones,Ac.quibos modis peccatum
cfle mortale non eft dubium .

Confiftitetiam in eo, quod non intermifeeatur aliquod in adjura-
tione mendacium , ut Ii quis occultus dives eleemolynam petat ut

E iuper, propter amorem Dei : At peccat ne is mortaliter? Refp. five
ic peccet contra juftitiam, five non item,dequa re alibi acertd non
peccat nili venialiter contra Rei irionem. Ita Sanch. /.a. •• Dre. t. 41.
n.y citans retid Suarium, quia inducere alium ad przflandurn bo-
num, etiam cum fidionc A mendacio levi, ut hiefupponimus, non
eft gravis Dei irreverentia. Neque enim tunc aflumitur Deus ad
iniquitatem patrandam,ut contendit Caftr. tom.^.tr. 14 . difpmt^.de
sdjur.p.t, nu.y immeritd citans Suarium : aflumitur enimob bo-
num atium faciendum ex parte dantis eleemofynam, licdt, quia ex
parte recipientis adus bonus non fit^liqua committatur, nempd ve-
nialis irreverentia . Non efle autem mendacium leve fidis miraculis
ad fidero allicere,/** Uto docebitur .

Tamb.T.I.deDtc.Prar.

Juftitia .

5 Hzc confiftit in eo,ut non petatur, nifi res jufta, A honefta . Ita
Sanch.Caftr /.'.aliique. Quare (1 quis per Deum, vel Sandos, etiam li-
ftendo in illis, ad juret quempiam ad committendum peccatum mor-
lale,prztcr ipfum mortale in propria materia, mortaliter peccat
contra Religionem, (i ad committendum veniale,venialiter: quia ibi
gravis, hic levis eft irreverentia. At fi per hominem, v.g. per vitam
Patris, amici > confanguioei adjuret quis ad patrandum five mortale ,
five veniale peccatum , non addic aliud peccatum prztcr peccatum
quod petit, quia cx hac adjuratione non transfertur culpa pravz pe-
titionis in aliam fpeciera .

Judicium ,

66 Hoc in eo confiftit, ut adhibeatur modus diferetus, A prudens.
Ita Suar Jjj.de ^«r.qui eft dt Adjurat ore r^n.p.A i r .quare »5 decec
paflim,A fine occafione per Dci,ASandorum nomen aliquem adju-
raicxllct enim culpa, fed certdvenialis.ficutieft juramentum vpru,
quod fine confideratiooe in vanum emittitur . Rurfus ne adjuretur
Deus,A Sintii imperativi, nec Dzmon deprecati vi , quz ut patet
eflcnt mortalia peccata : nec homofubditus, imperative, quod eflet
mortale, fi injuftitia,qu* ipfi fieret fic imperando, eflet gravis: venia-
lis,fi modicaJrrationalia five impcrativi,fivcdcprccativi,eo modo
proprii, ac fnntelligerent, adjurare, vanum certe ell A confequen-
ter venialc,poflct tamen aliquando mortale A fuperftitiofum efle, fi
fieret ex patio eip reflo, vel tacito cfi Damone; A fic eft(nili cxculct
ignorantia) quando his creaturis v.g locuftis frugibus nocentibus,
ventis,grandini,vel fimilibus aliqui cflftituunc advocatum, aflignanc
terminum, pronunciam fententiam Ac. quia cantus rerum vanarum
apparatus non videtur fieri fine tacito faltem patio cum Dzmone .

7 Dcniq;Deus adjurari porefl per femet ipfum, juxta illud Danie-
lis 9 Ne morer i < propter temotipfum Deui meui : poteft item per crea-
turas, quas utpoti eorum conditor, non poteft amare, A fic adjurat
Ac.Exod. Recordate Ahabamjfaae ,lacob fervorum tuorum . D«rmorx
foluin per Deum.Santiofquead Deum relatos adjurari retic poteft.
Creatura' enim vel non timet, vel parvi facit . Creaturae per Deum,
perSantiiflimam Virginem, per Sintios adjurantur, utinuui"U.

§. II. Z>* Adjuratione Dumo nam.

t TJOtiflimz difficultates In hoc argumento vcrfanturcirca ad^

X jurationem D?monum corpus hominis obfidentium , nam
propterei de illa hic merit6figillatim d i fputa re operf pretium erit.
Illud przadverte diligenter, Exorciftam ( fic Gr?ci vocant adjurato-
rem, licut Exorcizaredicunc,quod nos dicamus adjurare cognofee-
re debere hominem verd efle a Damone obfdlum. Signa certa funt, fi
abreptus loquatur diverfo,ignotoque idiomate; fi canat, fcribat }
aliaq; faciat, quz antea nulla ratione callebat , fi itaftet immotus,uc
i robuft i iTimis quibufq;nequeat dimoveri, fi d i flantia, A vere occul-
ta patefaciat A fimilia. IcaDelrius/.i.r.a.f.^./rA.j.Corveloitr/at-
c.8. Alia figna,ut diflonz voces, farvi dolores, motus corpo-
ris infoliti, A fimilia vald£ funt incerta ■

Ve fine adjurationi / , dt^ut imperio Adjurantir in Damonem .

% Damonis adjuratio tunc foltlmefl licita,ci)mfitad finem, ut isl
nocendo dcfifta t,A ab homine, Jocovc aliquo expellatur. Ica Suar-
z.do Htlir.l.ydeadjur/.y Sanch. i.x.i* T>oc.c.^k,u.%y(j »6jiliiqueab
ipfiscit. Ratio eft, quia cum Dei inimictyeoque,qui noftra (terna ma-
la femper intendit, commerciam,&miliartatemque habere, eflet
charitatemDci, propriamque violare. Neque nbflat Santios ali-
quos non ignobiles aliquod minifteriumi Daemone popo(ci(lc,atque
admififle,ut ftemere lctium,equum ducere, Ac. idenim ii fecerunt
ex peculiari Santii Spiritus inftintiu ad publicam utilitatem ,ejuf-
demque Dzmonisconfufionem .

J Przterel hzc adjuratio fieri debet imperati vi, V.G. oxi, fac ,
dic , non ver6 deprecati vd, V. G. *• "t faciat , ut dicat , hanc
imegratiamimeai , ut exeat , (ye, quia nimirum deprecatio prxfert
humilitatem, A amicitiam, quz non oftendit Imperium quod exer-
cere folum conceflit Fidei ibus Chriftus Dominus in Dzmonesad
eofdem fuo nomine profligandos .

$att locutio u/urpanda eum Damone „

4 Si Exorcifla nomen Damonis interroget ab obfeflo,fi fcifcitetur
ingreflus eaufam, numerumque fpi rituum, ii petat aliquam veritate,

uam ver£ hic A nunc ad Dei gloriam conveniat ab iplo t>ropalari,A
milia cum D(moniaco cratiet, quf ad Cimonem fugandum^erren-
dumqucconduc.int,lieit£operabitur;ac fi lOgos Termones, vanos,cu-
riofolque cum illocommifceat; fcientias rerum ab ipfoexpoflulet,
przteri ta quzquc reccnfere,vel occulu , tuturave przd icere eum
copt, mortaliter peccabit, quia fic cum eodem faroiMritatem
habere velle, fatioipfo convinceretur.

5 Dixi (fermooes longos) fi enim quis aliquid modicum femel, vel
iterum curiosd peteret, eflet veniale ex levitate materiz .

G Cet-

Explicationis Decalogi Lib. III.

iufumm. c.I I .«.xg.cumquo i/fifii.C.qX.n.fl.verfundeftquituTiCl-
jet.x i.f 90 *?rr.i.dumabfolut^i< 3 c line ulU reftnGionc fic ait :Cel-

Ufui cum tpfij Damoni but corpora hominum obfidentrbut fib curiofitatem %
*cl vanitatem imnt&m non veniale. Media igitur via eft

eligenda, ut fiet veniale fermoocs hos obiter, & judicio prudentis
modicos intermifcerc,mortale,prolixos. Ratio eft mihi manifefta,
quia hi ferino nes oftendunt focialem , ut refle loquitur Cajctanus,

indirecte D$mones ara pld concedit.

ia Dices Prirod: At oftenderet Exorcifta fe indigere auxiliofu-
perior» Dzmoms-io corpore obfefli exiftentis, quod eilet fe ilii fub-
mitterc . Relpondeo nego id offendere} patet in hominibus i fi quis
enim haberet plenam poteftatem expellendi milites, torumque du-
cem ab arce quapiam, utque illos de fado expelleret .imperium non
in milites dirigeret, fedm Ducem, utfcijicetiplcluosierum ali6

converfationem habere vel cum communi horte; illi nequaquam/ed duceret, nullo modo diceretur prxleferre indigentiam auuiii , fed
meram vanamgjcuriofiutcm . Duc exemplum ab homine: fi enim lolum velle uti potefiatefive immediate, live mediate hoftes abeo

quempiam dc aliqua re vane interroges, non llatim ex ea interroga-
tione habere cum illo amicitiam, focietatcroque velle pr{fumeris;fi
ferie,& protraifes, prxfumerisccrtd .

6 DicescumCadr./.r.Deprccativi ut modo ditium eft, cum Da-
mone loqui fubculpa mortaliora lisfet.fed lolfim imperativi : At fi
%el breviter cum illo loquaris curiosi, loqui cum ipfo deprecati *c
convinceris, quia per curiofitatem illam imperativi te habere non
potes^rgo &c.Rcfp.nego Minorcm,non enim valet :non loquor cum
Retm imperative, ervo loquor deprccative;poflum enim tertio modo
loqui, nempi,ut ita dicam, cxpqfitivi,exponendoei illatu* difeere
intendo, expetiandoque rei panium .

7 Dices icerAm cum eodem. Dpmon quidquid dicit»facitq;ex od io
contra Dcumdicit,& facit. Ergo cum illius peccato cooperor, fi illfi
invitoad aliquid faciendum,quod nd fit illud, quod cficeflitChriftus
ad cum fugandum Rcfp.cilm Dfmon femper ntad ule peccatu pa-
ntiflimos,cgq non quidem cauta, fed mera occado fum ejus peccati:
ad quam occafionem evitandam Deus non me obligat, ficuti probabi-
lis opinio non obligat mead non petedum mutuum ab Ufurario pu-
tato. Lege Dianam pq.tr j.re/.%.(yib. citatas .

An itetnt txpofrre i Damon r, ut aliqmid fatiat}

8 Ad tria reducoea,quae gerenda expofei potiunt i Deemone.Pri-
md, quae ad fug m,vel dciitionem nocendi conducunt, vel eafdem fi-
gniriciQt, juaJc eft gcnuflciicre, liare, tacere, dare fignu cgrefliis lam-
pad em cxtingueodo, vitrum frangendo ,&c. Secundi, quae ad obfe*
qwuiu tuum,vel tui amici, ut fternere lc&um,duccre equum, mederi
infirmo,&i .Ti rtid,qupad neutrum deu ad nihil, ut movere lapidem,
extirparearboiem longi pofium,&c. quae ad nihil conducere, fed
luJibn ad curiofitatem pertinere fu pponimus.

9 Jam liciti expofei pofiequf in primo capite comprehenduntur,
patet ex diilis^ofk autem qux in fecundo capite iam etiam ex didis
patet^simirum, quia h$c ucraquc funt manifefta figru,imm6 illeda-
mcuu amicui*, & focietatis : & quia Chrillus Dominus non ad Dr-
inonum minifteria admittenda , fed folum reliquit poteftatem Ec-
cl efi* ad eo* arcendos : Ita Caftrop- mox citandus **.i ».

10 De Tertii ergo nonnulla fuboritur dubitatio. Et ouidi Caftr.
*-4- tit.p 4. num. 8. ait id efle mortale, quia petere qu id ab aliauo, in
quem poteftatem non habes, eft te humiliter illi fubiicere^c oepre-
cari^C veluti padum focietatis cum illo inire: at quoad hec vananfi

habet homo poteftatem in Daemonem i Cbrtrto, utdidumeft^rgo,
&i .S*d merui Sanch./.x.»* Dee. e 4X.*». t j.Navar.Silveft.Bonac.Va-
lent Suarrealiique citati abeodem Caftrop./vr tit.n 7.putatefte ve-
niale, quia eft levitas materia & imperfedus adus commercii focia-
lis: neque cmm eo ipfu,quod aliquid vaniitepeto, padum tecum
ineo, amicitiamtuammihiconciiio,velme tibifubmitto ,utCa-

ftropalai ratio sraris contendit. lntcllige autem, fi id fiat fernehatt

iterum^c quidem non deprecativi.confequentcr ad ea, qusrmodddl-
xim us de coi k»cutionc;nam fi f*pi vel deprecati vi , convinceretur
appeti cum Damone abfoluu focialis amicitia, vel fubordinatio,
quod eflet mortale .

An Adjurant /icit? praciprt ftiaar Vameni fuptriori, ut Damo-
ne* infrior tt pellat a 10 porr , vtl ut mantft-
fi et maleficium*

1 < Acci<iit non rarA Inobfeflb idefie fuperiocem Dymonem,* 6-
mul inferiores ,( ni autem fuppono potius curo LelRs.r.,,.™ ■ ». &
Suar.<M.i. quim quseco)m hoc crgocaiu quam-

visdctnusnon poflei Dm mone qui fit citri corpus peti, ut pcllw
cos.qui .ut in corpore, dequ* tamc re d.ci mor n.?.cjfu! nofter nunc
cfl de Dremonc (uperioreflni eft in oblello . Ruiodublundi , quod
non roflit
quod non licet.

loco expellendi. Videat me dodor, anetiam propter hanc ratio-
nem licite poftit adjurator petere, imro6 & cogere ab hoc Daemone,
uc,dicat,an alius V. G. infirmus fit maleficio affedus nec ne , & ut
manileftec maleficii genus vel lignum, & in quo loco fortd inveniri
poftit, quae omnia videntur d irigi ad lalutem proximi & ad arcendos
Daemones 1 fidelium vexatione .

1 1 Dices Secund6,hp rationes probant poffeetiam idem peti^cer-
tdiniperativd>iDaemonefupenorcexiftenteexira corpus obfefli.
RcfptSdeoitaquidem^d quod docet Sylveftcr/.r.aliique apud Tanc.
ne {(el.difp.de adjurat. n.+t. Unum tameo vidco>id vix polle in praxim
deduci, quia odeit Exorcifta quifnam ex Dpmonibus extra corpus fit
fuperior , nec iacile credendus ipfe Daemon in corpore , fi aliquem
fibi fuperiorem extra corpus affi rmet : Mendax em m eft ipfe ab ini-
tioat in corpore magis crcdendus,quia ex ufu Ecdefiae huc fpeflan t
Exorcifmi .

An contra f at oro a/ifuid , net convenire pojfit Exercifla ad

petittonem Da o, enti ?

14 Certum eft non pofle,fi res fit folicita,vel fi quaevis aliis licita,
animo amico Daemoni concederetur. Solflm ergo ea poftunt, ad
ejus petitionem fieri, vel permitti, qu* faciunt ad ejus expulfionem,
& fugam ; Sed tamen adhuc pro his concroverlia triplex agitari
folet .

1 j Prima. An fi Dpmon petitae illum in Infernum amandet/quo
illum admodum certi liciti pollet Exorcifta^uiaci locoiDeoD^-
mon addiOuseftjfed releget in lot um delcr tum;poflit ab Exordfla id
concedi?Refp licite pofle fub fpe divin$ ratificatioois cu enim Deus
Dzmoncm nondumadu in Interno conclulerit, id refervans poft fi-
nale ludicium:relegationem in locum defertum nomine Dciab Ex-
orcifta concellum idem Deus ratificarecrededuseft.Qudd Ii Exorci-
fta poteft, videtur tcneri>ficCattrop.^y«// ) -4f -4 quiacharitas

diaat,ut proximo fuccurratur,guido line incommodo poteft ,mc au*
tem proximo fuccurritur,quia facilior redditur expulfio^iec inct>n>-
modum ullum inde timetur .

i6Secuda.An fi Dpmon petat, ut immittatur in equum.v.g.Petrt,
-ficut petiit, ut immitteretur i Chriflo Domino in gregem porcorum,
concedere id licet?Chriftus enim erat Dominus illius gregis: atqui
Exorcifta non eft oqui Dominus.Relpon conveniunt Dodoresapud
Tancr.mox cit.licere in equum immittere, vel in quid limilenoo ad-
modum grave damnum inferens tertio. Ratio eft^uia etiam hic cer-
tius cum modico fuo incommodo illi Dpmoniaco fubvenire obliga-
tur. Sed quid.fi id damnum tertii grave notabili ter cflct.'Nequ*quam
licere cenfent aliqui cumTancr * .x.de Htlix.dijp.de adjnr.nu.67 .fio.
quia nemo tenetur cum gravi fuo incommodo laluti corporali alte-
rius fuccurtere.. ... . , _

17 Vertim mihi videtur licere. Ratiorft quia hanc Dfmomaca
non puto efte folum gravem neceftitacem, fed extremam ■ mi qua ex
communi fententia, omnia funt communia . Audi Caftropalauni
tem.l. dijp.t de ebarit.pnrt.t. num.t . fic redd docentem: Excrema
ne c effit a 1 eft, fi prnximui in probabi 4, <£j moralittr certo periculo vita
•vtrfetur , nifi illi fue curat . Ad hac reduci pottft periculum mutilat io-
nii membri , perpetui e arceri s^ant altcujui infirmitati/ perpetua % quia
hae morti comparantur i idrbque i Dofloribut n,ctjfitas horum even-

■moneiuperiorevqmcltin oblello. Kat 10 dubitandi , quod

id pcti^n.qu» 4 " c videtur beneficium poftuiari 1 Dcmonf,
licet.Sed cert^quidquid fentiant Caftrop. tem.^.difh.q de

- regula: ne proximus, q

feflione fu arum rerum, ponatur in fimili malorum, vel notabilis
paupertatis periculo, id quod, & fimil ia vide apud Caftropalaura ci-
tatum-

18 Tertid, An fi Demon petat, ut immittatur in alium hominem»
feu dicat fe exiturum quidem/ed velle alium hominem arripere^ia
i aquam poftit i i coocedere,fen connivere Exorcifta ?

Non pofiekCommunis,& vera docet opinio. ItaDdrius/i^.xd^'-

JkAfur ^).4.B.lo^ancb.Ax.ifl Dec.c.qx num.ii . aliique)Iicit^ adjuran- fP u * cap.y. Sanch. libr.x. in D te. r.4». num.\6. Caftrop. rom. 4.

tem id praecipere polle indubitanter cenfco. luSilv.K Adjurat 4. j
‘verffiybot «riomrmtione . Ratio eft.quia falfum eft eomodopeti be-
neficium, vel obfequiumfocialc,nonenim ftatim aci tepeto vel im-
pcrativi volo id, quod mihi honum eft,recipiovel peto *i mi cabi le be-
neficium,. ficenim exorcifta ne expulfionem quidem imperativepe-
trre poftit, quia expuitio honum quid eft .Benefi ium ergo debet qui-
dem efte mihi Uonutn, fed quod gratis, fed quod ex voluntate bona,
fed quod ex tuo amore procedat . Sivcergo fic praecipiat adjurator ,
tutum ahii ruiifocitt t inq-jo loquedi modo non nunifeft£ apparet pe-

di pnt. A ,dc Adjur.paet.4. num. quii ncmocft Dominus vitas pro-
ximi. Neque dicas falcem pofle permittere • ne id inquam dicas,
quia eiul modi permiftio eflet tacitaconceftio : ficuti fi fervus volens
aliquem interimere, expiaret nutum Domini , Dominus autem
connivcrct;laneejufmodi permiftio nutui inbiscircumftantiisfqui-
pollcret.

19 Illam exceptionem faciunt cx Tyrtco Sanch«*^r'» ocCa-
ftropalaus^W. Aiunt enim tunc pofle exorciftam connivere trans-
lationem .Daemonis in alium hominem, quando concurrerent tue

quin-

Cap. IX. De Voto. 99

quinque condiiiones.Prim 6 ^ 3 isflui de novooppritncndusedfitpcf- lam habent ad vexandos fpi ritus, qui rebus corporeis non affici un-
fimz vitf Secun d6jfi circa opprimendum habeat Exorciftafuum do- tur, nili forte ut Tignis . LegcSinft. Auguft. M. x. deCuit. Dti c. 6.
minium . Terti6» fi Exorcifla fummam noteflatem habet Damonem Capillos radere, fi hat ad fuperftitioncm , v. g. ut facilius exeat , pilis
> — : ur.n-. j 1- 11— J; r. .ac> r -'— non impedientibus , Daemon ; certe non licet : fad liciti pollet fie-

ri vel ad Dcemonis contemptum , vel ad amovendum lignum ma-
lchcii , Torte in capillis per unguenta adhzrcfcens, ut alibi dixi ,
CUm de Maleficio .

16 Quarto Medicamenta ,vcl fuffiimigia naturaliaadhibereetiam
licet, quia Dzmoniacus non rard atr«bili,aliiquc noxiis humoribus
abundat;icd hec medicis proflanda potius relinquat ad jurator, quini
iplc exhibeat. Atque hic in multis peccant Mutiercufe remedia ad-
hibentes inutilia. Nam pritn6, peccant contra Juflitiam ex torquen»

. , _ . . . tes poti fc immeritd pecuniam, & inutiles fumptuscaufando in aliis.

rc, nodum non facit ExorciAa.Quarc fi Sindus Paulus Satanas tradit Sccund6, contra Juflitiam iterum, & contra Charitatem, dum Tunc
Temcl pravum hominem.ut fpiritus (alvus ficrct.fuit difpenfatio pc- caula , ne infirmus alia utilia remedia quaerat, quibus forte coovale-
culiaris Dei ex Spiritus (andi inflindu.Tertidecquis erit ille, cui in Iceret . Terttd, contra Religionem , dum lunt caula, ut vanis fuper-

— —a— —r.. 1 — 11 — a — : i- ditionibus , quas ipfe freq u en t illimi admifccnt , ftraplices^c rudes

adhzrcant, atque infidant .

»7 Qjiintb, non licet acriter flagellare vel pugnis percutere D^-
monucum.Ita Dclrius^anch. Cadr.«l *4 quia & edet contra chan-
tatem proximi, < 3 c nihil utile fieret ad expuliionem eorum Tpirituum
qui corporeas percudiones non Tcntiunt .

Quid fiDzmoniicusefletClericus?Siexorcifta licet impruden-

a noviter obfcflb, quando vult,expcllcndi . Quartddi adfit (pes majo-
ris boni cx prioris obfefli liberatione , & iftlus pollerioris damno .
Quinto , Ti non fiat cx voluntate placendi Dzmoni .

»0 Sed profcdft huic exceptioni pace tantorum virorum, non eft
acquicfccndum • Pnm6,quu tot ponuntur conditiones,ut vix fimul
in praxi conjungi poflint . Secund6,quta nullus omninb homo io ho-
minem tanto dum nuo poti tur, ut eum vexare per Daemonem podii.
Qu6d fi Princeps in reos propter Reipublicf bonum animadvertere
etiam ufquead inferendam mortem poted,tedesfunt proferendi ,
reus ed audiendus, fententia ed pronuncianda, quz non poted tace-

potedate certa fit,iterdm repellere i nova fede Da:monem?ld & il-
li fupernaturaliter concedendum edet , Sc per aliud miraculum fo-
ret eidem revelandum id fuiflcconccflum : quz dcfimiliaqulm ar-
dua fint, nullus non videt.

at Aliam exceptionem feu declarationem legi apud Tancr.w«u
dt/(eltg.d.diadtur.n».6p.po(k Icilicet ad juratorem concedere , ut

exeat Dzmon,fi conccdio non feratur in hunc hominem determina- r

t£, fed in aliquem indeterminati.ut fi Dzmon diceret, tibiae ter ,< 3 c cum culpa, Dzmonem in obldTo graviter percuteret , in-
ahum hominem arripiam, pcffct refpondere Excrrcida,Exi (y altum «• cideret nc in excommunicationem * Rcfpondeo.Nifi

t*idtrt . Ratio ed, i nquit , quia jam Dzmon non poted deinde inali- ignorantia excufationiellct , fanc incideret , quia jam Clericus per-
quem determinate ingredi , fine Dei voluntate .

Verum animo nequaquam fedet hzc exceptio , perinde ac non fc-
det ejus ratio. Si quidem nefine Dei quidem voluntate in hominem
determinatum ingredi eidem concedi tur, & tamen idabExorcida
permitti nequit, quare cum contra utramque permillionem , tum dc
determinata fciiic^t, tum de indeterminata pertona oblidenda mi-
litent incoo venientiz, ut accurati confidcrant i condabit : concedi ,
feu permitti neutra poterit .

Mcnit tonet ntn i miti /et fro Adjureteniu .

*a Primi, ex Suar Jom.x.de /(flig.l.+.de Adjurat. r.x.a.x. Sanch/. j.

•a Dtc.c ^i.n.^.CiUtVifp.de Adjur.p.x. m.x. fciat exorcida ex juftitia
fe obligari ad adjurandum Doemonem,fi fit Pador, dc prudenter ju-
dicet fc pofle obfefio fuis adjurationibus opitulari : immb qui non cd
Pador ( modi non adfit aliud remedium aquar benedidz, Aliarum
orationum, Aenorum Dei,&c. ) tenebitur ex c hamate, a uando fine
magno Tuo incommodo per adjurat ionem adjuvare poedt , juxta re-
gulas generales , dc Przcepto Charitatis .

Video tamen vix prudenter polle Exorcidam judicare fc tantum
auxilium ferre , nili Iit admodum peritus ,dc profpcro experimento
contra Dzmonem comprobatus .

»t Secundi, qui folemniter dc publici dzmoniacum ad jurat, Sa-
cerdos fit , vel faitem prima tonfura Clericus inffgnitus , vel certi
Religiofus Deo dicatus ( & quidem eiufmodi ut non fabfit pericu-
lum, quodi Dzmone decipiatur ) id enim pertinet ad publicum

minifteriumlChriftq Domino relidum Ecclcfig ■ , -XrOtum.qoodcftpromiffio&ajDeodereipfitnO.iildIad

*4 Q u ‘^ L 5 Icusil TD i f 0 pcr,cu ^° l^rooncmvcUctfolemm- V cjulmodi Dei cultum: ut conftitiucur, quinque requirit .
A publici idjurj re ? Refp. ^cciturum mortihtcr, cuim fido- Primi, deliberationem: VotumcoimdebetcflcroluDUriumlibe-

cuutur.

Dices, at non percutitur Clericus, fed Dzmon in Clerico. Rc-
fpondeo, at percutitur etiam Clericus,atquc adei Clericus in Da-
mone, tdque fit fuadente Diabolo , pofito qu6d ignorantia non excu-
fet, dc advertas injuriam gravem te (acere Ecclefiadicz perfonz .
Idemque verum haberet , fi Dzmon te contumeliis V. G. afficeret ,
detu cxcandefcens, illum in vindiQara graviter czderes i tunc
enim, quamvis direfli tua intentio ad Dzmonem contemnendum
ferretur, tamen non Dzmoni, fed Clerico realem percuflionis in-
juriam indigeres , idque non fuadente foluru , fed excitante
etiam , ut iu dicam , dc commovente Diabolo cxcandcfccntianx
tuam . Si canem , v g. contra te latrantem Qrifto gladio profe-
quereris , dc illum m lui Domini Clerici finum profilieutem , fi-
mul cum Domino ( id advertens ) confoderes: nonne in excom-
municationem incideres ? Italand , quia fic injuriam Ctericofii-
cis : dc tamen diredd , dc ex prima intentione canem ferire ,
non Clericum percutere , contendebas j non abfimili modo in ca-
fu nofiro j dcc.

CAPUT IX.

De Voto.

Votu n quid fit , (y quetup/t * .

Aiflimus fit, aliqui docent . Ita Tancr. l*t Mt. »u^a. Ratio ed, inqui
unt, quia affert aliis fcandalum , dc quia i gradibus Ecclefiadicis fc-
juntfus publici eorum minideria^c iolemniter ufur paret . Ego non
peccaturum mortaliter puto . Prim6, quia neque fic peccat, qui pu-
blice Miflz infervic, Acolythi V.G. munus exercens : multo minus
creo qui Exorcidz Secundo , quia omnes Fideles BaptifmoChrifti
infigmti terribiles lunt Damoni, juxta illud, quod Fidelibus diftum
cd, Ia nemine meo Dee menta iiifitnt. Tcrtid , quia jam infinuaS priva-
tim pofleztiam Exorcifmos Ecclefiz recitando.ItaSuar.^.x de I(t.
Irg.i4.dt Adjur.c.i.n.iS.Siach.l.X.ia Dee .c.^x.mAl.QxAt di/p.4. cita -
ta,p. j.aum.i. cur ergo noo publice ? Propter fcandalum ? vereor, ut

rum . Sccuudd, Propofltum . Terti6, Promillionem fub obligatio-
ne . Quarti, efle Deo fadlum . Quinti , cflc dc re ipfi grata . H zc igi-
tur fuo ordine declaremus :quibusfiquid addiderimus de Voticef-
latione facis erit de hac materia completa trattatio .

a Dividitur autem Vocum. Primi, in Abfolutum, puri condi-
tionatum , Poenale .

Secundi , m Solemne, id ed quod acceptatur ab Ecclefia: & Sim-
plex , quod privatim emittitur .

Tertii, in Neccfiarium,hoceddereexprzceptodebita ; dcin
Liberum, icu ut alii loquuntur , in communc,dc fingulare .

Quarti, in Reale.in quo promittitur res externa ; in perfonalc,in

i Adde denique quafdam alias divifiones accidentales:v.q.in Per-
prtuum,& Temporale : in Refervatum,& non Refervatum: in Pu-
blicum ,& Occultum , « 3 cc.quorum,& fimilium explicationem,ubi
opus erit io deinceps afferendis non negligemus.

fit (candjlum piflivum. Sed fjc dfc «aivum (i quudo«juf-

modi apparet » non licere , Sed ajo,hoc inter Fidelo raro conungc- Quinti, in Affirmativum, quofcilicit promittitur aliquid pofiti-
tc , facile pofle artantes ab ipfoad luran teinflrui de rei veriute . vum,v.g.elccroofyna;& in Negativum, quo aliquid negativum, v.g.
Quarti, quia non obdat alieni minidcru ufurpatio ; nam m re tam abdinentia i carnibus. t ^ »6

«sccedaria^tquc utili proximo,tamque modia przjudicii,facillimo
negotio Minidrorum ratihabitio przfumi poted . Quinti , quia
quod aliquibus ex officio competit, non negatur aliquando aliis, qui
idem non ex officio faciunt . Sic baptizare convenit ex officio Sacer-
doti, nec tamen propter ei negatur Laicis» i mmidc feminis in ne-
ceffitate ; & fexcenta fimi 1 ia , &c.

Hzc igitur fententia probabilised,fi femel^ut iterum Dcmonia-
cus i doflo,pioquc Laico publici adjuretur ; czterum fi f(pius, cum
admiratione gravi populi , cum contradictione Parochi , «c. id ar-
ccnuretur : certe tunc juxu gravitatem fcandali, vel contradidio-
nis, gravis eflet condituenda culpa.

a 5 Tertii licet Exorcidz feribere nomen Diaboli, & illud com-
burere; licdt in obleflumexpucrc,Iicdt leviter percutcrc,& fimilia ;
atque hzc io Dzmoniscomemptum. Ita Delrius/.x.Ma^iV.y.jo./vr.

CAPUT

Dc Libertate requifita in Voto.

s. 1. Quati tde/iltratio requiratur .

a.Sanch.Ai.4.1» Dvr.r.4.»J}.Trullench./.i ia Dre.e. 14.«« ai . Cadr.
'I ee.eit.p.q.a 1 y.aliique paflim.Quia cf torum res corporales vim nul-
Tamt, T. L Dt Dtc. frae.

x TJ A requiritur , defufficit , quz ad peccatum mortale : ita

XZi Saoch.Suar.Arag.MolinjpudLaym./ii « trafl.+.eop.

Qu6d ea requiratur ; Ratio cd , quia Votum tft lex, quam fibi vo-
vetis imponit; at imponere fibi, uc etiam alteri obligationem, exfc
G 4 grave

Caput XII. De

ron obfervandi,qu$folemniter promittit, Religiofus nonctlct:undc
illicite Sc cum injuAitia frudi ibus Commendarum pulici Aucrctur :
quae tamen omnia ablurda cenfentur ; hi enim, quamvis voveant illi-
cite mortaliter, propter illam pravam difpolitioiiem vota gravia non
exequendi , nihilominus valida caettc vota nullus negat A priori ;
quia haec duo, obligatio ad aliquid exequendum, £cipfa reiexeeu-
tio,funt admodum 3 iverfa;ut patet in contradlu emptionis Sc vendi-
tionis , dc quarum ellentia efi obligatioad tradendum , non vcr6 ipla
traditio, quae fatis cll,ut deinde fuo tempore ponatur. Quando igitur
dicimus requiri propofitum,& voluntatem exequendi in promi Ilio-
ne, cft l*cnfus,nec peccetur, reguiri, ut fuo tempore exeeutio ponatur
namcaeterum , pro promiflionisfcu voti eflentia fatis eA voluntas
fulcipiendi in fe obligationem exequendi .

j Remanet igitur fohVn decernere de tertio, pro quo adverte du-
pliciter poflequempiam negative fe habere circa obligationem Voti,
leu promiffionis . PrimA , quando non habet hujufmndi intentionem
feobligandeneque exp lici te, neque implicite :Sccundd, quando ha-
bet faltem implicite, ut fi quis cognofcens naturam Voti qua*fit,ad-
ducens obligationem, voveat , non aduertens nunc ad obligationem ,
vel nefeiens didam naturam voti , voueat tamen juxta modum ordi*
narium, quo alii voucut ; in his enim duobus exemplis dicitur quis
implicite habere intentionem lc obligandi .

6 Dicoigiturprim6,inpoAeriore hoc modo e(Te verum votum ,

veramque ex eo oriri obligationem exequendi . Ita Sanch.afc mate.
M. i 1 1 .CaArop./'f.f .«.a.Ratioelhguia jam voluntaria tunc

eA obli£atio,dumfciens quis.de volens fui cipit id , i quo ncccflarid
obligatio fequitur,nec illam obligationem ullo modo cxcludit;mul-
t6 magis fi ex prefs^ intendat vovere juxta modum ordinarium vo-
uendi:in hac enim intentionc,invoiuitur intentio fe obligandi .

7 DicoSecundiijin priore modo non efle verum Votum, nec ex eo

furgereobligationem . Ita Sanch. led contrarius videtur Ca-

ilrop. loc.eit.n.xfin.xmmb dc ipfemmet Siwc.ahbi, ide A /»>.$. in Dee e.
io. ».9. fcd fortd in hoc n.a. loquitur de cafu 1 nobis dido n.prae.Rz-
tioeA,quia obligatio coniurgi t ex animo volunurio promittent is, at
fi non cognofcas ex promillione oriri obligationem , voluntaria tibi
obligatio efie non poteA ; ergo ea oriri necpot- rit .

8 H^cduodidanon folum vera fune in Voto, vel fimplici pro-

millione, verum etiam in juraraento.ltaSanchV-A<//m«/r,r*.#i«m i 9.F r .
etiam in Jec.Ab^.cap.t .dnum .ag.Quarc G jura Ai ut coeteri jurare

folent,vel fciens naturam juramenti , obligabit te Juramentum : fi
ver6 juraAi cum ignorantia invincibili (cuneeativd te habensad
obligatiooem,illam 1'cilicet non includens, oec excludens juramen-
tum non obligat , nec indiget relaxatione Atque horum duorum
ratio eA, quia juramentum (equitur naturam adus, cuiadiicitur :
cum igitur in priore ex his duobus adfit promi ilio obligans ; in poAe-
riorc non item ( neimplicitequidem,utfuppon;mus,iccuscnime{-
fet cafus*.6.) valebit io priore juramentum, ut dc Votum, non autem
inpoAeriore.

$. If. De obiratione granei. vel levi, qua na frit tu ex
promijfioni fi ve abfoluta , fi ve condi,
t ion at a .

i ^ 7 " Otum abfolutum cA ,quod obligationem parit cx nulla con-

V ditione pendentem . V.g. Voveo jejunium . Purum conditio-
natum efi, quod eandem obligationem fufeipit , cum ponitur condi-
tio,V fyV 9 •. eojtjuuimmjf an, talem obtinuero Quod fi rem promiffain
exequi voues,quafi in poenam delidi, vocabitur, votura Conditiona-
tum poenale, v.g.K** *» % /ejmmmmfi !*£*••. < 5 c tunc profe&d bonum
negationis ludi tu potius intendis, quam booiutem jejunii ; nam
jejunium ailumis ut medium ad obtinendam tamquam finem in-
tentum, ludi negationem . Advertendum tamen per diligenter eA, il-
lud (fi) non eiie lemper ficuum Voti conditionati; haec enim particu-
la non rard aequlvalet particulae ( quando ) & fic abfolutum erit om-
nino . Votum . V. G. Voveo elermo/ynam fi domum redibit mtus Pater ,
duplicem habet fentum: Primus IcnfuscA, Promitte eltemofynam ,

quando redibit meus Pater , quando fcilictt nummi , non cauto : & hoc
modo Votum eA abfolutum, dc non obligationem inducit, li-
c£t ejus exeeutio ufque ad Patris reditum fufpcndatur. Secun-
dus fenfus eA , promitto eltemofynam , fub ea conditione , quod d
Deo reditum Patri, obtineam , dc hoc modo Votum eriteonditio-
natum, nec obligationem nunc inducit; fcd tunequando Pater
redibit.

i Interdum autem negocii difficilis cAejufmodi diferimen agno-
vere; fed illud expifeaberis, tum ex ipk» modo, fcu verbis pro-
miflioniSt tum ex affeflu rei , quae promittitur, tum cxappetibili-
ute cjufdctn rei promifii , guaf vouentem potuit allicere ; Condi-
cionalia enim Vota emitti folent ex affeflu habendi, vel non habendi
conditionem , Abfoluta ex afir&u rei, qua; promittitur, V-G.K#»
* eo jejunium, fi convalt>tre , idedeonditionatum regulariter eA, quia
nutui modi Votum folct emitti ex afieOu conditionis babendx , ideA
lanitatis . Dico(regularitcr; nam fi infirmus ex amore jejunandi pro-
pter Deum voveret fe jejunaturum,quandoconvalefireret, Votum fic

CXDlii aretur : Voveo jejunium pro eo tempore quo convolvero , gc hoc

faaoeilet Votum abfolutum, quia afferiis voventis ferretur in ipfum
fej unium .

T amb. T. I. De Der. Prae.

obligatione Voti . ioi

\ His politis, Votum quodeumque de regravi fiuc ablolutum ,
fiue purum condicionale, liuepsnalc, grauiter obligate nimis cft
mamfcAum,id iue, ut probabilior lententia teri ,ex tola virtute Fi-
delitatis Deodcbtue ,cui res promittitur An vero Votuindegra-
ui re ,leuiter >bli'arcpoflit ex merainteiuione vouent is, licet non-
nulli rerragentur, ut Solus, Valq Pont.apuds_aAr jp.mox citandum:
tamen protubilillimumellpofic.lta Sanch Suarcz,apudCaArup.
tr.x s .dt{p.tj>.ii .«.J4. quiaad promillioncm obh ;antcm requiritur,
ut quis voluntarie libi imponat obligaiinnemrpoteric igitur, ut libet,
imponere limitatam , leviterautem Votuin obligare fi levis fit res
promilia, fkut accidit in pneceptisdc rebus lev bus,jam 'ommunis
ell,& tuta fententia . Ita Sot. Navarr Suar. Valent. Sinchez , aliique
apud cunuemCaAropal. ".6.

4 [>ifficultasfupcrcA in decidendo moleAiiliina . Undenam levi-
tas, vel gravitas materia- in Votis, Juramentis t ut Sc in aliis prxee-
ptismcnluranda fit . Sed ego luede re egi latis (uperque in lupcrio-
nbus./.i.c.i.if.J.

Pani, e e Voti fafii . *

7 Inquires? peccat ne contra obligationem Voti, quem Voti fafti
pernitet? V.g.qui cnllatur fecmiliilc Votum t_aAiutis,Obedientiar,
ReliginoU,OCC-

Rcfpondeo non eAe faltem mortale, mod6 ex hac pnrnitcntia ni-
hil imminuaturde Voto. Ratio elk, quia ejufmodi dolor. mobleruan-
tia Voti non ell : ficuti nonefi inoblernaniia,leu mobtdiciiiiapicce-
pti,fi fen t us.dolealque te dc praecepto Superioris graui .

At eA ne veniale!* Rcfpondeo. Nam cAc- innuit Suar, de Voro M.f.
cap.-j. d w. 4. quia cx obje^lo is dolor nullam continet militum ; ficuc
enim potuiAi non vouere, fic potes nolle vouifle- EAe d.#cet probabi-
lius CaArop.rtf. J.rM t d.i.p.n.n j.quiaejufmoAi dolor (altem infir-
mat exfe propoiitum Sc execucioncm Voti. Elio igitur potueris fine
culpanon vouereutexfuppofitioncquod voueris, oblidaris non po-
nere id, quod aliquantum retardare potcA , quauauis rc ipla non re-
tardet executionem>ejus quod promiliAi .

5 . III. §gxnd nam Votum obliget?

1 ErtumeA primi, fi voueas aliquid faciendum tempore deter-

X-» minato,V.gunnolequenti,teantei non obligari , etiam fi in-
tendentium tamen promifens.amei facere. Ratio dt , quia non mfi
proanno fcquenti urget obligatio- Qu6d,fi dubium fit intcndn is ne
loldm^n etiam prqmiferis,Aanaum pro libertate . Sc judicandum te
nequaquam promilhic. Ita colligi tu rex didtis Hb.i.t.^. ff.j.V. Verum
n.l.Sc docet Sane, ht.+.in dec.c.t I .n. y

1 SolAm inquiri potiet . An fi prarvideasfortdannofcquenti im-
pedimentum , q oo non poiles totum adimplere . tenearis praeuenire?
Dico non tener Ita idem ibide. 14 « ig Suar to.z.de tr.^.lib. 4.
de Vote 1. 1 4. d n. 1 BoUJC. to.j.d.^. in 1. Dee .prae .q .1 ^ j.$.i .n.i J. quia
obligatio non poteil nunc eAe major, qui m tu cibi impofmAi ; iinpo-
fuilli autem ,>ro Iulo lequenti tempore, ut fupponimus. At poteris ne
pr.rucmrc? Rcfpondeo, fi annus fequens fuit lignatus, ne ultra ditfer-
rctur Voti cxecutio,!icebit cum laude pr^ucmre.quia hoc cafu obli-
gat Votum etiam hoc anno, lic^t cum libertate, utpoAitadconfe-
quentcin annum, led non ultri, translerri- As fi confcquens annus de-
cretus fuit ad fufpcnd endam obligationemulquead illum , veluti fi
annum illum clegiAes in honorem talis anni, V. g- anni fan^i, vd es
alia quapiam tua intentione, pnruenir nequaquam licebit. Ratio eft
quia tuum Votum non de prarfenti anno fuit, fcd fignatdde lequen-
ti Similequid euenit in Voto condi tionato, quod nec obligat , nec
confcqucnter impleri poteA ante pofitam condicionem . Excipe, nifi
anticipes intentione commutandi Votum in arquale , rei in melius,
juxta dicenda fuo leto ; melius enim ell hodie hoc opus banum , quam
cras operari .

i Si quis autem vouic elargiri eleemofynam V. G vel jejunium
in hoc menlc, obligabitur, praruenire, fi praruidet in fine menfis im-
pedimentum.ItaSanch.M/ Suar, eap.n.num .7. Bon ./oejit. Laym.
tib.^aa.^.eap.\ n.e.q.j. quia m totam latitudinem menfis |ic*t
cum libertate fingulorum dierum, cadit obligatio; ficuti enim fi
praruides te die Dominico impediendum ab auditione Sacri, non te-
neris audire dieSabbati; atfiipfodie Dominico praruides impe-
diendum hora V.g.decimaodlava Italica, tener is antei. bon V.g. de-
cimaauarta audire, quando nullum obdat impedimentum; ita io ca-
fu noAro .

4 Si vouerit quis ad Sacerdotium promoucri annox j. fuae artatis,
docet Sanchez, !*e. eit. n,x\, non obligari pnruen i rei ufccptionem
aliorum ordinum j poteA enim eodem anno af.ab Epilcopo interAi-
tia dii peni ante ordinari omnibus; qudd fi Epifcopus noluerit, cx-
cufabiturvouens. Sed profcdd tanto viro hac in rcabfol u te non ad-
haereo. Qui enim vouit finem, vouic & media faltem ordinaria :
quare fi luc fibi perluadet , fore ut Epifcopus probabiliter difpenfec ,
probanda cA lententia Sanchez; fecus,pertinetad vouentem me-
dia necdlaria apponeread Votum implendum pro fuo tempore^juod
in cafu noAro non poteA fieri, nifi mediis aliis ordinibus fuo tempore
fufeeptis.

j Certum cA Secund6 , fi nullum determinauerii in Voto tera-
G } pus,

102. Explicationis Decalogi Lib. III.

pus, te obligari illud exequi quamprimum, Ii fine noiabili incommo- &c. veoialc, fi tempus determinatum non fuit, &Cmile periculum
do potes.lta iidem . Ratio clt, quia Ii line determinatione temporis prudenter non timeatur .

rem promifilli, live dilationem laltem notabili, & more morali A bu- i» Illud mentd certum efl ex Bon././.quando non adeft periculum

manocenferis velle rem fulucrc.Dixi (line notabili incommodo)non dimmutionis feruitii , pofie etiam fine veniali Votum taGum line
enim praclumiturquis tam rigorosefc velle obligare, ut cum magna temporis determinatione, differri, ufquead tempus,quo credit qui*
incommoditate ad cxccutionem aflrmgatur . fc illud cum majori dcuotioneadimpleturum:quiahzc cedit ad ma-

ti Anceps fi fueris, an tempus in tuo Voto decreveris, nec ne: vel jor Dei hooorcm ad quem Votum ordinatur : quare illa major fpc-
ctim certum fit te llatuifie^mbi -isbreue ne fuerit longum : ;udi- rata deuotio, judicanda efl caufa lufficicns dilationis .
candus es pcrindc,ac fi nullum tempus determinaveris , ydlUtuiflc

longum: quit indubio liandum cll pro libertate . Ita S*uch.Ab+Doo. §. IV. A»\ctamcbl>itt aha dtovtntt}

r.ia.it.J.Intelligeuiififiiblhntia Voti ex fepolceret tale tcmpu>,Vo-

uilli V.G.pefle infedis mlervire, ancepsautcm fis de tempore : certi i \T Ota efle perfonalia ,ficuti docuimus de Juramento,/fy.r.$.

' ' ” — L 1- V 0.6.atque ade6 non mfiipfum voucntem iis obligari, coro-

nunc, quando rraiiatur pclhs,lervirc debcs.quia in tuo Voto hoc tem-
pus implicite imbibitur .

7 Ex illa particu!a(fmenotabili incommoditatc;cxcufant Doflo-
rcsiidem/. t. differentem Religionis ingrcfiiim debitura ex s oto ,
quia expeflat tempusaptum , quo luus pater confentiat, quo vires
aptas acquirat ad Rcligiofos labores funerendos , ctim nunc idoneus
non fit, quo.id fcientias,linc fraude volendi differre, edifeat, quibus
notabiliter melius Religioni deferviat , &c.

Illud adverto:ejulmodi dilationem faciliilsextendi pofle in Votis,
in quibus ctwm poli longam expedationem , polium eandem rem
prvllare.quitn in iis, qui per temporis lapfum diminutionem patiun-
tur V G.ii promillimi jejunium di Heras, idem pelici exhiberi potell;
at fi d itferas ingretium Religionis, non idem poflea pra- liabitur, cum
diminuatur tempus,quo vluurus in Religione iis . Pari modo ii vovi
elccmofynam annollerili prolublevandis paupcnbus,nonzque (ab-
levabuntur annofcrtrliconlcquenti.

8 Difficulus jam in praxi illa fupcrefl, ecqua tandem ratione agno,
fcenius, tanum efle dilationem, ut incurratur in mortale,quandu te*
pus a umente determinatum non fmtMliqui fic d ifiinguuntln voto
Rd igionislimilique pro tota viu,in quoadeil prpdidta icrvitii dimi-
xiutio , moram trium annorum non videri aderre dilationem mon-
lein.uilialiundc adiit periculum impedimenti, vel ulterioris dilatio-
nis, vel tranf«redionis; In votis veri non patientibus ejufmodi dimi-
n ii (Micm.nu inquam dilationem eile mortalem, nili ineo cafu, quo ex
dilati. -ne fubeflet periculum Voto nunquam latisfacicndi .

9 Non placet hzc doftrinaCaftr.w.t.rr.i

rum propterei in polferion cafu conccait moram duorum, vel trium
dumtaxat menfium.in priori aliquant6araplius,ncmpe fex menfium
quu, inquit, pro longiore dilatione, Drus,qui cll Creditor, videtur in-
vitus: ficuti invitus eflec homo/i tamdid lolutionem cxpc&arc i cre-
ditore cogeretur •

10 Egolicflatuo. Prinri, in Votis, in quibus dilatio fervitium
diminuit , Ver. g in Religione, io Xenodochio, &c.confidcrandum
eile tempus feu aetatem voventis: nam fi vovens agatVerb Grat.

munis cAdodrina . Si pater V.G. voucat filium Religioni mancipa-
re , abnuere licet filio ; loliim ergo pater obligabitur cx fua parte
( nam lic inter preundum eA ejufmodi Votum, ut & iimiliade fado
alieno ) ad przilanda, quantum potell ea, quae ad ejufmodi Voti exc-
cutionem conducunt .

a Hinc 1 equitur ; Nec hzredes, nec fucceAoresaflringi ex vi reli-
gionisad Vota Tellatorisexequenda ItaSanchez, Caflr.aliiquc»***
citati. Dico ( ex vi Religionis ) nam fiue cx vi Aatuti , ,fiue ex vi con-
tragus ,a I iquando cos obligari rede docet Sanch. lib. 4. m Dicat, t.i j.
d num j6.

? Tria funt hic addenda. Primum, Vota realia^dde & mixta ex ea
parte ; qua funt realia,& leparabilia i parce qua fune perfonalia, (de
qua feparabi litate m * dicet ur . deberi ex vi juAitiz ab hzrcdibus:f«dl
certe non nili juxta vires hzreditatisaditz , & quidem in forocon-
lcientiz , etiam ficonfcdum inventarium non fuerit Ita Bon. ddifp.
^.JiVetorf z./>. j.§.i. ».q. citans Sanch.aliofque . Ratio eft^uia quan-
do quis hzreditatem adit , illam fufeipit cum oneribus hzrcditati
annexis: at onus hoc adimplendi Vota realia,& Juramenta defun-
di, efle annexum hzreditati faltemex legibus canonicis, & civilibus

probauimusAp./.l. D -7 "■$
1. Conci
ipoftp

1 $. primum omnium

4 Secundum. Coneurrentibusaliisdefundi debitis, prz ferenda
ne funt Voca, an poAponenda'' Dico cum Layman. Hb.ixjr.q.e.x mm.

lium lolucndum eile zs alienum defundi, expenfas

funeris: mox legitimam integram, five afeendentibus , fiue de-
fcendentibus debitam, deinde Vota: deinde legata pia; przferun-
tur enim Votalegatis,quia prior fuit obligatio votorum,quipp£quae
teftatorem aftringebant ; qulm ligatorum , quz nunc hzredes

Qudd fi zre alieno^c legitima folutis , hzrcditas non Gt folueodo
omnia defundi Vota, non eft implendum unum^c alia omittenda ,
fed lingula pro rata.Ita Lay m.^.cum enim zqui ex vi Religionis de-
beantur, non eft cur unum alteri proponatur .

Tertium Hzredem non debere Vota realia perfoluere.fi lortdan-

— .*• Uiu * II, III i, IVil/ll, *{,», , VI II VJ I • V. • vi illini., mm. i ™ 1 ' — .

decimum quintum annum, trium immdquatuor annorum dilatio- te aditam hzreditatemdetunduvobtinuerit commutationem, vel
nem noo judicarem notabilem : fulci pere enim vitam religiolam fo- irritationem;Patct^uia non obligatur Hzres ad Vota extintla^icu-
lent adolefccntcs circa decimumquintum & vigdimum annum , ti non obligatus fiiilletipfe vouens, cojus nunc Hzresperfnnamge-
- J.r,:»:— <r._ j i- rir.Nam Droptenri redd Hon.di/p +.c.t* Veta f.z.p.j. $.i. «.7. infert

a. ■ f' I ^ . l> n rl I C 1,1, , f . » I I ■ nju. aL I ■ A. «I l> J I ..I II. lAMMm

quando fcilicetllatus vitzconfuevitalfumi : quare dum aliquis de-
cimum quintum annum agens perpetuam Religionem vovet , nifi
tempus determinet ad ingrcflum, non videtur renunciaffeconlueto
modo, A tempori in affumendo llatu vita: . Certi Ledefma to.x f*m-
»w,/r.io.r.j dub.ptn. docet juvenem fcxdecini annorum fatis facere
Voto Religionis, fi intra triennium illud expleat; at fore tranfqrdlo-
rem,diffi.Taidoodo, vel novem annis . Vcrum.fi vovens quadragefi-
mum V.g.annum ztatisattingeret,dilatioocin ultra fex mcnfcs fati»
efle notabilem libens adroittortalisenim^tas, longiorem moram non
permittit. Adde tresannosforti videri alicui paruam materiam,*»
demandatur i feruitio totius vitzabadolefcentiaad lcnt-^tiatcrm: ac
non videri paruam materiam^ fimilesanni tres demantur ab zta

provedi, ad mortem ufque. ,ir, rf

10 Statuo Secundo, In aliis votis, quibus dilatio nihil . •*

nifi meram temporis moram; licet probabilius fit quod A

MonaAerium fuccedens m bonis profelfi noo obligari ad lolutionem
Votorum, quz fortd is emi lit an te protefiionem : b quidem probabile
cA omnia etiam realia Vota exungui per profertionem .

A y. A" «b&t** , qmfant fub alkujat

y \ . pufiat,}

i 1

j Mnes ratione utentes, nifi fpecialiter ab habente poteAatera
inhabiles reddantur , Sc nifi funt fub alicujus dominio , Vo-
toobiiringi poliunt . Ita Sandus Thom.a.a.?.8S. Ra-

tiocll.quuomncshi poliunt aliquid Deo gratum promittere;quare
fi Deus id acceptat ,( ut cert^,quia ipfi gratum efi,acceptare fuppo-
nitur ) enafeetur obligatio •

» Dixi Primd(utcntes ratione) ut excluderentur amentes^ueri-
que nondum feptennes , nifi evidenter con Aet perfedo ufu rationi*
nam in dubio nequaquam potiri przfumuntur antefeptennium, uc

rui meram temporis moram, licet protut>iiiu»iiw'i«-v* _ . ,

C^ropalau^tamcnMindicatSancber^f 1 " 1 ^^^: t:./ ion P cm L _ _

quamcumqucvnodA non fit pr c< R un V.4 .i.p.j. $.1. J Dixi Secundi f nili inhabiles reddantur) nam fic Ecclefia mha-
Votum.noocfle niil Sanch. ne venialem quidem ratio- biles Fideles reddidit ad Votum profeflionis Religiofzantelexde-

W ?.ciuntem Aragon- 1 n . n o die potell : Primd , quianemo cim annos, & non expleto rit£ anno probationis : idquod fecit noti
nablii caufa intercedente . > ,, r, 7 j___ ~ i.. c — /.1 . , .

nullum damnum ex mora credito- acceptando locoDei^a protefiionis vota. Ita Suarez./^.J.^» Vmf.4.

m. j ' Z oromifitA nullum damnum ex mora credito- acceptando locoDei^a prolelli

liSfi^rnnvat nullum danmO cx przdifla dilatione Deocedit;ergo, 4 Tertidf nifi fint fub alicujus dominio) nam dubitatur. in impa-
Srr Non iMtur ducenda paritas 1 creditore humano, huic enim fem- bercs,Rdigiofi,ferui,uxor,filii,validi voueant,obligationrmquc Vo-
m dilatio^ecund6/>mnia funt Deoprzfcntia , quare ti contrahant;Quaredehisdifpticandum?rit inconfequentibus; 8c

' . . I nnn... n..(l a. .«..a. i 1 ......I r, r i LIC n 1 1 1 /1 A i l/VM IK nrtnrinllf r,n..— ■. m vnliinr.f Cn*~imA ,*( n, Jim ■

cx fuppolitione quod vouens ponet etiam poft multos annos id quod prius quidem de duobus prioribus , quorum voluntas fecundum om-
vouit , pr.Tlc ns c4l Deo Ulutio, non futura : id quod certe non cA in nes fuas atfiones fubdiiaeA alteri : nam dc cceteris , qui folim ratio-
honu ne cred itorc-Tertid , votum efl lex, quam priuatim fibi quilque ne matenz alteri fubicdlz , fub aliorum funt potell , colligetur ex
indicit ; at eo ipfoquod quis tempus in fuo Voto non determinat, vi- dicendis , illam efle dependentiam i Superiore quoad voluntatem,
deturad nullum terminum fearuare voluifle.fedfolilni ad rem quo- quzofert;hanc,quoad rem offerendam^efld monet Valentx.*y.o.
cumque tandem tempore extfihcndaro;crgo,&c. Qu6d fi obiicias il- 1-6p-6- xtrf.ftcundo dihftnitr .
lud Deuteronom- f.xx.cum Votum vovtrn Domine y wn tardabit rtddt-
ro , (fum requiret illud Deminui , (y fi morat uj fuerit y rrf>u fabitur tibi

( iotellige fine rationabili caufa) i» pietatum , facilius eA refpon-
fio, nempe in peccatum, haccommoda proportione; mortale: fi
additum fui c tempus, vel ex mora periculum fubfic traufgrcdienai ,

*!-

Diaitii

S(ehgie forum £} impulerunt Veium .

a DkoPrim6,cum Lay m.iUd. & aliis apud citatos efle prohabi-
orum Vota de materia honclla, quae non fit prarjidicialis fupe-
riori, vel patri,valere, parereque obligationem, nec eAc neceUarium
cpnfenfum pofitimm oifli patrii, vel Prxlati;fcdfufficerecon{ci>-
fiimveluti negativum, hoc eA quod hi non contradicant . Si enim,
five ante votum faflum.five poAei, illud pofm v£ irritent, non valere
Votum omnes latemur. Ratio prcdi&ar probabilitatis eA, quia cum
pueri,& Religiofidioanur efle fub dominio Prolati vel patrisquo-
ad voluntatem,noneAfenfus,quod nihil polluit velle, vel nolleifed
quod ejufmodi nolle, vel velle poteA ab illis firmum r linqui, vel irri-
tum reddi, prout ii voluerint. Illud, quoad Rcligiofos,obiier hic ad-
verte: non pofle i luo Prar lato irritari Voueorumdctranfcundoad
ardiorem Religionem : idemque eflede quibuldam Votisannexis
profeAioni : quiaquoad haec Religiofui non cAlubditus fuoSupe-
riori, fed Pontifici . Iu Suar. Sanchez , LelT. quos ciut fequiturque
Laym he.eitjs. 6 .

6 Si Reli^iofus voueat aliquid , quod non licet in ea Religione
facere fme licentia , cum lupponamusinhacfcntentia Valere Vo-
tum, qtiarri potell, an obligetur licentiam illud laciendi poAularc, v.
g.fi in Religione quapiam uon poteA quis line licentia jejunarent ip-
fc jejunare Deo promiffit, tenetur ne licentiam jejunandi petere ?

Refp. teneri • Ita Azor.Sotus, Armilla, Rodriq. Sane Suar aliique
apud eundem Laym.*^«7-qui enimfeobligat ad finem, fc obligat
& ad media lallem ordinaria, quae funt neceflaria ad finem ; talis au-
tem nunc efl licentia Prxlati : excipe nifiexprrfsd, vel tacitd fecus
ilriittriftt.

^ Illud certd dubium eft.An tunc Religiolus obligetur declarari
fuperiori fuum Votum ; faciliusenim lurufie Superior licentiam
concedet ? Refp. licdt tutius fit fuum Votum explicare , tamen non
obligari probabile eflccenfeo cum Cajet. Navar Suar.Sanch. contra
Socum,Lef.Azor apud Laym^*.nifi unico aliud exprelsi, vel tacite
vottens intenderit . Ratio eA, quia cum Voti obligatio And? fit in-
terpretationis, non eA cenfcndum vouentcra fc obliga ile, di Ii ad me-
dia ordioaria,non verA ad extraordinaria ; at ad prsr lianda eiufmodi
opera, fufficit Religiofo,fi fuum defiderium fuperiori oAcndat . Fac
Rcligiofum promifilTe darequid alicui , quod line licentia dare non
licet : nonne fatisci erit petere licentiam donandi , fine nece fliutc
explicandi fe promi flifle * ita profedA : ita igitur in cafu noAro •

8 Dico SecundA, aliquos docere omnia, etiam de adibus externis
vou Religioforum,atque impuberum, etiam Patii, vel PrzU:o>non
prarjudicantia, efle invalida, nec obligationem ullam inducere , nili
politi vA ipfi confcntiant/eu approbent. Itaque hxc fcncentia requi-
rit ad voti valorem fcientiam ,Cc confenfumfuperioris pofitivum ;
illa prior allata ». j. folum requirit Superiorem non contradicere ,
etiamli ignoraret ■ Ratio hujus fententiz duci pollet. PrimAabau-
thoritatexam enim videtur docere S.Thomas, nuam affert Valent-
a.t V.g.y.6 .p.g.Harc funt S. Doloris verba a.x- qM.art.Z.ud i.Nu/lB
Votum ifijigiefi e fi firmum ntfifit de tonfenfu pralali . Idem habetur c.

Moiaebo ao.f.A. ubi cx Sando Bafiiio refertur n 5 licere vouere Mo-
nae hofineconlenfu Abbati*,fi autc voucrit frangendum efle Votum-
Ratio feconda potiflima efle poteA , quia ex quo Deus acceptavit
votum profcAionis infuicuitum^c impuberes poteAat i Patrii pro-

Caput XII. De Obligatione Voti. 103

viiibiliter utramque tu tendi Ai :vel fol&m altera, ncmpAprmci pall-
ier mtenta,fi unam principaliter, alteram acceflbrid intendere mens
luit, ut in fimili dicetur infri. His tamquam ja&is fundamenti , du-
plex cA enodanda difficultas .

opinio non placet, neque enim ratio fubjedionis tanta eA iuprzdi-
dis, ut libertatem volendi coetera alia tollattereo nec putandum eA
tollere libertatem volendi vouere in rebus nihil prar judicantibus fu-
per iori. Lege eundem V ilenUHd.vorf.eut er mm tutius e fi .

5. VI. 9** rutiont oi figet Votum tendit ionule .

1 QI Votum fiat fub conditione prar terita,vcl praefenti quacumq;

»3 vel fub coodi t i one futura neceflaria yXJtVeveejtiuniumfi Pa~
ter meut mortuus efi^fi nutu vivit JS erus orietur fo/ y oonfulpenditur Vo-
ti obligatio, pofita veritate conditionis Ita Azor- p.l.ht ./.157.9.
Sanc./.4.i»» Dee.e. aliique , quia conditio habetur pro adimpleta ,
adedque habetur , ac fi ejufmodi votum pure , fcu Une conditione
cmiflum fuiflec.

» Rurfus votura fub conditione impoflsbili , uc Voveo jejunium^ fi
•oluvero^ numquam obligat , quia numquam ea conditio ponetur . In
quoex Sancb.wV.o.8. Bonae. *ifp.^.deVoto , quufi.i.t.x.num^. ver/,
dito 1. Votum diflert i contradu matrimonii , & ab ultimis volun-
tatibus ;hxe enim valent ,conditiooe impoflibili rejeda ; ratioque
diver (itatis, fatis nunc illa fit^uia in his ita leges (anxere, quod non
eA in voto.

$ Hinc ergo foldm fermo remanet de voto fub conditione futura
conti ag^ntCjV.^.Voveo me jriunsttsrum^fimous poter fomvu/uerit . Ajo
ante impletam conditionem obligationem voti manere fufpenfam ;
ea pofita, Aatim obligationem urgere . Ita Sanch. I.e.e. lX.n.aS.Ratio
ducitur ex intentione voventisdic enim fibi ipfe voluit, legem impo-
nere . Quod fi fub duplici cood itione vovit, ut % Jejusteslrjf puter movs
mu merter ur jfr ego pe, unium osifum utraque ciit «pedanda, fi mdi-
Tttmb. T. /. De Dee. Prut.

Cendttic quu ruti one implenda .

4 PrimA : An fufficiatcondition m impleri xquivalcnter , an fit
neceflc,ut impleatur lub propria forma? Vovet V.G.eleemufyn rn,(i
cx negotiatione frura.niorum,lucrum reportet: An (i lucium obti-
neat cx alio negotio, v.g.excollcdione truduum lui prxdii,ad ulain
eleemofynam obligetur : idem m cafu, quo frater voveat £s mgrellu-
rum Religionem,»! lbror nupfcrit,vel filius.fi pater divitias obti.iue-
rit;quu hi propter eorum paupertatem funt ipGs im, sedimentum :
quxntur emm.anfi foror oc pater aliquem datum ll’ mant. ut im-
pedimento amplius n6 fint, ad Rcl 1 donem ingrediendam adiit obli-
gatio? Rdpondco, quando votum emittitur (ubconditione illa de-
terminata Jf eu eupruti/u negotiatione lucrum ut uirut , fi pater Jit e-
ft ut^ fiforro nubas , non obligari , quu non ponitur conditio , quam
prarcisd intendebat vovens, ut patet ex didis : At dlfkulus eA ,
quando fub i lia conditione vovit , 110.1 obfiiem habendi lucrum ,
vel divitias pa trias' vel loror is nuptias; fed quu judic-t his politis fe
habiturum unde pauperibus fub>eniac,dc habiturum f.ciliorem adi-
tum ad Religionis ingreAuna.Ob ligari docent aliqui cum Sanch.44.
iu D*c.e.i\.nu.i 6 . quu intentio voventis fuit, ne impediretur 1 pau-
pertate : at jam per illam zqui valentiam vere uon impedi tur , ergo,
dcc.Sed probabile etiam eil cum CaAr.f®*» \.tralt ijp.xq.d.t.num.g.
non obligari, quia votum nuncupans non fc obligavit in eventum,
quoccflarrtquomoda umque impedimentum, fhifi id cxpreAerit)
fed quoceiUret illo m«»do quo , ple exprefse pronunciavit, v.g.ex de-
terminata ilia negotiatione frumentaria , non cx frudibus in agro
colledis .

I Secunda. An poffit licitd impediri ejufmodi condicio a vovente?
Voveo V- G. reli^ioiK-ni vel pnraA. G egp, vel fecundA, fi meus pater
Panormum accedamus, quaeropoflum ne, vel ego ivn accedere, vel
patrem, ne accedat impedire ?

Rclp.Primo,qu -ndoi te condicio dependet, potes, lum propterei
integrum tibi eil Panormum non adire, & fic obligationem fubter-
fugere- Ita Bonae difp.+.d*Vutu i i.\f.x.u.$- Ratio eA, quia, ft quid
voviAi fub conditione libere i te pendente , lienum eA te intendific
cum tua libertate illam eAe ponendam . Qu/dam nobilis Matrona
vovit PriiaA,quoties domo exiret, datuum clcemofyuam, vovi: Sc-
cundA,quoticSin noArum templum ingrederetur , jejuna turain in
honorem S Xa verii Ilia ergo Qcc domo egred ieba tu r ,nc A 1 peme ia r-
giretur. nec templum adibat , ne ad Jejunium obAringcrccur • Dixi
primo. licere ei domo noo egredi , quu ab ipfa dependet haec condi-
tio, & confequenter polle elccmofy nam non diAribucre . Dixile-
curvdAidcni , quantum eA ex hoc capite, licere in Voto cgrdfus in
templum ; fed addidi hoc Votum imprudenter fuiAe cmiifiun ,&
quia retrahit i meliore bono frequentandi Eccl dias die irritum <Sc
nullum ; ac propterei libere illa mulier in templum ingrediebatur
fine nece llitatc jejunand i .

6 Refp SecuridA.Quandoconditio ab alia dependet, eam impe-
dire vi, vel fraude non potes. Ita idem sb. quia, dum conditionem po-
nendam in alienam voluntatem remiliAijugnum fuit, ce voville, velle
dependere ab alieni non i tua voluntate: at i tua omnino depende-
res, fi polies mododidlo impedire. Dixi ( vi, vel fraude ) in quo omnes
convenimus : nam utrum liceat bonis artibus, nempe petendo, ro-
»yiido, perfuadendo, controverfu eA ; ut fi in diflo exemplo roges
tuum patrem^se Panormum accedat, ut fic ad Votum non tenearis .
Idem edet, fi quis V.G. voveret Religionem, fi Petrus poficivd appro-
bet, fi confeflariusconfiliumdet,&c. licebit ne voventi Petrum vel
Coufellariura rogare ne approbet , ne det confilium, Scc.

Dico, quamvis aliqui negent cum Sanch. quoad petitionem, l.t e.
» i.*. 34. efle tamen probabile licere, quia fic petendo , verc\& abfo-
lucdnon ponitur impedi mentum Voto , cum femper liber mancae
pater ad accedendum, < 5 cc. Petrus ad approbandum, Confeiiarius ad

dandum coofilium,&c.luSuar./.4.^r Votofup.ij.n. 18.Laym.44.re.
4 dS 4 »t.

7 Sed eAo quis cum gravi culpa vi impedierit conditionem ab
alio pendentem V G- fraude, vel vi impedierit Coofeflanum,neap-
probarer, ne confilium daret, Scc. tenetur ne ad Votum lervandum,
tametfi id prseAitcm ad finem non fervandi Votum; an foldm pec-
cavit impediendo, fed nunc ad Votum non obligetur ? Refpondeo,fi
adhuc res eA integra, cellare debebis ab impediendo ( id quod ne-
mini dubium eA)6cexpedare, an ponatur conditio, hoc eA appro-
batio , ut Votum ferves : at u conditio amplius poni non poteA ,
ut fi ConfcflariusySc Petrus mortui fint , quid dicendum : Suarcz,
quem fcqui tur, citatque Layman. loe. est. quafi.\. CaAr. tem.\.trul}.

I sJt/pfurt. I J.num.j 1 .aliique probabile putant non teoeri amplidj.
Sed teneri putat UoMc.ds/pvr^.fir fu*fi.*.pur.x.n. 6 .frq Ratio hu-
jus cft, quia ex eo quod voviAi fub conditione dependente ab alio »
tacite teobligaAi velle ingredi V.Grat. Religionem, fi per Patrem ,
non Aet apponere conditione m;at jam in ca(u noAro nfi per Patrem,
fed per te impedientem Aetit i ergo . &c. Affert exemplum. Si
promiferis dare decem fttrodi tuam domum ingrediatur , tu vct6

' • G« U-

104

Explicationis Decalogi Lib.UL

Errer in fui flant ta V»ti .

illi fora claudi!, ut ipft iogrcdi neque*; teneris ptomiflo^uia pei

te,n<m per Petrum ftat,qiw minus is ingrediatur . Ratio Laymell,

nonViTd^^^c^^c^ccii^ «Voturtfnon^obligatultra eipretlain » Dico PiimWi erretutcirca Voti fubftanriim,Tel ea ignoretur,
intentionem voventis ; quare immem6(ait) recurritur ad tacitam i Votum irmum cll,quu dcicieute lrrbiUritia,omma, quurabucon-
quandoquidem hicadetl caprcftdcontratia . Ad eaempium refpon- fequuntur,denaunt Ita U(i:ta.r. t o><.<.a.«. Jr .Suai>.i.d. HjUJ.l
der, id.etunreiTe.quiaidinprom.liion.Irushumarmlrciegef, conii. *('«•/.! ... d.Sincb./.4-»D«.c .i.n.d.Hinefiqursnoacogno&ew

t- . mirari nnn p(l in nmmiilinni. vutum inducere obligationem exequenJ >, illud emitteret oulliter :

Obligatio eoim eft de edentia Voti. Si quis erraret in objedo»feu ma-
teria, quam «ovet, idem cflet^natcriacnim eft de Voti iubftaotitiUt

deratl ea taciti obliptrone.llatuerunt, quod non eft in promilljpni-
bus Deuiiai! , in quibus tota obiicatio pendet ab rpia eapteiia in-

tentioncvoveniis.Uttiqueopioioellprotrabrlis. .....

Si votum fuit non lubconditionedc poli tuo cunlenlu , led lolum
dcne-datiooect>nfenlus;dicamiTKtt§.6.*MO.

8 6ui induiirid male fe m Religione gerit , ut fic : dimittatur ,
etiam poli biennium in fucietate , non eil tutus m conicjemu , led

E ift dimiflionem, debet i nftanter petere mgrcimm, ut voto Utishat .

atio noftrafquse enim adducitur i ».ij,

non fatisfacit )eft , quia res lempcreft integra, fi quidem uc ie mald
cclfitjpoteft (e emendare: unde <5c debet juxta niod6di£la impedi-
mentum per fraudem appolitum tollere, & per ingrciium bonis vir-
tutibus affociatum 4 dolo deGftcrc. -*

Qudd fi fraude, qua ulusesad extorquendam dimifliong, detecta,
Superior ad quem pertinet di mittere limul Sc recipere, te nihilomi-
nus repelleret, liber manebis. Ita idem tam.\jr.i 6V'/iM 1 1.

3 uia aperiendo f raudem fccifti pro virili parte , quod in te fuit . Cur
iki(adquem pertinet dimittere limul, oc recipere) vide Caur.w».

§, II. QuemttJe obbtti Votumpanale .

x /^Uid fit Votum pasnale , & quid in eo principaliter intenda-
vZ tur,dui fupra r.f.$.a.».i .Aliud autem eft funplei, aliud du-
plea, uam fi voveat quis fe jejuoaturum fi ludat , fimplex t ft: at fi vo-
veat n6 lndereA item fi ludet, fe jejunaturum duplex eft : alterft ab-
foluiti,hoc eft.Votum non ludendi;alterum fub conditione ludi, hoc
eftfiluferic, volendi jejunare. Utrumque tamen uoura conflat Vo-
tum, quia ad unam abftinentiam 4 ludo tendit .

2 Si ptrna exprimatur fine determinatione quoad vices , quibus
poena Iit alf umenda v.g. (\c y Veveejrjunarefi ludam , uaaeo ptrrgri ut to-
nem Htere/ety ismn*m fiadu limum t ematis tam > fje. non femper ltl-
telligitur toties ede fubeundam pmnam , quoties Votum violatur ;
fed teneto regulam . Quando poena eft ex ordinariis , quaeque iterari
volet,intelligitur toties quotiesiquare in prardiflo Voto de jejunan-
do^ lufer is, toties te ad Jejunium condemno^juoties ludis . Quando
autem eft ex gravi (limis, quaraue iterari non coniueveruut,quahseft
dida peregrinatiOjin prima foiilm tnnfgreflione uigcbit poma, non
in confequentibuscx Dodr.Sanch Laym. apudCaftr. sa.ytr.i
p.ii.num 6. Ratio eft, quia non eft verofimiie voventis intentionem
( quam ex communi hominum more interpretandam rfle io votis ;
poft paululum dicemus ) fuifle,fibi imponere toties quoties poenas
illas inColita$;verofimileeftvoIujfle moderatas A folitas» lemper
intdligc, nifi quid contrarium exprefleris. r

t, Si recorder isdciafque te Votum emififle , at neicias an 1 ub p®-
na aliqua eroi(eris,ad nullam parnam te obi igiyjuando^uam vis cum
gravi culpa,contra Votum agis;quia nemo fibi debet ptrna m inoicc-
rc, fi cer;a non eft . -

4 Si recorderis Voti, non autem,p®n?,Vqtumquetranlgtccliaris,
tead p^nam nequaquam obftringidiximus,/iip.Ai.r.*.i o.*.*o- P f0 "

habiliter. . *

Prxterci quando oh qpamcumque rationem 4 Voti tranl ]> r ^"‘

. ru ifKIlIlUUl jUC UV1UUWIH - L / j n,f f

necxcufaris.te p^nar reum neutiquam facio. Ita Sanch. <4- ' *

a».i*.i4.Vovifti v.g.te jejunaturum, ni Sacro in** rC V ' ,v *£ r —i
to, five etiam die tvllivo ; inmeditus autem ex affirtentia in »

ex invincibili oblivione Miftam non audis,ad Jejunium n •

Ratiocilfluia intemto luit tc in poenam jejunare *e CjatnWnuia

culpaeft,oulla debetur peru, dcfccuodiim hanc reg ^^^^ tentus.

emififle pr?fumendum eft.Idem dic, fi in ttanlgrc»» j mpon j tux . Hanc vocant Authores caufam finalem voti , illam caufam exci-

malis culpa ; qma gravis prna levi culp* neq h d |^ ria Voto lan t cm ,^c moventem. Si v g. Voveas vifiure Vi rginera Laurctanam

5 Denique m Voto p?nali duplici, cum WJ* . , ^ Iu occafionc,qu6d Laureti adlittuus amicus , vifiutio Lauretanaeft

fequitur,qudd fi abfolverisi Voto, ceofc ^ r l ' f. netas difpenfatio- caufa finalix: Amici^ft fohira motiva . ,

Oftrenf ^yi'/.*.4.Inim6non Priori ipfum Votum io DicojamTcrtid,fi error fit m caufa finali nullum eft Votum#

a.».ijr.i4.Vovi(t;

fi quis voveret irc Jerofolymam^utal» fine navigatione id fieri pof-
fe : idem eflet/i ignorans profelhoocm Religionis elie perpetuam .il-
lam quis voveat: perpetuitas enim in Religione pertinet ad ellenuS.

i UUinprzdidisdc dicendis notanda eft exceptio: nam fi quod
de fubllantu eft , nefeias , voveas uraen, prout res in fe eft, & prout
alii vovent (id quod ex animo tuo coli igendumerit)Reus erit Voti:
quia tunc tacite coalentis in fubftaatiam Voti .

Errat in qualitate Vati .

4 Dico fecundo , fi Ignorantia fit circa Voti circumflanti as, vel

qualicates,diltinguenduiudle.Ita Lell lat.cti.dul.uy.ij i J. Sanc.4*.
tit. e. f.J t.d.Suar J.iJ «. 1 1 .Bonac.»«. i .<<•//>. Vataf. l JT , a .i •.

4. nam fi tauti fiat ponderis, utin ipfum Voti objedum redundent »
vitubicur^nauuabuurquc votum, tum quoad lubftantiam,tum quo
ad illa» circumftaotias. At fi circumllanti* fint parvi pondcris ? vali-
dum erit V otum. Ratio eft, quia ignoratis circumflant iis magni pon-
deris , ignorari ccnletur ipl* Voti lubftamia i at ignoratis circuns-
llantns inuuicaeconfideratiuuis , non cenfetur ignorari lubftamia
Voti,l'olfim circun-.lHntiar illar tgnoratx pqg/i^eni caufam facilio-
rem relaxationi. Explico utrumque exemplis.

5 Si voveas Religionem Carthufianorum, vel Minorum, nefei ens
eos lccontmerei comedendis carnibus : vel Religioni Capuccioo-
rura, ignorans abei * nudum corpus rud i latu cootegi, nulli ter voves;
nec eas imm6>ncc alum irntrem obligarisiquiaex una tu illam Re-
ligionem vovifti^son liam;icexaliapartce*qualit»iestant*fuqc

t ravitatjs,ut prorlus immutent objedum tui voti, itaut iis qualitati-
us uon cogm t is,unde nec promiliis,Religio incognita cenfcatur,OC
non promifla . .

6 Contra verd,fi voveas dare elcemofynam huic paupem er edens
eum cfle v.g. Sacerdotem, fi invenias Sacris non efle Ordinibusion-
gnitum , adhuc teneris Voto : ejutmodi enim error in illa circum*
liantia non videtur elfe taiuus , ut tuum Votum immutare podii; li-
ccteuim non vovifles,^ illum Sacerdotem non putafles,vovifti tamen
conlcnticndo lublbntiat elcemolyo^ cx vi pieutis in paupcrem,qu$
te principaliter movebat . .

7 Petes , fi foltlra circumflantia parvi momenti fit ignorata , unde
validum fit Vocum quoad fubftant i aio, er it ne obligatio exequendi,
fi ea fit mlepar abi lis p*rs materiae Voti ?

Rcfrenc : quia cum parum pro nihilo reputetur, cenfebitur Vo-
tum eiTc etiam de illa parva cirmmftjmia neceiurid imbibitain
principali. Quod fi forte dletleparabilis,puflctque;intcgrd lubftamia
Voti poni fine illa circumltan tia;tunc ea circumflantia po .et orait-
ti,quia cum fuerit i.^noratadub Voti obligationem non cadit-
i V ideo operofum efte aliquandodunofcere , An qualitas fit ma-
gni vel parvi ponderis,fitq;utua,ut rodu»dct in fub(iatuiam:Nec ta-
men alii regula tradunt Do£orcs,nifi prudens boni viri Judicifi^uo
ex circumftantiis,mente, fincq; quem de lado habuit vovens(ucc fo-
lfim que habuifiet fi fciviflet) tou res morali diligentia examinetur.

Error in fine Vati . Ubi etiam agitur , §uamda dtfidt Vati finis .

9 Finis quantum ad nos hic pertinet, veleftfolum impulfivus ,
&: veluti quaedam occafio vovendi , vel eQ pr incipal^sAc direfte in-

paena

difpenfacio-

trenl /erjit.n. 4. Immd non 'mP^^n.^iori jofum 1 Votum

p,l &^^i2S^3SSS!^3f^ ^-dp-u.

caput XIII.

Quid operetur error, vel Ignorantia in Voto.

» no r • «»;»noteft efle vel circa Voti fubftant !am ,
* p Rror^vc P«' d. Angulis breviter -Et

T- , ' lc,rc *^. ,u< “? o U I„do«le« ignoranti, pofitit* , &

foce» fi 14 * ,n G*P ift trafUnius, necclfaru non eu .

fi in motiva, Vocum eft validum . Ita Lrf.Ar.iM i.Suar-/.r.«. 14-Sanc.
/as. eit. n.+j. Bon.fot.fi* ».1$. Ratio eft, quia finis intentus pertinet ad
eflentiam prom iflionij ; ex fine en im proroifllo arqud ac ccctera: hu^
mane aflioneslpca era fuam,& dtentii trahunt; Contra veri ad ef-
lentiam promilfionis non pertinet caufa folfiin impuluva.Hinc U vo-
veas ire Neapoltm^quia credis ibi ellc corpus Sandi Nicolai, corru it
Votum ; quia error eft in caufa finali ; at vcr6 fi non «deflet Laureti
tuus ille amicus, cujus fortd occafione per«rination6 vovilu, certd
Voti vinculo tenereris, quia amici vifitatiofolilm fuit cauta motiva.

1 1 Quid,fi Sandi Domus Laureranaalid v. g. translata ellet , vel
corpusmodddidumS. Nicolai alibi inveniretur? Rjfp* fiMultunx
feu notabiliter in loco plus dillanti qu4m 4 te diftat Civitas Neapo-

litana,&Lauretana,inveniretur»fan^dinb!vereturVotum; fi pa-

rum^on item . fed obi itabit, ut cx modd didisi*. 4 eollxgxtMj -
1» Haec dodrina probat non folum fi dida caufa SmIi 1 non
adfit,(eu ignoram tempore Voti» Votum non obligare j led etiam

Cap. XV. De Materia Voti, &c. 105

fi illa eflet pofl faflum Votum, etiam C i lUm intcndiflet, & adefie
(civiflct vovens. Quare fi totus tuus finis vovendi peregrinationem
Lauretanam fuit, ut Virginem falutaret, fi caiu Laureti dcficcrcc
Sanfta Virginis Domus, deficeret & Voturo .

1} Quod fi adfuerint duo fines principales V.G. vifitatio Virgi-
nis, & confeflio facienda cum d odo CunJcflario Laureti commo-
rante deficiat autem alteruter ex his, vel inalterutroerrctur, non
valebit Votum>fi per modum unius vovilH; quia jam tuus nnu. dedi,
at fi non per modum unius, fed leparatim, valebit: quia jam confiat
alter ex finibus, qui cfim fit principalis, firmitatem Voto fatis com-
municabit- Qu6d Ii alter finis dependentor ab altero fuifict inten-
tus, certd elanguente eo^ quo cll dependentia. clan.ucret& Vo-
tum : Exemplum cft in promiilione, quam cum Volo emifit Epilco-
pus Trecenfis esp. AUg««, de Veto. DcHicrofolyiniuna pcregriiu-
tionc , animo obtinendi libertatem luz Ecclcfiz a Comite Campa-
mx ibidem commorante i uc enim mortuum eum efle perlatum
fuit, fuit & nulla judicata promirtio. Dices, at Pontifex illud Vo-
cum commutavit, ergo judicatum fuit validum. Refpoodco cum
Sane her , /.4. Dte.eap.i.num.^. commutafle Pontificem ob dubium,
qubd peregrinatio pioinilia fuerit independenter ab auxilio Comi iis*
vel ad majorem coofcicutiz fecuriutem .

14 Qua ratione autemdignofeendumcaufane finalis fit, an mo-
tiva, aliam regulam non habeo nifi«-8. infinuatam, nempe id ex
circumfiantiis^ & przfertim ex animo voventis, i prudenti efle
dijudicandum : nam interdum vovens, cfiita affeftusadunum fi-
nem, qui videtur minus principalis, ut ipfi fit maximd praecipuus .

Quo modo error irritet, vel non irritet Votum lolemneprofcflio-
nis, ut item Matrimonium i vide in fuperioribus
imum. jj.

CAPUT XIV,

De eo , cui fit Votum .

1 T S certi eft Deus , quem per vota recognofcimos , & ab omnium
J-authore impetrare bona quapiam intendimus. Iu Santtus
Thom a,2.f.#8.4r/. 4 j. Qubdfiqui» opus bonum San&ispromitut,
duplici fc modo gerere poteft . Ita idem ibidem % tj P*/jm Do&or.
Primi, ut ipfi lint telles Voti, vel mediatores leu interce flores
apud Deum ; & tunc quia principaliter Deus efl, cui fit promirtio,
Votum in omni proprietate nominabitur. Secundd, ut ipfi imme-
diate colantur fpe&au eoruin excellentia , & f pedat is beneficiis
periplos alicui concedis ; & tunc quia promirtio ipfisSanftisprin-
cipalitcr praedatur, proprii Votum non eft, fed latc,& proportio-
nali ter, nun tamen illicitum erit fic vovere ; ficuti enim ipfi pof-
funt orari, immi adorari propter propriam dignitatem percultum
Duliz ; ita & propter eamderaportuntipfispromirtioncsbonorutn
operum fieri, quzomninbfervandzfunt ; nam fecus committe-
retur peccatum fpccialiter confitendum contra fidelitatem Sandis
debitam. Certe licut licet nobis per proraiflioocm humanam, Sc
politicam aliquod bonum opus homini fpondere, ut promitto tibi me
yjunaturum , cur non iu licebit & Sandis? Ita Navarr. r.u.«.if.
initio .

x Dixi ( is folct efle Dtus ) ut innuerem, Deum efle ordinarium
finem principalem voventium ; quare c&m in profeflionc Religio-
forum dicitur Votum fieri coram Deo, Sandis Pnclato , Deus
efl cui prupriifn Votum . Sandl funi interceflbres , vel mediato-
res, vel tertes : Praelatus eft vel item tertis, velut Minirtcr acceptans
loco Dei. Ita D Thom Sanch.Azor.Suar.Booac.VaJ. apud Callrop.

rrm. j./r.i ydtfp I p.T.n.%.

CAPUT XV.

De Materia Voti .

f TV^AtCTia Voti portibi lis efto, bonefla, non indifferens , nec
IVI impediens majus booum , quae in lequcntibus breviter eno-
dabimus .

I. MnteritmVttipoffibiUmeJfetportet ,

» TNpotertate voventis id, quod quis vovet, efle debet: ouia im-
Xpofllbilium nulla efl obligatio. Ita S. Thom. x.x.q.88. mrt.x.
aliique communiter* Siquis tamen videns rei impoflihi Ii tatem, il-
lam voveam, non puto peccaturum mortaliter ; Dei enim injuria
faltem gravis hsec non videtur eUe. Ita Callrop. itm1.tr.t4.Jr Veto,
HiocVotumde fadoalieno, de non morien-
do, de non peccando neque moralitcr, neque venialiter, & iimi-
lia perinde fe habent, ac fi nonfuirtentrmifla. Solum in primo di-
ligentia adhibenda tibi erit, ut alius faciat rtmitepromirtam, is
enim bonus fenfus eft illius voti. Similequid infecundo, fi in-
tenderis non dare caufam morti . Intertio, an faltem obligeris ad
partem, nempi ad noo peccandum mortaliter, quod in tua efl po-
ccftate i & alia, qua? ad bec votum non peccando pertinet , quia

tale Votum ra rb emitti folet, vide apud Doflores ib. Anu.6.

2 Quid de vovente duo, quar leparatim poflibilia funt, unium im-
potiibiha. V G. Si quis prodie hoc Dominico voveat feinfervitu-
rum Hoipitali ,& pro eodem 1 'c auditurum Confelliones ? Rcfpon-
dcojfi fimul per modum unius vovit , quali utrumque omninb volue-
rit exequi, cercc impolVibilia vovit, atque ade6 neutrum jure vo-
vit i Atii limullcd leparabiliter, dico debere unum eligere i fed
cumdillindione, ium fi unum cx his eft de meliori bono quim al-
terum, illud de meliori valebit, dceritobfervanJum ; itaSancli.
in t tenl.ub.4 tnp. j. num.n majus cmm bonum i Deo acceptari

f uzfumitur iquM fi utrumque votum aqualem, vel quali zqua-
era continet bonitatem ; alterutrum licebit eligere dc obfervare ,
a Itero neglecto , quia tunc nulla eft urgens ratio pro uno determi-
nato. Ita Sanchez, ibid,

4 Nota polle contingere, ut non fimul , fed prius, V.G. heri fa-
flum fuerit V otum dc uno, V. G- de ioferviendo Hoipitali , & hodie
dealtero,V. G. deaudiendisConfellionibus, quiderittunc dicen-
dum ? Allero fiue meinor lucris prioris Vuti, fiue immemur , valere
prius Votum,& fic inexcmploallato valere illud de fervicndoHo-
lpicali, illudquc dlclcrvanduni Ratio cll, quia prius illud jam fuit
ablolutc validum, luamque obligationem induxit, ergo non poteft i
fupencmentedciici .

J Sanch./^.4.‘»l>fr.r.5.«tt.4X. aliique docent, Votum poftd
um, V.G. hodie eft majoris Dei oblequu quam Votum antei
fadlum, V.G. heri, praevalere poficrius utpote Dcogratius , ac
oegli^i debere prius, folum a fic dubium quodium fit majus bo-
num, prxvalcrc, obfervandumque efle priorem . Unde vides in
exemplo de famulatu m Hotpiuli, heri promi fio, < 3 c dc ..uditionc
Confeflionum prumiflo hodie, quia certum eft auditionem dic me-
liorrm famulatu, coofcquenterd nendum fore, auditionem efle
eligendam non tamulatum. Ita quidem Sanch. dc Ratio d!( inanit)
tum quia illud Votum, V.G. 1 'crvicodi ia Hofpitali non valet ,
quia cft impeditivum majoris boni;tum quia concurrentibus duobus
praeceptis gravius cll obfervandum;cilmergoincafu nortro concur-
rant duo Voujquae funt praecepta privata, gravius, leu mcliuseric
obfervandum

6 Vcr&m huic dotfrinzoon acquicfco, quia femper praevalet, ac
diftum ert, prior obligatio, quz certb portidet contra fcc undam pro-
mirtioncni. Ad primam rationem in contrarium Refpoodco ex ipfo
Sanch. M.4. *» Dre. e«p. 7. num. xo. qui tradit hanc regulam : Quando
Votum includit aliquod bonum V.G. flatum Religionis laxioris ,
quod cll lufficiens ipfius Voti materia, quimuis illud perfcdliora bo-
na excludat , V. G excludat flatum Religionis flriftioris, validum
efl, quia materia illa promifla,V.G. przlevercatiam in difta laxiore
Religione cll fufficiens Voti materia rclpeftu flatus imperfeftiori* ,
quem tunc vovens habebas, qui cfl efle in fzculo , atque cll res confi-
lii. Elfe igitur impeditivum majoris boni , quod invalidae Votum ,
non cfl efle impeditivum boni majoris cujulcumque ; fic enim nulla
fere voca valerent , cum femper fit inveni re majus aliud bonum ,
quam fit Votum faftum : Sca eft efle impeditivum majoris boni ,
quod vovens habeat tunc , cum vovet , ut fi quis duro efl Rcligiofu»
in Religione oblervanti, vellet vovere aliam non fic oblervantem.
Hacdodrina ipfius Sanchez,pofita, fic fubfumo : fed fervire hofpi-
tali non eft impeditivum majoris boni, quod habeat vovens tunc cum
vovet; melius enim efl fervire, quam otiofumefle: ergo validum
erit votum , lic£t fit impeditivum auditionis Confeflionum : ficuti
erat Religio laxior impeditiva ftriftioris : Si ergo ert validum, quo
modo a luperuemcnte promiflioncinvalidari poterit ? Non ergo
interim, ccflaret Votum, fi fuperveniat urgens necertitas, five
corporalis, fivcfpiritiulis, ut infra dicetur ; dc itenimnon nego
polle iplum voventem, fi velit prius votum famulatus, commuta-
re in auditionem co>t*etfionum, utpote in melius bonum, fecun-
dum cotmmiocm dudrinam allerentem I iccrc cui libet fuum Vo-
tum commutare in melius ; Dcoque gratius, folum allero valere il-
lud prius Votum.

7 Ad fecundam rationem neganda efl minor anruroenti : Falfum
enim efl concurrere duo vota, prius enim folflm efl verum Votum
quod obligationem fine impedimento in vovente peperit ; pollerius
verd, cum fit impotfibile cum priore, obligare non poteft, atque
adebprzceptum privatum non efl : Immbhzc poflerior promirtio
pollet dici elie impeditiva majoris boni : impediret enim, fi exc-
cutioni mandaretur, illud prius, ad quod inveniris ex privato prz-
ccpto obligatus ; ficuti enim fi voveres, feu promitteres Religionem
ia^redi;contraprzccptumcharitatis fubvemendi tuo patnextre-
me indigenti :oon valeret promirtio, quia hzc elliet contra przce-
ptum obligans ; ita in caiu nortro, quia promirtio poflerior pariter
contra przccptum efl, fciiicet contra Votum, jam, ut probatum efl,
obligans, nequaquam valebit .

§. I I. Mnleriam Voti oportet bentflamtjft , mote
indtffir extern .

1 Tl 0nam * boneflamque debere efle votorum materiam inde
conflat, quia debet efle de re Deo grata ; fecus etiam Deus
acceptare non poterit ; nam proptcrci potcflefTe etiam dc re lH>
przccpu. IuS. Thom.*.*.y.8S.-w.a. Quiddcrc indificrcnti.quaB

io6

eft illa cujus, executio nonma^is eft utilis ad vitam xternam quam
ejus privatio? Refpqndeo, neque illam Deus acceptabit, utpotd ut
fic incapacem divini cultus, Ac obfequii . Quamvis rem indifferen-
tem, ut item venialiter malam, vovere, non putem nili venialediqui-
dem gravis efle Dei injuria oon videtur : nam rem graviter malam
vovere, certum eft efle duple* peccatum mortale : alterum contra
virtutem oppor v am, alterum contra Religionem ; cum Iit peculia*
ri» Dei injuria velle Voto firmare peccatum .

t Ex his advertis differentiam juramenti promidorii quod homi-
ni fit, & Voti feu juramenti quod fiat Deo . Illud enim poceft cfle de
re indifferenti, quia homo, cui farpe placet quod noneftnieIius,rcm
indifferentem acceptat ; hoc verd non ita, quia Deus non acceptat ,
mfi illud quod fibi gratum efl, fuique cultus capax . Neque obdat, in
juramento illo promillorio homini , invocari Deum, invocatur enim
folum ut teftis, non ut acceptator .

t Duo bic explicationem pollulant. Primd : An malus finis, ve!
indifferens adjundus i vovente materiar bonae , illam vitiet, irritet-
que votum .Secundo: And contra bonus finis materiam indifferen-
tem afficiens, illa Voti capacem reddit ?

Quoad Primum . Sint hae duae reculae, ex Sane h.^ 4 .» 9 D*c. t. 6 . i
m.it. Quoties finis, live moraiiter, live etiam venialiter malus, live
folftm indifferens ita adjungitur ii vovente materi? promidz,ut verd
iit finis ipfius promiflz materiz ( id quod fit , quando vouens inten-
di t per illam rem, quam promifit, obtinere aliquod malum, vel fo-
lum indifferens ) toties ultra peccatum, quod fortd invenitur in illa
materia, Votum cd irritum . Ratio ed, quia tunc res redditur mata
exilio pravo fine, atque aded non acceptabilis . Sic edn^fi quis vo-
veret elecmofynam dari pauperi, ut per illam pauper uluras exerce-
ret, vel ut potens edet ad occidendum inimicum, & fimi lia .

4 la lecunda . Quoties finis malus additur inii Voto, rema-
mentere promi da i nfua boo ita te, toties Votum ed validum ;quia
tunc materia ipfa bona ed, unde Ac ii Deo acceptatur , id autem tunc
accidit,cfim vovens non intendit uti inia re promida,fed lolum ipfo
vovendi a£)u ad obtinendum finem malum . V.G. fi quis voveat elee-
mofynam pauperi coram multis, ut ii id audientes, vanam zftima-
tionem concipiant de virtute vovent is; valet Votum, quia res pro-
inida nulla inficitur pravitatis nucula : & fol fimi pfe vovendi aftus
ad finem illum malum dirigitur .

f Una ed live exceptio, five declaratio. Nam G ipfum Votum
emittitur, atque adedipfeatfus vovendi ordinetursut obtineatur i
Deo malus quifpiam finis : tumquiaboc Deo gratum ede non po-
teft, irritum erit, ut fupradiximuv: quare fi voveret quisdare elee-
mofy nam, ut obtineret i Deo potiri pode puella, vel inimicum occi-
dere, Acc. invalidi voveret . Idemque eflet,fi voveret elecmofynam ,
ut obtineret i Deo vanam hominum zftimaiionem : in quo notes
pervelim differentiam ; nam modo « 4. fuit validum Votum f a&um
ob vanam gloriam, quia Votum non fuit emiflum ad illam ii Deo ob-
tinendam, led folum comitanter ex aftione vovendi illam vanitatem
euis aucupabatur : at nunc ipfum Votum concipitur ad impetran-
dum i Deo vanitatem illam, qux ingrata prorfus Deo eft, Ac quidem
fi res Deo mortaliter ingrata per Votum exorari intendatur, pecca-
bitur mortaliter : fi venialiter ingrata , venialiter : qualis enim ed ri-
sus, tale reddat Votura necefle. . .

Ex difl is cum eodem /./.fi quis voveat rem bonam , V.G. jejunium

ut ex bello injudo incolumis evadat, ut ex concubina filium lulci-
viat.utex ludo illicito, fed noo injudo lucrum reportet,lucnimla-
Jicet,adquod redimendum ex nulla lege fit obligatio, valide vovet,
xjuia die incolumen, babere prolem, lucrum illuti retinere, mala ne-
quaquam funt, nam ideo licet dc hiseffeflibus gratias Deo agere .
Contra verd, fi quis voveat, ut lucrum cx ufuris , vel ludo injudo re-
portet , ut obtineat a Deoviresad inimicum occidendum .utre-
cuperet Unitatem ad adulterandum ; invalide' vov«, qauMWre

luctum mjufliini, pellere YiribuxadMcidcnduro.habcrclaimarcm

»d adulterandum, mala funt, Dengue ingrata . H*c
Caltropalaus mihi hic magis placet , ait e nim . etutn
«fu uuneife validum neq* inillorit vot um^tebona.

Jejunium enim, ut relatum ad habenda prxdifla imbibit ulum me-

ST, Si? iS dfeStt q q“uu en validum ejufoodi verum,
quando fcilicet S fnon quid eV.d habendus iil« <
iriedm.verlitmllisclMibus jam Habitis fiat P r0 P'"

ad agendas gratias Deo dc illofiliO.mcolumiaie.iucro^T^emm
ea una pane hate nonfunt mala cx lc,& a alia taun inumduntur ha-
beri ( jam enim funt habita ) ilio pravo medio ,* quo in calu picce-

^^^ead^necum^cm /.,.

in cjufmodi votis, interdum non efle

«unc valet voturo, V.G. fi quis voveat Religionem, filuuSMUitp
*ans intortus hteni vinot.bonilque fuis intorti potiatur , illa inpJJl-
tiacollitigantis non eft fai« ««"">*“ , patet , qma voventi malae» ,

fed eflconTtio.fenfufquevoi.eft 1 pofito quod illud malum mihi

eveniet, Deo Relieionem voveo . Simile qu, devenit aliquando in
Voto poenali , nam fi quis ita voveat i ?*"•>»"' VT
- A//Pr»»m»™/».,frui»p.-*-»».^»o««./rm.,valldd vovet,
ouiafenfus ooneft.qudd i ple adulterium tanquam hnem velit, led
4udd in pcetum fui Lccleris, Religionem velit fofapere

Explicationis Decalogi Lib.III.

I Quoad fecunddm. Quid dicendum, fi bonus finis jungitur mate-
riz indifferenti ? illam ne voto aptam reddet , Ac fic de ea conflabit
ne votum ? Refpondeo reddere aptam in eo cafu, quo aliqua circum-
flantia facit ut res indifferens, grata Deo evadat, pertineatque ad
cjusobfequlum . Ingredi V.G. vel non ingredi domum hanc,equita-
re.rufticari vel nonru Aicari, res eft indifferens, at libi ingredus ,
equitatio, ruflicatio fit occafio peccandi, dum manet talisoccafio ,
boneflum tibi, gratumque Deo erit horum privatio . Quare G tuum
Votum ad bonum hoc ordinetur, valebit votum : nam li i te non or-
dinaretur, remanerent in fiu indifferentia refpeflu tui voti res illz,
nec voti capaceserunt . Pari modo votum ad obtinenda bona tempo-
ralia, quia hois eft indifferens , non vilet : it votum ad harc obtinen-
da, ut iliis impetratis Deo gratiz reddantur , validum eft , quia hic
finis honeftiflimus eft : ce«d cum Fideles vota propter temporalia
nuncupant, hoc pofteriori,vel fimil i modo fe gerere przfumuntur ,
non priori . Ita Saneh. /«3». 7

S Illud notandum, ut res indifferens, modo dido, ex bono fine bo-
na fiat, debere ede aptam ad talem bonitatem,u( ita dicam recipien-
dam . Ponit exemplum Sanch. iMjt.f. 1 j».\ J. in vovente non prar-
fe indere ungues , vel exercere ludum agitationis Taurorum io reflo
San&iflimx Vir;ini$;hpc enim vota irrita ex fe funt, nec relaxatione
indlgent,quia ungues nonprxfcinderc,Ac Tauru agitare, cilm in Dei
vel Sandorum oblequium non cedant^nateria eft incapax bonitatis.

9 Si quis voveret capita animalium non comedere in honorem S.
Joannis Rapti (lar, vel veftibuscuibuldam vcftiri,vel noo nere die Sab-
bati in honorem Virgini$^Scumilia,invalid£voveret:quiahxcfunc
vana, Ac inutilia ad fines przdidos. At fi propter aliqu2circumftan-
tiam hzc pertinerent ad aliquam virtutem , utique valerent vota de
iifdem-Si quis enim multum alliceretur i cibo capitum ammalis.fi
quis veftibus illis fe per humilitatem contemnere intenderet, fi quis
ab effcdu nendi retardaretur vel ab oratione, vel ab exercitiis fpiri-
tiulibus, valide ea voca conciperet : quia fic pertinerent ad virtutem
abftinentiz,humilitatis,Religionis.Ipfum veftiri ; a Ibo coi ore cedere
in honorem V irgin is , ut etii veftiri coloreordftiis alicujus Rcligio-
nis.vergcrc in obfequium Sandi Fundatoris , communiter homines
prudentes exiftimant ; oam propterei votum dehujufmodi veftibus
ind uendis communiter valere cenfeo , Ita Sotus /<^.7. dt juflHitq. 1 .
STt.^.tirea ftt uadsm iontU/ioatm , favetq; Axor.p.l M-l

flando dmiitMtur dt Benildtt finit Veli.

10 Denique illud eft hic eyplicatu moteflum , quidfentiendum,
quando dubium eft, qualis nam fit finis iple principalis, bonus ne,ma-
lus^in indifferens. Ut huic difficultati faciam fatis, recole, hnem ia
voto cfle polle duplici modo.Primd,fi quid^xeeutione rei promiffr,
obtineri intendatur. V. G. per Jejunium intendit quis obtiocre , vel
vidoriami tentatione prava; vel rindidam inimici , vel indiiferen.
tem corporis recreationem .Secund6,fiquid non fit finis rei promif-
fz;fed i piius voveci vquod alii dicunt^lle finem ipfius voti, ut fi quis
promittat efeemofynam,non quidem, ut acquirat mediante illa, va-
nam gloriam(hoc enim modo efict finis rei promiflz)ledut exerceat
quidem adum niifericordix, at illo adu intendit yand laudari i cir-
cumflantibus. Vides?Hic finis eft ipfius voventis,ipfumque afficit i*on
ver6 inficit adum cleemofynz,qui etiam tunc eft adus bonus, folum
comitanter ex illo vanagloria captari intenditur .

I I Jam ver6 communis dodrina eft , in primo cafu efle invalidum
votum, fi finis eft malus , vel indifferens , quia tunc res promiftii affe-
da illo fine , malacft, vd indifferens, unde materia votiefle non

Contri, validum eft in fecundo cafu, quia res promifli bona eft ,
efto ille comitans affedus fic malus malitia, vel veniali, vel morta-
li, juxta affedum ipfius voventis.

1 a Non eft igitur in hoc difficultas, ubi fupponimus , efle nos cer-
tos de hujufmoili finibus, fed implicita difficultas eft, quando, dubi-
tamus . Ut ergo clard procedatur, didingue diligenter tria .

Vel enim primd agi poted, quando finis principalis ed unicus, Ac
certd malus, vel certo indifferens, dubitatur autem^n hicafficiat
rem promiflam, an verd ipfup voventem .

Vel fccundd, quando hn is idem principalis , pari modo , i n fe uni-
cus certd afficit rem promidam , fed dubium eft , an in fe fit malus ,
vel indifferens . an potius fit bonus . Dico ( affici t rem promiflam )
nam fi afficit foitltn voventem , etiamfi finis fit certd malus > nec fo-
lum dubid malus , vel dubid indifferens , jam diximus ».i 1 . validum
efle votum.

Vel tertid , quando duo funt fines, 1 quibus moueri principaliter
vovens potuit, alter certd bonus, alter certd malus , vel certd indif-
ferens, fed dubitaturi quonam ipfe motus ad vovendum fuerit , ab
boc.anabillo ? Petrus V.G. certd vovit Vifitationem Lauretanz

Virginis, fed dubitat motus ne principaliter fuerit i pietate erga

Sanuiflimam Virginem, an i mera curiofitate , vel an ab impudico
amore puellx inibi habitantis. _

13 Hisdidin/lis.Dicoprimd,Sanchez,///.<»i : "-x®' docere m
primo cafuvalere votum, atque aded obligare, quia certi fumus oe
voto, incerti de fine. Sed mihi videtur cfle etiam probabile , ne-
quaquam valere. Cum Tancred i Ratio

eft, quia it» eo dubio» an finis ille cadat in rem promiflam , an potius

Caput XV. De Materia Voti, &c. 107

in ipfum vouentem,feu votumjam dubitatur, an votum habeat bom-
Litemjquae eft de eflentia voti,aiqueadea,an adiit votura.At ad illud
quod dubito tiuin fit votuminoo obligor, quii nunc praevalet mea cer-
ta libertas contra votum dubium-

14 Dico fecundo cum eodem Sanchcz 3 ioid.c,i6. *.M« inlecundo
cafu non valere votum . Ratio cft,quia tunc dubitatur de bonitate rei
promiftae,& confequenter dubitatur an bona fit,an mala ; At op.rari
cum hoc dubio malum eft.

Sed quid, fi hocfccundocafudubitetur,an bona fit, an indifferens?
Refpondco adhuc non valere^uia in calu hoc dubitaturam Deus vo-
cum hoc acceptaverit, dubitatur cmm,an id habuerit cficiuiam.voti,
quz eft , efle de re bona.

1 j Dico tertio, neque efle validum votum in tertio cafu, idque fa-
tis probabiliter,d!o aliqui probabiliter etiam afferant, ellevaliduin.

Ratio noffrse probabili tatis eff eadem , quam mod6 attulimus ; Si
enim omnibus diligen ter expcnfis( ut ccrt^i te lemper fupponimus»
hic,& in prsrcedentibus effe expendenda ) manet dubium, an motus
fueris ad vouendum ex hoc bono , vel illo fine non bono , lcmpcr re-
manet dubitatio deconffitutiuo cflentialisipfius voti; ergo votum
erit dubium, ergo non obi igans , cum praevaleat certa libertas .

Dices in hoc trrtiocafu fumus certi de voto/ed incerti, qualifnam
finis fuerit adhibitus, ergo praevalet votum . Ita fentirc videtur Sane.
/.r.j.w.ag.Relpondeo.Nego nos certos cffc de votq,quamuis per ver-
ba illud exterius fuerit explicatunv.cumcnim dubitemus an ejufmo-
di promillio habeat bonitatem finisse voti eflentia atque dc ejus cer-
titudine dubitamus, prarualet ergo certa noitra libertas : nam verba
illa foliim materialiter fe habent .

Replicas. Nemo prefumiturcommififfcdclidum,ergoquandoeft
dubium, an voucris V.g. Peregrinationem Lauretaium ex fine vifendi
Amicam, vel vifendi San&iilimam Virginem , prarfumeris vouiffeex
pollcriorc hoc finc;nam fecfls, pcecafles , dum vouifles itiam peregri-
nationem inrt itucre,ut turpem amorem ibuercs.lca quis poterit ex il-
lis Sanch- verbis ibi ( minui dehllum pr* fumatur ) argumentari .

Refpondeo,nos loqui«quando,omni pr?fumptioneconfidcrata,&
omnibus expenfis circumftantits , adhuc remanet res dubia; tunc
enim dico,in foro conlcientiz votum eflesertiimndum inualidum ,
quia non adeff ccrtb cilcntia voti . Elio igitur in foro extemotne ur-
gere poflis ad votum propter dittam , vcrqualcumque alias prxfum-
pt iunes.ac in interno, cum ver£ nefeum qualitatem finis, unde & ne-
fciam^n commiferim delidum nec nc; lum in eodem foro dubius de
eflentia voti : ergo illud excqucndi nequaquam Reus .

§. IIL Materia Voti impedit i v* majori , Ioni tjft nen debet .

i T T Ujus generis tunc efle materiam Voti , cum impedit majus

1 X bonum, quod voucns adu habet , dixi per occationem/*/* J
$.i.n.b.S\ quisergo dum eff Religiofusllritlar regulae, voucrct Re-
gulam laxiorem , certe nulliter vouet ; quia Deo id, quod meliorem
bonitatem impedit, gratum dic non poteff. Id quod latis fit in me-
moriam reuocallc .

IV. Expenduntur quadam particularia Vota .

1 T} Orr6 quia non rarA negotium faceffit dijudicare, an majus bo-

JL num peremiflum Votum impediatur, vel alia quaedam pecu-
liaria;idc6 nonnulla vota,qux in controuerfiam vocari lolent , hic
examini 1'ubiiciam , Sc manifeff c decernam .

Votum non vovendi .

x Votum non vouendiabfolutc nullum efl: ita Azorp.t.l.r t e. 14.
f .6.quia opponitur votorum cmiflioni,quar Deugrata eff , At votum
non vouendi indifcrct^.temerarib, fineconfilioConfeflarii, validum
efl; quia voucre cum tali cautela honcAatemyde virtutem prudenti?
lapit.

Non ludendi , fr futilium .

3 Vota non ludendi modeftb,feu per Eutrapeliam non recreandi,
cibis delicatis non utendi , valent communiter, procedunt enim ex
amore mortificationis, < 3 c pernitentia: , quae melior eft , quam illa,
quamuis honeffa, recreatio. Ita Suar- to.x.deUrlJ.xfeVotej.Z.n.Z.fr

c.^O.dub.^.n 4J.

Dico ( communiter) nam fi ea recreatio,Iudus,cibusffn fpeciali ca-
fu edent animae tue utiliora, Vota deabflineodoabillis non valerent;
quia tunc bonum Deogratius impedircnt-Ita Suar. i*.*.g.

Pari modo nec valerent fi emitterentur ab uxore V.g-obm?flitiam
quam profiteri velit ob mortem viri:utfic enim Illa abffinentia vel
indifferens cff,vcl potius vana^icc Deo grata.Votum non lud.ndi, ne
fiat jaftura rei iamiliari, valet ex Sanc.?-4.«» Dtc.c.-j.n. 29. Sc meritb ,
quia aflus virtutis eft , nolle prodigere.

Contrahendi Matrimonium .

4 Votum abfolutum contrahendi Matrimonium non valet , quia
imped i t caelibatum, bonum nimirum melius . Ita Suarez l.c.c.q.nu.%.
hiynx.i.+trali.^.cap.uum.i '.Sanch-/.! >de matr. dtfl.4. q«. 1 .(j in Do-

ca,'.c.8.n. ji.fr jj. aliique . Votum contrahendi cum hac puella pau-
pere, cum hac meretrice, Scc.nec item valet , ex Suar, d.c.^.n g. quia
puellam efle pauperem non vincit majus bonum eae libatus . Excipe y
nifitoric matrimonium effet tibincceflariumad vitandos tuos lip-
fus, vel effet nccdlarium ad prolem pro bono publico fufeipiendam ,
vel ad ducendam puellamfluamdau fide violaftiiin his enim cafibus
urget prarceotum, quod oblcruare melimeli ,quiin ; fer vare c.rliba-
tum,quod eff de conlilio . Idem eff, ( ait Bonae ina) fi fub conditione
fic voueasrfi quam ducam, ducam meretricem, vel pauperem; Ratio
dl 1 quia, quandoquidem caelibatum nonferuas, melius eff, ma-
jorilque duritatis opus, illis per tuum matrimonium auxilium im-
pendere .

Non acceptandi Pra laturas , ut Sacerdotium.

5 Votum non acceptandi Prar laturas , farcularefue dignitates ,
validum eff,fi reda fuit mtentionc.Ita D.Tho. a. a. q . t # y a t. \.(yx.
aliique, licet enim primoafpetfu videatur impedire majus bonum
nempe EpUcopatum V.g.quieff llatusprofedliorco^ucm habet adtu
vouens ; tamen propter humilitatem , mortificationem , Sc pericula
debitu munus non exequedi, melior eff ejus priuat io Hinc infert Sua.
loc.citu. 1 1 .n.iojin. Votum non fjfeipicndi ordines irritum effe^uia
ordinum fufcept io non affert illud periculum; at votum non fufei-
piend i beneficium, aut quodeumque regimen animarum, ratum cffc;
quia in hoc votodiiflum periculum adeff. Sed certd puto etiam Vo-
tum non lufcipiendi ordines validum fore, li rims fit humilitas, & re-
uerentia.qualem refpcxit S.Francifcus, dum ad Sacerdotii gradum
noluit alccndere . Qua ratione Superior poilit nihilominus praecipe-
re praedittisejufiroxii munera >vide/i*prde.-j. $.5. n.i j.

Infert tendi in perpetuum .

6 Votum inferuiendi hofpitali in perpetuum quamuis te impe-
diat abingrdluin Religionem, quodeft melius bonum, validum eff ;
quia /u pra $. 1 .\erf.adpumu*n\ vidimus non debere confiderari in hac
materia , quodeumque majus bonum : fcd illud , quod vouens babec
aflu,dum vouet:at certe melius eft inlcruirc hofpitali, quira non iu-
fcruire } feudomi fuz cum libertate otiandi permanere .

PraJJandi boc , non aliud.

7 Votum prxffand i hoc determinatum opus, non verd aliud, va-
leat nec ne ? Si quis V-g.Dco promittat , hanc Sc non aliam Religio-
nem iiwreffurum , hanc aureorum decem eleemofynamdiffributu-
rum,& non aliam, Coronam Virginis non mfi flexisgenibus recita-
turum, validi ne promittit? Sanch./«* 4.»« D/c.c.8. »^7 jflerit validi
promittcrc;quia licit hic vota fint cooditionalia.excludantquealia
bonarquia tamen indirefli excludunt, funtccncdireilc de bono ho-
neffo. Adde melius elle hfc :bona ex obligatione faccre,quim liberum
efle i n a 1 i isquar forti non fien t.Caff rop.ri». $.rr. t p.di. 1 .de Vorof.i.Q.;.
n. 16. affirmant inualidc promi ttcre.-quia cum in his votis hoc. & non
aliud majus bonum, imm6 ncc aliud minus promittatur, (vult enim
hic vouens coronam non alio modo nififfcxisgenibus recitare, elee-
molynam non mfi decem aureorum dare Jimmifcetur in illis mate-
ria apeavoto cum inepta : inepta enim materia eff priuaiio faciendi
bonum opus V-g. pr^uatii facultatis dicendi coronam ffando,vel de-
ambulando, fi forti non poffit flexis genibus ;priuatio volendi dare
elecmofynam quinque aureorum, fi non poflic decem , vel fi velit vi-
ginti ,&c. Sc confequenter inualidiex mox dicendis §.fequenti t fic
vouebatur .

Certe utraque fententia eff probabilis, -fed in hac pofferiore,neer-
ror irrrpat|c(laduertCBduni,non rarutibi videri cffc immixtam ma-
teriam ineptam , cum non fit • Nam fi quis voueat V. g ingredi hanc
Religionem ,& non aliam, quia judicat profui dilpofitionc hanc om-
niumaptiflimamefle ad famulandum Deo;non audebis dicere illum
nui liter voucre, quia lic^t hoc votum uniatur cum priuationeftri-
flioriscujufcumque Religionis ; tamen cum refpc&u talis perlonae
alia ft ridtior non fit quid bonum coram Deo, ea voti materia non cric
immixta cnm materia inepta, quare valebit Votum;Eodcm ergo mo-
do iu fimi 1 ibus pbilofophandum per diligenter erit .

Non petendi difpenfationem. •

8 Votum non petendi fine caufa difpenfationem voti fa&i,vel fa.
ciendi , validum pronuncio : quia ad prudentiam pertinet nolle fine
caufa i voti obligatione eximi. Atvotumnon petendi difpenfatio-
nem ablolu te.nc luquam valere puto . Ita Sanch- !oe.titx.t.n.\ 1 . le-
geetiam Caff rop. / c.hn.^. quia impedit majus bonum, nempe liberta-
tem petendi dilpenfationcro, quae aliquando ncccffar ia vel falteto
valdd utilis erit vouenti .

9 Votum denique non petendi difpenfationem non includere vo-
tum non petendi irritationemjvel commutationem, & contra , pro-
babilius negari poteff :quia hi funt laus d iucrft modi, quorum unum
qui vult vouetqtie, non ff atim alterum vou iffc prxfumtndus eft .

5 - v.

^ ■ 1

io8 Explicationis Decalogi Lib. IIL

ff. v. T>f materia partim in Veta apta , partim
no a item.

I /^Uotieuuum votum ita eft de maceria partim apta, partim

V i<iep(J>V.G> partim impoflibilis, mala , indifferens, contra
confiliadine malo i » leda,< 3 cc. partim ponibilis , honefta , bona ; fine
bono alR*da,&c. ita inquam eft, ut indivifibiliter per modum unius ,
ile pofcente talis rei nitura,vcl fic te intendente, promileris,tmllum
e /1 votum. Si divifibiliter, & veri dividi materia pofiit, votum eit
validum & obligans, quoad partem aptam dumtaxat. ItaSanch./^.
i» D*c.f.io.J*.i.Caftr./. Anum.i o. Vovet V.G.quiscon-
flruere Ecdefiam : fi non potefl totam , non tenetur ad partem aedi*
ficandam,quia indi vifibili ter, & per modum unius tota Ecclefia pro-
mite efle videtur; At fi intenderet divifibiliter , fi nimirum totam
non polle, partem volucri tud hanc tenebitur . Ratio hujus do&ring
cfl ,quia vovens.dum indivifibiliterquid vovit, unum non promifit fi-
ne alio ; promifit dum divifibiliter ■

Tota difficultas eft qua ratione id , quando clara non apparet vo-
ventis intentio, digoafei queat . Tres afferuntur communiter
conje&ur*.

z Prima. Quando resex natura fuacfl inepta dividi, per modum
unius cenfetur promite i quando cll apta dividi , ceufctur promite
divifibiliter. Hinc quia elcemofyna dl hujus pollcrioris generis,
qui promittit decem,necpote(l mfi quinque, ad hxc obligatur : at
quia jejunium unius diei eft prioris modi , qui non potefl ufque ad
meridiem i ciboabfti nere, liberi Voto cll .

3 Secunda conjcduradcfumiturcxufu loquendi, & communi
«{limatione. Qwre qui promifit nunquam peccare, quiaexufu lo-
quendi intelligi (olet indivifibiliter, id dl, nullo tempore velle pec-
care; cum id non poflit, fi quidem ab omni etiam veniali pcccatone-
mo potefl (e femper liberare; ideA quamvis poflit aliquo tempore
non peccare , totum votum corruit .

4 Tertia conjcdura duci turex illo principio, Accefforiumfefuitur
principaliyttanfontri.C^ixt fi pars principalis voti eft apta materia ,
JicAt pars accefloria fit inepu, obligabitur vovens ad partem princi-
palem:quia pars principalinutpotA magis intenta , ccnfctur ablui ute
promi fla fine dependentia ab acccoriaV.G. fi quis vovit fe peregri-
naturum Romam facco indutum, facco deliciente, reus erit peregri-
nationis,quia faeci ufusacccilorius: Excipe nifiacceflbrium fit tanti
ponderis, ut meritA appareat rem non cfle abiolute, fed cum illa ac-
ceiloria inleparabiiiter promiflam . Ut fi quis promifiilet didtam pe-
delirem. Si ver6 pars principalis eft inepu voto, licet accefloria fit
apea^d nihil vovens obligatur : quia corruente principali,noncen-
fetur accefiorium fubfiflerc.cdm per fcacceflbrium fuifle promiflum
non prxfumatur,niG contrarium cxpreliA fuerit intentum in voto .

2 uare in allato voto, fi quis peregrinari non pollet, non prupterci
(ligaretur faecum induere, vel expenfas itineris fatisfaccre, quia
bzc funt a cc cfloria Peregrinationis .

J Quid prim6,fi materia initio fuit inepta, poftea apta? Quid fc-
cundV^ contra ?Unumaoterefponfionem moneo; An materia fit
voto apta, necne , non eft dijudicandum ex tempore, quo votum
emittitur, fed ex tempdrejproquoemittitur: certum clt enim, fi
boc ferA voveas audire Mflam, videndum elfc, an pro tempore matu-
tino audire poflit, quando eft aptum tempus audiendi : non vero pro
ferotino.

6 Hoc monito, fit hec regula ex Sanch./.4 inDac.r.p.n.+.proeifa,
quo, initio materia fuit mcpta,poftca apta ; nec clara eft intentio vo-
ventis; Votum non valere, nili quando ineptitudofucrit ex aliqua
circumflantia accidentali, dc Voto extrinfeca. Exemplum dariAs re-
culam explicabit . Si voveas non ingredi domum quampiam nullo
bonofine motusetiamfi deinde adveniat bonus finis, in illam V.G.
tranfmigrct puella periculum tibi affcrcn;non obligaris voto, quia
illud votum initio filit invalidum ob materiam cum voto ineptam;
at quod initio fuit invalidum, traflu temporis nonconvalclcit .

Venlm fi voveas,dumes in mari, vel dum es excommunicatus, au-
dire V GMiHam per annum obligans ad Mitem remoto excommu-
nicationis, vel maris impedimento; quia hoc votum valet pro fuo
tempore habili; illae enim circumflantis maris, & excommunica-
tionis liede reddiderint votum ineptum, pro tempore, quoexifte-
baut ; utpotc reddiderint votum ineptum, pro tempore , quoexifte-
bant: tamen utpoteextrinfecA voto, & accidenta riA, votum pro
temporeapto, nequvjuaminvalidaverunc . Cum igitur hujus vo-
ti exccutio t rallum fucccflivum habeat, implenque remotis illis
circumflanti is poflit, omninA debet . . »

7 Jam verA pro votis^uorum materia initio luit apta, deinde eva-
fit inepta. Regula fit liu iufmodi. Quando fit inepta omninA,& in
perpetuum, extingui omninA votum, quando autem fit inepta ad
tempus . fufpcndi votum pro eo tempore, unde redeunte aptitu*
jinc,rcdirc& votum. Ratio Re?.ul* eft, quia pari pallii procedit
«blicatio voti , cum aptitudine materis . Quare fi vovifti non in-
gredi illam domum ob peculiarem puellam ibi commorantem, fi ea
vi tam abfolvit,abfolvituc& tuum votum; fi autem eadem difecdic
ab ea domo per annum,& deinde redeat; votum tuum fufpenditur ,
nec obliexe per illum , obligabit poftea.

8 Quod u votii fuit pro hac determinata puella, V.G Berta^d ve*

nutq;in eam domum alia, V.G Lucretia-.licit afferat idem vel etiam
majus periculum^d illam domum non extenditur votum : quia in-
tentio voventis non fuit univerlalead omne periculum, ut fuppooi-
mus,ledad illud ex hac individua perfona dimanans .

9 Quid, fi votum fit diiivn&ivum , cujus una pars cadat in mate-
riam aptam, altera in incptam?ut fi quis ita vovet : Ege promitto D*o
vel me furaturum, ve/ me Religionem ingreffuretm. Ege promitto Reli-
gionem ingredi , ve/ vt furet , vt/ ut De fer viam . Voveo vt ite *ttiiee« y
ve/meper a/tquat diet jejunaturum, & limi lia? Rcfpondco dandam
cife non abfimilcm regulam; videndum enim eft, an difiunflio cadat
in duplicem illam materiam, vel fincm,necnc . Si cadit in utramque
illicitum eft votum^uiacxiftentc una parte mala:utraque pars mala
erit,ci!im malum ex quocumque defcdu, quare voti materia e(le non
potefl. Quod fi dtfiundio non cadat in utramque partem, fcd deter-
minate intendatur una pars, altera verA lolftm fttappofitaut condi-
tio; valebit votum quoad illam partem determinatam, fi aliundA
apta voto eft. Exemplo clarior evadat doflrina. Sit qui fic voveat:
Fremit to ahquidfuraeiqjuefim dive r, ve/ fi furari non poffumfromitto me
in Religionem ingreff ■-■eum . Vide hic adede veluti duovota. Alterum
promitte furar f } ^c hoc invalidum eft • Alterum premit te me Religio,
nem •ngrejfurum ) /ffuratujneafurre,&hocyzUdameA i qu'ndctCCt
fc bona,dc omillio furti eft folAm conditio .

10 Quiddenique.fi votum ided difivndlive emittatur, quia vovens
nefeit quaenam materia apta fit voto; ut fi quis voveret fe 7 vel datu-
rum eleemoiynam anno lequenti, vel jejunatumm, quia nefeit an
anno fequenti habeat pecuniam quam pauperibus elargiatur ? Ref-
pondeo ad alteram partem polfibilem obligari nemini dubium fit;
quia tunc adeft virtualis voluntas (e obligandi ad partcm,quam pofli-
bilem inveniet '.ficciiamii muliercula voveret jejunium, ut obtine-
ret A Deo vel amafium,vel virum, certe invalidA voveret ex modd di-
dis nu. 9. at fi ipla ex ignorantia fic voveret, ut deinde i Confcflario
fuo inftruda eligeret id, quod bonum fuerit;virtualiter determinata
illam pirtcm pertinentem ad maritum voveret, & quare, & validA .

Jf. V I. Quemede Velum fit interpretandum .

I ~D Revis eft Regula ,fufior petenda ex d i&is cum dt juramenta

0 /V'V v§ 4-Cum Votum obliget folilm iccundum intentio-
nem voventis, benignd, & non ftride erit interpretandum, ut quan-
tA minus poflit gravet vovcntem.LegcSuarex, /-4- ** Vete^.j. *».x. (y
9. Laym V.4. de Vete , »3, QuAd fi de ejus intentione non conflet,

prffumendum eft votum fuifle emifTum, juxta id quod requirit natu-
ra rei promiflae ; de qua re , fi item non conflet, prstfumeudum erit
juxta quod fignificant verba, quibus fada eft promiflio; & quidem
fecundftm communem ulum loquendi, cum femper przfumatur
quis fua verba menti velle conformare, eademque juxta morem pa-
trium proferre.

Affertur interpretatio atujuerum Veterum. Vetum
Virginitati / .

1 Votum pueli* dc Virginitate perpetua,imroA de Virginitate,
nifi exprdsA aliqua limitatio addatur. non folAm eam obligat ad rc-
cufandum primum aflum turpem, fcd omnes deinceps. Ita S-Th.quff
citat, fequiturque Suar./.r.»».;.#- 7.quia ex ufu loquendi illud( voveo
virginiutemjfignificat perpetuam Caft i tatem; quare amifla per pri-
mum aflum virginitate^id huc obligatur ad refpuendos omnes attus
tum extemos, tum etiam internos contra virtutem continenti^. Ita
in nefire epufr.de Confeffjn editione Panormiiaeia } /.x.(.f .§.t.num.^. &
colligitur cx Suar. /.<.

Votum Peregrinationis.

$ Votum Peregrinationis poteft impleri per peregrinationem
equeflrem fic Bonae .difp.^.q.i.p&.n.\ 6.hfc enim in omni rigore pe-
regrinatio eft,& fic minus gravatur vovens;ut item propter non abfi-
inilein rationem, poteft impleri per peregrinationem fidam propter
alia negotia, dum adfit intentio volendi voto fatisfacere .

Audiendi Miffnm.

4 Votum de audienda Milia impletur iuxtayic impleretur fi cflet
de prfcepto Ecelefiftboc enim modo prffumitur promitti:fic Suar.
/.<■.«. i4.Si vovifti audire Miflam quoti die^enfco ex vi hujus voti ti-
bi die fcftivofatis efle unam audire; quamvis h^c fit de praecepto,

2 uia intentio tua videtur folftm fuifle , nullum tranfire diem
ne Mifla .

Recitandi [Rpfarium .

y Votum de recitando Rofario abfolutA Intelligitur de tertia
parte, quia h*e communiter Rofarium appellatur : fic Suar. h.t»
g. «aiw.y. Sanch./.c.r.i ^ num.t^. Rurfus poterit recitari cumfocio
alternarim, quia fortaftc non aderat, idcACaftrop. t.\. tr.zg.d. 1.
p.ia.*i.f.ejufmodi altemationemineovoto«limplendo negavit. At
fola mente recitari non poterit, quia oratio vocalis efl in eo voto
promifla.

Caput XV. De Materia Voti> &c. 109

Ingrediendi f(ehgienem abf eluti .

6 Votum ingrediendi Religionem , velfufcipiendi Ordines Sa-
cros, non obligat ad caflitatem , donec flatus ille aflumatur ; fccus
plus nimio gravaretur vovens . ncc enim illis nondum aftumptiseft
emiffum calliutis Votum- Iu Valentia, x.a V.6.y.q. ver f. atque ex toe

A/i idem votum ingrediendae Religionis obliget filium m
neceffitatc pa rentum .fratrum, fororum Ac. Vide apud Caftrop.".}.
totum.

Ingrediendi Pj^gtonemp Pater conftaj erit .

7 Hoe votum tunc obligat/juando Pater id i filio fincere propo-
oentefciens,non contradicit . Ica&mchez, w*>*ciundus,noncniin
opus die cenfetKUt jpater aflenfum pofitivum praebeat ;quia ex com-
muni more bic lenius ejus voti eft : Ingrediar , m/i pater agri ferat , &
tomt radi eat .

8 Quid, fi prior contradixerit , fcd deinde mutata voluntatecon-
fentiat ? Dico tunc impletam efie conditionem , votumque obligare
fam enim abeft contradiflio .

9 Quid.fi contra : hoc eft,fi confenferi t,fed deinde ante ingreffum
filii in Religionem contradicat ? A jo, votum non obligare, quidquid
dicant Sanch./.^-** D/r.r.x4.*.i4. Laym. /.4J'-4.'*6-f-i- quia non eft
impleta conditio juxta fcolum voventis, qui voluit raolcuiam patris
vitare.

10 Quid denique, G vel antequam pater pollet fignificareafienfum,
vcldiiicnfum ; vel antequam adveniat tem pus ingrefliis, ipfe pater
moriatur > Dico, votum obligare; quiafolum , nifi aliud manifefte
fuerit ejprdlum, requirebatur, ne pater contradiccret>moleAiamque
pateretur , quae ncc jam nunc adeft .

Jejunandi .

k Votum jejunandi intelligitur de jejunio more Ecdefiaftico ,
unde pro quocumque die voveris, liede tibi ladiciniis vefci.cx San-
cher t.+inDer.c.i i.nj j.quamvisCaftrop./.j./M deVotof. 1 %.
*.i 8. neget li votum fuit pro Quadragefima , vel aliis temporibus, in
quibus ex confuecudineabhis abfiinetur. uterque probabiliter: Si
vovit quis jejunare in vigilia alicujusSanfli , quando hxc incidit in
Dominica, potefi, immd przftac jejunare dic Sabbati,quia hxc tranf-
latio de more Ecclefiae e». Nam propter eandem rationem cum»qui
perlotum menfem jejunare vovic^ion obligo Dominicis, nifi expref-
»c etiam le pro illis obligaverit .

1 a Si jejunium promifliim violafii carnium comeftione, vel itera-
ta comeftione, licdt peccaveris, poteris deinceps farpius comedere,
quia jam jejunium illius diei impofiibiie redditum eft:An verd fi ite-
rum carnes comedas, contra votum pecces, controvcrfiacft . Negat
Sanc->* Dee.t. 4. r.u. ».42. quia abfiinentia i carnibus erat debita cx
vi lolius voti jejunii,Ac acccftbrid ad illud ; non verft per fe,ut per di-
ftin&um praeceptum jubetur in diebus jejuniorum bcclcfie : jejunio
igitur impoffibili perprimam comcft/oncm carnium reddito, abfii-
nentia ab illis non amplids urgebit voventem. Affirmat Suarez,quia
votom jejunii intelligitur more Ecclcfiz ; harc autem iu praecipit
jejunium, ut perdidumprxeeptum prohibeat carnes concedere pro
quacumque hora. Hxc,Ac alia Suarez fatis probabiliter, aficrenscou-
trarium efie ablurdiflimum Ac contra omnes ; nihilominus Sane h.
infiar multorum nobis fit , ut etiam fuit Laym. /.4.^.4^. $. fen-

tentiam Sanch.non improbabilem reputanti .

Votum jejunandi in perpetuum an obliget fexagenarios,vide infra
J.+.e.f.ffij.n.v.

i< Si vovit quis omnibus fextis feriis, vel Sabbatisjejunare.pro-
babilc clt.fi tunc inciderit Natalis Domi ni,pofle i jejunio fe contine-
re: ha Molin.MV.i7a-*.g.Aj5or.p.i ^ H.f.*o.f.$.Pag/>r,*/7.£7r. 4 ./.c
*.6. «.6. quia is eft mos Ecclefiae ;nifi tamen cxprefsd contrarium in-
tenderit, vel cx profethone Rei iciola( harc enim exprefiioni tequi va-
let )id noverit Ac Thom.Sanch./.6.»« Dec.e. 6 .*. 20. Propter eandem
rationem^ui vovit in Vigilia ejutdem Natalis Domini jejunare, po-
terit Vcfperi refefli unculamfolito majorem fumere, nificxprelw* ,
vel mododiftoarquivalenter rigorofum jejunium promiferie . Iu
Th.SancX 4 .»'» Dee.t. 1 t.a. 6 t.

A bjiinendi a vina.

14 Votum abftinendi i vino etiam ad evitandam ebrietatem , non
prohibet cervifiam, Ac fimilia, quia hzcfuntfatisdiverfaA finis ex-
trinlecus fub voti obligationem nou cadit . Alia de hoc voto mox af-
feram, ".1

Jejunandi in pane a-ua ,»£i , An paflilfi efeulenti , vulgi ma -

e temnet t iiee jejunium violent}

I s Voturo jejunandi in pane, Ac aqua oblidat fub mortali,ne aliud
coroedas,vcl bibas,excipc parvitatem maceriz:qua certe in re nimis
laxi mihi videtur Caftrop.'.$.rr 1 yd.if.i i.w.ai .dixiflc,dum docuit
votum abfiinendi i vino obligare fub gravi culpa , ne bibatur in ea
quantitate qua: vino temperati utentibus fufficcret pro una come-
ftione; quafi ad minorem non obligetur graviter: nimis inquam lax&
Siquis enim quater bibat vinum aqua de more mixtum in prandio ,
temperati bibet,ergo fequitur, qu6d is^ui nfi liceret vinum propter
votum bibere, poflet fine gravi culpa bibereris, vel ter-Id non credo-

Semel igitur modo dido bibere , non putarem grave ; pluries, puta-
rem. Nec id durum videatur , nam idem Cafir. »*•«. iq.ncfcioan libi
repugnandum raultdante dixit,feu luppoluit^cmel bibendo vinum
frangi jejunium promiflumin pane, Ac aqua.

ia Qui in pane,& aqua jejunare vovit , fi non potefi fic jejunare ,
obligabitur jejunare cum pilcibus;fi nec cum his,vet fimilibuspotcft
obligabitur cura ladhciniis jejunium fervare- Ratio efi,quia accefio-
rium fequitu r principalc,non contri : cum igitur cx mente commu-
niter voventium ( nifi aliud cxprclsc intendatur ) iu przd i£Hs pro-
mittatur principaliter jejunium ; ii illud obfervaripotefi, debet .
Contra verdfi jejunare non poflis, non propterei i praedidis cibis, &
etiam a carnibus tccdtinerc jubeo, quia abflincntiaab his accefiorii
ad jejunium fuit promilla . Ita Laym./.-t./^.c.a.v.j. propter eandem
rationem , fi vovens jejunium in pane, dc aqua , hora eonfueta alios
cibos quadragefimales adhibuerit, violando graviter votum , adhuc
tenetur ad jejunium;quia jam remanet principale, fcilicet jejunium
quod fervan potefi . Dixi ( nifi aliud expref>c intendatur) nam fi in-
tendam te jejunare prxeise fub hac forma, Une vino, fine pil‘cibu9 ,
&c.& non lubalia: illa forma tcmel, quamvis cum primo violata, ad
aliam ex vi voti non obligaberis ;quia illam vovifii , non aliam .

17 Sed quid, fi vinum biberis, atque adeo quoad hanc circumfiao-
tiam votum violaveris , licebit ne tibi fine novo peccato, vinum ite-
rum,iterumquc potare.pofitoquod aliud in cotrarium cxprcfsd non
intenderis ? A ffirmat Sanch. M+im Deeal. eap. 1 r . num . 41 .quia per
abfiinentiam vini femel violatam redditur pro illo die impotlibilis
dida abfiinen tia. Negat Cafiropalaus tem.\. trall 1 y. d.\.p . i z .n U 1 9.
quia intentio voventis videtur adfirinxillc jejunio abfiinentiam vini
pro fingulis horis totius diei : Ego afientiorSanchio, fi fcrmofitde
voto jejunandi in pane & aqua :Cafiropalaoauteml, fi de voto abfti-
nendi codici vino , nam in his duobus votis licet videatur magna
affinitas, quia tamen in altero cfi negatio bibendi vinum , quarefi
malignantisnaturar.inalteroeft affirmatio bibendi aquam ; videtur
adeiienonfperncndadiuerfitas , quam pro dodioribiis ionuifie fit
fatis.

1 8 Huc facit fequens cafus. Voucram ego per omoes fex tas ferias
folum panem comedere ; & item voucram in Vigilia B. Aloyfii pa-
nem non comedere, l ed verd res alias, ciceres, fabas, lentes, immd &
pilees , dcc. Incidit autem hoc anno Vigilia Beati in fex tam feriam »
quid agam^fiveenim lolum panem, (ive lolaaiia efculenta comedam
contra alterum ex votis faciam . Refpondeohacinrcnon putoxt-
tendendum ad prioritatem temporis emifi votixjuia tempus in V<*-
tisDeofadis videtur res valddextrinfeca , neque ad intentionem
v ouentis: f upponi mus enim hancconcurrentiam ipfum non prarui-
difie. Puto hunc obligari ad ponendum quod Deo gntiusexifiima-
batur. Sicut enim fi tibi duo promifii, gemmaro V.G. pretiofam, Ut
mediocrem piduram, qux ab amico expedabaxu; fi deinde ab eodem
non pofiira obtinere uirumque,fed alterutrum, quem malucro:certd
gemmam elicere debeo, quo tibi in re majore quim poffim iatisfa-
ciam : ita videtur in cafu noftro .

1 9 VerDm quid Deo erit gratius in re, de qua agimus, ubi utrum-
que jejunium ab eadem virtute abfiineutiz procedit , nec ad excel-
lentiorem alium recurrere poflumus R ef pond eo. Cenfu it quidam
jejunium fine pane efie gratius, Deo ; quia in genere abftinentiz rigi-
dius cft.qulm jejunium cum folo pane. Non aflentior, puto enim efie
rigidius jejunium in folo pane, qultn jejunium in cccteris . Nam ego
poti iis eligerem .fiuead incitandum palatum, fiucad nutritiooem»
comedere pifces,ciceres,lentes,pultes varias , variaque faccaro con-
dita frudufque cuin liberutediuerfos,przfertimj>rounotantfim
die;quim unum aridum,ficcum,infipidum, nullo obfonioafiiKiatum
panem. MeritdergoafierogratiusdreDeojcjuuiumiafoiopane ,
quim jejunium cum libertate in coeteris .

Sed auid,fi vouens aduertifiet,cfim vouit,ad utrumque jejunium,
ad quod obligabitur ?

Relpondeo, aliqui cum Sylu. a.y.i 7.ad utrumque fi po-

tefi,quia utrumque promifitfluare qihil comedat. Alii cum Vafq;d^
Jrjun.d. »4j. rclpondentad neutrum, quia fatlsdiuerfum jejunium
cfi nihil comedere, quod ccrtd vouens non videtur vouifle ; quim
jejunium Gne pane , ac jejunium cum coeteris qux promific .

Dico congruentius loqui Priores , auia nifi vouens amens fuerit,
dum vouit panem non comedere , Ac alia efculenta non comedere ,
nihil comedere promific . Id ergo feruet, fi potefi; nam coeterOm fa-
cild Superior dilpenfabit , vel grauis debilitas confideratis vouentis
vir ibus jufid timenda exc ufabi t .

10 Qui vouit Jejunium in pane,Ac aqua, potefi ne comedere pa-
ftillos elculentos^uos Itali Matktmnet , vel VermiteJkt appellamus :
nam fi in illos dum coquuntur, parum olei,Ac amaraci pauculz fron-
des infundantur . gratos fe palato exhibebunt; efimque ex alia parte
concedamus omnes folilm efie veniale, propter paruiutrm macer i f;
tam exigua additione non violandum mortaliter fic efie jejunium ,
videbitur alicui . Quid, fi neque harc addantur , fed meri vermicelli
Ac fi miles aqua co£l i comedantur?

Relpondeo: quamuis hoc pofteriusfit conceflli facilius , tamen
utrumque putoefle contra ejufmodi votum . Ratio ducitur ex in-
tentione communi fi c voucntium , qui dum jejunium vouent in pa-
ne Ac aqua, folo pane fe fore cBtentospromittunt, nili exprefrf aliud
incendant : at illa, qua m ui* cx fimili ur ina, qua panis^ompaAa edu-
lia

IIO

Jia loogb aliud funtifl ufu humano , quampanis. Illud facile indul-
geo, ut panem poflit quis aqua coquere : quia fic non fe extrahit ab
ufitatopaoe : quare ficuti pollet illum ad prunas adire, allatoquc
tunc velci, quod nemo negat ; fic poterit aqua elixare,clixatum-
que comedere.

Akfltntndi 4 car nitui .

11 -Qui vovit abdi nere i car nilms.poteft comedere laflicinia;quia
hzc non veniunt in communi loquendi more, nomine carnium .
Propter eandem rationem, qui vovitabdincrciladicmm, videtur
pofle carnibus velci,& ita putat SiV.Vetum w.aj. Sanch. d.e.xi .* +6.
Sed non aflentior, quia ex communi hominum exiflimatione, qui i fe
prohibet la&icinia, prohibet Sc carnes, leu fupponit carnium prohi-
bitionem : & certi mirum eflet hominem tunc non pofle com ede-
re oua, pofle gallinam : taciti igitur ( nificxprelsi contrarium in-
tendatur ) in voto ahftincntiae i la&icinits , involvitur promi Ilio ab-
ftinentix i carnibus, non veri i contra. Dc abftinentia carnis acccf-
foriead votum jejunii Vidi ««. tx.

§. V II I. Da Voto rei indeterminata .

1 rOtum de materia indeterminata, live primi quoad quanti-
V tatem, ut Vevte Eletmefynam ,Don dcfignando quantam , live
fecundo quoad qualitatem, ut Voveo dotium Vini, non decernendo cu-
jos bonitatis ; fiue tertii quoad individuitatem , ut Vevte dareineiee.
tncfynam unum tx tu ductui fervit : bunc,vtl illum equum , fyt. V otum
inquam de re indeterminata validum, ed < 5 e licitum ; quia indeter-
minatio non tollit bonitatem materiz, fed folum obligat voucntcm,
ut illam decernat. Sed eccc difficultas, qua ratione ea det ci minari
in ipfaexecutione debeat .

a Dico primi, quoad priora duo ita determinari debere, ut fe-
cunddm regulam §. procedente datam, quanti minis poteft vouens
grauetur ,uTum tamen loquendi , & voventis intentionem femprae
prz oculis habendo. Ita Valentia x.x.difp4.q. 6. puufl.+f.x. Azor.
ip. 1 . 1 1 xo. Bonae. tcm.i.difp.^,f.x. dt Voto , punit. 6.m.ix,

tf aliique. Poterit igitur minimam, inii rmamque prout malue-
rit eligere ; Dixi ( Ufutn loquendi^Sc intentionem prz ocul is haben-
do) perdiligenter enimaduerte, quod & Dodores aduertunt . /.
~HummuJf.de legati/ & noifuprd/.i .e.^j.V.L-gaiumfj V .Votum ,
monuimus in legatis : taciti in ipfo Voto interdum determinatio-
nem involvi : V.G. fi calicem voveas, certi argenteum, non verd vi-
liorismateriz debes ;quiaex ufu loquendi/lum voves Calicem, pro
Mida celebranda vovens, qualis ell ad minus argenteus quoad cup-
pam . Pari modo fi vovifli panem, oleum, &c. non poteft quzeum-
que vililfima, fed quae ului communi foient conuenire.

3 Vinum pro celebrandis Miliis vovit quidam dandum Ungulis
diebus Patribus Capuccfh is , atque hoc Votum in hzredes trauTmi-
fit^lui(utafTolet)fui genitoris pietatem obliti, vinum dabant iniimf
quaiitarisrinterrogatus ego de hzred um obligationc,coidcm monui,
Votum Patris noo fer vari, nili bonum Vinum, ac Sacrificio dignum
m I niOrarcnt, hoc enim tacite promilit, ex communi more, Pater -

4 Dico Secundi quoad tertiam indetermiuationem indiuidua-
tionis ; pofle voventem quod libuerit eligere. Quia dum quis ita pro-
tritu, taciti voluit non unam partem determinati promittere , ted
libere offerre quam voluerit. Si quando alterutrum ex hisao* c c ' c "
flionem pereat, an quodfupcrcft integri debeas, variant Doflores .

Dividendum putant Sanch. /.4.»» Dec.x ©• & Molina»'**-*- •
jujl. d.xyo.virj. quando rei una integre dandum docet Bnoac- *- 4 -
& onrop.

quia frafuj remanens non cratio» MiOa, ,M
hi,quiafenfuspromilTionis videtur 4 *

ex bn ductui. Utrumque probabile.

Explicationis Decalogi Lib. III.

CAPUT

xvi.

Dc obIiga' ionc Voti.

- p.imd, fi ccflittimiuratei. Stcund 4 .fi

/Tetti» irritatione Qum6diipenfuio-
* dequibui ea, u* malunt necefii-

ria, in ferentibus «plicabuntur.

§ L D/ Ceffatione 90 ti e* natura rei .

j /~vEflat veluti ex natura fua Votum Primb , quando materia
V^ipronvlfc fi ve in re, fi ve fecundum prudentem hominum
ff (limationem diverfa notabiliter fit. Ita Valentia *.z.^/r.6. J.6.P.4.
•erf.ee igitur mc do j Sanch. /f-'* Dtt.e.xytu. ao. Ratio eft, quia illam
promi fic vovens, non vero divertam. ^ ^

An fint mutatae circumftaniix m eo, qui vovit callitatem,vel Re-
liglonem, fi multos, vel aliquos annos vixit uxoratus .difputat ami-
cillimus Tancreda,^.! .dmer.tr. l^e Ve/e, difp.x.q.^%. an nimis beni-
gni , qui legit , expendat .

Diverfa autem fict,quando notabiles difficultates fuperveniunt,

vel de novo quid fimilecognofcitur, ex parte ipfiu» materiae pro-
mittar ; quale cA periculum vitae, honoris, gravis alicujus dam-
ni. SicSuarez, He.^.deVete,tap.\o.num.\. tuncenimres videtur
tranfireinaliumlUtummoraiitetdiverfum, quem vovens nequa-
quam promilit*

Dixi (de novo cognofcatur ) nam fi , non obAante illo pcriculoco-
gnito, adhuc vovilli , obligaris promiflk», quia res pro te non ell mu-
tata :folAm erit perpendendunvan honellum faeriteumeo vitae V.
G- periculo vovere, atque adeA an votum valuerit ? i ane interdum
valere, quando virtuti confooum ell tali periculo fe exponere, cer-
tum cft, ut accidit forte Carthufiaoo, voventi, nunquam, ne in infir-
mitate quid em^rxrnes comedere .

x Cefiatfecundb, ceilante cauta finali, non verbimpulfiva ; Sic
Sanch. lee.tit. nu. 41. Azot.purt.t.M.i 1 eap. 1 5. fine enim non
fubGAente, nec fuhfiflit promi (lio . Quc\d finis principalis fit duplex,
videndum efl utnlmdiuifibilitcr , an indivifibiliter uterque fuerit
intentus, & inde vigorem voti cognofce, ut fupra/.x^. hu.xx.(jx^
innuimus fatis.

Hinc Ii vovifti dare eleemofynam Petro pauperi, & hic dives eva-
fit: Si eandem vovifli ad finem impetrandi lalutera ablcnti filio, dc
hic mortuus erat, quando votum emittebas : Si ad finem liberandi
captivum i fer vi tute, & hic non inveniatur fuilie captivus vel ante
tuu m votum ad libertatem fuga fe vindicaile : Si ad finem ardificandi
Ecclefiam, atque haec propter hxreticos V.G. ingruentes, aedificari
non concedatur : ad nihil teneris , fiquidem cauia finalis tui voti ne-
quaquam fubfiflit.

i; Non rard foliim fufpendi votum, quia materiae bonitas, vel finis
nonomninbjfedad tempus ceflat, fatis fit fupra,e.x 5.^.4 »7. brevi-
ter infinuafk •

Anccflet votum ingrediendi Religionem ineo, quiinerefius ell
Novitiatum & Religio illi non placuit, tam bene, &clarddocet
Sanchez lit.A.fum. c.16. dn 8g. ut fuperfluum omninb judicem hic
doclr i nam illam exferibere .

Cdiatterti/i , votum tranfaflo tempore, quo illud amplius non
obligat : quod clariils pcrlolutionem lequentis cafusintelligetur .

4 Sed antei non cft omittendum , notare interdum cellare votum
per illius latisfadionem,etiamfi voti immemo* fueris, vel «iamfi
latisfaccrc voto nolueris, id quod breviter fic habet de Lugo ,dejufi.
d.\.njfi.fiae . •

Si ex voto debeas dare V.G. hoc menfe aliquam eleemofy nam,&

immeraor voti eam dedilU,latisfecifiiproculdubio, Acuti, u cum
voto audiendi Miflam , voti immemorcam audilli . ut docet Saoch.
M.i .in Det .e. 1 \.n.x o-tX 1 4^.1 4-«.40. qui notat idem efle , 1 icet
haberes intentionem non fatisfac i endi voto per illud opus ; nili forte
novo voto te voluiffi» obligare ad illud opus i tenlm facicndum-Hzc
de Lugo .

Qubd fi quzras hufusdodrinz rationem ; ea ell. quia jam nunccfl
communis lententia , qubd gui ex lege debet facere aliquod opus V .
G- Die Dominico interefleiacro, G illi Interdl immemor legis, im-
mo etiam memor, Sc nolens per illam Mitiam fatiifaccrc praecepto,
adhuc prarcepto fatisfacit :quia jam poniturabilloid,quod lex prz-
cipit, nec enim lex prarcipit ,& obligat ad ponendum opus cum
intentione fatisfaciendi legi , fed fulum ad ponendum illud opus.
Unde fequitur,qubd Ii hic intra tempus habilemucet intentionem,
feu aducrtat, lamfcfatisfecille, non peccet , non audiendo aliud Sa~
«um. Ergo idem meritb dicimus de voto, quar ell lex privata obli-
gans cx vi Religioni s, non verb ex vi juDitix .

Quoad ultimum addo, quia in obligationibus ex ju(litia,eft quae-
ftio inter DD. an quando quis aliquid ex jullitia debet, ext i nguat, de-
bitum,fi illud folrit immemor ejus obligationis, vel fifoluit animo
donand i quidem negat extinguere de Lugo, lec.cit.n. 4$. conce-
dit Baldelli,'*».l/<Aj. 4 »;.».I S.ex L.Cum txplurit.tf.de felu/.quem
rcfert.&fequitur Diana, p.j.rr. refel^.vide etiomp. ^.tr.6.rtfel. j.

at ctim nos loq uamur de obligationc,quse non pertinet ad juliitiatn,
jure dicimus hanc noAram communem cfltfententiam . Redeamus
n uuc ad piomillam cal us folutionem .

S. II. Quando Veti obligatio cttftt ratione temperi/ .

T itius vovit orationem, jejunium, eleetnofynam, pro certo de-
fignato tempore, quando ea nequaquam prxftitit , obligatur
ne alio die, an potius ille jam libe reft a voto?

Refpoodeonoc pendere ex intentione voventis. Si enim illo die
lignato intendit orare, jejunare, &c. illo elapfodie , non jam tene-
tur amplius; fi verbdien illum prsrfiiit, poti iis pro termino, ante
quem noo vult obligari, quim qubd velit illo lignato die orare , jeju-
nare, dcc.figiuvit enim folOm, ut initium fuar obligationis, tunc eo
elapfo tempore, tenetur, cum primum potefi . Ita Ar^.Catetan.Val.
Valq. Suar- Sanch. apud Caltrop. r.j./r.r j.d.if. 14^.1. Ratio cft ,
quia lic fe vovens voluit obligare , & non aliter .

j Sed quid, fi incertum (it uiroex his modis quis voverit ? Ref-
pondeo colligi etiam cx voventis iutentiooe debere . Nam fi tempus
prarfixum continet fpecialcm deuotionem , nec contrarium expref-
sc intendatur :przfumitur dies ille lignatus fuifle in honorem talis
dici, & coofewifter res infeparabiliter cum tempore fuifle promif-
fa. Ut fi voveris jejunium diei Sabbati, eo fine, quia hic dies cft pecu-
liari

Caput XVI. De obligatione Voti .

liari modo devotioni Virginis addidus : infeparabiliter cum jejunio
dies ipfa ex tua intentione conjungitur ; atque adedfinon potes, vel
ficum peccato non visco die Sabbati jejunare, ad nihil poflea tene-
ris . mc Sanch. /.4. Det. t.\ ficuti fi vovirtes recitare Coronam
coram fignau Imagine Sandirtimae Virginis propter ejus Imaginis
peculiarem devotionem, fi coram illa non potes ,alio in loco Coro-
nam recture non teneris- Et ratiocft. quia , (eu pro tali dic ,fcu pro
tali loco te,dc non aliter obliga Ili . Fateor tamen interim io eocafu,
quopromififti, V. g- jejunare per unum annum integrum fi per fex
metues priores non jejuiufli, tener i te ad jejunia fex menfium porto-
riorum : quia pro hisremanec implenda pars voti, qu* in hoc cafu,ut
ex fe patet, dividua eft,& impleri potert .

6 Si vcrdtempusprsefixumnoncontinetfpecialemdevotioncro,
vel fi continet, tuprmcipalitcr cxillaad votum emittendum non te
movilh; tunc feparabiliter i tempore res fu i fle promi ila pracfumi-
tur , & tempus prarfumitur efle additum , ut initium tuz obligatio-
mstquare urgebit promirti<M;tiam poli praefixum terminum V-G-vo-
vesclecmofy nam dandam dic S. JoannUco fine ,quia tunc tuos ccn-
fus exigere Ioles, vel quia commodius eo tempore promptos habes
paupercs,vel quid firaile;tranfad»S-Joannis dic, nec impleto Voto,
pollei adimplendum erit; quia in hoc Voto praeficitur ille dies, non
in ejus honorem faltem principaliter fcd in tuam commoditatem ,
principaliterautcm intenditur ipfa pauperum 1 ubi evat io : ficutiu
coronam illam modd didam voviflesex amore ipGus Virginis, locum
autemlmaginisfnlumutapuoiemadilUrnrecitandumelegifles : fi
ibi non polles , alibi recitare teneris .

7 Hinc Votum jejunandi diebusfextis feriis hujus anni, fi non po-
tes, vel etiam cum peccato non vis hoc anno jejunare , evanefeet Vo
tum pro alio anno. Sic Sanch./.x.«.z.Bon.<& Votoj.x p r §.i n.g.quiA
i nlepa rabi liter cum hoc anno, in honorem Dominicae Partionis, jeju-
nia fuere promifla; vovifti enim his fextisferiis,non vero alterius an-
ni jejunare , atque adeo li enatis his , alias cxclufifti .

Hinc Votum peregrinandi Romam hoc Anno fando, illotranfa-
do certat; quia infeparabiliter conjuoda eilres promiilacumejuf-
iDodianno.

* Hinc fi jejunarequis voveat lemel fingul is hebdomadis , per to-
tam fuam vitam, fi in aliqua hebdomada non jejunet,five quia nequit,
five quia cum peccato non vulc^non tenetur fupplerc alia hebdoma-
dabi» v.g.iejunando;quiaex ipfa mente voventis addicitur jejunium
illisfingulisTeptimanis, cum finis principalis fit, vel fe in lingulis fe-
mel mortificare , vel in fingul is Dominicam Partionem fcmefrccolc-
rc,«c Idem pollet efle in elccmoiyna, ut fi quando quis voveret lin-
gulis diebus illam elargiri vel in honorem Sandi illius diei, vel uc
nulla dies praeteriret une pauperum fublevatiane, velquid fimile .
Quia tamen communi ter iolet eleemofyna promitti oh iptam ino-
pum mifcricordiam,redc monet Sanc./.r.*. $7 communiter obligari
quempiam qui fic vovit, ad fupplendum, fi forte aliquo dicomifit .

9 Hinc, contra, promittes ingreflumReligionisdie V.G-S.Fran-
cifci,nec ideo termino adimplens,obligatur poftei ingredi ItaSua-
rcz,Bonacina,apud Caflr.t. \M.\-p. 14.». j. quia liccc is dies contineat
peculiarem devotionem : ex mente tamen voventis clar6 apparct.de-
votionem illam nec fuifie voti finem , nifi minus principalem ,& fc-
parabilem .

10 Pari modo fi vovirti jejunare tot diebus , quot funt anni Sabba-
ta, fi hocannonon jejunalti, teneris ad fupplendum anno fequen-
ti : quia jam apparet Votum non fuifle propter devotionem hujus
anni , vel huic anno addidum. Imm6 fi expreise vovifti te continua-
to anno, omnibus Sabbatis V.g.jejunaturum ,anno inquam non defi-
gnato propter devotionem peculiarem illius, fcd propter commo-
d iutem, vel quid fimile : alio anno continuato tibi erit jc junandum,
uc ex jam dialis patet.

11 Quid, fi dubium fit, an vovens’ decreverit tempus in honorem
diei, nec nef* Refpondeo tunc cenfendumefle cum Sanch. lj\.tn Dec.
0.14.*.%%. ac fi non decreverit in honorem - Ratio ert, quia de Voto
jam certi fumus, dubitamus de temporc,crgo praevalet pofletlio voti:
quare tranfado tempore, nec adhuc obligabit .

ia Sed quid, fi voveat quii fejejunaturum, V-G. dies Sabbati, &
certus quidem fit non Sabbatum quodcumqueeleeifle ,fed determi-
natum, fit tamen dubius^juodnamfignatd fuerit? Refpondeo cum
Bonae, ftfp. 4- do Voto y q.x.p. 5 . $.1. «. y tunc jejunandum illi erit pro-
ximo Sabbato: quare fi Votum fili t intuitu temporis , eo tranlado
non obligabitur ampliis. Ratiocft, quia ea videtur erth intentio vo-
ventis , (umptoexemploifimiii promirtione humana , qu* obligat
proximo quoque tempore, Ijumqui Kalendu y ia prine jf.de verb obiig.
Deniquequando dicimus cxtingiii obligationem, vel tenon obligari
amplius ad Votum, inteiligimusnec tc obligari ad rem promilum
necad aliud opus ejus loco Ita&Tha».a.y.8«.«rr.j.y. I .adi Suar.4
*•/'* f . " 7 quia vovens illam rem promifit, non aliam in ejus com-
penfat ionem , ut 1 upponimus : atque hxc,de qua loquimur , non efl
commutatio, fed obligationis certatio •

Ex his refolvi fcquens dubium: Antonia vidua vovit fe daturam
pauperibus totum luum Dotari um , quod mox fperabat recuperatu-
tam ab heredibus fui viri defunfli : Recuperavit non multd poft di-
midiam ejus partem , alteram haeredibus dimifit bona fide, nil cogi-
tans de voto : Et pone etiam fuirte mala fide , adcbque cum peccato,
«eo quod advertenter difpofuerit de re jam Deo dicata . Quseritur

nunc, an habeat obligationem reflituendi pauperibus, alterum tan-
tum ejus ,quod rem llic ?

Refpondeo non obligari . Solum fi mala fid c re mi fi t , cftm potui f-
fet non remittere , peccavit contra Votum peccato delendo per r *ce-
nitentiam. Ratio ert eruenda cxdids :& in hmilific affert Suarez / y.
de Voitjt.i 6 ,«.q. Si quit , inquit ,/M Deo vovit dare Hofpitah /ervum
fmum Petrum poft i illum occidit , non r enetur ad aliquam cemprnfa-

t ionem : deberet enim e/Jt ai qua refiitutie aquivalentir ve lori t t vel alte,
riuiferoijimiiti. Nemo autem dixit vinculum voti praeit) fpeli at um obii,
are adreftitutienem aliquam Deo facundam . Et pauld poft probat il-
am culpam , quando ea affuit , non efle contra Jurtit iam, fed contra
Fidclitatem,leuReligioncm,& ide6 non efle mirum , fi obligatio-
nem teflitucionis nequaquam pariat .

§. III. De Irritatione Votorum.

l T Lle dicitur Votum irritare , qui tolli t abfolut£, & fine timore

A revivifccntif obligationem Voti cujufcumquefivefuturi,five
praeteriti , live 1'oU mente, livcetiam voce prolati: tollere autem
eam folrtm potert is, i quo vovens dependet - Quoniam crjo depen-
dentia veldl quoad voluntatem , ut ert filius, vel Religiofus,qui de-
pendenti voluntate patris, & fuperioris : vel auoad rem promiflam,
ut ert lervus,qui quoad bona temporal usitando non habet ,nec habi-
turus ell peculium proprium , dependet a Domino ; idcd duplex ert
irritatio, alia fcilicet dire&a , quat ell, quando i Superiore, vel Patre
tolluntur vota dependentia i (ua voluntate ; alia indiredla , quando
tolluntur voca de rebus fubjcdis dominio alicujus . Et rclte quidem
Pontius l. to.de mate. c.\ 7. «.xi.notat non efle necerte , fuperiorem
quemcumque refpeflive ad vota,qux irritare potert,ea fpechtim co-
gnofcerejfic enim potert irritare : e^o aufero ite quacumque tua vota.
Non fic in difpenfationc,vel commutatione;iebet enim difpenfans ,
vel commutans peculiaria vota cognofcerc. uc caufam difpenfandi ,
vel aequaliutem commutandi pcrpendat:quaeexpenfio,ut docemus,
in irritatione non requ iritur .

x Di refla irritatio femperert aflusdominativar potertatis; Indi-
refla potert efle etiam alius iurifdiliionis ;& ita quidem efletji Pon-
tifex prohiberet materiam ab aliquo promidam, prohiberet V.g.Jeju-
nium in die Dominica, quod quis voviilet , dcc.

Porri trallationem de Votorum irritatione breviter , fed fpero ,
complete hic dabo>fubfcribendo fequentem refolutionem .

Proponitur Cafut .

j Antonius tredecimannos natusduoemifit Vota , alterum in-
grediendi, perfeveraudique in Religione: alterum dandi notabilem
quandam elecmofynam . Verum eo egrerto i pubertate, poft annum
fcilicet decimum quartum completum , Pater cum Votorum filii
conlcius falluseflet, eadem irritavit, fed Antonius cum dubitaverit,
an id licueri t patri , pucarccq uc fe reum efle nihilominus Votorum ,
eadem fepe ratificavi t: nec multi poft , mortuo Genitore, ingieffus
Societatem Jefu , atque annodecimooltavofuar a-tatis vota biennii
de more nuncupavit^nox duobus poft annis, nulla antei faOa renun-
tiatione bonorum, d Societate, ipfo petente, dimiilus ert ; regrefliifquc
in fsrculum matrem viventem invenit, itemque patruum tutorem
fuorum fratrum , immi & futurum eorundem Curatorem : Pater
enimex tertamento conllituitdiUum Patruum ad mini Aratorem ,
Curatoremque fuorum bonorum omnium, donec filii, inter quosnu-
meravit etiam Antonium, annum vige limum quintum complerent .
Anton i us ergo mul tas di fficu 1 1 a te s, nec vulgares propofui t de predi-
dis Votis, qius jam ligillatimlubdo,& diluo,

Di/ficultat Prima.

An Antonio per tmi/Jionem Votorum Biennii Societati t Jefu ex.

t infla fuerint vota prandentia }

4 Concedimus omnes, univerfa Vota cum realia non acceptata ta-
men i tertiatum perfonalia in Saeculo, vel in Noviciatu fada, Cxtin-
gui per profcflionem folemnem fiue jure Divino, five ccclcfiartico^t-
queaded, etiam fi commutandi intentionem non habeat profitens ,
non obligari Splirts ad illa Vota.Ita D.Tho.1.1.?. 189.^1.^ Wj.Caet.
Azor^anc.Lertius aliique apud Caftr. t. j./m6. defufetpuone Heltfiofi
fiatmi t difp.x.p.l.n.^. Ratio cur tanta przrogativa profeffio gaudeat,
ert, quia in illa continentur eminenter quaecumquealia opera parti--
ctilariafond promirta ; quare qui fe totum Deo in perpetuum dedi-
cat , perfediflimd folvit quarcuraque ab ipfo promirti illi fuerint .

Quoniam verd Vota biennii Societatis Jefu nonafFeruntprofeftio-
nem .iblemncmded funt fimplicia,llcdt ex jure Pontificio novo verti
conllituant Religiofum^atrimoniQque irritem;ideo amplius quae-
rendum ell, quid juris in cafu noflro , quoAntonius non folemnem
profertionem.fed prardida Vota biennii nuncupavit ; pro quo .

5 Praemitto primo ,fivd ab ipfo vovente, five i fuo Superiore pof*
fe omnia pr^dida in Sxculo,vel Novitiatu fiida Vota commuta-
ri indida Vou biennii . ItaLaym. t+Jtr. 4. c.8.».to.Cartr.»^.*-j-xlii-
aue ab eodem citati . Ratio efl, quia commune ert omnibus, ut *”fr*
dicetur , quemlibet pofle Votum fuum in melius commutare, at af-
{umptio Rcligiofiff atus per dida biennii Vou, cumsrquivaleat er

par-

n^ ExpKcationis Decalogi Lib. III.

farte rorentil profeffioni folcmnj \ meliorcft.quimGntquarcum-
qucalia voti fa-culi .

Hac autem commutatione fada, jam non ampliAsvotaprzcedcn-
tuobligabunt ; quia vota femd irritata, difpeuCata, commutata ,
quando obfervantur conditione», lubquibus expedita forte fuit diC-
penfatio, vel commutat io, non amplius obligant ,fed folum obligat
materia lubroeata . Unde fi fine cui pi quis ita commutatus* Socie-
tate dimittatur, non amplids vota Caeculi ipfum urgerent . Dico cum
gancb.^-5 .•"&* ( finetulpa ) nam fi curo culpa, tunc te-

neretur, vel iterum i utredi, vel prioribus voti» fati' facere . Sicuti
enim profeffioReligiofa: ita Sc vota biennii imbibunt conditionem
«erfeverandi quantum eft ex Ce in Religione: Siergoquitei culpa
liia noo perfeverat, non obfervat conditionem i Ce dependentem: er-
go noo ponit materiam fubro^atam :ergo obligatur reverti ad priora
vota;vel terte iter&ra ingrediatur Religionem^iam fic didam fubro-
gatam materiam appooet .

6 Praemitto fecundd , ex vi didorum votorum biennii fine dida
commutatione noo extingui , fed folUm fufpeodi vota praecedentia.
Iu idem /«■.'*>• Ratio eft, quia haec przrogniva conceditur profcl-
fiooifolemnl Religiofz; at vota bienni i vera profeffio folemni non
funt:& meritA in Can.t .(* Cengrtgatienit Soontatu id clare explica-
tum eft, dum iitdem dicitur re vertenti tn fatalem rtvtvifctn veta , */.
Itum fme iterlm e Ueger e .

7 Nota autem ad commutationem explicatam m.jrequiri ipfius
voventis vel fuperioris incent ionem:non enim commuuntur vota fi-
ne voluntate ejus.qui commutat : A t ad fulpenfioncm explicatam *.
s. illam non requiri , cum ea fufpenfio fequatur veluti ex natura fua
ad ejufmodi ftatus afiumptionem .

8 Ex didis colligit refolut ionem propofitp difficultaticNam quia
B«divi Antonium Tuorum votorum commutationem nec intendifie,
nec * Superioribus habuifle : ideAeiusvotainfzculoemifta , fi non
fuerint i Patre legitimd irritata, iiifpcnfa folum fuerunt per vota
biennii : quare per regreflum ad fzculum revivi fcant, & illum reum
laciant occede eft.

Dtjfieukat f te unda .

Non obftat commuutionemVoti non pofle intentari invito vovente
noo obftat inquam, quia in commutatione vovens acceptare debet
materiam fubrogandam,ad quod reauiricur coafenfu» voventis :quod
non eO in irriuiione,oam propterea probabile etiam reputatur cum
CzftropV'//».» .eit.p 4 * 6. contra Suar. he&.devate^ e.i m.x ex gra-
viflima caufa pofle Dii penfat ionero Voti tradi invito ; quia liberam
habet Przlatus poceflatemdifpenfandi, neci fubdico dependea-
temJicAt neceflanA,non nifi ex rationabili cauta, exercenda m ■

>4 Quzres. Requiritur ne caufa^itprzdida Vota irritet Parer *
Rripondeo,quamvis aliqui, ut Leflius A*.i e.yy.dtfp.n n.jo.(y d*h.
j . *.76.Laym./*d.4.rr^.cj^.7.». iS.caufem requirantofierantquefine
illa tam irritantem patrem , quim filium irritationem petentem
peccare venialiteruliqui verA id negant, ut Aror.pi. Ai. n .r. 7 .fA.j.
citan* Syluefl. Augei. aliofque, Bafil, dc Pont^ matum, rap.t 7.a.zo.
video tandem utrofque Dudores quoad praximdlc concordes : fe-
tentur enim, & illi caufam ad excufendum i quacumque culpa eam
unam (afficientem efle: quia fcilicci grauatum fc filius Voto lentiat,
cQm igitur tam modica caufa fit fatis, morali ter loquendo , culpa
femper euitabitur.Sic Sanch. Ad 4. •" Dee. eap.x*. *. 1 1 . £7 1 6.

1 1 Qujd.fi pater conceflit licentiam voueadi,vel Votum filii con-
firmauit, licite nd valebit deinceps irritare ?

Negatiuam (entem iam Cedantur LclTius/‘*.x.rAp.4oV»/p xo.tt.76.
citans Cajet.Ac Panor.Suarez /* .6.de : *»#, eap.l.m.y. fed probabilio-
rem efle affirmatiuam puto cum Sanch. M. 4./* Dreal. e.xy.nu.i 8.(y
a 1 . Ac Lay m. lii.4. u*£l. 4 . cap.-j. n. 1 7. quia per licentiam eooccftam
non fe pater priuat«nec fc priuare poteft poteftate,quam i natura, vel
i pire habet irritandi. Unum limiu nam fi Vocum iit rcale, paterque
per licentiam conceflam filio illud emittendi , tacite vel exprete
rem promittam filio donauit, ut per Votumdeeadifpooeret:non pof-
fet reuocare,quia eum * fuo dominio jam abdicauit.Si Pater promifit
non irrturi^ui adhuc poflic/licam mox *.t7-

r 6 Ex didis collige, Patrem tutA potuiile Antonio irritare pr;di-
da Voca:quia nulla lua licentia fuerunt emifla Si ergo eorum legit i-
ma ratificatio fubfecuta non efl , ( de qua tamen *** ) liberi Votis
cft filius.

Dijfcuftat Tertis .

An Pater petutrit Vera Antenii irritsrr }
p Dico, Patrem potuiile licite, «ScvalidA, dummodA Antonius
farct us pubertate vota leritimA non ratificavit. Ita Dodoresmox
Citandi, & paflim . Ratio efl, quia propter dominati vam poteflatem,
cui potitur infiUum legitimum, immd& in illegitimum : VideCa-
Aropal. difp.x.p j.n. j.( quando tamen pro hoc ncwi
adeft tutor ; de qua tamen rc vide infra , 6d. j. tap. j $.x.n.xx.) Vou
omnia filiorum impubcrum (idefl in foeminis ufque ad duodecimum
annum , in mafculis ufque ad decimum quart um completos ) Vota
inquam impubcrum habent imbibitam hanc conditionem, /5 Pnier
tamftntiat , vel ntn etntradieat . |d quod rede , five ex jure natur* ,
live ex jure Ecclcfiaflico difpofitumefl , ut imbecilliuci ejus ztatis
confulatur . Si ergo Pater liberd hanc conditionem non ponet ,|am
omne Votum corruet : Nec folum potell Pater hzc Vota irriu red-
dere , dum adhuc filius impubertatem tenet : fed etiam quocumque
tempore pofl adeptam pubertalem ; quia femper mifitat ratio,quAct
ea Vota fuerint nuncupata tempore zutisimpcrfedz ItaCajetan.
Na varrus^anchez.Leflus, Bonae ina, Suarez, Valentia
Caflropal let.ttt. /*.j . § 4 num.y contra Sotum, A ragaliolquc ab eo-
dem ciUIOS. „ . .. .. • •

10 Extenditur hzc patris potefla.sad przdida , mp |enda

pubertate cm.fli , liede implenda tempore P^t^XWum
quandofilius fuerit fui yurisT V g ad Voca que nun J
annum «tn, emitti. ;de :eTe«nory™

mndo ,o.an. quando ,ptem< rr >^' nr „3„ ul d dica. Ollropal. Jf.

1-5-*- »•* R«'“ lrfltl ‘ ", .. Kr vovendi impcrfcflio jam

Ilione , quapuer Votum cmtt.it “

adfcit-.empore.quoea Vota 6 a.i filiopoll pubertatem ,
'^.ft^aiTpa. r, : liandem apu/ eundem Ca-’

7,V l. miteflace Patris: Ita iidemapud cunucmta-
* tamen adhuc (n( ab funt omn u,& fola Vota quz prz-
Aropal. S#flati • Quandonam ab hacerrediatur , vi-

fitef a f?ff^SS 3 J Anton.Gom / 4 7 .T*« 5 m. ktsffim.
de Molin. • • A J qoiacirca hzc jusiplenon habet difponcn-
^^£iVuJnq“bi?dl 5 l /uri*, d ifponere atque adeo v

^ ,n fa Hinc non foLm eleemofynam diflo tempore promiflam ex bo-
risad patrem fpcf»antibus,fed longas etiam peregrinationes^liutur-
«am i domo abfcntum,jejuoia imnuadent^dc longas orationes, qui-
bus domuv per turl«tur,vel quibus bliusinhrman timetur.poteltir-
riurepaterdido filio pubcri.Contri,Vota Religionis, Caflitatisdc
dandz elecmofynz ex fuo peculio irritare nnn potell Sic Sanc-Mq.
m D tt.t 2 < idem efl m Voto de frequentandis Sacramentis, dejeju-
niss, orationeque moderati* i deque fimi libus eodem diflo tempore
promi flis: quz cum nihil przjudiccnt patriz potellati , irritare non
valet pater ‘,quia in hisfui juris cft pubes .

I 11 Nota, pofle i patre fieri irntatiouem etiam contradicente fi-
lio: quia patria potcllasDon dependet in fuo ufu* filii voluntate .

An Tuter vel Cur ater (je.

17 Tutor dum Tutoris officio fungitur, poteft omnia pupilli Vo-
ta fe&a in impubertate irritare, quz potdl paterzjusenim locofuc-
ccdit . Ita CaftropV/a.p. 7 .«. 6 .cx communi fcmentia.ldero jus eft in
Curature quoad Vota lada concernentia ad bonum temporale , vel
przjudicantiagubernationidomus.lcaSanch /»*-4 isDee.esf,^ j.o.
69. alios citans, in hoc enim Patris & Tutoris vicem lubit Curator,
dum Curatoris munus obit. Tutor autem datur pupillo uique ad f 4.
annum completum: Curator datur minori, id eft i dido a»*# I4.UI-
qu • ad a f .item completum : Quaedam difficultas de Tutore, vel Cu-
ratore fuperuenientr videatur * 4».

18 Quid,fifintplures Tutores, vel Curatores ? Rclpondeocum
Bnny.4.7 2^.7 0 . 7 .M.Z ^./fnr,quemlibct ex hi>. pufle:qiua nfc potcfta»
mconuenit ratione ufficii,nec videtur conceda dependentrr a fodo.

19 Sed infurgjt difficultas . AnCurator irritare valeat Minoris
Vou etiam pcrionalia, tempore impuberutis emifla ■ Negandum
enim inde vifum fuit Stut.te.x.dt KflM.6. de Vet», eap.6-.ty fy aj.
quia Curator non fucccdit loco patris in totum , perinde ac iucccdk
Tutor ; fed folilm in adminiftratione bonorum. Diro tamen cum
Sanc.44.iA Dee.e.^.n 51. probabile elle pnftc,quamdiu eft in eo mune-
re : quia eftodirede.& principaliter detur Curator in prxdi&ucn fi-
nem, datur tamen etiam fccundariA in fili t perfonam .

zo Ex his vides, patruum Tutorem,feu Curatorem valuifle Anto-
nii Vota irrita pronunciare,nifi tamen Religionis confirmaflct poft
pubertatem, dc qui ratificationcmnwx. Dico I Votum Religionis )
nam alterum deeleemofyna danda, etiam 11 Antonius ratificaflet
antdannozf.c&m fuerit rcale, nec Cadum ex licentia patris, ut lup-
ponimus, potuiftet a Curatore patruo ufque ad 25. anoos, utmodA
diximus, irritari.

altat Quarta .

An Mater (yt.Vli an Serer (ye.

21 Certum eft ex Suario U.€.Jevete 1 eap.6.ti.xi. &/>4^A»,viuciite
patre; vel hoc mortuo, feu lomtiffimA agente, fi tamen rxiftac
Avus, Tutor, vel Curator fili, nihil Matrem pofle circa irritatio-
nem votorum ejufdcm fui filii- quia Mater nullam tunc infiliuw ipo-
tcftatem habet . Si verA omnibus illis fit filius deftitutus . certe fuc-
cedit Mater, Hc hac deficiente , Avia, poteriique Vota filii in im-
pubertate fada irriti replum filius eft impubes • Ratio non cft , quia
Mater tunc fit Tutrix ,(upponimusenim illam non clfcTutricem,
licit tutelam filii poflk petere i Judice, fed eft , quia de jure mtune
eft, ut tunc Mater, vel Avia impuberem filium, loco Patris tubcroet,
fitque Tutoris loco.

za Duo hic funt contro verfa.PrimA, An Mater, quz nec T utrii»
nec Curatrix fit.poflit, Patre Avoque demortuis, Vota filii emifli ita
impubcr tat c irritare, net» folUm quando filius impubes eft, ut mod6

dixi;

Caput XVI. De Obligatione Voti.

dixi ; fed «iam poftquam filias adeptus eft pubertatem ufque ad an-
num m. dum fcilicdteft Minor,& non emancipatus. Ita Mol.Covar.
aliique apud SuxtM.ct.t. j.0.1 .Negit Sane./ 4.1« Dee.e. jo. «*0».i 7.
quia Matri,inquit,non concedendu m eft , niG quod conceditur Tu-
tori . At Tutor circa Vota pupilli fada in impubertate nihil poceft ,
ubi pupillus ab eadem egreflus eft. Addit Callr./0.j./» , .is>/>.2./>.7.
0.1 j.idcmque Sanch.hujusrei rationem eflc,quia in jur t$.F*mina y
i*ft.d* adoptMxiex nullam babet poteftatem neque in perfonam, ne-
que in bona filii impuberia.

ij Sed certe probabile etiam judicocum Sayr iuCUvi/.b.e. 16.«.
«//.Si y. Irritatu) ».i .poflc, & ea prori us ratione qua pofle diximus ».
1 7. Curatorem . Ratio eft , quia» valde rationi confonum eft, ut ficut
Mater , aliis deficientibus fubintrat in Tutoris locum , ita etiam fit
loco Curatori s:ergo eidem officia Curatori s non lun t deneganda. Ad
ea ,quz contra afferuntur, nego Matri nonefte conccdendum,quod
conceditur Curatori: Nego inquam, quia ejus loco ipTa fuccedit junde
quamvis Tutor omni privetur poteftate in pupil lum, quando hac pu-
bertatem acquirit, non tatnen omni privatur Mater ; quia Tutor re-
1 ida tutela,non eo ipfo fu b intras in officium Curatori s, lubintrat mo-
do dido Mater. Ad jura in contrarium,dicea loqui dc Matre, ut Ma-
ter eft.non verd quando jure naturali in ea munera fubintrat ; vel lo-
qui de rebus per linentibus ad ufum politicum, non verd fpedantibus
ad confcientiam Ita Sane V./ 4-/. 50.0.1 j.Caftr./.r.«.7.

24 Volo item advertas diferimen non vulture quod •. as. innui .
Nam Pater poteft irritare impuleris vota ( intellige ex fupradidis **
0.9. non confirmata poft pubertatem ) femper, etiam poft longilfunos
filii annos, etiam poft emancipationem ; at Mater folum ufque ad »(.
annum filii non emancipati . Ratio eft, quia vota impuberis propter
ejus modicam diferetionem ecnfentur fada fubconditione , fi Fnter
ne» tentradu atywx. fupra vidimus; ciim ergo Pater femper talis rema-
neat etiam poft emancipationem, femper poterit irritare: At verd
cum Mater, utTutor, cc Curator, irritent loco Patris camdiu pote-
runt irritare quamdiu illius loco fubftituuntur,hoceft Tutor ufque
ad annum 1 4 filii, Curator ufque ad as ejufdem non emancipati .

a? SecundA, An mater filio minori przdido poftit irritare vota
realiadcbonis temporalibus, vel .Vota prarjud icant ia gubernationi
domus, emifla tempore pubertatis?Cenfent pl erique cum Suar./.6. de
Vete/ y.Sanch./-5 c .\ j 0.77 neque haec realia, neque quzcunaue alia
emifla in dido pubertatis tempore, pofle , quia filius pubes nullo mo-
do eft fub Matris poteftate, nec quoad fc,nec Quoad bona fua.Scd cer-
te probabile eft cum Sayr.»'« r/**. 46 .r. t o «.*//. SA \V.Veri irritat. nm.t.
poflc rcalia vel praejudicantia ; quia ex modd didis Mater in hoc ca-
lu fuccedit loco Curatoris ; ergo non eft illi denegandum , quod ex
omnibus Curatori conceditur . Iu Suar/r.r.fi^.xt .Bon.^».^.^^.
j.$.x. 0.2 y in fine .

2 6 Ex hi* collige, potuifle eenitricem,G nooadfuiflet Curator, &
filius non ratificaiiet,eidem filio confulere : fcd,quia Curator adfuit ,
nihil Mater potuit pro filio.

27 Inquires obiter, Socer poteft ne vota irriure Generi carentis
Patre, Matre,Tutore,Curatore,&c.Refp Socerum mne 1 'ubiutrare
loco Patris , atque adeA poflc,docet ex Neoterico Pater Tancrcdi de
Hf/j.i. di/p.x6.n.6. fed id mihi difficileeft i ipfe autem promittit fe
hoc probaturum, cum de Votoaget re. 2. de l(e/ij(iene f quem molitur :
expedemus ergo donec videamus probationum vires .

Velim etiam ex pedes folutionem illius difficult atis,An Aviis, vi-
vente Patre , votu m impuberis Nepotis irriure poftit ? de qua re di-
*am>Dco fa vente, 1 7.

Difficultes Quinta .

An Super ier J{tlr%ienit jje.

Quoad Veta tmifia in Rrfi§>ene.

58 Superiores potiunt fuis Religiofis omnia voU nuncupata rn
Religione, etiam non impedientia i pforum gubernationem irriure,
przter Vota conftituentia ftatum Regularem, illiqueanncxa/c prp-
ter Votum afliimendi Aridiorem Rcligionem-Ita S.Tho-x.:. f.88.0'.
8. ady & 4. Laym./.a./r4-/.7.0.6 Bonac./q.y-2/7-iT.a.0.26aliiaue
apudipfos. Ratio didi eft, quia afliimptoeo modo vivendi, < 3 cobe-
diendi in Religione «conveniens fuit, ut fubditorum voluntas in to-
tum i Superiore regeretur. Ratio exceptionis primae eft^uia quae fta-
tum Rcligiofumconflituunt, funt fundamentum ulis poteftatis in
Praelato :.ergo fi haec irritari poflent. ipfum fundamentum poteftatis
feipfum everteret , quod eft impoffibile : cum Superior poteftatem
non habeat, fuam poteftatem , dceaquzpoteftati adhaerent , de-
ftruendi . Ratio denique fecundz exceptionis eft , quia in hoc
fubditi ex facrisCanonibus e. tuet de H*guUrihn % fui juris funt, nec i
Superioribus impediri valent- Petes, vou fada tempore, quo quis eft
Religiolusjimplaida, quando non erit amplius fubjedus, v.g. auando
erit creatus Epiicopus,pofliint ne fuperiores irriurcPRefp.dc hoc di-
ectur »'»/'0 ,cum dc fervorum , uxoruroque votis.

* 9 Nomine autem Superioris in re veniunt. Pritnd, Summus Pon-
tifex.Ita Valen.i.iy6,y.6/.6.t.j./'.r /quilibet enim Religiofus per
Votum obedienti^jpfi unquam capiti omnium Religioforuro fubll-
citur. unde vides Pontificem pofle quidem difpeniare Fidelium non
T*m6. TJ.DeDrr. Frete.

Religioforum Vota, non vero diredd irritarerquia poteftas irritandi
ortum habet ab obedientif Voto, quod non omnes Fideles emittunt:
at facuius difpenfandi confequitur ad poteftatem jurildidionis
Pontificis.cum omnes iidem Fideles fubiiciuntur.Dixi(diredd)pro-

pter illud quod docui if.}. 0.2.

30 SecundA Gcnenl is, Provincialis, Prior, feu Redor, hoc eft Su-
perior localis dic quicumque habet abfolutum regimen Conventus:hi
enim jurifdidioncra habent fufficientem in fubditis .

31 TertiA Abbatiftz io valdd probabili opiniooc.Ita Sane./ m.H.
0.io.Suar./.c/f0.fubditz enim emittunt Votum obedientiz Abbauf-
fi$,Ucuti fubditi Przlatis: quidquid fentiant Azor.p.i . /11. /. 1 7. f .3.
Caftr. /. f. 0.17. qui folftm Abbatiflis concedunt polle irritare Vota
praejudicantia gubernationi domus.

j* Nomine autem fubditorum veniunt,Prim6,didiProfc(Iifo-
leinnitcr. SecundA, ii, qui vota biennii emittunt in Socjefu Ita Suar./.

6 .de Vete^.-j.n.io.Stnch.l.^.in 0.24. quia hi funt vcrA Reli-

giofi , atque ex parte fua omnino Superioribus fubjedi . Id autem in-
cellige de Votis fadis in Sucictatejnam de fadts in faeculo,non ita.ut
0.6. diximus.

3 3 Non verd veniunt, PrimA Novicii .Sic Suar.Sanch aliique apud
Caltr././.*. 1 o.quia nondum Votum obedient j? Religioni emilerunt,
quamvis particulariaquzcumque Vota emiferint.Nequeobftat,No-
vitios in favorabilibus reputari Religiofos, ut diximus fnp. l.x. e. nm.
nam tales reputantur ob privilegia ; at poteftas irritandi , de qua hic
agimus,fundatur in poteftate domiiuuya,quz Superioribus competit
ratione Voti obedientiz Religiofz^ fubd itis emilfi .

34 Secundd^sec Rei igiofi creati Epifcopi,fic Caftr. Md. (jp. 3. n.
7.Tertidnccydimifli pctfcdc in fzculum; quia Gc Przlatis Re^ula-
rium um amplius nonelle fubditi lupponuntur . Hinc Vota fada i
Rcliijiofo tempore, quo Religiofus cftmun poftunt irritari tempore,
quoexemptus fiat 1 talis Superioris fub)edione;is enim non remanet
Superior refpedu illius.Noa ita in Patre relpedu bliiiquia is rema-
net femper Pater , ut fup. vidimus .

? j Una fuper ell difficultas . Quid enim dicendum.fi de licentia ,
tacita, vel exprefla Superioris fadum fit Votum? Refpond eo tri-
bus didis , quz proportionali ter funt communia Putri refpedu filii ;
& ommbusqui irritare Vota aliquorum poflint.Dico PrimA. Si Ge-
neralis dederit alicui vovendi licentiam, non poceft deinde illud Vo-
tum irriure Provincialis & Superior localis; Si dederit Provincia-
lis, vel didusGeneralis,ncc item poceft localis Superior . Ita Suar.Afi.
dt Vete c .%.* n.\ .Sinc\\.J +.*n Dee.t 17. 0.2. Ratio eftmanifcfta ,quia
Superiore majore conlentiente.non valet minor Superior valide con*
tradi ce re. Quod G licentiam concellerit Superior zqualis, etiam cuna
promi Jfionceara non rcvocandi,potcntarqualis fucceftor; V. G. de-
dit licentiam Provincialis, poterit Succedor Provincialis;dedit Re-
dor, poterit Redor qui fuccedit . Ratio efl,quia fucccflor nunquam
amittit fuumjus.

J 6 Dico fccundo,idem Superior, qui dedit vovendi licentiam,vel
promi fit nou revocaturum, irritare quidem validd adhuc poteft ; Ita
udem, fed mfi caula excufet , peccabit eo pado.quo mox ".37.AC
dicemus.Ratioeft, quia per illam licentiam vel promiffionem non (io
abdicavit, i mmA nec abdicare fe potuit fua poteftate , &ci alia parta
cum id fit faltem contra fideliutem , aliqua erit culpa, quam tamen
non poteft rationabilis caufa non excufare .

37 Dico terti6.Irritare, vel irritationem petere contra promiflio-
nem datam de non irritando, nod videri nin peccatum veniale. Iu
Caftr. tr.xyd. 2. p.\. V2.0.9. ( cfto communior (ententia doceat ex fe
efle mortale . Ita Cajet. Arag. I jyin.Saneh aliique apud Caftr7.r4rar.
8.) Ratio eft, quia tota malitia hujus culpzconGftit in infideiiute B
& quadam levitate^feu mcon(lantia,quaconcr(Tio promi fla fine cau-
la revocetur : at infidelitas, & inconflantia , nifi aliud grave addatur
contra Juftitiam vel Religionem, non obligat ad nonale: ergo, Acc.
Fateor fore ex genere fuo mortale, fi id Superior cum juramento pro-
mi (i flet : fed certd id noneftec mirum , quia tunc adderetur perju-
rium contra Religionem .

38 Dixi ( contra promiffionem ) nam G Superior folum licen-
tiam dediflet nullam addendo promi ITiooem , peccatum non com-
mitteret illam revocando, atque aded Vocum irritando: Sic Caftr.
Uid. 0.4. quia licentia abfolutd concefta femper intelligitur fine prp»
judicio juris proprii, & quanto minus poteft Izdere propriam pote-
ftatem .

39 Ex didi is habes cafum noflrum , hic non habere locum ; quia
Vota Antonii , de quibus eft difputatio , non fuerunt cmiflla tempore
Religionis, fed in fzculo .

Quoad Feta tmiffia ante fukjeBienem .

40 Dico primA. Vota fada in fzculo, vel in Noviclatu , uno
verbo^nte ingreflum Religionis, atque aded ante fubjedionem ( fed
non ztate pupillari, de his enim 0»«) nequeunt irritari i fuperio-
rc . Sic Caflrop. tom.y tr.t y d.x.p.y $.y num.i . Ratio eft , quia non
fuerunt fada fub conditione beneplaciti fuperioris . Hzc igitur Vo-
taextinguunturquidem ipfiusprofeffionis vi, dc fufpendunturper
Vou biennii^ocietatls }efu,ut nuper diximus, non vero i fuperiore

irriuri valent. Illud adde, quod Gejufmodi vota nec extinguereotur,

n«c fui penderent m modo dido , adhuc poflent lufpeodi i fuperiore

H4 Explicationis Decalogi Lib.HI.

ea, quae ipfi gubernationi nocerent ;Ita U. quia per poteftatem, quam
acquirit vi Voti obediencise , poteft omnia praejudicantia bono regi-
mini propellere .

41 Dico fecundi. Vota uda ante Relictionem i pupillo ita poteft
Superior i rritare,ficutpotuiflet Pater,vel Tutor, vel Curator. Ratio
effluam breui ter innuit Leff l.i.<.40-d.i hia verbis-J* Naw-

t iu J ffi Saevi* , Pr/ ia Nevitiatu emifit w/4 in m a 1 at e, in qua Partui ,
Tuter , ve /Curato* pttuiffet ta irritare , eadem peterum etiam i P relate
JUrhfionii irrisori, eum ia illeram patefiat em futcedat , ut Saneb. /.9. de
matr. d. 4I . *. 4. net at .

41 PetesrSi pupillus carens Patre, Tutore, Curatore, Matre, dcc.
voueat.de deinde detur ei i JudiceTutor,vel Curator , potient ne hi
vi authoritatisfuperuenientia irritare ejulinodi pupilli Vota ante
fubjedionemfadt?N5 fi poflunt, confirmatur noftradodriiu,qudd
poffint etiam fuperiores Refp.Non pofle docet Caflropalaus^uia ta-
le Votum non fuit emiflum tempore fubjedionis. Sed profedo mihi
hocdifficilevideturicenfeocnim potie.Ita •*. in a. edit, quia ea Vota
femper fupponun t ur fada cum minori difcredoae,atque adedefle ir-
ritabilia : unde ex juris in ter pretatione cenfentur fuilfc emifi*a fub
conditione beneplaciti Pacris,vel ejus locum tenentis^ Quandoexi-
rtfct.bene igitur ex hoc confirmatur nqflradodrina,cumluperior lo-
co illorum luccedat . An idem fit infcruisdc uxore plicam n 4».

4* Ex didis habes, luperiorem Socieutis Antonio prouiderepo-
tuille,e}us Vota fada, dum in Caeculo impubes verlarctur, irritando ;
fed quia non irritauit ,alia via quzrcnda cft.

De Servaram , (J Ceajugatereem Velit .

44 Ut hac occafione tota materia de irritatione Votorum agite-
tur , digrediamur tantifper ab Aotouio,dc fervorum^onjugatorum-
que vou confideremus.

Veta Servatum.

rc omne vinculum, quod fufeipit mulier , dutn e(l fub ipGus potefta-
te,tale autem efl, ut ( uppom mus, hoc V otum .

50 V ota ab Uxore emiiia ante matrimonium ,’fed implenda, dum
matrimonium viget/eu uni verfaliter Vou emiiia ante fubjediond,
implenda tempore lubjedionis,rufpendi i Marito, quando i pfi fuat
praejudicantia, non irritari poflunitita Navar.f.i x.».6 j.Siiv.r. W/.4.?.
» V.i .Sane. t-A.in dee e. ^ i .«.p.aliique apud ipfum.Ratio eadem, quam
diximus modAcum de fervis ». 47. Inter emiiia ante matrimonium ,
numeraemi(laconfiantelegitimodiuortio,tunc cnimin his Voto-
rum obligationibus fufeipiendis libera dl uxor, & non fubjc&a; qua-
re fufpendi poterunt, fi marito reconciliato prpjudicent,non irritari.

yi Vota ab eadem emifla ante matrimonium, fed implenda poft
matrimonium diflblutum puto non polle i marito irritari: quia nzc
nullo modo pertinent ad maritum praetentem ,cf\ mfintiadaant^,
& fine implenda poftipfius poteftatem, utquidfimile diximus de
Religiofis<4».4o.

y a Illa exceptio pro Votis uxorum, immA dc fervorum , eft notatu
digna:probabi!e enim eft vou perfonalia fremi nae , vel fervi , fada in
»mpubcrtate,vel realia lada dum minores funt, pofle irritari i fuper-
uemente marito, vel Domino.Ita Leff /.U40V.1 }A91- Setic.l 9 ■
matr. d.+t. ».4. & v Ratio eliquia Maritum.dc Dominum fucccdere
uxori, dc feruo,vice parentis,vel Tutoris, Cuutorifvc , quando iior-
dine przdido non adfunt, non eft improbabile .

tj Si Votum uxoris emiiTiim fuerit de licentia viri, fiottritne de-
inde i viro irritariUdem quaeri poteft de fervis. Refp. cure Caftr.»*.
$.tr. 1 yV.x.^.$.$.a.».6.fi mera fuit licentia^poterit, quia praefumitur
data ad fuum beneplacitum, ut nimirum quanto minus poteft, fibi
prsrjudicauerit:at Ii addita cft promiflio non reuocandi .adhuc validd
poterit irritare in noftra fententia vir. Ita ibid. ( nam de Domino ref-
pedu fervi dicam mox •. y <. ) quia femper remanet caput uxoris, nec
cedere huic juri capitis,quod habet, potell.Dico,valide;nam ut vite-
tur pcecatum,uti(]ue in mea fententia veniale , requiritur caufa , eo
modo^uo 1'upra diximus de Religiofis , « J7*

qy Nomine fetui non intelligunturii,qui mcrcedccondqftifer-
auunt;fed qui verd fub Dominio alicujus funt .

Ea autem fola horum Vota irritandi jus habent Domini, quf ipfo-
rum feruitioobfunt.Iu DD.cit.dc communuer.Ratioeft.quia in ea
re tantummodo potellatedominativa fruuntur infenros. Hinc Vo-
cum Calli tat is, modera ue Orationis, Sacramentorum frequentatio-
nis^andjreleemofynae pro peculio, irritari non potiunt : quia in his
eft fui juris fervus,nec communiter ea obferuando, Domini obfcquio
nocet.Contri, Votum Religionis, longae peregrinationis, eleemofy-
n at de pecunia, quae lub fetui abloluto Dominio non dl , ooteft pro-
pter contrariam rationem Dominus irritare . Quid dicendum/i haec
Vota emittantur cum licentiaDomini, dicemus ».f }.cum exceptio-

nC : 6 Vota item horum emifla tempore, quo fuut ferTi/ed implenda
tempore quo foluti erunt i fervitote , non potiunt Domini irritare .
Ita iidcmP-^«,qu»» talia Vota nunquam Domino prJtjudicaotjnon
enim prznidicant tempore , quo emittuntur , cilm tunc executiooi
nihil mandetur : neque tempore, quo implebuntur, quia tunc extra
Dominorum jurifdicHooem funt ferui, ergo dcc.

47 Pari modo Vota ante feruitutem emiiia, non potiunt Domini
per poteflatemluperuenientcmirritarefic AzorP-t.l.tt.c.i]. 4 *.*.
jo.aliique,qui>bzc Voca.utpotd qu* omnem , vim obligandi perfe-
Ad, & une conditione antd feruitutem habuerinc^ioa cenfentur fa-
ad beneplacitum futuri Domini, atque aded non fubjaccnt iuper-
tjrnicnti poteflati : nili in quantum eorum exeeutio Domini oblo-
quio fortd prz judicet ; quare foluro tunc fufpendi poterunt, uon ab-
oleri ; dt nifiineo cafu,quem ponam *.?*.

Quando fervus eft uxorisnon verd Mariti^n fubdatur quoad prz-
diQa Vota ipfi Uxori j ctim fit raruscafus, vide apud ragund. nu.i.

praf.Vtf.1.1.

Veta uxerit .

48 Vouprzjudicantia Marito/iuf Uxor, dum efi in matrimonio,

emittit, pofle ab ipfo irritari, docemus umverfi^pud Sauch^. 9 ^ dema,
tr. d.iJt.rtf •” I»c. «d requ.rente ipfomatn-

moniicontraau . At non praejudicantia ut Votum moderatzOra-
tiams^feruationisPrzccptorum.f^uentatmn.s&cramentonim,

dcc- eodem tempore fadla , non potic docent nonnulli . Ita Navarr.

Azor^ayr.Bonac.Laym.Leffaliiquecum Cafir.M.rr. iyV ? ./>.6 *.x.

fed puto probabiliflimum, polle cum Sanch./xptobabiledicunt Bon.
dc LelTapud eundem Callr.».* • , .

Ratio efl totalis fubjeaio, quam propter bonum reg.men domus,

ac propter pacem, coiKordiamquc haberedebuitUxorergaVirum,

qui caput efl mulieris : unde lemper cenfentur epis Vota emitti fub
conditione^ -en eentradexerit. Sanch. excipit Votum Rei. gioms,
quando id impleri poteft ab utorc.conjugc «ou.to,ut viro adulteran-
Ze,dcc.Meritoquidem, io hoc enim Uxor non fubd itur Viro .

49 Si uxor, dum viroconjundla efl.aligu.d vouet implendum poft
matrimonium diflblutum , vel .mplendi fuhcond.t.one ,quzpofl
matrimonium diflblutum ponenda ex pelletur, pofle etiam i manto,
irritari puto.Ica Saiich./.4 ‘-V *- 1 7 R«ioeft,quiaipfc poteft lolue-

Veta Mariti .

54 Uxorem polle folum irritare Vota Mariti, matrimonii tepore
emilia/ibi praejudicantia, ut longae peregrinationis (excipifit Dodo-
res dc Catirop./rV.x p.6." 9.L4rfl.«^.Hierofolymitanam in terre San-
dz fubfidium,vel contra hzrefesdc infideles) caftitatisiimmoderat^
eleemofynz.in damnum familiae*, dec.docet communis, dc veratcn-
tentia-Ita LdT/.x.r 40V.1 jn.9S.inedi1.fc meritbiquia vir nonfublu
ritur quoad voluntatem uxoris , fed folUm auoad materiam promil-
fam,u fit matrimonio praejudicans, intcrnaec praejudicanda Vota
meritd numeran t.Suar./ 6 .de veter.^.n.S.^y 1 x Leff/.*^ .40 d.i 5 . nu.
98.BonV.4.y,x./i.7.jr.a.i».i7.imiTroderaum abflinentiam.nimias pre-
ces , fimiliaque mutuam habitationem , reddendique debiti obliga-
tionem impedientiarnam propterei addunt, pofle etiam irritare Vo-
^®f u fceprionc habitus Eremitz.feu tertii Ordinis S.Francifci,
qui* ob horrorem vcftis (* junt) retraheretur uxor i debiti pctldone.
Vota mariti emifla ante matrimonium , polle item ab Uxore dumta-
xat lulpend!,uiunt praejudicantia, colligi poteft ex didis .

JJ Sed quid? Votum mariti fadurocumlicencia uxoris, poterit
ne abeadem irritari?Refp.cum iifdem ii . fi dedit uxor meram licen-
tiam, poticjquia nifibi plus nimio praejudicetur, judicatur deditie
ad luum arbitrium . At fi promi fit non revocare , irritare nec licitd»
nec valid^ poteft . Sic ibid. Ratio efl, quia ideb uror poteft Vota quae-
dam mariti irritare, quia fibifuntprfjudicantiaut perpromiflionem
non revocandi i marito acceptatam , ejufmodi przjudicio uxor cef-
fit :er?o,3cc-Confirmatur,quia idem docent Dodorescum Sane. /4-»*
t>ee.t.%-j.njii.fin. Caftr. ib. de domi no refpedu Votorum fervi , fi
quando Dominus concellit ei licentiam vovendi cum promi Ilione il-
lam non revocandi : & rtieritb- Sicut enim poteft Dominis integram
libertatem feruo concedere, quam conceilam dc acceptatam revoca-
re non poteft jita poterit concedere libertatem circa partialem ma-
t eri a m, quam fenus voveat ,quam ubi concellit ,fervufque accepta-
vit, revocare utique non poterit.Ita ergo in cafu noftro,&c.

j 6 Si ex mutuopado conveniant conjugati, ftiique invicem pro-
mittant non revocare Votum v.g.Caflitatis vel Religionis^n adhuc
polfint padoex utroque confenlu recido , libi votum invicem irrita-
re?videapud Ban l.^.in dee.e.^.n.i^.^ I.^.de marr.d.Ao^.j dc Caftr.
te.^.tr. 1 j.d.z.p.6.».6.nos enim ad Antonium, noftramdefuis votis rc-
(ol udonem nimis diiiexpedantem, regredi tempus monet .

Difficultat fexta ,

An J(rpetisie Veterum falla ab Antenie ebfitt , ne ta
irritari valeant.

11 Diiimus,Antonium ineofzp^rati(icaircfuavota,quiaexifti-
mabat poft irritationem i fuoPitrc exhibitam^dhuc illis obltringi :
id nunc expendamus.

Dico primo. Exeoqubd vovens velit, vel incipiat exequi Vo-
tum in impubertate , vel ejus fadum , non cenfetur illud ratum fa-
eeredeu confirmare . Ita Val.*.» Vd-M »*. Le«- «-M9 dnb l 4. n.
8$.Ratioeft, quia fola voiuntasexequcndi,imnid exeeutip ipfa,noa

Cap. XVI. De Obligatione Voti, ii<

poteft praecedenti Voto obligationem novam inducere. Unde fi quis
vovit aliquid cratium habens fucceflivum, ut quotidie e leemofynam
diftribuere, lingulis Sabbatis Jejunare, Acc. Ac oblervallet hsec Vota
aliquandiu.fi deinde Votum mille* nullum, vel irritare comperirer,

non proptcrcik immutaretur ex illa obfervantia Votum , ncccertd
confirmaretur, vel inirritabile redderetur .

Dico TecundS.Quamvis Votum farpifiimdqnis renunciaverir,
feu repetierit, non ided illud ritificavit.lu Nayar.c.f».«.7i.L«fl./.e.
Sane h. /.4.»« De .rjo.i».$8.Ratioeft,quia idnil aliud luit, nili prius
vinculum approbare, non vcrbdenovolufcipcrc : quare fi illud in-
firmum ab initio erat, infirmum remanebit.

5? Dico tcrti6.Tria requiruntur cx parte voventis ad veram Vo-
ti obligatoriam ratificationem : Primd, ut vovens fit confeius debi-
litatis prioris Voti . Sefund6, ut velit de noyofc obligare firmiter ,
perinde ac fi nunquam obligatus Tuiflct.Tcrti6,ui ita difpolitus, vo-
ce vel faltem mente Vota praeterita repetat, feu ccrtd approbet. Ita
iidem . Ratio cur harc requirantur, cfl, quia fecus remanerent pne-
tcrita Vota eo prorfus modo, quo antei erant: at his pofitis, novam
obligationem line dubitatione contrahant ncc<*flcdl .

60 Si immemorquis Votorum antea aniliorum, denuo. Ac non cx

vi prioris obligationis Votum emittat, rcuserit Voti , Ac tunc enim
Votum recens Tuam novamobligationem,dependcnter ab antiquis,
parit ha udem. v

Dixi «- J9- ex parte voventis)nam in nonnullis Voti$,ut in lolcm-
ni profcfiione, ficut etiam accidit in contraftu matrimonii ,an h*c
tria fiifficiant, accedente cx parte Religionis, vel alterius contrahen-
tis acceptat ione,Ac qua ratione accedere pollit , vel accelVille prarlu-
matur; vide de profellione apud Callr.r.d. d.x.p. 5. de matrimonio
apud Sanch-/.4 *» Det. e. ;o.».)8.

6 1 Confe ruitur mamfclte ex his Antonia per repetitionem Tuo-
rum votorum,dequibus eil Termo, vel per allumptionem flatus Reli*
giofi,Vota priora in impubcrtateeimlu ncquaquim ratificaflc : quia
eorum repetitio, immd Ac executio, in errore validitatis fuoru Vo-
torum, infirmo Tatis fundamento nitebatur, ut ex propolitione caTus
initio «.J.clarcconlht, quare nunqua legitimi, feu valide ratificavit.

ClQ{ lufio .

Concludamus crco breviter . Antonium regreflum ad faeculum,
liberum cfle,tum i Voto Religionis tum i Voto dillribuendse dee -
motynae emittis tempore impubertatis Ratio prsrcipiu eliquia harc
ejus genitor legitime irritavit , nec ipTe filius poftei ratificavit vali-
dd. Adde, etiam (i Pater non irritaverit, pofle nunc i Patruo curato-
re utrumque Votum irritum reddi ; cdm ca Vota fuerint em i fla
tempore impubertatis , quae irritare poteft pater, fi is vivat, vel val-
de probabili ter ejus vice Tutor , feu Curator > Ac denique aliis defi-
cientibus Mater, quae omuiaex didis patent .

IV. Dv Difftnfatiane Veli .

Quid fit , (j qua fu tfft Adeat difpenfandi € *uf* .

1 r T' Unc difpenfatur Votum, cum is, qui poteftitem habet illud
J. Dei nomine abfol uti relaxat,Teu remittit.Ita DO.«w* cit.
nam fi aliquid Voti Tuhrogat,tuncdicitur commutare; vel certe, Ii
Quod fubrogat minus eft, quim quod Voto fuerat promiuum,dicilur
dilpenTationi intermiTcere commutationem .

i Hinc vides Irritationem, quia fit i poteftate dominae iva, qua
quis Tuo nomine potitur, validam efic;ctiam fi fit fine caufaulifpcnla-
tionem TmccauTa non illicitam mod6 ede, Ted invalidam, quia fit i
potellate jurifdidioni^quam habet Superior nomine Dei;Deus enim
non approbat Tol ut ionem Voti,tcmerc.& fine ratione tadain- ItaS.
Th.Nav.Sotusaliiqucauosfcquiturcitatq;Suar./.6Vv vote^e. 17.*».».

? Quid, fi bona nde data eft difpenfat i<sAc deinde invenitur luifie
fine fufficienti caufa,validaneerit?Affirmat L cfl./ z^^O.d.fj.n. 1 1 9
& Sanch. Drr. r.44. ».10. ficuti valida etiam erit, fi difpcniitio
fuit cum cauTa dubia, Ac ut Tic explicata ; Ted deinde invenitur nulia
fuific . Ratio eliquia pertinet ad Dei benignitatem approba rejquod
bona fide conceflum,Ac acceptatum fuit . Negit Caflr.M.fM s.dijp,
i.d* tatfyp . 9 «.4. putans Votum obligare,ubi comperta fuerit caulae
fufficientia: Ratio c(l,quiavcr£ tunc nulliter Superior operatus eft:
utraque lententia cll probabilis:illa benignior;atque adcd,quiafua-
vitati regiminis Eccfcftae cfl conformior , lubentiils excipiatur .
Quod hic dicimus de difpenfatione, dicendum proportionalitcrde
commutatione eft .

Porri tria breviter , at in materia Juramenti fecimus , Tuntbic
examinanda. A quo,ob caulas, & quae Vou difpenfari pofliint •

A Que.

4 Pontcficcm Summum in omnibus Votis difpenfandi poteftatetn
habere, nimis certum eft . At Archiepifcopusconfirmatus, licdt non-
dum confecntui Ac nondum acceptu pallio , EpiTcopus item folftm
Confirmatus( Ted utrique poft acceptam pofle fiimem cxc.injunda^de
( Ire. inter. tMtrav.fcm.A 70 Tp.xd } y.9. ) Capitulum Tedevacantc; Ab-
batesqui jurifdi&iooc EpiTcopali pudent; Legatus Pontificis in Tua
Tamb, T, l. Dt Dtr. Crat.

Provincia; Praelati Ordinum exemptorum : Poenltentiarius Summi
Pontificis in Votis non refervatis;(qu;r h.xc fint dicam mox»/ )re-
Ipedlu Tuorum Tubditorfi habent potellatcm ordinariam addilpen-
landum . Ita SanchV.r. ^.Delegatam ver6 habent, Primo Vi-
carii Epifcopijvel Capituli Sede Vacante:mod6 advertas debere de-
legationem eile Tpecialem , cum non fufliciat ipfa Vicariatuv confti-
tutio.ltaSanch.'^»^.*.i.MeTolla ».5.^.7.' S.A 17. £7 <-.7 Srcun-

dd ii, quibus prsrdt&i Pontifex, Epifcopus, &c. commiTermt . Paro-
chum ex Te non puto habere ullam potelLtcm m dilpeniando in
Votis, ut Ac in Juramentis; Sic Smch 1.8.4* matr.Atfp . ? num.x 7 licce
enim is polii t aliquid indifpenlatione jejunii vel peris icrvjlisdic
feftivo, ut Tuo locudicemus ; non tamen in pnrdt&is . quia pru jeju-
nns,Ac operibus iiurodtidirllconTuetudo;Ut Parochi pollint ; non
vcr6 pro Votis,Ac Juramentis .

j ArchiepiTcopus quoad EpiTcoposfibi Tufiragmcos habet pote-
ftatem ordinariam difpciiTandi in Voti', nullam venSqumd inforum
fuftragancorum lubd- tus, nec dum eos non vifitat,ncc dum vjliuf.lic
SatichV.4 taAtt.e. i «. 9 Illud Archi -pilcopo non dene :atur, ut
Tciluet potTit difpenTarepifledidi-fiilfra/ancorum lubditis inroca-
lu * quo alicui EpiTcopus ,caufa Tuuiiftente , denegaret injufic Voti
dilpeniationcm, vide apud Avibm,Henr:q.Laym. /.j tr.^.d* veto^c 8.
/>. 7 .aliofquc/> 4 ^w .

6 S’d qui* difpenfabit EpiTcopum infui*- Vocis ? ReTp. vel Ar-
chicpifcopuscujuseft Tuffragmeus,ut modddi xi, vel poterit i ple fe-
cum di fp.-nfa re, vel denique committere Tuo ConfdT.no, ut etiam
extra Con feffionem difpcnlet . Pari modo Pr .elatum inferiorem re-
gularem difpenUbit Superior, V G Provincialis Rcdlorem: vel ipfc
Reflor libi; vel denique committat Tuo Confe(Tario,ut d,ct»am ex-
tra Con feflioneni faciat Ratio horum omnium clKquia cum non re-
pugnet hanc jurifdiftionem d ii pcnland i exerceri nile ipfum , five
mediate, live immediate, cum hzcfit voluntaria Ac non < ontentio-
Ta , nec ex Te fit Sacramentalis, au* requirit dillincbuncm perfona-
rum , & ex alia parte didli Praelati habeant plenam difpenfandi in
Votis ;urifdiftionem,nec,quo ad hoc,rcftri£hm,ut Tuppommus, non
eft i nobis reftringcnda. Ita Sane h late /.8 Atmatr.A $ contra Suar
tjk.de rel.l.fi. At VotOf.W .

7 Q^iddeiifdem Praelatis exemptorum quoad Tuo* Novit io* ?
Refp.no* pofle Tuorum Novitiorum Vota difpenCire vel commuta-
re probabilius eft, cum Rodr.Left’ Bonae Sanch.apud Crilr.d.i.At w-

o.*. t-quia in cos habent omnem poteftatem junfdiilionis,dum
ipfius Tunt lubditi ;cfto non habent poteftatem dominuli van» unde
eorum Vota irritare non valeant . Nec tamen i iidem Novitiis ne-
tur pofle ab Epifcopo ( certe eo)in cujus Dioeccfi domicilium ha-
nt,exSanchy.4.»»^.c.58.«.i9.difpenTari,quiaantc v proldiioneni|
non dcfinunc e fle Epifcopis Tubicdi .

8 De Pralatis Ac Contcflariis cceteris Regularibus, quoad Secu-
Jaresjciim Rei igiofi nullam habeant jurifdiflionem orcinarum in
eorum Vota;an nihilominus habeant delcgatamcx privilegiis,' mox
excitandis » 46. colligetur .

9 Supcrrft innuere aliquid d^Abbatiflis . A flero, Abbati flas non
pofle dilpenfarc,ncc commutare Tuarum Mmiialium Vota, licdt ea-
dem quod eft plus pollint irritare .Ita Rodr .incamp.rtf x n.ix S»nc.
/4 . i*4’//'.J9j». 7. aliique. Ratioeft,qnia irritatio provenit d potellate
dominativa ,quaipl* gaudent in Tuliditas ( non verd in Nuvitias,*r

6.§. *.»».; j. diximus) at difpcnfatio Ac commutatio ortum du-
cit i potellate juriTdidtionis , qua dc fado carent Abbatill* .

Ob fuat C au fu .

10 Regula Generalis harc brevis efto.IIIar caufarfufliciunt.qua:
obllantexecutioni Voti.Sedccce nodus Ecquarminf ntejufmodi?
Non valet id melius dig 'ofcitquim prudentis arbitrio; quodeertd
lucem concipiet ex examinealiqu irum,cx quibus coeter* poterunt
non difficulter expendi, quas jam Tubiicio .

1 r Pnrmitto tamen, Prim6, quando caufa ; confidenta gravitate
Voti, etiam ipfa gravis eft, vel plures leves fatisgravem conflant, ab-
Tolutd concedi polle difpenhtioncm:ac quando adeft quidem caufa,
Ted expenfis ommbus non adedfuffic iens, tuncadmifcendSaliquam
efle coni mutat ionem, hoc eft fubrogandum aliquid operis boni, quod
diTpenfantisJudicio Voti gravitatem compcnUr? prudenter poffit.

1 2 Prarmitro fccundd, liante caufa, obligari Pra latum ad conce-
dendam diTpenfatioiiem . Ita Sane Callr citandi^liiq;/>^»J. quia
poteftas diTpenfaiidi ipfisdau eft ad fubditorura bonumjut t* contra,
difpcnUrc m Voto eravi finecaufa ,ell mortale, ex Sanch. i» Dtc.c.
4 j.». j.quia juxtadiCta n. x. u Turpatur authoritas libi non concella .
Porrdcaufaead diTpenTandumTuntfequences.

Imper fella Deliberatio.

1 \ Hxc TufRcientcm dat caufam, etiam foia.Ita Suar tom. x.de lfe.
TtiJ S Ae vet0f r 7. num.$.junllt num.l 4. Clftr. M.dr vota p.t).num,6.
contra Val. ibid. cit. quidquid aliqui Dodores dicant , qui ad fufft-
cientiam petunt , ut przter imperfedam deliberationem >adfic «lia
caufa,quaieeflec V. G. periculum violandi Votum, magna eius dllTi-
cultas.Acc. Ratio quod lola Tufficiatcfl^uia ho, ipfum periculfi vio-
landi, magnaq; dimculus , qu* ab iis Dodloribus requiruntur, regu-
H * l»«*

n 6 Explicationis Decalogi. Lib. III.

lariterinterveniunt ve!timenturineo,<juinnnus voluntarii, per
Jmpcrft&i» nempe deliberationem , vovit .

14 Poteft autem ejufmodi imperfi-fta deliberatio tribus modis
evenire :Priro6,ratiooe®tatis, ut cum quis in pupillari, vel minus
capaci aetate Votum emifit : poterii enim tunc Votura etiam fine
commutationis ad mi flione difpenfaci . SicCaftr. ibidn.i. Sane ./,*.».
jo-tr /.8 .domatrJ. io.m. i Ratio cft ,quia benigni tatis cft Dei non ita
yigidd acceptare Votum in tenera aetate conceptum, ut nequeant
Superiores rem i t terc.Qufi autem imperfeflior ell tas,eo ma/or erit
caufa, quia de majore involuntario timetur .

ij Secund6*uraSanch. / 4.1» *6f.r.4j.».}o.Caftr. /.'.».9. ratione
turbat* mentis, ut cum quis ira,triftitia,mctu oppreffus, impruden-
ter vovet. Huc UcitexLaym. /.4.^.4 e 8 »». 5. !'acilitas,leu levitas vo-
vendi, ut confuevitcflc in fceminis,aliifque timidae natur* . Ratio
cft»quia in ejufmodi ndomnind voluntariis Votis,non eft mulca afle-
$io ad rem promilfam; quare femper aderit pericuIC illam violandi.

16 Hinc fi quid yovifti ob timorem mortis v.g. naufragii, vel cu-
jufquc alterius mali,difpenfationcm impetrare licite vales : nam ta-
metfi hic timor non fit iocullus ad extorquendum Votum i prarftit
tamen regulari tcr,ex Sane /b.n. 3 i.Caftr./c.v.j. fufficientem caufam
difpenfationi : quia cum immatura deliberatione Gc voveri lolet .
Dico ( regulariter , fi enim matura fuit deliberatio , jam non erit ex
hoc capite caufa fufficiens . Si verdvovifti ex timore i ncufio ad ex-
torquendum Votum, caufam fine dubio habes fufficientem ex Sane,
ii,», ja.immd etiam u timor levis fuerit; probabile ellc Votum tunc
non obliga re, adeoque non egere relatione, fupj.\.s.x.u.\ t

17 Tertid, ratione erroris vel doli in caufa impulfiva Voti. Ita
Cafl •/'.». 10.C nam fi fit error in caufa finali, vidimus/V-ct t. qua ra-
tione Vocum fit irritum ) vel in aliqua voti conditione , Ratioeft ,
quia error, vel dolus minuit fine dubio voluntarium; licet fatear ad-
sni fc codam hic elte al iqua m com m uut i onem ; quia Vot um jam fup-
ponitur, quo ad principale, faus efle voluntarium .

Dijficu/iai not abitu txequoiuG Votum.

»8 Si haec non fruit pr?vifa,quamvisn6fit tanta, ut abolere poffit
obligationem Voti;tamen ad benignitatem Dei fpe£Ut,ut falte-r fit
cauta difpenfandi^ic Sanc.Suar.Cafir cos citans / e.» 1 j Si verdiuic
praevifa, refugiunt aliqui concedere efle caufam fufficientem : puto
tamen regulariter fufficientem die ; quia feropcrmultd difficilior
apprehenditur res, quando inftat executio,qui quando remotd prae-
videtur facienda . O quoties dum mente & cognitione foli przlia-
mur,in quarque menti obvia pericula ruimus;adquorfi tamen primG
occurfumftatimcxpalicfcirous, fic terga etiam nolentes vertimus!

Damouas Tempora te : ubi quid dt Eltemofyna f

19 Si voti exeeutio tibi caufa efi damni vel tui, vel publici, vel tu?
fami lia - ,&c. fuffiuenti caufa infirudus^lifpenfationcm voti petis .
Sic Sine /.r.r4p.*.sa jt.CaftrVe.». 1 q-t? *6.Hinc loog* peregrina^
tioocMoftera iejuma,fi te, vel familiam notabiliter lxdant,danc lut-
ficientem caufam;quia tibi providere, vel familiar,ad charitatf per-
tinet, piecatemqae.Huc reducitur caufa difpenfandi in caAitaw* vo-
tome quis cafl£ vivens morboconti nuo fortd di vexetur, ne familia »1-
luftris pereatme inimioitifgraflentur inter Cives/|uSdodilpem aro
Voto his malis matrimonio occurri fperatur- Si caufa eft meretepo-
ralis^it accidit in dido morbo,illuflris famili? confervationejxcuc-

potdn6omninolufficiente,fempereritaliquacdmutaiioad » *

da;fic enim in praxi fervat facra Poeni tentiaria. Ita Sane- •••J •

ao QMjd de larga eleemofyna^lat ne ea caufam difpen am

Si enim vovens ut Obi dilpenletur in Voto,v-tjejun»i, ^

offer-it ad opera pia , polem ex fol, hac caula a
Rcl p*»,<i^umS.nch./.r... 7 . ,“‘££4 ln tcr opi, bo-

mutatiofiem.quuclcemolynacoiinun^r,^” tH>n tamen fuflicic
«..mourrpotcit bonum opus oblUns eaccu-

ad difptnfationem , quia difpeofat 10 rc y ‘ rleemofyna .
tkwi Voti , quod non affert quaecumque

ZJ4MMUnl SfitUvU.

. r- Voti inutili, vel nula.impedmn, majus

i> Si tibi 6<h m u r, ruinscfpimualii,riiificicntcm ha-
booum.ut fi Vowm St obl««| Ta|( , cni . t Vo tum CallitatU in Cdju-
b« caufam pro D' i pc ”« b Qnt] Conjugii occaCooe coh.bcrp quis i
&\° T . i' it«n effcl idem Votu,quandovfl« fraqiliute,

ailnCe potw-'* j ( t |[[ u d efle «iolandu notabiliter timeres.

SICouar.r.». y Vorum inutile, vel oemiHnT.im^n

Pf/./ 6 -df VetOyC. 1 7 . *. 1 1 .aanen .*.« .».44.4 j.quia pofi to
S ea qoocuoque capite tibi Votum mutile, vel perniemfumert ,
cmseruu efl.ut pia Eeclefia tanto malo rubvemat per difpenfatione .

»a Hoc reducito, filpeteturalsquama.iorutilitaslpintualij vo-
«uti per cooceflam d i fpcnfati«iem:Sic Suir./.e.*. 10.& /.e. nmm . ,
nam id dat caufam fufficientem i quia per Votum, principaliter bo-
num fpiritualc voventis intenditur. „

xx Huc item pertinet quando vovens multis icrupulis in Voto
exequendo divexatur ; id enim damnum fpirituale eft, cui pium cft
fuccurrere. Sic Sanch./.f.^^J*

Vuiium. *

14 Si fis dubius, an intentionem habueris vovendi , an Votum im-
pediat minus bonum ,anexexecutione Voti malum, damnum ve im-
pendat, an Votum impleveris , fice, fatisfuperquedifpofitusesad
difpenUtionem . ItaCaftr. U. ».r 1 . fic 1 4. citans Suar & Sanch.quia
benignitas Dei petit , ut in obligatione inccru facilitas fiteamre-
mittendi. Imm6 in aliquo dubio ex his Voture non obligare, diflura
cfi/qpy.l.r.g. $.17. v, votum .

Commodus/ Vovisti/ .

aj Illud non admitto/ulam commodit«#nefie caufam fufficien-
tem; licet hzc fufficiat ad commutationem , ut alacrius Deo fervia-
tur:at fatis nequaquam dl ad difpenfatione ; quia ad hanc requiritur
caufa oblUns execucioni Voti qualis certi mera commoditas 06 eft.

g»# vola }

x \ Omnia Vota, quar nonfunt in pnrjudicium tertii, poftuntdif-
penlari ab Epifcopis, Epifcoporum jurildiflionem participantibus ;
pr«rtcr quinque, Caliiucis, perpetua: Rdigioms,triumq; peregrina-
tionum, nempe Jerololymiung,Compoftellan9,Romanp devotionis
caula. Ita mox cic.ficp^w.Quonum verArefervatio odiola cft, ut po-
ti ordinariam poteftatem rcllrlngens, erit ftridi interpretanda ; ita
ut ea quinque Vota tunc rclcrvata i nccl ligantur, c&m funt ftrifle ta-
li a .Ita Azor.Say r .Lcffal 1 iquc apud Caftr.». } .tr.d.%. do Vots,/>. 1 1 ,».1 .

»7 Unde Vota diAa peregrinationum non devotionis caufa,refer-
vata non funt, nec Votum Religionis non approbatae» nec Caftitatis
non perpetuae, nec Votum non contrahendi matrimonium, non for-
nicandi, non fe polluendi, non tangendi turpiter mulierem, non pe-
tendi debitum in Conjugatis, non petendi difpenfationem de Voto
caftitatis perpetuae 1 fit fimilium : quia non funt abfoluti fic ftriile
V0urefervata.ItaSanch.A4.*» Drr.r.4a».77-Pont.reputacprobabi-
lem l.t.do mstr.e.% §. 1 .».17.

28 Ide dic de quibufdam circumftantiis Voto refervato i fc anne-
xisiV.G.de Votoillarum trium peregrinationfi pedibus,vel de Voto
Religionis ftatim.vel de Voto Religion»ftrid?:lta iidf^uibus adde
Nav./ .do Votoj* 1. odii. non enim iunt rcfexvate ill? ctmdi-

tiones^v^»* JlstimJiriflfftUitc potcrut difpcnfari ab Epifeop»s,re-
manente tamen fubftantia didorum votoru^u* cert^ refcrvacacfl .

19 Dixi autem (quz non lunt in praejudicium Tertii jnamquz
funt in hujus praejudicium^npoflit«ifpenfari/liximus/*^.v.7. $,j.
«.a.fic J. fic dicemus mox c. 17*

JO Quid de Votodifiun&o?Si quis V.G. vovit vel Caftitate», vel
Jejuniutn?Dico non cfTerefervatum.Iu iidemjquia libertas,qunn»
habet eligendi partem non refervaum , facit, ut Cotum ejus Votum
ablolut^ i refervationc fit liberum . Quid, fi pars non relervata red-
datur illi impoffibilis?ut fi didlus vovens in gravem infirmitatem in-
cidat- undejejunare non poflit > Adhuc dico, partem alteram non re-
manere rclcrvatam,quia per accidens eft alteram eligi non pofle . Iu
iidera, quibus adde Laym./8.'r.4.r > g.* r r .

31 Quid dcnique,fi is elegerit partem refervaum ? hsecpoAele-
d!ioncm,eri t ne refervata ? Dico, fi elegifti per novum votum, refer-
vata utique erit , ut ex fe patetut fi elegi fti abfolu te fine novo Voco ,
puto non efle refervaum , quia fic remanet in fua primaeva natura .

An voto condit ionat a /fnt toforvst *? ubi An maioris [abrogata pro
voto rrftrvato fit rtfarvata f

$a Occurrunt hic tres difficultates : Prima de Votis ?er£ condi-
tionalibus.fic poenalibus in materia refervata . Si quis iu V. G- vo-
veat : Promitto Deo eafiitstomob amorem bujut virtuti/ % vel ob amorem
V/ifCd Votum abfolutura,fic certd refervatum :at fi voveat in hunc
modum : Si s Deo impetravero fanitatom+i Hetigionem promitto £ icitur
Votum conditionatum : Si ver6in hunc alium modum :SiU/ero f uo
famam v -.vto caftitatem^idtut Votum p?nalc. Quaeritur jam^n haec
duo Vota condicionale fic pceoale fiat refervata ? Addidi autem il-
lud' verd)propter didz/"p.'.i.$*.n. t.«> 1 -hlc notat Caflr. d.xp.t j.
». 17 .do Voto.

Rcfpondeo probabile quidem efte ex Sot. Azor.Pont.aliifque apud
Caft r- t.t.p. 1 2.». 14. haec V ota.faltem adveniente cond i t ionc,fubfta re
refervationi , quia tunc tranfeunc in abfoluu : fed effe etiam prola-
bi \*tbid. fic tutum cum ante, tum pqft conditionem impletam ,rc-
fervationi nequaquam fubiici . Ratio potiffima mihi videtur efle ,
quia ejufinodi Vota, cum fine fubconditionedc futuro , imbibunt
imperfeflum confenfum ,utpotcdcpendentem i futuro eventu; ad-
ventus autem conditionis non facit, quin confenfus fuerit imperfe-
flus, nec ejus naturam mutare poteft ; ergo licdr ea Vota tranfeant,
quoad alios efferus in abfoluta : at femper primaevam imperfeflio-
nem retinent, atque aded non fubjacebunt refervationi, quzeum
fit odiofa, cadit folilra in Vota perfc< 3 £ voluntaria . Addediflum
k nobis/«/>ra/** t .num. i.fir V Votum nu.n . Utentibus Doloribus»
VotumJequoefl dubium, an refervatum fit, refervatum non efle ;
quia reiervatio eft odiofajuode fic ftrifle interpretanda : at nemo nc-

8 «,

Caput XVI. De obligatione Voti.

gat,faltem d ubium efle, an haec Vota fub conditione, vel fubpcena
afficiat rei er vatio; ergo ab illa erunt immuni*.

An materia f abrogata pro Veto refer voto fit refervata}

Secunda difficultas: An quando Pontifex commutat Votum
refervatum in alias pias adiones.V G. Votum Caftitatis in Jejunia ;
an inquam ipfum opus fubrogatum,puta Jejunium Gt refervatumin
potius ab Epifcopo > ftmilemque jurildidioncm participantibus
difpenfari queat, vel commutari t

$4 Dico non efle refervatum, ditpenfirique, vel commutari pofle .
Ita Sane h Caftr. ««cit. P.Bardi • • Bu/l.Cruef.i.tr.j.e.i.ftti.f.§ 4.
al lique ab ipfis citati. Ratio prsrcipua iit, quia e/ulmodi opusiub-
nuflum nec ex fe eft refervatum,nec ex Pontificis nova refervatione .

$ j Dices. At per regulam Juris 4g.*«w , .c. do rti uxor anu ali tone t.
FccUfiu 1. ttl /ite pendente . Subrogatum fapit naturam rju/, tujmt loco
fubrogatur . fed facilis eft Refponfio, id verum efle in Favorabilibus,
non in Odiofis. Alias refponGoncs vide apud Sanch. /.4.«'* doe.t. 6 . &
Caftr. H.y re.i j. d. a. Voto y p.\ 1 ,n.j.

An Jejunium fubrogatum Voto Caftitatis perpetuae, ceflet perve-
niente anno fexageGmo aetatis & fimilia . Vide infra Lye.y do Jtj».

nio&. 7. i ».9.

Vide etiam de Lugo /.4. I(rfp.mar.d^t . ubi redi monet petentem
commutationem vel difpenfationem materis fubrogatz cuilibet
Voto, multd magis refervato, debere explicare ipfum Votum ; ut
fcilicet Difpcnfans, vel Commutans gravitatem vinculi cognofeat ,
nec plus aequo dc promiflione temere remittat .

Vota refertam an aquando 06 inferioribus Papa difpoaftutur ?

? 6 Tertia difficultas. An ad fit aliqua exceptio,ita ut Epifcopus,
aliique fimilis jurifdidioms, valeant in aliquo eventu difpenlare,
vel laltem commutare Vota refervata ? Adero addic quatuor . Pri-
ma habetur 1 Ncccflkace,Secunda ab Imperfedione voluutarii,Tcr-
cia i Confuctudine. Quarta i Privilegio, habe de fiugulis .

NtfffiUat.

?7 Petrus Voto Caftitatis aftridusBertam Virginem violavit, cu-
jus hooor,ni(i Petrus eam ducat,ncquit reparari;» tamen ex pedanda
Ge Sumnu Pontificis dilpenfatio, timetur incerim ne i cognatis al-
terutrius res impediatur . Idem erit, fit Petrus morti prox imus, ni
Bertam duceret , relinqueret filios illegitimos , vel orirentur
graves difeordiz inter cognatos . vei fimilia . Potent nc tunc
Inferior Papa V. G. Epifcopus difpenfarc. Refp. curo Leff Suar.
Pont. Barb. Sane, apud Caftr. d.Jifp.x. p.x x. ».4. polle csprarfumpta
Pontificis voluntate, lic enim bouum Ecclefuc regimen poftulat , ut
in extraordinariis hujufmodi urgentibus caulis non defit remedium.
Hanc potedatem non concedi privilegiatis,mox dicam n 9.

j8 Nota duo. A Iterum. Sipotlet efle recurfus ad aliquem, cui fpe-
cialis facultas i Papa difpenfandi in refervatis commifla fuillet.noa
polle tunc Epifcopum,docct fententia communior. Iu iidemapud
eundem » 5. quia tunc non edet urgens neceflitas,iam enim in prom-
pta edct,quiadiri poflet . At probabile putoetiam tunc Epifcopum
pofle. ItaHcnr. l.i.dt pttnu.\o*.t .p- /.|». de matr.e.\.num.x .Avill.
deetfi ps.j.d.i .rf^.*vr.^.alilque,quia per accides cft,quod ejufmodi
potens delegatus prarfto fit ; nec inde tollitur ab Epifcopo potedas,
qua valdi ampla gaudet in cafibus hifce ncccflariis .

|9 Alterum . Poteft tunc Epifcopus id dumtaxat quod ncccflitas
poftulat ,& non amplius : quare mortua hac uxore V. G. non licebit
petroaiiamdneere; atque fi idem fornicetur, fife pol luat; fi adul-
teret,addet hujufmodi peccatis peccatum contra Religionem, ided
contra proprium Votum; quia hoc non fuit difpenfatum , nifiad
effedum i Ilius pecu lians matrimonii ■

40 Quid, fi periculum,quod immineret ,effet fpirituale V. G. ra-
tionabilis faepe timor violandi Votum, dum expedatur Papae referi-
ptum?Rcfp. multi magis judicandum propter eundem polle Epif-
copum : Ita iidem apud eundem Caftr. /.'.«.4. fed puto hunc calum,
praefertimin noflris Regionibus non valde Roma diftantibus,rarum
forc;quia non longa eft mora, qua te continere debeas .

ImperfeBio voluntarii ,

4T Si Votum refervatum V.G. Caftitatis emitttatur ex metu,
etiam levi, incuflo ad extorquendum Votum , quamvis ex fententia
aliquorum fit validum f nam in probabiliffima non efle validum,/*/,
nos docuimus) non efle tamen refervatum iidem fatentur . Iu
Nav. t ii. n.6 9. Leff /.*. r.40. d . r g. n.i 17. quia Votum per injuriam
extortum non przfumitur ita i Pontifice approbari , ut refervatum
velit, ne fcilicet is iniquitati favere videatur -
Guttiercz l.i.Can.quuftionume.n. ««.49. aliiq;apud ipfum omnia
Vota refervata emifli ab iit,qui fub dominativa puteftatc viuut, pofle
putant ab Epifcopo difpenfari ; quia fi irritari poflunt ab iis, quibus
fubdunturaon cft credibile,Pontihccea libi refervare voluifle . Sed
quia poteftas irritandi eft falis diverfa \ poteftatedifpenfandi , unde
nff valet illatio unius ab alia;nec Slch.ncc Suar, nec Caftr .d.i.dt Voto ,

Mi^jt.citansSuar.Sanc.earafentctjamadmittuntmecigjtur ego.

Tamb. T. /. D* Dtc. Prar.

117

Confuttuda.

42 In iure null^oe Legato quidem a latere,ex Caftr.«feV.*.t .con-
cefla eft facultas ditpenfandi in prardidis quinque refervatis. At c5-
cella neeil al icui ex legitima confuetndinc?lnvenio,Epifcopos,Gtni-
Uque jurifdidione fungentes , poflccxconfuctudine ob incontinen-
ti? periculum difpenfarc ad petendum debitumei, quicaftitatis
Votum cmifit, fi fit conjucatus ; Verum td clariore indiget explica-
tione, quam fluentibus didis jam fubdo.

4) Dico Primi Ei,qui^ufttfolutus^mittit caftitatis Votumpiifi
nullus Summus Pontifex difpenfarc Votu poteft, nccabfoluti.ncc ai
effedu contrahendi matrimonium. At fi idem non obtenta dil penfa-
tionc,nihi lominus( certe cum peccato)contrahat matnmouiu(quoi
cert6 cft validum, quia fupponimus hoc efle Votfi caftitatis fimplex)
etiam fi nAdumconfummavcrit, poterit Epifcopus difpenfarc ad pe-
tendum debitum, manentr Voto firmoquoad c cctcra alia, V.God n6
fornicandum, ad non lc pol luendum^d caflitatem fervanda mortua
conjuge ,&c. Atque hic eft calusqui ex confuetudineconceflusdl
B "ofei*

pr?didis Papa inferioribus, ex omnium fententia .

44 Dico Sccundd. Ei, qui poft contradum matrimonium Votum
caftitatis emifit fine licentia conjugis, qui cellerit juri petendi poteft
Epifcopus difpenfare;fed tunc non diipenlat nifi )ure proprio, cdm
hoc non fit Votumcaftitatisabfolutd,fed partialiter, (cilicdtnon
petendi debitum : akfolutamenimcaftitatcm 11 ulli ter vovet conju-
gatuSyCiim is reddere femper debitli ex obligatione juftitip teneatur.

J 5 Dico TertiA. Ei, qui caflitatem vovit cum licentia conjugis
entis juri petendi, vel ciuod idem eft, iis conjugatis, qui mutuo
confenfu idem Votum caftitatis emittunt, quamvisaliqui negent
poffc Epifcopum difpenfarc, quia hi tunc tenemur non cohabitare
iimuUtqueaded non habent periculum incontinentiae.quod eft ra-
dix prardift? confuetudinii;tamen probabile judico pofle, quia viven-
te conjugc, quamvis in alia domo,{emper fubeft incontinentiae peri-
culum. Multd maiiis.quucfto hoc periculum fuerit radix, tamen oc-
ca fione i I Ilus indu£h cft abfoluta confuetudofluia in conjugatis poftlc
modoprardidoab Epifcopo difpenfari : patet, quia fi citet ob folum
prreifumque periculum, non etlet diverfa haec poteflasconiuetu-
dmcinduda* abca.quam urgente neceftiute fpirituali habent Epi«
fcopi, de qua diximus *. 40.

pTsvtltjium .

46 Ex privilegio pofle Mendicantes, quique eorum facultatum
funt participes, vota omnia farcularium ad fe accedentium , prztcr
illa quinque refervata, difpenfarc, vc i commutare, notum eft omni-
bus . Tria autem ejofmodi privilegia reperio .

Primum eft Pauli Wl.m tomppr io. i oe.iofu V.Cosnmutatio n.i . con-
cedentis, Cdfeftarios Societatis Iefu,pofte commutare omnia vota ex-
ceptis pr^didis quinque.Et quidem nufter P.Generalis hanc faculta-
tem omnibus Cflfcffari is juxta Tridentinumapprobatiscdmunicat.

47 Secundum eft Innocemii Vll.apud Sanch L^J"Dte.o.^yn.y
qui concedit Mendicantibus pofle difpenlare in votis * n Quibus pol-
funt Epifcopiafemptis Votis peregrinationis ultra duasaietas . Ve-
rum aliud Martini V.eft fmc rcftridionejcAcedit en\vni»eorap.priv.
j j.V.Dif/Mmfatio, 5. i 0 . Kenedidmis polle difpenlare in Votis etiam
Epifcopo refervatisfldf conceflit per Bul lam Eugen.l V ^pnd Pclliz.
in mon.rtg.tr. 141. &quidcm idem P.N- Generalis hanc pote-
ftat£ communicat omnibus fuperioribus , & quibus ipfi cfimiferrat .

aS Tertium eft Pii V-l* e omp.priv.Sot.lt fu V.Difpo*ftt io § .9. con-
cedentis vivo vem ^ac«/i>,p r ovincialibus Mcndlcan tium,ut . poflinc
concedere fuisConfeflariis approbatis juxta Tridentinum faculta-
tem difpenfandi ad petendum debitum cum iis, qui ante matrimo-
nium voverant caflitatem . Et Pater idem Nofter Generalis hoc pri-
vilegium communicat Provincialibus tc aliis Coufcllariis/iuibus iis
perfe vel per alios ideommiferint.

Hanc facultatem, ut etiam difpenfandi ad petendum debitum es
fu perveniente affini tate^fte etiam per Bullam, notat Thom.Hurtad.

tr.il. nu.it 9j.

49 Horum Privilegiorum ampliorem declarationem vide apud
Sanch./.a.*» dor.r.^.CxRt.dl.i.l j.b «v.S.PclIiz- *« Man.rrg. trafl.fl.
tot. e.y

LegeAfcaniumTamburinum, qui affert Catalt^um Votorum,
quae poflunt difpenfare Mendicantes^piem in ledorum gratiam bre-
viter contradum hic fubdo-

Mendicantes, fle qui cum ipfis communicant in Privilegiis, poflunC
in voti* Pipe refervatis diloenlare^uoties in iifdem poflunt Epilco-
pi ratione aucu jus circumflant i?,unde vert deficiant i rigoroia re-
fervatione. Poflunt ergo difpenfare.

I. Votodifiundivo, cujus altera untum pars refervata eft .

II. Voto Caftitatis non perpetuo, fed temporali; At, ad centum
annos, iudicatur perpetuum .

III. Voto, quo alter conjuxabfque alterius licentia, vel abfque
illa promific fe non petiturum debitum .

VI. Voto non refervato, in quod Pontifex Votum refervat um
commutavit .

V. Voto Virginitatis fervandz.fi fuit foliim pro prima vice,&c.
VI- Voto,in quo vovens intendit, fe folftm ad culpam venialem
obligare.

H ? VII. Vo-

li8

VII Votode nunquam contrahendo matrimonio

VIII. Voto non fornicandi, vel non tangendi mulierem .

IX. Votocaftitatiseraiflbexmctu. licet levi, incudo ad Votum
emittendum.

X Voto caditatis , ubi dubitatur , an dt validum .

XI. Voto aflumendi ordines Sacros*

XII. Votoexpredb promittendi Caftitatem .

XIII. Votis diverfis ad Caditatein pertinentibus/epamim emtl-

XIV- Voto ingrediendi Religionem non approbatam .

XV. Voto paupertatis, vel obedientiz in fzculo,aut io Religio*
ne non approbata .

XVI. Voto ingrediendi Religionem militarem,execpta Jerofol y-
toitana, hzc enim ed vera Religio ,dcalii$controvertitur .

XVU. Voto ardioris Religionis, uc commutetur in Votum la-
tioris

Explicationis Decalogi Lib. III.

didionis aequi fi t$ per confuetudmem difpenfat^rgo poterunt Re-
gulares: Confuetudo enim dat jurifiiidionem ordinariam , ut probat
Sanch./. 8 .-£ matrj.ixjt.ycx r.ettm tontimg, r, dt fero roirptttm i ,
Quid poffit fieri circa aliqua vota refervau per Bullam Cruciata: ,
velper Jubilzum,infinuabiturmox$.f. •.«.

Farta difpcnfatione an quis podit redire ad prius Votum ; dicetur
item mox 5.7.

5. V. De Commutat hae Veli,
guji commutandi voti pete flat em habeat }

» T T A bent fine dubio commutandi Vota potcflate-PrimA omnes
fi Superiores jurifdidionc Epifcopali potientes.Secundd, om-
nes Regulares, ut diximus * «^.Tertio, omnes ConfeDarii per Bul-
lam Cruciatz, vel per Jubilzum elerti,modo*.i i.mox dicendo .
x At enim verdzoipfo qu 6 d quis potedarem habet difpenfandi ,
XVIII. Qualitatibus peregrinandi, ut fi pededer vovidi,commu- cenfei ume habere potedatem commutandi ?Refp. ita, auiaquibus
teris irrequeilrem. conceditur majus, concedumintelligiturAc minus ineodem genere

XIX. Voto Religionis non perpetuz; v.g.ad duos, vel tresannos, ttvxmpxttti\\\\x6^ni !u«t quodtfl mafut^rmt quodofl mmut.UxSxnc.

/ 4.»* DetS. 49.11.% g Caltrop ,d.i.dt Votof. 14. (j tr.l j.«/. unu.de Bui/a
Crue.p. 10.

Quid contra ? eo ipfone qudd quis commutare potcrt.poteft ne di-
fpcnfarc f Refp.non ita, quia major potedas nullo modo continetur
in minori .Siciidcra#»^.

Dt Commutatione in majut .

7, Nonfolum prardirti Superiores &privilegiati »fed quilibet po-
ted fuum Votura non rcfervatum.nec tcrtiA praejudicans in melius
commutare. Ita Navar.C0v.Sa7r. Val.Suar.Si, aliique apud Cadr. i *■
dt Voto t p 1 Ratioed, quia melius bonum Dcusacceptat loco
minoris, utpotA libi gratius . Certe id nonacciditinhominibus,qui>
bus non eo ipfoquod aliquid melius ed,placet magis. Regulz autem
ad difcernendum^uodnam Iit opus melius, videantur infrac.17.jr.

4 . n.pr*fer.\i.

ad centum judicatur perpetuum

XX- Voto , quoquis promi iit perfeveraturum,& profeflurum in
Religione . Votum enim Religionis refervatum ed illud , quoquis
velit K^itimA ingredi in Novitiatum, &. ibi fine fraude experiri , fe-
cus ex julla caula egredi .

XXI. Executioni in differendo i ngreflum in Religionem, vel aliis
refervatis , dummodo non impediat totaliter , vel zquivalenter in-
grefliim .

, XXII. V^ocis trium Peregrinationum referva 1 tarum non in eorum
locorum devotionem, ied ad alium finem emirtis. Ad finem devotio-
nis przfumi tu r, fi de hne aliocxprefsA non cogitetur.

XXIll' Voto non petendi difpcnlacioncm ab alio quim i Summo
Pontifice.

XXIV. Voto refervato poenali, & vereconditionaliobconditio-
nem de feturo.Scd cx Afranio Tamb /.r.nondum impleta conditio-
ne, at ex me,aliU*que ut fupra ».}i.vid imus, etiam poli eam impleti .

Hzccx AfcanioTamburino^ui^o/.7.9.addit,eura,qui obtinuit i
Pontifice Voti difpcnfatiooem cxcqucndam ab Ordinario , voti , in-
quam, cui valeat Przlatus inferior, vel Rei igiofus di fpenfare , polle
huic grati* Pontificis renunciare , & illam habere i Praelato hujuf-

nx>di,vel Rcligiofo.QuAd fi POtifrx nolit difpcfare.nA poterit alius 4 Omnia Vota,pr$terverArefervataAprzterei,qu? inutilitati
interior, nifi nova fupervenientecaufa,cx Sanch./.8 dt mair.d. 14.«. j. tertii emifla funi, & abeo acceptata, pote» quis in eviden

Non funt tamen hic tria prztermittenda . PrimA,difcrimcn inter
potedatem EpifcoporumA Religioforum.RejigioG enim nunquam
poliunt propter urgentem neceflitatem di fpcnlarc in aliquoex quin-
que votis refervatis . At Epifcopi poliunt in omnibus quinque , 0
quando urgeat necellitas , adirigue Pontifex non poiTit . Ratio dine-
rentizeft, quia potedas difpenfandi ex vi urgentis neceflitatis, fun-
datur in jurifdirtione ordinaria, quam habent Epil"copi>tqnoadf*-
culares, hac non fruuntur Relir.ioG -
50 Rurfnc Mendicantes poflunt exercere fua dida privilegia cir-

ca omnes Fideles ad fe accedente sugunt enim Summi Ponti ficu no-
minent Epifcopi,quia per fuam jurilaidic
celanos (cextendere nequeunt .

51 Przterei Epilcopi polTunt fuam potedatem difpenGmdiA cfl-
mutandi ai iis delegare, quia inipGs h^c potedas ed ordmariatiat Me-
dicantes non i tem, quia delegat us non poteft fubdelegare^i ejus Gt in.

, . evidenter melius

commutare.Ita Nav.Val.Sayr.SA,Suar.Sanch.aliiqueapud Cadrop.A
j.n.t. Dixi primA(prztcrrcfervau)non enim quia v.g.pcre-
grinationem Romanam libi inquodeunque aliud commutare, acin
aliud quidem refervatum, v.g.caflitatem poted. Rat io ed, quia eo ipfo
quAd Votum cll re fervatum^ubd i tur Superioris arbitrioA non vo-
ventis difpofitioni relinquitur . Vide tamen quid benignius infra in
tr.de Bui/.Cnux. i j.XT.j «.1». Exci petili commutatio fiat in ingrefsu
Rriigionis;qiiia propter fummam perfodionem datus Religtofi, po-
ted quod 1 ibet Votum in illum mutan;quam exceptionem fecit Po-
cilex f ftriptWtr/U Vct 0 Ah\K* Uf fiofh Votitu» bmbttur , qmt t impertit
objtquium in perpetuum noftitttr ei IfeAgientj obfttftnum tentmntmt .

7 DixifecundA, ( przter ea ouar in utilitatem tertii , Acc.)non
enim, ex Sayr.Suar.LcdapudCaltrop. Ix.d* Votant, fi quis IbrtA vo-
vit dare v.g. pauperi huic determinato eleemolynam decem aureo-
rum, ifque acceptaverit • poted in aliquorum lententia in aliud me-
dudria elcfla. Adverto tamen cum MizzJx.n. 1 4.cu.Uym/4. rr. 4. Ilus opus v.g.in Milias permutare:quia tunc acquifitum ed jus. Ter-
/.9.1 »7 pode Religiofum hac uti formacum fuopoenitente,c#«oi«- ti6,cuinon femper, ut modo dixi, quod melius ed, placet Dico ( m
te tibi bec tutum inopem , virilU deilu, tibi dtfigntvrrit , oujmt aliquorum fententu:) narocceterUm vide/iuz docui r.7.0.6.».j.&
/entmtiu voio ttftett : polle, inquam, quia id non ed dclcgare>fed pru- mox iufradicebo r. 17.5.1. .

dentia alterius uti ad datuendam materiam fubroqandam . 6 Quidni Votumejuimodi acceptaturo non tuent i Ajocumitr-

j» Conveniunt umen primA.quod utrique podii nt vota commu- dem,poflecommutari,utcxdirtis/«/>.§^.'».*P mamicdum ed Nam
tare,ve! difpenfarcextra Sacramentum Confcdionis.SicSanc./.f.alii- propterei fi Calicem huic Ecclefi* pauperi vovtfli,ncc ipia, vel ejus
que,immd & abfentibus,ex PeIlix./^» *TO.quia nec pro EpifeopisA Rertor,aliufvc legitimA acceptavit, potwpauperi dare.lta Sanch./.4.
jure ullo, nec pro Religiofisi claufula ulla exercitium ejulmodi po- «dlrr.r.49.Lell>».6.Pontaiiiquc apud Cadr.*» 1 Vottlx.

cedatis ad forum Sacramenraleredringitur.

“ * ‘ Qbqtutuouftut

7 Nulla caufa ad explicatam Commutationem in melius defide-
ratur.fiquidem^ipus ipfum Deo gratias efle/atisciufaro przbct.lta
Nav.Sayr. Azor Laym.Sanc.Suar.aliiquc apud Caflr J.c.

De Commutatione in mojnt}

gvi/, Vtto , Obquas eaufai)

ft Nullus, nifi qui poted difpcnfare propter Vota fiw refen^ta,
five non refervata , in notabiliter minus commuurc ( G enim nt in
paulA minus, cum parum pro nihilo reputetur, non miousjed zqualz
moraliter, reputabitur.) Ratio didi ed clara^quia tuncadmiicCTetur
remiflio partis voti, atque adeAdtipcnlatio . Undeetiam nt.ut Caulz

7J SecnndtSquiadiximuslupra^Ji.VotaconditinnaliaApor-

mha non cenfirt-i refervata; ideAhicc<mfeq uentCT advertimus illi
omnia tum ab EpHcopis fuo jure*tum A Religiofis per privilegia po{-
fe di fpenGiri»vd commutari: Id quod certAamplidimam potedatem
contioet^it cooftderanti patebit -
<4 Tertr/Mjuia iteir 1 diximus « : 4*.ex confuetadinepodc EpifcopG
difpcnfare Voturoad.tatiseonjugati ad petendum debitum; cum
*:V- Privilegium dilpcufand i
^ 1,;r t poterunt cu

‘‘oW" 1 « vi privilegii

vattt n.^a. fed etiam cx vi nrivilexii Bullati

& , ,„ti , r.a^9^3_,Sem | d neg.ri ^b.liuu.busfluiKinquiunt)
Epifcopu >no PireorJiu^o. frieeroufuetuJi.

que Pater & aCwjpcccaret mortaliter , quia ulurparct authonutem

Cap. XVI. De

fibt non coneeflim , hoc eft poteftatem difpenfandi fine caufa ,quod
dic mortalc,diximus/*p.lT.i.n.i a.

9 Quid de val id itate? Refpondco.qtiando Commutat io fit in mi-
nusauthoritate Praelati, vel Delegati per Bullam, Jubilzum, Privi-
legia , etiam nulla fubfifientc caula , valet commutatio; concipit ta-
men vovens gravem obligationem fuppl *ndi id, quod dcell ad ^quali-
tatem materiar fubrogatz cum promilla. Ita Sanch./.4.i/K#/<*,c. ji.
Ratio ell, quia contradus permutationis, ficutdc venditionis, non
annullatur ex in squalitate pn-tii, vel rei cum re;fed folfim eft onus
fupplendi id, quod ad aequalitatem deell : ita proportioaalitcr in ca-
fu permutationis voti • Eadem ratio idem pertuadet, fi commutatio
in minus fiat propria authoritate; fatenimerit implere, feu habere
animum fupplcndi^uod deell : vel cert^ redeat vovens ad prius vo-
cum. Hzc ex Sancbcz , cui non in omnibus confcntit Caftrop. d.x.do
Wip. 1 7 -

Z)/ Commutationi in etqualt .

§ua>

10 Confiat ex didis Epifcopos , Epifcoporumque jurifdidionc
potientevtem Religtofus ex privilegio , pofle etiam extra confcflio-
nem commutare vota non rdervata in squale, vel ex modb didis n.
8. inquafi squale.

1 1 Eadem, etiam extra Confefiionem^acultate potitur Conlefla-

rius eledus virtute BullzCruciatz, vel Jubilari : Verba Buliar hzc
funt : Pojfunt «figit t Conftffariumjfjc .(y tUii vota omstia^ultr amat sna^
Caji itat n , tj Rrfigsonis dumtaxat txtrptit , in aliquid fubfidtum hujus
txpidstienss per eundem Cenfejfarium t otrmus aripoffunt . Verba Jubllfi:
PcJJint af probatos Presbyteros « figit t, qui va fiant vota quacunque abris
tsnijfa , Caji it at is , J( «figionis dumtaxat exceptis , in alsa putat is Opt-

ra commutare . Ex quibus verbis vides ad dandam licentiam petendi
debitum ci , qui cuni calli tatis voto matrimonium contraxit , non le
extendere nec Cruciatam, nec jubilarum: quia ex licentia dtet par-
tialis difpen fatio voci fadi cati itatis, quod hic excipitur .

An elccmofyna data ob Bullam Cruciatz,& an privilegium ip-
lum Jubilari, faciant, ut commutatio votorum licite, vel vali<& fiat io
minus^c fimilia;pcrtinentad traditionem dc Bulla & de Jubilzo.

i» Jam verd an quilibet propria authoritate pollit votum utique
non referva t um in squale fibi commutare, celebris di quzllio : Ne-
gat Suar./.6V/ Vote t c . i i .Sanch./.4 .«'* Die.c^\.n.i x. alios citans ,
quibus adde Caftr s/ i.devoto^p.i j.*. j. & communior fententia;quia
quamvis opus iubrogatum fit aequale operi proraifio per vocum , ac
co ipfoquod hoc fit promilTum, melius eftquiin non promifium ;er-
go fi tunc quis commutaret, convinceretur commutare in minus ,
quod non polle, modd®-8.diximu$ .

I i Affirmat Henriq.l.q.dt ptgst.e.xO.H.f. t.g. dt induit. \0.nu.q.

Mxnue\ i.i/usrma y c.ioo.tt.^.etne.^.iniiso aliique apud Sanch. l.t.n.
io. quia fi materia cil evidenter aequalis , non poteli Deo non cfie
aequaliter grata; quare ea inii laudabiliter, & aequaliter fatisfict.

14 Utraque lententia eft probabilis : mihi autem probabilior ap-
paret affirmat iva:nam etiam homini per xqualc fatisnt debito,fi ipfc
invitus non cfi ; at invitum non dic Deum in opere za ualiter bono ,
latis ob luam benignitatem przfumcrc dcbcmus^Sc aci argumentum
in contrarium, relpondemus, negando melius elte quo ad fubllan-
tiam opus promifium, elloquo ad promitlionem fit melius ; (cd quia
ob benignitatem Dei jam fatisfadi per opus quoad fubfiantiam
aequale, illa ratio promiffionis remitti tur , non eft ejus habenda am-
plitiis ratio : ficuti fi tibi debeo decem aureos ex promiflione.vcl con-
tradu , idem autem totidem in frumento , juxta tuum beneplaci-
tum, aequal iter fatis tibi tacere dicor, non verd minus . Adde, rema-
nere vinculum promifiionis, quando fit Commutatio, ut mox dicam
%./iq.n.x.& folum transferri in rem lubrogatam : Ergo ex hoc capi tc
di da res fubrogata minor non erit .

I I Unum tamen perdiligenter adverte,non rarb tibi videri pqua-
lem materiam voto (abrogandam, quod non eft, quia bene circum-
danti** non expendis . Promififii v.gr. hunc fervum Ecclefiz, filium
hunc Rdigioni, Calicem Altari : non erit aequale , fides protervo

f «retium etiam valdd excedens, fi offeras alium filium, fi largiaris Ca-
icem majoris pretii , quam fuerit promifium : quia poterit indivi-
duus ille fcrvus,filius,calix aliquid utiliutis,velzftimationis habe-
re, per quod hic dc nunc fintcligibiliores,quimquodcumque aliud .

»6 Rcdd denique notant Dodores, ne fallamur in fubrogando
materiam aequalem voto, femper confulendum cfie , ut aliquanto
plusfubrogetur : non folilm quando propria authoritate commuta-
cur votum ; verfim etiam quando id ex jurifdidione Superioris,nul-
lamadmilcerc volentis dilpcnfatioaem exhibetur.Nihilominuspro
Superioribus, dcPrivilegiatisadcft aliqua major benignitas ; quim
mox leges num. zo.

Qua vota?

* 7 Non modd vota non refcrvatajveriiin etiam refervata, deficien-
tia in aliqoojut conditionalia^Hrualia^Sc fimili ifssp.§.a,n. 7 j. dida .
Item omnia vota fada in favorem tertii, fed nondfi acceptata , com-
mutari io zquale i przd idis Epii copis , Religiofis, dedis ex Bulla ,
Tomi. T. J. D« Dor. Prae.

Obligatione Voti . 1 19

vel Jubilzo Confefiari is, poliunt . Ita DD.r. 4 /r.B.addeLud.a Cruc.

di Bull.Crue.d.ix.6.d.ult.

Dc commutatione voti jurati dixi, cum de commutatione Jura-
menti : lege etiam Ludovicumi Cruce tntxfficationt Bulla Cruc. d.
M.bJ.y

Ob quas caufasf

18 In noftra fententia 'quidquid fit in alia) in qua poceft quis pro-
pria authoritate votum libi commutare in evidenter aequale, cautam
latis levem requiro ltaHenriq.aliique 1 quoscitat< 3 cfequii..r L.idov.
Icvxcclrtixpifiiioni Bulla Cruc. J.\.c 6. J+.nu.l. Ratio.it : quia ip-
iumopus lubrogandum effir Deozqueeracuin.valddfufficieir caufa
cfi . Adde^emancrc idem vinculum, licet translatum in re fubroga-
ta .Quare luium levis aliqua caufa tunc requiritur, ne imprudenter
mutes propolitum: lufficere autem pro caula; quod hilarius votum
per materiam ite (abrogandam implebitur , mihi certum cll , pro-
pter rationem «./^.aderendam .

19 Dices ergo pari modo, quando votum, five per Epifcopum,five

per Bullam, &c. commutatur inaequale, levis fufficiet caula. Rcfp.
ita proledb , nam proptcrci lufficientcm eile caufam putant Dodo-
res apud Sane. /. c.t. a.ij. fi commutationem quis petat , fperans

alacrius rem lubrogatam exeeuturus ; id enim benignitatem Dei
commendat^llicitque fideles ad promptius vovendum .

ao Didumefi(mcvidcntcr aequale y nam apponendum efi diferi-
men inter potellatcm ,quam habet hac in re Superior , live Ordina-
nu^fiveDelegatuMbca/jua diximus iplummet privatum uti poile:
Superior enim vel eledus per privilegium potefi commutare in ali-
quantum minusat verb ipfc privatus m evidenter .rquale, fcd certi
morali ter, hoc ell prudenti judiao zquale ; quis enim in adionibus
pollit, quznara fintzqualia vel inzqualia meta phy fice deliberare?
Ratiodiicrimmis cll, quia Ii privatus poficc ( ut certe cx noli ra len-
tentia potefi ) commutare votum in*qualc,& Superior vel per Bul-
lam eledus non pollet in aliquanto mmus , ad nihil inferviret Supe-
rioris jurifdidio , pollet enim fuperior folum id, quod fe jam habet
ipfe privatus voveos:Ut fit igitur rro6cua Jurifdidio, « 3 c nc voventes
eleventur n6 nihil i Superiore, 6c i privilegiis didis, poterunt ab his
in aliquanto minus eorum vota cSmutari. Vide,qupdixi r. 7.^.4. J n.H

J. V . Pr sistis a qualitatii ftrvanda in commutatione Votorum .

1 ^VPerolumefifuomomcntocxpenderecqualitatem, vel quali
pqualitatem,quc inter materum voto promiflamUlc fubro-
gandam intercedere in commutatione deber.nam proptcrci , in fu-
p'a ti.16. innui, confilium praebent Dodores, vel ad fccuritatem

conlcicntiz lemperea fiat in aliquanto faltem majus Regula autem
hujus rei certior dari nequit , quam prudens arbitrium Con fefiarit ,
qui omnibus circumfiantiiscxpenfis, zqualitatem vel quafiinl>>-
mino confiituat aHas autem ut expendas, h*c,quz fusd habes apud
Dodores , breviter lic habe .

x Primb, materiae voti gravitas eft ex fcprarfciodcndo i vinculo

voti confideranda,lic Sanch./.4.»« dte.c. j6 Ratio eliquia in commu-
tttionc vinculum voti remanet, & folum transfertur in opus fubro-
gatum ; quare cum non fit illud relaxandum, non erit opus hic illud
m lancem inducere . Non fic indilpcnfatione,in qua vinculum voti
omnino tollitur.

} Secundb, non eft fpedandafola excellentia virturis,quam ha-
bet materia {abroganda, ita ut melior fit commutatio , quz fiat in
excellentiorem virtutis adum ; led quod cll melius ipfis voventi hic
cc nunc, (eu pro tempore, loco,dilpoiuione ipfius .

Si flagellationem v.g. ad domandam carnem vovifii, melius erit (i
illud commutes in jejunia^julm in Orationes: quia jejunium, magis
quam orat io,Iicet hzc fre excellentior adus, ad camis mortificatio-
nem conducit . Idcd infrequentiam Sacramentorum omnia vota
commutari regulariter confilium cfto ; quiaSacramenu ad bonum
voventis melius, quim opera ecetera funt utilia .

4 Tertib, expende item difficultatem implendi rem promillam ,
& rem fubrogandam ; & in peregrinatione pericula,laborem,cxpen-
fafque proprias pro eundo, & redeundo faciendas ; quz quidem ex-
ptmfz ex probabiliore lententia cadunt intra votum peregrinandi .
mfi expreTscexcluferisi vel mfi mendicando irc promiferis .

Qnjrt6 commutatio , lic6t convenicntifiimum fit , non tamen ell
nccelle, ut fiat in tavorem ejus fandi, vel Ecclefiz^ui ladum eft vo-
tum; quiaiupponimuspromiHioncm ab caEcclcfia nondum accc-
ptatam legitimi fuifle.

1 Quintd j non eft opus , ut votum perfonale commutetur in
adioncmperlonalem, vel rcalein realem , neque ut adiofubrogin-
da fit zqualis in duratione vel numero , vel ut certo die fiat ; poliunt #
enim hzc aliunde compenfari .

6 Sextd , quando dilatio nihil minuit de voto, nec multum
intereft implere votum dic deftinata , modica commutatione futv
pleripotell : SicLudov.iCruc. V.i. /^.7.^.7. Cert^ ego po-
tenti commutari Jejunium hujus diei in alium , przfcindendo
ab aliqua peculiari circumftantia , facili concederem fine alio
fupplimento : quia tunc dilatio parum , aut nihil demit de
obfequio.

H 4 7 Sed

120

Explicationis Decalogi Lib. III.

7 Sed occurrit difficultas circa Votum conditionalc pcenate.Di-
ximus in commutatione Votorum expendendam elle gravitatem
materiae Voti, ut illi per commutationem fubrosetur opus aequale :
cilm ergo in Voto condicionali poenali adfit duplex maceria, utra*
que ne eft expendenda ? Petrus v. g. vovit non ludere, qudd fi ludat ,
vovet dare quandam clecmofynam , adeft hic pro materia Voti ipfa
cleemofyna , adeft ipfa negatio ludi , qua- per Votum iflud intendi-
tur, in commutationcergo bonitas non ludendi fola, an etiam boni-
tas eleemofynae expendenda eft .

* Allero cum Sanch. ibidA uum, $o. fi commutatio petatur Bc fa-
cienda fit poli impletam conditionem, hoc eft poli ludum, utriufque
nimirum bonitatis non ludendi, < 5 c bonitatiseleemofy narrationem
habendam efle. Ratio eft, quia ex una parte, non ludere fuit res per
Votum diredd promi fla; ex alia veid parte, ipfa cleemofyna, purifi-
cata conditione, hoc eft pofico ludo > jamtranfiitinrcm ablolute

promi lia m .

9 Si veri petatur ante completam conditionem «variant Dolio-
res.Nonnulli negant elle etiam expendendam pznam : id ell, in cafu
diUo clecmofynam, quia illo nondum ell promilla, cfim nondum pu -
tificata fit conditio. Verum dicoprimd.elJe expendendam non ratio-
nefuided ratione bonitatisdiredi promifla: explico < 3 c probo. Vo-
tum non ludendi ell gravius, fi referatur ad pf nam illam dandi elee-
nsofynam;quam fi ad ulem pf nam non referatur^ravius eft enim fic
promitterCjKtf otoaen ludtre^ubdfi /u/ero y vooec t/etmofyuam } qu»vn fo-
lum Cic t V« vta uoa ludere , ergo non cfl mirum efle expendendam 1 1 lam
p^naro ,ut videatureravitas totius Voti.Fateor tamen ejufmodi pae-
tum, frilieet in cafu dido eleemotynam non efleaccipicndam hic
fivuniiim totamfuamnobilitatem,feu gravitatem. Ratio ell, quia
cum nondum fit incurfa,fcd i voluntate voventis , quoad futurum
eventum adhuc pendeat, multum, finc,dubioi fua gravitate deficit .

10 Denique fubiiciam hic aliquas commutationes approbatas i
Ootlorilms apud Sanch.44.ia Dte.c. j 6 . d n. ^9. Sc Lud. i Cruce mox
cit.ut nimirum faciliils, ad harum exempla , praxim commutatio-
num deducere valeat, qui legit.

Afiq u a peculiaret Commutatum 1 .

1 1 Votum Jerofolymitanum cujufdam pueri commutatur i Pon-
ti fice e. Vernent i i A* vote, eleemolyms,& ut uni pauperi totovitpfu^
tempore vovens provideat .

1 2 Vorum fimile cujufdam Epifcopi commutatur , e. Maga* to .
Am, ut expenfascundi»rcdcundi,ibique commorandi integri m fub-
fidium terra; Sanllar mittat, laboremque itineris compenlet follici-
tus inflando Vigiliis, Orationibus, Jejmiis .

1 J Peregrinationem pcdeftrem Viri dodi apud Sanc.44.ia Tiet.e.
46 w-ao.commutaot in aequalem laborem, iddl, praeter expenfas pid
dif)ribuendas;labortotdierum tolerandus in itinere ootnpenfecur
cum Jejunio totidem dierum : at non pedellrem commutant , ita ut
labor quatuor, vel etiam quinq; dierum compenfiyur cum Jejunio
unius dici. Ludovicusi Cruce da Bu/l.Crue.d. r ./.7V.7. *.i. fic com-
mutat ejufdem peregrinationis Vocum. Si cqueller quis peregrina-
turus per Votu fir, ell facienda fumptuura computatio, & hi Mona-
flerio pauperi, vel orpharue maritandae, vel alteri pio operi dentur .
Pro labore autem itineris,toto tempore, quo duratura erat peregri-
natio/tngulis mentibus confiteatur & communicet;finguliscjufdem
temporis hebdomadis femel jejunet, ac ter in hebdomada Rofarium
xeci tct;& ad majorem fecuritaccm fex facrificia celebrari curet . Si
pcddler erat peregrinaturus, ultra cxpenlasmododidoeropadas,
pro labore fateatur.communicctque dednsoijuinto quoque die, toto
tempore, quo duratura fuiflccenletur peregrinatio: femel in hebdo-
mada cjufdem duraturi temporis unum vel alterum Rola-

rium recitct;elcemofynam quampiam juxta fui flatus polTibil itatem
eroget, ac fex facrificia celebrari curet .

1 4 Si quis poteftatem habet commutandi Votum Religionis Do-
minicauar, in qua quotidie recitatur Officium , jejunatur in feptem
menfibus anni ,abflineturquefcmper S carnibus , commutare haec
pollet, ex Sayro »a tl*u.reg.l.6.r .1 a- x j • in Jejunium feriar fextac

pro tota viM^teroeleemolynjttn luis ucultatibus congruentem, qui

petit c<.romut.tionenJ>i(p.turiquottd,i f cpttm pf,^ rccitct
& decifl» V«l oe dl ' 1 ««*“ — te »tur . Addit Media», l.i.

!•»« etumdiflodecirnoqumto

qtwuoe«W eeom,aan,cet •

Non placet Ludovj Cruce d,

mJ, ° rVJUltC ‘Andcraconcludit.ut

>r V01 urna bfoluturq tum C»BiutU , tumRelieiunis nunquam
Pofle propnecommutan.qu.at.mne opus minu ^ uJm cjfita. ,
& R c lig . l, v'' ' i' ' q “r ' cit - ( quod umen mihi difii-

J^4/.4.r.9.a.z.und^ vel mifceatur Difpcnfatio, vel alia opera addan-
tur. Ratio ell manifefL,quialaiioreft minus bonum, minulquc Deo
grau, quam Aridior.

1 7 Votum non ineundi matrimonium commutant aliqui dodi in
Cotifeflionem menfibus lingulis biennio aut triennio faciendam , &
in novem fac ra:fic Sanch. « 4 . «.42. Sed Lud.i Cruce de BuU.Crue. l.c.
d 4 {.cui meritd haec minora videntur, addit injungendum efle aliquod
pium opus in perpetuum , ficati perpetuum cfl Vocum , quod tamen
□cccflariutn non efle, nos notavimus fupra a.y.

1 8 Tuum Sacerdotii Votum commutant aliqui apud Sanch itid.
a>4f. in recitationem quotidianam feptem Pfalmorum Pcenitentia-
lium cum Litaniis , vel in quotidianam recitat innem Officii Beatif-
fim* Virginis , vel Calculorum Virgineorum^Sc in Confcffionem &
Communionem decimoquinto quoque die, & ut cures celebrari fa-
crum fingulis menfibus , utque infuper voveas cafliutem ; Qu6d
fi caflitatem vovere refugias , hujus loco jejunes omnibus (extis
feriis .

19 Scdcertd hacc commutatio valdi minor videtur , quare vel
aliud addatur, vel intcrmifceanir Difpenfatio -

xo Votum femper fingulis, V. G. Sabbatis jejunandi potefl com-
muuri in Confcffionem , & Communionem decimo quinto quoque
die per annum integrum & in tria facra celebranda, vd in recitatio-
nem Calculorum Virgineorum^c ineleemofynam modicam Sabba-
tis perpetud faciendam. Ita nonnulli apud Sanch. mox cit. Aliis id
parum videtur. ItaLudov.iCruc./ryj.n.^.fateturque Sanch "-44
nam idc6 ita commutant,ut vovens perpetud Rofarium Beatz V ir-
ginisgenuflexus recitet in hebdomada ; vel eleemofynam aliquam
diflribuat femel item in hebdomada, addita Corona Chrifli Domini
flexis genibus recitanda .

21 Voturo recitandi fingulis feriis fextis perpetud feptem Pfal-
mos, legitimd commutabitur in modo diflo ; vel ut in eadem fc-
rixfexta^eu alio dic femel in hebdomada jejunetur . Iu Lud i Cruc.
ibidem .

»a Jejunium in pane, & aqua refle commutabitur in recita uo-
nem integri Rolarii genibus flexis^dd tu verberatioue corporis:vcl
in clcemofynas competentes facultatibus voventis , vd melius in
Confcflionem,& Communionem . Iu Bardi <a txf, BuU. Cruef.t.tr.

a; Eleemol yna commutetur infertltium in Hofpital i tot die-
rum , quot judicantur fulficientcs ad compeulandam quantitatem

eleemofynae . Iu idem « 4*4 ... .

24 Confeflio & Communio in a£hicontritionis,vcl Amoris Dei,
& Jcjunium,addita recitatione Rofarii , vel Coronae Virginis. Iu
idem* 4*4 ,

ir Celebratio Miflae in Communionem, in recitationem Officii,

vel Coronae Virginis : vel in elecmofynas, vel in Jejunium . Iu idem

ibid.

5 - VII. Au fafia tommutationt t vt/ etiam difpenfation* , haat
redtte ad prim Votum }

x 'CAfli per legitimam jurifdi&ionem commutatione extingui-

JT tur prius Votum. Iu Sane /.4-r.j j.a^x^juia commutatio eft
translatio in novam matenara^dedq uc prioris ex t i ndl io.Hinc fi fub-
rogata materia fiat inutilis, vel impollibil is etiam culpa ipfius voven-
tis,(qui iubrogatam eandem materiam omiferiteum peccato, juxta
Ludov i Cruce 4 BuU.Crue.dj,,e.^.dub.\6.».t a. )non obligatur vo-
vens ad redeundum ad piius Votum. Iu Sayr.Sanc. 5 uar.Laym.apud
Ciflr.d.i.deVotoj) 1 8.a.2.Commuutur v.g.oratioS.Ignatio promi 1 -
fa in Jejunium ejus vlgiliz; fi in vigilia propter infirmitatem jejuna-
re tibi non datur , vel cum peccato non jcjunalli , ad orationem non
teneris , quia Votum dc oratione jimextin&um per commuutio-
nem fuit. Idque locum etiam fortitur in commutatione votorum
ftsculi , quae fit vi profeflioais religionis . Sic CaAr.* 4 .a.$. ( quidquid
negent Vivald.*'*C*a»/W.}.p.r.i4.».dfGraff. 1 p.deeif.l.xx.iO.H.^. J
quare fi in iaeculum fine culpayex difpenfatione Pontificis redeas,ad
Vota fzculinon teneris : fi cumculpa, vide/»p.r.r 6 . 5 . 3 .«.j.

a Si dilpcnfetur , , vel commutetur ad tempus tuum Votum per
fubrogationcmalicujuspiiopcris,tenerisne( finitorempore, Voto-
que iterum redeuotejad illud opuslubrogatum;v.g.difpenlat Ponti-
fex tuum Votum Caftitatts ad efTedum nubcndi,fubrogat Jejunium
fingulis hebdomadis , fi moriatur uxor , adedque ad Votum cafti-
tatis redeas «obligaris ne profequi jejunia, pofito qund in Brevi com-
mutationis Pontifex neque dixit, neque negavit jejunia debere efle
perpetua? . ,

5 Refpondco.Sanchez M+i* Jbttx . .1 .quamvis m com-
mutatione aliorum Votorum te non obliget addlflam perpetuita-
tem; te tamen obligat in commutatione praedidi Votis cafl itatis :
quia tenor Brevis Pontificii videtur eam requirere.Scd certe proba-
bile eft cumCaftr. 4 a .4 Votaf. i$.a.6. te non obligari , quia cum re-

’ . ' in certam non bene commutatur cipiai amequa

itiorccn, vel in aliam magis inobfervantem:fic Suar. r. 5. da t. j tJ

Ut item, an Pontifex pro femper tibi difpcnfct in V oto V.G. Ca-
Aitatis, dum nullam aliam Aridiorem claululam apponens, dicit

Caput XVII. Confil. de Voti commutatione . 1 2 1

2 Pofi aliquot menfei idem P. Bcrnard inus, nondum eadem fua
proicflionc nuncupata declaravit prxditJamclcilioncm expedien-
dam dic per P.Provincialem Provinciae Sicular protempnrcexiAen-
tcm:&infuper voluit, ut idem P. Provinciali* proditiam dii poli-
tionem de puellis monachandis pollet in aliud opus pium, quod i pii
adlibueru, commutare. Haec funj verba dii pofitioois.

P. BernardinusaS. Stephano proTem coram nobis,«c. omnem
poictlatcra fibi relervauin valendi eljgcrc , ac nominare, &c. dedit ,
& dat Reverendo P. Provinciali Ordinis Minorum de Obfervaniia
hujus Provincia?, prjrfcnti, vel qui protcmporceric in poflcrum,qui
ca omnia prxftarcpoflit, qua potiet ipfe P.Bcrnardinus, addita am-

( pro bac vito ) fc fic intellifiatur, pro hoc voto, atque aded ablolute
unde mortua una uxore poflisaliam ducere? vide apud eundem San-
ch. /.8. de marr. 1. Bahhum Pontium /,o. de mate. e. xo. Summam
Dia nx 9 jifpenfatsou.il. id tanquam probabile judicantem.

4 His primiflis, venio ad difficultatem in titulo propofitam ,
An lcilicct impetrata Difpenfatione, vel Commutatione voti d
Superiore, liceat voventi negligcre materiam iubrogatam, leque
fu bi icere iterum priori voto ? Dicocum Layro. /4.^.4* «.».»7 San-
ch. U.m. z6. licere live res fubrogata fit minor , fi ve major , live $qu*

cn. / c.w.zo. nccrc uveres luoiogaia u, r „ 1 n ’ n 1 J /r. 1

lis. ( quamvis li fit ma jor, necet Suar.A6.<* Wf/.xo.».,. ) idque quo- phffiim potclUtMua Pater Proynculisdjauspolliiwmdcmp.
lies vovens volet. Ratio eA, quia tamelfipri&s Votum ut ».1. dl- fiatein eligendi, 3 c nominandi, alcen perton* tradere . Quod 1

dumefi, fuerit extinduro , tamen cx benigno, &interpretaiivo
confcnlu benigniffimi Dei , qui cA creditor Voti , fc ut Fideles ut
vovcndumalliciancur, prarfumimus hanc libertatem nobis Deum
coocefliifc. Hinc etiam fauitur f inquit Leflius /•*.*. 40 16. i*

/in. num. 1 n. i* a. editione ) fi fi* tomenutatio , poffe

Jtrtars quidvis illorum 1 nqua faP.a fuit , V.G . votum peregrina! icitis an-
et u* commutatum rfl m menfiruam conf tfiionem , menfirua conft/fio in
jejunium hebdomadarium , iejunium btodomadariaen in tortas peces
quotidianas i pot efi vovens fatitf acere voto , vel precibus s vel jejunio ,
vel confefiione , telperegrinatione . H*C exLcflio.

j HidenusdidumeA de commutatione impetrata i legitima ju-
riididione; nunc de eadem dicamus, quando luit fada propria au-
thoritate voventis. ... ,

SicommutaAi Votum tuum in majus,vel aequale , fc hocimplcfii,
non teneris amplius redire ad prius votum >quia/am iatisUdum eA
Deo, ut ex fe patet . Ita Ludov. de C rue. •* * x P*f Bul/. Cruc.d. 1 .t. 6.
e/u 6 .i 6 .nu.x, Si commutaAi in minus, & hoc item implcAi , teneris
fupplere, quod deficit ; velli id nolis, poteris reaflu mere prius vo-
tum ; Qu6d fi rem propria authoritate iubrogatam, V.G. jejunium
1 'ubrogatum Rofario non impleAi,diAinguendum erit. Si enim
res fubrogata fuit, vel major, vel squalis, potcA quod tibi libuerit
exhibere': V.G. in didocxemplo, potes , vel Rofarium recitare, vel
jejunare . At fi res lubrogata minor fuit, tunc vel addendum quo per-
tingatur ad aequale feu majus , vel prius Votum erit aflumendum :
patent ex didis.

6 Denique fi materiam fubrogatam, V.G. jejunium exhibere non
potes, potes autem prius votum, V.G. in dido cafu Rofarium, certe

obligaris redire ad Rofarium hoc eA ad prius voturo , live ad majus,
fivcid minus, five ad squale fuerit fadaltecommutatio. Colligi*
tur ex eodem Lud. i Cruce, Lt. Ratio cA, quia per commutationem
propria authoritate exhibitam non iranstercur vinculum ad rein
fubrogatam, fed Ibliim per scquipollenslatlsfit benigni Aimo Domi-
no .Xfim igitur ipfi fatisfieri per materiam fubrogatam,qu* tibi im-
poffibilis, vel inutilis eA reddita, jam non pollciupponas : conlc-
quenter fequitur, urgere vinculum voti^juod i fuo robore per tuam
commutationem nunquam cecidit ; quod tamen ccc id iflee , fi per
legitimam jurildidioncmconccAafuiflct commutatio, ut num. 1.

ditliciAi. , _ „ .

An pcccec contra Votum , qui negledo Voto commutato, negli-
git fc materiam lubrogatam ? dixi fupra c.-].$.f.n,%.

CAPUT XVII.

Confilium dc quadam Voti Commu^
tationc .

iote-

^ _ fiei-

dem P.Provineiali prxienti,vel pro tempore exi Aenti videatur ob-
fcquium fore Dei commutarcdidum legatum in aliud pium opus:
in eocafu didus PBernardinusdat omnem illiauthoritatcm,ac po-
teAatem,quam iple P. Bcrnardmus habet valendi commutare di-
dum legatum, in prardida donatione irrevocabili fadum , &c.

5 His duabus difpofitionibus ita fc habentibus, intendens m prsc-
fentia P.Bernardmus ad majus, prarAantiufque Dei obfequium,inAat
apudP Provincialem, ut is commutet legatum pro puellis mona-
chandis in aliud opus pium, nempe in augmentum midionum inter
Infideles, & Tureas, in quibus Sacerdotes nonnulli maximo Chri-
ftianorum ibidem degentium bono pro Religione Catholica in utro-
que rituLatino,& Gratco laborant, & laborabunt .,plurcs, majori-
que lccuritate, ac Aabiliute,fi hujus fubfidii acceflu fundatio earun-

dem miflionum confirmetur .

4 Ut ordine procedamus tria in hac difficultate funt dilputandi.
Primo^in potuerit P.Bcrnardinus per poAeriorem d ifpofitioncm al •
latam ».2- transferre in P.Provincialem potefiatetn commutandi le-
gatum, quod juramentoconfirmavit in prioredilpofitionc allata n.r.

Quod cA idem ac quaerere , An P.Bernardinus conAante priore dil-
politione habuerit potcAatem illud legatum commutandi ? Si enim
ipfc ea poteAate gaudebat , cumquilibet rei fusrfuorumque jurium
Ut Dominus &difpcnlator, fine controverfia confcquitur potuillc
illam P. Provinciali communicare .

Sccundd, An validd jam conccfla hac facultate , inculpati uti ; OC
legatum mpr9di£lum opus licite poflit P. Provincialis commutare?
Tcrti6, An & congruenter?

Addam quarti ad uberiorem doflrinam, an quod nunc ponit P.
Provincialis, poflit & P. Bcrnardinus?

§.H. An P. Ber nardinus potuerit /elatum d fe fafiumina! ud epu>
pium commutare , unde /j eandem patefiat em
P. Provinciali delegare >

5 T^Rimittcndumcfl, priorem dii politionem cum fuerit diredla
X ad Virgines pauperes dotandas,Dcoqueconlccrandas, nihil

aliud rc ipfa luifle, mii votum Deo nuncupatum : & quia fuit jur»
mento vallatum, appellari pafliml Dodoribus votum juratum, leu,
quia 1'olum hic apparet juramentum voto faltem cxplicito non adhp-
rens led per le Aans, vocari communiter juramentum pium . Quam-
vis enim verba fint diredla ad iplas puellas (demur^/y dotentur pro
menae batuperfons eligenddy/jc. j tamen clard apparet cx fine dilpo-
nentis totum id fuille dilpofitum in honorem Dei , cum nunquam
prxlumitur quis velle inopes alere, & pro monachatu dotare, nifi
intuitu virtutis Mifericordiar, Charitatis in proximum & Religio-
nis in Deum. Et quidem redi docent Cajet, inbitejuodlibetistr.it.
qua efi de votOyq.\. & Suarcz, t.x.de HfJ.tr. de voto , l.S.c.1 j.uu.x. pro-
miflionem foli Deo ficri^in etiam homini, pendere ex voventis inten-
tione: At P. Rcrnardini intentionem fuifle folum, Deofegratum
per eam difpolitionem exhibere, fc nimis clarum eft,curn cptera fu*
bona in fimilia opera pia, ut Deo fe expeditius in Religione confe»
crarct, tunc diil ribucri t.dSc . iplemcc nunc vivens difertdidipfum af-
firmet, licdt latear ad fuifle minus principaliter aliquem rcfpedum
ad didas puellas, praslert i m fuae tonilir,qux erant aliis praeferen-
dac:id quod nihilominus nobis nihil obfiare paul6 pofi videbimus .

6 Qu6J autem hujufmodi jurata difpofitio,feu juramentum pium
lit cenfcndum votum , feu voti omninb natura? particeps, docet his
verbis Sanchcz, /. J . in Dee.cap.l y.num.x. Dteendum efi eos omnes .qui

P Ater Bernardinus 1 S. Stephano , antequam fuam apud Mino- potefiatem habent irritandi veta fubditorum , poffo juramenta de iijdeJh
res de obfervantia profeflionem emitteret, legavit uncias rebus Deo pr* fi it a irritare eodem pronds modo&in ei f dem tafibut , in

n» .. m mnnarw C ■ ^ ■ 1 « . .1 . > i V l.iif, A n r , 4 Iin .1 nHtnnlll.infl , n . ....Iu. /•. - Jl. . _ . .... t . . J L .9 . J' ; ... ... r . J

I NterrogatuSjdum haec fcribercm.de cujufdam Voti, ac Juramen-
ti Commutatione, aliqua dedi, quae non parum erunt accom-
moda , ut magis, magifque confirmentur , luccmquc majorem nun-
nullahadlcnusallata concipiant : nampropterea labori eadem cx-
fcribendi, in Ledorum gratiam, hic non parcam.

$. 1 1 . Proponitur flatus qudflionit .

centum monetae Siculae, idefi lcu ta duccnu lupra qainauaginta an
nuatim folvenda quibuldam puellis Monialium llatum fufccpturis .
His verbis.

Item voluit didusdonator P. Bernardinus,qu6d quoad partitam
unciarum centum rcndalium de fummadidorum reddituum libe-
rorum ut fupra donatorum Hofpitali magno hujus G vitatis Panor-
mi, quolibet anno dentur , & dotentur pro monachatu illius perfo-
nae eligenda: perpraedidum Pater Bcrnardinum, quae debeat fe
monacnarc, & profeflionem facere in aliquo Monaflerio : & mor-
tuo dido Patre Bernardino, vel etiam eo vivente ,dida eledio fieri
debeat ab illa perfona declaranda , & nominanda per ipfum Patrem
Bcrnardinum per ada publici Notarii ; Itautpcrfonacligcnda pro
dido Monachatu fit virgo nobilis, atatisannorumfexdecim com-
pletorum, pauper, Sc orphana, pcriculofa, fc c.

quibus peffunt /j vota. Ducor, quod hujufmodi juramenta ,\ nduant
voti rationem &itaeap.\ 0 . Nam aqu* facultas tribuitur patri, (y
marito relaxandi vota,/y juramenta . Atque idem dotent S. Tbom. D.
Anton. Syivefler , Armilla, Tabiena , Sotus , A r age ni u/, A Icerer, A^or.

Toleius,Sd, Ltdrfna . Hxc Sanchcz , apud quem horum Dodorum
loca videre poteris.

7 Atque his velim addas Ludovicum I Cruce inetep. Bu/I. Cme.J.
\sap 6-dub ynum.io. qui loquens de juramento pio , quale eft illud
de quo agimus, fic habet ■* Net intendo foldm potefiatem ordinariam
tifea vota extendi ad juramenta pia , fed idem fentio etiam it poteflato
delegata, ex duplici ratione. Primi, q ut aciem juramentum ordinatur
ad Deum dumtaxat, perinde reputatur ac Votum , unde fub nomino
Voti folet juramentum tompetbendi , (y i tonverfo , prafartim juxta
communem loquendi modum . Atque idtb Canonifia interdum ajft -

122 ,

mni bujuf modi jut am*ntum tffe . Quoddam Votum . h* Abbas , C ap.
fiverdjdejurejtirand.finc,#- D. Ant onin.xf.tr. \ i.r.a.Jf.i. inquit pu-
ramentum promijforium dt ,»/ ,q»a pertinent adDn kenortm, in( lu diri
itum. Hine autem in t immuni a /limatione tali juramentum quatno-
decumqui fiat pro voto reputatur , ty f u ^ ,m vctt remprebenditur ,■ it»

ut velum fit generarim fuenpum , fignificrt debitum voluntarii t intra,
flum t* RilgioneadDeum . Hsdc LudovjcUS .

8 Prar mittendum eft Secundi , Difpofitionem przdidam P-Ber-
nardint ex ea parte qua mi nus principali ter rcfpicere illas puellas
faflt fumus non multi ante , nequaquam fuifle ab ipfis acceptatam ,
ncc ab alio pro ipfis . Patet id primi, quia nec mdilpofitione allata
». i.5cz- ia apparet, nec invenitur alibi . Secundi, quia cim h$c
difpofit io non luerit di reda ad perfooam certam, & individuam , led
adpuellas illas incommuni, non potuit abaliquaex ipfis accepta-
vi, £cc.

9 His tanquam firmis jadis fundamentis, Dicoprimi,P.Bcrnar-
dinumfemperpotuifleprzdidum votum, feu juramentum pium de
dotandis ad monachandum puellis commutare inaliudpium opus
melioris, imroi aequalis bonitatis, flcc.

Quid potuerit in melius probatur: quia Vota quarcumque jurata;
& juramenta pia, etiam per ("e liantia, Deo principaliter przfttta :
poiTunr ab ipfo vovente, feu jurante propria authoriute in opus me
lioris bonitatis commutari, led difpoli tio,de qua loquimur , Votum
eft, feu pium juramentum :ergo ,«c.

Minor hujus argumenti conftat ex ».y. Major veri eft certa ,eara-
que fequuntur innumeri Dodores, Navarr.Covarr. Sayr- Azor. Va-
lentia,Salas,Suar.Sanch.apudCallr.r.?./a. *• votOyp.iq. n.x. Et
Sanch. quidem /.i. *" Dec.e.q$.u.q. poftnuam firmavit hanc opinio-
nem, quam communi (limam appel I a t,affcr t pro i ) la triginta quatuor
magni nominis Dolores .

10 Verdm ne folumauthoritate pugnare videar , in mediumaf-
ferre unam, vel alteram rationem non gravabor . Nam fi opus lubro-
gatur rei per Votum, vel per juramentum promiflir, eft melius tc
Deo gratius: illud fi vovens reddat ; reddet id quod gratius Deocft;
ergo abundantius fatisfaciec : ergo facis fuperque luam obligatio-
nem adimplebit .

Adde primi in omni nofira promi fiione fada Deo videri inclu-
fam ede conditionem illam ( nifi per fe flutem matmam elegero ) ciim
enim id redd rationi, & Dei beneplacito magis conveniat, magis pro-
«niftioni fatis fidum fic cenfcbitur . Adde fecundi adcHc Sacros Ca-
jnones hanc fententiam approbantes ; fatis Gt ille textus cftorvemty di
jurejurande . Pr omif fnm ( ait Pontifex ) non infringit , qui illud in me.
Jit (immutat j Coe t eros tex t us t . i . dt vito , r. licet t de Regularibus , le-
geapud Sanch. & Cafirop. citatos ; Adde tertii ex jure etiam civili ,
Inffit .quiiut tnodu re/hiur eiftgatiojniiio, de confenfu crcd itoris pof-
fe unum pro alio reddfol vi : At certi fcimusDeumconfcntirc,ut
apfifolvaturopuspratftantius, utpote fibi gratius .

■ 11 Haec quoad commutationem in melius. Quoad commutatio-

«em in aequale, licit fit multorum fententu,lwa polle ab ipfo voven-
ete ctaoaii Votum in opus aequali* bonitati»;eft umen probabile, &
(tarum, polle : Ratio eft, quia fi materia lubrogata Voto, vel juramen-
to pio eft evidenter zqual is,non poteft Deo non efle «qualiter grata,
i eonfequenter erit obligationi per Votum contrad* «qualiter
iat istac iens . Unde vides huc recurrere meliora fundamenta, quae
modi probaverunt commutationem in melius Hanc fententiam am-
pleditur Henriq. /. J * fun.e. zQ .». ^ fyij.de Indulc. 3 . ManueL
v.x.Awoj^Aioo.-.^ww#»#, aliique apud Sanch. l.yn Drrr.4p.1v.to.
.& probabile vocant Arago«iu*,Suar.Alcozer,Ufl. ab eodem Sanch.
•it cit Sed quoniam commutatio, de qu* no* agimus, eft m bonum

■evidenter melius ,idei diutii* hic noa immorandum cenfeo.

ia Illud moneo cumCaflri ***** 1 5 "7- *d commuta-

tionem prsrlhndam in odus mzmfeMperlMius, nullam caufam re-
quiri fpecialcm , qu» ipUmexfufceptio pertedioris operis, utpoti
Deo creditori grat ior/ufficir pro cauta ; ut tenent communiter De-
flores Cajet. Navarr. Si , Lefl- Stt».&uch. Laym. ab eodem Caftr.
citati . Procummutatiooe autem m materiam aequalem, licetne-
ceflariafitaliquacaufa» tamen lumcererooneocum eodem
n .g. quia efimnare non fitaMoluta voti obligantisrcmiflio,fcd illius
obligationi* in aliam mateiiam _translatio, levis caufa facis fuperque
eft . Sic Cajeta». Vah Suate*, Sanchez , Laym. LdT. apud eumdem

,rS>iicin- Dia* *»™«*tio.i ohflat jui tertii, nempe in,
pnellafttm illiruitH»d qua, habitum tripedum minus principVliter
fciffemndon nbuvinw,. RdponJeo; Quonumlwcobieaio
pouBitnumioco 1 " habet injucquillione, ut ltudii.fi, im^is m j t; : I-
vcrfuCiftropaisi.quidirt-dl^ iicrefpondct

tlir 'gf prwffi, falUfi, (f.{„ /«/i pr.mif.

fafidTt ,ep fiOtfir.n.tjl, t l.s.

de Voto,c**a.» »T. Ltff. _l.xx40.dub r9.num.i04 ina.cd. Sane. 1.4.
in Der 4» nom.a. Syri m Clavi I.6.C.1 i.nu.ultim. Hit fipmmifrrit

taruttr da r dum Ettt f * Jtit*minat0,patf, ahtri pauperiori tradert^nifi
frt> prrmi/fin tmr.cn fetem Vei, ftd etiam ipfi Eeeitfia direxerit , &
at ta fu trit atttptata , Utrumque mim requiritaret bene dixit Ltff.
fupta j tjtxpiu* yit BafiJiutLtrientnfit , l.g,de matr-c.8. nu. 1 y. Haec

Explicationis Decalogi Lib-III.

Caftr. Ex quibus i minori ad majus fic poHumas argumentari . SI
Votum dandi determinatae Ecclefiz , quandoca nondum accepta-
vit, poteft in melius commuuri ;quautd magis Voturo iadum per-
lonis indeterminati*, quale eft illuddequoegimus,quod,utpatec
ex num.i. diredum eft puelli* in incertum, quodque 1* nn.8. a nemi-
ne eft acceptatum?

14 Sed operz pretium erit, G idem confirmetur i Sanch. M.4J*

Vrt.eap.+ i.mum.n . Bsprimi/fient (inquityl aut dontienifoRit can-
/ a pia nullum jus acquiritur antt acceptatu tum , ac pnindt vota iUa
manet fi. t /a fla fete Dee , dum ea Prapefitui ii.t f.ccitfia y aut pauper
illi non acceptavit : Nec Deui ea vota accipiat , nifi quatiunt in fetum
/tenerem redundat , qua acceptat te in re/iqun quaque vetu invenitur .
Atque ut jui irrevocabile acquiratur caufa pia , efioput acceptationi
mate humane . Et, fic bujm fetmtia feni clariTabttna , Armilla t Lu.
devie ut Lopi\ : ajunt enim tuae acquiri jui Etdtfia per premifiienem ,
quando ipfa farne acceptat y (y non ante , quamvii Inftr umento pubtuo %
fy coram te fiibut fiat Et Angelut ySy/vefier , fy Gr affui a)u>.t per id

votum non ne quiri jut , quia nen fit rei aeeeptaeetebui aut mliit pro eit :
(p Sayr. Ufualdm , ty Suare\ y petunt acceptationem t(t florei Ecc/, fi a ,
ut jui irrevocabile acquiratur } en prepriu termini 1 Lee n ardui , fjc.

Hadcnus Sanch. cui addatur Far. qui 4 a. •* i. Dec.pracept.c 49 /J1/.4.
ty 1 1. innumeros authores pro hac fententia citat, & refert, id quod
umen fatis fit innuifle.

r y Denique non prptermitum aliud magis amplum hic adnede-
re. Nam non ignobilium Dodorum eft etiam opinio, pofle com-
mutari Votum , vel juramentum pium in honorem Dei cmifliim *
ctiamfi EccJcfia, vel pauperia quorum utiliutem cedit, accepta-
verit. Audi ex Fa^undczc^.i. mdec.l.x. cmp.qy.num . ra aliqua ,
id tanquam probabile excipiente : Tertia opime (inquit ) docet

rame ne um peum , etiam pofi acceptationem l(r fleret Ecelefia , cui f a fla
eft fromijfio \fy Votum , etiam pofi acceptat io nem pauperi/ , cuip repter
Deum t toto y aut Juramento premiffa ree fuit y pofftnon folum auiim-
ritate Superiori / , (y Epifcopiy fed etiam autieontate propria voventi / ,
ac promittent ii ia meline ccmmutari , dando fciFectt rem ptemiffam alte*
ri Ecelefia pauperiori } aut pauperi tg. nt iori. Primby quia hac 10 a f (y
juramenta principaliter y jy ultimat i en Leum diriguntur tanquam fi-
nem , cujus (y folum pauper efifinej , cui atque adtb accefforsuty minue
principali t : cUm ergo acctfforium fequatur principale , fi poteft votum
propter ref pedum ad principale commutari in melmtpt opeia autker itate ,
nihil ob flabit acceptat eo ejut y que fuitfi-.it acceffo- imi . Secundi , quia
etiam fi ehrigat intentiorum ad hunc peculiarem pau erem y edfit propter
Deum : (y fic tota ratio premijfteni t efl Deus , fy per meidmi eflyquod
pauper acceptaverit , unde (y quod jut aliquod acquifimt ; acquifivit
enim dependenter A Beneplacito Dei , cui non poteli non tffe gratia/
quod mrJeui efl . Unde fa fla commutatione , non poterunt illi ad quot
ut ilii ai Voti y (y Juramenti /fellabat t officium Judicii imploraro f
quia vo ventet, (y jurant e i obligat ieni fuet jam fatitfecerunt . Tertii ,
quia m omni voto ime ludit eu illa conditio Voveo boe y nifi in me Uut vo-
luero boc votum commut are y quam conditionem alteriut minui principa-
tu acceptatio tollere nullo modo valet . Quarti, quia eum, qui im aliqua
religione profitetur y jam Hfligio acceptat y fy tamen poteft ad meliorem
tranfire ypetitd (y non obtenta venia Afui Prolate , atque odei invita
Hf regione, juxta Sacret Canones , ( c licit de regularit. ) eu jis rei ra-
tionem reddent Cajet anui , ( apud Fagund. loc cit. ) dcit , in eo capite
nibtl novi j urit flatui y ftd declarare nattram 'pfim voti , nempe pe/f,
quempiam votum fuum , etiam acceptatum in netUm fua propria aut beti .
tat e comnietate y fy ratiiycurpoffa in tah eafuprajudecari Pralalii t (y
Religioni priori, e/T l (inquit Cajet anu / ) quia non propter tlloiyftd propteo
Deum Pr a latis . (y Religioni data eft retigiofi per fena ,• (y propter boe fo*
Hui Dei ratio habetur im bnjufmodi commutatione . *

Quintby quia ceJJdnttfinepracipnOy fy ultttnaio Veri , fy Juramenti ,
teffat tjns obligatio ; ergo, ciim, fafla commutatione in metiorem Dei
cultum : ce/ftt finit VottpraeipuutyCeJfabit (y obligatio. Hanc fenttn-
tiam videtur operte fequi Cajetanui, ( x.z.qu.SS. art.X. verf. ad hujus
evid. )fy Nav»rrut( l.i. dcreftit.c.a. in novacdit.difp.3. num.i 4. )
Haccex Fagundez.

Cui adde de Lugo J.^.de Jufl.nu 95. Votum f ai t ) non dat jus ii* .
in quorum favorem vota emifiafunt, quando promiflionon ipfi ,fed
foli Deo fit : quo cafu, etiamfi ipfi prvfenieseflent,& accepta-
rent, nullum jus acquirerent, &, ipfis invitis, pofletdifpcnfatio-
ne, vel commutatione colli illud votum, ut fatetur Sanchez, / j.

in Vec.c.fl ,n. 14.

1 6 Dico Secundo, P.Bernardinum femper etiam habuillc jus pe-
tendi i legitimo Superiore irritationem, vel difpeafationem, vel
commutationem prsrdidc dilpofitionis . Probatur id manifefid :
mm quicumque fuhd itu Relisiofus,imm6quicumqueabfoIutcha-
bet jus petendi relaxationem fui voti, vel juramenti pii, de qua re
nullus dubitat, ergo & P.Bcrnardinus,quam dodrinam, quia nunc
ufui n obis ca non crit-fitis fit innuifie dumtaxat .

17 Dieotertid,cx didis cwfequenter fieri, ut totam poteftatem,

? |uam P.Bernardinus habebat ad commutandum fuum hoc Votum ,
eu juramentum in melius,vel in aeouale,& jus quo potiebatur ad pe-
tendam illius relaxationem, legitimi tranftulcrit in P. Provincia-
lem . Patet ex illis verbis allatis num.i. Dat omnem ita avthoritatem
ac poteflattmy quam ipft P. Bernardinui habet valendi commutaro

dic lum legatum. Cum ergoipfeP. Provincialis pollit in przfcntu »

quod

Caput XVII. Confil. De voti commut.

<juod antei poterat P Bernardinus, confcquensell , ui P. Provincia-
lis po(Tit nunc illud Votum»feu Juramentum in opus prrilantius,vcl
in opus aequale transferre;Gcut amca potuiflc P.Bernardinura, haflc-
nus probatum eft : _ _

18 Dices in priore difpofitione allata ».». non. invenitur P. Ber-
nardinum potiri hacpoteftate commutandi: ergpilla nequaquam
gaudebat: ergo eam Patri Provinciali communicare non potuit

adeft , feu i mbibitur in cademquidquid eft de natura Voti , & jura-
menti , & confcquenter facultas przdifla commutandi , «c. Imm6
etiamfi quis aliquando voviljet , veljunflet fedcpriore fuo aliquo
voto non petiturum difpenfationem,fcu illud non commutaturum;
adhuc polle, exiftemc caufa, de hoc pofteriore voto dilprnfaiio-
nem obtinere, & deinde procere ad dilpcnlatiooem prioris , fir-
mant pa/fim Dolores . Lcuntur Sanch. •» Dota/. c£ num. 56.
Suar.^.»Vwo/#,r.ri. num. 6 . Caftrop. t.\.dt.devoto,p.%.

S- Quare fi in przdifla priore di fpofitione(ciim fit irrcvocabilisin-
tcr vivos) adfuit juramentum de non revocando , erit prxeommu-
tandum &hoc juramentum* Quod cum fit acceflorium ad jura-
mentum pium de legato, erit &ipfum pium , aiqueade& pronria
authoritate in melius transferri poterit . Transferri autem in melius
videtur (latim , atque commutatur in aliud juramentum de non re-
vocando lublidium illud nuilioouiD ; quod ccrtefubftdium przftao-
tius bonum effc mux probabimus , & confequenter juramentum illi
adharrens .

III. An Rttat expedire eemmutatienem fradiTt i juramenti
in fubfidium mijfitnum inter Infiieltt ?

19 A Sfero licere . Ratio potiflima eft , quiaut (upra vidimus ,
/\. licdt, etiam propria authoritate, juramentum pium non
acceptatum, Sc in fententia probabili, etiam acccputum, in opus
evidenter melius commutare. Sed fubfidium prsediflum eft longe
& evidenter melius» quim puellarum illarum fubftcntatio: ergo»
&c. Minor haec , in qua eft visargumcnci ,ade6mihi videtur mani-
fefta, ut me pudeat eam velle argumentis comprobare. Probatur
tamen ad alicujus pertinaciam evellendam . Primd , quia bonum ad
pluresfecitcndens, femper eft excellentius boco le extendente ad
pauciores, ut per fe notum eft : fed Monachatus ille eft bonum ali-
quarum puellarum particulare j fubfidium verd hoc vergit in bonum
totius communitatis, feu populi orientalis, imn>6 totius Eccleuae ,
ut per fe etiam conflat: ergo, Bcc.

20 Probatur fccundd: Difl* illae Virgines deftituuntur : fateor,
fcd illas animas inter Infideles degentes remediis, & auxiliis pro (pi-
rituali lalutc, majori damno deftitutas elle inficiabitur nemo . Quare
tu ipfe cogita, quod bonum ex objeflo prxftantiuseu, proximo nec

in temporalilnis, nec in fpiritualibus multum periclitanti; an vero
in fpiritualibus graviter periclitantibus eftclublidio^

11 Probatur terud. {ubfidmm t de quo agimus tandem pertinet ad
bonum fidei, ut confervetur fcilicct, augeaturque Fides apud infi-
deles^ 5chifmatieos:crgo fine controvcrfia excedit eam bonitatem,
quz refidere pollet in illis puellis adjuvandis: quibus non deerunt
aliunde, apud Chriftianos, tuofque conlangumeos, congrua ali-
menta: qua*que fi doce careant fumcicnti , poterunt in paterna do-
mo cum omni puritate divinis rebus intervire. , Conhrmatur primd ,
quia unci fcmpcrsrftimata eft cura propagandi fidem , ut ftatim at-
que pro fidei pnrdicationc fuerit quis & Barbarts.interfcfliis , nume-
retur i nter martyres Chrifl i fmecomroverlu : quod non ita die-,
docet S.Thom- propter alias caulas, tamctli ad carteras virtutes per-
tinentes. nili addatur aliquis ordo ad fidem. Ergo tantizfti manda
eft cura dilatandi fidem , eademque conlequendi inter Infideles . ut
meritd fit praeferenda illi aflui virtutis .quo V irgin» przdiflar fub-
levari pollent . Doflr.D.Th.his verbis affert Laym./>M JtM.

Caufa Martin, debete (fe pia , qu* per fidem /upematura/eut innotuit :
nam Martyr dicitur , qui teflimoniam \t /antaria fua morte prabet Ve.
r it at i fidat Cbrifii ana ftrunddm verba Citri fi i: Omnti , qui me eonfitt-
bitur , ftc. Notat autem S. Tb. ( X.». q. 1 14- urtif. f. in torp. ) quate-
do afiquu patitur pro opere vbt ut i> rum ordine ad dofltinam Cbrifii , id eft
dumopat bonum de fer ere rrcnfat , quiaconfentantum 0 fi Fidei Cbrifii ;
•veri martyrem effit confirmatur (ccundd, quia Summi Pontifices
fi quando velint inalioua conccffionecaufain non vulgarem , fed
magnam , fed urccntiflimam aflignare, ajunt eam pcrtmeread cul-
tum Fidei , & Chriftianae Religionis confcrvationem : ergo eam
maximum bonum, Sc prarftantius cfle profitentur. Lzgc Bullam
Pauli V. de Socieutis noftrae confirmatione , quidum omnium fu-
premam caufam noflro inditu to vellet afferre , ad cultum fidei illud
pertinere difertis verbis edocuit . Idquod fide totq corporeSocie-
tatis refld dicitur , multo magis de midionibus immediati verfanti-
bus in partibusOrien talibus, Infidelium ac Turearum diflionifub-
jeflis , idem erit fentiend um .

xx Probatur quartd, quod fit in cultum fidei : certd hujufuiodi
fubfidium dandum Midiooibused ad finem cooperandi cum falutc
aoimarumst omnes Sanfli Doflores cum Sanflo Dionyfio clamant,
diviniflimum effc cooperari cum auimarum falutc: Inquiro nunc

rx3

ego, quarnam major coopcrattocum falutc animarum , auxilioede
otio, vel decem puellis, an tot concionj roribus, laccrdut ibus, opera-
riis laborantibus in vinea Domini, nec jam inter Fideles, fcd inter
Tureas, ubi maior urget neccditas animarum , fle ubi vel nullus , vel
fatis exiguus eft numerusoperanorumChrifti,&c.

xj Probatur quintd . Nccdefunt przftantiflimi I>oflores , ex
quorum doflrnu pviffumus colligere id ,quod inprzlentia difputa-
mus.Siur.ir. • .de Hrlat.de wio.i. 6 .t.t 8. «.8. in eomnurandii wm(ait)
jmnt maximi jpeilanda fptrituaftt veieatn uti/itat , fyfinu toti 1 te» 1-
i«>.Hxcille. Cum ergo certum fit, P Benurdnuin intcndilletua-
joremDei gloriam ,& hafleous probatum fit fubfidium Millionu
urgere ad majorem gloriam Dei: noneft unde de nollra aiieuioitc
dubl tonus . Sot. /.7. de Jufl. V 4. art.l. ee/.X. verf. , * ifin ronjefu.tur,
aflerit ad commutationem in melius taflam non exigi caulam exeeu-
tiom Voti obllantcm : fed fatis crte materiam lubrogatam magis ad
finem conducere : fubfumo. Sed jam nugis ad finem obfcquii Del

conducit opos adjuvandi Miftiones : ergo. GabrielA/V > ^ r ' , | q. ^ 5 ®*
f.i.urr.j. dto.y. adfin. docet melius bonum attendendum five ratio-
ne perfonz voventis, five Reipublicar» ideft juxta id, quod exigic
c haritas majoris boni voventis, aut pubi ici, ex quo fic breviter arguo:
fcd fubfidium illud M iflionum magis facere pro bono pubi ico vel c?-
cus videt: ergo, dec- Verum quid pluribus Lcflorem meum in rc
tam aptadiftinco?

§. IV. Angaugruat pradMa commutatio ,&{. .

x* A Sfero non liettemodd id , quod haflenus probatum eft ;fed
/V etiam congruere . Harc coodufio idcoefi hic brevibus con-
firmanda, quia adfuit nemo, qui pra ccdcntlbus rationibus con viflus
pofleeam commutationem expediri , & finfi culpa licere Utebatur :
fcd ne puellis illis earumque coni anguineis querimoniarum caula
contra P. Provincialem , ejufquc Religionem przbcrctur , negabat

C °i, r Sedkontra hunc e[iprim6/jui» ili* Virginesnullumjus jufti-
tiK Habent in illud Icwam; ergn immcntb cixiqucji poliunt : nec
propter irrationabiles paucorum querelas negligi id debet, quod ad
Gloriam Dei magis matfilque conducit. Prph quam frequenter con-

Si f fit ( inquit ) obpopuD 4'Ha ammo ftatim dem, ruperit , nttnbtl mu-
quam quod rener ejum , admirandum ut fit , furore poter, t . Ne Igitur
cxpavelcAs. Injuftacnim iftaexpoiluUtioftatim,iotrahoras,neclo-
Iftm intra dies, dcfcrvefcct : major vcrA Dei gloiia ,quz in milfionl-
bus intenditur, d iii flabit . . .

26 SecundA, quia facili negotio a P. Provinciali ejulmodi odium

avertetur, cum feient illar quaeumque lint ^ ,c f°P , 7)L uta ?

tioncm ab ipfoP.Bernardino expofcqqui ficutiolim voluit ipfis libere
gratificari , ita nunc liberi vult aliis.

27 Tcrtid , quia audio -dmodumpaucasclie ejulmodi puellas de
ejulmodi P-Bcriurdini familia , quas nugis legati cura tangit; &Dcr
triginta feri annosab hujus legati difpofitionc ufquc ad harc noftra
tempora devolutosvix duar, vel tres ejus generis inventae funt , qui-
bus eo legato frui conreflum efi. Erit ne igitur laborandum de unius,
vel alterius querela, adversOs tam grande bonum quod per commuta-
tionem intendi mus non ita profefld prudentiadifl.it, non ita .

x8 Quart6,lcmel accidit, utfquia multae conditiones requiruntur
in iis puellis eligend sjfioc ullodeleflu quadam nominata iucrit:un-
dccam nominationem refemdere oportuit : Nequidetgo umile fu-
turo tempore eveniat , mortuo prartertim P.BcrnardmO.ac propte-
rei nemine illasconditiones perurgente: congruum falis» oc dicam
neccflarium erit, vel in illud fubfidium miflionum, velin aliquod fi-
mile ccrtum^uod cjufmndi negligentiis fubjacere non facile poflit ,
juramentum diflum commutare, &c.

29 Denique video de querimoniis przdifli* neminemrationabi-
litcr debere cllcfol licitum : quiaeas nunquam lucurasetlcfperan-
durn eft.tuin quia , ut d iflum eft, manifeftae rationes pro commu ta-
lione, & pro libera P Bernardini voluntate flant, tum quia ad admo-
dum paucos ejus commutationis fama perveniet ; Ut qu id enim cam
per multos evulgare ncccffe fit?

§. V. An quod potefinunr P. Pro vine i alit , po/fit

fj F. Brrnardmui y (je.

"pinis Impolitus jam effet huicquarfiioni , nifi illud vellem
JT non prztermittcre . Aflcro enim milii fatis probabile fieri,
P.Bernardinum communicaffe quidem noteflatem commutandi
fuum pium juramentum P.Provinciali , fcd illam i (c non ab licafte :
quod idem eft atque aflerere, non privativd, fed cumulati v£P. Pro-
vinciali eam concefliflc : ex quo fequitur P. Bernardinum ex fe polle
eam commutationem facere»atqoe, fi ipfeprzveniat Patrem Provin-
cialem, przvalituram fuamcommutationem : ut accidit in fimili-

bus eadem potcftate frucncibus , in quibus datur locus przven-
tioni, 6 cc • . , -

11 Ducor ad idaffirmandum^uia verba allata « a.hzc funt: Dat,

fo dedit omnrmpot e/latem, fj autbor itate* vaiendi t immutor, , fyc.

aC hec verba fignificant quidem cam potiHatem datam fuidc P. Pro-

Caput II. Dc Obligatione audiendi Miilam. 125

fubdunt ur Eccldla legibus hi ^quiaafTiftcntiam humanam exhibere
non poflunt . Quae ad ejufmodi obligationem faciunt) millies ab Au-
doribus Scripta, in fumrnam fic redigo.

§1** Mijfs }

x PrimbypumMiflamaudire tenemur ? Refp.Catholico ritu pe-
ratUm^uac uroque lingua; de quocumque San&o,quamcumq; voti-
vam, etiam Ulub malatidc in recitanda una Mifla pro alia Sacerdos
erraverit. Ita Azor.p.i./.y.t ^.f.y Ratiocft,quiaprzcipitur audiri

MUla , non verd hsec , vetylU .

guaitla Mijfs ?

3 Secundi, quantam Mittam? Refp. totam . Excitfabet is tamen i
mortali fi omittas levem partem; levis autem jam nunc judicatur,
©miffio ab initio ufque ad Evang. cxclufive. Sic Fag.'« xfrmc.EtcAAx.

U> 4. dt bUj} \ Sat.f. uit.p.i i. ».16. alios citans. Immd

fi audias live ab eodem, fiveabaliocelcbramc ultimum Evangc-
ium S. Joannis ) rtiam inciufive : ficFag ib.n.-j. al lique i levis item
ceofetur, fi audias ab initio ufque ad Communionem inclufivd :
omittis cceter is ufque ad finem . Qui non eft prarfeus consecrationi ,
Sed coetens partibus, licet cotvfecratio ,quia dignior eft multum va-
leat ; tamen prarcepto Satisfacit . Ita de Lugo, Eucb.d.n ftfi.l
quia poteft adhaerete opinioni afferenti Sacrificii clientum in Com-
munione confidere, atque adc6 non ed is dicendus omififle Sacrifi-
cium : Qu6d fi tum Confecrationi , tum Communioni przfcns noa
eft, nullo modo Satisfecit , quia nulli afliftit Sacrificio .

4 Erat quidam Sacerdos, quidum Sacrificium in privata aedicula
faceret , i n mtmtnia , vel Communione orabat Sere per horam , certe
buicauthorcdcm, ut viam communem iniret, oraretquepotids an-
te, vel port Miflim : fingularitaj Semper ed odiofa, nec Deo, vel in re-
bus fandi flirais grata : Immd vcrcor.ncid fiat contra Rubricas mo-
dicam tunc orationem przfcribentes Nam e.i 6.Hptr*tn.n.xxx preS-
seprzcipicur ntitimit mreeti ditstur Mijfa , quo Scilicet audientes
tzdio non afficiantur, & c.Ssitui ctltbr. Mi{f.n.\. dicitur de Mtmtn-
/Oy ut tunc jundis manibus det pau/i/ptt in quiete : Sed ad noflra. M i-
nider ergo ab arde ad fua negotia peragenda diScedcbat, tum exada
hora rediens, minideriumque reafturaens , ril£ Sacrificio uSque ad fi-
nem intererat. Inquiro ejufmodi minider faciebat ne przceoto Sa-
tis } Satis utique quia fine illa hora , Mida jam integra remanebat .

5 Is>cui integrz Miflaeafliftere propter legitimum impedimentum
non conceditur, dc Ecclefiam ingreditur, dum Sacerdos celebrans
non dum pervenit ad conSecrationem, debet quod fupercft audire ,
Ita de Lugo , dt Eucb. d.xi.ftli.i . «.6. quia tunc pars principalis , dc

3 uz potiilimum intendituriprzcepto, audiri potell. Neceft au-
lenaus Joan. Sanch- qui docet, accedentem ad au-

diendura Sacrum tempore Przfetii , romimd teneri interefle : aui
nullam hujus rei rationem affert, foldm ait talem efle ufurn Fide-
lium etiam timoratorum : de quo tamen ufit authoritas Solum,
apud ipfum eft .

6 Quod fi pod conSccrationem accedat, nonobligatadafliden-
dum parti, quz recitanda fupered :quia tunc defici t pars principalis
Subilantialis ;exemplutnq, proferre poflumus ex feria Sexu Hebdo-
madz Sun&z , quando licdt in Mida adfit Communio, &quzdam
aha, quia non aded confecratio, non tenemuraudire fi tunc incide-
ret dies Sellus : ita ergo in cafu nodto .

Uti?

7 Tertib,quo loco Mifla eft audienda.Refp.in quacumque Ecclc-
fia, etiam extra Parochiam : immd nunc non poliunt Subditos cogere
EpiScopi ad audiendam in Parochia , ex declaratione Congregatio-
nis Cardinaliuro,quam refert dc Lugo, ib.n.y An 8c in quibus Ora-
toriis privatis; diximus opuf.nofiro i.dtSsttif. MiJfM.\.c. 4.5.4.

§uo fitm ?

8 Quart6; ue audiatur Sacrum genibus V.G. flexis, vel (Undo, vel
alio modo,noneft de necefiitate pryccptixaveatur tamen irreveren-
tia, vel Scandalum.

A quo ?

9 Quinti : 1 quocumque Sacerdote Catholico celebratam Mif-
fam audire potes, modi is non fit nnminatim cxcommun icatus , vei
publicus Clerici percudor : quare fi nullus pryfto eft Sacerdos die fe-
fto>qui rem facram facere vellet, nifi is cxcommun icatus: omitten-
dum tibi potiiserit Sacrificium illo die, quim cum illo Sacrum au-
diendo communicare. Ratio eft, quia fortius judicatur in Ecctefia
prarceptum vitandi ejufmodi cxcommunicatum non toleratum ,
quam audiendi Miflam . Ab excommunicato autem tolerato potes :
quia tametfi antei id non licuerit , tamen Concilium Conftantienfe
ad Secandas confcientias, reftrinxit prohibitionem, ut Scilicet fo-
l&m obligemur non communicare uve in humanis, fine in divinis
cum non toleratis. Ab haeretico nondum norainatimdcnunciato ,
cilm donec accedatdenunciatio fit toleratus, poflet cxhoc capite
audiri Sacrum : Sed obftat in haeretico cognito Scandalum, ne Scili-
cet videaris, ipfi vel ipfius hzrefisparticeps efle .

Dus mtdia Mijfs .

10 Se«d:qui mediam Midara V. G. poft confecrationero ufque

ad finemauditah unoSaccrdote, audiendo poftei eadem dieabalio
aliam mediam, hoc dt ab initio ufque ad confccrationcm , przcepto
fetisiacc re, Saltem propter authoritatem . xtrinfecam multorum id
af&rentium, probabile eft : Ita Sd,Nau.Snt.Henr.apud Dian .px.tr
mifrtf.lZ. Major, /£gid-Medin. apudFaz.x. EteApfseJ. 1. t. 6 .*.n.
Bon ttm.l .d.+.dtS*cr.Mil}.q.uUf.\ I.*.I $ .Hurt V.J Sacr. Miffjtf.

4 Sed in rigore veram autumo contrariam Sententiam ,quia ex illis
duabus partibus nequaquam conflatur unum Sacrificium, cui inte-
rdic jubet Ecclcfia. Adde& abfurdum quod ex nriore opinione con-
fcquitur,namfic poflet qu is fimul ab uno Sacerdote dimidiam Mil-
fam audire, & ab alio celebrante, eadem hora, in vicino altari^liam
dimidiam, & hoc paCto Satisfacere : Cum ad utrumq; Sacerdotem
przfcntu moralis haberi poflit ; quod certi ( quidquid Sentiant
aliqui ) Suat, d» EuebJifpM ftll.i, meriti reputat ablurdum, quia
fic polies itribus, vel i quatuor Sacerdotibus fimul in vicinis altari-
bus Miflis celebrant thus varias partes Miflz audire, & Satisfacere ,
& in Officio divino i fex recitStibusSex diverSas leflioncs fimul au-
dire, & fatis facere, cilm przScnt ia moralis ad omnes jam habeatur .

pTffeniis ^

it Septimi requiritur ad audiendam Miflam przfcntia mora-
1 is, & humana ; unde non fatis eft, fi cyperis vigilans intex efle, & de-
inde obdormias. ItaSanch. Zj*.c*"JV./. 7 .s.i.d"t : ii'immb neque fi
raptum, aut eftaGm patiaris i cum tunc przfcntia moralis per fom-
nium.vel raptum interrumpatur. ltaFag./c.4x.r.7.i».}.GirpJiurt.
l.t.difp^Aip.x. Non autem eft nccelie audire, vel videre,naui cycus,
& Turdus, latis przceptum adimplent .

ix Hinc infero primo, fatis efle, ejufmodi afliflentiam exhiberi
humano modo, vel audiendo, vel videndo celebrantem, vel faltem
ita lociando alios videntes, aut audientes, ( quamvis fit quis extra
Ecclefiam omnes przfentcs non capientem ) ut ex fignis, &. geftis
Miflae aliqua colligere poflit, & ut adroultitudineraafliflcntium
ccnleatur moraliter pertinere : id , quod certe femper contingit 10
faccllo parvo, etiam poft columnam ejufdem parvi laccl t i, etiam ia
Choro poft altare pro ReUgiofis , vel Clericis ibi cantantibus. At io
templo magno, ut V.G. S Petri Romae , non fatisfaceres.fi tu edes in
unaCapella,& in altera fieret facrfirmultb minus fi poft columnam
ab Altari diflantem, vel poft parietem Capellam dividentem ; quia
tunc tanta diftantia,vel dtvifio inter tc , « celebrantem nullis aliis
intermediis, tollit przfentiam moralem ; nam propter contrariam
rationem, latisfacrres, fi adeflet magna hominum multitndo,tu veib
efles ex poftremis in ciuiem magna Ecclcfia ,quia IcUicet tunc mu-
rali ter faceres unam cum ea multitudine przfentiam .

H Ex hacdoflrinaolim rcfolvi,num Moniales i loco poft Altare
quem mfuisclauftris habent, qui locus non.vuieturpcrtinetead.Ec-
clcliam, cumfit folilmad commoditatem iplarum, ut inibi aliquibus
diebus Officium cantem , num inquam, i tali loco illae poffint vifita-
reAltarc.de indulgentiam illud vilitantibusconceflWn luctari : au
potids oblidentur illud vifitare i Choro, qui eft in ipfafccclefia ad
Altaris profpcAum direfld fito- 1 Dixi , curo inde haris Canonicisfn-
tisfaciant, indeque Miilam etiam audire foleant, utipfzl me inter-
rogatz falle fun t, & quidem lite propter rationem n.prst td d iftaro;
nullam pofle efle dubitationem quoad Indulgentiasutrobiqueenim
eadem prarfentia moralis in Ecclcfia requirit ur,& fufficic .

1 4 Infero fecund6 , i fcneftra tuz domus , fi fit parva diftantia ad
Altare Ecdefiy, pofle te Satisfacere prycepto inde audiendo Sacrum,
etiam fi fit intermedia via publica, ltade Lugo dt Eucb.
z.tt.ii. quia fic vet-d pratfens cs moraliter Sa«. ro : fe cus erit in magna
arbitrio prudentis diftantia, propter oppofitam rationem ■

i; Inlerocertid, non efle moraliter Millsr przfcntemcum, qui
Sacra mentali ter confitetur, dum Milia celebratur. Ita Suar .dt Sacr.
di p.\l.ft£l.(,.vftptimumc*put : Axor. x.pj.j. r.j.f.H quia non Satis
eft pietas adlionis, fi hzcdiftrahat. Seu excludat moralem afliften-
tiam ; diftrahit autem in caSu noftro , qoia adiocx terna Confefltoni»
impedit ipfum externum cultum attendendi ad Miflam *

16 Infero quart6,fatisfacerc praeceptode audientia Miflzeurw,
qui dum camauditirccitatPfalmos, vel alias Orationes, etiam illas,
quas ex obligatione reciure tenetur : Ita Suar. h. Axor. Ac. 5 . *• 1 -
aliique communiter , quia talis attentio ad res divinas moralem
przfentiam nequaquam tollit .

Immbdum Sacerdos fecreti orat, Orationes aliquasi fidelibus re-
citari, bonum confilim eft ; fi quidem mentisevagatio, hac ratione,
melius evitabitur : quomodo autem duabus obligationibus poflit
uno opere aliquando fattsfieri;videUtd apud Sanch. /ib.t.i*Dtca/.

capj+num.y

luunt i».

18 OQav6, requiritur intentio volendi audire. Quare non fatis
eft efle in Ecclcfia ad expedUndum V.G. amicum, nifi intendas
etiam Sacro intere fse. Pari modo etiam fi Mifse quis interfit ad vi-
dendam mulierem, vel ad aucupandam vanam gloriam, licet aliunde
peccet, fatisfaciet nihilominus, fi interim Sacrificio vacet;mod6 hyc
non impediant, ut ccrtdexfefola non impediunt przfentiam hu-
manam ad Miflam . Ita Sanch. it.n, x.

18 Si

126

Explicationis Decalogi Lib. III.

i* Si qui* Miflsr a(Tiftat Intentionem habens non fatisiaciendi
pra-ccpto, ad huc fati' facit ( cfto peccet ex maloalfcdu, fi die fcfti-
▼o non habet animum implendi prarceptum ) ItaSanch.tf-Aij.w.ff.
Suar. to.x.de Hf/ig Hb.^.c.xi.n 8. quidquid apud March . dt erd.tr. -^p.
3.C.1 7.W.10 cum Azor- Aliifque ib. citat, quia pomi jam rem praece-
ptam , prarcipiturenim ut audiatur Sacrum, non verd ut cumilla ,
vel illa intentione audiatur . A peccato autem latis abunde defiftet >
fi intra debitum tempus, V-G. ante meridiem, voluntatem illam re-
tra&et , velitque per auditam Jam Millam obligationi fatisfacere .
Hinc fit, ut ignorans hodie die diem felium, fi audiat Millam, non
obligetur aliam audire poft tcicmiam Icili : /am enim pr;ceptofatif-
fccu .

19 Nonbdefideratur Attentio, eflque communis quzftio cum at-
tentione ad Divinum Officium Neccflartam efle attentionem inter-
nam, hoc efl internam applicationem mentis ad Miftim, vel Offi-
cium, fi ve ad verba, five ad verborum fenfum, five ad Deum, docent
communiter Vafq. Sanch.Suar. innumerique alii citati i Diana/».;.
dt ber.Cam.re.X, vi&ecUimpA tr^rtf.iQi. ubi dt Mt/fa . Oppofitum,
id cft folam externam fatis efle , ad evitandum morule, docuerunt
Antiquiores multi , Sy Iveiler , Durandus, Mcdin. S. Antonin. aliiq;
quos refrrt Diana; ex recentioribusConinch. Caip- Hurt. Dian. oc
probabile vocant Lefl. Henriq. Viilorell. Laym. noviflime denique
Jo:dcLu%odrEuei.di/p.xx.fetla. mu.ij. pracd idos citans optimis
rationibus id confirmat : unde & e?o,ficut inepufe. \.dtSatr.Hiff.M.
a.r.j. ita hic, idem probabile judicio.

20 Harc autem externa attenti oconfiftit in negatione diflra&ionis
extern?, idefl in negatione ejus negotii, vel occupationis extern?, qu?
ex fe di/lradi va fu mentis ab auditione Miflir, qualis elici V G. velle
liifioriam legere, confabulari, ludere, depingere, fcribere,& fimilia.

21 Ratio potiffima hujus probabilis lententi* c(l;quia falfumaf-
fumun t ad verfa rii , dum contendunt adlualcm internam attentione
efle defubftantiaOrationisunde cum Ccclefia prarcipiac Oratione?
necdTccfleprzcipere etiam didam attentionem: talfum, inquam, id
«It, quia omnes fateri opertet, abfaue ea pofle confidere Orationem.

Patet id in forma extremse Undionis, que eft lubllantiahccrOra-<
tio;< 5 c tamen, fi Sacerdos five voluntarie, five involuntarie diflraha-
t ur,adhuc conficit Sacramentum; lignum eft igitur fubftantiam ora-
tionis non dependere in fuoclic abaduali attentione . Patet iterftm
quia orare efl loqui cum alio; at certd ego tccum loqui poflum, licdt
non attendam ; ut rflet, fi cx feripto, vel verbis memori* tradite co-
cum agerem, imm6& cum Rege, vel Principe iterum aliquid aliud
cogitando Patet denique ineo, qui ex feripto vel fine interna men-
tis attentione loqueretur cum excommunicato vi tando ; vel profef-
lioncm in Religione emitteret ; nam Ac ille in excommunicationem
incideret, & hic veram emittere prutrflionem, fi iutendiflet ille lo-
qui, & hic emittere : aliud enim efl intentio interna, quzomninb eft
ncceftaria, dequa locuti fumus n.prattd. & fufficere virtualem dixi-
mus, inopufc 9 ^.deSaer.Mifia i /.l.r.j .§.2 aliud attentioe\ccrna,quam
«von efle fub mortali ( eflo fuo venUli/ap./.z.r«« de orat.&c.) necefla-
riam, hic affirmamus . Cum eni m cx didis attentio adualis interna
non ingrediatur orationis eflentiam ; undeccrtd habes Ecdcfiam ,
quotiefeumque orationem przcipit, praecipere & attentionem ?
Nifi certi habeas, non debes onus tam gra vis legescertb fidelibus
imponere . Alia minutiora in hanc rem, praefertim verd oppofito-
jum folutiones, vide apud citatos .

5. II. De caufit txcufantibut ab affiftentia Satri «.

Excommunicatio .

Ubi dt abigat ic ut tollendi impedimenta .

i T"? Xcufatur primd» ab audiendo facro excommunicatus,vel In -
IJ terd idus, five pu blicd, five privatim Ita StAtfi.difp.ll.itll.
« Jnitie Marc. 4 * 4 ft.j*.l.'.l 7 **'/. <JUia hos prohibet, nedum ex-

cufat Ecclcfia:idque procedit etiaro fi culpabili ter, negitat libi pro-
curare abloiutioncm C noll«n tamen ut negligeret ex fine non au-
diendiSa.rum:;naij»ficuti infirmus oc captivus ,fidelua famtate,
■vel liberatione folliciti minus funt , non peccant , non audiendo Sa-
crum 'quia 00® tenentur um remota impedimenta tollere; 1 ta cfTc in
cafu ooftro diximui epufc^.dt J 7 .fy opufe. j ,dt Sacri (

jnijttybib.z.f- 6 .$ i. mox » "1 «c obligatione noa ponendi impe-

dimenta* nonnulla fubdemus .

Inrerdiflum .

> Qui fiveperfoiulitcr five localiter eft interdidus, eodem modo
propter eamdem rationem, quim n.practdtnu diximus, excufatur
i Solum dubitatur. Au qui habet Bullam Cruciata: conce-

dentem privilegium , ut poffit Sacroafiiftcrc tempore interdidi lo-
caJis» teneatur illi intercile die feftivoPRcfpondeo. Non obligari
tcoent plures,ita Avila, Vidoria, Canus, Coninch Alterius, Lcdcf-
ma , Llamas , Diana cofdcm fenuenscccitansp i .rr.i 1 .rtf. z. aliique
Dodores Salmaticenfes apud dc Lugo mox citandum nu. 12. quia
cerno cogitur uti fuo privilegio. Obligari tenent multo plures, ita

Suarcz, Navarrus Sotus, UfuaIdas,Medina, Valdez, qui citat,feaui*
turque dc Lugo^ Eucbar,difp.zt./tc. t.ttum.i j.quia pneceptum hoc
obligat quoties non habes legitimum impedimentum, Icu quoties
potes:at nunc pofito privilegio, potes, ergo, Acc. ccrtc fi carccrc de-
tento detur privilegium, lcu licentia i Judice, uc die fdloadeat Ec-
clcfum interfucurus Sacro, nonne obligabitur uti hoc privilegio ,
ut audiat Sacrum ; cur igitur non in cafu noftro ? Hzc fententia eft
verior : praecedens folum attingit fines probabili tat is, propter autbo-
ritatem Dodorum cxtrinfeczm •

Impetrntia .

q Secund6excufat Impotentia corporalis. Unde excufanturcar-
ccre detenti, xgroti , &rerulanter omnes ii, quibus propter debili-
tatem, vel aliud exi rei ledo, vel tedoad fimilia negotia non datur •
Incolentes loca valdei templo diftantia communiter excufantur :
verum aliqui tria, aliqui duo, aliqui unum militare maenam efte
diftantiam ftatuunt. Ita March. /tc.cit.nu.t 9, Sed revera cft atten-
denda pcrfon*,viz,pluvi;r,tcm pellat is, & limilmm ratio, ut om-
nibus perpenfis tali perfonse judicetur inter notabiliter difficile •
Item excufantur itinerantes^lc navigantes, quando vel Mifia carent,
vel notabilis eflVt difficultas divertendi ad Millam • Prztcrci cxcu-
fantur jullo przceptp Superioris domi detenti ; imm6& ii .<)ui bona
fide promi Ilione prziertim cum juramento , viro V.G* nobili data , d
domo exire non valent.

4 Sed quid, fi tunc domi fu9 in Oratorio privato haberi ex Sacer-
dote aliis ftipendiatofacrum pollet , obligabitur ne domi ioclulus
ad Millam audiendam ? negativi Rcipondcnr Suar. diti, di/p.i&.fet.
6.c.i. & apud de Lugo tUfp.zx.dtEucbar.JtU.i.n.i^StA affirmativi
probabilius Marchmus dttrd. fr.j/.q.r.i 7.*. tV.de Lugo'/
quia non videtur exculandus, qui cum in promptu Milfam h ,bere ;
quamvis cx privilegio,poflit,tamcnaudirc nolitiDixi^aliasftipendia-
to ) nam ceterum non teobligo ad accedendum Sacerdotem, dato
novofiipcndio : quia hoc prarceptum obligat folum ad audiendam
Millam, non ver6 ad illam peculiari ftipeodio procurandam.
v Incidit hiccuriofa Dubitatio; Pater, vel quivis Dominusfilium,
' vel fervum, ob corredionem, domi vel in cubiculo, quafi in carcere
inclufum retinet, vel negat iis indumenta i piorum (latui convenien-
tia, unde non poffinc exire ad facrum audiendum An ficu t excufa-
tur ipfe filius vel Cervus , ob impotentiam , ut certum eft, ficcxcufe-
tur Pater vel Dominus? Iu etiam Superior Religiofus, vel Princeps
io ordine ad luas, flcc.

Refpondco: Huic fcrupulo, quo ad filium, his verbis obviam ft
Fagund. Etcld>racM.^.c.$.n.X AHquanda ptffumt patrtt fintnemttini
htgart fahtm nflringirt , & modtrari filii altnum a xttt* viftxm (y W-
fiitum ad irmpui 1* pgnam criminis , (j ut inptfltrikmnfiptfcant fiat
gravi earum damna, aut va/tiudint . ^*ad utteJligfndumtfl , tliam fi
filii »b vtftitus negat ianem facrum non audsant dttbus frfiit j quia pann.
ttsfoli intendunt filiorum emendationem, non omifiiontm Msfia : per acci-
dent tnimefi , quod illam amittat . Emendatio enim D parentibus intenta
rationabiliter eaufa efl ad utrofqme tam, filios ,quam parentes exett fandos .
Haec meriti Faguodcz , quar funt etiam propter paritatem rationis
applicanda ad fervuro,lubditum,vaflallum.

Solum defubdito Rei igiofo adverte duplicem polle efieinclufio-
nem : alteram in Monafterio , alteram in Carcere, fru Cellam ,
utramq; rationabilem, utfupponorln pofleriorc cxculabiiur tum
ipfefubdittts»quia non potell ; tum ipfe fuperior , quia rationabiliter
inclufit.inpriore.cilm poftit Religiolus audire lacrum in Ecclefia
Monafterii ( tc eodem modoeflet, (1 filius przdidus poliet audire ia
Oratorio privato fuz domus, &c. ; non excufabiiur. Fateor inie-
rim graviorem caufam requiri, ut prohibeatur Religiofus, ne i Cel-
la ad Oratorium Milia, etiam aflbeiatus, fi opus fuerit^tccedat^uam
ut prohibeatur (arcu laris, ne ad Ecdcfiam extra domum adeat : id
quod Superior prudenti examine ponderabit .

Periculum mali : Ubi quid de amijffiont /atri .

j Terti6; Excufat omne juftum ac probabile periculum notabilis
nulijvelamiflionisboni/ivetimeaturdamnum in vita, five in hono-
re, fivcinboms. Ita March. fi1V.mrm.19. Hinc cxculantur fegroti ,
convalefcentes , praegnantes , pefte infidam, vel bello vexatam
Civitatem incolentes, quando fine notabili incommodo, judicio
prudentis, domo exire nequent : Item mulieres nobiles, quando
decenti vellitu, fuo ftatui accommodato carentes, extra domum eas
efle non datur, nec occultd ea ^ exire polle conceditur - Prartcrei
matres, nutricefque, quar nec rei inquerc poliunt inlantes, ncc pro-
pter magnos vagitus poliunt eofdem ad EccleGam adducere . Simi-
liter quae domo exeundo.cilm gravida, fit, pn»palarct fuum lapfum.
Item itineratues, curlorcsve, exeo etiam capite, neainittant fo-

cios, vel viarum dudlnres , vel quandourget periculum latronum f

vel quid fim ile notabile incommodum. Mulieres infuper, quae ob
mariti zelotypiam, fi e domo contra viri voluntatem exeunt, timent
ri xas,perturbation<-', notabile maluro.Item famuli, qui nili Domints
pareant^liquod lib' damnum timent : fed certd de alio Domino lc
tunc famuli providemt» fipoftunt. quandoex confuetudmccos ab
auditione Lacri Dominus avertit- Denique Cuftodes Ga bellarum Ct-

vitatts ,

Caput II. De Obligatione audiendi Miflam. iit

titatis,mercium, vine», gregis, vel domus , quando propter Miflam
dubitant de furto, Acc.

6 Quod mihi contigit, c&m Collegii Montis RegalcnAs Prarfc-
Ituram gererem i ut leUorem a feria ledione tantifperavcrtam,brc-
v i ter enarrabo. Emerat Collegii procurator , ut ftabulo provideret ,
es area cu)ufdam coloni non paucas palearum mcnluras. Interim
ergo^um paratur mulio ad eas al portandas incidit dies fert us, quare
i me procurator exqui(ivit,an rullicus norter ; quem ad paleas cufto-
diendasaddixerat,obliganduseflct ad Miflam audiendam. Ego Uve
religione Sacri tadus live damni fecurus dixi cuflodi, indigeret ut
(aero intereflet;Addidi tantum praeceptu mihi videri non efle tranf-
grediendum propter eas paleas, quamvis non exigui pretii, qu* diffi-
cultcr,imm6 vix furto erant obnoxi?,pr?lcrtim mtra tam modicum
tempus unius, vel alterius horulse.qux in itu,reditu,Millaqucconfu-
menda erat.Ica igitur fattum efl; Verum quid deinde eftconfequu-
tum? eo temporis momentrsquo longe abfuit cuflos, ignis repente
nefeiod quo vicino loco cafu accentui, in aridas paleas incidens totas
incendit^u ut cineres per aream fufful'as,non jam paleas, imm6 ne
palearum quidem pauculas reliquias invenerit regreflus ad cullodii
poft Miflam famulus;qui flat im me convenit, de infortunio docuit,
fa&oque ipfo me monuit,nc multum difficiles,fed verd prudentes in
Arailibusfe exhibeant Confcflarii .

7 Sed redeo ad difficultatem pofletiorem indicatam in titulo. An

Mida omitti poflit fme culpa die fefto, propter lucru, quod mihi cef-
faret/i Miflae adeflem?commtinis hac mihi videtur qu;llio cum ea,
An in eodem die fello propter lucrum notabile poflit quis operibus
fervi libris vaca re ?Ac ut affirmati vdde ea rcfpondcbimus *.$.$.

a.ff.d.fic Ac affirmativi propter eandem rationem de hac erit fentien-
dura ; rationem utriufque dodlrinx *M. proferemus .

Cbaritai .

8 QuartA, Excufat titulus charitaiis , ut quando non poteft

quis Miflz interdic , Ac infirmo afliflere,qui vel periculum fubiret,
vel medicamentis opportuno careret tempore, vel folusreliftus la-
borem, animique anxietatem pateretur . Ad eundem mulum redu-
cito,fi quando faemina feiens fc ardenter amari i juvene, qui prsrflo
cfl inEcclelia, i Miflaabffiuet ; cxcufantiir enim propter cnarita-
tcm,ne fci licet labatur proximus- Iu Suar. 6.$. quartum ca-

put fUcci i loan.Sanchez htfeiefljtifp.^j. nu.x. (y 8 .fj difput. ^4. nu.
a6 yfo. Diana t-i^^-l-tefo/.xx.cixanxe Granadum; hanc non excu-
farifeiam; quia propter fcandalum paflivum non funt omittenda
opera praecepti) puto tamen illam non teneri ad ejufmodi Miflae
omiflionem; quia potefl fequi hanc pofleriorem fententiam, quae
certe probabilis cfl ; Ac ex alia parte hoc non efl fcandalum datum ,
fed acceptum, quod homo non tenetur vitare cum tanto detrimen-
to amiflionis Miflae . Ita Suar. Uid.

Cor futi udo .

9 Quinti; Confuetudo introdufla excufationem meriti affert .
Ejufmodi efl illa, qua mulieres poft partum, habitamque ex partu fa-
lutem,aliquot dies fe domi continent ;Ac qua fili;, vel uxflres,fororef-
veobdefundlum domo non egrediuntur;inquo certi confuetudo pa-
tri* prxfertim in ejufmodi dierum numero decerncndoefl atten-
denda. Pari item modo excufantur in Regno Ncapolitano,prdcrtim
A quilse, vi rgines nubilcs,quc numquam exeunt edomo. Ita Marcii.
/.e.M.is.qu* quidem confuetudineseflcntprorfusextirpandae; ied
donec ab Epifcopls tolerantur, non videntur dic damnandae .

Peregrini .

•

10 Sexti; Excufantur ne iter agentes Ac Peregrini, qui tranfeunt
per locum, vel in locum fe conferunt, in quo celebratur fertum de
praecepto,fl in loco fu; habitationis fertum ejufmodi non celebretur?
Refpondeoii,qui funt in tranfitu prandendo,V.G.vel ibi pcrnoGan-
do^tiam fi una, vel altera node ibidem haereant, non obligantur au-
dire Miflam. I1aC0nineh.7v.74V* Emebar .art .^.d.^.ru.\x q. Contra,
li ibidem per maneant per majorem anni partem, obligantur. Ita idem
ibtd.num. 71 J.lege Sanch de matrim.UA.i , d. 1 8. (y ir Uter/, /ib. i. e ap.

■ s.Fagundez 1 .Esc/ poae.lH.x.eap.y.uum ,8.Suar.r«oi.r .dt Hflig. trabi,
x./it.i.cap.xq. Ratio utriufqueeft,quia omnes tenentur legibus C6-
m unitatis, cujus funt partcs,at in priore cafu partes noa funt ii , qui
t a m mod 1 co te m porc in ea Co mmu n i tate per manen t ; fu n t, i n poft e-
riore; quod diflum eft de Milia, di&um efle propter paritatem ra-
bonis de faciendis operibus fcrviIibus,Ac‘de jejumo:<3c remoto tamff
fcandalo, quod in his contingere poflet .

1 ncc ma f°. rc ? nn ' P* rle » ncc una ve I altera node, fed

pet 0 ” 0 , decem, vieinti dies ibidem peregrinus commoraturus
rt ^■.v pon ^ eo : Mini fatis fuit pratferibere illos duos terminos,
lub quibus certi urget, vel non urget obligatio; eseterum in cafu
nunc proportio Io. Sanch. num.q. in/eloH, di/p.f 4 **. j ». citans Tho-
mam Sanchez,aliofque ; docet non teneri , dummodo is non ma-
neat , feu non habeat animum ibi manendi per majorem parretn
anni. Ratioertfaep£dj#a; qua peregrini non tenentur legibus loci
per quem trameunt,vel in quo per modum hofpicii reperiuntur. At

SiurJ.x.doro/ig.traa.x./it.x.eap.iq. numer.j. allqueapud Io: Sanch.
ciacum ducent teneri , quia fecus nimis coiscedcrctur peregrino;
nam etiam per quatuor, vel quinque meofes non teneretur, coprx-
textu, quod ibi non remaneret, Icu manere nollet pro majore par-
te anni .

1* Afferamus aliud oppolmim. Si enim contra, in loco tu; ha-
bitationis fit fertum de prxccpto,non fit autem in loco quo per tran-
fitum accedis, tcncbcnfne mini ante difccfliim audire iacrum ? Rc-
fpondeo. Si pridie egrederis a tuo loco, non obligaris ■ Ita Coninch.

Ratio efl, quia exeundo ex loco,ubi aderit prxeeptum,
illud i te excutis (neque enim leges particulares obligant extra
Territorium ) etiam fl dc indurtria, ut non audias lac rura, ut non je-
junes, ut fervilia opera exerceas , ab eo loco*difcedas : fugis enira
fic legitimi legi' onus, Acuti ii qui dilpenlationem petunt, non ve-
ri violas. Ita Doflores pa/fim apud Caftr dtlrgUmt ^d.ytr.x.p.i^.
j. At d illic u Itas cfl, A eodem mane velit quis exirea loco ubi prp-
ccptum urget audiendi Iacrum , Ac in locum ubi non urget perveni-
re . Nonnulli ut Coninch »».*. to6.Suar.«*.r.i j.v.g.# lo.EaAl.Pont.
y.y V/m*^.r.8.«.6. docent oblieari Miflam audire; quia ante profe-
fliooem jam erat prxeepto allriilus; ergo A ejufmodi obligationi
non latisfacit , perveniendo ad locum ubi non cfl fertum, peccabit,
cum fuam obligationem non adimpleat . Nonnulli refolvunc non
obligari, etiam A de indurtria mododifto id faciat, dummodoad
locum , ubi non cfl fertum, perveniat ante ultimum Iacrum ibi pera-
gendum, nempi ante meridiem.Ita Sanch /«r.ri*.LclTius/.4 t.t.dub.%.
Salas,Ia Sarvch.quos citat, fequiturqiieCartr>c.c»/.«8. Ratio pr*ci-
pua e(t,quia in proprio loco poterat differreauditionem Mille ufquc
ad meridiem,ut certum ert : cum igitur difccflcrit, inque illum lo-
cum pervenerit intra illud tempus, io quo nulla ert obligat io, po-
tori tle illius loci moribus conformare, Ac a Sacro, ut etiam 1 je-
junio, atque ab abrtinentia fervilium fe liberare . Utramque len-
tendam ut probabilem ample&imur .

1 1 Si in tuo territorio fervatur fertam peculiare V.G.'SanAi Ro-
chi^c in alieno territorio fervetur aliud fertum peculiare,V-Giiia-
cinthi; A te in alienum hoc territorium tranfeunter ante meridiem
transfera$,non obligaris probabiliter audire Sacrum.Sic loan.Sanch.
dift. 74-»? i .eireafifum^conttx Th.Sanc.Ac Granad.*W.cit.quia not»
ex vi legis tui territorii, fi quidem jamexifti ab Illo, Ac leges pecu-
Jiarcs extra non obligant: ncc ex vi legis alieni territorii, quia ibi tu
es peregrinus; ergoAcc.

14 Vagos, hoc ell , qui nullam certam habent habitationem, donec
vagi funt, non tenebuntur audi re Miflam in fcftisparticularibus Ci-
vitatum: Sic Io Sanch.<4.*.34.alioscitansftuia jam non funt ibi com-
morantes per majorem anni partem juxta dida «.ii.utfupponimus .
In fertis particularibus,dixi:nam in univerCalibusEcdeAf,costcncri
nulla ert dubitandi ratio .

Conftffio mertafiutH SaeramtntaUi A tt facunda.

tf Aliena dixi^ te, nam A, ut fiat i moribundo confeflio, tu Sa-
cerdos omittas Sacrum, fi tempus aliud non fuppetit, teexcufari i
Sacro non ert dubium ex didis ».8. Acuti nec ert dubium, te obligari ,
A tempus fuppetat.

16 Dixi rurfus(moraliter) nam cum conceflio venialium, quo
etiam reducuntur mortalia^liis abfoluta.non lit dc przcepto,MtT-
i* autem audi tiode pr*cepto At , non poterii relinqui Sacrum dic
fcllivo, ut illa confitearis.

17 De mortalibus igituraliiis non abfolutis ert quxrtio. Et qui-
dem Suar.r.$.*v } V.88./*d.6.K*»/’. Septimum Caput, neque confeflio-
nem hanc , neque concionem putat efle excufationem aptam ad
omittendum Sacrum, etiam quando occurrit moralis neceflicas , uc
quando nunc habetur Conferturis copia, & non habebitur portel/ivc
quiaConfeflarius difcedet, Ave quia pater,vcl maritus nolunt, ut fi-
lia, vel uxor redeat ad Ecclcfiam .

18 Sedcertc, Acuti Suarioaflentiordeconcione(quidquid dicat
Angel us,Suar./»c.<-»r.Viuia h;c non eft ad modum neceflaria;ita ab eo-
dem difccdo de confeiiione mortalium in illa neceflitate,n6quidcm
unius, vel al teri us diei, fed aliquorum , ea , quae i me al ibi 1. 1 . Met b.
r*fl*m.$.g.».i 4 .dida funt in eo cafu,quoquis gravatur peccatis refer-
vatis, nec habet Con fellari um potentem ea abfolvere .

Ratio nortrz dodrinx^juam meriti fequitur Baud/vyAgv/^.rp.
eft Primi, quia liceyjer contritionem deleri poflit peccatum , id ta-
men medium ert difncile^c ex altera parte diu permanere in inimi-
citia Dei, vald<^ eft pcriculofumycim, qui i Dxmonepoflidetur, fa-
cile in alia peccata prolabatur, juxta vulgatum illud S. Gresorii.

Peccatum , quod per pari ternam non diluitur , mox fuo pondero ad
altud traiit . Secundi, quia DD pro neceflitatibus valdi hac in-
ferioribus excufant i Miflae auditione, ut hadenus vidimus : ergo
noncftharc, de qua nunc loquimur, improbanda, Tertii^xcfia-
ricatecxcufavimus0vm.8.puellamabaudition? Sacri, ne adolefccns
illam videns,pec cet, Ac non excufabimus , ut illa ipfai fe pecca-
tum excutiat , divioamque Abi amicitiam recuperare dii) nequa-
quam differat?

i- m.

ii8

Explicationis Decalogi Lib. III.

§. m. Ut prtttptum pertinentia .

Uti.

XV ei/tgaiieru ten pe nendi impedimenta t td 5 •erum audendum .

i A Dvertedemauebreviter quinque. Prim6,eum/|ui rationa-
X\ biliter «culatur ab aflilfentia Miflar,non teneri fundere
or ationem aliquam loco illiui .

a Secundd,omittcntem cum culpa Mittam die fefto, praeter mor-
tale, nullam incurrere pcenam ■

J Tcrtid, pr#ter Midam in die fefto, non adefle obirationem
iendi concionem, vel alterius boni operis faciendi. Ratio horum
trium efl^juia de his nullum apparet prarceptum.Ita Navarr.cap.u.
n. 7- Sil V. v. Deminita f . 8 . aliique .

4 QyinbydocumMimapufe .yde Snerif.MiTeefit.i.eap.S.S i.\ee&
itetn •puft.x.dt e«mm. 37. eum, qui mand diluculo potell audi-
re facrum, praevidetque non polle fub meridiem , obligari audire di-
luculo : quia praecepti obligatio tunc Uni adeft, urgetque toto tem-
pore matutino : id quod nunc recoluille fit fatis .

r Quintb, quid d icendum cll de ponente impedimentum? po-
tell ne quis liciti fe in negotium V.G. aliquod grave implicare > vel
snaliquem locum diftanccmab Ecc lefia difcedere, in quo praevidet
non polle die fefli vo Mittam audire ?

6 Dico prim^pofie tempore i die fcfloremoto,etiam eo fine, nc
andiatjeuan teneatur audi re Sacrum . Ita Caflrop. tem.x .dirpA.de/,
p. 1 ».Sanch.*i.i det,tap. 1 6. Meroll.". r -d.ii.de /.dnt.^ 7 . R a t io eft,

quia tunc praeceptum a&u non obligat,ncc eft in proximo, ut fuppo-
nimus. Ergo pooendo etiam cum illa intentione impedimentum,
non tam eenfetur ponere impedi mentum exceutioni praeceptivus
fe eximere i pr?ccpto,feu<rffugefe nc obligetur ad prfceptum,quod
quamvis non fit imiverfale in omnibus prarcept is,& in omnibus im-
pedimentis videtur innui deexcdmunicatione $.».*. i.Certe admit-
titur in his prseceptb: humanis,qup n6 cum tanto rigore obligant, ut
eft prf ceptum de Mifla,d e jejunio.de fi mi I ibus, dc i o h is imped i md-
tis temporalibus.Non abfimili modoqui exit i loco, ubi eft aliqua lex
V.G. Jejunii, &fe etiam cum intentione non jejunandi cfifrrt ad lo-
cum, ubi ea lex non eft, non legem tranfgreditur, fed legem ipfam 1 fe
Jegi tiroi fine peccato excutere fatagit;ldcm evenit ineo^ui difpen-
fationem i lege legi ti me peti t,exempt ionem enim i lege petit , non
verb inobfcrveotiam. Idem ergo in ofunoftro.

7 Dico fecundi , non pofle quempiam impedimentum pone-
re eodem die fcilo, vel fefti proximo,quopofitonon valeat interefie
Ucro. Ratio eft, quia eodem die, vel tempore proximo, quod mo-
raliter , dc humano modo ad eundem diem pertinere videtur, urget
praeceptum, dc confequenter obliratur fidelis tollere impedimenta
exeeutioni praecepti per feobftantia: qui enim obligatur ad finem,
obligatur ad media perfede proximineceflariaad illum confequf-
dum; ergo multo magis obligabitur ad illaimpedir

daretur; necfimilidie concederetur voluntarii. Peregrini pofie
iter prolcqui , vel fufeipere ; ncc mercatori diviti pofte navem con-
fcenderc, dc i portu fol vere; nec Dominus nulla necefiitate op-
preffus ad fua prpdia diebus feftum immediati praecedentibus fe con-
terre: quaeumendefimilia Fidelibus interdicere, durumeilct.de
rigorofum nimis. H*c ille. Verum adolefcens quidam ex illis,
pauli crteris religiofior, huius Patris confilio non acquicfcens.
Patrem Re&orem ejufdem collegi i , quid de hoc ipfc fenti rct , in-
t er rogavit : qui nequaquam licere refpoodit. Additque rationem,
quia, quamvis die Sabbati (dicebat ) quando paratur profedio,
non appareat praeceptum ; inftat tamen, atque in prox imo urget, dc
confequenter adeft praeceptum moraliter : nara fac velle quempiam
exire ab Urbe una hora ante mediam nodem, quar diem Domini-
cum praecedit, nullus non illum reum faciet praecepti: quia ita eft
In proximo tunc praeceptum, ut moraliter adrfle cenfeatur : fed
etiam mortaliter adefle eenfetur die praecedenti , ideft toto Sabba-
to; ergo pariter reus eri tcenfendus, fi tunc exeat - Illi autem iter
agentes, mercatores, fimilescerti nec excufari deberent; com-
muniter tamen excufantur, quia ad obligationem non attendunt,
bouaque fide procedunt - De hac refpooiione Redorts admonito
Patre congregationis, verfa res eft in difputatiooem , altero ne-
gante, concedente altero, qui fatebatur quidem moraliter cenferi
adelfe praeceptum illa hora una, vel altera ante mediam nodem;
necabat , roto die Sabbati : idque propter fufficientem difiantiam
i die Dominico, pnrfertim in hoc praecepto , quod non judicatur
tamrigorosc recipiendum; utexpraxi, quapropter tot capita fi-
deles abeo excufareconfuevimus, perfpicuum eft . Eth*equidem
illi Intres . Sed cuius fententic profeduri juvenes annuerint, igno-
ro : illa duo fcio, oc utrumque Patrem probabiliter efle loquutum ;
& quae nam fit hac in re propinquitas , vel diftantia, ex gravitate
& rigore praecepti, ex praxi timoratorum, ex operis necefiitate,
utilitate , honcftate, & exteris fimilibus, judicio prudentis uc
x. e.6.fi.t, fecimus, cfteiudiomdum . Qupdquidemju-
d ici uro cum di verfum ex variis cauus efielolcit, ut luit in propofi-
to cafu ; mirum non eft % fi frequenter idem cafus di verfiraodc i di-
verfis probabiliter rciolvatur.

CAPUT

III.

tetur iejun,rt?Sci° Urnarium,».». "/«/.|J & |». iicm, feludo
«fefatigintem, vel pharmacum fme neceffiute lumentem m die
jeiimiuion pecore, non CToruodo. r
cafufcipiat,fcio,inquim, id/ed miii,

fr probabiles wsq“»d“» nl *l’P* ie “ < . . ,

S Adhuc tamen vellicat me quidam fcrupuluv ; quaatanam pro-
einnuitas defideritur, ut judicetur impedimentum elfe pofitum
«empore pruxrmoipfiMdicl pricepui atque idei ut Ce cenfeatur
moraliter effe pofrtum in eodem die , quo urjet praeceptum de
iuo loquimur io hoc ■.7-non verteeofeatur ede politiam aotccedcn-
«et, de quo ■.«- loquuti fuoiui .

Pf0Wt/i fsrtmti, Mijf* ** Ufitl Vtnatum irt tupumti ?

, |d expeditiiks eaplicahitur , fi propofuero cafum^fc qaoolim
fuerunt interrogati duo qoidamea oollrit Patribus, dumtto ineo-

dem, qoo.lli. tollesioadolcltet.iverfarer meoque more )irn tum

amrnia rerefimiliaid futurum tempus, etiamferipto tefervibam.
Quidam « congregatione nohiliom feleOi adolclcentesjd feras in
«emoto nemore venandas fe egrelfuros, ut fit ea compaflo decreve-
«uot j quo in nemore opportunitas audiendi faernm die fello ne-
quaquam fuppetebat . A ugehatur autem dies Veneris illius hebdo-
aisadar , oc die confeqiienti iter arripere ciim intenderent, interroga-
wrrnntlPatrefodalitatisPra-feQo, aoillisid licem, quandomn-
dem fore providebant, ut die Dominico initanti , in eo loco ab Ec-
cfcfusremptimmo, Millar non edent interfuturii Refpondit Pa-
ler fine culpa licemquia nunc (aiebat; boc efl die Sabbati , non
eft io prarcepto auditu* Miflz; die autem Dominico propter re-
motam ab Urbe oiftantiam, ex cuCat io aderit fatis legitima: po-
tefti* eTgo uti hodie teftra libertate egrediendi qu6 libuerit .Pro-
fefli fi vobis ad venandum boc die proficilceodi venia non

De Abftincntia ab operibus fervilibus
die Fefto.

5. I. §ufnsm fini k «t fervi/ts}

* Pera proprii f ervilia , quxfubmortaliindirfMisfeftivisve-

\-/tantux, eafunt, ad auae deputantur fervi , atque exerceri
| liberis nequaquam (olent, oc immediati in corporis utilitatem
" W n ,Ut P* ur i m “ m confueveruut . IcaSuar.fr.t* de f(t/. ir.t.M. a.r.a.
Caltrop.y.a.^f unitu de cbferu. f,fl.p Hujus generis fine dubio ccn-

lentur ,ararc4odere,ferere,ligna,lapidefue cardcre,fabricarcA uni-
verlahcer opera artium mechaoicaxum exhibere : liberalia funt
ea, qu* ad artes liberales pertinent, atque i liberis exercentur, fle
immediate referri ut plurimum folent ad inftrucndam mentem, lea
mium ; qualia funt dare confilium,concionari , ftudere , do-
e, difccdere, cantare, organa mnficapulfare, choreas agere.
«..i.A/ ai ... \ d.ii, — * *

„ m ... dimentadenovo

xion ponenda , quis enim non cenfeat te nolle audire Sacrum, & non
obedire praecepto, fi eodem diei loco,ubi Mifla adeft, recedas, atque
•d alium , ubi nulla invenienda eft MiHaJine necefiitate te caoicras?

IU nos Op*ft .\ . de Sser. Mifi. (sp.6. $.t .

De his duobus didis ftisd Diana pnr.10.tm/lA4. tef. i t ad meam
fententiam. Loqui tu r autem ^pfede 1 odcntepila ficdcfcftusobil^ iogenium

__ cere, dife , a m

ieiunirnon peccare , niiifi jYiTem non rjuo>mli digWiari, vulgo ( /cWi>. ) Bellum gerere , Scc. Iu Uym,n

«rufc^iufciojnquim. uffecl rcneejusmionesid libram erpen- "-7- ciunsMolina & Befanum . Inveniuntur &alt»

ealulcipiaM tertu generis, quae fcilicet funt fervis, & libens communia, uc

iter faceret, venari, pifcari- Vide tamen.quae dicaro i *.8.

» Iamver6«ertum fit primb, fervilia efie prohibiu; liberali»
& communia, non item. Patet ex illo Levitici *7- cmntt V"*
fern/e non fntiei in en , quod ab Ecdefia receptum iam eft e. htet % de
ftrtii .

I Certum fit frcundbi fervilia, tametfi non fiant propter Iu-,
erum, efie prohibita; quia adhuc fervilia, prohibitio autem non
eft niG de ipfis operibus; quare parum facit, an ob lucrum exer-
ceantur, an verdgratis: contra, tum liberalia, tum communia,
fi fiant ob lucrum , non propterei prohibitioni funt obnoxia r (ideim
fi fiant Cx officio) quia (pes lucri, vel ea beereex officio, non tranU
ferunt opus ex fe liberale, infervile; ftudere V.G. fiveob lucrum
omnia iere iimina aa tuturum tempus, etiamferipto reiervabam 6«, fivegratis, fuam operis liberalis naturam femper retinet .
Quidam ex congregatione nobilium feleQi adolefcentesud feras in 4 Certum fit tertid fiquid faciaiob finem moraliter bonum, V.G.

««moto nemore venandas leeerefTurf>«. m»- fir e» j. — ares ad fublevandos pauperes, ad reparandam Ecclefiam,&c- te non

extrahere opus fcrvile 1 fuis termims, & in liberale txanfmitterc .
Quamvis enim interdum opera fervilia ob talem finem liceant die-
bus feft», id non eft, quia induant rationem operis liberalis J feu ob
alias rationes infrs expendendas. .

5 Certum fit quart&,in hac re maximam habendam ene rationem
ufus, & confuetudinis : poteft enim ufus aliquas arta pro fervili-
bus habere, & confequenter eas vetitas ede diebus feftis, oc con-

tri. Scrvitusenim,&ignobiIitasoperispermaximdexexi(limatiq-

ne hominum comprobatur . His iaais fundamentis, in illis operi-
bus , quibus aliqua fubdubitatio de ipfarum conditione exorta eft ,
tantifpcr ixnraoremur . .

Trnnf.

Cap. III. De Abftinentia ab oper. &c.

Trdnfcribrrt .

6 Lic&t die fcflo tranfcriberejta Pelli*.»» m*». Rrx.tr. j r.+jt.i j.
\jxym.i.%.tr.y ,c.\.Sinc.t.iJ.y4/. n .Caftr./.r.».4.Cy j.fiveemm $nris t
live cx mercede,five ex officia, five alio modo fiat. Ce mper eft opus li-
l>crale:quia non differt ab ipfa aflionc feribendi;* Rom? pallnn co-
piftae, die fefto fine fcruoulo ,fuum hoc munus obeunt publicd .

7 Hinc licet Brevia, oc privilegia tranfcnbcre . Item libros corri-
gere, five id fiat dei endo lineas. fi vcfupcrpolita charta conglutinata ,
id enim quamvis videatur fervi le^ft tamen accel4oriU(p,quando per
accidens fit ab ipfo corrigente: ficuti etiam Typograpbo licdt chara-
fleres ordinare feu componere, non autem Torculari exprimere ,
quod certd fervile eft . Ita Homoboous & Lay m. apud Dian. p-i ” 4.
t*f 6a. lie* denique computare mercedem , & illam folvere opera-
riis , rationes dati & accepti taceremur tranferibere, non enim hzc
funt fervilu. Exhisdifceumilia.

Quid de fcnbendis,vel exfcnbcndis notis Muficis? Refp.Id perti-
nere ad artem liberalem Muficz ; atque adeA , non ede diebus feftis
prohibitum, nequaquam ambigo. At lineas nfdcm notis fubjcflas,
lcrid,* per fe d iteere non permitto: id enim mechanicum quid eft ,

* apparatus ad feribendum, non verd eft ,fcnbere ; mfifortdpcr
accidens interdum fiac , quando nimirum eas defigeure neccdari um
videatur ad przfentcs notas delcnbeudas.

F infer e , Vrmmri , Pifcari , Scu/ptrt .

X Concedunt non pauci, die fefto imitari, feu retrahere exemplari*
item defignarc,itcm feminis acu eadem exemplaria excipere , item
difcipulis Piflorum aliquid ad difcendft delineare:h$cenim(a»unt ,
& quidem refld)ad ingenium exercendum magis,quod eft quid libe-
ralc,quim ad operandum referuntur Ita Caft./.r.«. Tai lique apud ip-
fum,led de ipfa abfoluta piflura idem docere przdifli Dodores ne-
quaquam audent. Breviter arridet mihi fententu Laym /.4 Jr.-j.t.\.
*».} cui idde Si Kfr/tum/i. f PeU.tr. s .t. 4 . aliofqucapudCaftr. /.

* .«.6.ani cftm d i x 1 lie t , Pi flores contendere,! uam artem unam dic ex
liberalibusuroneludit.efte probabile, pingere fine maeno apparatu li-
c-re die fefti vo : merum enim pingere, liberale eft, ipfi fcnptioni fi-
millimum : nam perinde color in piflura , ac atramentum mferi-
ptura ,ex vafc in telam feu chartam artificiosd deponitur , * quoad
operationem ipfam materialem , quz ab hoc przcepto potidimfim
refpicitur, & prohibetur, parum fecit quod piflura intendat rerum
imagines exprimere feriptura autem internus conceptus.

9 Sed urget fcrupulus, quis nam eft eiufmodi magnus apparatus?
Puto ede eum, quo conteruntur feu milcentur colores , edolantur
tabulz,'.'ypfo parantur tclz,efformantur penicilli , &c. hzc enim
vere famulorum funt mmiftcria ; & certi idem edet in venatione,
vel pifcatione : quia quamvis hz liciti ex fe exerceantur dic fefto ;
tamen fi aliqua intermifeeantur propria fervorum, non exercebun-
tur liciti. Ita Laym-/.r.v.6.Dian.A4 ,, -4- f '/***»-lc3eCaftr.<i'^.'».#.
multi pro hac fententia citantur, Azor.Si, Bonae. Scc. Hujus generis
edet reficere cx propofiioretia,€omponereferidarmamenta, cieas,
hamosnaffas, principaliter compingere; immd & eadem magna re-
tia, ^ quas fdabbicat vocamus, magno nifu,& pileatorum labore, longo
tempore attrahere ,& fimilia, Videi«/r<i$.a. *.a$.

10 Ouiddc arte fculjKoria? Relp. certi hanc cfle fervi lem puto ,
fivelcuTpas,lbtualquc formes marmore, five gy pfo, cera, creta, me-
iallo,vd fimili : Ita CadrV^/^.i.p.j.«.7. pertinent enim hzc ad ve-
xas artes mechanicas; falteqsfic interpretante ufu hominum , juxta
iifla fupjt.y

Ittr fattrt .

11 Siveid pedibus fiat,five equo, five lcdica ab hominibus cquifq;
portata, femper licdt, quando etiam omnia itineri ncccflaria deferri
poliunt, quia funt itineri neceflaru.Caftr.^."*.<i«ni * a.allique ibid.
citat. Bonae. J. dic pr f (.*.$. qua (l unicaj.x.nu.n . Quid de bediiMC
curribus onudis ? Rd p. Sententia Suar i i di rt/. 1. 1 . /r. a. /.».r. »7. ed ,
abfoluti non licere: quia onera levando , * imponendo, quid fer-
tile* laboriofumeft, five loquamur de Mulionibus^tque Agafoni-
bus ex officio, five de quibufeumque aliis. Dixi ablolut^, nam pro-
pter nece (Titatem tui itineris ,vel propter publicam utilitatem , vel
ne A gafones ex officio cogantur vacare omnibus feftis cum fuo nota-
bi Ii nocumento , cxcufabuntur faltera, quando bona fide e/ufmodi
iter inceperint.

rz Sedbend advertit Dian.p x.tr.x s quia regulariter ejuf-
modi labor lolet ede modicu*(ecquando enim is duas horas^juc ed,
m dicemus, parvitas temporis in hac re,perdurabit?)oon ede eos five
«tercontinuent, five incipiant, demortali culpa damnandos, audita
femper Mida , fi aliunde non adiit exculatio .

M*Ur t . Ubi dt cocpirationt tum eptribut firailibut infidi-
A*m , ii anima Rum .

( .} 1 Lirtt ne in diebus feftis uri molendinis non folilm aquatilibus,
icdctumnsquz animalia folent obvertcrc?Rcfp.c< neccHiute.vel
Tnmb.T.r.DeDtc. prnt.

129

ronfuetudine,quz facili adede i n hoc opere poter i t,non eft dubi ura
licere. Sed his przcilis putodtftmgUcndum . Nam fi cooperari cum
his rationis expertibus nullam , vel modicam habet applicationem ,
licere puto,fi notabilem, nequaquam . Ratio ed , quia ea applicatio ,
leu labor»fcrvileopus manifcltc continet.

* l Id ni fallor docet Sanch ).cura nimquzratan

fit licitum in feft is molere, afferatque Abulenfcm r. ix. Bnod.f.tf.
omnino id condemnantem tanquam ill icittim , fic diftinguendo rc-
lolvii: licitum quidem ede in ledis molere mola trulitili ,ideft m>
la, quz circumagitur aqua vel ventojnon autem pidnno, hoc eft mo-
la au* ab animantibus circumfertur Ratio cd,nviuit<qui 1 in pnlri-
no habetur magnus labor,* occupatio; in Trufatili minime Ex qua
doflrina duocolligo.Primd,fi in moledinis animantium, quos uos Si-
culi tmumulo / appellamus, inolX duceret aliquod animal , tain bene
inltruflum,ut line notabili hominis minifterio.fuum munus obiret,
non fore prohibitum iir molere die fefto : fiquidem nec animanti id
culpz vertitur, quod eft rationis expers, * le. ibus minime lubdi-
tum; neque homini , qui lupponitur non notabiliter operari , liruti
non notabiliter idem homo operatur in mula Trulatili , cx Sanch.
quando aqu* cur fus dumtaxat m molam derivat , vel quidfimile
modi cum laborat, lege Filliucc.*r7 e. 9 y 10 *. torqui excufit «>pus
diftillandi ali juid fimplex , vel mutum, in quo exigua corporis fati-
gatio impenditur . Quare voce, fibilo, llrcp tu animal excutere, vei
etiam baculo identidem diraulare,videiur modicum labor;ut non fe-
mel advcrtcrim,famulum, recitantem devotiffime Coronam Virgi-
nis, his centimalistacillimdprzfidcre potuifle*. At fi Izpius: ftet al-
ligandus, vel folvendusequu , fi cftm eodem male inftruflo fzpe in-
cedendum edet^i mola obvertenda non raro forer, * fimi ^notabi-
lis tunc labor intercederet, & prohibitus .

t s Sed hic exurgit non inutilir. diflicultas.Si ani manti opus fervi-
le injungere dic lello ex diflis polium, poflum nc & infidelibus fer-
visM-uri», Tureis, Ethnicis, qui Eccleliz f gihusnonfuuduntur?
Sanch./.i.*» D*e.t t i.n ig.promiitit fedehacre** j p^rptr tradi-
turum quod deinde morte przventus in lucem nou edidit . Ego au-
tem volui hunc nodum conterre cum quodam cx noftris doflo,* di-
ligenti Thcologo.qui negavit td nobis licere; nam tunc ille Infidelis
fervus labori incumberet ut imlrumentum nollrum: quare nos con-
vinceremur innoftrislervis laborare , adedque nobis imputaretur
fervitis ille labor Inditi At cureidemlnfiddipoffumustinepecca-
tofubrainillrare carnes, ab ipfoutpotHegi Ecclefi.dicz nonlubdi-
to, comedendas die v.g Vencri^fic Callr.'. < V.i dtUrtp.x+.^.x.n -1.
alius citans;Sanch./.c.».i4. aliique, quia ( rcfpondit )in commodum
fuum,* non ut nollrum inllrumcntum. Inditi rurlus.przter alia;
ergolaltem podem Infideli iniuifc;ere,ut liborarct die ledo prole,*
pro commodo luo, concedit ultro Theologus id porte.

io Verum tametfi ipfe lofidclisex le fi*e in tuum, five in alienum
commod um fine peccato drebus feflis valeat laborare , quia non eft
fubditus le gibus £cclcfijdjcts;Fidcli$ tamen nun uam eidem pote-
rit fine culpa ejulmodi laborem injungere Ratioell^uia prohibitio
operum lerviiium tundatur in illo Decalogi prreepto , s*bbnf*n.
“'fittJi atnfi dicitur quis diem tedumn.orc humano,* morali fan-
fj} quamvis ipfequielcat^iliis tamen, ut laborc>it.precipit .
Certe Ii videns DotninO prfapicnt6opuslerviIefu s t4miil«s.quam-
vis m pacatiflima feje a)Os quidcatuJiem feftfi abeo coi.,* fanflifi-

reputabis: ignum igitur df,non foliim nobis imme-
dia tcsled medunte etiam quocunque alio homine, (non quidem ani-
manti rationis experte, quod magis remote fc ad teli, fanfl.fi cati onc
babere poted ) laborem lervitcm diebus teft.s fuille prohibitum .

»7 Pod hic I cripta, inveni hanc noftram lententi imfuifle appro-
batam ab Antonio Fernand.nollr? Socieuti sinivfisin/: apud Dian.
p^.tr.\ 4 .rtf. 1 . F*{trt[ inquit ^ynadmtum mnmriptnm Mau nm Ufr-
r,t dttfffl 9y m» titrt i (y mnnt ipimm , qtndtm , tr fr t vt/ 1* /i , Ubornm
iicitr pottfi fni tn or^ime md me , /aierar* mt imptr**- r , non dtfat . Hzc

ille. In eandem valde propendet Mer0l r.zV.4-r. 3 »^7. qui tamen
. • Hzc omnia difla fint,non omnino affirmando, fed po-

tifis dubitando . Quoniam verd fcio, Paulum Laym. t.i. tr * c.y n.t.
docere, perpetud amentibus Es efle opera fervilia diebus feftis i mpo-
nere , quare idem eoncefluruxeflct propter parem , immd majorem
rationem Infidelibus, ut in terminis idem concedit Diao./.r.ided non
improbabilised ea fententia,pr*fertim, q U j a ratiooes noftrz«®.i^.
allatz; fateor )nonfuut omnino convincentcs Le^e item Januarium
P P- 57- contendentem folvere argumenta contraria addufla*
Merolla, atque affirmantem ; licitd nos infentibus , & Infidelibus ju-
.°? cra fer x i,,a fedi vo , cujus rat tones ineo fundantur,
qudd i le labor, ut ed ab Infideli ,vel Infante, peccaminofus non ed;
ergo illum ipfis injungere, mihi non ed prohibitum .

Emundari Trituum ad mali -dum .

18 Solent famuli,* mulierculz in noftris regionibus, antequam
Cnticumad molam dedinenc, illud cribrisicralfioribus ramentis ,
lapilli shordeo loliove pureare.dciiide minutiora purgamenta mani-
bus, mizrere,legere^ic diligenter emundare. Qnzfirum fe^ fuit an
hfc duo I ierant, przcifa lempernrceditate,acror>fuetudine,quam
certo m his adede mtroduflam nondQ podiimus affirmare^Ret.lici-
tum non elie cribro purgare^mlifoni-cxcufet parvitas maceri£,qu$

1 cer-

130 Explicationis Decalogi. Lib. IV. '

«er facili hlcadeft ; cum perbrevi tempore non modica tritici
ouantitas cribrari poflit ) Ratio fuit, quia id eft proprium fervorum,
oc ex alia parte id ad ciborum ufum, quos narari die ferto licere con-
cedemus i fatis remotum di At verd frumentum cribro eventi-
latuin,minutius manibus expurgare non licere ,o!im fine hzfitatio-
nc putabam; quia militat eadem przcedens ratio:at nunc animi pen-
deo^n liceat ; quia modici ffimz applicationis eft cjufmodi occupa»
tio , unde recreationis etiam cauia ab honeftis fceminis excipi folet .
Certi Filliuciusmodd*.if. citatus , excufavit opusdiftillandiali-

3 uod limpleij vel mixtum, in quod exigua corporis Fatigatio iropen-
itur,at exigua etiam impenditur in tritico, per otium emundando.
Pan modoi&V. cxcufavimus a mortali, eum, qui mola bona inftrucla
fidet in pillrioo ; qutahxc modica apparet applicatu» Acc. Sed
dubitandi caufa fine dumtaxat ditia .

§. IL T>*C*»fis txcufantiiui ai cptrando iithu/ ftfiis .

ciim habeant aliquam propinquitatem ad res Saeras;h?c fimilia fint
tabui atis,qux fatis remote ad res Sacras referuntur ; femper intelli-
ge.prxciia ncccffitate.qu* facillimi tum in tabulatis,cumin his in-
veniri poteft, quando nimirum, ucmod6dixi;non potuerant dirnon
fefli vo illa fieri , vel certi bona fide prz vifum id antea non fuit , vel

»c i-r - j r _ » '

fpoliandis? Achocabftraheadoabalia neceffiute, uceffet notabilis
obligatio Aatim reddendi ornamenta,carentia eorum, qui poflent id
efficere die fequenti non feflivo, Acc.

Putt^io boecafu non pofle duci excufationeml cultu facro,ficuti
diximus In cafu,quo idem Templum ornetur. Ritio cft,quia,ornare
ad facrum cultum aliquo undem modo propinqui pertinet, ut ibi-
dem vidimus. At ornatum auferre, non ita, cum potius id dirigatur
ad eos ornatus aUcrvandos , quod (aerum quid nou eft .

Buvitai ttrr.peru .

f pt r duas horas vacare fervilibus non ede mortale, eft jam noflra
Jl artate recepta fententia.lta Dianafa/M ytf.\h.(yp,ytr.y
rr/ quia mod icum tempus judicatur duarum horarum Ipatium ,
comparatione vigint i quatuor horarum Apud Marchantium f.i.r.|.
f.t.apud Diancit-aliquu dat etiam horas quatuor : ipfc requirit tres
ad mortale .. Sed his, faltem ob communem fenfum Fidelium in eon-
trarium , aucntiri non debet .

a NotathicS*nc./i.»ADrr.r.4.*.ii,Bonmoxcitandu<sw.j.nonef-
le mortale, fingulis fertis per duas operari horas , quamvis animo fi-
xuro teneas id toto anno efficere velle, Ac de lallo efficias. Ratio eft »
quia unus dies fertus non adnc&itur cum alio^d hujus materi? gravi-
tatem efformandam. Non abfimili modo advertit Bonae. Afp.ytlt
j.u.^.pdl.rr. /Jcj.c.4 frR.i .#.8. aliique Domi-
num injungentem laborem duarum horarum , viginti v.g. famulis fi-
tnul,non peccaturum mortaliter;quia unius opus nequaquam unitur
cum opere alterius : idemqueerit, cx PorteHa^^i/fo. v.latorarr,
im Anguli l uccclW per modicam boram in eodem die la-

borent * etiam fi uno pod alterum laborante, totus dies occupetur ,
quia pari modo unius opus cum alio noneonne&itur. Contri, pecca-
bitur mortali ter, fi idem in eodem fcflo^iiverfis vicibus interpolatis,
modici quidem laboret, ut unicim afeendatur ad tempus notabile .
Ita Sane » Du./.i r.4 *.8.Portella ia •« addit.

quia tunc diverfa illa parva intervalla violata in eodem die, conflant
etiam notabilem violationem : ficuti fi quis eodem die jejunii perdi-
terfa intervalla lingulis vicibus modici comederet ; jejunium viola-
ret , quando illa modica unita notabilem facetent comraeflioncni .

Divi au/ tuhut .

\ Opera fervilia immediati, vel propinqui divino cultui fervien-
tb.ut crucem deicrre,organa,campanafquc pulfarc.Acc. exerceri in
ledo poflunt-lta Suar. Fac.Bou.Azor.aliique apud Cadr t.x.d. x .dirb-
W^.^^aa-.l.quiaex tanta propinquitate cum divino cul-
tu, fufficientem concipiunt liberalitatem : Ac fani przceptum hoc,
quo divinus cultus attenditur,non debuitea^uz proximi ad ipfum
cultum laciunt, prohibere- A luria ornamentis vedire, templum
verrere , parietes Ecclefizaulzis adornare , conficere Hodias, Acc.
etiam quando potuiflent die non fertivo, probabile eft,cul pam nfi ef-
fe mortalem,!» dic fedo fiant ; idq; propter aliquam cum rebus Sacris

propinquitatem. Ita Tolet./.^-iy.SuarXf.^r/.rf.x./.jy.ia.n.ii. At

arare,ligna izdrre» lapides ferre, etiam ad Ecclcfiam pdificandam ,
Acc. nequaquam liceuprxtextu quod bcc fiam pro Ecclefia,ex Cadr.
i.t.n Bonae, apud Dian .p.y.ytf.%. remoti enim cultum divi-
num refpiciun^ confequemer non judicantur fan£hmoniam,libc-
raliutemq; fufficientem par ticipare,fecus omnes Rudici,omnefque
famuli fervientes Ecclcfii^non tenerentur fervare fefta;guod eft in-
auditum, r ftfiu m ». 1 4 . ubi ficexcuuntor labo-

rantes pro loco pio^u t pubi ico,/* txpurgata hoc expulfum fuit -

Quid hac in re fieri ob paupertatem Ecclcfix licebit , mox dicam

i num. 14.

4 Fa«. t.EttlftfttploJ.1 .C.I4.IV.4 Pell.il» na*. lfa.tr. %,c. 4.* zo.do-
cent,pr*parare vias ad proceflioncs, licere fine mortali; fed efle tan-
tum venialejfi pridie parari poflint,ac tabulata ad eaodem proceffio-
nem v.g. videndam , licet fi pridie coodrui propter oblivionem, vel
propter alia legitima impedimenta non potuerint , liciti die fefto
conllruancur; quia ita concedit Ac hic nunc cultus divinus : tamen
ex fe peccatum mortale efle , icienter differre in diem feflum , quia
de fetalis adlio fervilis omninicfl, & multum d reSacra diflans &
remota ;non fic viam parare, id enimed magis coojunflum cum divi-
no cultu, quam difla Tabulata compingere.

5 Ex qua doflrina infero, Sepulcra Chrifli Domini pro hebdoma-
da Sirvila.Ac prffepia ejufdc pro diebus Sacri Natalis, Ac moles arti-
fidofas ad exponendam in iis Divinam Eucharidiam ,Ac Ccenam aA
rtpraclcntationem Sacram , liciticollocariinEcclefus faltem fine
mortali pofledic fedo;cdocum veniali^i potuiflent anteiat n6pof-
fc eadem fabricari, velarcus triumphales erigi;vel Pyras igneasyAc fi-
milia coodrui.RatioefUquuilla acquiparantur praeparationi viarii.

Rtttffiiai Ccrpctdla .

6 Qu ia prascepcum, de quo agimus, non ed interpretandum rigo-
rosd,led benigne, Ac moraliter, utexipfoFidelium ufu colligimus ;
idcA quaelibet nou modica, fed necneccdarid maxima nece(fitas,ex-
cufabit 1 culpa eum, qui diefedivo opera fervilia peregerit .

7 Excuiat ergo ueceffitas corporalis propria,vcl proximi, vel Rei-

publicz : Hinc pauperi ad fefuofque alendos conceditur ( audita
Milia Ac fine fcandalo,quod in fequentibus et ia f emper intelligitur)
arti fervili cuique vacare : imn»A tanta poted ureerc ueceffitas, ut is
poflit ctia Miflam relinquere. Hinc licet cibos fibi coquere,panemq;
neceflarium c 6 hcere,»c fruflus ad quotidianum ufum colligere.Di-
Co(fibi neceflarium ad quotidianfi ufum, ) nam pr?fcindendoab his,
Quid fitlcntieodum,mox« 9aflcram.Hinc fer cr cerare, vindemiam
facere, metcrcjmcflem colligere, quadoed probabile periculum plu-
viz,vel alterius impedimentijomnind licet Hinc Sartori vel cuiq;li-
cet vedes fuere, quando boiu bde ablol vi diebus feriatis non podunt.
Ac casad ufumexpe&ant,quifuend 4 sdedcrunt.HincCbirurgus,vel
Pharmacopola, vel quilibet poted medicamenta cAponerc, vel aliud
&cerc;G tunc Infirmus iis iodigeat,nec commod^rudentii judicio,
compofitio,vel alia quaepiam res cransferrMUt pratteriri poted - Sit
autem ex Suarii ftjljr hoc judicium

benii' ni us.fi agatur de falute proximi • quam fi de tua, quia ia tua efl
Pericula amoris proprii:in aliena, faciliusichariute dirigeris: Hinc
i nfolemni talibus etiam fzcu laribus licet vias parare, Ac locos pro
fpeOaculis videndis condruerctpublica enim fefta,Ac Public? leti tif
reducuntur ad utilitatem Reipubhcz, id quod ed aliquanto peni-
gnius,qulmquod modddiximusex Fagund. *. 4. Hinc Ferrarii fer-
reas laminas equorum pedibus imponentes excufaotur ob neceffita-
tem iter Scientium . Sine necefliute igitur hi Ferrarii funt con-
demnandi , nili excufet parvitas laboris ; nam id ex fc opus efl nimis
manifeftefervile ♦ Hmcexcufantur ct»qucnieslater«,calcem,vi-
trumquequotiesjvei cum detrimento coflio interrumperetur, vel
txtrimentumedet ; fi cxpc&an dies non fefli ad coquendum debe-
rent. Hinc ne aliquod damnum notabile quis patiatur , potcritla-
borare.exemplumquc poni folec de famulis, quibus concedimus la-
borare ob timorem , ne i Dominis dimittantur. Ac ita cogantur pau-
pertatem pati;quam visipfi Domini laborem imperantes! culpa ne-
quaquam immunes fint . Advertit denique Suar, ikid.tap. 1 \ rum n m
fi", fi quandoaliqua opera fervilia pridie fieripoterant , Ac five cuni
culpa, five fine culpa tunc non fiant ; fieri pofle fi fint neceflaria , in
die fdlo; quia tunc jam ed cafus occefli tatis ,1 novo peccato excu-
fans . Sed remanent enodandae fequentes difficultates .

Sfitl Uur i.

8 An ficuti damni gravis timor nobikcficedic opera fervilia, fic con-
cedat fpes lucri notabilis? Anfcilicet ficuti, ne amitti vindemiam,
pofllm d ie feflocam facere; fic etiam poffim vacare labori, quo nota-
bile mihi lucrum cAquiram? De extraordinario lucro ferroonem fa-
cimus ; nam fecus cuilibet artifici pro mer cede diurna mteprCeflec
laborare,quod ex hoc pretiofo capitcci nequanuam concedi cerrum
efl.Reip quamvis Suar./.c <\34.J*.8.CaAr.*.t Frfijoifp.i o.v.

a.inclincnt in fententiam negati v 5 ;tamenaffirmativam feutentia ef-
fe probabilem. Ratioeft^juia ut oout refli Dun.pa.rM5. Mife.rtf.

Ja.t?. notabile lucrfi amittere, damnum
grave cfl; Adde, non efle exiflimandfi, pii Matrem Ecc tefii velle ob-
ligare Fideles ad rem oppid6 difficillima, qualis efl, ob abftinentiam
fervilium amittere centfi,ducentos,mille,plures aurem; quod cert£
confequenter d icendum eiilet,fi femel probabilitatA noflr? fententi?
denegaveris: favet deniq;Pontifex,qui cfurt dtftrh/ ,conceflit Hale-
cum pifcatiotie dic feftofcxcipit fdla folemniajcd non fub mortali,
ut monet Sane.»* c*»/./- 5 Vv.aav.4.;quz,certo anni tempore noilra
mariaexcurrunt:faventq;DD.Gajet.Navar.Sotus,aliiq;apud Sane./.
t.dif.x o.*.j.qui ex paritate cum diOis Halecibus,pifcationf Tynno-
rura eodem feflo^c magnum luci G amittatur^oncedunt-Scio hanc
conceffionem ab aliquibus trahi ad neceiiuatem,feu utiliutc publi-
cam, ne viQui cOmuni bzc rieficiant;Ac ah aliis ad Difpenfationem ,
nam propterei Ponti lex imponit pifcatoribus;ut dent aliquem

eleemofynam pauperibus,vc( Ecclefiz viciniori: verhmad przdifli
lucri ncceffitatAab aliisprobahi liter illam reduci, nec ullam cx pr?-
cepto,fcd folGra ex confil io dandam cllc deemolynaro, etiam fcio .

Paai/,

Caput III. De Abftinentia ab operibus? &c. 131

Panit , Ciii , Fruflu/ , fte.

9 Eflne legitima excufatio Panes conficiendi ; Cibos delicatos pa-
randi, FruCiuscolligendi,Aniroaluad vidum occidendi^domQ ve»,
rendi? Refp.ccrtum cflc haseflc aCliones lervilcsjquare Ii nullam nc-
ccflitatcm importcnt,nonefl,unde eas per fc licere proouncies.folum
confuetudo cxcularet , quz faci Id potuit introduci m rebus quotidie
necdliriis,qu*que ubidl/enretur.Et certd Panem conficiendi, Ani-
malia occidendi, FruAuscollkendt Iulum, ut recentiora,dc meliora,
& cum abundantia habeantur,» adfit abtoluta conluetudo, non au-
deo aflirmareteum Dolores B QKL^^ceptdn dee. d yq.umuj.i Caftr.
Fagun. ht.t. aliioue paflim ad aliquam ex fupradidis rationibus fem-
per recurrant .Sol lim Caftr jam.i.dtfp.un.d. ehferfeft.p. io. m. j. fic ha-
bet ttiumjj potumfameifi uptrfluajj ad d Jtfiat tonem ,#*-

tufantur tenfuetutknefeamque hae jam eft mtredu/Jum ; idqut extenfum
eft ad collif tndci fruRui udem die , utJantoTtijj integr. eretftm { fr ad
occidenda excorianda animalia : pratipuhfi fit talio aliqua, quatit tft ,

niaria noneffe itafuatiaft alio dio dif ponamur Jfe.Hxc ille,ubi vides
ab ipfo affirmari Ius afliones conceflas jam elleex confuetudine, nam
illud (pratipua) non rc(lringit,ied addit majorem rationem-Noft fic
loquitur de coquentibus panem, eos enim folum cxcufat, fi panis co-
dusnon fit fumciens,fi concurrant multae feftivitatcsjfi denique do-
dus non fatis aptus fit . Atque aliquam ex his rationibus requirunt
etiam in conficiendo pane Fag.i . BceU.is.ii.rn.io. Bon. l.e.n. 9.Sanc-
/.yeoufc, t.d. 18 A.4 .aliique, ut intelligas, nondum conflare , an adiit
confuetudo abfolu (a de pane conficiendo .

10 Illud nota, parare cibos, etiam fuperfluos pro ordinaria menfa,
non improbabiliter doceri i Fagun l.e. u.t . non foliim per confuetu-
dinem,led per i piam legem concedi;quia nunquam fuit intentio Ec-
rlefiz,has tam ordinarias adioyics,in przccpto de abftinentia i fervi-
1 ibus comprehendere .

11 Ex hiscolligo,pararepaftillosefculentosfluos Itali Maethero-
rtoi appcll imu$,ut < 5 c ceteros ex farina confcdos cibovjuos nos Siculi
CufeufumjG n*echitoty trmictlloj vocamus, & frequenti flimo iilui ha-
bemus, ex feefle opus fervi le, &confequenterin die fefto prohibi-
tumiverum erit totalis excufatio , fi quando opus eftent ad publicam
abundantiam , vel fi quando fierent i privatis, ut eodem die illa ufui
edent ; tunc enim id reducertturad proprii vidus praeparationem ,
& denique erit excufatio i mortali, fi quando una, vel altera tantum-
modo, in iis hora conficiendis cout umeretur, quae eft excufatio com-
munis i parvitate materiae .

1 a Denique ut Domum verras^xcufat pcrfzpd parvitas materiae
nonnunquam necefiaria Domus munditiei , quam vel praevidere non
potuifti, vel bona fide pridie neglexifti. Sic. /.c.*. 7 .nameceicrum,uc
dixi, iTimis clare opus id l'crvileeft,fic/.<\r.ir.».j.

rant:ait ab extrema vel gravi vincitur,! altem taciti Ecclefia conien*
ticnte.Ccndex communi fetftentiMPud Caftr.». i .dt tr.cbar.u i.p. 9!

"■ i-ad neccliitatcm extremam proximi fublevandam licet rem divi-
tis lurripere ; & ex multum probabili , eciaiu ad gravem, tu ut tunc
minime obliget praeceptum de furto non committendo; multe ergo
magis non obligabit preceptum Ecclefiz de abftinentia i lcrvihbus,
& 1 cibis. Ita idem Fag./r.»<.6.citam Suar.Navar.Toletum, & alios .

17 Ex hiscollige rationem confilii, quod olirn dedi nobiliflimz ,
srqueae piiflimzpuellz hic Panormi, fcifcitau ea cft a me, an diebus
feftis pollet alicui operi lcrvili luendi, vel vcflcs phrygi.s elaborandi
vacare, quo poft impletum Miftir praeceptum, otium falleretur dici ;
quem quidem diem aliae ejufdem conditionis feminz in nugis, atque
confabulationibus, ut interim alia taceam, vaniconfumunt?

1 8 Dixi , lentent iam efie Dodorum non ignobilis notz , licere ad
otium vitandum aliquid laborare die feftoduSyi. V. Dominica q.y
toucl+morgpracf.i z. Si v.feftum y n,6. Peli.** man. Ifa.tr. g.r. 4 Jln. fed
id negari verius abalus,ita S*nc./.i.»»*/is.*. 48 .«.i \.L»ym.l.a.tr.j.e.
4. n.ifin. aliique, nain aliis viis,liciiifqucopcribusotioprovideri po-
tell;nec tantum praeceptum procaula tam levi negligendura eft. Ex-
cipitur dumtaxat ab liidem L)oCf oribus, U quando in otio Drcmonis
tentatio urgeret ,ut labore illo fuccurri polle tanto malo crederetur,
quia ccrtc m eoeventu urgeret boni fpiritualis notabilis , gravifque
neceflitas puelle. Hzc rclponfio nequaquam placuit, tum quia reli-
giofillimat erat conlcirntije , tumquia non quidem trntationcs illas
graves in hociuo ocio experiebatur , fed tantummodo molelUam
quandam, animique maftitiam .

Dixi ergo iterum ipiam,imm6& ancillas Tuas qticmcunque labo-
rem, audita MiHa, polfc fufeipere, quo aliquid laborarent quod pau-
peri alicui Eccleiue,neccflafiis ornamentis ad cultum divinum per-
t inentibus, carenti confecrarent,vel quo pauperi alicui peculari, ex-
tremam, gravcmquejncccftitatcm paticnti^uxilium prarflarcnt; tunc
enim & ipfaabotii ted io fe,fuafaue anci lias fubduceret , & Deoob
doctrinam modd allatam ejulmodifervilis labor non di fpliceretiN ci-
ta Leflor,medixiflc (alicui peculiari) nam in genere pro Ecclefia, vel
paupere laborare , eum in uli uni verfitate non appareat urgens,gra-
vifque, ac certa neceflitas, non poffcdie fefto laborari , refle advertit
Fag. \.&ult.pr*e.l.\.e.\+. *. 19. PorrA acquievit huic confilio nobilis
puella iOc non paucis zgrotis in fumma ncceftitate conft it ut is,d ie fe.
ftivo labore per maximam pietatem deinceps alimenta feftive fuppe*
ditavit.

Koetffilat Spirituali / .

1 9 De hac per occafionem fatis fit pauca modi dixifle 1 S.

Aiftntia uii eolthratur Ptflum .

Bariitonferit , Sutcrift» Officium .

H Barhitonfores:Prim6,excufantur i parvitate materiar, quando
nimirum unum, vel alterum tondent;lta Axo.Sayr.Navar.aliiq^pud
Diin.p.i -tr.t 5 .rtf . u Secundd ex neceffitate rulHcorum, vel aliorum,
quibus non conceditur nifi diebus feftis pofle tonderi, fic San ia eaaf
/. ye. i.d%t.M,j. Tertio cx confuetudine jam icitaA tolerata Prarla-
torum;de qua quamvis incerti fint aliqui DodtJres, aliqui tamen cx-
prefs^ eam jamcfleintrodudtom affirmant, iu Fernan.apud Dian le.
QuartA ex lucro ceftantc non ordinario, idem it. fi enim Barbitonfor
diebus feftis fuis Parochianis neget fuum laborem, faci fe i pleri fque
relinquetur cum notabilis lucri jadura; Quz ultima ratio militat
etiam proSutoribus, qui nifi calceos novos fuis Parochianis impo-
nant , ab ipfis facili negotio derelinquentur .

Pauperum fut/e vatio. 1 -

»4 Excufabitur nequisapeccato.fi velit die feftohboribtts infi-
dere ad pauperes fublevandos? Refp.fi neceflitas pauperis vel Eccle-
fixalicujusDarticularis ita notabilis dlet, ut liciti pollet ipfe labo-
rare, poflet cc quilibet tertius,ficSanc./-s.r**/>.a .^.i^tuncenira
hic operator eft inftrumcntum ipfius pauperis, vel Ecclefiz .

H Verum nodus difhculutis,quoad praxim^ft, gradum cjufmo-
di ncceffitatis agnofccre Breviter ex Caftr. M Jr .6 d.x.derhar,rf . x .n.
1. Neceflitas alia cft extrema,quando fcilicdt proximus in probabili ,
& moraliter certo vit« periculo verfatur.Aliagravis,quandonimi-
rum proximus in pericu Io morali ter certo exiflit gravis damni, fi ve in
corpore, five in honore, five in bon is;Huc autem pertinet, quattdo Ec-
clefia eft nimis pauper , ita ut non habeat necefiaria ad cultum divi*
num,vcl ad fuorum miniftrorum fuftcntationem.Ita Tol.««/*w. /.4.

.i.vide Fagi .Eetl.praeJ. i.r.14. n. 6 . A lia denique communis ,
qua fcilicet pauperes communiter laborant^ui ncccflitati poteft ip-
fe pauper five fua,fivealteciusope,lic*t cum difficultate, fuccurrere.

16 Dico jam pro communi non licere q>ro ex trema,& gravi alicu-
jus certi pauperis, vel Ecclefurdiccretihi in die fefto mechanicis ar-
tibus operam dare;in quem diem fi incideret przceptum dejejuni-
do,d ico te pofle lici td etiam tum laborare,& fic i jejunando excufa-
ri.Lege Fag.^.n.i 6.1 9. Ratio cft, quia feftonun,ut & jejunii obferva-
tio przcipitur fub gravi pneccpto, quod nf» eft probabile vinci pofle
iqualibet cffmuni proximi ncceflirate,fecui paflim omnes dies fefti,
«Jejunia omnia viola rentur,cG paflim cjufraod i neceflicatcsoccur-
Tamt, T.l.DeDef. Pr*e,

10 Si quis^x Sanc.Suar. Fili. Nav.aliifque apud B on.J.Err />.</. 6.
q.un.p.yn . , j.fivc cafu, five etum cum intentione , ut laboret , exit i
loco, ubi agitur dies lellus^ccedens ad locum, ubi tcftum non cfl ; ibi-
dem polle cum lervi lia operari, nec per illam intentionem peccare, <5c
alia limilia latis colliguntur cx ( upradiflis , e. m . , a quia niml-

ruin is non tranlgr editur przceptum, led utitur jurefuo, illiusobli-
gationema feexcmfe ndo;tllum locum recole A fatis erit .

Confuetudo .

ai Hzceft excufatio communis in omnibus przceptis,& legibus
humanis : nam propccrcdfolftm hic aliquas confuctudincsfubdam
circa noftram matenam^b AuQoribus approKitu, c®terasquifquc
exploret in Patria lua ; invenufque cuftodiat .

Cijet.u f.i 41./4.A; Suar^i.dr

fent adtioncs coquendi ctbo$^lufque,qucad pr^ parationem culinf,
menfzqueordmariz periment, elledc feTcrvilcs^idduntconfuetu-
dincm tamen castecifte jam licitas. Notat infuperFae.i.£re/.i./.i.r.
1 *• •••.•• f u '^ hanc coni uetudinem audam ad parationem ciborum
artificialium, atque ad aCliones colligendi frudus, occidendi ,exco-
riandiaue animalia, quando hzc fieri antecedenti die potuerunt .
a} Toletus infumi. i.r 24 Cajet. l.t.SoU.x.dejufl.q.^ ar/. 4 .,j ua£

Venationes, Aucupat ioues,Pikacioncsefl'e ex fc prohibitas die fefto,
fed jam excufari cunfuet u di ne^u^ videt u r przval u iflc/cicntibus^C
patientibus Przlatis.Imelligo autem, fi hzc fiant fi ne magno appara-
ture $.1 j» 9.explicui.Et quamvis Suar i t.de J{el.l.i.r.i 8 .nyxrllriB-
gat confuetudinem de pilcatione.ad eam,quz fit in flumine rtamen
praedicti Doctores citati fup.cum de Pidurafit. ...quibu s adde Sanr.ia
tonf.l.^s.i.d.iq.n.i. loquuntur univerfim. Etcert^quandoficfine
magno apparatu ( ut etiam pileari arundine) quamvis ohlucrum, ea-
dem videtur efle ratio, five, in fluvioexerccatur,fire in mari .

24 Fag. 4 r^.i 1 w.i.cum docniftet aClionemdeliueandi imaginem,
delineas ducendi ad illam poftei pingendam , cfleOnfaafcmcntia ,
nam in noftra jam diximus/»/^; opus fervile, addit folam excufari
pollc.vcl ex parvitate miicrizdeu temporis, vel ex confuetudine, vel
ex eo quod illud non fic pingere, fed memoriam juvare .

if Idem itms.i. c um ftatuirfet opus d igl adiand i effe opus mecha-
nic u m,fubdi t : Conjutiudo rame u hane ailionem fetet luitamauUifetmB-
enim juvene/ artem dtglaekandi dtehett Deminuit , vident tiut comfen -
tientihui Preeionit .

X a

»6 Ro-

I?2

Explicationis Decalogi Lib. IV.

»6 Rodrlq infum.e.it. n. 4 , & \&vtjnnf\.d*fefi*tumebftrvation$
excufant vend 1 tionts Calceorum , ob confuetudioem v ilam,< 3 c tole-
ratam i Pralatis.

>7 Caflr. /.1 V». dt obftrv.ftfiorum, p.6- *.i 1. docet utura, quo
fiunt aliquae exercitationes Miliures , licere die feflivoi tum ratio-
ne contuet udum , tura morabs ncccflitaiisjquia °on ponunt commo-
de alus diebus fieri .

28 SsnthJ"t*»fJ.id.%.d.i 9 ."Ai. fic habet : Ktiam t effiant e nete ffi-
tate , ex eonfuetuduto aat tqutffisna fuut itat a aliqua minuta , quafelent
fatere Agri ce/a in M/, fiunt babent fegttet matta, fulitO trituram W-
tere, extendere , aut feparare : (jidem tji dt cenfuttvdmt H r tu /antrum
rigant tum oltra in die fefto , maximi quando i» bu omnibus intervenit a/t -
f Ita nt( effit at, fit doli i juniores .

19 Sanch. p. ftftum , «5 . fic docet- **•' agere etiam terna aut ibus mu-
Iis ertuftit fupeltetli h , lifh , fonerden . t id tonfuetudtme , mt itndma ittm,
(y nundinat ex eu/at eenfutludo .

}o Addam denique < 5 ccs.o junior confuetudinem i llam,qua omni-
bus terediebus tdlisa prandio famuli praedii infervientes , foknt in
Sicilia lignatum i Dominis mitti , ut uunirum fmguli luum iafcem J
certd cum noubilis temporis jattura , colligentes, domum ad com*
munes ufus humeris afporcent . Obfervavi id,ciim ruri eflem periar -
pe , ( rurtican enim me per Ise pe juvat } & illootio, auo nunquam
«ninOs otiofus fum,litteris,Yacarc j 1 oblcrvavyaquam,® quaefivi non
fcmel i Dominis , quu jure id die tefto praeciperent , refponderunt-
queific morem in tuis locis convaluide, ut qui famuli dc feflo Domi*
ni panem comederent ♦ iidem dc poraino,ne tota die otio torperent,
aliquid inTervirent-.Arrifitcxculatioiatqucubicjulinodiinos indu-
dux dt, non videri condemnandum cxillunari.

Difpeufatio .

^t Siadert cauta moraliter certhexcufans ab obfervatione fefli ,
pcrpenfa fcilicdt foleroaitace fdli,necediutc operis* oetcrifque cir-

^6 Tertib, nomine Ordinarii hic praeterei venit Capitulum fede
vacante J fic Fagum /.r. aliique, quia hoc fuccedit in uni verfa Jurifdi-
flione Epifcopi praemortui, ex Meroila ' \fi.q.t. .7 dub.\ .«.a.exceptis
cafibusin jure exprellis^ion autem iq jure invenitur eapreflum, non
polle has difpeotaiioncs exped*rc;idem ifo.13.ldem potefl Vicarius
Generalis eju(dcmCapituli,ifo.$4,/S/».fedcxfpcculi mandato, jux-
ta difla }. dc V icano Epifcopi .

Praedi&os Epifcopos, Praelatos Regulares, Vicariofque potfe fuas
vices dilpenfandi alii committere, dicendo ,>f aliter tertius approbatu-
nt <aufam,t> dtfptuftt *iiam certum videtur.quia*urofint ordinarii,
vel certd delegati ad univerfalitatcm hujus cautae , poterunt fubde-
lcgare. Iu Sndk 4 ).aur . tota d.i 1.

37 (Quarto denique veniunt etiam & Paroch i, abfente Ordinario:
ha Azor.Silvdler*lii apud Fagun /.c.n.f 7 < (putarem, etiam ipio prae-
fente. propter ca quae dicam in fimili infr.r.j.jf.6. «.56. cum de Jeju-
nio pro calibus occurrentihus;id quod lxltem confuct udinc introdu-
dum cft.ne fcilicet defit Parochianis^d quem in quotidianis dubiis
recurrant:Quoniam autem h^ccommillio videtur concedit Parochis
adunivcriiiiuicm hu jus caufae, quamvis aliquantum limitata, ideft
iO occurrentibus cafibusi idc6 & poterunt eam, modo u.i6.peae. di-
doialteri fubdelegare,ut ex eodem Sane ib. n 4 (y u . coli ici potefl .

Nonnulla de hac difpenfatione dicentur infra y eum dt di fponf jeju-
nii nam quae ibi , quaeque hic dicuntur , invicem fiki lucem pariunt .

38 Supercil docere, An Epifcopus pofiit.qtiaudo hac in re difpen-
fat, imponere Fideli ut aliquam elargiatur clcemoiyuam pauperi
Eccldiae.

• Rclp. Si caufa difpeofationis,£ (edi obfervantiaexcura»t*(l cer-
ta*ion videtur pd!e,quu tunc nihil concedit Epifcopus,exfecnini
Fidelis valet laborare. Si dl dubia, fatis probabile ell eum polle ali-
quid moderatum imponere, fic SnntJ.%.dt^tU. j.dt diobfiefiii/.ii.n,
4-Laym. /. 1 Jr. 4.f.2 1 Jtu- 29.2!! ique, id enim ni (aliud dl,nifi cultum
Deopcrobfcrvationemfdli tribuendum, in aliud bonumopu^ com-
mutare. Ncc rationes in contrarium, quas ex Sanc. 4 «w« r.n.9.adducit
Bon.M c. \.dt /tg.f 1 .».1}. in contrarium, tanti funt momenti, ut non

cumftantisAiperiortsdiipcnfationcopusnonclUu Azor.Silv.Suar. ooaJ.i.t. i.dt/tg.f. 1 .«.»3 jn contrari • _ .

^ioutJWMfatuilor,ciutque Fai;. 1 7iolim fi publi- lacilcfnlvi, quantum faciunt couti» potientem hanc ioflri-

cifit laborandum, utvitetur Icandalum, petatur Dilpeolatio, quu nam '■ ,C ell ommypud iplos lcje.

39 Ouidpfi nulla exi (lente caufacxcutante Superior difpenfet ad
labores die telio fulcipiendos,folum ut fiat aliquod aliud opus bonum
1 laborante, v.g.ut eodem applicetur eleemofynaalicui operi pio,le-

gratisex Conc-Try^/ij^-s^tut Cfterae omnes difpcnfationes; da-
ri debet • Si verd nulla adeft caufa, ncc efl petenda , nec concedenda

difpenfatio : qu6d fi concedatut peccabitur , an.valide tamen detur , - — — » •.*» -> — tct-v — zr - r — »_ -

* 27. docebimus . Dcuique quando prudentis judicio ( nam certior 8‘tim* ne erit difpenfttioPRcfp.affirraativ^U eleemofy na eiargum-
regula ad fufficiemem caufam luc in redijoofccndam, non habetur) dafitcertopaupcri.vel Ecclcfia: extremi, vel graviter todigentibusj
dubiumeft, an caufa fit lufficicnterexcuUns i tunc enim vera dil-
penfatio concedi potctl , qua impetrata, operi fervili, dic fellivofine
fer upu Io vacabitur-

2i Sed quis Superior eam Iegitimddabit?Summum Pontificem in
fefiis quibu (cunque pofle validd, etiam fine caufa, licit fine eadem il-
licitd, dubium neGt Jta DD.cxt & poffim lllicitine mortaliter , an
venialiter,vide apud Caftr^.i Jrt.de difp.d.6 p.i^.i.n.j.PotxiJ.6. do
matre .14 114. Sanc.A8V.i8.*.7. tcque rctradan. i.ytonj.t.i fi.yn.6.
lege e u nde m Sanc.^ maij.t-d.&.n 4 fimili modo ord inarrns in ledis,
jureDicBcefano , vel propria cooluetudineintrodudis: Hi autem
cum caufa ita difpenfare pedunt m particularibus cafibus,quo ad f«-
fla introduda i jure communi, ut hac non exillente^son folurc illici-
tam, verfim etiam invalidam ditpenfationem,fi attentaverim, fruflra
concedant, cujus rationem trademus iafaat.yfi. 7. .

quibus non patet alia viabit fuccumtur : tunc enim ipfura auxilium
tanta: paupertati attribuendum*aufamfufficientem gravem atlerc,
ut ex fupradiAlis colligi potefl : Verum fi alia via luccurrendi apptf
inde necextrema,Bec gravis necelfitav exiftimetur ; oon video,

rcat,unde necextrenu.nec gravis aecellitas ex ittimetur ; oon video,
cur poflit Edifcopus in feftis jure Superiori induflis . ha Sane. Aj.«
m<4/.</.io.n.9./M.Ratiodl,quia Prsrlati inferiores nihil podii nc in le-
gibus Supcrions*i i fi quantum Superior cxprcfsc,^ vel tacitd concedit;
ut ell communior^c probabilior opinio. luSanc.Suar.BorvGuttVer.

Nomine Ordinarii in hac materia*xF

pitep

CUIICUlCliiUU lUUUUWCUUUHK, auoii IICIJUIUCIU ,

cotmmraeselcemofyoas diflribuendas,vei ad quocumque aliud opus
bonum tacicnducn^nferior Pontifice ditpenfec in legibus juris com-
C < unant' mums,qualisetl obfervatio fetiorum, vel jejuniorum, id enim non ef-

Fji» lialiifnuecit PrimA fet difpenfare ex ctufa/ed comrauurcad libitum , atque ade^tran-

33 7 — c r- , 6 ^‘t.FnmO fteodere limites diflacconcedionis. Dixi au tem(mfellis jure Supe-

EpiU^pijomnefqueiunfdiflioocmEpitcop^em cxercen testorum- r j or j $ Sdnftis) nam dc Summo Pontifice in his), vel de fcpifcopis in
q„r Vicarii Ck,,5n.le S n, ip.mual.bu, .».).« GCTrr.fi V.crru- [Xjurc Dfi«cqf.Do, mI ».(,t, S efi r.u.,d= qua .
tuscmiccnwDeXedexipcciilimaBdatalaMCT.».}.'-?^' 6 "*-*?-"- , 0 [Hudjpqrobo^uu inrliquibu! Dteccfibusimpofuaeficon.
1 46 B-trb ■ alios Citam S-nc. ' ' ■ a* -ap- a cccns mu |fla pecuoiarialabormtibusin dicf’cEfo;bancpol!c,ut fa-

w.r i. b quidem in mandato generali non commitluntura, quaefa- m Sanc _ 1.4, w .ir. J,.. ICL probato delibo, & fine fnudeexigi ;&
piunt libcralnatrm, & gtatianypaalu ccrtd ell qaaecumque ditpen- »- j ut monet dc omnibus fimilibus ptrnisTtiden.

>atio.Qu6d fi in generali V icarlatl» creatione commit ti intel igitur , P X ar^L^.Jlucispiisappfican.

difWnfatioindepuiK^tiombu rMa t ripmmiud pro pte r peeula aietn 4 ,' c J r (ig„at c d.aume(f ( fine fraude) )Quiaalieubifdole«re-
conccffionem Trid.efleui<K»ul|lirBDo«or.saoudM™U*».l,4. vi |i JjbEpilcopisconllitutifucitaliqui Officiales, quibus

Nam c teter tm, ut pote gtatiapnatidatumipeciale requiicret & ipfa . jyjj! : / c nomm 1,/),,,,»™ quorum ell munus laboran-

„ Secimdo veoiunt Paela » BJe ulaie,,qiulmfuu.Genet.lea , ;™ 5 ?Xd^beode rc wmuiaa|^uniariac«idei M ar^ Ex bis
Provinciales , Superiori» l^«,totiu onaftem regimen ha- Cfgo Fe n uarii non „„m nullo ruboreVreltgione nulla ioterdum pa-
bentes;fempcr^iM»d i uos dunit^t lubditos . ^ ^ ^ ^ L _ n _, Q um ineunt cum artificibus , camporumquc cultoribus , ut reddant

ili is conceditur^uod fic tradit IJ>rtelU
IV. (etat.f. intuli. Rodr.lcge,& alium Rodr.«* tomp. ref 67.
t ont effit JfuedSa cularet ab fque petente pofcnt laborare in noflri , Cenvtn-
tibut in 4 <t 5 .Cruris Septembris y in di* S.Mitbat/is, Sanftorum Innettn-
tium ,S. Stlvtfiri , quando non intidunt in Dominicam. Unde videant
Pralati\fr peccare mortaliter , aliot fi fotura pradi/lam explicationem in-
vitent , ve/ parantur , quod in fuit Conventibus fiatm/aret laborent
etiam gratis } Haccille.

Ubi nota. Prim6»hoc etle vivae vocrs oraculum :Sccund6, propter
paritatem cum praedico teflo Sxn&ae Crucis , mihi dubium ede de
quonam fefto S. Michaelis fic locutio, de eo, qui celebratur meofe
Septem brisan qui meofe Maii:Tert»6,oobis*x Societate» cempend,
priv. Soc. Jtfu , hoctaiuu Iunx privilegium nondum a N- P. Generali
comnauaicatumclle.

e ‘L. || liores fint ad frangendam legem^linudicent. II
„ , I concedi, vel peramittii&abiplisOfficulibusid praedari, indignum»
fcandalofura , peraiciof um clle .

CAPUT IV.

DeAiSionibus quibufdam non fervilibus die
fefto prohibitis.

' Ha futu Mercatur , P /otitum , ftu Judicium for en ft , Juramtntum .

1 tri Riplici ter fumitur Mercatus. PrimAenim fignificatunivcr-
JL tales Nundinas ( Italici Pura) qtue fcmel, vel bis inannoad

pu-

publicum commercium celebrantur. 5 ecundA,Nundinas dequibul-
dam rebus ufualibus ( Ital ice Mercate ) quae femel in hebdomada ad
Oppidi abundantiam funt inAitutx : TertiA,ipfum a&um mercan-
di, ideft emptionem, venditionemque rerum, c. i.fj mlt. deferiitj.i.
x .yfy *h .t .fJ.tit .

Cap. V. De Jejunio.

i Primus iam efl in ufu etiam in feflis:Sic Tolet-Suar Fagun. Azor.

3 uos citat, lequi turque Cafl.M.*' un.de «i/'tri>.ftftji.6.n.±Sccun-

um video alicubi in die feflo non permitti; licet jam exconfuetu-

dine permitti , d icat CaAr. ib*d. Servetur crgoconluetudo pat rise .
Tertius magna exparte confuctudine videtur iam permiflus; vide-
musenim(ait idem ebid.) operarios fine ullo fcrupulo die feflo con-
duci , bona defundorntn publica voce Preconis vendi , necelia ria ci
bo,& potui venialia ficri,calceofquc, al lalque res leves emi , ac deni-
que paflim fiunt privatae venditiones , vel locationes : folum propter
reverentiam fefli nonquafnn publico id fit ;fefemiclaufis officina-
rum januis, fervetur ergo loci confuetudo.

3 Alicubi venduntur per Urbem publice Cupedia^e res efculen-
t* ad populum, & maximi puerorum ille&amenta ; atque ut id im-
puni laciant, impetrant vendentes licentiam i Miniflris Ecclefia-
Aicis, data Eleemofyna. De hac ergo re illud tene, quod pauli fupe-
rius t. j. JT .2. <1.4 1 .tum d e Tefiuariii ageremus habui Ai .

Placitum .

4 Placiti nomine comprehenditur omnis Arcp^us Judicialis, id
cA citatio partis , formatio proceflus , feu cognitio caulae, & fenten-
tiae, fententizqueexecutioincaufis omnibus civilibus , dc crimi-
nalibus, & quocunque fiant Judice , feu EcclefiaAico , five fcrcu-
lari : quae omnes attiones non folilm funt, nili adiit legitima excu-
fatio , illicitae , fedinfupcr invalidae . Ita Lam. /.4. tr.7. t.x. ».7.
ai lique paflim, Fagun./. Etcl.prsc.de. ix.fusA , CaAr.itemfusA
Ut. cit.

j PutA tamen licere praefentationes facere, inflitutiones, colla-
tiones, provifiooes,6cc(tera Beneficiorum ; quia barc non afferunt
Arepitum judicialem , nam propterei ne putes vetitum efle diebus
reAis excommunicationem ferre in aliquem ;nec multo magisab illa
abfolvere,dc ea facere, quae funt votuntariae jurifdiQioois.ut eA 't.%.
expedire difpenfationes ,guia h*c non requirunt judicialem caulae
cognitionem. Pari modA,u Advocatus Judicem in formet, fi arbitra-
tor non ut Judex, amicabilcmcompolitionem Aatuat,fi Judex pri-
vatim Iciucnt iam poAea proferendam feribat, dcc. contra obfervan-
tiam fefli, propter eandem rationem non agent .

6 Nec tamen hic deeft caufa cxcufans,nempe neceflitas,& pictas.
FeAis ergo diebus poliunt expediri licitA cautae alimentorum , Car-
ceratorum, Pupillorum , Viduarum , dc miferabilium perfonaru m :
Item cautae, quar celeritatem requirunt ,quia alioquin res peritura
fit : ita Laym »/*/Ec Suar. quidem t.\. 4 c re lig.tr. xJ.i.de obfer.ftfiu $0.
adfin.nout , latronem de fuga fufpe&um , pofle die feflo capi , dc in
carcerem trudi; item in pagis caulas civiles agitari, fi aliis profcflis
diebus ruAici nec adede, nec vocari commodd valent .

7 Q“* ratione hic etiam habet locum parvitas materiae , vide
apud rag./.r.Eft 7 . ip.prae.e,i ».8.dcS<ur./r.<\ j r.

Juramentum .

8 De hoc fatis fit ad notare , quae compendiosi affert Layqi. MJ.

»um. 8. Probabile efl , inquit % quedCajet. decet. Juramenta in die feflo
prebibita uen e!fe , prater judicialia ,• Aha vere negotia , qua die ft fle
exercentur % ut Inaugurat ie Defleram , centrattui aliquis civili/ , etiam
juramento ^ /i opus (it , confirmari peterunt actrfferieem enim /equitur

fuum principale . fued/i ine.l. deferiit , major prohibet ie juramenti fa-
(lafuit . ficutt Textus fignifitan videtur y non efl id ujurteeptum , vel
fefled abrogatum .

CAPUT V.

Dc Jejunio.

1 ‘NT° n Hlcteemusde Jejunio naturali pratitrceffarioad Euchi-

IX riftic receptionem, quod abOincntiam I cibo,3c potu requi-
rit omnimodam, nec de morali ,quo furta refl* rationis rosu lar ab-
flinemus prudenter k diUisied dc Eecleiiallico,quod Fidelibus pre-
cipitur llatutis diebuspotdlque delcribi ellcer Klar.iim.iM.l t.
9 * /f>». ,. 1 . Alflianti 4 t.iarum, fui unica tnnttjftum

tcm.fl.antJuimt.ii.imfmft.p.inJa Abllinemialeamibus tantum ,
cum facultate pluries in die alios cibos comedendi, qnz ab Eeclefi*
feriator firria ferta & Sabbato ; vocari quidem folet Jejunium , fcd
latfd .

5 . I. Vt puaUtatt tilatum jtjunii.

Al fluunt ia i tarniiu / ,

' FT ellide Jejuni i edentia , faltem ob unirerfjliffimam

M. M. luetud inem, firmant communiter Doflorcsiita s Th q
Tmeb. T. /. Dc Dtf. Prae. ’

c«-

*47

<»' , r. 8 .Silvcfl.F'. > 7 ^»«w»»».Navjr.r.iT.«i«, 14 aliiq; mox citandi, exquo
principio colliguntur fequentia .

a Prim6, Difpenfatus ad carnes edendas , libcrcA i Jejunio Ita
Cajet mpradillum JetumS.Tb. Fagund. multos reiereasprat.Eti/.q.
/.I.«.mhh. 6. quidquid dicat Jo.Medina Ced.de/tjun q.yd.x. adfin.
Ratio cA, quia ad adionem quampiam quis teneri non poteA,ii ad id,
quod e A dc ejus ellcntia»non obligatur. Hinc illi, cui conceduntur ob
Difpenfationem carnes, licet ferb carnare;imm6 pluric-indiefc re-
ficere;quia ab obligatione Jejunii jam eA folutus:/" idem centra t*n-
rfrw.Non placent ergo qui lentiunt cum Leir/4 c x Va^/fi.Dil pcn-
tumad carnes ob debilitatem virium, poilenon obfervare Jejunium»
difpenfatum verdobdetrimentQ, quod alii cibi viliores ipli inferunt
obligari ad Jejunium.non placent inqiiS,namarqu^Jejunucilentiam
ponere neutri poflunt.lta lo:Sinch.*'*/v^ di/p.^t.n. 1. Illud placet,
difpenfatum ad comedendas femel dumtaxat cames, licet poflit plu-
ries comedere cibos alios quadra2efjmales,n0 tamen pluries caldem
cames, quia pnrceptum abAinendi i carnibus toto perdurat dic . Ita
idem»f *. 15. Veriim cum dilpenlat quis aliqucmadcarnes(mliaU-
quacircumAantia contrarium luadeat )intclligiturabfolutd,& per
totum diem; quare regulariter poterit multoties eas manducare .

j Secundb, Difpenfatus ad carnes, eA liberabaAinentiai la/li-
ciniis . Ita Thom.Sanch. aliique apud eundem Jo:Sanch./c.». 17. Ra-
tiocA, quia difpeolatus ad majus, cenfctur etiam ad minos in eo-
dem genere .

4 Eodem modo difpenfatus ad carnes, eodie,quoex libito cames
non manducat,non obligatur jejunare, fed licite potell fzpi&s come-
dcre.five difpenfatio luerit circa prarceptum,live circa Votum jeju-
nandi, ita Author CafuumConfc Bononienfium anni t6$8. taju 2.
mtn/ti J anuar. ter fUffpen.z a p U J Dj a n./> 9.ir.6.».|I. Rauo eA,quu
ab hoc jam ex difpenfatione efl ablatum Jejunium quoad eflentiam;
ergo ab illo non ampli&sobAringitur.Aliqui diAinguunt,conccdunc-
qucprardi/la.fidii pcnlatus fuerit quis ad carnes propter virum debi-
litatem ; A t fi fuerit difpenfatus ex eo , quia cibi quadragefimales
funt illi nocivi, eo die, quo cames nft comedit, non pot erit Jejunium
frangere, & pluries comedere;quia hic in tantum pollet, in quantum
comedit carnes ,quar funt deAruflivr Jejunii ; at jam ess noo com©-
dit, ergo non habet rationem, unde ad Jejunium non teivacur . Iu
Th.Sanch lytenfc.c.x.dub.fo n. 4 .aliique apud Dian./r.

Ex vi hujus difcurfusacauiefcerem huicdiAinDioni , verumex
alio capite fit mihi probabile, in utromae cafu eiufmodi difpcnfatuoi
pofle pluries comedererita Henr.Rodr. Azor.al iique apud Jo:Sanch.
infel.d.^x .n_t%. Nam hic luit difpenfatus ad cames propter eam ra-
tiohem ,qu6d cibi quadragefimales fine ipli notabiliter nocivi ; ergd
die illo, nuo non carnes,fed cibos illos comedit , jam habet in Aoma-
chocaufam notabilem infirmitatis,ncmpd didos nocivos cibos: ergo
eA liberi Jejunio, utpoti infirmos. Qiurelic^C iterflm iterumque
comedendoquadragefimalia, peccet contra fui duritatem, ut mox
*.7.diccmus;non tamen peccabit contra praeceptum Jeiunii .

QuAdfiauisdifpenfeturexmera liberalitate Pontificis, adhuc pu- 1 * * 4
to pofle fero comedere quodlibet.fi man£ pifces comedit . RatioeA,
quia fi poteA ferA propter difpenfationem, cujus jure die non fruitur
uc etiS ipli adverfarii fatcntur;poteris Sc pifces, cui enim cficeditur
maius,minus in eodem genere non negatur.Quod ratione licit Sane.
/1 .c. 1 V.)o.*.6.copetur folvere, tamen nequaquam folvit .

y TertiA , qui inadvertenter in die Jejunii non contemnendam
carnium quantitatem fortAcomedit.fi errorem poflci ad vertat, non
obligabitur Jeiuniumfervare.lta Bafil. Pont. contra Manrique apud
Dian .t.^.tr.ynj.ti. quia modonAabfrmili iam habet fufficientem in
Aomachonutritioocm eodem diefumptam,diredAincompatibilem
jejunio EccleliaAico^am nutritionem eflentialiter excludenti .

6 QuartA, Difpenfatus ad carnes, poteA (imul comedere pifces ,
quia nulla lex adeA.quz haec fimul comedere prohibest : QuAd fi fa-
luti noceant, fiet quidem contra Temperant iam;non verA contra le-
gem EcclefiaAicam jejunii .

7 At fi potes(ait Navarrusjvefci pifcibus,injuAa fuit tibi concef-
fiocarnium. Ref.nullaconfequentiajfortafleenim pifcesfimul cum
carnibus, vel faltem modica pifirium portio, noti nocent . Deinde aio
hunc non pofle comedere fine detrimento pifces , 8c propterei redA
illi difpenfatum fuifle ; at ex gulae irritamento vult pifces etiam ad-
dere: peccatum ergo committet contri Temperantiam , quod ta-
men folet communi ter efle veniale : non verA contra legem Jejunii,
quod eflet mortaliter .

8 Quin t A, Difpenfatus ad unum genus carnium, V.G. ad Galli-
nas, poterit quafcumqtic carnes comedere, laridum.farcimen, porci-
nam , &c. Ratio efi.quia una eA,At individua omnium carnium pro-
hibitio : quare licAt illa nocumentum valetudini pariant , unde ea
comedens peccet contra Temperantiam ; non tamen peccat contra
legem Jejunii .

9 Pratd i&a in tcl ligend a funt non folAm pro IcgitimA difpenfatis
i Jeiunio; verum etiam pro non obligatis » velquomodocunqueex-
cufatis^uales funt infideles, infantes ufq; ad feptenniu, amentes,in-
firmi, qui omnes cOm non teneantur abAinere ab efu carnium no te-
nentur ad legem Jejunii. Obiter tamen recole, pueros i termino, ia
quo ratione potiuntur, feu abftatefentennii ufquead anuum v ieefi-
mumprimu fenes fexagenarlos, teneri ad abAinentiam i carnibus,
nili ahuadAexcufarcntur;quamvis non teneantur ad jejunandum ,

I 5 UC

*34

Explicationis Decalogi Lib. IV.

utc, univfrfali co»futt>iJinc palet . Quire advertis, hsc efle duo
przcepta di vi Ju3,a! terunt dc non comedendis carnibus, alterum de
unica come Aione ; naro propterel non valens propter debilitatem
unica cotncilione contentus effe ; poterit quidem lxpc comedere in
die cibos quadra^elimalcs , at nou poterit vefei carnibus , nili debili-
tas hoc c tum petat.

Sed quid diceodumde illis, qui przdidis non obligatis carnes mi-
niflrant?Rcfp.lnfidclibus,ut etiam pueris ante feptennium comple-
tum ,imm6 8 c pollei, fi ufum rationis nondum acquiliverunt; pote-
runt miniflrari carnes, Jo.Sanch /f-» }i-fluii cum hi non teneantur
Ecclcfiir legibus, cooperatio non cA ad adionem contra leges, licuti
enim ipfi liciti illas comedunt, ita Ac licite cildcm ea: porriguntur .
Idem dic quo ad perpetud & omnind amentes , idque propter duas
rationes: Primo, quia probabile eft,hos amentes nullis humanis le-
gibus adflnngi;fi quidem lea humana numquam intenditur dari, nifi
huroano,ac rationabili rr>odo viventibus . Sccundd ,quia ii lunt vere
infirmi, cum cibi quadragcGmales,utpotd pravos humores fove utes,
regulariter noceant amentibus : Quo ad amentes in aliqua materia,
vela liqua intervalli lucegaudentcs,idcm dicendum puto, (i non pro-
pter pr i mammer te propter fecundam rationemrEbriis denique nul-
lo pado concedendum ell polici icdie jejunii mtniilrari carnes . Ita
Tnom^anc*4iiAl>«r.cap. 1 x. *. 1 6./5V Ratio ell, quia hi funtperfc
corapreheofii legibus/^ipfi comederent, non peccarent, quia tunc
propter turbationem, quam a vino patiuntur, non advertunt; pecca-
rent tamen miniftrantes, dum cooperarentur adcomdlionem illam
materialiter malam.

i o Illud fupereft . Quorumnam animalium carnes hic prohiben-
tur? Refp.non nili eorum ; quz communis hominum exiflimatio»&
coufuetus ufus jam decrevit;habito femper prp oculis line Ecclcftz,
quae propterci prohibet in jejuniis ca mes , ut alimenta mu Itum ou-
trientia, hominumque vi res ad modum reficientia, i Fidelibus ex -
cludat^ta Booicf.t.uU.tirta cila turajr*f-f. i-P - Trull. t.\ .in
dt Jure »" tditfmt .

Certe melior regula dari bacdc renoopotcfl.lila enim, quz aflignat
pro prohibitisea animalia, quz vivw«<nrt r a aquam Tcrrcftria
vocantur; pro coocefln, quz iotra aquam degunt, oc : aquatilia nomi-
nantur, fallax regula eil : namTfdiBdiocstcrr*, AcLimaccsextra
aquam vivunt, & tamen protubii a>dic Jrjunn nequaquam lunt.

ir Si forti ap pascat nonduii?>rt»s cognituro animal , ut in orbe
novo occurrere teile tncgjUU* 1 ?" 1 ; dobiutiojn fit caro pioh,-
bia nec o:; recurratur ad 6w™ prolubmuois, & ad lirailitudioem
cum aliis prohibitis^ eo. IO «Me outriat^ir,noiletucque animant, -
kMncdlrat.busprgliibitis^»» dlud ccnfcodun, W obibmuinlc-

^“Nov^ohoniinctn t»b»™ S™W , pietate , *j8teris itobilio-

‘ • neCrit, nui eleph* D * uil lepra « 1U vexatus, poli multas peri-

« f ^m cwuStatioivcsi DOnHlicerato Mcdico^hoc remedium na-
, i nc urabi liabit afcaliisccnfcbatur,mhrmitatis > ut per an-
tius ell 1“ nullis aW* vcfceretur dapibus,oifi praccifis capite &
num ,n * e * r ^”|* off rt >r fuitid imdo attentare, vani^uc, atque exqui-
»»» , ut imaginationem luam,iuu-

'.curari faoicatem per omnia appetens argrotus ;

mudd depoluit , fcd

u tempore non horrorem modd depofuit

Verum adamavit, ut pollquam inprillmamdmindmajo-

Vinirciieww , pjaeier multorum expedationero, fuit icflitutus,
•et vefei Viperis. Incidi t inierim Jejunium quadra-
— < |tfTri »«ipfrisiindiatie conquirendis atque comedendis bo-
ca *huni« vu.aeflit it, donec ab amico feraci , qua ratione cas car-
*** a>bu*vetips comederet, mtcrpellatus,in Icrupulum incidit ,
tempore comedftad»(iitreligiolirtimf confcientiq)
^^ ^g uiuquxait.Kmaue.Anezcarnes prohibttz cerfendz

Phcologisdilputandam reliquit
^ _‘rgo,qualo tc,dc hac quarfiioneltuvi»^iouc lucuorrcgo
JfliQis /. t. n. ji. nifi me mea fallit ratiocinatio, colligerem,
^gg^^afcc prohibitas nequaquam L-fie,quia Vipera fimi lior ell An-
^^,quz prohibita: non fune , quimcoctcris anima I ibus proh ibi-
S: exiguae item nutritianiiYipc ra m el le, cum fit multum terrea ,
-iqoe admodum mcdidnaIi%Dop improbabiliter coniicio;quare nifi
Medicus aliund^ofiendat aselle valide nutntioois , licuti funt cas-
U rx carnes; carnes prohibitas Viperas non efle puto

quafdam venulas,nervulofque veri carneos^uos non continet Sasti-
roen,cum ejultnodi partes carnear virtute ignis vel expurgentur, vel
re(ideant,vcl evaporcntxrgo pollet dici, pinguedinem efle carnem ,
non vcroSagimcn.Rcfp.li propter eju fraudi lutas venulas,nervulofq;
laridum,& przdidz pinguedines cllent uucrdidlz : femper excufa-
retur i mortali, qui ca comederet ; quia femper dlet parvius mate-
riar, in magno enim laridi fruflo ,prob quam parvae, modicarque ve-
nulz reperiuntur ? fi igitur fub moruli funt vetiu i certd nonpro-
pteraliud, nifi quia iplaverd funt ex fe carnes.

t 6 Dixi autem fignate in rigore; nam quia modd «-9- diflumefl,
hac in recxiflimationem hominum tilc maxime attendendam, pro-
babile autem ell, fagimenexiflimari i nter carnes, ut item non exilii-
mari , fed efle numerandum inter ladicinia , ided probabilis etiam
erit utraque fententia.atqueaded polle recipi in Jejunio, & polle ab
eodem rciici . Iu mul ti apud tdcnr. /.7. (• 1 J. t>. 1 1 . Lud. a Cruce i*
Buil .erue ,J.t ,e .jy.g.n^. Dian^. inclinat Fagun. Eeeie.

u zo.aliiqueabiifdemcic.

17 Su perdi Sc aliud : An pluries peccet, qui pluries die Jejunii
carnibus vefeitur-

Duplicem quzfliunculam,hzc una quzflio complebitur. Alte-
ram, An qui pej lufiicientem dilhntiam plures carnium manduca-
tiones v.g.mand, meridie, fcr6 faci t, plura numero diflin&a peccata
committat?E( certum ell plura committerc.Ita Suar.r.a Je re/ig / *
t.j.n,x.Sc Dodqaps pa(Tim,quia hoc przccptum ell negativum^uod
obligat femper ^oc ad femper . Nonitaresfehabetinprzceptode

unica comdlionc dumtaxat lacienda eodem Jejunii dic : ItaHenr.
Tol. Laym- Filliuc.Suar aliiqueapud Dian.p. 1. " 9. *tf 44 quando
enim plene bis comedilti, vel femel carnes manduca Ili , atque adeo
Jejunium cum culpa fregifli .fi tertio,vel quarto, vd deinceps eodem
die quadragcfimalu comedas, non iterum peccas, quia fradlo jam per
fecundam comdliooem, vel per carnium manducationem Jejunio ,
ipfum adimplere non amplius potes , ac propterci contra nullum
przceptum, quod i tc obfcrvar i poflit, operaris .

18 Altera quxlliuncula ell ; Quznam fit cmleoda continuatio
comedendi carnes, ut fic ccnfcatur uoa comdlio.adeo'], unicum nu-
mero pcccatum?Si quis enim initio menlf comedat ferculum intri-
tum ex carnibus, mox pergat ad tria,quatuorve fercula ex pile ibus ,
denique redeat ad aliud ferculum carneum, duo ne numero peccata
committi t,Confeilori ut duo apericuda,an unicum dumtaxat ?

Refp. in hoc exemplo unicum numero peccatum commiuicen-
fco,quia per continuatam comdUonem^inadlreldlio,unaque mo-
rali ter tranf^reflio: At fi interurapatur per alia negotia, judicio pru-
dentis viri judicandum erit, an; fi reditum fit ad iterum comeden-
dum, confletur unica moraliter comedendi, (eu fe reficiendi aflio :
Certe fi poli integram horam redeat quis ad carnes , five rcceflerit
animo continuandi poflea comeflionem, five non continuandi, puto
multiplicari peccata, quia tam dillans tempus hac in re videtur fuf-
ficicos ad moralem multiplicationem : Ii vero redeat pofl quadran-
tem cum dimidio,non ita, propter contrariam rationem. Sic perfua-
det paritas duftaab eo, qui dic Jeiunii furgit i roenla, At deinde pofl
horara,yel femihoram redit ; pou horam enim puto, quantum dl ex
hoc capite difeontinuationis ,fradurum Jejunium , poli quadran-
tem ejufdemque medium, non item, de qua rc mcx fu* Ut $ .

Aiflinenti*} Lafl it iniit .

r 9 Lafticinionim nomine veniunt Lac, Cafcus, Butyrum, fimilia-
que ex lafle conflata, atq; ova^c etiam illatu; vocant "«* <mw ; n«c
folum ea quz tenero albumine funt circum voluta^ed etiam, qu$ fo-
lfim continent vitellum , omnia enim funt ipfa fubflantia ovorum «
licet magis minulv£ completa , exchidimus tamen nervorum illam
racemum, unde hzc ova pendent, is enim totus cfl carneus. Aofagi-
men fit inter ladiciuia connumerandum, vidimus

Difpenfatumautcmadunuinexhis, difpenfari etiam ad omnia
certum dlo^umTrul./.i.mdrf.r.*.^*t.a » 9-Lezana infumm. V. Jt -
Junium n. 1 1 .aliique, quia funt in eodem genere, Sc pro uno eodemq;
fumuntur;ut in limili diximusde divcrfitate carnium modd n. 7.

ao Porrdcontroverfiadl , anejufmodi lafliciniaGnt in Jejuniis
prohibita? Si loquamur de Jejuniis infra annum, Vigiliarumnimi-
rum, vel quatuor temporum , probabile efi nou ellc jure interdia ,

j Sed quid dc partibus dirorum prohibitorum animalium?om- quia ut re#d advertit Vafq.£.a.r.x.dr/>. 177.*. j.«.j4.ldcmque docet
oesnefunt prohibitae ? Refp. omnes, eas ni mirum quz funt partes Reginald VilUlobos,Tho.Sanch. apud Diin./>. I ^1 . id prz-
quomodocunqoeconftitutivar animalis, cartilagines, nervos, lan- ceptura nullibi apparet. t

guinem^cc quia dum animal prohibetur, non poliunt non prohiberi xi Quid dcConfuctudineflnHifpaniis^occonfcquenter ubi evul-

omnes ear pa r tes,qux ipfum conflrtinuu.His adde jus cx carni bus,ex gatur Bulla Cruciate, conluetudinem abflinendi i fidiciniis in pr?-
Sanch.A4 ? '*C/r.r 1 1 ^^.^oc\.t.z- ( i r tu/itundum dit.f**t.d.\q.xp&* didis jejuniis non adefle, roeritddocet idem Vafq. quiacum ibi ma-
m.z t-jusenim continet partes fubtilioresfubflantiz carnis, per eli- jor Fidelium pars ab hinc quadraginta *mjj s fumat Bullam , come-

xationemekiquatz<

14 Qu£cumq;:tem medulla, Iaridum^xungia,& quacumque pin-

S uedo nondum vi ignis hquefada, inter carnes funt omnino ccnten-
a : quia ver£ funt partes utcumque animalis in omnium hominum
conceptu, & non mera & propria excrementa.ldem in rigore dicen-
dum eflet dc iifiiein liquefadis , quo pado aliquod illorum vocatur 1
noflris s^imm.dequonw- .’ quia modica illa liquefadio,muUre na-
turam fubflantiz carnis non poceft.
t ; Dices, at pinguedo , & laridum nondum liqueUda cpnt inenc

datque ladicinia , allegari non poteft confuetudo contra ladicinia .

Dices:at fi non fumerent Bullam^bftincrcnt iladiciis . Audio,
fed conluetudo non ex agendis , fed ex adis confurgere legitimi de-
bet. Ita Jo.Sanch- inftUii.d.juti^. . P

ii In quibufdam locis extra Hifpamam , lego nec efle ejulmodi
contra ladicinia confuptudinem: addunt tamen non ignobiles Do-
dores, etiam fi adeflet , non obligare Fideles faltcm ad mortale . It»
Hennq. Villal-utcrque Sancbez,Portcllav»luque apud Dian-A 1 ^.9.
rv/^i.^yrr/.y.fop.g.quibusadde EScolit p-i-de jejun.c np. non

Caput V. De Jejunio.

I3S

conflat efleintrodudam fcienter,Ac animo fe mortaliter obligandi ,
fed potius ex ignorantia, qua crediderunt fimpliciores, feeflel jure
obligatos ; ita Salax aliiq^pud JorSanc V.jt .*.q.G inccru ergo efl, Ac
anceps obligatio , praevalet contra illam Fidelium libertas, quz eft
certa, nec ab ullo jure, ut vidimus , ligata, cum in dubio lex non fit
cenfenda obligarent Suario / yde 4g/.ij.».l 3 Gi(lr/.i.4
*».i3.Merolla».3.r.jV.a.».ai.& aliis.

13 Si verA loquamur de Jejuniis Quad ragefimz, qui funt folem-
niora, Ac Aridiora , major efl, At controverflor difficultas : Nihilomi-
mis,quod neque proQuadragdiimadfit in jure,f«Item rigorofa pro-
hibitio,indc nonnulli probant. Ita F*g\indp'*t.B(t/.4./.t .c.x.m.i 1.»»
eJit.Lvgd.Amno 1632. afferens Dodorcs Coni mbriceofes , Eboraccn-
feSjSalmaticenfes, quia in jure, ubi efl de Quadragcfima locutio, fo-
lum fic habetur/ deniguepifi.^^ar efl ut ab tu^aafomutiaam in eae -
nibu/ originem trahunt ( fle vocantur in jure ladicinia ) abflineamui .
Obi GM^uryidefl^uumflyjuflum.Ltjgc Baroniumi.g.»»»# 6n.Ex-
plicare autem illud (p** tflj quafi fit fenfus , par debere efic prarce-
ptum de carnibus At ladiciniis , efl nimis negligere vocis Ia tinae fi-
gnificationcm :/wcnim fignificat arquum efl, conveniens efljnon
vero,par przcept um efl :Dixi(folum} quia alium textum de prohi-
bitione ladiciniorum non invenies in jure; quidam enim alius qui
afferturex Canone j6.TruHanofcxtar Synodi, nullius efl authorita-

tu, cum illos Canone ediderint peculiares quidam Epifcopi , nec

omnino Catholici, ut conffar,ex eo quod aflerant,Ecclcfiam Conflan-
tinopolitanam effe fupra Romanam. Aror^a.4r.c.i 6.

»4 Sed quid de confuctudinc obligante ? Refp. eam nequaquam
adefle, videntur probare modo dida uum. 21. de confuetudlnc extra
quadrageGmam,zquAenim utrumque perfuadent. _

Quid ego tandem fentiam , noli i me cxpedare,amice Ledor , do-
nec clarior declaratio Summi Pontificis accedat, vel firmior ufus Fi-
delium alterutram fententiam ampledatur .

a j Ex eo,quod «.ao.didum efl, Jejunia intra annum admittere in
jure ladicinia, fequicurdifpenfatum ad ladicinia teneri ad jejuoan-
dum, quia cum injure flet Jejunium cum ladicioiis,poterit,atq;adeA
debebit illud fer vari , adquod non fe extendit difpenfatio . lude
etiam infertur , per Jejunium cum iifdem exhibitum pofle quem-
piam lucrari Jubilzum, uti etiam fatisfacere Voto, Acprenitentiz
' Sacramenuli, niflex circumflandis contrarium coniiciatur . Ita
Azo.p.t ./.7.C.10 f aliique contra Nav. con/.y de obferjejun. Ratio
cft eadem, qu ia Jejunium F.cclefiafticum efl .

z6 lnquires:Dominicz infra Quad ragefimam occurrentes admit-
tunt ne ufum ladiciniorum , more Vigiliarum intra annum, an verA
repellunt ad modum feriarum ipfisQuadragefimz? Rcfpondeo :ex
communiore fententia repcllunt.Ita Dianap.3.rr.6.r//:8o.Trull./.i.
*• det.c.x.dub. 1 .n.i.Dua.ifi/umm.v.Jejunitim t ri^.Sinch. iu/e/, d. 51 .

17 At per Bullam Cruciatae , Sacerdotes Religiofos fecurA pofle
io didis Dominicis ladicinia comedere, puto:Ita Palarius, Corduba,
Hunnus.Lamas,Vilialobos, Diana, Ludovicus k Cruce, quos citat/e-
quiturq;Pafqualigusdr > 7v;«»»'*^ f /7J.*.4. Ratio efl, quia in Bulla
latina, cum efl locutio de Sacerdotibus,Ac Rcligiofis.fignitA dicitur,
cos non pofle licitA comedere ladicinia in diebus Jejunii . At dies
Dominicis Jejunii nequaquam funt .

28 Dices:in Bulla vuleari\qu$ folet publicari 1 commiflario Cru-
cia tz, non dicitur iudielui/ejumifizd in Jiebat/ tiuadragefima :at dies
Dominici ;dequibus loquimur, dies funt quad ragefimz. Rcfpeum
Commillanus minime gaudeat facultate mutandi fubflantialia Bul •
lsr, credendum eft.eum nomine dierum quadraeefimz>quod ponit in
Bulla vulgari, intelligerc dies Jejuniorum quadragcfimz:Ac quidem
meritA; nam dies Dominici funt ultra dies quadraginta , qui dies
proprii funt Quadragefimz.Refponfio ipfius Pontificis, qui contra-
rium decrevi fle k nonnullis apud Rodr.»» Buil.Qrue. Q.i.dm. 1 . affer-
tur/odem eliditur modo, quo *./>r*r.duimus io fimili,iurairum de
ca refponfione authentici nequaquam conflare .

f II. Dr unica Geme fi tone in die Jejunii .

t /^Omeftionem unicam efledefubflantia Jejunii fupra diximus;

V/ unde». 1 7. intulimus per tertiam,quartamve , vel aliam co-
mefliooem non frangi Jejunium ; quia jam fracum irreparabillter
fuit per fec midarn. Coni ri, certum efl frangi.fi pluries eodem di e ci-
bus in partiat e materie ultra un icam refedlkuem fumatur : quia
» pluribus parvis fic una notabilis comeflio.ltaMeroJla t .x.di/p.z.e.
4 -du.g^.it S & paffim.

Lar, Vinum , Muflum , Cervi fi a , Afm condita .

a Unicam cnmcflionem diximus . non unicam potationem : hanc
enim pluries in Jejunio adhibere nullo jure orohibetur , cum indie
Jejunii prohibeatur loldm nutritio, & dclcdatiogulc,ut provenien-
tes » cibo: non verA ut ex potu proccdentos.Ita S.Th.».i?. i47.*'.6
Azorf.lJ' 7 'f.tO.f.-j Stnc.in eaqfi/iit /.ye.i .du.z 7 ,n.i.i\iique paflim.

. 3 Verus autem potus in eo confiflit, quAd adhibeatur ad veniculfi
cibi, (eu alimenti, & verA talis fit^nonenim fufficit quod tu ad talem
nn? aflumas, nifi etiS res ejufmodi fit, ut per fe& natura fua adjuvet
tdcUxaodum.vchendumq^liroentmfijOon verdfit alimencam;lVcus

Tomi. T. /. De Dcc. frte.

Galliru diflillata potus edet, quia liquida, quia fedat fortafle ficimi
quia ad finem vehendi per venas catcra alimenta k tc poflet aflumi .

4 Hiuc non licdt intra diem Jejunii ebibere lac, vel jus : fed licde
bibrrevinura^nuflum/crvifiamjquas ex herbis, vel eodem vino di-
ftillaus.lta Ant.de Leoo.»«i i.coebtUtaj>.i.§,xx\\ivn de man^^tiam
obfolamdeledationem, etiam mujtotics indie, etiam in fraudem
Jejunii; quia illa in ufu communi cibi funt; hzc autem etiam cum
przdi&is circumflandis vere funt potus.Ita Laym- Lyn.ij.x.nu.y.
Sanch./.e.n^.LczAn.v.jfjunimm^iu.i.bi^.Ece/^rae^J.i^.^. nu.i 4 .in
t Jit. Lugdun. anna 1 6 ja.

J ldcm puto de aqua Saccaro, Citro,Gelfiminis,Anito, Aromati-
ve condi ta, eo modo,quo noflra ztate ufui Proceribus funt ; cum
quia modica efl quantitas faccari, vel aliarum rerum , qu£ in ea aqua
inter mifccntur : cum quia illa apponuntur per modum mcdicinz ,
ncfoiaaqua flomacho noceat : tum przcipue quia ezaflumuntur in
veram potationem ,& in verum alimenti vehiculum , 8c veri tales
funt : non vero in cnmcflionem , vel per fc in nutritionem .

6 Contrarius videtur Sanch. i* ««/7.4J-.I Vv.s;.».i.fcd fortafle
loquitur in calu , quo iu incermifccatur magna quantitas fubftan-
tialis cibi, ut extrahamur i natura potionis .

Sapa , Acetum , O/eum , fjfimiha Condimenta .

Pr?fcindendo i parvitate materie, quf femper in his ufu venire fo-
let,h?c exfe Jejunium fraogunt.ld quod certum omnino fic^uia n5
ad potum, fed ad cibflpertincnt.Undefit^it fi jentaculo Vefpcrtino
illa adhib»s in die jejumi,non quidem extra odo Uncias, quibus cA-
llare illud pofledicemus inferius fed intra illas cfiputari debeantrei-
bi enim funt, quo ad fubflaniiam,& ad modu item cibi aflumuntur .

Uva , Mala Majfthca , Medica , Aurea , Puniea ^fyfimilim .

7 Ne idem de Uva fentias^uod de Vino;h£c enim frangit omni-
no Jejunium, cura non fit potusfed cibus. D<ce%At Uva fumi poted
adfedandam fitim, perinde ac potus. Rurlus in illa nil aliud conti-
netur, quod nutriat,nili ipfe liquor inclufus in cortice, qui nAeflnill
Vinum, vel Muflum, i quo Jejunium non violatur . Refp. eflo fuma-
tur ad fitim extinguendamyeflo,nil aliud in illa contineatur, nifi ipfe
liquor, quod noflrum non efl dilputare^flo tu fuccum dumtaxat fu -
gas,cetera ab ore proiicias : fatis illa i nobis excluditur, ex eo qu6d ,
uc fic,afTumatur per veram cotneAioncm,& non in alimenti venica -
lum, cikm V inum.vel Muflum ab ipfa exprclium,per veram & ului-
lem potationem ebibatur .

8 Quod dixi de Uva/lecoeteris frudibus didum volo;v.g.de Malis
Maflilicis, Medicis, Aureis, l > unicis,&c.ltalic&&«fl*M', Aranc, t <Seio*-
inifirana/ii eadem enim efl, ac de Uvis ratio .

Cocbelata .

9 Cocholata Indi$,]Hifpanifq; jam digitalis veri dudum valdA fa-
miliaris, an fit vera potione propterei in Jejuniisextra refedionem
admitti poflit; vulgaris efl noflra ztate ,ac celebris quzflio .

Puto non eilc veram pot ioncm;fed cibum^itq; aded frangere Jeju-
nium : Ita Ant. de Leon, in erudita AVc. de evcholper tat.TmWj.
dee.e.x.Ju.xn. t j.Dian J+Jr*. rtf. 194. & dariusp.9 1 1 . Jo-

ann« Cardines Medicus apud eundem de Leone in advertenti»
Ratio ut mihi videtur efficax , fic formatur in difcernendo quibus
nam animantibus uti in Jejuniis liceat , & rurfus quznam vera fic
potio, quz , comeflio ; diximus in Superioribus attendendum eflo
ufum, exiflimationemoue communem , non quidem folam , fed ita
fundatam, ut non declinet 1 fine^c intentione Ecclefiz Jejuniuoi
przcipicntis; At cocholata fini Ecclefiz Jejunium prfeipiemisom-
nind advertatur, ergo Scc. Minor probatur , quiafin» Ecclcfizeil
prohibere, ext ra unicam refedionem , cibos ex fe nutritivos , Io! tina
concedere veram potionem diflributioni alimenti fervient em : ac
Cocholata componitur excibismultumfubflantialibusdc nutriti-
vis, nec per fe ordinatis ad vehendum, diftribacndumquc per vena»
alimentum ; nam propeerei manA , & fer6 Jejuno ventriculo fumi
confuevit, ergo Scc. Ita //.dc Leone, Ac Caraines .

10 Semel ego Virum nobilem mihi familiaritate conjundum c6-
veni mane diluculA,cum eo negotia quzdam colliturus. Cdmq;pri-
md ipfo ingreflu obfervaflem ejus vultum infolenti pallore lurfii-
lum, macilentum, cadaverigue perfimilem; interrogavi, ut fit,decjus
valet udine.b, infirme fatis (c habere fubtremula voce,re(pondit.me-
que peramanter rogavit,ut poft mediam horam reverterer.Parvi.ivI,
redivi. Mirumlad verti ejus faciem priflino colori reflitutam^culos
hilares, vocem validam : ex morte in vitam jam rediifle non gratis
dixifle . Quare me cohibere non potui,quo minus exclamarem, Deo,
fuperifquefintgratiz!Bene,imm6optimd videre gratulor Domi-
nationem veflram ; Unde nam tam fubita,ac tanta virium refedio?
Subridens refpond it amicus : Ne mirere, Pater amantiflime: modi
enim Cocholatz potionem aflumpfi, quz miraculi inflar colorem ,
vises, viumfere in inflanti mihi parere confuevit: Deus Immorta-
lis ! Hanc meram potionem, oon verA validam comeflionem, Jejunii,
fini ex diametro oppoficam appellaveris ?

11 Anton.deLeoo l.ef.yaum.1.0. ex parvitate materiz «cufat
k moruli adhibentem mediam unciam CochoIatz,Ac Efcob. trabi, r.
etam. 3 .c. 3 .unam unciam cum fufficient i aqua. Id mihi propter duas

1 4 U*

Digltized byGoool^r

136 Explicationis Decalogi. Lib. IV.

Interruptio ,

3. quantum judicio morali latis cft , nc inter*
tionis , hocdl, nediQrahatur unica comclliq

rationes nequaquam arridet . Primi, quia ad generalem qu?lUonem
de omnibus cibis in modica quantitate fumptisjiuc mudopr^lentc
difficultatem extorques • Sccuodi , quia ad dignolcendum an res ut
modica in aliqua materia , femper ell recurrendu ad finem probibi-
aionis,ut A/»./, i .e. x .$ i.fu$£ docuimus, at certi media uncia Cocho-
Jatat valde nocet fini inteutoab Ecclefia m jejunio; fiquidem media
«jufmodi potionis uncia multum^c validi nutrit ,& ut audio^lul-'
quam fex unci* alterius cibi valde nutrientis ; ergo minus redte hac
in re parvitatem dimetiris; Polles ad eundem modum unam, vel al-
teram unciam cx vitellis ovorum cum modiciflimolaccari fruftulo
aquae ebullienti itnmifcere»'nam fic pultem no ingratam palato c«-
flabis)illamq;fine mortali abfumcreinterdiu,cflm jejunas, quia Bulla
Cruciatae gaudes ; quan tum ad qualitatem ovorum , & quantum ad
quantitarem,nil,nifi modicum comedis xum enim ova non fint per-
inde nutriti vayic Cocholaujvidebicur libi efle parvitas mater i?,uim
vel altera eorum uncia : fivcicem pofles macnum pileem in parvam
potionem diftillatfifumere.Ac limilia. Apage b?c:fiquidcm,in ordine
adfinem nutriendi, modica illa nequaquam funt,led notabilia latis .

■ 12 ProCocbolaca.quafi jejunium nO frangat arter untur ab aliqui-
bus,Turrian .«'»/»«»-/>. \ S 7 Lezznz t v.Jy*n.a.z,

Dian./) M (.rr4.»’//r94.iJ , p.5.rr.j.«/;rr.fed Turrian. loquitur depu-
ra Cocholaca, cum tamen milia ciimaliis cibis ad noslemper addu-
catur Ac ad parvitatem materise videtur fe reducere . Ita Anton.de
Leone in difp. c. Lcz. clari fentit nobifcum :fol ii n affert, fed non re-
probat contrariam : Diana fatis dubitativi loquitur «• 4. A quolquc
nominat Theologos Coebo! »us nominat tantummodo exauditu al-
teriusfic •» 4 Are melius fortafle perpcnfa , fiat man 1 tcfte pro nolira
fencentia . Tandem invenio Efcobar infum. /r.i . Exam. 1 $. r. ; . qui
etiam ad parvitatem confugere videtur: fic enim habet. Aliquando
oiixi pro potu baitrt Coobolatamiat m apjs aut varii at i inbartns qudm ra-
licniyPotum tfft a/frtojtd nen uti cond t abufuij id quotnadme ,/um potio
ai Indit io Hlfpaaiamportonit ;undo Cocbolaia avii aut i at It conditum
potus moBffiJrd ciiut/ubflaniiafiffimui.lttm bujufmod* potio admodum
oraffa.in notabili quanutau jtjumom \ solat .Vatias Cocti /at a liquidum
adtd,ur uaita pariatu uncia ua adiuitatyr fac caro uoctffarte jpatui tft ,
i<y aifaao/erupalo aifumipatofi . Hsec ille,ubi nota primo illumf** al
iodis »a Hifpamam porto mit J unde igitur tibi fides . an tua Cocnolata
fic pu ra,an mi xta?Secund6^iec unam unciam Cocholaca? ede admit-
tenda m, jam modd "-prae didumeft.

t * Que haflenus dcCocholata difputavi, vera mihi videntur pro-
pter rationes intrinfccasCceterum, quia video virus pias,religiofo^
acdodlos putare eam>pr out in Hifpama,Ac Roma; eft nunc in ufu,ei-
te ufualctn potionem, nec violare jcjuniurmnoltfidquc propter au-
rhori ta tevn extrinfecam) hanc lententiam i prohabi litati s,fecurita-
xifiue finibus repellere. Eoarravitmihi vir noftrac Socie tatis orone t
fide dignus, EminentilTimum Joanncm deLugo , antequam ad fa- ’
eram purpuram eflctafcitus; dum lcilicet Theologum m Romano «
Collegio profiteretur, ita 6 cet£ rripondifle cuidam Sacerdoti ab eo «
fcifc itanti , an Cocholau jejunium frangeret : jfe» *»'” ufurpam, no - 1

quaquomfrasmatajftfmmtifiamproconttndunt^usabea/econiinont g

„„ cum ima afstrpantttfim^o sstiquamjtj usuum violaro pronuntio. 1

H*c ille. Si ergo vir adebdo^us^c pius, lantaqucauthoritateprac- |

ftans , Gc difertis verbis edifieric ; qua ratiooe cum non probabiliter ,
k>qui.Ac a gere, valet quifpiam lui picari ?

Poft haiclcripta legi Tr aliatum Thoma Hurtadi , de potiono Coebo- |
iatajs.x.mor.tr. io.acri ter defendentis, & quidem erudite > eam jeju- i
cium nequaquam frangere . Si cft otium , illum lege..

Arundines Mol/ita.

1 4 In pluribus noftrar Sicili? campis Mellit? arundines educun-
tur,ex quibus magno artificio , nec minori lucro ext rahi congelanq;
Saccarum folecSolent & incol?cas mterdni per frullulas cultro m-
ciias. rec rea tio n i s gratia ,q u afi cupcd las fugere, feu ut verius loquar ,
dotibus mandare, Ac atterere, earumq; fuccum palatogratifliraum ,
expulfis interim abore purgai^tiMegufUndo traiicere : Nil vul-
parius aoud furomos, medios, xnhmc», nuare tfpem difpenfationem
aft ouzftio>an jejunium iliae d i (tol vane. £t diOolvere quidem ,
fi in magna quantisate fugaautr» conveniunt noftrates Theologi ;eft
enim ilkfowus^lmimimtivus^Utqucnon modice^cum fit ipfa
fccc*ri roerafubftantiaded illud audivi. Patrem Bernardinum Pic-
ciaum N.ttn, & (in«, Spiritu, pcculurii l

Fretraflic ^ tfoRionis .

15 Si quis in unica fua comeftione, quacunqueexcaufa,infumat
unam vel alteram hor^non frangit jcjunium:quia continuat eandem
refeilioncm^uae moruli ter, unica undem cft . Ita Fa ^ pae. Eecl. 4 i,
i.r.j.0.j./5». At fun aliquo folemoi coovivioeam quis protraheret
in tempus multum notabilc,v.gi meridiead Vefperam ufquc,ut au-
dio protrahi alicubi; etiam ulq; ad nodem, jejunium ne fexvabitur ?

Relp. Dixit quidam.fi id apud oosEat^jcjumum nequaquam ferva-
ri:fervari autem, fi fiat in locis ubi id fieri confuevit:quia ab Ecclcfia
(ajebat)pr?cipuur unica comeftiofecundilm coufuctudincm regio-
rusjat ibi tam produ&acomeftio, unica eft fecundum morem patri?;
non verdapud nos . Hacc diftindio non placet, utrobique enim jeju-
uium Eccieliallicum non fervatur ; fiquidem Ecclefia unicam in die
comdUooem praccqiit: illa autem longa refedio, multiplex virtut?
eft, Ac multiplici comeftioni verdaequivalequnde nullo modo eft ap.
taad praeceptum £cdefi?fervaudum.Tunc jejunium dici celebraf-
fe eum dices , qui diem totum, vel ejus majorem partem in convivio
& compotatione protraxit . Tu quidem id dices, non ego .

16 Me ad fatictatem refeci. Quanto poft tempore, plicato v.g. lin-
teolo, polium fine violatione jejunii aliquid addere mez refedioni 7

ad conftituendamfecundamltacolligocxSanch.'*C0A/I/.5.r.i^/.24

0.5-Quadranccm unum cum diroidio,innuiAAnonarterre moralem
interruptionem, etiam fi animo delimaveris nil amplius comedere ;
quia dum adhuc remanet unitas moralis comeftionisdUun volunta-
tem mutarc,culpanoneft; Ratio,cur plus temporis admittendum
non fit^eaeft:quia fecundum moralem, communemque hominumexi-
ftinwtioncm in hoc cafu, ubi nulla neccllitas cxculat ; cac rcfcfl loues
non erunt unica comdlto , fed plurcs •

1 7 Sed quid, fi propter aliquam caufam,v.g.propternegotium ali-
quod interrumpat quis comeftionem , quando nondum plena habita
cft refitf io?Refp.Huic propter didam necefliutem aliquid longio-
ris temporis indulgerera? nempe horam; Ita Sanc^.0. 1 .alter Sanch,
duas horas concedit d.% 2. ».4. quando animo redeundi fa&cft inter-
ru ptio,multd magis, fi animo redeundi interruptio fiida fi t:H inc in-
fert Thomas Sanc.iL0.2 d7 j. Lepores ad menfam, immediatd ante
legionem aliquid comedere polle, ut item famulos quando Domino
comedenti inferviunt;propter necefliutem enim legendi, vel inler-
viendi.cenfcntur tunc incipere fuam refeflionem, quam poli unam
circiter horam perfe&uri fmt . Simile quid licet Mercenariis, qui
dum ad menfam ledeot , vocantur ad merces vendendas ; harc cnun
artis necefficas facit,ut illa: femiplens rcfe&iones per moram unii»
hora* , plus minus, interruptae, an imo prarfertim redeundi , unicam
rooraliter conftituant . Duas horas concedit Sanch. fed nimis id efle
putat Efcobar tr.\ .exam. 1 1 do ffja*.c.\ .

18 Audivi afferentem, poflcrcfcftiooem propter aliquod neaotiu
interrumpi i meridie etiam ufq;ad Vel pcras.il lz enim ajeba t Jicm i-
pleoae comeftiones uniuntur per intentionem unicam volentis ferd
ad fibi debitam refe^lione redi re:fed nimis id ampld difhnn efl;Cum
enim jam plenddigelta fint alimenta fub meridiem aftumpta, nequit
unicam refe&ioocm velpertina referio conflare cum mcridiana.11^
lud igitur in hoc,Ac fimilibus cafibus attendendum cft, an negotium

fit magni momenti, necnejAc iterflm,ao notabili reflationis parte ca-
rueris/i enim magiu caufa fuit, cur notabilem ccense partem in Ve^
fperas rejeceris , pia Mater Ecclefia non intendit te fine fufficienti
refedionediem tran figere. Qu6d fi modicu c?o?reliquifti^um paru
pro nihilo reputetur, n6 habes juste iterum reficiendi jam enim ma-
nd fufficienter, quoad fubftaotiam refedusesrfi verA ncceftitas inter-
rumpendi notabilis non eft, tibi impuubitur,nofl enim debueras fine
urgente neceflitatc refedioncdiflecare.Fateor tamen polle evenire,
ut peccaveris ma nd,dum fine oeceflitate rcfe&ione interrupifti cum
animo comedendi fub nodcm;n6 verd ferd peccas comedendo^uia
nimirum poteris r‘ca viribus dellitui.ut rcfe&ionc prorfus indigeas .

Hzc autem omnia judicio prudentis viri , gravitatem negotii ,
temporis diftantiam, perlonz vires, Acfimilia perpendentis potius,

Cap. V. De Jejanio

io- cit. Suar.Dun psrt.i .nati. 6 tef.i . Jo: Sanch. **/«// 3». funt pro jcntaculo*quar cuilibet irrident, rtodft conflatfi ex pai»e,ot

Pufte te quartam putem folitx camae pro jentaculo comedere; ut tii,£c cx prydidis,quod accipitur, non excedat uncias odo.Colligitur
fi viginti uncias allunicre in ccena Ioles, poli» aflumerc quinque, fi cx Bonae dsjp^lt.de peee.Btfl lA^l^V^cQijtunfusmnV.
quadraginta, decem, probabilis etlopinio. luRcgin./.i./«^.4.c.i4- Jrj*n.§ i /tn Ybzox.p.^fumm* de \.pe*c Jys.*l* l." lkp\\x-
dui. ia*.i8j. Laym./»^4.rr8y.t.i».9 Filliuc.M^idp.i^.J l-J."* aes apud Dunp.9,/r.6.rr/8.Ratio hujus didi eft, quu licet jcntaculQ
13. fed quia communiter vrx ad tr>gintas duas uncia» hominum c?na cxconluetudinc iit introdudum t Ac paflim non accipiantur mfi cibi
lolctaiccnderc, ide6 qui concedunt uncias odo abfumi pulle, quae leviores cx pr^didi^quales lutu trudus^ulcuria,ac. tamoi non cft
funt quarta pars dc triginta duobus , non lom;e ab hac opinione vi- ccrtum,cflc mtrodudam abiol ute conluctudmc dc lumcndo jenta-
dentur recedere ; recedunt umen; quia hafcc uncias odo concedunt culu,fub hac Ibrida ncccflitatc,ut non pollini nifi tales, vel talescibi i
omnibus live ampla, live modica cirua utentibus, five robulbs, five jeju nantibus ailumi : Ergo ncc nos allpogerelubjseccato debemus,
valetudinariis ; live iis fames proriusextinguatur,fivc nequaquam : Certum etiam cft jentaculo polle nos lrui; incenu, an talescibi fub-
id quod prudenter indudum pro praxicll.ne fcilicct fer upulis pate- ftantialcs fint cxciufi :cr» praevalet libertas valendi illa ailunwe .
ret paulb rei igiofioribus via . 4 Dico lecundddh diebus jejunii, in quibus i upiiduimus polle ex

Dixi autem (odocircitct uncias ) nam parum excedere addendo BulUCrucutx,vclexaliquocapiteccraediladicinia,probabileeft,
unam,vel alteram unciam lupraprxdidasodo^flctcx nonnullorum poflccaalluini pro jentaculo ( exceptis ovis, de quibus pollei ) in
fenteotu parvitas materiz, nec peccatum mortale conftituens. Ita modica przdidaquantitate;it4fcilicei, ut jundo proportionato pa-
Pellizz. Leander cxTurriaao apud Dianara/>tfCj>."’.6.'*/'.i j ne, odo unciarum fines non trinUluniur:ltaLayni/'*.4 tr S.f.i.a.9.

a Petes. Potcftne lici td quis panem in quantitate debita, vel ci- Tmx.ia/umsnapi u\a 7.rtf «c/.^.Acplurts apud Dun./.f. Ra-

ceres, fabas,fimilcmque materiam coquere in aqua,vcl alio liquore, tio eliquia cx una parte per Bullam, vel aliud caput licdt tunc Fideli
illamque totam pro jentaculo afthmere^ Rei poodeo, non pofkrdo- iis ladiciniis,caieo,Udc. butyro vefcuflc ex alia, non apparet, unde ca
cet Filii uc. t.ijr.iif.i.t.i.n. 3 1 . quia fic liquor ille non retinet ara* certd prohibeamur pro refediuncula vdpertina : ut modddc qua-
plius rationem potus;fed propter codionem ex illo,& materia iolida dra ieiunalibus cibis didum eft, ergo, «Ucc.

Iit unus cibus folidus,Ac quidem cxccdcns concedam jentaculi quan- Adde fi iiiqui ftridiilimd dc jentaculo loquuntur, ccraceduntypofle

titatem.Poiic probabiliter ccnfet Boli'. frtt+A JuhL (• « 1 8 ». 1 r 8. in co aflum 1 ea, qua? apponi pro fecundis rocofis folent, frudus, dul-
quia in fubftantia ille liquor femper remaner liquor , Ac vehiculum c taria,« 5 cc.Cttrnon potent caieus,qu» communiter in fecund is menr
alimenti, nihilqueadditad fubftantii nutritionis, iliaque codiolo- fis adhiberi coniuevit? At cft TOgnxnutritionis . Relpondco non
lum reddit cibum magis ftomacho convenientem, Ac nil przterei. iu : ut max dicam , cum de ovis, de quibus jam lub licio.

Quare ficuti panis in vinum infufiu cxtumcicit quidem, icd non fit 5 Dico tertib : pro jentaculo ova adhiberi non licet: Ita Sanchez
major in fubftantia, unde nec Fidclestiment concedam quantitatis _».vFilUuc-rvw^.'wLx7^xc.a^*.6.iMw.ja J

panem fic pro jcnuculoabfu *’“* c— «-x»- uu:-«» i- r%: — ■* - - 'MM

ma editione evulgatis,

xim deducere, panis , - HHHH

vitque. Codionc autem fada,bilanccm iterum admovi t,compcrit- judicet eum tcjunirc .
que augmentum valde cxcedem, hoc eft ,ufquead trinainta fcr£ un- Non fic de cafco,cattcrilque ladiciniis ; quz certe, ut omnes fa-

cias, pultem illam afcendiflc. Bonam ergo partem cius cum iumpfii- tentur, minus funt nutritiva,Ac nullo modo ovis fimilia:nam propte-
fet,leque illa fere ad fatietatem refedum dlefenfiflet,liVc noluit , rei viribus ob debilitatem deftituQJ*vitellos propinant Mcdicimon

ver6 alterius generis ladicinia'-

InftaSylicetovafint vald^nutritiva , tamen in jure pro aliquibus
fahem jejuniis conceduntur ,ntliipra vidimusirrgo ,undc habetur,
qu6d pro eurumdem jejuniorum jentaculis prohibeantur? Refp. ha-
betur ex hac ipfa eorum vi nutritiva : fi enim ea concedantur in reto-

five non valuit ad id, quod reliquum erat comedend'l,procedere,dicc-
batquedeinde amicis, jejunare ne boc tfl, an pleni canare > Cerri Fil/iu.
eius, pj- qui eum /equitur Pafquaitfus ,de jtjun.dtcif. 106. dum illam fen-
ttntiampToftniam , rem experti non trjnt. H*C ille. Quarecjilfmodi
opinionem vocare probabilem nequaquam audeo. Non quia putem ,
aquam illam augmenti caufam.in aliquo commuuri per ignem , led

quia non potuit confuetudo.unde totum jentaculis jus haMtur , in- cicnvcni,*ci »uuiww«m ■»»!«• «««*.«« -vwu

troduccre, ut tantam pultem pro jentaculo ablumercs, quanta feri go non habebis Ecclefiafticum jejunium;quare non lumus incoru^ip
fuffici t,li non ad plcn^ nutriendum, cend ad plend fatiandum- Intro- verentur ova in jentacula, fed certiflimi , liquidem propter tantam
ducere vcrdjHXuitjbifcotum, panemque in aquanv vel vinu/liimaflu oppoiitionem, quam habent cum fine intento per jejunium, ccnfetur

certiftimum ea die ab Ecclcfu projencaculo prorfus interdida . ;

dione meridiana, Ac iterfim in refedtiuncula vdpertina ; jam lufi-
cientem, vel quali fufticientem habebis totoillo dienutritioneauop-

tc reficis, infufa ( id, quod parvam mutationem affert)comcderc
Huc, quando agimus de quantitate jentaculi reduci poteft quanti-
tas, quz in die jejunii fumpta, jud icanda fit parva maceria ; Hanc igi-
tur vel efle unam, vel alteram unciam ex nonnullorumfententia di-
xi ; nunc confirmo ex mea, quia tam parva auantitas cibi Quadrage-
hmalis ( nam dc carne mox ) non nocet notabiliter jejunio .

Addit Bauci,«*/'/'&?.*4i. & Henriquez,unumovum,aut parum

6 Remanent dubitationcsduar.PiinurAn In jejuniis, etiam in iis,
in quibus tenes non polle comedi ta&cinia, liceat nihilominus pro-
pter rmteriar parvitatem afium*retmiftaccj,feu plicentulasexovis
confectas . Relpondeoliccre^fiovi quantitas his immixta imm6&
fagi minis fit parva, quia parum pro nihilo repatatur: & regulariter
ab igne tam modica quantiusabfumitur.Ejufmodi funt, quos Bifeq-

or izc cum lade , vel fruftum cafci efte parvam materiam, affirmant- ttllot venucula lingua nuncupamus quique pallim ululant projed-

que, tum propter hanc parvitatcm,tum propter paupertatem, pofle
concedi oftiatim mendicantibus^uandoalia ii non habent, ut ea co-
medant in JievetitaH£cexBauci.VerumHenriq./.*.r.t j.w.q. pro-
pter paupertatem ca concedit, non propter parvitatem. Id autf pro-
babile dt, quia aliud non habenti parumobfonii videtur cflcprpdida
quantitas talis cibi^t propter parvitatem , nec unum ovQ pofle con-
cedit,cx mox dicendis n. 3. colligetur:vcrt>aaute Hcnr.hzcfunt-Htf-
ktt t*irn paupertas multa Hnvi/fgis , (j unumetum , aut parum cri\a
tum /afh t ve! fruflum tafti eft iubit parva materia . Nota illud subis .

is . Quod fi magna pars fit in illiv»vnrumfubftantia,ut in pane,
Hifpjsiuuir vocamus, qui lcrc totusex ovismodico immixto

Caculis
quem H . .

larinz flore conflat, nequaouam licere per fr patet .

7 SccundO ; An in Vigilia Naulis Domini majori refediuncula
vires fibi reficere liceat * Rei pondeo licere duplo circiter majori 1 ,
hoc cft pertingente circiter ad urveias fcxdecirn;& quidem ptopter
paritatem rationis cx iildemobfonm, quibus in exteris Jejuniis to
cite uteris^tque adcOetiam ex ladiciniis prxtcr ova. In V igilia P*>

. . . . . - fchatis,& Pcntccoftc* , mfi legitima fit alicubi confuetudev-inenv

Sed quid dc parvitate In efu carnis! Refpondeo . Cum h?c fic ma- duda , quae in Sicilia nondum eft ; nequaquam hxq benignitas lo-
joris nutrimenti, quiro leviores cibi Quadragdiraales,& pro illa ad- cumhabet. 1 >

fit aliud przceptum deea non comedenda tempore jejunii , parva At utraque cft vigilia Ixtitix- Scio; fed unda habes,quOd in Visi-

ejus quantitas indicatur ab A Iphonfo de Leonc^k Dian .e it at i i Paf- liisixtitix maior (it refedio corpora I [isaflumenda^fim Ixtitiam fa-
qualig. w** t'*tamda y quam fumere folent coqui , ac Pinccrnx ad prx- eram audis, ne ad corporales delicias,fed ad fpirituales animum adii-
guftandos cibos ( qui certd nc venialitcr quidem peccant, quando ob cias : iuxta illud 5 Pauli : fsaque epulemur n,n, a fermenta mahtut Jed
neceftitatcm famulatas, Ac fui muneris id prxftanc . ) Palqualigus ina\ynusfimtritatit y fj veritatis .

autem qaem refert, nec refellit Biuci ivfug.faf 8 Quod diftum eft de Vigilia Natalis Domini, intelligc etiam, fi

incidat in diem Sabbati , in • • .

zSy.terf. Petet duo deamo . ait, in efu carn ium dimidiam circiter un-

1 nuo celebretur iciunium quatuor

r Temporum . Ita uterque Sanchez ibdem^ quia magis dtsnum

Quoniam igitur volui ego expendere, quanti ponderis edet ovum trahit ad fe minus dignum : quare etiam fi feftura Natalis fic
unum>atque inveni, illud mediocris magnitudinis, Ac deduflo corti- celebrandum poftridic , nempd die Lanx ( quia dies Sabbati

ciam efle parvitatem materiz •

ce, tum aqua codum, fcu ciixatum, tum crudum, tum fartagioc f iri-
dum, duarum unciarum pondus attigifle, idc6 fit, ut quaru pars oui,
vel xqualis illi carnis portio fit in hac re noftra materiz parvitas ju-
dicanda .

§ua/itar .

J Hinc certant Theologorfi arbitria. Breviter, Dico Prim6:de ci-

iam eft Vigilia Natalis) hxc prxrogativa benignioris refediunculz
ilii conceditur .

9 Qui vovit in hac Vigilia jejunare , anpoflit duplo jentaculo
frui , docuimuj/ir/>.r . 1 § . 1 3 .

Tempus f imendi jentaculum y ftu CetuuUm .

»0 Sub Vefperas jentacuIC fumicoofuevit,cilmfitintrod<ttum

bis communibus quadragefimilibus, herbis nimirum fivecrudis, five

elixatisjpifcibus five parvis, five magnisfale coalis; frudibus five re- ad fomnum node conciliandum: quia tamen polita jam ob hau _

ccntibus, five ficcis, dulciariis, pultibus, quas'm>*^rj, a pp C |i amU j ? famconfuetudine,abfolute illud licitum eft, idc b jlci td i llnd 'aferi-

wnygdalarfi cremore, ex l^uminibus,ocfimilibus:eaacdpf pol- dieaflumere, cuamfincneccftiuce , poteris , rejedain Vefperas

Dlgitiz

138

*•*<$*» refedlooe. !t*Jo.SanchV.jj.*.io.Quod idem probabiliter
w^f^Potcris in Vigilia Naulis Domini, quamvis pinguior, modo
/*V>. dicio. allumenda refe&io . haPeil-Af**. $g,r.a.*r.j.e.y. contra
^«.ftoch A Trull cit. i Diana p-9.tr 'An/Jj-
i * Quid, (i mand dilucul6 fumas refe&uncuUm, ferA deinde com-
plete comedas i Refpondeo propter tantam temporis a nticipatio-
ncw, caufam in hoc aliqua mrequiro:frcus nonnulla erit culpa : non
camen mortalis, quia in fubflantu nihil ultra debitum fumts.lt* An-
«Ics i n FU,t6. v ,g drjtjun.n.x dtf.y Fernaod.p. X.eram. Tbeol.mor.r 7.
y'*S' 7 ' fbftxw, in F/er.Tbeol. v. ftjunA.n.9. Pafqual. <*>/»«. ^rr.f.
*oa.£y ioj.

* a Quid,G eodem diluculo refefliuncula te firmes, fed pofl ei ho-
la meridiana plendcomedas,ferAautem omninA incenatus cubitura
difcedas ? Refpondeo. Non audeo fine notabili caufa vel difpenfa-
tiooe id approbare :eflct enim aliam jejunii formam inducere- Sed
ncauc audeo id ime caufa facientem condemnare de culpa mortali:
Colligitur e x iifdero, turo quia fervatur fubflantu jejunii, quar con-
f ftit in unica talium ciborum comeftione,& onka refelli uncula^it
idem l.c. docent, tum quia quod mane d^lldc inedia/upplctur fatis
fuperque vefperc, dumtuiK nihil omninA comeditur .

t j Quid denique fi mane, vel merididcelevi refe^iuncula, quan-
ta Vefperi fieri folet, recrees ; & deinde duabus, feu tribus horis i
meridie integram canam exhibeas? Rcipondeo. Neque id approba-
re fine gravi caufa» vel dtfpenfationepoflum : videtur en i ni etiam
h*c diverla forma jejunandi : fed nec reprobare fub mortali audeo ,
propter rationes neejftueed. dilhs . Ita ex iifdem .

14 illud fateor pofle occurrerent quis fummo mand jentaculu ne-
fciens, vel non advertens die diem jejunii , fumat ; tunc profellA li-
cite etiam fine caufa poterit , five meridie, live paucis intcrjeQis i
meridie horis, five Vcfperepcrfelle comedere .

Nam propter illam bonam fidem jentaculS matutinum peteritin-
fervire pro vefpertina refefiitracula ; cum bona fides leniat inconve-
niens du&um i nova forma jejunandi; (c non fit cogedus Fideles ple-
nam fibi debi tam refe&oaem in Vefpcras fine fua culpa protrahere.

Quidamdixere in hoccafulicene jejunanti, hora confacta prande-
tc : & deinde feri Iterum fumere confuetum ientaculG , prpter ma-
tutinum cafu,& bona fidefumptu. V i detur coi ligifix Fag prae.Etd.
4.f 4.W.7. Villal. i*fum.p.t.tT3,\ ^STfi^^.Venlm id approbandum,
ncc in bona,uec in mala fide cenfco. Ita LefliW.4 r.a.4?.j.*.ip. Laym.
/ii.4.rr.8.<\».*#.i l. Jo-Sanch. d. ji.nu.i. quia bona, vel mala fides non
abfiulit, vires veri per illud jentaculum matutinum fuifle refellas.
Id ergo in duobus foitlm cafibus approbarem . Primi , quando parum
qoidV.G. una, vel altera cibi uncia mane futile per er rorem aflu ra-
pta ; tunc enim tam modico alimento refodiar nequaquam vire* fue-
runt, unde non efl homo de fua rcfedliuncula defraudandus . Et qui-
dem Turrian apud Dlmp.jJK y*tf\ t -fument i malajwc per pexa-
tum veniale parvum illum cibum, concedit pofl? veipere contueu
refeiiiuncula frui : multo ervo magis botu fidefumenti fecundo
cCim fero notabile propter inediam tncoromodumaliquis pateretur:
neeeflitas enim tunc licentiam fe reficiendi concederet • Non deluit
item qui diceret,eum, qui five ignoram «fle diem pepioi

atque adedeum animo peccaimnofononfejunandi, mane prfdittum

iSScul»mfar.pnt ; «»<« n.plii»d )?">“”•
fiLuit ) ddlruflum Jfjunium . Sic *•

Sed immerito idd flumeOe judico ; quia ladhucftare pofltfubUan-
tiam jejunii, nil lerd fumendo, vel ufus vxdct .

<C IV- TUhrs temedenA

ur<Uc cmufim.urt,
t *? .11 i» . Confuetum au tem m efl , ut volenti ur-

■ utique liberi lient : duntigmob

^^A^cuntentlo inter Theolos* non mediocri, in «micipitttme
defuiat Proli«*«”f , * Jlo S ur( ' l "‘ ,cs ' , '"! >rim6 i»ooe | lcdee(fen.

'Sr ffL.il tofiSSl • <*' deprmeepto , tonm , comcdertdi mni-

dijpjm. Non deeffenti», ut om«a fceD&we. cit contri Jo. Sane.
S m » «. SEpSh 1 * 1 1 ou jejunii ellentu efl folilm uwcicomeAia,

23IR

Explicationis Decalogi Iib.IV.

„.Tk S»nc.»c«/.«.rr.l.d.ll.n.l Laym, f4".JS.c I.n.tt.Pill.

«.Bomc.>.»V.**.*^.Ec,/.,. , A^n.j.Non de prece-
®to»PPi coolueiuume oulicante : uiapuam v is nonnemo ilJa querere
JitaRat, nunquam invenit tamen.Ajoinfuper.confeniaenter non cfle
fcorule , boram mtdtihmanticipatt, etumfi comedaturfummo
tnatse. Iu Laym.»^»*o.Filliuc.4c.r.5J».7 l .Bon7.c.*7.LfXz.®.»«-
Tol./.tf.c.*.».; quia contra nullum prateeptum delinqui-
tur<« corpus toto integro die non comcdendo^f*qu^,ne dicam plus»
nucdatiir . Ajodf niquecuradifpenfatione»vcl aliqua caufa,nc ve-
xiiasa quidem eftejfine illis culpam elle tantummodo venialem.lta ii-
don t quia efl aliqua deordioatio tam citb ad prandauxn accurrere ,

quandoc?terife continent ; i qua liberaf difpenfatio,vel caub .

\ Pro iis au tem» quos juvat putare rocruiicm die horam fe refi-
ciendi flatuum fub mortali» nota poflceoj prandere una hora circi-
ter ante meridiem in hyeme.IuJonSanc-^.;l.«-i -Trull Md«(. /jx.,.
dnb. 4. «.x.yfff. fle duabus in^flate : Iu Bofl./w-4V/ JoM.e.i X.*. 100.
Ratio efl, quia una hora ante» vel poli pundum prarcifum meridiei
hycmalis, 6c duae ante *ftivum, quando longior efl dies^joteft hac in
re meridies moralitcr haberi . Hinc» quoniam Mendicantes quique
eorum privilegia participant, gaudent privilegio anticipandi refc-
dionem jejunii per boram. Ita c»mp.priv.Soe.Jff* o.idcd poterunt hi
prandere duabus horis hyeme , tribus fftatc ante meridiem folari»
horologii; nam unam» vel alteram dat moralius meridiei , reliquas
Pontificis conceflio. Et quia multi probabiliter concedunt, comede*
re femthora ante ftatutum, vel conccfllim tempus , etiam fine caufa
non effe notabilem culpam, quia parum pro nihilo reputatur. Iu Dia-
nap J.rr.5.^10 &p \dr.9 rt/i-j, Fill./r-a?^.a.c.4.*«>.7j. idcircd
hyerr.e poterunt hi duabus horis cum dimidia, ^ flate tribus cum di-
midia ante Solarem meridiem menfpaccumbcrc; 3 c quidem ex cau-
li fludii,itineris^negoii lAcetiam fine veniali. Atque hpc quantum
jejunantibus faveant , etiam in opinione illa rirorola, jam vides.

4 Illud denique hic proprium fibi vindicatlocum;AninQuadra-
gdima liceat ante reciuus Vefperas comedere? Prarfcribitur enim
in M flal» l(om, i* rvtfrr.4. rtn. Vefpcras eo tempore cflereci undas
ante comeflioncm . Refpondeo,! icere five iis, qui in Choro Vefpcras
pcrfolvui*t,fiveiityjui extra Chorum.lta Medin. e.

Cajet. i»/*mm. v. jejunium, § Hero ecmpftenj.llkv. 1. 11 Mnn.num.z^.
V*g.pr*e.Efet4M.i.t.$.n.$. Reg1n.Ai.4r*> ).*.! yq. Ratioeft,quia
Horar Canonicae non habent hanc connexionem neceflani cum jeju-
nio : folum ita congruenter fervari difponitur ( non jam jubetur )pef
Rubricas, ne vefpertinum officium diu di 0 craiur,fidecanun(mfit
poli caenam jeju nii,que valde lerd facienda fupponitur io Quadragcs
fima; Immd quia apud nos jam inolevit ufus comedendi circa Meu-
diem, opportunius cflc pofl meridiem, atque adeb pofl comeflionem,
fua fcilicct congruenti hora»vefpcras reciure.Ciim Romg: Sacerdo-
tio ego initiatus recenter fuiflem, operamque Rubricis edifeendis
dc more da rem, narrabat quidam exmeisfonalibus,Robertun5 Bel-
larminum Sapientiflimum aeque, ac Sandillimum Cardinalem folt-
tum dicere , congruentius ede nollra hac tempcftate Vef peras Qua-
dngefimales recitare pofl prandium, quim anteii . Nnm apudmajette
rt.fl’0i ( dicebat prudentiffrailis vir ) 'dti Vtfpors rtiitotoniur nat* ro~
ftihomm rfmiartftfiioprettnbfiatur ad betat te poninns ^ in quadre .
ffjtm* quidem hn/tpefi Nonam ; t. /olent deeon/tt dift. 1. et nuntjamk
/elute beta efl taae drjeiie , in prandium mutata , a/ endit ad Meri -

dum : ne t qu*/e yptr novam Utenttam deiieiatur berarecitatienii Ojfitii
Ve/perimi, contra debitum ritum ad ttwptu antemeridianum tranf.
mittitur . Hsrc Bcllarminus .

§• V. §«-* dem dt eblrgKtiene Jejunii, ubi %

Ue medta nolle , qua ratione hic inte/f^enda.

1 "p Rangere jejunium etiam unius tantum diei ,fempcrexiflinu-

X tumeik mortale peccatum, communi» docet Theologorum
fententia. Ita Vafq-p.-.y 7i.^.6.rfvj>.t - 8 m X Suarer, 3 ./>/*■ 4.V.U.
frct.^.nu.xx. Sanch, Ub.^.dematt.d. 1 j,w.6 (je. non autem cfle culpam
duplicem, fed u na contra Temperant iara , cum per prarceptum Ec-
clto jejuiuum confli tuatur in materia temperantiae, docent iidem.
Nm fortdex intentione inobediendi, vel cx contemptu Superiori*
non jejunes , tunc enim non efl mirum » fi fuperaddatur alia fpecie*
peccati, ut ex le natet.

1 Porrd circa obligationem jejunandi notanda funt fequentia.Pri-
«>6: fi pluries comedas Quadra=,cfimali dici jejunii folum m fecunda
plena refd 2 ione peccas. Ita Th.Sanch. d.es.n.a.41. alter
SanchX;4.».42. at fi carnes, toties quoties, ut fupradifluro efl fati*.

I Secuodd :quiinitioQuadragclimac flatoit nunquam in illa je-
junare, unum numero, led/ravius, nempd sequivalens multiplici
omiffioni, peccatum committit. At inexeeutione toties peccat »
quoties diem jejuoii frangit, vel quoties carne vefcitur :quar cur ita
fine, & qua ratione in Con^ffione aperienda, ea i nobisdiflis »*
apu/c.rxp.eon/.lib.z facile colliges

4 Tertid : Jejunandum efle ex prarcepto Ecdefisein QuadrageD-
ma,in Vigiliis, in quatuor Temporibus, & in omnibus diebus forte
inDiecefi ab Epifcopo decretis.

j Quart6,qui jejunium folvit obligatas ex duplici Ecclew prae-
cepto, V*G- Vigiliar ,& Quatuor Temporum, vel yigilisr,ocQu*-
dragefimse ,Atc. unum numero peccatum committit: quia utrum-
queobliyatex eadem Temperanti? virtute. Ita Vafq.p.a.f-7».^?-
S.d^X.num X. Suar. 3 .p.tom.^/eH. 4.V1.11. Sanrh. lib^ ». d. 16.».«. aJn-

atqueadvetfus Religionem agit. - .

6 QuintA : Jejunium Ecclefiaflicnm incipit t media ttoCtc m no-
flem mediam fubfequentcm.Ita Sy lu.F J’jun n.%. Asor^-i j.r.i y.
p.6. & paflim.Qiioniam verAdiximnsS 4 "?- Meridiemxn bac je|U'
nii materia moralitct cfle fumcndusn^tqi aded cotnprcae nd cre me-

Cap. V. De Jejunio.

i?9

diam circiter horam ante ipfum punflum meridiei Mathematicum, funi opera ex fe ind i (Terentia ; & ex alia parte» famulat us, ac fihatio-
fifc mediam poliei ;quzrimus an idem dicendum fu dc media nodtc. msratiojplosfitucxcufat .

7 Ceu£ io jrjumo naturali requifitoad 1 umendam Eucharilliam s Sed quidTollunt ne licitd Domini, labor iofasaQiones fervis, fi-
mathematicc (umendum pro comperto habeo i iv cfl enim omnium liiique»immdfic operariis impcrare,quibusconfcqucuterlit,ut hi i
Fidelium fenfus. utex *>W*di&is colligi poteil : At io EccleGallico ; jejunii lege liberentur ? Rclpondeo.Si bono fine Domini procedunt,
tantus requirendus rigor non cll. Ut c larior evadat foluiio.tac in imperando labores, qui communiter imperari Iolen t, etiam fidiffcr-
iEquino$io,in quo media nox incidit in horam fextam Italicam no xi valeant, non peccabunt . Ita Bonae. to.z.d.ult.dt pr.Ect/j.x j.u/t.n.
dis, adcile obligationem jejunii, ita utin diefequenti fit jejiman- 9. Sanch. 1« to*J'Jib.}s.\J.$.n.i. quiautunturjurefuo,przcipicn-
dumiprxccdcnti verdpraceflcrit die-. liber i jejunio. Naminqui- do qu« potiunt fervis : qu i _1 ervi nec item peccabunt, quu ex officio
ro^ncdia hora pofl fextam nodis, liciti ne portum carnes comedere? laboraui , atque adeo legitime a jejunio, ut mox in proprio loco dice-
(i mathematice media nox ell in materia jejunii accipienda, non pol- inus,cxcuUiitur,imm6 propter eandem rationem poterit quisex El-
fum, utex fe patet : (i vcrbmofra liter, poflcm i quia media hora poli colar, rM.r.ijVr/^w.w.^.opcrarJOSConduccrecumpadOjUt non
fextam pertinet ad mediam node in moralem ; atque adc6 ad diem jejunent, nc alias minus laborent. Iu D D. mox citandi,
praecedentem liberum i jfjun io : quare cdm morali modo datum fit

ab Ecclelia hoc prsxeptum , ut creiera funilu dari folent i confe- Couponn , (j »»,f « tibot utndunt ,

quenter fit, ut licite carnes comedantur, cum nondum pcrtranficrit

media nox moralitcrfumpu. 6 Quando probabiliter putantur accedentesad hos non violaturi

g Dico tamen Primi ifiquisnon multumattendensadfeiendum ieju mum,po(le Caupones, fic : Vendentes cibos iis miniflrare, vende-
utnlm in hoc pundo fit inedia nox necne ; verum humano modo re,atque invitare, patet ex fe. Sed quid.fi lit dubium? adhuc potc-

f roccdens non curet exaftc id more mathematico , led lolum mora- runt : quu.iuii certi conflet contrarium,ncmoell praei umendus ma-
iter cognofccre ; comcdatquc carnes circiter illud tcmpus:non pcc- lu> : atqi adei, non efl przf umendus jejunium violaturus .
cat, quamvis revera fuerit hora lcxta cum dimidiauodis. Ratio cll 7 At quando probabiliter, vel certi fciunt violaturos:concefliieft
modi infinuata, quia praecepta haec non tam rigotola morali modo difncilius.Concedimus tamen latis probabiliter.Ita Sancb. f.ytouf.
funtintcll icenda, nc Fideles cogantur tam fubtiles apices i com- ri V.i6.i».i. lege item Dian /u." eundem Sanch.W.i.i»
muni procedendi modo alienos invelligare. Dtc./. 7.0.34. Ratio tOccfliomscfl, quia nuni Aratio illa, immiultro-

9 Dico fecundi : Si quis fciat«vcl facili ex horologiis, fcu aliunde nea invitatio non fit 1 Caupone, vel Venditore*, dirc£le alliciendoad
fcire poteft, punduin nodis mediat mathematicum, fecundum illud mm jejunandum atq;adc6 peccandum, led ad lucrum explicandum :
debet ic gerere ,ncc pofl illud nc per minutumquidem iucafupro- idquefciunr,probcqucnolcuntemtntes;ficexaliy>arte;illalubmi-
pofico poteil carnes comedere . Ita Jo. Sanch^/0.41. n.»o. innuit ni lirandi, atque invitandi adio,opusellcxfcindiffcr * ~

Cailr. t.\M.yJ.t£j .».8. fic fupponit Sanch. W-admir, d. 4.0.40.
Ratio efl, quia luppofita lcicntia de mediae nodis momento , vel fa-
cilitate morali cam habendi . non poiTum etiam humano modo, &
morali non ccnfere illud tempus ad hujufmodi momentum confc*
quens pertinere ad diem fcqucncem addidumjcjunio,&confequen>
ter non polium non cognofcere praeceptum jejunii urgere; Si ergo
praeceptum urget, atque cll in poflefiione obligatio jejunii , non ver6
*oea libertas comedendi j qui fieri poteil, ut i jcjunandofimlibcr ?
Res cfl metienda, ficuti in numero peccatorum proferendo in Con-
icflioncs, fi enim nefeiam prae cifum numerum , (at efl dicere , ftiot

.... J . ferens, cum polTmt

illi cibi emi ad licitum ufum;fic quamvis per malitiamacccdentium
conjungatur talis emptio cum peccato tjanfsreflionis prorepti,' Ven-
dentes umeu cxcufantur propter officiu , quod ipfi fine traude exer-
cent :col'dem Caupones pofle nolle recipere eos, qui cam at uri non
funt,mod6 ex circumilantiis illud «e//r zquivalct coadion i, proba-
bilis cll fcntentia.Tunc enim non compellunt ad czna, fed utuntur
jure fuo^uo hofpites alliciam, Cujus rei clara conjedura cfl , qu ia ii
pollent , fi vellent ; folura cenare, non promittendo prandium , fic fic
non violare jejunium ; quare fenfns Cauponum cll hujufmodi . Si tu
uoln opud tr.t dmrttrt i muni * cibo ab/itntai % conaiurut spuJ me vt-

ptttaii pius minui 1 nec obligor nili moralem diligentiam adhibere /frer? fetui de a/io be/pitio tibi tonfu/e. An Caupones poflint mimAra-

ad numerum feiendum ; at fifeiam , vel facili recordari poflim , ter : lt ~‘ * *

V.G. pcccaflc , fic nou amplius : debeo fateri ter roathemaihice mc
peccafle, fice. Ita igitur in cafu no Aro .

Hinc iu ultima node Bacchanalium , illuccfccnte feria^ Cine-

1 qcarnes, innuam per uccafiuocm mox num. 1 4.

Amiti .

rum, fi fciam, vel ficili poflim momentum mediz nodis , i cenaab-
lluicrc omnino debeo : quia fal furac A ,qufid poffideat, ut quidam non
redd judicavit,caenandi libertas; pollidct enim clard jejunii quadra-
«rfimalis obligatio. Idem dic de nodi diei Jovis, illucefcenteferia
iexta, quoad carnes comedendas ,cdm par fit ratio : Quid li przdi-
dura momentum nefeiam , nec per moralem diligentiam fcire pof-
lim : tunc enim ver6 ad moralem mediam nodem tutd confugiam .
Denique fifadisomnibusdiJigentiisadhuc fit dubium de media no-
de , quid faciendum : diximus fatis/^.i.c. j.§- 7 . vtrb.E.ucbanjii*ju*
ffipt».

£.VI. Df obligat iont non locptrondi tum oftis in frafliont J/junii .

8 Quidam die Quagragefinuli nobilem perfamiliarem hofpitio
fub vefperas recepturus, Uutillimam cznam ex permiflis cibis^tque
ladiciniu,uterat dives, & liberalitatis amans, cum paraviflet ; co-
gnovit nobilem illum amicum cum toto comitatur opipare per
viam apud alium hofpitem manicomedifle ; incidit ergo in lcrupu-
lum,an pollet luam cznam cx pedat is holjpitibus proferre, offerre ,
minillr4re;immdaceofdeminvitareadid‘ereficicndos,ccrtusnon
paucos ex comitatu fine ulla neceliitate jejunii leges violaturos , ac
fine Bulla ladiciniis fe refedurov ?

9 Diximus Primi!»; Nam Nollrosconfilii gratia convenit) parare

canam, proterre , minillrarc urbanitatis gratia cum licite potJc . Iu
Trull./rA.J.i* At.t.l.j.f .n.\0. \ne\c$ •" florib. 1.7. im

tontl, quuex una parte ratio Hofpitiiexcufat, &ex alia hfdunt

1 y^Um certum (it, comcfiioncm indebitam minillrarc alicui Fi- opera indifferentia, nec ex fe mala; poterunt enim hofpites tantum
V-4 dclicx intentione, ut ille jejunium frangat : die mortale ; ell ex eaczna,fi vclint^iccipcre,< ^ ^ '

Cauponibus, cibofquc vendentibus : Tertio, dc familiaribus ,& ami-
cis • Dixi ( alieni Fideli)nam refpcdu Infidelium , vide t quz dixi t. J.
§.1 . nurn.i 5. £r*6. & uni verfim plura dc cooperatione cum alieno
peccato dicentur , Deo dante, l ib.ye.i

Patrr , (j Dominui .

2 Patrem, & Dominum ad compellendos filios, vel famu!os>ut ii
jejunent,nunobligo.IuFag./>.Ecf/4.£4.i.r.io.«.i Sanch. lib.^.
tonfjt.\J.\n.n.^. Azor.p.i /ib^.t.io.f. 1». ad monendum, corri

10 Diximus Secundi ; hzcexhibereexdireda intentione , ut
hofpitescamcnttllcit^nonpoflt^quiaidetfetvelle cos hic & nunc
peccare, ut modon.i. didum dl .

11 DiximusTerti6:pollelicii^tumparatis(brtdaIibircnari,(ic

Efcob.ex j./r.i ,Jtjtjstn.t.\,fi*.uxm etiam non paratisofFcr-

rc cenam4'ofdcmque invitare non quidem animo, ficuti diflu dl, uc
hoft' ' ‘ | * -

pitil

'pices oblata acceptent, atq^plet^ cenent, fed animo, ut fua hof-
ibuslibcraliiasappareat,amicitizq;f]gnavidcantamici:nulloau-
tonfj.x.d.xi.n.^. Azor.p.i /i^a.c.20.9. 12. ad monendum ,corrigen- tem modo poteil cogere, ut comedant. Ita Diao.f.I Jr.%r.\8. aliique
dum,modcili*que increpandum, obligari eofdcm puto. Ita iidein.Ra- ab eodem citati^Sc rurfus,lat6/>.5 ex Hurt.Ratio prioris di-
tio ell, quia filu^c fervi juxta illud 1.0A Timotb.j. Siqun fuorum, fy e A ,quia ca obligatio, & imitatio eodem modo nunc fe habet , ac
tnsxtmi dcmtpueTum ) turam non babtt f fiJtm nrgaut Infidtii dt - niodo dicla fubminidratlo, & prolatio ciborum; apparet enim clar£

ttrijr, ad Patrurn,pominorumquc curam pertinent . Et quia ii non effe merum urbani tatis fignum,& ex alia parte ex (e opus indi fferft,
funt horum 1 Prflati, nec Ipi ritualem in hos jurifdiclionem exercent, cum invitentur amici ad comellioncm,que fic merum ;entaculQ,nno
monere pollunt^tqueadcd debent : nonyerd compellere. ad omnia devoranda. Ratio poflcrioris didti d>,quia fi urgeret abfo-

l Quare poterunt, imm6 & debebunt illis cibos . quamvis fciant, lutenam urgere exprefs^ ad foliim jentaculu.non die ex ullo capite
eos non jejunaturos, mini Arare ; quia cx una parte hxcfubminiAra- culpa, urgeret ad adtionem hic & nunc moraliter peccamioofam .
tio opus dl cx (c indifferens ;& ex alia flkrem, Dominumque excu- 1 2 Diximusquart^ladicima etiam pofle mimArare,raqueoffer-
fat proprium officium alimenta luis cum debita liberalitate pr^ben- re hic,ubi viget ufusBullaeCruc. Ita Sanch. hb.yjf»fa.xJ.\t.nu.\.
di,modd fecundum authoritatem, qua in illospollent, moneant, fic Rat iocfl, quia fenlus offerentis femperintelligitur conditionatus»
sncrepent, prout didum . cft . ut fcilicet ea quis comedat, fi licitd poccll.Quid.fi ceruSfciaturac-

4 Ipfi itera famuli^iliijfimilcfquefubditi, poterunt Dominis, Pa« cumliens carere Bulla, fic tamen fine neccfliuteea manducaturus >
tribufque frangentibus jejunium, feienter cibos parare, ac miniftnu Sancb^*^- docet non po/fc, quando efl dubium, an recumbentes h*-
rc. Ita Azor.p.i. 4i.7y.31. y.i 1. Sane Mb.x.iudosx.T n.i j, quiah^c beant Bullamamdc fequiturmult^ minus pofle, quando dl certum?

Sed

14 ®

Explicationis Decalogi Lib.IV.

Sed profe$6>fi fic dubium, poteft, quia in dubio nemo cft judicandus
immemor eflc fu* falutis : at fi fit certum, non poterit, nifijufta,ac
proportionata urgeat caufa, quia tunc fine ciufa excufantecfle offen-
diculo ipfi proximo ad illud peccatum, quod facild removere polles ;
facilAenim portes, fi caufa nulla te ad ea minirtranda eogeret .

i } Diximus quinti, fi invitans commodi poteft, ut , ft nec inurba-
nitatem fibi cxprobandam,nec aliud malum timeat, multA magis fi
fteret futurum , ut fua monitione invitati ab Illa peccaminola refe-
dionefe retrahant ; obligari ex Chariute ofieiidere fe ex parte fua
eos cibo* praeparafle quidcmjattulifle^deofdemque invitafie;c?terQ
velle, ut quiique fu* confcientiar confulat. Ratio cft, quia tunc Cha-
ritas, diftai.ut au ani farild poteft, peccato promixi occurratur .

14 Diximus denique fexti ad uberiorem do&ri nam, Patrem hunc
Ctmilias nullo modi carnes, parare, miniftrare» vel ad eas invitare ac-
cumbentes pofle : ita Laym.LeflT. m» * ci t .quia tunc (ut fupponimus )
peccare invitati eas comedendo ; quare fine ulla caufa ( neque enim
ratio holpit ii caufam dat, ut diebus jejunii carnes apponantur } coo-
peraretur Paterfcmilias ejufmodi peccato. Non fic accidit cauponi,
later h«reticos,Ac Catholicos degenti ; i fuo enim officio fortafsA in
quibufdam cafibusexcufabitur, miniftrendo fimul carnes.Ac cibos
quadrasefimales tempore jejunii, de qua re vide Laym.A^.a 11,
mylM.hb.^t.% Pili. p i.c.yiHin.fi. Cilix. ir.t.d>/}.< 6.dt
(kartjp. 14. «5c nos fM.s.*. t.ij.

i VI L IV txtmfaiitnibui i jrjuhi» .

C Aufz excufaotes i Jejunio multiplices funt, quae ordinis, Ac
claritatis gratia, operae pretium erit dirtiode percurrere .

JEts* .

v Qui vigefimum primum anmim non complevit, ex S.Thom. a.
2.7,1 47 .«t/.4.«Vx. Ac paflim DD.Acqui fexagelimum annum attigit,
quamvis nondum illum compleverit, excufaturi jejunio. Ita Jo.
Sane. ille propter adolef-

cendi neccflkatem, hic propter vires ( licet robuft* alias appareant)
jam fenio dkciioan tes . Qu ymceps eft de fua artate, quid faciet, dixi-
mus fupraA*.i./.».$.7.K.v£/*/ .

a PorrAquoad haec, Dubitabis primA fi quis in prima hora medi?
nodis boc die, quo jejunandum eft, compleat annum vigefiraum pri-
mum , obligandus ne erit ad jejunaodu m hoc eodem die ?

Rcfpondeojfi compleat cx eo quod Ipfe natus fit in ipfa media no-
de , ita ut prima hora jam dida fuerit terminus extrinfccus fui na-
talis, obligabitur ; quia tunc totus dies, cujus initium dat b*c prima
bora, pertinet ad annum vigefimum fecundum talis aetatis^ n quo
urget jejunandi praeceptum : At fi compleat ex eo ,quAd natus fit in
ipfa prima hora mediae nodis, ita ut prima hora fit terminus intrin-
fecus ortus fu», non obligatur . Ita Io Sanch. l.t.num. 4. Dian . />.1 tr. 9.
'•f.tf Bonac.f. < *P , -^{.y.i.*»A.4.7.quiatuncillaprima bora
pertinet ad complementum intrinfccum anni viqefimi primi , in
quo toto, atque adeA etiam in hoc complemento habet adolefcens
ille jus comedendi ; Cum igitur poffit hac hora comedere, Ac deinde
non fit fraudandus communi refrdione,qu* conceditur in jejunio ,
bis legitimi comedet plenA, adeAque ut ex didis liquet, legitimA je-
junio liberabitur ;atque haec cxcufatio multA erit clarior, fi annum
vigefimum primum compleat hon fecunda, poft mediam nodem ,
tertia, quarta, caeteris .

5 Simile quid praetere* eveniet in fenetnon enim obligabitur je-
junare eo die, in cujus prima horaintrinfecd attingit annos fexagm-
ta* ut ex didu item patet .

4 Quod fi quis compleat annum vigefimum primum poft aliquot
dies quadragetimse,cer«e folum ad contequeotia jejunia obligabitur*,
«t c onera* fi quis attingat annum fexagefimum poft ejufdem aliquot
dies, ad jc/uma coufequcntia non obftringeturlta Sanchcz Hb.ytenf
c.i .dub.x. ».8. Lex. V.Jejun.n.6. aliique .Ratio eft , quia przceptum
jejuniorum in diebus quadragefim? dividuum eft; quare poteft urge-
re uno die, & non alio. _ . .

5 Dubitabis lecundA , eft ne probabile feminam non oblieari ad
jejunium, f» pertiogat ad annum «tatis quinquigefimQ ? Relpondeo
mihi non videri probabile . quia non invenio jus, nec confuetudi-
nem, ncc rationes baocfententiam folide confirmantes- Ita Fagund.
-E »-Laym. 1W.4 J«- Sanc - *44 • 1 *: .

Ouod enim «cun^femi nas facil itis fenei cere, non convincit ;
«luiaex ai» p*«ei jejunio, ut omnibus eft compertum , non perinde
ac boent nes, boc eft, non multum macerantur . Non inficior interim,
Ii quae debiU<^ ixoeabil iter fit , pofleexcufari : verum non erit tunc
«satate, fed ex m ala valetudine dudaexcufacio.

, 6 Dubitabis tertiA ; Religiofus ,qui nondum explevit annum vi-

Ke fimum primam, tenetur ne ad jejunia per fuam regulam «mortali-
ter iodida?Refpondeo,probabjle cft obligari : Ita Jo. SanchV.34
5i v,Jtjun.».% dttjib+t.l r.*.j6.Fagu n6.pr.Eecl.4Jib.
».r8.«.6. quia aliud eft vinculQ Religionis, quo tenetur didus Reli-
ftiofusex vi regul? ; aliud temperantiae , quo ex vi praecepti Eccle-
luftici : n0 ° u uno non aftringatur ,ab altero liberabitur, cum
non valeat illatio, quaefitidiverfis. Sed probabile eft etiam non
obligari. Ita Afcan.Tarnbuw«i •*»«• .Abb.d.x z.f ** ult tSt,

Med./id.r/inww.r-f.^.io. Graff.t^./^. }.r^.)7.«.4a. apud Jo.Sanch
4»<-.r»r.quia prarfunai poteft, nullam regulam velle fub mortali urgere
eum ad jejunandum , quem Ecclefia obligare non lolet . Utraque
fententiatuueft, & excipi fine timore poteft. Limi u, ni fi regula
exprcfs£, vel taciti ^quod verbis ipfius colligetur ) includat etiam
hnsminoresidolefcences: tunc enim ad jejunium bi ex vi voti * fe
emirti obligabuntur.

7 Quid, fi regula praecipiat, ut lfuisRcligiofis ferrentur jejunia
Ecclcli?, tenebuntur ne Minores anno vigefimo primo, ex vi Regul?
eadem fcxclefuftica jejunia cuftodirefRefp cum Jo Sanc./.r.» .»."Fa-
gund J.e.n.6. OiM.p.i.ir.q.rtf.i ti.fi id pr?cipiat regula , folum , ut ita
dicam demonftrativ£, Ac unqui id, quod de jure meft.hoc eft velutl
in memoriam revocet Ecclefuflica praecepta , nequaquam tenebun-
tur : quia hoc modo non additur nova religionis obligatio : fcd prifti-
na tantdm recolitur, pro iis,qui aliis per aetatem obligantur, at Q id
regula novo mandet praecepto, utique ut ex fe patet, tenebuntur .

0 Ex didis collige, au obligentur fexagenarii ad jejunia przdida
exfola regula obligantia? dico enim probabile quidem efle obligari ■
Ia Bord. »« etnf. Ifa. wr/.i8.*.6. at efle etiam probabile neutiquam
obligari . Ia Jo. Sanch. Afcan. Tambur. Abb.t.e,

f.S.v.7^'» wltim.tdit. Rodr. im ctmp.rtf. quia, utdidumcft ,
nifi contrarium exprcfse conflet ; lex Religionis proportionari prae-
fumitur cum lese EccleGae .

9 Similequia in quibufeumque Votis de jejunando. Sicnimquis
vovit fingu lis Sabbatis, v.g. jejunare toto fu« vitae tempore addita
etiam claufula, inpf’p*t*um> probabile cftexcufari poft annum fexa-
gefimum. Ita Sanch. Ub.^.in dt< r.in.«.f4.Dian4».i^r.9.r// 10. Fa^.
d'f[>.utt.dtpr Ecfl.q.i,u/t.n.^fiH. Laym. /ib.^Jr.S.i.x.n.x, Votaenim
jejunandi prarfumuntur ( nifi contrarium exprefs^ quis intendat )
emitti, nifi ad modum legis Ecclefiaftic? ; Ac ratio ulterior eft , quia
poft annum didu m praelumiturfubjedum incapax jejunii propter
vires jamjatn cadentes, atque adc6 jejuniis non obligatum.

Jtjunium Vet» CsJJirtti/ b Ftntifiet fuirtgatum an tbtigtt

jcxagtnariei f

10 Facit ad hoc argumentum Ledori non ingrata qnarftiuncula
Illuftris quaedam virgo exoravit i Summo Pontifice Voti Caftitatis
difpenfationem, ad Matrimonium cum pari adolefcentc contrahen-
dam , impofitumque fuit in Voti commutationem jejunium in qua-
libet lcxufetia,conftante falcem Matrimonio fervandum : Annos

junda i pontifice jejunia .

11 Fuerunt Theologorum, quibufeumeeo quaeftionem commu-
nicavi, divifarfententiae. Negabant nonnulli. Primd, quia veluti
matrimonium cooftabat , iu cooftare juxta Pontificis pr«fcnptum
debebat jejunium.Secuudd, quiaincongruum ertet eam mulierem
gaudere Voti Dilpcnfatiooe,caftiutem nonfervandoAcnegligere
opus loco Calliatis impofitum . Terti 6, quia fubrogatur . Ai. y.C. d*
tt* utwmis , f. Et d . i .(y x ut lu.ptnd. fi ergo perpetu um erat

Votum, perpetuum tflet debet Ac jejunium Voto fubrogat uni .
QuartA, quia ejufmodi jejunii injuudio videtur reduci ad hanccon-
di CIO natam conceflioncm, quamdiit vh Matrtmcnm fr*l,ismdid*xbi.

bij*j*nimm\ non ergo rei icere lic At jejunium, fi adhuc eidem datur

Matrimonio frui .

1 a Concedebant alii . PrimA , propter illud fundamentum, quod
mod 6 attulimus, quia feil icet Votum jejunii non obligat, nifi juxu
menfuram przcepti Ecclefiae ; idemque propter parem rationem vi-
detur efle in poeni tentiis i Confeflorc impofms;cum igitur jejunium
tali mulieri impofitum,vel jquipolleat Voto, vel p?nitentl?, eafdem
conditiones participabit, atque adeA menfuram, terminumque habe-
bit in anno fexagciimo. SecundA, nou eft pr?fumendum plus Ponti-
ficem velle obi igarc hanc feminam , qulm obliget ipfemet Pontifex,
prout eft legislator univerlalis,obligatQucfubditos ad jejunandum;
led ipfe tunc non adftxingit Fideles poft annum fexagefimum ;crgo,
Acc.TertiA, quia ratio fundamentalis cur fexagenarius etiam robu-
ftarum virium ad jejunia non obligetur, eft, quia tanu artas ad debili-
utem vergit ; jam peto, fi h*c mulier, quando erat junior in gravem
morbum incidiilet , non ne excufata fuiflet i tali i jejunio? utique ut
omnes fatemur : ergo Ac nunc «xcufabiturpoftlexagefimum annum,
etiam fi videatur efle robuftz valetudinis : Probatur harc confequen-
cia, quia fexagenaria vere Ac imrinfecd infirma eft, cAm artas prove-
dajuxia illud, Setuilui ipfttfl mortut , maenis infirmitatibus zqui-
polleat .QuartA, nunquam przfumituradefle praeceptum obligant
nifi de obligatione conflet ; atdubium faltemeft, an h«c obligati®
urgeat prpdiftam mulierem : ergo illam non obligat . Neque dicas ,
przvalere przceptum ,quod_poflidet : dico enim ego praevalere li-
bertatem, Ac exemptionem leneflu t is ,qu« eft certa ; dubitari au-
tem dc praecepto, an fci licet hocdiflam aeatem comprehendat .

15 Ad rationes ncgatiumrefponderepoftum. Ad primam, pr*-
feriptum Pontificis efle regulandum juxta morem ipfiufimct Pontifi-
cis in legibus de jejunio ferendis ; non ergo pro tempore tam prove-
flae «tatis. Ad fec undam, nego,muIieretn negligereopus impolitum:
impofitum enim jejunium fuit folAra pro tempore antecedente an-

niim rtugtfimum, ncrapi juiu morem Ecclefw . Ad icmira ( ut
jMcritnru» explicationes laceim ) dicoopus tubrogatum debere
faperc naturam rei,cui lubrogaiur in favotabthbua . V i Ae/epjtf. 1 6.
«, 4 . »«.; J. non verbodiobs ; Sc ea alia parte commumi eUdottrma
potle roto perpetua in aA tones temporales d Coaialano, nedum i
Pontifice commutati . Ita Sanchiie.' * dtt.t 46 .00.17. citans Lcll.
& Suar Ad quartam, negandum eft conditionatam illam c ie perpe-
tuam: dicocnimeifcregubandamiuxtamorcmEccUfiari protein-

r arefeilicetabipfa coofueto, ufque ad aunum leaagcbmum. Ex
ia igitur vides hanc fententiam cllc intra probabilitatis terminas
admittendam*

Caput V. De Jejunio.

A*J Uberiefe.

r 4 r

Infirmi: At .

14 Excufari i jejunia notabil iccr infirmatae valetuiinarios res
eft certa nimis , etiam fi ii in infirmitatem mcidennt propria culpa .
Ita DD.*« cit. Idem dic de iis, quibus jejunium mhrmitatem parie
notabilem,ut capitis vcrtiginem.ftoimchi dolorem, &c.lu Fagund.
pr Beti. y./»*.t .cipJLn. I J /I v ru 1 lench.A*. \.t* dee. c ,x.d. 7 .«^.Sanchcz,
hb.ytonf.t 1y.r4.o0.ia ldcradeillo,quucaftomacbodi:oiUlrigci
ut unicam plenam refe&ionem, quanta ad plenam nutmioivfmcrt
neceUaria .fumere non poflit i iseniro cogitur lumcre duplicem, at-
que aded legitimi jejunium non violabit, ita Sanc »^«/o.t 1. Idem de
eo infirmo,cui forte cdduceren t ad Unitatem jejunia: ita idem itid.

0.2. tunc enim,quia veredi infirmus, liberatur i pnccepto jejunan-
di, dio per accedens proficuum aliunde illi fit jejunium. Unde fi non
jejunet, peccat , peccabit enim contra temperantiam, vel contra
propriam charitatem ; non ver6 contra prxeeptum Ecclefialticum
de jejunando, ldcmdcco, qui notiu dormire per notabile tempus

nonpotdl, nifi exnet , nimis enim dfct oneroium fic jejunare. Ita
Fag./.r.Io.Sanchy.j 4.».t $ Layro.Ai.4 c. j.*».}. Neque hunc obligo
mani ienure/eque ferd plcnC reficere : quo pallo jam jejunium far-

tum tr&um,ut ex fupradiliis pate t,couler viret. Non obligo,inuuam,

“obii

licet id commodi facere queat : quia nemo 10 jejunando dt obi igan-
dus ad extraordinaria remedia, & ad relinquendum luum jus come-
dendi circa meridiem.SicTh Sanch./.r.».io.Io.Sanch./.c.Fag./.c.ww.
ic.Idemque denique de eo,qui de no&eabfque perteda carna calefie-
ri notabiliter ncquit.IuFag7.c.Th.Sanch./.c.0.io. quia id non con-
temnendum fanti tatis detrimentum judicatu/ .

1 5 Addidi in predidis cafibusillud ( notabiliter , vel notabile )
quia notare volui, non quodhbet leve valetudinis detrimentum,
quale eft regulariter V.G duplex habere ciutenum,coiura lo.Sanch.
d.d. 14. nn.i. vel temporaneus, & brevis remiil ulque dolor capitis,
vel quid fimile; fed verd grave, ( liclt fatear propter Ecclefiae beni-
gnitatem , non neccllaril graviflimum ) debere erte illud , quod i
praecepto jejunandi liberum hominem reddat . infuper non eft expe-
ti andum iplumadualc detrimentum; fufficit enim timor rationa-
bilis de damno per jejunium infereodo : umor, inquam, non levi s;fcd
mali notabilis notabilis timor*

16 Verum enim cccc nondum non facili! Jcrupulofioribusdif-
folvcndum;ccquanam ratione hujufmodi gravitas eft men furanda ?
De gravitate timoris fatis dixi ,cilm rationabilem cuin debereefle
dixi;& communiter confcientia ipfius jujnantisfufficict,qua, bona
fide, fivcex experientia praeterita, livccx probabili ratione putat fibi
graviter nociturum jejunium:lu I0.SanchV.5i .".14. Idem nonnulli
iedd dicunt dcipfo damno: credendum enim cftipfi jejunanti, qui
bona fide fibi perfuadeat jejunium fine gravi damno le tolerare non
po*fc,iuSancn.A^.i.i»^rc.r.i7.0.»i.Suar. deU%.M,\ t e. 14. fin Si,
y.Jtjum.n. 14. aliique. Adhuc umfnon fccimusfcrupi>lofofati>,qui
licet fateatur idjudicio prudentis efle dijudicandum «facilius enim
uni jejunium officiet quim alteri, tamen qua ratione id judicium fie-
ri cum facilitate poflit,! nobis doceri ex pedat, habeat ergo regulam
illam,guam,utcxpediciffimainDotlorcscit. & pejfim. communiter
hic afferunt.

17 Illa infirmius, feu illud damnum falutis notabile eil , quod
operationes ordinarias cujuslibcc perfonx impedit; iu ut , qui con-
fucto fuo operandi modo cas exercere commode cum jejunio ne-
queat, graviter ab i Ilo odendi cenlcnduslic . Hinc fi fcholallicus ex
jejunio capite doleat,vel quomodocumque cum difficultate lludeat :
Si mulier ex debilitatejepmii fervit ia domus incommodi operetur.
Si vir quilibet fuum officium, artemque jejunando difficulter exer-
ceat, < 5 cfimilrs; ex toc capi te damni 4 jejunando lc it/mcexcula-
buntur. Nutrientes, pregnantcfque huc reducuntur. ItaCajctan.

infumnt.V M> j.

eenf tep.t. 0W.i4.01x Dian./*'/. iJrsll. 9, rr/i/.i 4 propter lalutcm
enim fi vc infantis, fivefuami jejunio communiter excufatur : car-
nes autem tunc foldm comedere iis conceditur, quando ficcom-
plexio,& neceflita* earum, vel infantium expofeit; idque etiam
puto, antequam faemma concipiat, fi ii Medicis judicentur jeju-
nia matris nocitura proli fufeipiendz; quia multum graveeft,
feminam uxoratam, prolem probabiliter in utero concipiendam
fovere non poffc, /icutienim alia remedia, fic convenienti» ali-
menta poterit , immd & debebit ponere : ne ftr tus f orti concipien-
dus clan^uelcat.

Offtcium/cu ars, quam quis exercet, fi fic ex fe laboriofa, ho-
minem per (c liberata jejunio - Ita DD.cit. &.pejffim t , iu quidem ,
ut etiam fi in illo exercitio quis inveniatur potie tolerare jejunium ,
adhuc ad illud nonaffringatur, cxdcclar- Eug.IV . **** 1 440.1* etmp.
fnu.F'Atr.Min.V.Jrjyn.n.l.Apud Fagund. />.l .Ett/ 4. /ii. 1 .t ft.nuw. 1 y.
quia femper afpicitur i lege id,quod cfl communiter.de per fc. Q ua-
tcpofito,qu6d lex univerlahtcr omnes artem labpriofam exercentes
exclufent.nonctit hic includendus . Adde rationem, quia laboriofis
artibus vacantes, frequenti indigent reletlionc, ne in debilitatem,
quando minus putant, elabantur. Hmc Arator etiam robullus,pa-
UcntilUmulquc incdiar, contra Regi nal.Ad^.f.i^.w.i i6.imi nd etiam
duiliimusjcx JttUr.tu . non ooligaur ad jejunium; quia per le omnes
aratores excufancur ; &cx alia parte Ecclefia non intendit privare
Fideles fuo offiuqymoduque vivendi . Pra-terci, quamvis exercitu
cx le non laboriola obligationi jejunandi lubiaceant;tamen fi quis iu
fit debilis, ut luum officium alus icve,ipfi fit laboriolum^i jejunio per
accidens hoc ell ratione luf complexionis e*cufahitur:ItaTh Sane.
iarwfjM. j,r.l .i>.».Rcgin.Ar.fii,».ii 9. quia pia Mater Eccle-
fia cum unco difpendio obligare Fideles non intenditrHmc fcripto-
rc» V.G.obligautur ad jejunandum, quia feribendi officium levis eft
laboris A forte modict jejunans laciliuslcribet , quim cibo refer-
tus, tamen fi cui Notario ita laboriofafuccedat fcriptio, ut fine du-
plici rereflionc fuum munus obire nequeat, cxcufabitur certe per
accidens, ratione fuse complexionis.

19 Hatcdoflrina ante oculos in tota hac materia perdiligenter
habenda eft ; fit cmm frequenter, ut in aliquo Dolores invenias ex-
cufari quempiam i jejunio, fed per accidens, tu ver6crc*dascxcufa-
11 per lc,rcL.ulamquc ad omnes alios minus legitimededuca' . Nu-
dius tertius fuit, qui referret quemdam Theologum non vulgaris lit-
te raturf,cxcula c ijejuuio hominem equo iter agcntem;addcbatque
Theolo-Us;ut idem rctei cbat; ratione, quia fuccu flans equus ita ma-
le homini tra&abat per iotegrosdies, ut fatis laboriofmn illi fuiflec
illud iter equcftre, quibus verbis clare excufatin per accidens fuit,
non per fe, ille tamen, qui lolutioncm narrabat, acriter contendebat
Theologum in ea cfle lententi*, ut iter equo a^eotcs.excufandi fint 1
jejunio. Cumque ego inculcarem, ejufmodtexcufadonem nequa-
quam univerialem,fed tali peculiari perfoncaddiUamfuiffe, nun-
qui conflans vir veritati manus dedit. Deus immortal&quantum re-
fert, non apices rerum afpicere,fcd interiora eaffi vffccra penetrare f

xo Si qu^ras, quinam fune officia ex fe laborofiuDico .-a efte,qua:
exercentur cum magna agnatione membrorum porporis;tunc cuim
multi fpiritusconlumuntur , unde Sc ciborum auxilioopus cfl , Sc
inedia, qu* inagis corpus exedit, uon cfl addenda .

Por ro plutafunt exercitia clari laboriofa, plura tnanifefllnon la-
boriofa, plura dcniqur dequibus, qualia fint, dubita tur/uo igitur or-
dine breviter lingula delibamus .

Exrrtitie per ft laleriofe.

at Fabni Ferrarii, Lignarii, Murarii, Foliores,Agricol*,feu Ara-
tores, Lapidicida:, Bajuli, ideft, onera per diem integrum portantes:
Piflores.lcu panem conficientcsfTextores.Malitoros, Fullones, hoc
crt^ui toto dic paanis,telis, vcftibus lavandis vacant, Coriarii Lana-
rii, hoc eft qui lanas lavando, tcrgendo,difcutiendo curant ; Aigenta-
ru.vel Aurihce.s,hoc eft, qui utentes mallro, lima, fimilivemftrumeii-
to laboriolo, argentum, aurum, imm6 & quodlibet meullu verfant:
Iter agentes pedibus, Guriores ( Italici puelli e te t.rrono U pofie )
Remigant. s,Naut*que toto die remos, vel alia navis exercitia pr«-
‘ an t ^? T 5 T* K *® r **P 11 1 ’ non W qui li tteras ordinant^ leve eni m id
opui eft ) fed qui torculari opera navanr;Mercenarii,hoc eft , qui ut
mcrccsvcndanc,iisoQuiti per urbem toto fere die circumeunt ; Or-
nantes templa, quando fcilicet fcalas transferetes, perque eas lalien-
tescum magno labore hinc inde agitantur. Hi,mquam, omnes, fimi-
lclque,quia laboriofas ex fc artes exercent, i jejuniis merit6 liberan-
tur . Ita DD. citati, & cicand ^fpmefim .

ix Nota autem duo,vrl tria; PnmA,hic fermonem naflrum eflede
his artibus abfolutl acceptis , fccus fi diminuti fumantur: fienlm
quis, v.g. indic jejunii duo,vel tria indufia lavet; parvo labore fru-
memum.beftiarum.vel aquarum vi,molat;leviufculas vittas texat ,
quod cum modico fit labore; Merces vendat, longas vias nequaquam
tcrens;non vocabitur ablolutl FuJlo,MoIitor,Textor, Mercenarius,
liclt integrum diem in his confumat,nec conlequenttri jejunio im-
mumserit : quia ejulmodiexercitia t fic diminuti accepta, nonfunt
peri e laboriola.

*? Pr^tcrca cjufmodi opera jamccrtl Iaboriofa,totumdie.m,vel
majorem ejus partem, vel certi in laboriofis artibus, bonam die v par-
tem occupare debere, ucperfcvaleatexciifatio; fienlm vel laborio-
fiflimus Faber unam,vel alteram horam ligna, vel lapidescitdat,no««

propteri-aeodic ablolutl, quantum eft ex' hoc uno labore , i jejunio
liberabitur. .

xa Dcnigue Artifices, vd fimilesex officio laborantes, fi fortl^
fuis laboriofis exerc i tarionibusaliquo die vacentym di^lo die vacatio-
nis jejunare teneantur? Aio probabile elle, fi vacent uno vel altero,
non obligari regulariter ad jejunia: Iu Fagund. Eui. pr*e+ M.i.

eep.i.

14* Explicationis Decalogi Lib.IV.

9 ///o.S 4 nch.**«J'A**- rf 7 -'» *o.quianc defi-
ciant illis vires, legitime poliunt vel eas fervare ad fcquentia opera ,
ard eafdstn reficere pro operibus antecedentibus. At fi multis vacent
diebus .obligantur ad jejunium. quia exeufatio neque i praecedenti»
neque i prarfenti, neque 1 conicquemi labore peti nunc poteft .

Extr titia ptr ft ne» labuit fa .

M Scriptores, Notarii, Pifloret, Statua fingentes , fed fine magno
«ulIeiflrepitu,conatuque:;fecusad lapidieidas mododiflorcducc-
rentur)FiIumeiLana,vcI Lino nentes; famuli comitantes DominG
per Urbem moderat£,etiam cum iheda obambula ntem;Iter leflica,
fjavuequopera^entesiCantorcs, Sajtores, qui veftescoofuunt; AnciL
Irleviafervitiadomusexhibentcs; Medici, Chirurgi, Confeflarii,
Leflor<$cujuslibetfcienti*,etum qui plures Leflioncs more ordi-
nario legunt,& in univerfum ii, qui ea officia exercent ,quar ingenii
wi perficiuntur; ut Ad vocati,Procuratnres , Scholaftici , Ac fimiles :
omnes, inquam, hi mihi videntur artes minime per fe laboriofas
exercere, idcAquei)cjunio per fe nequaquam excufari . ItaDD.ci-
tattjAc citandi/p^^M^uidquid aliqui de aliquibus ex hisallevercnt.
Per fe.ioquam.namfcih facile rationcalieujus gravis circumftantip
per accidens excufari pofte. Fac enim peditem famulum Domino

K Civitatem totum diem equitanti famulatum prarfta re debere;

Cantorem ex inedia i voce confueta deferi; rae Advocatum ,
Lc&orem , Goofeftarium, nifi alimento fe recreent , luis clientibus,
auditoribus, pernitentibus facere fatis non pofle; Fac navi iter agen-
tem, five gravem pati naufeam, fine cibo fuflkientedcftitui, ACc-
nonne, fed verAper accidens, iis jejunii immunitatem concedes.

Extra fis dubii Ubtritfa ,

16 Dubium fit prtmA.AncAcionatorcs munus fuum pro laborio-
fo habere debeant? Rcfp. mihi itadiftinguedum videtur, fi per totam
Quadrascfimam quotidie.vel etiam ter, quaterve in hebdomada cA-
fuctam Wariam,plus minus,coocioncm habeant ad populum: affir-
mativeeft rcfpondendum,etiam fi voIuntari£,Ac propter lucrum(eA
enim opus per fe pium) condonentur; ac propeerei i jejunio tunc

«TOntexculandi.f»Fag.pr*r.Err/. 4 ./^.i.r. 8 .».ia.Sich.*' 3 *)
IXuitnp.t .tr.Q.rtf.iO .L4ym./^.4. ,r -8.c.j.».4-Si temcl,vel bis in heb-
domada > negat£ve. Ita Diana «t.Rati o cft,qu ia frequens illa dicendi
•exercitatio junfla cum neceffario mentis labore, labor videtur non
«ontrmncndus,qualiscert£in raris concionibus non apparet ;hinc
ama, vel altera concio in diem jejunii forte incidcnsjus ad fol vendum
Te/unium nequaquam dabit, nih per accidens .Si quando fcilicet de-
l>ilitas,vel quid fimile id tibi indulgendum perluadeat; id quodex-
«endocum Sxnch.Hb.s.ftnf.e.i.dub.i ).«.6.etiamad diem praeceden-
tem concioni; fi debili tasdadicio prudentis, ide requirere videatur .

17 Dubium eftfecundA dcCoquis. De quibus fiefontio: Sifint
tcoqui Magnatum vilioribus minirtris folum afliAetcs,vcl fint Coqui
communespaucaferculaparantes,non excufantur i jejunio: at fi
^fintCoqui toto fert die per fccxercitiaculinsecxercentes , five fint
junius magnatis,five numerofac familiar;tunc ccrtd fatis probabile eA
^ximi per fe i maceratione jejunii : quia tunc eA ars veri cx fe labo*
„riofa, cu m in prarcedcnti caiu non fit .

18 Dubium eftTertiA; DeSartoribus,hoccAde iis, qui calceos
iconfuunt ; quos quidem, quamvis ego cenfeam non excufari : horum
«nim artem quae fedendo exercetur, non apprehendo efle valdd la :
iboriosS;tamen quia inuenio multos, hofguc magni nominis DD.Left.

:Sanch.*«cen/A^.y.rjry* 4 . 7 *y .Tra\lM.$jadtf.t.%Jub. 7 .*.iMUs
iad modum favere, edendique libertatem per fc concedere ; ideo hanc
'clfc opinionem probabi!em*c tutam,ne*are 110« polium. Suffragatur
rJc rat ioiquia h? c ars nAHoMm manibus,» brachiis, fed cruribus ctiS,
pcdibusjdebq^KKabilitoratu corporis excrcetur.Excipc;nifi Su-
itor folfim fcindat corium levi laboreideinde I miniftris fuendG; ve!
«■1 molle fit cor ium^it non calcei, fed pannus,vel veAis confui videa-

ttur;nunc enim hpc Sutoria aflimilabitur arti Sartoriae, qulm i iejunio

jperfepaul 6 ante non liberavimus. Dico denique propter autnorita-
krai Doflorurnefli probabile nullos artifices, atque adeA Sutores
ebligari ad jejunia :quia Eugen. vel concedit ( ajunt ) iis privilegium
nonjejunandi»vel declamavit eos non comprehendi i lege jejunii.
jjtaTYuJIench./^.pcitan* Fag.Ac Si, Azor./>.i. M.j.e.i 7?.8.Laym.
iW.4./r.8.r.}.*-3-Sanch.<* etufjtb.^.t. 1. dub. 7. ».7. aliique .

xg Dubium eftquart6. De BarbitonforibusEc quidem hos perfe
eoo excufo: * un *. quia ipfa conditio talis artis non mihi apparet
valdiex fe laboriofa.ut mihi non apparuit pauld ante-Sartoria tum
quia *»tis fucceffiv£,Ac interpolatim , non autem conti-

nui perintegrum diem hzcfolet ars exerceri . Fateor tamen facil-
Jk imi ii* exculationemaccidentariam convenire polle, cdm pedibus
liantes , non verAfcdentcs laborare cogantur : Dices, Eitg. 1 V. fupra
allatus declaravit omnes artifices eximi a prpeepto jejunii . Refpon-
«4 eo negandum id efle, quia Pontifex tant&tn loquitur dearti-
ficibus exercentibus artes laboriofas, quare femper remanet
nobis facienda deartis labore difcuAio, niG forti authoritatem Do-
rorum mim.pmtedxuti di fla m velis amplffli*
go inquires. Si quis artem, fcu vivendi modum laboriofum noo

eft cx fua conditione fortitus, poteft ne ex fua voluntate laborlofum
opus aliquo die aA'u mere , & confequenter eo dic abfiinentif legem
liciti non cuAodire?Refpondco . & id fiat aliqua notabili ex caufa,
poflct,ut fi quis carens, V.G.Ornatorc Templi, iplc cum diurno labo*
re,ne fcAum relinquatur, exornet : idem me lipiccaciscratiaiterpe-
deAre ad facram Imaginem arripiat: fi lc tl agellis ufque ad fan^ui*
nem notabiliter caedat;fi ad ferviendum infirmis totum diem^tura
cum proprio lucro laborando confumat : iplam enim pietas fatis ra-
tionabilem dat caufam Ita D.Th *« 4 .d. 1 5 7 .y.x. t . «« mtdic.
tr'utT l d*t 9 mf.diflA 5. lo.Saoch d 64.fl.ar .'f’h. Sauch. tnttmf. 6 b.f. r.l.
dub.i 1 .£7 1 z.ex part.ldcm judico, fi quando aliquod grave commodfi
laborando acquiram, vel incommodum! me grave abducam : tantz
cnimgraviuti indulgereceufetur Ecclefia. Ita Lc(\'./ib.^.de juft.t.x.
”-4lrilli|c.i.]a7M^i.” uo.TrulUd > ])«^./.iy7.a.i}. At fi
fine caufa , ut fi quispcdcAcr ad venandum folfimob voluntatem fe
conf»at,vel pila ludac,vcl ha Ailudio vacet; multfi magisfi cum pec-
cato,utfi ad adulterandum, vel ad furandum diflum pedeAeriter
arripiat; diAin;uendum erit : oam fi haec fiant eodem die, quo urget
jejunii praeceptum, ciim id fit ponere direflum impedimen tumexe-
cutioni prarcepti.dumpnrceptum urget, illicite contra praeceptum
de jejunando fiet : Lege Lefl‘ M.4 e. x.n, 4 j .Lay man./il^.ff .8.r. g .».4.
Trull./.r. »». 1 j. fi ver6 fiant tempore remoto, ucc multum proximo
ipfidiei, quo jejunium urget: non illicite ficu f"f^a ff.z.dtCau/Si
tsfu/antib ab Sstri, per occafionem diximus; quem ut re-
colas, omninb velim.

jt Olim nonexcufavii jejunii lege adolefcentem nobilem , qui
magna animi propenfione per integros quandoque dies , etiam ficum
jejunio dies concurrerent , per fummam voluptatem, arti ferrariae
operam navabat,Acfclopetos,fimiliaque bellicae artis exquifitain-
A rumen ta, artificis infiar perit illimi fabrefaciebat . Fabrum ex offi-
cio, dixi, eodem, hoc opere lubensexcufo;te veri excufare ne qua-
quam debeo',quia illi quamvis diviti ars propria, qua neminem pri-
vare intendit Ecclefia, excufationcm affert : te verd nonofficium
tuu ,non ars propria, non laboret aliqua rationabili caufa fufeeptus,
non aliud caput \ jejunandi le^c poteft eximere.

Scio,quofdam excufareeum,qui feaclviut iterum aflumit pilf lu-
dum V.G.vel Venationem, licit provideat, fefic non pofle eodem die
jeju nare, quia prsecpptu m( i nqu i u n t) jeiun ii non obligat ad abftinen-
dum abiis honcftisaflionibus,itaTrul)./.f. n.tadt. Medin.Ac Le-
defm. Scio inquam; fed iis alientiri nequeo; fiquidem dum urgee
praeceptum, veleft in proximo, obligor non apponere impedimenta
ad illius exccutionem, ut diflum eft latis/ijP-«.$.*-

8» Illud tanquam certum libens admitto;fi etiam cum peccato te
itadefatigafti,ut n6 poAis jejunium j»ati>pcccaAi quidem, dum impe-
dimentum jejunio exhibendo appoluifti : at poteris deinde fine noro
peccato comedere, quu tunc verd incapax « maceratione jejunii .

Pauptrtaf.

8? Duplici via paupertas jejunium tollit. Primb, fi pauper,quta in-
diget, labores dic jcjunii:unde propter defatigationem le cibi refice-
re opus habeat . Secund6 fi carcatcibis.quibus integram eandemque
fufficientem refcflionem aA'umat:nam tunc, quia cogetur pauca id£-
tidem per diem comedere, jejunium diflblvct. Utraque exeufatio, at
exfe patet ,legit ima eft. Ita S.Th.*.a. y.t *7 .Mi.^.tdfyPii pr.Eee/^.
hb . t x. 8 m, 1 a. Sanch . inetnf. Ab.y t.x . dub, t ^ 1 . aliique .

84 Sed adhuc dubitabis prim 6 ,deeo,cui folum fuppetit panis^Sc
aqua, an is obligandus fit ad jejunium ? Quid,fi preter panem, fuppe-
teret Ac vinum, vel potus vino fimitis? Quid deniquefipraeterPa-
ncmA vinum, non defit aliquod unum obfonium modicifucci, ut
V.G.pifciculi,vel olivar.vel nuc«,vel caepae, vel allia , Acc.Refpon-
deo non obligarem habentem folum panem, nec habentem infu per
Ac vini copiam; quia nimis eActooerofum , Ac laboriolumejufmodi
jejunium . At habentem aliquod unum ex diflis.obfoniis obligarem,
fi rard V.G. femcl, aut itcrOm id contingat; non autem, (ifcpi.
Ratioeft,quufiffrpd, maceraretur nimis^tque extra modum cor-
pus : quarcert^nimia maceratio non habet locum, fiidrarbcontin*
pt; praefertim in homine ruftico , firma* iani tatis , Ac hi viliori-
bus obfoniisaflueto. Quod fi cui in promptu eflent non pauca ex
diflisobfoniis, tum olivae fcilicct , nuces , tum pifciculi^c fimilia:
noo audeo/aculcatemcidcni non jeju nandi concedere; ( quidquid
non nemo in contrarium fentiat ) quia fufficien* haberi ali mentum
i multis cibis vilioribus poteft, quod ab uno, vel altero pretiotiore
potuiAet.

U Dubitabis fecundb. Qui habet, unde vivat, non verb onde
rcuituat , vel alat familiam, poteft ne prim6 laborare, Ac conte-
queter jejunium ncgligere,ui pretio laboris,quod debet exfolvar, fii-
miliamvefubftentctPPoteAne fetundAde viflu fibi detraherc,AccA-
fequen ter propter parvitatem viflus non jejunare; ut fic pecuniam
cumulansdiflis fuis debitoribus, familiaeque fatisnat ?Rcfpondeo.
Pofle utrumque puto»quia rcAi tutio,qu? eft debita ex iuftitia ,Ac fub-
fteutatio fami lif, que eft ex charitate,pr* valent debito jejunii^uod
eA i nduflum ab Ecclefia cum tanto rigore : Lege rntnm diterittr,dt
ctnftcr.dij}.j. certi propter opera pietatis polle diflimulxri jejuuiuni,
mod6«. i.diximus.Anficuti poteft, itactiam debeat? Colligetur ex
mox dicendis ".frf.

8 6 Ufges:fcqucrcturesbi*,pritnd| pauperem, quandoaliundA

non

Cap. V. De Jejunio .

'43

IMO habet> pofle laborare die fcfliro , hmoi & ouitwrc facrum fo-

Jum ut reddere debitum, vel fcmiliam alere valear; BMcmm vide-
tur ratio de his & dejejinUk Sequeretur feeundb i «i id etiam obli-
gari ; potens enim adhibere medi a apcaad fol venda debita, i jultitia
obllringicur ut ea adhibeat . Refpondcoad primum, concedendam
eflefequcLm ; folum advertO; Sacrum non efle tara facile demitten-
dum ; quia priccptum audiendi facrum dic feftvlium gravitatem
habet, qua: non videtur regulari er vinci a modico illo lucro , quod
i labore tam modici temporis, quo Mida durat, acquiri ordinarie
poteft ■ Rclpondco ad fecundum cum dillindione: ne.oenim adid
obligari, ut qui» reflituat ; potent enim debitor libi peri uadere cre-
ditorem nolle effe t^m feverum , ut obllrmgai ipfum ad conquiren-
dam pecuniam medio tam extraordinario , quale eft laborare die rc-
ftivo, ia quo omnibus conceditor quies ad vacandum Deo . At verd
concedo te obligari ad laborandum, quando unta nec dfitas premit,
ut Coe illo feftivo labore notabile damnum fua familia patiatur ;
tunc coiiu urget, ut bend tu mones, ratio Charitatis.

Conjugium .

^7 Conjuxnon raro excufationc dufla ex ipfa conditione conju-
gii liberatu r i jejunio .

Liberatur autem Primfc, in eo cafu , quo non polTit alteri reddere
debitum,(i jejunet . Ita Thom. Sanch. /ih.p.dematr.d j.w.io. LefT. /.j.
r. a-*-4+ Jo. Sanch. d. ^.num.t , . aliiq; Ratio .ft, quia jus jufhtif pr$-
valct priccpto Ecclefiar.nolentiscum unio rigore jejumum;lmmd
tunc pacaret conjux jejunando. Ita Led. 2 />.4 9. 17. ar.x.t . expmdi-
ilis talRpjtm . Quia faceret contra jus alterius, dum ad reddendum
illi debitum fc notabiliter impotentem reddit .Tunc autem hicca-
fus locum habet; ouandoeonjux notabilem dcbiliratcm contraheret
cx eo, quod cum jejunio debitum redderet, Debitum inquam mode-
ra td ab altero petitum :qu$ moderat io attendenda cftfpcdata qua-
li ta te conju^um juvenes enim,fbctiorefque lippius, feiics,imbecillio*
refque rarius matrimonio uu convenit. Ciim ergo quis non tenea-
tur redd. re mfi juxta qualitatem fuar complexionis, ad quod folum,
& non ad amplius virtualitcrcoofenfit conjux, cum matrimonium
contraxit ; ide6 folum tunc debitum conjugale conjugem i jejunio
immunera reddit. Qu&d fi precibus^liovc modo pollet coojux remo-
vere alterum 1 petendo debitum , adhuc tamen non teneretur uti
hoc remedio, atque ade6 poilet nfi jejunare, & fic redderc.Ita Thom.

Sanch. lacaic. Ratio eft, quia pe rimulis obligatio reddendi eft ex ju
ftitia,quz non obligat mu ad reddendum pcrfonaliterdel
Ver6ad conquirenda, vel ponenda remedianc alter petat

58 Negligi item jejunii prarcentumnon poteft, ut potentior,feu
etiam ut potcnsquisfitad petendum debitum i coajuge.Iti Thom.
Sanch. ihtef. quia folum obligatio iuflili* reddendi debitum cxcufac
i jejunio: at conjux non habet obligationem juftitiz petendi , fcd fo-
him reddendi debitum.

30 Scio quendam conccdcre folutiooem jejunii ei conjugi , qui
niU comedat, eft ineptus ad petendum debitum inod.-ratc, quia ucut
faber dives ( inquit ) ne fuum officium» ad quod /us habet deleret ,
poteft laborare, & coofequentcr non jejunare ; lac conjugatus, ut
luum officium ufus matrimo..ii,ad guem jus habet, non iiunut , po-
terit non jujunare : non quidem ut Iit valentior , CC potcntior ad ex-
traordinarias copulas, fed ut Iit potens ad petendas copulas mode-
ratas, ad quas ius habet.

40 Verum nulla ratione placet hsrc conceflio ; non lolum, quu
omnes fer* conjugati fic liberarentur i ujunio , ii quidem pro omni-
bus eft illud : Sine Cerere, (y Baccha friget Vt*u > ; idemque pot-ent
conjuges praetendere quoad comeftioncm carnium, quod certe eftet
inauditum ; verum etiam, quia cilm ulus maitiraonii/iuoad petitio-
nem, fit liber in conjugibus; praevalet lex jejunii, quaccttobli.ans .
Sicuti quia Fideles omnes tenentur intcreUe fac rqdiebus Domini-
cis, non poteft quis cxcufari ab illo/juia is vult uti lua libertate/] uia
fc conferat iil dcm Dominicis diebus ad venandum;& licui, quia Sa-
cerdote 5 omnes tenentur recitare Horas Canonicas , non poteft quis
aliquem Sacerdotem cxcufareab ii» recitandis, quu isvuJt uti fua
libertatc, iuaBreviarumfuum in mare proiicut ;& Ratio horum
omnium eft , quia idem praeceptum quod obligat ad finem, obligat
etiam ad media proxima, & neceflaru ad illum, < 3 c ne temoore , quo
praeceptum urget , ponantur impedimenta voluntaria ad ejus exe-

cutionem, ut alibi i nobis didlum eft.

41 Neque obftat pari tasdufta ab Artifice divite : qui» lex jejunii
abfolutc non obligat Opifice» laborantes ; unde non elt mirum, quod
cofdem non obliget, fi divites fint ; per accideus enim eft eusdle lo-
cupletes, at lex jejunii oblLat per fe etiam conjuges ; unde ii ob fo-
lam rationem conjugii, nili alia addatur exculatio, didam legem i
fc non poliunt excutere*

Illud approbo ; fi advertat conjus periculum incontinentiae in
alio, polle petere ,etiamfi , ut petat , opus fit jejunium frangere, quia
tunc illud periculum in altero 7quivalet petitioni, <Sc petitio hujus
redditioms^d quam urget juftitiae ratio. Idemj>uto(noncnimabfi-
vnilis eft ratio ) finifipctas, ingeras malam lui picionem inaltero ,
quod adulteraveris, vel aliam adamaveris.

41 Liberatur fecundd, Uxor, fi ex jejunio reddatur ita extraor-
dinarii pallida, macicquc confeda, ut timor rationabilis fit , ne i vi-

ro minus notabiliter ametur: It* Si, K $•)"*. «".9 Th.Sanch./rf.j,
dematr d yn.w. Jo. Sanch. r.j4.«.i4. prxccpiumcmm jejunii quie-
to matrimonii ftatui,quem certi line debito amote periclitari nc-
ce.iceft,ob.iare non debet .

4 } Liberat ur Terti 6 ,li eadem uxor ita prohibeatur i viro jejuna-
re*ut fi jejunet, rixar cxoruntui,& notabile- dii ordifftt* ’1 h. Sanch.
Ucjit.n, 1 j. alter Sanch. Ioc.cir.n.,6. F44und.fr.4- hccl./th 1 .r.p.n.j.
quamvis enim peccet vir,li id fine tuffi icnti cauU faciat,uxor tamen
liobcdiat,nou delinquet, propter rationem «.^arr^.dittam.

44 Liberatur i^u rso, Uxor Catholic-, fi prohibeatur i viro h^re-
tico icjunaie,iJque nonincootcmptum Eccleliar, vel prxccptt j.ju-
nandi, fed ob alias cautas, puta ob incommodum parandi ci bo> Qua-
drageiinulcs, ob dilpcndium eoldcm emendi, vel qu d liaule Ita
Azor*p «./6.r.l8.p.7.Fagun d./»r.r»r «.lO.TruIl /it.i.indic.c.i.nut,
‘J.h.u. Ratio eft, eadem, vellere cidtm, ac modbdida

45 Liberatur Quinto, uudhicoccafmncdicam, puella nubere
volens/i ex continuato jejunio Qu<drag.'fimx, na n in jejunio uno»
vel altcrd, quod incidit in Iri annum, .d vix lo umh«Urc poteft )
fpeciofitatem taciei notabiliter amitteret . Ita Thom. S<uc loi.tit.m.
11 Ratio eft, quia puelli honeftum Matrimonium aueu panti nota-
bile damnum infert focciei deperditio Sed quod li num tantfjadu-
r? ? Rcfpondco quando ita colorem deperderet, in .ciemquc contra-
herct/it, ea vifa, ftaum dc d itta macie e*tra fuum morem notaretur ,

Optra Pittatu ; .

P ifiiUulat jejunandi,

4$ Licere ob pietatis opera jejunium dc prxeepto negligere, fatis
per occationem tetigimus*, j.il.i.» 6.

47 Quoad difficultatem Certum eft moleftiam aliquam in jeju-

nio relidere, atque hac nihilominus co 'niu praecipi Kjunium Fide-
libus ab Ecclcfu : quare non eft cur ob quamlibet difficultatem 4 je-
junio te eximi imprudenter putes * Agimus igitur hic dc magna , ac
vald* extraordinaria difficultate : de qua ficdiftmgue. Sidiffic Itas
oriatur ex malo habitu tuo, tuaque giilofuate^tum fi fit ma^niiobli-
gariseam vincere, ac jejunare . Ita Fill1ucc.fe.27-f y.q.^.ia f.

omnes enim tenemur malos habitus, quamvis invctcratos^xtirpare.
At fi difficultas oriatur ex prava corporisdifoqfitioiiejquiay.G-lus-
machi notabilem, atque extraordinariam debili utemfentias, inio-
litam laffitudinem.dc fimilia ;excufaberisli jejunio, etiam fi ejulmo-
di debilitas provenerit ex malo habitu nimis comedendi Sic intelli-
go Boiuc. iam.x.d.u/t.depr,Eee /.9 1 .«/r.*. 1 j Ratio eit,quu tunc ejuf-
modi incommoda red ucuntur ad corporis infirmitatem , de qua lu
pra latisjfupcrquc dilputatum eft •

T tanfitut ptt Ttrrat H aut iceram,

Sfrtitui Catholici apud infidele/ .

48 Quando nullum adeft, cimeturve incommodum, & quando, ni
jejunctur.apparct Religionis contemptus, jejunium efle obfervan-
dum, etiam mter lnndeles, nulla eft dubiutiu . At fi Iit viti pericu-
lum, vel alterius mali gravis, line di&ocomcmptu, poterit vel pere-
grinus, vel fervus inter Hircticos, fcu infideles & jejuniurn fran-
gere, & carnes comedere die Fidelibus vetito. Ita Pizox-p.xM.i.e.

lEcildiarpo-
odifpendio •

j ,.el fervi in eo-

rundem domibus alium cibum pr.ticr carnes non haberent, vel fi
jejuuando in odium notabile Domini Infidelis inciderent, i jejunii
pricepeo propter didam rationem eximerentur.

Bona fidet : ia he/pitii.

49 De bona fide fic habet , Si V. Jejunium ».14. fui fe putat / v fiam
c au/am habere non ftjunandi t nen peccat mortaliter % tten jejunande ; fic
ille.Immd nec peccare vcnialicer , fi nulla prorfus fraude ita putat ,
certum fit.Nam li ncgligentiam adhibuerit in exquirenda caufi ful-
ficientia, jam aliqua adeft fraus, juxta cuius gravitatem, fi adiit , vel
levitatem, penfaadaelt culpa, ut umverfim explicuimus lih.xt::

jo Atque ex ha. fide bona cxcufandos efle aliquos fandos viros
pr ifcis imbutos moribus, puto ; oui Charitate urgente, ut hofpitcs
cx itinere, ut plurimftm pedcllri defatigatos ad cibum alliceret Je-
junium etiam obligans fe pofle frangere exiftimabantraifi eofdem ex-
culari potius velis, quod non jam jejunium de pricepto Ecclefii ,
led de regula ad mortale non obligante violaverint. Namcreterum
mihi non probatur folam holpitii rationem pollecaufam fradionis
die jejunii, Gve ex pnrcepto, fivcex Voto, five ex pcenitentu debiti:
Ita Aror. p . 1 . Uh . j.c.i 8. ^7 * 9-9 • 1 • (T *■ ^«<4 u, 10 a. 1 1.

Ratio przcipua eft , quia in hac potiffimum itate noftra ram culta
facile hofpes, mfi Iit inhumanus, dc barbarus, poterit perfuaderi je-
junium i te, non ex a liquo capite Hofpitisoffenfivo, fedfolum ex
obligatione tibi mjunda, fervari • rarbque admodum, ne dicam nun-
qua m, timeri aliquod damn um videtur pofle ex tua fola abft i nentia ,
u humaniter ccecera hofpitii jura cuftodias,

f(atia

^hi^.TtvXLhh.xJadec.c.x duhj.a 1 x. quia pneepta Ectlefupo-
fitiva non obligant, ut nimis fipcdiximus, cum tanto difpendio •
Hinc fi Remige» Cbriftiani in triremibus infidelium, vel fervi in eo-

*44

Explicationis Decalogi Lib. IV.

J T*iuf*ut Mta : nmjfix).

»r De exeulationc ratione loci , fatis per occationem di&uni eft
intupenoribus' *•$ * cum de excuiatioaeabafiiftentia Mif-
friraflaremus. De excutatiooe dubia, vide nonnulla moKH.b.fi*.
4 c ca,qu* fupra dutmu* />i.j x. 3 j,V m Jtjumum .

'Diffxtfati* .

3* Difpeafationero de non jejunando concedi i Summo Pontifice
nofle, ex juxta caula, licite flcvalidd, fine caufa autem faltemvali-
de.cxfupra d»aiSM-§ *.M* fa t i< contiat .

Si Et quidem caufa jufta duplex eft. A Itera ex parte Summi Pon-
tificix^altera ea parte cjus,qui difpenlaionem poftulat.Ex parte hu-
jus cauta debet efle ex culans, feu aliquo tandem modo impeditiva,de
qua w*jt « 6. Exparte Pontifiris non eft improbabile latis eflequam-
cumque, etiam fi non fit impeditiva jejunii : quare lufficit,(i Pontifex
moveatur ab aliqua fibi bendvifa ratione, ita at folum quia vult fe
benignum alicui bcnemtritooftendere.luflkiat aliquandoad difpen-
(andum.Lege Sanr.A8.<* marr.d.i 8.*.6.Punt.t$ dtman.c rq.Caftr.r.

^i/8.$.r».j.DiaBf i.rt.iaV-lJ-TrulU
dutj.n.xi. cujus rei ntiocft, quialimilc* dilpenlaioocscomellae
pro pertona particulari, non ludunt bonum cbmunc, acciunt mili-
cujus prejudiciC nec bonum ordinem Rcipublicp turbamiconvenit
cmm ipu Rcipublicsr bono, Principem aliquando fe benignG exhibe*
ICXrgo c6m hf difpcnfationes fint circa lege humanabat ipfo Pon-
tifice dependentes ;non cfl unde tunc cftnmtacur ne levis quidc cul-
pa. Proportionali modo efle difcurrendum de d lfpenlationibus con-
cedendis per Epifcopos A jejuniis folo jure Dicecefano,( non autem
liniver(alt,deh senim * yj.) induatis, parius rationis ollcndit.

34 Atque his fit, peti pofle dilpenlatjooem ex nulla cauta i Sum •
mo Pontifice , & ab Epifeopts in eorum proprio jure fine ulla culpa .
Ita Sanch. I*t.%.d* 4 1 8"9 tum quia integrum mihi eft propo-

neredefiderium meum ; cceterum ad Superiorem pertinet inquire*
ecaufacfufficientiam : tum quia fu;vponcre pofliim femper adefle

per, pofle quempiam uti prardiua difpenfatione ; iu Suar. /•*.$. Wir
1 9 *. ia. Pont . Di in-Barb Nav. Val. aliique, quos ciut, (equitur*
que Trull. Ue.eii. tum quia fuppono femper adefie didam caufam ex
parte Pontificis, vel Epifcopi : tum quiadifpenfatiq tine caufa con-
cela Ii legitimo Super iore , quales funt in proprio jure Przlati jam
eft valida, utfupra vidimus : non igitur peccabit, qui difpenfatione
jam valida utitur , rdmper difpenfacioocm validam valide i lege
exemptus fit ;cfto Superior peccaverit. 'f'

Dixi( fiocert) nam fi falfum exprimas , vel verum taceas , longi
alia eft ratio, de qua re alibi .

5) Loquamur jam de Epifcopis, Prarlatis Regularium,Epifcopo-
ftunquc]unfdidione gaudentibus, ( qui funt hi, vide in fimm/afr.'.
g.g.x-a.z. quoad univerfalia jejunia indida toti Ecclefiac.

Primi . Didi Prarlati Papa interiores , non folilm potiunt difpen-
fare in jejuniis proprii /uris, ut modi didam eft ; fcd etiam poilunt
cum fuisfubditisaliquandodifpenfare in jejuniis legeuniverfali in*
111 tutis . ItaS Thom. in 4 -M. 1 y.y. ^ 3 Suar. M. 6 . 4 tkg.

C.fa/* Sanch. 16 -Fag p. Ett! 4.M1 c.9.1 ».a.

Ratio eft, quia poteft Prrlatus inferior difpcnfare m leecfuperiore,
otiando non eft rcrurfu' ad Superiorem, cafufqueditpentandi eft
Aequent, qualis certi eft hic de jejunio . Intel ligef mper, dummodo
in hujufmodi univerlalibus legibus exiftat caufa fe tenens ex parte
fubditi ; quia difpenfare in le efuperioris,bocfoluroconceflumeft,

mfubditorum necfiitatibusfubyeniatuv. ,

3 6 Inter hos potentes difoentare dido modo in jejuniis uni vena-
libus, connumera Parochum , etiam prjrfente Epifeopo. Itaplures

1 7. Et ratio pvet er

cus nimis gravaremur Fideles, immi & Epifcopi , fi hi eflent pro
ejufmodi minune^lc frequentibus difpcnfationibu» femper adefidi .

37 Secundi quilibet ex didi», immb St i delegatis ab ipfis , eo
modcqquu cum iubditis fui» difpcnfare poteft, poterit etiam fecum
iple immediate, vel roediate^ommit tendo Icilicet fuo ConfetTario,
ut dii penfet, id q uod fatis fit hic ionuifle . Lece Caflr. **. j. AJp.f». 4 *
4 tfp $. 7 5.1.1» x. Dun.p.iJ.w*/-* j.Laym>W.i^r^c. 3 x.v.jx.Afcaa.
Tamb. %. i»nevat 4 it.

(8 Teri 16: quamvis Epilcopi non poflint abrogare jejunia univer-
faluEciicft^: quia nihilpoteftyibiufute loquendo, Interior in lege
Superiori' : tamen concurrente gravi cauta, valet pro tota fua Dias-
ceu aliquando difpcnlure. Sic paucis ab bmc annis difpenlatumfuif-
fe ad e<L ndas carnea tunpore Quadragefunae, gralfantc Pcftc, Panor -
mi ; Fame premente Meftame , Icimus omnes. Multi magis pote-
runt ex caufa transterre . Ita Saoci*c^./;^.>.c. 1 V 7.ar.r7.unde re-
dic fadum eft Panormi, ut indic Naulis S CnriftianaeCivitatis Pa-
trona, qua incidit m Vigiliam S Jacobi, non jejunetur ; fcd ob cele-
britatem fefti transferatur jejunium indiem praxedentem .

39 At poter une Epiicopus commutare , boc eft , fine ulla caufa
concedere ouhi , vel toti DiceccG»ut loco jejunii ali quod opus (pi ri-
tuale, five arnualc jejunio, live maius exhibeatur ?Rclp. non polle in
jeiunu ind idis jure communi, vel jure Provinciali ; pofle in jejuniis
i fe , vel Pradeccftoribus, vel Conci) io Dicecefano indudis . Lege
Suar 6 . 4 e /egx . r * .»• ** . Caftr. /.1 J • . 3 . 4 . 6 . 4 t dtfpp.y. »«.4.. Indicat

Sanch. / ir d. 1 o.*. II.^ t.Hfti 4 » fit, Rai io prioris didi c§:

quia Epifcopi folimex caufa excufantesfubditos difpenfare in legi
bus Superioris valentfvide qo? dixi, cum de difpffatione ad laboran-
dum die fefto:, G er’o nullam lupponis caufam,cx parte fubditi, nul-
lam fuppomsauthoritatem . Ratiodidipoftenoriseft : quia leges i
fe dependentes abrogare poteft ex quacumque caufa; quamvis fub-
ditosnon exculante, ut iiuxlb n.j3-didum cll ; opus autem bonum,
in quod commutari jejunium (upponimus, iam aliqua caufa eft .

60 Quartd ^qu^nam debet efle cauta excufans,fequeex parte fub-
diti tenens, in hac materia ? Refp. fatis erit una ex illis caufisexcu-
lantibus 1 jejunio hadenus explicatis , licdt non totaUtcr, fcd aliquo
ta ndem modo infuffk ienter e • culans. 1 1 a Sane.'* tenfjtk. j . c.i .dmb.6.
n.x. hem fatiserit^idubiumlit andida caufa fufikutadexcufandu
abfolute fubditum a jejunio ; ita i *. vel an fuffictat Superiori ad expe-
diendam dilpcnfationem Ita idem it. 4*6. y n. tfM.Z.i* 4tt.c.t 4.j.
n 1 9. Vj&y.Jtjun.n, io. Ratio horum efl; quia fi cauta eft magna , oc
gravis, non indigemus difpenfatione :fi nulla, non poteft ca licite da-
ri:ergo,ut, aliquid operari poflit patefias difprnfandi, tatis erit,fi cau-
fa non fit ade6 gravis ; vel fic duou. Quando Superiores advertunt *
cautam minus eUefufficientcm ad ablolutam difpcnlationcm ,mif-
cent aliquam commutationem, puta orationem, clectnofy nam, &c.

6t Majorem caufam requiri m difpenfatione ad carnes, qua m ai
frangendum jejunium, admonitione non indiget . Quid deladici-
niis, comparatione fada ad jejunium ? Ajomajorcrnrequiti ciuura
ad dilpenlandum jejunium, quim ad edenda ladicinu^/uia cum ra-
di iniis tlarc jejunium poteft, atque ade6 minusdifpenlatur in us
folum cdcndisquim i» violando jejunio .

61 Quintd denique Confeflarius, ex Sanch. t9*f lih .% .duk.x ,n.

x 8 fj M.%. 4 * Mstrjt.9x.x7. Pzz.pr.Ect/.A./ii.tx.9.*.+. Trull./i^.g «
dt(.e x.4*4.7.* it. Medicus, cx nfdem»». vel quilibet vir prudens a
ex iifdem w- ut etiam Abbatifla,ex Jo.Sanc Lex

V. Attat ij/s,».t 4. difpcnlrtre in jejuniis non vaJentdolfim pofsfit qua-
teniis funt periti,dcclararc caulam adefie fufficicntem ad non jeju-
nandum Ratio eft maoifcfta;quia ad difpenfandum requiri turjuriP
d iftio fpi ritualis, a ua hi carent ; at ad declarandum, fufficit peritia.

63 Verum quid fiet in cafibus, in quibus nec adcfl Superior, qui
difpenfet ; nec vir peritus, qui declaret? Rcfpondeo,lufficit ipfe
fubdituv bona fide putans fufficientem fibi adefie caufam , ut colligi-
mus ex Sa allato n.49. Sed jam, librum hunc quartum feliciter, fi
Deo placet, cum gratiarum aflione claudamus.

D E

finis LIBRI CLU arti,

Ac totius Operis Primae Partis.

Laus Deo, Beatijfm* Virg.ni^ ac Beato Aloyfio .

DE PRAECEPTIS

DECALOGI.

S E C V N D A PARS.

LIBER Q_U INTUS

IN DECALOGUM.

Honora Patrem tuum , & Matrem tuam.

In concurfu vita Privati , (y io ni ReipuMta .

4 Difficultas efl fecunda; An extremi pcriclitantcbonocommu-
ni leu Repub.lcu Principe : neccdarifiad commune bonum ego te-
near hoc malum/rtiam mea morte, avertere^i poflum ? Pro hac dif-
ficultate uvae cfcorumRccentiorum diverfimodi fentientium do-
drmatn hic exlcriberc .

ioannes cnimSanch infol.d.q^. nu^. Ctc habet ; Immb net ob confer,
vandum bonum ccmmunt , oflunp quem propriam txponere vitam
rtor i efl namque jut propr.arn tuendi vitam aJtb jhtflmm , quod i nullo
juro comftttandt alienat vinti poffit . Mi/et utro murum occupato tum
ptrieulo vita tenebitur ratione patti , (j po: notia ac t opta : ut dtximut
dtfp. I O.n. 9, ttpUcanttt D. T nomam , qutm ufque modo credo non fniffa
aUoilotibuopracrptum . Exquo ftquttur non devinci . aliquem tenori
Roftm defendero tum di f pendi 0 propria vita , nifi ad id pofliono fo oi -
firinxiffot . H*c lotSanch.

t, Caftropalaus autem /.i .trjS.de ciatit.dui.x . p.t.n.i. cum com-
muni fi contra docet : Certum eflfe d.bere m aquali tui , fo f(eipui.no+
o effit at e , non foliom bona furtuna % fod etiam vtt^mtxprndero peoRfip.
tonforvationo .Sic V.Tb.z.i.<\.x 6 - 3 L.\.ab cmnibut receptui Quiabcuuni
commune pr a ferendum tfl f peti ali , (J pari exponenda e fl oi conferva,
t tonem totiut . Et pau 16 pofl . %ued ditium efl de Rjpub. dicendum tfl di
prine ipOjfeu alia perfona l \oepub. nti offario 'fi vero neceffaeia efl : q uia
id ipfum efl Hfip. providere. Sio Suare \ , Vatem ia ,fjc. Haec Caftrop.

In conturfu bomarit , (j fortunarum Privati , ^ eipublica .

6 Difficultas cft tertia . Cilm certum fit , fi concurrant , bonum
notabile Reipub. 2 c bonum non notabile meum : illud debere prae-
poni, non verb meum, quia hic maximi valet illud. Votam efl
praferend.m patet i Difficultas inquam efl « fi ob bonum aliquod
notabile ut uecefle me non quidem vi nm ( ae hac enim didumeft
num. prated. ) debere amittere; fcd omnes meas fortunas, vel
omnem meum honorem, An obliger haec amittere, ut illi bono
. noubili fuccurram? Bonum notabile dico; nam quid ob confer-

1 OI pqualitcrcrgoA alter privatur, nam dcRepub.flwx)re aliqua vatioocmablolutam totius Civitatis, feuRcipub. dicam num.fef.

O indigeamus,mihi providere de ea polium, negledo proximo. ” ..... ... - *-• - ■ — -

Rat iodi, quia ordoChan tatis prior efl/oeteris paribus, ad fe,quim
ad alium; Hinc mea,& proximi vita extremi periclitante, fi utrique
nequeo, mihi fine ulla culpa confulere ,abfquc dubio, polium .

CAPUT L

promittuntur quadam do Claritate Proxima debita.

D Praeceptum hoc quartum, imm6 dcccetera,
qua? in fecunda Tabula Decalogi coatinencur,
expedit iiis explicanda ; neceflaria efl fal tem com-
pendiaria de diledione proximi tradatio : fd in
hoc capite agere, quafi in frontifpicio confequen -
tium Librorum, Deo duce , « aufpice , non
_ _ detredabo.

Sicuri autem certum efl, nos obligari ad proximum diligen-
dum, juxta illud Matt.xa. Dibgtt proximum tuum fit ut te ipfum:
ita mihi certum videtur non adelle obligationem eum diligeodi per
aliquem adum internum . exprcfse tendentem in ipfum proximum .
Ita D. Th.l. 1. f.xg. n.i. in corp. Suar, de Cbar. d.t .feJi.^.num.^.
Coninch. de Cbar. d.x 4 . dui 4. fatisenim fuperque efl, fi ames Deum,
cjufque voluntatem veiitexequi; ut fic enim jam involvitur amor
proximi,qui efl de Dei voluntate. Quare fi ce abflineasabclicicn-
do adum odii contra ipfum proximum; defierga eundem exequa-
ris opera externa benevolentiae (de quibus o»x;fado jpfo, &f«rpe
etiam interna ( cum h*c opera fieri fubinde nequeant fine aliquo
tandem interno benevolentiae adu ) proximum fufficienter ama-
bis.

a Duo ergo hic explicationem poflulant : Prim6 ; qua ratione
abflinendumlitabaduodii; & de hoc agam $.}. cdm de cbaritato
erga inimico/ eri/ formo : Secund6, quauam ratione opera ia bonum

? -oximi fint exhibenda : Quoniam vcr6 duo luat bona proximi;

emporalia, Sc Spiritualia : de ufdcmerit Ggilladm hic difputan-
dum; anfcilicet, & quomodo bonis Temporalibus, & Spiritua-
libus propria iis tn utrorumque coocurfudmt aliena pra: ferenda .

$. I. §luando occurrunt bona temporalia proximi noflra f

In tonturfu vita privatorum.

x Difficul tas efl autem prima; Quando inaequales funt neceffita-
tesugiturque de utriufque viu, ut li proximus privatus fit in extre-
ma nece dicate, tu in communi; vel ille in gravi V. G. periculo mor-
tis, certo, tu in probabili; quifnamerit tunc prxferendus?

Refp tc tunc non teneri providere proximo/ed pofle tibi . Ita D.
Tho.j.2 .<j i6.*r.AConmc.d.ij.de<barit.dui.6.n.j} Siur.de e baritd.
9 -frfl.i. Ratioefl.quia Jus, quod habes ad tuam vitam dl tantum, ut
quoties probabile efl illam nffendi, tueri contra quemcumq; eandem
poflis. Certd nimis arduum, & fragilitati hominum impar onus exige-
retur, fi exigeretur aliud. Dico, polle, nim, An tunc liceat,te relido»
tfonlulerc prox imo, tangam infrJt.e. i.fi. 1 .n.6.

I Illud eft certum, in bonis,qiue non teneris ex obligatione con-
fervare,pofle te proximo potids confulere quim tibi; id enim munus
efl Charitatis: quare potespro bono proximi, tuas divitias profunde-
re, fi eas proalimentis,fe U legitima filiorum, vel pro reddendo aere
alieno, vel bmili confervare non tenearis.Si ita inaequales f. nt n eccf-
11 tat es, ut M vitam proximi tuendam non quidem tua vi u r-j fortu-
ac bona tibi fint amittenda : au amittere tenearis, dicam • I.

Tanti. T. I. de Dee. Prae,

Refp. Puto me non obligari . Ita colligo ex S. Th.Coninc. Valen-
tia , Suar- aliifque allatisi Caflr. M .d. g. decbar.p .9. num.9. infimiA
Jus enim confervandi propriam vitam, deea, quae vitae funt ma-
xime neceflaria ; efl adeh naturale, ut mcexcufet i procurando
cjufmodi bono, quamvis notabili Reipub.

7 Sed quid pro bono abfoluto, feu confcrvatione totius Reipub.
Relpondeo: Vel podimus loqui , quando cum amidionc mei hono-
ris illam confervaturus fim: Vel quando cum amiflione mearum
omnium fortunarum .

Quoad honorem, diflinguendum cenfco . Si enim modicum
dedecus, nec multum cxccdcns fubdinendum mihi Iit; teneor il-
lud pro pubi ici boni confervationc tolerare; nam id ad minus pro-
bat ratio dufla ex bono communi: At fi agatur de magnahonoris
jaflura apud ingenuos , ciim plus ea timeatur, qulmmors; vide-
tur tunc habere locum dollrina Ioannis Sanchcz mod6aliata ; ficuc
enim per ipfum non obligor vitam, fic nec honorem via apud me
zflimabiliorem prodigere: fed contendet omnind Caflropalaus
cum communi , luam dodrinam locum habere , ut modd *. g.
videbimus .

8 Non didimi li diflindione uterer in cafu,quo tuc fort unj edent

neceflanp ad vitam, feu conlervaciooem Reipublicc . Si enim ita de-
pauperandus efTes , ut v itf necdlaria «i bi edent defutura , Dicet Io.
Sane h. te non obligari : quia fic equi valenter , & moraliter vitam
profunderes . Sed obligari affirmabit cum communi femen t ia Caflr.
n.eod. allatus. Quddli non edes hoc mndodepauperandus , obliga-
beris obditam confervationem Reipub. ut omnes fatemur; quia
tunc id commune .

K f"

146

Explicationis Decalogi Lib. V.

Ia Conrtrf* propriaram fortunaram tam vira privati.

• Verftmob confer vation em Vitae alicujus pi!vati,quoadexp«n-
dfdabona temporalia quid dieendum'Re{p.«He non abTimrti diftin-
flionc utendum, cum Coniach.d.ij.J* (barit.d.SJa.i 14.I0 extrema
vit* privati neceflitate obligari», aliqua faltera fuperflua , nmnOSc
jliqua convenientia tuo ftatui expendere, fi fic occurrere poliis . Ubi
enmiCbaritw vitae proximi ur?et, fi hic, ubi a&itur debonistibi non
a dm odum nece(Iiriis,non urget ?

10 At ea expendere, que funt tuo ftatui itu ncecfturia,ut iis amilTis
abeo notabiliter cadere debeas; ut fi cxnotabiii Artifice Artificem
mendicum te fieri oporteat, non obligaris.Raiiocft,quu non tenens
arfiius vitam tuam confcrvare.quim proximi ;fed xu*m non oblica-
ris fic coufervarit:non enim teneris V.G. ad Unitatem recuperandi,
omnes tuas fortunas expendere, ita ut omnind nuter xcddaris^uia id
moraliter morti equiparaturiErgo nec alienam, Addit Caftr.M .tr. 6 .
d.%.p. a.u.6* ut illius Reipub.dfe» nobilem retinere faura ftatuxn,
quira privatum pauperem mortem oppetere.

1 1 Dixi *t9.(aliqua falcem fuperflua)nara nec obligare polium di-
vitero.mag nam fummam expendere v.gr. trium aureorum millia ob
vium privati confcrvandam, etiam fi iis expeniis i luo Oatu calurus
non cflet; nec pro privato infirmo extraordinaria medicamenta, Mc-
dicofque magnis fumpubus advocare, ex Coninc.»*. " aOT l 4 J- tolum
erum ordinariis medus,non v«6 extraordinariis fuccurrcrc proximo
charitas jubet; efloetiam id, ut quid peifcttius^oolulat .

Dum eso Syracuf«,Urbe toto Orbe ciaw,hununioribus lutens
Tuvenesolim imbuerem, incidit m manus tamofi cujuldara Giaflato-
ris, filius hominis pntdivitis, quem impius Utro fe omnind veUc in-
terficere per occultos nuncios Patri m maius cii, nili lex aureorum
reilfflmMiondiao die^nilfefi I ii redimeret; ille quidem pa-

L ,aus .more redemit : (ei .o Conferenti, .dqutd oblatu,
fiife ejufmodi Pa tei,qui ex fimiUbus Cluldcm latrwm tommifc
fceleribut, certi morai.ter lcieba.ciim imna» lorcjatb» comproba
turum» Si de adiofluim de parente ageretur^d m bd oblu.reuutum
0« r. bi tit."**, quia er diiiis,oeroinem obliga* imus, roignu lujo-
ptibus vitam proximi cuilcdire: nunc rcrdrfum lermoinde Patre
(& quid.fi ipfe Pater in rimili*itmdilcriimM retiatetur,pecttoia-
queid.vire Slioe«paf c eretur?)JilB cilio. efl refolutio.Equidemhae
u terer d i ih n (3 iooe. Si ea fumma demi poteft calupertluB, vel foiilm
(latui eonveuicutibui, obligarem Pairem.filiumquc . Si debeat demi
ci neceflaeuiuta ut,eel oroaind dcpauperaudi, rei admodum no»,
biliteri fuo Statu dimovendi edenti neutrum obligarem .

Ratio prioris didi eft, quia aliquod piur loricem libi debet pater,
A filii», quim alii . Quare licii alios noil obligaverimus *.« a tameo
boa tam conjundios, ubi agitur dc fuperftu is , obligare valdcellcon-

fentanearoiRatiopofteriorisdiaieii lUa^uamiar «wm ■•din.a

enim, ut confideranti patebit, etiam hunccaluro probat, fctmbdo-
miou< priorem diQi partem non taaquam omnino certam adirmo ,
mfin.nir.npmn fir cnprndus multam fummann expendere

runt Caftr. tat.dt.». 7. & « Comnch. tt. n. 145. viactur ucm

J Vitt V ^Sd e am efig mente fubiata,

Diximus,non obligari quempiam magnam pecump fummam expen-
dere pro vita proximi, idque propter duas rationes u.ic.alw** 5 *'*®'
Je,per oppofi tam coofcqueotiam ,infert Caftr
extrema necdfitatc non polfc hominem, pro fua vita coniefv*^?*
rem valdd preciofar.i i divite fnrriperejquia fcilicct non wnenirtuc
dives, ut di£him eft, magnam fumaram dare. Diximus item «. nn £|
omnium confenfunn extrema neceflitate omnia ellc communu^r-*
his ecce dubitatio; Si omnia tunc funt communu;er£o,<Sc resprei'

r Jt, J. Ar Xr n.Ktimr inii I ia al, rrarUm.CieOl dUrnTOOQO

quia hsec srquivaiet extrcmsepd quoa».s 5.

treme indigens ea ab ipfo fumere tanquam communia- Viae / »•

,d>-40.ubi afiere tu r idem Caii ropaiausatui coarcedit cr Moi usa Clm-
JUnumpsb metum mortis, pote ,ncl. .liibus 1 orcarum dmpoetwo»

-mkile»mcontervarf*{.n»m iUtum,Quim privatum vitaro biure.

dicendo • * J-A^nimirum hominem in hoc pofle cedere juri iuo,non
autem juti alterius. Ad fecundam, negando propter tam pa
li talem Reip.araitti Jus vitat fu{ i priratoj & fani hic aprarl PMe«
diQum illud joannisSancb {.i-n H alTerendum,*"
nanfattrirtt^Hii uimit praeipttt . H^c rmbi probabile faciunt,
Dofle extremi indigentem furripere modo dicio pretioia ; « o>nle-
Queoter, ex huius opinionis vi.debere ea divitem elargiri . Sed quia
contraria opinio,ut vidi mus, probabili* eft;idcA poterit dives eam fe-
qui,& illa non tradere . Nec datur bellum juftnmex utraqueparte
abfolute, fedex vi diverfarum opinionum probabilium , quod non
dTe inconveniens omnes docemus .

Ia tentu' fu p* fi priorum fer tutarum tum attififat* tmperal* Pffi-
i *mti : UHi Dt Bltmefyaa .

Denique diftcultaseft quarta; An extrxnecefliutemeitr®-
maro,tua bona pro privato effundere aliquando, feudarc in eleetno-
fy nam tenearis : nam jwojpublica affar ».b. y

Ad verte primd, necdlitacem in Temporalibus aliam efle extre-
mam aliam gravem, aliam communem . Extrema neceflitas cft ea
qua proximus tuo auxilio indiget, ne brevi moriatur, vel malum
morti fimileincurrat,necalhmdfit,qui adjuvare poflit , vel velit .
Cdrn dicitur(ne brevi moriaturJintelligituMit Ledefma J.

art.\. itaut inunahyeme,vel in uno vere mori curas fit ; VerumSo-
ait, licet longdquisfit imorte>fi fit certd mori-
turus, ni fuccurratur, adhuc dic incxtremancceflitate.Diflumau-
temeiif Morti (inailoquia nonfoldm,qui moriturus fitdcd eum^qtxi
certd incurfusfit in morbfi incurabilem, vel amiffionem alicujus me-
bxi principalis, vel fenfus corpori seflein extrema neceftitate^iocenc
mer itA Bmnes & Angelus apud Sanch./^.r«/r. j Jj.m. 6 .

Gravis cd/ju? hominem conflituit non in ecrto,fed in gravi peri-
culo morbi incurabilis, vel morbi gravis.vel abbreviationis,vitas,vel
captivitatis injuft»;vcl cadendi notabiliter i fuo ftatu, denique vel
cujufcumquc mali cravis; Periculum non lucrandi magnam famam ,
vel oiagnam vim pecuni* , vel m>n acquirendi nobiliorem vitat fta-
tum.non eft gravis oeceflita$,quia haec non cft jaQura , fed acquifitto
maioris boni : Nota autem hanc gravem neccfiiutem habere p lutes
gradus, vcluti majora, vel minora fuot*intra latitudinem gravitatis,
prardidamala.

Communis cft, qua homines communiter, non decedfdo notamur
ter i luo ftatu laborant cui cum aliqua morali foliicitudineluc-
curri /b eodem patien te poteft . Unde vides Pauperem , qui mendi-
care folec non etic mfi ia commani neceflita teym n mendicando no .
decidit i fuo ftatu, immd in illo perfiftit . Non ita dici poteft de eo ,
qui ahiis cft boneft* conditionis; huic enim periculum incidendi m
mendicitatem gravccnimverd malum eft.

14 Adverte lccundd, bona temporalia, aliaefte tibi necdum ad

vit* prop ri?, tuorumque itibftentationem : Alia ad flatum tuum de-
center confervandum.Alia,quac nec vitae»nec ftatu» funt ncccflaria,
qup fuperflua vocantur. Quoniam verd aliqui contendunt probabili-
ter ea, qux funt neeeflaria ad acquirendum meliorem flatum , non
efle fuperflua; Sic Granadus x. iccmr.tr.x i /t ftll-A * a lege Ora-
tio, de Lugo ia rtfponfJ. s*d.w\ quamvis aliqui cum Lorea ». a. A".
^J.xp mtmi.x.rt.-j. id negent ) ided rari quiSjin hic lententia, dice-
tur habere bona fuperflua . Hispolitis.

1 5 Refp.ad quartam hanc dimculutem prerpofitam : Aliquo» do-

cere praeter extremam , de qua in praecedentibus difficultatibus eft
d il putatum , nunquam nec ad gravem , nec ad com munem oecdiita -
tem proximi avcrtendara,obligan Fidelem fuum auxilium adhibere.
Ita Bon. m. . Dte . i .prae.i.+p.iJ w.fi.aliique pluresapudVal-

qu.Aju>r.Coaiiu:h.cit.A Caftrxi jr. 6 . d.i.p.x. w.io.conulium id eue
ajunt non pnrcepcum , qai* fient ipfemet Fidelis poflet ob Dei amo-
rem gravem neceflicateiii p*ti,fic poteft al ius idem permittere . Sed
probabiliusatieropnmi, obligari quempiam ct iuperfluis, & luo
praefenti ftatui noa admodum neceftariis, gravi neceflitati proximi
fuccurreie ; ita Suar. tBfp. 7. Atit/tO* Bellar.,.,. Ai.*/ *p«.t 7 .
Conmch.</.a7 ^.g.w.ixs.^rtjo. apud Caftr. /.<•»• r*- id enim vide-
tur innuere illud Jo 5. Qui vitUrtt fratrem fuum mtt/Jttattm bufot' „•
fy (Uufttit vOfttta fua a» to ; quomodo Cbaritat Doimauor ia Hio ?
Ratio eft,quia Virtus Chari tatis jubet proximo ruccurreredinegravS
fuccurremis incommodo : at fuccurrereex bonis fuperfluis, incom-
modum grave non affert jergo, &c. Nec mirum4>ofle quemlibet eam
necefficatem pro Chriftopati ; poflet enim fi vellet, quia m rebus l uis
poteft fuo juri cedere :at non poteft idem velle io aliis ; Hi enim iut»
Juri, quod i virtutcChintitis habent de ex peflando aliorum auxilio,

C ^S rt Alfcrc(reuo”^ U noubilittr necefiiriit fuo ptlftnti (latui In

di«o cafa Fidelci uon oUieari, ia iidem. Ratio ell, quia ordochari-

tatis nequaquam didJat,ut dum gravi proximi necenitatriBCCurto,in
gravem cgojvcl gravi fimilem Incurram ;Nam propter eandem ratio-
nem, tu etiam extrema nceeflitate vit* Lborans,non potes lumperc
rem ab alio acqoe illa indigente: quia tunc ipfe non teoct ur dare,un-

propter pofleflionem eft melioris cwiditioois.

1 7 Affero tertid, in communi necefliute fatis efle , fi aliquando
i te proximus adjuvetur , dando ei aliquam interdum ex bonis tuis
eleemofynam . Ita Bomc./.r.-.S.aliique apud ipfum , ( crederem fa-
tis,fi ex centum aureis annuis duos des, ex ducentis quatuor : ied noa
in eadem proportione , fi multCim tuae excedant diviti* : Vide om-
nin6 infi. /.8. rr., . r.x. $. 3 . num.l^. tum dt Usorts farto . Ratio eft,
quia ex una parte id videtur fatis proca neceflitatc non adeo urgen-
ti ;& ex alia, fi femper obligaveris, fadW in Snvcm tu *P« *ndde-
res, ad quod , ut dictum eft , te charitas non adftnngit , lcd lolUrn
allicit , invitat^ue . Ex his multa nccellariO repetenda erant mfc-

"“VAdcompItroeotumhujut tradationisdc F.lremofyoa, eje-
r* pretium em adire fententiamLaym *- 9 - fi • “

latio , inquit , dandi tktmofynam commmtor Paaptrikur fa*

Cap. I. De Charitate Proximo debita.

»47

culpa mortali , nn veniali ) Bjfpendto , cum Pauperum communii mi/e. ximi neceflitatc , fi nimirum cert6 proximus damnaretur, m tu fuc-
ris levit ne te/erabilit efjt /oleat auxilium aliquod denegare % fi curras i te nearis cum tuo temporali vitzdifcrimine fuccurrere i

commrdt arfrrri poffit , fy nulla negand 1 ratioadfit , t >i4eiut efle culpa Temporalis, inquam, nam Ii tu damnareris, nec debere, ncc polle ni-
tantumvemaiu . Porri hac >pfa rogant, bu, Pauper, but e leemofynam miselt manifcllumjlcgc nihllomiUUS Juannem Sanch.<4/f
infla notandi eaufa eflejolet , fidivet pro/ofitum habeat illa dandi Io. Rcfpondeo ex communiori dodrina tc teneri, J uvat tamen, ut feci-
e» , aut tempore commodiore , t elmog; mdtgtneibtu , vel fi fuperflua , mus §prxeed.my(y j. in fimili, lic in przfentu, eorumdem duorum
mua habet ad aliumpium ufum conferre toht , ut Medma notavit f Dodorum placita hic #C verbum exfcriberC

" m . 1 .1 /■ m *■ -j\ >. AmUUi K C* ilmr., I l e mum f fir h,Kw In extrema preximi nectffit ale

quafl. 5. de Elttmofyna,$. videtur Secundi. At vere fi abundam divitiit
nulla rationabili excufatiene motui , emnet ife Mendicet , fj Pauperet

6 Caftropalaus l.c. mum.f. fic habet .
debe, rien felum bona temporalia , Jed etiam vitam expendere , fi tibi

in humaniter repe Hat f it nimii inorJinate ditiuarum amore afieUut , fpeteflforepeefuturum . Sic eum DTW*.i.d.x6.art. j. tradunt em.

a- ijLUnutimtmalatiaiu vorfaei vide, netejui Ex; c /it oret flSaietanut , Bannet , Arag aliique Val. Toreet,Lor-

ta y A\or. Telet.Cenincb.Suar. Ben. Hat io ofl t quia pe a reptum expendendi

dy Dei , ac preximi charitate exutut , idtbqut in malo flatu ter/ari vide-
tue , juxta verbum Chrifli Matih.S. Non potertisDeofervire , &
Mammonae ; quamvis Confeflariu, abfolutienomh peccati, diviti non
facili novaro debeat , quid commune > pauperum miferiat pif eleomofy-
nam /ubievare monitu, reeufet . Tumquio deob/rgationo hac , an , (j
quatit fit , DotJoret non conveniunt ,• tum quia femper dxvet aliquam
caufam in fpteit profert , cur recufrt . Hxc ille : legeCaftr.M trabl.$.
deChar.d.i.p.x.n . ». qui notat duo : Prim6 , te non efle obligatum in*

’ 7-n;r.L - , 'OL-.r.r.

vitam propriam pe e falutt proximi in aliquo cafu obligat , alint fuper.
vacaneumrjfet: ergo ad minui obftgort debet in cafu extrema nec effit aut

Hxc ille.

Quod autem in aliquo cafu obliget, probaverat,*.», tribus rationi-
busTri rod ex illo Jo. 1 4. Hoc tft practptum meum, ut ditgatu i * vicem ,
ficut di/exi teiAi Chriilus dilexit nos expendendo Vitam profaluta

quircre Esenumj ut illi fubvenias , lufficit fi fis paratus iilifubvcni- noflra;ergo,Acc. Secundbex illo Jo i.c.r *» hoc cogueuimu, Chat ita.
ve, cum eius neceflitatem ccrtb moraliter fcias • 5ecund6,hanc cer- ftmDet, quia, Ite animam pofuet pro nobu , fc notdobanu, pro fratri.
eitudinem necefliutis alterius non pofle conflare, nifi fpedatisomni- but animat ponero . Quod expendens S. Aueuftmus /. ■ Jt mandat oj. g.
bus, prudentis arbitrio. Illud certum efle, aitex Bonacina.tcftimo- dixit .Temporalem t.tamfuam pro attrna proximi non dubitavit Chri .
nium patientis indisentiam , non ctle fufficien* , quia facile in caufa A** omittere . TcrtiA,quia bona Spiritualia , & maximi externa , ex-

propriaprxfumipotcftfimulatio.

v 9 Quid amplias debeant Pafiores^c Beneficiarii, vide ttefX l/.V.
c.x.fi.\.eum de dominio.

II, Quando concurrunt Bona Spiritualia Prox imi cum nofleit
Temporalibus , W Spiritualibus .

1 T)Otcfi Proximus tripliciter indigere tuo 'auxilio in Spiritua-
J. libus . Primi extremi , quod eftfoliim.quandoille dam-
natur , te non auxiliante : Ut fi infans certi moriturus t fiet fine Ba-

cellentiora«& Deo gratiora funt quolibet temporali bono , etiam
proprio; ergo ex charitate huic bono illa prxferri debent .

7 Ex didis infert primi Callr. fi fcias Petrum V. G. dormientem
efic in mortali ,& efle nunc occidendum , unde & damnandum ;fi
potes eum defendere , omnino te debere» etiam cum t ux vita- peri-
culo: debes tamen morali ter efle certus , pofteddlei peccato libe-
randum: Iccus ,nun ellqt extrema neccffius ut etiam nos diximus
num. 1 . Infert Secundi tc* obligari, etiam 1 ub vitx periculo , ad bapti •
xandum Infantem filium Patris Cbrifiiani , fi fit morti proximus f
ncc prxcCr te fit alius , qui poflit illum baptizare . Dicit( Filium

ptifmo , quem ru folus conferre pofles . Nam fialius fit ; qui fuc- Chriftiani)nam fi fit filius Patris mbdelis,oui repugnet; ex aliocapt-
currere poffit , ac velit, velfiadhuctefuccurrcntc , nonescertus te(ait)nonobligaris,nempiexeo,quodprobabiliseftfcntcntu ,
moraliter proximum efle falvandum : nonefi is certe dicendus ex- quam fequi potes. Filium non pofle baptizari parentibus repugnan-
- ■ Infert tertii, fi te Confeflariatn advocet peccator morti pro-

te obligari , etiam cum vitx dilcrimine illum audire & ab-

moraliter proximum efle falvandum :

tremi tuo auxilio indicere. tibus.

Secundi graviter. Quod eft, quando aliquod malum in Spiritua- ximus,teo ^ v

libus grave proximus incurreret, i quo poflet ex fe , fed cum magno folverc_, quando es moraliter certus^, ipfum non efle eliciturum

conatu effugere.

Tertii leviter, Quod eft, quando cum parvo labore fe i dido malo
poITet quis liberare .

Htc effit as ft lutis Proximi non extrema .

a His declaratis, Certum mihi, vel faltem fatis probabile eA, extra
oeeeffitatem proximi extremam ( nam ftexiffat, »**difputabimus)
neminem, qui non Iit Paflor^rum periculoproprio vitx, vel gravi ja-
Qura honoris , vel fortunarum, vel rerum lpiritualium teneri gravi ,
multi minus levi neceilitati proximi privati luccurrcre in fpiritua-
libuslta D.Thom.Si,Bonac.Suar. aliique,quos citac, fequiturq;Ca-
ftr./.i.rr .6. de Cbarf.yn,}. Ratio efl, quia nimis alperum, Sc contra
Domini Noftrifuavitacemeilct , urgere fidelem ad amittendam vi-
taro, vel ceetera notabilia prxdida bona ob ncccilitatcm^ qua fc ip-
fe proximus, lie£t cum magno conatu, liberare pollet Nam propterei
ad meretricem, vel Peccatorem convertendum non tener is, quia ipli
per fe converti cumfuo conatu pofliint.addita Dei gratia, qux prx-

adumContritionis,quod evenire pocefl in rudibus; nam in bend cul-
tis potes prxfumerc eos feire ncccflitatcm contritionis;quare fi non
eliciant, nonefle in extrema necellitate . Sicuti potes occidere A g-
greflorem , & nolle ejus idum tibi in gratia exiftenti mortem affe-
rentem excipere , etiam fi Aggreflur cflet moriturus in mortali :
quia curo pollit iple te non aggredi , & poenitere fui peccati , in
extrema neccffitate ; Pari modo, non efl . Hxc , Ac fi mi lia ex Ca-
flropalao .

8 Jam vcr6Jo.SanchV>y>.i0.ff.9.contnfic habet Unde credendum
SetOtfrSd , ctnfmsibus neminem cum periculo vita teneri infantem
bapti\a*e . Quod docet quoque Areva/o dicent , univorfot communiter
fic />«rr^-(Nota,>»i»wr/#/ > dixit,& umen Caflr. moddl«*.6.addu-
dusprofe dixit flare omnes Expofitores : a/itr fetmina gravida cen-
flriEla tjftt ftcationtm pati, utfiliut baptizaretur . Et hac e/ft probabi.
Itm docet Lapri . Et *d ftcationtm non tenori docet Si ,Zambramut g

Antonini Haguciui f licet id teboat fieri pofl ejut mortem) D. Th. Sua -
rr \ i PaJudanus.Sotut , Armilla, D. Antoninut,Angtlui,Gabriel , Ma-
nuale Hifpolenft i nec tenetur fc/fionem pati ,• etiam fi damnata tjftt

per le converti cuimuoconaiu twnjw , ntf irnnur jdjjientm pati ,

ilo eft feraper. Adde te non efle certum dc eorum converfione. Adde, ad mortem, ut notarunt Gabrit/ y Armil/a, Sorut

regulariter efle al ios^ui eas converfiones procurant;Nam propterei "** - J — r - — Ok '

dux poflremx rationes, & Drxfertim incertitudo boni eventus te

exculant i profedione ad Indos , vel infideles convertendos .

j Dixi autem primA, ( qui non fit Paftor. ) Quj enim ex officio te-
netur , is profecto non fotom extremz , fed etum gravi neceilitati

(abditor umoccurrcre,etiam cum fuz vitx periculo,debet,fi mora-
literfperat necCflitati occurrendum, nec alius fit,qui Pafloris fubcat

Nec aivtr fatur J}. Tbom. ». x. q.j6. n. j. dicent obflriHot ejfe not pino
proximi animam amore pro fequi , quAm proprium corput , id/fl vitam .
Nen intelligi debet , quod quis amore fua coteftrtanda vita , proxima
non pra flet confiUum patrandi fctlut , fitt quodpofitivi adntitm fpi -
ritualem ipfiut non concurrat quia tunc amant vitam e:'f oralem , ater -
nam perdit , peccato depravati confiRi inter cedente y at quod non omit-
tat provider t anima proximi ob confirtaudam propriam tam , nenaf-

vices fufficientenid cnim,officium,& ftipendium,padumq; implici- firmat Divu, Tbemae : nifi forti in cafu , quo patlum intere jfijfet da
tifaltem cum fubditis initum, ex juflitia requirit .Hinc tempore non omittenda cura anima proximi , etiam cum periculo propria vira ;
peftis Parochus non potefl fuos deferere , ncc officio invitislubd itis ficut devmflu, tjftt ratione pecunia accepta profpicert vitx cor; orali
renunciare,nifi adlitzqud idoneus, qui fuccedere velit ; eundem ta- proximi t etiam cum periculo amittendi propriam : qua ratione Parochos
men fub p? na peccati abftcrrexsne propter neccflitatcm unius,morti obuoxiat reddi Sacramenta minifirorr fuit ovibut cum periculo vita pra -
feexponat.fi ejus vita tota Ref publica indigeat:ium fi tunc fe mor- cipul panittntia , citmob id decimat t fjc extera percipiant tmolumen.
ti exponeret.faceret contra ordinem Charitatis , qux unum, vel al- ta , cenfent Deflore, , unde tenemur ob propriam vitam confer vandam
terum toti communitati debere poftponi, merito didat . domnum fpirituale proximo non inferre ; non autem t/Ud impedire , nifi

a Dixi fccund6(neceflicati proximi privati) nam in przdidis ne- intercedat conventio . Unde Doaom indiRinfll loquenttt de ebr,gatioita
ceflitatibus gravibus Rei pubi IC? quem libet teneri cum vitepericu- diligendi vitam f iruualem proximi , pe ft habita propria corporati , aber.
loeidem Reipublicz fuccurrere, docet 9 auJX.de chmfhfi. %. nu, 4. rantfanl , ty quod ipfi nequaquam exequerenrur , extero, txequijf, ob -
id que ex ea rationc,quia probabile efl in Republ.graviter laborante, noxiot docent .

adefienon paucos extremd, quoad falutem Animx periclitantes . Hzc Joanncs Sanchez . Ex quibus illationes mod& numero
Sedauia tunc tota ratio obligationis dfetd uda ex obligatione, quam feptime l Caflropalao allatz funt , qua ratione corruant , jam
quishabet^um proprix vitziadurafublcvare proximum, extremd - AJ ~
in fpiritual ibus indigentem M qua tcmoxnfeq .dicamadcd idem hic
dccernc, quod mox decernemus .

vides.

9 Sed quomodo Joann. Sanchez refpondere pofTet tribus illis ar-

E nnentis , quatenus contra fc militant , quibusufusexCaftropa-
v&fttptb num.E. exferiptus ? Putarem pofle in hufic modum : Ad
primum illud yfifti dilexivot , non judicareomnimodam fimilicu-
dinem, fed aliquam , juxta m orCrn S* cr * Scripturx . Efteteperfe-
S Diffi cultis ergo jam efl non exigua, An exiflente extrema pfO* ?*** ^"pvrftliut *P * &c. Przterci Chriftus Dominus

Tamb.T. /, DeDtf.Vrac. K » ex-

Nixtjfitasfalestit Proximi extrema .

148 Explicationis Decalogi Lib- V.

expendit vitam, quamvii illa noftr? faluti non fuiflet extremi necef-
U ria, poterat enim aliis viis homines redimere. Ciim ergo nos nemo
obliget ia minus oecefUriis; dari patetiill«djfr«f»;aon cite intelli-
gend umfccundfim otnoem zquiptramum .

10 Illud , bit dtbtmut animat pro fratribus f onere , notat conve-
nient ia m,&confili um, non veri prpcepturo;ut expendentes verbum
debet ex more Sacra: Scriptura: probavimus»» Opuftu/odeCemmun.
f.l. $.£••. 51. Qudd 0 contendas notari prstceptum , dic illud cflc
dumtaxat, ne proximus ad peccatum inducatur: non autem uti pec-
cato abducatur, qux eft explicatio dodrinz S.Thomx modo i Joan.
Sane h. allata.

11 Ad tertium neganda eftCoofcquentiaabfoluti , & quatenus
iacic contra przfentemdodrinam . Patet, quia argumentum nihil
probat, pollet enim quis fic arguere:Bona lpirituali|^& maximi ?ter-
nafunt Deo cratior a.qulm quod libet temporale;! ed unus adlusvir-
tutis ,fcdfccundu*,& aliiconfcqucntes gradus Grattx lan&ifican-
tisjfed ipfe primus, etiam quando peccator illum acquirere ex fe vel
•roicorumconfilio facili negotio, adjuvante fem per Deo, pollet, eft
gratior Deo, & c ex Charitate etiam in quocumque cafu vitam poft-
ponerecgoprobonoquolibetfpirituali proximi deberem, quod ta-
men nemo dixit . Concedenda 1 'olum igitur eft Caftropalaoconfe-
quentiain cafuindodtonisad peccatum , dequojam conllat adefie
prscceptumjuoi) veri abdudioms ab i pio, de quo non conftat; immd
ne Matrem obliges ad patiendam pr?di£tam fecationem, conftat non
adede . Hzc iu gratiam hujus porterioris fententix Cnc difta fatis ;
quam benigniorem, Ac hominum fragilitati magis accommodam rf-
le inficiabitut nemo .

11 Ex opinione Cadropajai fequ itu r , te omnes fortunas debere
profundere ob extremam fpiritualcm ncceflicatcm proximi , quia fi
rer ipfum debes vitam, multi inigis fortunas . Sed quid in fententia
Joannis Sane bea? Num ficutiperipfumobjusnaturalc vitam con-
fervandi non obligor ad falutemfpiritualem proximi ; ita ncc obli-
gor ob jus naturale confcrvandi eas faltcm fortunas , qust ad vitam
lunt acctffaria? Id diligenter expende .

§. 111 . De Ckor it jte inimici/ debito.

I /"'VMnes Icimus ede a nobis mimicos diligendos ; fedinquoea
dile£fio,quzfub mortali przcipitur, confidat ,non fcimus
omnes . Con fili i t porri i o tribus > i ta Suar. dtfi. j. de Cko ritottyfeOio.

qmnt a .nu.pTaj'ertim g.Can\nt\\.dijl .z+.Je Caftr.

tom. 1 jraiialu 6. d ft. 1 deCbaritate 'patiit fexta Anum. 1. Aliiqueab
eodem citati ,& paflim . Primane iuimico^vel etiam peccatori ma-
lum velimus, ut malum ipfi:feu incommodum , feu molcftumeft;
id enim eft merum odium , &cx genere fuo mortale, atqucafide-
Lum animis omnini repellendum . Exeo autem (ut JoannesSan-
chcz,^- ».»•* 1 /w^dvertitjquod experiaris te trepidare coram eo,
qui te offendit, immi Sc expallefccrc,2k cuperc cum non videre, vel
Ut longe d 1 foedat : non Itatim putes te peccare, fi ad mali illi dclide-
randum non procedas : illi enim funt motus naturales , necef-
fario fequentes cx prxfentia objefliapprehenfi, ut fibi moledi ; non
veri aflus voluntarii de maloalterius .

Secundi , ut ex corde offenfam nobis ab inimico illatam remitta-
mus . Sed quid ed illud rcmittcre^Ajo idipfum,quod modo dixi : id-
ed,non debere oos moveri aboffcnfa per inimicum accepta , ad vo-
lendum ipfi malum, quatenus malum ipfi eft.

Tertii , ut hanc remilfioncmnon in cordefoldm , & animo
confoveamus occulti; led ut proximis , dc ipfi przfertim inimi-
co na lim laciamus : cx virtute enim Charitatis obligamur nulli ei-
fcfcandalum ? feu non efic occafioncm proximo , quia ipfc pec-
cet : at fi inimico hunc remittendi animum non offendamus •
perdurabit ipfe in inimicitia , cujus nos potiffima cauta jam
eflemus. •

1 Ut autem hacc,& alia dicenda dariis intelhgantur; quinque
adusfunt cum Leffio lib.x.c.tf.dui.^. *»•» 1. diftingueadi circa ma-
lum , quod inimico velleex quinque motivis poflumus .

Primuseft,qucmmodfidixi , quo malum eo bne , «que inten-
tione inimico velimus , ut ipfi malum abfolutc ut, nihil aliud ad-

z Secundus, ex intentione ut inimicus emendetur ; qua ratione ,

Pater filio vult verbera indigere, ut is corrigatur. ... ,

4 Tertias ex iotcntione,ut Malclattor , quique me lxut.a male-
fan'*ndomihb& Proximis avertatur . Vides * Hic bonum aliorum,
in DmdtftcboDBO ipfius Malefatforis intenditur .

« Quartus bonum, & fecundum Juftitiameft, ut qui male
atit tantumdem habeat poenae , quantum meretur ej us cu I pa ; ide6
a&usquo malum inunicodelidcratur,potcft, hoc quarto modo,fieri
ex intentione, ut Malefeflor ided poenam & incommodum fubeat;
ut juditi* arqualitascud odiatur. Hac intentione Dcus,punicns/eu
juluravindiftara 1'umens de peccatoribus , malum parnz illis in-

? C QuintUS , "t fiat aliqua ( funt verba Lcflti/.r. ) reparatio inju-
ria, fy fatitfaUia : dumtnim illt punitur prtptrr injuriam Matam, rt-
fiituituf expnrtt btnrr furti Uf* , tiqut afyu* futhfaRi* mktbttur ,
9 ui rniat laiit , plus juflo fuO ajfttlui iudulpt , fibiqut /»»»* , tj
aftfTi dtlrsbd : dum amtm punitur , illud tiqusdammodo udimiiur ,

tum ftnlra vo/usuanmpasistur : fy fuit id agitur i n gtstism Ufiten*
Jtiur ii donan ; Et /it fis nonnulla cempsnfati* , ui txprrtfniia prsbat f
tunt tnun animus lufimct/uuf tu y & /ibi fstisf nilum putmt . h/i ipiur
tn viuditationt mara/is quadam r Ji it uno henarts , (y injuria rtpara.
Sit : ku finit intimi ttnjnnflui tfi tum pruttdsnst , (y tx tt nttt/fartk
ufukat ,

7 His didioAis : Adero, Primum aftutn,nifi parvitas materi? le-
nia t, ede mortalem, dc ut dixi , i Charitate omnino interdidum : Se-
cundum, Tertium, Quartum, (^ujntum. non ede peccata, immAelie
a dius Virtutum^o modo, quo ttU, fusd Lcdiu s explicat , Fateor ta-
men m Quinto meile magnum pcriculum,ne ,dum illum exerces,
tranfilias ad primum .

8 Dices : m hoc quinto non folum apparet diOum periculum, fed
is proffus videtur cifc ipfiflimus primus adlus . In utrcKjueenim d erit -
deratur alteri malum, ut illi fit malum , & incommodum ; nam hoc
incommodum, quod alter patitur, dum poenam fubit ; reputatur i
Izlofuum bonum , & grata fatisfadho;qiiod certe videtur cflc pro-
prium odii.

Refpondet bene Leff^.w.Xfzdc magnG diferimen inter primum,
& quintum adum : In odioeniro, in quo confidit primusadtus, defi-
deratur alteri malum , folum ut ei fit mald. idque abfque mndo , vel
menfura;In vindifla ver6(ita vocatur adlusqumtus.iinmo & cccceri
praeter primum}folfim fecundum monfuram dclifli 1 in odio fifiitur
in malo proximi, in vindi&afifhtur in redlo ordine juditix : In odio
non fic reparatio injuriae eo modo , quo debet fieri ; In vindica verd
fit debito rnodtx nempe medio Judice , non autem immediate per ip-
fum laefum; laetus enim licit poflit cx Jo:Sanc. d.i.n.i 1 . 1 Judice,im-
Deo petere przdiflamvindi^lamjudam , quantam fci licet
meretur culpa lardentis : non poted tamen ex fe i pio infligere, juxta
illud ad Rom. \X.Mibi ninMflam y /y rgt rttriinam . Cum ergo in pri-
mo aftu Izfusexfedeiideret malum, ut malum alteri : in quinto au-
tem non ex fe,fedt judice; idque cum moderatione juxta quantita-
tem delidi :clar<i apparet , ede hos adus valde diyerfos .

Verum nondum animus quiefcit,mfi ad pecuiiaresjionnullosctr
fus, de eodem hoc argumento explicandos , dcfccndamus .

Actufart i ni mi tum , non rtmitftrr juriiitk , (yt.

g Licetoe apud Judices inimicum accufare, acctifationem prole-
qui, nec ab illa velle defidere, nec velle remidionem per publicum
inArumentum,feu Notarii lcripturam exhibere t

Refpondeo ; Si hzc fiant intentione didla in primo aQu , certum
eft die mortalia; fi ali is modis, non die, etiam fi quamcumque aliam
fatisfadl ionem Izdensadcrat.ltaLelTius»^.» i4.Suxr.C0n i nc Lorea,
aliiqueapud Callr./.c.».o.Ratioell,quia Izfus in his, quod juuumeff,
expofeit . Abfic umeo Icxudalutn: quod aberit, fi tuam incentionem
palam facias. . „ , r . - .

Videbitur alicui effe aliquis fcrupulus,fi hzc fiant , ex intentione
91 torto /oce explicata. Verum taceor elle coofulendum,ut juxta Chrt-
tli Domini coafilium, huic tuztatisfadlioni propter ejufdem amo-
rem renuncics; tamen in rigore peccatum non dt ; quia cum Judices
fine 1 Republica politi, ut rcospumant,& Izfis fac isfadio exhibea-
tur: idque fic bonum juftitiz,ut modd vidimus; Sc fecus inique ejuf-
modi Judices profatisladlioneoffenforum punirentur; confequen-
ter dicendum, G Izfi hoc iplum petunt, jus ex juftitia debitum pete-
re. Quod fi ipfi Reo id fit provocativum odii, fcandaJumcritpafli-
vum;l?lus cnim.dum rem judam petit, & duro i publico Judice eam
petit, nihil mali, 6c nihil Ipecicm ouli habens committit ; ade&quc
in fcaiuUlum peccaminolum non incurrit. .

10 St tua fatisfaflio^xemplutn punitionis delinquentis^C hi fimi-
lesboni fines Gnt adeo leves, & cum ea facilitate animi negligi pof-
fint,utlongdfuperenturadamno , quod inops V-G. familia iret pu-
niendi paflura ellct; tunc alicui videbitur obligare Charius ad publi-
ce remi ttendum;uam cx probabiliore fententia dicta $. i .». 1 0. Cha-
ritas obligat proximi malo gravi fuccurrerc,fi cum parvo proprio in-
commodo poflimus . Notan ter dixi ( alicui videbitur ) nam hic addt
culpa,quz lemper meretur dignam p?tum ; & hzc rc ipfa a Judice,
neimpimita remaneant debdfa, infligitur nullo refpeau habito ad
damna tamiliz rei.quod non eft in caubus, dequibus fermo fuit »» *.

». 18. Cur ergo non licebit ad diflam poenam concurrere ei , quieit

bonis finibus prcdi&isacculatfoam fbrtafte propterea ablolute Lef-
fius pauld ante ».7. dixit licere, nec hanc, vel Oimlemcxcepuonem

adhibuit. Id tamen expende, Le£for, accuratius. ,

Mancinus in pradica vifitandi infirmos proflua 7. dub. j. tnfint t U c
habet : Non bcn<^ agunt aliqui Confcflarii poenttentes fcrupulis affi-
cientes , dum dicunt illis non poflc falvari mfi«um coram Judice
adliones injuriarum remittant , nam iecuodum jam jamdiaasreselt
definienda.Sed noundumqmSd quando Izfus caufam led endidwit,
V. G. fi Izfus fuit primus & injuftusaggreilor A ille ad fe defenden-
dum percullit,tunc l?fum remifiionem coram Judice in conlcienti*
facere deber efflero. Et ratio eft^uia Izdens jufti fe defendit, & n on
ipfi damni caufa imputari debet, fed aagreflori danti opacam rei 1II1*
CitZ juxU illud : toufom domni dot , domnum dtdi/ft VtdfSt* CC

melius dc Ks%.)\xraiSi6.Damnsim quod quit fuo tu/pafmlttyfih dtbrt %
ntno/iii imputate. _

Habet ibidem idem Mancinus idem effe, fi Izfus inventus fuit

cum

Gap. I. De Gnaritate Proximo debita. 149

cum uxore, vel confantuinca l*dentis,dc fimilu. Verum G in hoc vel les aliquem cx illis admittere . QuAd fi Beneficium pro omnibus non
fimilibus cafibus laedens laciit» ut le vel litum honorem cum modera- fulficit,runc profe&d amicos proferes finecujpa : Ita S. l h.a.z.f.»*.
mine inculpat® tutel® definderet, idem eflejain videout fi cxccliit id enim non dl fignum clar? inumcitigdcd ad fummu non ami-

terminosdefenfionisuirOmidem inforoconfcicnti® (it, quia adhuc citifat ligtu pofitivt amicitie oftende re cx confilio quidem, no ve-
larfus occafionem tandem aliquam lui damni dedit , rescii profedd rd cx obligat iune,tcncmur. Unde etiam fit, ut pofitivdorare,ex pr*-
diligentius confideraoda • H*c Mancinus . crpto,pro inimicis non obligcriv.boc enim lolum cft de conii lio, cum

6 'ad vitandum morule latis in communi oratione illum non exclude-

Salutatio imi mu • .

II Frequens Confeflariorum , & Poenitendum fcopulus : Ajotc
nonefie regulariter obligatum lalutarc mimicum; ita Suaves, 4 5 V*
Charu />/7.j.».8.ConXi4.^rCa^rix.^.6.*«.9i BonacM.**.*-! •»'-
ealprat. i.A 4 >.\.*.y Diana ,pa.'M j.r#/.6x. Ratiocft, quia cdmnon
teneamur lalutare quofque nubis obvios ; laluutioois omilfio non cft
per fe fignum odii ,ncc ex fe excitans inimicum ad odio habendum
non fa lutantem .

ix Dixi(regularitcr,) nam fi antei illum folitus era* falutare, 3 c
nuncifalutationeabftineas; vel fi ex circumftwtiis colligatur, tc
nunc falutatioocm omittere ex odio propter injuriam acceptam, vel
fi inimicus fit tuus fuperior;vel fi occurrentibus pluribus inter quos
eft inimicus^sterosulutes,exccpto inimico;vcl fi ultn omiffionem
faluutionis,oculis prztcr lolitum torvis inimicum atpicias; infoli*
to ve t aliti pileum capiti comprimas,peccabis fan£, quia ftc fomitem
odii fine dubio przbebis. juvat aflerre Hurtadi dc Mendoza femen-
tiam apud Diaa^.5^^1 tbR^atitnt ft/uMadicinquit)/***

xt t Prima Partntrm, Prolatum^ judtetm quando tx (tr cuntflantiaeel-
hgitur^in panam juflamrti nan falutare iniitntot . Steu/idh, tei
gravi incommodo honoris nompojftnt f a lutari iaimitum : hoc tamen tfl
valde rarum . Trrtib, eum ,fui im/amtm atttpi» injuriam, cujus afli.
ntatio petit aufirrrtrtm vultum , ut f! vocatus fuiffrt Fur , Judaut, Se-
dsrr.it a i tutu enim prudenter ctufrtur omt/fitnem faUttutton,t nonejft
tx edit , ftdtxjufle dolore , (y indenti at rr iit ait t qua jufli adimit
urbanitatu figna : iltm ejjrt mu It it a’gumeute , tum parvi ajiimatft tam
acerbam injuriam .

t 3 Duo Religiofi,cujufdam rixz caufa ,fc intra fepta domeftica
non falutant ; peccantne mortali ter, fi antei fe invicem falutarc cfl-
( ueverunt 3 Rapondeo,itt profc&6,qiiia par eft Icandalum aliis Rc-
ligiofis, ipfitq; invicem,qui rixam habuere . Exculari i moruli tuoc
nodent, cx Trullen./.»** cit.n.j. quando comperta eflet horum pro-
bata virtus,& nxa crnfquc caula, quim alii fciant,fuifict levis, unde
ludiccnturnO ex odio gravi, fed ex levi quadam pafliooe, vel in figni-
ficationem accepti gravaminis^e injuri® moveri ad omittendam fa-
lutationcm-Idcm ufu venire nolle video in tunoratisf{cuUribuS|levi
caufa rixse exiftente,& prselertim aliis cognita; ut item inter maxi-
mi conjunf1os,inter quos d ifficulter pr^itunitur intercedere ex hoc
folo fignoodium grave , ut inter patrem, & filium, &c. ita Valerius
apud eundem TrullJ»r.r»/.vide etiam Dianam^».x.tM."/.6a.

Hefalutatt tuudtm .

1 4 Si inimicum modo dido graviter tibi infenfum te falutantem
non refalutes,peccas moruliter. Ita Suar.Comnc.Bonac. »*4 Ratio
eft,quiapofita inimicitia, omifliorefalutationis non folim imputa-
tur inurbani uti, fed maxime odio . Excipe, nifi aded ioferior eflet
fal utans , vel e® adedent circumftanti* , ut eiutmodi odii indicium
non fieret. Idem, puto eflet, fi iu animo diftnwun te (iraulcs^t veri
appareas ad faluutionem non advertifle .

1 j Qu^fivit nuper quidam i me. An fi certi morali ter provideam
mihi faiuunti inimicum, ipfum cum debita reulatatione nonref-
ponfuruman,iiiiiuam,obli .:cr faluure^uarovismihi tunc incumbat
priorem eflemfaluundo?Certe non aufus fum obligare; quia ftc fu-
biret periculum graviter invehendi contra non rtfalutitemdiercnt-
que pejora prioribus ; & auia tunc (ibi impuure debebit inimicus ,
qui iufe gerit, ut certitudinem moralem deomiflkmc fu* refaluu-
tionis alteri det. Vide, qiue mox xj. dicam de nolente accepure
fibi oblaum fatisfadionem .

1 6 Qjicfivit rurfus nobilis Matronatui paris nobilitatis vir coo-
fanguineum occiderat; an obligaretur illum rdalutare more patrio,
quo Matronx viros nobiles faluuntes refaluunt inclinato corpore,
vel faltem capite? Ego vcluiflem obligare : quia (aluutione tunc de-
negare, eft oli cudere odium:verum quidam dodusi me cftfulcus, ne-
quaquam fub moruli obligavit : in Muliere enim Matrona,cujus n <9
cft vindidK fumere de injuriis, illa dencgatiofaluutionis n6 efl odii
hgaum^cd fcufus jufti doloris, vel muliebris faflus, vel quid fimile .

Pxclufi» i commumbut btntfitnt .

17 Dixi in npufc.dt \ fore peccati mortalis

reum Sacerdotem ,fi i participatione fui facrificii inimicu velit ex-
cludere: ide in prxfentia univcrlim addo:fi enim pro omnibus inco-
lis hu;us Urbis ores, omnibus vicinis eleeraofyni impartiaris, omni-
bus huius (amilic Ic gata^juamvis voluntarii djllribuas,&c. n<5 potes
inimicum, qui forte inter bos invenitur, excludere. Iu tildm.x.

J>**”f T"ti}fiquiiur R*-
tiocft,quia licit orare, ftipem clar^iriAgata diftribuere n6 tenearis:
tamen pofitoq U0 d ea exhibes, perfpicuurn eflet indicium odii.fi n»l-
Tarnb, T. I. De D". t**'.

re, nam fic virtualicer jam iocludit.IuTrull.Ai. 1.»* dtf.t.ydu,\n.^.

Vttia Ptti.it.

1 8 Veniam petenti nolle dare, nimis aperta odii demonftratio ef-
fet.$ic Coninch./.r.«.9 j Suar /.r.«.9'Si, v.Cbaritat t u. 9 . Iu fi veniain
per le,vcl per alium petenti, negares figna aliqua, quibus te inimici-
tiam depofuille Ggm.iccs.Soius Superior offcnlus poteft lubdi to.ut is
emendetur, vei julle puniatur, reconciliationem in hoc cafu differre,
quia id non odn Tignum, fed potius eft amoris, utpotd ad emendatio-
nem conducens. Verum mulu prudentia opus e(t,oe plus xquo lub-
ditus exacerbetur .

1 9 Difficultas cft ; Quando lxdens veniam quidem pecityid debi-
tam fatisfadionein, vel dare non vult, vel certe non poteft; ledens,
inquam , huic enim loli competit veniam poftulare ; non larfo, cum
huic (atis fit , fi fe promptum praeferat ad decentem reconciliatio-
nem, atque fiifignoodii,ut didlutu eft fuperius,fe fe contineat . Pro
hac difficultate .

xo Dico Prim6. Si non poteft, ut fi damnum faCtum fuit irrepara-
bile, quale fui flet homicidium, vel etiam non debet, ut fi I^fusexpof-
cat ab offendente tantam fatisfafiionem,ut prudentum arbitrio ex-
cedat offendcntisculpam . Si inquim,non poteft,vel non d?bet^>bli-
gaturortenluscum lignis depofitioms i nimiciti* rei pondere, & ve-
niam dare : fecus meri 16 judicaretur in odio gratis velle perfifterc ,
dum debito fuocjus Advcrlarius nondceft .

xi Illud tamen nota: quacumque fatisfi^lione ab hoc petente ve-
niam exhibita : adhuc laefum polle expoftularc (atisfadionem puni-
tionis deli&i i judice infligend* . Iu S. Tbom. Cajet. Arag. Tolet.
ahiq;quoscitat4'equiturque Fag^i. t.inptat.D*i.r.\%jt.l x. quia, uc
fupra diximus^d hanc jus julliti® habet ;licet iterum moneam, rem
cfle periculo porcandi expolium .

zx Illud inlupcr nota : non efle coartandum offenfum, at ftatim
ac iniuria 1 1 lata eft, veniam dare t eneatur;cum tunc fatis fit negat 1 v£
fchabere.lu Axor.Fill.VilUlobos,apud TrulUr.»a.tl.Siiaeiets
ergo tempus prudentis arbitrio fit elapfum. Eft enim fupra huma-
nam fragilitatem, recenti vulnere , necdum fedata animi perturba-
tione offenlum cogere ad pofitivam reconciliationem conceden-
dam : quare nunc dilatio non erit fignum odii , fed potius indicium
infirmitatis humanae.

xt Dico Secundi. Silxdcnsnolitfatisfadionemdcbiumaffcr-
re,oCUmcn veniam fibi dari poftulet ; obligaris quidem oftendere
tcodium inanimo nequaquam fovere ; ccecertim , potesmodeflc
tuam fatisfattioncm urgere , atque ante reconciliationem expedla-
re; rem enim tibi debitam expedas, & odii fomitem non tu mini-
ftras,fedadverfanus,qui latisudioncm, quam poteft dare, immeri-
ti negat.

*4 Inquf res: Inimicus, qui ixfit, obligatur ne femper i l*fo ve-
niam fubmiflo animo petere? Refp. Frequentiflimc hanc obligatio-
nem non cognofcorfemcl tamen, aut iterum cognofco ■ Nam Primi,
erufmod i obligatio non addi , quoties aliam zquivalentem fatisfa-
dionem Ufusexhibet,verb gratjscr pecuniam, per pr^ventionem in
hooorc,pcr amicitiae figna, vel officia, per amicorum intercefliones,
&c. Secundi, quoties in;urix inter inimicos fa&£, invicem (e com-
penfant . Tcrtii»quoties Izfuseam veni® petitionem, vel non cura-
re, vel ad iracundiam magis ea incitare judicabitur, vel qiundoapud
aliquos, V.G. nobiles vires ufui illa non cft. Quarti^uotics is qui of-
fcndit, multo luperior cft, ut non conveniat i iubito veniam pofcere:
nifi forte tanta fuerit injuria fuperioris, ut ad ejufmodi petitionem
ipfum prudenti Judicio urgeat . QuintAjf*«iw ( inquit hir Caftrop.
tom x.tr.t.difp. I f%~*. IO.CX Bonae .Iprafumit petita venia , (jfatufo-
iliout prt tua parte exhibita y alium non ttrrtfponfurum ,• tuue tuitu li,
tnh comptmfationit rttmtrt, quafi iu (Upofitum , fatiifafliontm poterii j
queufqut l idtoi altum paratum debitum exhibere . Sext6 , quoties of-

fenfus eft abfens^iec &cild per fe,vel per alium conveniri poteft. Iu
Truliench./Y.ciuns Azorium . Septimi, quoties non eft elapfum
competens tempus,ut in fimilf dixi n. xx. Solum igitur tunc erit ne-
cellaria, quandogravis fuit l®fio,& aliud remedium ad reconcilia-
tionem adhiberi, vel non poteft, vel omnibus i viro prudenti expen-
fis, non debet . Sic filius refpcdu patris, fubdicusrelpeflu religiofi
Prae lati .uxor refpedu viri, fervus refpedu domi ni in gravibus i n/u*
riis f*p^ veniam petere debebunt ; i quo alii facihdsex pr®didis ,
vel fimilibus capitibus «culabuntur .

Alloqui 'tmimiemm .

15 Inimicum non alloqui, fignum per fe odii non eft , cum non

fit omni proximo debita colloquendi familiaritas . Ita .idcrn»^-
nnm. i x. tamen fi ante conceptam inimici tiam cum co termones mi-
fcebas > obligans i colloquendo tc non fubcraherc : comodo ,

K. j iifque

i$o Explicationis Decalogi. Lib. IV.

iifquelimitationibuJ,quudixide(aluUiiooei*»w. ia. gi Denique fi abfolutideGderes in hunc modum : Cupio mertem

»6 Quando allocutio debita OOOeft , fi praevideas CX tuaallocu- fisi ri/, ntn ut malum paln/ tfi ^ ftd ut bonum meum , />« ut t aufa mei
tionefore, at immicusodium deponat , obligari s alioqui»fi fine mul- bmi nimrum y quis rxilliut morte ege ejotbareditairmsdibe , vel
ta animi difficultate potes ; nam fi noubjlem difficultatem patiaris, fic , Utinam moriatur mea filia , uamfit fotueutat ftUUUuebmt oxtu~
te nequaquam cogo . Ratio eft, quia bonum fpeciaie proximi, quale uam y 4 yc. St inquam , fic defideres , major eft refolvendi difficultas ,
nunc eft depofitio odii , procurarecx Chariutc tenemur cumali- quiatuoceligisvelle malum illis,quamvis ut caufiun lui commodi,
quo incommodo , non autem cum magno . quod non videtur culpa vacare .

»7 Quando autem collocutio debita eft, Dubitatur quifoam tunc Et ita quidem putat honac.M .d4.eircs4.Vte.prse.

vel aequales morali ter fuerint iniurix : vel omnibus prudenter coo- ginold.Telet.clau.^tgio y Mtlfifiue ,Hxc Bonae-

fideratis,non fit major ratio, quod potilis incipiat unus,quim alter ? $a NihilominusCaftr.rvw.i^r.6.</.4.^rC^«rp«f.i.i».ii poflquam

Rcfpondeo. Tunc utrique mcumbet,captaoccafrone,locution 5 ag- firmavit , pofle malum proximo defideriri propter bonum Juftitix*

tunc iti reAa ratio diAat.Cert£ regulariter inter ar quales c i incum- ruinar plurimorum ; cupererffrarnato filio mortem , nc longiore vi-
bit prius falutare» qui corS altero pcrtranfit,quivedc novo accedit: ta graviora peccata committat , grav i ufque condemnetur i optare
nOverb illi, qui ftar.Gmilc igitur quid evenire poteft io colloquendo, patri feni, infirmoque,vel filiae inopi mortem , oein tormentis vi -
Pari modo,fiego indigeam tuo auxilio in re quaoiam,mihi incumbit vant.Ac Gmilia; quia hxc defideru luo t finalitcr de bono proximi,
loqui prius auxilium pofiulando, quam tibi :& fic in fimilibux. non de malo jpoftquam, inquam, hxc firmavit «fic addit : CrtdoJS
28 In Monaftcrio quodam Momalium,dux ex illUrfioft rixam ne- e um debita modrrorienefaeiat , te poffo abfqut pet cato mortali de vitex
fcioquam, profitebantur, omnibus advertentibus, per multos annos alieuju/ trifimi , ( 'jdoilltut mone natura!, pudere , illamque inrf-
nunquam iovicem colloqui. Dubitavit earum Cootcflarius,an e* in fit at, offeci* petere , jy etefider*te : mos quidam ex diffiUtontia perfo-

peccato mortali verfarentur.iSc obllioate fic perlcveraotibus, an ef- na , fodeb aliquod temporale omolu».onium inde f 'testum . Sic dotre
fet abfolutio,£cfacra Communio iifdem impertienda? videtur EmmanuelS A , » biabfeluti duitae poffe proximo optare malum

Equidem fi per aliquam hebdomadam poft rixam i colloquendo torporate ad fatuiem animo , £5 morum eb f(e,pub. bonum , fybene-
abllinuifient^non condemnaflem de mortali: quia prasfumi tunc po- fimm fy bofli ubi aliequi va/Ji nuioo morum , mom odio , ftd sd
luUTent^rxpecJari interim,ut ira dcfervcfceret.utquc captaretur Io- vitandum damnum fuum . item de mont tjut gaudere eb bonum indo
quendi pr udent ior occafio, vel quid fimile : unde non ftatimccUatio fr tutum , A\or.fy Bcnac. tom.x.dilp.j.circa t. Dec.prxc.qu.4par.
locutionis judicari potuifletodii fignfi . Eodem recidite*, fi per ali- ult.5.7. num. 7. affirmant lietre matrimorum filiarum optare , eo quid
quod non valdd longum tempus rariffimx fe obtulillcnt iermoci- obele formitatem , ve/ inopium non poffit tat juxta fuum e/efideriumnu •
nandi uccafionet: nunc verd cum haec non lupponas,putoefledifti»- ptuitr adero , fyidem ejfe dUunt , fi eb illarum caufam mati traila-
tuendum . Et fi quidem caularux fuit dc re levi, ipfaquc rixafuit utut it marito : poffit enim illarum mortem optare , ut ab illo damno
krvisjerit quantum eft ex hoc capite odii, vel fcandali,bzc ocniffio lo- liberaretur , Confentit en Jo\ South, qui fic inquit ; Lititum eft optato
quendi £ mortali excutanda C efto fit venialis, At exaliocapite V.G. tibi , ve! proximo mortem eb vitandam malefiam infirmitatem , men-
ex gravi contemptu.vel fimili poffit efle peccatum grave.) Ratio eft, duitatem , vttampmna 'em A marito infiifieun , fyafta bujuigenorii i
quia tUnc,maxim£intimorati»,Ut in fimili dixi ».15. non przfumi- dummodo defidtrei , ut A Deo influenda , non ab homine injufii , vei
tur id oriri ex odio gravi . At fi caufa r ixx fuit gravis, vel gravis rixa i A Damone . S(atio en , quia bujufmod i de fi denum , fygsn ‘i»m de ma -
cert£ceflatio loquendi de moruli eritcondemnanda,quia in hisca- /0 proximi % non tam e fi iefi der ium , (y gaudium de msloilliut , quAm

P rx lertiro eos, qui umui convivuntur in amicitisr uguiicaiuocnuis expnt defumatur . Hxc Callropalaus , qui etiam rdnondit w qual-
f prodici fint,utiu dicam, nccfolum libcTales: id enim nos reddit dam rationes in contrarium. Rede autem di&um eft { morte natu-

i.:1«» >Li A nocl ic. Dpm . Odi Mo arrirer eos.aui Itirner f. — C. 1../V

amabiles hominibus, Angelis, Deo . Odi ego »cr Iter eos, qui lempex rali:)oam fi occafionem injuftam defiderares , te fine dubio peccata-
•marofunt vultu, & auflero;ncclubduos^:oo{odalelqueloliim,fcd rum, paulo an ti vidi mus

imiltA mag» luperiorem: dum de S.RomwWoprudeoulfimo$qu6» Vereor autem ne Bonae, modo i nobis num.t ifine y allatus fibl

,c fanaiflimo Abbatc^ujus hodie^um haec rcribo,memoruro coli- adverfetur . In alio enim loco contrarium docuit , utmeriioeum
mus, fic IcgoinfcftoS-Romualdi 17.Febr.lL2. Brev. Karn^Vuleuadeb pro feCafir. citare potuerit . EAe Bonae inx verba x.sd^teets

late femptr erat , ut mtuentet exhilarare, : Nec immeritd ftatim addi- firmum Dat. prae. quafi.a,fi»h. fi' i.~num. 7 . citato jam modo iCaftr.
me magae apud Prenerpes t ^y Heget in benoref uit , ad verfantia fuifmet verbis d. n. ji. i nobis allatis : E* dS&ie ftquitur

eam graviter pete are tonfra Cbantatem , qui alitui malum exoptat ex
De fidet are malum alteri, Ubi t d*fpl*e entia per fona , fytton ob bonum ipfiut , velelteriut . Ecpauld

pdft : Sotut fi gaudeat do malo , ve/trijetur debonoex bono motevo /
Di Invidis, o&ur enim effit ax fpettfitetur A moti ve , abeoque bonitatem , ma~

fitiamfumit . Ob id A mortali excufatter , qui de fanitate alituiut tri-

>9 Inquires Primi, AnCcuti inimicolicetyellemalum punitio- fiatur , quia ex re8s valetudine et tafionomfumit poetandi ,• Sc poft
pls modo di Ao ; ita univerfimpofltt quis proximo malum ex aliquo pauca . Idemdictndumvidotur de Matre.fipa mortem fifiabut exoptat t
motivo defiderare ? _ quia ottafioneipf arum mali fetum agi tur A marito , *i»r injurii t affit,-

Refpondeo.CertinonftatimaciIludlicCt 4 equitur& hoclicere tur ,• neu enim proprii eUtefiaturfiliai ex difpHtentia tpfarum , ftd em
ium inimico defideratur illa punitionis prena ,quam jufti n>eretur i dotefiationem proprii mali . Hxc Bonae* Ex quibus vides opinionem
at proximo numm merenti pa?nam , malum defiderare, iniquum Caftropalai efle fatis probabilem.

per feeft, id ergodiligentiusdifcutere hac occafione, ne gravemur, $4 Inquires Secundi:Anficut aliis,! ufibiipfipoftit quis modo di-

Ac folent quidem afterri exempla: An poffit filius mortem patris opi- Ao malum optare, v.g. mortem, ad aerumnas vitx hujus evitandas?
ure, vel de illa gaudert^non ut malum patris^ hoc enim edet odium Rcfpondeo , Iu: propter ealdem rationes, quia tunc bonum fibt

execrandum)fed ot ipfe filius paterna hxrcditatcfruatur?An mater ootat,non malum . Iu Vafquez,Si,Turrianus,Navarr.apud Bonae,
poffit defiderare mortem filix, ne illam alere, vel dotare cogatur?An d.difp.t.q.^. p.ult. $.(.*.! r. Neque fequitur ad eafdem moleftiasde-
poffit fubdituc mortem cupere fui Prxlati , ut Prxlaturx ipfefuc- clinandas pofiealiquem necem fibi.vel aliis inferre velle, vel re i pf»
cedat, vel ut ab eo Prxlato fibi infenfo I iberetur?& fimilia . Si folilm inferre : non fequitur T inquam , nam ibi aAut defiderii eft inefficax ,
deGderesjvelcum gaudio excipias eiufmodi cffcAus ; hxrediutem, hoceft,frftitfolfiminipfodefiderk> , qui aAus inefficax fumitfuam
moleftixcarentia^PrxJaiur^^c.ftciliscftrefpoofio ; liciti boniutem, malitiam ve i moti vo,feu fine. At hic eft efficax, hoc eft

*ione,decomeftionecarnis,ut fisAa die vetito, &c. nec illa defidera- nofluod patrare quis intendit: Cum ergo in hoc cafu ipfum opusex-
fe,ut tunc fiat, quii gauderet depeccato^lludquedefideraret,( lege ternum fit nex propria, quxfemper eft 1 Ilici u, illicita etiam erit &
Caftr.f.r.tM d.if io.$.x.0. rr .)tamenpofito^uod hxc cum peccato illius volitio.

quis commifit, poteft de habita prole fibi complacere, deque viribus Sunt apud nos non pauci rudes, qui unquam de moruli feaocu-

refeAis:quia non de peccato gaudet,fed de eftcAu fecuto,qui bonus fant,fibi mortem optalfe^uo incommoda vitx hujus dfugiant.Ejul-
Cft; ita io cafu noftro . _ modi P^nitentes^orumqueConfiKIariifuntadmoneadi;ilti, ut con-

io Rurfus. Si defideresfub conditione^cilis item eft refponfio, fcientia erronea liberentur; hi, ut follicitiores fiot in docendis P^-

(T- c: : 1 A.._ (liuur marrrttu, Hirannkni KT • _ 1 - r ■ » . (nlirnc

que carentia moleftia^culpam odii non committeret, urnotd qui fi- Chariutc, &e*Officio,DoAoris munus erga Pxnitentes exercere ?
ttiili modo de bono fuo gaudeat, non autem dc alieno malo. Medicus,eftConfeflarius,Judexi&Magiftcr.

-k £m.

Caput I. De Charitate Proximo debita.

Invidis .

Inquires TertiA. Anficutipoi
o gaudere de malo alteriusquia libi

dolet de bono alteriusuic cft diminutiuum proprie excellenti? funt
intelligcndidcfcriplifle invidiam ab cfFedlu, ex voluntaria enim ad-
miffionc illius pufitl®apprchenfionis,in qua vera invidia: culpa rc fi-
'teli quis modo halienus explica- det,nalcitur unquam effedtu% trifticia illa, pecca mmola quidem Ii fit
t Itbi bonam fit; ita, c contra, heite alicujus mali caufa,ut efle Iolci fjcile.mm tamen peccammofa,ii in

3 ueat triftari dealtcrius bono, ut fibi malum dl?Refpoodco : Hic vi- ca dumtaxat fideremus .

eturellcadhis invidi®, quam fic eommanicerdefcnount Dolores 41 Qu6d fi conllautcr velit quis contendere, invidiam confidere
ex |. Valent. Coninc Sturaliiq apud Cialtr. in przditfa formali criditia; ita id ad mittimus, ut culpabilis invidia

tomi .tr.t.d.i p.z.*.S.E/l morJinats tnfhtiajuafuit do Ut di ioyol- noo ficquzlibcc dita trillitia, feJ quzcft excedens «anxietatibus
trriut y non quattntti tji dlimi As>«um y /odfmstraui vidtiur diminstro plena, uno verbo, inordinata; ficuci non quamlibet iram , vel gulam ,
yopriamtxcelUntiamJtuprof.riumfonum . Quare quand o qunurilla- led veri excedentem, & inordinatam culpabilem efle, docemus om-
tur de bono alterius, quia vult, ut illi malum (it.eft afluvudn. quando nes. Verihn vides tunc non fidi in ipfa fubftantia tridui® , fit enim
triftatur de eodem alterius bono, quatenus hoc bonum vnrictl ma- tranficusaddtasaccidemirusdeordtiutioncs.
lutnejufdem,velcdmalumtuum,vcldl malli Reipublic?, pertinet 41 Exhiscolligc,imelibenterexcipife.iientiamLorc* 1 .2.7.36.
adCbaritaicm :At quando triftatur de bono alterius ut cft dimmu- in addit. *d\ .srt. qui peccatum invidi? ex fe, * Ctgtnerz fuo non
tivum,feu ut apprehenditur diminuere propriam excellentiam, bo- c«le mortale, led veniale, docet ( lateor tamen ad mlidiav graves, &
numque proprium,cft ( inquit ) aQus invidi® . damna contra proximum cligcnda.tacild tranlirc poiie.JRauo noftra

g6 i I®c communiter.Qu? tamen mihi difficilia femper vifa funt. ed.quia tota oj js malitia vel conlid • t in eo quod quis apprehen iones
Cum enim ad eundem habitum per t meat amare rem,& odio habere illas pufillanimes admi ttit;vel in deordinatione mod6dta:at live ex
ejus contrarium; per eandem enim virtutem amo, v.g.bonummci admillio five h?c inordinatio dummodo fit modo fupra explicato in-
Patris,& odio habeo malum meo Patri advcrfirium;fan<: ad eundem efficax, nec tranleat ad gra" J :J

* *' ’* J ’ * * ---* * ‘ LI A * s - ’Tft

um nodo (it modo fupra explicato in-
avius quid;non videtur dic notabiliter co*
tra bonum proximi, vel fui ipfius :crgo non videtur mortalis.

§. IV. D* diltifiioni Proximi , quoad non toacmrrtndum
eum fptritualt mias .

1 E fcandalo egimus uni vctCim x i9*p*/i.dt rxp.Conf.hA.xs.i.Q.

U 1 /.nunc de eodem nonnulla lpeciatim. Dillerendum enim
eft de obligatione, quamquifoueoi virtute Charitatis habet, nefit
proximo caula pe, cjti.dc conlequentcr damn itionis ?ternc-Obliga-
tioautem hy*c triplex dl Prima, ne peccatum proximi quis permit-
tat, fi impedire potell : Secunda, nc ad illud iuvitet,confiliurovc dee.
Tertia, nc cum ipfo peccante cooperecur .

PtrmijffispKtMti.

a Si permittis in alio peccatum eo fine, ut ipfepcccet, te pecca-
re quis ambigit . Sed difficultas efl, an aliquo bonofine iilud per-
mittere tibi liceat ? tibi, inquam, potenti id peccatum impedite?
Diitmflioncopus habemus Ita Sanch d* mstrim.liPjo.d.tx.aum.^x.
Bonae .d.^.di poe .qusfi. A psn.i .^.uaic .mum.xlxiuni Nivarr.dc Tur»
rian. Nam fi permittas cum fpe certa, vel valde probabili , ut pro-
x 1 mus in peccato deprehenfus rcfipiicar, V .G r. ut filius deprehenfus

4 patre in farto, non amplius furetur; velut quis feindemnemfer»

dc bono alterius per fc,* non per accidens: tridatur enim de eo bo- vet, verb. grat. uc maritus uxorem in adulterio, adhibitis tcfti-
no,uccauUt diminutionem excellent i? propri®, atque ad,d ratione bus*omprehendjt,quibus deinde tcQificantibus, divortium mren*
alterius* confequenter per accidens Quodautdimmediatdcaufec tarepolfit, fine peccato permitti t,quamvis impedire poflit : femper
diminutionem didam, non obeft.fed favet nollr? dodrin®; nam tan- tamen (apponendo alium modum non adefle , quo il li boni fines h*>
to magis erit •diodienum. Sicut cnim.li gauderem de malo alterius, bcri queant . Ratio dodrin® dat® eft, quia illas fpet certa,* hcc ne-
v g.de morte patris.ut caufante immediate bonum meum, puta h®- ceflitas fe indemnem fervandi dantfufficientem caulam ad eam p*r-
reditatis fuccefikmem,non dl,* peccatum iupri omnes vidimus : fic miffionem .
contra, fi doleam de bono alterius, ut caulante immediati malum - A ’ r - —
meum, culpa non erit.

$8 Urges. At fi tolleretur de medio peccatum Invidi?, unum ex fe-

habitum, quo, naturaliter falcem, fc quis amat, pertinebit gaudere dc
maloalterius.ut efl bonum fuum, modo fupra coaceftb;* pertinebit
triflari dc bono ejufdcin, ut eft fuum malum. Lege S. Th.j.f.f.86.
srt.x. ad r.

37 Pr®tcrei,-x communi dodrina,non]peccat is, qui vidensv.gr.
dfvitiasin proximo, triftatur casfe non habere, fi non triftetur casi
proxi mo poffHeriiquia fic non dolet de btmo alterius, fed dc propria
careotia,qu* fibi mala cft . Lege Bonae. d. 5.7.4^. u/t. §.». m.i.
& pafiim . Jam ficar^uo Quando dolco de bono altenus,ut dl dj*
minutivum me® excellenti® , non doleode Ixinoaltcrjus abfolute,
fedfbrmalitcrdemalomro, feudediroinutiooe me® excellenu®,
quz mihi mala eft: Er^o ( nifi aliud addatur quod 'n«*nos adde-
mus) aftum peccaminofum non elicio. Et ratio fundamentalis cft,
quia omnes modd docuimus, a£lum inefficacem lumere Ibeciem
(uam i fine, vel moti vo. Quoniam ergo in cafu noflro finis tri ittuc eft
diminutio mei boni, de qua triftari lici tdpoftum ;adus cjulmodi,ex
hoc capite; peccatum non erit .

Fatetur Caflrop Ac«*.g. imminutionem propriz excellenti® ma-
lum dfc,* dignum uc de illo quis triftetur: fed quia invidus non
folum de illo malo, fed etiam de bono proximi per fc , * non per ac-
cidens triftatur,quia bonum proximi per fe, * immediati hanc im-
minutionem caufac: cadccauft.inquit.hzc triftma mala e 11 .

Sed id non fatisfacit ; nam falfumcft, invidum in bocadlu triftari

l Atii perrait tas,ut foldtn i peccante poenam fumas, v.g.fi Cuftos
Gabell?,vel horti fc abi condat, quo mercis afportator,vei viator Ci-
vitatem,vel hortum ingrediatur,* fic paenam lolvat;peccas;quu pe-
na illarum nondum fit contraila, .ion potdl 1 te intendi, nili inten-
datur * peccatum, ad quod illa confequitur,* pcena alio modo d ce
haberi non potdl , nifi habeatur peccatum . Te tamen tunc ad refli-
tutJoncm obligare non audeo. Ita Bartolom.iS. Faullo i»Sp«ul.\d L
11.». Ho. quia cllo peccaveris cqntn Charitatem . contra Juffitiam
non peccalli,fi quidem tuum officium non eft confulcre bonis dclin-
quentium^olque i pce nis praecavere .

Dixi autem te peccare, fi permittas, ucfolilm i peccante ptvnana
fumas : nam fi tu Cuftos non intendas peccatum, nec damnum , nec
pznam proximi : fed te abfcandas, uc melius res tu® cur® configna-
tzcuftodiantur, rariufquc delinquentes peccent, dum timent no
forte i latitantibusdeprehendantur : te reum peccati non facio . Iu

idem Hid. <j.\ ji. citans Na varr.&Rcbcll, quia tunc ad fummutn

non nifi przbcs materiam minoris mali, ut majus vel certd fre-

ptemCaDiulibus. Rdpondeo nequaquam tolli. Eli autem menti
revocandum, non inde illa lepeem Capitalia appellari , quia fcinp-r
fint mortalia;ncqiic enim femper Superbia. Gula Jra, &c- mortalem
culpa m attingunt : fed quia fune vel uti Capiu,* rad ices, unde fre-
quens mortalium numerus enafeatur ; * cerc? cx iriQitiabonial-
ceriuvioatenus apprehenditur diminuere propriam excellentiam,
f?piffim^ progignuntur inlidic contra proximum, odia^etra<aiones,
iufami®,*c.proptcrqu® rc*6e dixit S. Paulus, tradi m r.pte -
lumfmfumi ficut,fimilequid dicimus de Superbis.Iracundis, Ventri
deditis, *c

J 9 Iplum ergo peccatum invidi? in fc,& iit difiert ab aliis (quod
eeai Dolores dicunt oriri abanimo Dufillo) conlillere puto in ea
voluntate, qua admittitur illa apprehenlio, perquam quis credit
bonum alterius,ut bonum alterius cft, elfecaufam proprii mall,V.G. „ uu .....
qu6d honor f odalis mei fit dedecus meum.Dtco(folsd)nam fi vere ita quentius evitetur .
dfot,invidi? culpa non etict-Fac enim Antonium ignobiliffimumdu- 4 Inquires . Quando ob bonum finem permittere licet oecca-

xilfe matrimonio fororemlVtriDobiliftiini;ciim id bonum Antonii tum modo dido «.a- liecbitne etiam pofitivd occaGonem offer-*
revera fit dedecus Petri, quiseundem Petrum de invidiadamnabit, fi re ad illud? licet V.G- Patri relinquere elavem in arca, ubi
triftetur dc matrimonio,lcu de hoc bono Antomi,non ut eft Antonii funt pecuni?,quo fili us forans deprehendatur ad cor redionem ? Se-
bonum,fcd uteilcaula igoomini® fuiipliusPetri ?At fi fals6fimile cund6 licctne marito dicere uxori , quod per zquivocacionctn
quid apprehendam, ut iilanitatcm,divitiasfcieariam mei proximi, conveniat cum Amilio, ut is veniat tali hora ( non polle licitA
«o line ullo fundamento cedere in meum dedecus delibcrat?appre- dicere ut veniat ad peccandum , quia fic clara eiiet acceptatio
hendam.deque illius proximi bonis triller: meritd invidi? reus exi- peccati . certum fit ) qud fic deprehendi poffit , & emendari.Ter-
Itimabor . Non autem dico invidi® peccatum conGfterc in appre- tio, licet ne Domi no conveni re cum fervo, ut afferat res ipfius Domi-
henfionc,qu® cfladus intelledus^ed dico confillere i n ea volitione, ni ad eum furem, qui ipfum fervum ad furandum excitat , qud fur
quaadmicto,ieu non repello,ncc corrigoeaspufiilasapprehcnfione$, comprehendatur cum rc furtiva,* fic non amplius eundem fervum
cx quibus ducorad przdidam triftitum . Atque id, quoddiu mente ad furtum follicitet :quia eft calus/juem videtur permittere I fi auii

revolvi,ad eiicntialem notionem invidi? invenirndara perdiligdter J*rmus , C.dtfurti, * ** ri •

notetur romnes enim alii modi, quibus invidi® deferiptio definitur, s Rcfp Negant hzc,* limilia licita efle Sanch. Av. eit. num »1

7 * c * e,ues e / c v ^, cntur • . ^ . * Bonae, ^ * J4 quia oblatio illa eft tacita ,

qmdem I hornas, co: ter ique Dotares citati Htt. H. prefla peccati volitio , fcu acceputio . Nec in tertio cafu favet lex:

quando uquam certum lupponunt mvidiam efle trifiitiara, qua quis flui* ill# locum, propter aliquam pr®fumptioncra foldm habet

a 4 ffi 6 ,T,l.Do Drf. Prsc, K 4 in

jy Co

i$2 • Explicationis Decalogi Lib. V.

ia foro cxterno.Ceneedit licet rarA(hoc efl,utefo interpretor caufa
non levi exiflcntejPetrus Navam apud Caflr.mox cita ndum.incli-
natQue non parum Caflrop.'. r .rr. 6 . 4 &M . n.6. docentes, eam legem
rrodefle etiam in foro interno. Ratio conceflionis potiflima efle de-
bet, quia caufa illa non levis excufat i cooperatione cum alterius
peccato, eo modo , quo de hac cooperatione docebimus mox univer-
lum : Ac ex altera parte, illa clavis oblatio, di flum illud (auivocum,
illa addudio rei, non funt adiones ex fe peccaminof* , led indiffe-
rentes, nec ullo modo exprefl*, vel tacitar peccati acceptationes,
ut rem accurate confideranti patebit . Pner foutmtim efl abfolut)
prcbatiiltt , pt fit 'ter ali ]ue medo proba fi/it videtur ( ait Caftr. ) ftd
tsm Defletum jvdtf iofukmtt t o . Submitto igitur Ac ego .

Initiatio ad per ratum.

6 Invitare ad peccatum, coofiliumve dare, culpam efle nullus
dubitat, fed quae Aio gravis efl , an interdum poffit licitd quisin-
vitaread peccatum minus, Verb. Grat. ad furtum , vcJ fornicatio-
nem ; eum quiomnind decrevit majus committere verb-grat. homi-
cidium, vel adulterium, contra alia via non apparet, qua omnin6
1 peccato isaverti poffit , quod in hac traditione femper efl fuppo-
nendum?

7 Aliqui negant, i taValent.x x V.j.f.xt. A j Siwr. Pertatum y n.S.

^.ar.^.notab.^ adfin . Quia illud minus peccatum, pecca-
tum efl.Comparativum enim fupponit politi vum; ergo effet invita-
tio ad peccatum, quod nunquam licet. Prartcrci elicere minus
peccatum, prarmittendo majus, culpaeft, quamvis minor ; ergo
& illud confulere, fcuad illud invitare.

8 Aliqui conceduntiiuSincUJ.y.dematr.difp.i i .num. t r. multos

ciuns, quibus adde BonacV. i fie refi.f.xfi.j .uum.%. Bafil.de Leon./ 1.
do matre. 1 8. $■ f . Vafq. in *p*>fe. dojtamdalo , d. i . aliofqur, quia

illud minus peccatum, quamvis in fe fit, Acfupponatur pecca-
tum; tamen relatum ad majus,hoc efl intentum ad eum finem, ne
majus committatur,concipit quandam arlli nubilem bonitatem, quar
efl carentia majoris mali . Ad hanc igitur eligendam , fi proximum
iri illis circumflantiis invites, ad bonum invitabis. Quare lic&t ra-
tione peccantis malum abfolutd illud fit; quia per ipfum flat,
ne malum illud etiam miuus abiiciatur: non tamen ratione con-
fuientis, feu invitantis , qui prudenter azit , avertendo proxi-
mum ab illo majori malo, averfio enim illa, fcudeviatioi malo
bona efl.

9 Aliqui diflinguunt,cumCaflropal.r.r.rr.6.^.^C^#/./>.6.i
mt.S. Si proximus efl determinatus ad peccatum duplici illo pecca-
to, V.G decrevit furtum fecere fit homicidium patrare ; tunc licet
ad minus V.G ad fortum hortari, quia tunc non tu allicis ad hoc mi-
nus, jamenim ipfectiam hoc minus fecere decreverat,fed avertis 1
majore . At fi folu m erat determinatus majus peccatum committe-
re^ non potes ad minus allicere^uiaalliceres ad culpam, quim ipfe
admittere non intendebat, quod propter rationes prime lententi*
non licet.

10 Hae tres fententi* funt fetis probabiles, ob rationes probabi-
les, & dodtos A utbores, anibus innituntur ; In eo autem conveni-
mus omnes; licitd pofle afferri rationes de minori malo. Explico,
furari quis vult, adulterare quis appetit , occidere inimicum
centat . Poffumus rationes, ac motiva afferre, quar. probent ufuram;
fornicationem, verberationem efle minora mala, quam prxdifta :
nam fic nos non allicimus proximum ad malum, ne ad minus qui-
dem, fed folum dicimus illa minora mala efle, quod verum eft;cce-
tcrum ipfe deinde eliget minus malum, non verd nos ad electionem
incitamus.

U Dices; Ex fecunda fententiafequeretur, pofle te licite per-
fuadere volenti furari i paupcrr.ut furetur idivite; volenti furari 1
Petro ccntum,utfuicturi Paulo quinquaginta ; volenti furari ab-
folute, ut potius furetur i divite,qulm paupere, Ac (imilia/jux funt
dura, & contra juftitiam ; fiquidem tunc neret dainnum tertio in
illo minori furto.Confirnutur, quia etiam fequeretur pofle te licitd
perfuadere volenti furari abuno^u furetur abalio quamvis *quali ,
quod etiam contra jtiAitiam efl.

Refpondeo, efle contra juflitiam videtur aliquibus. Ita Socapud
Valq - mt * citandum . Sedccofequordodiflimum Vafqu. epufe. 4 *
fi and. at t . t . www.i4.qMi has lcquclas concedit : quare liberat ficcon-
fulentemlpcccatoAlreftitutione. Ratio efl (inquit Vafquez)
quia hoc genus confilij c 6 tendit formaliter , ne committatur ma-
ius peccatum. Ex quo fit, ut is, 1 quo latro furatur id , quod
tninus efl, non fit rationabiliter invitus de eo , qui confilium
pnebuic; fiquidem i n caufa fuit, ne majus peccatum commit-
teretur • Non efl igitur ratio ea,quam putat, oc folvit Sanch- quafi
dicamus tertio non inferri damnum a confulente, concedimus
enim , fed dicimus ipfum tertium non debere efle invitum con-
tra hunc confulentem ; utpotdfuo confil io peccatum majus aver-
tentem; cfto,fitmerit 6 invitus contra latronem, cui tota malitia

r» Ad Confirmationem,negandaprorfuseftfequela,quiainimlo
«quali non apparet illa bonitas deviationis i majori malo; unde nec
in materia jufl i tiar;nec in alia cdfuli illud ullo modo potelt, Quando
quis decrevit patrare malum aliquod «quale, fic : Veie ccridrt Pe.

trum , velFrantifeum , titiare Antoniam , VtlCatbarinam ,* Anpof-
fis confulere unum potius, quam aliud, dicam mex «0.64.

1 } Urges: At cx cade fen tentia fecunda fequeretur, pofle te licitd
volenti occidere Patre, pcrfuadcre,ut occidat nun patrem, fed V.G.
fervum,voleti occidere Pct tum, ut amputet brachium Paulo;multo
magis volenti occidercquenipiam,ut eandem tantum vulneret, At fi-
milia . RefpondeoiHas fequ elas efle abfurdas docet Sanc.wV matrjib.
•fj/tffi.t 1.0.24. aiuquc, propter eandem rationem modA infinuatam,
quia inferretur direde malum tertio i niufld, etiam fupponendoalif
non affulgere viam,qua poflil peccator ille averti i decreto malo^t
Vafq.let.nt.nu. 1 3. exprefsc concedit, licite pofle illud deabfciflionc
membri , quar eff circa eandem pcrfonanuquz intendebatur occidi.
Verum de alia perfona,Ac de pr*di£a occifione fervi ,vel non Sacer-
dotis, Ac fimi I ibus vitp nocunucntis,loco aliorum .qui offendi intede-
bantur, non loquitur, fed ejim ratio idem videtur probare; femper
enim is, dum tendit formaliter ad amoliendam Dei offenfim, lici td
agit fine ulla obligatione rdbtutianis, Ac fine poena irregularitati*
ex delifto, vel excommunicationis fi forti percutias fit Clericus, qui
enim culpam non commi' tic , pqena dignus nulla efl . Veriim,
quemadmodum Vafquez foldm refpefluciufdejscrfona* id refolvit;
in refoluturn Ac ego volo ; rcfoeftu enim diverferum, nimis durum
efl, idem fine meorum le&orun 1 approbatione velle conccdcre .

Quaeres .Volenti rapere bona mea, pofliim ne licitd perfuadere,
ad mea fervanda.ut rapiat ab alio .

Refpondeo.Sanchez de hac tjuarftione docet duo . Primum id mi-
nime licere, quia non licet alteri damnum iofcrrc,Uludquc confule-
rc.ut meis rebus confulam,adhuc enim coofulcrem peccatum . Sc-
cundum.liccrc tamen, fic furi perfuadere, nulla nominata perfona:

Si furar 1 tit y me re/infue , multi alii funt , J fmiSut furati fefiii . Tunt
enim mui/iui malum t enfuHtur . ftd proprium avertitur . H*C Sanch.

Equidem hoc poflcriusdidtum, quod cum tam generali ter a ppro-
hat,approbo Ac ego, quia cum dicis: mnfti aPu funt y i fuibut potet
furari , n on conlulis, ut furetur .

Sed d flicultascft indiflopnore^in fcilicet lieeat ficdicere,nul-
lumumendeterminando./(//i*9*'w# t ^7-/0rm/0i4/^. ( nandi-
CiSsOlMC petri furar, ut modAdicelaS fedfurtrit . ) Qui d fi, aliquem
determinando, fic ^ Hf /informe y ftd furem i prtre .

RefpondcoAinch.Ac.ci/.ww.fr^/r^.videtur inclinare.quod liceat,
quand o nulla perfona determinatur.Sed ipfe profeftd id nequaquam
doeet,folAm enim ibi ait, licere fic dicere, Memopom rePtufut^ /»-
terit ab aliquo divitr . Id quod oos etiam mod6 concefli mus , quia fic
minus malum confulitur-

Puto ergo ex diflisdicitum non efle pquale,vcl majus perfuadere,
five dcfipnand o pcrfonam.five in genere loquendo, quia tunc lemper
perfuaderes peccatum, nec adeflet excufatiodeviitlomsl majori dc-
iiflo,fed licitum efle perfuadere miousmodofupraexplicato, quia
five perfonam dctermines/ivc nequaquam. locum habet difla excu-
latio Quand o autem dicimu* ( ab alio determ nato, vel indetermi-
nato) femper intellige.ut fi poflis avertere latronem, folfla indeter-
minate loquendo, certdnoo liceat determinatd lignare perfonam,
ut ex fc conflat .

14 Atque hpc de mero confilio.in vitatione, perfuafionerAt fi Utro

ita dicat ; N'/»' tume »djuvn ai furandum minui A Petro , egotmrabor
majus ab eodem Petro , pqterifnc illum adjuvare,fi alia via non efl fu-
rem avertendi i majore fumma? Refpondeo pofle, auia Dominus m
re lua,Ac dc qua potefl dii ponere, cenletur id vellerum tu in hoc au-
xilio rem utilem pro illo geras . Ita Vafq ibid. lege item Dianam ^ g.
tr.j.ref. 19 fin. Quid fi latro pari modo polcat auxilium ad furandum
minus ab hoc;(ecus, dicat fe furaturfi ab alio tertio majus, vel pofcat
auxilium ad vulnerandfi Petrum;fecus/>ccidet Paulum: eflo polles .
modofupradi&oid confulere non tamen potes ad/uvarc.Ita Vaf«u.
ib.u.if. Ratio efl,quiac 5 lilium pcrlc tendit ad evitandam majorem
culpam ; at auxilium , fcu cooperatio per fe tendit ad ipfum pecca-
tum, quod lic£t minus, peccatu in tamen efl, quodque ficuti
committere tibi non cuiceditur foli, ita neque cum locio .

Cooperati* tum Peeeantt.

ij Non efl quzflione dignum, An poflis cooperari in adione ipfi
peccaminofe proximi, V. G. io accipiendoaliena invito Domino,ia
occidendo, in percutiendo innocentcm:manifefldcnim tunc, ut uum.
P r *t*d.diCtum efl, complex elles peccati:Sed qurflio, Ac quidem va-
ria^c frequenti llimp praxisefl,An liceat cooperari cum asione pro-
ximi ex (e indiflerente.ct qua ipfe fumi t occafionem peccandi .An V.
G. liceat fcalasfeneftrar ad movere, quzaiflio cft ex lc non mala, fi
fcias aliquem velle illa commoditate uti ad furandum, licdt furtum
tu nequaquam intendas .

16 Sit regula umvcrfalis: Ex caufa rationabili, jufla nimirum.

Ac oroportionata, non committit peccatum , nec confcquenter onus
reflitutionis contrahit is , qui fcienter participat, feu lcienter coo-
peratur cum aliauo in aftione,qu£ non efl intrinfece mala, led infe
confidcrataindiffcrcMefl; fiipfe illam adionem ordinet ad finem
bonum, ideftvelad fuam ncceflitatem avertendam, vel ad luam
utilitatem confcqucndam, quamvis alius ea abutatur ad peccan-
dum.

Hanc regulam quamvis plures impugnent » fequuotur ^

Caput I. De Charitate Proximo debita .

153

OJSimi Jio.Vilent ■«'i.f lo^.j.Aior

M.1 ./ii. &. num. 11. fu. 6 . t*p » 4 .*.l “Pll.

mi. 10.& W.14. Rcbclfv. 14^ »4 J.Suir.»». iJ/ri/.

/Mf. ijucUr 1 .«» Dntl.ttf 7-Onrop.M.l .ir. 6 .J. 6.4 Cttr. iftr.
7.Dun i,,."- 1 -P* inmm^iuat Pontium, duos ltaiu<Jo$alial<jue .
Cuius ea latio tactis cfl ■■ quis ■ quando te urcet cauli rscionsbilis.ut
facias illud opus , moraliter cenferis 000 polle aliud lacerepllaemm
nitens uecelAtasaufcit 1 te potentiam moralem ; etjo tum non te-
neris abeo opere te cohibere . Probatur coofequemia.quiaabllmc-
te ab co opere , quod cxfc malum noo eft ; idcddcbcrcs, ut impe-
dires, leu ,ut non permitteres peccatum proximi, at impedire tunc
non pote* ;ergo, ac- Probo banc minorem , tunc noo pote»; tollit
enim ite, utdiflumeft, potentiam moralem urgeas illa cauter-
io non debespfiquidemad ioiportibi le nemo teoctur , quare tone non
judicaberis velk peccatum proxrroi , fed propter neccllitaicm
tuam folum cenferis negativi permittere. Ubi v ides totam rationem
hufusdottrinz fundari in duobus; Prirod, innatura operis , feu
adionis, quz ex fe fit non mala; Secundo m caufa rationabili ex-

gene caufa aliquanto graviore 7 quam Gt ratio ^mnlatus ; & ca,quz
ditlaeft, fufficiens fatis luperquccenfctur . Sifaraulu» ad duellum
aflociet Dommum, vel eundem fornicantem cuftodiac ante fores^it
in utroque peccato aii imo lior lic;c lare peccabit ,ut modi innuimus;
ita Sanch.o.aj.quu fini»ellpravus;at U materialiter aflociei ,cufto-
diatve , idell ut Dominum luura non derelinquat j licit videat eum
uti hac aflbeiatione, ut ammofior fiat ad peccandum , excufari qui-
dem poteft, fed ncnfutficit ratio fola famulatus, nec notabile illud
nocumcotum/iuod diximus initio iujut numei: fed maximum debet
cUe,quiacuUodiaillajnimofiorem Dominum reddens, valde pro-
piuqua dl peccato, multi magis id dico de aflbeiatione eadem mate-
riali ad duellum, deque omm cooperatione fqua quis utatur ad occi-
dendum , quia majorem caufam requiri fupra di ximus,quaodo culpa
abutendi eft contra julli tiam .

ao Qui licum fcracl fuit An fi amicus meus velit» ut ego feram
rounulcoTa, & limilia .rurpislcilicet amoris incitamenta, quae ip-
fe mittit ad fuam concubinam, poflim ego fine peccato defer re?Ref-
ponfio fuit abfoluti ne :ativa,quiacx una parte Hzc adio, licit aliis

cufantc, quzfujufta, acproportionau cum opere faciendo ; lioc indifferens, ertconjunAa cum pcccatoamici^jufqueconcubinz ,&
eft, quz e;us fit rationis , ut rcfpeilu operis , nuo male utitur cri- — .-«..r. »• AmuUiu.

minofus, cenfeaturpro temoralitcr urgens, «neceflaria. Si al-
terum ex bis abfit , cooperantcm peccare, non eft dubium . Solum
dubitare quis poffet quopcccati genere? & refpondct Sanch. loto
titato nurr. io. eogenere peccati, quod committit ea aflione abu-
tens. Quidfidicas efle folum contra Charitatcm f cum Delugo 7 /
punit. J.xo. Jttl. 4. $.x. legantur, quz dixi inepufe. diCauftff.M.
a./.i. $.17.® ioi.dcfcandalo; indeemm, an idpoflitdici, colli-
get ftudiofus Lenior •

1 7 Verum enim veri unde exploratum habeam caufam efle fuffi -
cienter excufantcm ? Arbitrio prudentis potius , quam certa regula
id definiri poteft. Non enim femper eadem caufa excufabit,lcd
maxime perpendi debet: Primi, remote, an proxime opus in-
differens fit conjun&um cum peccato abutsntis: nam fi icmoti , mi-
nor caufa te excufat; fi proxime, major,&urgentiorcaufaopuscrit
adcxcufandum . Secundo, an fit jo materia jufticiz, ubi intercedit
damnum tertii, majorque urget obligatio, ne cum ejus damnifica-
tionecoopereris; an in aliis materiis, in quibus minor folet urgere
obligatio: major enim in materia juftitiz caufa cxcufaiionis efle
debet, minnr in aliis . Tcrtii*onducct item advertere , An fi tu eam
cooperationem proximo neges, ccflaturushfit a peccato; fi enim
ccflatur us efle t, major cauta requiritur, quim fi nequaquam . V ides
quim implexa , quam confufa fit allata regula ? Illi ergoacquiefcere

ex alia parte non adefl caufa cxcufansduih ex famulatu, vel ex alio
detrimento , utlupponimus : nec enim , fi adefl quidam modicus ru-
bor, videtureHe regulariter canti momenti, ut fatis^xculct .Fateor
tamen, fi tibi magni fit cjufmodi amicitia, ac veri timeres eam amit-
tere; excufari tepofle quia tunc notabilis nocumenti jullus metus
accedit . Simile quid erit, fi te amicus petat .ut cubiculum ei accom-
modes, in quo fcis cum fornicaturum, nifienim nuubil is nec editas
te cxcufct, peccabis, fi illi morem geras- Ita Sane hrz/r.®»®».*!. Et
notabiliorem quidem pofco , fi in tuocubiculo f-curius & confiden-
tius fit amicus peccaturus, ob rationem modo didam inaffociationc,
atque eodem modo philofopharc in coeterlsfimihbus, ubi ratio fa-
mulatus & obfequii non invenitur .

at Occafione famuli.illud de Dominis adverto, nam fi Dominus
nonciiciat fervuro habentem extra domum Domini concubinam ,
feu univerfim fervum malum, vel fi non fubtrahit aliquid ex necefta-
r i 1 s, quando probabiliter creditur fervum ex tali eje&ionc ,vel fultra-
ttione ad lanam mentem rediturum,pcccaturum mortalitcr:Quod fi
vcrifimilccflct domoexpulliim deteriorem futurum, (ut certi fa-
cili przfumi pofletjliccretdomi retinere, dummodo non fit fimilit
pcrniciofus LcgeSylv.tvrfc ®.at . Ra-

tio cfl , quia in priore cafu videtur peccato fervi favere ; non item na
pofteriore.AdditTrul./4-** Vtc.c.i . 4 . 6 .nix.\uns fizot.p.xJ.x^.%^.
Vide Nav.cjq.».at^#r^liamcxculationem:finimirumexexpulfioi

tinn pofiumus, nili ad caius particulares, praxis gratia dclccndamus: nocabilcdamnuin Domino fcquarur,c6 qu6d fit famulatu debito, Ac

* ior evadet regula ,& non nihil accuratus neccflariocariturus.vcl pretium fervi, vel ipfum fervuro amifluru».

nam fic aliquando clarior evadet regu!

Confeffarius fublcvabitur .

Colorat io fama 6 cum Domino , (j /f mi fiam .

18 Ipfa communis famulatui , & obfequii ratio cfl propqrtionata
caufa , cur cxculetur famulus, filius uno verbo , fuhditus, lequencia
opera cx fe indifferentia faciem?Ita Sanch7.c.".2i.Prim6,0;uilu he-
ri ufurarii pecuniam numeret, deferat, recipiat , refewt mere in li-
bros, fed de bis fusd mox in^x.Secanddfi cjufdem juflu, quem Icit
ire ad adulterandum , fleroat equum, ipfum merd comitetur , mere-
queex pedet ante fores (mere, inauam, hoc eft uon ut cuftodut ,
animofioremquc ad peccandum reddat > fternat ledum, cibos con-
diat, miniflretqucconcubin*,eandemquemerdallociet, ducendo
ad locummbi Dominus peccaturus cfl, januamque aperiat eidem m-

ax Quod didum eft de Domino,intc!lige multo magis didum ei-
fe de Patre rcfpcdu filii. Quare ficuci aliquando excufo parentes/r»-
trefque majores, quandoadu filios , fracrelaue non expellunt,,
quia deteriores extra domum verifimili ter evadent , &quiadede^
cus eft familizextra majorum curam inalterius domibus illo agere:
ita tfofdem graviter accufare debeo', G continua remedia: quz mo-
rali ter poftunt, ad curandos eos, quifub ipforumcura lunc , ne-
quaquam adhibent .

Foveret etiam peccatum Dominus (multi magis pater rcfpcdu
filii ) fi fervum , ejufque Amafiamdomi retineret : nam fic Dominus
receptaret peccantes.lnquiris:Poterit nc hic herus excufari nunc ex
eo capite , qui alios fervos , vel fervas i nvenire facili non poteft , qui
perinde ac illi naviter famulcntur?Refpondeo,non poflumcxculare.
Nam hoc cafu non folum eft fervus malus.ut nu.prae.fed eft fecurius

-i- , ■«ii.iiin- . . uut caiu non loiu.Tj eu u-tvus maius, ui iccun

RrdTurz-TcrtiA,fi ornet fuam heram mcretriccm,fi deferat feripu, peccans , & commodius. Idem dic quoad filium , volentem domi pa-
a internuncia folius u rbanitatis plena ,fi deferat munulcula, & cl- rentum retinere Amafiam.Quid dc fcandalo?Quid de periculo coo-
* " ' m 5 *»— c. — i A przllarec. Ugiitotiusfarailiz? Apagcitecjufmodi lites .

Cooporatio eum Ama fi a , uVt pinta d»patlL bomtfia .

2} Licet cuilibet Judicis concubinf munera tradere^tque ab ea-
dem petere, ut intercedat pro ipfo apud Judicen^quando e/us inter-
ceftione fperat , uc juftam lententJam de re alicujus momenti Judex
pro ipfo ferat ,_nccalia via fe offert ; qua poffit ejufmodi fenteotian»

" contra

c amatoria,

i contineant claram

provocationem ad duellum; nulla erit cxcufacio, nam hac fune
intrinfcce mala ex Sanch- *r*®>.x6. quamvis Caftrop. tom. i. trafi.6.

4 A.p I t.num j. hzc licere ex aliqua urgentiftima caufa, dubitativd
doceat . Quod fi famulus ignoret, quid in eoferipto lateat i fiquidem

efteertusde turpi tudiuc amoris Domini, vel pcrfonz,inter quas in- pro iplo ferat, ncc alia viale offert; qua poltitejul modi lentt
tercurrunt illa feri pta,funt valdd fufpedzrounquam licere deferre, obtinere. luCaftr. /.c.^.j.Hurtad. apud Dian. tr.8

fentit^.Sanc quia debet fervus ex communiter contingentibus pr$-
fumere ea cUc amator ia, & malajznigniusumen etiam in hoc loqui-
tur Gaftr.^.cit. Rebell.eam enim delationem ex aliqua urgentiftinu
caufa. puta mortis,vel fimilis gravis mali avertendi, ucerq; concedit.

19 Pntcrca, lubditus non ex fola famulatus ratione, fed metu
notabilis detrimenti C quale effec, fi quis timeret neDominum hunc
deferens , cogatur alium cum fua moleftia, & damno quzrere ; nc 4
Domino male trafletur , ne corvis oculis afpiciatur , ne i domo cum
fuo detrimento expellatur) fuhditus, inquam .excuUhitur, fi refe-
rat adulterz , vel inimico , ut tali hora ad domum heri, vel ad
coodiftum locum accedat ,( fed ne dicat,ut accedat ad peccandum,
vel ad pugnandum in duello; hzc enim fune intrmfccc mala ; fi jul-
fu beti inlequatur puellam ; vifurus,vcl requifiturus ubi ea habitet,
& nihil aliud, fi juflu cjufdem non aperiat mod& januam, fed do-
ceat ubi herus " “ '

Sanchcz ab lifdem citatum . Ratio eft , quia id poteft puella obtinere
fi ne exercitio, vel incremento turpis amoris, quare adlioex fecft iq^
differens : & ex alia parte, expettario lentent ix dat fufficientem
caufam .

24 Quid de puella adeunte Judicem pro fua caufa, vel dc eadem
vocante Medicum pro fua curatione, vel de homine indicente alli-
dentia faeminz pro infirmitate: peccabuncnc hi hzc facientes ,
quando fine gravi incommodo ea omittere non poftunt ; A nihilomi-
nus fciuntjudicem , Medicum , fceminam his occafionibus turpiter
labi ? Relpondco : Przfcmdcndo ab alio inconvenienti , puto pofle ,
necdlicate nimirum gravi , & proportionata cos excufantc ; id quod
patet ex di&is .

x j Si puella ( ut idfcmcl hac occafione dicam ) advertat fe ab alio
•u, u/uuuc^iuacm non apcriac rnoaofanuam , teu ao- libidinosi tangi, quando talius funt impudici, (eu Jibidmofi, (qui
us fit, fi Dominum adjuvet adafcendendum per fcne- fint hi^licctur pluribus imfr*M.*.§ 6.) non poteft liciti permittere
flram, quo ingrediatur in locum ubi peccaturus fit- Hzc enim, dc fetaogi: nam concurreret ad a£um intnnfeci , & mortaliter ma-
fimilia cftmbnt aliquanto propinquiora peccato abucentis» i adi- Ium» Si vexi fine pudici e* fc, «hoocfti: quale efle folet ofculum

154 Explicationis Decalogi Lib. V.

ex more patria? , vel ta$us manus in chorei* ,diihnguendumelt . Si faltom mertifeeoj medi , ut ia cofu proponitur , no» pUcxatdii peccatum f
enim fiaot in publico , licitd eoi permittet puella . quia , in re per le ( 'jfacmnt obftquta proditia ab a/, quem bonum finem\pdta eoquodoxki.
non ma la,adeft excuiatio iuffi C1C0S , ne (cilicct in lulpix Ionem mali- ■ eant itis ffitii fui caufa, Vol cfjufiam mererdem ,Ucit enim bae officia ,
tia?*apud fc fpc<2amc* venui re pullus bon* alias famx ♦ At fi h*c & obftquta fini valdi conjuntia peccato ,n.<n tamen /mdi fecundum fe, fy
fufpicio vitari poffct, vel illi taflus , quamvisex te pudici , fierentle- Juapto natura pec cata fyideifejungiptffunt a peccato per finem divo*.
cretd;debet puella omnimi repellere , fi certd mortaliter ungentis, fumffy ftjunllum . Ha*c ille, Nota illud <#<■«, vetobfufiammercedem.
ofcuUn tilve malitiam advertatmam tenetur ad non concurrendum Hanc lententiam fequitur etiam Merolla t.t V.a. c.q.dub. io.ceee/!$
cum alieno peccato,ubi nonadeft cxcufatiopermittendi.Certo > in- Diana p. 3 tfise/.i r .cxcufiatcsco*,qui Cx officio puellam in:

quam,advertit:namli foliirnTub dubio , ex alio capite non obii atur curru ad Amafium ducunt.

reppellere , quia nimirum nemo prarfumendus cil malus : Ita FUl/e. 3 1 Dii parita* autem erit inter hos,* inter pingentes turpiajoatn
39 97 Sed ceret 1 eo ipfo quod Iccretd hi tadlus fiant>lulpedi lunt , fi ii vedoresdeu bajuli aded lint religioli , ut nolint fe/uafque operas

« lepclIendi Licitc ( ut id etiam obiter un^anvpolle i puella rcpcl- locare in cjufmodi ve&atiouibusjacilc 1 in tuo lucro notabiliter l$de-
li Medicum, & ficncgligere curationem lui morbi, ne tangatur in rentur,quod non eft communiter in illis turpibus depingendis .
partibus honeflis, concedunt DotluresBon -^»»ar'.?.4-/ , -to.«.9-Joa. 32 fcthic item nota diferimen inter hasartes: qui enim profite-

SanchVi. »7. quia nemo renetur ad mittere curationem, i qua non turartein, V\G- hiftrionicam turpia repratfentantem , Icmpcrcft
minus abhorret, quim ab ipfo morbo. damnandus. Ita PetT. Hurtad. x. 1. di/p.-j 6 fefl. 6 .% 281. ( nifi fortd

2 6 Illam etiam caufam lufficicntcm exiftimo,ut,finc peccato pof- illum rariflimum calum didum ».x8.excipi« ,) qaia proximi ejuf-
fil puella habere amatorem , & fioerefeab illo videri ; tdemquepa- modi ars adneditur ad turpia . At non Ita lculptura, pidura,baju-
rentespofle concedere quando id fit ad iinem nubendi. Vide ommnA latus, veliimiles artes •• fitcemm perfenon iuntoccafkmespccca-
de hac re infra, /y.c.y.J.ll /5 *.49.Cautc tamen id fiat, nec in leper- torum in proximo, tcdmcrd: per accidens; ita ut peccata tacile,*
mittat deledationes carnales deprarfenti : quod facillimum, & Ire- ut plurimum vitari pollint.
quentiffimum lolcreefie, prudenter notabat Pater Nicolaus Raldel-

li,mcus in Theologicis amantiilimus Praeceptor ■ Cooperarie Vendentium .

Munera Amalii an acceptare liceat puellae, dicam infra,!.-} . 1 . e, ut >

etiam , an le ornare /.7. t.S.§.$-prr totum . 33 Caufa jufla,& proportionata ccnfentur,Qtquisfua vendat;i«*

»7 Quid,fi puella pr*i'cindendoiprsrdidq fine nubendi,fciat labi dura^uam pateretur fi res fuas, quas venales habet, nequaquam ven^
in peccatum adolefcentem,quandoeam coni pici t,poteiinc. Primd, deree, dummodo venditio non iit contra juftitiam. Itaque pottft quis
permittere feab illo viderit Secundd, le illi coni pi ciendam trade- vendere aguuin injideli,quein bcitufui loreadfacrificium Idoli, tu»
re ? Utrique petitioni fic rcbpondet Sanch. tom. 1 . in UocaUib.x .t fi.a. cos mulicr>,quos fcit 1 mi, ut ad turpem amorem illis perunda juve-
Ad Primum, eommunnrr Deflores docent , eam peccaro mo ta. nesalliciat: aleas,* t-ixilloscis, qui in ludo illicito Tunc illis abufu-
[iter, quando nulla nec effit aio duc.tur , fedut fu* iib er t ait fatis faciet , ri. Caupones item poliunt mimllrare cibos indic jcjunii;tum quando
kuc atque tlluc dtfcumnde ffecat, ut invifat viduet , ut murbanaxi- dubitant, an ad le divertentes i jejunio excufcntur :tum quando pu-
deatur , tat ad Er clefiam, for. Alti tamen docent non percaro mortali, tant eos non cxcufari .

ter . Primi , quia ea etrafio petiut eft ex prepda amant it maJltut , 34 Potelletum quis verxkre.vcl etiam loca re domum fuam Me-

quam i muliere dat a , qua likoetato Jua jure utitur . Secundi, utmi/Jt retrici,vel Ufurario publicortmmd id pode fieri ex Sanch. l.l.inder.
ftrupulit fu bf areat , dum vult trptnd,re , quando eft mt effit as demo r.6.*r.20 etiam nulla excufanre caufa , quia locOscft valddremot£
exeundi , for . Tertii , quia ox bac taufa mu fieres ft fuporfiui ornante 1 , conRUidhiscurn peccato abutentis^C fic pollet etiam abuti aerc.cibi*
ftmptr peccarent ,■ quiafciuntft pluribus turpiter feto amandas . Hac aliiique rebus innumerisrNifi tamc locuselTet ratione fitus magisap-
idsut ftnttnria verior ejt( quam fequitur etiam Diana cum aliis ab ip- tus ad alliciendos homines, vel vicinitas Meretricis multdm noceret
Jociumpa-r.T. *r.i q.ref. 30. } Ad fecundam fic habet : St data opera hoocllis fixminis in vicinia commorantibus ; nam tunc requiritur
( multimodis , fi ft ornatam efferat confpidtndam)abfque ulla ntreffi- caufikqualis ccrtSfufficienscflet, non polle ali IS hondlioribus locati^
tate fe ejus confpeP.ui efferret , ftdquadam vanitate nuda , nec turpis Cc nili ctkrt lcx,ne id fiat^ut certe excommunicatur in Sacro textu t .
amoru alterius ignara , fy fi illum nen intenderet ,■ nejcio eam i culpa \. de u furis r*6.qui domum locat Ufurario alienigena? .
mortali liberare ,* quia aliud efi , fuafe quocumque eundi Ubertate priva. 35 Qui vendunt clculentaloluturis jejunium, exculantur, fi ti-
re, quod eemmede , ahfqut anxietate atque abfqut aditu ad ferupv. menc di minutionem emptorum; prxeipue cum raro ex tua denega-
Ut, praflart nequit { Aliud autem, data opera fe ejm afptdui effer- tronc ii jrjuniofint vacaturi, nullo cmm negotio, quod tu denegas,
re, quod facillimo negotio vitare fottfl : nec tn oblatione illa aliquid ut iU- alii porrigent .

tatis efi. HsecSancnex . Quam diftin£lionem,quu Albcrtus Albcrti Unam, vel alteram rem non magni pretii invenditam tibi fuper-
dt er natu mulier . d.i.e,q.fi.\. notuit admittere: nimis fcrupulosd de efli? caufa lufficiens certe non judicatur ,ut depiclura Amaljirtno-
priorecafu locutus eft : fi enim omnes cum eodem Recentiorcs*^.*. dddidumeft. At vcrAdiminutiofucccfliva pretii exigui , in latis
30 concedunt, ex jufta caufa puellam excufari in dido priore cafu,ob notabile damouro cdm poflit exerdeere, latis iunicienscaufaexi-
necdTitatem aliquam,vcl utilitatem, quse maior utilitas,vdnecefti- ni — --
tas huic rei proportionata defideranda fit , quam Ca, quae ducitur cx
fcrupylis, ex libertate, *c.

PiSlor, Hijtrio , Ve der ejufdem Ama fis .

Cooperatio eum Idololatria ,

Idoli, ejufquc templi fabricatio.ut item Idoli jam *en-
ditio, cumfmt ordinatae ad Idololariam , non poflunt cx le liciti
prarftari ingratiam ejus, quiad hunc finem fcitur ea velle, quia luUt
darjp,5c valde immediati occafiones Idololatriae ; qualis certi non
cft a»ni facrificandi venditio, cum agnus mullis ali» rebus noo pcc-
caminofisufui fit.

Ur^entiflima tamen exift-nte caufa ( ut eflet, femcUaut iterum ,
juxudida " ig.nugna paupertas artificis ( peccatum viaretur. Iu
C»ftropal.^.p.IS.»lv.B•Tant^erui^.3V.l.f.9y*^.J.®.*44• t l u,a )^l ^, ®•

quid

18 Non l.cct regulariter Pidori pingere Amafia? imaginem pro
<0, quem Pidtor certi Icit io eam turpiter e(fc affrdum: quia non
tpparet caula fufficiens ipla fola amilfto lucri , quod ex ea pidura
conquirendum fic . Nam idem puto fentirndum de pingentibus val-
diturpia;immdde Hi (Irionibus eadem rcprarfcntantibus, ex quibus

moraliter Icitur multos peccaturos • Dixi ( regulariter)” en, m
tanta eflet Pidoris.vcl Hiftnonis necclfuas , ut co lucro indigeret ad
viflum,vel quid fimi le;non rccufarem femel, aut itemm licerent ea
fine periculo morali fuar impura? delciftationis,quod cavere maxime
iq Hiftrione turpium proh quam diffieildeft ’ )donec alia vivendi ra-
tio diligenter conquirenti non aperitur . Ita Sanch- F° n{, '*5 »
contra Azoriiun , Sc Bon. apud Dian./>. J. **- J* "/5. Petr-Hurt.apud

19 Licet tamen famuIo,frd non nifi addito timore notabilis dam-
ni explicati nJ p.cmerc pro Domino depiflam jam imaginem concu-
hinaj.ficut etiam modis diflis ik. &".i 9 ornare heram, meretricem
comitari . &c.quae tamen limplici amico non concedi mus, ut colli-

, .Ratioquodfcrvusemcred diam imaginem laciliuspot-
« « — ■ -io eftinfolae***

f 'iturcx n 2g-rv«“«*|u*>u a--

St» aa3mP'^ or »‘ ft » quia minor cooperati

ptione : i P* 1 ' cnim Eminus facile emere per le potiet i at non poteft

0° tjuicx ofticiolcflicas humeris portant , vel rhedas agunt- pof-
fumne Ticitd,pretio conduci, puellam fcienter ad lafcivQ adolefcen-
tem adducere? Aio nonpofte, quia id, nec excufat ratio famula-
tus: hi enim famuli , fcufubditi non funt : necamiuio lucri, quia
hoc eft fatis exiguum , juxta raodd difla de pingentibus Amafiam .
Hibeo tamen unum apud Nivarr- l.^.confkn fecundo edj.conf.\. de
pan. circa finem Fx quo aliquid benignius collisi probabiliter po-
tcll * S-xbit (inquit) videtur ec/lgi ratio defendendi multos k peccato

16 Ad vendendum vinum fcienter fc ioebrianti , caufam majo-
rem aliquam,praMer ipfum vini merum pretium , cxpoftnla t Caftro-
pilaus /oejkj.i-i.zdde Si.V.Rbriotat , Sanch. loc. cit. «».33. nempe
vel timorem, ne nolens vendere injuria afficiatur i voleme emere,
vel timorem, ne multum fic diminuaiituremptores . Mulcdm, in-
quam ; quia ebrietas videtur majus malum, quim fulutio jejunii: &
idcd majorem caufam requirit, quim requirat jejunii fragio. Simile
quid hac occafione dic, de reddente gladium furioto, vel cum illo
inimicum occidere volenti ; nam licet ex juftitia gladium alienum
rcddreequis Domino teneatur, tamen in hac circuftantia furiofi^jjfi
i gravi (fima ncc militate cogatur, reddere non debet ; idque fub onere
reftitutionis, fi damuum forte lequatur, ut dicetur inferius Ub. 9 .
tr.q. C...^.^.nnm 6.

37 Peccant cumonere reftitutionis ii, cui tradunt vinum , fru-
mentum, caeteraque aliis. ut hi cum injurtitiaea vendant, quia hi
operantur nomine illorum . At firadem vendisaliis, quos Icis per
fraudem, mifcendo,V.G- aquam vmo,vel demendo dc menfura,*c-
aliiseiiercvcndituros, tunc liciti poteris, quando tu nifi iis ven-
deres, difficulter, vel cum tuo damno, aliis vendere co^ereriMiani
fi aliis fine tuo damno arquepodes, cur ex Chariratc non debeas?
ItaSanch./ac. cit. n.xy. Caftrop. l.c.n.\, legcDian./>.3.*r.6.r//i/.44.
Merolla to. j.te.i, d.x. d^b.io.coroll.}.n.io^.

Caput L De Charitate Proximo debita. 15$

quid aliquid dicant . ) non funtaGiones intrin feci malae, fed ex fe
indifferentes, cum Idolumpollit appeti ad huneftus fines, nempe, ad
ornandam domum , vel ad memoriam Antiquitatis comervandam :
templum vcr6, ad ufus humano» licitos, Acc.

De in^reffu in templum Idoli, deque gcuuHexionead illud , dixi
per occafionem, &tjx 1 i •

Coeperat io tum minifirante indigni Sacramenta, (jt.

%9 Si Sacerdos fit in moruli, idque tu certA cognofcas, ( nam fi
abeu certitudo moraiis/emper erit bonus przfumcndus) non pec-
cas petendo, ut is conficiat Sacramentum V.G. ut te abfolvat. quan-
do alius boo iis praedo non ed, quia tunc necefliusdeu fpiritualis uti-
litas te excuTat 1 peccato , q uod Sacerdos ille pollet , media falcem
contritione, vitare. Iu Azor p.iM.xt.ij.f.j . Sacerdos , inquam ,
five Parochus fit tuus, five nequaquam, eadem enim mihi videtur
utriufque ratio. An liceat ab cjufmodi Sacerdote Sacramenta pete-
re, quando funt alii probi, i quibus petere poffum ; au, inquam liceat,
fol&m ex capite, quod is cd paratus ? dicam mox n. 6 j,

40 Si Sacerdos efletexcommunicatus,diftinguendum diligenter
eft : fi enimed vitandus, hoc ed publicus percudor Clerici, vel nami-
natimdenuncutus ; illici te i te expofccretur,ut is Sacramenta cou-
ficeret. ItaSuarez«*c«i/y.i4,t? 16-quia tunc communicares in di-
vinis cOm excommunicato vitando ; ira m6 , quoad confeflionem , in-
validi eam ab illofufeiperes, fiquidera ab vitando Ecclcfia vel tollit,
vel fufpendit omnem jurifdiGionem. At verA, fi ed non vitandus ,
hoced.fi habet qnamcumque excommunicationem : modAnon fit
vel publicus percudor, vel norninatim dcnunciatus ; potcd i te lici-
ti, Ac validi rogari, ut conficiat: quia Concilium Condantienfe id ,
in gratiam Fidelium^onceflit . Unde tunc cjufmodi excommunica-
tus, modi non feipfc ingerat , fed ad Fidelium petitionem , Sacra-
menta minidret i Ac liciti, quantum edex capite excommunicatio-
nis, Ac validi operatur * Ita Saoch. Ht.j.de matrim.d.Q.a.2. Petr.Hur-
tad. x.%.difp.\-)\.felH.\% §.149. contra Suarium difp,\tjtit.fef },\ .

Dico (.quantum edex capite excommunicationis nam fi per i p-
fum Oct, quod non obtineat abfolu donem, edet in peccato mortali;
Ac tunc recurreret Dodrina num.practd, jam enim tunc peteres Sa-
cramenu ab ciidente in moruli .

Cooperatio tum iniqui pugnandam , vel aliarum tona
diripientibu t .

41 Urgentioremcaufamadexcufaodum requiri, quando opus ed
magis vicinum peccato abutentis, Ac quando ed contra juditiam ,
(latuimus A/* - ,* Cilm autem urgentem hanccaufam, ede metum
mortis, velfimilis valdAgravisdetrimenti, pateat exdiftis, con-
fequenter fit, ut excufentur Chriduui remigantes io triremibus
Turearum, contra fimilesChridianos pugnantium; Ac praeterei ii*
qui arma porrigunt i Tureis petiu, ad eofdem Chridianos interi-
mendos ;afportantem item farcinas ad Bellum injudum nccedaria,
admoventes fcalas,Acc. Iu Lefl.Sanchez, Valent aliique, Cadropal.
um.ijr.ydtffAf.i i.n. ro. quia nifi Chriftiani captivi harc faciant ,
incurrunt perriculum vivar. At non excufantur etiam metu mor-
tis, fi Chridianos occidant, fi percutiant , fi contra eofdem immedia-
te pugnent, fi applicent ignem, quo comburantur naves , Ac Cbridi»-
ni in ea exi dentes, fi eundem ignem appl icent Bombardis ,ex quibus
Gbridiaai non terrendi folum edent , ( nam pro hoc fine dubio excu-
farentur ) fed etiam occidendi : quia ha&c funt Intrinfecdmala. Ex-
cufantur tamen, fi inferant damnum Chridianis , in rebus exter-
nis, eascapiendo,veldeftruendo:quiatuncfuntin extrema necef-
Ctate illorum bonorum, ad vium tuendam : nam propterei eodem
mortis metu excidatur is, qui admovet fcalas , vel humeris fuden-
ut latronem, qui vult furari ; immA Ac qui eundem fnrcm adjuvet
ad furandum; quilibet enim ad harc jus habet ineitreroancccffita-
te.luCadropalau$^r«r*/aran«ni.tx. citans Molinam. F.tunivcr-
falitcr loquendo, prae ter extremam neceflitatero, iliaca ufa teexcu-
fabit , fi concurras ad aGiones indifferrentes, quibus alter abutitur ad
furandum, vel damnum in bonis inferendum, quae judicioprudcn-
tis judicetur proportionata ad quantitatem furti, vel damni, ex
didis colligi potcd.

D t Cooper attexe cum Pejeraturo , «tu Jejunatur t , Malefit te Male-
fit ium dijfoluturo . Hemiflivi .

4» De primo c* bis egi £J.$.c.r.§. $. de Secundo, prartermodd
diGa Ac * »». 40. dicenda, habuidi mulca tit+s.f.§. 6 , de Ter-
tio didum ed fatis Ut. x. tum de Malefit ie .

C ceperat io eum Ufurario.

Tres clades perfonarum hiefe offerunt. IpfcMutuatarius, ided
ille, qui recipit ab Ufurario pecuniam mutuam lub onere folvendi
ufuras . Famuli cum Mutuatarii, tum Ufurarii .CcEteri alii non fa-
muli , inter quos Notarius , Tefles, Princeps .

Mutuatarius .

41 Quoad Mutuatarium,triaquf ri poffunt PrimA. An ipfi liceat
fol vere Ufuras ob mutuum jam acceptum t Refpondeo licere . Ita
Sancb. Ht.\Jm Deea/x.Sjt.i o- Ac de Lugo tem.x. de Jufijt.x j .ftQ, 1 1 ,
$.1 . quia bfc non cd occafio peccandi, quf detur Ufurario, cum ipfe
facile poflet illas non recipere : fibi ergo imputet , fi recipiat : nam
Mutuatariusexcufacurfoivere, auodpromiGc, ne habeatur infide-
lis, Ac ne claudat fibi odium ad habendum itertim mutuum.

44 Secundo. An ablolucd petere liceat ab Ufurario pecuniam
mutuam ? Refpondeo licere, u eo mutuo quis indigeat. Iu iWxom-
rounicer. CadropPont.Suar.aIiiqueallati i Diana * p.ytrj.deftan -
date rrfol. 2 . tunc enim, qui Gc petit, nec coofulit, nec intendit eam
Ufurarii injudi tiara , quod certe edet iniquum , fed intendit vtiliu-
tem propriam fuppofiu malitia Ufurarii, quam folampermittit^iA
vult • At G mutuo non indigcat,fcdeamj>ccuniara procurer, ut illici-
t A expendat ;etiamliccre,probabileefledicemus paulA p-od
eo capite, quod petat ab Ufurario parato .

4j Tertid. An petere liceat mutuum ab Ufurario, Cc addendo ;
Da miti mutuum, nam tttijehamin U[nrat. Refpondeo adhuc licere,
quando fcitur Ufurarius non mutuaturus fine ufuris. Ita Molin.
Valentia, aliique apud Dian- i.r. Ratio ed , quia id non induceret ad
UfuraMtque aded ad peccatum;fed fenfus ed conditionatus in hunc
mod um : Da mutuum , nam quia non vis mutuate gratis yjolvam siti lu-

4 6 Quoad famulos Mutuatarii dko, certum ede illos, imm&
Ac quolcumque alios cjfus minidros , amicofquepofielicitd effice^
re, quod potefi ipfe Mutuatarius : quia agunt perfonam Domini.Pof*
funtcrgototum,quodcli(lumed'i*«.4j. Quoad famulos verd Ufu-
rarii, multa fune difita«.i 8. led plura jam lubdo , quae fuut commu-
nia cum non famulis .

Ne/s famuli .

47 Quoad omnes ergo alios, placet mihi hanc formare regulam,
ex Molin. /. A trattUut , d. 3. Leff. Ut. 1 .e.xjut.x 1 . Ac aliis quos i pfe
tit jeg. Si qui fe tenent ex pane Ufurarii , Ac cum co cooperantur ai
committendam ufuram , peccant, Ac obligantur ad reditutioneo»
faltem fecundo loco pod Ufurarium :dum tamen excipias eos cafus,
io quibus mu tuatar io inarata non ed cooperatio ; nam tunc neque
peccat contra Mutuatari um, nec i reditutionisobligatiooe ligantur
Regula, Ac ejus ratioclarior jamjam evadet.

48 Etenim radix peccati, Ac obligationis ad redituendasufnras ,
ed involuntarium Mutuatarii, quiabfolute loquendo invitus Ufi*r
rasfolvit : quare, quaodo^uoad eos, qui cooperantur cumUi»>
rario, Mutuatarius, vel vere Ac ex animo non ed invitus; vel certi
iis facild illam cooperationis culpam ( fi quaed } remittit: tunc fi-
dem cooperatores ( quantum ed ex hoc capite injuditiasl nec pec-
cabunt, nec onus contrahent rtfiituendi. Sed eccc difficultas : ec-
quando enim invitum non efleMutuauriumcenfendumeiit ? Die
id fciripoircRegulxfcqucntisauxilio, quam colligo exLcff itid.
Molina , aliifque.

49 Quoties cooperatur quis cum ufurario in re,qu? grata cd Mu-
tuatario; invitus nic non erit : Siquidem tunc cooperator ille nul-
lam injuriam irrogat :quod fi quam forte irroget, facili ea condona-
ri iMutuatarioprxfumitur, «|.ju in gratiam ipfius Mutuatarii to-
tum denique negotium refunditur rundeconfequenter fit, ut ille
cooparator non peccet contra Mutuatari um, nec Redi tutioni fic
obnoxius . Quoties verA cooperatur in re in^rau cooperabitMr^nvi-
tus erit Mutuatarius, quia tunc aded clara injuria, nccinjuriz re-
midio prarfumi rationabiliter potdl ; Ac fic aderit peccatum ,ac re-
di tutionis obligatio. Exemplo res fiet clarior. Numeras pecuniam
mutuam dandam ad ufuram : excufarisi peccato. Ac i redi turione ,
quia id gratum ed tnutuatario,cdm fine numeratione is non haberet
mutuum,quod ipfe cupit . Contra, conlulis ufurario. ut non det mu-
tuum, nifi fubuiuris, peccas. Ac ad reditutiooem obligaris, quia id
ingratum ed mutuatario .

50 Hincfivelamulus/ivequicumqucfitobfinetnbonum,acMu-
tuatario utile^onfulat ufurario, ut det mutuu cum ufura, nempe ut
is, qui folet mutuare cum ufuris, eas non deneget huic petenti : Si

J |uis deponat, feu donet pecuniam Ufurario, non ut ufuras exercear,
cd ob alium honedum finem , five ob amicitiam , five ad cudodiam -
Si qulsadjuvet Ufurarium in numeranda, vel deferenda pecunia, vel
in lcribendis, feu notandis rationibus , Ac debitorum nominibus per
meram feripturam , quae non faciat fidem ad cogendum Mutuata-
r ium: Si quis in exigendis ufuris fine ulla coa&one. amicA moneat
debitorem de fuodebito,immA Ac adhortetur ut folvat, ne appareat
in6deli5:fiquis deferat pignora pro fccuritateufurae; Si quis, cilm
fitfupcrior, permittat, propter bonum fortd publicum, ufuras (fi
tamen non fit lex de ea non permittenda, quae nunc certAaded,^.
Pofi smllefc. $ms* te amplius, de Ufuris alUi , AcideA fervanda ,

lege Leff.^-3 ».t79. At SaUsi^fy^^v^.af av.fiJSiquis mc-

diator eat, redeatquejqufrens ufurarium jam aliis paratum,qui ali-
cui velit rautuarcpmmAiqu?rat Mutua taxios qui velint ab illo

156

U furario parato accipere mutuum : Si ouiscAm fit Dominus , loccc
fuas domos, vel officinas ufurario ( praricindendo i lege» qu? nunc
certd adeft, ne ufurario alienigenae domus locetur, Uiffip" intui
?4* ) Si quis inquam*aliqua ex prfdidis faciat, nec peccat contra
mutuatarium, nec onus incurrit reilituuonis, quia mutuatarius ad
haec vel non efl invitus, vel facile remittit. Et ficu t i ipfe, ejufijue
Amici prgdida One i piius injuria facerent: ita Atquicumqur alii ;
atque enim rem ipfi non incraumexequuntur . Hxcpoffmct Mol.
Saias, Delugo,Lefl. Dian. aliique .

5 1 Coniri . Si Tutor.Curator^bfolutus Procurator, negotiorum
feftor dent mutuum fub ufura, ut tales funt, quamvis nomine alio-
rum: Si famulus, vel quicumque cogat mutuatarium ad iol vendas
ufuras : Si quis feribat libros Ufurarii, cui fidem faciant ad cogen-
tium mutuatarium, ut ufuras folvat ; ut item ii fubferibat Apodixis,
fimi Ii modo Bdem facientes ad cogendum^t quis deponat pecuniam
apud Ufuranum , ut is ufuras exerceat , Ac fimul ipfe deponens ea-
rum particeps fit : Si quismediatorvolenrem dare gratis mutuum ,
excitet ad dandum cum ufuris, vel fi cogat mutuatarium ad ufuras
folvendai,vel fallis motivis allidat , quoipfe mediator plus acqui-
rat pro fuo labore; Si quis inquam,aliquaperaeatexhis,peccat cum
reltitutionisonere, quia iis nihil remittit mutuatarius; cum eorum
did»adiones fint ipfiinjurioff , perinde ac fi eflent ab ipfo ulura-
no. (taexiifdem fpatfim.

y» Dixi (abfolutus Procurator) ut innuerem i llud.quod meritA
docet Lcffius, hb.%.t.xtsJ*b.x\.n.\t \ . his verbis : Si ipfe centralius
{Jurarim p,t famulum (puta,ut per precuntoum) fit tntundu, ,ne» ix-
eufatw fama Iu t g qui* tunc videtur eaufa tffcax damni ; fi tamen nen
trst i n ^ete flate famul a ‘fq u* ee rontraHu pecuniam dare, eo quod Demi-
mus efftt pr a fem : nem videtur famulas t tueri adreflitulienem ,• quia mu-
tues eri ut mem ceafet fibi iujurism fieri i f e mule , qui elittr pectentem tm-
mtrere non potefl, fed b Demitte ; HatC LcfTlUS .

j) Dixi (fi fubferibat Apodixis) naro fi folfim feribat illas; quae
non faciant fidem ( eftodemde cum juftitia fubfcripturus fitufura-
rius)non videtur rem i ngratam,fcucertd gravi ter ingratam facere
mutuatario. Favet Bonae, dtinogJ.yjf. 14^.5.

54 Dixi (Ac fimul ipfe deponens particeps fit :)fi enim folam de-
ponat quis pecuniam, ut iis ufura exerceatur; peccabit quidem eo
maloaffedu ; at non obi igabitur ^ a uam vis obligari putet Sal. dab.^q.
w +t? J Jadreftitutionem, quia hxc non e(l injuria contra mutua-
tarium ; buic enim certe gratum eft adefie pecuniam apud ufura-
tium^oam ipfe recipere fieilA poflit .

jj Superfunt dux difficultates; Altera ficclar^ proponitur. An-
tonius Ufurarius debet Petro ex jufiotitulocentum aureos ; Titius
autem debet ei dem Ufurario alios centum propter injuftas ufuras.
Si Antonius, ut Petro fatisfaciat,d<cat eidem : Exige tibi illes tensum ,
fuesmiki debetTitiui ; licui potefl Petrus, hos i Titio fibi exigere?
Refpondet De\\tio t.x.d*Jufl dee. /et. t.n.xxxooira Lefl.ib cieatCa
eumduabusGmuI conditionibus, pofie;fecus, nequaquam. Prinu
conditioeft, ut folim exigat monendo de debito, non cogendo. Se-
cundant pecuniam illam non accipiat nomine proprio, quafi jus ha-
bens ipfi datum ab Ufurario; jus enim nullum is habet , quare nec al-
teri date potuit , fed accipiat nomine ufurarii , cui applicetur ; nam
deinde iple Petrus cx ejuldem Ufurarii uciu commilitone fic appli-
care poterit.Quibus conditionibus politis ; confiat, inquit, retponG©
data : nam fic nec fiet res ingrata mutuatario, Ac Petrus ad utisfis-
cieodfi (ibi non utetur illo iojufio jure ufurarii, quo uti^efiet intrin-
fecA iniquum §juarefi tetu hec induftries Concludit Delugo) sstpheo-
tur ipfi mutuet ene , (y ipfe ttnftntiat , nem ebhgtaom Petrum ad pecca-
tum, net ad romifiunem.

Notarius .

56 Altera difficultaseftdeNotorioc«Icbranteadam,feucontra-
fium ufurarium* Adde Ac de tefiibus ad eum contrarium adhibitis ;
nam dc mero fcriba,fcu copi (la, qui nullo modo fidem facit, patet c*
didis. Adde deniq.de Prine ipelupremo, permittente ufura s m l uis

ditionibus.Quuad Notariuergoduo funt certa, unGfubcontroverlia.

57 Certum efiprimA , fi Notarius celebret contractum expretla

lifura, unde, cxvi illius f quia verfaturapudjufta tribunalia ' JJ® 0

poflit cogi mutuatarius ad folveodam ufuram ; peccare quidem No-
tarium :quia,quanum eft ex fe, concurrit cum 1 injuftouiurano, CC
ficit contra juramentum i fc ini tio officii cmiflum de non fac lendis
ejufmodi injuftis adibus, at non obligatur ad rcftitutionem.quiare-
iofj nihil folvit fupra fortem mutuatarius , ut hipponimus Quid.fi
ii» aliquo loco, fi ve per iojuftitiam Judicis five per ignorantiam , five
propter aliud caput mutuatarius uluras folvat? Rclp6deo,tuncobli-
Wibitur Notarius ad refiitutionem faltem tertioloco, indefeaum
fcilicet ufurarii primo obligati, Ac Judicis in jufti ,qm obligatur fe-
cundo loco. Ita Sylu. v. i . Lffur.j. LciT. dz o. dxi. «.1 8a Ma rderus ,
*r.*.r.l dut.l+ COntn]o,Mcd. '.di Ufmrit 9.4.$ de toeperetiemikus .
Ratio efi,quia,qu6d Ufurafolvatur immediati ex in jufiitia Judicis,
vel ex ignorantia, non tollit,quinNotariusantecedenterinjufiam
caufam huic coaflioni dederit .

5 g Certum efi fecund A : Si Notarius celebret contraflum Ufura
rum i fed palliatdfingmdo alium titulum; peccare, Ac obligari ad
reftitutionrm, quia Ac operatur cootra Juramentum, Ac concurrit
ad Iojuftitiam .

Explicationis Decalogi Lib. V.

j9 Controverfum ergo remanet, An ve) palliatum hunc,Vel clari
ufurarium illum contradum Notarius fi celebret , petente, Ac vo-
lente Mutuatario, peccet, Ac ad reflitutionemfolutarum ufuranitn
teneatur ) Refp.ex didis eum peccare quidem, quia facit contra ju-
ramentum; fed non obligari ad reftitutionem. Ratio eft^quiyut mo-
AAprofecuti fumus,voleati,Ac ferenti non fit injuria . QuAd fi in hoc
diu aliqua fiat,facil6 remittitur i Mutuatario, cui res grata fida eft.

60 Sed cur Ufurarius oblidatur ad reftitutionem , quamvis volen-
ti, Ac fcienti Mutuatario rem gratam fecerit, mutuando cura ufuris;
non autem hic Notarius ? Rclpondeo,quia Notarius hic , Ac illi om-
nes, quos fupra excufavi , mhi l recipiunt cx ufura ; totum enim hoc
lucrum ulurz accipit ufurarius . Hinc fic,ut Mutuatarius rcfpedu
Ufurarii non fit volens, atque adeo fit invitus fimplicUerA abtolu-
ti : fed fit folAm volens , ex fuppofitionc voluntatis ufurarii , aliter
mu tuare nolentis » atrefpedu cooperatorum pnedidorum eft fim-
pl ici ter Ac abfolutA volens ; cum ab ipfis recipiat beneficium, nec in
ipds ad fit iniquitas adionis recipiendi injuftis ufuras .

1 '/fies .

61 Quoad teftes : Ajo, ea que hadenus dida funt de Notario, di-
cenda clle de tcftibus:hi enim unum faciunt cum Notario, tumid
communicandam vim feri pturz publice , tum ad alia prxdida .

Princeps / rtmiffve ,

Quoad Principem permittentem Ufuras, Ajo polle id fusA vide-
ri apud Diau. p.g.tr.X.refp, 14.

Coeperat io tum tran gr/ffuroprateptum .

Ag Cajus decrevit jejunium violare^nimicumoccidere,rem alie-
nam furnperc, etiam fi ego illi cibos, gladium,fcalasnonl'ul»mini-
ftrem; fibi enim certA providebit abaliU, quare meritA hic dicetur
praecepta tranfgreflbrus.Titius verA itacft difpofitus^it ubicumque
inveniat cibos, eos etiam die vetito comedat ;icd nunc dc illis adu
comedendis nequaquam cogitat: vel, quia eft graftator riai um,ica eft
diQ>ofKus,uti ubi in rem alienam inciderit^eam furripicr.vel quia eft
Ufurarius, ubicumque inveniet modum injuftum lucrandi, lucrum
extorquebit, quare meritAdiceturpaxatusad peccandum. Notasdif-
cr unens ? Ca}us jam adu interno peccavit hoc fingulari peccato, con-
tra pr^ceptum Jejunii, per determinatam illam voluntatem volendi
omninA comedere. At Titius nondum adu hoc fingulari peccato in-
terius deliquit,fcd propter illam pravam dilpofitionem habitualem,
ftatim, oblata occafione peccabit . Qui facilA peccaturus eft, non eo
ipfo dicitur , vel tran fgrcflu rus vel paratus ; fic cnun his pk°us. heu
nimis dlet mundus : f«l requiritur, ut quis verfetur uiftatu malo,fi-
vcaduali^ive habituali, ut explicatu eft . Jatp dc utroque figillatim .

64 Quoad iranfgreflurum,ncgati-aftr.t.i.rv.6y.6/-«j.*.4- melic»-
tA jjofle cooperari alicui, prpllandoadioncm ex fe indiffercntcm/iua
. «-i-. hoc caput, quia

f _ qukd

proximus aliis aUteeuSu/ ufurut eff t , fi tuet ne» es defient , quia bete
tondetianaUt mem telAt , que minus tu caufafis illius pet cati : qulafipee-
xitnusy Vg- alibi mnm t fiet folatur us jejunium , tu multa tatefe inttree -

dintttmneemfubmimifirer*s % pettertt\quiaaltquemode eea/urrertt pet.
rato alterius : At quod alibi proximus foiuturus fit Jejunium, met
immutat tuum eonturfum , qut fubminifiratiene cana tonfifiit ergo
fimi Uter per tabis.

Lcffius fic t.4.e.*.d^."".%4. Non potefl ( int tUito fine eaufa , fjc. )
apponi c esnafelut uris jejunium , quando altbi tam iniere neu peflunt ;
fi enim a/ii ituri iit tornaturi erant , t. ea efl meer fit rttufecrt cgquieo

pet tatum non potefl impediri , juxta ta y qua ftribit Navarrus (j Caje.
taaus .

Sanchex /.!.*• Dot.eep.y.num.i $. diftinguit io hunc modum •• Si
r/s indifferens fit preximi ad pet, atum ordinata , fuppt ditant illam nem
extufusur i merteft ; ut nemo excufant admoventem f telam, vtl hu-
meris fufltntanstm , quando quis vult furari : aut ho mi nem i rntr fier-
et , ant fer nitori ,• quamvis nen defit , quibat feppedrtet : tjniata-
lesaSlionts ita proxima peccate, mala meriti diei queun ■ , nifi eaufa
aliqua urgeat i txtuftntur . Si vere res indifferens remeti fe habeat ad pet.
totum , ut vendere agnum infideli , quem frio velle ad immolandum Ido-
lo ; futes mulieri , quos fcie velle ad alliciendum juvenem : tume
probabile ttnfee vendentem eecufari i talpa faltem meet ah , fi terti
ftiat ipfe non vendente, alterum venditurum , euamvit nu/la aha reu-
fa\e*tufant reuturret : gom in tantum eff*’ pet e atum , i» quantum
f oppedit ans nen evitat pettatum abufuri illis a/lienibut % ut nen fuppe-
ditando jam alterius pettatum nen evitat f ergo , fjc, HlC Sanchex ,
cuius certe haec pofterior, non pofteriorem folum partem probat ;
fed univerlim, utuniverfimea utitur citatus Lettus. Sed profedA
omnes tres lententiae funt probabiles. Tantorum fcilicet Dodo-«
rum lentemus, bonis rationibus innixas, improbabilitatisccnfura
notare nullus audebit .

6 f Petes. Poteftne quis liciti invitare ad tranfgredirnda prrcc-
pta ilIum^ui,modo didoyam tranfgreflus eftydiccndo V.G. ma

eom-

Goo

15 *

Explicationis Decalogi Lib. V.

differt ab homine f quantum eft inter utriufque cogitat iones.moref-
qucdiflidium! .....

i Pater ergo, uterat vir prodent, ac Summi judicis > memor j juid
fibi fafto opus eflet , quidquid amplcfli» fine ammae piaculo poflet ,
diu, nofluque mente volvebat . Aderat per ea tempora Panormi vir
omni fententia prudenti flimus , ac prsrfertim cafuum conicientiz,
hoc eft Theologiae moralis peritia infignis, Jerotheus, eidem Pluto
gem pe r fami 1 i a r i suni verfzque ejus familizdupra qua m dici poteft,
carus,

rus, quocumque fsepi colloqui .
apud {e habere Plutogenes confu -
abtcflatur.ut Policratem Hifpamcam protectionem urgentem, pi«
fiuinadolefccntem authoruate^ompefeeret ieaqueoccaGonecjus
pravos mores, quibus przfertim parente$,ufque adinfaniamlacef-
Kbat, aliqua ratione corriperet. Is mandatum nonrecufans, Poli*
^cratem m letmo cubiculo fortAotiantem,ficfolus aggreditur .

$. 11 . A filio quid P*'rntiiui dtitatmr ,

41 i (nam te filium, quem io Domino ab infantia parturivi.

9 Sed quid, ii Pater alia bona reliquit filio vinculata (V.G. majo-
ratum ) quz jam apud filium extent , debebitoe filius ex his, vel h o-
rum frudibus fol vere Patris debita? Rcfpondeo : (i debita fint con-
tradaabeo, qui infticuit vinculum, Ac quidem antequam vinculum
inflituerit,certumeftfilium debere, non autem, (i poti vinculum
jam fadum irrevocabile : nec item , ii debitam iint contrada ab ma-
joritus pofleflbr^qui inilitutor noo fuit . Horum rationes lege apud
Sancher, ac Jurifconfultos ab eodem cita-

tos: nam Bona c i nam ,»<"*. t cire* 4. D/r .pne.d.t). i.unU* y p. +.***. 10,

t euroderaquefzpAdoroi, ac ruri .

ueverat. Quare hunc femelenixA afferentem Aror » Ac Filliucium in aliquo ex didis diferepantet ,

nequaquam fernior*

10 Qmrtodcnique/ubveniant in ncceflitate corporati, quantum
vires, fufficiunt, Parentibus filii. Quare, fi pater infirmus eft, fi in
carcerem detrufus, G mente captus ; fi extrema, vel gravi ncceffitate
preflus, debet fihus,quz opus erunt, porrigere, curare ut libemur,
cidemqueetiam ex proprio peculio providere . Iu Nav. infummjf.

I4.MNB.II. £713.

n Illud fateor ex Navarro,»4»V non obligari filium aliis caren-
tem bonis , artem fuo flatui indecentem exercere , qui patrem alat:

V ■pilunamicniium,'t«icmin L/omiuoaD inurina panunvijnon temoonis, anem luouatui inaccciuem exercere, quo patrem aiac:
JT gratis compellabo ) ut quid tanu contra tuos amantifftmos quia ejufmodi incommodum meritA filium excolabit : mitem a Ge-
na re tues pervicae ia? Docebo te brevibu$,quid filius debeat Patri:tria ro , teneri filium Parentis neceffitati tubvenire, tamctG Parens effe

a n . ► ; . „ A, J cl: r.LCJ: ir. n :

simirum, Amorem, Reverentiam, & Obedicntiam:ut quid dcniqi
i te nunc velim cxpolcere , manifefte concludam - Hartit Poiicrates
pr$ obfer v^ntia, quam Jerothco gercbat.Scd quia erat curiofus, tcu-
toque ingemo, fic refpondit : Arridebit mihi ifta Theologiae moralis
prfledio, Pater : Veriim oppugnabo,!! per te mi hi licebit , qu* con-
tra meam Hifpanicam profedionem diiputaveris; Rc expugnabo for-
taffH : huc enim tua oratio tendit, ut video. Age^fuod p ropofu i ft i, ag-
greditor : ego expeditis auribus, ut ex reverenti officio tibi debeo ,
quaecumque attuleris, excipiam . Tum Jerotheus .

x Amet filius parentes. PrimA, Di ledione interna, ita ut eos
nunquam odio habeat , neque illis malum aliquod notabile animae ,
vel corporis inferendum exoptet. Si fccus in re non modica fixit,
peccabit mortaliter, tenebiturque haoc circumflandam , utpotc
confli tuentem peculiarem impietatis fpeciem , in Confeffione , Ut
redi? monent Dodores, patefacere. Lege noftrum opuft.dt Comftf.
hb.X.t J.$.I . (J in tdii.Panormu.nniti 1 649 Rc Benignius Itb.todjtnp. 7.
num.tfi.itrf. duos .

\ Przteiel amet, Ac amore externo . Hoc eft : Obftringitur filius
figna benevolenti* externa parentibus oftendere .

4 Quapropter quidarA, vel afporA cum iis notabiliter aeeret,eof-
vc {perneret, vel ad non vulgarem t rifti tiam compelleret Jcthali ter
peccaret, ut Sylv. V.FiUi f.t a. Ac Navarro,r.i 4 .*.i> . in fumma , cui

addeBo<UC.m^4.Dvr^.!.f.*»ira/>.?.».g.

j TertiA. In fpirituali neccffiute illis opituletur. Si filiusergo
' 11 articulo mortis Pater, Matervc Eiotuologefis Sacra-

Gbi fubfidio poflet exercitatione alicujus artis , minus fuo ftatui coo-
decentis, ad id enim eflet nimis durum obligare Patres, dum pro-
gnato gaudet, qui alia via fublevare cadentem poffit. Colligitur
exS.Thom.*.a.^rot.«rr.|. Ang-ioV-Sj.iMrin.j. Recolligitur t.fi-
tutjf.dt optr.Ubtft.

is VerOm revertamur ad id, quod fecundo loco propofui mus 1
filio deberi parentibus ; nempe Reverentiam . PrimA enim , G filius
parentum percutiat, etiamfi perculliofit levisses Nav.»* fummatnp.
14.M0mix.imm6, fecundum aliquos, etiamfi folum attollatur ma-
nusad verberandum, piaculum mortale committit, ita Bonae, r.».

rhea 4 . Dr/.pr* c d ',6.n.umit p.t.n. A .

1 ? Secundi, fi deliberati maledicat parentibus, Cve fupcrfti tibus
five jam fato fublatis : vel eos contumeliis afficiat .

14 Tert io, fi eofdem parentes alicujus crimini», quam vis crimen
verum fit,aceu(are non dubitet : mortaliter item delinquit :qua ra-
tione tamen in boc poftremo capite excipiatur cafus lrfp Majellatis»
di vin* per HeTefim,vcl humanz per confpirationem advertus Prin-
cipem', cum fmterelida minus frequentia, tupcriedeamus nunc di-
cere, Rc feribentibus de hoc Argumento libentes relinquamus. Le-
ge Axor./>.a & deinceps Nau. ». aliofque .

ij Quid,G Princeps det liberam facultatem occideodiprofcri-

ptos i patria^icit^ ne filius patremoccidcre poterit ?

Refpondeo •' nonnulli Jurifconfulti pofte contendunt. Ita Bart.
»’• i. fi adu/t §Mbtft*JF.d* •dubn. Gom. »» infiit.d*
nu.ix- apud Dicaftill. mox citandum, tum quia filius debet alimen-

negligat,ut in articulo mortis Pater, Matervc Exomologefis Sacra- *».*a-apud Dicaftill. mox citandum, tum quianimsoeoet aiirocu-
mentumfufeipiant i fi prohibeat, ne ii neceflar i um condant teft*- tinegjircPatriprofcripto;ergoRcpoteritoccidere,tumquiaaltcu-
mentum ; fi cos abducat, nequid rationi confonum pauperibus, vel biadfunt l^es, ut qui prolcriptos occiderit/; erum mercedemcoh-
openbus piis pro falute amm* relinquant , in mortale crimenex Icquatur : i cujusconfccutione non excluduntur filii
fententiaejufdetnNavarrin* prolabitur. Si enim oienaueex his ig SedprofeflA

fententia ejufdem Navarn ** prolabitur. 5i enim pleraque ex his
iaJuti proximorum debemus,quid non debemus Patri ?

6 Pari modo huc reduco obligationem filiorum in adimplendis
quamprimum, au? funi in Tcftamentis A parentibus d i fpofiu circa
rs alienum , vel legata : immdh£c,abfquecaufa, notabili temporis
intervallo differre, piaculum efle mortale, meriiA docet idem Na-

5. citans Antoninum- *■

7 In eo eft difficultas: an fi Pater nulla betoa relinquat filio » te-
neatur filius ex luis propriis bonis fol vere debita : mutuam V.G. pe-

i 6 Sed profeflA pro hac fententia nec ego.nce Covarr.^» mstr.e.%.
5.7.*. 5. Decius/* aliique, fuffragium dabi-
mus : quia id graviter^tque adcA mortaliter repugnat cum charita-
te,Rc pietate, qua filius debet patrem ampletti: lege Dianam/». 8.*r.7.
rtf 4X. Rc Julium Clarum apud Dicaftillum mox citandum , lege vo-
r6 i Uf^uf filium non excipiebant , meri tA jam defivere , quia impiae
l'unt;uc£c impium eflet, denegare alimenta patri proferipto. Lege
Laym./.y/r^j.iM^. J^.a.*.a. Rc lege item^u^mox dicemus ,$.d.
qui hape noftram fententiam extendit etiam ad parentes rcfpeftu fi-

u quia mutui p«endiot»lj&atiodl per- iB^ucmiiicubinummn audio mter rebelles pri
fonaTi %'c ooil » n mTaffi rmo*Tu £>«.»/>•.»/-.— . Mi//»- «amodum Rcpub. icPrmcipi ooccnton : pruh,bn>qu,d™ iihum.

—.aj.alujuraciuiu . Cum «um bliu.no- ne p«t..!imenumtm(ltet, id emm quid nep.ti.uni eft : Ac poftt.rt
mine fuo pecuniam illim pequuqium fufceperit , nihilomnind de- interficere, prarciperc non ludeo: queratur 1 l..«i.,qu.,udCoin-
bebit.Ac idterior. quoid peeuoiira fuftcptim pcofiliiahmenm.in muniumpublicumrruium «vmi poftir^id^termjU.vupoC
quo n

JfeT"

majov viget dfi fficulca^ eft : qu ia Pater tenetur alere fiiios,atque fit ab armis contra patriam averti?occidatur, inquit Dicaftill. 4t. *
i kishabcotadverfus Patrem expofeendi alimenta: nam propterei /*/.»».i.^ro^.r^.r j. propter bonum univerfale Rcipub.
,utuum illud k genitore acceptura, feroper cadet cootra genito- 17 Quartd denique , contra reverentum filiarem peccaret fi-

Jmtm „ I k genitore acceptura

^jjtdverrts filios, nunauam.

Quemadmodum enim deficientibus vi ris boms , uxot regulariter
j^ifceoeturexfuls dotalibus debita viri folvere : Ita Sanch. M.9.d*
wt***J-+'* u bi *.J0. affertur quidam cafus in quo tenetur uxor:
ad tpfammet uxorem, Rc ad familiam alendum
c ^tx»cla,quiaut r4 q^| ctemcr j l ^j ncum j ) i tlfioo mori*: Ita profeuA
io cafu propofito , fi pari ratione booa paterna non fuperfint .

g Neque opponas cum nonnullis ; legem, io qua fancitur :-?»?*«*'
trm aC( fprrit y {J r„ UU iit uti/itattm 0/ttrim , fUtrit tonvrrfs,

bv"* futium •dfcUtiontm :fiu f*r aeetpii , fclvtndt n$nf*rrit .
It» Jalon. ir& bii f 0 ft, ^ di cc»i.i*d*b.num x. Rom. i*fi*i*L\ 10.
|qe oppoo** 1 inquam . id enim efto veritatem habeat , fi quando hie
tert* 115 accepit ex caufa lucrativa ; oon verA, fi onerofa : At filius ali-
jnenta ex caufa onerofa conquifivit jquiaipfi omuinAi Parente de*

heUntur.

lius, G recognofcere, ut notat Azor.p.i./ib a.c.x^.io. ex contemptu
nollet patrem, ob ejus paupertatem : At fi non ex contemptu, fed ad
vitandum aliquod incomrnodum^ut erubefcentiam;certedquia non
edet injuria direda in patrem, i mortali culpa ( fic puto ) eflet excu-
fandus.

Obtdunti* .

iS Supereftobedientia,quf parentibus debetur. primA in iis 9
quz fpedant ad bonos mores Quare przcipient* patri, ne filius fcor-
tetur,ne ludis prohibitis vacet, ne noxias familiaritates foveat ;fi ts
mi nusobediat, mortale peccatum commi ttet^x S.Thora.t .».y.t 04»
**t.y fpeciatim io confeffione declarandum . Iu Arag. ».».
urt.^fi.x.ad Angelus V.Fiii»t+ 1 aj.Prccipienti.iHquamrnam fi fo-
liam ioterpofita fuerit, quamvis replicau admonitio;ipfa inobediei»-
fit mortalis non erit. SecundA , in Ut parere parentibus obft nngitur

filii»

Gaput II. De Charitate debita Parentib.&c. i?9

filius quae ad domus gubernationem pertinCDtdabculpa gravi in re-
bus gravibus, prarfertim fi accedat contemptus, vel pertinax obftina-
lio » lub veniali , in levibus . „ ,

19 Ex quo complexionem contra te Uc inflituam, Pobcrates: Si
in ii$, qux ad familiae gubernationemgiaviter pertinent .obligatur
filius parentibus morem gerere: qua fronte tu detcrere,aique in exte-
ras nationes, contra eorundem replicata imperia, te conterre ingra-
tus audebis r

xo Ad haec Polientes* ui erat, ut modo in»ui,ingenin*c varieta-
te loquendi promptus ,przmifla non vulgari ofikioforum verborum
infinuatione , Gc interiogat . Inquiro, Pater {apientillirac, An peccet
filius artate jam grandior, caufis mftruGus veberaent ibus, prziertira
ad folidam animae fuac falurem pertinentibus, parentibus veriSac fa-
miliae nullum inferens detrimentum : fi idomefticacoofuetudinc,
poftulaea , ut fascft ,4 patre venia miamvis minus impetrata, an, in-
duam, peccet, fi domo dilccdat? Non peccaturum , refpondit
Hierothcus: tunc enim filius, cum tam multa adjun&a congeras,
quaccerta Cuppam; fuum majus bonum( mnltoque magis, ii dc

aeterna agatur Ulute) exiguo patris feofui pr* ponere legitime valet.

Teneo igitur tel, lubrifitadolefcens ) teque pronuncio meisconfiliis
aflentientem - Tu non ignorasjego invitus ( altum hic fuipirium tra-
xit Poli crates ) experior mores pcrviaces meos: non certa erga alios ,
in quorum gratiam liberalem roe , atque urbanum ingenium habere
animadverto; fed*efc io qua fanguintsdi fiun&ione inlolenti adver-
sils Parentem meum Plutogeucm. Saepiffime enim dauvel levififi-
maoccafionc in illum vehementer indignor, immb per meum gra-
viffimum fcelus ( crubrfco, fed ingenue lateor ) iniiir iis illum aggre-
di, atque obilinatb laceflere non dubito : Qua turbatione lamiiue ,
etiam inter edendum , etiam inter domefticoscon£anguineorura/a-
miliariumque convi&us quoque maloexemplo^u Paterjmmb um-
verfi ex vicinia norunt . Remedium tantis meis malis cum naviter
exquirerem^ um cum ipfo in eadem domo veriamu r>in venire datum
non eft . Oppugnanti natura femel vel bis, te cum vidoria opponis ;
Oepd vel femper id moliaris, occumbes. Quid ergo? Heu fuge non
jam crudeles , fed natales terras; fuge littus amatum ,ao mihi etiam
littus amarum i Domo exire juvat , reverentiam, quam patri debeo,
fic melius prae me feram, nihil conviciandoabfcns,qulm c oram,fcm-
per in contumelias incidendo . Dc indebam ili a m no(lram(qu6d Deo
optimo acceptum referre grati debemus) ita patre^natre , germano-
que fratre folertiflimo ornata confiat, ut nihil prorfus detrimenti ex
mea abfentia paflura fit : Quamobrem ergo me crimine condemnas ?
Przlcrtim cum ex hac profedionc, quaroplura fperem reportare i
Regendi fplendorem familiae noflrse ,ad amplificandas fortunas, ad
fororum mearum nobiliora matrimonia conquirenda.Hzc«dC alia fi-
milia ita di&rt&jAc cordatdcongefiit adolefcens,ut Hicrqtheusnon
roodb i Ilum ab omni prorfus peccato vindicaverit, fed 1'c futurum
intercertorem apud Plutogenem . pro ejufmodi difceflii , receperit .
Tum confuga verborum urbaniutc ultro citrdque habita, b cubi-
culo difcefiit ad patrem ; qui exoratus tandem per Hierotheum, fub
cumdem fere mcnfemA quidem optimo eventu , ut deinde refeivi-
rous , Polientem libens , volenfque dimifit .

fi. II. An in viti/ p*rt*il6ui Mnirimeamm iait$
filiis littmt }

i "C Tjara inflabant Pafchales feriae, atque ad aperienda peccata,

i \ facraraque Synaxim fufeipieodam confluebant in templa
frequentes de more Fidelcs,cvlm Plutogeoes Hierotheum convenit,
precaturque, ut facro illorum dierum tempore Aloyfiam filiam i
propofito nuptiarum illarum deterreret . Spopondit is operam fuam:
nec multo poft Puella amita, &confuctisdediflequisaflociata*nimf
labes depolitura, ad Hierotheum fuum, familizquc 4 confeflionibus,
acccflit ; qui illam pneveniencTecum, inquit , antd, breviter agam ,
quam peccata patefacere aggredi a ris ; quidfcilicet in aflumendo
flatu tibi liceat , vel congruat expoliturus . V11 his auditis ,prarfen-
tiens Aloyfia »qu6 tenderent ejufmodi verbi . Et , 6 Pater,relpondit,
quam gratbantevertisdefideriummeum,quo jam idem 4 tefeifeita-
ri non multo antei propofueratn ? Neque enim apud parentes meos
ex firmo animo dixi*u6d de illo juvene ad tuas aures forti pervenit;
fed potius, uceosofeitantes ad me, indignoac jufto matrimonio
collocandam,excitarem:m«vinquam , annum jam vigefimum lex tura
agentem, neciDeoimpulfam(ficipfiplacet) ad rz libem vitam
confcrvandam . Cceterdm in pofieruin,ni ipfi mihi confuianc,coofu-
let amita mea; nec ego amitae di Sentiam, modo mortalis peccati
rea, ( i quo,tanquam 4 facie colubri /emper exhorrui ego , & illa ) ob
hanc caufam , nequaquam fimus . Auresadmove,refponditHicro-
tbcus ut Capientium dogmata excipias, filia: excipiat/iuandoquidem
hic adeft,£ amita.

* Certum, cxploracumque eft, fi filii invitisparentibus ineant ma-
criraooium cum dignis, & alioqui nullum lequatur incommodum ,
non peccare lethaliter; imnfo ni venuliter quidem, fi prius modeftd
patentibus facultatem petierint , taroetfi nequaquam exoraverint .
Ratio potiffima eft*uia in eleflione fla tus,& maxinrf matrimonii, fi-
lii nemini fubduotur.Ita S.TlKxia
W.aa.«.4.Itacaeteri.

1 Hinc regulariter npn tenetur filius implere (poa&li*Ai**Mqi

ejusconfenlu pater promi fit :fic enim teneretur ad matrimonium ,
Agit de hac re dilucidi Sanch. Uid.d*i.n.y.

4 Hinc etiam naerildTridcotinum
fado excommunicat impedientes matrimonia : quae excommunica-
tio licit foium fu contra eos, qui , cum habeant jurifdi&iooem fori
exteraimfubditoSjCos 4 matrimoniis injufli impedi unc,ut clare col-
luitur ex contextu Tridentini ; quales funt Epiicopus,&: Princeps
urcularisf excipitur Rcx,& Imperator, quia hos oporteret exprimi;
excipitur & Parochus, quia fori externi J jrifdidlionem non habet
in fuos ) tamen um rigida prohibitio oftendit fenfum Eccleiiz , no-
lentis ut Matrimonia impediantur: Et meriti : nam independenter
4 lege politiva, ex fc culpa morulis eft impedire io re gravi jus alce-
rius : At verd , ut diximus , in (latuseleftione quilibet fui juri» eft ;
atque aded , nec 4 fuis , nec ab aliis, fi peccatura morule ii vitare ve-
lint , impediendus .

Dixi (injufte)oam quando adeft juih caufa,ut quia Matrimonium
eft indignum, vel quid firaile;non peccat Princeps,vel amicus, modis
fuavibusabfquev i, vel metu, impediens: uceft concors Dodorum
lententia , iplo lumine rationis comprobata . Lege Sanch. iUdA^x.

mum.j.

3 Di fficulus igi tur fola fupereft : An curo indignis poflmt filii li-
citi cootrahcre,pat re,vel genetrice di dentientibus? Et quidem liciti
aliquibus videatur non potle, idqtie fub moruli , quod ccrtd valdi
preoabile eft : Iu Sotus,Corduba,Navar.aliiquc 4 anch /4. dtmatr.d,
*$.«.g.quibus adde Bellar. l.\.d* meu.c. (y fateor ta-
men probabile itemelie^c tutum , qu6d pofliut . Ratio praecipua eft
modddi&a: filium fcilicet omni no liberum efle, nec alicui fubiict
hac in re.Addit S.Tboma.a y.104 -art^.inetrp. in iis.quarad proprii
corporis fuftenutionem, prolifque generationem attinent, omnes
homiocsellc pares ; atque ade6 ne filios quidem in his duobus fubja-
cere parentibus. Et redd docet Sanch. ad e6 filiam liberam efle , uc
etiam ant£ vigefimum quintum annum*ubere valeat,ctiam indizno
dc fine patris confenfu*^ al> 4 s matrimonii Ubertas impediatur , de-
turque puellis aula occulte delinquendi .

6 Illud adverto : clfe conveniens , ut falcem i Patre confilium pe-
tatur, fi quidem in re tanti momenti congruit Patris confilium ex-
plorarc.licit fineabligatiooefequendi . Et quamvis Sanch. I.e. arbi-
tretur peccare moruliter filios, fi in matrimoniis eligendis i Parcn-
tibusejufmodi confilium non expofeant ; ego tamen,pace tanti viri ;
huic fentenuz nonaftentior.Ut quidemm tantum peccati mortalis
onusdi cis tandem confilium Patris refpuere concedatur? Adde Pri-
md , fi non nili caufa confil i j Patrem docere de meo matrimonio de-
beo; potfcfortaflcmeiprudentiore viroillud petere , defienon in-
digere paterno . Adde SecunddjCiim nos, dc ipfcmet Sanch ag.»mus
in praefentia de filiis voleotibuscontrahere cum indignis:!! fub mor-
tali obligaremus filios ad Patris confilium expofeendum, illos regu Ia-
r i ter coa liceremus in pericula rixarum . Certum enim erit , Patrem
contraditurum , cum agatur defuae familizdedecore:multo magis
fi conflans fupponitur fifius in arrepto propofito contra Patris aper-
tura confilium : quam cooflantiaro licite fartam tedam fervarc pof-
fe, merito fatetur idem Sanch.

Satius ergo fore videtur curare, ut ignoret Pater ; qu 4 m ut nofcat ,
dc coram eiusauthoritas dcfpiciatur.Quare fi flatuit Evariflus Papa,
c.Afittrfi 0.9.3. ut pro nupta nequiquam habeatur puella*uam pater
ipfenon defpoolac:Si Leo Pontifex ,*■' fusiis , 50 9. j. dcSmtusAm-
brofius, •, j 1. j. a.ajunt ; non efle virginalis pudoris mari-

tum eligere, fed judicium parentum efle expe&andum: Si in Sacris
litteris parentibus tribuit hi>C minus Sap 7. Da filiam tuam vi'p pru-
denti : Si S. Paulus i.Cw.y.exprefle docet 4 Parentibus tradendas die
filias nuptiis^i multa Sacrarum litterarum exempla r quz affert Bel-
larminus,/r pr«p.x.(y imfin Jd manifefWdccnonftrantTRefpoode cutn*
eodem Sanch. in lamili. hsecdcfimilia probare quidem efle valdi ho-
neflum ejufmodi confilium 4 Patre conquirere , diram peccati mor-
ulis neceflicatem non probare.

Hsec di da fuDt,quandoex ejufmodi matrimonio non timetur fore
ut fequantur gravia mala, fivefcxndala, fivealia incommoda; tunc
enim, ut notat Smc.l.r.m s 1 .contra charitarem,ex alio capite, qu 4 m
ex folo Parentum invol unuria peccati labes poflet emergere .

7 Filiosergo, five hi excedant , fivd non attingant vigefimum
quintum se tat is annum, nuptias ineuntes^nvito genitore, ab hxredi-
ute expellere non poteft pater; iifdemque debet ( ex Sane, citato ,
aliifquepa^V» ) genitor dotem competentem , vel falcem alimenta
iuxu fui (latus conditionem conflituere. fi bona , unde vivant, hi fi-
lii non habent : At fi habent , lic^t probabile fit juftam adhuc dotem
iis debere patrem conferre, ii digne contraxerunt ; quia nihil pecca-
runt in libero matrimonio deligendo; tamen certum eft, & legibus
jure Astutum , nec dotem, nec alimenta iifdem debere, fi contra-
xerunt iod ign£ . Quorum ratio brevis ea eft •* quia , fi digne fefe gefle-
runt, non lunt fraudandi fuadote: fi verhindigod, fed nibitomi-
nus funt pauperes ; aequitati , ac paternz pietati confonum efl , uc
pater alimenta faltem neceflaria , ne fame pereant, filiis indigenti-
bus, nec contra jus patrium peccantibus, praebeat . Atfiqui indi-
gnas conceperunt nuptias , di vites fint , cflm negari non poffit iodi-
gna ea elerfione familiz decus ab ipus fuifle commaculatum ; quan-
doquidem vi&uneccflario 000 carent, merito 4 parentibu* funt de»
ftituendi.

> Ex

Explicationis Decalogi Lib.IV.

KMtUUlMil • IA. UttOlUl « • ■ • , .1 - -

dehabes, unde tmseih*reditaie,qiumoupcramiutibiirrCTo-

cab.li donatione concedit . Uode perpende , Ut* , an re » d
ginta attreorumm.llu contemptu, habere: ld Y.xfiXmr
pertingere dotem paternam tnam A ampl.m mu ltfcG loror MeltWe
quod conlUnter molitur, in Monulmm dauflra Ide rec.p.et , pro-

fenofti.

. Oundiemi. AdoleTceos, de quo fama percrebuit , indignus , U sm»ua .
tuis notiis cMfeatur; face clarius eft meridiana , li eaq.ixafleru.it bat.onibus , atqde penculu oboor.ni >
cimnupuis ccnic _ hr evirer coinufcas . 4 Nolo umeo ita rigidus audiri ,ut alit .

duigeam : Cum Goffrido enim ,Soto , <5c Bcllarmmo , /. /apta

Juntarius; Quanto ergo magis liberum volui ijc matri motuum , quod
periculofiorem vitae Matum affert .quam Religio; eos Trideotini pru-
demilliraos Patrem cedendum eM ? iane ad vitam Religiofam , quae
valde animi lavet, quamvis ali icere aliquem munufculis poliis , en*
gere tamen nonpotes: cur igitur ad Matum cogere matrimonii ali-
quem licite poliis; qui Matus permaximdeMlexcenthizculi pertur-

DXr«Td' ^clidig^o^n metiendam , breviter cognutcas .
Jt C../.W ait Tbora. S.nch /rmdlr.l^ d.ii. dmm.iiJduum' ihiO.

ar„~rr,

. I, JitilvIdOf» (ait Baldui,/. U.cfiH.m > C.d,mpiJ,d,

. lrn«.r m— '«"( ait Menodlius,*/..-

/iiW/ Ia. »>*>«/" ' *9 «»nrgs.)f«ro*-»r»«/»g»o.*/r»r/rp«irp»-
rfer ' Quod didum reffeintciiigimus, nili aliunde nobilitate V.G.
litteris militiae meritir , vel fimili oou vulgari prnuogativa exccf-
fua in divitiis compenfetur h idl-mmt a,umru>d V .,{ ait Batto-
Ius. /qr. t*m •<* (i/rior/ft all.q.re If.r .fl

icndiUanu tum a hero eenpuge : qualuicerli tfi ////(inquiunt)
ftlut ortui parent ibu t , ntt aiiii er nonum 11 vitafufuhui , ntbiltjjimom
«»r//arrr. #a»i f o, OlifimMifU tdmuMd /lotri <*—«•«' . At enim
m 6 , juvenem illum tuum magna ea parte cfle erulmod . notis afle-
fium, nooego folus, nonfola viclrr ia, fcd unsveru Civiui mmri
pulim docet ;de utinam abfque tuae familtx dedecore . nimis pallim

^10 Erubuit hic. prafertimeum audiit iliud(juvenem tuum; vir-
muli pudore Aloylia ;& ut Anacreontis utar lepore , apparuerunt
puellares rena , perinde ac t in latlia candorem solarum purpura
fuerit immiffa, Nec tamen frlai defuit ; eandem erum eicultt, rurem,
nempe fe ei vefo animo juvenem nunquam dilexme, jultis Jerotne»,
& parentum eapoflulacionibuscum jurejura odo ruriusoppoluit .
Mox culpas Tuas ritd confefla,obcdiemioi parentibus.imrad,* 1« ta-

flu remiffror 60a eft : nec mu It* polUb Jerot heo , dufque periamr-

liaribus excitus pater.filiam Miro nobili ,ac lupra quam credibile eft
prudenti , nuptui dedit , coi laetante familia .

6 IV. Paternonpolcfi filium cempdlere nec ad Matrimonium ,

net ad ^thgtonem ,

I A Bfolulisergo Alnyfix nuptiis, per totam *flatem intra Civi-
A. rati» mxn.afc continuit Plutogcncsjfalsiuscoeterumrulli-
cari non femel cum umvcrfa familia Apparente tamen Autumno ,

ipfe cum filiisxnn jugere Genero.inviui nprxter rl Jerotheuab Uf-
bana domo fele fubduxit : in fuis amaeniffirais hortis , ubi fontium
fcat urigines , arborumque opacarum condenU nemora , f ru«uum
copia, atque in primis commodiflima domus aderat , vjndcnuarutn
tem ore commoraturus. Et ibi quidem, femel, dura i meridie omn«
fere a familia ad auras Mantes capundas^rftumaue illius dici te«*»pC-
rand umpn porticus confiderent : Ediflerc,amabdtc Jerolhee,( dixit
_Plutogencs)an e ^ 0 Thermagoram filium hunc meum,anuptm adeo
alienum, liciti valeam ad matrimonium contrahendum compellere
Tum Jcrotheusconverfusad Adolcfcentcm. Thermagora ( inquit)
qui tam diligenter, me prarceptore, litteris non minus prophanis,
quim facris haflenus vacafii , & totd animo vacas ; id i te prius au-
diat Pater : mox fi quid tuz defcnfiooi addendum , veJ demendum

Nolo tamen ita rigidus audiri, ut aliquid pertinentibus non In-

erit , ego fubiiciam.

1 Ad hoc Thermacoras: Parebo libens, five ut tibi morem geram
five ut i me invidiam caelibatus avcrtam/ive ut obfervantiam^uam
parentibus amantiMimis meis dcbccvn hoc meti propofito, nunquam
otfcurafle,ipfis in primis perfuadeam. Nec aliud praeter iplaThoro*
Sanch Theologiae moralis fulgentiffuni luminis verba, J*b^.dtmMtr.

W.*a.».4. quae conlulto nudius tertiusin hunc ufuoinouvi, hiem

medium coram ipfis parentibus afferam : Nonpofunt ( inquit :)p* r *»~

ttttoftrr fi l»0 1 ad matrimonium ^vol ad toltt : nupliai/od hirri

fateor Itcitd polle patrem^ion quidem adigere abfolutd ,fcd paterni
filium ad nupeias invitare- JuM* (iqutdem caufa familiam propagan-
di, nepotes progignendi, paupertatem accepta dote lublevandi, yd
quid fimile parentem excufare i peccato . noneM improbabile . Sci
inde pro meo inMituto fic breviter conficio.Tu,aniantillime genitor
longa progenie ex genero filiaque/pero , gaudebis ; idemque ex Poli-
crate fratre meo,itidemfpero^amilumverdnoflram, quam divitiis
affluentem ( Deo immortali line gratia; ) alienis bonis non indigere ,
norunt omnes; ego expeditius fovebo fine propriae uxoris, progna-
torumque cura , & munia infuper pnrclariora , nobilioreique Prse-
fedurasjobdiligentiorein operam, quam navabo litteris faciliore ne-
gotioli vis afpiran t ibus,aMcquar. U t quid ergo me ad matri monium,
vel como “
fione hati
vis reMcnt p

Momi. boMill . Jt punit. fi*, concionem Flaviani Epilcnpijepid
Oratoris audire exoptantis )CupU ;»<•«*, Jerothec lapientiuime,«v-
dirt votrmprrjonantrm , mtafqur pjrtti tonfitm anttm ; fiquidrm noi
paftoraln putri jublili calamo fiiilamut , vt/uti fub qutreu quadam s
aut fugo ad umbram tiri dantium pratorum confident t/ : tu veri opti-
mi inflar^ atqut artire tofi Mu fi, i , auream citharam modulatui , dulcif-
fimi 1 'enitui confortantia , univtrfum excitat tum admiratione Tbea-
trnm: hacc CbryfoMomus ; hsecego. His poMremis verbis pra:mo-
deMia , rubore fuffufuseM Jcrotheus , at fublndc pleraauc in rem ex
fandis Patribus admirando eloquentiae pondere cfim adoidiUct .re-
probare ea convidus Pater, latura unguem non potuit ; unde tadum
eM,u t in poMerdm moleftiam filio nequaquam attuleri t . Remque fe-
lici fuccedu Deus Optimus promovit; na maliquotpoM annis. Sa-
cerdotio initiatus Termagoras , promovente apud Hiipanue Regem
fratre Policrate, Archiepifcopus Panormitanus incredibili paren-
tum adbuc viventium ,ul"quc ad lacrymas lztitia , totiulque Civita-
tis gratulatione , creatus eM .

V. An Pater pofiit retrsbere filium i Hfligione}

1 T> Ed«,unil£ difcefferim. Aderit huic difpuutiOTi MrtthU cu
reliquis,u( didum eft^le&milia.Et^diferttlfime Paw:r,lu-
biunxit;Quandoquidcn) roei germani fratris hadcnuscfinrmauipar-
tes.quarfo te, ut partes etiam meas hic fufeipias; atq;cxponas*n mea
Religione, (quam um Mudiofe appeto) iidtd retrahere pofljt Pater.

Haec dilpuutio (rcfpoodit lerotheos) uni venaliore methododi-
ngenda eM Vel enim fermo inMituitur dc impediente mgreflum in
Religionem, vel dc confulente egreffuro ab illa • Rurfus , vd dema*
pjdientc^t confulente, vi,fraude,mjaru;vel fine bis,puta , pieciUu*
dumtaxat, vel meroconfilio. Denique potefl cllc locutio, vel dc pec-
cato , vel dc obligatione rcftitutioois .

Impedient vi , fraude t iitpuria , tj c -

X Porri certum (it, impediente ^ Rrtdha

Reli 7 iofo,iirmio& Novitio(eit Diali ilU.t.«.»Sfeq“«te Rcbeiini
^icfquei.i, fr.udc .iojorij, pecx.rcmorulK^^di^i^w»^
tenendi quod homini.vel Rei, non. d.mnum tnavMagW*
I 4t liir i i g. d-t.xA ». 1 6 . Jwnn.de Lujo '■•■O/Pi /*"•?■*
iidorciuue abnodem citati . Ritio ell rrnnddU.qun omnis vij,&

filii «M, »(.fmi '"“‘JJ f™swmu|u™ti'me C il?^oiJreprivi,qujlisefth*c,flMdu^

4. dio. r ■ »*•« )tn '-ticnim k**c ,nf,ptr rtd&i , »"* Djr j lo (,ii tl[ j oncm reflituiiouis ilUm inferenti. Certd tum homo,tfi

f M , g^Y^ohSen” m,,ne »l.us,ut vim,& freudem.impcduteit^umen-

, "f' 1 ' *«« .“T U u , qux ipfis ex oiihubi tui rfliimptione vel coufemtiooe obvenite

Joiluntiersoq.iicoi.tnhocjuropemur, contra mflUtimm

,.fi, quidni, ludAv.nAy ttiiM ‘‘ 11 ’“'“, n m . fidimniim emereat : )n.m evenire poteft, ut ille homo

,f. : ,m.A idt finmu ... ,„ r , ».«*■• *-«- « ~ / int } ru a uo f, u f uerit , vel futurui edet Religioni , vel >U\uUxa<»‘<»

' mm '* m ‘ ' »»- f-<“' t' *'*••• •" m “ ‘ foent idm.niir;vel,ut compcnienliir emolumenuflux ispcr feaffe-

lamnum emergat : )ium evenite potefl . ul iHe houm
uerit , »el faturus edet Religioni . vel alius loco illmi

'~ c - v . - ruerit imm iiuisvel, ut compenfentur emoiumentafluxispcrle arte-

' C Qux eo confirmari podun tar E ume,.to: N.meflcettaomnuim, ^ o rldfa^SuS 3 SeritTnillumi e«

ut C patet maliaeateumfiliis i 0 viflo .veditu , vertmjhoc »««»« i ™ k deL^eo /r . u. Pari modo, fi inaredieodo lo Religionem
exd.o ndeOi ad Rehfionem confugiant iquiagrsviiA contra (udi- Iraoh^h^ibihflioiiret.quam li remanfidit infxcafo.n.hil

Iliceius, quttn iequitur citatus Diana br* ditx rr/.ad. , quis seque «i quod wnomnuid certum efldam

Imm6
fem-

capi-

inferente illatum:
cum

Gap. II. De Gnaritate Parentib. debita &c. 161

cum potuerint cficaliqu* caufar,cur homo ille, vel non ingrederetur 8 Facit infuperad hoc argumentum prohibltioTridentiitf /«^aj

in Religionem * vel egrederetur ah illa • t.iSdt %«/.dc qua fusdSuar./w.r»'.quod ubi excommunicationem

4 Damnumautcra hoc, vel cftfpintuale, qualis eftipfe non in- contorfit adventis eos, qui per vim feminas coguntfnon loquitur de

grelTus& egreffus.vel temporale. De hoc poflcnore luquuti lumus , Maribus )ad iiigreflura Religionis; unde m extendit ad eos, qui illas
nam cum prius fit malum ixreparabilc.ratione illius, tu,qui vim,do- impediunt, his verbis : Simili qu/que auatbtmatifubiicit ee/^uifan-
lumve i n t U li fti , vel pravum condii um dedidi « foltim obligaberis ad blamVirgini/ , vel aliarum mulierum voluntattm vtlum aecipitndi ,
vim,dolumqucauferendum,confiliumque malum rctrailandum: (li ve/ vcu tmiu/ndi , quomodo fime ju fla caufa , imptdiunt . Haec Con-
haec adhuc pcrfaftant.)Nam coeterum (i poftei hamatile perfevera- cilium. Impediunt verd Prirad,(ut •*. habet Suar. *.i $.) omnes illi ,
ret in abiicienda Religione, ipfifuaeque volunuti imputaretur non qui per vundircikSvcl indiredc illaum f?mio?,dir?&d impediunt
tibi, qui viro, dcceptionemquc jam, pro virili, removUli . ejus voluntatcnsideil per graves minas, vel fimilia &c. Secundd, qui

Scio^liquos ce prodamno temporali Religioni illato ohligire, ut per Gmilem vim Monailerio illaum impediunt, ne ibi mulier ad-
vel alium ad Religionem adducas, vel te illi mancipcsdu Gahr.Sco- mittatur. Tertid valdd probabili ter, etiam ii^qut decipiunt fallis ra-
tus^liique apud Dicaftillura hte cit.n.i j.fed certd non aflentior.lu tionibus feminam , ut mutet volunurem ingrediendi in Mongfte-
Sotus RebclL Lrif. Valq. aliique.quosiW. citat,ioquiturquc Dica- fium,vel in eo perfeverandi : at cum/ju i precibus, tic promiflionibus
ftillus,quia nemo obligatur libertatem dare, quae dl ordioii luperiu* obtinet i femina , ne continentiam profiteatur ; quamvis (ic impe-
ris, pro damno temporali, quod elt ordi ms interior is . diat>nc velum accipiat*uit votum emi tur,non comprehendi ah hoc

Conci lii decreto,docet •*. Suar, quia fic non propria impedit volun-
bnptiitnt fine v> jjrau/lff injuria . utem,fed procurat, ut voluntas mutetur fcu non habeatur ;multd

magis,quia modus hic per preces difluadendi, nullam continet inju-

5 Jam verd difficultas major eftdc impediente, vel confulcnte % ftitiaroiftcuti continet vistraus & praedida deceptio. Atque ex Kj§

fcd fwe injuria; an peccet, reftitutioniqueCt obnoxius? animadvertitis , five parentes qui filium, fivc alios qui quamlibet

puellam retrahunt precibus, & lacrymis a Religione, imraunes cfie
Qooad putatum . ab excommunicatione lata per hoc Concilii dccretumded foliam fa-

cere contra charitatem,*«.^*r*<tf.dcclaracam .

Quoad peccatumik habet \H/AM.\jr^.d.g\,fi.fetmda veto pati.

Qui ab/quo rationabili , veljufla coufaditfuod/t alicui ^o&gioait iu-
gr/jfum , aut ti fuad/t tgrtffum , graviter fucat / quoniam retrahere A,
tam te bono grave efl : tenebitur , qui ita retraxerit , claritati/ iogtfnadt-
U contrariumfi^pes fit iri reforet/um , quod Hm impedivit . Unde ir avi -
terpte eant parentet , qui fele carnali ajfeflu permoti , obfque rationabi-
li caufa , nullum n»n movent lapidem , ut filio t J Religione , qu» m inen/fi
funt^txtrabant ilacrymity fy alni viis tonando , i tamfanUo fropofito il-
lot avertero : foletque Doter tJJor , ac filio/ ita extraSlo/ graviter, etiam in
hoc facuio punire . Videant etiam Senatore/ Jurgii , ft graviter putaro ,
tome denoto mandata , ut ah f quo rationabili (aufaprimt fuffictenter co-
gnita, (y examinata , rxtrabantqfy collocentur in domo aliquanti acriter
eorum conflantia tentetur . Haec Molina, qui videtur fupponere hanc
caufam examinari i Senatoribus Regiis polle; in quo, tanto Dollori
nulla ratione confenfum praebeo : cura enim harc caufa fit fpiritua-
lis ,ad Ecclefiafticum Judicem pertinet , non ad faecula rem.

6 DiQum autem meri t6eft(fme rationabilicaufa:)hacenimex>-

flentc,cu m prudenter agitur, ab eo, aui hac motus ingrdlum difiua-
det, non ert timenda culpa . Rationabilem caufam putat iiid. Moli-
na :Prira6, fi ingxeflusdl futurus nocumento ingredi volenti . Se -
cund6,fi in ea Religione diflolutd vivatur. Tertio, fi candidati com-
plexio fit jugo Rei igionis inepta . Quartb, fi ejufdem mores fmt ade6
pervivaccs,ut majora mala Religioni, vel etiam ipfi meriti timean-
tur . Quinti fi aliquo impedimento quod Religiofam profefiionem
impediat, v.g.rre aiieno^natrimoni. promi Ili one^nfirmita te corpo-
ris, vel fimih laboret. Sext6,fi pare ntec,fororefve gravi ter^jus auxi-
lio ind igeant.Hxc ex illo. Qua nta autem debeat eile e/ufmod i nece£>
fuas, & qua ratione necdfitas extrema parentum impediat ingrefsu,
immidclicitd extorqueat filium , & quofcumquealiosproteUosi
Religione, non verd necefTitas gravis,quaefolum per aliquos,impedit
quidem ingreilum filii, & aliquando fratris, foro re periclitante ; non
veri juflificat egrdium,quia obligatio tunc non cft tanta, ut vincere
poUitpofleflH;nem , quam habet Religio in pexfonam Religiofijam
profeui: harcinquam,fusi docent Snnch.l.^.iadeeaO.io.dmrm.1^.
Suar J.x.d» l(ffigJ.^s^n.J.CMAcJ.l.traajSj/. ifaoj. %,q.n.prnfer,
tim 1 5. Valent.».} V.7 pafr.t.Bonac.r.a. »*4- Du.practpt.dfi.
qua fl .unita addit, qteetmvit non defiat ^qui contrarium ftn~

liant. A zor .p. I.I.I.C . , .Trullench.».! .in dteJ.%j.x x+Jy /.4.C.

* V.9.& omnium horum primus S.Th.a.z. q.io 1 . art^. ad 4. (y quod
m.xjq.^.arA$.iyqvodlil.io.q.q.ar^.

7 Quoad peccatum > dequoagimus,videoSuar.».}^r^//.; > c.p.».
5. aliquid benignius indulgere parentibuvtq^»dcialiis,Fil»os aliof-
que i Religionis ingreflu , modcfti,ac temperate retrahentibus : fic
enim habet :Si quit aifqj injuria violentia , aut deceptioni/ altum aver.

.tat a! ingrrflio religioni/ pretihui , vel promt/fienibui ; illud non ejfrt
ox genere Juopettatnm mor talo : quia ili non intervenit injuria , neque
indutlio ad malum , ntque averfie , fed ab flraQio i bono ad f olui em non
omceffario . Cur ergo ibi erit gravi t malitia ? Nam bth alter pavo detri.
ementum patiatur jton tamen involuntarii Jfcut i fer vim^aut deceptionem i
fod quis liberi confontit , ergo inde non redundat in a 5 um malitia fahem
gravit Sed lici t verum fit, tunc non ejfot tam grave peccatum i tfl tamen
fine dubie peccatum jnuhkm repugnant ordini cbaritatit/y refpeblu Dei ,
d cujus majori obftquio homo feparatur .

.Et pauli poO : Si quit intendat , ut foldm ingreffii/ differ /Uter , miner
erit culpa ; tytali/poffeteffetanfa , utrffttnuUo ,• fic enim extufari
pojfuut parentet , qui aliquantulum filio/ detinent , ut torum con-
flantium experiantur , »■•/ torum vocationem magi t tx aminent . HZC

Suarez . In cujus loci margine breviter, & perfpicui Oc ejus tota do-
Urina in compendium redigitur : fw avertit afiam * Hjltgi/nu im-
getffu foldmprec ibus >oc promi/fionibui ,aen peccat graviter , nifipeettt
fini importunt (y fine ulla taufa , contra crtamSpirit m fattfiU vecat/O-

Tamb.T. I. DtDtc.Prac.

Quoad nflitutionis obligationem .

9 Veniamus jam ad aliud caput de reftitutione . Adero precibi»
fimilibufque blandimeotis^iire vi vel fraude difliiadentem alicui fo-
erellum,vei fuadentem egreflum, ad nullam reflitutioncm obligari .
Ita Lefl. Sanch. aliique apud de Lugo dtjufl. tit.i. difl.q. foQ Petr.
Navar.Bannes^aliique apud Dicalhllu /. t. de jufl.tr. i.dy.dub.z.n^t .
Non ipfi cgrcllo, vel non ingrclVo:quia contra eum,cilm ipfe volunta-
rii aflcntiatar>nulla iujuftitia committitur, quare nulla reftitutionis
obligatioenal'citur,quaead folam injuQitiamconfequitur . Non ipfi
Religioni(quidquid alii in contrarium feotiant^um Mol.f. p.dt jufl.
tr. ±d.t 1 .jj. 1 .arbitrer vrrb , ) quia neque contra ipfam hoc modo inju-
ftitia fit ; cilm enim peccatum hujus confulentis, fcu allicientis non
fit aliud, uifi cooperari ad cgreilum Religiofi, vel ad non ingredum ;
c 4 m ejufmodi egreflus , vef non ingrellus non fuit peccata contra ju-
Ihtiam fed ad fummum contra Divinam infpirationem, vel contra
Votum;nec erit cpntra juftitiam, peccatum ad illas a&iones permo-
ventis. Pluribus barc prolcquuncur Dolores laudati : mihi autem
hadenusdifputal)e,fulhciat ;qu6, amant illima fiJiajnofcas,vim nul-
lam advenis piumpropoli tum tuum i quopiam afferri liciti polle.

10 H^c^iliaque fimi lia Hierotheus.Quf ita permoverunt Patrem
Plutogenem;ut is Metildae facrum velum adumendi bonam veniam
fc conceilurum fpopooderit.Et certi flatim ac in urbem ab agro poft
menfemregretiuselbcoailitutaeipinguidote, promidodetit . Tu
verd hicfulpice^Le^or^ivina confilia-Tandiu vitam produxit Plu-
togenesfenex , uc hanc fanaiflinum puellam jam grandiore aetate
proveham, totius Morullerii quod fub nomi ne, & tutela Sanfli Sal-
vatori/ ,noflro Panormitano Collisio non multis poflibus diftans, ce-
lebre ell Panormi , viderit praefeduram agere, hoceft vulgari voca-
\xi\oyAbbotijfomy^pTQj[u% tempore, quo ejufdem filius Thermago-
«as Antiftes^it modo memim^idmirabili prudentia, ac fmgulari mo-
rum probiate, Panormitanam Ecclcfiam gubenubat .

ti Illud animadverfionc dignum porri eft . Vidifli enins^mice
LeGor, confilio, opera, authoritate dodhnimi Theologi moralis, quo
hasclapientiffima familia pro expiatione peccatorii utebaturjquim
multa fortunarum exitum,ultra omnem expedationem,fortita fine.
Tantum ergo praedat lapientibus viris , ac piisanimas Fidelium in-
ftruendas,regendalq;commitcere.Nam propterei Theologos mora-
lcs,qui huic operi inludant^tquc in edoccndisinfl i tuendi fq ; eoo fef-
fariis permaxime laborant , magni faciant ( abfic verd invidia) velim
omnes.Tu^ui mea legis.fi adoldcens esyac tyrocinium tantae fcieo-
tiae ponere jam decrevi(li;eorura limina tere, eosfepd interroga,il-
lorura lcdliooibus allidue,ac frequenter aflifte;quo aptior ad tantum
munus animas regendi ,qud nullum efl excellentius, efformeris.

1 z Jam verd dum avidis auditorum auribus, qu? retulimus zliaq;
plura propinaret Hierotheus ,ex cujus ore magis , qulm ex Platone ,
meile dulcior/ib inditum i natura leporem, fluebat oratio: vergdbac
ad occatum Sol , atque 1 vicinis montibus arboribufque longiores fa
dimittebant umbrz. Quare Theologo dicenti quiesnmilfeque fuo
cujufque libitu , con laetar ambulationes per amaroa viridarii fpa-
tia concefl* fune . Quorum exemplo & mihi i Benigno Ledore , nd
plus nimio in feribendo defudem , tantillum oro, quietis ,abl'olut(J
jam Dialogo permittatur .

CAPUT III.

TTT valdd obviat omnibus p?ne cognita pr?termittam,ea dura-
W taxat compendiosi differam de Paire , ac Matre , nccaliqu*
L fub-

i6z

Explicationis Decalogi Lib. V.

fubticebo de Marito, Sc Uxore, quae nonnulla explicationis luce pro
tyronibus indigere videbuntur .

§. I, Tuter quoad alimenta filii , tjufdemqut exboredatie.
nem } (yVeta .

Pater filio legitimo ,

i /~%UoadPatrem . Quarrct quis primA . An Pater teneatur ali-
menta prpllare filio 1 egttimo?Refp. teneri, ctiamfi filius au-
thoruate Principis fuerit profcriptus^tiamfi fuerit excommunica-
to*, ctiamfi diflipaverit ea , q uar pater fbrtdcidein afligoaverat pro
alimentisjctiamu filius potuerit fibifuo labore, vel aliunde provide*
re»re ipfa tamen non providit.lu Azor.y.x./.x.c.4.y.7.Ratio horum,
& fimiliurnc(l;quia adhuc filius ell, & pars patris, de jure natur; pa-
tri commendatus,excipe,quae dicam n.S.Quod fi pater bonis careat,
pol leat veri mater;h;c fuccedit in hac obi igatione:& utroque defi-
ciente, Avijvel alii progenitores paterni, & his quoque deficientibus
Avi progeni torefvc materni. Addit Azor.ibid.e. j.y.K.dc tandem c6-
fanguinei propinquiores,id quod,nifi forte incclligisfratrcs.lorores,
acpatruos.durum mihi videtur.LegeSurdV*^»"»***», tit.t.q.xS. Si
filius habeat unde vivat ; liberabitur pater, mater ve , aliique ab ali-
mentis porrigendis : quia ccflat tota caufa , nempd filii neceftitas .

» Nomine autem alimentorum hic veniunt viflus, veftitus , do-
mus, leflus, medicinae , imptnfx funeris, immAAc uxoris, fiiiique
fufieotatio : atque haec omnia juxta cujufcumque cond itiones ; ita ,
ut filio nobili debeanturA famuli, & pardagogusA libri & impenf;
nccefiariar ad ftudendum,& juxta morem patriae, etiam equus . Ita
&nch.**"»/>.a./.A .t.\.dub.n ,-fy pajfim Ha*cenim,< 5 c(imilia, cum
his indigeat hlius,alimentoruin nomine hic comprehenduntur. Uno
verbo, debentur alimenta fecundum (latum, non veri Iulum fecun-
dum naturam .

3 Deexcommunicato addit Axor./^.S.Iimitationem, ut ei i pa-
tre non debeantur alimenta , fed foldm vi£tus,ne fame pereat, quan-
do fpootc fu a filius in excommunicatione perfiftit . Id mihi difficile
videtur . Elio enim peccet tunc filiusabfolutioncmnegligero; ta-
men non videtur pietati Ecclcfias conveniens , ut velit cogere pa-
rentem ad deferendum filium . Nec obflatGlofli, &Abbasapud
Aror Jbid. addud i proca limitatioae : ii enim non loquuntur de pa-
rea tibus , quibus peculiaris cura filiorum infita cfi i natura , fed de
aliis extraneis.

4 AdeA rigorofum eft hoc onus filium alendi; ut peccent morta-
liter parentes , fi fine gravi caufa fuos infantes in hofpitaii alendos
exponant • Iu Sanch tonft.\J.\.t.q 4 f,fidc etiam S.J jb .]4 Azorius
I.t.c. j .y. y facit huic de Lugo t.i.de Jufl. Quod fi timor i nfamiar, v.g.
matris , vel fimilis neccfiitasad talem expolitionem divitem patrem
compellant ( quocafu ccrtd non peccabitur : ) debebit cx probabili
fententia Sanch- Aror. / e. jd fieri , animo reflitucndi Holpitali ira-
penfas faciendas in alcndocxpofito.HofpitaliCinquamOnam non pla-
cet Baliarus infler i b»t , V. adulterium , #. 9 dicens poHcreflitui aliis
pau peribusjli cnimextat Dominus, feu legitimus adminffiraco rea-
rum impenfarum,nempdHol'pitale;qua ratione ad alios pauperes te

vertere jure potes? Vidaequaidicam/^^f-V^V^l?' . m,

y Diri ( cx probabili fententia : ) nam mi hiium eft improba Wle
cum limitatione wv* dicenda ex Layman. alia opimo Hcnriquez ,
apud Sanch J.e.n. 1 yjfw.quamfequ itor Dscalbll
h.i 71 .docentes in eo timorejfeu necefhtate,mj« folfira non peccare
parentes etiam divites exponendo > filium inrwipscuqied nec ad re-
di tutionem teneri - Ratio eft pradumpta vohintaiFundatorum,q U i
v iden tur ejufmod i Hofpi talium erettione .cu julcumq u e genens nc-

quou non 1 »* *«*-•'*- v .--p»-... mwi-

mi ( ut audio ) ita ho*fili^e*P®Jw«hMt U in eorum patrum, ma-
trumve notitiam vematjflatira Uliaeoldetn reddat, repetitis expen-
lis haflenusexbibitis . Certcficpronictur eos tantum alere velle,
qui funt omni ex parte deft itut i. Quare ejufmodi obfervatio fi adeft,
dedam , ( hanc tuifle voiunutem Fundatorum , atque adeo obfer-

Tindatn .

« o..^«ywa» y jrfiK rii ,ij maia Jd , Mt Plte , nl , m an.

rpuriisjq^ .L p^ c^rchuqeQit^ p Utt ioccflu, adulte-

PrJt

2-K^re tamenauoad hxc fi5 n r ClVl 0 «iamalimentt vacantur pro-
! I,b f X, fir ' ""'fla: M«e Clonico ; cum fit de
Jure n u in ^r -. ‘“"^tiuacumquc tandem ratione ab ipfo

<„ jenuu? ■ ^e c fcq mtuf ei SucJmuJfi.t.to,., V.,t

Ircm ^ >0 ,- ’ a. p,. rc In Quere filio ipurio alimcma propor-

non potefi : nam propterea ejufmodi excefium tum filia fpuria , tum
cjufdcm maritus rclfituere, etiam ante judicis fcnteotianulegitimis
harredibusCnili forti ipfi liberi remittant)obligabitur. Vide hacc di-
ligenter difputaca apud Molinam,^ Jufitr.x.difp. 1 6$. Sane It Aut.
l^.dt n.xo& d>fp.%$.n. j z.t\zoxJ.c.<jy Fagund.

i* dot.c.x.k num.6.ubi invenies hanc dodrinam non ede contra
Conflitutipnes Pii V. qui videtur fpuriis prohibere etiam alimenta ;
nam intelligit, quando aliunde ali poliunt .

ImmA Dodorcs apud Bardi /. i.firl. y. »i. non ignobiles docent fi-
lium, etiam fpurium , fi nafcatur poli donationem bonorum i Patre
faftam, poileadonatario legitime petere alimenta . Donatario, in-
quam, tum fi bona Patris ad aliui pervenerint cx contradlu ouerofo,
id non polle, i idem notant .

7 De filiis naturallbus/qui illi funt, qui generantur ex copula, nec
approbata, nec reprobata jure civili,hic no mcmmimusuis enim cer-
tum e(l,nen potie patrem alimenta denegare; imm6 polle; deficienti-
bus filiis legitimis . omnia bona lua donare, vel relinquere, ut fus^
Dodorcscum autem dicimus patrem non polle denegare alimenta
filio, intellige, fi filius ( quicumque ille Iit, etiam fi is fit legitimusex
fionac.locomoxcicando^a.«-i.)indigct:quandoenimnon indiget,
non obligatur Pater-Idquod etiam docet Molina, & Sa nch. locis cit.
quibus ad d ede LugoWr jufi.d.z 4.J*. iti.

Dc n iqucfpuriushxres conii itu tus d Patre fub conditione filegi-
timeturi Principe, potcll petere hxreditatem,&eamiDterimpof-
fidere donec impetretur facultas,ut cx Sane, notat de Lugo
ntor.d.xynum. j. Lege Sanch.M . jJub. 1 6.1 7 1 1 U 1 lofque

abipfocit.

Couftt negandi alimenta ,£7 exheredandi , &e.

8 Quaeres Ter t id : Potellnc liciri aliquando parens alimenta ne-

gare filio? Refpondeopode: quando lcilicetadell aliqua ex caulis ,
ex quibus jure pater filium exbarredare valet , etiS legitimam eidem
negando : nam ex iifdcm valebit alimenta negare, hliaeque dotem
non coniti tuere. Quae e.t-dem caul sc faciuut;ut filius patri alimenta
negare liciti poflit . Ita Bonaci na , dteal.prae, quuft. ume.

part.e.ff.i.num.i. G}var.Molina J Sanch.aIiiqueM^'»apud eundem
Bonae. Ratio horum Ungetur mox nametfiequenti. H* autem caul^
quatuordecim fere numerantur in legibus , Authcnt. »1 cum de Ap~
ptUdtgnefie.fi .caufa a»/r»»,hoc«fl. Si hlius (intellige etiam &: filiam,
imm 6 « 3 c nepotes refpcdlu avorum ) manusgraviter in patrem inii-
ciat.Si contumelia gravi afficiat. Si accufet^xtn cafum proditionis
Patriae, vel Prmcipis.Si cum maleficis fc interrnifceai . Si infidietur
vitae patris. Si patris uxorem, hoc cll novercam violct.Si in judicium
deferat patrem cum ejufdem gravi detrimento. Si requifitusa patre
inclufo hlius(non autem filia ) illum non adjuvet • Si prohibeat pa-
trem tellari . Si Hifiriomcam, vel gladiatorum exerceat, quando pa-
ter non ell ejufdem artis. Si patie offerente dotem & nuptias, hlin
minor vigintiqumque annis luxuriose vixerit ■ Si parenusfottefu-
riofi curam filius negl i gat . Si eundem captivum non redimat, cum
pofirt. Si fiat hxreticuspatrc cxillcntc Catholico. Ita Bonae. /.c.ao-
dit aliam caulam, idell, fi filius dilapidaverit bona patris, quam non
pofuic Azor./.c.c 5. y. 6. vide Authcnt. cit.

9 Sed infui^unt do; difficultates Pr ima: An quando Pa ren tesex-
hxrcdare potiunt fiiium,unde & licite negare alimenuJd i ntel liga-
tur ab omnibus, hoc ell etiam de necdlariis ad vitam fuflentandam ?
Refp.i u intelligi docet Molina uterque apud SiMcJ.^matr.d.xo.n, t
aliique, quia tunc filiusobfuam ingratitudinem , non habetur am?
piius proulijfolum igitur, perinde ac eoe teri proximi, in extrema
ncceffiute erit ad juvandus.

Non ita intelligi, fed patrem teneri h*c necefUria alimettfaprae-
fiarc, docet Covar. apud eundem Sane. quVacfle phy ficum filii nun-

a uam amittitur, atque femper in patre aliqua major obligatio refi-
et,quim in aliis. Ucraquc lententia ell probabilis. Hanc utproba-

biliorem^c certe m«;is piam libentiiisampledor.

10 Secunda difficultas: Ad poflitexhaercdarifilius^tquc a diui»
ali mentis expelli, fi committat contra patrem aliquod peccatum fi-
mile,vel majus lis^uedifla funt? Rofp.Ncgant plcrique, Mop.i -de
Jufl.tr. x.d.i 76.il iique apud eu ndero;nam in Authentica dicitur ^uc
prater caulas numeratas , nulli liceat ex alia lege alias ingratitudi-
nis caufas opponere , concedunt Clarus, Covar. Regmald.apud Bo-
mc.t.x.cirea 4 .Dtc.preu . 4 . 4. f.nn p.6.§-?- «.s.aliiqueapud Mol.cit.
ver f. dubium deendtefl , fi enim pater exheredationem filiis potell : iu-
• "• - -ropterapqualia.

6.wr.D«i> bU meriti . Utraq; fententia in conficientia probabilis ello*
etfiapud Juriflas prior habeatur probabilior •

Habent patrem , fy filium d quo aUndut .

1 1 Quaeres Quarth: Quid fentiendum de patre , quem Patratum
appellant Latini, i quonam erit alendus ? Pater Patratus eu iJIe *
qui filio gaudet, nec caret patre . Hic igitur, fi forte egcat,eritne
alendus i filo patre, an i luo filio? Relpond. i patre(ajunt Franc- M.
Pratus^liiquc apud Dian p.io.rr.t J. ref. ,j. ) quia qui filium genuiti

cun-

Caput III. Quid Parentes Filiis 3 <Stc. 1 6 ?

eundem educ*re,&inflituercjure naturae debet :A fiJio ali conten-
dunt^ inclinat, fed non refolvitDian. It. quia plus debet filius pa-
tri i quo fuum die habuit .quam pater filio . Utrumque probabile, ut
indicat Azor. PJ .*».*. j.f-i 3. dum fentenuam priorem probabilio-
rem vocat .

Dices: fi uterque ex his (equi vel it opinionem probabilem fibi fa-
ventem, remanebit patcrpA ratus fine alimenti s.Rcfpond .fi uterque
perfiftat in Cua opinione fequenda^nt dividendum onus in utroque.
Profedo id zquitas poftuUrc videtur; dio, fit fpeculati v£, & proba-
le, id non exigi i rigore juftitiz. Vide &b. i . eap. j. §.4. *. Alerefirsum
dubium .

Patre quoad irritatioaem voturum fifti impuberi, /puris .

modi facultatem • Nihilominus videas Sanch.«iDfr.A/,4.r.:<fc.gr»
Sunium^ om.i.ele Refa.lsb. 6 deVot*^.6.u-il.CaRr.tem.^.tra,’lt< l .ibe
Veto t difi.%,par. 7. <i.7.difi'errc docentes , A'um nihil potle ni vita ne-
potis, nifi mortuo patre ; quare privativi iulum patri viventi cam fa-
cultatem concedere efl fundata folilm.in quacumque patria poteftate
abloiutd fumpta , maximi in ea poteftate, quam quis habet in guber-
natione domus, fami)iz;£c przlcrtitn filiorum, quo- genuit:hanc au-
tem habet immediati pater, eoquedeficicnieTutor, vel Curator,
juxta do£rinam,& limitationes lupra datas r.16. $•}. «.19. hil-
que deficientibus^ vus ex parte patris j & demum etiam Avo defi-
ciente, mater ; quod fi harc etiam deficiat , jam lub nullius poteftate
erit filius . Atque ex hac ratione reipondere facili poteris ad diffi-
cultates allatas et fias*.

1 a Quaeres Quinti, Quid de Vocis ? Filio fpurio,ut item naturali
non legitimo potefine pater irritare Votain iis cafibus, in quibus

S olle legitimodlximus/^n/j.r.ifi.^.^.prf totum? Ratiodubitan-
i eft/juia radix, ex qua in parte procedit facultas irritandi Vou, eft
Patria poteftas in filium : At ex Jure non habet pater potellaiem pa-
triam in fpurium, nec in naturalem : ergo , &c- Rclpond. tamen
poflcperinrfe, ac legitimo. UzC*flr.t.i.trafi.if.deteie ) d.i.par.
j.num.t. Ratio eliquia difiingucrc debemus minorem przdi&z ra-
tionis dubitandi : ex Jure non habet pater eam fummam poteflatem,
quam ipfa jura invexere; concedo . Nam habet eam poteftatero pro-
cedentem ex ipfa generatione que patri competit ex ipfo jure nat u-
rc,quzque fufficit ad munus regendi illum impuberem , atque aded
ad irritandum ejus Vota;nego minorem. Confirmatur : quia inter-
dum, ut diximui/upra 1 t$drmfib.j.t.6.u.xi. matri competit haec po-
teftas irritandi & tamen certum eft matri non cfle conccflam ex le-
gi bus, in filios patriam potcfiacem .

Caftr .bt.tii-ScSMch./ib> 4 .i»I>*f*/.e£p.$j, irum.8x. docent, hanc
poteflatem competere patri in filium legitimum ablolute: at in fi-
lium illegitimum, tunc folum, quando ii tutorem non habet;auando
enim eum habet,gubernatioejufmodi filii ad ipfum tutorem fpedat,
utpotd^x legibus inft.de Patriapoteflatejnpr. f u b ejus poteftate con-
ft i tu tus : idem ergo docui fu pernis, thm de Voti irritatione . Verum
nunc, re attentius confiderata, difficilis mihi doflrina videtur . Si
enim in patre refidet poteftas naturalis, quam filii imbecillitati pater
confulatantdconftitutum Tutorem, ut omnes fatctur^C per aduc-
tum Tutoris hzc naturalis poteftas n6 tollitur, nec diminuitur, oec
impcditur.loliim enim Tutori conceditur gubernatio quoad cetera
civilia, n 5 verd quoad ea, que pertinent immediate ad rcsfpiritualcs
animz, quarum difpofitio ad ius civile nulla ratione fpedat,cur tolli
debeat poteftas irritandi Vota?Ad fummum poftit irritare Tutor ex
confequcnti;quia nimirum ex poteftate gubernandi, quam illi c6ce-
dunt Jura.confequatur fccultasirrit 3 di;& poftit etiam pater Princi-
pal iter, quia per jura non tollitur, qudd filium genuerit, in quo firmi-
ter radicatur irritandi facultas. Nec oouum, apud plurespoflc eo-
dem tempore refidere irritandi poteftacem;cum fciamus omnes ide
Religiofi Votura polle irritari a Superiore focali, & i Provinciali .
Confideret harc lapiens Leflor, novaenim, & /insularia decerne-
re, nifi fint mihi valde manifefta, lingularis nolo ,

Pater , quoad veta filii , vivente At*.

1 j Quaeres fcito.De Avo, vivente Patre, quoad eandem irritatio-
nem Votorum. Id, quod ut commodius inteliigi queat, reducatur in
mentem illa Juris difpofi tio^fanam Civium Jfjte bit qui fuiy vel alie-
ni juris funt . fi gi txme % (f ustore mea nafcuatur , in pote flate mea funt .
Item, fi»/ exfilioTMo , & uxore ejus ( ideft nepos meus dc neptis mea)
aqut/unt tn mea pote jiat e , /j pronepos , pressep: u , (ydeinerp, certe-
ri . Ha&cnus Tcxtus,exnlio,inquit ideft defeendentes per fexnra vi-
rilem, live ipfi mares fint,five farminz Nam defeendentes cx filia nu-
ptabunt in poteftate patris eorum . Et quidem hanc poteftate habet
Avus, non folfim ex legibus polit i vis,fe etiam ex vi naturz ; cum ad
priorem genitorem pertineant certeri defeendentes, Unquam ad
principium primum, fine quo noncflent polleri .

14 Ex his ergo oritur difficultas :Curo tota poteftas irritandi Vo-
ta fit innixa in poteftate patria,banc autem habeat A vus,coofcquen-

vivente Avo; quia tunc pater non eft fui juris, necconfcquenter
videtur habere hlium in fua poteftate . Augetur difficultas,quia Do-
dlores^uos fequitur Caftr.f. 6. de votop.7. mum.%. ver fu, fi».
palTim docent, fi filius efficiatur fervus,fufpendi patriam potrftatcm
in patre, ne fci licet filius teneatur pluribus obedi re^iempe patri ,&
domino, eodemque modo fi efficiatur fervusipfe pater, nefcilicet fi-
rmili ratione fiHus teneatur obedire duobus, nempd patri,&; domino,
la» cujus dominio, (eu poteftate eft pater, & ccmu^uen ter omnia pa-
t ris. Ergo pariter in cafu noUro.fi nepos eft in poteftate A vi;non erit
in poteftate patns,nc obedire duobus obligetur; & conlequenter is,
vivente Avo^ln Vou irritari non poterit. Ex a lia parte, cum in pa-
tre fempei refid eat poteftas veluti naturaiisin filium, ratione ecnera-
ttonis «'«J?» uti ejufdem, neque : fit inconvenienspoteftate irritan-
di Vota die in duobus; ficuti refpeflu Religiofieft in RefloreCon-
xcnluh&^Provincjli.vidcbirurjIicui^iaraAvoconvciiircciuf-

J. II. debeat mater fiho , que ad tum lallandum ,

(j alendum ?

i ^“\ UaeresPrimdrAn mater filium nutrici det licite la&andum?

Refpoodeo: Id ccrt6 nemini fine caula libens indulgeofcd
adhuc fmc ulla, non nifi de veniali condemno: libero autem ab omni
culpa^rationabiltcxiftentecaufa. ltaNavarr- in/umma t e.14. num.
17. Ratio eft, quia dummod6 inians commodi nutriatur, non videtur
tam gravis defc&us;nt prarlcindendoabalio inconvenienti, exculari
nequeat ab aliaua competenti caufa^ualis eftet, imbecillius matris ,
mos Patriz, vel quid fi mi le.Incon veniens autem grave , ac propterei
mortale,pronuncio ; fi periculum appareat, i nutrice infantem gravi
morbo, vel grandiuKulumeffedum malis moribus,prz(crlim hzrefi.
fore inficiendum .

1 QuzrrsSccund&Matcr quxnam alimenta filio dcbcat^Rcfp.ca
ufque ad triennium cxaflum debet filium et iam fpurium alere , lac
przbendo . Caecerum reliquz impenfz funt i patre faciendz .

Si lafle mater careat,vci laflare filium nequeat,quia commodcfut
loquitur Dicaftillusb»^.i.df>*/f./M.^7^^.ir.« 1 7».) laflare non
poteft ; tunc patris etiam onus eft, laflis impenfasfolvere-Qudd fi pa-
ter folvendo non fit, qua ratione in onere alendi plene filium 1'ucco-
dit mater di ve$»di£lum eft 6 . praeed. n. t .

Apud patrem ne^n apud matrem proles educanda fit»al tero ex hia
Infidelibeu hzreticoexiftente, ut item divortii tempore ; cum cafus
noofint frcquentes,legantur DofloresSanch Hb.xo.dematrim. A, fi.
10 . per tot. Azor p*r.i*'lib r.e.f.quafi p Propter camdem rationem,
vide apud Juriftas , in Authcn. Sat ramentum , Cod. quando mulier tu»
rffjPL in tua Authen. (j fime prohibitione. $. propter ea afitur .necomit-
tantur Theologi, Moli na .tem.x.dtjufi . trabi x.difi.no.ver/ ,§uando
impuberi. Caftr.oc Thom.Sanch .apud Dianam, />.io.rr*tf.t
qua ratione mater fi tranfeat ad fecundas nuptias,amittat curam, feti
educationem filii ejufve tutelam, & firailia . Ego enim de his aliquid
innuam, bsb.j, e.t. 0.*. *. j.

a Quaeres Tertid; Circa expenfas^ matre pro filiorum alimentis
faoas , in hunc modum: Antonia genitrix aluit filium ulquead de-
cimam annum , vivente patre , five przfentc , five peregre agente :
tum, mortuo eodem, ^ filium aluit ufque ad decimum octavum, qumdo
fciiicet Antonia fili i bona adroimftrabat , Epofcit nunc i filio omne*
impertias ab ipfa faQas, immd zftimatioucm fui laboris ; legitime ne
expofeit ?

j. k* 6 ^cu^tcsunofpiritu congelTifti, tribui neceflarid

didis diftmguendas.

4 DicoPrimb : Si vivente patre alioaui di vi te, vel exiftente tuto
re^nater filium aluit, & proteftata eft le alere animo impenfas repe-
tendqrepett rc quidem poteft, let.Nefemsoiutfif.de negotii, gtfii ,. Si oihU
m proflata, pizUtnitur,fi non contemplatione patris^rertd amore
niii,liberalitcr id i feciflc . Simile quid eilein marito, quando uxorem
aut^aon folutaiiocero dote^locet Sanch. A h ^.domatr.dsfi.^jt.jVm
foro interno i ufficiens ratio petendi mihi videtur beg.fi qui , a Hbe-
Viyfa.fi mater JfJi liberi, agnoftend*, / etiamfi mater non Iit protefta-
ta ) G concurrant hzc duo,cx Azorio * i p.z.tib.i.e.j ? i o.Primd, ut po-
liti vo animo repetendi aluerit ,Secund6 , utomiflioptroteftationi»
non fuerit caufa damni in patre,vcl tutore;quandoenim pater, vel tu-
tor fi lclviflent, matrem ejufmodi animo repetendi alere, ipfi alaif-
fent nullis , velpaucioribus fumptibus ; tunc profedb mater in con-
fcientia non poftec exoenfas, repetere, quia ipla fuiflet in culpa, quod
tot expenfz niifleot fadz; 1'olum igitur illas paucioresaiuz ladz ve-
ri fuiflenc, tunc jufte repetet •

J DicoSecu nd6 : Si xnqnuo patre , nulloque tutore exiftente,
animo pofiuvofe compenfandi mater bona filii adminiftrans, filium
aluit , poteft alimenta repetere ; fecus,rep utatur amore filii id fecil-
lc ;idquc maxmuMi bona matns,dc filii non erant divifa.Ica tb. Quod
u bona divila erant, oc cuique fui rationum libri refpondebunt 1
prziumicunn matre ejufmodi filii bona adminiftranceaftuille ani-
> >d enim ofteudit illa rationum , & librorum diftin-

6 DicoTcrtio. vEflimationem fui laboris nequit naaterexpolce-
re ; quia mater pro filio laborem fuum gratis impendere jure prsefu-
mitur,immo fortafic jure cogitur .

L a

fi. III.

164

Explicationis Decalogi Lib. V.

$. 111 . Vir fuid Uxori dtirul , quo ad a ument a .

1 Oneftnodrumomnia,qua;fibi invicem debent conjuges, hic
i .^1 colligcrejcum id fufe Dodorcsapud Trullench. / 4.*'» dat.
/.tyiVJ.4.pro|cquantur;;illud enim tantummodo ex occatione, quod
de al imentis filiorum egimus, difputarous : An conjuges fibi mutua
alimenta brarbere teneantur ? Et obligari quidem virum uxori, luce
clarius cfi;lta Sanch da matt J.q.difl A m. Io. uti (itamur Juriipauii.
quia id extorquet arda conjugalis conjundio.allatauue dos ab uxore.
Immdfi vir uxorem i nopem fine dote duxiffet , illam adhucalere
oportebit :quia libi vir imputare tunc debet, fi indotatam duxit . Ino-
pem, inquam; fi enim d i vitem, tacitulam ab uxore dos promifla ccn-
ictur : fiquidem uxor per Matrimonium fe, & interpretatis £ fua bo-
na, Ultem quoad competentem dotem, marito tradit.

x Eadem obligatione tenetur vir, fi dos cafu , & fine culpa uxoris
pereat; etiam fi uxor propter fuam culpam, non tendentem ta-
men direile ad leparationem ab ipfo viro, fit perpctu6carceri man-
cipata ; etiam fi propter fuam culpam in morbum rontagiofutn , V.
G. lepram inciderit, unde feparacim i viro habitare cogatur : multd
magis, fi fine culpa fua, ut , U fure feparatio neccllaria fuerit propter
viri contagium. Ratio horum efl, quia id requirit reciprocus con-
jugumamor. Et ficut uxor non inops maritum exulem, vel in Trire-
mibus propter lua delida detentum alere tenetur; Ita invicem ma-
ritus uxorem . Quid fi dos pereat^uia propter uxoris fur refim^ lia ve

delidia, fuerit publicata , feuFifcoaddlda? Qua-fiiodf, an vir ,
; & dithngu

an potius pater uxoris ipfam teneatur alere; & didinguendum ert,
cum Sanchez/pVe matr.difp.^.u .10. si enim parentes uxoris divites
iint,ipfi tenebuntur; fi inopes, tunc fuccedct ex obligatione mari-
tus. Quod idem videtur dicendum , fi uxor dotem fi ve validi, five
invahdcdifiraxit,vcl coni umplic, marito non confenticntc;quod efl
dotem perircculpa uxoris Ratio utriufqucdidi efl , quia quando
dos culpa uxoris perit, perinde cil, ac fi iolutadosabipfanonfuif-
let; in quoeveutu non obligari virum uxori alimenta porrigere ,
moxdiccmus: Id, quod certe dici non poteflyfi fine culpa, velcafu
pereat. In duobus ergo dumtaxat cafibusabhac obligatione certd
liberatur vir. Primb, fi uxor recedat 1 mariti cohabitationc, fine
culpa viri, lcd ex propria levitate fi enim ob viri iatvitiam non le-
vem ,( levem enim uxor ferre patienter debet, neque potefl propter
levem culpam fcparationem/juzcfl res gravis, intentare) uxor difcc-
d at , non liberabitur vir ab ea alenda ; quia tunc culpa mariti ed,non
uxoris . Imm6 fi temere uxor recellent, lcd deinde poenitentia duda
redire velit : tenetur eam alere vir,quamv is adhuc extra domum de-
gat : Ratio ell,quia paenitentia.& emendatio culoam,atqucade6 ca-
put, unde alimenta negare vir poterat , piam} tollit . Hic non loqui-
mur, quando affuit legit imum divortium ; de quo plura Sane./. 10. da

rnair.ptr talum .

\ Secundd : Excufabitur vir ab alenda uxore, fidos promifla non
afferatur . Ita Sanch. tad. dtfp.\.p*r tatam , quia dos datur ad lubih-
nendum onus familur alendae; ea igitur deficiente, deficit & onus .
Quod fi partem dotisacccpifli , pro rau uxorem ale : cOm valeat ar-
gumentum: fi integra dote frueris, integre aleres : ergo u parte ,
partialiter. .

4 Quid, fi ii, qui dotem promiferunt, verd folvendo rton lint . Ke-

jt" j... :r.. - wl ..n,* : rpnrt nradhiie

nit quicumqucis fueritdub cujus poteftatc non erat uxor ) non tene-
bitur vir . Horum rationem lege apud Sanchez citatum ; apud quem
etiam invenies^on polle 1 viro expelli ab habitatione, veli debito
conjugali uxorem propter dotem non lolutam , cilm h*c fint longe
divctla, non alcre^c non cohabitare, nec ex priore pufle poderi us in-
ferri . Sed proh , quanti ponderis cft habere in eodem tedo ,& ledo
uxorem, illamquc non alere ! Moralitcr , & in praxi hsrc admodum
funt difficili* : nam propterei cogitent lapientes, quid hac in re con-
fulcndum tandem ht;& legant Aut bures allatos a Sperelio./f.xVrr.
1 »8. u. io.qui contra Sanc.tcnent , ob dotem nulla cx parte folutam ,
pofle i cohabitationc uxorem expelli .

Huc facit fequcmsdubitatio • . Ujjo r , cx confenfu viri , vitam agit
extra ejus coni ornum , > leqiM luu laboribus alit ; accidi t autem , ut

uxetem non .Icrt^rum poflit ? m 1'V « * ' ™l° r . ‘* ,im • 1“ lm
«if.icntcntia Judicis.non enim & c m hlc

fiftcit aulhoritas propria , n coofciemii forMiroqno

ftandalun. , m hic certi non £„7"" cfl vcrum • * non W 1 ‘ ur
Scfl fepawtio. lc ^ u »tur,quu ex communi confenfu £a-

PoflctMninjuftiabnxore negari

,£t!cun. poffit . Hic enim wr , « r'" 1 ' ' Cci ? '" d '& OTtem ,,r non
. contra Sanrhpr !»! jf >*vitu , ne dicam major .

Ini* 1 ? 5 citatum dici pofiet.pliB cfTe,non ale-

re, cum podis,qulm non cohabitare . Non alere enim ed f^vitu,non

ver6, foldm non cohabitare.

Denique potiet etiam dici, uxorem pofle didum virum nolentem
ipfam alere, domo eiicere,ficuti potefl/i ipfi valde fseuum fe prfbeat,
(vitato ex aliquo prftextu fcandalo fi quod efl.) Non poteO enim ne-

E ri iBc duriflimum ede innpi uxori A caufam efle diicordiarum, ip»
mfamccontabefcere, & przfcntem videre maritum potentem,
fed nolentem ipfi alimenta przbere. Quae omnia mer i t6 fapicntio-
rum Judicio fubinittantur.

5. I V. Uxor quid Viro diluat , <fuoad alimtnta ?

x Z^Uoad Urorem qu^ri poted: An h^c aliquando maritum alere
V< dcbeat?Refp.cum Slch./.f.ZaZ.a-»»J7.multis ciutis debere;
quando IcilicetprdToex inopia viro;ipfi fuppecit , unde marito fuc-
currerequeat,fiveexbonisdotalibus, fiveex paraphernalibus, five
aliunde conquifi t i s:hoc enim expofeie mutuus conjugum nex us,ctii-
fi maritus culpafua fit carceriaddridusyfitTriremibus mancipatus,
fit infirmus, non autem fi culpa fua ab uxore recedat.nifi forte redi re
velit;utrx proxime didis colligi manifedd potcd-Quid/i maritus
alienum contraxit, ut uxorem aleret;cogeturne illud folvere uxor ex
propriis boois marito defundo?Haecderedixibreviter^.x.$.a.«. j.

x De donationibus inter virum, Sc uxorem, malta jurifpcriti : ti-
bi fufficiat legere Molinam^aliofque apud DicadillunH/.a.rr.fi.odfZ. x.
dui. j. i m. 71 . Cadr. da jufi. tammut. dijl.i.p. ly par tot.

J. V. Mu ntct(Jtatt txtrrma quit mugii adjuvanduty Pator ,
an filiu / , an uxor f

i QI quis Patrem fuum,fuumque filium, atque uxore, fratremque
«3 in extrema, vel gravi ncccflitate conii i tutos animadvertat : &
unidumcaxatex his auxiliari pollet: quaerimus cum Lcffioapud Ca-
.tr. 6 .d,fl.ydatbaTj>.\ i.ff.a.cuinam auxilio ede ipfum oporteat;
Duo V G. modici panes ipfi fuppetnnt in extrema fatne;unum fibi,ut
certi poted^efervat ob individui proprii confcrvationem;alterunu
cuinam comedendum porriget, Patrinc,Fratrine^n Uxori,an Filio/
* Profedi ex communi calculoapud Left/.r.aliofque ; Patri por-
rigendum : plura enim debet filius Patri, quim Pater filio, vel quam
frater fratri, vel coniugi conjux : Siquidem filius i Patre, tanquam ri-
vus 1 Fonte, hujus ulurS lucis participat. Habet item educationem,
conft i t u t ionemque . Quid de laboribus pro Filio it Patre exantlatis?
Quid de non interpolata , ac nunquam remidafollieitudine ; Quid
deexpenfis?Sand Aridoteles p.Ethjf »«/ inquit Jrontfliui futvrnit Pa.
rtru itui, quim ipfi fiti . Vides, quanti lacienda fit Patris cura^ Non
quod cx obligatione fe ipfum qnis podponere obligetur; nam Chari-
tatis ordo tanquam in primum fcopuro^n vitam propriam collimat,
fcd, quod podit cum laude, fi velit .

\ Di&um fignatded(inextrcma.vel gravi necefficate) namextra
illam teneri hominem potids filio fuccurrerc,quim gcnitoribuvpw
praxis docet, illi rationi innixa^uia Filius lub cura parentis ed; non
autem parens fub cura Pii ii .Genitoribus item plus deberi etum in
communi ncccflitate, quim frat ribu s, ratio naturalis d idat . Ita Cadr.
t.l.tr .6 dift.i.da rtar p.io.m.t Dc infigni amico, vel beoefadore, vi-

de Cadr./.r.».io.(^- r i.(yu.xt. Uxor ver6 potilis, qu 5 Parens, vel Fi-
li us^d incommunibus neceflitaiibusalcnda^cfublevSda : ItaSanc.
I.t .dtmrtrr>difi.q.n.i 6 . utpotd in communi commercio illa, tanquam
infcparabilisfocia Marito data, juxta illud Gen.j . Proptar bot rthm~
qutt hamo Patrrm, Matrrmfij adhara-.it Uxori fua: (utioue i n com-
munibus necel 7 itatibus)id quod iucd intelligcndum,ne hoc didum

*.i* . citans Suar- Bonae. Coninch. ( id quod certdfua probabilitate
ion caret) fic admitte in noflra fententia, quam protabiliorM»
putamus; ut fit potius fubveniendum uxori in communibus necd-

fitatibus, non vcr6 in extremis. . . .

y Sed^mabo te,Ledor^ui potius opitularens,fi Pater , oc Mater
perindd indigerent; tu verioon utrique, fed alterutri opem ferre
dumtaxat pofibs?Patri potids^fpSdes^uim Matri fuccurrendum:

IuSThaa.».7.x^«r/.io.Vale»«^.^Alf-4^J" €Utcn,m «'dme

Char itatis tenemur magis amare Patrem; fica tuccurrerc.Tuadi-
gna picate refponfio : nec deeft refpqnGoni rauo ; Parentis enim

necefliutifubveniendum,anquafn principio nodr^ origmis^ed: At
nobiliorem,altioremque principii rationem habet Pater,quam Ge-

" ^ Illud hic denique noto: intet hosConranguineos.KWflrifld
con jundos non cfle morale,didam przlationem non obi erva re : lm
Rod riq.r. tjt. x+cou r/.p.Caflr.r. r ,tr. 6 .difi. m .‘p. 1 04r.14.otM»! SmnQ,
& Bonaci nam, quia inter ejufmodi obligationes tantum dilcnmea
non intercedit, ut fub p ceiu mortali altera alteram antecellat.

CA-

Caput IV. Mifcellanea de Filiis, &c.

CAPUT IV.

Mifcellanea quatdam de Filiis , Parentibus ,

& Propinquis.

f vr OnnulU % quae aptum locum iufuptemitut forti t a non funt
hic ad quacuoc capita reduco . Ad peculium filiorum . Ad
donationes inter Patrem, & filium : Ad legitimam filiis debicam:Ad
crterorum propinquorum mu tua obligationes . Qua omnia, ut
etiam, fuperidsdidla de Paremibus,atqueconiugibus,fus*( led fa-
teor fubinde confus&A Theologis, ac jurilconlultis difptuau repe-

teorfubinde confusi Theologis, ac jurifconlultis difptuau repe*
ries;nospronoftroinrttiutoeahic compendioscfeligimus,atque ea
penpicue proponimus( quamquam paflim obvia omittere dec reve-
rarm*s)qu*ad pinguem quamdam cognitionem pro regendis con-

fcientiis neceflaria omuiob funt vifa ;adje£lis auchoribus, quiadiri
iacild i ftudiofts poterunt.

I. D» PeeuHe filiorum t (J ye.

1 T N menaoriam omnind redeat , quid Gt peculium filiorum Ca-

JL Arenfe,velquafi&ttrenfe,Adventiiium,PrafeGitium;quodq;

Jus in illa Pater habeat;de quibus dixi fupra , Ai.f. j $.7. v.Petulium.

poteft id rideri breviter apud Aaor. p- a. A*. t.x%. natn fecus nihil
eorum, quae hic fubdenda funt, i ntel ligetur.

Recolatur fecundbex Molina,».?. tv.xo.rf.119.de Lugo^.i .^r lufi.
d.t/»U.i. Svs\.p.\l\.*t.i 0. aliis ciutis: Filium egredi i patria po-
teftate,fcu,quod idem eft, filium emancipari, Primd,per mortem na-
turalem Patris, Sc Avorum . Secundd, per mortem cjufdem Patris
civilem. Terti6,per Hzrefim . Quart6,per Nuptiis forti i Patre fi-
ne difpenfatione cum Affini, vel confanguinea contradas . Quinti,
perCardinalatum,vel Epifcopatum Filii ( non veri per Presbytera-

per dignitatem Pitritiaro , qua fcilicet filius fiat Regi* confiltartus,
dtc-Odav 6 ,pcr legitimam emancipat i onero, qua fcilicet cOfentien-
tibus Patre, dc Filio coram Judice, Filius l Patre liberetur ab ipfius
Patris poteftate. Noni, in aliquibus Regnis, ut inLuGunia, & Ca-
ftella,per legitimum matrimonium, etiam invito Patre contrattum.
Decimi, per captivitatem Patris apud hoftes fufpenditur patria po-
teftas^uimdiu captivitas durat. Hzc ex pluribus citati Doftores;
quae ad noftrum inftitut um fatis fuit brev i ter collegiflc .

Ttflanuntum , (j alienati 0 P teuHi filiorum .

a Quarres jam primi. Filiusfamilias^ui illeeft,qui nondu eman-
cipatus, lub Patria eft poteftate; poteft ne de fu is bonis validi teftari}
Refp. impubes non potc(l:quia illi teftari prohibetur i jure; etiam
fi fit doli capax. Jura vulgata apud Axor.Ar.r.i4-*.io. Pubesverdfo-
kim poteft teftari de bonis Caftrenfibus, velauafi, etiam fine Patris
conlenfu;ficuc & io viu^c in morte eadem donare. At dealiis^iead

l \ n i | f . ; 1 1 » 1 ; i ff. f ■» ^ r W

in foeminis anno duodecimo completis , diem ultimum hic haberi
pro completo, etiamfi fit inceptus, notat Aror- it. poft annos praedi-
dos dicuntur minores, ufque ad annum vigefimum quintum ; poftei
filii familias/lonec emancipentur .

fertum fi fit pubes minor viginti quinque annis , cum Patris tamen
confenfu(quamvisipfe filius Dominus ht,)& cum Judicis decreto,!!
de re immobili agatur. Ita $8

Ratio eft,quia non femper valet : Son poteft teflurt ergo non foteft
danar» Jtu dtfpowt , etiam ttufa morti j . Leges enim TdUmentum
filiofamilias prohibuere propter bonas rationes>non veri quamcum-
qtiedifpofitionem-

Quod fi filius liberam eorum bonorum admini Arationem de con-

Qood fi filius liberam eorum bonorum admini Arationem de con-
fenlu Patris habeat;ut quia v.g.longi i Patre degit, vel quia plenum
nfumfrudum, & proprietatem ei pater dedit. Scc judicatu r habere
con fenfum Patris^tque adei poterit de illis liberd difponere .

% Secundo: An idem pubes, quando non habet defeendentes, te-
fta ns de bon is caftrenfibus, vel quafi, poftit praeterire patrem, nec ei
debitam legitimam relinquere ?

Refp.nfipofle/cd fi proterit in totum, efleTeftamentum nullum;
fi m partem minorem Itrgitima.efleTcftamcntum validum quidem,
fed inofficicfum : hoc eft, poteft pater agere querela inoffidofi tefta-
menti, petendo iocrementum ufquc ad debitam partem. Ita Azor.ju-
racltans^.i./. Mol. jf.M.T jo. Ratio eft, quia fu-

perftici patri, « matri, & his mortuis, fuperftiti Avo,& Aviaefem-
per ex bonis filii debetur legitima , quando filius moritur fine de-
lcendentibus . Hzc autem legitima cx jure communi nunc eft ter-

poftit difponcre»feu duoarc.fi ve in vita»fivc in morte,licet certum fit
(ut modo diximus ; non polfc nifi dc caftrenfibus teftari ? Reip. prz-
mittcndumdle, filium impuberem ( qui pupillus dicitur, quando ei
dceft pater ) in triplici ttatu confukran i jure ; Primo, quando eft
io&ns^deft minor leptem annis Sccund^quandu.eftinfantizpruxi*
mus , hoc eft Quando, fi fit mafculus,pervemt ad decimum annum
cum diroidiodifiemma ad nonum cum dimidio-Tertid, quando eft
pubertati proximus , hoc di fi mafculus excedat decimum ann -n
cum d imidiu,fcemina vcr 6 , nonum cum dimidio.In Molina,& jura 1
abiploallata^f'" i.drjuyi.dijl.ii^. ut md minor Scub/ai. Dico ergo:
fi.filius,vcl pupillus fit minor feptdanms,cCim rationis ufu careat,&
in legibuszquiparetur mente captis, nec dare , nec alienare, five in
vita . five in morte poteft : nunc ergo bona filii integri admmiftrare
debebit t five pater , five tutor .

5 Si ut inumiz , vel pubertati proximus : qua ratione in foro ex-
terno fe obligare , atque adeo doture, vel alienare poftit , vel non
poftit, vide apud Molinam a $. litttfihuifumiiiai , 3 c

novilfimc apud Callropalaum ,do/ Iflit eommutut.d. 1 ^.q. nobts enim
folum fulficitfcire, quid fit mconfcicntiafencicndum ^ Pro qua ,
quicumque impubes, fi doli capax non lit,hoccft,fipcrfrdoulu ra-
tionis careat , invalide domt , five in vita , five m morte; quia ad va-
lidam donationem requiritur conlciifu* Domini ratione utentis :
nam fecus, ebrius vel amens, rem fuam alienire validd pollet . Si
verd fit doli capax , lic£t concederemus non p^ffe valide donare ,
hoc eft , ejufmodi impuberem non polle transferre dominium ,
etiam de fuis bonis caftrenfibus in donatarum , nifi fi fit pubertati
proximus, quz eft communis opinio videnda latius apud Dodlores
(lege de Lugp dtjuftit. difput. a86. aliofque. itid.

citat. & przfertim Sanch /it.7 murrim.d.jBJ Hum.prtftrtim »4 )
tamen fi Iit, ut dico, doli capax, & aliquid tibi donet ex Olis bonis
caftrenfibus , vel de quibus liberi difponere poteft ; fine ullo pecca-
to donatum poterit i te retineri dooc.. repetatur , etiam fi donatum
luerit fine confenfu patris , vel tutioris Ratio eft , quia tunc fi-
I . J.r j r * . «, 1;,

irritatur , fcd folftm datur a&:o ad repetendum . Ita colligo ex
Angelo , ejufque ratione apud Sanch. ko.tit.fim. Nec mirum fac
in conficientia repetere licitd valeat ; nam id infimli , cumaei-
turdecontradibusoncrofis fidlis i minore , docet Molina , ioc.
fit. & nos tangemus mox uum.il. Non autem licere huic repete-
re , fi juravem tenon repetiturum ; colligitur ex didis de jura-
mento.

6 Denique fi fit dubium, an perfedo ufu rationis patiatur : tunc
(ut diiimus/V^U»*.? ALr.uA fi fupra feptcuoium fit,

przfumetur perfedo ufu potiri, atque adod rem ab ipfoacccptam
retineri in confcicntia poterit, doisec repetatur .fecus, fi infra, na-.?

. retineri tunc liciti non poterit :quiacontri , integro ufu rationis
i gaudere non prarfumitur .

1 \

Ludui fitii fumi lias vivent ( putre .

I 7 Quzres Secundi : Quz poteft ludoexponcrc liciti filiusfami-

i profedi tia, five ad venti tia, cum faltemufumfruduro pater habeat;

• noo poteft, nifi judicetur, remittere pater : uc certi jud icatur in mo-
I dica fumma,quia fic eft parum damnum patris , & dedecus effet filii

parvum illud reflitui.

1 Filius in ludo illicito non eft fubditus patri , atque adei lucrum
, ex illo habitum abfque controverfia fibi acquirere, notat Rebellius
1 Jotomox ciiat. n.6.undc infertur pofle te vincere k filiofamilias ea, qu$
1 i te ipfe in illicito ludo vicit; ex ludo licito propter illud caput po-
i reft, communiter loauendo , fibi filius retinere : nam nunquam
folentfut Rebellius advertit » p.dfp. 1 1.9 lucra f filii* exi-

I serepatres, etiam feientes provenifle ex ludo . Undcfcquitur h?c
1 ludo aequi fica ede filii, non teneri ea adducere in di vifione hf redi ta-
- fiscum fratribus, pofle eadem juftd acquiri icollufore in fequenti-
bus ludis, &c.

• 8 Sed quid .quando filius de bonis adventitiis habet etiam ufum-

quandoaliquid filio donatur contradicente patre ; vel quando ipfe
ufusfru&us alicujus rei filio relidus eft? Refp. filium polte ejufmodi
bona przfcindendoabalio inconvenienti, ludo exponere; & coofe-

3 uenter non debere reflitui, fi evincantur i coliufore. Ratio cfl^quia
lorum plenam habet adminiftrationem, ficut ergo hzc aliena rc,&
donare modo fupra diflo poteft ; fic ludo expendere .

9 Hinc filius five domi, five peregr^ agens/rx pecunialium Pater
ei dat ad alimenta , vel ad libere expendendum , poteft aliquid ludo
exponerejut etiam in eleemofynis^lonationibus^c honeftis recrea-
tionibus. Ia Azor^.x.lxx.i^.f.i.§jfuurei . Pofle autem quotannis
quatuor , vel quinque aureos ex centum annuis , quos habet pro fuis

i66

Explicationis Decalogi Lib. V.

to Inquires; G filius negotictur iabotm paternis ( id,quod fu* m-

^ftriaacquiritiViieiiKlit>erirludocipopcrc?

Refp. nequaquam : quia huc lucrum eft bonum profeamG.peru-
nens tum quoad ufum,tum quoad dominium, ad 1 Patrcm-InOas^t m-
duftria eft tilii . Refp.Haoc idduftrii graus cenfctur eah.bere in pa-
rentis commodum blius: Nam quoties oegotutioA indullna ratio-
nabiliter exiftimaturgratiscxbibita(ut incafuuoftrojbhusemmex

amore, quem Patri debec.judicatur .pfi fervirc:;ncmo poteft pro illa

oretium exittere ut modo' i.6.*."*.3.cum de alimentis bliodatisa ---

Matre difnutavimusNifi forte proteiletur fegratis rK>lleferrirt,vel yitutefiliuro4lwmveredimat;uticarcere,vei fimili poena eumdem
Srm ut nrooter reverentiam Patris defierit protcftari : tunc enim W*rct;ut munus publicum, vel digoiutem idem filius cAlequatur,
praefcindcndo i peculiari jure alicujus provinciae, (id additur prop- puu Pnrturara, Defloratum, &c. Praeterea fi Patrimonium eidem
terius Reeni CallelJCsde quo Icatur Mol. apud Dicafttllum at. aftignct ad ordines Saci^s lufcipiendos;fi pecuniam det,ut piam, vel
n i L taoceric deduflis cxpcnfis,quas Pater facit in iplo alcndo,un- necdlarutn peregrinationem fufcipiat ; fi expenfas necellarias ( non
tiindemcxiecrc pro fuoextraord mari o iabore.de i nduAnaX nam or- verA volunurusA ad lptcndoremjad ingreflum in Religionem fa*
dinaritu debetur i Filio Patri ) quantum darem extraneo.lta Nav. «at. Haec enjirn omnia vel ad alimenta bliorum » vcladCaftreafia

£c Molinam,».». id. aj8. Cx^i.fUjufi^ommutdjx.p.x^. QuAd fi r e m
donatam Pater filio iradidcrit^dhuc jus eAPatri cun fibi revocare-
Si tamen non revocat , confirmatur patris mortedonatio; itaut filio
res tradita abfolutd cedat , io aliquibus umen cafibus poteft p*icr
vaJidddonare-.hoccft obdotem.obalimenta,obnuprias*>b militiam;
& ob hanc quidem } boc eft, ut filius ad militiam commode i nftrudos
eae , poteft dare res mobilesfnon verA immobiles: )& ftatim donata
fiunt booa Caftrenfia ; quae omnia cx fuperius didis liquent .
i Huc reducuntur ex iiidem*4«d. fi quse expendat ,Paterut Ifer-

IclTaliinueapud DicaftiUi>>q^dmi^^W.S.»«.i*7. & tunc reducuntur. Tru notant/*#.* DD.exl ege
illud videtur bonum filii advcntitium.dequo jam dixi «.7. Adverte, C> /»*.PrimArfH>fie Patrem remittere u tum frudum, quem

debere moralitcrconftare, Patrem non fadurum per fe^lla negotia, habet i ple pater inbonisidycmitiis filii : id enim non cft donare de

nec inventurum alium, qui gratis,vcl minori prctiofacerct:fecus re-
curreret dodnna,quam de fervo tradam in fiinili>/cM>''»3*'*7 $-9-

Ludar fjlnfamthai babtnth tutortm , Fntrt dtmortuo ,

x i Hecquoad filios vivente Patre.Quiddepupillo* Minore vi- gulmcluntlubpoieftatepatmcooftituti i atr
gintiquinque annis , habentibus tutorem , vel curatorem ? Refpon- phyuce lunt lub patris potcftatc,non moraliter ;
deo: harcoiiT-ftio pendet ex illa, Andifluspupillus,* minor obii- dCC.luCaramuei/.».T^w/.M#r*/.u/4i-

luu.lcd nolle acquirere pro fe ; remittit enim dumtaxat jus exigendi
frudus, quo gaudebat in filii bonis . SccundA donationes Matris, &
aviae, vel Avi matcroorC nullo jure iofirimrUquia nulla funt jura in
commium, TertiA. donationes taflas filio illegitimo validas efle .
Ratio cft, quia jure loltim infirmantur donationes fadar filiis, qui le-
gitlmciuntlubpoteftatepatmconftituti : at nothi , <5c illegitimi
— /-..L , a ,: *-- > feu fecundum leges,

gentur in confcientia ad liandum contradibusi fe initis fine aut ho-
neate tutoris.vcl curatorisjquae vocatur obligatio iuturalis,nam fci-
mui i civiliter non obligari » hoc eft per leges irrium pronunciari
ejulmodi obligationem .

Dico autem primbifatis efle probabile,puberes,uc etiS impuberes
ac pupillus pubertati proximos,immA»ut colligo cx Mol.». 1/114.$.
tx dihn ex Angcloapud Sanch./.x./» Matnm.d.^lS.t i.za. pu-

bertati no 1 proximos, dummodo iint perfedo ufu rationis praediti ,
feu,ut dicimus,doli capaces, in contraflibusonerofis.initis cum quo-
cumque, ( pr*terquam cum tutore, nifi in quibufdam cafibus,fatisi
Sanch.Arl<»»./«.io.alUii$;probabilec(lc inquam, naturalem obliga-
tionem contrahere, quamvis non adfuerit authoritas tutoris, vel cu-
ratoris; & dummodo contradas non fuerit circa res immobiles, &
qu^fervando fervar i poliunt Ita Laym. LelTtus , Rebb. Taunerus

apud Dianam^. }.»».s »»/.44- Ratio eft jquiaad naturalem obligatio-
nem circa res fuas^liis non imneditas fubeundam,fati» eft liber con-

fenfus urentis ratione,qui certe elle in didis fupponicur. ^

{ Quoniam autem quoad forum confcicntiar data i patre filio re»
tineri Une peccato potiunt , donec repetantur i donante, modo quo
fupra didum etl de donatione impuberis-Dif&cultas illa fefeoffert,
An mortuo patre Hlius^ui invenitur habuifte aliquid ab ipfo,tenea-
tur illud in confcientia conferre cum cccteris fratribus ; hoc cti , de
legitm^vcl hr redit ate paterna tanto minus accipere, quantum m»
venitur accepitie ex donatione paterna .

Hoc autem quaeri mus, quando filius velit fuccedere Patri : Nam fi
contentus donat is ,1'ucicdcre haeres nolit, nihil conferre tenetur .
Solum tunc , fi nimis habuit i Patre vivente, potient alii filii , hoc eft
iplius fratres , agere contra ejufinodi donationem , ut pote inotiicio-
fam,& iplc obligaretur iis Legitimam faltem dare, de qua re agitur
imtrjtd*nsiwHi.\n\ex\tD legede Lugo,/i/f.i4./»/*A " Bon.

d.l.dt(0*lr4it.<j.6.p. 7.§.0fr.

4 Sint hz duae breves/ed pro noftro inftitut fufficiwtes Regul?,
in re fatis proliu, & involuta apud Junfpcritos . Prima regula ex
Molina tiid. difp.x\%. Quz Pater in caufa neceftaria dedit filio(prz-
tcr alimenta)hlius iu confcientia conferre tenetur: mG tamen pater
exprcf»£ voluerit, ne filius conferret : & illa pater potuerit filiodo-
narc line diminutione legitim® aliorum filiorum.

Secunda recula cx eodem 3. Quae gratis eidem, & l»be-

ralitcr pater donat , uoo tenetur filius conferre ; nifi pariter elpra-
lerit pater, ut filius conferrct^c nifi alter filius teneatur contcnee»»
quae ipfi donxt^quamviscx caufa^ patre fuere; quod ultimum vide
apud Molinam Ucjii.faGiii . Ratio utriufque regulae cft, quia quan-
do pater dat cx caufa,cum det quod filio debet, videtur dare coadtus;

bicoSecunddcilm ludui( ut etiam emptio, venditio, & locatio
Ccc. ) fit contra&us onerofus, pupillum, &diftum minorem ex fen-
tentia probabili obligari naturaliter ad ftandum juftis legibus ipfius
ludi, patet ex diflis. .... ... , „ - .

Nota ergo PrimA, fi pupillus, & minor creditori , vel collulor 1 ali-
quid folvant; potie hos illud, donec per Judicem repetatur, retinere;
wtpote habitum ab iis/jui in confcientia probajiil iter ohlicati erant.

Nota SecundAjeofdcm pupi Ilum A minorem pofle nonfolyereouod
promiferunt, dummodo non juraverintrCftm enim exceptione legis
valeant fe defendere, poflunenon folverevitandocirculum,quolqj-
vanr,& deinde repetant . NotatertiAjcvim iidem,fiquod propter il-

^ Judicwn cofeltur ,0,Ut “ ra C ' n °® C “ > '

-i u.^-.Ou iMriwi juri futnuc . J DiliCprjcKr aliroenu: ) hic cniffl qmmvis ncceflhriA dentur^

!• 1 tamen videntur cxpcnla ob bonum iphus patns > cui .ncumbit fuum

1» Oairc, Tertii ; »n yer pmfeffk«em Rd imit tatar I filium »Ure,utpocd pirtqi. fag lalUntig:hgcintemilimen;. Ur-

P«i urSfSauMui contpetebit cx filiis bonisxdxenticiis?Re- ?«e« P wms ' < l uiro

fnoldeo^fi™ P«er profitetor . Cyc filius , nunquxm Puer fuum pater xel.t »11« dcp»uper»re Ojm» dum n Krmm.s jhmcmorum
ufumfruclum amittit ; quiaprofcflionulli Pjtnsjuri prijudicare M»t. non eft umntoros* neudum cum putre , fuorum bonorum
debet ■ Iu t-Solfim

eft advertendum , n r ^us, ufumfiruaum przdiflum

competere Religio 01 »" nzceu iucccdendi capax, donec Pater vivit
in Reliciooe; 0 » 10 TO ^ r 5 uo ce< j't ei ,qui dc jure Patris harreserit :
quAd fi Religio fit incapai^fqual^^jjj f 0 i^ m tres, Minores de Ob-

?ervanila,Capuccmi^oc etatis Jef tt } u f us f ru a oS com petet ipfi filio

in f^cu Io remaneo t ,q jam erat bonorum adventitiorum proprie-

f*’T„ fii;„

tm.

,4 Aseturdebociufra./.J.tr.,., j

II. D ' i.,„ p.,r,m , Fi/iom .

fiflit , non cft tam rigorosd agendum cum patre ,
domino» ,

6 Ex bis re£d deducunt DoOores apud Azonum.A i.U.t.x+fu

x citantem jura , & jurifperitos : & quoad ordines Marcbmus , dt
0rdi*!JT*n.x4>»Tt.6j*fit. 1 .ilifrrt*t.io.t\u$ dat pater hlioob dotem,
ob ingrefiumin Religionem , ob nuptias , ob patrimonium ad or-
dines fufeipiendos , efle , mortuo patre ^conterenda cum tratribus .
Contri , impenfas pro folemni convivio in nuptiis , vel prima Mil-
fa , vel primo iogreflu in Religionem , non dfe conferenda: quia
illas ex hibentur cx cauli neceflaria ; hsec voluntarie , «emis.
Adde.hsecad honorem ipfiusj»trisfpeaare,& ^«b^framto
dic communia . Scio , aliquos data ob patnmonium ad ordines com-
putare inter alimenta , quare non efle confercnda:Ita , .f ‘J’

que ajjud Dianaav>ar»- 9 ^.*.»»/.a 4 q“* certd opimo probabilifli-

7 Qu* pater infumit^dum filium alia bona non habwtemalitm

. ftudio litterarum , immA & in cujufcumqoc MWJgchai»c«eiW>

■ sssi^dcas2SiS=asriS*

Caput IV. Mifcellanea de Filiis > &c.

167

mjfit ad militura>umifque, Ac pecunia inflruxit, qux bona caflren-
fia fupra funt appellita , dum expenfas fecit, ut filius officium publi-
cum, dignitatemve non vendibifem,nec ad hzredem transferi bilem
conlequeretur , aut promoveretur ad Magiftri, Dofloratufve gra-
dum : non funt, defundo patre conferenda . Ita Molina, M i

d>fp. 157. quia haec omnia ad alimenta filiorum vel reducuntur ,vel
per commune jus extenduntur:Nam cceterdm, quifquelua munici-
palia jura fi diverfa habeat, legitimi cuftodiat.

8 Prseterel,quae filius i patre occulti accipit, infumitque m me- ** ««. /-*•“-•** * *

retricibusJUicito ludo, vel fimili turpi modo; nifi pater ea condona- eft fupra «m 7 ; Tutofecundb ex didiis fupra,

veric,cftm vixit; vel nifi alterum tantum alii fratres fimili ratione dte. (.■?.§. z.Ac docent Azonus, *«.?.}. Parentem polle remittere boc
confumpferint.non tenetur adducere in cnllatUroem cum fratribus, juramentum filif ,quia haum fuit in commodum 1 pfius Patris^ uare
quia bec nec alimcnta,necad rationabilem liberalitttem patris fpe- tunc filu.finealwpjramcnti difpCTlatione,conlequi ex aequo pote-
dant. Addit rcdiMol.-ifi/j>»».*4a regularitcr pofleprffumi patrem fit harrediutem cum fratribus. Imm6fiPatermfuotcRaincncoad

decernunt.Si vero praedidar voluntarif renunciatiooi juramentum
adjunxerunt, ut nunc communiter adjungi folet, valet renunciatio,
feu i jurante fervari dcbctjquia.ut didum eft, fupra i.\j» dte.t.
m. 1 1 juramentum homini przftitum femper obfervari debet , quo-
ties fine peccato obfervari poteft,uc certe poteft iucafunoftro;ne-
queenim filia pcccat , fi fua dote contenta, velit reliqua parentibus
cedere.

Puto nihilominus Primi, filum pofleiSupcnorepetercreUxa-
tionem ab hoc juramento etiam voluntarii fado , ut didum i nobis

9 Denique quz pater di_ , . .

bonis colend is , ind uftria , non ordinariis ( ordinaria enim debentur
patri iquocumque filio ) fcd extraordinariis, filius adducere non
obligatur . Ita Azorius^.i.^.s.r.a^f .*.Molina,W.»44,quia illa tan-
quam pretium fui infolit i laboris filio debentur. Namproptereifi
defundo patre, nondum filio hzc folutafunt ; debent ei foivi,ex to-
{0 acervo hxreditatis , tanquam fi efict aes alienum. Vide Moli-

nam citatum.

§. I II. debita .

\x\m\uinfuperiotiiui filium carentem defccndentibus ,de-

bere legitimam afcendentibus^i fortifuperftitesfint. Lege

Spercllum,**»*. 1 .dttif» $1 .Ac DD ^^ c natos, ubi plura de legitima ,
&c.Jam nunc diilercndum, quando defccndentibus fruitur. Sand his
vel hzroiius tota patris debet ur^li videnda pcrcapitaex {quo inter
filiosfiliafque, hifq; deficientibus, dividenda inter nepotes, fi adfint,
Ted per ftipitcs,vel faltem integra legitima, nullo aggravata onere ,
danda iifdem eodem modo eft cx bonis relidis* patre, vel matre .
Dedudis tamen zre alieno, & impenfis pro funere;nifi fi quis ex filiis
propter aliquam caufam cx/upro allatis ab hzrcd itate exprefk de-
pulfusfucrit . Legitinuautem hodie cx jure Cxfareo,/.Na*'»^«»w,
Ac l. pateret i*rfa.tt{iamaxxx.\xex\lJ* triente. (j .bot net

een. j. ( nam fidi verfis Regnis alia funt jura, luat omnini fervanda )
eft tertia pars bonorum d iftribuenda aequa Ii ter inter filiosfiliafque ,
fi ii fint quatuor,vel pauciores at fi fint quinque, vel plures,eft pars
dimidia : jwxta vulgare carmen.

$*etuer , aut infri dant notii juro trientem : idcfl

tertiam partem.

Stmijfom vrrb dant notii quinque , Vtl uhto : ideft
partem dimidiam.

z Quoniam veri filio non competit legitima , nifi poli parentis
obitum;eoenim inter vivos agente, filius quoad legiti imam jus dum-
taxat habet ad rem>non in re : hinc duplex oritur difficultas. Prima,
An quando Pater,dum vixerat, fua bona diflipavit, feu prodigas lar-

telligendum efle cum Cova rr Jbid.cn am de fili is, fi fortd hi, modo di-
do^utn juramento renunciaverint ; par enim eft ratio de utrifque :
quicquid aliqui contii opinati fint ■

5 Didum autem eft *-m.4.(Padum ineunt cum Parentibus)nam
quando padum hoc initum eft inter fratres, gratia ipforum, non ve-
r6 Patris, etiamfi fuerit cum juramento, irritum omni n6 eft ; quia
turpitudinem continet, dum de Patrisviventis hxreditate , abtque
ejosconfenfu tradatur . Quod fi is Patris confenfus pado jurato ad-
ditus fuerit, valebit padum, obligxtionemquenon regrediendi ad
bona Patris inducet , jam enim non amplifis didam turpitudinem
continet • Solfim advertendum : idem padum juratum ^ etiam cum
confenfu Patris •gratia fratrum initum , e vanefecre, 11 moriantur
fratresfupcr Ifite Patre;quia tunc cefiante fine principali juramenti,
ceflaretejus obligatio.

6 An Monaftenum (lare obligetur hujufmodi pado; An idem pa-
dum pro nu! Io habeatur tranfeunte Patre ad fecaodas nuptias ? An
eadem renunciatio de bonis paternis extendatur ad harreditatem
Avunculi ? Ac fi mi 1 ia, vide f us& apud DD.ritatos ab Axorio, Ar.r.z*.

IV. Dtfrotrom Jartrumfur mmtuo cfiSgotiom

quead otimtnio .

kUidatn filio prodigo efTufior.hfrcd itate demortui Patris, im-
^ md Ac viventis germani fratris ad allem cxhaufta luxu, atque
delicus, pofcebat alimcnu ab eodem fuo fratre.qui expilatum i lui

:Q'

germano patrimonium , aliis bonis per extraordinarios bboresao
quifitis, fortuna t^compen faverat : obligaturae frater ea fratri fub-
minift rare ? is enim , ut vita innocens eft,« pius , i Theologis noftri*
idfcifcitaturi certus aiioqui^iifi peccet, ea profufiftimo fratri omni-
nd velle denegare.

z Diximus fratrem^tlam ex una parte fratrem»five ex Matre tau-
tfimjquo pado vocatur (Jttrimufivc ex patre tan tum, obligari fratri-
bus luis;non folum ex treme, vel gravi ter indigentibus fuccurrere;id
enim, ut fupr.*. » .diximus^ommuneeft omnibus proximis: fcd etiam
ordinaria paupertate laborantibus; atque adcA fratres fratribus de-
bere convenientia , juxta cujufcumquc ftatum alimenta praedare ,
quando aliunde ea frater habere non potcft.Ita Azor.Av.v.40. Trull.
/.4.« dte.t. 1 V.p.citantes jura civilia.Quod etiam in fimili ncceflita-

gitiones aliis dillribuit cum praejudicio legitimx filiorum ipoflit ni- , v

hilominus filius integram petere, quanta fuiflet confecutus, fi difli- te extenditur ad filios ex fratre , ut innui e. J.g.i jv j.
patio nequaquam proceffilfet . Ratio ell, quia plus urget picus in tanta propinquitate, qulm iit

Rcfp.Si mala fide pater, puta ut filio legitima dccrdceret,fua bona gradu remotiorc:cfim igl tur major pietas urgeat pro fratribus^c di-
dlminuit,poffe: non vcr6,(i bona fide. Ita Azocf i.M.i e.iy.q.q. Ra- dis n^otibus^rtiamfi roalddiftipaverint facultates fuas,aderit obli-
tio eft,quta mala cxilleme fide pater peccavit contra Jusdebitum fi- gatio :ut in fimili de Patre, Ac filio; non multbante didum eft .

Ius, ergo injuriam propellere femper poterit filius.At nqnpeccavic, } Quod affirmamusde fratre; affirmamus dcfororcviuoad danda
fi bona fide, unde jus filius non habebit contra bona fine fraude dimi- illi alimenta ( alimenta inquam, nam de dote, lege Molinam, tr.%. do
«tata parris . . ju/l.d,iij.roufo it jit uro. J ut autem refipifeat tuus frater, vel foror

3 Difficultas fecunda : Si Pater vivens expofeenti filio , filixve i malo^tqueafiuefcatlafxiri^cinduftrix, polle ad tempus aliqua te

fuacn legitimam integram tradidit juxu facultates , quibus tunc
fruebatur ,poteftnede inde filius, vel filia extindopatre,petere ali-
quid amplius, fi forte amplificatum pollea fuerit patrimoniu patris?

Relpondco. Non pofle doceo t aliqui apud Covzrr.*« eapituijmam-
%u y d* potiityi* 6./. 5. JT. quia fatis eft, eos alieoui legitimam,ha-

biu ratione ejus temporis , quo illam exegerunt . Pofle tamen docet
communiorlententia . Ita Covarahiqueapud ipfum^VAquia legi-
tima debetur otnnind ex bonis , quz mortis tempore parentes relin-

quunt .

4 Sed quid, (i filia rmunciaverit futurat Patris focceffioni? Certe
id in filiabus ufu venire folet, quz cum nuptias cootrahunt, padum
ineunt cum Parent ibus, ut contentae fint fua dote; Ac Gc renunciant
cuicumquc juri, quod alias habent , vel habere poterunt io paren-
tum bonis.

(dummodo fame non pereant)ab illis fubtrahere, ne dubium fit.

4 Obiicies ; Ergo forori , quz verbi gratia , in proftibulo fa-
miliam infami nota , fiae fratris culpa, deturpavit : fi ea poftei indi-
geat , fratrem coges ad iuppetendaaliraenu?i reda hominum exi-
lfimatione id abfoaum omninh videtur : idem dici poteft de fratre»
qui per grave aliquod familiz dedecus fedepauperavit . Rdpondeo
in hoc, vel fimili tam fevero eventu, aliunde fratrem probabiliter,
faltem ad tempus non cogo : Memoria enim eft revocandum , Pa-
trem filio denegare pofle alimenta , fi filius committat aliquod kelus
ex illis,quae fupra c.j. 5.1 ^ww.o.declaravimus . In cafu igitur fororis
hujus eodem modo, quo ibi,philofophare;fummiquc Dei le^cm non
efle nifi admodum rationi confonam intclliges,Ac denique fic diftin-
guc : Si foror adhuc in patrando fcclere perfillit, deferatur, ut hac
Medicina in fanam mentem redeat : fi Citii fit emendata, non video,

Refpondeo: Si vi,metu, dolo indudz, etiam cum Juramento re- cur i fratre fit deferenda : faltemquoad vitzneceflaria, przfertim
nnneiaverint ejul mod i fi lix;an poflint ad huc przmiSa, vel non prz- fi fine gravi detrimento id poffit frater. Idem proportionaliter dic de
mifladifpenfatione ingrdFum habere ad bona paterna, quandoad- «{teris propinquis, Acc.
vertunt le fuifle notabiliter dcceptas^onftat ex didlis fupra ,
dttoleop.\.rmm.i,i.%.Acx}JM%{Mxe^.^.\jni.tS.Ax. fi voluotarid une
ciUdeceptiooerenunciaverunt ,fcd «bfque Juramento irricam efle
ejufrnodi ren unciat ionem»juraqu*,affert Azorius^.a £1 ».r.*8.f. 1.

Tomi, T. I.DtDtf. Prot,

L 4

i68

Explicationis Decalogi Lib. VI.

Filium, Uxorero/ororcm/cu Fratrem minore m,difcipulos, Servos,
CtmRicnm. Pueros,ctiam Clericos. Bonac>' etnfnrij % d,fp. x .q+j>+ Reginald.

** i‘i ao.n.s r.Trulleoch.^.4-'" dteal.dub.S.m. 8,Molina,**.i.<^.ii 8.

• Quandoquidem de obligationibus inter eonjundlos locuti fu- Swc.A*.l o.* «.arA* .gj.6 R,tiocft,quu Superioresomnei pof-
muV illud deniq: hic obiter n£miniff«ionetit inutile. Affero enim, funt uu mediu moderatis ad jubditorum bonum . Filium Saccrdo-
fiee ob correctionem , id eline rurfus deliCtum committatur : Gvcob rem obeaufaraverd rationabilem , utlempei mpridiQisfuppon,-
iuttamvmdi£lam • iieft utfolvaturdebiupcenii committente rout;poffe licitcACne timore excommunicationis i Patre modera-
deliaum ■ oofle moderati ( non licereenim immoderati , cer- te verberari,docct Boaac.>W.citac.Navar.aliiquc, negant Tolettu,
tom eft ) verberari , multoque magis» verbis ( fed non , qux graviter W.t r.a,. Salon a. a f it^ca r.»./!. utrumque piobal,lc:quia utr,-
infamenOiocrepari i Patre, Viro,Fratre,Magiftro,Domino^eniore, que fua non dceft cogmu facilis ratio .

Laus Deo , BeatiJJim <e Virgini , ac Beato Aloyfio'.

liber sextus

IN DEC ALOGVM.

Non occides.

H Oc ordine de Homicidio fermonem inftituemus. Dc Homicidio jufto . De injufto fui ipfius. De in-
jufto Proximi . Dc obligatione reftitutionis ex illo.

CAPUT PRIMUM.

De Homicidio jufto .

USTUM , dc fne peccato eft Homicidium , Ii (etiam
authoritate propria) liat ob defenfionem vitsr, bonorum,
honoris : deinde fi fiat ad malefaflorcs puniendos : deni-
que fi fiat in Bello jufto .

I. Dt Homicidio ob dtftnfiontm vitet .

2 T TT vitam meam defendam ( non verdut vindiQam fumam)
U communisdl do£lrina,portci rac occidi cum , quimeinju-
ftcaggrcditur,ctiam intendendo ejus mortem, ut medium 11109 vitae
( licet is fit meus Pater, Filius, Frater, Dominus, Coniux, Sacerdos ,
Rcligiotus,&c. fine periculo excommunicationis, vel irregularita-
tis.Sic Hurudus, Dicaftillus, aliique contra alios apud Dianam par.
6 . tr.-j.rrf . .; i. )cum moderatione ineulpatx tutclz, hoc eft, quando
aiia viatuuri meam vium,velmutilationem non poflum.Sic Petrus
34j.Sylvefter.KB<‘//f»ni 1. q.pr*frtttm j.
l.S*ytMb.\,Tbtfuur.t fj.Hum,ix.\j^\\vA y BS.xx.ydul> g. Bonae.
tom.i.dijp.x de rr/Ht dn pari u,</, vli./tli. 1 . p.<&. Ratio eft ,quiarucurx
infitum habemus, velle vitam, & membra, quantum poftumus,cutlo-

0. j,S2yr.^b.l.Tle/dur.e ij.nurr,iylje(\luSy/ib.Z.C.\.diib g. Bonae.

tem.i.dijp.x dertfiit jn partit ,q.u It. /ti}.\. />.8. Ratio eft , quia ruCurX
infitum habemus, velle vitam, & membra, quantum poftumus,cutlo-
dirc, juxta illud/*» vimjf.dtjnft,^ jur.ee ahbt toties dccanuiura ,
Vim virtptUtrtUtet .

3 Obllas Prim6 . At fortafle ille eft amens vel ebrius ;oc fic, non
peccat me invadendo. RcEat certd injuft^ materialiter mccumagit.
Adde i nulla reda ratione poflTe innocentem cunftrin.;i,ut lc permit-
tat occidi i quolibct,quacumquc bona fidc,proccdcntc. Ita Molina,
Bartolus, Goracf.LdUpud DicaftiU.mox citand.n.ay.

a Obftat Secunde», at fortafle invadens crt in mortaliRdp.at tor-
talle ego invafus non l'um in gratia ; Cur ergo tenear vitam amitte-
rcAdamnan?noncniin teneor secernam lalutcm meam alterius ia-
luti poft ponere • Adde, tuncadlummum rae debere vitam meam
temporalem vitx xtcrn* proximi poftponere, quando proximus ita
eft in extretm neceflitate,uc non fit alia via pro ipfius (alute.nifi mc$
viexamiflio ; fed in enluooftro, jun habet proximus aliam viam ,
nempe defiftereab i obdendo. Lrgo, 5 c c . Dico(ad fummum)proptcr

^ ^Jam^erb tip°f al V L?y*5? rne /ub moruli cum morte tempo-
rali alterius medctendcrerK.ctpondeo, me non obligari communior
fc fcn.cnu. It. L l 91. Molina . Tolc-

j M t. 1 1 .»«" »4 '.udccii virtiitccbariutiiprarferre

polium Confirnutur , quia nemo tenetur

horrido. , ll°'™*^” 1 ™ .tjtcifiooeaUcrius-viiamfuamdcfcndc-
rcifieu'* nemotmetur dimcilifu, brachii abfcifliooe eandem «itam
con lctv.tr e • ; 'J 1 ”' *unc opinionem ccnfcam probabilifli-
rttam • ^2“ ^ “- 7 “ e _?< >rtcm propriam , fed a&um illum
honeftum^m«>s »qu* hondUs melior cll.quim vita mea . Ta-
menputoCTkdilhnguendum : fi enim proximus fit Pater, Filius ,
Priflcep* incu, >® c ' P°“ ura Praeferre ob pietatis officium . Et fic

concedunt communiter Do&orcs cum Joanne Sanchez , difp. io.
num. y. xtrfus finem , mc ad falvandum Patrem i naufragio polle
permittere, ut ipfc accipiat tabulam , etiam i mc occupatam ,im-
m6 illam ipfi tradere , mea vita ncglefla : id enim virtutis eft pio
tatis . Atpofle . Ratioeft,quiaegononfumdominusvitxmex,
quam mihi velutiufque ad ultimum fpirituni confervandam com-
mendavit Deus : ergo, nifi aliud major virtutis adlus permittat ,

( ut diximus in prxdidlis Patre , & Filio, &c & ut fuit infantiis
Martyribus, qui noluerunt fe defendere propter fidem ) obligor om-
nia media , faltem non multum mihi difficilia , ponere ad illam
cuftodicndam : quale profeQd ede luppono » me defendere ,
quamviscum alterius morte; qux , experientutefle , mihi hor-
rida non eft , fi mihi eidem vitam parit . Ad rationem in contrarium
modbdi^am : ajo , illud ipfum indigere probatione , anabho-
neftate chari tatis communis evincatur oblieatio , qua urgeor ad
cuftodiendam vitam meam ; cum tamen contrarium probet illud
abomnibus ad milium pronunciatum , prima ebarnat mejpit Hfttp-
J*. Dixi( ablolutc : ) nara ut innui , ob aliquem excellentiorem
virtutis aaum polium permittere me occidi , fic enim , fi mc*
mors damnum nullum infert Reiptiblicz , infert mors alterius ,
fioam me occidi cum laude , cx motivo charitatis Patrix . Sic
etiam , qui ad moriendu m ex fame jufle damnatus eft , poteft cibum
fibi forti oblatum rei puere, & mori , quia exercebit adum virtutis
obedientix . Prxterei , fi prudenter putem me efle in eratia, in-
valerem ver d in mortali ; tunc profc£l6 non teneor ( cfto polfira ,
ficuti innui, uum. j.) ut me defendam , illum occidere; quia tunc
iDterccdita&us virtutis mifericordix . Etdehis^cfimilibus,non
verdabfolutiK ut concedit Bt < .decpr*(tp.qu<ft.

I .de Cbant.p. 4. num. j. ) intelligitUT illud S. Jo: Msijornn bac d»U~,

{horum nemo \airt ; qudm ut animam Juam ponat quis pro ami
(it fuit. j

6 Adverte duo. Alterum moderamen ineulpatx tuiclzrequir*-,
tur, ut non plus agas , quam opus fic ad defenuonem ; Puta , fi tuam
fatis defendere vitam potes minis, ac verbis ; ne verberes fi verbe-
ribus, nc mutiles ; fi mutilatione, ne occidas . A Iterum , li alia via ?
V.G.fugiendo te tutari pofiis ; fugere teneris, fi dedecori magno tiba
fuga non vertitur; ut certi non verteretur, fi efler. Reli^iMus. Non
ita fi vir fit nobil is, quamvis fit Clericus^ui dedecus elict,fe in pedes
darciita DicJSill.&dt Logo apud Dian ^-9 .»a.7-"A 4 -l’an.™dc . fu-
gere obligaris i Patre, Filio, Marito, Fratre, &, cx mea quidem len-
ccntia,five minore ,five majore : Immd ab ebrio quocumque, nam
non dedecus , fed pietas , vel prudentia , eiufmodi fuga cenlctur ab
omnibus; Sic Mcnd.a.».^//>*»n».i70./>/I i6.$.aj6 Mald.a.a.rm/» A.
capitu/.i .dub.M. Quid fi , cura fine dedecore poliis lugere , non lu*
gias , fed occidas invaforem injuflum , tenerilne ad reftitutio-
nem ex homicidio ? Refpondeo , de hoc dicam inferius, C.4.&K

num. 16.

Adu/itr , (j proferiptus an ft dtftndtrt qutant {

7 Sed adhuc inquires, Primft^n Adulter in adulteriodeprehcn-

fus,& an proferiptus i Principe, id eft, qui ex ftatuto poteft a quolibet
occidi ;pofluntle defendere occidcuuo eos , quiiplosoccidcre ag-
grediantur? j Re .

Digitized by

Caput I. De

8 Refpondeo, adulterum poDe, quia io foroconfcicntise non ju-

ftcinvadituri marito, ut mox § 4*.J- dicetur . Deprofcripco, feu

bannito;majoreDdilfkulcas.Nellus, «* tr.dtbannitii^.%. } ttundi
ttmporH' 9.49. probabiliternegatjquia, fiisjuOcabaltero poteD, m-
juDe contra illum pugnabitur; fecus,eDet bellum jufiuro ex utraque
parte . Concedit Qaxccuw^inpmtixnm.d* hom»c, Sc Decius yinf.mt
vtm y f.dt 7*yf.quia flatutum illud non potdl praejudicare juri,quod
quilibet habet ad fuam vitam detendendam •

9 HincexSoto,^.i.y**Ai-'* f, -7- qui Icit bellum, in quo mili-

tat, efle injuftuin, licite pottft etiam in ipfa pugiu( tum quadam
cautione jam jam offerenda) militem alterius jufii exercitus occide-
re, ne ipfe ab hoc occidatur. Ratio ei), quia injuDitia belligerandi
ex parte Principis, non tollit jus defendendi propriam vitam .Cau-
tio autem ei), ut didlus miles iuju It usceflet ab occidendo, & admo-
neat militem juDum de tua hac cellatione : nam Datim tunc non erit
amplius miles injulli belli, & ftc poterit fe detendere : &illc alter
jam non poterit amplius hunc juDc interficere. Hic tamen injuOus
miles julte punietur a fuo Rc.c, ut legitimo judice, dcdclido patra-
to, quo militabit injufid. Ita S. Antoninus, Abbas, Petrus Navarr.
LeffCovar. Bonae, aliique, quos citat, fcquiturquc Dicaitill.^.a.^f
jufl iqV*4.S.

An ul Jtfendai unum /x prex unii ypojpt aUumet cidm f

10 iDQuiresSecundb: An liceat aggreflbrem proximi occidere,
ut defendas ipGus proximi innocentis vium ; nam ut defendas bona
ejufdem temporalia, mox§.*.*8- dicam . Relpondeo; iicuti ad
meam, fic ad innocentis vium defendendam ; cum ditio moderami-
ne polium, quia fi licite occido invadentem injuild mea bona, ut mox
dicetur ; mult6 magii,injufie inuadentem vitam mei proximi^quam,
ut bonum meum, reputare debeo.

11 An tenear ?dillingucndumefl ; nam fi in vafuseft Pater, Ma-
ter, Filius, Uxor, Princeps Subditus, unmdfolum Vaflallus, vel fi-
mili modo mihi conjundtus nec mihi cx detcnlione imminet grave
periculum : obligor eos morte injuDi aggrdforis defendere ; id cni m
pofeie charitas iis debita, Sc aliquando juOitia, fi curam proximi ge-
ram, &c. Ita Leffius, Molin.apud eundem DicaDill. it e. t it.

Si vertkeO unus excommuoi proximo, non obligor. Ita Suarez ,
um.yJ>fp.±%ftli.\.nu>\. quidquid in contrarium videatur innuere
Dicafiill. ioeodtaio nu.%3, quia tuncquafi aequaliter, Sc non cum
magnoexcefiu , urgere me charitas poteD pro vita invaforis : Un-
de alterutri favere, non eD magna deordinatio ; Quod fiinvafor
iojufius e() tuus Pater, filius, vel fimilis, non ce obligo ad eos oc-
cidendos, ut defendas invafum, quamvis innocentem ; quia te
exculat , immd prohibet tanta conjun&o , Sicuri nec obligaris
morte invaforis, eum defendere, qui licitd V.G. ob martyrium,
vel aliam caufam honefiam, fuam mortem perrniteie, ita DicaDill.
^r(0ci/.«M.ioo.cadcmenim caula honella te i morte invaforis po-
terit cohibere .

1 An tt non aggrrditntrm aliquando otcidtrt ptjfit ?

<x Inquires Tcrtidi An liccataliquandoobtuamdcfenfioncm t
interficere innocentem tenon aggredientem ? Solet afferri exem-
plum duplex. Primum: Si quis V.G- te aggrediatur i obiiciacquc ,
quafipro fcuto , hominem innocentem, potefneoccidcrc hunc in-
nocentem, ut ab aggrcfTore te defendas ? Secundum : Si tu V G.equa
allidens l ugias inimicum tc occidere volentem } potefne conculcare
puerum , 'vel claudum in via forte jacentem ; fi aliter vit* tuar ftr-
vire non vales t Rcfponderyitrumquepofle , non intendendo mor-
tem pueri, nec implendo innocentem , fcd aggreflorem ; quamvis
inde intermedia perfona innocens vulneretur ,& cedat : Rauo cD,
quia id non cft di refli occidere, fedcuamfervare vitam ' y quam-
vis inde pe 1 accidens, & indireSd alterius mors canfcquatur:Quem-
admodum omnes concedunt , polle in bello ju flo contra Civi ucem
rebellem bombardas explodi, quorum idlibus morientur plures pue-
ri prorfus innocentes ; fi aliter visoria contra Civitatem haberi non
poffit.

1 tt Quid, fi ille puer in via jacens, non fit baptizatus > Refpoodeo.
LdT. l.\.t.$.dub. 9.». J9- putat non licere tunc illum modo diflocoo-
culcare, at an licere, colligitur ex di&is/*M f-< 1 ■§■ * J»4**fn*im 8.
in fententia Jo. Sanch. tu perpende, nos enim, incilibus Um rar6
accidentibus, diu immorari non debemus.

Hinc obiter advertas velim,cur Rcfpub. Tyranno volenti totam
communitatem defirucre pofijc tradere innocentem, quem ipfe oc-
cidet communitate fervata ; non polhc ver6 eadem ipla Refip. eun-
dem innocentem occidere, quamvis fic fervanda fit Civitas . Ita Pe-
trus Navarr. /.x. t. 3. n.i xo- Lopez , p. r x .60. Lefii /4.C.9. dubj.n.\^.
Ratio enim eft, quia hoc edet direfld innocentem necare , illud in-
dire&d,& ratio ulterior dl , quia a&io tradendi illum innocentem
Tyranno, non eft ex feintrinfcc£ mala, poteD cnimefie ad alium fi-
nem i dio Tyrannus abufurus ea fitad injuDi occidendum : quare il-
Jum poterit exhibere Refpub.propterfuara neceflitatem :'utetiani
potcll exponere periculo vitae fur ad defendendam Civitatem, im-
perando ut maneant Infua Datione, uc militenr,itt hoDe$ aggredian-
tur, & fimilia . At aflio innocentem occidendi cum fit pote intrin-

Homicidio Jufto, 169

fece mala , nullam excufatiunem admittere poteD ;

1 4 Qudd (i innocens renuat in priori cafu tradi in manus Tyran-
ni, tunc Rerop. polle illum condera nare cx Valentia,rv<».t*^//> J.f»
8 .dcSoto/.doJ»j 9 .q. 6 .nrt. 5 . in pcenam inobedicntueineravi : occi-
deret enim jam nocentem- Sed in lententia Jo> Sanch. tupra/.j.r.i.
§.1 .«.4. id an procedat, ibid. vide . Quod fi ( Dando in fententia Va-
lentiae ) renueret, quia vellet potius i fua Rcpublica morte benigna
interfici,qulm i Tyranno morte forufle crudeli : pofletne liciti oc-
cidi a Republica - Id tu cogita i dl enim cafus : fi oon meupby ficus ,
certi ranllirnus.

Anptr prauniionrm ottidortpoffii inimuum}

t y Inquires Quarti. An polfim liciti praevenire occidendo eum,
qui me parat occidere ? Rtipondeo . Duo hic funt diDingucnda- Al-
terum videtur certum i incertum, & per iculofum alterum. Certum
videtur, polle a me cum moderamine toties dido interfici eum, qui
proxime, & in proc indu parat me injulle aggredi . luNavarrus in
(apit ij. «*.j. SylveDer. V- H<»»wrirfitr/ni.f.z.Bannez 1 a.i.
4M4ryf .64. ^1.7. dub.+. Leff l*b.x. rap.9. d.S. RaiioeD: quia illa pro-
pinquitas pencuii ell moralitcr ad iulis agirelfio. Dati foiene
exempla. Si Maritus evaginet gladium, fi fub cervicali abfcondic
pugionem, fi ficarium domum adducit ad uxorem nodu occiden-
dam ; poteD tunc , fi morali ter ccrt_6 id praradvertat Uxor praeveni-
re occidendo illum, vel ficarium, fi alia non apparet fidus : Secundd»
fi quis eat ad folvendum canem, vel Iconem, ut me fugere non valen-
tem dilacerem i poDurn eum ante necare, quam beDiasfolvat. Tcr-
ti6, fi famulus mc interimere tentet, praetente, atque imperante
Domi no : podii m ipfum Dominam praeveniendo 6 med io tollere , fi
al iter mortem v itare nequeam . Qua rto, fi venenum mihi parafti,nec
ego polium illud vitare, mii aliquo artificio illud tibi prepiaem,pro-
pmarc tibi utique polium . Haec, Sc fimilia, ided liciti fiunt ( fed non
cx aDedu odii, at, ut me liberem ) quia adelt jam praeiens , & morta-
li ter adual is asgreDio , &c.

Et fortalie quando Molina , dt juflit. lom .4. tr . £fp^. n.r . videtur
concedere, in propriaro, vel aliorumdefenfionero, latronem, qni
vias publicas tenet, pofle \ quopiam interfici ; tunc (puto) conce-
dit, quando proxime is mortem parat, & damna V iatoribus. Rurius
quando Leflius/-* ixap.y.n.tf. docet maleficam , quae magicis arti-
bus aflidue nocet per demonem, polfe cogi verberibus ad dcfiDeo-
dum : quando non adeDaUaviaeamcompefcendi,imm6quaiidoB»>
niC.tom.X.dt/i.irtflit.inpar,q.uhim/tdi.l,.p.QJi.^. addit, polfcocci*
d it ; tunc eO,quaudo adu viuc aliorum infidutur per daemones qux-
fi per famulos, &c«

Alterum incertum . An liceat interficere eum , qui veluti
remote parat mc dc medio tollere i Varia afferuntur exempla, in»*
micusmeusquarrit opportunitatem me occidendi ; an antequam il-
lam inveniat ,po(lim ego illum interficere ? Idem pnccipicfuis fa-
mulis, ut iimecircumvcniant,occidantque : an poDim famulos, vel
Dominum praeveniendooccidcrc? Meus aaverlarius adit Judicem,
nec defiilcrc vult, tcnutquelalfistdlibus mihi delitura impone*
re, vel omnind occultum propalare, ut fic ego injufia morte pu-
niar :poflumne, velteDes, vel adverfarium occidere i vel etiam
ipfum Judicem, quando aliam evadendi viam nou habeo, A: mihi
clare confiat ipfum injuDam lciciucr lententiam in me eDe prolatu-
rum Mdem quatritur/iobhosteDes falfos deberem amittere hono-
rem , vel ampla bona temporalia : idemque fi falfis , feu injuDis de-
traQionibus famam grevitcrobfcurare quis tentarct. Idetn fi quis
inique impediret creditores meos, ne mihi in rcnOtabilifatisfa-
ciant, : nam ad honorem, bonaque mea tuenda poDum , ut mox dice-
tur, injuDum ailualcm invaforen., cum moderamine prasdi^lai
interficere .

16 Dico. Quamvis aliquid id concedant, ur Bannes, boro tir.
probabilequc putat Pctr. Navarrus,y»i.*.<-^.q.«#.}gi.^f $75. Di-
caOill. mcx citandus : Sc quoad accufarorem, Sanchez,»» DoeaUii. 1.
enp.% 9. num.-j. lege item Layman M.i.fotl.j. n-. Ego

cum aliis fic pronuncio,lic£t fpcculative harc fieri pol le probabile
appareat ; tamen in praxi nullo modo funt excipienda .Ita Sotus ,
/. .A 8. Leff b-xx.^.dub.i.n.6 4. Dia». 97.^7- p. j^r.4

tj l o. Bonae- /x.num.y.

Rat io eD, tum quia quando aggrefiio cD modo explicato remota ,
nunquam moraliterdrerit alius modus defenfionis : tum quia facili
fic perturbabicur . Refpondco dum aperitur oDium ad plura bomi-
cid ia occulti commit cenda .Scio has, fimi Irfque noDras rationes non
^UcwXixciJMW. l.i.dt jufiit .n.x .difp.xo dub.c^. &apud Dian.p.8,rv.
vide etiam nf. ;x. fed immeriti .

An adrteuptrandum honor rm iit tat ottidtrt ? ftmijfivi .

r 7 Inquires Quinti . An finita aggreflione,liceit io juDum aggref-
forem perfequi, ad meum honorem reficiendum > Refpondeoid
pertinere idea, quzr mox $ 3-^ ^ uat explicanda .

t. IL

1 7 ®

Explicationis Decalogi Lib. VI.

IL Dt Htmiciai* oi drftnjiantm Btntrum .

v T Icere occidere volentem mei boni alicujus momenti injufti

t- ■» occu parelii aliter ea defendere nequcam.ccrtu cO, tum jure
eaturar,tumcivili.ltaSotas,Lefn/.r aiiique Sylvefter, Cajet. Navarr.
Valent. Sotus,Moim.Laym.aiiique apud Dicaliilium,/i.^«yJ.rr.i.
W. quia fecus improbis daret uroccafio bonos innocentes
fpol iiodi Cttae/iaaty dejftarii/ , lt£im

jiqutham , t. taitrfttifli , dt bemc. Quo jure fruuntur etiam Clerici ,
Rcligiofique fine periculo irregulari tat is, cum nulla ratio»nec ullum
tus eos condemnet, dixi(injufti • ) nam extremi indigens V. G. cum
habeat jus ad boni, quae fibi opus funt ad vium;occidi, G ea occupet,
eoo pote 11 . It a MoL» . $ .»'• \Mp. 1 6.». 8.

» Verum tres apparent nodi,qai fint explanandi. Primus, Eccujus
momenti haec bona e(fe oporteat: Refpondeo. Certum eft, pro re mi-
nima occidi furem non licere ; non enimChriftianzChiariutiseft
uno, vel altero aureo vitam proximi pofthabere ■ Docent ergo Sotus ,
Ai. 5.?. 1 .arf.8 .aiiique, debere elle bona magni momenti , Bonae.

.inp*rt .i.ult.fiil.xjjQ, num.i . magni valoris. Molin.
•*m.4.tr.}.Ji/j>.i6.n*m,6. non fatis eflevalorera trium, quatuor, vel
quinque ducatorum : Dicaftillus/»i *.dtfufjrs£i.x.d,io.dmh.).a.jp
longi tTimi majorem quantitatem requiri , quam ea, quar in furto eft
fufficiens ad morale . Annotationes ad Antiatem , dt Maltfitiit ,
apud Dianam p j. rr. 4. uf. t8. monent non debere me minoris valo-
ns,quim duorum aureorum. Sed profe&6 cenfco debere excircum-
filntiis id expendi : unus enim, vcljalter aureus eri t magn i momenti
pro eo inope^ujus integrum patrimonium in illo aureo relidet. Con-
tri, decem vel viginti eruat exigui ponderis, pro Rege, vel valdi di-
vite • In fumma, res , propter cujus def enfjonem cO quis interficien-
dus, debet efle magni momenti, vel ex fe, vel in fui sellimatiooe , vel
ex aliquo damno confequeme , &c.

} Illud Molinar,»i.*.7.contra Baldum,aliofque non reprobo,licet
t es fit unius, vel minoris valoris; fi illam quisrefiftente Domino, vel
cuftode, vellet auferre , feu ejus pollcfiionem occupare , polle in-
terfici, fi aliter repelli nequeat; quia non injufius folum,vcnim etiam
contumeliofus graviter eft( ut luppooi omnind debet ) contra prae-
fentem Dominum is^ui fic tentat alienum arripere . Addit Lenius,
ij.r.|dd.t i.nu.69. exCovarr. etiamfi deinde recuperare per Judi-
cem poflet. Hinc decerne, pecca ville. Vineae magnae cuflodem nu-
dius tertius , qui accedentem de die homunculum ex plebe , ad uvas
non mulus,ut fu/uffurandas, clamoribus primi, mox expulfoin va-
cuum felopo exterruit, ‘denique nolentem defiftere ejufdem felopi
vi.emiflo plumbo, interfecit ratio quod peccaverit,e(l:quia res
furripienda erat modici, < 5 c contumeliarum fic cuftodi inferebatur,
feri nulla. .

4 Secundus nodus.Si re jam ablata fur fugiat, licetne illum perfe-
qui & occidere, nifi rem dimittat?Rcfpondeo die diflingucndum.Id
enim vel fit incontinenti, hoc dl,in ipfoaftu, vel finehigsr, quando
nondum rooraliter ceofetur res efle fublata , ted res auferri , oc tunc
furem occidere tibi concedi tur.Ita Syl vefter.F.Jfr/Aw»,i.*. i - 0 ; **•*•

■ o-Lefs .iijt.l+SuxchJ.ijb Mattim.d.xt.n.%7. multd magis, u illum
clamando admonvifii, ut nifi rem dimitteretdclopum V-g.inipfum
exploderes. Vel id fit ex intervallo, poftquamfci licet fiur rem abla-
tam pacifice domi fuae habet , & tunc non potes furem occidere ,
quia eflet mera vindi&a •

j Fateor umeo elfe probabile, cum Vafqx y* *+** 4\>

aiiique apud Dian.y.8 fv.7.*5^47.Ldi.& Reginald.apudBonac/r.».
4. fi non eft fpes alite* recuperandi, vel eflet timor recuperandi cum
magna difficultate; polle te tentare rem tuam fivi immobilem , fivi
mobilem: 'fi extat ni individuo, cur id ponatur, vide mox fi- v**®
refumerc . Quid fi fur contra renitatur, indebitamque luam pofief-
fionemcufloairecontendat,pofle occidi, quia tunc injufti te fur im-
pedit, & moraliter»fen aequivalenter te aggred iturae confcquenter
infert vim, quam repellere fasent tibi.

6 Tertius nodus.Nolente/eu.repugoantelnvafo,poirumne licite
ejus res defendere morte invadentis ? Refpondeo , fi de v iu de fen-
denda ageret u r ,poflcrojquu o«no efl Domwt» vitf iiiz^uare inva-
fus opn poccfi cedere juri vitam UMjndefendendi . At deberemne ?

Refpondeo. CAm repugnantia bccinvaft fit,ac fi nulla eflet >ide6

idem hic dicendurer 11 * 1 dliimu»Rt.«,.io. Ubi nulla mentio efl re-
pugnantiae. Illud dc cauf* fu* vitae juri cederet,

«it ob virtutis 4a °* ,y tunc quamvis licite po flem

ipfum iovafttmd«*}d««»“®en “on tenerer; quia licdt tc mihi ex
eodem virtuti» .

7 Vcrilm oSfr F ^ e , ^fcndendis bonis externis , hooo-

fc/anu. r 1 ,nv 4dens nullam vim tunc infert

n co.fequemcr «flit miwut

» yoc 3 *«* 1 «m E.cipe cum Lcff/.<.

^■iliWta-tunccnim mihr ^ P c «ineanc , ul U bon* ahliuelfcnt
^^c Vclc" iuvcKm » ^‘V 0 ’«mfe,returJ,cct..m M«itus
°“ ,i quando illum .r. ln ^ CTCOtcn ’ u,orl UUomodocuroquc
nuu pu.cflum, pudqatU

§. III, Dt homicidie «h dtftnfientm hoattujj padit it i* ;
ahi dt Duilli .

1 /"“NUod modhfiatuimusde defenfione bonorum temporalium ,
V/ extendi ad defenfionem honoris , & pudicitia; pallm eft : u
quidem hacc aeflimabiliora,qulm illa funt bona . Ita Salon.a.i. 4.^4.

an . •j.Coatnv.i . Tolet./.j.r,6. aiiique apud
quibus adde Val. Mol. Navarr.apud Dicallill. /^.«.64

Honeftusergo vir,ne alapa Verbi Gratia percutiatur, hondHque
mulier, ex Ca^un.a.a^ ^4.v.7 Sylveft. V, liemitidium ij.ytypaf-
fit* ,ne impudicam maculam patiat ur, occidere etiam fine t i more ir-
regularitatis mvaforespofliint, quando aliter confulcre fibioequi-
vit.Ita Suar. Bonac-Conin.de paffim apud D\*n.p.}Jf.\ yrtf.i6.tcvx-
tet ex C\cnufi far it/mijb Htmie . Addit Bonae .t.\.d.%.d4nft. ia partit.

y. ult.ftfi. 1 , p. 10. **•*. ia. poflcinvafum condonare vitiminvafori
patiendo violationem fu iduando non efl periculum confenfus: nam
teftc S Luci a.non coi nquinatur corpus^iiU de confenfu ment is.Harc
ille . Sct! quia difficile eft non addic in tanta oceafionc periculum
confenfus: nemini ego ejufmodi condonationem indukerem. Vi-
de mox aum.-j.

a Sed quid, fi fueris jam abpaV-G.percuflus, potes ne ad refar-
ciendum contumeliam repercutere , quantum fatis erit pro tuo ho-
nore? Rcfpundeo^fatim oc incontinenti, etiamfi qui percuffit aufu-
giat,& tu illum infequarisad rcpcrcuticndum.non ut vindidaro fu-
mas, fed ut recuperes honorem , quem vcluti fecum a&u fert aufu-
giens, fprculaii v£ probabile ell potlc:ex intervallo, nullo modo . Iu
Navar. ia fumma c. 1 j.num.4 Vidoria dt JunhtlH^a. j.Petr.Navarr .4
cj. J.ew. $ 8} . Hen riq ucx , lih.q.dt Inyul e . 5 .a.i o. Ratio eft , quia hic
efiet vindiaam fumere ; ibi ,aggre(lH>nem moraliter adhuc exiflen-
tem vi repellere.

I Dixi(fpcculativi:) nam propter non ibfimiles rationes didas
fi r.« i6.m praxi id recipiendum non judico;auamvisfciam abHur-
tadoapud Dianam^.8 trj.rtfaH. cum aliis itf etiam in praxi, & fine
limitatione doceri,& Diana quidem^.a.rM Jit^dcm pios&
dodiflimos viros docuifie .

4 Obiicics: poilum cx fi.a. *. 6. cum Vafq. rem meam refumerc 1
domo fur. sii ipfe renitatur, etiam poft dics:ergo Sc honorem. Refp.
nego confcquentiam . Nam ibi nocanter didum eft ( fi res tua extet
in individuo:)at tuus honor in cafu,de quodifputamus,ciim ablatus
jamfuerisde veiutideperierit;con vincereris, alium asquivalentem
velle acquirere, media contumelia , Vel pcrcuflione;quod noneflet
vim vi repellere. Non ita^quando fibi ftatim: tunc enim quamvis fta-
tim ab alapa V.G.tibi inftida, honor tuus deperierit phyfice,non ta-
men moraliter, & in hominum exiftimationemam proptcrclid fpe-
culativd conceflimuj-Licct contrarius nobis fit de Lugo, r.i. dtjafi.
tT.xJifp.xo.a.xlv.tyxyo.

5 Obiicies rutius, fi quamvis fpeculattve,licerct ftatim repercute»

reagsrciTorcm : teneretur hic aggreflbr pati talem repere unionem ,
immoetiam mortem : nam cum jullc repercutiatur , illam pati
obligabitur; alioqui cftet bellum juflum ex utraque parte, fed qui»
dicat,pcrcuflbrcm obligari ad patiendam repere uffionem , vel mor-
tem^ ergo nec licebit repercutere . Refpondeo , percuflorem non
teneri pati ejufmodi repcrcuflionem ; nam potert veniam petere »
& dare percufto congruam fatisfadionem . Iu Petrus Navarrus ,
M.i. c*p.\ }8t. Quod fi faciat , tunc injuftd repercu-

tietur , & poterit fc defendere . At fi nolit id facere, tunc amit-
tit jus fe defendendi, ficuti fur non tenetur permittere fe occid^vel
percuti;tenetur tamen reddere Domino rem fublatam : qua reddi-
ta/ Dominus vellet adhuc illum percutere, poterit fur Jure defen-
fionisuti. . . . . a,

6 Denique habe duo- Pnmd/i verbo contra te in;ufte contortam
injuriam repellas, dicendo ( mentiris ) te non peccare probabili-
ter .etiam pradiceputo cum Soto/ x -9 9 *'\ i " *» r Pfi*- Henriq./.i 4.
dt Imga/ar.c.^ a. ro.vide Diana mj>.6.ir.6.rt/. 1 6. quia tunc vindictam
non fumis ; fed » cilm non pofiis alio modo, injuriam injufte allatam

vita defen- avertis . At vero afficientem te quibufeumque atrocibus contu-
meliis, occidere non potes.Ita Aaor- 3 c Leffius apud Dicaftillum,/.!.
dt Jufi.tr ,\ .d. io.<Aid.6.».?8 quidquid alii dicant apud eundem».^,
quia aliter hoooretn tuum defendere potes^uandofoluro agitur de
contumeliis. .

7 Secundd : Puella , vel juvenis quando folliciutur, tangitur, vei

ofculum jam accepit per vim abaliquo,poffe liciti, immd cum laude
non folum verbis afperioribus, veriim etiam pugnis, alapa, immd &
fufte illum ftatim non graviter repercutere, Iu de Lugo ttm. t dt
Jafl.d. io./t#.io. num.196. id enim non eflet vindiciam fu mere, fed
puritatem animi , & conflantem diflenfum oftendere : & quamvis
ejufmodi repercuflio fit poft fufeeptum V .G. ofculum; & tamen eft
etiam defen fio pudicitiae;nifi enim fic acriter hominem ilium repel-
Ias/aeiic redibit, nec facili difee det : nec facili quis credet, te con-
fenfum non prarbuifle .

Dt D tulit.

8 Reftat illa difficultas : Si occidere aliquem poflum ad tneura
honorem defendendum, polTumne propter eundem honorem duel-
lum

Caput I. Dc Homicidio Jufto. 17 *

jum acceptare ? Antequam id decernam, nonnulla funt de duello
praemittenda.

Duellum chfingiilare quidem grave , atque ex privatii caufit cer-

tamen inter duti , vtlp/um, ex conditio, dffignato tempore, fj bto . Iu
Sinch.in/umm.itA.z. <•*/>. $9. Clavis Reg. Valent. Filliuc. Bonae, alii-
que citati i Baflzo V.Duo,l*m . In qua deferiptione illud(£y)copula*
tivife habere mihi videtur. Ita Bonae, citatus, & exceptus i Diana
part . ytr. 1 1 .rof gq. itaut fi condicatur locus dumtaxat, vel dumtaxat
tcmpus,non fit duellum, prout fumitur in prohibitione Pontificum
■wxafftrenda, quae cum fitodiofa , (Iride dl interpretanda pro rigo-
rofoduellaI»Hurudus^»pud Dianam,/*, j .tr.1refolut.99. 5. Notati.

9 Dixi PrimifrMv*.' ) pugna enim, quae fit finearmisaptisad in-
terficiendum, vel vulnerandum v. ".virga, levi baculo , pugnis, avul-
firme capillorum, <3cc. non eft duellum.

10 Dixi fecundi ( ex privata caufit .- ) in bello enim jufto , contra
communes hortes , cum lifdem fufeipere > & condicere duellum ad
reddendum milites animofiores, vel ad holles terrendos , vel ad fi-
nienda propter bonum pub!icum,belU^x Principisauchoritatc,fine
dubio,! icet. Lege Reg.r.i -M.\i .cy.n.jy Sc B*Urum,lee.eir.num 7.

x 1 Dixi Tertii(«t <-*«»/i<‘7*.)Quxre,fi dum duo rixantur, alter di-
cat : Exeregladium.fi dum funt in Ecclefia, Navi, Aula Principis, do-
mi ; alter ob reverentiam , vel periculum loci dicat , Extentui : eo •
demque impetu exeunt, & pugnant.fi in loco aliquo rixam incipiant
Sc eodem tempore, atque calore , in ipfo impetu exeunt ad alium lo-
cum , ibidemque evaginatis gladiis pugnam profcquuntur,fi duobus
contendentibus pugno vel verbis alter vel uterque domum petat/r-
maque capiens redeat , depugnent ; certum mihi videtur non efle
haec duella, de quibus loquimur : quia in his uonadcrt conditio de-
terminati loci , immi nec temporis . Lege Dianam alios referen-
tem, peri.x.treSl .\b.ref.i\.fj fiar idem putat contra

Bonacinam .Mancinus apud Dianam,/)*^. Ijtc/s 9- fi quis

dicat , Teeumpugnabo prima voce , qua per urbem tbviut libi fuero .
Quia tota urbi non eft locus determinatus : Sc , prima vite, non eft
tempus certum.

1 a At, fi dum funt in Ecclefia,navi,aula,dcc. non ob reverentiam,
vel periculum, led ut poflint liberius pugnz vacare, exeant, vel alter
dicat ob eundem finem , Exeamut : Si duobus contendentibus , alter
condicens locum dicat , Hic txpeBa, deme ventam , lumciifquedomi
arma redeat , vel dicat , Hic expello , donec cum arntii tu huc redeat /
Si quis dicat inimico manenti domi, Ex», Aie in viate expello Si quis
abfolutddicac , Invito te ad pugnam , quocumque in loco mibi occur-
rerit dubium videtur/n fiut provocationes ad duellum, de quo agi-
mus . Efle videtur nonnullis apud eundem 4rr.rfr.quia licet fub ali-
qua indeterminatione,condicicur tamen locus dc tempus . Verum
cum ex didis prohibitio hzc fit odiola, nonnulli apud eundem/rc.r.
ccnfent, non efle : Tum c^uia in aliquibus ex bis non indicitur tem-
pus, vel locus determinate : Tum quia videtur ex circumflandis ,
efle foltitn in his invitatio ad pugnandum , & valde per accidens ad

S ugnandum in tali loco, feu tempore ; Tum przcipue quia, quan-
o conventio, Sc pugna fiunt illocalore , non funt du* , fed una
moraliteradio ; lege eu mdem p*rt. 6. trabi. 6. refolutio ai quare
conventio tunc non eft dicenda Duellum , fed pugna exorta ex rixa»
cum inhu/ufmodiadionibus, principium potlfts attendatur quAin
finis.

13 Hoc igitur Duellum etiam privatum eft prohibitum fub poe-
na excommunicationis latx Pontifici Summo refcrvacarf Per Bullam
Cruciate poterit femel invita, dc femelinmorteabfulviiutitern»
quando delidum eft occultum,femper per Epifcopum:quid per Pri-
vilegia Mendicantium, univerfaliter vidimus . Sed femper ex pra-
ti idis Privilegiis, ia foro coofcientia tantum in Met b. C onfeff. hb. j.
cap 7, $.4. ubi videatur DlCi^\W\tiftb.l dejufiiiia % tr.l.d.iO dub.t ym.
238. )Sc fub aliis poenis, przfertim fub poena privationis Ecclcfia-
ftic* fepulturje .

Ordo hujus prohibitionis hic eft. Pius IV- confirmans conftitutio-
nes Julii Secundi, Leonis Decimi, Clementis Septimiae Cone Trid.
/>i/.»5.f.i9.^/‘/" tfr prohibet Duella lolemnia. Sequitur Greg-XIlI.
qui prohibet fub excommunicatione relcrvata»aliilquepfnis Duella
etiam privata,corumque cooperationem . Denique Clemens VIII.
przdida confirmat, additque aliqua magis expl ici ta fuaeademex-
communicatione,aliifqtie poenis .

Si moriatur in ipfo aduali conflidu^c ( ut ego interpretor) fi fine
facramcntali Confeflione: nam cim intercedat tempusi vulnere ad
Confeflioncm , non dicetur is mori in ipfo conflidu . Nec obflac
Rituale Pauli V.dum fic habet in Rubrica przfixa ordinationi , de
exequiis: Mori ntibut in duello deneganda tfijipu Itura Ecelefiafiica ,
otiamfi figna punit enti a dederint . Non obftat, inquam, quia minuseft
dare pcenitenti* figna, quimfacramcntaliter confiteri, dc ctkmin
articulo mortis quilibet Sacerdos habeat poteftatem abfolvendii
qualibet excommunicatione , modo aliis explicato : prardidusfic
abfolutus non decedet cum excommunicatione;dcc.ita innoftra Me-
thodo tonfe/fionit, hb , i cap.tp.fa.uum. 57.i1 nihilominus, qui in dido
conflidu fine his fignis morientem fepeliunt , graviter quidem pec-
cant.led non incurrunt excommunicationem ullam . Iu Hurtadus
apud Dianam, p. f.trabl.j. rofol.99. Banniusdc Caflropal. apud eun-
dem/. 7. rr. 1 1 .rrfoL 14.

Nec foldm committentes Duellum, incidunt in excommunica*
tiouem ; verum tliam infligantes,confilium,arma, f avorcmquc dan-
tes, Patrmi,Dotnini loci, dc funilcs c Ia ri politi m cimis confti tu-
rionibus. Quandam exceptionem, quoad dantes arma amicoomni-
no volenti Duellum committere, vide apud Hurtadum, apud eun-
dem Dianam, p.ytr.i q.ref 101.

14 Ut contra, quia lolum ratum habentes fiveipfum Duellum,
fi ve provocationem ad illud , nomine luo fadum, non fint in dida
Conftitut»one;jdc6non incurrunt incxcommunicationem.Ita Flo-
ronus,»<V D*r//».apud Summam Dianae Verbo Dnehum, num 10. Du-
bium folum eft de duobus : Primi, An fpcdatores ? Refpondco, In
Bulla Gregorii incurrunt, -T/v#*™'// /* compofito. In Bulla Clemen-
tis. Hujut de liili foeii t dt iaduftria ptliatertt . Ex quibus verbis ,
coniicio, non incurrere eos,qui cafude per iranfitum fidunt, ut : vi-
deant :Imm<S nec qui eunt advidendumcuriofitatisgraiia.de nihil
eorum przfentia movet Duellantcs : muli6 minus, qui illuc fe con-
zrunt ob finem advocandi Confrftarium , vel medicum , dcc.Sic
Bonac.apud Dianam/», j.rr.14 "/100. fed folum ii incurrunt , qui
ad funt/nunum vel aut horitatem dantes Duellantibus,vcl tanquam
ttftes, vel /udices, feu Arbitri, dcc. id enim videntur fignibeare illa

verba tx tempofite,# foeii fpellatortt .

1 5 Secundo : Dubium eft de ipGs principalibus , fi enim provo-

cent, vel acceptent , fed deinde propter aliquam rationem, altero
V-G.non com parente, pugna non committatur? dubitatur an didam
excommunicationem incurrant?Affirmant Filliucius , t.ur.i^.e.%.
nu. 170. Efcobar **. i.exam^.num.C^. c.i. Negat Mcndoxa z.i.d.vjo.
fofl. z.$.igO. etiam in terminisBulIzClcmentisapud Dianam dicf-
temp j.^. 14. Tt f ioi.an hzc fententia Mcndoxae fit probabilis, alii
judicent. Filliucio favet ftylusCuri*,qur eos oro excommunicatis
habet . Mendozar favent verba Gregorii , qui dum excommunicat
principaleviddit ,fi pugnam ton>mi[erint . Sed Filliucii lententia te-
nenda eft, non quidem propter flylum Curi*, qui plerumque eft pro
foro externo; fed quia.efto per Grcgorium ita reslelubeat, tamen
Clemens 5.7. excommunicare videtur mert provocantes ; dixerat
enim infligan tibus, etiamfiptnnaaUqqua /xenia furrit ,

quzclaufula videtur etiam intelligenda,feufupplenda^x§ 7. dc

provocantibus.Certd prohibi no tam exaggerata Clementis , & pri-
fertim illa verba ejufdem diti. 6 . ( (y in fimiha ) manitefte often-
dunt folam provocationemztiam non fecuta pugna , immb **iur\
non fecuta acceptatione, fubexcommunicacione rclervaca prohibe-
ri . Hzc enim verba ( fjfmiUd) non cadunt folum iu inlli-Mn tes ad
Duellum, ut aliquis putat, fed iu principales etiam, id enim videtur
oftendere modis loquendi tam univerfalis Clementis. Et fsnc mi-
rum mihi effet, hominem merdinftigantem ad Duellum, vel provo-
cationem feribentem, incurrere in excommunicationem icferva-
tam non fecuta pugna, ut patet ex ipfa Bulla Clementis, ipfum verd
principalem non incurrere.

16 His janrprzlibatis, ad difficulutem propofitam revertamur,
An ver6 Nobili Duellum acccptarc liceat, ne vilis habeatur, Sc con-
fcqucnteis ne honorem fuum amittere cogatur ?

Refpondeo nequaquam licere, nifiincalibus inferius ponendis
«».17. Ica Sanchez.Becanus,Moliiu,Leftius,Rodnquex, Bannes.So-
tus,Layman,quosciCat,lequiturquc Dicaftillus,/» x.d* ju/i.tratl.d.
tadub.6. & communiter. Elio Vidal.coutrarium aflerat. luquif.fo-
tunda de Duello, indinecque in graviflimo cafu Layman , apud Dica-
ftillum lx.u.yz. Ratio eft, quiaexuna parce fieret contra graviflimas
ConftitutioncsPootificum : immd&comrajus naturale, per quod
omnis pugna privata przfertim expolita periculo czdis proximi eft
illicita, nili ipfum jus naturale permiteat^n ca(ibus,ut dico, ponendis
infer tui . Et alia partc,nondeiunt alia remedia confcrvandi hono*
rem in fimilibus provocationibus: Ut fi vir honeft* exiflimationis,
hoc, vel fimjli modo refpondeat provocanti : Equidem tnaiflbac een-
Ji i horne non indigeo , ad me meaque confer vanda : Quocumque iu loco ,
vel t empore potatui f tm ,gladto illa dej fidere .

1 7 Nec tamen defunt cafus, io quibus licitd accepubis Duellum .
Lege Hurtadum de Mcndozaapud Dianpj./*-.! i refty. tr 4.
nf.99 - Quidam inimicum inermem aggreflus eft, tdadioquc ftriflo
fic ert interminatus . Tecum pugnare volo in eo Conditio Uco , nifi acce-
ptet, i)c te confodiam. Sindis licitd, fine periculo excommunicatio-
nis, Duellum acceptavit. Alter non diflimili modo domum de no-
de cujufdam divitis ingreflus, fic locutus eft ; Auferam i te hac pre-
tiofa bona , nifi Dmel/nm acceptet . Pari modo licitd hic Duello con-
fcnli t,fi alia via fuas res fervare non valuit . Ratio utriufque eft, quia
ex una parte humana jura non urgent Jn tanto periculo , &cx alia
hzceftipfiflimadcfenfio vit*,& bonorum contra injuftumaggrcf-
lorcm. Imm6 aliqui ibidem, quibus adde Dicaftill. Itb.i.de/ufiir.
trall.i.d 10 d. 1 i r 7. Sc Thomam Hurtad. p. a. traB. ultim. ref.y
meriti idem extendunt ad provocationem. Si quis enim alia caret
via. qua fuam vitam fervet, nifi provocet ad Ducllum( quem tamen
calum fateor eflctrariffimum)licitd provocabit ; quia, in haefup-
pofitione, hzc non eft provocatio, led /ulla defenfio .

Qua ratione excolari puflunt acceptantes Duellum , vel ad illud
provocantes, quando certi fciunt , pugnaro non fecuturam : vide
apud Dianam yPart.x.Uatl «6.«/uAe-jl» (5 par.^. tratl.S. re/olut.t.
Multo magisdicxcompaflo, cum certa occulta promiftione, quod
impediendi omnini fint ab omni damno , femper tamen przcilo

fcan- — .

I7X

Explicationis Decalogi. Lib. VI.

[eaadalo , lectlque contempta } etUtnfidefceodcrctad locum pu-
gngjUdioiHriiHerint, Icvefefine periculo iaus aliquot cootorlc-
f intuta EfcolMr./r.l.M«..7.cVl." w ..66.5.j^utp..v.c./.,BaJi*liS|
V. "Duilium,*. 9. ,

5. IV. Di HlmiiUu iJ MihfiBlui puuunin .

M Alefallores vel fnnt in fua libertate , oondumipotettaie pu-
blica coraprehenfi , *ci fnnt fub manibus Judici» , v. g. in
Ca icere. „

MaUfafiorn nandum lomprobtnfi .

1 Quoad priores,habequatuor. Priro*,i nullo privatohl poflunt
occidi, nili forte in cafibos,quos innui fupcrius0.i.*.i j./f*',quiiad
privatos uoo pertinet aliena peccata punire, potiffimum tanto mor-
tis fupplicio. . .

z Sccund*. Poteft publica poteftate concedi privatis facultascos
oceidend i, ut folet fieri contra Ban 11 it os/eu Profcriptos, etiam pro-

gnas prorumpere capit ,fuh ipfisfcalis. Et quamvis conftridoore
cuncrcturad filent i um.vi tamen nifuque corporis incredibili, humi
provolutus , ad iicalas patibuli afccnderc renuebat : immo, occ inde
fublevan i circumftantc latellitio patiebatur. Ita fa£ltim eft, ut Mi-
□iiiri poli mulus horas, quas benigne, fed omnmofruftriconceffc-
ruot Sacerdotibus allillentibusyqiao hominem ad poenitentiam com-
moverent, laq ueo ad iptas imas fcabs cotorto, humi proftratum mi-
fereiuflocarmt; fi non ore, certe oculis,nutu,animo,i 5 c fubinde de-
truncatis verbis blafphemantem . Pateor id me , & frequenti flimos
cancros cum fummo horrore fpc&avifle . Inquiro jam, an potuerit
Princeps ( quem fuide de toto eventu intra illas horas •admonitum ,
ferebat fama)hunc ad mortem compellere? Rurfus>an potuerit Cal-
cem per aliquot dies vitam ill 1 prorogare ? Id cum accidit , puer ego
eram Caltamfett£ in Patria meaific virus mea $tatc grandiore»(nunc
certe meminijdlkreiues audivi , licuiflc Principi illius mortem ut-
gere;idem parcere, vel i uppl ici um differre, non licuifle . Rationem
addebant, quia io tanta fpe&antiura frequentia bonum publicum ex-
pofccbac , ut crimmofis fpes hic non daretur procuranda condona-

poiito praemio, iu Silvefler,Azor.Tolet.aliiqueapud Dicaftill / i-da tionis um fceleita arte Blifphemianim , quam fecife alii aemulari
/»/.rr.r>io.4Wi.i.*.7.&apud MenochV/ atbitrj. 1.7.90 " 4 etiam velle, ab hoc unico exemplo potuiflent .
fe ipfos invicem , idque proditorii «occidendo , etiamli , prarter vo-
luntatem tamen occidentis, Sacramentali Confeflionecareat occi- Juri i arda i» tondomnantUt maUfaRoribut .

fus,ex Dicaflill./'r.r.*.t». contra Sotum apud eundem Dicaftillum,

iM. tunc enim ipfi Profcripto imnuuiur Confcflionis carentia : £c 7 Snperfunt tres graves quseftioncs . Prima . Certum eft, Judicem

quia fecus,Bullus Bannitus poflet(ciim femper feri ipfisdefnjinter- ordinarium debere furis ordinem fervare, ut dicetur infra/»*.9.r.x.
fici . Sed in his omnibus privati quicumque ut Miniffri publici occi- !M-Quid de Principe^eu Judice l'uparao?Rd pondco.Hic,qu ia pq-
dunt.ExcipeParentes,Filios,Conjugcs,&c.dequibusdifIumeftl'u- teft dilpenfare legibus juris ordinem pncipicntibus',poiemin ali—
perius /. y.r.i.§.»,*.i 6. illud adverte, cOm hujus facultatis exercitift quibuscafibus fine illis folemni tat ibus ( urgente certe caufa, ne te-

meri agat jcodemnare.Iu DicaUilUx-fM Jt/p.^.d.j.d.i.n.ioS- affr-
rens Lell Arag Covar.aliofque ; Silent tres calus afferri .

pertineat ad Jurifdi&ioncm contemiqlarn , poflequidem i te occidi
Prolcriptum in proprio Principis profcribentisTerritorio.non veri
in alieno, nifi ex tacito, vel rationabiliter pnefumpto legitimi Prin-
cipis confenfu . Quid fi in alieno occidas.non facies folum injuriam
Principi alieno,verdm etiam injufteoccides;utpotiqui occidas fine
legitima fecaltate . Aliqui apud Dianam,^ j»'.4^/»*.Bannitum

ublcumqueoccidi pofle docent. Ratio potdlefrc,qnia,Ultemregu- ... — — — -

lari ter, ad eft prardidus tacitus confenfus . Terti*-Qtt§ndo apparet pericul um fugae ejus,qui de re gravi reus

Si non fint legitimi profcnpti, fed foliim Rei, Graflatorefque, re- eft, < 5 cc.Scdm his ummbusdebet femper Princepsefle certus, cri-
gulariternon poflunt occidi , ( ne i fate II itibus quidem eos capere men probari polle : rurfusdebetfummarium formare proceftum •
volcntibusjfolum ex co.quod ipfisrefiftunt;nec poflunt tunc Judices apturaque defenforemconftituere Reo, etiam fi abfens fit: & tunc

r 1 1 • ... r I. * j : J n nn/T., ■ immX JlrAMiiUll,nii»n vp vrncnnmtfrhre.

Primb^uando delidum eft vere notorium;»am tanc non tenetur
citare.

Sceuncfo, quando grave imminet periculum Reip.fi ftatim non fiat
punitio, ut fi adfit timor Rebellionis, vel gravis turbationi» in Civi-
tate : liciti foleronitaics illas omittet .

cSupcnc . „

quem filitot, adi . ~ ’ ma poteflas aliquem occidendi, vel fenteutiam de alterius morte fo-

l Terti*. Quando t.Maritm f.adlorom Mnm* da ndulttrut , (7 1 . rendi more belli ( ut dicitur) fine ullo prori us ne fummano quidem
Grnvtj, radam , permittunt Marito deprehendenti Uxorem in adul- proceflu,fed ftatim, & in continenti . Negat de Lugo,r.z .
terio ( idem Patri refpedu fili* ) illam occidere pofle ; ficonflaret /^.y.n.ja.Oinceditcfle probabilem aliquo valdiu^eiit. calu ^
tunc dari Marito, vel Patri audoritatem publicam , nec peccaret ^».r.ap.«.9d.cui favet Fagund.^ar.8Vvr^. 10.^1 8 Dicaltil. . • / *
Mari tus, vel Pater cos occidendo, quia procederent , ut Mmiftri .f^^ceditque Bpffius apud

publici : At quia ex communi Tl^oUorum calculo , id ita non eft ; * 4 - ,<*» cnrm , pofle Regem fine judiciali ftrepitu occidere occulte

nam le^foldm propter illum vdhementem dolorem, amroiq; per- adulterum^qui vim Regm* inlerrct,fqlufque Rex id iciret,quialic
turbat ionem, non damnant in foro externo eas oceafiones; non ver6 Regi expedit ad Regiam infamiam evitandam .

eos creant Miniflrosfuos.ide* femper mortaliter peccabunt/. /i

ftRottix\. f. ». quamvis illas deprehenderint m fragranti cnm:

r. lator.

fo floro 1 2 j. 7. ». quamvis illas deprehenderint m rragranti crimine.

Nifi umeo diflus Marita,, vd Pater «cidaat por prima, motuvqui
ia tanta palfionc probabiliter praiura. non rart poliunt S, poft
fenteotiam laumi Indice .adultera ;uxor tradatur occidenda ab
apio marito , tunc {and ut mimller Julliti*, poflet illam 'ifiinc pCC-
eato interficere . Veriim id non ell tonfulendum , cum proclive fit ,
ut vir potiulin vindiflam occidat,* mod,um,quam m zelum ,nftl-

,i>.*uior odio dctelletut tanum mami^uamvis permtlUm cru-

^Omclericum eum Uxore. matre, vel forore, vel propria filii tur-
niter inventum occidit, peccat, fed non incidit in excommunicatio-
ni Cap. fivrrap. quia juftum dolorem compefeere, difficillimum
J2V it Glofla ibldr.rm^^.HquefeOA notat Uyraan /. 1 jr. s .p.i.
TVZ.t.Sc apud Dian ?9 ..

4 Quartd.Clericis in ^Jopous ordinibus conflitutis.fub morta-
li «xMUKgt occidere eium nw profcrit>tos.iinm6 iidem fine Pontifi-

Innat om prolatui natant an pajjit tandomnoni f

8 Secunda quxftio j An poffic unquam innocens morte damnari ?
Refpondco.In tribus id cafibus quaeri folet. Et quidem duo parum

habent difficultatis , multum habet tert ius .

9 Nam PrimdrQui adu eft innocens,! ed prudenter timetur, fi lu-

C vivat, noxius Reip.eflc futurus, nulla ratione poceft occidi.ItaSa-
J.& communiter.Nullu» enim pro peccato fu-
turo puniendus , ciim praefertim portit occurri damno, quod forti ti-
metur, trudendo illum in carcerem ,eiiciendo in exilium 1 occ.

10 Sccundd. Filius innocens nunquam occidi poteft pro peccato
Patris, multo minus quilibet alius pro alieno peccato; legeS. Iho-

4 - » ...*•! a —

Haec plana funt. Molefta autem eft tertia difficultas . An Icilicet
Judex, vel Princeps licitipoffint fententiam mortis in eum terre »
qucmcertbfcit e!le innocentem; qui tamen , I ecundum allegata ac
probata, mortis Reus apparet?lpfe Judex V.G. vel Princeps occulte
Petrum interfecit ; fed Paulus propter aliqua mdicu vehementi»
infamatus: coovidus tamen fecundam legitimas probat ioncs,de e»
occifione fuit : poteftne liciti ipfe Judex, vel Princeps Petrum capi-
te damna re? .. „ . .

Refpondeo. Certummihieft.exDD. max ciundis . Principem
non pofle, fed teneri eum liberare • Ratio eft ,quia Princeps poteft
fibi difpenfare inea lr^e, qua jubetur . debere procedi mjudiciisl©-

cundikm allegata , & probata . Qu6d fi fubeflet periculum Icandalt ,

«Jam I*erf .quoad PO^n 0 re S .Cc rtum cft>au a or i ta tepuUicapof- quod Rei non puniantur ; tunc Princeps palim , «famcum Jm-
kiSc debere Malefaclores 'Oterfici^crvato tamen juris ordinernimi- mento ( fi hoc neceflarium judicabitur ad faciendam
r Q q uod 11 citcntur^udiantur^ac f a /jr Dro bctur,3cc. Dcbere,inqul , pronuociare , fibi notam efle illius hominis innocentiam . 5ca quan-
fed noa dubito, quin aliquando pofljt Princeps vitam cfidonarema- donam tantum fcandalum contra fummum fupremi Principis im-
Icfaflon l’™^|™'^’*“d»mnatD;fiquidcm rari id dficcre bono
< ^ od fi noceat*manifr dum eft non pofie.

6 l0CO ’ “ bi q« tnor , vel quinque d< rrabv f«-

‘*|I Pundusergodi fiicultacisde inferiore Judicecft, quiblcdif-

fpe fiua ra viil,^,^a platea plena fpcdlaucibus

porrfiiwi^WMwBWpeaaMkonioe 1 ", C “ ' "

1 Chriltiano indi-

peufandt fibi potellate non gaudet. Nonnulli cenlent,eum pari m».
do non polle. Ita LeiUi.r.i,.". 8, -inclinat deLugo.r— .a-*/ 11 //»-
Rofella, Angelus, Peiruv Navar.Si apud DiamM»

Cap. II. De Homicidio fui ipfius . 173

ii jvfi .tfail .1, dub quia innocentem cert6 cognitum dire- Confeflionc tenetur credere p*n icenti; at extra ipfam poteft ,&

fleoccidcre,intrinlece malum eft. Nonnulli docent poiJe.IuS-Th. debet fidem habere potius pluribus Teftibus & probationibus, quatn
3.1.4.67 ^i.Thom.Sanch/^.x 17. aliique ab ipfo,& i uniipfipcemtenti.

diflo de Ioiwcitati:quibusaddeCajet.Bann.Aragon SaionCovarr-
V a l.aliofque citatos tc exceptosaDicailili. /.nr.Jp«.79.quia

fto de Lu;

Azor- . . ....

1 ura prccipiunt,ut Judex puniat cu m,qui fecundum al J egatai& pro-
bata, mortis e(l'e reus i nveoitur, obligabitur igitur hic omnem move-
re lapidem , quo impediat hujus innocentis intcrfc&ioncm; praeve-
niendo ne Teftes contra illum deponant , vd diligentius eos exaroi-

Ma lefaflor omnino occultus an poflit con-
dmturi }

iS Tertia denique quzftio eft . Anviceverfa, fi Princeps novit
privata fcientia Reum elle dignum morte, fed publice probaturis
iundo,aperiendocUm , fi poteft , ipfi carcerem, ut fugiat, monendo elle innoccns^n inquam poflit cum Princeps morte damnare ? Prin-
Principem de illius innocentia, imm6 & deponendo Judicis officium ceps, inquam: nam Judicem inferiorem nullo modopofle, certum
fiexdepaGtionegravedamnumnonaccipiat,dcc.Verum(i haec non exdiftiseft.

proficiant , inftetquc Princeps ut condemnet ; poterit ( hi dicunt ) Rcfpondeo regulariter non poffe. Iu Dicaflill. l.i Jtjufl.tr. 1J.4.
condemnare. dub.y ».1. cum Arag.Petr.Navarr.Ac aliis. Si cnias nemo, ut dicetur

i) Ex his fcotentiis prior menti meae ade6 certa fc offert, ut /1« poteft proximum diffamare de peccato occulto; quanto ma-

haec pofterior non fit mihi intrinfece probabilis, quia umen eam do- gis non poterit eundem occidcre?Et ratio ulterior efl : quia Princeps
fli przfercim S.Thomampleuuntur, probabi lisfaltetn pro- jurif difliooem habet fori externi,ad quod non pertinent ea occulta

pterautioritatem cxtrinfecara cenleatur.Ratio noftraeft, quiafo- qu* probatione eiterna carent. Adde,efledc jure natur*» ut Reus
cratiflima Jura ctlm praecipiunt, ut Judex puniat fecundum allegata, audiatur in fui defenfionem : ut probat Clau Reg. M. ix. ex

& probata, femper intelligunt de Judice regulariter, idefl defudi- Clcmentina Patronalnjo ftntontiafjro judicata ,&c. f natam, . do
ce,cui regulariter cooQa re non foletdedeli&o Rei, niG per allatas nctuf idquod non poteft fieri, nifi per probationes externas, quas
probationes' de Judice autem innocentiam Rei certd cognofcentc, ipfe velit adducere .

quicafusrariflimuseft, & peni dixerim metaphyficus; nuroquam Dixi (regulariter: ut fisnificarempofle, quando inflat magnum
agunt . Sane etiam leges uoiverfaliter damnam,qui per juflam com- aliquod Reipublic* vel alterius damnum ,fcd tunc res reducitur ad
penlationem alienum accepit :lic£t enim hoc non cxdI icent, femper defenfionem cum moderamine inculpat* tutelae. Relege raodbdi-
tamen ex jure natur* efle id exceptum intelligitur , OC fexcentaqui- fla». 7.
dem fimi lia in jure reperies .

1 4 Dices. At ita publicum bonum expofeit , ne fdlicet juris ordo
pervertatur : neve Judicibu s detur occafio,ut etiam nocentes 1 ibe-
rent , prsr textu , quod eos innocentes efle cognofeant .

Facilis refpoofiotjuris ordinem non pervertit «qui contra jura non
agitat jam vidifli , nullum juj elle contra certd cognitum innocen-
tem . Przterci majus malum efl femel innocentem interfici , quim

illnnntiKnivmri>m litan.l* : .. Lll.

Dices: poteft Princeps, immd quilibet Judex cogere debitorem
ad folvenduro creditori , fi certd conflet de debito ', quamvis nou
poflit in judicio probari : ergo & poteft fimilem certum Malefa&o-
remoccidere.

Refoon deo negando confequentiam .Difparitas enim efl manife-
fta : fiquidem in folutionc debiti certi Judex operatu r^d compen-
(andum,non ad puniendum.Ad compenfationcm autcdMbeiendam,

aliquoties nocentem liberari', illud enim malum irreparabile efl , ficuti occuhd poteft amicus adjuvare Creditorem; ita poterit & Ju-
hoci Principe, & i Repub.facife reparari valet ,ne multum ferpat , dex faltem ut amicus :at ad puniendum requiritur jurifdidio,qu*
nimirum vigilando, ne Judices , nili vero jufliti* zelo przditi, eli- non habetur in occultis ,utdidJuraeft.
gautur.Deoique magis favet pubi ico bon 0 populos fcire,leges nemi-

ni u^amaiiauetnoffcndendi caufesefle» fed innocentem ondecG- $• V. De Homicidio ttt Btlh juflo , .

que repenumdemper incolumem fervarejquam fcire^as concedere

immoprzctpere, nt vel femel occidatur dire&£ homo ab eo, quieti T\ E hoc, ne Cramben delicato Leflori recodam apponamus, fufi*
innocentem ac fen&um novit. Dircdd, inquam: nam non video, J— / ficiant ca,qu* attulimus A^.i. /i» ».36. &rux-

quomodoaliqui contendant, id non efle occidere dire&d,fed indire- fus$.7. V» Bellum .
ae:<niia nimirum (ajunr ) Judicis intentio efl fervare juris ordinem .

nm hominem occidere:ficuti poteft peraccidensoccidi innocens ad A P TT T TT

victoriam confequcndam , vel ad fc felvandum ,co modoquoetiam v— rv r \j i ii.

nasdocuimus fup.t.i. $.1. o.t a. Id inquam non video , ciim enim

nullunijus, nec juris ordoadfitcontraclard cognitum innocentem, Dc Homicidio fili ipflUS.

ut modo dixi ; id non poteft intendi , quod eoipi noo efl , intend i non

narc^uemlctt fcientia privau innor entem, quando illum ura-i jus, r ,-i . n ), ?5 C j t J e ’ '"amicfta ni-

nec( adhibitis remedi,,..» ,1». d.dis) s,a affulget non condem- 7 ,U “

nandi . Ita Leflius b,. ci,«. ««„/,. 84. Qminch. ». 5 ?a. d. f.,r. d , ^ A ,/iolPn ° m r \ e 9 '

dtttmfmii 1 to. (? d-l+dr /.t. autemfe occidit, qua ratKmc Ct ab Ec-

•««.loj.quia cafus civiles, utpotc trequentiores .turbarent faciliis 4,« Adde Sn^lSs' S» j 1 ' "f *' 7 ' K ' 5 ?T/"' m
Tribunalia. Adde, ptivatos videri in bis cedere fuo juri propter di- i", n,’/ V.LlV/?? '' ' —'STigun.

tiuramaias Reipubl.bonum.qu* certi ceiTtourumaeiturdevita, vel

mutilatlenejtiurnquamprarfumitur.Quandoereor.P./l.../,,,*^ c^“’ '< 1 Ui bus qutedam ad praxtm conduccntta utiiucr eiplica-
cio jud,cndtk&ti t pronuntiat perfonam publicam non teneri uti i Primiim n rr n j-

fcientia pn vara; dc his civilibus, & levibus agit, utpatetexcafu t” *IS!!faS Pofl ° m ,ot d| -

Textus: non de vita. oumeil, licite mibideliderare mortem ob bonum finem. V.G. ut

is Quid dc Mmiftri, JSatelles V. G, pote Une licitierequi fen- ohTneI!ZmS(>™a S D'!!r : mihi

tentiameontraPetrum.il certb Iciatutumeilc nullius culme reum? j r ' rt R r, P»" dc o : Qu.a fi morr defideretur ,ut

_e, i - .-i ■' - debito mudofequatur, nihil mali continet: Atii illam quit libi infe-

oam Gdubiat, debere Iui Superioris fententiaflpcxequi diiiniu” /'V.
tu Dtc. c.3. 6.7. V. Erecutorl/ontontin .
efponoeoii

ratycdm debitum niodum excedat, multum continet mali;fiquidem

illum ferales exequitfuu tunc fupponitur fententia valida, Ac ju fla,
bonaque fide i Judice prolata , cui obedi re potcll Minifter fubditus .
At U notorium lit.fcntcntiam efle injuflam , vel intolerabilem erro-
rem conti nc-rc.vel.ut alii ailJiinr.M ininnirvr* C.i

Refpondeoinnoflra fententia noti polfe in gravibus. oo/Te inmi- ^'"^“^'Pattwteflatemin vitam, quam nullus habet prxterDeum.
noribuspoeuis, propter cafdem rationes jam diOas .Aln^m de Lu- SbJre dSI boni i' m RoP»b.Male&aor«J

go, 1.1 Mjufi.d. t ,..48. & Dicallitl. 4c. itu. an dutmrmmr t dr "' or, .T.P c “ 1 ? tur • non LPoffnmtgoauthontate publica carens,

quidem probabiliter nrobab: litate extrinfrea, cui conformate (c line ‘ tconierre. ita in cafunolho. dic etiam ;ucefi licitd deftder*.
peccaro%)fIetMiniilcr :) fii„n«TOtia(ilV^nbteOi^not^ wneft t™" V.G. eveniat ob bonum fanitatis finem ;

rii„ m r„Vii« fedprocurari licirdnumquam poteft, ut dicetur «. 10 . cupi/.,. $.1

i Argumentum fecundum. Ucet jeiuniisA carnisaffliflationi-
A i ffle !V cenrc > 'W* v iti citius fiemihi fit finienda :fed id

nital,en/IAv>AM.~ _:L: f ll >■ . r

verum etiam inferre ; ergo
nterficcrc . Rcfpondeo :

-p- --.t»-- •■■Av.ssMAnre? citius moriendi; quia id.

tj PetetcuriofustSiJudr» Ecclefiaftkusei Confeffone c, “ r . t VJ. l ™ , ™™<'»t^etdiieQi. 1 refimfimoccidere. Atfeiisaf-

mentali fciret Verbi Gratii Perri innnri-nriim jl .• ^ J cra- filiationibus moderatdafficere,cx mtentioneplacendi Dco,licebic
legitime effrat c^ra i ? J ro ca * i I"*™”? ‘ ldatlf per accidens fecu.nra fit velodTer mor

Kg una enent contra iplum^otemneA tenebitur illum condem- Id enim non elt nifi indirefld mortirfibi caufam efle , quod in nmltii

Judlrt^^^^aM^rlk^levtoiril^fii^de UtCT ^

SuayOTdeS^ dam,non verb evtraordinariis et delicatis : Utetiam^obh,7t„r

mdeuia.0, »47. Rataoc II, quia ConfcOirim h, fumcrccrtraordinarta, & maenis impeofis conquaC ia mc dicamen-

174 Explicationis Decalogi Lib.VI.

Ia', cum fatis fit medicini* uti communibus . Immdcolligoex Dofto-
ribusnitfx citandis, nec me obligari i pfos eofdem ordinarios cibos
alfumere,fi quando valde- laborem io iisafliimcndis ; quia cum tanto
Jabore , nequaquam propria charitas obflringit ; Ita etiam , umet (i
poflit quis ad vitam fervandam vefei carnibus hominis jam occifi
(quidquid rcfragentui Val.r.^.j-f ?Ai Azor^.i./.8^.;} <?.4.)quia
non apparet unde in tanta neccfliute id fit prohibitura, At re ipla, il-
lisad multa medicamenta utuntur Medici: tamen non obligaturi
quia nun tenetur tam extraordinario cibo,Ac tam repugnanti ipfi na-
tur* vitam producere. ItaTol. lii.dtfipttm.ptttui. mortui. r.oo.Ca*
jet.a.X.?. 1 ^s.srt.x. aVi. Nar. i*/itmm.t.%}. m.iil.

4 Dixi autem (moderate) fi quisenim contra regulas prudentis
indifcretd fupra fuas vires fele cruciaret, unde notabiliter fibi vitam
breviorem redderet ; peccati Homicidii reus effet :quiaficuti alium
V- v. infantem non potes occidere, ob bonum finem citius eum mit-
tendi ad gloriam , fic nec te ipfum .

Neque opponas Carthufianos,vel in ipfo periculo mortis, laudabi-
liter fiveex Voto,fiveex piaconfuctudioeicarnibusabftincntcs.lta
Pagrtid-^.j. 1 »^ «Mt. »'"».t9 (tri0.citansSayrumalio(que ;
AzoT.p*'*.* 1 *.£j-i4-ncbGS,inquam,opponas:Nam pari

modo affirmo cum Thom. Sanch. inc*f. lii . j. t -i . <fel.34.eos debere
inpe riculo mortis carnes comedere, fi alius aptus cibus addi ; ut fi
eflcot in deferto , ubinonnifi carnes haberi ex venatione poflint <
Verum, quia regulariter alii funt cibi , vel ex vitellis ovorum recen-
tium, vel ex delicatis pifcibus,vcl ex fimilibus confecti, qui carnibus
sequipolleaut ; ided regulariter cum laude , tum in vita, tum in mor-
tis articulo ,ob mortificationis amorem i menfa repellunt . Scio joa.
SanchV 3.<v*»m.7.Gerf."*fl.<A trmptr. Cimtuf. probabiliter fentire,
etiamfi nulli alii fint cibi, atque aded in neceflitate extrema , polle,
immd,Ac teneri fuum Votum ( fi tamen Votum eft, utfentit LeH.
Ai.a. r. 3. 4 a. ».i»- nam fi fit mera recula, ut putat Gerfon. Ut. eit.
Ac Thom. it.n, i. certum eflet non teneri ) i carnibus abfii nendo cu-
fl odire : quia farpe licitum eft ob juffam caufam, ( ut eflet hic,oli con-
fervandam rrligiofamdifciplinam , publicumquc bonum, ac fervo-
rem iua Religionis) non confer vare vitam; quod non eft occidere
le ( ajunt ) ditcflc , fed indirede, verum prior fententia mihi ma-
gis ferdet .

5 Argumentum tertium: Tufledamnatus ad mortem, poteft
in fe exequi fententiam : potcll V. G. fumere venenum , fe vulnera-
re , fibi venam aperire , inficere fe in ignem , Atc. Ergo licet aliquan-
do fe direde interficere .

Relpondeodiilinguendo antecedens. Damnatus ea poteft facere,
fi ea ipii legitimi praecipiantur :conccdoantecedens; nam ficcon-
ftituiturMmifter publicus fuae necis : ad quod quamvis Judex non
poflit Reun» cogere, (niiniscnim crudelecfl, hominemfui ipfius
cfle carnificem :) tamen, accedente ronfenfu ipfius damnati, non efl
unde non poflit . Ita Vidona,Arag Cord.quibus favet LeflV. 1./.9 J.

apuddeLugo,fen».r.<A/»/? d.io.ftli.i.n |S. quidquid aliqui
dicant,cum de Lugo i.e.n.\ j. neque enim tunc damnatus punit fe ip-
fum tanquam Jude*;quod certe non poteft,quia punitio cum fit adus
Juftitix vindicativ*,debeteflcadakerum;fcdpunitlcutconftitu-
tus Minifler Judicis punientis, qubdefllongd aiverfum , quodque
fieri lan£ potefl, Ac folet : ut cum ad przceptum Judicis vel Conref-
farii fe quis Ipoliat bonis/e verhcrat,fe in exilium contert^juod pro-
prieefl, exequi punitionem , non verdproprid punire. Aclieanon
praecipiantur , nego antecedens : non enim tunc licet damnato exe-
qui per fe ipfum fuac fententiam mortis, faciendo quardiredd mor-
tem afferunt : quia cum non fit inftitutus minifler publicus, lcoc-
cidcndi poteuatem non habet •

Hinc liciti ad locum mort is fe confert, fcalafquenatjbuliafcen-
dit; quiaadhaec praecipitur faltem implicite a Mimflris: at illiciti
ifcalisfedciicit •' quiaadhocnon praecipitur, cum regulariter i

Carnifice deiici foteat .

pari modo liciti venenum , propinante Mi niftro, 'aperto ore fu-
mit; dcglutitaue; cibos non afrnmit, quaudoefl damnatus , utfa-
mcpcre.it , collum ad idum iccuris extendit : quiaad haec fa-
cienda faltem impliciti, ut didum eft, regulariter praecipitur. Con-
tra venenum exfc, vclantiternpus, quo propinatur, aflumere ;
fefe propria manu vulnerare, venam fibi aperire regulariter nequit:
quia regulariter hxenon prxcipiu ntur ; Sc ex al ia parte , funt adio-
nes per fc mortem afferentes . Laqueum collo fibi circumligare ided
permitto, quia eftacuo latis remota ad mortem : idemque decernito

defimililm 9 -

$. H. lndirt£1 m fui ttfi/Cf .

1 T - * cum aliquid oonit

X r C 'f!?mbm?r,! PO f to . Vc l omiflo, mors aliunde confequi-
turj V.G; ^‘'f^siotydis amico, vel occupandam re-

jjnqui*»^ 'Pfcabfor bearis, Ac pereas . Certum

^“j^ffrileeft^erernp CCre ^anediredam mortemfibi caufare :
Sed d.flicileefl decernere, quandonam id liceat, ejufque rationem

afferre-

* tri 9? otie »adeftcaufa , jufla, certi gravis ,

a |iqu'dag , lomittcndi, quamvisexillo per accidens fcqua-
tur nr.ors, u taracn ego eam mortem non intendam, fcd intendam

duntaxat 6nem bonum: toties liciti me gero ,eflo mors mihi , immi
& alteri confequatur . Quoties veri ejufmodi jufla caula non adeft ,
vel mors per fe fequitur,u>ties me gero illiciti . Ratio Regulae , at-
q ue adeo dodrinae efl:quia non femper obligamur ad cavenda ca,quse
per accidens eveniunt , Ac ex alia parte , caula jufla nos urgere poteft
ad aliquid faciendum vel omittendum^uamvis ad illudior accidens
malum aliquod confequatur .

5 Video Regulam, icd qua: mihi non omnino fatisfaciat : adhuc
enim inquiro. quandonamitacl!e,veinone(le dijudicem? Ciim au-
tem id non poflit alio modo decerni , per prudentem virum, omnibus
circumfpediSjpradcrtim gravitate caular.Ac conjundione vicina, vel
remota adioms , vel omiifionis cum morte ; ideo alia major explica-
tio addi non potefl, mfialiquoiumcafuum peculiarium mentio, ia
quibus Dodores hanc indiredam cooperationem ad propriam mor-
tem agnofcuutj & tamen eam concedunt : nam c* illis difficile nego-
tium non erit, (imilia decernere- Lege
/ii.x. /.i.r.9. dub.fi. aliofque«K>x citandos .

4 Primb igitur, potefl quis ad oppidum jufld evertendum, i niicere
ignem in pulverem tormeatanu; potefl flationcro non deferere:po-
tcft Icalasadmxnia oppidi admotas primus afccndere,&c. quamvis
prxvideantfe fic elle interimendum : quo padloEleazarusfub Ele-
phanto opprdTus fuit cum laude ,St Sampfoo fub tedo Philifleorum.
Iu DicafliU./.mtfxr.Ratiocfl,quia jufla caula boni publici, lacft Vi-
d onx, has adioneexx fe non malasmerit6concedit .

5 Sccund6,qumdoquisl Tyranno injuflemorci damnatus, poteft
Ac quidem probabi liter per aliquns ( nam in noftra fententia legatur
t fumum $ .1 . n.j.) fe filius offerre interficiendum , ut vitam damna-
to amico fer vet.Dicunc( injufte : ) nam fi juftd damnetur, non potefl,
quia fic Judicem volentem non nifi jufld Reum occidere , induceres
ad teoccidendum injufte.

6 Tertto. Jufle capite pledendus , carcerique incl ufus , poteft ob

honeftatem Juftiti^,vel obedientix non fugere, quam vis ei via pateat
ad fugiendum. Et juftedamnatus ut lamc pareat, poteft oblatum ci-
bum rcfpuere. Immdmalefadoribus licet fe Judici offerre interfi-
ciendos. Quod fiprardidiinjufl^ fuerint damnati, nifialiud moti-
vumadfit ( ut affuit in fandis Martyribus motivum fidei, & Religio-
nis ) tenentur fugere, & comedere, &c quia tunc jufta caufa non
adeft vium prodigendi . Anfivcjuftd five iniuflecarceri mancipa-
tus, obi igeturfervare Juramentum de redeundo in carcerem : dixi-
mus num. 19.

7 Quantd, pro bono communi poteft quis exponere proprians
vitam . An verd etiam aliquando teneatur , dixi fuperius ■ y ‘•p.

8 Quint6, poteft nuis invifere , St fervirc pefte infedii , vel fimili

morbo laborantibus r quamvis timeat luam infed.onem^dcAque St
mortem . ita Si, V. Homit. Dicaftill./.*n#*r.«jJ 7 . Sireenim eo-
rum vium temporalem intendas ( qnod non cfk improbabile, dixi-
mjis 1 . 1 1 s. ) five eorum vium fpiriiua lcm,fempcr cx honeflate

charitatis operaberis . An tenearis, Md. diximus . Multo magis uxor
cum fuo probabili vitae periculo afliftit cum laude marito pelle m-
fedo:lmm6 fatis probabiliter excufatur uxor Sc amicus; qui amftunt
fuisinfedisex pdle/oldm ad amorem deinonftrandum;quamvis eo-
rum opera non fit aegris i ilis profutura, quia adhuc id honeflum , Ac
pium eft . Iu Jo. Sane- d. 6 , *. 7 .

9 Sext6, quando quis non poteft viure mortem acerbiorem, nlu

fe in aliud periculum alterius mortis minus acerbae immitut; pote-
rit in hoc fefo immittere . Iu I^it A*.i.r.j9.<feL6. » ? f.v.g^d vitan-
dum incendium, ve) ferocem Leonem, vel invadentem inimicuraj»-
teft fe quis proiicetecfcnellra, quamvis moriturus : tunc enim ma-
lum apprehenlura ut minus, poteft majori anteponi,atque adeo elici.
Hinc Lcflius , ii.n.zx. tenet^nilitcs navales licite ignem iniiccre in
pulverem fulphureum ,fe coniiciendo in mare, ne na vis io boftium
manus integra deveniat ; quando id faciunt , neacerbitffem mortem
apud cofdem hofles patiantur.Addit>poJle etiam id fieri ob finem bo-
ni publici ; oe fcilicet potentiores fiant iojufti hoftes ex tam pingui
prarda.Approbans Dicaftill. hi.x.dt}ufi.it.\.d,\o. d. r 7^137- idem-
que «.jU-affirmat de fuffodientibus Turrim, vel Mxnia, in Bclloju-
ftoiCtiam fi fciant fore fe opprimendos Gmul cum Hwibus . His adde
Fag« 1.A3.»* Dvr.r.n.v.14. aliofdueapud Di*n. 4° ■ Ad-

do St cgo,nc fiant animoGores ex paru vifloria .

10 Septimd:Lic 4 t corpus macerare ob mortificationem, ut modo

diximus jf.i. «.3. ......

11 OdavA ; Non obligatur quis muure locum habitationisad

falu tem recuperandam^icc uti extraordinariis cibis vel medicinis,ut
ibid*m ditimusMCc ducere uxorem promet eandem laluteunnec pa-
tiens magnam fitim tenetur quis potu abftincre , licet aliquod dam-
num fu* faluti inferri praevideat. Ita Joan. Sanch. /.3. Dicaftill>rx.
n.jjx. citans Vifloriam.Ac Arag.Ratio Horum eft;quia non tenemur
ut ibidem vidimus, cum tantori^orefalutemconfcivarc. Lege Fag.
/ii.y iudtt.tsp.i i . nurn.i 8. 19. q'ui tenon obligat ad utendum vino
vel carnibus ; etiam fi Medicus dicat , te vi&urum cum illis ampli ds
d ccem annis , quam fi utaris aqua , Ac pifeibus . De puella repellente
Medicum ne contredctur in partibus inhoneflis,dui fuperius/ j. c.
I.§*. 4 *.i 4 . . . . .

12 Nonb Ad vitanda gravia tormenta poteft quis confiteri verurr»

czimen;imm6 cum aequivocatiooclalfum fibi imponere; faltem u m

Caput II. De Homicidio fui ipfius.

t75

d»mnum aliorum id-ooo redundet : eo modo , quo pluribus dicemus

, c .
ii Deniqucexercereartem Funambuli, vel venenum luroerc,vei
vulnerari fefinere, utoftendat efficaciam Cui remedii , quodftatim

S uis adhibeat; inde licita Hinc, quia pcriculu v ite exoriatur pex ful-
ciens remediaro mortaliter certum . luPicaflill. let.ut.n.fq\.

$. IU. Dt MatiUtion* fui , (Jbi dt Eunucbo ,

r Qlcut occidere, fic mutilare fc nemolicitipoteft :quia perinde
vJ ac vitae , fic & membrorum corporis nos domini non fumus.

Unde inferunt refld DD. »« cic. & communi ter, neque ex fine, ut i
peccato tugias, pode in membris te i pfum offendere, v-g. oculos erue-
re, ut feminas tibi ruinarcaufasnonalpicia* ; quia non corporis
membrum, led animi malitia caufa peccati eft .

a Jufla tamen efle caufa poteil, qua fe quis mutilet, evitatio maco-
ris mali, five hoc ab extrinfcco ira pendat ,fi ve ab intrinfeco. Ita Mal-
derus & mendofa apud Dian.^.y. 2* Qua ratione fi Tyran-

nus ubi praecipiat, ut manum abl’cindas,fccus,tc interficiet: potes
tibi manum fecare. Et proptcr.eandcm rationem, alligatus poteft
manum vel pedem abfc indere, fi fecus non poliit gravis malum a fe
prohibere, 3c, fi rationabiliter timeat quis tnori ,nifi membrum, v.e.
brachium veneno vel tabe infc&um detruncct;j>oterit fine culpa il-
lud abfeindere, vel poterunt aliis ex ipfius coolenfu . _

5 Quod fi inquiras. An in his &fimilibuscafilus tenearis ? Re-

fpondeo : fi fit magnus luturusdolor in abfciflionc,non teneris ;quia — y ■

cum tanto incommodo non urg-t charitas in tuam ipfammct vitam, quia oon (unt facienda mala, ut eveniant bona.malum 1 autem iomn-
Nam propter eandem ruiunein mod6 diximus.non obligari nosme- Icci eft, occidcrc mnoccnKm.F»^

dicamentis magno pretio conquifitis ,& extraordinariis vitam an- draginta dies,foeunmnum pofl odloguua,dc ccn '5 r,, S u ,°“

nofque protrahere . Quod aliqui addunt, teocri te, quamvis magnos
dolores pati, fi tua vita fit admodum Rcip.neccfiaria;faitem praefice
non urget, quia regulariter potes prudenter exiftimarc, tibi molien-
ti alterum non minus aptum fucccflurura. Iu Sayr M.j. d.
aliique .

Eumubut .

Ierat mortem fptui five animato , five inanimato , & hunc abortum
indirectum procurare, ex proportionata caufa , liciti poteft tum ip-
ia praegnans, tum alii. Nam propterei tunc tamina aegrotans po
tellfanguinem emittere, debita inedia uti potiones medicatas, ad
pravos fi umores expellendos ordinatas fumei c , dtc : Ratio eft, quia
fic, propter illam neccfliutem, Abortus ccnfetur folurapermiUus,
non verd intentus ; cum Mater fuo jure utatur fanitatera conqui-
rendi. Quando medicamenta arque tendunt in falutem Matris, &
m mortem fartus, pofteca applicari infirmxprygnmti, u ialus infir-
mae ell def perata ; docet probabiliter Sanch. j oe.cit.u, 19. etiam ii du-
bium Iit, an vitam matri allatura lim.Ratioeft, quia lecus pcnrcc
cert6 Mater, dc confcqucnter factus : At per illa medicamenta forti
uterque liberabitur i morte. ....

x Sccuiid6dirctfc ; ut fi Medicus praeciperet ebibendam potio-
nem, directe habentem pro fua vi, litum interimere, vel conceptio-
nem impedire. Et quia certum efl ex Sanch- Vafq. Pont, cum Caftr.
/oe. tit.it. p. tum efle mortale, illam abfolutefumere, vel propinare :
quia fic vel occiditur per le i u nocens, fifsctus efl animatu* ; vel fi
nondum eft informatus anima, contra finem naturae impeditur ge*
neratio : umcu adhuc dubitatur, an aliquando liceat, quando nimi-
f um, ni ita fiat, periculum vitae fub<t Mater ,

Fatui Animatui.

3 Dico Prirad . Si confiet fictum ede animatum , vel dubitetur, an
animatus fit ; nunquam lic£c. Ita DD. citati (c citandi . Ratio ell ,

noffrum cafum, foeminmum, ut quo minus poteft , aggravetur delin-
qucns,dixiraus M.\ s. i$.7.Vorb % bregai«ritat % n.x.

Fatui Inanimatus ,

4 Dico fecundA: Si fcetus eft fi ne ani ma^liqui affirmant in tanta

Matris necefficate, licere . Ita Sanchez, GrafF. Uit. Si, Vtrb.Homic^
4 Illud item eft hujus loci, An propter magnum lucrum amputare dium % Layman, tib.)ftH. j.jr $ />. J : f 4 * l Jl qt | e 2 f ' /i

aliquod ex membris liccat?Soletque cfl‘e quaeftiode iis pueris,qui,ut w/.ii. Aliqui negant : . ItaFilliucius ,-j ‘ j ? ' Jz.
ion oram vocem retineant . lolertis Medici manu, abfque morali pe- 62. aluque apud eundem Dianam- Utrumque pr bab c. K p

aliique apud eundem Dianam - 1 .....

fteriorum potiffima, ducitur ab inconvenienti : uam 11 id liceret, li-
citum etiam eflet, propter (anitatem, direfle procurare pollutio-
nem; quod nemo dixit - Ratio priorumeft j quia tunc fartus eft ag-
greflor contra Matris vitam : & ficuti pravi humores ponunt depel-
li, quia invadunt vitam ; ita & ille factus, qui nunc inftar humoris
I.rt.rr.i. fusi .dptoUt Tanmrusmox cinndus , ,«»ica. Ad iauddcpoUuiiom.cflcpoidldif^ritMsPruptcrpCTi-

■ effeimproba- culum apertiflimum mcontinentiar, fi ejulmodl licentia

" " “ tur;& quia fica poUutiopermitteretur,impedireturulustt»n|uga-
ILs, contentis jam hominibus illa voluptate pollutionislicitipel-

lonoram vocem retineant » folertis Medici manu , abfque morali pe-
riculo mortis, Eunuchi fiunt: eo enim periculoexiftentc, nequaquam
licere, patet ex diftis . Ut etiam certum eft , non licere Patri id in fi-
lio fine ipfius pleno confenfu, attentare, quia Pater non eft dominus
membrorum filii.

De illis igitur a jo,d 3 e probabilequbd liccat.Ita Salon.a 14.6f.urt

qui dum aliam veriorem fententiam vocat , hanc non
bilem indicat, ipfo Diana nobis contrario faten te /*.$.*'. j .Trf\i.fin*.
Eflo probabile etiam fit^udd non liceat. Ita Tannerus 2 t.difp. 4^.8.
dub. 5 .n. ior. Diana aliis c\ti{.iiP.lM.f.rtf.fi.^yp. 6 jr.%.rrf^ 6 .cr*u.
dtmp. tr.6.rrf.yj. Ratio noftra ( nara contrariorum, colligetur ex
ntex dicendis ) cft.quia jufta videtur efle caufa, non deficere in Re-
pub.immb in Ecclefu nosfonoros Cantores ad divinas laudes modu-
landas . Adde , eam abf ‘ciffionem non iu notabile nocere ipfi indivi-
duo, ut refarciri feu compenfari non poflit cum emolumentis vocis,
& cum lucro quod fperatur cx illa .

Fingeartcra adefte afferentem utilitatem , iramb folumfplendo-
rem Reip. quse ars exerceri oon poflit nifi *b eo, qui careac uno den-
te, vel (ummitate minimi digiti ; condcmnarefne de peccato eum ,
qui fine mortali periculo majoris maii, damnum adeA modicum fibi
i nferret, ut illi arti vacaret ? Ego cert£ non condemnarem : ficut ucc
condemnat Fag. Hb.f in det, e. 13. >1.4. Neque obftac, hominem ooncl-
fe Dominum fuorum membrorum, non obflat, inquam ; caufis enim
juftisexiftentibus , pofle quempiam aliquot membrum amputare ,
jam omnes u.z. concedimus : & meriti, quia debuit Dais homini
abfolutoadminiflratori fuse vitar in juftis caufis, nec folfim in malis
ab extrinfecoprovenientibus, avertendis , eam Ijbertatcm non dene-
gare. Neque iccmobfiat periculum , qudd in his Eunuchis timetur
incontinentias nonobftat, inquam : quia fic condemnares etiam Ca-
lli ta tem perpetuam voventes .

5 Quaeret Curiofus : An hic permittens tefliculosfibi afeindi, fit
Irregularis ? Rcfpondeo: efle docent >Sayr. Mol-Suar.cir. i Diana
■p.xo.tr 1 \.rrfi 1 . fed non efle , eft etiam cum Caftr.r.6V.^.p,rx.».4.
probabile . Rationem idem affert :quia, inquit, hicnonfecicex in-
dignatione, aut jufto, vel injufto timore peroendarcaftitatis, pro ut
requiritur ad irregularitatem hanc lucris Canonibus. Prarterei
nullus textus hanc peenam indicens, loquitur dc eo, qui fibi tefticu-
Jos abfeidit ; leddeeo, qui fibi virilia abfeindi fecerit, qudd diver-
fum eft -

§. IV. Dt Abcrtu .

1 A Bortus pertinet ad damnum propriae perfoni ; nam propte-
jT\. rei deeo hic breviter agemus. Duplici autem procurari mo-
do illepoceft. Ex Sanch. dtmatr. j. x o. w. 9 .Graff./».i. 4 ^.*.c.ll.».j.
Caflropa\.d.$.dsmatr. part.+.§.}. nu, 1^. mulu de abortu habet Di-
caftill - /tt. xdtfuft.tr. rV.foV.12. Primd ind.-reiHc.ut fi pronans fu-
roat pharmacum tendens direflead 1 an ititem,! icit pcraccidens in-

cepta ; quse inconvenientia oon inveniuntur io cafu ooftro.

An lititui fit uberi ut , ne Adulteru tendatur f • •

5 Ex di&isconfurgit gravis difficultas; An quemadmodum ad
fervandam Matris infirma vitam, probabiliter licere diximus diri-
gere medicamenta dire&£ ad fartum inanimatum propellendum
tendentia : ita idem liceat . Primi, ad fervandam tamam, fcu hono-
rem, dc confequenter vitam pucllar,vel Monialis prpgnantisex adul-
terio vel facrilcgio ? Secundi, ad evitandum periculum Illius mor-
tis, quod aiiills experta puella eft in parturiendo? Inanimatum dixi ;
nam ad animatum nunquam licere, ««.j. iam docuimus .

6 Dico jam tertii : licet Torrcbl,Btirdonus > Lezana, Trull. apud
Dianam^ .^rr.j.r^ii.(|Jj-/).6.rr.8^/j7.codemquc tcftesquidamdo-
fliffimusexSoc. Jefu, concedant, ut prttbabilc : Communis tamen
fententiaDD. apud eundem meriti in utroque cafu negat ;
audio(aitDianaV^ 6rr.g.r//j7. ) affirmativam fententiam fuifle
damnatam in CoogregationeS- Officii Ratioeft,quiapcr:cuIumeft
diilaas, aliilque modis viuri poteft, & fetus non dUvgrdlor. Adde
periculum cvidcntiftimum aperiendi viam ad multa incommoda ,
cum gravi Reipubl.pemicie : fi harc licentia concedatur .

Pana , fj abfe/utie Abortus .

7 Quando f?tus eft animatus, prseter alias poenas temporalesin-
curritur irregularitas, & excommunicatio latae fententif , i provo-
cantibus Abortum, hoc eft i tradentibus, vel confulentibus, vel coo-
peran cibus, vei juvantibus ad abortum. Ad i pfis accipientibus potio.
oera,utabortunt^iegacNaldusapud Bordonum««ciUndum, coi
aflentitur idemr.4 r4wi/r«*. 4 i.»».6.& Joannes dcLugo*> %tfpMb.\ V.
4. validd propendet incurri excommunicationem: quia deillis in
Textu non eft, quoad excommunicationem, exprefli mentioiveriim
incurri contendit Dicaftillus, Hb.%.de juft.tr. r V. 10V.12.». 1 -jq. cum
Bonae- dt nft.d.14 *it.f*R.i puubi. 7.1.6. utrumque probabile .

Quando autem fftus non eft anunatus, nulla irregularitas, nul-
laquc excommunicatio incurritur - S ic B onae- ibidem . Quod fi an-
ceps fis, fuerit, necne animatus ;quimvis peccatum fit ejusabor-
lum procurare, ut nout fignat* Sanchez dt matum, hb.9. d.xo.

ttumj.

176

Explicationis Decalogi. Lib. VI.

7 ■ tamen non incurri irfegulirititem , nec excommunicationem
diu fupri ht. 1 . t0p.y§. 7. V. ty referu.ttu. l . O V.lrrti «.

8 An autem excommunicatio b?e Ct refervata,dubi»t . nounemo.
Sed certi per SixtQ V.eratrefervata.nuncper Greg.XJV.Gc ejufmo-
di rigor ell tfpcntusV^^iiixiuit Greg-XIV. Sedes Apoftolica.

m.x-fy atexeommuuieatteae quiAtet Preityter tam/aeu/arii , quim cu-
yufui, Qrdtnii Am/m*, ad Fidehum Coufefi ionei audimda , , (y ad tot
eafut fpetiaAur per Uti Ordinarium deputatu, , phnam, (y Ai,,
eam , im fert eoufeieuti 0 lanium abfol vendi habeat fatuitatem .

Harc Pontifex . Ubi, nota, quamvis hodie non fit hic excommunica-
tio Summo Pontifici refexvata j tamen nemincm.poffeabillaabfol-
vere,niG ( ItaSilvius.quemlequitur citatqueBiflius,**F^«'
Ver t. A ter tu, ) fpecial i ter ab Epifcopo deputetur . Epifcopo, i nquam;
nam propterea non eft admittenda lententia afferens poffe Contcffa-
rium Regularem, deputatum i fuo Provinciali ad illam abfol ven-
dam ; non eft, inquam, ad mittenda : fiquidem Pontifex non fol&m
difponit, hunc (fenfeflarium deputandum efle ab Ordinario, fedab
Ordinario loci -Qualis certi nunquam cft Provincialis.

Notat autem Bauci, infel.q.fl.Peteib. latis effe, fi quis habeat
ab Epifcopo facultatem abfolvendi ab omnicafu, & Centura tali
Epifcopo refervacis, nec effe neceffe Epifcopum dare facultatem ad
abortum fpecia Ii ter abfol vendum , ut ego memini, me notaffe At.x.
Meth. Ccnfeff‘.e.‘j.nuX.

9 Cenfeo tamen i Regularibus Mendicantibus, eorumque Pri-
vilegiorum participantibus, ex duplici alio capite poffe illam abfol-
vi. Prim6, fi ii habeant privilegium univerfale abfolvendi ab omni
cenfura Epifcopo refer vara. Secund6,fi habeant fimileprivilegium
abfolvendi ab omnibus cafibus Pontificiis , quamvis ioliim extra
Bullam Coens. Ratio eft, quiainutroquecalujameflenrfufficirn-

terdepuuti . LegeBonacin./ii.j.drcrw/irM, d.t.p.w. nu.t(. apud

eundem BafBrum iHd.fi*. Ab irregularitate ex abortu occulto,non
poffe Epifcopum difpenfare, docet SpCTellus,^*.* .dee. 1 1 a.»6». ex
conftitutioneSixti V. non moderata in hoc i Greg. XIV. An autem
hic duo privilegia Religiofi habeant, lit.^.opufe Methodi Confejf.e.-j.
5,4. definivimus.

CAPUT III.

De Homicidio injuflo proximi.

I. De Hmieidie Voluntaria , fy prafertim ,
de Cafua/i.

1 T T Omicidium aliud effe Voluntarium, hoc cft volitum,feu in-

ll tentum,fiveinfe^ive in caufa; aliud cftcCafuale, priter
intentionem agentis, notum cft omnibus . Homicidium autem vo-
luntarium innocentis efle mortale, ac inducere Irregularitatem cx
deliflo nimis item eft omnibus exploratum. Dc caluali ergo folum
hic remanent aliqua notatu digna. Ptoquo.

1 Adverto Secundi, affeflum ex caufa dupliciter fcqui pofle .

interitus . Jam , quoties effeflus eft pnter intentionem, five fit pri-
mo modo, uve fecundo, dicitur i Dofloribus Cafualis . Sic To[M>
1 jyi .§.a/terum membrorum : ita tamen, utfirard, dicatur cafualis
flri& : fi plerumque vel femper, dicatur minus ftridd^c miofts pro-
prie cafualis, fed tamen abfoiutd cafualis, moddfit pnter intentio-
nem . Nam propterci S. Thom. ».a. q. ort.Z.od 1. mortem pueri cx
eo,qu6d mater pngnans percufta fuerit, fine intentione occifionis ,
cafualcm appellat : cftm tamen, ut idem ibid. affirmat, ut plurimum
ex pcrcuflione pngnantis fequatur infantis interitus. Adftatucn-
dum ergo.quando Homicidium direftum, deouo hic loquimur(nam
de indireflo mox ) fit voluntarium , quando cafualc ; coofideran-

da cft agentis intentio, ut quando cffeflujeft intentus, vclprxvifus
In fuacaufa,licetrardfequifoIcat, dicatur volunurium ; utfi quis
pulfans campanam intendar, vel priv ideat, ut malleus decidens oc-
cidat hominem, quamvis id ranHimu m fit . Contra ver6, fi quis ali-

nomicM.— ,..n: nn ifc^“ l ll ^hique mortale: led gravius ,
quando cx tali p«cu eftuentms fcquitur mors ; minus grave ,

Rcglllap>e ,

r C1Ca • Secunda, pro illicita .Ter-

S^^nifiuntcmadreni^tionm f ^

petet* cosu- 5C» jam un^ulu bicvitcr explicemus .

Prima ^fgu.'a .

Dani operam rei A e ita .

4 Dante te operam rei liciti mors alterius feauatur ex illa adio-
ne licita, priter intentionem tamen tuam, quando nulla affuit cul-
pabilis negligentia in evitanda alterius morte, nullumeft peccatum.
Quando autem affuit negligentia levi^eft peccatum veniale .-quando

S ravis^ft morule . Ex fufficienti ergo diligentia , vel non lufficienti ,
e pendet peccatum Homicidii , dum aftioni liciti vacas. ExemplQ
cflcfoletdc Fabro, qui lapides jacit de alto, vel de eo, quifagitum
emittit volens occidere feramUi enim fequatur mors hominisadhi-
bita fufficienti diligentia, clamando v.g. circumfpiciendo,dcc. vel
inculpabiliter non advertendo, nullum eft peccatum :fi vero aliqua
levis negligentia intercurrerit, erit veniale : fi negligentia graviksric
morule-Simile quid debes aflerere de accendente ignem prope lege-
tes, &Tolct. Hidem affert exemplum Matris dormientiscum par-
vulo infante, unde infans opprimatur. VerCkm, cum harc adlio pro-
pter frequens periculum fuffocationis fit illicita ; potius ad fcqucn-
tem fecundam Regulam pertinet , quam ad pralentcm .

Secunda Ifau/a .

Dani operam rei ilAeitd.

5 Dante te operam rei illicit? , ex qua pr?ter intentionem fequi-
tur homicidium, aut damnum j non lolilm expendenda eft ncgliwv-
t ia, vel diligentia in evitanda morte, feu damno :veriim etiam ; an
aOio ipfa per fe fit periculola . Nam fi adioex fe periculofa cft, etiam
fi adhibeas diligentiam , ne mors , vel damnum feauatur ; peccatum
Homicidii, vefiniuftitiinon effugies, fi de pericufo falcem fubdubi-
tes : tunc enim in illa aftione periculofa taeitdconlcntit ad dam-
num. Ut fi V.G. pugnes cum altero, non quidem animooccidendi ,
fed tamen occidas. Adhibita enim diligentia, ut non occidas, adhuc
peccas mortaliter peccato Homicidii cafualis, fi pugna fitex fe gra-
vis Sc periculofa ; veniali ter autem, fi pugna fit levis . Contri , fi quis
fe inebriet, quamvis illiciti ag«t contra Tempcrantiam,& quamvis,
fi fciveritle ebrietate furere, dcfufficientcrfibi non providerit ; fic
homicidii , vel damni reus , fi aliquem occidat , vel fegetem combu-
rat : tamen, Gnefciebatfc in furorem abiturum, vel Gfciebat .adhi-
buit diligentiam, ne moraliter damnum poflec contingere, ut fi do-
ni clave inclufusmanfiiTet, reus non erit damni : quia ebrietas ex fe
periculofa non eft ad caufandam homicidium, ve) damnumcombu-
0 ion is legetis ; ficu ti cft aQiopugnandi , vel ignem temer t acceden-
di . Simili moao adulter, qui diligentiam congruam adhibet , ne adul-
tera occidatur , providendo , ut occultetur dei iflum , &c.non com-
mittit peccatum homicidii, fi fequatur mors adulteri : quia adulte-
rii adio eft illicita quidem contra temperantiam^noo verd ex ic cau-
fa periculofa in genere homicidii ; & , ut fupponimus, fumciens di-
ligentia adhibiu fuit, ad illud evitandum .

6 Ex homicidio autem cafuali nunquam incurritur irregularitas,
nifi vel quando adeft negligentia in eviuoda morte, & ea negligentia
gravis, eft mortale peccatum; velquando,quamvisadfit diligentia
lufficiens, adio tamen eft ex fe periculofa, exqua fequatur mors.Lc-
geLaym. At.4fr# S tr -i-P'ls.sa.» t.&4-( Addeomnin6Coninch.

d.it.doeemfuriid.9*.Zo. & Dian.p a- tr,\b.ref \+, )quiaeciam do-
cet, efle probabile, ut nemofe in confcientiiforoccnfeatirrcgula-
rem ex dieliflo, nifi deliflum fit mortale .

7 Hic irregularitas ex cafuali homicidio contrafla,ciim non fit
perfeA^ voluntaria, hoc eft non fit ex intentione occidendi, fcu ut lo-
quitur^ Tridentinum/#34.*"/>.7 ex propofito; poteft fi occulta
lit^bfolvijfeu tolli ab Epifcopo:difpcnfationem enim irregularitatis
ex homicidio intento/juamvis hoc occultum fuerit, idem Trident 1-
num negat Epifcopis .

Tertia I(fgu/a.

Omittam , fed non probitent quod quis datet on fufiitio .

8 Omittens aliquid ad auod tenebatur quis ex juftitia, fiex ea
omiffione fequatur mors, vel damnum alterius, tantum peccat^uan-
ta eft omiffionis malitia . Quare fi Princeps, qui ex officio tenetur la-
trones coercere, id negligat ; unde viatores occidantur , vel fpolim-

tur : Si Juftitii Miniftri non cuftodiant Civitatem , unde de no«e
furta, & homicidia patrentur ;fi dux exercitus,cum poffit, Milites
noncoercet ; unde injufte aliqui occidantur : imputabitur illis ad
mortale contrajuftitiam, vel veniale, juxta gravitatem , levitatcrn-
queomifliooisjcu negligeotii.Ita Navar.Mol.Avila apud Dicaftili.
//^.^.^I.4*>tt>^>.lO./I4.».^oo^Adquam gravitatem vel levitatem
cognofcendam, tria i prudenti viro funt expendenda :Officium,qQO
quis fungitur : Pericula majora, vel minora ,qui moraliter urgept,
vel non urgent : Potentia, quam quis habet , ut evitentur homici-
dia, vel proximi damna.

Superius item At.i.eap.^.^.y.v, Dipofitum, per aliam occafiooem
advertimus, negligentiam ejufdem gradus,qui in rebus non manni
momenti eft peccatum leve : efle culpam mortalem , io rebus majo-

ris ponderis.

9 Huc

Caput III. De Homicidio injuflo Proximi. 177 •

9 Huc pertinet, C quis occidatur ex notabili culpa Domini nu-
trientis animalia periculofa^cca non cuftodicntisjd equa repluri-
bus non mul td pdll r-4.$.a.d » 9. Huc, 6 quis i nnocens condemnetur
ad mortem, ex gravi injuria Advocati. Huc, fi quis infirmus moriatur
ex notabili negiigentia medici • Huc ii omries,in quibus adeA obli-
gatio ex juftitia.vel quaft Juftitia . Nam propterei Laym. lot.cit. c. 4.
».8.cum Rodr.Ac Avila^dem putat efle feotiendum de liberis com-
paratione parent um,Ac contra: cum inter illos nonfolum intercedat
vinculum charitati^cdquafijufticiat obligatio naturalis: Quare fi
mulier manifdlet fornicario Patri propofitum procurandi abortum,
prole jam animata;Ac pater non impcdiat/ipoflit : irregularis fiet ex
Laym.citato:quia obligatur impedire ex quafi juftitia ; licCt neget
Lell. /.a.r.9.0.94. quod ucrumque cfle probabile^! ocet Dicati

nHi.no.

§iuarta l(fgu/a .

Omittens y ftu me a prohibeat quod quit debet ex Charitate .

10 Omittens aliquid azere,ad quod ex Charitate quis tenebacur,G
ex hac omiflione fequatur, feu fcqui mors, vel damnum probabiliter
poteratjpcccat juxta gravitatem omiUianis,modo dido ».8.Tahs cf-
ter is, qui cum poflet,non iuccurrerec extrema necefikate laboranti:
unde u mors fequatur, erit homicida . Talis item fi quis non revelet,
cfim poflit.infidias alteri paratas;unde fequatur ejus occifio.Talis(ex
Laym./.*.licet refragetur Suar Jom.^ .d.^.feli,^ n. j.addi Laym./.r.)
qui borainisoccifiooem impedire volentem, maligna diflualioae, ab
hoc opere Charitatis avertit .

1 1 Difcrimen autem quod intercedit inter omittentem adionem

debitam cx Juftitia,de quo in Regula pr$cedenti;Ac omittentem ac-
tionem debitam foidm ex Charitate,dcquohicagimus^ft valde no-
tabile. Licd enim ex utraque omiflione, fi fequatur occifio ;homlci-
dium tibi imputetur; tamen, quando teneris non omittere exfola
Charitate, non obligaris ad refti turionem damnorum, qup ex illoho-
micidio,fru adiooe etia mortaliter peccaminofa,proveniut. Ita Ga-
fp. Hurtad .d.i.de irreg.d jf.6.n.x a.Turr^» \ jt+.cx Vafq.p.

ayi.too.w.4. contra Suarium, A vi I. Dianam cit. i dc Lug. mox citand.
nec incurris ullam irregutaritatetn.fi homicidium non intetsdifti;dl
ntriufque fis Reus,fi per peccatum morule omittas, quando teneris
ex iufticia(cur id addo,vide mox <-.4.$.! * ,6.Ac de LugJ.ifie/ufl.dfi.
/*d.7.w.94.Dicaft./.r.**.i o4-)Ratio datsr dodrin* efl, quia homici-
dium proprii peccatum eft oppofitum jfufiitue : quare quando non
eft contra Jufiitiam,oon poteft fecum ducere paenam^uar debeatur
ex Juftitia, qualis eft poena reftitutionis; nec irregularitatem, uuar
cum fit odioft, foldm intelligitur impolita proprie dido injufto ho-
micidio .

Et red£ Henr iq.<* irreg.e. ? .num.ing/e/fjit.x. dici t,c irca irregula-
ritatem ex delido Homicidii voluntarii, culpati* debere efte contra
Juftitiam ; idemqueeenfendum efie dc irregularitate ex dido deli-
do, aede obligatione refiitutionis debitae ex delido .

Quando autem hoc homicidium dicendum fit ex propoGto, quan-
do cafualcjut videatur, an Epifcopuspoffit ejus irregularitatem dif*
penfare,fi ut occultum: poteft colligi ex didis *.x. fcd diflindifis vi-
de apud Caftrop. tcm.6d.6f. 1 y.*.$. apud Dian.piro.rejr .refxo.

$. II. Praxit ,qua explicari homicidium injuflam tperteat
ia C 'onftffione.

x 'pRffidebit Illuftrifs.DJo.Torrifiglia Archiepifcopus Montis

X regalis examini eorum^ui Sacris initiari poflulabSt^derant-
que de more Examinatores,! nter quos ego minimus allidebam. Semel
cum cceterisfefe examini obtulit Diaconus quidam non multae cca-
tisjutpote paucis ante diebus aptos ad Sacerdotium annos aflecutus ;
qui, ut a me interrogatus fuit,Ecumam facultati operam navaverit .
refpondit: Sacre Theologiar^ic praeferrim Cafibus confcientip . H9I1
ad illam expreiuminominatamqueCafuum mentionem: atque ut
quantum re ipfa Adolefcens in eadifciplinaprofeccrit,explorartm,
dixi : Qya igitur ratione tc gereres*, fi ad te inter Confcfftrios jam ad-
feriptum Pcenitens accederet , qui hominem feoccidifle fateretur ?
Refpondit. Certi laudare eos Confeflariosuoo polium, qui unicam
dumtaxat hujusprarfenimcriininisdclarionernin tanto Tribunali
fu fficere, minus prudenter putant. Quinque enim Interrogationes
funt fuperaddendsr;nifi ii quando ex circumftantiis,qualitateve per-
fonae, temporis, loci, vel fimilium aliqua ex illis,quiares fit explorata
Gonfeftario; praetermittenda videatur ,

* Prima eu,de circumflantia perfonarp^nitentis, nimirum an Gc
Clericus, an Sacerdos;ut nimirum^qua ratione in irregularitatem in-
ciderit, & an in irregularitate Sacrificium celebraverit,quod fmflet
■ovum peccatum innotefeat .

I Secunda, de circutnfiaotia pcrfonar.qu? interempta eft . In qua
fune diftinguenda quinque genera perfonaruro , quae fpcciatim funt
Sacerdoti aperienda- Primtlm eft ratione Con/undionis,ut fi Pater ,
Mater, Uxor, Filius vel alii notabiliter conjundfoccifi fuerint, tunc
enim homicidium nonfolum peccatum eflet contra juftitiam, fed
«iam adversus pieutem Parentibus debitam. Lcgcnoftrum opufe.
Met-Conf xj(y ia edit. Pattorm.aano 1 649 .ihid.% 7. ».48.

Secundum, ratione ftatus,ut fi fit Clericus vel Monachus: eit enim

Tamh. T. I. De Der. Prae.

ejufmodi homicidium in fpecie fac r i legi i contra Religionem; & in-
curritur excommunicatio, Pontifici Sumo refervata in c Stquufua.
deatt . TertiG^atinnc digni tatis, ut fi fit Epifcopus,Archiepifcopus.
Patriarcha, Cardinal is, llegatus Sedis A pollui i cx, vel Nuocius: eft
enim adjuncta excommunicatio rciervata In Bulla Cacnac. Quat-
tum, rationcpcculiarisqualiutisquarundam perfouarum, quales
funt illae, qua: adducunt viflualia ad ufum Romanar Curiae ,qu; ad
eandem Curiam accedunt, vel receduntabilla,vel in illa morantur;
quarque ad eandem recur run t ob I ites,flc negotia: eft en im fim ilis ex-
cum muni catio refervata in Bulla C^nc contra omnes interficientes,
mutilantesjiercuticntesy&c.cjulmodi perfonas • Quintum, ratione
damni ex occifionc forte fecuti:quo pado occidens fer vum alterius
id aperire nominatirn debct;qulaadell timui peccatum illati damni ,
obnoxium reftitutioni pecuni# «quivalentis. Sic etiam occidens
Patremfamilias, tenetur fatisfacere pro damno fecuto familiae ex
morte Patris, & fimi lia.

4 Tertia interrogat io eft de loco: De quo in fumma, fatis eft in-
nuere committi facrilesium, Ac praeterei pollui Ecclcliam,fi in illa
cum ejus injuria aliquia occidatur; vel in notabili quantitate vul-
nerati alicujusfanguis effundatur. Legietiam poteft Vi liant, detif.
z9.dw.j8. qui probat,hocSacirlo;iumnon fuboi excommunicationi
lata?, fed ferendae, quae ferri uon debet, fi Homicida dignam peraget
parnitentiam . Non puto tamen, Ecclefiam pollui, nec confeo.uenter
lacrilegium committi . Primd.li j puero non habente ufum rationis,
vel ab araente aliquis occidatur . Secundb>fi foldm vulneretur, fan-
guis autem nec effluat in aliqua quantitate, quando vulneratus eft ia
Ecclefia;necpofteiex vulnere infliflo, quando exivit ab EccleGa.
Tertib, Ii quis alterum occidat in Ecclflia ad fui defeofiooem.cum
moderamine inculpatae tutelae. Verum h*c, 3 c fimilia, breviter, &
cordate Emi nentifUmus ( magifne in fapientia , an in purpura ?>
loannes De Lugo colligit difcxo.drEucb r.ftii.x.ia.qx.

s Quarta interrogatio eft dc auxiliisad occifionem alTampcis.func
enim explicandi focii,citmqu'bus forti alium quis occidit, vel per-
culti : u enim aliusconvocavit^tot peccata commifit,quot invitavit
perfonas quibus ciufafait,Aclcandalum, ut Ac ipfiad homicidium
concurrerent,modo,Acnumero,quiexplicari folet iatr. dtftandai*.

6 Quintddcnique.interro^andumcft dcdurationetemporis:hoc
enim explicari oronind oportet, ut dignofcaturn umerus pcccatorG,
atque altuum multiplicatorum ex mala illa voluntate habituali oe-
c idendi . Si quis enim improvisb homindp dei iberati necavi t^m um
numero peccatum commi fit-: at fi mediati, Ac per multum tempus'
inimicum occidere tentaverit, multiplicabitur numeros peccatorii.
Dc multtplicatione^ujus explicatio perdifficilis non mihi folfin>,fcct
Dodoribusfempcr vifa fuit;agitur ia cpufuth M*tb Cenftffariui hi.
x.e.i.$.$ .tydtia.epty Ac ita quidem perfpicui,Ac expedite, ut adpra-
ximnihillupra.Atquehsrc de propofita dubiutionc. pro mea tenui-
tate, hade nos fatis .

7 Sic dum difpuuret Adolefcens, mira voluptate aures admove-
bamus omnes; praeter fetentiam enim veterani Theologi, n 5 tyronis
erat habitu corporis venu fio , modeftiamque, Ac gratiam non vulga-
rem in loquendo praeferebat . Quare fe cohibere non potuit alioqui

f i» vis, Ac fermone parcus Archicniicopus.qmn exclamaret . Madd
itteris^c virtute, nunquam fatis laudate Juuenis: U tinam Dhrccfis
noftratui non abfi miles uanc ile i plurimos poftet I Equidem illam ex
animo lpondeo , fi quod pingue Beneficium , vel etiam quaelibet cx
primariis Dignitatibus, quarum^iomi natio vel collatioad me per-
tinet unquam vacet : neminem i me (ibi effc praeferendum. ErubuiC
iogenuo pudore candidus adolcfccns,c mias appofitd egit , inofiro
confenfu cum plaufu rcceGit>ac Sacerdotio omnium primus,(fic ju“
bente Archiepifcopo) infignitus eft pofterodic. Verfim ( ut m ite-
randa eft hominum conditio ) nequaquam parem fortunam poftei
forti tus efl novellus Sacerdos :fiquidcm paucis interjedis menfibus
( heu!) A rchicpifcopus extremo fato, coi i acrymant ibus omnibus»
fublatuseft:mcoquc pra-fertim tantoduloris fenfu,utcum ejus mor-
tis memoria mori Ac volo nunc orationem meam : nam propterei
tantifper oro, Lcdor, fi Icamus .

5 . III. §Hat pmaiteatis impoarmda imjuflo homicida
ia Sacramento Conf effient t .

1 T*\E hac Paulus Com\to\us i a re/p. Morat, hi ^.quaft.x t.au.8. in
JLy hanc (ententiam i cribit:H#«iV«Vi ,' pamtenna fa lutam effit ,
vrniam petere ai tecifi propinquit , it f dem omnia damna rtfareitOy pro
anima occ i/i per annum tria ftr a flare : jfngu/it heidomadis unam Mif-
fam jurate celebrandam y Aliquam eleemofyttam juxta homicida facul,
tatei pauper ibu, „egare : Litanias , vel po fartum Virginii percurre.
rt • Pratertaper eundem annum femel in hebdomada confiteri , f eme lito
eaenfe communicare y(y jempet tota vita quotidie unum Pater, AcAve,
genihut fl : git p»o eadem anima oecifi recitate . Harc Comitolus ; que fa-
tis fit Confeflnribus propofuifle, ut ex his in cafibus particularibus
minuant^u^eant ve opera, juxta conditiones perfonar Pfnitentis^lia-
rumque circumflandarum, cum ea prudentia, quam breviter « mea

Met cede Confeffioait hb.4. f .j. & 4. expendo .

C A-

178

Explicationis Decalogi Lib. VI.

CAPUT IV,

De Obligatione Rellinitionis ex
Homicidio.

6. I, Df Oiliiatuxt tx Homitidie

iadirtfio .

t T\ Amn um alteri ex quacumque adionc»atque aded ex occifio*
XJ ne provenire, vel dircdcpoteil, vel mdircde, fcuper ac-
cidens . Ne long umfaciam, intcllige id exemplo : Ioannes legeeem
Petri per culpam mortalem comburit. Sandis damnum Petro dire-
fkit, atque cum ad reftitutioae/n Petro tcocri de totodamoo,
nullus ignorat . At fi forte Francifco innocenti imputetur earum
Tegetum combullio, unde Francifcus intrudatur in carcerem, (polie-
tur Tuis bonisjcondcmnetur ad Triremes , &c hoc damnum dicitur
iadiredum , per accidens ref pedtu loann is . Idem ergo in occifiooe .
Si enim toaunes in/ullc occidat Petrum; damnum Petro direde fa-
cit, & ad rtflituenda omnia damna Petto obvenientia obliga bi tur;
dequa obligatione agam mox § 2. At fi Ioannes, ut didumcA, occidat
Petrum , led dtmde Francilcusde ejufmodi occifione iniacnetur, &
folvat p?tus ; haec Tolutio pane dl indi retia refpedu loannis.&in
§fT*ftnn qmrrimus,an Ioannes obligetur hoc indireduro damoum
refarcire ?

Qui alium occidit, & collocat cadaver ante januam alteriur.unde
is alter i J udi ce condcmnetur;aoo judico die caufam moralem ejuf-
modi condemnationis : Ita dc Lugo ’*<*■ 1 jU Jufi.d. i.fnO.6. num.% 4.
loquitur tamen, quando imputatio providetur, licdt non intendatur.
Contra Sanchcz ab eodem de Lugo ci ta tum *iid.d. 1 ifttltc. (,a.u 6 .
Multd minus, qui in venit cada ver occifi ab alio ante fuam januam:
& illud collocat ante januam alterius : lege de Lugo lot.eit.dfoIl.yM
num.i 14. (qui cuaro obiter id habet; a Reilitutione cxcufat eum,
qui infantem ante luam januam inventum, cuilocat, ut nutriatur ab
aliis, ante januam alterius: ) verum qui alium occidit in domo,
vd agro alterius, unde pariteris alius condemnetur; /udicodTe
moralem caulam . Ratio utriulquc didi ell, quia ex prioribusadio-
nibus nti fcquitur ut plurimum imputatio homicidii, Oquidcm cafu
ibi mori potuit alibi vulneratus: fcquitur ex pofleriore, namprzfu-
“ ' ‘ ‘ iflec

mi tur Domino domus, vel agri cftlen ticntc, homicidium fuiiie com
miflum . In utroque addic caufam moralem, probabiliter fupponic
Sanch-^.i jonf^jxk. t .w,7 1 .fcd propter rationem didam nollra vi-
detur probabilior.

Dixi tondomnitioHu utique ad mortem, nam alicujus damni V. G.
incarcerationis, vereor, nc tua aflio'* ditiii /».4 . fic aliquando mora-
lis caufa : Ipla enim collocatio cadaveris ante alterius domu m eil ta-
lis, ut ex illa, ut plurimum, icquatur incarccratio inhabitantis in do-
mo, Ac fic inducet obligationem rdlitu t ionis damnorum ex incarcc-
tione iequentium.

6 Quando ex adione politi va tua ( nam quandoex omiffione , di-
dumul pauldancc'.i.$.i.*.io£c ii )imputatur homicidium alte-

- »_ . ri,vclaiiud contingit, unde mors tertiofequatur;n6 incurris irregu-

cifco, vel ejus haeredibus ca,qu.r ipfe Francifcus coadus forieluiti lariiatcm,(ilolum pcccafti contra Charitatem, nec cam mortem in-

teudilli, licet provideris. Ita Leilius /*£.». r.9. nvoMti.dum di-
cit didam imputationem etiam przvjfam non facere peccatum con-
t ra juliiciam . Quia tunc tu nuo es ullo modo caufa hnmicidii,ut di-
dum dl . At ii peccaili graviter, ut femper hic fupponendum cfl,per
adioucm pofmvam,licetfolumcontraChariutem; praevidifli ta-
men mortcm.illamque intendi Ai, i rregu laris eris. Ita de Lugo tom. t ,
‘(‘ju/l J.H fu st. 6. m.jt.cx eo principio, quo putat tunc peccari contra
juilitiam : lege etiam Dicafliii./f* 6.tr,x. dt iuft.d.\ 0 . dui.x^.n. 194.
Ratio mihi videtur cfle , quia caufa irregularitatis ex facris Canoni-
bus, dl homicidium voluntarium ieu volitum. At homicidium quod
intenditur, live folAm nunc peccetur contra Charitatem, fivc etiam
contra Juilitiam, live ponatur ejus caufa multum periculofa/ive pa-
rum, dummodb aliqua, quamvis levis caufa, vel etiam levis occafio
fcienter ponatur^tque homicidium ut didumcA, intendatur, volG-
carium ell leu volitum.er j.o per illud irregularitas incurretur. Non
fic quoad obligationem rellitutionis:Ad hanc enim inducendam non
Aflcrori>robabilc,& tutum cfle, regulariter loquendo , non teneri fatiseA quodeunque voluntarium.nec qujecumnuc prxvifio , vel in-
quempumad reAitucndum damnum c|ufmodifccutum indiredi, tentio;fed necelkcA,ut ponitur caufa externa phyfif£, vel moraliter
quocuroquccx his tribos modis rescontingat;atq;ade6didum loan- influens ibfolutd. Ac ex feUflicienter ad damnum fnodo jam expli-
ucm ad nihi l obligari . Ratio hujus noArae lententi?, qaam impugnat cato . Et hujus rei ratio ulterior efl,quia_cufn de.obhgatjooe
de Lugo,/»' ^/« r "- < ’-*-8o.fequcas Molinam Re* " 1 J “

Etquidem certum mihi cfl,I<uimcm debere compcnfate Fran-
i,vci cius heredibus ca,qu.r ipfe Francifcus coadus forte fuit i
Judice tradere Petro diredi damnificato; ca, inquam ,qu* rccom-
peniabant damnum diredumpp 1 Petro illatum . Ita de Lugo
doju/i.d.i.ftH.6. ««.84. Rcbellius/>«"*1 Jii j. 1 r.citans

Cordub.Sotum,aliolque - RatioellmanifcAa.quialoanocs damnifi-
cans tenetur facere aequal itatem cum info Petro^cui diredcdamnQ
intulit . Ergo cum Petrus i Francifco habuerit luum A Ioannes, ut
certumefl,perboc,uoa ablolvatur ab obligatione refircicndidam-
num.quod fecitxonfequensefl.iit Francifco vices Petri nunc fubeu-
ti reddat . Nili forte Petrusreflituat Francifco id. quod coadusi Ju-
dice Francifcus iofi Petro tradidi t;ium tunc Joanncm Petro debere
reddere, nimis ell clarum .

J Redeo ad qu?ftioncm propoli tara .Triplici modofehaberepo-
(oannesindiredc damnificans,feu occidens Paulum . Prim6,ita
ut non praevideat illud delidum cllcalteri V G. Francifco impuun-
dum. Secundo, ut pr? videat, icd non inteodat.Terti6>ut pr?videat,&
intendat.

, non teneri

bell.Av f Ud fcquitur Leilius hi.x.t.^d. 1 6.«.i 1 3. ell: quia dioilica*
lio tunc Colum ell radix obligationis rclli tuendi, quando ell caufa ex-
teroapbyfica,vel moralis damni c6fecuti,ut patet in aiiis obligatio-
nibus.5ed io cafibus didis damnificatio,! eu occifio n6 ell caufa pby-
fica, ut cereum ell; quu nullum concurfum, leu influxum phyficum
exercet occifio Petri, quem commifit loanncs^in imputatione Fran-
cifci:Nec rooralis,quiseuim dicat, quod ide6 imputetur damnifica-
tio ipfi Franiifco,quia il lam fccic loan nes? Ergo,oCc Index igitur fo-
liim capit occafioacm impuundi occifionem Francucoex occifionc
fadailoanne ; non autem Ioannes dat caufam. Quare etiamfiloan-
nes damnum Francifci provideat, vel etiam incet»dat;unde& : peccet
contra charitatem: tamen quia h?c previfio^St intentio non »citip-
fam adionem externam injudam,niii aliis ex natura fua «t caula lal-
lem moralis injulli damni : no:i poteft inde colligi onusrellituendi ;
quod foluun fcquitur ad injuflamcaa&m externam damni

tionis nulla fpcciaiisicgrs dilpofitio pofitiva ad fit (ut adefl ccrrd de
irregularitate;) recurrendum proillaefl ad id,quoddc jure ell na-
turali: nimirum ad fuificienciam influxus dati damni . Vidc,qua:di-
ain infernis /.?. Tr. }.<•.».» 9. Ac to. ubi haec do&rina ma^is claref*
cetjAc confirmabitur magis .

II. Zh d*mm ddto .

1 TX yTOnui foperius, me huc aliqua confulto addere de indi re£b
XVI. damni ficatione, etiam in temporalibusbonis: ne iterum,
cdm de Reilitutione agam, eadem repetere debeam .

Damnum indirtHum i tt illatum .

Ex didis ergo refolvator fcqoens cafus: Antonius facem manu
pnefcrens,ingrei!use(l domum Petri, furaturus ejus velles . Accidic
autem,ut omninb ca(u,& praeter intentionem tacula incenderet or-
nat us,icu aulaea domus ejufdcm Petri A etiam aulaea domus vicinas

4 Dixi autem, regulari ter loquendo : )qula Inrerdum ex circum-

refltoSeSiS,” ctturen, V G.ftmin Pe- T«ii> qa* nullo modo furari Amonius intendebat . Deintfcciictu
,ri,vcl Petrum occide nruutur toiM (ladioalterios V.G.F1*- idem Antomutidomo cjuldd Petri, reliquit januam apertam , unde
cilci info Francifco invitwex quod efumatt-t mdioum.quod Ftaci- laQumell, uteadem nodieantecedcntoalii fures, pciquedomutn.
fcut damnnm,.el itinrtemin t u ierit . Tunc enimjta damnincatio cu apertam ingrclli.turati Imtduojcquo! ejufdem Petrt.Queritur jam

itu» aaumum.vci morxeii* „ r .

caufa hpyficadamoi Petri» fed moralis , damni Francifci •

Ad disnofcendumainem, an adiit einlmodi moralis mflurur, illa
efl R eaitla, ot videatur : An ex tali ttammbcationemnUa cum tuis
circumllaotii. feqnaiur ut «lur.mum imputatio, vel damnum tertii;
fi enim utplurim4m, Jignum erit moralis influxus. Lctjc Lenium

Cit * 1 Eji diflilfequitur,eum,qui furatutTbefauritm Avaro, unde 7a.R.atioeftducendaexdiQis Nam dcItruOioaulforum Petriunui-
^^ rtV rnaBr«tec6lcdus moriatur :Eu^ujoccultdaliquem occidit, t6 magis a u) eorum Tini.fuitomnind per accidens, & indireda ipfi

An Antonius obi igetur ad rclli tutionem non folilm vefti um,quas ell
furatus, dc quibus non ell dubium ; fed etiam aulaeorum utriufque
domus, & equorum?

1 Relpondeo : Non obligari ad reflitutinnem aulseorum , obligari
tamen ad equorum reflitutionem . Ita de Luco m Jtj» 0 .d.\ t frtl.4.
".#7.citan$ Mol.lege etiam H\c^KtW. n*m .

£ ufn ^ui folofuoexemploexiraneisefl offendiculum ad maleagen-
dum,dc fimiles, non obligari ad rellitutionetn ex homicidio, etiamfi
intentum id ididtsfucrit:quia tunc,licet peccetur contra Chanta-
tem; uon tamen peccatur contra Juilitiam per adionem externam
qusc fic vera caufa pbjrfica, eel moralis homicidii .

, qui

oriatur incendium. Ar quia commune efl, & ex fe periculo! um,ut io
apertam domum de noae incrediantur fures: ide6 Antonius, qui ja-
nuam apertam reliquit, fliit caufa injulla damni illati in furtoeqno-
rum; ac propterei ad iltiusdamni reflitutionem erit obligandus,
g Dices; quid, fi fax cafu incendillct eas velles , quas for farripere

Caput IV. De Reftit. ex Homicidio.

179

intendebat?Refp.cum eodem d e Lu go « 4 «/ 8 8 fubdiftindioor.

Si enim eas veiles luffuratusclTct , & apud fe inceni* tuesum ; obii*
gibitur ad illarum valorera refti tuendumiquia ita tim atque eat apud
Te retinuit .contraxit obligationem reftituendi ex injufta acceptione
quomodocumque apud fceafdem perire contingat . At fi antequam
ipfe eas furripuiftcc.incenf* cafu, & praeter intentionem fuitient ;
non contraheret obligationem reftituendi : quia tunc per accidens
latroni fuiflet incendium ; licdt per fe futura fuiflet acceptio, fi in-
cenfae veftes non fuifient .

Damnum i II a tum a tui/.

4 Huc itera fpedat quodlibet damnum. atque a de6 homicidium i
tuo animali, mancipio, filio illatum . De quodico PrimiS, fi gravi
culpa, id eft mortali fuaferis vel juileris damnum, occiGoncm ve, vel
negiigens graviter fuifti in illis cuftodiendis, ce mortaliterneccare,
reurnqueefleintcgrzreftitutioois, luce clariuseft, quia liciujufta
caula damni es. De damno hoc prarcer citandos lege Dicaft. fit.x dt
rtft ,/r a V. j .</. i . V erilm;fi damnum ab iifdem irrogatum fuerit, te ne-
fciente , vel te nulla gravi culpa negligente;ad nihil antef-ntentiam
in confcientia teneris. Ita LettM z e g.d.i y. ». r » j. & paflim DD. #*
l.fiftttui v$. dt Naxal. ali it n. (y s. fi culpa y.dt imjuc. jj damna data .

Ratio eft.quia non teneris ex re accepta, res enim fupponitur periif-
fc;ncc ex injufta acceptione, quia te nulla n grave m culpam, ut fup-
ponimus,commififti. Poli fententiam,eft diAiogueodum. Nam aliud
de animali^c mancipipialiud de filio eft fentiendum . De quibus

5 Dico Secundd: Si animal tuum, vel tuus fervus damnum veid
quamvis fine tua culpa irrogavit ; debes poft lentendi, vel damnum
re(arcirc,vri,fi mavis animal vel fcrvum»qul noxam feci t,dare ei, qui
pafius eft damnum. Ratioeft,quia ita jura proforoexterno iufti (an-
xerunt, leges enim pofluntob publicum bonum decernere , ut ali-
quid, etiam (i tua culpa non przcefleric , i tefolvatur pollfenten-
ciam,ad quod ante illam nequaquam in confcientia tenebaris . Ser-
vus tamen^etiam poft didam fententiam, pollet, ut non Te daret dam-
nificato,ali6fugerr,&ad fugam ab amicis adjuvari :fiquidem nimis
eflet durum hominem obligare , ad (c pro noxa dandum . QuAd fi is
habeat peculium independensi Domino, debebit ipfe.fi veiiTfuge-
re,reftituere;quando in damno faciendo.mortaliter modo jam dido
deliquit . immo puto obligari ipfum ad rellitutionem defuodido
peculio , fi mortaliter peccavit ; contraxit enim ipfe obligationem
reftitutionis de jure naturae (& quidem an{e Dominium & ante
omnefententiam in confcientia ) ex Injufta damnificatione.

Dixi ( verd,quamvis fine tua culpa irrogavit. ) nam , fi verum non
fuit damnum i tuo animali, vel fervo illatum j tu non obligaris in
confcientia ad flandum ulifententix , Cc pofles occulte cibicom-
peularc.li folvillcs&qui accepit,fi ipfi id certb conflaret, non pollet
luft£ retinere. Ratio eft, quia frntentia femper fuppon it damnum
fidum i tuo animali, vel ferro : hoc igitur non po(ito,tefcntentiain
confcientia non afficit ; cilm tunc ejufmodi fentcntia contineat in-
tolerabilem errorem, atque adedfit re ipfa injufta . Ouod fi res fit
dubia, debes ftare fententix; quia pofteftioftac ex parte Judicis, do-
nec appareat manifeftd in/uft itia .

6 DicoTertid : Si filius abfque culpa parentis alium occidat, vel
damno afficiat , ad nihil in conficienti* foro tenetur Pater ; quia ubi
culpa non eft ,necadeft poena . Infla, dt tttxa/.afl. $ u/t. vide Sylve-
fchyV.rtflitutia.urfutfin. Immdnec io foro externo leges p recipiunt,
ut filius unquam dedatur i Patre pro noxa;quia id inhumanam Tape-
ret durit irm.Quando crco damnum 1 filio infertur, fandae legis di-
f ponunt, ut ipfe filius, qui liber eft; non verb Parens conveniatur.

§■ III. Dt thl patiant rtflitutianii tx imjuflc hami c i dia dirtHo , ftc.

1 TJ X homicidio diredo, Sc propter pariutem rationis ex vuFne-

JUa ratione, muti|atione,&c tunc folfirn debetur in confcientia
Reftitutio,cdmad(uitculpagravis Theologica , hoc eft peccatum
morale: Ita Dc LugJU.t JtjuflJ %.ftQ.y fi entes nulla, vel etiam in
fenten tia multorum, venialis dumtaxat, faltem communiter n6 dc-
betur,ficuti etiam excufatur homicidali unde fol vat,non ha beat, vel
fi ex folutione inducatur in gravem neceftitatem; Ita Sjqc Jit. 1 .canf.
e.i.dut.j.quz fiunt aRhi uni verfali ter d ida .

x Jam vero in re noftra. Certum fit Prim Vnakqiri occidit fcien-
«eu», volentemque, peccare quidem, fed ad nullam rellitutionem
obligari ex vi occifionia. Ratio eft, live quia nonpeccatconcrajufti-
tiain^i ve, quia illedumfponte occidi vult, remittere videtur, quam

remiffionem de fuis damnis temporalibus facere, dum vivus fuit , po-
tuit ;ouidquid renuant deinde hxrcdes . Dixi( exoccifione)nam
aliunde, ut fi quis occideret fiervum^uam vis volentem occidi, fed in-
vito Domino, debebit fine dubiopretium fervi reftituerc.Hincfpoa'
te convenientes in Duellum, nili occilus fuerit deceptus in aliquo ,
vel ad duellum coadus; non obligantur ad ullam reftitucionem jquia
anvicem fibi remittere prefumantur.Vide de Lugo M .dt jufl difp 1 1
f$R . . r

I. Certum fit fecundi, Hocnicidam/cu ejus h^redes,fi fufficit hae-
reditas ; teneri rellituere tum omnes legitimas (non autem fuper-
fluasjexpenfxs ht U$ in curatione oecifi, fi non ftatim mortuus eft
extrada ea pecunia : quam alioqui eodem tempore ad fui fubflenta-
Tamt. T. /. Dt Dee. Iflrttc,

iionemexpendillct:tumomnedamnumreale, fivein honore, five
m tama, live »n pecunia per fefcquutum ex injufta occilione , ficu
mu. 1 latione . UaLeii ' hb.x.eaptt.g dub.tg.num prxfnt.ix-j. de Lugo
1. 1 . dtjufl. d. 1 i./tli. 1. n um. 3 1 . Ratiocft , quia horum damnorum
mjulUcaufi* fuit Homicida. Dicoautem( per le :)nain dedamno
per accidens, fcu mdiredb , paulb ante didum eft . Dico rurlu-. (fe-
quutum uam,b nullum c/ufmodi confcquutum fuerit damnum;ut
accidit, ii uccilusrei familurisdeltrudor erat, vel homo nobilis, qui
lucro,per arcem, vel negotiationem non vacabat &c.non eft unde rc-
ft n ut 10 debeatur.

4 Verum . Qua ratione digoofces hujus pofterioris d amni, feu lu-
cri ccftaotisjvcl damni emergentis meaturam ?cftm divinare no pof-
lumus^jamdiuvidurus fuilletisnifi iuuiec occilus; quantum lu-
craturus fuiiict pro tamilia; quantum fuiflet periculum t. tu* potius
amittcodi^uimlpcs lucrandi, < 3 cc. Relp quidquid aliqui apud LelT.
lih±. r.9. d. io. menfurare laborentyd tandem morali, prudcntique
judicio efle expcndenduin^ittenta (anitatc,Miventutc, modo vi ven-
dite negotiandi, quo utebatur, vel ut probabiliter poterat occilus :
dempto lempcr aliquo pru periculis, 6c incerti t udi ne, & rurlus pro
utilitate hxrediatis,quamciciusa(fequuti fune hxredcs . Pro labo-
re, quo Arufei'V.G.occifus, vel mutilatus iropendiflet , nihil puto
demendum m favorem Homicidz.lu idemjtfiuh.i 9.0 ia j.quia in-
julldiple Homicida i laborando artificem impedivit. Rurlus, puto
Homicidam non debere expenfas funeri • occifi : quia hx lempcr fie-
ri debebant; quare earum c m f a is nequaquam cenletur .

Denique, quia haec Judicia difficulter haberi cxaAd poflunt; opti-
mum,expeditumqucconfihumcft , ut totum id compufitionc , &
cranfadioiie inter eovd quos res pertinet, peragatur .

5 Certum Iit tertid , Homicidam non rAaligm ad reftitutionem
eorunviuf ipfe occilus acquifiturus cftl*t,lioccifus non iuiflet, quan-
do nulli fune legitimi hxredcs. Ratio cfl.quia nunquam q;iis tenetur
ad damnum rdarcicndum , nili id proximo fcquucum fuerit : At
damn um,de quo loquimur^ioo lequutum eft ebera ipfum uccifum;
quia hic janidt extra vivos; atque aded damnum temporale contra
ipfum lequi non poteft^ neque lequutum eft contra Hzredes, quia
hos non elle pari modo lupponi mus. Qiundo aurem funt Hxrede\/ a
debet, ia quibus iurredem Ldic; de qua re jam fubdo .

§uiiui dthtattn rtflilutiapra Htmieidit f

His enim unquam certis, vel falcem probabilius praem i flis , dubi-
tatur pr i md, quibo tium Homicida rellitutionem debeat ? »

6 Rrlpondcodlb nov.ter ditlingucndum . Nam, vel deeoeft Io-
quucio,quod occtfor debet occtfo,aiitcquam hk vitam 6nut;quale«
lunt expcnUe ineo curando, Ii ftatim mortuus non eft , aliaqueli*
milia damna an te ejus mortem forte iplifequuta ,qux brevi ter enu-
merat, expenditque Boflius ttm.z m talium , tir.xynum. 6 . Vel de eo,
quod idem occilor delxrt pro damnis fidis , poftquam occifus vium
obiit . qualia lunt alimenta , qujr is daturus (uiflet parentibos vel fi-
liis, (1 non fuiflet occifus Si loquamur de priore, debetur hxrcdi,

S licumque ille fit, live neceflarius; five extraneus Ratio eft, quia
aeres fucccdit in omnia jura defundi. Si dc pofteriore,non debet nr
nili parentibus , filiis , uxori Defundi , juxu ac eis damnum fadrnn
eft . Ratio eft ( inquit rcdbLeffiusynonquia haeres fucccdit in jura
defundi; namdefundui nunquam habuit jus ad reftitutionem Ira-
rum damnorum 1 utpotd cujus obligat io poft mortem ejus orta fit;
adde , & quia defedus nullum damnum tempora le fentic , dum de*
fundus ell, quod refarciri vdit Sed ratio eft^uia parens & filius,n«-
ritus & uxor cenfentur una perfonajatqucaded,qui unum ex his oc-
cidit, alterum Izdit : fi ergo Idus eft, debet ad squalitatem per re-
ftitutionem reduci :

7 Hinc fit.ur fi quis ex ipfis lefus nequaquam fuerit, nC fit aliquid
ab occidente ex hoc capite iplis refl i tuendum ; quia ineocaluin
nulla re iple damnum paiius eft: ergo in nullo reficiendus . Evenit
autem^os aliquando non efle l^fosquandofcilicet ipfi aliundd alun-
tur ; Sc propter aliquam caulam lidem nequaquam futuri furflent
hfredes occifi .

8 Exdiftindioneallata*vw. 6 . vides, fratribus . vel fororibus
etiamfi hzredes fint occifi , dcquihufcumquehzredibus extraneis
ejufdem , nihileflerefticuendumexpofterioribusdidisdamms, in
Molina, Saion, Lellius, Valentia, Pilliucius, Ronacina, aliique apud
Boffium, tam. 1 mtra/.tra/i.xf . num. 3 . quia hi non cenfentur una per-
fona cumoccifo:El 7 b reftituendum tamen ex prioribus;quia funt le-
gitimi harredesjfucccdcntes in omnia jura defundi. Aliqua contra
prardida habet Tbomas Hartid\isj>ar.z.rra/ 1 .$.csp.x ref*/.mauil.i 3.
Illud eft favorabile , non obligari quempiam ad iatisfadionem pro
Homicidio, nifi petatur, & nifi petatur intra triginta annos, prarlcri*
bi adionem ,itaut non videtur amplius peti. Excipe m utroque,
quando idebnon petitur: quia non poteft , vel quia adeft timor ali-
quis, defimilia.

o Quid ,fi nulli fint haeredes? Debebitneocciforreftituere prio-
ra danma pauperibus . Poftcriora enim non debere , jampatetex
didis: quia nullis bzredibusexiftentibus, nulli ndacft laelio. Re-
Ipoodco; ia profedb : quia in fi milibus debitis ex dcli&o, cenletur
aefiindus velle in ufutpios , ad animar fu* favorem remfuamdi-
ftribui : fod melior (brtaflerat* 0 ^* S 0 ** ^ 1C ? " ,< * ctur defiuitumefle

M x 4 b

Digiti

’°2S

i8o

ab Alrffandro Pontifice, eap.rumtamafieiymntjui iterum infrixi.

l. /. j .S-*.2o dicemus .

ioQuid,fioccifus»dura effet in vita>remifit omne debitura Homi-
cidar;omnc,inquam:nam redd de Lugo«*u dfp .\ i ./«#.§.

m. 6 i .Sinch./»^. i .fonf.e.^.dub.1 i citans CovarruvianHFclinum,Bar-
tolum,aliofque advertunt , quando roorti proximus occ i fori quis
ignofcit/eu remiflionem exhibet(<raod certioccifor poceft, fed non
ofclisaturjintelligi de injuria, non de damnis tenip©ralibtis;tum hfc^
nili exprcfsd rcmittan tur,f empcr debebQtunReib.occifum potuif-
le remittere omnia t dum erat inter vivos ; atque aded G plene remit-
tat, nihil nec Patri, nec Uxori, necaliisquibufcumqueHirredibus
efleab occifore rertituendum . Ratio ell, quia non 6t his i ni uria ,n i fi
ratione occifiA contra occiG voluntatem ;fi ergo hic condooat,ni-
hil contra occifi voluntatem retinebit occifor, quod redituere te-
neatur. Soltitn ergopotuiflet peccare pater remittendo>in aliquo ra-
ro calu, quo aliundd filii alimenu non haberent , &c.

i r Venim contra hanc dodrioam, quae ed Leflii, x.Kb.x.t.$,dub.
x 6 .n. 1 58 A Thom? Sanch./W. i .comfe.^.du. i x j.infurgit de Lugo,
kc.m r.. 6 j . afferens veram eam ede in prioribus damnis, quae modo
diflinximw*6.dequibuspqieratoccirmdifponcre,dum vivebat :
At non efle veram in poderioribus, quia haec damna in ie patiuntur
Parergi ius,uxor;non in a)io,id dl nOin perfooa occifi: Ergo is remit-
tere non potefl.Noo difplicecdidin&io:fed tamen Lcflh, & Sanchez
opinio probabilis i temedjnuia ii patiuntur quidem mala in fuaper-
fona , fed totu m habere debuerant dependentes i Pat ris voluntate .

ia Denique hic quaeri folet, an homicida aliquid debeat :Primd
Creditoribus occifi.Sccund6,PjuperibusTcrti6, Amicis, quibus oc-
ciius ex libe raJitate, vel gratitudine multa donabatfRefpondeo nul-
li ex his homicidam aliquid debere, quidquid nonnulli contradicant.
Ita .eit .dub x 6 .f>tr totum , Dicaffillus , li&. a. dt jufiit.tr aB.

»y//f.7.**».7P.Salon,Sotus,BecanuMliiquequoscitat,requiturqae
Dian.^. 5 .tra^i.^.rtfo/.q 7 . con tra Lay man, & Moli nam, quoad credi-
toresj&c.&A3-/r<»^.6.i-c^j5.Ratioeft, quia hi non funt ita conjun-
gi rooraliter cum occifo;ut damnum, quod huic infertur, judicetur
& illis inferri.

i? Illum certum puto , quod infumae Leffms , Uc, eit. mm.j 54.
vrf. Ratio major vora tfi , homicidam debere reftitutionem prsediflis
quando is illosoccidiffet eo animo , utipfis iniis bonis noceret ; fi-
cuidcm tunc propter illam intentioncm,pcccabit occifor contra ju-
ftiiiam .

Hcc do 3 rioa,quam Leffius,ut dixi inGnuat,non videtur cobfrere
Cum alia, quam aflert M xj.e^n.iS.lkoasfuporiui amplexi futnusmi-
mirum occidentem non obligari ad rellitutionem damni indirecti ,
etiarafi illud intenderit , V.G. tenon obligari ad damna fccutaex
morte Avari % qui mortuus ed propter dolorem conceptum ex Thc-
fauro a te illi iurrepto.Coharret tamen, nam ibi fur G ve intendat, Gve
non intendat mortem^ion ed caufa externa, nec phyGca,nec moralis
mortis Avari : at hic homicida cft vera mortis caufa ; unde illi dam-
num patiunturA ex alio capite, illud damnum intenditur ab homi-
cida ;ergo tneritd tunc peccat contra judiciamA rellitutionem de-
bet : vide,quse dicam M.%.tr.yc+$xjt.i.

Hartt Uti ferit quid debeat ?

14 Dubiuturfecund6:Anh?redeshomicideobligentur refarci-
*e damna occiG^v.^.difla , quando ipfe homicida fuit i Judice poena
przfertim capitali coodemnatus?Refpondeo obligari . Iu Sanchez,
loto fi/.f^.W*fi.6.Molina^tf>?.J4.*.8.Leir locuit. difi.tx. u.i}8. Vafq.
dmb. j.(?pa/fim contra Rofcllam , Sotum , aliofquc citatos» eo-
dem Lcffio^Vonlliuseoira poenae poGtio , Gyecx officio procelle-
rit Judex^ve ad larfae partis inflantiam,cftex juftitia vindkativaA
in bonum Reipublicae . Caeterum non apparet, unde per illam aa
«qualiutem rcdufla fit inarqualitas rerum tcmporalium^faCla pam
krlae. Nam pari modo fii r,fi capite plebatur, non propterei illi ce •

fat obligatio redi tuendi* u* rapuit. Illud concedo^uandoh*redcs

occifi funt divites, vel nobiles, qui. ewfmodi damna

ie non confueverunt.facild p^e/udicari,effc slDsfolo luppl Liaon-

flum facis. At fi pars Isrfa fit ex vulgoA praefertim

cft grave jnon vidco,nifi exprefsd remutat,qua ratione lepiifille prae-

furacnja fit .

Excidtru medum fu* drfmfionh , tt/intadem , vtlpf ovteatu , an obR-
l»tur adufiitutiomm « homicidio } (j e.

■ c Dubitatur tertid:De excedente modum iufhr defcnfionisiPe-
«ruHV.Caggrcditur Pau!um,is^ilm fc poflet defendere, folfirn vul-
nerando J^trum; tamen gladio transfoditAiuteremitiobligabitur-
nead reftitutionem .

H C ipondeo;hunc incurrere irregularitatem,certum fic . Ita Siy-
ros, Avii*» Reginaldusapud Dianam, p*rt.ur*R,\ytfil.\ e. fed
quoad reftitutiotiem,dequaellfermo, Leffius tria «Jocet ibid.dab.
ai.Prina^» fi Petrus Paulum ad pugnam provocavit, Paulum ad ni-
bii teneri: quia provocans videtur cunnia damna remittere provoca-
torum fteit ei poteflatem , ut contra feagat , quod poteff • Quam
dodrinam nos nonmultdanti»‘'«.i. admifimus . Secund6,?iPe-
Uus a ggreditur Paulum fine provocatione ; teneri Paulum , fi exce-

Explicationis Decalogi Lib. VI.

dat in fe defendendo, ad integram reffitutionem ,quia peccat tunc
Pauluscootrajunitiam,excedendomodum . Tertid , effetamen
probabile teneri folfim ad partem judicio prudenti dimetiendam :
quia mult6minus peccat, qui fic invafusoccidit , qulm qui fpon-
tc,& excitus i nemine . Ego unum add o ; Ledor fapientior judicet.
Si verum ell primum didum Leflii , fequitur,Pauluminvaluro,qui
extra modam occidit Petrum, ad nihil teneri . Ratio enim cur pro-
vocatus ad nihil tenetur , eff ,quia provocans judicatur remittere :
fed invadens judicatur pari modo remittere ergo, &c. Minor pro-
batur, quia ipfe jam fcitiuvafum, omoia mala contra ipfum inten-
taturum, Ac tamen adhuc invadit ; ersoprxiumiturillft malis, feu
damnis alkntiri . Cum ergo fcienti, oc volenti non fiat ihjurra : in
jpfutn quoad bona temporalia non peccabitur contra juffitiao : at-
que ade6 nullum teilitutionis onus contrahetur, vide numtrjumnd,
fetat.

Favet huicdodrime Layman, /d.t traSl.\-p»rt\cafitul.R.mfm.q,
dicens poffe judicem in tali cafu condonare rellitutionem in p^nam
injuriz aggrcflbris, vel tixz adoris : affert que Molinam docentem
eutn,quiobaccepuminjuriamjufio dolore, aut ira affedus vulne-
ravit, velocddit,Verb.Grat.Mari(usoccidit uxorem deprebeo-
fam in adulterio, in confcientiar foro poffe denegare rellitutionem
damnorum, donec ad Judicem caufa delata cognofcatur, utrum iu
panum delidi, atque injuriae compcnfationem^reflitutio ipfa remit-
tenda fit, necne .

Dices: hos fiveprovocaotes, fi vcfolfim aggredientes ; non poffe
remittere damnum fadum alteriddcll fuis h^rcdibus;crgonoo pof-
furaus recurrere ad hanc remiffionem . Relpondco de hoc jam di-
dum eff fat is -i*. 10.

16 Huc pertioent tres dubitationes . Prima, an qui potefi fuge-

re, fi invadatur, nec tamen fugit, fed occidit invadentem; ad reditu-
tionem obligetur? Refpondc^qui cenfcntfuium tone delinqui con-
tra Charitatem , utpotd quia fine magno incommodo per fugam po-
terat illud homicidium vitari ;confequenter putant, nullum urgere
onus reditutioois ,Ita LdBm , U & jrM m, M il. w». t iydtfi.

r ynum.io-j.Wio[\TUydifpui Qui verdeenfent etiam pecca-
ri contra juditiam,utpotequia unufquifque habet jus, ne occidatur,
author itate privata ; redit ution is oneri occidentem meritdfubmit-
tunt . Ita de Lugo"ffM .dojufl defii>Ul.to.ftli.%.nttm. 170. (y diflinR.
iS.foH.xntm.qy Nos expendendum iterum damus, quod \y pro-
pofuimus; nemp£ invadentem polle praefumi damna eventura re-
mittere, ac.

17 Secunda . Quid juris in reditutiooe, quando quis rixp initium
dedit^>ccidit,vel occiditur f Refp. fi Petrus rixae det caufam foldm
verbis Paulo ,& Paulus occidat Petrum ,fan£ Paulus reus erit refti-
tutionis. Ita Mol.Sot.eit.n.}.fr Rb.x.e.^.difi.%1 .«.i j7.quia ob fo-
lam verborum contumeliam injuftd Petrum occidit : Si contrl, io
eumdem Petrum fohs verbis rixantem iniurgat gladio Paulus , Pe-
trus autem ne occidatur»ipfum Paulum trlfveroeret, ad nihil tene-
tur Petrus.-quia quamvis prardi Qx verbalis rixp cum peccato author
fuerit ; tamen poflquam gladio contra ipfum Paulus infurgit,potelt
fe defendere, & cum moderamine occidere injufid infurgentem : fic
ergo de fimilibus philofophatur .

18 Tertia.Si pugiuntibus PctrocumPaulo,fociialterutriusoc-
cidanta!iquem;obligxbiturne Petrus , & Paulus ad rellitutionem
occifi? Refp- G excitarunt focios» obi i®ari noneft dubium ;quia jatn
funt concaulae homicidii : At fi (ponte hi locii fe immiCcuerunt,ip-
fifmct impuceturjnequeenim foU mea pugna caufa ell ( nifi multum
per »ccidem)ut alii accurrant, pugnent, occidantque,vide tamen ,
quae dicam mox 5. ».6.

19 Illa quidem difficultas cft non vulgaris. Si ego focios excitavi
ad pugnam,& deinde remanet aliquis occifus ex ipfismcis fociis;an
ego huic occifo rellitutionem debeam ?

Refpondeo . Duplex de more ell fententia : Altera docet,te debe-
re rellitutionem, immd & contrahere irregularitatem ; quia per
confilium,& fuafioncm caufa fuifii mortis , ita Suarez, Avi la , Na-
varrus , Coninch , quos citat , fequ i turque Diana t pert. 4. troft. a.
d* trttfui. ufolut. 1 1. Altera negat te reftitutionera debere , negat-
que irregularitatem contrahere . Ita Vafqucz,Turrianus, Galpar
Hurtadus, quos ciut,fequiturque de Lugo , dt/l. 11. feli.

3 uia fuadens, licet peccet contn Charitatem jalm tamen necfrau-
c, nec dolo fuadet, non peccat contra juffitum ; fcienti enim, &
volenti non Iit injuria : creo dam na ex oc cilione orta non tribuun-
tur illi , ut Authori injuflo . Quare ficu contra juffitiam non
pcccas ; nec debes effe obnoxius reflitutioni , nec irregularitati,
quod fi focios , propter aggreffioocm tuaminjuflam contra tuos ini-
micos , i n nccemiatcm codjeciffi pugnandi ; quia nimirum adverfa-
ria , ut offenderent , contra tuus (ocios i nfur rexerunt, atque ali-
quem ex his occiderunt : fan£ tunc obligaberis ad rellitutionem , &
fies irregulari$;quia tunc injufla caufa fuilli mortis fui focii , ut ex fc
condat.

Pro bonit fpiritualibm occifi an atequid dtbettur ?

10 Dubitatur quartfi. An pro bonis fpiritmlibusfla* feciUetoc*
cifus, fi vixiffet, debeat aliquid injudus homicida.

Refpondct Leffius , Ri.i.cap.a.difi.xy nihil debere ; Bona enim

illa,

Caput IV. De Reftitut. ex Homicidio.

r8i

illa,vel confiderantur quoad meritum, vel quoad fatisfafliond . Prius
eft irreparabile; quia meritum unius Don poteft alteri dari i atque
aded meritum homicidae non poteft reparare meritum occifi , qaoad
fatisfadionem autem^uamvis haec pofiit alteri dari, tamen non con-
fiat in cafu noftro,an occifus aliqua faxislaQionc fit : privatus ; neque
verfim ea,qi»m homicida pro eo exhibebit»illi prolutura fit . Adde,
non pofle certam raenfuram conditui, quam fit obligatus Homicida
exhibere; Quam ergo dabit? certdmunu inde terminatione nul-
lam: haecciLeflio.

ai Verum habe fequentemcafum: condiderat Petrus tcftamen-
tttra.inquodifponcbat, ut ex redditu, quem exa&urus erat cxfua
penlionc viulitia, centum Mifiar pro fc celebrarent ur:in teri mocci-
ftus eft 4 Paulo,unde ex defe&u cenfus.qui ipfius morte cedavit, Mif-
fz non funt celebratz : ad quod obi igatur .

Refp.Salooiu$ *'<• 1.2.7.62.*".* contr.^.fol.j6i. apud dc Lugo ««.
■x.dejuft.dift.x i.ft£l.\.n.\.{c quidem merito, ad easMiflasrefarcieii-
das obligat Paulum; fi enim opifici 4 te redi tuendum eft, quod per
operas materiale» tua caufa minus luemur: non video curi te non
fit reftituendum pro da mnofpirituali, quod quis tua caufainvitusin-
currit . Ncc obftat • qu6d modo diximus ex Ledio, nefeiri utrum £a-

« 5 cConinch, 3 c Porcellam, & apud Dranam^rf^-iMft.^ri/j/.jf.F*.
cundcz,f/i Decal.lU.g.cap. t .num. i$. Ratio eft, quia tum nullum de-
lifium comtnififti contra Paulum : Supponi mus enim , inculpabili-
ter tegeftifle, & omnind involuntariam tibi fuifte intcrfc&ionem
Pauli; Ergo nulla pcena dignus es ex hac Pauli occifiune adc& tibi
involuntaria .

27 Certum eft tertib, Si occi(Ja$,feu percutias Laicum, putans tc
occidere, 1 ‘eu percutere Clericum, te non incurrere in Excommuni-
cationem . Ita Sanch. iiid. ««'».»8. Covunm.inttp.A/ma mater ypar.
i ,§.io.*.i g.Ptrfitutjultimoqfy paffm . Ratio eft, quia Excommunica-
tio eft impolita non contra volentem, fed contra exequentem per-
cuflioncm Clerici.

Remanent jam quatuor incerta. Prim6, An fi occidere volens Cle-
ricum Petrum, occidas per errorem inculpatum Paulum etiam de-
licum, i acidas in excommunicationem ? Sccuodb, An fi occidere vo-
lens Petrum, vc I quem! ibet al i um ,per fimi letn er rorem occ idas Pa u-
lum,debeas reftitutionem ex Paulo occifoPTertid, Quid dc irregu-
lanutePillamne in utroque cafu contrahes? Quartd.Qirid de viola-
tione Ecclefiz ?

28 Quoad Primum , Communis opinio docet , te incidere in

tisfa&io hzc occifo profutura fit;quia necfciturc6trarium:ergores excommunicationem . ItaSinch. loc. di at. num.xj. citans Covarru-
manet dubia negati ve;in hoc autem dubio,melior efte debet conditio viam, Cordubam, aliofquc^ Bonic. leto mox mania , afferens

difpooentis . Qu6d fi vcrdconftcc/KcifumdeceftHTe in mortali (fed
quando de Chnftiano tanta certitudo?) tunc non urgeret przditta
obligatio; G quid em inutiliter pro illa anima eae MilTz celebraretur .

Pro damno prrfoaa/i an aliquid de itatur}

1% Dubitatur quintd. An pro ipfa vitz mutilatione.percuGwne,
rei cicatrice religa; przfcindendoi damnis aliisj, de quibus jam
haflcnusdiGuraeft, aliquid reftituendum fit?

Relp. nihil nec fpirituale,nec temporale efte ex obligatiooe refti-
tuendum. Iu S*nchsxJrc.cit.conf.cj\.dnh. 1 7.Lelfius,/»f x.e.^.d»h.
aj. multique recentiores contra Sotum , Scotum , aUolque dicentes

Suarium, Molinam^liofqu$,Reb:llium,^*".i M. j. cap.x 1 . num.x 3.
Ratio eft, tum quia & re ipfa, & animo Clericum tum quis occi-
dit ;tum quia Ecdefia per fc primo fubcenfuris intendit prohiberi
ne homo , vel Clericus quicumque ille fit,occiditur, five fit hic,fi ve
fit ille .

19 Verftmprobabile etiam cenfeo,non incurrere. ItaFragofus,
dt UrpublitaCbrifliana. tom.xJil>.\.difl.x.%,x.nu.ifi. fuse id probans,
quemexferibit Diana ^.9."*??. 5.1». y. Ratio eft, quia afiio illa exte-
rior, ad quam folilm fcquitur ccnfu ra,non eft 1 te voluntarie admlf-
fa, quia non eft voluntas^tbi non praecedit cogni t iojquare 4 te 06 fuit
Paulus injuria affeftus, nifi folilm materialiter: ergo non eft caput,
unde procedere debeat 05 na excommunicationis;quz non eft impo-

2 j. multique recentiores contra Sotum , Scotum , aUolque dicentes unde procedere debeat na excommunica tionis;quz non
debere compcn fare pecunia ; quorum fententiam probabilem puut fita,ut difiuin eft, nifi a&iooi exteriori formali ter iniuriolz. Confir-
idem hcfchb.xs.p .dift.x j.frr.g.^.ai.fl.i^o.lcgeDicjflillumyW. a. matur; quia propter eandem rationem fimilequiddittum eft mod&

j.dtft.x 1 .fy c.^.dub. ji,

dejnjhtjrafl.x.di/p.j.dxi.+.n.i j.nobifcum fentientero,citan ceraquc
Navarrum.Bannez, Petrum Navarru,Vafquez,Covarr.aliolhue . Ra-
tio potiflima eft, quia probabilis eft fententia docens non efteebliga-
tionem reftituendi bona Superioris ordinis,quando in eodem ordine
reditui nequcunt;&: hujus ratio eft, quia virtus JufticizcCmutativz,

quz eft il ja,quz reftitutionem prscopit,rcfpicit aequalitatem: erao
ubi (qualitas inter duo jura efte non pot eft, illuc nonfeextendit iufti-
tia.Cum creo nulla hominis vita^iec pars, ut ita loquar, vit^,u(fa pe-
cunia, feu ullo bono inferiori aequari poftit; lequitur.juftitum non fe
extendere ad przcipiendum dari pecunia , feu aliud bonum ioferius
pro vita, 3 cc. Ordo autem bonorum eft hujufmodi^x Leftio, M.x.t.
tiMt.iy Primum locum obtinet bonum falutisetern^^cquiiur bo-
num vicz,& membrorum, tum honor, & fama ; denique facul utes
temporales. Prolixas rationes, objetiionumquefolutiones de haere

n.26.ex Sanch. Id quod quamvis ibi admittat^ion autem in hoc prx-
fenti cafu;comendatque difparitatem afferre , tamen eam non vide-
tur afferre fuffic i enter .

$0 Quo ad fecundum de reftiturione , eft item duplex fententia .
Priorem lequunttir ii, quomodo n»m .x 8. priorem ibi politam fc*
cuti fune; par enim videtur ratto: & quidem Bouacina , difput. j.
dt rtflitut.inpartit. quafl. u/rima y frUitn.i. par,^. num.%. fic hanc
opinionem firmat, fatio tfi , inquit, quia primi % ita bavttur ; Jeg,
eum qui nocentem, $. fi injuria, fi", de injuriia . Tum quia fttundbi
bte atho tfi injufia contra Paulum , ftu contra hunc hominem , liiit
fahl putetur Petrus . Tum quia tertii , qui tomi urit demum Cati ,
quam putabat ejft Titii , tenetur ndreflit ut Ionem ; ergo idem dicendum
efiinprepofitocafu . Tum qumquanl , qui percutit Cajum Clericum ;
quem putabat effe Titium Clericum ,• committit facrile/iai» peccat
eanitA iuditiAnt

lege, fi libet, apud ciUtOSpSc vide,quz dicam iufri,cum dereftitutio- contra juflitiam , P fuhjacet excommunicationi . Covarru viat , Sua.
DC famzagam . re\ , Sanciti y Juliut Clarui ^atiique apud f^ehehiumiquamvit ipfo putet

homicidium in hoc cafu non teneri ad omnimodam re fi u ut tonem . Hzc
Alium pro alio occident . Bouacina.

2$ Dubitatur fextd. Quid juris contra eum ,qui volens occidere
■num alium ioterfecit ?

Refp. Ut id planis, reddatur, & multa per hanc occafionem cxpli-
centunt ria certa breviter feparemus,ab incertis quatuor .

24 Certum fit mihi Primd, ( quidquid fentiant Covarruvias»

Ugolinusvtliique apud Sancbe2 li&.xAo matrimon.di/lin.ii.nxm,l6. )
cumflui fafla diligentia putat hanc efte feram, occi di tque ; fed de-
inde advertit efle Petrum V. G.fuum inimicum, quem etiam occi-
diflet , ficognoviflecCquz vocatur ignorantia cor.ntans: ) pecca-
re quidem ex interno aoe^u; fed non eile verum homicidam , nec
contrahere poenas : unde non efte irregularem, non obligari ad refti-
tutiooem ex homicidio, &,fi occifus fuerit fortd Clericus, n 5 incur-
rere excommunicationem . Iu Sane n. 18. Ratio eft. qui a illae
pccnz oriuntur foldm ex ipfa aflioae externa injufta,quz hic nS ad-
cft;fo!usenim pravus ille affeflus eft interior; nec illo proceffum eft
ad occifiooem .

%S Qndd fi quis hoc fe animogerae.ut velit occidere hunc, quem
nefeit, vel dubitat, vel etiam fufpicatur^n fit homo, an fit fera , an
«c CIericus,an fi t Laicui : certd homicida erit, fi ille hoiao fuerit;&
erit excommunicatus,fi ille fuerit Clericus. Ita Lopez, quem ciut,
lequ it urque Sanch. Uidem quia tunc non aftedus modd, verum etiam
opus externum injuftumeft; ut etiam eft opus externum iojuftum,
quoties debita diligentia nou eft advertenterappofiu, utexfeli-
quet.

x 6 Certum eft mihi Secundd. Si tu dum vis occidere Petram
omnino per accidens, acprzterincentionemoc-
cidifti Paulum , qui fbrtd quia Verbi Gratia illae tranfiat, in fe
attum lulcepit, te non efle homicidam, nec obligari ad reftitutio-

nem iu>rpir0i..on.. ... iT- - . r . _

Jt Non obligari tamen ad reftitutionem probibile mihi apparet:
quia ita fequitur ex ratione /am num.xg. ditia, 4 fentientibus nori
incurri excommunicationem . £t de Lugo quidem tom.i.de jufi.di.
fpmtat.xf.fett. 1 ynu.^.y idc etiam dfp.lfott.i.n.xybc habet in hac
tt . Dutt ;/ volendo oc cider e P etrum inimic um^ptr errorem occidit Pan .
Ium amicum , quem vident h longi non agno vijii, (yputafli effe Petrum t
querneo loco pauli ante reliqutrat ,■ non committit homicidium volum.
tarinm , nec fert a fft homicidium . quia illud homicidium procedit
ox ignorantia . qua caufat involuntarium : ergo /i militer y fi putae
te furati rem Petri , (y accipit rem Pau/i ,* non committit furtum .
Hef ponderi ad hoc pot eft : quidquid fft Je antecedente , negando con.
fequentiam , eft enim differentia: nam In primo cafu arat circa fuh.
flant i em mUienii\; non ,nim vh occidere illum hominem , quem occi-
fttifed a^um : quare illa o£io videri pot eft iuxtoluntaria . At in
fecundo cafu error mon uer fatue circa fuhflnntiam athenit . ( quan-

doadcft hic error in furando cui reftituendum, docebo inferius hh.

9 Jra 8 ieap.l.§. 6 jutm.x. ) v'ts enim accipere , (y furari , (dic etiam
damnificare) rem iflam , area quam nen errat , fed circa dominium

tirtuty quod non pertinet ad fuhftantiam ufurpationh hujut rei i qua.

re ifla allio fecmnditm fe tota eft voluntaria . Hzc de Lugo . Notafti
illud? ( non committit homicidium voluntarium , nec fertaffe horni.

etdiurn ) id quod dum non reiicit , videtur admittere. Si ergo non
committis homicidium, non teneris ad reftitutionem ex hocm-
cidio.

Coifirmatur ex Fagundcz in detal /th.j, capit. 1. num.ja.
guiquzrens, An homicidium przdiflo modo ex errore commif-
fum leges puniant pzua ordinaria mortis , an pzna arbitraria
a Judice imponenda; putat probabilius puniri arbitraria , Er
ratio eft, inquit, quia bujufmoli homicidium refptflu Uliut 'euem
auil occidit . fuit Muvl .. 4 r» Hat ’ T

i8z

Explicationis Decalogi LiixVl.

veri coram Deo voluntariam rcfpeflu occiG , cur fic erraas reftitu-
tiocem illi debebit in confcientra ?

3J Confirmatur iceuirdo ex Molina, tom.q.dfput.io.qmdiflin-
guit tria in cafu hujus errurar interfc&ionis : Primddclidum coram
Deo ; & hoc certum HI ede mortale , ac G fuillct fine errotc , dcc.Sc-
cund6 , inordinead Rcmpublicam, dc hoc modo acceptum punitur
ab eadem Republica arque,ac fi fuiflet fine errore (fic iple putat )cGm
probabilius niod6 contrarium judicaverit Fagundez,& ratioell, in-
quit» quia xqualis la fio Fufia eft Rcipubl icar, cum jam unus homo ab
ipi’a ablatus injulle luerit. Tcrtid. inordinead ipfum Paulum per
errorem occitunijdc quoad hoc, fic loquitur; Tertium vero eft in-
juria Hau/i inttrftili) qua injuot propinqua , gpharedtx fu 0 nudo
redundat j quam profequi ad ipfot , etiamfuo t ac defuncti nomine
fpe(i.it. tl quoad hoc , negandum non eft x injuriam rfte leviorem , cul-
pamque y ac de iulum levitn ejfe : ecquod letum interfeflcrit dehfium
quodammodo fit tCitifum in injuriam , ac de litium adi eniti Petrum ,
quem interficere intendit , injuriam y ac de litium in Paulum y quem
contra fuum intentum interfecit . Quia ergo iddehiium , q.,oad Pau-
lum , fy queaJipfiut haredtt eft It viui , minufqne * r dignum , ut con-
donetur ; facilius obtinebitur gratia , (yc. Hac Molina . Ubi vides
jjnmd fundamentum cur Rebellius moddnum.^o.fine^d partem re-
ftituiionis obligaverit fic interficientem, fortaficluiflcditfam a Mo-
lina injuris divifionem . Vides fecundi, fic nos polle confirmare
ne partem quidem deberi. Idc6 Molina fentit levius tunc efle dcli-
dum,quiacenfet,divifamcflc injuriam partim contra Petrum, par*
tim contra Paulum ; fed jam ».29. «.jr. probatum efle videtur, nul-
lam clle voluntariam injuriam contra Paulum ; ergo nulla ei debebi-
tur reflitutio,

34 Ex diftisrefpondetur ad rationes Bonacinae allatas num. 30.
nam ad Primani, Jcx illa nil aliud decernit, nifi dari a Itionem inju-
riarumiccrtc in foro externo, fi ve propter pral umptionem mali doli,
fivcnedcturanfaexcufandirmlcfadh, live ut puniatur ille malus
animum occidendi jam fatluscxtcrnusper intentationem homicidii ,
Proferatur textus: Si injuria , inquit, mihi fiat at eo , cui fim ignotus,
aut fi nuit putat me Titium tfft , cum fim Srjut , praevalet quod principa-
le tft , injuriam eum mihi facere velle ,• nam c er t ut Jum ego , licet illt futet
me atiurn ejfe , quam fim j (y ideo injuriarum habeo a Inonem , H<CC tCX-
tus,& nil pra-tcrci.

Ad fecundam jam didum efl, negari ab hac fecunda fententia, il-
lam «dionem dic voluntarii injuriofam Paulo ; Ad tertiam jam rd-
pundic mod6«.ji. dc Logo. Ad quartam, jamquod ineaallumitur,
negatum dii probabili fententia ,quam diximus «.19.

Quoad Tertium , ideft , quoad irregularitatem duplex efl item
fencentia.Qui enim mod6 dixerunt illud homicidium parere excom-
municationem , dicant dc parere irregularitatem cx deliflo : jam
enim voluit tunc homo occidere hominem . At, qui negarunt parere
excommunicationem , negant parere irccgularicatcm . ita colligitur
ex Fragofo citato ,dc ex iis quos ipfc citat, quiaficuti probabile efl
univerfimex homicidio, quod omnino cafu, & involuntarie , ac
prarter intentionem etiam ex opere illicito confcquitur , incurri ir-
regularitatem, quando nulla illius fufpicio, vel dubium inculpati
pra-ccflit , ita in cafu prarfentu in quo omnini involuntaria cft , quo-
ad fubllantiamciufmodi occino, ut jam vidimus. ItaHenriquez ,

Coninch. quos citat, videnturquelcqui Gafparllurtadus,^'//’»^.

2 .irregul.de dtfierJi J num. 19. Sani Farinae cius, »« q.tom.dtilarat.fol.
qx.eolumn.x .infin . ( afferturquei Fragofo apud Diana .finr, 9 . tra.l 4.
rrfi t fin.) affert declarationem Congregationis Cardinalium fuper
Concilium Tridcntinum, quod mandans occidere Petrum, fi Man-
datarius occidat Toannem,non incurrit Mandansin irregularitatem;

Atcertcpar videtur ratio in cafu noftro. Utraqucergo lententi*
probabilitatis fines videtur attingere. .

36 Quoad quartum , idefl Ecclcfiar violationem , .tfadieo. Dico
primi: ficuti liqui* alium in Ecclcfiaoccidat oblui detenuooem
cum moderamine inculpata» tutelae, vel occidat omnino calu, <x
prarter intentionem fine ulla mortali culpa ; non polluit bccieiiam .
ita de LugO,< 4 ^ XO.«6 EucbariftiaJelhe.X.". 4. quia illi fic non ;ht in-
juria - !ta\ fi dum vult fc defendere , loco unius, alium 1 omnin ,6 • incul-
pate, dc involuntarii occidat , nec Ecclefiam wd&t’ 1

mpdo, & fine peccato mortali occidentis, unde dc fim, Ecclcfixxo-

®ceifi«i^icaUtt«dc , &
non in ncoerc injur.nr viix , «1 cdufionis finglunis : ut C rcprxfen-
Undo turpi», ibi mori alituteomnini prxicr mtentionon Icqua-
tur Erclcfia non vioUtur i idc6 multo nugis, (iidcumcrrorccon-

tin^at ner violabitur EcclcTt* jquia pariter non fupponiturff» injti- ... .

i •' 'jju.cfl Ecclefiam polluere. ItadeLugo,^/. 3 Qui homicidium fieri roandavit,fequutoefletlu, proprie homi-

78 pico terti A : Siquiscum Ecclefiae irri^erentia occiderevo- eida eft,ordinariisp9nis,cenfurifqucfubjeflus/ Sunt autem duodib
lens unum, cafu, & prarter intentionem alium involuntarie occi- crimina inter conlulcntcm, demandantem .
dac vel ( <l ul ld in idem recidit ) volens occidercTitium, occidat per
er rorem Cijum ; communis opinio relata ». 28. docet pollui Eccle-
fiam J qui* jam adefl peccatum mortale in hor genere irreverentia; ,
dc injuri* °f c| fionisin Ecdefi*. An vcr6 ex fecunda opinioneall*-
ta ».19. colligi poflit Ecciefiara non violari, quia tunc nulla efl vo-
luntaria injuria, fed iolum materialiter, ine fapientior expendat, dc-

cernat<iuc>&c.

$. IV. fatuor Cafut ex fparfim ditiis decidantur .

1 T) Rimuscafus;Occidifli Petrum,non quidcin animo, ut Pauli>
X homicidium imputaretur: fed tamen quia praevidens lore illi
i.nputandum^inimofiusoccidifli(peimpuniutis;immd idcircdocci-
difli(qui cafu* efl .fortior, jquia eam imputationem pratvidifli.fecus,
nullo modo occilurus : ide^quzris,quod peccatum contra Paulum
commiicris?Relpondeo; in utroque cafu peccafli in Paulum contra
duritatem, non tamen contra Jultitiam ; quia fic nulla ratione fuifli
externa caula imputationis, unde ii rellitutionc immunis es , unde dc
ab irregularitate . Ita Molina , to. 4. tr. 3. dift.% 6 . «4,
z Secundus cafus. Veneno infeci vinum bibendum i meo inimico;
verum calu advenit amicus , & bibit , me vidente ,dc me ( ne meum
crimen proderem) tacente: fumne hujusamicioccifor ,& ided Ir-
regulari ■ ?Refpondeo nequaquam . Sic de Lugo,r«m.i .de Jufi.difpX.
fetl. 6 .n.S 6, quia hujus mors prarter meam intentionem evenit. Et cx
alia parre , ego non fui injufla caula mortis ; quia cum tanto periculo
meo non tenebar illum monere de veneno .

3 Tertius cafus . A ficariis fuit Petrus metu mortis eoaflusoflen-<
derc Pauli domum;undc bfturacfl,ut Paulus occifus fuerit, domuf»

S ue inccnfa:ad quid obligabis Petrum? Relpondeo. Comitolusapud
>ianam mox c it. damnat nunc homicidii, dc reflitutionis( unde dc
irregu laritatisj quia peccavitcontraCharitatem,Juflitiamquc:Ne-
queniim metus mortis debuit illum excufare i tam gravi injuflitia,
cui iple indicando aedes cooperatus cft. Rodriquez, quem (equitur,
citatque Diana ,p.ytr.q.re/. 6 \. propendet ad eum liberandum i rc-
llituiionc •' quia ( ajunt ) iplc non fuit caufa moralis ejufmodi dam-
ni , fed tota caula fuerunt latrones; ex quo ; dc ex principiis pauld
fuperiusallatis, fcquitur nec eflr irregularem.

“4 Ad idem videtur propendere de Lugo, tom. 2 .de Jufl. ditl.fi tl.
2. rtum.zt. 4 t.Sifeiat i inquit, Petrum quarere inimicum, ad occid. n.
dum eum , aperiat i/b uti fit y teftificarit plane verum fident tamen

Petrum illa notitia atufurumad homicidium ex fua malitia , non erit
ter t hter iptcFato injuftitia J'rd particept homicidii J altem fi cu/fa eo-
gente ntctffttate tcoptraiuiei . Notas illud nulla cermte net e/Jit at e ,*)
ergo ca cogente , ut certe efl in cafu propofito; liber ab injuflitia
efle videris . —

5 Quartus cafus: Petrus detexit quemdam grallatorem latere in
quodam Antro, dc Paulus videns latronem, clamavit, hic eft latfo;
uterque, ut grallator, dc latro comprehenderentur ,funtne irregula-
res fecuta cjusmortc?Rcfpondeo.Bonacina,^/i"/x«/<^*r«// l rfi/p. 7 .
q. 4 p.i.».i8.Avila,aliique apud eumdcm,docentcile;Turrianusapud
Dianam mox citatum dc Diana^o».? .^.s."/".8o.ncgant, nifi quando
fic manifeflantes efltnt accufatores , vel tefles oeceflarii ad cogni-
tionem caufie, vel hoc facerent ut miniflri Juflitiar. Illos adi; haec
enim pertinent ad traflationem, dtCenfnm\ nec omittatur Lay-
man, htro tertio ^fttlione quinta x parte tertia , capite frptimo , hzc , dC
iimilia breviter compleflcns .

V. Bx i fidem fparfim ditiis eo/lioitur , quid fentiendttm fit do
cooporantitue cum Homicida .

I T T 1 funt Confidentes, Anxii ian res,M.indantes,Ratum haben-
Jl tesjNon prohibentes Homicidium. Dequibus hic breviter;
aliquantulo enim fufnis dicemus , cum agemus de reftitutione/8. tr. ,
^.cap.z.ptr totum. LcgC Layman, ht.yfetl.^dratl.jpart.ycap^.num.
quinto .

Confuleut , (y Auxiliant .

2 Qui maligno confilio, vel auxilio, permovit hominem ad ne-
cem fili, vel alteri inferendam; veri, ac proprii Homicida eft ,
fi eventus fequatur. Quod fi ille aliquod, fed non determinatum
propoli tum antd conceperat, quod malignoconfilio. vel auxiliotuo
magis conii rmafti; mitius quidem puniendus eris, fed irregularita-
tem non effugies. Ita idem i 6 idtm t vide id explicatius infri, /.8. tra-
tlatu quarto , rapite fecundo , Jf-2. »um. 6 . Si fit dubium an permove-
ris, fupra lit. t . capito 3 . JT. 7. t). Damnum f equulum , A numero fecundo ,
diximus, fi ille omnin6 determinatus erat occidere, videmoxx.y.
dc omnino infri, btrooflato, ira flatu quarto , capite fecundo ,J. 2.
num. fexto .

Mandant , feu quod idem eft , jubent .

Alterum: Qui mandatum occidendi ante ejus exccutionem ex-
prefs^, vel tacite revocavit , ab irregularitate , ex Avila,p^v/^ri-
ma ydifputatione fexta .feli tone fecunda , dubio quarto , fccurus cft f
dummodo revocatio aa notitiam mandatarii pervenerit . At yerd,
qui confilio pravo dato, quod, Verbi Gratia, turpe Gt vindictam
nonfumere: aliquem ad inferendam necem permovit, licet poftei
revocavit; tamen irregularitatemcx eodem Avila, » bidem y incur-

ritdi pcrfuafus conceptum fcmel propofitum nihilominus exequutu^

fuic

Caput IV. De Reftit. ex Homicidio.

fuit . Ratio utriufque eft » quia fi femel Petrum perfuafifli , feu illi
confilium dedifti,ut occideret :& deinde illum diffindere concris,
non umen ille diiluadctur/cd occidat : in vim occidet tui coofilii ,
quod firmiter animo infedit : ergo homicida eris , & irregularis .
At fi foliim mandafli , cfira tota ratio mandati confidat inauthori-
tate mandantis, mandato revocato , nibiltuiremanetinMmdata-
rio; quare fi is adhuc occidat , exfeoccidct , nonex tuaauthori-
ute;&confcqucnter tu nec homicida eris, nec irregularis • Nam
propterei , Gforteconfiliumpnedi&umnon fuillet inalia ratione
fundatum , nifi in authoritateconfulcntis;acquipararetur manda-
to : 6cco revocato , fi adhuc fieret occi fio ; tunc , qui fic movit
ad necem, fed revocavit , non eflfet homicida , nec irregularis .
Quid /i quis erravit in exequendo mandato i Dc hoc vide fupri $. j.
tuum, j j.

4 Haflenus ex Avila^ceterilm farpofitus^*j.?«*l. j. duMn.
6j.6*64<&probab | le putat Leffius, M.x.t, i $. d<fi.yn.it lege Dia*

praedirum diferimen non
«goofcit , docetque tum mandantem, tum confuleotem, V.G- abor-
tum animatum, vel mortem inimici, non efle reos homicidii, nec ir-
regularitatis , fi ii revocaverunt mandatum , Sc confilium : quia pari
modo , revocato coofilio , ac revocato mandato , fi fequatur nomici-
dium.non imputabiturconluIenti.Neutramex his lentent iis audeo
appellare improbabilem •

5 Alterum : Si tu alicui mandas , ut Is hominem occidat , &
ille mandatum excipiat, tuoque nomine exequatur; irregularis er is,
licit mandat ari us jam anti concepto occidendi propoli to .quamvis
tu non mandafles , nihilominus hominem occidiflec . Si autem ali-
cui fuafifli homicidium , fed confilium tuum nihil ad efle&um con-
tulit, quia per feipfum ad occidendum plani determinatus , nihil
omnind in propolitofuoperfc confirmatus fuerat] homicidium non
commififti ,& fic ab irregularitate immunis eris . Ratio utriufque
eft , quia mandatum fit in gratiam mandantis , confilium autemda-
turin^ratiamrecipientis;exquoicquitur,utfifuadcas Petro , ut
is occiGonem faciat , qui Petrus talepropofitum firmiter conce-
dent ] fequitur , inquam, ut tu nihil efficias , efficit enim ille ex fuo
firmo propofito : At ver6fi eidem mandes, ifque mandatum cxcqua-
tur > fequitur, ut jam tuo nomine Homicidium fiat , tibique ut caulae
adlcribatur .

6 Denique nota: fi affirmanti tua gratia fe hominem negaturum ,

credas id ab ipfo futurum efle, neque contradicas^iec impedias,cdm
pofbs]cenfexi te ucitdconfentire , & mandare. 1

183

Eademque ratio cO,C te rixante, V.G .atm Tc»nne,amici tui forti
fuperveniant;& i te non prohibiti, nec repulfi(addo, c&m poffis) Jo-
aunera in tuam gratiam occidunt ; Quare in utroque cafu Irregula-
ris fies : recoIe,qua: dixifupri$.t

1(4 tum ha funi .

Qui fuo nomine necem patratam , pollei ratam habet, ad dam-
norum reftitutionera minimi tenebitur . Ita Medi na , Leffius , Vaf-
quezapud deLuno,/«w. I de Jufitt. difrutat .Ig.fr/hen.tp. $ t. «au
mvf.js.nec irregularis fit. ItaVafquez,Turrianus > Hurtadus,Sua-
rez, Conioch; aliique quos citat fequiturque de Lugo, /«•* eitata
rutmrr. 54. contra Molinam, Silvium, Navarrum , aliofque . Ratio
efi, quia irregularitas infligitur ei , qui , aliquo tandem modo, eft
caula homicidii :Sc rurius, obligatio reftitutiooisconfequitur un-
quam effetius ad fadum homicidium , feu ad damnum illatum :
Sed quia , per ratificationem homicidii , veldamni antei tertio
commiffi , nemo efficitur ullo modo caufa.c&mad praeteritum non
fit potentia : ergo , &c. Neque dicas ratihabitionem retrotrahi ,
Sc mandato comparari ex J» r ri*fa* »*, & de fatfo excom-

municationem contrahi abeo , qui percuflionemCIenci nomine
fuo fafbm rati ficat : ergo etiam incalu noftro . Ne id dicas , in-
quam , negoenimeonfequentiara : Sc Ratio negationis eft, quia
ratihabitionem retrotrahi eft per 6Q"jnem Juris y & ejus difpo-
fitionem ; ut defigo Jus tapitnl.tnmquit , definientia txtommtt-
mtt at ternis imfnt» , difpofuic in di£b percuffione Clerici , quae
certi difpofitio non efl in irregularitate, nec in obligatione reftitu-
tionis .

8 Porri fi quis homicidium , vel damnum non fuo nomine pa-
tratum poflei approbet , non cenfetur ratificare, atque adei nec cen-
luram aliquam cootraheri,mult6 minusreftitutiousobligationem;
quia nemoratificare poteft . quod fuo nomine gertum non efl , t. tum
quit , Jefenteniiet t • tommtnu athnii infuto , “de natura ratifieatio-
nis vide multa refleex plicata i Bordono, viro certi du6lo,& eruditu
tam.^eantrep. 31. num . 1. ( 'y deinceps , ubi item mul u de ratificationq
profcfiioois .

Ntn prohibens .

9 De hoc diflum eft fatis pauli ante t. j .5.1. na. 1 0. Sc multa di-
centur» M.&.rir.rratl^.c a. f. 6 .

Laus Deo , Beatijfimce Firgtm , ac Beato ALoyfio.

LIBER SEPTIMUS

IN DECALOGI) M.

Non Adulterabis.

L Uxuria, quam hic prohiberi, ut certum fupponimus , eft virium oppofitum Caftitati per exceffum,& ver-
fatur circa deledabilia taftus in rebus Venereis>id eft in rebusad generationem fervientibus.Ejus fpecies
numerari folent. Fornicatio, Sacrilegium, Adulterium, Inceftus , Stuprum , Raptus , Peccatum contra natu-
ram,quibus claritatis gratia, adde Impudicitiam, qua; confiftitin tadibus, afpeiftibufqucinipudicis.

De his ego plura docui inMitbodo ixpiditjlib.t.c.y. ptr totum, qua; certe hic repetenda non edent , Verum,
ne manca ut prarfens traftario, & ne ad alios!ibros,in re tam frequenti, & quotidiana, Lciftorablegetur,hunc
ordinemfervabo,uti»f#iW//ArtMg»trefcribamprim6,qua:»n M/tbodo a uti docui i deinde coctera addam ,
qua: abfolutam reddant tradationcm .

CAPUT PRIMUM.

§. I. Dt Fotrucatimt .

Mttbade txfuBtn CewfiJJUnit , /»i. 1. c. 7. jf. 4. fic
1 habes . Initium facimus i fimplici tbrnicatiooe ,
que eft prima luxurie fpecies . Huc tamen multa
aggerimus , quia Inc frequemiora , nam ceterum ,

— non rar6 io ilus luxuriae fpeciebus, quas *»* fubii-

cieraus, eadem eveniunt .

* Qui committit , per illicitam copulam , fornicationem ;

non latis explicat dicendo ft pteeaffi taatra Caflitattm , fed ad-
dere oportet ft capulam balmiff, . Iu de Lugo , tf. dt yxnit.
ftR. S ■ quia fecus , non explicatur malitia propria

copulae fornicariae, quae eft divrrfa i malitia quacumque con-
tra Caftitatem.

* Qui committit tria V.G. peccata cum tribtu fceminisejufdera

Tomi, T. /. Dt Dtc. fw.

rationis,non tenetur declarare fuifle tres ff rainas^dm fatis fit dic»-
tt,Ter fer meatu <fum.\u BonacV/ Saeramtmtu, dffp. tjefl.j,

| pttpt:.%.num.\ 4, Ratio eft, quia eadem eft malitia Uve cum tribus ,
five ter cum eadem; nifi forti aliquando id interroget Confcflarius ,
ut occafio proxima tollatur , quae ex illa frequentia cum eadem ti-
meri potdWe qua diximus in Mttboio, r.i.$.t.

4 Pcccatutncum6liaConfefJbns,nec exfeeft Sacrilegium, nee
Inceftus ; fed fimplex fornicatio. Ita Filliuc t»m.%.trsB.\o.c.f. num.
aoj. aliique . Quare, qui id commifit , fatis eft fateri , / tftmitatmm
^.PrrfcindimusautemifoIIiciutioiieConfeilionis. Nam folRti.
tatk ejuf modi eft fpecialiter confitenda , cumfic contra reveren-
tiam Sacramentodcbitara.Prfcfcindimusitemquandoefle Confef-
farium, adu meretur ut medium ad peccandum, vel quid fimiieitunc
enimadeflec nova malitia, vel contra reverentiam Sacramenti, vel
contra fimilem Virtutem .

f Virgo , fiveVirexFilliucio, wm.71.fi re

PueIU,exSanchez,^ mntr,mM.7Aifp+n*m.\Con\nc\\dt Saetam.
Hfp. J.dni. 4. num. ptima vke , voluntarie frangit Virgi-

M 4 nita-

>84

Explicationis Decalogi Lib. VII.

nitatem ; non peccat peccato diverfo i fimplici fornicationc,fccun-
dflm opinionem aliquorum ;quare fufiicict lateri fornicationem, nec
obligatur virginitatem mamfcftire. Idem dic, Ii fe pqlluat.fi morose
dclcfletur, G vir defideret virginem Gne voluntate viro inferendum
his enim non additur ex qualitate ad jefla virginitati* , nova fpecies
malitiar.

6 Fidelispeccanscumin6deli,quantumcft cxhoccapite » non
peccat, nifi fimplici fornicatione, cx opinione probabili . Iu Aror.
p,\M. i f 3 - licet etiam ede contra Religionem , id eft contra
reverentiam Sacramenti Bapufmi , non negem eile probabile . Iu
Sanch./^jV* ra+trim.difp. j.i». r x.dc Lugo i difput.i $. t/t ponit JiU.y.

num. $ 6 .

7 Confirmo prioremprobabilitatem : auia principalis ratio, cur
dicendum foret, hoc cfle peccatum fpeciale.eft, quia Ecclefia,dum
prohibet cooju^m Fidelis cum Infideli , prohibet etiam quamcum-
nueccnjuqftiaue,cum fit idem motivum,ideA,ut pro reverentia no-
fi rie Religionis vitetur illa coojunttio,qu9 eft damnofa cum ipfi Fi-
deli, tum proli educandae . Quae efi ratio Sanch.^.allau»& approba-
ta i dc Lugo,i^.Sed h.rc ratio nou multu urgere videtur; ergoAc-
M inor probat ur, nam Primoiubi unum prohibeturnon intclligitur,
& aliud, quantumv is fimiie,ut efi notum in jure, Multo plusyauia fe-
cuncfd intervenit no parva difparius: nam in Matrimon io efi longe
maior conjun&io,qulm in copula furtiva .Tertii; quia etiam fic in-
celiigercntur fpccialitcr prohibita civile commercifi, collocutio, fa-
milia ricas, immd & fervitium infidelium, ex quibus oriri majus peri-
culum fan^potefi . Fateorefie pecca turo,quando quis cum infidcli-
bus(exift cute everfionis periculo vel fcandalojlatniliariter degit :fed
hoc non efi i llud,de quo agimus ; fcd quid commune ad omnes asio-
nes pe riculo peccandi expoGtas . Quarti^cu m totam hanc malitiam
fpeciaJem ducant ad verfarii d prohibitione Ecclefi* prohibentis
Matrimonium Fidelis cum infideli ; fequitur,falcem regulariter, n6

prohibitio
xisdudica-

. . . _ a hoc pecca-

tum conflitutXjOllcndun t quidem gravitatem, fed non diverutatem
fpccificam:ficuti poenar conftitut.r in homicidium qualibcatum,V.
G. prodi corium, non oftendunt differre lpecici non qualificato . Sed
hate fatis, contra nofiram brevitatis feflandx confuetudinem .

8 Quid dc Sodomia cum infideli ? Refpond- idem videri dicen-
dum; nempi abundi effe, C fateatur , quis commi/fam 4 ftfuigifub.
miam > fiquidcni , ut cx diflis conflat, non appareat , unde occeflario

teret>fed ftatimpoftei peccaret, &c- Nec potefi obiici , effe quidem
unumnumcro,led includere duas fpecte malitias; occ,inquam,hoc
potefi obuci*quia fe exponere tali periculo pcccandi,£c eodem pec-
cato peccare,cjui'drm lunt lpecici Quod fi intercedit przdi&a mo-
ra, non efi mirum debere explicari ;qt^ia tunc funt duo numero di-
1 li nfta peccata . Qui media ex fe licita, vel cx fe illicita adhibet, ut
fornicetur, qua ratione lateri debeat ,d i x imus »j» Metk»do/A.t.t.§.xo
1 4 Dc co£ui excoqfuctudine inveterata fornicatur , diximus»*
Matiede i id. a t. 3 .§ . } .De recidivo diximus ii id. /ii. j.r. j .§.4.Eum,q ui
cum magna contentione peccat, cum magna voluptate , cum tanta
continua duratione,quia folurn addic circumfiantiam aggravantem;
explicare eas circumftantias oon occeflario debere,diximus item ii.

'i.da CirfMm/iuMiij ajjra t ani ibut .

derivetur fpecificadiverfius .

q Quando quis, cum fit frigiduu vel E unuibu 3 % cum aliqua noceat ,
debet ta ter i ,fe effe u l e ra-ltaSanch. ).d» mtrtimjdifl. 1 9.».a. Rat io

efi, quia tunc, non foltlm ad efi malitia fornicationis , fed etiam mali-
tia contra naturam: cum adfit frufiratio finis naturalis, idcfl finis ge-
nerationis; atque inutiliter tum fuu:n,tumfarmineumfcmcni ult
frigidopvovocefur .

10 Qjttndo potiti ve invius alios, follicitafquc . VG. puellam,

cum qfcijjkindepeccas , aliqui lentiunt , non debere tcetlefol li-
citum explicare , te fuifle primum alliciendum . Ita Joannes Sanch.
infthSlu , difi.i num.i \.infinr i 6 t Lugo drpunit .diji.i 4./W7.4. nvmn.
i ai ex fententia Vafquez,l‘ed efi contra T hornam Sanchcz , »» D#r.
fii.l.tap 1S.wnm.f4 & contra Kotuc.drSaer^mfntii^di/put.j.fuafi.j.
part.i %.ydtf.i.mum.\ 9. eadem enim malitia , licit non tam gravis ,
efi, quando non invitans, cum illa neccas; adhuc enim particeps cs
ejus peccati Idem diximus i* Mttbedo % tap. 4. t .«.j.dcconfabu-

lantibusinMiffa. Idcmque dic de turpi collocutione , dc fimili-
bus : neque enim propter camdem rationem te obligo ad ex plican-
dum, an primus fueris Qudd fi quis follicitavic, fed deinde oon P*pr
ccffum efi ad opus , vel certe mulib pbfl , debebit fan^Sac^rdbti ia
fubiicere , utpoti peccatum follicitationis d itlinflum ab ipfooperc
pravo.

1 1 Quando quis in copula non fef»** debitum modum , «eo wi

i latereTvel fedendo, vel przpofi^, vel viro fuccumbwtc modo
fervetur vas naturale , ne fit pericohtWeffuntfendi “

(id quod tamen r>r6<rlt« folct.qaU tmtri*

femini, attrahit:) DO n e« citewntog» e c 2"“SS jj!

Sanch. matrjii ^r/2Lit»,i.qul»id aeeadcntale efi l copuir, OC im

conjugatis,* el cftrenial^«2^*i KJI ^ vc 5 P cccatom

ahWni* CT>Um, debet «plicare : quia lieet
f iinj- firtrirn iratine*atfe^u;hoc» tamen clt re ipia fornicatio, fcd ta-
tunc fit Qui item eamdom copulam

flu, impudicuUM P

fornicatiooisei ; &
^SSSm.dirperjit.r, or «feconfia.

11 Qu»odoquis carnali ter, vel alio quocumque peccato peccat :
non-ftnK*® explicare fele expofuifle periculo peccandi,ingre-
diendo^ t,n,um Verb.Grat. puella» A deinde peccafle: Sic de Lugo,
1. quando enim hree duo, id efi de exponere
periculo peccandi,£c peccare fimu) concurrunt ,nec inter ipfa tanta
tnora, vc' contraria intentio intercedit , quanta necefiaria cft ad di-
hloeuendu unum numero peccatum ab alio; unum pcccatfi morali-
terfiint • M 000 «A in MnhdSc d fuit nunc addendum, propter val-
dd rarum cafuaj , quo quis fe periculo exponeret; mox flati ra poe ni-

$. II. Additi».

1 ■pOrnicationemelTe peccatum mortale, & contrarium aflerere
x cflchzrcticum^ccretumefiinClement.aS^wAd»»» , d»
Hawitii : fed an fit folum prohibita jure pofici vo, an etiam jure na-
turali , atque adedex fe fit intrinlecd mala; quarritur i Doloribus.
Et Durandiu quidem, ?**Ax-Martinus de Magifiris,

qua/i $.dt Juxur ia, oiagiatr. 0 iait *uw. 6 aliiqne

pauci putant effe folilm ex jure politi vo; vetuin communis, & om-
nium ierd Dodorum lententia docet etic ex lege naturali , iu apud
Valentiam /».l.di/pHl.^.<jnaJl.].par.^.tc Sotum, M. J. dijufi.q.^.art.
3. contendentem cfle errorem in fide cootrariumfiegc S. Thom. i.a.

q.M+.art.^.

Mihi duo lunt certa: Primd hanc communem efle veram fenten-
tiaro : Secund6, data hac veritate , dicendum li nobis efle, dari
rationem naturalem id ccrt6 probantem; fcd ingenue fateri nos de-
bere , eam a priori nondum clard die compertam • Ita folemus rc-
fponderc, cum de cceli quibuCdam occultis^um de Quadratura cir-
culi, aliilqucfimilibus, etiam in Philofoph ia difpuuinus : ea ni mi-
rum certa elle^crtifquc rationibus pofle probari;verdm eas nondum
adhuc fuifle manifefie ab ullo propolitas . Dixi ( i priori ) nam i po-
llcrion , fatis manifefie probatur» przfcrtim ex co , quod fi non eflet
jure naturali prohibita, in aliquo tandem urgeotiflimocaiu poflet in
ea difpcnfari;quod nullo mododici potefi. Lege Boflium,/**». $.m»r.
ttf.l 4.» 8.£r y.d* Pollutiantjj ».x6. Q*7. d» ipfafotaitatipn» .aliof-
que quos idem citat.Sed hite Scholafiicis enucleanda relinquamus.
Nos quoad praxira.

Ctiuuiinatut .

a Dubitamus Prim6:De Concubinatu, aui quamvis poflit efle in-
ter Conjugatos,Cicro Ordines initiatos, Rcligiofosj&c, dc fic perti-
nere ad alias fpecies ; tamen quia frequentids cft inter folutos, huc
meritb illud reducimus. , - , ,, ,

R elp.Concubi natus non fultim cft, quando quis Concubinam do-
mi recinet, fed etiam qiiand oloris extra domum, modd ad illam per
modum habitus, ut libet, accedat . Utrumque periculolum pecca-
tum .propter continuat ionem peccandi, dnafquc poenas habens;Una
dlin foro interno, ut non poflit concubinarius ablol vi , nili domo
ciiciat Concubinam ;vel fica habitet extra domum , ni fi firmiter
proponat ad illam non accedere , addiu experientia alicujus tem-
norlZiuxta prudentiam Confcffarii .

j Quid,ueiici non poflit ? De hoc «'» Mri W. C*«/.//i. 3 .r.;.(adde
iA.rn.xx. J non pauca difla i nobis lunt , licut
etiaio,*^ ^.a.r.i j.r.dcmodo , quo ejulmodi habitualia peccal*
fu» t apud Sacerdotem deponenda
Altera p^na efi in foro externo.Tridentinum enim J.de-

crevit.ut Concubinarius ter ab Kpifcopo admoneatur ;qui nifirefi-
pifcac, excommunicetur : qu^d fi per annum in excommunicatione
per feveraverit/;afiigetur-Concubina itero ter admoneat ur;quz nili
rclipifcat .eiicia tur i Civitate, vel etiam ex Dl9ccfi.Dc ppnis Concu-
binarii lege Azor. p.^.^.3 r^.Concubinarius fi fit Clericus, fufpen-
fioni fubjaceat exTridcntino,/#»!.». 14. fed poft feotentiam , lege
citatos DD.quibus adde Sayrum , tom, 1 . Clavim Regiam , Hi.%. t. s.
Crafl. 4 ^j.r. 7 g.Toletum, hi. 1^.76.

Cepula tum Vida a.

4 Dubitamus fecund 6 :Ancopulacum Vidua fit fimptexfornica-
tio?Rffp.lta;quia Viduafolutaefi. Et liceat Navar.»* Ma*ual.t.%j.
".67.putct,hanc,ut fornicetur ,fcu uc loquuntur jura, ni honefli vi-
vat, amittere tutelam filiorum ante fententiam judicis ; probabilius
tamen efi, non amittere, nifi pofl fententiam .

Inflas pro Navarro; Vidua amittit tutelam per fecundas nuptias,
etiam ante feotentiam, ergo Sc per vitam fornicariam . R^P : “^8°
confequentiam; nam illud prius exprefs£ fic decretum efi injure :
hoc pofterius , nequaquam .

5 Rurfus : Eadem Vidua fi fornicetur intra annum luflus^tiatB

r Er unicum iflum, amittit omnia bona,vel legata fibi ex 1 ibcral ita te
Marito relidla,i’ed pofl fententiam: quia hzc efi p?na Videatur
omnirtb Sanch. dt matrimon. hir .7. diflinfl. ax.num. 1. At fi pofl A li-
num ludus fornicetur, nihil amittit; ita Glofla, 1» *****&. & nfiis.

Caput II. De Sacrilegio.

185

m«y»j*/,Covan'. i» Ratio ed, quia jura lo-

quuntur loliimdeanno ludus cur cigo ad alios extendamus ? An*
num ludus jura civilia unci faciunt, ac reverentur, ut li intra illum
tranfeat Vidua ad fecundas nuptias» velint, l.\jt*dofocuadu nuptiis ,
eam amittere legata fibi i V iro rclida , fed mentd hi c lex 1 legibus
Canonicis Ai . c .dt jicund.nupt . ( & ibi Innoccnc. «. 1. Holl.w.i. ) dl
abrogata, quia cuilibet foluto matrimonium liberum ed .

6 Denique, ii maritus ulumfrudum, vel legatura relinquat uxo-
ri, fi calle vivat : tunc certe, li calld non vivat , ante lentent iam lega-
tum amittit, etiam in coofcicntia : quia in eo cafu, ilia non dl p^na,
fed condicioi Marito requifiti. Illud noto: hoc eafie vi .ore, exclu-
dere omnem illicitam copulam ( non ergo fecundas nuptias, ex Mo-
lina, Sanchcz J Vafqucz,Dica(lilloapudDiaium,/>.io./M )

etiam unam vel alteram ex Rofdla,$ylveftroapudSanc. /.7 de matr,
^.9t.*.}i.(fic mihi videtur, licet fciam aliter aliquibus vidcrijiromb
etiam occultam . Ratio ell, quia quamvis v.g. mentiri femel, non la-
ctat mendacem : At in materia callicatis , prpfertim rclpedu tasmi-
nae femel cccidillc, cft, non cafld vix ille .Comice exeo, qudd fi lcire-
tur,ufq; ad mortem ut inhonefla reputaretur. Comice rursus, qui
fi fort£ concipiat; jam per novem menles, dum habet m utero, mho-
nelhmcritb nabetur : imm6 & fem per deinceps , lilio illegitimo
cxillcnte tefie luxuriae Matris. Cum ergo unus cafus etiam occultus
ex fe ferat conceptionem, Sc totus vitar dedecus, caufabit in cafu no-
flro exclufioncm i legato debito calle viventi. Dixi ( in cafu noftro:)
nam quando illud , eafib »rw%expofcitur non ur conditio, fed in p$-
ramdelidi,id quod ex verbis teda toris colligi debet i probabile dl
ex Sanch.tf.M.q expofei crimen ellealiu notum : quia debet probari
in foro externo, & requirit fentent iam Judicis .

Eli nihilominus probabilis contraria lententia, idcfl legatum reli-
dum Uxori, fi calle vixerit, in colligendum efle non de turpitudine
occutta/ed de ea,quar aliis fit cognita ; ita uc fcemina exillimata tan-
quam honefte, Sc cadd vivens, pollit (ibi in coofcientia lucrari lega-
tum. Ita Caftrop. 1 4.5.7. cui adhaeret Diana, p.totr.

* yref.8. & alios citans, lic£t contrariam dicat efle probabiliorem .
Videetiam»'^.rMt.v#/Iii. Ratioc(l,quia valdd praefumi poteft Vi-
rum refpexiflead honorem apud homines, non verd ad ipiam natu-
ram turpitudinis . Idem propter earadem rationem efle in ea , qu*
communiter reputatur virgo, fi virgini relinquatur legatum vel he-
reditas; probabiliter docent non pauci. luMartinusdeS lofeph,
Trullench,Layman, aliique abeodem Diana citati difta re/elutiono
alleva, ter ficu io, Confirmatur boc 0 finio. Mu It6 magis fi non recipien-
do legatum, deberet propria turpitudo palira fien .

7 Porrd non puto illud {fieafii vitat ) exc ludere omne peccatum
contra raflitatem . Unde fi polluatur, u impudice tangat, dce.dum-
modo non fit copula, poterit legatum confequi . IuSayrus/.i.C/**.

lege Sanch. quia in locutione hominum commu-

ni, illud tofte vivere, excludit illicitascopulas, non ver6 ciufmod i ex
fe occultos turpitudinis aflus . Atque id in confciencia : nam in foro
externo, fi r ortead illud deducantur ejufmodi impudici tadus,cilm
fint vehementes Conjcdurar de copula, facild fccrai nam a legato re-
pellent. ItaCaftrop.rMff- ydtfp. 4 p.iy^.y.n.xo.

Copulam non perfidens. Ifemigt? .

t Dubitamus Tcrtid. An fornicans incepta copula po(Tit,& obii-

S ir illam inceptam non perficere, quamvis adfiic periculum effu-
is feminis extra vas ? Sed de hac rc dicam infra, j.n.t 6.

Copula cum Sponfa alterius . (

9 Dubi camus quarth. An copula curo Sponfa alterius de futuro
fit Forn icat io? An Adulterium? Refpondeo elTefornicationem.Ita
Sanch- t.\.dematr. difp.y Bafilius Pontius, /.f a. dematr.c 4. num.S.
aliique, quia per Sponl alia nondum Spoufus jus in Sponfa; corpus
coofecutus cft . Cum, contri, quia jus bocconiciuitur ad matrimo-
nium, fiveconfummatum,five etiam tantummodo ratum ;ide6 tunc
Adulterium erit.

Satri/tgium ex per fena Setra .

Ignoranda in Tenuatione .

10 Dari pofle ignorantiam invincibilem circa prsrceptum non
fornicandi, faltem apud Barbaros, Sc incultos, probabile ell . Ita
Azxs^Pnrt.xM.tu.w.i . Fagund. Ht.6.ia Dec e.i. num. 1 a. quia non
admodum manifcfld illud deducitur ex primis principiis luminis
naturalis. Lege citatos.

CAPUT II.

$. I. De Sacrilegio.

1 T N „f. „„f. **.». <«,.7. (i c lubei . Pertimui jdSj-

Xcrilcgium, quod duplex in hac materia dl. A Iterum, quod

contrahitur ex perfona Sacra : A Iterum, cx loco Sacro.

1 Quoad primum, quod cft,quandoaliquiv)ui DeoPer votum Ca-
fiiutts le conlec ravit, adhuc turpia qurcumque, V.G. mollitiem ,
fornicationem, &c. non veretur admittere, certum ell , ut Metbo-
do,e.i. $.H.pra/diim, num.fi. condat, non _ oportere explicare, an
femel, an pluries Calli catem voverit ;quia id non addiidiffcreotiara
lpcculem .

j Qufllio igitur fupercfl, An qui violat votum folemncCaflita-
tis,id explicare teneaturun fit latis, fic fateri : Violati Votum Cofiita-
tU -. quod ell querere, an Votum limplri,<3c iolemne ,( quod quidem
folemne habent cum protclii, tum Sacerdotes ) differant fpccief
4 Dicodleprobabilitlimum, cum StuicUcz, f7.de mate. d.i?.n.%j.
ftlg.in dee.cap.6 num. 14. tutumque in praxi, non difierre lpccie ;
atque adc6 folemnitattm illam Voti noncfieneccflariodeclaran-
dam . Ratio dl, qma utruinquc votum eandem Religionis virtutem
gqubrefpicit.

Hinc Sacerdos non obligatur in peccatis contra Cadi tatem expli-
care Sacerdotium ; IcdUtiSClI, U dlC.it » e votirtumCafiiiattm vio-
lafle . Ia Sanch. nj.n-io. Fagund. t+.pr.Eccl.ix.yu.t,

Hinc Epilcopus, Generalis ordinis Religiofi , ex hoc capite
( nam fi adedet aliorum fcandalum , juxu fupradi&a de fcandalo ,
aperiendum edet 'j in fornicatione v. g. non obligatur manilrilare
fe ege Epifcopumge ege Genera! m, ($c. fatis erit fi votum tantummo-
domanifedet. Ita Sanch. difp. 17. ».^j. quidquid dicat Fagund- 4/.

J r * . i .«i-S.Hinc Reli.iofus non cft obligatus explicare fe vef Religio-
um ellc, vel Sacerdotem, fed fatis ed, fi explicet Votum . Hinc Fe-
mina (uluta, verbi gratia, peccans cum Sacerdote, Diacono, Subdia-
cono, vel Protdlbjvcl habente vota biennii Socictatis|efu,&c.fuf-
ficitfi dicat, fecum eo, <}ui Vote obnoxiut erat ptee age . Ratio horum
ell eadem, qua tpracedond a.diGacd.

j Sed jam exoritur alia difficultas: An qui habens Votum Cadi-
tatis, ed caufa inducens alios ad turpiter peccandum ; debeat litum
tale Votum explicare ? v. g. Petrus Sacerdos, vel Religiolus ronli-
iium dat, vel inducit Paulum, & Antoniam nullo voto obilridos ,
ad illicitum congreHum;dcbetne Sacerdos ille cum eam inclusio-
nem fatetur, explicare fc efle Sacerdotem ?

Rei puodeo non debere . Iu Sanch. /. yin dee. e.6 , »um. r o infimili .
Ra t io ed, qu ia votum non videtur fe extendere , nlfi ad obligandum
voventem, ne ipfe in lua perfona deledationes venereas admittar;
non vcr6, ne alios ad eafdem inducat ; propriam enim , iuamque
Calli tatem promifi t ; non al ienam .

6 Hic denique nota, Novitiura,qai nondum ulla vota cmifit , non
obligari patefacere fe ego Notuium, fi forti peccet contra Cadi ta-
tem : quia donec voveat, novam fpeciem peccati non committit .

De peccato cum filia Con fellor is, an fit Sacrilegium ctpliCaoium
Con feliar 10 ; dixi fuperifis» 5- 1 .»4.

Sacrilegium ox loco Sacro.

7 Jam verb,quoad alterum genus In hac materia : quoded, quan-
do in loco lacro, ejufmodi turpia perpetrantur; fciendnm dl, per
voluntariam pollutionem , Icu feminis edufionem , quando notoria
eu, pollui Ecclcfiam, & reconciliatione indigere . Certum autem
ed copulam illicitam,& quanicumque illiciam feminis eftiifionem,
in loco iacro habitam, liGt notoria, luperaddere peccato rationem
lacrilegii in Confefiione patefaciendam .

8 Sed quid pnmb: quando copuLdl occulta? Refpondeo; licet
communior, & probabilior ("ementu fit, etiamtnnceflefacrile-
gium. hiSuxxczyton.i.de HeJ.i.i.e.7 Sanch. /9. d* matr.de/p.i e,
num.il. Bonae, dematr f.^.ult.n.7. Tamen probabile etiam effinon
clle, atque ad^dmConfedioneminimd explicandam. Iu Vafq.w.r.
part.i.di/p. 9$.s . Bafil. Poo C. de matr.l io.e. t q. n. ij. citans a lios ,

dcdicenseilefententiam communem Doflorum. Ratio ed, quia
in tantum edlacrilegrum, in quantum polluitur Ecclefia: at non
polluitur per occultam copulam : ergo, «c. Quando autem fuit oc-
culta copula, fed deinde pod aliquot dies, V^G. fi&a dl notoria :
polluitur quidem Ecclefia in fbroexterno, indiget que reconcilla-
: At copula praecedens non fuit in foro interno facrilega,nee
ab illa, quia occulta, fuit Ecclefia violata.

Idem docet Afcanius Tamburinus his verbis ; Ecclefia, Sc cemc-
teria occulte pol luta ; quando pollutio latet, non indigent reconci-
liatione; at quando incipit publicari violatio, necefle ed, ut Ecclefia
reconcilietur.

*9 Quid Secundd ; Si copula fit licita, ided conjugalis ? Refpon-
deo;fi adut neceffitas, non ede facri legam :dequa vide Sanch. /.o .de
matr.di/p.i j.a.it . & nos dicemus pauld infra , <*. j y » 4q.

r o Quid Tertib: De ofcul is, aflibus,& locutionibus turpibus
fineenulione feminis in Ecclefia publicdfadis f Refpondeo non efle
ex hoc capite facri lega ; unde necfpecialiterln eorum Confeflione
lacer locus aperi endus,i a iM. Ratio cd, quia hoc (acril^i umcom .
mittitur, ex eo qudd violatur Ecclefia { quaequidem violatio per fa-
cros Canones indura fuit : )at per folos cadus quomodocumque im-
pudicos, quamvis cum pollutionis periculo ( modopollutio noofe-
quatuOoon violatur Ecclcfi»; cr S°» ° cc -

11 No-

i86

1 r Nocanter dixi («t hoc cspite 0 non enim eA negandum ,fi quis
J»«c, ?d fimilia exerceat in loco (aero, cum magiu Ecdcfot irreve-
rentia , ut fi Meretricem publici ante Altare impudici quis tange-
ret, fi in facro templo lafcivas Cotrucdias reprzfentet , &c non efl

Explicationis Decalogi. Lib. VII.

S- II. AMitit.

Sed unia Cea jugeti.

i T\\xi §,pr*crde»ti 9 «.$. fodomiam cum propria cdnjuge efe
JL/ item Adulterium ; unde fcquitur , fpeqiat im etfe m confef-

inquun negandum, ab hoc facrilegii fcelus in fua propria fpecic

committi» etiam fecluia omni humana prohibitione - Ita Bonae. - , . . .

***** i . Jrcsf.prattpi.f.f.*. 14. &al upmjjim. Ratio dl» quiaeflec fionc declarandam. (Quidquid dicat contra SanchrE, & alios Ma-
pravis irreverentia divini cultus , atqueadeo ipfius Summi Dei no- chadusapud DUnam,/>.r*f.i2.rr/*j. Jam ex hoc emergit difficul-
ttbilia injuria. tas : An latis fit ejufmodi fcelus fic patefacere: P«eca*ie*ntra •*/«.

, ■ d ...... . j 1 . : 1 : r. 1 1 i d C,-.. .

1 a Petes, quid intelligituriad hunc effeflum, nomine loci facri ?
Refpoodeo, quamvis ad effcilnro refugii latita loci facri nomen in-
telligatur, includatque non lolilm Ecclefiam ipfam,Cappeliifq,luas,
fcd etiam Sacnftiam, Mooaflcriutn ,&c. Ita Sanch 1.9. d* mastjfyp.

At ad cffsUum condi tuendi facrilMium, tum in ho-
micidio; tum m furto, tum hic» intcl ligitur fola Ecclcfia , < 3 c iolum
Carmeterium, hoc ell Ecclcfia cum fuis Cappellis confecrata. aut
fahem ad Epifcopobenedifla, (acris Officiis^ut fepulturae fidelium
deputata . Iu Sanch. HA d.n . **. non ergo oratoria farculartura pri-
vata, etiamfi ibi celebretur er licentia Pontificis . Sane. «*. «».39.
i| Denique adverte duo. Prim6, non addere noram facrilegii

Cenjofat* ' Refpoodeo non ede facis ; addendum enim ne»
ccllarid cft, eam conjugem fu ille propriam Ita Sanch. /.9. de m*tr.J.

s Poiuio» apud Caflropalau m, d.fp. 5 .de matr. p . 4 6. }.*.! 7.
Boflius iP.iJnerjit.iiJeti.it.* lx. Ratio efl, quia fecus explicaretur
peccatum, quod non commifilli :per illa enim verba, Peecani *****
naturam cum Ce ejurata , fignificatur quod alter vir injuria mpaffus
per te fit . Dices : Addat pcenitcnsfecum Conjugata pcccafle Viro
coofenticute. Refpondeo : at fic fignificabitur «injuriam fallam efle
contra propriam poenitearis uxorem : quafi vero pf nitens abufus
fuerit uxore alterius, non verd uxore fua. Replicas ; Addat fecum
Conjugata peccalle , propria ipfius p^ni tentis Uxore confentiente.

Iponde

muium iuwh t wn cii uclciic cjmmwi icuipuns in um-

feflionc memtrufle . Nili fortdex alto capite Deo , ejufque cultui ir-
reverentia aliqua notabtl is irroraretur . Iu ii.nu.1x4- ut fi quis v. g.
Indos publicos, vel Comxdias,& ludicra fpeflacula exhibere mdie
Veneris fandi, v.g. vellet; id enim efle contra Dei reverentiam 1 ne-
mo dubitare debet .

* 4 Secundi : Nec e x fefuperadditur fiwilisfacrilejyi malitia, ex
eo quod quis peccet gc flando facras Reliquias . Iu Filliucius
tr.io.e.j.m.iip apud Dianam, p.\.trj.tef.\ 8. Ratio efl, quia non ri-
detur tam gravis irreverentia .

1 5 Quia, fi Sacerdos, v.g portans Sieram £ucharifliam,vel primb
copula carnalem haberet, vel fecondd infamaret , feu furaretur, fcu

pallam.

X Obiicis . Dicendo , Peccatu centra naturam eum mea Co ni ugt > no-
tam infamiae apud Confeflarium inuro eidem Coniugi . Rcl punico:
de hac tou re didum dl univerfim in Meti. C enf./^j. 9.^.1.

$. 111 . Adulterii Pana.

t Ulla p?oafpirituali$, qualis efl excommunicatio, irregulari-

JLN tar, dcc. ex Adulterk»,faltemipfofado, incurritur • Tcm-
porales autem funt quinque. Prima, ut dos, Sc donata propter nu-
ptias amittamur . Secunda , ut amittatur juspetendi debitum con-

'T'--... ... : I: _L1 A... .

quid fi mile peccatum patraret r* Refpoodeo in primo cafu magnam jugale. Tertia, ut incurratur aliauando obligatio refiitutionis.Qtnr-
irreverentiam agnofeo; unde & grave fpeciale facrilegium contra u,mors i judice infligenda Aduli

Religionem commiflum, atque aded Sacerdoti fubiiciendum . In fe-
cundo tam gravem irreverentiam non video . Ncc novum efl , non
omnia peccata aequalem turpitudinem continerr:nam propter eam-
dem rationem eum , qui valde impudica ance Altare exercet , modb
mu» 1.1 1. ifacriiegio non liberavimus ; liberamus tamen alia peccata
non ita turpia committentem »iu Azor. r.j.r^7^.xj.

$. II. Additi e .

f T TNumhk addendum fuperefl. Contra eos, qui rapiunt, vel
follicitant, vel corrumpunt Mentales , quod efl commicte-
re facrilegium ex parte foeminae, fulminatur in JureCanonico r. /

. w tene, non autem Adultero. Quin-

ta, ut prester iDluro adulter, uni pollit fieri divortium. De hac quin-
ta,** tratiatn de Matnmeme ; Quarta pertinet ad judices externos ’ 9
De tertia, & fecuodj,hic noilrum em nonnulla delibare. Denique
Prima quamvis pertineat icem adeofdem judices, quae umen de il-
ia nobis videbuntur neceflaria, non praeterant ternus .

a Prim6crgo,lic& Adultera Uxor amittat dotem( non vero m
jure consmuiuparaphernalia,cx Sylv. v. Adulterium, 9.6. lece Sanch.
L io.de matr. mi/p.&.n.i q. qui notat ali ud cx jure Regni Ca flell£,)eam-
que Vir lucretur poli fentemiem ( nam ante feotentiara foliim po-
teft eam retinere, fi forte ejus habctpoikflioiiera ; non yer6 ab M to-
te poflidente eripere jaotdtamcoj G Vir adulterante Uxore, & iplc
adulteretur, non amittit dotem Uxor .Sic Covarruvias ,1*4^/.

fuit rapuerit i7.f. 1 . perna Capitis , & item (acrilcgi bona Monaflerio ar.j.^Al . Menoc. 4 j f Ae ariut.taj.xi 7. afferentes jura , quia
deputantur . Nou illud vel : Ggnificat enim eamdem incurri poe- habet textus, l.urejj. fdlut.
nam, etiamfi Raptus non adfit, non folliatario, & etiamfi adiit fol-
1 ici tatio fine raptu, &C-

Duas efle numero malitias in Sacerdote , feu Profeflb peccante
cu m Profefla/peciatim aperiendas in Conteflione ; dicam raox e/ef.

§.l .num j.

De Sacerdote Graeco uxorato, an facrilegium committat , fi alias
ungat ; dixi infupcrioribus,/.a.f.6.5.jjf.j.

A P U T

5. I. Ve Adulteri*.

III.

I T .V Methede Ce»fr{fJ.x,e. 7 .$.6. fi t habes • Certum eft conjugatum
.1 turpiter peccantem cum folut» ,vel cootw , debere explicare

fc die cornuatum : quw tunc adefl nova fpecies, nempd Adulte- utos, vide Azor. p.t /.3.C.8. . . .....

riuin ; fed qucfljoeft. An quando conjugatus cum conjugata ( Bc s Sccundd. Adulter amittit per lecesjus exigendi debitu
i dem quzritur, quando prdeffu-s Saccrdoacum proidU^peccat, jugale ab Uxore; unde (equi videtur peccare Adulterium ,

matr. Paria deliti a mutua cempcnfaiieae

dijjolvuntur . "

3 Hinc fit, ut vir occulti adulter non poffit in conficientia uxo-
rem publice adulteram accularcciviliter, &dotem aequi rcrr.quod
fi acquirat, tenetur in confcientia rellitucrc . Ratio efl, quam ungit
Sjlvefl.v.*/ f.* 4 quia leges difponunt applicare dotem Viro, nou
quidem adultero , fcd innocenti .

4 Quid, fi pofi dotem ipfi applicatam \ judice vir ^ adulteretur ?
Refpoodeo,tuncnon teneri eam Uxori reftitueie» faltemante Lm-
tentiam judicis, quia cx una parte eam ;am fcccrat fuam :flc c talia,
haec efl p^na . flcc.

Dixi ( accufare civiliter : ) nam criminal iter , boc efl ad damnan-
dam adulteram , etiam morte, potefl : Ita Sanch- l \ o4t
«.33. quidquid alii Uid. contra dicant ,quia, quoad criminalia fune
ira pares uxor, & vir io hoc deli&o : uxor i enim fub p^na mortis, nota
autem Viro adulterium prohibetur . De pgnis Adulteri 1, pra ter ei-
di debitum con-

jviv<)) ua u ..... , J-w 9 , . fi fu*

«plicaiulus fi t l^umTin^qUeT An litis fit dicere, temmifi aduh*. conjugi conjungatur; quia fine jure conjungitur . Lecc Nivarrura »
tiumJactiiepmm.He. tc , • »*/irw»».*-.xx*«r«.x ? .DicotamencuraSoto ,**4 ^16 i.ua.art.6.

1 Dico non euefstis ; fed adulterium .vellicrilegiumex parte id non fequi :quia harc efl perna ad quam incurrendam requiritur
utriofaue C 0 *e prrpet ratam, fore neceflarib e xp! 1 eundum. Iu dcLu- accufatio partis,& lentenda judicis, adde Conjurm innocentem »
' ' J quando fortd fcit Adulterium fui Conjugis, pnfle remittere inju-

riam fibi fallam, & fic innocentis jus non oflendi: quia volenti , oc
conlcntienti nulla fit injuria . Lej^ Sanch. /- 10. dematr.djp. ij.
pT*jerumanu.\Q, qui optimddechrat, quando edet fcandalurn reti-
nere apud fe Conjugem adulteram; quid faciendum innocenti , ne
videatur cooperari cum adultero?

6 TertiA.Conjux innocens potefl negare debitum adultero: quia
nimirum frangenti fidem fides non debetur: debet autem efle certus
Conjux/altem per vehementem fufpiciooem. de adulterio ; u enim
dubia?, vel etiam probabiles cflentconjefturar, negare debitum 000
pofiet;quU nemo efl fpoliandus jure,nuod poffidet, propter dubium •
vel protuh.l tatem, ut lart diximus* Hi.i.in Det.e.^.^.b.

Dixi( Cunjux innocens:) nam Ii ipfc adulter fit , necare debitum
licite nequit ; quia jam injuri* adulterii compcnfata? invicem luat.

7 Quo-

j-o u,fp Ratioeftfluia tunc duo funt commif-

fa peccata; altcrutn.quotiuispeccat rn luaperfona ; alterum, quo
cooperc tL,r ‘-um alia , ut «1» *« propria perfona pe r cet .

* Sodomia cum coojuge etiam fua efl adulterium ;« deniquebe-
A I jjj t4 s«fodo<niB,& fimiTiadclidauxoraii,etiain cum folutis,funt
.jyirerfaiut item mollitiei ;atqueaded explicanda. Idem dic de

ofetf ^ tafllhoi impudicis, Ita Sanch. A*o-

«iusr *.Aj.e.»*.Ra|^)efl,quiain his i ernper injuria fit con jugi.

Dedclcflationemorofa conjugati, vide infra f.i oy.j.

^ Supcrcli hlc,tanq’jamin luo loco, quacrere,Anqui fponfam ha-
l>i-c der futuro, id «plicare debeat, fi contra Ca A ititem peccet ?Re-
fpoodeo . Dt hac te dixi pauldluperita

Caput III. Dc Adulterio . 187

7 Quoniam veri conjux innocens poteft, fi velit, i niuriam tibi fi-
liam remittere, & reddere debitum conjugi adultero, ut inudo di-
Hutn eft ; quaeruntur duo. Prim6, An fuffioat remittere mence^tque
adc6 nihil feiente conjugeadulterudc tali remiflionc?Sccund6,an ft
femcl innocens remitic , poflit in poftcruin necare debitum, ex vi ad'
ulterii, non quidem novi, tunc enim pollet fine controvcrfia;fed ejus,
quodremiflum eft?

Refpondeo ad primum, fufficere.Ita Saneh. Rb . r o. de mateim. e. 1 4.
ff.a.quiacjufmodi reini(Tjonon eft donatio , vel limitis contrait as ,ad
«juorum valorem requiritur acceptatio ; led eft veluti ccllio quaedam
juris, ad quam fufficicipU mera renunciaciojuccnim potita , Ita tim,
fagittz inftar,jus competit ccilionario:ficuti renunciao hareditate,
ftatim tine alia acceptatione competit lublhtuto hzrcdita$:fic ergo,
fa&a rcmiCTionc iConjugc innocente , flatim adultero competit jus
petendi , quod erat per illam injuri -an adulterii impeditum .

Refpondeo ad fecundum, non poHcdcinde negare dcbitum;nec ac-
cufarc adulterum. Ita idem ibid.n. 1 . Ratio clt, quia injuria 1 'emel re-
tnilla,revivifccre nequit, & dare jus negandi , &c.

8 Porrlhec remiflio duobus ex hiberi poteft modis.Primi verbis.
Secundo faltisquod fecundum tit,quandol'pontd^C nulla neceflitate
exigcme,inno;en .lciensadulti*riuni alterius, copulam reddit, vel pe-
tit,vel ridet,con!abu!atur , & timilia amoris indicia exhibet cum ad-
ultcro.Sponte inquam,ti enim vi,vcl levi etiam metu hzc prcftat;non
dt zquum,cx SancV.ro. r.14. n. 1 j. innocentem privari fuoacquifito

I ure.flc tibi przjndicarexumnemoinncccflariisprzlumatur libera-

is, Irg.rtm legatam Jf '.do amittendo levato.

9 Ex hoc autem alia enafeitur controverfia. Si enim innocens det
tigna illaamoris, vel copulam reddat, pctatve ;llatimne intelligetur
▼crl remittere, atque aded non pofle amplius in conlcientia negare
debitum, vclacculare? Dicof in conlcientia: ) fcio enim cum
Sanchez , /. 10. dift . 14. A n.$. in foro externo ea fiena haberi pro omni-
moda rem i flione, 6cconfequentcr, illis exhibitis, repelli i judici-
bus accufationem .

10 Refpondeo : triplici modo fe gerere poteft innocens, dumca
tigna fponte exhibet, &fcicnter. Primi, ani move rorem it tendi.
Secundduinimo nullo modo remittendi.Tcrtii^bllrahendi ab utro-
que, hoc cd:exhibet quidem illa,fed nec habendo animum exprefliim
remittendi , nec animum non remittendi : Si primo modo , jam veri
rcmittit.de indetit,ut non poflit amplii sin confcientia negare debi-
tum , vd accufare : quia jam remiflio injuriae fatis fuperque fida eft,
quae, ut mod6 diximus, nunquam revivifeit.

1 1 Si fecundo modo : Cum tunc veri innocens non remittat , re-
manebit in fuo jure, atque aded negandi debitum, < 5 c aceufandi .Iu
SiQch.lib,io.doMotr.d.ia..*.zi. Diccs,at qui fidepromittit, obliga-
tur ad damna fecuta ex fiuione; ergo dc qui fidi remittit . Refpon-
deo, ex hic fida remiflione nullum damnum Adulter patletur;folikm
enim reddere copulam debebit , dc pati illa amoris tigna , quae io ho-
minum exiftimationc damna non funt .

11 Si denique tertio modo fe gerat laefus Conjux, putatSanchVl.
«»•*• fi». eum non polle negare debitum , vel accufarc ; quia ca tigna
amoris tam voluntarii fufcepta, funt vera remiflio. Nec eft eadem
ratio ( inquit) de profHfioneReligiofa, quae requirit adum pofiti-
vum profitendi: quare ti fiat animo fimili negativo , feuprrcifivo ,
non eft valida : non eft , inquit , eadem ratio . Primd , quia ad profcf-
fionem requiritur ex prefiflima quaedam voluntas profitendi , cum fit
fufeeptio novi flatus • Secundi, quia illa amoris ligna majorem ha-
bent connexionem cum reconciliatione, quim i pfum exercitium
aduum profeflorum habeat cum ipfa vera profeffione.Hzc Sanchez;
flusr tu , Capiens Ledor , expende ; ego enim expeditam difparUatcm
nondum introfpicio.

$ . IV. De rrflitutiortt damnorum ix Adulterio ,

1 ^farlqcuplesjuvenisfufcipitfiliumexMariauxorePom-

V-/ pei paribus fortunis ornati; quem ratus Pompejus fuum efle
Primogenitum aluit per multos annos, dc tandem contulit eidem
Majoratum , poft habi to verd primogenito, quem non mul cis poft an-
nis cum eadem Maria legitimi,- genuit. Adquid ergo obligabimus Cf-
farem ,& Mariam Adulteros, tanti damni cau(as?Si enim nullum
damnum realcfubfecutum fuifletex adulterio, ad nullam pccuniar
reflitutionem eos efte obligatos, Icimus omnes. Prius de adultero ,
mox dc adultera feorfim • Nec deerit interim refolutio de filio ipfo
jam grandiufculo , fi forti fciat , fc elTc ex adulterio .

lcri debet, quod ita prudenter creditur, ut oppotitum nullo modo vi-
deatur probabile, fca Lefll Sotus,Navarrus,Dica-

ciU.l.t' ■l.dtjufi .dt/i .-j.dub. 1 1 1 60 .

4 Certum fit tertid,fi adulter aliquo modo luatit.ut adultera pro-
lem 1 'ul'ccptam luppoucrct Marito pro lua: teneri infolidum ,dcex
arquocum ipfaadultcra,tumdcalimentis,tumdc harrediute.Ratio
efl manifdta,quia tunc adulter eft per feprimd caula damni conlc-
cuti:quandocmm c 00 lilium eft in conlulcntis & exeeutoris commo-
dum, uterque tcnemr.Tque primo pro rata^c indefeclu altcriusfrn-
guliin (olidum, hoc cil in totum.itaLeflius,i« diji.j.m.41.

; Certum fit quarcd, fi adulter fit certus de lua prole , licet non
fualerit luppofitioncm. teneri per ic ad alimenta ( qua: hacc fint , fu-
perius dixi t. j. e. j . Ratio ei! , quia ipfe efl nunc verus Pater, Cc illi
incumbit alere filium.Dico, per lemam adefte fuat interdum excufa-
tioncs,cx mox dicendis a- 9col liget ur.Superefl igitur decernere de
maiora tu , velfidcicommulo, vel etiam de parte hzrcd itatis, quam
forte aliquislimilis tpurius^c Ii legitimus efTet filius, acquirit .

6 Dicoefle probabile, adulterum certo nofcentem fuam prolem ,

ac non procurantem, ut ea lupponatur pro legitima, non teneri ad re-
fli tut iouemdillz heredi tat i s,^cc probabile etiam cflc,tencri<Ratio
pollerioris dilli efl, quia prob ibilitcr,cenlcnt non pauci hunc adulte-
rum efTc caulam dircilam , proximamque illius damni filiorum . Ita
Sotus,Henriq-Dian4rdiiquc recent.apuddeLugo,a«>/»/?.xo.iyiyJ.i 5.
foti. a.«.i o.Dicaflillum, Av. ti*.

Ratio prioris efl , quia contrarium autumant alii, contendentes
hunc etic caulam per accidens: Indi reftam, dc remotam. Addunt, io-
Ium Matrem eflecaufam proximam illiusdamni , dum Adulter nec
fuadet;nec procurat . Ita Lcflius, Vafquez ,Molina,Turrianus, Re-
bellius aliique communiter apud eundem de Lugo, quos ipfefequi-
tur,»V.Ha bc exemplum :ti Petrus V.G.fureturitctuamfiipellelli-
lem,tu vcrdadcaincompcnfanJam, fureris pecuniam i Tertio; Pe-
trus non tenetur ad reflitutionem pecuniae , fcd lotum fupel leili I is
per ipfum ablatz : ita adulter efl quidem reus adulteri i, fcd non fu t*
ti leu majoratus V.g.injulllcollati filiofpuriorhoc enim furtum fola
adu Itera, occatione adulterii committere videtur. Utraque opimo,
fa Item propter bonos Authores, probabilius eft: !cgatur,dc Dicafli!-

6 J.

v V t

Oblita: is Adulttr * ,

7 Dico,eam per feefle obligatam ad reflitutionem omnium dim-
norum per fc tilm legitimis provenientium. Ita Lcflius /a. c.to. Af.
Vafq.Molm/ 1 'urrian. aliique apud de Lugo,Vi/^>.T < . feli. ; . Ra t io efl ,
quia ipfa efl immediata caula, cur maritus, £c filii legitimi credant il-
lum efle verum filium^tque aded ea damna patiantur.

Tenetur ergojaxta regulas uni verfales, vel cx fuo pacolio mode-
rate expendendo , vel filiumad Religionem inducendo^vel fimiM
quopiam modo procuarc,ut,quantumpotefl, damnum caveatur ,
vel refarciatur . •

8 Dixi autem ( per fc provenientium :) nam debet reftituere v®.
risti 1 i i s ca omnia, q uz i piis tanquam filiis debent u r,ta Ic efl fidei com-
milium, Majoratus , Harreditas, Avi, Avunculi.Confanguineoram,
fi forti furccollata fuerint filio fpurio. (.‘onera, non opus efl rd In-
tuere, quz filiis veris non debentur . Si quis enim putans illum fptu-
rium dic verum filium , aliquid ei denet liheraliter , quod fonl noA
dediflet , immddcdiflet veris filiis, non obligatur Mater , idveris
eildcm filiis reftituere , quia id non eft damnum per fc, led multlm
per accidens proveniens ipfis,qui jusin eam donationem iibmteta
non habebant .

9 Dixi iterum ( per fc dic obligatam : )nam excufari poteft ex
fex capitibus, quorum fecundum lolum excufat i mani fellat iune fui
adulterii , non verd i reflitutiooe bonorum , G alia excufatio non fu-
peraddatur .

Primd igitur excufatur , fi non fit certa de prole adultera,- ut modd
diximus deadulccro licet enim rard id Mater ignoret: poteft tamen
contingere ut propter vicinitatem copuiz adulteri Mariti, proi>
fas ignoret, vel ambigat faltem.

10 Sccundd: Si non tit moralicer certa , fe pofle fpurio per-
fuaderc illegitimitatcm; cui certi non tenetur communiter fi-
dem habere contrafe filius , cdm poflit fufpicari Matrem aliis
filiis velle favere Quando ergo filius non tenetur credere , dc
ex alia parte praevidet Mater nihil fe profuturam ; fiurtra eflet illa
manifrilatio .

Adulterii obligati* .

» Hac in re certum tit:Primd,ti Maritus forti adulterium fcien.s,
exigat iatisfallionem pecuniz pro ipfo adulterio; adulterum pofle
renuere :quia id prohibitum eft, fatfigtrt y f. detranfattitnibos .
Qudd fi occulte adulter velit fatislaccre in pecunia , poteft Maritus
ni confci entia illam retinere ; quia hzc efl compenfatio fine lenoci-
nio, ut fuppono, leges autem folum inforoexcerno faiis&rtioncm
illam vetant , ne detur an ia lenociniis.

? Certum tit fecundd, adulterum nifi certus morali ter fir illam

t«S3KSiaS^^

Signate dixi (communiter non tenetur: ) nam fi filius convinci
poflit , ut quia efl multa fide Mater digna , vel teflibus, aliovc modo
eadem Mater probet toto tempore partus fpurii abfuifleMaritum ;
tuncfanc Oc tenetur filiuscrcderc , hzreditatemquercfpurre; &
Mater tenetur , nifi aliunde adiit excufat io , veritatem patefacere :
quia ipfa tenetur ponere omnia media apta ad refarcienda, & non
continuanda damna filiorum .

1 1 Tcrtid:Si filii, vel Maritus remitfant obligationem. Et fani, ni-
fi aliquid multum grave obflet, facile poteft przfumereejufmodi re-
miffionem mater, Sc tic nihil maoifcfta re .

Nam maritus potius cenfetur velle nefei re adulterium Uxon$.ne
fubeat tantum dedecus , periculumque invadendi adulterum , adul-
teramque; quim amittere aliquid ex bonis fortunz. Et filii, prx-

fer-

188 Explicationis Decalogi Lib. VII.

fatim ingenui , przfumuntur potius nolle fuam matrem i tanta ob-
ligatione ureeri , quim aliquid fortunarum amittere .

»* Quzdam ftcfe liberavit: Habebat ea filio tres ; quorum unus
erat ex adulterio, & quia ab illis nihil Obi timebit , lic cofdem cft al-
locuta : ««a/ teflrum non efl legitime tenerptut ; fi tum nominalem eom-
ptlUvno^a'* bart ditate necjfano depelle tu * . His auditis timuit quif-
4jue Obi, ne fpurius declararetur : quare omnes exorarunt i matre 0 -
xentium,fpuriumque quicumquei» eflet, Obi inricem jura ceden-
tes, io panem haereditatisadmiferunt . Huic remedio obAat unum
ait Covarru vi as »> p. i . nam til ii legitim i metu coalit ,

adebque minusfponteconfcnfere . ApprobodiCtum . Verum 0 om-
nes veri id,< 3 c ex animopton autem ex metu Icci ileo t.idque cxplicitd
declaraflent , fe fcilicet Jura cadere propter amorem matris , vel ob
reciprocam benevolentiam inter fe limul eadem in domo educatos;
tunc admittatur remedium, quia Oc ex omni parte eA voluntaria
remilfio .

1 1 Quarti: Si mater fuis bonis, vel alio modo pofl*et, vellet que com-
penfare 1 ufficienter pro omnibus damnis per fe provenientibus: quia
bocmodojam habent lilii zqu i valenter, id quod accepit fpurius . .

14 Qui nti : Si flt periculum vi tz, vel fimilis mali -hoc enim exi-
flente,ncmo oblicabit adulteram, ut fe prodat; quia vita nullo pretio
eftzAimabilis, ocquia in extrema ncccflitatc omnia funteflmunia.
_ 15 Sext6:Deniquefi fit periculum infaimziquiafamaeAfuperio-
risordinis, & meriti rebus temporalibus przlerenda .

Sane hzcexcufatio frequentilTima eA:deficit interdum nihilomi-
nus, quando fcilicet mater eA proAitutz famz, vel etiam quando fe
deberet folum prodere apud prudentem filium, vel apud paucos : Et
ex alia parte damnum ellet tam grave aliorum filiorum, velReipu-
blicsr; ut illa parva infamia ex numfcAationc proveniens, fuperare-
tur notabiliter 1 tanto damno .

«<S Ex his vides rariinpraxi occurrere cafum. in quo adultera
fuumfcelus prodere cogatur . Favetquc Pontifex, dum univerlaliter
^<iw.ofie.depotnii.(yremij^no > x 6 mwaxtt ellead poenitentiam ad-
mittendam , licet nolit fuum crimen marito revelare .

V. DtConjugatorumpeieaiis in materia luturi* ,

x Ccx/ione adulterii utilefore Leporibus cenfeo^in unum hic
V/ velu t i fafcem ea colligare, in quibus peccare folent conju-
ges in ufu Matri mouii .

Quae ut ordmatimproponantur^d tria capita reducam,ad Pollu-
tionem ,ad Copulam, ad Impudicos ta£iu»,taduique Amilia .

Pollutio Conjugis .

z Conjux impudicis ta&ibus fe polluent, vel exercens ejufmodi
Cadus intendens habere pollutioocm, aut cum probabili periculo il-
lam habendi>mortalicer peccat peccato contra naturam. Ita Navarr.
r.6.« 4: .& pafilm. Ratio cfl, quia Matrimonium non dat conjugibus
ixcultatcm,nifi ad eam fomiDi>cffulio»em,quz generationi inlcrvit:
harc autem maximi illi advertatur.

q Propter eamdem rationem eodem modo iidcm peccant fi fele
mutuo ad pollutionem provocant . Imm6 harc culpa, & prxccdens ,
fpecies t A etiam adulteriidpeciatim confitenda Iu nos»* *P"J e - ^
Conf . /. 1S.7. RatiocA,quia per hanc turpitudinem , praeter-
quam quod iemen prodigitur»dividitur eorum caro, contr-* datam in
matrimonio fidem. An ipfius liceat provocare le taflibus in ordine ad
copulam , & an lildcm liceant aliqui tadus cum pollutionis pericu-
lo, dicam mox n.± '>.& deinceps.

4 Uxor tamen liciti petet A reddet debitum maritofluilolethne

ipfius confenfu in fine copul* extra vas confultilemcn effundere.
Ita Pontius/ «o./. , i.* %.contra aliquos, quia ipfadnm petit reddit-
que id facit quod ex fe bene fieri poteAA propter malitiam vir i, non
debet fuoiurc mulier fpoliari.Sed quid faciet in hoc calu Uxor.fi ipu
nondum (cminavit?pauto pofl d icam *. 1 7 & EA item peccatum
corttra naturam, fi conjuges dum congrediuntur, voluntarie foras le-
men emittunt, ut ex fe patet : voluntarii inquam , nam fi accidat ,
quando feftinnntcrutura femen foras emittit, qui congredi legitime
<onator;nooeflpcccatum,quianon cll voluntarium, ita fppifiime ac-
cidere inConjuje arCta , quando vir primis vicibuseam cognofcere
tcntat,nont meritdSjnch-/.$.^. 7 .».ie. & ao.Quod facmina,quz
non fit f{rt>nfa de przfenti, vi cognita, fatim, & incontinenti pofiit
(emen viriifc receptum expcllcre,probabile docet idem Sane J.z.de
natr r.paritatcdufla ab eo, qui poteA furem in continen-

ti ubi furtum arripuit pcrcutereA non pofici. Nos hanc doCtrinara
non admiucraus mox n. 14.

Copula.

. pinis , ut omne peccatum etiam veniale vitetur, in matrimonii
u f u aliquis ex his quatuorede debet ( lege Stnch.l.^ifi. 8.9.1 0.1I. )
Prolesmf^i cultu procreanda, carnis concupifcentia fedanda, Sa-
nius pr°P r ‘ a Uxorifvc conlervanda,Propria obligatio fatisfacicnda;
qu* at* 1 P oI lrcm3C caufx non folum funt,mea lententia, quando co-
njux iam, quando moderni petit abea Puella , qux

propter verecundiam pe te re non audet.

6 Jsjeque tamen cAnecefic, uc ii rc&i fines exprefsi aflufignato

intendantur;Gitisefl enim alios pravos fines non admittere, fiquidem
eo ipfo , quAd matrimonio uti conjuges volunt , nili debitos fines ex-
prcfs£ removeant/ Hos virtuteA impliciti intendunt-lta Sanc.i*.#*
lib. i.dtfp. x 6 .u.z \ .i" fimiU .

7 Exprefsd excludere finem roultiDlicandzproljs: immd etiam
cuperenlios non procreare, veniale dl ; quia ex unapartejam impli-
citi remanent alii refti fines;& ex alia;noonulla inordinatio eA illud
optare:NoneA tamen raorulc/juia tunc nihil G>njux ponit, ut fup-
ponimus, quod re ipfaobAet conceptioni prolis .QuAd fi ob bonum
finero,v.g.quia pauper eA , nec poteft alere nlios, illud optaret, ne ve-
niale quidem elict . Qui non reddit debitum ne prolem multiplicet »
an peccet t Vide mox «.ij .

* Dices.Thum.Sanch./.9V:/>.p. tunc folum putat* onefle venia-
lem culpam ufum Matrimonii oh finem fedandzconcupifcemiz ,
vel fani tatis tuendz, quando non habet Coniux alia media quibus
carnem fedct,vcl fanitatem tueatur: Refponde:At Emmanuel Sa p.
^li/io»r**/ag«4r,».5.cum aliis apud Sanch l.t.d. putat abfolu-
ti hos duos finesiemper liberare con/ugesab omni culparCon firmo,
quia nolo obligare Fideles, qui humano modo folent operari , & non
metaphyfico: ad fpeculandum quodnam med tum fit aptius ad t en ra-
tione» Iu perandasfatis habeant, fi eligant illud, quod eft aptum. Ad-
de Conjugi uxorate, conveniente domi Uxore (quare per fugam vin-
cere non potell, quod omnium optimum remedium ell in hacmate-
ria)imm6 < 5 c ad nlios procreandos intento/atif difficilia eAe alia me-
dia ad fedandam concupilcentiam Ita Laym/»'^. «u-x.

Simile quid de fanitate ; cum enim obvium habeat boc remedium ,
nolo eum obligare ad alia conquirenda.

9 Deniouc cum, qui ex foladeledlatione petit, vel reddit debitam
peccare folAmputo venia Ii ter. Ita Pontius, MMmatrim.c.u num 6 .
Quare cum apud alinuem legis ( Non peccat Conjux, qui alteri ob
dcledationem petendi reddit debitum) itaCzlcAinusSueflionenfis
imcomptndio Tbtologia moraJispr.x.t.^o.Uc interpretatur, non peccat,

? jui alteri ob dclc&atjonem petenti , iplc reddit , ut fuz obligationi
itisfaciac.

10 Diccs:Cur nonfequimur JoannemSanchex,^yJ>.xj. «r.iy.qui
con tendit/inem folius delegationis in Confugatis,nc peccatum qui-
dem eAe veniale; ficuii non cA pulchrum profpeQare Campum , fra-
grantem Rolam odoratui ob voluptatem admovere , fuav i mdodisc
liberas au res dare PRefpondeo; Idcd illum in hoc noofcquitur, quia
faltem in praxiyidquam tendit femper noAra dudrina, in re tam la-
bri casualis eA luxuria^dcA communiter, in volente fulam d. Icdla-
tionem, periculum Ubendi in exccfliim^iimis ci voluptatis fini ad hp-
rendo;qui exccfiTus in rc^uomodocumquc con cella, femper culpa ve-
nialis cll , veluti cxccfluscibi , potus , occ. ut explicat idem Joanncs
Sanch. H.rx ifuibuj xrrbit .

1 1 Atque hic obiter nota, propter eamdem rationem diffim nu.p.
ibi ( ut Jua obligationi fatirf attat ) fieri,Ut quamvis peccet is^ui p«lt
habens forte Votum CaAitatis, vel qui petit cum affinitate poli ma-
trimonium cootradaex inceflu , altero Coni uge non conlentientc ;
tamen non propterei pcccct i» alter Conjux, qui legitime reddit: po-
tell fiquidem,licet non tencatur.IuCanrop.^V^J otmattp.^. J.to .
m(.fy 7«pravus enim illefinis,& vinculum illiusamnitatisfe tenentia
folum ex parte petam» ,& non ex parte aflus, nequitcommaculard
infumarum reddentis debitam ex obligatione juAitiz . Nonnulli
hic addunt ^debere Conjugem non reddere, quando id 1 non cA illi in-
commodum; id quod dicunt, ne coopcrctur Coniux fine ulla caufa
cum peccato alierius,quod facili poflit evitare Sed certe in praxi vix
invenies non adefle ejufmodi incommodum ; femper enim adeA ti-
mor, nealter, qui jam copulam appetit (nam propterei petit )

aegri ferat fe repelli ,& ne enafeantur difeordiz .

1 x Dixi (legitimi reddit: ) fi enim poA initum Matrimonium ap-
pareret aliquod impedimentum dirimens, per quod ii Conjuges le-
gitimi non funt, reddere certi non poflet : quia tunc ellet fornicatio,
non vero copula maritalis;& malitia fe teuerct ex parte atlusjiec lo-
lum ex parte petentis. Rurfus/i^ui Votum CaAitatis,non habet, pe-
tat debitum aoeo qui talem votum habet, vel ab eo qui contraxit poft
matrimonium praedicam affinitatem exinceAu( quznunc lolum
contrahitur ex copula cum confanguineis in primo, vel fecundo gra-
du fui Conjugis) poteA quidem, ut dillumeA, petere, quu non priva-
tur jure fuo;A: illel quo petit, poteA, & teqetur raddere,ne ipfum di-
dlo jure privet: at noo poteA reddere in priori bimcltri Matrimonii ,
nec 'ex Iftcn te altero con juge adulteto .Ratio eA, quia tunc alter noo
obligatur reddere cjt obligatione juAitiz; unde non habet caput, quo

excufctur i cooperando cum peccato petent is.

1 j inttntie. Conjuges habentes ex intentione copulam.ut naberec
etiam fi Conjugati noneffent, vel turpiter cogi tando deliberate de
alia, vel optando turpiter aliam, vel fuam cfle aliam ubi non conjuga-
tam ; peccant mortaliter . Ita S. Thomas , »* quarto t dift.\^.x. ady
apud Sanch. domatrim. hb. 9. dift.11. <w»m.}.Navarrus,r-«/'.i6^ num.xi.
Br»nacina,<* matrim.f,^^art. 6 .num. 6 . quia fic,pcr deledationem mo-
rofam tenderent in eam, quz reipfa noneftfua: quam doctri-
nam fic limiut Sanchez , hbro nono , diflint.it- numrr.S. Si dolo-
elatio hac Conjug i nulla re turpi tfftt , fedin fola puUbntudint w-
ri , aut fnmina aliena , perinde at pfJT et '* togir attona mrborti pu A
fhra dele flarim ut vel flt , aJ alium ccnjugaltm ex filetur / nullam Vt-
deo let balem culpam t eumdeleilalto in nu/leemteerpt objtflnm feratur >

Caput III. De Adulterio. 189

ad hontflum fintm dirigatur . Nen taer.tm e fi koc alitui permittendum ,
f t d valde Jitfuadtndum ratione periculi . Hadenus Sanch. Quaratio-
tic de leda ri quis poflit de copula przterita , futura , vel cooditiona.
ta » dicam iuoloco, Aio.r.4^ 5. „ r

14 Efufio extra vae . Peccat mortaliter mulier, qu*fufccpto le-

minc Ce erigit, vel mingit, dc fic velit conceptionem impedire . Iu
Sanch. Ao.rf/p.ai.».}- „ , . . .

V*ht dico ; nam quia matrix femper retmet multum liminis pro-
pter vim retenti vam,qoa pollet, reipfa non impedit, licet multum
noceat i Ita te\\<Kh.detafihuietfee*atiip.i.i.4. num.tff. peccat ni-
hilominus ex illo pravo animo,quare fi hic dclit.fcqueob alios bonos
fines erigat, vel mingat, culpa faltcm gravi vacabit . Huc facit qui-
dam cafus , quem alteram non mulib poft e.y .§. a. num 9. Fagundez
in THtJtt.yvum.^o. ait non peccare Icemmam fc invertentem poft
copulam, ut femen foraseiiciat, nc concipiat ; quandoaliquacau-
fa rationabilisexcufat V. G. periculum mortisin partu, aut labor
maenus,& magnum detrimentum in detinendo.. Sed certd nulla ra-
tione eft audiendus , quia impedire generationem ,cft ex fc intrinie-
ct malum.

Dices ; Sancbez alios eit. l.t.de matr. Jifi.\x. num.xj. docet fpon-
fam per vim oppreflaro i fponfo ante bimeftre , pofle femen in conti-
nenti ftatim expellere : a idem diceret de quacumque foemina vi
opprefia,quia( inquit) tunc reputatur mulier (e defendere : ficut
enim fuam rem defendere reputatur dominus «quando ftatim rem i
fure furreptam fibi re ailumit ; fic, fi fcemina ilatim femen furtivum
ciiciat,adedquc generationem impediat :Ergo impedirrgencratio-
nem non eft intrinfecd malum, quia fi hujus generis eflet, Sancbez
non potuiflet dicere in pnedido cafu licere .

Refpondeo: Hanc dodrinamdodifiimi Sanchez merit6 non ad-
mittimus : tum i pofteriori, quia fequeretur hoc.ipfum, nempd lice-
re generationem aliquando impedire : tum i priori , quia foemina
poteft quidem fe defendere omnibusaiiisviis, non verd quando ad-
di damnum tertii innocentis : ut in cafu noflroadeft damnum pro-
lis. Sicuti nec dominus pollet fibi rem fuam ftatim i fore repetere
cumdiredo damno innocentis alicujus tertii. Ccrtera vide apud
Texedam, i* Tieoljnorj.iJ.+tr.i.n.x 14.

15 Peccat item maritus , qui copula incepta , defiftit i feminan-

do, quando uxor jam feminavit . At fi hzc non feminavit, poterit, ex
Diana, Sanchex, /-9. difp.19.num. $. de ejus

aflenfu fe retrahere, modo non fit periculum pollutionis extra vas:
id tamen magna indiget cautela, quia irritata jam urriufque natura,
facilis eft alterutrius feminatio contra copulam , quod fusi probat
Leander, de Sstram.t.z.tr.q.difp.% J.f.l j.

16 Illud concedit Praepofitus, in tertia porto t f.j^.art.xo.duh.x.
apud Dianam, p.6.rr.6"f-*7- fi vir ob morbum ,aliamve caufam co-
pulam interrumpat, fi deinde fcquatur pollutio extra vas ab ipfo ne-
quaquam intenta, nec adflt periculum confentiendi,nonefle (altem
morule, quia tunc cafcquitur contra voluntatem ex opere licito.
Nam propter eamdem rationem indicant meriti nonnulli fornican-
tem pofle ; atque ade6 debere extrahere feicopula in carpta etiam
poft femen i confornicante emillum, nam recedendo ab illa rece-
dit i peccato, quod femper eft licitum , immd debitum , quare fi fe-
quaturpollutio, fequcrur ex opere licito , & prsrtcr intentionem
coofenlumque. LegeLeilium, l.+s.l.dut.-j.nu.fi JSauch./.q.^. 19.
»•»».7. docentem cfle probabile licere, imm6 teneri fornicantem ad
prolcquendam copulain/juando fceminam jam feminavit, vel inevi-
ubiliter feminabit, contra ouem agit Averla citatus, & exceptus,

Quod dixi concedi i przpofito , eftoronin6diflinguendum . Vel
cnimprimb, Vir confultocommifcetur cum Vxorc volens propter
morbum non feminare, praevidens tamen futuram pollutionem ex-
tra vas: Et id nullo modo eft approbandum , quod tamen videtur ap-
probari i Diana,/>-6.jr.6.rr/^7. Ratio mih i maniferta eft .quia nun-
quam licet procurare pollutionem, fcudifpcrfionem feminis. Sed
uid eft magis id procurare, quim commifccri cum muliere, animo
e retrahendi, quando natura eft irritata fatis ad feminandum ? San£
commixtio h?c magis eft provocativa feminis, auim fit qu*libct6n-
tredatio geni talium, manibus, vel quolibet inftrumentofada. Id tu
dixeris, conjugem darroperam rei liclt* ? Verendorum tadus ali-
qui funt probabiliter liciti conjugatis extra periculum pollutionis;
non verb tadus valdi impudici, ut eft concredat io,< 3 c motus eorum-
dem : quia tunc id non eft folum tangere, fcd ipfammet procurare
pollutionem, ut dicetur mexn.fffi- jo. .Multo ergo minus licebit
hzc commixtio, feu copula inchoata .

Vel fecundi, Vir commifcctur cum Uxoreanimd legitimi femi-
nandi intra vas , fedinterim incidit repentina alicujus inexpediti
morbi acceflio, fubitus terrz motus, fubita rixa , Scc. & tunc fe re-
trahit (& id approbare fol&m non potuit Przpofitus ) quamvis prf-
t videatur futura feminis difperfio, fcd non intendatur ; tunc cnira

ver^ per accidens & extra intentionem fequitur pollutio.

17 Duo fupcrftint hic explicanda . Primum fic propono : Uxor
ouzdam fatis frigida,roinulquevenereaalidc<^itatio«iem vertebat,
dum vir cum ea congrediebatur , unde fiebat ut ipfa non feminante ,
feminaret dumtaxat marituspjuo illam peccato damnabisPRelpon-
deo, nullo condemnat Pr? pontus $ p. 9 - 6 * *.».}t.lege Dianam, p.;.
^.14/«^ j 7. quia femen mulitris valdd probabiliter nec adi ve >n ec

neceflarid ad generationem concurrit . Przterea fi illam condem-
nares, etiam reas efficeres vetulas llef i Iefvfc congredientescutn viris
validis, & feracibus. Proptct eandein rationem nonnulli redi do-
cent mulierem non obligari expedarc viri ferni nationem, & item ,
ubi vir feminavit, polle ipfam fuam feminationem negligere. IuTh.

Sancb./.9V.»7 .«.£ Convertere deniq; animum ad alia , ne natura ,
excitetur, liciti noteft uxor. Iu Martin. deS.Jofepb apud Dian.
p.xojr.i ynf fuz «nim obligationi lufficientcr laiisfacit , u
viro ufum fui corporis ipfa przftet. .

18 Sccund6,quid cootri? poteft ne licite uxor poftquam femma-

vit vi r, membrumque retraxit ( nam illum obligare non poftum, cx
Sanch. id." 9. ad «pedandum , ut poft feroinatiooem luam, feminee
mulier, licit expedarc poflit, fi velit ) poteftne , inquam ,fe ad femi-
nandum manibus adjuvare ? Rfcfp. licit aliqui negent , ut Rodriq.
im/ummsp.i Caflrop V j.dematr.p.+$.i.n.6. Texcda mox
citandus tamen cum Sanch. /.9./1 7.».! a.licit id «« Edutonr L»gd»-
ntnfi,*nno t6zi .fit expundum,( inclinat Dianap.x.rr.r7^r/.?8.Lef-
ti us /4- r. j .dui. 7. * . $ duf>. 1 4.« .94. aliiq; ab eodem Dian. ^.ci-

tat i ; quamvis idem Diana contrariam lentent iam amplexus deinde
fuerit ex Tcxedap.9. lr •* .frp.xo.rr.x j.rr/4a. )probabiliter
puto licere :mod 6 fit contmu 6 ,& immediati. Ratioeft, tum quia
eft probabilis etiam illa lententia , quid lemen mulieris multum
conferat ad generationem : tum quia nimis durum eflet i rritatam
naturam velle compcfccrc ; idque non rard.quia mulieres funt viris
frigidiores ; tum denique, quia illa mulieris feminatio, in eo cafu
complementum eft przcedentis adus maritalis. Quibus rationi-
bus conatur rcfpondcre Texeda addudus k Diana d.r/J j 1 . icd illae
refponfiooes,vcl mediocri Theologo proh quantum frigent!

Nec minus friget ratio Caftropalai ue* eitat* , quam contra fen-
tentiam Sanchcz afiert. ( ait copul* licita tft , perluam

rffUrantur una Cara : at mulier ptr illam rjfujionem non viJttur fitrt ana
Caroeum viro , utpoot ah ea ftpatato ; ttfo , fyc. Hzc ille . Sed merit6
('fapientiftimcvir )dixifti/’»« videtur- ) M m maritus & uxor non
fiunt una Caro, per externum illum tadum corporum, qui videtur ;
fed per commixtionem feminum utriulque, quz non
de colligo principium Caftropalai , fententix Sanchez valde facere ,
fic : Ea copula, dicit meri t6 Caftrop. licita eft Con juxibus , per quam
efficiuntur una caro : fubfumere poteft Sanchez ; fed fiunt una caro
per commixtionem feminum ;ergoAc- ,, _

Non nemo benignifis aliquid dodrinz i nobis hadenns traditae
concedi t.Docet enim etiam ipfum Virum licitd pofle tunc fuis ma-
nibus pudenda uxoris contredare, ut ipla feminet ; quia id , inquit ,
non eft nili licium copulam perficere ; Ita Baucius, Leander, Marti-
nus deS- Jofeph, quoscitat, fed reprobat Dian.p.io^r. 15.^4».
quod tamen an fit probabile, expendant alii. n

19 Illud difficilderitUxori.Diximus*r.4-eam pofle reddere, oc pe-
tere debitum A viro, qui in finecopulpfolcc membrum extrahere A
extra vas feminare. Jam fi ipfa Uxor in eo cafu non fcminavit;irri ta-
taque fatis eft, poterit ne fe provocare ad feminandum? Rei pondeo:

Neut iqul id concedo : foliim fi fcquatur fiao naturali fluxu fine con-
fenfu feminatio,ipfa non erit io culpa.At.fi fc provocet, qua ratiuoo
1 culpa liberabitur? Semine enim Viri m utero non exiftente , fu uni
femen non emitteretur ad generationem adjuvandam, fed ad libi-
d inem explendam. Huic ergo mulieri autbor fum, ut nec reddat , fi
id inconveniens imminere pVfvideat;poteft enim n6 reddere, & con-
fequenter debet non reddere . hoc periculo imminente : ipfa enim
hanc redditionem ea circumflantia infedam nunquam fe obligavit .

ao Uehitum cepula . Con jugi non adultcro;quamvjsexcoramuni-
catoex Caftrop- domatr.difp.i^.^.xoSexih petenti etiam fcmcl ne-
garc.vel di fferre con^igalc debitum ; per fe mortale eft, cx triplici
capite.ex eodem contra Pont. l.to.dematr e.x.n.x. dicen-

tem fcmcl aut iterum negare non die mortale, idque etiam dote
non foluta, ex Sanch. l^dematr.difp.^.n.x . Quia confugi negatur ,
quod fuum tft : Quia ex negatione exoriuntur difeordiz , Quia feri
lemper adeft pcncuIumincontinentizincoo/ugepctente.Suutta-
rocn hujus rigoris ordinariae exceptiones decem .

11 Prima. Quando precibus, & blanditiis vir petit, vel itaremifs£
petit, ut facife ddiftat . ItaComejo&Ochag. apud Dian./».^ tr.yref,
»4.0 , rri4.'*//».tuncemm non videtur pravi ter oftendi ex negatio-
ne : nam etiam quando folis precibus petit creditor debitum peeu-
niz, cilm poflit ferio, judicatur noo ferre graviter dilationem folu-
tionis ; femper intellige; fi abfit periculum incontinenti* ,& nificx
verecundia quis non auderet aliter exigere .

ii Secunda : quando eodem femoto periculo, rard Uxor denegat.

Ita idem «l.Quare fi quinauies foleat Vir petere in menfe uno poteft
uxor fcmel noo correi pondere, ut etiam poteft matutinnrpetitiorii
fer6 ad vefperas debitum reddere. Ratio utriufque didi cil , quia
non exiftente incoutinentiz periculo in petente , levis utraque ne-
gatio judicanda eft . Quid, fi nimis crebrb vir peut ? Refpon deo ; fa-
n& negare liciti potett; fi abfit incontinenti* periculum ; quia mu-
lier aci ordinari um.communemque modum fe obligavit, non ad fu-
perfluum ; quale tamen fit iftudfup*rfluum, difficili eft dimetiri ;
nec alio modo nifi judicio prudentis, 1 pedata ztate, viribus,fani-
tateconjugum erit expendendum.

i} Tertia : quando coniux negat ob multitudinem proli* ,
quim fufteatarc nequit : Iu Sotus contra Navarr. apud Lajrm.

■Digitized bfGoc^^

190

aum.16. contra Caflropal Ue.eit&>to.a*m.j. Si-
cuti enim in aliis debitis magna incommoditas excufat i folutionc .
Iu hic- Seroper tamen, u i nimis fzpcdiQumi-fi, feclufo pericu-
lo incontinenti* . Quo item fcclufo pofle Conjuges convenire ,
ut non exerceant copulam, ne onerentur filiis ; mihi dubium
non el).

Hinc infurgit nova quzftio , An poflit quis negare debitum
propter fotorem oris fui conjugis, hpc enim magna incommodi-
tas ei).

Refpondeo, non pofle, PrimA ; fi fator non efl magnus . SecundA,
fi aliquibus remediis, puta odore apud fe, vel conjugem afliimpto ,
vel i cerau ablutione vinci illa maleolentia poflit. TertiA.fi aliquo
tempore malus odor , ce flante fortaisA infirmitate, deferveat. Polle
autem, fi foetor eft ootabilitcrgnftis, nec ullo modo, vel tempore
vinci queat, immA tunc etiam leparationem tori fieri polle, docet
Bauei ia/faga/.ea/v. de quo cafu interminis a nullo Dolore fuifle
difpuutum , ibidem affirmat .

Ratio allatae dodrmaeeile potci),quia inprioribus tribus caiibus
difficultas non efle tanta fuppooi tu r, quae poflit vincere obligatio-
nem debiti, quam contrahunt conjuges ex contradu matrimonii .
At in ultimocafu,cAm fupponatur magna difficultas,non przfumi-
tur conjuges ufum matrimonii cum tanta difficultate ( qu$ moralis
impoflibifitas vocatur i Theologis Jpromififle .

Confirmatur, quia docet Sanch. /ii.9. de matr. /14 «.11 .cire» fi*.
non teneri fanum conjugem reddere debitum conjugi, qui incidit in
lepram etiam fedufo periculo contagi i, quando accefliisefl latis dif-
ficilis, ac moraliterimpoflibiliscx naufea talis morbi; affercoue Car-
dinalem dicentem, non compelii conjugem ad debitum reddendum,
quando ob lepram nimius horror infurgit . Sed eadem naufea militat
in cafu, dc quoloquimur . Ergo. Quando foeto r hm cognitus ante
initum matrimonium, mox dicam .

Quid, fi cooiux malcolens patiatur morale periculum incontinen-
ti*? Rclpondeo, nec tunc inul.timo cafu przdido obligari conju-
gem alterum, ad reddendum . Ratio efl, quia lex charitacis non obli-
gat cum tanto incommodo proprio, (alcen quando neccflitas fpiri-
tualis proximi non efl extrema, nec gravis, quemadmodum non cft
hzc, cura conjux male olens fui* Hirnulis impuris poflit aliis reme-
diis occurrere, lege num. fequentem .

24 Quarta . Quando negat propter rationabile periculum fuffa-
Iutis , ut li ipfe fit febri opprcfius , vel conjux alter fit morbo conta-
ciofo affedus, vel pofl cibum, vel balneum afliunptum.&c.Ita Sanch.
M.fjt msttim.dtfp.i4.ptt ictam . An verA tunc , quamvis non oblige-
tur, poflit ni hilomiotis liciti reddere i Diftinguendura efl : Si cft pe-
riculum vitr. non poteft; quia nemo ell Dominus fu* vi car .Si ell
foIAm periculum longi morbi, ut Gallici, lepr* , < 3 cc. licet non obli-
getur, tamen poteft J quia in his morbis, quamvis diuturnis, fed non
mortem tendentibus przponderat Matrimonii amor, atque evita-
tio periculi incontinenti* in utroque conjuge.

Uxor femper emittens fatus mortuos, an poffit reddere, & pete-
re^ polito quod poflit ( ut certA potefl ) an teneatur redderc,difcr-
tA habes apua Sanch. M.j.de matr.d. ioa.«.8.

Sed quid , 0 fit periculum incontincnti*,obligartfnecurn tuofani-
tatis periculo conjugi copulam tuse concedere J Refpondeo : non
obligaris : Ita Conindi- Laym. aliique apud Caftr. d>/p j. de matrj^.
$.to-*-4‘ -idde pra-pofic $.p.i.6.de matr.du6.yn.i4 quiaalia viafibl
confulcrc poteft Conjux .

Quando lepra Przceflit matrimonium , & i te fano cogniti fuit ,
tunc cx Sanch.^ddebes reddertsquia ejufmodi periculo loogi mor-
bi confenlum legitime prscbuill i, & commune efl oron ibus paci '10-

mbus, ut, fidetegatutvitiumrci,itaobligrtcontradus, ficuti fi
viriumabeilct ; Idem igitur erit ia praecedenti cafu de oris fcetore,fi
illius (onfeius fuifli, nili Ite tantus, five fator» five horror ex
lepra, utpbyficA te inhabilootreddat ad copulam, notavit

^ij^Quiou. In primo bimnllri , pofl initom M.trimoninro verbi!
deprn-fem, non obl.pntur Conjugn reddere debitum, qooctm-
lummeturMutrimnuEum, qu.. per UcmCmonn‘"

in iliildunbui menlHms, dumefl Matrimonium folum
Ar nnnc«ifnmroat»m,poflunt deliberare de Religione aftu-
menda' -h* SanTln U.tA »-"•<*/>•»»• Quid fi cerri fmt , fe nolle
effe ReUxiofa , adhuc non obligantur reddere. Ita Prcp. i"
dmk 2 *+l- apod Dian. p. 4 f 4- rf A ' I t«vet Sanch.to.fi/.**. rg.contra
Q oa \ ttc \ i% d»S*crr.d.x6.dui>.^.(tncl.z.n.^.<\\xn illeanimusnon tollit
ius^iuod habent in toto co bimeflri ; quod quidem jus datum fuit ab-
foiutA,liciti propter illumextrinfecum finem deliberandi. Pofl con-
f un ,rtsationcm matrimonii quocumque tempore fa&am femper de-
inde re* Wcre oportebit ; quia noneftampliAs Religioni locus.

z6 Sexu. Pofl): licite conjugem negare debitum petenti ante be-
ncd ifliones Ecclcfi* , notant probabiliter aliqui . Ratio efl, quia
proba bil is cenfetur opinio . docens copulam conjugalem ante didas
benedic) iones, peccatum efle veniale : hoc ergo velle evitare, non fe
copulando» licebit conjugi.

petenti ver A ante denuntiationes/ fi quando matrimonium ante
illas eontraOum de przfenti rite fuit ) mu ItA certius efl pofle debi-
rum denegari : quia conium mare matrimonium ratum non prarmif-
fo denuntiationibus efle morule ex Tridentia 0 colligit probabili-

Explicationis Decalogi. Lib. VII.

terSinch./id.j.d/rmarrV.u.ai.j.aliiaue apod ipfum . Velle autem
mortale peccatum evitare, nou licAt foldro, fed debet. Non infitior
interim alios putare non efle morule , quando certi funt conjugati
nullum inter Icadcllcdirimcns impedimentum : nam propterea ii
fcquentes hanc opinionem, pollen c fine peccato copulari . ita Sotus
Ledelma, Rodriq. aliique quos cit. Dian. />.9. tr. 8. rtf 19.

xj Septima .£i, qui emifit Votum Caftiutis&ei qui contraxit
Affiniutem cum fuo Conjuge ex inceflu, pofle alterum Conjugem
negare debitum, innui fupra *. u.Sed ad verte, fi tuconfcnfifli Voto,
vclmceflui,non folAm tenon teneri reddere debitum , fed nec pofle
petere ; quia per confenfum datum ad vovendum renunciafti juri
petendi, ita Laym. n-fi*. & per contcn-

iumad inccflum,incurrifli etiam tu ex Sanch /it.g.d* mau.d.x 7.*.$.
in prenam r.on petendi debitum , ut •*. infinuavi .

18 Otia vi. Non peccare Uxorem nolentem reddere debitum ,
dum ipfaeft in fuit menftruis, probabiliter docet cum aliis Boasc.
dtm*tr,i+p.6.n.\ o. quia tunc eflet peccatum veniale copula, ob dif-
ficultatem retentionis iem i ms, &c.

»9 Nona. An Amenti debeat faous conjux debitum reddere ?
De tota hac rehabefummatimhxc tria cx Sanch. hb.v.m*tr.d.r\.

Primo, u utcrq; conjux fit omninA amens , vel rarA habens lucida
rationis intervalla : funt feparandi, propter damnum prolis forte fu-
turzfincparcntumeducationc.QuAdfj funtfoldm dolidi {ttmfi )
non funt feparandi , quia utcumque habebitur educatio .

Secundo, fi folus vir efl amens, poteft uxor fana carneo copulari :
quia non erit damnum prolis, cflmhsec habitura fit nutremedu-
cantem. Sed per fe non obliqatur reddere debitum ; quia petitio
amentis non efl atius humanus , cui uxor debeat reipondere . Per fe,
inquam : nam fi adfit periculum incontinenti? conjugis amentis ,
obligabitur :( ait Sanch )occurrerehuic periculo debitum redden-
do . Sed oro te , amice Letior, ut expendas, hoc periculum non fore
nifi materiale ; nam incontinentia amentis non efl culpa . Facilius
ergo dic obligari tunc uxorem, propter periculum difpcrfionis femi-
nis fui viri cum fruftrationc generationis, cui ipta uxor potefl con-
fule re, recipiendo in fe maritale femen .

TertiA, fi foU uxor cl! amens , vir potefl cum ea conjungi, quan-
do ament ia non d) fur io fa, unde oon fit periculum abortus, quia
proles jam habebit Patrem educantem. Quando autem adeAejuf-
modi periculum , non potefl; quia cooperaretur ad faciendum ab-
ortum .

$0 Decima. Dubius dc fuo matrimonio, ycl de impedimentis ,
an poffit petere , vel an debeat reddere , dixi latis fupcrquc/**.i. »»
dtc.c. }.$.?.*■. matrim fjy v.difptnfati* ,

a» Sed redeamus ad coetera,qu* pertinent ad debitum icopulf,
Debitum, ni melius dicam, indebitum petere, vel reddere intra vas
prarpoflerum , efle peccatum contra naturam , fuperius docuimus .
Qij_d copulam incipere in pr^poftero, fed animo coni ummaodi , in
natura, oc re ipfa ibi confummando?

Refpondeo, ad huc efle morule ; Ita Sanch. M.B.dc mstr.d.t 7.».4.
yAcBon.^r matrj.ef n jr.ia contra Pi\v.dtpa*.t*"f4- apud Dian:
p. Ratio mox dicetur " .

?a Quid perfricaregeoicaiiainfuperlicievalisprzpoflcri ? Ref-
poodoo, adhuc efle mortale. Ita Pont. /«^.10 dtmatr.t. 1 i.w.y.&Ca-
flrop. dtman.d.^.p 4. contra Sanch A^.o. d4 m*tr,d.t

quaefentetuia Sanch inabqutbm Cedttibut Lugduni 4**01621 . im-

prtjfi/eh deleu ; i lia m tamen aflert Tancrcdi de m*tt.M.%.difp. 1 7.$.
p tueret j.i •* contra Texedam. Ratio hujus,& prper-

dentis tefolutionis efl ; quia in procedente cafu, ell certo inchoatio

S eccati contra naturam : in hoc, quia taQus tam vicinus vafi prfpo-
ero prohibito, videtur conjugibus etiam ipfis prohibitus : dtccriA
quoaopraxim, cum femper ille ta£)us fiat cxaffcflu ad locum pr*-
ptilerum, femper erit, faltem ex afFetiu mortalis . Idem puto in ca-
fu, de quo nuper interrogatus fui ; hoc efl de quodam viro, qui volu-
ptatis tratia digitum intromittehat in vas uxoris przpofterum . I-.ll
enimartctiiisad przpoflcnim libidinem .

Quid deniq; fi genitalia intromittantur inosfeminz^um pa-
ri animo feminandi in vafe naturali; Rcfp.adhuc eile mortale. It*
Fagund. »'• eUc.te.xJH.6.e.\*. 1 9. apud Dian.p 6J*^. Tt fi$- fyf***-
du/Ti) contra Sanch. iee.tit. qui locus Sanch. etiam in difliscodicibu*
deletus ell : Sed pari modoaftcrtnr ab eodem Tancrcdi Md Ratio
poflet efle, quia id videtur adeo efle contra redbm rationem, exce-
dens alias deordinationes in materia luxuri* , ut cooflituat novam
luxuripfpccieminnominatam,fcu ejtt^ inchoationem : fed certA ali-
qui apud Diaiurn/c./rrMflvar^wmappcIlant.Vide tamen que dicaaa
inferius r. 7. ubi ex Filliuc. videor fequi opinionem Sanchez.

Cepula taeda t .

^4 Situro variare in copula, five fcilicct i latere, five i tergo
five alio modo; dummodo Con jupes uniantur in vafenaturali , efl ,
folum ven iale ; quia non efl nifi parva deordinatio : quando autem
adefl caufa ,ut fi Vir,v.g. propter pinguedinem non poflet congredi,
nifi retro accedar, vel quia uxor efl 'ravida, &c. ne veniale quidem
efl; quia matrix fufficieotem feminis partem natura fua attrahis ad
fe,atqueadeA non impeditur generatio : efto, certius fecu tura fit
alio modo. Conjuges enim ad cerum generationem quzrcndam

te-

Cap. III. De Adulterio

tenentur» non adeertiffunam. Ita Pontius litr.io. esf ac.it. »u.
*"• i-

Copula tempus .

35 Accedere ad conjugem) dura ed gravida* vel dum ed in
mendruis, non ed faltem roorulc > & probabiliter ncc veniale .
Ita Sane h. /.9.^1 1. mnw.v.qu» regulariter in gravida non cd pericu-
lum abortus, Sc in roenuruau 0011 apparet , unde adde prohibitio,
cum etiam tunc adhtlaltcm minus prmcipalisjinis, qui clt concu-
pifcemiamfedare.

36 Nec in Adventu, nec in Quadragefima, nec in diebus fcdis,
&c. adeft prohibitio conirdTus conjugii is. Aliud cnimell nuptias
celebrare, ided benedidiones nuptiales in Ecclefia, Sc folemnetn
inducere tradudionem 1 poni, e in domum Iponfi , quzduz funt ve-
tita in Adventu, & Quadragefima, &c. lege Sanchcz, hir. 7. dt
tnatnm dtf-.y. Sy 1 veft - •- matr.j. yq fa. Alind, ca pula m WWW
ood legitimum coofcnfum deprttlenti ;quod die prohibitum , nul-
libi legitur >

Qua ratione tempore Euchariftiz fumen dar dt conveniens 4
copula abdi nere , ditium cd i nobis pluribus in scflro * pufe, . dt Coaua.
t.i. iT- r .

37 Remanet aliquid dicere de tempore fenedutis conjugum. Ii
ergo quamvis credam, non amplius filios generaturos, copula uti
queunt; Quddfi ita fint lenes, utfmen non emittant, adhuc ad
copulam conari poliunt, Sc talius alios conjugum, de quibus mox,
exercere. Ratio cfl, quia eo ipfo quod funt conjuges, ad hzc omnia
jus habent, faltem propter alios minus principales fines, concupi-
fcentiam fedandi , amorem fuum fovendi , &c. Differunt igitur per-
maxime hzduz quzdiones : An lenes conjuges omnino exhaudi
conari poflinc ad materialem copulam , Sc , An lenes omni 06 exhau-
fti,itaut judicio Medicorum nulla arte adjuvari podint ad copulam
habendam , Matrimonium inire queantHIlud prius, ut certum con-
cedimus cum Sanch, /. 7. ioi. num.j. hocpoderius negari debe-

re , docet cum mult is idem Sanch. /7 .dt matrim. difp.91 . ». 14. quem
vide .

$8 Qu6d fiejufmodi Cenex conjugatus non polfit alio modo con-
gredi, mG femen effundendo extra vas; beneficdiftinguit Cadrop.
difp.i.dtmotr.p.4,- § 3. «^.Sidubiuscftdidusfenex, anfemper ita
fit congredurus , ooced liciti, ex Bon .dematr. d.6. u.j. congredijquia
donec dubius cddceffulionc, utitur jure fuo maritali, & illa emi fio
ed ipfi per accidens; & abeo momento, quo moraliter fit certus, fem-
per ita futurum,illiciti congredietur :quia tunc per Ce edet iilaeffu-
lio extra vas,atque aded poccatum contra naturam .

Cepula lotus tsLtrinftcus .

39 Pubi ici conjuges copulari, ut etiam fe impudici tangere, eft
peccatum mortale . Ita Th.Sanc. 4 q^.t 5.«.! .quia id ex Ce adverfatur
nonedati , & quia edoccafio proxima peccati; cfim certum mora-
liter fit , aliquem cx afpicient ibus , faltem in turpem delegationem
incurfurtim.

40 Idem^iiniocofacro^etiamprivatim ea exerceatur ( quinam
fit locus facer ad effrdum hujus peccati , vide fusi apud Dodores
Th.Sauc h. l.$.d. 1 j.i *.i].Cillr.f.afM t.d. 1 .*.i.dc nos inuuimus fu-

K t.i.fi. 1. «.ii.) Ratioed,quiaex fe maena ed irreverentia,in locis
o deputatis haec turpia »gu«nv»$ali 4 s licita perpetrari . Non infi-
cior umen,i juda caufa poflte peccatum excufari.Sola autem hzc ed,
periculum incoacinentiz, quo forti laboreK conjuges, fi in loco
Sacro fint conclufi per longum tempus, puta unum menfem ex Sane.
Z9.de matr.d.i j.itam.i ». quindecim diesex Ledio /.4.1.3. d.ix.n.86,
decem diesexFagund pr. Eeel.i. /,4. c*. num. z 1. qnatuor vel quin-
que dies cx Suario , quem citant Fagundex Hid. Sc Diana par.t . sr. 7.

Tullus , iis affini* imttr Conjuges .

41 Tadus partium honedarum,vel inhonefiarum,afpedusearun-
dem, turpiloquia, morofz cogitationes duplici modo exerceri inter
conjuges podunt . Altero, une pollutionis periculo, de quo prifts
agam ; altero , cum ejufdem periculo, de quo poderi is ed .

V ir partes przpofteras,vel os U toris yam diximus d *. j 1 . Ratii
riorisdididixim
Duzfunc hic d

poderiorisdtdi diximus*. 10. . -0 ■ *

~ " ifficultates. Prinia, An idem fit, quan Joci

43 Duzlunc hic dimcultates,.Pnma, An idem iit, quan;
ccs funt impediti,nec copulam exercere podunt . Refpom
liene didmgucndum.Si enim impedi mentum cU extrinlccum.ui V.
g,ob infirmitatem, vclabfentiam non datur illis Mttrimootouti; vel
fi alter, aut etiam uterque conjux affinitatem contraxerunt qxince-
Au pod Matrimonium initum, quando coii jugi incedunfo interdici-
tur fola petitio copulz;vel fi funt in loco publico « ubi lolum illicita
funt copula,& udus , modo lupenus dido ; Si, inquam^xtrmlecum
ed impedimentum, poflunt ea omnia , ut raodd dixtmus,excrceie ,fi
abfit pollutionis pcriculum.Ratioed^uia per illud impedimentum
extrinfecum non tollitur jus .vlatrimouii , quod dat licent iam iis
omnibus aci ibu s . At fi impedimentum ed, ut ita dicamjmtrinfecum,
boc ed tollens jus ad maritales adus, uc fi fuperveniat fcientia de in-
validiute matrimonii, vel conjuges voverint integram C.ad tatem ;

( nam fi foldm partem, ut, v.g. voverint non petere debitum . 1 cetera
non edent voto fubjetia , qua re exerceri licite pofieot ) tunc illa om-
nia edent prohibita. Ratio cd^uia ide6 conceduntur , quia ordinem
implicitum vel explicituni habebunt ad copulam maritalem ; fed
nunc illa vel non habent cjufmod t ordinem, vel per votum promilidi
non habere : ergo , Sc c.

44 Sanch- »^.".»4 Cadrop. t.i.tr.x.difp.xp.\o. JT-j.Vij. docent,
dubium de matrimonii valorc non ooffe exercere przd idos adus ;
quia tunc, nec potedadum coniugalcm.Scd quia nosfupra/.i dtc.
e. 3.5.7.V. matr. uu.i. diximus dubium de validitate matrimonii non
feraper cadere dciua pofleflione; idehhicconfequenter dicimus,
tunc non ede illicitos eos adus , de quibus loquimur; dfetamen il-
licitos , quando cadit ,quem locum recole . Quhd fi aliquando in di-
do matrimoniodubio propter jus uxoris poflit conjux reddere , ci\m
non poflit petere : non poteft tamen liciti eos adus , morofafque co-
gitationes admittere, quz non confequuntur , nec requiruntur ad
debiti redditionem ; quia illa non funt secellaria ad tuendum jus
alterius .

4 j Secunda difficultas. An conjugatus Iicitd poflit ipfum turpiter
feu libidinosi ungere vel afplccre,mer£ propter voluptatem, fed fi-
ne periculo pollutionis ? Refpandcoipon pauci docent, id foldm ef-
fe veniale, ficuti ed ejufdem morofa deTcdatio de copula cum eonjuw
ge ablentc.Ita Th.Sanc./.p.»*/.^^*. 16. Prttpof.de Hurtad-apud
Dian . » .4.1 ^.4. rtf.x 37. Ratio ed , inquiunt , quia nifi alius malus finis
exprete intendatur , quicumque tadus voluptuofus conjugati ,C* fe
refertur ad copulam, quz ipfi jam liciued: ex nullo enim capite
probatur , q u6d ii adus debeant ede cum conjuge , fatu ed, ad vitan-
dum morule^i fint adus cooiugis.ided adualiter conjugati. Alii nt-
hilominusputant ede mortale ; quia intrinfeci malum ed, uti pro-,
prio corpore ad explendam fecum libidinem . Ita jo Snnc.difp.il . h.
j6.Diana/>.a./M ifrf- i 37-Et de-

nique;4.ti.lf^ji .adducens Dieadillum trahentem ad fe Vafqu.dc
iterum il.rtf.44. Utrumque probabile.

Tatius tum pollutionis prrituh .

46 Przmittendumed Primd , Pollutionem voluntariam ex fe

femper prohibitam^dqucjurenaturali-ltaTho.Sanc./pV.i?- ».r<.
Leffius I4S.4. dut.14. cuius veritatis ea ratio potiflirna fo-

let afferri^uia deflet licita , impediretur ufus conjugii tam necefla-
rius in mundo: q uandoqu idem homines ea fola velu ptate edent con-
tenti, rvee conjugiis vacarent. Additur^Si fornicatio ed jure naturz
vetita , multo magis pollutio, qua prodigitur femen , impediturque
generatio. Vide, quzdixi*'

47 Hincdireddvelle.velprocurarepollutionem extra matrimo-
nii ufu m, efle mortale certum cd, Sc exploratum; de qua infr* fuo
Itco tap.y.

At indircd^'d ed,ve!!ecaufam,ex qua przvideiur futura pollu-
tio , fed non intendatur , ( fi enim illam intenderes, jamdirete vel-
les, decerto peccares mortaliter ) hoc roaximded in<ju*dicwc,Aa
& quod peccatum fit?

Dt t tufis Pollutionis.

Tatius fint pollutionis potieu/o .

41 Omnia num.41 . przdi&a inter conjuges licita funt, fi fiant vel
ad lc przparandos ad copulam, vel ad vitandam incontinentiam, vel
ad odendenda amoris legitima figna : At funt venial ia , fi dumtaxat
ob voluptatem , fivequznafciturex ipfa finali copula, ad quam hzc
tendunt, quamque imasinarioConjuxabfemfibiprzfentcm facit ;
five quz nafeitur ab iifdem diflis adibus .abdrahendo 4 copula . Ita
Thom Sanch. 1.9. dt masr. d.44 per totam. Jo&nn.SanchV. 1 1 . *um.i6.
Filliuc^.ur. jo.r.j».v.»95. lege Dian^.3.^^. rtfxxy Ratio prioris
difli ed, quia , ficuti Matrimonium licitam reddit copulam ; ita ea
omnia, quz natura fua five impliciti, fiveexplicitd ordinantur ad
illam ; ita ut Conjuges fi ofculentur invicem pudenda , finediflope-
Ticulo pollutionis; lic^t acriter reprehendantur, nontamendam-
nen turde moruli JFilliacio . Si digito, vcJ fi genitalibus tangat

48 Przmittendum ergo ed fecund6^raufam pofillqtioois, dupli-
cis generis efle pode. Primo notabiliter & per fe influentem in ip-
fam.TalisedjVcrbiGratiajVehemenscogiutiOj&diuturmdefz-
ininz concubitu, voluntarii 4 calido juveticadumpta. Sccundbper
accidcns,& leviter influentem, cxquafcilicet caufa nec femper,net
frequenter fequitur pollutio: ta lisefl cibus Sc potus etiam fuper-
fluus . Cibus enim influit quidem per fc in ntirritionem , ac fatis per
accidens , & infrequencer pollutionis ed caufa . Iu Thom.Sanch./i.
%djtf.ptr totam.

49 Ex didis communis jam nunc Dodorum rcfolutiouniverfalis
hzc ed, pro Solutis Quoties das operam alicui caufz,pe r f e ooubili-
ter influenti ad pollutionem,five in vigilia, fiveinfona no conti ngen-
tcm;cot ies peccas mortaliter , fi illam przvidiUi » «c^t eiprefv4 non
intenderis. Iu ex SaQch»i.Vafq.Salas,Heariq.L*fliusFittiuc.aUique
apud Dian^.x. ir.j j. rof. 3 1 .

Excipe , nifi ncccfikas te cogat illam adionem caerc«te,ut verbi

W»*

J92

VMia, mederi pmlbnsverendis. Quoties verAfineneccffitate, vel
r ationabili utilitate das operam caulae leviter, & per accidens in-
*u itnti ip pollutionem {etiam ii Illam prarvidcrii , toties folum pec-
•Afventahtcr Ratio imrum ell , quia fi caufam leviter influentem
!■**» cum per accidens fequatur pollutio, illam tibi impuuri ad
mortale xqUum non cfl .

Prxicrtim ciim valde tenuis fit obligatio vitandi pollutionem in
caulis, quse ner le proxime non ordinantur ad illam, ut fuse Sanchez i
ita ut nec adiit obligatio fub veniali, fi intercedat ncccllitar quia ei ,
qui Tuo jure utitur, non imputatur ad peccatum, id quod per accidens
lequitur,cuai illud potius patiatur , quimagat-Si verd ponas caufam
notabiliter influentem, A per fc in pollutionem ( nili neceffitas pro-
pter didam rationem excufct )illa tibi meritd imputatur ad culpam
mortalem, cum is, qui delibera te vult caufam, velit etiam effectum
neceflarib.velquafineceflaridabilla proven i entem. Dico^Jclibcrate:
fi enini bona fide nullo modo prxvidilli polluti<inem;cxculabcris ob
involuntarium, & indelibcratum, ut ex fepitet .

Porro jam habes, ubinam difficultatum cardines verfcntur.Ecquf-
namfcilicet fint c au far influentes notati liter, quxnam leviter?Rur-
fus quxnam fint illx ncceriiiatescxculantes ?

SO Cum Sanc.S-9V.45.*.! i S,Leli./.r/rt//ah^ m», ICO.
aliique ccnieo, Iulum illam efle caufim notabiliter influentem, qux
efladiopcccaminola mortaliter in genere luxuria: contra fextum
prarceptum ; : quidquid benignius dicat Jo.SanchV.xt .*.i 5.) c a; te-
ras omnes efle leviter influentes .

Hinc cogitationes, dclidcria.turpiloquia.ifptdus.tadus , ofcula,
mortalia in genere luxurix, fi c.x iliis prxvidetur pollutio , quamvis
non intendatur :funt peccata mortalia , non foliim in fedcd ut cau-
fae pollutionis : ita ut licalideadolelcensconcupifli , V-G- delibera-
ro, «Mitinuoqueaftedu Ice minam non tuain , ex quaconcupilcentia
przvidsfli,tecafurumin pollutionem i dupliciter peccafli , pecca-
to fci licet defiderii fornicationis, & peccato contra naturam, cui
caufam dedifti . Io- Sanch./x.non approbat omnia prxdidaefie cau-

, per fe notabiliter influentes in pollutionem; fednos lcquitur
Thom. Stnch. aliofque flcc.

ji Cuntri; Cogitationes, defideria, turpiloquia, Iedio vana, feu
curiofa turpium, curumdcmque rcprxfcncatio,udus.( 5 c fimilia,quX
venialia, five ex indclihcracionc, five aliunde, ut ell V.G tadus levis
manus ex vanitate A joco, five etiam ex parvitate materia: in gene-
re luxurix , fi ea daretur , quam tamen prori 11$ non dari dicemus.i"-
fra ; fi in illis prxvidcatur pollutio , dummodo non intendatur, funt
peccata folum venialia, ceflinte femper pcriculoconfenfus : Hoc
emmficxiflat ,& prxvidcatur, feu per negligentiam gravem prxvi-
deri negligatur, pcccatumdlemorulcpoHutionis in caufa non cfl
dub\i\m' % (\ix\2, qui dc\i\xrntc amat pAicu/um t per ibit ,«» 74 ». Prxtcrei
loqui verba amatoria (ait Dian^.a.rr.if r^^r. 'citant Thomam Sau-
cbez^Salas^liofque) V.g cor meum, bonum meum, anima mca,ob lb-
lam vanitatem , A ad conciliandum vanum ( lcd non libidinoCum )
amorein.quia non excedit culpam venialem, ( tutelligefeclufo peri-
culo proprio vel alieno , videlicet illius, ad quem ejutmodi verba di-
riguntur )ided etiamli prarvtdcatur , Ced ciui periculum confcnfus
non intendatur pollutio, mortale non fiet ■ Rurfuscomeflio calido-
rum, potus vmi, fle fimiha,etiamfi excedant uique ad culpam morta-
lem, icd non in genere luxuria-; multo magis, qust non funt ex fc pec-
cata, ut temperatus c ibus & potus, equitatio ,fomnus , fitus Cedendi
vel cubandi, & fimi lia, fi in illis prxvideatur fecutura pollutio, nec
intendatur , nec fit cooCenfus periculum, non erunt nili ad luminum

Explicationis Decalogi Lib. VII.

JorSancbVfp.zx J v.x9.verendorum pruritum ,’vel ex morbo , V.G.
lcabie,vcl ex pulicibus» vel (jmilibusortum,manibus^iae intentione
impura: libidinis forte coniurgentis,fcdare 5 ed hoc de pruritu, in-
venio deledum apud Thom. Sincb-isfi^im Lugduntnjf amiiju.
quamvis non defit i» nliii editionibm. £t Jo. Sanch. kcsit.num.\h. te-
flaturfuilleicota UniverfiuteComplutenfi decretura , utbxc do-
drtna Thom- Saoch.mtada fervarctur . Denique excufat etiam Bo-
nacma, dematrj, 4/. io.*.8. puellam fua pudenda lavantem ad pur-
gandum fxtorem . Quando er;o in aliqua adione ex d idu
prxvideatur pollutio , fi adiit aliqua caufa falcem ex tua com-
moditate provenicns^c pollutio non intendatur, nec fit periculum
confenfus:vel nulla erit culpa iis adionibus vacare, vel in aliquibus,
folum ad lummum venialis: ut didum efl fxpe .

jJ Illud denique hic przmicte: ea, quz hadenus de caufis levi-
ter, vel notabiliter influentibus dida funt , intelligi etiam de caufis,
unde diflilUtio, vel commotio notabilis fpirituum vitalium genera-
tioni infervientium confequi f olent. Ita Thom.Smch 0 >.n. \.(y ».\t.
hxc enim perinde ac pollutio funt contra Caflitatem, propter ma-
gnam (imiiitudmem,ac propinquitatem cum eadem polJutionc.Pnl-
futioenim (neinfeius lisjell effufio feminis apti periead generatio-
iJcm,magnaquedeledatione emitti folet.Diftillatiu autem eft effufio
cujufdam humoris ,qui minus mordax eft,& aquofior ,quam femen ,
paucioris quantitatis, imm6 non raro Hillarum indar, minorifquc vo-
luputis,< 3 c aliquando nullius . Commotio fpiritum, cfl przpa ratio
acf utramaue ex didis ■

jtm vero hxc, qua mvis proprii pertinentia ad folutos; funt tamen
fundamenta umverfalia, & perdiligenter in hoc argumento notan-
da . Nunc ad rem noflraxn proprius accedamus ; formemufquc hanc
reculam pro conjugatis : n im pro fponfis , ».61 . Pro folutis autem ,
fufficit quod hadenus didum efl d «.48.

Addendum tamen nonnihil efldediflillatione , ut clarior dc illa
conflet vera dudriua. Diflillatio , ut innuebam , duplici contingere
modo potefl Pnm6,cum voluptate. 5 ecund 6 ,fiiic illa, ut experientia
illorum conflat ,qui in diftillationem folenc incidere . De utroque
modo fic habet Gcrlon. p .x.opwmjr ,dtpoll.diuTi%* % \ .Notaiifi . Immt-
fttt ft tali t humor uudiui ( fit totat humorem flutat em ex difli/latieat f
fuim tfl modius inter verum femen feu fprrma , fy inter urinam f
atfue hunt medium humorem ineptum efle ad generat /enem , votari

pejfe falivalem foufputaltm , habere di ver/um ortum at meatum ah

eo , quem habet femen . ) Hic , inquam me diu t humor fe immiftet aliquan-
do tum minatione ^ahquaudo per fe defluit fine t agitatione (j fenfu .quan-
doque veri fit tum deUflatttne (j pruritu i A paulA poft - Humor*
ifltmtdiut ex leviorihut taufit,ac majori fatilitatt monetur ad exitum
qudmfemina/ij , pr a ferum in Mulieribus \ adeo quod ex leiijjuro motu
foeporij aftfque ahqua t agitatione ; fj ahfque fenfu proveniat. Kxtffe-
Hu autem pertipitur per fordidationtm quandam xitiofam in tatne fua ,
vel in pannis . HarcGerfon Dehacigitur diftillatione, ut omnia
quse ad ipfam pertinent, di ftindd colligam, habe profolutis tres
fequentes Conclufiones; nam, pro conjugatis addetur unum quid
num. 60 .

Concludo prima • Sicut deliberati procurare pollutionem, deque
ea complacere,mortaleeft; ita procurare diflilUtionein,quae fit cum
volup<ate-lta Sanc./.9.w*rr.<f. «7.0.1 7. Ratio efl manifdla,quia tunc

r roc uratur , feu complacetur de voluptate libidiuofa,qu* efl diflil-
ationi conjunda .

Conclufio Secunda. Sicuti obligamur removere caufas per fc in-
fluentes ad pollutionem^:aufas;inquam^n genere luxurix, non \ttd

venialia. Ratio horumeft, quia tum ilteadiones veniales io genere per accidens, modd jam explicato: i ta oblijumur eafdem rrmoreix?
luxurix, tum illae mortales in alio genere ,tum maxime bp per fc lici- Pf r ( c 1 ^ Ue j tCS,D0 ”

n In ito influunt io pollutionem . AtMtt&nt. i».-.io.lim,t>«io- Ritioefl cadem.quu femper obl.g.mur removere ciut« tnfluento

. . . |_ ner ia xA vnlilnrarM lllirif ll : niui irerA rinf,i nflr rrriiienl . trwtri»

nem dodrinaedatx». 49 Interdum enim mortale peccatum luxurif per fe ad /oluputes flliciias ; non verAcaufas per«dd««. modo
propter ejus brevem (jurationem , vel quid fimile non dl caufa nota- uem ex^heato ^Has a

autem cauf is ,eafdem efle quoad pollutionem,
& quoad diflillationem , eafdcmquecxcufationes efle pro utraque ,
patere fatis potefl ex didis .

Concludo Tertu: Quando diQ i I latio conticit fine ulla prorfus de-
ledatione libidinofa Icu fenfuali , quamvis adfit crcdio levis genita-
lium ; ea non cfl peccatum ; unde nulla addi obligatio tollendi ejus
caufas. Ita Cajet.^ r#w.i . o.nft.ii. ars. z. §. Adverte tamen ; Sanch. /,9.

matr.d+y ».x. Laym. 8.Rc«iin./.xs t.%. nu. ^.Ratioeft,
quia vel cfl peccatum quiadifpergitur ille humor, vel quia efl dele-

\ n ciui-uyi j ,r„ , datio venerea, vel quia efl proximum periculum ad vcncrcamdele-

quenter non peccaret peccato contra naturam in caufa. dationem. Non primum :quia ut vidimus, ille humor non cfl f emen ,

^ ia Quiad caulas excufame$;ill* funt /jux fcona fide apparent ne- nec ejus effudo generationi prodefl . Non fecundum , quia nos ioqui-
ceflan^ ut ‘'”’ convc,1 ' cnles, * mm ^^ c commo ^ aran ' m ® ,ve * c°rpo- niurde eo diftiflationismodo,m quo nulla adfit deledatio fcnfualis.
ri. Jta Thom. Sanch»^. nu.praf^. fy ? Quod fatis fit merum com- Non tertium , quia fi illius h umoris effiifio nullam affert deledatio-

biSiter influens in pollutionem;noqaeenm> momentanea, V-g cogi-
xatiodeliberatadc habenda puella, vel udus ex le)e*is manus cum
eadem deliberatione, & coniequcnter mortalis, poteu dici efle cau-
fa notabiliter influens in pollutionem .quamv.sm vigilia occurren-

tem;multominusin pollutinnem contingentem noOe in lomms,qu9

tun loogidi(l« ipr*-d.d.c<Kiuno<«- , vcloao Miu die n »,p.

lia;Ririflioi« enimex .“ ,,e

▼el nodum» . vei dium* co]lutio -Quitrgoexiis pr*viderrt pollu-
tiooem , fcd non intenderet :non datet cauf am pollutioni , A conie-

omnem etiam venialem culpam tollendam, invenies cia-
idapudjo^nch/r.e.f^W, junilo p.rz.& apud Dianam, fi.i.tr.i f.rtf
_ , 'ifi V hot etiam verum efl , ubi net netejfltai , nec caufa utilitas adefl

iill.Su*‘ b Hxc Diana .

Hinc potus , cibufqucetiam ad eos ^uflandos:fti»dere,audireCon-
fcffion^j tQ;t nin is caute 1 , ve! etiam amicabiiiter, fine prava intentio-
ne loqtii , cubare tali fitu in ledo obfuum commod um 'equitare ad

nem;non cfl ratio, cur ipfa fola fpedata afferat periculum proximum
ad illicium voluptatem infedandara .

Confirmatur Prim6;qu ia nihil potefl efle peccatum in hoc genere,
nili fit contra Cafticatcmjhfc enim virtuseft,qux moderator dele-
dationes venercas : in calti autem noftro nullus efl venercus feofus.

Confirmatur Secundd.ex Sando Thom. opufc.6^. c. d t fluxu Utid*-
nit t qui loquensde diftillatione fic habet: Stiend^mefl^ quod illi»/

negotia 0 ^ 01 vel ad recreationem, amplexus A ofcula juxta morem humoris effufiouon efl pollutio: quia , ut dicunt Medici , fine Midi-
patri^> ne ‘ n,II .banus videaris - mederi verenda alicu jus , & fimilia, dtleflathme* (ycamii motione iu//ui potefl pollui vmlande ,

hal-rntt ,rcau i*fatisexcufantcs. ItaNavarr Manuali rap.i 6. n.8. Hxc Sandus Dodnr . Si igitur eancccft pollutio, nec deJedatio-
Addil Thom-Sancb^-SMdr matrm.difp.^num.^. fy d. 1 j.numer.t6. ncmaffcrens, undenam peccati reatus orietur? Profed 6 non imma»

rit6

Caput IV. De Inccftu.

193

3ifli8«ii»t/Jii*aalUradi:lca«ioncnMtque.dt*qwnullimar-
im afferat rebelli onera : eruite . Jim«r6,qiumvis haxprapiui
pertineant ad folutosdimt umen tundaroenta umverlalia,* perdi-
ligenter ia hoc argumento notanda . Nunc ad rem noftrara proprius

accedaraui,formemufquehancregulam pro conjugatis, nam pro
Spontis diximus pro Solutis autem fumcit,quud hadeous di-
dumcfW»«.4 8 -

D # tsSUbm» , ij<. ifUtr Cuvtyt tum pdhuMtpmUtth .

j4 Eos adus impudicos, nem p$ cogitationes, defideria , afpedus
etiam partium minus honeftarum , turpiloquia , & fimilia In ordine
tamen ad fuum conjugium exercere portunt inter fe conjuges, etum
cum pollutionis periculo pr*vifo, icd non interno,& une periculo
confentiendi m dclcdationem pollutionis probabiliter (cquende i
eos, inquam, adus exercere poliunt, qui exhibentur propter ali-
quam caulam ex didis excufantem : fecus erit, peccatum morule,
fi adiofit morulis in genere luxuri*; veniale, fi venialis . Ratiodu-
citur ex didis.

altero,regu lar iter in peccatum inciait moruic,u przYiacx m
in altero pollutionem , quamvis non intendat. Excipe, nifi fit in
loco, VG.in ledo^ibi ad veniente periculo proximo eliulionn,pol-
fit copula uti: tunc enim illi adus impudici eflent praeparatio ad
legitimam copulam, quia praepara rionetn non efle ex fc peccatum ,
llatuimus fupra. Dixi autem ( regulariter in peccatum mortale
incidit:) quia regulariter pro his tadibus impudicis, extra pradi
dum locum aptum ad copulam, non apparet adefle caulamcxcu-
fantem :fi umen ea inveniretur ; ut fi ma ritus eliet Medicusunede-
ri utique Uxorem in verendis pofiec , amoto femper periculo con-
fenfus , amotaque pollutionis przvilz intentione, ut nimis fzpd
didumeft.

56 At ver6conjux,qnieordem reddit, quamvispollutionem infe

tale;Ejulmodi enim turpejsde]edationc»,przter effusionem feminis
extra v.s, non funt conjueibus cum tanto rigore pruhibitz,ne nimis
oncrofus fit ftatus mamalis,fi in tanta occafione prurientis uxoris.de
prolis fufcipiendz ddiderio, ab illis fcabfimere lub mortali obliga-
rentur. An conjugatis liceant deledat iones ex cogi tauooibus morofis
dicam 4 1 a uberius.

Ttfluty (Jy bit fi miti» imttf Spenfit .

61 Sponfis de futuro vald£ probabili ter fine peccato licent a itz-
dam amoris figna,qualia funt ofcuU,tadus,afpedufq,je pudici, fle lo-
ciKionesatnatorlz,etiam propter deledatiooem in illis relidentem
fcd fine periculo pollutionis,vel confc vfus m illam, vel in copulam,

At nullo modo impudici.Ita rh-Sinc.4i.9.«ur»y^6.J», 4' - l .Fagjn.

i•/>ru'^£r^■.9.r.r.l•.I.ciunsGajet.Med.Valeotia^liofqut' . Ratioeft,
quiafponfi videntur ad illipudica juscotifecutieflecx Sponf; lit i is,
quoc irent ad impudica, quia haec ordinantur proxime ad copulam;
quz non ciUicita,mfi Sponfis de przfent:; hoc eft, copulatis matri-
monio laltcm rato. Unam cxcnfationem invenio in Sprifosc^sadio-
nes pudicas exercentes cum pollutionis periculo przvifo,icd nfl in-
iriculoconfenfus in illam;Nam fi inoccafioneeliet,uc

jretur.G ab illis abllineret; pollet ea ufurpare, quia

jam adeft rationabilis excufctio .

6a Inter eos, qui libi vclfponfalia promi ferunt, vel invalid£eace-
„Jiraruni,velfub conditione, fi exoru vj.fueriti Pontificedifpen-
fatio impedi menti dirimentis,vel quid fimile; nec przd da quidem

prz.vide.it, ii non eft pencuiirm didi confenfus, nec illam intendat,
liciti poterit rcddcrc,ex Sane mmrj.4 j.«.$#,fcd non poterit

ex Cwtropalao^v «»<**««» '-P* r 4 $-a. mm.x. cui adde Przpofitutn

p.j.f.6.^.x6. , »*».i*7addudlum i Diana, Ratio
Sa nchcz eliquia tunc conjux excufatur ; fiquidem reddens, da t ope-
ram rei lici cz.,& debet ex Juftitia. Ratio Caffropalal eft,quia falfutn
eite putat, tfic debere conjugem reddere cx Juftitia prodictos t adus :
nam inter veniente pollutionis periculo, coniuges non habent jus pe-
tendi. Ucraquefententiacft probabilis. Adverte tamen costatus.

pudica amoris figna funt lici ta . I ta Th . Sa ae.t $ .mstr. <4 j . ^ $ 8 . Fa-
gund.Ar. ".6. citans eundem Sanch Sotum & Gutticr aliofque plures
nui lo contradic en teyipu d Oi\n.P.^.tr.^.rtf.t^x. Ratioeft nunifefta,
quia hzc conceduntur Sponfis; (ed hi, ne antequam impleatur condi-
tio, non funt Sponfidcd erunt: ergo, &c.

An Spontis liceat dcledaooin cogitationibus morofis ; decernen-
dum fpondeo/.io. (+. Utu etiam, ao Viduis, &c.

TatJms ij bis fimi Ha Istttr folmtti . Hjmijfiti .

63 De iis inferius agetur commodiiis feparatim c.S. $.x.

CAPUT IV.

f. I. Dt Inctflu.

1 T N Msibidi t txp. C9»f tjf M. xs. 7. §.7 Xic habes:Non efl dubium, in-
X certum erte (pedem luturiz explicandam? in confefiione, qua
cum cunfanguincis vel Affinibus, contra cartitatem, five per copu-
lam.fi ve etiam per ofcula, tadufque impudicos, &c. peccatur : narn
propterei ita communiter delinitur: Eft picatum iuxuri t y qusd t«m-
mitut ut cumptrjon» tonjunii* .

quos concedit Sanchez,non debere erte adc6 impudicas , ut fiat ini-
tium A inchoatio proxima pol lutiows extra vas. Tales efleut/i vir
peteret ab uxore ut ipfa contredaret,movcrctque vcrSda ipfius viri,
vel idem vir vellet immittere digitos in vas naturale mu lieris>ibique
perfiftere quafi copulam digitis exercendo : hi enim no n falum funt
adus impudici, fcd iplametprocumiopollutionis: quz procuratio
numquim licet , Sc folfim in conjugatis non ertet mortalis, quando in
eolocofunt, utdidumell,ubi per legitimam copulam pollutioni
pofiuntobrtare. '

57 Hinc fecund6:0fcula,amplexu», aliique taaus manuum fron-
tis,pedoris,&c ut item faciem afpicere.cCUbulari A fimilia amoris

S n, fi fiant inter conjuges, quando non eft nimia voluptas incitans

pollutionem.nfl funt damnanda de morcali^mm6nec de veniali, lis xradus iit ex neceffitate declarandus ? An ver6 fi quis cum aliqua
fi ex patri$«vel amoris ufu fiant , quamvis prz videatur poli utio,fea dia ispeccavic, etiamfi fuirtet Mater , fatis fe explicet , dicendo»
non intendatur, nec fit periculum c6fenfus in illam. Ita Sanc><\f*. ex Inttfium cmmifif Quid de peccante cura conjundi* fpirituaiiter»
«.36.erto,dfe mortale cfitra Sanchez putet Praepati ique apud Diao. idert ex Baptifmo velconfirmationc, &decoojundis Iq^aliter, ideft
Ratioeft, quia cauia moris,vcl amoris fufficiencer ex Adoptione?

excufet conjugatos . Certi excufaret etiam fratrem fororemquefe Tribus didis hzc, quz fatis confufa propter opinionum varie-
inore patrio amplexantes^ in aliquibus locis etiam extraneos, dum totem apud Authores funt; breviter, dirtinddque ex meo infiitu-
pofi abfentiam redeunt ia Patriam^ie inurbani videantur, multd er- to expedientur.

go magis excufabit conjugatos. a Dicoprobabilcefie, nec confanguinitatem , ab Affinitate fit*

f8 Verum deledationes raorofzjjfpedu partium inhonertarum , S.Th x.xj.i f.mi.9. & Cajet. iM. ) nec unum gradum ex his differ-

Sed quzftto, an Inceftus cum confanguineis differat ab Incerta
cum Affinibus? &rurfus, An Incertus cum alterutris ex przd idis
in unogtadu ufque ad quartum: nam in aliis i quarto elt fimplex for-
nicatio) differat fpccie ab Incdluinalio? V.G.peccaucum Matre,
cum Filiarum Sorore, cum Nepti^um confobrma, fiveconfangui-
neis,fi vc Affinibus differuntne inter fc fpecie,itaut in confcflione ta-

dicuntur . Qudd fi caofa excufiins addfet, d ic non efie cop u lam: Ii cu-
ti de tadfbus partium inhonertarum didam efl modd j.jm. de
Marito, Medico,&c.

inquere,V.Gr.contra primum cum R—
tre,quim contra alium, V.G.cum Confobrina ; tamen quia non mu-
tatur fpeaes, puto non effceafpeciatim ex neceffitate patefacien-
da. Ratioeft, quia in omnibus his una fpecic deformius eft ( li-

mnJX Iai.Im# —tmlA J.MU.M \ ...a — - [ "

que mod6 dido

eriis, quando oonadel . r w w

adeft^tque illud przvidct,rcuserit^[uia nulla caufa eum inejufmo- terdum verdex prxceptoEcciefiz,ut in coeteris,& maximi in gra-
di proprio tadu, vel afpedu excufat . dibus Affinitatis , nihil fpecic di verfum ex hoc necertari6 infertur t

60 Illud hir ctrnimir nnfa rdm ^nrhkeo til «irm J* T • 1. TA mtr, nr-Pr-nf.iin rt\m «listllarl nrrnitlr fumI. *

rituum generationis; quarum naturam tiumtr. t»dtm e7nlT«mus : ipfi nw» mutent fpeciera, inde probatur: quia hi nihil aliud in*
T smb.T. L D* Dir. Prsr. ^ N fe-

194

Explicationis Decalogi Lib. VII.

crunt.ni fi majorem, vel minorem conjunfiioncm : uucis autem &
minus uon variant fpeciem, etiam in hac renortra morali, niti aliun-
de probetur dic contra particnlarcm virtutem, vel particulariter
contra diverfum rrH£ rationis didamen.ld quod hic,quanms multi
probabiliter invenire fatagutit ; nihilominus alii probabiliter ucm
uon inveniri polle contendunt .

Dices : A (ierimus hic nnm.zrx probabililfima plurium fententia,
turpem conjunllionem cum ronlanguinas non afferre divcrlitatem
fpccificam nes e IT *rid in Con!cflioncexplicadam,ut divertam ab alia
conjunctione llrtQioris conlanguinei ; quia licet gravius Iit contra
unura gradu m,vg.contra primum cum Matre, quam contra alium
v.g.cumConfobrinadelmqncre: tamen magis dc minus fpecicmm-
ceilusdivei lam non conftituit. Ergo idem allererc debuimus tn Me-
thodo Corfifi.fo.x.c.y§.i.fy a- in injuriis illatis cootra.Coofangui-
ncos , vel Affines ; atque ade6 dicendum fuit , injuriam illatam Pa-
tri, velFratrinou cflc divertar lpcciei ab injuriis contortis contra
exteros minus propinquos; quia pariter magis , & minus in debito,
auod confangumn contrahunt non le vituperandi , non afferunt
diverfitatem tpecihcain .

Refpondco; certe urget non improbabiliter paritas. Unde pro-
babiliter confequ itur,tum in hac materia de inccftu,tum in illa ma-
teria de injuria contra confanf.uincos, vel affines inflidla non cflc ne-
ceflaribcxplicandamejufmodi diverfitaccm,fed fufficere fi dicatur;

mihi tomjnntlo contutntJiit affici .

1 Dicoiceuiidd, inccflum cum conjunClis coujunftione legali,
idert conjunctione orta ex adopt ione alicu jus in filium, (qu* clt inter
adoptantem & adoptatum ejulqur delcendentcs, (altem qui in ejus
erant potertate, quando adoptatus fuit : inter adoptatum & filios le-
gitimos adoptant is;qut in eius funt poteflate?inter Uxorem adopta-
ti, & i pfum adoptantem, & denique inter Uxorem adoptantis, &
adoptatum . ) Dico inquam, hunc inceflum non elleexplicandum,
ut aiftinftumabalm inceflibus di&is»* mu. pratt dentiae ncc neccf-
fa rio explicandas di verfiutes illas dichs in proxima parent heii. Ra-
tio prioris partis hujus didi cfl ea quim *./**<''•£«* diximus; quia
nimirum Eeclcfu propter idem motivum reverenti* coniundlis de-
bicx, prohibet ejufmnai congreilu*. itade Lugo,<«V>.i6. depan.feil.

Ratio poflerions eft fimiliter eadem, quam 'l.diximus quia
di verfitas gradus folum indicat magis < 5 c minus in eadem fpecie .

4 Dico tertidjinceftum cum conjundtis conjunctione fpirituali,
idefl,ortaex Baptifmo^c Confirmatione, (quxelt inter Baptizan-
tem & Baptizat um, inter Patrinam vel Matrinam cum ipfo Baptiza-
to, inter Parentis Baptizaticum Baptizante, & Patri nfi vel Matri-
nam: qudd idera eft refpcftivi in Confirmatione . 1 Dico, inquam,
jnceftum hunc efle explicandum ut diflindum ab utroque i nceftu
carnali & legali przdidol* ».x.£r j. Ita Sanchez /.7. de matr. Mfp. f .
0.9. S-d non eile nccdlirium explicare an cx Baptilmo an cx Confir-
mat ione fuerit orta ronjundio : Item nec elie necefle explicare an v.
g. Baptizans, vel Confirmans peccaverit cum Baptizata ,an cum Mi-
irioa cjufdem haptizatx^an cum Matre cjufdem ,£cc. Ratio primz
partis hujus didi eft, quiainccftusfpiritualisadait circumflant iam
Sacramenti, ratione cujus reducitur ad genus quoddam Sacrilegii .
Ratio 1 cc undae, & terti* partis eft, quia’ 1 ‘cmper in praedidiscom-
mittitur peccatum cum eadem fpecie defbrmiutc(clln graviore, vel
leviore Jquiafemper eft contra eandem reverentiam debitam per-
funis, ex in tuitu Sacramcn ti connexis .

j Huc commode reducere pofluinus duo, que fuperfunt explican-
da . Primum, circa impedimentum public* hoiieftatis . Secundum,
circa inccflum fodoir.iticum • Quoad primum ,fciendumdl, impe-
dimentum public* himcftatisefltTillud, quod oritur cx lponfalibus
dc luturo, valide tamen mitis; namhi$iuinitis,oritur,exSan-
chez l.j.dematr.d.68. ij fiqq. impedimentum dirimens Matrimo-
nium inter SponfipSponfuiThdc confangumcosSponff in primo gra-
du, fle contra, ideft non poteft valide contrahi matrimonium a Sponfo
vel Sponia cum didis Conlaoguineis . Idem etiam impedimentum
oritur ex Matrimonio rato non confnmmato : cum hoc addico ut fi
dirimens ex Sanch. ihid. etiam ufque ad quartum gradum;& etiamli
Matrimonium fuerit irritum, ex quocumque capite, przccrquam ex
defettu confenlus .

6 |am fi quis cognofccrct (orarem, v. g. vel matrem , nliamve fu*

Sponfx de futuro; rurfus fi coenofccret fororem,aliamveconfangui-
neam fu* conjugis per verba dc prarfcnri ,fed nondum conlummato
matrimonio; deberetne in contefliouc explicare nonfoJumipfum
peccatum, (edet iam ejus qualitatem, nempe lui fle incertum cum
Matre, cum Sorore, cum Confanguinca Sponf*, flcc. Refpondco cer-
tum cfic,talc peccatum habere malitiam inccftus carnalis. Ita de Lu-
gorf#/p-i6 quia eft prohibita talis copula per Ec-

clcfiam ponentem in ea impedimentum dirimens, propter reveren-
tiam Conjundis debitam: quare erit ut talis explicandus. Quoniam
vero fuperhh diximus, non cflc ex probabili opinione in coetcrisin-
ccftis neccflari6explicaodosgradus;ita hic, ubiinccftusoriturex in-
choato matrimonio, confcquenter propter eandem inibi allatam ra-
tionem, dicendum erit.

7 Qijpad fecundum , idcftguoadfodomiam,qu*rimus,anfiquis
fodomitici cognofccrct Conlanguincum, vel Confanguincam vel
Affinem , v ^l.ConjunOumconjuoAionc legali, vel fpirituali debeat
explicare ConjunQiooem, itauc non fatis fit dicere ,ft /edomiam

cemmififft , fed neceflarid addendum , /e jcdamtiicum innfium eom-

mi/ffft.

Refpondco ncceflarib addendum. Ita Fillincrv.a-ff.30/- ^ nm

106. Ratio eft, quia ob reverentiam naturalem propinqui debitanu

cjufmodi peccatum ultra malitiam fodorai*, habet & malitiam in-
certus. Quamvis enim per hunc incellum (odomiticum non impe-
diatur Matrimoniunviuia ut impediat , debet efle feminat io invale
naturali : neq;per eundem incurrantur ptrn$ contra inceflum late,
quia pocn* fulminamur contra inceflum proprtd didum , idefl ena-
tum ex copula naturali: tamen^uia fit contra przdiiUm reveren-
tiam, non poteft propriam incertus malitiam non participare.

8 Major difficultas cJljUtrum explicandi gradus V.G.fic: Cvw.

mifi' inccflum /edcmilicum eum Fratre , (Um Putre , cum Conf 0 6r$nc i

An fatis fit dicere: Comnu/i imeefium foJ*mitic*m) Refpondco in
noftra lententia probabili, non efle neceflarid explicandos. Ratio eft,
quia omne» lunt cjufdem fpeciei, difolOm fecundum magis & mi-
nus in eadem fpecie differunt, id quod, ut diximusu.z. notat quidem
ma jorera,minoretn ve gravi ia tem , fed nequaquam fpecie diitinQuin
peccatum .

§. I 1. AMiiie.

* "PN Uo tantummodo hic ani ma^vertenda,mihi relida video. A I-
lerum cfhqui con;ux rem habet cum confanguinea (cx San-
th.Aj .de matr.di/p.t f.mum.ij? l.(j.dtfp.%j.m.\^. ) fa* uxoris viuentis
( non verd Affini, ex eodem ihd.eitfp.xj.mtmi.^.)\n pruno & fecundo
gradu : & qu* coujux habet rem cum confanguineo mariti viventis
( nec verd Affini) in eodem primo vel fecundo gradu; peccat fine du-
bio peccato inreflus : fed infuper, propter hunc peculiarem incc-
flum, commifliim utdjco, cum confanguioeisfuiconjugis ( non
autem, fi commifliim fuerit, cx eodem dj.\ 5. w».r6. cum confan-
guineis fuu propriis) didlusConjux, vel dicla Conjux incurrit in
duas pccnas;fcmpcr idtclligendo,curo eodem d.d.ij. nmm.x. quando
femen incidit intra vas nam fiefiuntuno cara, qua rationcoritur
affinitas .

a Prima prcm eft, ut et iam ante omnem fententiam , fub mortali
non poflitamplids petere debitum i Con/ugc. Iu idem /.9. difp.i o.
***.». cujus ratione dicit le nefeire , fed (olffm cx ufu . Qy ia contra-
xit cum illo affinitatem ex copula fornicaria, qu* fi eft ante Matri-
monium initumjdirimitexTridcntinaV^aa^V ma/r, r.^incundum
in didlis gradibus : At cum in cafunoftro matrimonium ;am fit ini-
tum, ( Sc fatis eft ex Sanch / j.matr.d.i j^v.6.G fuerit ratum, quam-
vis non confummatum ) folftm privatur conjux jure petendi . Poteft
tamen reddere in gratiam alterius Conjugis innocentis, immb &ei-
demfignificare.n^expefletfuam petitionem , non tamen poteft pro-
vocare, Ut petat . Ita Sancbez, l.y.dematrim, d.6. num. ix. quidquid
dicatTexedaapud Dun.par/.?. trafi.8,re/.ti. Innocentis, inquam :
namfialterconfenficadeuminceftum, vel uterque fimtlem ince-
rtum commifit ; uterque araifit jus . Iu Sanch./.9.«M/rV.}t. ».». iy
d.x-]jt.\.jumBa d.x8.n.z6.m i.j. Quare neu ter poterit petere, vel red-
dere • An pollit etiam pecerc, quando videt fibi imminere periculum
incoutinenti*?concedic Quinunaduenas,rr.9.yf^j<//.ii.{altem quan-
do commode dilpcnfationem petere nequit, < 5 c periculum eft in mo-
ra. Sed puto cum communi fententia, quam Icquitur Dian />«//.9.
trafl.K.refii. non efle concedendum : quia funt alia remedia vin-
cendi tenutionen).

j Difpenfat autem huic pccn® Epifcopus^x SancHez/ft.m«"/OT.
dM.mt. io.(y 1 1 . Confcflarius Cruciat*, Hid. *um.i6. Privilegiari
Regulares, r^*^.^/p.ifi.dequa rc »» traSiatu de Matrimonio . Il-
lud cumCartropalao, »**.*. irati.i. difpntat.de legit, pan.iq. nu.
mrr.prafrrt.n) $. docco, fatis efle probabile, & tutum, non incurri
hanc pcenam ab eo Con juge, qui nelcivit cjufmodi acceiTum ad con-
(anguineam fui Conjugis, cflc fpeciali ter ab Ecclefia prohibitum:
vel quamvis id lciverit, ignorabat efle huic inceflui annexam pro-
hibitionem petendi debitum . Ratio brevis eft, quia hzc eft poena ex
Dclido : quam incurri ab co,qui inculpabiliter eam ignorat >zquuri*
non eft •

4 Secunda poena'. Huic Con jugi inceftuofonon licebit per Cano-
nes,mortuo altero Conjuge, cum ulla alia, feu ullo alio amplius ma-
trimonium contrahere fine difpenfatione , idque in poenam fui deli-
fli . Sed certd id non eft in ufu, ex Navarr Sancbez/. 7 . 0 i 4 /rV. 7 .*. 5.
quare fine fcrupulo poterit nunc ad fecundas nuptias fine dilpcnfa-
tionetranfire.

Sed occurrit adhuc advertendum tertium , An fcilicet, fi fit ince-
flus in aliquo loco cafusrefervatus, intelliMtur cjufmodi cflc ille*
quo lemiuante viro, non feminet ff mina;vel hac feminante , ille ne-
quaquam.

Refpondeo. Communiter ab audoribus, Bauci de caf ref.cafee
t. credi tur, efle refcrvat us,quia jam copula videtur confummauAd
Vcrricclli trafl. 4 . quafl.x 7 . i mn». 78. putat , non efle ccnlen-
dumrefervatum, quia refervatio( nificxprefse contrarium expri-
matur )fcmper intelligitur de completolcelerc^tdiftumfccluseft
quidem completa feminatio cx parte illius, qui feminat, noo
vcr6 completus inccflus.quia non concurrit utriu (que feminis com-
mixtio, unde oritur affinius. Hzcille. Sed certi non vided quo-
modo ille non fle completus incertus ex parte fetoioantis,qui irreve-

Caput V.

renter per fuam completam feminationem fe gerit cum confaogui-
nea.vcl affine, cur igitur non erit rcfcxvatus,fi refervatus eft incertus
abfoi ute . Ille alter,qui non feminat , ideo non committit cafum re-
fervatum,qu'a,ex parte fua noneft completus incertus. Et licdt ad fit
in ipfo cooperatio cum i nceftu completo alterius , iupponimus ta-
men efle refer vatum incertum non verd cooperationem ad illum .
Qujd,fi fit dubium^n ille ait er femina ver it? Refp. multd maeiscrit
refervatus, ut exfe patet . Immdidem Verricelliinhocnobifcum
fentit ex eo principio; quia prefumptiofemper eft^u^d uterq/emi-
naverit .fori autem externus, oc internus non difcrepant,nifi quando
contraria veritas certa ert,non verd quando eft dubia ex Menochio,
l.+pta[$\.m .8a*Mnl.»*. i .d. 1 97 fol. g.Sanch .infummJ. i s.iQJum.i 3 .

caput v.

5 . I. Do Stupro .

I TN MitbodoCenftffi.M.t.e.f. 5.8. fic Habet : Stuprus eft Concubi-

X tus yiridtm vi rei ne femina, eadem repugnante : Quarcea
confentiente, ex probabiliilima lententia, crt fimplex fornicatio .
Undefequitur rtatum «tgwtofff non effe neceflc in coofeflione ex-
plicare , virgine confentiente ; quem illa repugnante , explicare
oportebit.

a Pari ratione fodomitica copula cum eadem confentiente , eft
mera fodomia : Unde nec ibi ftatus virginitatis eft declarandus .

3 Cum fe*'?* polluit, vel dele&atur,dcc.non fecit nifi peccatum
mollitiei, de quo dixi t. \ . $.1.0.5. nam p ropterea fuam virginitatem
explicare non obligabitur .

4 Ad expediendam confeflionem fecit, fcire obligationem, quim
contrahit rtuprator . Dicoergo . Cum virgo defloratur ipfa confen-
tientemihil nec ei, nec parentibus debet deflorator . Ita Leffius/.i.r.
\o.iub.\. At fi vi, vel fraude , vel promiflione virginem quis deflora-
veritifand tenetur, vel dotare, vel ducere, ac fol vere quod promific .
!u idem

$. It Additio.

Do virfiiu occulti vitiata .

1 A Mittitur , Gvei Mare,Gvei femina irreparabiliter virgini-

/a tas per voluntariam feminis effufiooem,Gru decirtonem ,
etiam fine exteriore procuratione; Ut probat Cajetao.z.».?«*yf. ix y.
srt. 1. contra Mart. de Magiflr apud Lertius/.4.c.a.*.izo.fedidcrt
coram Deu: nam fecundiim flatum , fle quoad exirtimationem hu-
manam in muliere amittitur virginitas per corruptionem , feti fra-
fliooem clauflri virginalis. De utraque amirtione aliquid eft hfc af-
ferendum .

1 Quoad primumtMonialis, quae ante profeflfionem vel confccra-
tiooemie voluntarii polluit,quamvis amittat, ut dittum ell, virgini-
tatem fecundum virtutem ; tamen ciimnon amittat fecundilm fta-
tum,quia integro virginali claiiftro gaudet, nulla indiget difpcnfetio-
oead profitenduro,&ad velum fufcipiendum,rolrtm'vireinibus con-
certum-Et propter eandem rationem, eadem poteft finefcrupulo ac-
cipere legatum foiis virginibus relisum , feque , ut nubat, virginem
pronunciare , icc.

3 Quoad fecundum : virginem occulti in CJaurtro violatam, fe
non polle ingerere ad petendum confccrationis velum, etiamfi ex
hoc infamiam Gt confecucura, docet Azor^-i./.J-c. 12. Bonaci «m-
*r.f .4./). 1 7.*. 4 -aii« afferens : at pofle Officia propria virginis exerce-
*e>immA fe offerre ad illa,n& in fametur,quia(inqui t Azot.ibid.) inrti-
tut» EccIeGartica non obligant cum tanto rigore . Vcrrtm,pace Azo-
rii du&iflimi Viri>hxc ratio probat etiam pofle^n Gmili periculo in-
fernis, non folum in prxdifta Officia fe ingerere , fed etiam petere
confccrationis velum , ut tenet citato Suar. Peli. t.\.d*mnimij». 78.
quia pariter id ex iortituroert EccldiaOico.

4 A legatis tamen relidis foiis virginibus excluditur i Sanch./. 7.
dt marr.difp.91 .'».4. in cOfci entia, hfc in Claurtro violata; fccus enim
non fervaxetur Tertatoris voluntas, niG forti, ni illud accepter, iofe-
«nhe gravis periculum fubcatjfed tunc debet fecretd reddere ei, cui
illud competit, vel ejus dirtributoribus,&c.Qu6d G in aliquo cafu^d
acquirendum aliquid, requiratur ut Virgo fit; fed ut ea excludatur,
racertaria fit fententia Judicis ; tunc poterit occufe violati illud
nnte fententiam acquirere, quia fententia petit Virginem efle publi-
ci, vel ccn^ noo occulti violatam. Dixi^cxcluditur i Sanchcz:)nam
effe etiam probabile, reputatam communiter vireinemjicet occulti
violatam , polfe acquirere tale legatum ; pauloiuperifts diflum eft.

5 Quid de Nfetnmonio ? puella, fignaculo virginitatis occulti

« P eg ^ a tne,fi medicamentisialiifque mediis naviter utatur, quo

defectum illum caelet, atque ut virgo matrimonio collocetur? Ref-
nondeo, G probabiliter judicet fore , ut futurus Maritus numquam
hoc vitium cognofcat , nec ipfam, nec parentes ad occultationem
«ooperantes peccaturos . Iu Bonac.8. I>vr.^r./to^.i^NMvXSanch.
U.dt matr.d.x 7.0.8.^ p.Nav.r.rnm tmbajontl. j. torolf. j6. itum. 6 O.
Ratio eft, quia tunc nullum infertur virodamnum, nec puella pro-

PriidiciturGc mentiri: dum enim illismcdiis utitur . non idagit

Turni. T. I. Dt Dtc. Prae. *

De Stupro. 195

animo alterum decipiendkfed animo fuum vitium,qu6d manifefta-
re non obligmir,occulcandi . Veriim fi judicet fore, ut delidum ve-
niat m viri notitiam , qui illud aegerrime ferat «peccabit graviter
contra duritatem ; hoc enim modo praefert occa donem innumeris
malis, £c przfertim magnae difeordiz toto fere vitae tempore inter
ipfam*maritumque. Nuta illud(zgerrim6 ferat )Hur red uco.U quis
lileatlc morbo Gallico laborare, qud fit periculum inficiendi incau-
tam uxorem, dcc.

6 Non tamen puto violatam illam peccaturam contra Jurtitiam;
quia nd iblcnt Conjuges viti aequae habent manifcrtarc:& ficuti Ma-
ri tus fua occulta non mani feli at , ita nec fua patefacere tenebitur
Uxor . Adde efle nimis intolerabile^bligare puellam ad fe infeman-
dam,vcl ad abrtinendum i nuptiis, vel ad nubendum hominibus in-
fimae forus. Nec ert par ratio de contrado venditionis, in quo vitia
occulta rei venditae manifertare modo iufiad icendo necertarifl eft:
non inquam crt par ratio , quia in contradu Matrimonii confuetudo
fert, ut ficuti Vir fine injuftitii fua vitia occultafabltraho ab iliis,qu^
Uxorem inficiunt)non propalat;iu non manifeitet fua,quantum efc
exvijuftitiz. Mulier :quz confuetudo non eft io venditionibus.

§. III- Dt ciRgationt Stuprareris,

x QTvlumnunc admoveamus ad explicandam obligationem re-
Qttutlonis^ ftupro derivantem. De qui fatis Aridum didutn
mod6 eft $. 1. *. 4. Pro ea ergo ut ordinatim procedamus, meminifle
oportet , llupratorem pofle Primo virginem volentem , & confen-
tientem deflorare : Secundi v 1 , metu,Gmilique injuria; Tertii cum
promiflione matrimonii. Dcfingulisfeorfim .

a Pro certo autem funpone. Primi , fi nullum damnum deflora-
ta virgo paflaeft^d utbil teneri defloratorem.Cilm enim hujus tota
obligatio, dc qua nunc au imus, oriatur ex damno fado; hoc non exi-
ftcnterevanefcitobligMio. ItaLeffVafq.Turrian. apud deLugo/*^.
x.dtjufi.d.x . 0.16. Hinc fideflurata etiam per vim, ocnideindi, Sc
juxta fuum rtatum nuplit^d nihil oblidatur deflorator:Nam nec pro
aperitione clauftri aliquid debet yquia hoc malum ert irreparabile Ac
alterius ordinis : nec ob d item datam i parentibus , hzc enim fem-
per danda crar ,&c. fi tamen propter periculum non bene nubendi
aliquid virg>oi dedit deflorator, fuamvis illa deindioptiminopfe-
tit ipocer 11 m conscientia virgo illud retinere , quia periculum non
nubendi pretio fuit zlti nubile.

3 Secundb.Si virgolibere remittit. liber erit deflorator : Ncquo
enim requiritur confenfus Patris, vel alterius ; quia fu t corporis ,
quoad hoc^domina eflquzcumque Mulier.

4 Tertio. In fbroexterno^tiamfi nullum damnum virgo paffa fit,

fi tamen vi opprefia iucrit , Raptoris poenas incurret rtuprator . de
quibus vide Leil Jit+e 3 .dub.^.n 6 6& Azorp. j t.\%.<(yc.

ij.& nos aliquid tangemus ,c 6 5.Z.0.9. Quid.fi quis vi violavit, fed
nuuc non habet , unde referciat , nec alio modo poffit refarcire ,nift
eam ducendo^bliCabituroeillam ducere? Refp.ad id obligari per ib
docet de Lugo, Hb.tjrtfp.dvi.x }. quem vide .

Defitrater Vir finit .

Hadtm ttnfmtitntt quid d.hat ?

j Jam verd his pofit is, commium ert Reccntiorumfententia^e-
floratorem pueilz ex cjufdera puellzconfenfupiihil in confeientia
debere nec pueilz, nec pueilz parentibus, propter rationem ».3. di-
Oam . Ipfam ver6 puellam peccare contra charitatem iu Patrem,&
infuamalioqui honcftam tamiliam,G publiede pcccet ,ac Patris con-
turbatio notabilis prxvideacttr , communis eft item doflrina . Iu
DD.

6 Illa explicatione indiget di&a Rccentiorum fententia. Nam fi
puellaoeculid confenfit;tu ver6 crimen propalafti, ad reftitutionenx
damni teneris ; quia fuirticaufainjuftzinfamationls, unde aliquod
damnum pueilz emerfiflefupponimui.Idem propter fimi lem ratio-
nem puto, fi iis modis follicitares invitam , quibus &cil£ per urbem
credatur ea aflenfum przbuifle : ut fi de nofte per feneftras ad ejua
cubiculum penetrare tentares; At verAapudejufdem puellzTem-
plum cum fuis euntem i longd comitari, afp icere, faluure,&c non
funtexfeexitsmodis^ui infamationem caufant: fiquidem haec di-
jj> licere honcllz puelle facife quilibet exift imare valet;ni(i forti iu
f*pe , dc in i is circumrtantiis hzc flant, ut meriti confenfum fufpt-
cariinvitz pueilz alii poffint .

7 Dixit autem, w.5.(nthil debere in confeientia: ) nam in foro ex-
terno, qui defloravit virginem, etiam volentem ; cogitur i Judice
eam dotare; lege fic ftatuente.uc notavit Leffius/a.^.iv^proptec
bonum commune.

^Uffiio incidtnt : An vitfo pro primt ufufui corporis poffit
a/itjuid amplibs partii pettrt . Ubi ,

Ah accrpta tb turpemcauf omjfnt ttflitutnda ?

8 Illud hic per occafionemfcifcitabitur aliquis . An virgo liciti
poflit pro ufu primo fui corporismercedem accipere ? Rurfusao

N * plus

196 Explicationis Decalogi Lib. VII.

plus,qu2m accipere 1'olet aliis prort i tuta? Tertid, qua menfura cjuf- pcrque fufficiat fuum jus confequendum antiqua obligatio : ergo ni-
modi pretium , ut fit juftum , eadem expofccre tut6 valeat ? Ut hz hil ipGs vcoderetur,ctgo injulle reciperetur pretium, &c. At extra-
quflhones lucem habeant, altius res eft rcpeteiida;<5c examinandum, neo aliquid venditur, nempe obligatio ratione ipfiu* ,quz antea non
An pro quolibet turpi lucro accipi pretium licite noffit ? nam dein- aderat, 3cc.

dc ad has difficultates de v irgine, commodius dclccndemus . 1 j Rutius infecunda parte reguIzrDixi prim6:'quoties receptio

9 Et quidem regulam univerfalem fic ftatuo,ex e A illicita contra alias Virtutes jTalisdl.fi quis quid recipiat, V.G.

tt.Mol.rraVV^.ox.Valent.f 6 .d* Juft.p.\.%.x quafliumuk j.Salon. contra Temperantiam, ut Ii recipiat pecuniam i te, ut fc inebriet:
Mtrs+fy s.Lds./.i.tl+Jui.g.t? *.i 8.^.$.Vafq.<£**A$?*'*P-7* Talis, fi pecunia, quam juftd rea pisi tuo Ccnfuario , velis tu uti ad
Dian.*.i-p*r 1 *m6.'*/Ij 8 alioscitans^teLugo*.! di}wflj.\%f* 8 .\. Iudcndum,foroicandum,&c.noncnimobligaberi5adrertitutioneni
Dicaft J.i.ir.z.dt juft.d.$.dut 1. Quoties pretii traditioex parte dan- accepta: pecunia. ; licet enim peccescontra alias Virtutes, noo ta-
tis, vel receptio ex parte recipient is,vel utraque ex parte utriufque, men contra Jullitiam . Idem evenit in Hiftrioaibus,£c Parafitis, qui
eft ratione fui turpis,& illicita cfitra Juftitiamjtotie» ultra peccatu, licet adu peccent contra cailiutera, turpia, v. g. proferentes, non
eft obligatio reflituendi . Quoties verdipfa receptio dl illicita» 6 c propterei mjuftc recipiunt mcrcedcm fui , quamvis pcccaminofi,
peccaminofa contra alias virtutes,quimvis item pcccatQ antei fue- famulatus .

rit contra eafdem virtutes, itnmd ac antei peccatum fueriteontra >6 Dixifecundd : (quamvis peccatum antei fuerit contra alias
Jurtiriara; tamen fi ipfa receptio non eft contra cande Jullitif virtu- Virtutes.) Talis dl receptio pretii,qu6d habet Faber ob Idolum v.g.
temrtunc licite poli impletam conditionem potdl recipi pretifi ,& edolatum InAdeii ; cllocnim peccaverit contra Religionem, vel Fi-
retineri fine obligatione rdlitucndi. Ratio fundamctalisregulz eft, dem, adhuc tamen potdl pretium laboris accipere, & petere ; quia
quia obliga tiorelh tuendi non oritur nifi ex peccatocontra Juftirii; hacc acceptio non ertinlie contra Jullitiam . Talis item dl, quando
ut certum cllapud Dodores& dicetur fuabt », cum igitur in prima meretrix accipit pretium proufului corporis homini concerto, pec-
parte regulx contra hanc fiat . non in fecunda , ibi erit obligatio,hlc cavit enim contra caftitatem, fcd nunc pretium juft£ recipit, petit-
non item • Sed explicatius verba regula 1 breviter expendamus . otie line peccato: Vendidit enim non quidem peccatum , quod, cum

10 Dixi Primd:In priore parce regule ( traditio ex parte dantis.) ut nihil, in vendibile eft;lcd commoditatem, led famulatQfui corpo-
Taliseft,fi rem tibi det ille, qui ejus non eft dominus ; qualis elle in ris,fed honorem fuum, led periculum aliquando fuz vite, quae fani
rebus non fuis Colet fervus,filiusfamilia$, latro, pretio iunt zllimabi lia. Illud in hoc exemplo nota;publicam Mert-

it Dixi Sccunddrex parte recipientis.) Talis crt>fiUfurarius Iu- tricem pofle .etiamin foro externo, petere pretium lui corporis :
erum, vel latropccuniam i te extorqueatjhcei enim tu fine peccato quod prohibetur faeminis hoocrtis,hz enim licdio conficientia pof-
des, illi tamen injulle recipiunt- untpetere,& retinere pretium pro adu turpi; tamen a foro externo

ia Dixi Tertid :( ex parte urriufque. ) Talis dl, fi fimoniacd Epi- puniuntur, & in poenam delidi «privantur pretio, poli fententiam.
fcopus,v .g pecuniam ab ordinando recipiat, tunc enim tam Epileo- 17 Dixi terti6.*(quamvis peccatum fuerit contra Jullitiam, &c. )
pus,dum rec ipit,nuim ordinandus, dum dat, illiciti non foldm con- Talis cft, quando judex pro lententia injulla . Talis, quando Gratia-
tra Religionem,led etiam contra Jullitiam agunt, ut fusi *»"*#*** tor pro homicidio. Talis quando Uxor proadultcrio/am fado,&c.
Jtfimoru*. ut cx didlis JiquCt .

I? Dixi Quarti : (ratione fui .) Si enim aliunde adio fit contra 18 Dixi denique qua rtd :( poli impletam conditionem ) nam
juflitiam ,at ipla receptio ratione ipfius receptionis injulla non fit ; antefemperaddt faltcm conlcquenter obligatio rertituendi, Det, V.
non erit obligatio rertituendi. V.G.fi curtos nemoris, vel gabcliz G.Petrus centum aureos Grallatori, ut aliquem occidat. Dico Graf-
accipiat pretium, ut finat arbores fcindi.vcl gabellaro dcfraudari;li- fatorem antequam impleat conditionem , ideft antequam hominem
cit peccet contra Jullitiam , unde obligetur Domino nemoris^c ga- qccidat,tcncri ad rertituendum illum cenfum . Ita de Lugo **. t .dt
bellf totum damnum rclarcire: tamen quia receptio pretii, quod na- j*fl.d. 1 8 ftH.ynu.^ j.#- 49. Ritiocll,quu tenetur cx Jurtitia refein-
bet a fc i floribus, vel defraudatoribus, non crt ratione fui injulla , fcd derc hunc contradum, & non ilarc promittis- polita autem rdciJfio-
juda, cum exhibeatur ob commoditatem ipfislCullode , quamvis ne,jamn6 habet titulum ca centum retinendi, dc confequcmrT ha»
injulle datam ; non obligabitur ad rettitutionem didi pretii . Simili bet obligationem rdlitucndi • Idem dic ,fi pretium acceptum fuit 1
modo pretium, qudd grallator accipit i Petro, V. G -pro homicidio Muliere ob luturam fornicationem , Sci quocumque ob futurum
in gratiam tjufdcm Petri committo, non obligatur reftituerc ; nam quod libet peccatum , nam lcraper adell obligatio peccandi , atque

3 uamvis Grallator contra Julii tiam peccaverit, homicidium patran- adedrefeindendi promi llioncm flcc&fequenter rdlitucndi. Id quod
o; tamen pofi 1 a jam occalione , remanet quidem ipfc obligatus ad noni ita cfle, fi jam peccatum fadum fuit, ex lepatet: nam illud non
comportanda damna, haeredibus occili inde fecuta ; at juftd nunc fuifle,uon eft ampliis in mea putcftatc: Cii mergo ex alia parte in et*
petit , A: accipit mercedem fui laboris , periculi, &c. quidquidin peccato jam patrato inveniatur meus labor, vclquid fimile dignum
contrarium confuluerit nimis flride Navar. Manual /atiw, c-ij. merccde, illam non lum modo dido defraudandus -
n«p>4i . quia nunc oec datio , nec receptio pretii eft ratione fui illi- *9 Jam vcr6, Ii res turpis exhibita fit , pretium autem nondum fic
citadmmd labori condigna. Talisdl etiam receptio peconix, quam traditum ; farpidsdixi peti illud fineinjurtitia polle : Atannecart
hi bet Judex propter icntentiam injulle prolatam - Quamvisenim poflit , nondum dixi . Id ergo explicatius proponamus, A-illuftre-
dcliquerit contra Jullitiam , Ixdcndo partem , cui debebit omne mus. Promififli Grallatori, Meretrici, bonellar puellz, Hiltrioni,
damnum reficere: tamen, ob eandem rationem, non peccat nunc Judici injufto,&c- centum aureos ob turpes adrones abhis refpc-
contra Jullitiam, recipiendo pretium pro opere, quamvis injurto a fe dive gerendas; ii eas plend exhibuerunt : potcrifnc tu us petentibus
in client is gratiam, fada Propter fententiam injulle prolatam, dico: ea centum negare, cc in confcientia non folverecl Refpondeojex no-
nam propter jurtam nihil accipere i cliente, vel retinere Judex vel lira, commumoreque lententia non poteris . Ita Rebell.Lefl.1 urr.
quisfimilispoteft,idque propter eandem dodrinam , quim cxpli- Mald.Sylveft-Azor aluque^ quos citat lequiturqucDian. ci un-

camus ; quia tunc ipla receptio eft injulla ratione fui : Si eoimfen- dus . Adde Dicaft./»^.i 1 .».t a. fi enim promifolr,
tentwdl julla^iebctur ea Clienti : Ii debetur, ergo ei vendi per pre- & illi ex fui parte rem vendibilem pofuerunt ; non eft unde tu ab
tium i Judice jurtd nequit. Pari denique modo nequit Uxor accipere obligatione rdlitucndi liber evadas, excipe lcraper . mu i^cs irnta-
jurte i Marito pretium, ne adultcret;quia ad non adulterandumtc- verint padum, leu prommioncm ; ut certe fecerunt in pronTilliooi-
nctur Uxor ex lullitia ipfi Marito: e r^o venderet Marito id , quod bus fimoniacis. Addit de Lugo rp.

Mariti eft . f« negari licitd portet preuum pro re turpi , negare etiam juftc pollet

14 Nonnulli putant tumdidos Judicem, Uxoremque , tum fimi- adolefcens matrimonium puellz, qui, ut cana defloraret, illud ver6
les, licet non portint jurt^ accipere pro lententia julla ,&proomif- promifit: jam emmpromific pro re turpi, & tamen omnes tcrCDo-
fion e adulterii quid piam i Cliente, & Marito ; polle tamen abalio dores clamant nepre non pofle .

tertio extraneo , nec agente in gratiam, feti nomine Clientis, vel ao Dixi(cx nnftra fententia: ) nam non ignobiles Doflqjtt docent
Mariti . Iu de Lugo , t*m. 1 .drjufi.d.i .mum.s* citans Vaf- neminem teneri ad lolvcndum alteri , qudd pro re turp; illi promif-

quez; hanc eandem fententiam fequitur Sot& Joann.Ta Crux, apud lum crt , feclufo Juramento , quamvis promiflarius condit ioneiri
eundem de Lugo, lo<o mex ei'. Favent huic fcntentizca,quz dicam pleni pofuerit *, Idque in omnibus cafibus , tum fcilicct in iis ,qui
»«w.2i . R.-tio ell, ajunt , eadem «quam inculcamus, quia tunc talis per leges puniuntur,qualiseft fornicatio Mulieris honeuz, homiCJ-
receptio poteft eflejurta.ratiouefui . Nam Judex ,& Uxor nlhildc- dium^dulterium,&c tum in quibufcutnq; aliis.Ratio ert(inquiunt)
bent ex Jurtitia ciufmodi extraneo : ergo poliunt juUcfiiam operam quia promilho illa derc turpi patranda fuit nulla , nec ullo modo
vendere ; qua venditione poGtafubibunt novam obligationem ex oblicans,utpotipeceaminola:quareneceritcxobligationeiervan-
Juftitia ;antiquanienim habebant , ut Judex, &iu Uxor refpedu da . Addit Navar.*» Mnae. 17.0.40. daiionernjocacceputiooeintpco
Clientis, & Mariti; at tunc novam fubeunt, ut habentes pretium re turpi commifla,eflc novum pcccatum,quu eft approbatio peccati
ab extraneo in gratiam i pfius ext ranei . Hic fententiam cura dida cormnifli . Sed certe hoc didumNavarri i ventate procul cft, ut cx
limitatione approbat de Lugo /<*cn ri*.fcd deinde idem M.x.dt Juft. didis colligi potert-

II. Humtr.i itf. cum Mol. ab eodem citat, eamablolutd Hzc fententia, quz probabilis cenfctur i non paucis, Lca/i.c.i*.

reprobat : Nihilominus fic limitata non videtur improbabilis : r, J * 7 '

foliim in praxifemper timebo , neingratiam Clientis , &Uxoris Navar.Vaicnt.Comitol.apud Dian./*c#ri:.&multisCanoniftisapud
detur pecunia . Neque dicas htne fequi fimili modo jufto pretio , Aror/.|./^.*.ir^.i.raihiA communiter Recentioribus non p»a-
porte vendi i Judice , Oc Uxore hanc novam obligationem ipfis cet^ob rationem didam •»**. pttttd. quiatamen tot viri d«»di eam
CliemiA Marito : ne id dicas , inquam , quia hzc^nova obligatio nequaquamrciiciunt,ttecegoreiido,fedaliismeliusexpc9deiuiam

Qibil addit emolumenti ipfis Clienti, & Marito, ct)m ipfis fatii fu- relinquo. <

Caput V. De Stupro. 197

»1 Didium eft de acceptatione preti i pro opere turpi : quid pro
otniJTtonc operis turpis , atque adeo pro opere bono? Si v.g. Petrus
fh deditus ludo.fcortis,UalpbemUs; & ego illi, haec ue committat,
dopecuniam; licitene ille accipere & retinere poteft, pofiro qu6d
ea noo committat ? Refpoodeo , liciti pofle . Ita de Lugo aliis ciuc.
tom.\.dtjufl.d.\L i»*».66.quuqtumvisiHeartriQgiturea

peccata ex aliis virtutibus non committere;nd nnwa exjuftit ia fal-
tem mihi debita : quare fi omittat in gratiam meam, & fub no va hac
obligatione, juftd praemium retinet. Si ea peccata nau committere
deberet nifiex Juftitia, nihil 4 me poliet accipere, propter hattenus
didla. A me inquam ; nam cum poffit ab altero ^colligitur ex didlis
mrm.14.Nec incafunoftro adeftfirnonia . Iu Vaiquez.apud eundem
de Lugo '^.«.69. quia harc,quar donantur propter advertendos ho-
mines 4 malo, vel alliciendos ad bonum, gratia donantur, vel fub
condi tiooe, non vert in pretiumjquo etiam padloexcufant ur i Gmo-
nta Fideles , quando munuf culis alliciunt infideles ad Fidem, vel
pueros ad Religionis insreflum.

aa PorrA ex iiQis jam facile refpoodebts primae quseflkmi mm.&
propofitf . An te patratum enim fluprum/lebet virgo refeindere pro-
mimonem,& reddere pretiura,juxtadidJa».i 8. At eo patrato, po-
teft liciti & jufti illud in coofcientia petere, ac retinere,utex o»2Us
przfertim •*. 19. patet .

Nonnulli(ut id hac occatione dicam) ioiidunt fcrupulum conju-
gatae, que accepit pecuniam pro adulteriora junt enim cam pecuniam
deberi ab ipfa( occultae prodatur)tradi Marito, quia Maritus eft
Dominus corporis Uxoris . Ita Molio. Regin. Bannes , aliique apud
Diza.fiar.i.tem.1 Sed hos, licet doaifiimos,r>onaodio^it nec

audjuntaliinC ignobiles Do£k>res,Megala Bcnacina,Graffius,Diana
eos ciuns d.refal. 7. Ratio mihi videtur cfie , quia vir non eQ ita Do-
minuscorporis uxoris,ut in illud pcrftr&ifiimuni habeat dominium;
fed foliim ita, ut illo uti queat in debitocon jugali omnibus aliis ex-
clufis;qu6d certe non tollit uxori facultatem acquirendi, hcct cum
pecca to, ex turpi fui corporis conceflionc Uxor enim non eft ficut»
fmncipium,qwod,quia incapax eft dominii^uidquid acquirit , Do*
mino acquirit, &c.

Quantum fr a *fu c er perit jufli exigit Mu/itr ?

»5 Ad pofteriores amem auaeftiones,qus hujus pretii taxam in-
quirebant, communis re f pondo eft : fpeuatis omnibusdd eft perfon?
nobilitate, pulchri tudine^tate,honeftate.&c«fle id decernendum;
plus enim meretur honeftaySc nemini pervia!, quim omnibus obvia,
&c. Verum ad hanc refponuonem animus, qui explicatius aliquidyflc
magis determinatum defiderat omnind acquiefeit .

>4 Diftinguunt nonnulli: Vel enim fermo eft de Meretrice, vel
de fermina hooefta . Meretrix ( art de Lugo ».i JejuflJ. 1 1 /tB . $ .*».
47. ) non poteft jure petere, vel accipere nili quantfi plus minus folet
ipfa eadem ic?teris conquirere, Hic enim eft emptio, & venditio
inter illam & Amafium : hic dat pretium,illa ufum corporis; cum
igitur conditio emptionis^c venditionis jurtae requirat , ut pretium
fit illud, quo cCmuniter res venditur; itaeric Oc hic . Quare fi Mere-
trix dolo fingens fecflehoneftam»cilm tamen talis in communi opi-
nione non fir, vel fingens ab ali» mu Itum accipere, plus notabiliter
acci piat,obligabi cur exceflum refticuere; nili fort^excircumftanriis
colligat ede liberalem donationem Amafii; quam ego tunc adefle
prpfumerem, quando is fpontd & non exadlusi meretrice, tatam vel
tantam mercedem porrigeret . Dc protniflionc nimis prodiga , vide
que d i xi, eim de Jugumenta .

aj At verd f?mina honefta poteft petere dc fu mere qultGei placet.
Ratio eft, quia inhisfimilibas rebus, quae pretio fta tuto, vel vul-
gari carent; tanti res poteft vendi , quanti cam asftinm,qui vendit .
At puella honefta plurimi poteft fuam honeflatem arftimari . Unde
vides meretricem,dequa«*w . pe at edenti fuit locutio, potuifle ini-
tio fu? proftitutinois plus accipere ; at ubi tanto vel tanto pretio ho-
neftatem fuam ?ftimavit,huic pftimationi debet flare, focus venderet
fiipra «ftimationem ■

Haec ex de Lugo Fateor hanc diftinQionem efte probabilem; fed
quoniam non improbabilis eft fententia( afferenda •*fr*/ii.S./tr.y.c.
7.$.4.*.*o.ex Valent.Tolet.S 4 , ubi rcfpbdeblrous arg-allatoi de Lu-
go ) dicens in rebus,quar. non funt vidlui, ac veftitui , & his fimilibus
neceflaria.quem libet polle rem fuam vendere, quanti fine fraude po-
teft: ficenim conceditur, Falconem, Canem Venaticum, Gemmam
tanti vendere^ uanti quis poteft;quia haec funt ad deliriaj,ncn ad ne-
cdfitatemxur etiam id non fit fentieodura de mernrice^uar ufum
adlualcfui corporis velit huic vilius,huiccarius,utei libet, fine dolo
vendere? Addidi(fioe dolo,) nam fi mendaciis utatur & fallaciis ;
non i Uafoldm meretrix, verum etiam qu?curaque alia honefta, fimi-
libus utcnsjparis erit injuftitiz rea .

Efflerat* Virginii , vi, rnrlu , fje.

»6 Si Virgo vi, fraude, metu injufto, aut revercntiali, addunt
Turrianus, alilqueDunl.iSftrf.if.H/r/.jf. preces importunas;
quas tamen ego non addo, cum Vafquez,petro Navarr. aliifqueujuos
«Ut. fequ i turque Dicaft. U.^^hjnflarall.xJ.-jJ.^.ntm.xi^ pr ece5

«oim,ut& blanditiasaugent voluntarium, non imminuuntmififint

Tsmt, T. /. V Dtt. Prae. 1

4 Superiore ^:ui reverentia debeaturfnam tdne res tranfit in metam
reverentialemjfi Virso,inquam,vi,&c. florem fui corporis deperdi-
diuobli^acur ftuprator fub diftindione,vel eam ducere, vel damn ura
reficere docedeu pecunia;vel curando, ut eque ben£ nubat^c fi fuif-
let i ntada.Iu DD.apud de Lugo 1 ,d* jaflJ.ix.ftU. 1. mt.xt. qui-
bus adde Dicaftil l./.r .mtm.i opalios citan tem. Ratio eliquia fic utis
compcnfatur injuria.Simlle quid debet, fi foliim qu<« ofculatus eft vi
puellam cum ejus infamia, &c. debet enim rc£arcire quantitatem
damni . Qyare fi fufficieter refecit, vel reficere detur pauca pecunia,
fuperaddendoV.G.nonnihildotifluamilla virgoaliundepo(fidet;n 5
tenetur in coofcieatia nec ducere, nec integri dota reCilm enim ra-
dix hujus obligationis fit fala injuria ; ( nam fi affuiftet promiffio, alia
eft ratio^equa ««)profeftd injuria compenfata,nihil fupetreft obli-
aationis-Nam propterei,!! deflorator illam vi defloratam ducere ve-
Tit,illaque tunc ad matrimonium confentiat^atis etiam injuriam re-
ficiet, nec erit pecunia ulla fuperaddenda .

17 Qu6d fi ftuprator pecunia,vel alia via careat, qua damnum re-
ficiatjobTigabitur ne invitus illam ducere?Rclpondeo eflediftingue-
dum cum de Lugo "«.il Sicnim non eft magnus exceftiis intec
iplum,& i piam,ob ligatur, -quia Juflitia urget omnibus compctdtibua
viis rclarciri damnum;At fi eft magnus excefliis,vcl aliquid grave ad-»
fit ex illisqoae folent lponfalia ritediftolvere,non obligabitur deflo-
rator >foDm tenebitur alias vias compen fandi qu?rere,fi eft fpesiUai
inveniendi . Ratio eft , quia nec etiam alia debita neceflarib funt re-
fti tucoda.Quando longd plus expendere opus eft,qu 4 m Gt valor ipfiu»
debiti, ut dicetur infra AC*m. J-8-

38 Olim duo virginum violenti ihipratores, fed Gorproroifliona
matrimonii .accetlerunt ad mc ; quorum alter deperibat defloratam
ducerent illa pgnitusrecufabat.Contr^alterf ut funt homini! pro-
penfiones^ffcclufque diverfi.) nolebat deflorati ducere, at illa enixd
cupiebat : interrogabant ergo, quid in coofcientia laciendum ?

19 ProrefponGonenoapotiisad deflora ca^ac deflorantis difpari-
tatem recurrere, ?qud enamerant nobiles di vitefquejquarc abfolut 6
decerneda controverGvfoit.Dixi in utroque eafu pecunia, feu dotis
augumentoefte injuriam coropenfandara . Non enim virgo, in priore
caiu^x Turriaj»-if//j>.}o. dat.%. n.tj. debet fine debita latisfadliona
reman crc^Sc ex alia parte, eadem non poteft cogi ad Matrimonium «
qudd omnes Sacri Car»oo es clamant, oportere efte omnind liberum 5
adde^niqaum cfle eam puellam, quae palla eft injuriam ftupri,obi i ga-
ri ad patiendam aliam majorem involutarii matrimonii . Pari modot
inpofteriorecafu^x LeU/.t. e. 10. deflorator non poteft

cogi ad cootnhfdura matrimonium cumpuella/iu 4 m ip(c refpuit,
modb pecunia, vel alia via illi ob damnum virginitatis tari ;C provi-
deat, fibienira tunc vireo imputare debet, fi eam compen lationem
nolit admittere.Racio eft/juia Matrimonium eti im ex parte Sponfi
liberum efledebctA ftuprator, ut modddixi^ion habet obligat ionS
abfolutam ducendi/ed folurofubdiftin^ione, feilicetJ vel ducendi,
vel dotandi;idquenon ad elefliooem liberam virginis, fed ad luam,
roodd damnum integre refarciat . Scio, aliquos io hod fecundocafix
obligare fi uprat orem ad duccndu.Iu Azor.a.j./.5^.j , .'/. 4 .^j- ij. fe<<
illis propter diflam ratiooem aflentiri non debeo.

qo Aliam item diremi litem . Aflerebatadolefcens quidam puel-
lam 4 fe vi cognitam non fiaifle virginem, iofa contra virgini tatent
fuam conftanter proclamabat : Addebat.efto noo fueri t, at ccnd ab
omnibus femper virginem fe fuillc putatam .

ji Refpondi, in dubio puellam prafumi virginem, quare nili
certd fciat deflorator illam non efte talem, virgini fidem hibendanji
& coofequcnter re(arciendam:vide,qua; lHdjndee.e.^.% L7.». viva .
in hanc rem notavi : ubi etiam dixi , dubio exiftente an metus, feu
dolus, imrodfic an promiflioinrerccflerit inftupro, quid decernen-
dum?

Ad id,quod addebatur, refpondi: fi copula occulta fuit, libec

4 refti tutione adolefcens eft . lude Lugo

lege Dicaft. lac. e. nam. 14& & f*ff. quia,ex una parte clau-
ftrum virginitatis non ipfe,fed alius abripui t;oc ex alia,damnu aliud
quod huc peTtinent , non potuit e venire fcemina: ex copula ilU oc-
culta. At fi per adolefcentis culpam eft patefadta violatio, unde
difficultas major oru fit ad nuptias; reftitutionem deberijuxtafu-
pradidia^neritA docent Vafqucz,Turrian. Azor. & alii apud de Lu-
go (it. num.i j.

Efflerat at Vkginu cum prcmijptru Matrimonii.

35 Vel vCTa fuit,&: ex animo promiffio, vel foliim fidis verbis fal-
Iu:utraque fuij fcatet non vulgaribus difficulutibus .

PromiJJia vera.

)4 Si fuit vera promiffio,mult6 magis fi jurata, defloratorem obli-
gari ad nuptiascelebrandas, atgue ad Matrimonium confumman-
dum,oifi legitima accedat exculatio,ccrfum eft. Ita Vaf q.dertfl.t.i.

5 ^ dni. 6 . Lcfl.'RegingSanch.Coninch.aliiqueauoscitat,&:fcquitur

de Lugo /ae.max cie. Etiamfi Votum Cafticatis ( ut itero Religionis )
poft pramiflum Matrimonium eraiferit , immd etiamfi arui : Lego
de Lugo r.I. de jufl. d. I Z. totum

Ratio efti quia is fuit contmBusoaerofus hi hunc modum; Pra~
N .3 mino

198

Explicationis Decalogi Lib. VII.

mino {onjuj\um,ft det ufum terptriij Si ergo illa ufum concedit : con- pus folilra concedentes ob promidionem matrimonii ; nifi rxprefsi
jugium tuexequi omnind debes, nec potes (quamvis voveris ) delibe- potant, qu6d rarum eft, remittere videntur copulz pretium .
ratdde Religione, ne intra bimeftre quidem; fed debes, utdi&um 4 1 Excufabitur Quintd: Si vir puellam tetigit dumtaxat, quam-
cft, confummare : quia regulariter promidio de ducenda uxore* hoc v » ta&ibus impudicis : cfim enim ipfe promilcrit , ut fup ponimus,
importat, <Sc nonfolilin,confcnfum dcprzfenri adhibere,# nil prae- conjugium propter copulam , non debebit ex folis udhbus . Qubd U
terei: qutd enim utile efletconjugicjufmodi confenfui , fi deinde aflus cogniti ab aliis luerint(ulcdTctofculum publicum,? & inde
relinquendus edet? Dixi ( regulariter :) fi enim in aliquo rari flimo inlamianata fit contra virginem; erit djftinguenduni . Vel erum
cafu per foium Matrimonium ratum, dc non confummatum, totum promififti matri moniumuftui,# copulae ;copulam aut em nonob-
damnum violatae pueli* refarcirctur ; potfet J “ * '* '* : ~ r ~ •---

num. 43. locum habere femen t ia illorum

matrimonium ratum . ita fiafilius Pont.

apud Dianam, p.\. t*m. 4 ,rr 0/.4 ot. <Sc tunc obligabitur» non con.
fummare, fed ad Rei iconem e volare, tjuicn vovit.

Neque obftatooftrzfcntemi* Votum five fubfequens, five
etiam przccdcnsdi&im promi ifionem; nam dida promi ifio ex ju-
ilitiafcrvaridebet vi rgini'imm6 etiam Vidu£bonz famz, fub pro-
mi Ilione fimilis matrimonii violaue)quod debitum oritur ex delido
defloritis. At vota illa funt ex mera promiflione. Et certi communis
eft opinio, debita cxdeli&o prius eilefolvenda, quamdebitaex pro-
mi flionc gratuita. Sicuti igitur fi cleemolynam centum aureorum
promittas Ecclef15.dc deinde furcris,vcl antei furatus fueris fimilia
centum i Pctro;prius deberes reddere alienum ipfi Petro, quim ibi-
vere Votum Ecclefiz. Ita in cafu noftro,dcc. Si Votum erat notum
fa:minz,n5 propterei vir cxcufari i matrimonio poted : quia potuit
tunc foemina putare de illo Voto( ut (olet ) fore, ut peteretur dif-

peofatio. Scio i Dianaf.j./r.tq. jputan probabile hunc vo- .

ventem, ante promidionem matrimonii fadam defloratz, debere gulariter) nam fi ver£ prumiferunt animo feobligandi ,non video.

• -■ ~ U: i J -.er. r. 1 : • 1 *

cll,utex fepatet.Vcl promiGfti matrimonium folo tadu, V.G.ofcu-
lo : & tunc puto te obligari ad eam ducendam , propter padum jam
imtum.Sicut enim fi vir fuperioris dignitatis promifit virgini, ut il-
lam defloraret, matrimonium; eam debet ducere , non obftanceillo
excedn^x de Lugo//-/*# .a.*.; t.qufa tunc ratione promi dionis de-
bitus eft totus ille exccflus :ita in cafu nodro ,dcc.

♦a Ex alio capite puto etiam dic probabile, virum hunc foltlm tX-
gencem puellam, & Matrimonium promittentem : ut item virum
illum excedentem dignitate, non obligari regulariter ad eam ducen-
dam, fed iolura ad damnum compenlandum . Quando enim ( aic
Ledius./.a.r.ig>.t.«.^. JaJiquid prodigd promittitur, excedens valdd
vaiorem rei qua: peti cur, non cenfetur velle fe aliquis obligare» nifi
quantum operis valor exigit :t}uare,ctiinincaGbus noflris matrimo-
nium valeat plus, quim tadus illc,vcl quim illa virginis infirmz co-
pula, non ccnlcbuntur illi viri fc ad illud obligafle.Notanter diiifre-

Votum fervarc; quia urget prior promidio fada Deo . Verum an
id fit probabile, penes ejus aut horitatem fit .

\6 De hoc autem Cafiiutis voto omnindpeti debet dida difpen-

unde polline hi i fervauda promiflione refilire: p&icrtim quia hone-
fia mulier po teft fuum corpus jullc vendere, quantum ipfi placet, ut
fupenus v diximus latis .

Quando deflorator vult promi ftionemfervare,# vj r gi n em duce-
re, illa verb vel parentes rccuian t, an obiigccur,alu via domuum re-
ficere, dicam mox ».48-

fremijfie defiat atiowit fil 7 « ,

4i Quamvis fidi, & fine animo feobligandi promiferit quis mu-
lieri vioTaue matrimonium; tamen obligabitur ad reiarciendum to-
tum damnum;quu ejus damni per illam fidionem ipfe violator cau-
fa ell. Ita DDxit.dc padiiu. Nec obdabit vo t um,five fubfequeos,five
prxcedens . Ita de Lugo tom.i .de jufi.d. ti.fril. 3 48.U t exdi-
dis colligi potelt. Idem puto, fi fifle quis dc przfenti Matri-
monium cum aliqua contraxit,# fub eo pretext u violavit. Idem de-
niauc, ctumii per promidionem fidam foltimextorferitofcuia,#
Udus; lemper enim damnum illatum refarciri propter didam ra«
tionem debet, etiam fi ea virgo non fuerit, fed mulier honciU , &c.
Iu idem «.48.

44 Diflkultasergo foium eft, An fatisfit.fi violator tunc refarciat
alia via aequivalcmi, non autem Matrimonio, quod hdi promifiTum
el\ . Et communis lententia efl non efle fatis, fed matrimonium con-
trahere omnind debere, lea S.Th. »» 4. di/. 47. f. unitam. x. 4.
aliique multi apud Sanch. /.t .de mstr.d.toju/.i.conm Przpofitum
allatumipiana^.i.rr.i^.r//Tja. Ratiocd, quia perfonalis fuit licic
fida promiffio , de lua fci licet danda perfona; ergo in hac perfonali
obligatione jus obtinuit decepta; crgoctim hzc poflit fervari , inju-
llitia Mulieri fieret , fi poneretur in ^quivalcnti: ficuti fi cibi ;us cft
in hoc numero equum;non fit jufta latisfadio in pecunia, vel in (qui-
valenti .

4 $ Non defunt tamen hic fuzexcufationes . Prl md, quando fu-
pervenit impedimentum irreparabilo;sccundd, Quando mu lier for-
nicatur cum alio :Ternbfluando timetur fcandalum, Sc malus ma-
trimonii exitus : Quartby quando mulier fe virginem fin xit : Quintd ,
quando habentur toliuduMe quibus vide ditio ««.41. p- 4«. hic
proportionali ter applicanda; Sextd» excufant communiter Dodo-
res , quando tantus forte eft exceiTus inter promittentem & promi f-
fariam, ut facild potuerit fcemina vilis V. G. cognofcerc fidionem
viri admodum digni . Ita S-Thorn/r. Sanch 7x.».ro V ntq.de re/ . t. j.
§. t . dut, j . nu. 19. Huc etiam pertinct/juando vir iis verbis ambiguis
utitur in promittendo, ut facile appareat ab ipfo velle familiam
decipi.

46 Quoniam ver6 iidem Dodores fatentur, foemina m facili de-
cipi non culpa fua,fed f ragiiitate fexuMC judicii minus pcrfpicacis
unde, tunc non polle fid£ promittentem recurrere ad hanc excuba-
tionem : ided puto vix in praxi cxcufari ex hoc capite vioLatorem:Ec
Boflhsd* co*tr.m*trs.i.rt.6}. quidem nunquam hanc excufationetn
ede legitimam pluribus probare contendit. Si tamen io raro cafu de-
ceptionis fibifolacaufa eft mulicr;fibi imputet, nec violator ad Ma-
trimonium obligabitur •

UU4UH., , n ,, w W ictr a HuuK.-nin..-iv — , 47 Quidni mulier non cognofccbat iltum Virum ade6 excellere,

vir ex fe credit illam virginem, &ide*ver£ promifit: ceridnonerit obligabiturnc Vir ille fid^Matnraonium promittens ad illamdu-
obiigatus ducere, quia ipfe virginem volebat , & fub hac conditione cendam f Refpondeo ; fi 6d^ promifit( nam fi ver&dixl/^ "M».
promifit : An obligetur compcn fare damnum Mulieri, ex ipf* co- fine) non videtur obligxndus,ni(i ad reiarciendum damnum perfqiu-
pula illatum? Refoondeo: hoc (faltem occulta exiftente copula ) valens.Ita Suich^^m ai.deLugo/r/^.1.*#.^. Ratio eft, qui»
Vix ullum foleteflt, folfira igitur remaneret obligatio reftitaendi ex una parte non obligatur ipfe ex vipromilTionis;fida enim illa ifuit:
pretium pro ipfa copula, ad quam in cratiam viri confenfit mulier: & ex aliati Mulier excdlum dignitatis non cognovit, non conlcnUt
<ed fortalk commuaitcr hujutmodi fcmib oneftf mulieres fuu co r- Viro fub ratione tantz dignitati*; ergo noopoteft matrimonittoi

tam

fatio,non quidem ,cx L ctU.x. c.io. dub. ».54. quafi fit necdlaria di-
fpenfatioad contrahendum ,Acad reddendum debitum ; jam enim
diximus non ellc obligationem lervmdi hzc voca in concurrcotia
didz promiftionis, idque infavoicm violatz, fed ut vir poftit petere
debitum, & poft mortem uxoris aliam ducere .

*7 Didum eft (nifi legitima accedat excufatio) nara

Ctiamfi fuerit jurau promi ilio, cxculabitur, exSanch./*^.i.^r«M-
trim.d.x o. »».4. fed eft contra Molin. d.\o6.mte^. Primbdefiorato
ad non ducendam defloratam,fi fu perveniat aliquod impedimentum
dirimcns,de quo obtineri difpcnfatio non poftit ; nam ad impoftibile
nemo tenetur. Si tamen potcfl, certe impetrare omninb debet;
quia debitor femper obligatur ponere media faltem ordinaria ad fol-
vendum creditori. Quis enim non obligibit Artificem ad laboran-
dum fecundfim fuum fti tum, ut furto ablata reftituat? Quid, fi im-
pedimentum hoc dirimens praecedit promiftioocra? Refpondeo co-
d em modo. Ita de Lugo/<*r* ‘i*S*8.*X\ttt contrarias Iit Sanch./W.j.
de met' . d.j.num.16. quando promiflio fuit abloluta, nulla fa da men-
tione peitionis difpeofationis, fed folftra data fide de matri mooio. St
enim impedimentum eft difpcnfabilc, debetiftupratoreejuSdil-
penfatio obtineri : ad hoc cminfe obligavit promittens matrimo-
nium ; vel ccrtdnfidd promifit /refarciat damnnm , dando dotem
competentem: ad id enim faltem obligat deceptio . Solfim non
obligabitur, quando fzminafeipfa decepit ; fciebat enim V. G.
impedimentum, & prudenter advertere poterat fidum animum
flupratoris , qui non intendebat difpenfatioocm petere ; quam ta-
men fui deceptionem rardeffcin Mulierculis^iotabo moxo.46.in fi-
inili: Non obligabitur etianyiuando iple ftuprator inculpabiliter ad
eam necelTitatem petendi dilpenfationem non advertit: vel impe-
dimentum ei cognitum erat, & ex alia parte ejus verba nonfignifi-

cafcant promiffionem de difpenfationepetenda.Tunc eniro(utetiam

in przcedeote cafu) abeft vis, vel fraus flupratoris. At fi fignifica-
bant,licdt ipfe non adverrit; tamenxum re ipfa dederit cauTam de-
ceptioni, obligabitur faltem damna puellae cefarcire:(i non matrimo-
nio,qu6d non promi fiflet/i ad vertWct;certifubfidio dotis, quore-
(arciatur deceptio. .

38 Excufabitur fecundi deflorator, fi Mulier fornicetur poftei
cum alio, vel fimilcquid dignum divortio committat . Ita Diana
pert.%.tr*£l t.refift. fienimhzc, matrimonio jam contrad o, fo

E arationem concedunt ; multo magis concedent non contra-
ere . ..... ' ' . * '

39 Excufabitur tertii: Si ex tau matrimonio probabili ter timea-
tur oriturum magnum fcandalum * vel fore malum eius exitum per
rixas, di CcodiisAc- Sicuti enim hzc dilTolvunt fponfalia ; itaoc pro-
mi(Tionem,de qua loquimur.Quarelege Sanchez^ui docet .quantum
hoc fcandalum.de fimilia efle debeat, ut diftbivantur fponfalia ; nara
illa etiam hic ufui erunt .

40 E>
fieteom]

taflam,

199

Caput VI. De Raptu.

tam dignum exigere , feroper eni m haberet plus quira ei deberetur .
Sufficit ergo, fi ei alio modo recompenfetur .

48 Petes hic denique, An teneatur deflorator refarcire damnum
alia via, fi is velit defloratam deducere, fcd ipfa abnuat; vel ea volen-
te, abnuant efficaciter ejus parentes ^

Refp. fi nolit ipfa, ad nihil deflorantem obligo, five ex animo, five
fida tergivcrlationc fpoponderit . Ita dc Lugo *.*. «.aS.quia vir cou-
jugiumpromifit, nooaliud. In uno cafu eum obligarem reft rcire
damna , quando vir finxit Te melioris notabiliter conditionis , qulm
fuerit Mulier : tunc enim haec decepta fuit, & jurenunc tanquam
indignum eum refpuit. Ergoilli ftuprator debebit damnum, ratione
deceptionis exortum.relarcire .Qu6dU nolint parentes,tunc aliqui
non improbabiliter obibunt ad rcurcienda damna alia via; quia noo
arquumeftvirginefmefuaculpairreparatamrcmanere. Ira Sylvcll.
Na varr.aliiqire,auos refert Sanch. lib. 1 .de nmtr.dAO.n.i *.Vafq./.r.ir.
1 .dulr. }.»».» t.Sed certe probabile etiam eft,cum Sanch Id. De Lug i
e. h. a 9. nec tunc obligari ad aliquid Ihipratorem : quia ipfe lolum
obligatur ad id,quAd fid?,vcl vere promi fi ufolum autem conjugium
promi ii t . Illud ex fupradidis«. 37. noto : fi faci Id vir parentes indu-
cere poflet, obligari ipfum ad illorum afienfum obtinendum; quia
qui aliquid promittit, promittit etiam implicite ordinaria media
ponere, quse facium ad adimplendam promi flionem ,

Dubium incident .

CAPUT VL

$. 1 » Hfpf.

1 Tjf Mtibodo CnftffMA .r. 7 .$.9. Gc habes.In duobus differri Rap-
JL tus i Stupro. PrimA,quu Stuprum femper efl cum virgine, ac
Rapcuscfldcquacumque Muliere , immA etiam puero , qui fani

Raptus eftoinuumiurpiflimus.

a Secund6,Stuprum lotum dicit ad violentiam , vel ad Luminum
fraudem :at Raptus praeter violentiam addit abdudionem. Ita Fil-

iiuc 4 tl.\oxJ».&L roecitatoi Diana ciu-

tifq; etiam Hurtado,Pr£polito,aliifque. EU enim Raptus peccatum
luxuriae , quo perfona aliqua abducitur cum violentia, ad turpem
adlutn cum ca exercendum. Addit igitur malitiam contra JuUitiam,
atque adcA fpecialitcr confitendam.

^ AbdudioSponlaede futuro, ut item Sponfa? de pnlcnti, id efl
conjugis per duos menfes antecoofummationcm Matrimonii , ad
quddconlummandum pr$didum tempus conceditur; Abdudio>in-
«uam^jufmodi Sponfaruro, fidi ad finem riti complendi matrimo-
nium, non dl raptus . Ita Filliucius ,‘^.quia, etiam repugnantibus
Parentibus, non eftabdudioad id, quod d> prohibitum: fed fi dlai
illicitum finem, explendae fcilicct libidinis, erit Raptus, fpeciatim
in Conie Ilione manifdlandus .

TU malint fiBi cepulam promittente .

49 Exe;afmodipromilfioner..:! , :TnobliKatioueminduci , ex fc
patet; t um gu ia pro miflio vera ogn eftj tum quia etiamfi eflet, debe-
ret, ut dixi luprijC.i. $.$.«.! 8. refcinJi ,utpot^dc peccato commit-
tendo . Illud ergo hic explicandum efl, An fi mulier accepit munera
ab Amafio, obligetur reftituere? Et reftituere quidem obligabitur, fi
accepit ex pado futurae copular, pado inquam five explicito, five, ut
fatpc in hac materia evenit , implicito : quia tunc pari modo obliga-
tur refeindere padum. Verflm fi fine pado,fed ex liberali tate A ma-
lli accepit, qui eam iis qnuocribus allicere tentabat ,lpe concepta de
copula ; duae funt difficultates: A Itera , an mulier ea One peccato
accipiat? Secunda, an accepta reftituere teneatur?

50 Ad priorem . Puto in praxi fle communiter non folum Mulie-
rem tndecor? ea recipere , lcd etiamfi Mulier verbis dicat>fc reci-
pere, fed nolle confentire; tamen re ipfa fovet amorem alterius, qui
femper in praxi putabit,admiflb i puella munere, fac i tiuscam expu-
gnari poile . QuiYd fi in rarifiimo cafu id non dTet , & donatio Amafii
cx parte fua jam completa fit , ut fi Amafius eam rem dederit feu
conii; naverit Mediatori inter ipfum, & puellam : mera acceptio
Mulieris non efiet ex hoc capite peccaminofa, oon eflet cauta illici-
tae donationis ; quia hzc jam fupponitur completa , Sc ex alia parte
jam fupponis , nullam efle cooperationem cum alterius peccato .

51 Unum nota : certam moraliter tibi debere elle pravam mit-
tentis munera voluntatem ; fecus, I ici c£ recipis, quia non prarfu-
mend us efl, oi fi conflet dei i dum vel lc commi ttcre .

j* DcLu^o, tcm.i. de Jufltt.deflA 8 .fle/f.f.num.jt ercofacetiam
•liquando i peccato Mulierem, quarfeit animum depravatum mit-
tentis munera , fed munera ipfa id ex eircumftantiisnoofignificanc:
pollent enim ( inquit lex titulo Affinitatis , vel honeftar amicitiae
mitti . Adde &tituiofuturimatnmonii:quamioneconcedit in
Aula Regis Puellas nobiles pofle obfequia , & munera nobilium Ju-
venum acceptare; folflm enim ficfignificaturfervitus illis nobilibus
fcem tms debita, vel defiderium nupiia ru m;non verA xurpccom mer-
cium . Illa igitur puella non cenfeturafientiri inhonellf juvenis in-
tentioni, fed indifferenti illi obfequio dumtaxat . Hadcnuscx illo.
De hac lege noviflimd Thomam Hurtadum debito benigni As lo-
nuentem,/’*". x.traB.i jcap.i.refl.\o. Vertim non acquiefccs quando
de depravata voluntate mittentis puella certa cftPateor enim pofle
illa munera mitti ex iliis huneftis ; fcd nunc de fadocognofcuntur
tuitu cx inhoneflis,& ex intentione mala, quam fovere ca recipien-
do, mulieri nullo pado licet. Praxis igitur illa Aulica lolum in cul-
pa incerta, & dubia admittatur, explodatur in peccato certo . Poflet
etiam puella non reficere publice illa munera , quando fi puella ma-
lam juvenis intentionem occultam , curo ejufdem juvenis infamia

t ropalaret. Sed quia praedidis nobilibus, quifolent defuisamori-
us gloriari , ea mala intentio infamia; non vertitur; ideA regulari-
ter ejus munera poterunt , & debebunt in prxdido cafu non ad-
mitti .

11 Ad pofleriorem , Ajo, Mulierem fic accipientem noo obliga-
ri ad reflitutionem . Ratio efl, quia recipiendo non peccavit contra
Juftitum: jam enim libcraliter dedit Amicus , fciens,utfupponi-
inus , Mulierem neque explicit A, neque impliciti ca acceptare cum
pado copulae. Liberalitaci autcm,noo ex Juftitia/ed ex gratitudine,
«oe obligatione reftitutionis,datur retributio. Quare (ifaa fpefru-
flotur Amafius,fibi,fu?que credulitati imputet: Sicuti quando quis
anfervic, vel munera gratis Principi , vel Epifcopo , intentione con-
quirendi dignitatem , vel benefici um,qu6a deinde non confertur ,
Principem nui lo modo ad reftitutiortem urget , fed fm m inanem
»pcm meriti deplorat.

ramb. T. I. Dt Der. f rac.

5. II. Additi t.

s A D Raptum tria ex didis requiruntur (Lege fusi Sanc./.7.^»

£ V nvarry4/'.ii.(*7ij.lxflI?.4.r.j^ii.9.aliofque ) Primi, vis il-
lata : Secundi, finis iohooellae libidinis , in qua includitur finis Ma-
trimonii contrahendi ; nam eo modo, ideft violenter Matrimonium
vcUe^nhooctta libido efl. Tertii. Abdudio. Nonnulla addamus dc
Cingulis.

Mt tllsta. 1

a Quare fi vis inferatur tenitenti mulieri cuicumque, etiam non
virgini, quamvis Parentibus volentibus,vel tum mulicre,tum paren-
tibus invitis, vel folis invitis parentibus ipia muliere coniVnciente ,
femper em raptusexplicandusinConfcffione, quialcmpcrin prae-
didis modis prarter malitiam luxuriar adeft malitia violenti», qua
efl contra JuUitiam. Nomine Parentum blc veniunt quicuraque fub
fua poteftatc Mulierem forti habept, Pater, Tutor, Curator, MarU
tus, Spoofus, Amici, Confroguinei , 8 cc.

} Petes hac occafione . Qua rat ione fe geret Mulier, ne peccet i
quando vis illis infertur? Rcip.exSi.Kv^Xvjrarfin,». 10. §£*■** * lt *
qut ^y>rM»>r«r(tnquit) aen ttnttwr adfui deftnfitaem i Hui UJttt . A*
vtr) t meatur clamare , tjttfflnt) quantum poffit fiat ptricult vittt tj
fama, nem convenit inttt Delinit . Ete iit accede y qui rtfifitndunpu.

tam. Hadenus Si. Ego ver A non folum ii(demaccedo,verum etiam
puto tutum nullo modoefle non acccdere.Ratio eliquia fecus Mu-
lier cooperaretur cum alieno peccato » efloccrtilfiroa fit fe propria
deiedi tioni non conlcofurara .

4 Sedquid,fi refiftere nequeat? RefpaxToIeto 4 i.?.rai.».io.f«
famina( inquit ) c egeretur ad turpem alium , dummodo tfiaiatnius non
cemf nueret allui ^quamvis pateretur ab ah ne , jjfemkel etiam delefta-
ti enem J~ei fine c en f en fu in epfaut , tren peccaret , nam agent abfqut cen *
fertfu^nen agit , cum cenftnfn autem efl mortale.

I Quid denique ? faci line credam ftemina , fe vi oppreflaro non
COofentifTe?Refp.ex de Lugo^vw. I de Jufluiaflifl. 10.11.I99 In praei
( inquit ) difficili credendum efl uiolentam epp-e/fionem , abfyue cul-
pa ex p* te flamina . tyanjftmum enim eflrfaidfi velit t neet pcjfit aliqua
mede tefiflnt , violat tonem impedire f fledeb metum, eb amem imbeciL
litae em aUquande etiam eb latentem Ufcivia aflaflum t quem mo-

nile flare amice erubeflcuut , eenftmttunt flamina , flahem invita ; qui
tamen tenftnfut . / cit er pane involuntarius fit , fufjnit ad peccatum
gr av 1 \quem confle nf m^ficutfy cotepe/fum ipfum debuijfent viri/i forti-
tudini impedire : {y rarifltmi contingit virum deleBationtm turpem
ab invita omttiue£j relublante tapt are velle . H»C de Lugo. Cum au-
tem audis mulierem impedire potuifle;intellige,iiiamdebui(fc ap-
ponere non folum oegitivam refiftentiam ,fed verdpofitivam, id efl
motum, & agitationem corporis,quantum poteft. Si enim auieta ip-
fa remaneat, jam cooperatur peccato alterius; nihil enim ille alter 4
foeminaquarit.nifi quietam congreftus fe prsebere. Qu6d fi propter
fuum motum , lemen viri extra vas emittatur , invadenti imputabi-
tur, non ipfi jurerefiftcnti : & notat tbid.de Lugo,ipfam non pofle fe-
minare. quamvis viro feminante : quia ad id nullum jus habet, quare
quantum potefl ei Icminationi refiftendum efle :

Finit inbontfla libidini t .

6 Si ergo efl ad alium finem, ut fi raperetur puella, ut fieretferva:
Plagium eflet, & vocaretur, quod eft fpecies furti , non rapew .

AbduMio .

m Hinc fi per viro fine abdudiooe de locoad locum feminat quis
copuletur, jieccabit quidem peccato cootra^ulUtiS fpecialiter c6fi-

2.oo Explicationis Decalogi Lib. VII.

«arendo , fcd proprii raptum non committet . Itafuptd $.1 . Idem
dic , fi per fraudem : Nam dolus, & fraus,& violentia arquipollcnt,
kl.umc.%42j f quidem, v*rfa fanat aut tat , tap.de raptu Virg. cum per-
iode fiat injuria contra Juftitiam . Pari modo fi camdem cognofeas
per vim ducendo de uno cubiculo ad aliud.vel de locoad locum non
valdi diftantcm in eadem domoiTeu praedio, non diceris proprii ra-
pere , licet violentum fpecialiter confiteri debeas ; quia non eft ve-
ra abdudio illa , quar Mulierem divcrluro morali ter locum non
transfert .

$ Si mulier rapi t,abducatque virum , etiam ad finem libidinis ,
non efle proprie raptum docent meriti non pauci apud Sanchez ci-
tatura : Ita ipfcSanchcz, Gafpar Hurtadus, Frixpoiitus, Pontius ,
Reginaldus^liiqueapud Dnnxvn<pnn .io.trafl.\ 6 .rtfolut .hconitx
Marantam, Avcrfam, Martinum ■ Sedid intellige quoad parius
rr.cx dicendas » quar luium fulminantur in viros rapientes laminas,
non contra : nam ccrteium , fi vere ad fuit violentuudtuit 6 c mali-
tia contra Juftitiara; quare cum adiit etiam vera abdudio , utlup-
poni mus, non eft, unde negandum fit, illum cllc , quoad culpam ■,
raptum .

9 Hzc qnoad culpam. Quoad pcenas,fivequsr funt in corpore
JuriJ Canonici^-^-p/»'. J { .eoplt.fiatutnm zj.f.i. five in Tridenu-
Dojrfiion.i ^.cap.S-dr ttftrm matnm. barc numerantur , ( pcena enim
capitis , alivque quar infliguntur per jus Civile , & quidem femper
pofl fente» tianvd nos non pertinenttvideatur Lcftius/4.r. j. n.6S.
& Azorpnrt.j./ib.f.top.j f.) Prima eft, ut raptor alienae Sponlsr pu-
blica poenitentia puniatur.Secunda.u t idem non polfit amplius cum
julla alia matrimonium contrahere. Putatur autem i Dodoribus.hoc
ede impedimentum impediens, non dirimens, immi hodie jam efle
ufu abrogatum . Tertia , ut tum raptor, tum ejus adjutores fint ipfo
fado excommunicat!. Quarta, ut donec rapta eft in poteftatc ra-
ptoris , invalidum fit matrimonium , ut etiam ( ex Molma,& aliis ,
quos citat ,fequitnrque Bonae .dematrim. q+pagA 8. n. lO.Jfponfa-
)ia, fi forti, etiam confentientc rapta, matrimonium , vel Iponfalu
celebrantur.

10 Juvat autem hicafferreverbaTridentini^K»».i4.f<p.d^//rr-

fortnat .n>atrim.D*(trnit Sanci a Synodus inter Rapter tm , raptam,

quamdtu ipfa in pottflatt rapta it manfrrit , nullum pofft txifitnmn.
trimo tuum . Q*od fi rapta d raptortfeparatn , (j in loto tuto , ^ /i-
bere conflit ut a , illum in pirum btbrrt ctnftnfmt tam raptor in uxo-
rtm babeot , (J niiilommni raptor ipft , at emntt illi cenfifium , auxi-
lium , (y favorem prabtntn, fint iffo Jurt excemmunua i , ac ptrpeiud
infamo t , tmniumque dignitatum ineapaeet : Et fi Clerici fuerint , do
fropr io gradn decidant . T meatur pratrrta raptor mulierem raptam ,
fito eam in uxorem duxerit , fise ntn duxerit , detenter arbitrio Juditit
dotare.

x r Hadcnus Concilium. Ubi noto primi,hoc Decretum non ha-
bere locum in quocumque raptu,fed in aliquo dumtaxat . Quare fi
nuis rapiat mulierem caufa libidinis, & non ad contrahendum cum
illa matrimonium;non incurrit przdidas Concilii panas . lea Lef-
£us/a *.70 Sanch l-j.de mair.difp.i Ratio eft,quia Concilium
Hic nihil intendit praeterei , ni fi libertati matrimonii providere .
Scio Bonae, de matr. q.. q.p.t 8. n.z. putare, decretum habere locum ,
etiam fi fit ad folum finem Iibidini$;qu6d certe non eft improbabile .

Rurfusnon Habet locum ineo raptu, cui mulier confen fi t , licdt
invitis parentibus. Ratiocft eadem, quiafcilicet matrimonii liber-
ta$,quo Concilium cotlimac in hoc decreto, non dependet i parenti-
bus ,led folum i muliere.

i x Notofecund6»ad poenas incurrendas non eft necefte,ut fequa-
tur copula cum rapta . Ita Leftius/r.«.66 Sanch./.r.«.g.malida enim
raptus faltem pro poenis/atis completur per abdudionemcum pr$-
didofine.

1 5 Nototertii,prarter excommunicationem latae fententif.quae
non eft refervata^x Sanchez»»*.»»««»».i.& preter impedimentum di-
rimens matrimonium, immi& lpoofalu ,exSanchcz,«^.»»«».i 7.
quod non eft poena, ieddifpofitio legis , eoe teras parnas hujus de-
creti non incurri , nifipoftfententiarn Judicis , ut ex alibi didis
condat .

x 4 Noto quarti, licit abdudio fponfie.ipfa nolente, fit quoad cul-
pam , raptus; quia etiam Sponfa debet libere matrimonio de prse-
ienticonlcntire: tamen quoad penas probabile efle , ejufmodira-
peum non includi in hoc decreto. Ita Lrff./.f.».70.Heoriq./.io.f.ix.
no. S ■ quia non eft abdudio ftrid£ injuriofa eam libi recipere, quse fibi
lev. i t ime prom i (Ii eft .

n $ Ex his piatu 6ent hi duo cafus . Ignorantibus parentibus ,
^Ij mu ^ er confentiensabdudacft . Rurfus ignorante Coefare

»ciolelcenteabdiiilaeftabejusamicoqu*daminviupuella , ut ci-
cx«^rn CaeUri ili* pu C j|* in matrimonium traderetur , commitlumne
«oc cafu peccatum raptus , praedidis Concilii pernis

> c ^ c commiflum raptum quoad culpam ,ut di-
SH 5 a d pcenas Concilii non efle ex Sanch.»i^®*9. quia
^ ^lwwrlibmw matrimonii .

^3 neque per fe,neque per alium Cxfar puellam

^ 1 1*»» , 0 ? 0 ? eft^tqu«ided p$nas non incurrit«ex Sanchcz

matrimonio '^^‘eus etiam occ incurrit, quia non eft raptor pro
* a « quo loquitur Tridcntini Decretura , quod cftm

fit odiofumaoneft extendendum ultra verha-Unde vides in hoc ca-
fu tum amicum hunc, tum adolefcentem illum , proquo rapuefl
mulier , valide polle matrimonium i ni re cum eadem mu liere, etiam
non feparata . Quando vero per alium quis fcienter rapit, verus rap-
tor eft, incurritque omnes Decreti p^nas ; ille tamen quiex raptoris
jullu eiequitur adiooem rapiendi, tanquam fautor incurrit excom-
municationem , & exteras pznas,cym interire validdpoflit inire
Matrimonium cum eadem muliere, quia invalidius matrimonii fo-
lum infertur contra rapientem pro fe, non contra rapientem pro al-
tero, ut didum eft.

Copula tum dormiente nnfit raptui f

17 Denique decernenda ea qft auar ft io : An copula cum femina
dormiente, vel fenfibus deftituu,lic proprid raptus?Refp.Si cum f^-
mina,quxante fomnum confenfic , non efle raptum certum eft . lea
Pellizx. *« Manuale Urgult. t .tr. 4./. ^ ftfl4.num.i0. quia non eft cum
injuria, pec cum violentia contra Parentes. At,ficumfrmina,quz
nonconienfit,ajopnm6, preter fornicationis, vel alterius fpeciet
malitiam , adelle peccatum contra Juftitiam . Aio fecund6 , non efle
proprie Raptum.dc conlequenter raptus parnislubjcdum. Inclinat,
led non vult decernere Diana,p.9. trafl. 8. *tf. a. Ratio prioris didi
eft^uia umet fi ea copula non fit cum vi^ertdeft cum fraude, atque
ade6 cfim malitia contra Juftitiam, ut %.t.num.x. innui; unde fpecia-
tim in confeftione aperienda, ut moj 6 num.jA jdlum eft. Ratio pofte-
rioris d idi eft , quia, ut alia uceam , ad Raptum proprii didum, re-
quiritur abdudiode locoad locum, ut ibid. notavimus .

CAPUT VII.

Tfopettato centra natatam .

1 T iV Methodo CtrfJ.x.t.1.^. io.Cc habes : Quatuor funt fpeciesA
X quidem diftind£ aperiendae, quia habent turpitudinem, fi non
phy fice diverfiim,quia omnes prodigunt femeo fine loe generationis
certe ex reda hominum xftjmaciouc, divertam morali ter .Mollities;
Sodomia per feda. Sodomia i mperfcda , BelUa Ii cis, ad quam reduci-
tur coogreflos cum Damone. Sic Filliuc.tr.5o.r.8.».i4a.Dc lingulis
aliquid breviter delibabimus.

§. I. Mollitiei ,

i T? St pollutio voluntaria fine conjundione corporum, feu , ut

JI j definit S. Th.i.a y. ja.<**.t 1 . ib. Cajet, eft peccatum contra
naturam t per qu6d voluntaria pollutio procuratur extra concubi-
turo, caula explendae deledationis vcncrex .

Si quis tamen,dum fe polluiticonfentia^vcl cogitet morose in ali-
quam aliam fpeciem V. G. in Adulterium, Incertum, < 5 cc. contrahit
earadem mali tiaro,quam cogiut^dcdque confitendam . Iu Filliuc.

tr.^oc.S.n.i jq.

a Inanimatum inftrnmenturo, quo quis fc polluat, non facit mu-
tationem fpecici, ut it Metb.l.xs. 1 .jT.io.de mediis, qnar artumuntur
ad pcccanaiim,univerfaUterdiximus.Dixi(inanimatum:>nam fi ani-
mato, ut fi manibus alterius, &c. fiat , jam nunc fubdo .

j Si quis fc pollueret inter brachia, coxendiccs,os,&c.ffmine,vcl
viri, cum id regulariter procedat cx affedu pcrlonx, feu concubitus
cum illa» eft finedubiolpecialiter explicandum : quia non eft mera
pollutio , fed copula inchoata . Non tamen credo neceftarid efle ex-
plicandas peculiares partes corporij(nifi fit affedus aliquis particu-
laris, V. G- ad partes prsepofteras ob fodoraiam , unde & explican-
dum ) materialiter enim fe habent ; & illa major deledatio,
una ex partibus quarritur,non tranfeendit fpeciem malitiz, qux dl
inallaItaFilb>.*.i jj.yide/*^.r.a

4 Fetes . Quando quis habet inchoatam praedictam copulam , ne-
ceftene habet exprimere in confeftione , fe reroinalTe extra vel intrx
vas?Rclp. ita: quia extra difpergitur femen : At intra vas naturale
fzminae.non item . Quid in mafculis,dica.m mox j.oc addam §•
4'*.4-utilifliraampraximprohacre.

5 Si quis fe polluat manibus alterius viri , velfzminar, velfuis
alium quis polluat ; debet id cxplicare»propter cooperationem cum
alterius peccato .

Imm6 fi tu tuis manibus polluas uxoratum , vel Sacerdotem , occ.
debes id explicare : quia cooperaris ad ad ulterium, vel lacrilegium,
juxta ea, quae dixi in MrtbJ.x.c.t .jf.17.ia ftandaU, n. r 00.

Qu6d fi te fuis manibus alius polluat parum refert pro tuo pecca-
tocuncra caftitatem.quod ille fuerit Vir, vel fgmina,vel Sacerdorex
eodem Fili. ibid. tunc enimffi aliud non additur) fc habent illae ma-
nus ut merum inftrumeotum : Sc folflm adeft cooperatio cum alte-
rius tepol luentis peccato, ut didum eft 4 r. MrlbConf .fy.lQ.n.O}.

Notaillud . (Quid fi tc,&c. ) Nam in Editionibus przcedent^bus
erat ( At fi ; ) quid fuitfortafle occaGo cur Diana , p 9 trafl.p.reffit.
puuveritmehicfequi fententiamLlamas, fentientisnon opus efle
explicare in confeftione, an manus te polluentis fint Sacerdotis , vel
Laici , quini late defendit Caramuel «* S ’ Mtmditti d n. 987,

cura

Cap. VII. De Pecc. contra Naturam.

201

cOm tamen re vera non fequar, nt patebit novi tet confideranti loca ,
ad qu$ me refero »* boe ». f. Ac latius ego ortendi *» dijb.de kat r/,quara
Roiiun mifi , ut eam Amici eidem Patri Dun* dc Theologia Mo-
rali profe&b bencmercnnflimo peramice communi carent quam-
que ii> calce totius operis appofium invenies . Dixi t adquarmere-
fero »'* bot n. y. ) Nam, an e* DodrinaThom- Sanchez, quam tradidi
in Metbadb % Ab.t.f.j .§. quamque nuper exfcripfi,r.a.jj\i.".5.
confirmari poflit lententia Llamas, neque** A£tf*<><fccenfui, neque
hic cenfeodifputandum .

De mollitie facrilega, dixi eap.i.Q.i .».7.

De mollitie virginis , dixi tap. 5 .§. 1 3 .

De mollitie uxorati , dixi*'M

De comedente calida, ut polluatur in lomno, dixi « Methodo Oen-

frjjiems, lib.*.e.6.$.x.n. 7.

Dc incipiente copulam, & refi lien te, femenque difpergente^iai

up.t,

§. 1 1 . Additi 0.

1 TpRiplcxfoletdiftingui pollutio. Prima, quae voluntarii fit ho-
X mineconfentiente , quaque proprii vocatur Mollities. Se-
cunda, Nodurna,qur accidit in lomno .Textu, Diurna, qu^acci-
dit in vigilia fine contentu polluti . De fiogulisaliqualeparaum .

Pollutio vigilantis voluntaria .

1 De pollutione vigilantis voluntaria in fe(nam in caufa diximus
fupra, r-i.J.y.* «.48. a aliquid mox ^«.ix.tangcmos. ) Nota Pri-
mby Contadum, motumque impudicam virilium in paeris( idem
in puellis , ) qui non potiunt permutem feminare, efle peccatum
mortale ;eft enim ex le pravus afiedus in pollutionem . Non dubi-
to autem hanc differre fpecie i vera pol lutione,pcr quam feminatur.
Ita Graffius, ^.fyfequentibus . H(c enim tandem reduci-

tur ad tadum impudicum ; illa eftdifpcrfioleminis contra genera-
tionem . Hinc ergo fit, ut in confeflionc debeat lpcciatim explicari ,
nifl obftet regula univertalis mox afferenda §.4-"-4

3 Nota Sccundd,An Coofeflarius debeat negare abfolutionem ju-

veni fepiui fe polluenti ? Refpondeoeffe diftinguendum ;fi enim ex
occafione, V. G.alpedus, vel collocutionis itrminp ejufmodi fre-
quentia accidat , debet prius Ctnifefiarius p r^cipcrc , ut adolefccns
tollat occafionem modo fatis a nobis didor* MetbedoConfeff. lib.yc.
J. lege item Boructnam jde matrim.qu.i.pag i4.w4.Atfi frequentia
accidat ex nulla cxtrinlcca ejufmodi occafione ; tunc poterit majori
facilitate abfolvere f vcl differre abfolutionem, juxta confueu reme-
dia contra recidivas, uc didum cft .

4 Nota tertidjOuid dicendum, quando femen cft corruptum,
itant venenofas affediones pariat in patiente, licebunc pollutio ?
hoceft, licebitne illud femen expellere per medicamenta diredd
tendentia ad illud expellendum, vel etiam in mulieribus per con-
fricationes partium verendarum , < 5 c per intromiftionem digitorum
ttfquead osuteri , illud provocare?

Refpondco,Si femen pcccct in quanti ta te, non licere^ertum cft:

3 uia tunc eft verum femen, quod nullo modo poteft confultoeffun-
i ; ncc poteft medicamentis , quae nullum alium cffcdlum habeant
niG femen expellere, ejus effufio procurari . (ta Turrian apud Dian.
p.+to.+.r/f.i j 9 . Ac fi peccet in quaJ itate certd ex Medicorum re la-
tione, vel faltem probabi I iter ( nam fcquiquilquc poteft id , quod
probabile eft ) licere docet Sanch hb^d*m*ttm.dijl.i7.n.\ 9 . i* £•*»-
tiont Veneta. Quf dodrina adedvifa eft aliquibus improbabilis, ut
fUerit deleta»* R dit ita* Lugduntnfi anni 1 6 x>. Iliam tamen exferibit,
& expendit novilfimi Tancrcdi , Hi.i. dematr. difl. 17.7.3. contra
Texedam .

y Et au idem multi multa congerunt . Verdm fi Sanchczdodr ina
fu i Ile t ad ejusfenfum intellcda , tot rix$ , Ac quf Iliones de ejus veri-
tate non fuiflent fubortae . Si enim eum mtelligas,auafi dicat liciti
Mulierem, vel Virum femen provocare polle, ne hod ic, cras, peren -
die paflura fit illas venenofas affediones ex femine retentoprove-
niendas; mald illum incetligis«quia id nunquam, fed femper ejus op-
pofitum docuit; cum enim nunc illud femen corruptum non fuppo-
tutur, mm eft unde poffit expelli, vel unde poffic dici de eci ftatucre
Sanchez qui folum futuit de corrupto . Si verb cum intelligas quali
dicat, dum adu femen illud eft corruptum, & dum adu generat lym-
ptomata furiofa,itauc adu patiens fit vel uti extra fenfum ; tunc lici-
t£ pofte provocari mcdicamcnt ts, Ac confricationibus ab experto Me-
dico exhibitis, ut venenofum illud corruptum femen expcllatur;re-
ddcumiotelligis, nam hunc folum cafum concedit Sane hczloe.cir.
non alium. Audi ejus verba : Cur ergo non htebit illam pravam qualita-
t tm, im quam femen ttanfit expellere, lictt ptr accidens fequatur pollutio t
to vel maximi, quod in boc eafu procul abeft quodvis confenfus ptriculum ,
at deleSIotionii quoniam fami na fymptoma • /Iu d patiens eR tunc tempo-
ris feufus , at mentio impos . Haec difertd Sanchez .

6 Notas, femper fupponi debet ut cooccftio fit licita , patientem
lenfibus carere ? Notas illud ? ( pravam qualitasemyin quam femen
tranfitf ) Notasillud ? tunc temporis } ) A flero igitur diftindione
omnind opusefle. Namaliud eft, fi loquamur demedicamentis '
aliud, fi de tadibtis , & confricationibus . Quamvis enim i n patiente
habitualiter ejufmodi morbum liciti poflent( uc concedit iMm

Tancrcdi ) adhiberi medicamenta direde provocantia pr^didum
lemen, tuam ante illa adualia lymptomata ; quia moiicamcuta re-
mote femen provocant^Sc fine unto periculo eliciendi ejufmodi de-
lcdatioocs : tamen confricationibus , & tadibus part tum verenda-
rum nunquam poteft . Ratio difcrimiius*** mmf.8. afferetur : pof-
fe autem confriutionibus in uno untdmcafu, docet Sanchez :
quando nimirum itaadufymptomatainfurgunt , ut ea patiens fine
fenfu fit ; quod ccrt£rariiiuuum erit, fle cujus ratiorem nu.%, cla-
rior apparebit.

7 Urges. Fac illud femen corruptum non fuifle expulfum , Ac
fymptomata illaper aliquod tempus ; ut accidere folet^ccflarc, vel
illud femen non efficere tantam turbationem in patimce, ut fenfus,
& mens abripiatur ; id quod etiam faepe ufu venire folet : jam rema-
nebit illud lemen corru p tura, atque aded illa lues in corpore : ergo
potent provocari , etiam non pofiu alienatione mentis .

S Refpondeo :ldquodo;uLdcnusdixi,eft,Sancbezdefoloillo
cafu, pr^iente alienatione lenfuum,loquntum elle ; caeterdm in hoc
t a tu, quem nunc urges , fic diftinde rei ponderi , puto , poflet : licere
expellere medicamentis, non vcr6 confricationibus. At tadibus ve-
rendorum. Ratioeft, quia medicamenta , qua; per totum corpus
permeant, per fe expellere intendunt femen corruptura, (fi tamen
femen fit appellandum ; Ac non potitis lues, Ac venenum ) eft o per
accidens provocet Ac verum : at tadus verendorum , nempd in-
ftrumen torum , qup ad femen provocandum i natura funt inlhcuu,
per fe tenduntad verum femen expcl.eudum/ quod expellere ex-
tra matrimonium nunquam licet ) cfto per accidens ad corru-
ptum .

Solum autem ouaodo adu funt illafyroptomau , poteft per cor*
fricationes ex pelli, fi tamen certblupponatur, femen illud non efle
verum femen, fed tamen corruptum , nam propterci adu caulae
illa fymptomata ; Ac fupponaturJlein motu, atqueadeddefeen-
dilicin partes verendas ; Ac fic non provocari i tadibus verum fe-
men, fed expelli pravum humorem . ( Notas,quot conditiones ro-
quiruntur? ) Ratioeft, quia tunc co modo, quo expelli poteft qua-
litas gignens pruritum ; in lententia ejuldem Sane hee. Ac ea ratione,
qua emundari pollent lordes, quae forte fint levandae iniifdcm pic-
tibus ; cfto pex accidens occurrat effutio veri feminis, fedfinecon-
fenfus periculo , ut femper fupponi mus ; fic poflet m cafu/ie quo lo-

? uimur, quia femen corruptum; ucfcpd diximus, noneftamplids
emen ; led humor pc/or prurigine, Ac pc^or fordibus verenda in-
ficientibus-

9 Sed haec fatis; nam ultimamdententiare Ledor fapientior pro-
ferat : nos occafione feminis corrupti quemdam cafum de femine io-
fcdo proponamus.

Mulier copulam habeas cum marito, morbo gallico laboranei :,
praetextu icminiscadcm morbida qualitate affedi, eiiciebat illud
immediate poft copulam, quaefivitque deinde, an fine culpa ideffice-
re potuerit?

Rdpond i, non potuifle . Ita Sanchez, H6 . 9 d* mntr.c, 10, nu.^. quid-
quid dicat Angelus Veri. Debitu,». Ljc^c enim matrix ex naturali
ly rapa t hia femen ad feattrahat,retmeatquenon parum generatio-
ni tamen nocet ( ut experientia teftatur ) di reda illa feminis incro-
miflio^uamvis parti alis effufio. Adde, fic procurari pofttiv£ impedi-
mentum conceptionis inceptae, quod nunquam licet . Hsecergo mu-
lier deneget debitum marito, fi denqgare velit : quod ineo calu pof-
fe, quamvis nun obligari diximus in luperioribus, e.t. . ».»4. Ve-
rum pofitoqubd reddat , quo jure illud , quod verum eit femen , Ac
prolificum, prodigere poteft?

ro Denique ad pollutionem voluntariam, de qua agimus, perti-
net novus calus, qui nudius tertius mihi propofi tus fuit* Se quidam
polluebat cogitatione fixa io pulchra ftatuam marmoream affabre
(culpcam.in communijplatea exiftentem>ac nelcio quam Nympham
reprzfentantcm. An fatis lit huic in Coutcftione dicere, me toties
pollui topitaudo defaasina } iufficerc aliquot ex noftris Theologis pu-
tarunt ;quia fi aliud non addatur , totus denique affedus eft ad per-
lonam mulicrii repraei en tatae :

Quid ? Quod eam dc node amplexando ( proh hominum infeli-
cem conditionem! ) atque illicitam cum illaSucua copulam len-
tando fe polluebat ?quzfitum ergo iterum fuit, An fatis fit huioin

Confeftiooe dicere, *** pollui amplexando mulierem extra vas naturale ,
(y cum affeQu ad i/lasn ?

Refpondi non fuifle fatis : quia fic paraitens mendacium protu-
liflet, Ac quidem, nt patet, in regraviter pertinente ad Confeflio-
nem. Si enim illud de fhtuatactuflet, non explicaflet peccatum
quod commifit : dicendo enim fefc polluirie cum muliere ex af-
fedu ad illam ; fignificaflec fefc polluide cum vera fcemina ,
quod certe non luit . Dicat igitur fe id feci fle cum Statua : vel tn
Ledor cogita an fufficiat magis incommuni, fic, *•**» in {hiemanto
inanimato me pollui addendo femper/vc^***^#, mtemdijfe sn fig-
mina m .

Inflas. Copula cum femina mortua , vel cum Statua eft mera
mollities : ergo non eft cur debeat addi cogitatio dc femina. Ref-
pondeo, antecedens efle verum. Non enimj ea copula cft fornica-
tio, ut putare aliquis poflet, quia fornicatio cft cum femina : st que
morcua eft, femina non eft. Nec eft bellialitas, ut dixit Pellizzarios
a pud Dianam mox citandum ; quia hacc pari modoefteum Bruto ,

quod

201 Explicationis Decalogi. Lib. VII.

quod fi mortuus eft, non eA Brutum . EA ergo pollutio, malitiam
mollitiei continens, exhibita cum inanimato mArumcnto, ut fusd
probat me citatusfolertiAimuc Diana, />- 9 : " - 9 S*f i. Concedo igitur
Aotecedens ; fed negand a prorsus eA confequcntia , fiquidem nuper
$.i ditium eA,eum qui fe polluit cum afictiu , fcu cogitatione
ad objetium aliquod, illud explicare debere.

Pollutio HoQurna.

xi Duohlcvcl nota;ve!alibi infmuata recole.

Primd* Dupliciter hzc notiurna pollutiocfle poteft ; voluntaria
in vigilia, atque aded peccatum, antecedenter, Gc confequenter .
N am c? tcriim , ut eA in fotnno , pcccaminofa non efl , fed atiio , fcu
pallio naturalis. Antecedenter erit pcccaminofa tribus talibus. Pri-
md, quando quis eam deliberatddefideratobdeiedationem car-
julcm Si enim delicieretur ob bonum aliquem finem, ut ad fedan-
dasiencatiooes carnis, vel ad levandam naturam, non efle pecca-
tum : ita Navarr. r.\ 6.*.y. aliique apud Sanchez , quos ipte fcquitur ,
P-X-difpi H.t Toletus /d.jxi }. nili quando taledeuderium ellct
tantum, ut notabili ter influeret in pollutionem: quod certe pluri-
mam non folet contingere .

ia Sccundd . Quando ouis illam procurat, aut comedendo res ca-
lidas in eum finem, aut tali modo cubando in letio, ut indefequatur
pollutio. Nam licdt poflit pol lucio defiderari ob bonum finem, non
tamen poteA procurari . Sicuti etiam poteA defiderari hominis im-

r irobi mors ob bonum finem, non tamen procurari . Unde etiam col-
igitur, cur non liceat delidcrare etiam ob bonum finem pollutio-
nem, quando tale defiderium eflet cauta influens notabiliter in il-
lam, ut modd ditium cA ; quia tunc non fimpliciter defiderarctur ,
led etiam procuraretur . Dixi ( in cum finem, &c. ) nam fi comedat

3 uis res calidas, vel accumbat tali modo ob aliquam aliam commo-
itatem,quamvisad vertat confequuturam inde pollutionemidura*
modo eam dirctid non intendat, nec fit periculum confenfus, non
peccat faltem mortaliter. Iu Sotus, iu+.Ji/l.ii.i.ijtft.j. Toletus,
tih.g.t.\\.votfadkutnontflfatii > tM i \^ ut fuperiils, *.$.$.* «46. vi-
dimus, haec noofuntcaufae notabiliter influentes in pollutionem.

1 ; Tertii : fi quis pari modo, cum debeat , non remoneat cautam
futur? pollutionis , peccat mortaliter , fi ea caufa cA notabiliter in-
fluens in illam in genere luxuriar ; venia liter, fi notabiliter non in-
fluit, quando in utroque cafu ea prxvidetur, licit non intendatur ;
praevidetur, inquam, probabiliter, nec folura in dubio, ex Toleto ,
/r. fiquidem non tenemur adeicflefol liciti, ut c tiara dubium nos
tmovi at i caufis involuntaria pollutionis.

14 Dixi ( cum debeat: ) quia fi non tenetur hujufmodi caufam
removere, vel quia caufa eA bona, ut Audium frequens, fcu cogitatio
rerum turpium ad docendum , CoufcAionis audnio, locutioinho-
licfta cum muliere, &c. vel quia talis caufa non cAmala,& alio*
quin ejus omrAio non eA commoda , V. G- omittere tales cibos, ta-
lem accubitum in letio,&c. tunc neque etiam peccamus nonaufe*
rendu hujufmodi caulas . Ita Toletus, ihidem. Na varrus, ihidtm , So-
tus, •* quarte, dfi.xx.q.i urt. 7. Joannes Sanchez, dtfl.xi num 1 a. Cum
enim caufa fit bona, velnonmala, non tenemur ad illam auferen-
dam propter hos eArtius, qui naturaliter lequuntur, ut nuper dixi-
mus,!-*/^. $.5. anum. 48. quae fuerunt hic claritatis gratia breviter
xepetenda .

1 j Atque h*c antecedenter. Confequenter autempeccaret quis
mortaliter , fipoAfomnum,fubquofecuta eA pollutio, delibcratd
fibi in ea complaceret ob deletiatioacm fcnlualem : nam fi gau-
deret ob fedaum tenue ionem, vel ob naturam deoneratam : nonef-
fe peccatum, coli igitur ex mod6 ditiis .

1 6 Quando autem motus carnis, fcu fpirrtunm infervient ium ge-
nerationi, Gc ipfa decifio femmis accidit in lomno, fed emiffio in vi-
gilia, non eA peccatum ialtem mortale : tum quia non adcA plenum
voluntarium reauifitum ad mortale ; accidit enim emiffio in illo
confio io fomni,OC vigiliar, quando imperfetia eA deliberatio : tum
quia difficile cA cohibere, ne decifum jam femen ex lumbis non
emittatur foras: tum denique, quia pollutio magis fecundum prin-
cipium, quam ftxundum finem judicanda eA: principium autem
fuit f»tisinvoluntariuns,edm fuerit in fomno .

1 7 Quod fi pa rt i m emi Aio feminis fit in fomno, partim in vigilia ;
multd minus habebit rationem peccati, polita voluntate in illam
non co.ifcnt icnte, ut femper fupponimus .

Exditiiscolligit Smth. loeo mox titato , ex Si, ineo,quid fomno
excutitur, non efle obligationem reprimendi emiflionem feminis
ejus pollutionis, qwz in fomno carpit : & idem propter paritatem ra-
tionisdiccreturdefimili feminis cmiffionc pollutionis, qu? involun-
tarie m vigilia accidit ■ Placet dotirina,ne fcrupulis omnia pateant.

iS Sed unum A roc nuper interrogavit quidam probat? confcien-
tiae Sacerdos : cui quamvis utcumque rcfipondi.mihi ipfi tamen (fa-
teor ) non fatisfcci . Experiebatur is levimmifomni vir, Aatim fe ,
concepta pollutione, evigilare perfeti illi nui , atque eAufionis conti-
nuationem clard percipere ; quamvis autem illi delctiation i nullo
modoipfcconfenfiun praeberet, fciretquc fe non obligari ad repri-
mendum, ac pofle fluxionem humoris permittere : tamen aliud illi
contingebat, quod fcrupul i caufa erat moleAiflimi : Experiebatur
cnico i motu quodam quafi interiore ipforum geni talium, lub finem

pollutionis expelli i featii ve non modicam feminis quantitatem;
Perindd( narrabat) ac evenit ei, qui urinam emittit, foletcnim is
in fine mingendi motu expulfivo aliquas urina- gutus, qu^- rema-
nent, expellere. Addebat, fe voluific cum alio Sacerdote id confer-
re, qui fafiiis eA fibi idem non rard evemffe : fed fc i peccato cxcufaf-
lc, quia lcroivigilaos illum expulfionismotumexhibcbat. Interroga-
bat ergo i mc,an ipfc, qui perfctic vigilantem fc dignofccbat , pol. et
motu prarditio effluxionem addjuvare ad abAergenda, ut iple loque-
batur, feu deoneranda virilia , pr?fcrtim ne decifum femen ibidem
forte remanem fu? lanitati noceret ;fic denique ,quia valddfibi dif-
ficile animadvertebat, illum motum non ulurparc .

19 Equidem prni» volui non paucos Authoresevolverc, quim
relpondcrera: cim autem nihil fignate ad rem inveniAem : dixi me
videre quidem quanta difficultas fit in pollutione perfetic vigilanti,
pollutionem, cfluliqnemquc jam inczpum non perficere . Verum
cum in DotioribusfoldmlegCTim licentiam non reprimendi, non
coercendi, non prohibendi : licentiam vcrdatiivcadjuvandi , fcu
non cooperandi difcrcis verbis lofdera negare, utperfpicuc facie
Sanchez, me favere illi non polle. Sententia benignior, quam hac
inretumditiusSanchcz, dtmutrim. Ub.y. dipui.i-j. num.16. tum
aliiampletiuntur, iicaMarchino, Jf* r 4 nt t t'*£l.u.ti.c*p.z.n. 6 m
refertur . Dum/tutitur , mit , ktmot }mi*ulu tjflutn ,m mtmkrn gtni-
tuliius , noti ttntrii (otr<ere y vot magna tum vioUntia probtirrt ut fluat:
fifpluntui Gtrfon. Hanctfl , futa, vtl UUtewui , qutm multi (om-
! alunt , nihil eftratur : tt/ roto . to r antra impetum natura / emine , fn-
pra medum gravatur eorpu/ t fr mulli f fuhiunur infirmitati hui . F.x
alia parte , illa feminat iO efl a£lu txteriee , (yrfeliui naturaht er tut
ah/fue mea voluntate : At aH ut exi enor fime tmentiout nunquam efl
/*fr«r»in.Hzcillc.Notas illa verba ( non tenerit totrttre % prohibere >

) nunquam le.^o {potet adjuvare , expellerent . ) Te tamen addi-
di, bene morate Sacerdos, oro, ut aniniad venas , An faltem teexeu-
farc poflis ex eo capite ; quia notent communiter Dotiores , dcletia-
tionem peccati luxuriar mentem hominis miris modis obfufeare , Gc
illam in eo momen toeffufionis feminis, quafi beAiis fimilem redde-
re. Si ergo tu, partim ex fomni reliquiis, partim ex dclctiatione,
quam fentis, tui perfctiecomposnuoes ; peccati faltem mortiferi
reus non eris . V enim ille adhuc teflabatur fe perfetiiflime vigilare;
fenoneflcfcrupulofum,fenoncAealiisindotium, ut vigiliaimper-
fetiam a lemivigilta non difccrncret : « 5 c ided non cx aliis adiuntiis ,
fed ex ipfoobjetio,A: praeditia nimirum exptilfione, rafum decerni,
modcAe poAularc . Hxc cum illo Sacerdote habui . Cceterdra rem
expende, ingcniole Lctior, Gc dcccrne .

Pollutio vigilanti/ im o/untaria .

20 Hxc, utetiam diAillatio,&commociofpirituum generationi
infervientiuro,quoad folutos( nam quoad con/ugatos diximus (upra

/».46. ) tunc folum funt in fc mortale quandoadeA delibera-
ta complacentia in illis, ob corpoream voluptatem , non ver6 ob ali-
quem bonum finem, ut infimili ditium eA,*.;. In caufa verd, ut
quandonam fint mortales, cognofcas, breviter reprto ; quz fuperius ,
ihid. fatis fuse funi explicata.

n Pollutio, diAillatio, commotio poteA : Primi invigilante
oriri excaufisnon peccaminofis .quando nimirumoriunturex com-
plexione particulari, vel quando ex infirmitate, ut in iis qui patiun-
tur fluxum feminis , & qui facillimi levi quacumqueoccafionedi-
Ai I lationem, feu carnis commotionem fentiunt. Vel quandocx cau-
fis extrrafec» bonis , velexfenonmalis.ut letiione, vel audiiio-
ne turpium ad fcientiarn comparandam, equitatu, contratiu, &
caeteris hujufmodi , quando hzc funt neceAiiria, vel utilia, vel
commoda . In his omnibus fi voluutas deliberati non confentiat ,
non cA culpa, quiabi funt atius naturales : immd fi quis patienter
hos ferat, materiam habet magni meriti propter humilitatem . Ita
Toletus, lotocit.

zx PoteA fecundi eadem pollutio, diAillatio, commotio in vi.
ei lantc oriri ex caufa mortali in genere luxuriz, Gc tunc eam cau-
fam ponere, aflert novum peccatum morule pollutionis, diAilUtio-
nis, Gcc.

xi PoteA tertii ex caufa veniali, &tunc affert novum veniale ,
&c. queclatisabundeditia funt lupra 1. a num.tf.

5. III. Sodomia perftflu .

1 TN MtthedoConfrfi.lii.x-eap.j.^.i y.num.Gj. fic habes, Sodomia ,

X Gc quidem pertetia , eA Concubitus ad fetum non debitum
ut vir cum viro, femina curr.fffmina, ItaSantiusThomas.x.x.v yx.
un. ii. Cajetanus ihtdtm , nam concubitus viricumf?minain vale
przpoAcro,cA fudomja Imperfetia, deqtu mox .Concubitus autem,
eA culpa carnalisconfummata : naturalis ,fific invale debito : iniu-
turalr ,fifit in loco, feu vafe non debito.

t ScdhiceA quae Aio, quandonam mutua procuratio pollutionis
inter Mares, vel Inter feminas, debeat dixi mollities, quando So-
domia -

Refpondeo .quando ex aflfctiu ad perfonam adeA Concubitos , fi
fit inter indebitum fexum, hoc eA inter virum & virum, f?mi-
nam Gc feminam , tunc eA Sodomia . Quando verd eA mutu*

pol-

Caput VIII. De Impudicitia .

203

Proflat a liquando Sae er datem minui perfefli pec catum punit emit intel-
hgere.quim te/ ilii , t tlfibi aliquod (c and a lum creart/y tfle nimium Au-
di Angelum, Interrogationes n.I. Confitetur , inquit, Mufur^quld
fuit cognita extra tat debitum , nonquarat Confrjfariut m quo loce ,p*/
quomodo , ij bujufme.it ; flcult faciunt quidam , q«ipottur Junt Conia-
minator ei , quk<n Confefforn . Vide Fif,liadcz,prac.Ecclefl. bb.^t. *.
».8. Homobonum ,w «m. Ettlef.p. 1 . /r.4. ir j *.f .1 1. de Lugo , difp.
16.depoM.fefl.i4, n.ypj.

pollutio, abfqoe concubitu, fed folum ad explendam libidinem »eft
Mollities. Ita Cajettnus,i*.

1 Hinc fi duo mares commifceant corpora , « moveantur ad pro-
curandam pollutionem , vel quomodocumque fe tangant impudici
ex affeflu indebiti fexus, ittut eftufio feminis vel fit intra vas prae-
polle rum, vel etiam extra i puto die lodomiam . Ita P. Antonius
Marfilius Leflor cafuum in Collegio Romano, immanufc.i» Decal.
trafl.e, 1 . t. 8. §.3. Si Gt intra vas,eft certum : fi verb fi ex tra^robatur ,
quia quamvis tuae non fit copula > tamen per illum concubitum eft
affeflus venercus ad indebitum fexum, qui proprie confiituit Sodo-
miam : nam coeterum five femen effundatur intra,Gvecxtra ,fcroper
aeque in loco non fuo difpereitur , locus enim przpoftetus videtur
materialiter fc habere in fodomia., fcd formaliter epueflmialuim-
turexmotivo, fcilieet ex concubitu cum aflc&u ad indebitum fe-
xum. Confirmo: quiaftrminacumfaeminanonaliomodocoromi-

fcetttr,nifiperprsedidumconcubitumcumeffufionefeminis^Scoon .

intra vas prsrpofterum • ceflariocxplicandumgenusaainulis,fivefitequus,fiveficxqua,fi-

Inter illas enim non poteft efte copula prop/ie; fedfiipfz firmi- ve ovi v^ive galli na :fempercft enim eadem 1 in fpecie mortalis defor-
nae commifccant corpora ex affeflu folum fs polluendi , ideft ex- miias. IuFjUiudttS,rr.jar.g^.i6ajtfifitconcubituscumDpmo-

$. V. Beflia/itai.

1 T .V Methodo Cenfefi. fi*.a.r.7 5104.JVttw.78.Gc habes;BeftiaIiras
X eA concubitus cum reanimau, non ejufdem fpeciei cum ho-
mine . Ita SanflusTbomas , a. a-f .5». 1 Huc reducitur coocu-

bicuscum Da- mone ; quia adhuc ille aoneft ejuldem cum homine
fpeciei , etiamfi allumat formam hominis . In hoc crimine non nc-

plendx libidinis, «A mollities: fi ex affeflu ad indebitum fexum ,eft

lodomia.

4 Scio Graphium, t. 90. n.i i.ex Navarro/.i.*.*9.feoiiread copu-
lam fodomiticam requiri elfufionem feminis intra vasinnaturale .

Sed mihi haec fententia non placet-Primb^uia ut dicebam , fic inter
f oeminam,& farrainara non cflet fodomia: Secu ndd,quia talis concu-
bitus ex affeflu indebiti fexus^um effufione feminis extra vas,noc eft
mollities; quia haeccfi pollutio ex affeflu explendae libidinis, uc fu-
pra diximus : ergo eft fodomia .

5 Soldm igitur fententia Graphii eft vera , quoad pcrnas^c refer- _ 1

va tiooem, fi quando fodomia eft peccat um refer vatumPoenz enim, . * T)OEnae Sodomitarum legi pofluntapud Doflores, quae omnes

ipa- X requirunt fententiam judicis Lege Aror^.^.jx.ig. Petrum

ne, debet id explicari . Ica idem *t. ».i6x. quia fuperadditur, pecca-
tum contra Religionem, ideft commercium cum Dei , nollrumque
omnium aequi fi uno inimico.

i Nota intuper exprimi in Confcffione oportcre^n Daemon fuerit
fub forma fceminz , vel viri , vel fub forma talis Conjugati , vel talis
Momalls pruteftz,&c. ita**. Ratio cfl, quia tunc;prztcr beftiali ci-
tem additur tfleflus ad talem .

$. VI. Additio.

& refer vatio, cftm fint odiofa , rdlringunturad fodotmam principa-
lem, & maxime notam, 3 c undequaque certam .

6 Ex his ergo collige , cum vir cum viro, vel fcemina cum Asini-
na peccant per diflum concubitum , laus die in Confeffione dicere
fe extrtuiffe fc domiam , fine neceflitatc dicendi,an femen intra, an ex-
tra vas emiferint . Quid dicendum , quando vir praepollere feminam
cognofci t , & femen extra vas difpcrgit , dicam mox , tum de fodomia
imperfefla

7 Unum denique hic adverte, in fodomia non (atUeife dicere /v- ijJufficerc

ifi s fed expli candum infuper , •* 9 nit fuerit agem , an pa-

Matt harum, /*/ : ' r Bullam pii V.tJ. quz incipit: Horrendum itlud fer-
ini , gC//£ EST CONTRA CLERICOS EXERCENTES SQD 9 -
MI A M;Niv.r. 17 •a47- Solum dubitari poflet de Excommunicatio-
ne in Clericum fodomitara ;fed nec eft latae lententia:, ut patet ex * .
Cleritijde excejftb. Pralat .Quoad in va lid i tatem ceftameuti Sodomita-
rum, lege Mcnochjum, de Atbitr. l.\^ttntm.\.cafu~ *f$.

liQ.de matr.

ft*m . IudoLugo<A/>.i6.//^.i.«.a^7.Ratioeft, quia agens com-
«littit pollutionem, quam patiens non, eo ipfo quod patiens eft|Com-
mittit .

De Sodomia cum Affine, vide tMfijp ff.i. ».7.

De Sodomia Uxorati , vide r. t. $.1 . 3. & $ 1.

De Sodomia cum Infideli , vide e.i . $.1 . ». g.

De Sodomia cum Virgine, vider.f. J.i. ■.».

$. IV. Sodomia imperfefla .

I T N Methodo Conftft. M, xsap^.x o .4 nttm. j4.Cc habes : Sodomia

X imperfefla, quam alii vocant innaturalem concumbendi mo-
dum; eft peccatum contra naturam , per quod vir cum foemina con-
cumbit extra vas naturale. Eft fpeciesdillinflai fodomia per fefla ,
adebquefpeciatim io Confeftione exprimenda : perfeflaemm pro-
cedit ex affeflu ad indebitum fexum : imperfeflam ver6 procedit,
non ex affeflu ad indebitum lexum^ fed ltc^cad debitum , tamen ad
partem innaturalem .

x Sed quid dicendum, fi quis fe polluat inter coeteras partes fas-
minse, coxendices , brac nia Jkc. Refpoodeo: de hac re d iflum eft lu-
perius 9 .i»?

Illud hic fivd recole, fivd adde.Si primb Ct coocubitusex affeflu ad
perfonam ipfam , fexumquefaemineum, eft copula fornicaria, five
adulterina ji ye inceftuofa, juxta conditionem pcrfonae,atqueaded eft

Ex copula nefanda non oriri A(fimtatera,cx Sane./. 7. matr.Sfp.
.1 J. ij 14. fufficere tamen ad divorcium:ex eodcm/10. de matr.
difp4J*.i.S.Tha.rn j,di/t.y unie jen. 1. a J 4 jimounc communi»

eft doflrina,apud Doflores fufiib legenda . ^

3 Quoniam, ut modo nmui,relervacio cum fit odiofa, refirin -i de-
bet in cafu noftroad fodomum undequaque certam ; Qus-ii io cele-
bris eft . An refervata in aliqua Diaeccfi fodomia, abfolu te intclliga-
tur de Agente lbliim^cqui dem,utmod&diflumeft,$<3 « j.cum Vc-
n*inatione intra vas przpqfterum , haec enim dl undequaque certa
fodomia ; ut etiam de Patiente , qui cert£ fodomiu etiam lbiec a p-
pellari.de utroque intelligi propter rationem diflam probabiliused,
fed intelligifolum ( nili aliud in refervatione addatur) de Agente
nonpoftiim non putare probabile . Vt tenet Graphius,p**fl.r«yb«/n
rtfervat./. i./.t i.«.7.8 (j % j.Ratioeftnon mujtdantddich, quia ccr-
U,& propria fodomia, ad quam folam debet fe extenderr relervatin,
quz ex omnium conlenfu eft od iofa , & reilringenda; Colum eft i 1 la ,
per quam feminatur in vafc przpoftero mafculi ; id quod certi noa
fit i patiente . Adde in Jure magis puniri a$entem.quam patientem,
Sc meri t6 ; q uia gravius ille peccat quam hic , ex Divo Antonino , m
fum,p.\. 1i1.r7. J4. ergo non eft mirum , fi nos cenfeamus refer vatio-
uem cadere in Hlud peccatum, quod eft gravius .

4 Diana, pA.tr. t .ref.i jf. &p.6.tr. 6.rtf quiiounoloco to-

net, dfe probabile fodoraiam agentis, <k patientis efle eadem fpe-
cie, undcnooefte fpeciatimin Confeflione explicandam; debeiee
affirmare eam eilc pari modo refervatam : & tamen propendet non
dTc, p.Z.tr.Tj, Mrfetilan.rtf. 64. vidcctiamp.7 ./M«. rtf il. abi
muludc refervatione hujus peccati . Atvcr^ego, quicumaeLu*
go conftanter docui pauli ante , 5.3. •. 7. efte diverUs , ( Agens enim

nperiendus.Si fccunddfitconcubitusexaffefluadprzpoftcraspjutes w . _

eft fodomia imperfefla, de qua agirausacfimiliter aperiendus. Si ter- perfe prodigit femen, quod non prodigii patiens) multa confe-
tid denique fit fine concubitu, led mere ad explendam I ibidem, eft quentius probabile judico refervationem todomiz abfolutepofi.
mollities ex fe explicanda. um, folum efte contra fbdomiam certam, & principalem, qualis

a Si quis tamen fateaturabfolut6,coocubuin*e fecum ffmina', re- lola eft fodomia agentis,
gulariterintellicitur fuifleex affeflu ad perfonam primo modo, non
vcr6 fecundo, vel tertio, nifi aliud cxprels^ fateatur . Ratioeft.quia
inteiligitur, illum concubitum fafliun efte more ordinarid :mos au-
tem ordinarius cft,ut vir cum fjmina commifceatur ex affeflu ad fe-
xum roemineum. V ndc vides multum differre hunc concubi tum viri
cum faemina^bcoconcubitu viri cum viro, vel faaminz cum ffmi-
na;ille enim eft fodomicicus, quia non poteft dTc ex affeflu ad copu-
lam naturalem : hic non eft fodomiticus^iuu quando vir cum ff mi-
na mlfcctur,fcmper regulariter eft ad copulam naturalem .

4 Hic univcrfaliier pro omnibus peccatis luxuriar velim diligea-
ter pernotes : Hzc i nobis difla efte, ad dandam veram harum rerum
c(Tentiam ,Cceterum in praxi Confellario expediet, tot minutias ne-
quaquam interrogare . Audi Fiilmcium *• Inflrufl. httuipeoCanfefi.

‘J- tirca initium . Prodent , inquit , tjfe Confeffatiut debet in exqmiren-
efn eauti tertumfantiit fextipractpti^ praparatcriii adaflum confum-
rnntum , medis minutis non tuetffdriii , ne fe , tfl ponit entem excitet ad

aequam iens at tener» . Audi Cottinch. tUff.j.de Sueram, dui.-j.mim.^

t Sodomiam imperfeflam non intelligi refervatam , ubi fodomia
ablolutc refervata eft , jam dixi $-3- «-4- cum Graphio : & nunc coo-
fiwnocum Bonae, de matr. y.4.^.1 i.m.j.

6 Refervata fodomia intelligi refervatam Reftialitatem, aliqui
affirmant: Sed verius negat idem fionacina ; quem, fi eft otium ,
lege.

CAPUT VIIL

I. De Impudicitia t boe tfi de Taflibui , A, fpeflibui
bufyu* aflibut imfmdnii inter S 0 betae .

Ubi obiter de parvitate materia ‘* Tt venerta .

t E his pauca dixi »« Methode Coofe/fienis bb.%. tap.-j . « . x.xibkM

I J Editione Panormitana i 64 9 quz eft omnium ampl iffima d-
tan tur alia loca, Sc potius ut aperirem , qua ratione fint io Coofei-

t fione

uigi

Explicationis Decalogi Lib.VII.

Cone defercnia,quim ut eorum naturam explicarem : quare in prae-
fenuaiduberiuseritaeendum. Loquimur autem de adionibus ex-
ternis inter folatos , & line periculo pollutionis ; nam inter Conju-
|Mi*tlSpaofoi, vel quando fubeft periculum pollutionis, didutn
eft fatis fupra ,r.j. $ 4 « 4». de incernis veri oefideriis, A cogita-
tionibus muro (is dicaro Aio.

x Tanquam fundamentum pemeceflariumeorum,qu* hic profe-
renda funt praemitto : in praedicis v.g.in tadu manus Mulieris , tria
Bencra deledationum inveniri. Prinum, naturalem. Secundam,
libidinofam, quam Kr»/™» appellimus . Tertiam, non libidinofam .

5 Naturalem deledationem voco eam, qua? oritur cx naturalium
qualitatum proportione. Sic deiedatur manus tangere mollita, refu-
f^icafpera; eademque manus quando excedit ia calore deiedatur
tangere manum frigidam , A d contra . Si a uis ergo ungat manum
mulieris. & fine alia ulteriore intentione deiedatur dcfola molli-
tie , de foJocalore,defolo frigore , Ac. ex fe nullius erit peccati reus
liedt enim difficile fit, A: periculafum fifterc in his terminis, umen
aliquando certdfiftitur; ut quando manibus calidis fua? filiae Pater
lenex propria calefacit, vel quando pueri»ab omni impuritate alieni ,
ie invicem jocando contredant , vel licantque , Ac.

Huc reduco moralemf fic juvat appellare )deledationem,qoae in-
terdum ex his captatur, quaque potilis voluptas mentis eft, A gau-
dium, quimaffedio appetitus fenGtivi. Talis eft calla dcledatio ,
quam quis furnit ex ofeu Io more patria? , rclhoncfto tadu manus ,
quando exhibetur caufa cartae amicitiae : tunc enim amicus, feu
amici pars fuperior fibi complacet de morali, hooe(laqueamicitia,ni-
hil de fenfitiva deledatiooe .

4 Libidinofa, vel venerea eft, quaeoriturex copula, pollutione,
dillillatione , vel excogitatione ipfarum; ut item quas oriturex
commotione partium corporis , feufpirituum infervientiumgene-
rationi, ouam appetitus fenlicivus maximd percipit . Venerea au-
tem appel latu r, qu ia eft ordinata ad genera t ionem, cui V enerero pri-
fca antiqu itas praeficiebat .

Si quis ergo io his extra Matrimonium deledatur , peccare mor-
taliter, eft omnibus manifeftum, nec enim io his dari parvitatem ,
dicetur rn»x num.S.

5 Non libidinofa eft Illa deledatio, quae fumiturab aliquibus
adionibus , quat licdt ordinata? fint aliquando ad generationem , ali-
quando tamen nonlunt;A tamen ut non ordinat;, fuam pari unt pro-
priam deledatioocm; qua ratione pollent diei remotd.non ver* pro-
ximi ad generationem ordinari V.g.tadum fce minae manus^ertuna
*ft,pofle referri ad fe praeparandum ad copulam, at poteft non referri,
A nihilominus tunc ille tadus pariet ex fe io ungente fuamdcle-
dationem , non quidem folum illam naturalem ex proportione qua-
litatum, de qua *>■}. fed aliam propriam individualem talis udus ut
relati ad mulierem, fine ulla prorfus intentione libidinis . Sicuti
enim diflert indi vidualiter licita delcdatio^uam i vifionc.A odore
purpureae Rofsefentis^bea quam feneis ab albo lilio,fic differt dcle-
datio pudica, quam ctpisimera proportionata pulchritudine vul-
tus mulieris, abeaquamcaftditem fumis i quacumque alia pulchri-
tudine, v.g. floridi Campi ,exquifit« Architedurse , frondernis ar-
boris, A cujufcumque alterius qualitatis , naturaliter tibi, tuifque
oculis proportionata? • Qu$re haec non libidinofa deledatio, Iicdt
inter tuturales computari pollit ; tamen claritatis gratia eft omnin6
diftinguenda : nam de hoc matimd quaeritur: An, A quod peccatum
fit, eam voluntarii fufeipere ? Pro quo :

6 Statuamus hanc uoiverfaicm regulam, tres habentem partes .
Omnesadus, V.G.afpedus, tadus, a! locutio mulieris, fifolthn
deledationem naturalem afferant, A ex alia parte ob illam folam
afliimatur , ex nullo peccato afiurauntur; immd interdum ex meri-
to, quia illa deicdatioordinatur ex fe ad bonum finem, necinfe
inhoneftaell. Rurfus, iidero adu* fi pariant deledationem vene-
ream, velailuroantur propter illam; cum peccato mortali extra

iidera 11 parum iiumdelcttationem non libidinolam^aquedeleda-
cio afliimatur quidem, fed non ad ullam libidinem veneream; folOim
cum peccato veniali aftiimctur. Cujus ultima? partis ratio ( nam
alia probatione non indigeat , ) eft, quia ex una parte non habemus ,
unde, ut fic, fub mortali prohibita fit; fi enim effet prohibita , in-
de eftet, quia ad generationemyqua fit illicita, refertur; at proba-
turo eft exfe non referri: ergo, Ac. A ex alu parte deordinatio
nonnulla eft, atque ade6 venialis, iis uti adibas ad meram de-
ledationero, licet levem; unde vides, cur udus V. g. honeftae par-
tis exfe non fit mortalis, fitvero udus partis inhoneftx inter fo-
lutos. Ratio enim eft, quia honeftae partis tadus deledationem ex
feparic, vel naturalem, vei non libidinofam , declaratas in prima,
& tertia parce regulz :at udus inhoneftus non folum parere poteft
deledationem naturalem, A non libidinofam, fed quando afllimi-
tur folum ob ipfas has duas deledationes , ( nam fi afliimantur ob ne-
ceffiutem ii lar partes, V.G. medendi, non fumus in cafu ) paric
etiam infeparabiliter libidinofam : A Ratio hujus maximd notanda
eft: quia impoflibilefic, ut deledatio quaucumque licdt naturalis,
vel non libidinofa ejus partis , quae tam proxime inlervit generatio-

tioms, diam procurare convincetur, atque adeo juxta dida«.4pec-
care uKvuiitcr .

7 SaniiiCZ de malr, difl.^6. itum, preferlim g.(y nurr, ,g. -i*
fummslib.j. eap.6. num.t j. confundit deledationem naturalem, A
non libidinofam ; fed deinde m difcurfu dodrmar rc :pfa videtur di-
ftiugucrc :dum enim levem manus touniaa: tadum dicit elie venia-
lem, quia aoa eft exfe deledatio libidinofa. quoddidumroe juvat
fic explicare , ut voluptatem non libidinofam, vocaverit volupta-
tem modicam, feu parvam; quzcericadmodiimcxiguaeft prat il-
la , quae cii 1 ibidi nola . Et quamvis idem Sanchct , infumen. tec.eit.
**».!*. leretradavcrit de pTardidi p-uviuteconceflarvei/a/v Uco
dematr, unde videatur fateri, feintelfexiiie dc libidinofa; tamen
pro majori claritate fua? fementix, non admittentis parvitatem in
re venerea , id lecifle fui picor : naiu exterum mea mcerpretatio,uc-

S vu: conflandam Aurhons defendens ,ipfi eidem Authori ( cre-
ti ) fi viveret, non difpliccret • Nonnemo fufpicatur eam retrada-
tionem noaefle Authori 1, fed fuppofititiam , vel certi illi involun-
tariam . Iu Beycr 1 tnlci us , quem laudat , fequiturque Caramuel , »'*
Hfgnla X. B trudi th , m. jO^J.

Ego huic fufpicioni, fi vera eft, addo, fatis fuifte A uthorismen-
temdcclararc, utcgocoaatusfum, quimillum pronunciarc fua
dida retradantem .

Par ei tat mat trite non datur ia rt unaria .

8 Hanc regulam fic i nobis diftindam, quam nili calleas, femper
in hac materia excuties , confirmare juvat dodrina , A authoritate

Caftropalai, quiloquensde Decreto R. P. Claudii Aquaviva* , ouo
prohibuit noflris, ne docerent dari in re venerea par vitatem;hare ha-
bet formalia verba, tom.\.tr.i6. aifput. j. ^uafi 9 . num.$.Stdn*a It-

vtm pluribus Dell eribus drgitultattm tutulis d silum prattptum ter
panis ajftilum, tet turbis exaggeratum , precipu) tum videatur op-
perti (otrtmumijjuna 'Deliorum J e arentia , admittenti in materia luxu-
ria leve pe t catum ex partitote materia . Ne? e e enim credendum tfl y ve-
lu>(Ji C audium , virum alioqui deliijftmum , p’udtnt<jjimum , So-
etetatiffue Pralates , condemnare tanquam deiinnam omnine exter-
minandam y qua affirmaret , dele liat io nem fumptam ex viftesu mufierit
pulchra , ex tllius manus centailu , ex illius collocutione ahfque ulle
defiderio , vel periculo uberioris lapfus , effe peccatum veniale. V t-
tiim fi vrrba yracepti attenti expendantur t facili fupradiHa difficmL
tus diffelvetur. Neque enim Claudius negavit , aut negare potuit ,
probabile effe yfupr adiit as dtleilatione leves effe , folum enim negavit i •
rr venerea dari exiguam de It Has tonem ex levitate materia. Et quidem
meritb. Nam res venerea proprii eft ceiiut , vel pollutio y vel ad fum-
mum , qua ad hoc proximi difponunt , ut tfi commotio fptrftuumgr-
ncrationifubfervientiumyficuti tradit Galen. ib.14. deufupart. cap.
9. A IO. DehUntie igitur, ^ue ex imaginanent , vel ex centailu fume-
retu* ex coitu , pollutione , eemmetionete fperituum fubferpientium ge-
nerationi , nequaquam ex levitate materia 4 mortali extufar i pote fi i quis
e fi dele Elatio in re venerea . At dtl Ek atio tjuafumttur ex vifient Mu-
lieris pulebra , ex illius manus centattu ob folam illam de it 11 at i enem

obfque ullo odo periculo , vtldtfiderio , non eft de/eElutio ia re venerea poc
proinde nec peccatum mortale y ita fubftintt FiUiutiut , tradatu tri-

gefimo in fexto praecepto Decalogi , capite nono per totum , pra?ci«
pudn.18. A iqt.

$ HarcCaftr opalus. In quibus vellem advectas >"*• {remmunif.
fima featentia , admittenti in materia luxuria uis peccatum ; Et nem
dari utre vtnerray frc.) vides ? Communi flim*m opinionem voc at da *
ri parvitatem in materia luxuriz , negat eamdem dari in re venerea;
videtur enim, ni fallor, fignificare haec duo ( in materia /uxuna y fy
inre venerea ) differre permaximd . Nam luxuria latcpatetad om-

nemculpam,pertincntemmaxinkadfenfumtadus; resverd ve-
nere», quam proprie vocavimus libidinolam, rdlringitur ad cui-

vis ex joco, feu cx deledatiooe non hbidinola, parva iu^un,..u,

poflitcflcgravis,fi*numaturobfinemlibidinofum: At hic,mmirutn

m re venerea, nulla parvitas datur;lemper enim eo ipfo quod venere*
eft, inchoat io copula?, feu pollutionis eft , atque adedipfius procu-
ratio, quae inter folutus mortale peccatum fempcT attingit . Lege de
hoc Rebellium fusd yp.x.or.de Jufttt.bb.\.q. 1 • Caftropal '*.l.
tr.i.d,\.p.\Q.§.\.num,^. citans Leftium ,SaLas»Baliliam t Valquez ,
quicqu id dicant aliqui, quos citat , fequiturque Caramuel, *a t Hpi u * m
Samfti BtnediEli .4 num. I0(». Scio tum SaDC her, "t.Q. dematrtmoni
diftinEl. .fparfim per totam , (y infumma , lib. J. cap A. »»w.I ». tum
prifeos Authores confundere luxuriam, Arem veneream: Sed nos
recentiores, claritatis, Adodrinaeeritia, modo dido dillmgui-
mus. His jadis fundamentis, per ejufmodi adus figillatun» lacui-
tatis gratia, difeurramus .

II. TaEluty efculdy amplexus inter folutot .

i Angere manum, faciem, brachia, pedes, A exNavtrro
1 etiam mamillas Mulieris , fi fiant inter folutot ( de quibus

proximam , A infcparabilera ex fe caufam ponit libidinofic deieda- ratem patiunt deledationem. Dc his A proximd dicendis le^ 1

io6 Explicationis Decalogi Lib. VII.

Idem dic de repracfentantibu tres valdA impuris - Idem cft eafdem
pingentibus. Dixi ( valde lur pe* » valde impuni, &c.) nam fecu* ,
quia levi* rflet, Ac remota provocatio ad libidinem, atque aded non
feparabiliter cum illa, leviter peccaretur .

* Obligationem Gubernatorum ad repellendos turpia repraefen-
tantea maxioum efle , colligitur ea diUi; cum enim ipfifacilA tot
lapfus cavere poflint ex chariute, immo ex officio debent: Audi
Bodmm, ibid.num. j J. Si neglexerint Priueipet, inquit , providere, ne im-
pura reprafententur,ftiane Jt pavi UT i Dee puniendat , u t poti, quia per -
Whferint authoritate fua canfenferint , puhHeam emmtmm fultvum
febetam balari . £t paul6 poft : HjmeMum latito e fi, ut Principii Hi-
JtricHts Wfl recipiant, fed /x Hfgnu expellaet t .

5. VI. Munera occeptor e, fy fe jaSare dart turpi . ^emijfioi .

i *T\E prioreex his per occafionem dixi fuperiils, ctim de Stupro,

X-/hoc eft r.j.J.j.d »u+$. De pofteriorc egi , i* Methodo Conftfi

0MU 9 i*d.m

$. VII Chorea.

f f^Horearum tres lacio Claflb . Prima efl abfolutA pudica , feu

V-a pura. Secunda impura per accidens. Tertia per fe impura.
2>e his vide Summiftas . Vrrb. Chorea . Azorius ; %.p.e.i6. Bonae ina ,
altmair.q.^.p.^.nju,. Filliucius, te.i.tr. jo.r,io.w.22}. Trullench,'*

3 >$cJ 9.1.9 Jub.M.

Purz , ( cftofint aliquando aliquantulum vanae) funt Choreae %
'quae inter ejufdem fexusperfonas , line ullo turpitudiniseeflu , vel
ulteriori pravo fine non rar6 fiunt. Ejufmodi funt, quos ludos po-
tilis dixeris , quam Choreas, funt tamen Chore*, quafque voca-
mus Morefchat , Inttetbiatat , Luminantem fati anenti \ in quibus ad
«umerum rauficum certatur, falutur, luminaria in manibus a c-
«enfa artificiosA circumferuntur - Ejufmodi funt Chorea , quas
Pueli* inter fe, nullis accitis hominibus, interdum domi folent fin-
«erc , ad recreationem , tempufque fallendum exercere . Ejufmodi
funt e* , qusr rufiici mfuismapaliis, vefperA poft laborem ad le-
vandum animum, fine ullo prorfus turpi fine, vel impudico figno ex-
Jiibent , fonante fiftula .

- Has igitur. Ac fimiles Choreas, puras appella, oecutpcccamino-
fas reprobato . Has David, J.x.lttgnum r.6umte Arcam in Dei cultum
aflumpfit ; Has Maria Aaronis foror, Exod.tj. agens Deo gratias ob
fubmerlum Pharaoncm, cum exteris Mulieribus ( non autem Mi-
stis maribus) gaudens exhibuit . Has in Ccelo ducent etiam corpora-
liter, ut putat Marinus Rhoa, libro da fiat* B tat orum , Sanflorum
Chori . Has, ( nec alias, ut perperam citat Boffius, tom.i. moralium ,
tituJ.19.m1.ux ) permittit RuflicisCajetanus,F/r*.cA*rc< . Has de-
nique permittunt Superiores in Trag*diis, Acfimilibus reprxfen-
tationibus, ad juvenes exercendos, eorumque animos fublevandos .
Huc item reduci potiunt e*,qux in diebus Bacchanalium ad merum
jtfcum, vel vanitatem larvati foti viri, ad artificioiaro pedum, corpo-
r ifque dexteritatem ofteodendam , exhibent populo .

1 Impurx per fe funt, quz raixtts maribus, fauninifque, immd
etiam feparatis , fufeipiuntur, obfcznis geflibus, t ad ibus parum
pudicis, AmaGarum, Amicorumque interventu, Ac fimil ibus. Jta
S.Thom.»*r.j.tiki* ,&ma.i.f.i68.«r/.r. Azor. Filliuc. aliique
xnodb citati . Has enim vcrA in ultimas terras efle ablegandas , nemo
eft qui negat, earumqueprofeflores verfari inflatu peccati mortalis ,
& denique per Principes Chriftianos efleab Urbibus, necfoliim i
domibui expellendos .

% Impur* per accidens funt Chore*, quf per honeftas feminas ,
virofque in cooviviis, in nuptiis, in diebus l*titi* deditis heri con-
fueverunt. H*profcd6per fe i mpur?,& pecca mi nof* funt, exer-
ceri enim fine mortali peccato per fe potiunt- Iu Cajetanus^. <•*.
Trullench. Bonacina, Filliucius , Azorius , Jot. nt. quibus adde Lo-
pez, •» *.f.i"Jf ru ^.f- J 1 -nnrn.6. Idemquecft, fi perfonati homines fub
larvis utriufauefexus, in Bacchanalibus Choreas agant Homines ,
inquam, peri o*a ti : nam fi fint immixt* foemin* , valde vereor , ne
fub illo n»bito ement ito, res non degeneret in (. horeas ex fe impu-
ras, de quibus, nun prandenti . Per frigitur, ut dico, harpeccami-
nolsr non funt : folent tan>en fxpiffime per accidens : ratiooe nimi-
rum periculi, ut in tanto Iztitipcalore, in tanu adolefcentula-
rum, juvenumque fpecie, ornatu, coocurfu, in «rtificiola illa
corporis, grata oculis agitatione, in contadu manuum, qui IzpA
adhibetur ; non ii folDro^ui Choreas agunt , verumetiamfpeda-
toresfacild in impudica labantur. Dc his igitur idem pronuncio ,
quod dcComaedits paulbant^didum cft; has nimirum vaJdc peri-
culofas, multb magis fi frequenter , & cx confuctiidinem fiant .

Nihilominusaddo. fiexexperientiacognovifti, tibi ejufmodi pe-

rkulum non fubeife ; te b« modo cborizantem, vel chorizantes
ufpicientem , nequaquam efle mortalis peccat i reum. Patrcsfami-
lia* potius moneo, ne eais permittant , quando przvidcnt 6cilc, ali-
quos ex hac occatione in peccata lapfuroi .

4 Quoad locum , pertimas , tempus : ne fiant primd in Ecclefia ,
velpropb ipfam. Secundi, ne ab Ecclsfiafticis, multb minus i
Relreiofis , Mooiaiibufque . Tcrtid ue tempore pccnitcmi* , V.G.
Quadrag cfun*, nec feftti diebus .

y Per has tre* prohibitiones , quas legitimus inSacrisTextlbai-

(ap.PtttiyttTt/ifi.^jap.Hon opertat x.dttenf difi.y fy (a p. eum dat*,
rem ^.da Vtt.(y bouafi.Ckritjap. J>tt. da Imm. ILetltf.in €.CJtm. \ .da Ce_
Jtb.Mift. non prohiberi putoChoreas ablblute, fed immodeflas, ini"
pudicafque. lU Sylvefler, f.Cbaraa^MiZZirntirdi/i. lOg ./uperSarma'
tu U*nuai iu monia t quibus adde Menoch . dt arbitr. tum addit jodCa
fum 66.11.f9. Id loco omnium oftendit illeCaiwmClem.i.4Vc«/r#r.

Mi/i. hisvcibis : N** faremur id ipfit Ectltf)i , ttrumyut Cuatattrii/
Cbortat faara dtffelntat. Illud ( dtjje lutat ) prohibitionem certi per-
maximi lenit. Quare juxu majorem, minoremque irreverentiam, i
prudenti «fecundum omnes circumflantia?, expendendam, qu* in-
fera tu r flatui per fonarum, (acris locis, facroque tempore, adde <5 c
confideratofcandalo, quod forte detur, gravitatem, levitatemque
culp* dimetire - Qua in re ftri&e loquitur Boffius J.t.n .%. dum 1W0-
luti dicit, Choreas agere in Ecclefia dfe peccatum mortale : ficut
nimis laxe loquuntur aliqui apud Bofl’. i.t. dum ajuntabfolutd non
eflcmorcale:iuSanch.*'*cv<»//.i.c.g^v^.i4.ff.2i. ex Lopez, nam
fecundilm menluram irreverenti*, Aequalitatem Chorearum, de-
finienda erit Ac culpa.

6 iaClemcnum ,defiatu Manatberum i (,i. dum dicitur de Mo-
nialibus, Non ( hortat , nenfrfiafatulariumptejtquaatur , non videtur
imponi przceptum, fed e* monentur juxta fana confilia : neque
enim Moniales inter fc lortd ex aliqua occatione puras Choreas agen-
tes , etiam ob recreationis gratiam, audeo de peccato mortali con-
demnare : quamvis profe&6 digna fit culpa, quz levere i Superiori-
bus cafligetur-

§. VIII. Ornatui.

1 T TUc Ornatum mulieris reduci curiofusLe&orvultjhucer-

±1 go reducamus .

Nomine ornatus intclligitur omnis cultus muliebris per pigmen-
ta, Ac comam appofititiaro, per intortos capillos , per pedoris nudi-
tatem, per ornamenta aurea. Ac gemmata, per novas veflium formas,
przfcrtimfiquz iis utantur fupra flatum, vclprztcr receptam con-
luetudincm . Ita Lefliusj/.v.^V^.^ it. 105.

z ln hoc ergo certum eftPrimb, fine peccato pofle qu*ri orna-
tum corporis ob bonum finem, non lolum fcilicctob necetiarium
corporis tegumentum , fed etiam adfui flatus decorem, nimirum
ut pro conditione fui flatus honorificA quis prodat in forum ; id
enim efl laudabile, Ac rcdA rationi conlonum- Contri, certum
itemeft, cum evidenti peccato mortali eundem Ornatum quzri •
fiob finem graviter malum, quicumquc is fit, conquiratur: V.G.
ut quis adulteret , ut turpiter conculpicatur , Acc. id quod proba-
tione non indiget. Ita

\ Certum efl' fccundb, fi fe ornet Mulier Matrrmoniojunda ,
vel ad id afpirans, ut Viro placeat, velut virum nancifcatur, nihil
peccare : ita iijrar.rog. Ratio efl, quia hic fims cum hoodlus fit, fatis
honeftam illi ornamento caulam przbct .

4 Certum fit tertib, mulierem etiam illam, qu? nec nupta cft,
nec nuptias intendit, iramb Acadolel'centes,& viros, fife ornent ,
non ut ab aliis turpiter cnncupifcantur,fed ut cenfeantur inter pul-
chros, Ac laudentur ut pulchri , non peccare mortaliter . Ita ib nutn.
109. ex S, Thoma, Cajeuno, Rolletix . Ratio efl, quia id non conti*
net gravem deordi nationem , fed ad furamum vanam quamdam glo-
riam coram hominibus.

\ Remanent ergodu* difficultates. Prior, Ancxcdlusinhujufi.
modi ornatu fit ex le mortalis? Pofterior, An faltem fit mortalis ob
fcandalum, quia nimirum mulier fic ornata cauta efl, vel occatio rui-
n* fpi ritualis multorum .

6 Quoad priils , atiero cum D. Thoma x.t.f».* 69. art ad\.
Caktano, »Anoncllc niti venialem cxcctium. Ratio efl, quia ex-
ectios, appeti tu, Ac ufu rei per fe non malo, non efl niti veniale, uc
patet in exc e ilu cibi , pot us, divitiarum , Acc. qui non efl ex fe mor-
ulis, niti ratione gravis nocumenti, quod aliquando inferret. Sed
in calu noftronon cft niti excefliis in conquirendo nitore , pulchritu-
dine, cultuque corporis, qu* non funt ci fc mala, fed indifferentia :
ergo, Atc. Adde ; Peccatum, ut fit mortale, debet cfle graviter con-
tra charitatem Dei, vel Proximi ; vel lui ipfius : id quod non efl inve-
nire m cafu noflro.

7 Quoad pofterius , aflero , de eo tam benA, cordatA , ac fapien-
ter fcripfi(fenumquam fatis laudatum LeUium» 11 2. t ij. utju-
dicemh)clufficere,fi illius dodrinam ad verbum exferibam : Scio
Albertum Albcrti, fusAdeomatu mulieris aliquanto fcrupulotios
difputare ; fed me juvat Leffium lequi benigniorem . Patefio ait
i » 1 xetjfu ifli ut ornatui tjft peccatum mortiferum par aetid/m t r at 'tona
alteujui pravitati t connexa .

Primi y ratiana mati finit \ ut fi fiat animo par trahendi ad libi-
dinem .

Secundi, ratione prateptipofitivi , ut fi talit rxct/fut effet vttitut ali-
qua leee, fubpetna Exco/nmunicationii , eaqur fervaretur .

£*od fi lex non habeat annexam panom , -w/ faltem nenfravrm s
non erit plufquam veniale :immi credibile efl /pltrafque Lege Ci filet, do
bujufmedi , qua poffim variit locit habentur, efft folumpaenalei , tfy
obligare tantum ad mu/JIam .

Tertii , ratione fc and ah , ut fi quit uteretur vtfle adei tenui , ®r/ if*
formata , ut per tam pudenda non fatit trgtrtntur : id enim , j udet ia

mora/i.

Cap. VIII. De Impudicitia . 207

morati, non tam effet pulchritudinem ofltrstare s quam b emmi s dktflb
ad libidinem alftcer o.

Secui ei , in nudande pe floro , ut Coj/tanui , Tumut,ty Ne var rui no-
tant pra/ertim, ubie/i eaConfueiudo : nam pari i/U hemfflai tmfet-r ,
ne enatura, aut pudor bumanui poflulat iliam aafolute f/gi . Gravo ta-
men peccatum effet hujufmodi morem introduc eri , ubi id nonefleon-
futium: infolita enim magis motent i fffres ipfa merito periculum ,
etiam uiiefl recepta , tanquam illicitum libidini t effit abroganda , ul
"Defloret monent .

Notandum tamen , non ex eo confer % ornatum fcandd.ofam , quod
multi octafione illius putentur ad prava tlefl 'dena provocandi, ut ul Ib
pradifli Defloret tradunt i a/ioquin etiam pulchritudo nat urals fcars-
d alo i a effet nam multi magis provocat , quam artificio faecum natura
longe fnperet artem . Itaque etiam famiua puttt aliquot peccatura ,non
tamen iJcirtbfub peccato mortali tenetur tahm ornatum dimittere
Siculi it, quid multis odia habetur, non tenetur i publico abflinere , ut
inimicis non detur occafio odii. Idalio efl , quia ornatui ifle /e lum r emo.
t} ad malum provocat: ergo non te- et ur abeo aiflinere, ne alti pec-
cent afiequi perfeiubab/hnere deberet {cum illaoccafio fit perpetua M
(f univer falis J quod nimis grave effet humana conditionis . Sufficit igi .
tur , ut ei peccatum proximi d>fphetat , fy i/hus fa/utem non contemnat .
Er Confirmatur , quia quod i IU peccent , ex eorum provenit malitia , non ex
conditione ornatus : ficui enim circa banc peccant , ita etiam circa alias
eximia pulchritudinis : a, qui , id quod ex aliorum malina provenit .non
tenemur cum tanto gravamine noflro impedire . Secus , fi aliquo ca/u ad
breve folum tempus ob peculiare periculum alitu jis abflinrndum effet :
Hant limitationem non poflit Dian .par i. /r.r j.r//^j6 ctianifi or-
natus fit fuperfluus, & maximus, modo fit fecundum morem Pa-
tri*, & de fe non fit quafi provocativus ad malum : tunc enim Cha-
ritasfsoflularec , ut pro tempore talem ornatum fuferfluum omittam . ne
proximus , qui ahequin putatur non peccaturus , inde peccandi occa-
fiontm habeat .

HxcLeflius,qui etiam n.i t^ootat ortutuimfeu ufum vertis alieni
fexus, non efle in t rinfecd malum ; unde ob cauiam jurtam fieri porte ,
v.j^fiaJ ia dcfic.G opus fjtfeoccultare ab hort^fi fiant rcprjcfcntacio-
ncs,&c.Ex levitate id faccrc,eflefoli)m ve niale,ju re fatetur .

Vide denique fuperius/ j.r.i .§ 4-fl.z7.ubi notavi dirtindionem,cur
non i iceat Pucllx fc ornatam in confpcdu AmaGi coni ul to dare , ut
coofpiciatur -

CAPUT IX.

Difcutiuntur duo di£ta Caramuelis in
materia luxuria: .

De Tertio diflo , vid. Jib.IO. cap. 7 -

I TJ Rimumdidum,*» Hfgula S.Btnedifli, n.101 t.efl hujufmodi.

X Infero peccantem eum Virgine fodomstici : Primi, non teneri di-
cere illam effe virginem ft a Diana de circumfl antiis aggravantibus ref.
Ii. Secundi, immd neque teneri exponere fe fodomiom babuiffe cum
Mulier t , ut ipfe Docet Diana , ibid. ref elutione fecunda , Bonas ina ,
de Matrimonio , q.^.pag. 1 1 . ».9. Ratio efl , quia fodomia cum Mu here aut
cum Viro foldm differunt in genere entis, non in genere moris: non fe-
tus ac fur an aurum , aut argentum : frangere jejunium pane , vel p*-
fcibus . Hxc ille .

» Ex bis primum approbo,ut approbavi fuperiusr.i.jTl.fl.*. Se-
cundum approbare non portum, ficuti nec fu peri us approbavi , t. j.$.
3.».r.Ratioeftduplcx:F>nma,quiafalfumcft non differre in genere
morisNam.ut ^ dixi,pcrfeda fodomia, quxert cum viro, procedit
cx affcdu ad indebitum fex um : qu* veri cum Muliere, nonertad
indebitum fexum ; fed licet ad debitum , tamen ad partem innatu-
ralem :qu* duo certe auilibet bene moratus non potert negare,in ge-
nere moris differre . Non fic furari aurum , vel argentum , frangere
jejunium pane, vel pifcibus,immi in beftialitate congredi cummare
vel foemina:quia hxc femper funt ex eodem moraliter affcdu ad di-
vitias, ad comertionem, ad bcftiam . Secundi, quia n imis ert falfum ,
hanc opinionem doceri i Bonacinajimmi fortafle etiam nec i Diana
Utrumque profero.Bonacina^.Q.citat.i Gara muele folum loquitur
de primo, quod e$o approbavi : A t de fecundi , non ibi l<*]uitur,fed
p«wli anci, ncmpe^flwry^.ti. <»7.1* Edu.Venet. 16)9 uhi his ver-
bis meam fententiam firmat , reprobat illa Caramuelis . Hinc colligi
potefl (inquit J explicandam effe inConftffione perfonam cum qua perpe-
trat a fit fodomia , videlicet utriim habita, fit kmafculo cum femina, veli
mafculo cum mafculo ? Quid clarius ?

i Dian Hyloc.cit. fic habet . Sufficit dicere , peccavi infodomia, {jSvt
cummare fuerit , fice cum fs mina) toties-. In brfltahtato quater , fje.
Et ita pubhc ) docuit b)c hanormi quidam Theologus Societ . Jtjn : /i-
crtTannrrui ( /u-dmihi magis placet ) contrarium doceat , quoad fodo-
miam jfjarue illum Granadus .Hrc Diana. Notas illud ?(quod mihi
magit placet . ) Quoad Thcoloeum autem prxdidum , me juvat .cre-
dere, iplum dc bdlulitatc id aocuiHe , quod verum crt ; non delodo*
mia , quod efl falfutn •

4 Secundum didum Caramuelis, i* Kfgula s, Bnedifli,nu r 050.

Quidam furabatur, ut macharetur : Veniens adConfeJfsonem , dixit futu-
tu s fiur, toties \ titiei wnchatus , fyfubtuuit ordinem furti ad nvr-
t hians. Dubitas , utrum fuffitimter fe eseplieaverit} Uffpondto affirma-
tivi ; ita etiam D/ana , in rrafl. de dreumflantiit aggr.rej.i 1, ubi citat
fyf equitur alios Authores . fiat io efl maesifofla : quia heet illud furtum
habeat malitiam fornicationis , no» tamen habet malitiam fornicationis
diflinflam b malitia finis in gerttre luxuria : (j ideb petnitens expli-
cuit osnaes circumfl antias mutantes fpeciem: omifit unius circumflan-
tia aggravantem extenfioaemin eadem fpecit , quem non tenebatur ex -
/ litare .

5 Sane fateor huncexplicuifle omnes circumflant ias mutantes
fpecicm. Sed ajo plus nimio cxccffiflc ; addidit enim duas individua-
tiones peccati, quas ipfe non commilit , & ide6 mendax fuit in Con-
feffiane ,fane in re gravi ad Confeflionem pertinente; quia numeras
peccatorum quando exade Icitur, debet cxa&e,ut omnes fatentur, ad
Confeflionem deferri . Cum enim audit Confeflarius : Furatus femet
jum , & deinde mrchatus frrr.e/fum, nonne duo numero peccata te
commififlecx tnis verbis intelligit?Tu autem unum numero pecca-
tum patrarti, nempe (urium relatum ad moschiam;hocert unum nu-
mero peccatum , duabus fpecie di ver fis malitiis infedum - Scio eUe
bonos Authores proCaramuelc :led certd ubi apparuit evincens ra-
t lo.boni etiam Authores, bona carundem venia , fuerint fine nota de-
ferendi . Relege multa vald£ neceflaria,qux de hac difficultate dedi
in bftthodo Cosefefs.l.l.C,l . fi. 1 1 . i n.J j.

CAPUT X.

Remedia adversus luxuriam .

1 T T Ic id breviter pertingere operz pretium erit . Et quidem

i X colligit decem remedia Barthoiomxus i S.Fauflo,*» Thef
Jt»/./.j.f.j7.duodccimPeyrinus,p In promptu autem erant

alia qu i nq uc,nel c io an c cr teror u m efficac i flinu . t

a Primum remedium, Humi litas, & Oratio: nam nortra fragilita-
te cognita, ad Deum elt confugiendum. Secundum, Sobrietas. Ter-
tium, vcfliumafperitas,feu cilicia. Quartum, carnis mortificatio .
Quintum^uftodia fenfuum.Sexium,viutiooccafionum^ 5 cprxfcr-
ttm fuga converiationis mulierum .Septimum . virilis refirtentia .
CXiavum, Scripturarum fandarum meditatio . Nonum, fervens Dei
diledio.Dccimum,morris^c xternarum poenarum viva meditatio.
Decirouroprimum , non occul tas fovere in iinu tenta tiones , fed eas
flat im Patri fpiriiuali patefacere . Duodecimum fugere otium .

; Hiscrgoaddatur remedium decimum tertium: fubita cogita-
tionis malx fuga. Ut primum tentationc titillaris , (fatim, repente
furge , recede, fuge i loco, i ledo, ubi moraris , & negoti um aliquod
quantumvis frivolum cum magna intentione gerendum fufeipe .

4 Deci mumquart um, Dei Summi Judicis viva prxfcntia. In dtfi-

dersis vero carnis , ait Benedicius,'» rrg.c.j.nobis Deum credamus femper
effe praf entem, cum dicat Frephtta / Domine, ante te omne defiderium
Wflfli.Pf.37.

7 Decimumquintum , frequens, & aliquando etiam quotidiana
Confcrtio apud eundem CoafeUarium prudentem , < 5 c pium; fed ad-
verte illud { eundem : )quo remedio recidivi cujufcumque crimini»
fi utantur, fieri vix potert , facillim^curentur.

6 Decimumfextum, frequens Communio, juxta illud : Et vinum
germinans virginei , Lege Suarcz , te.+.de f(rl jr .\o.l^.t fin . tjj>-
tam continentiam in tanta juventute noflrorum in Collegiis degen-
tium , frequenti Sacrx Euchariftix lumpt ioni,qux apud nos de fan-
do more ufurpatur , acceptam merit6 refert .

7 Addatur ultimum naturale , fed cert£(atis efficax medicamen-
tum, DifcefTus i prxfentia impuri objedi. Veneficio quidam ad
Puellam amandam urgeri vulgi dicebatur , prxfentiusamulctum
non fuit,quam dii certus ab ea urbc,ubi commorabatur Mulier.Quem
quidem difceffum ab Adolefccntc exoraverunt difficillimo conatu
Confanguinci ; fed eo exorato, in (anitatem non multi poft illum rc-
diilie larti cognovimus .

FINIS LIBRI SEPTIMI.

Laus Deo , Beatiffima Vergini , ac Beato Aloyfio .

200

LIBER OCTAVUS

IN DE C ALOOVM.

Ne Furtum facias.

DISPOSITIO HUJUS LIBRI-

f UAM multa , quam vana , quam implicita mihi obviam in hoc przcepto fiunt ? Qua ratione ergo in

brevem fummam illa meo moreconftringere, & inlupernonnullade novo , ut loleo, lupmddcre va-
leam , nili Tu ,ommumlux animarum ,SpIcndor xtem* Sapientias , meastenebrasdivinoisnedepfUas, fo.
vealque torpentem animum , jam delperatione collabcntcm ?

j Inquaruor Tratiatus librum hunc proptcrveritatesrerumdiftinguercoportet.P/-jMv; rrit dc Dominio,
quod cu fundamentum, unde furtum prohibitumfit; nili enim Domiuseffes tu rei tui , fani non vetarer ego,
illam mihuurripere. Stcundus deipfofurto, feu acceptione injufta. T<rf/»ideReftitutionisobiigationc ,
qui ex furto, feuinjufta acceptione, veldetentioneconlequitur. Ubi ad complementum tractationis, non
erunt al« radices refntutionis omittendi , ideft: Ex re accepta: Ex damnifica tione rerum temporalium, vel
fami , vel honoris: Ex Contra^u,5<w«r#iudcniquedcGrcuraftantiisquibufdam rellitutionis. Faveant Cat-
lites, profpere alpirct Deus.

TRACTATUS PRIMUS,

De Dominio.

CAPUT PRIMUM.

Quid fit Dominium, & qua ratione differat a pof-
feffione, ufufructu , &c.

An ufus diftinguatur a Dominio in re, ipfo
, ulu comfumptibili ?

f Omioium proprietatis eft jus.feufactiltasdcreali-

lfrT FSavfl quapcrfefl^difponendi, oifi lex obfiftat , vel eoo-
uJjMSnu, ventio prohibeat . Hanc definitionem latd profe-
tS quuotur furifconlulti^cx Bartolo,/.! 7 tf.dt acqmktn.

da pcjftjficHt lege Dicam Ilum p.i.dajufljj }*r*i xr.i .
d>p\ «.jj, Prohibet cnira lex aliquando, ut quamvivaliquM
•dominium fuse rei habeat, difponcrc dc illa re non valeat. Ita pupillus
licet habeat dominium fuarum rerum , prohibetur tamen i Icgr, ue
«Jilponat de rebus fui$,donec '» perfeci veniar etatcm.Ita debitor, li-
«£t Gt dominus rei dat* io pignus creditori ; illam , ex tacita faltem
■conventione non poteft idem creditor alienare, dum eil in pignus. Iu
.Rcltgiofus Societatis Jclu , per vota biennii , dominus cft fuoruoi bo-
norum, fed de iis difponere fine ; icent ia Superioris non pute ft .

t Didium autem cft ( dominium Proprietatis : ) quia eft aliud do-
aninium,quod appellatur Jurifdifliunis , quae e/1 poteflas gubernandi

•fubditos, praecipiendo, prohibendoj>ermittendo,/udicando,pcnis vel

ratmiis afficiendo,piot egendo, vindicando; cftquc duplex . Ecclefia-
ica, < 5 c Sarcularis. De hoc nos dominio Jurifdiflionis non agimus ,
mi fi f oitealiqua fiut obiter tangenda.

1 Cum autem eodem n.i.diflumeftnus) iatelligejus in re/juod
Jit plenumA perfcfliflimum;nQD verhjusad rem, de quibus paflim
Deflores , lege DicaAillum/c.*. ja.

4 Dillin^uicur autem dominium apofleflionc, abufufrudu,& a
inero ufu: nam his non convenit efle pote flates liberas di (ponendi
de re ■ Poffcflio enim nil cft aliud , nili facultas infiftcndi in re, quam
quispoflidet . Ufufrufluseft poteflas, feu jus utendi ,& frueodi. Me-
rus ufus eft jus tantum utendi .

Poteft V f quis uti hoc fundo, folum ad refidendum,vel dormien-
dum »n illo? Em merus ufuarius . Poteft uti fundo, tum ad hoc tum
etiam ad colligendos ejus fruflus ,itlofmie ufurpandos , fcd non ad
ipfum fundum alienandum* Erit u fufrifluarius. At dominium com-
prehendit jus poflidendi, utendi, fruendi, & rafuperaddit jusalie-
nandi Ac.

y Illud hic obiter nota . Ufuarium c.Te duplicis generis • ideft ha-
bentem ufum fafli A ufum juris-Ufura fafli habet, qui folikm utitur
*e*,Sic competit etiam Bruti$,qui utuntur hcrbisA paleis. Ufum ju-
ris habet , Qui & utitur, dc poieft ad luum beneplacitum uti re ; nam
proptered dicitur habere jus utendi , idtquod competit hominibus .
Religiofis verh boc jus utendi competere fol ura ex dependentia vo-
luntatis Superioris, docet vera feoteniia, dequa raox redibit ter-
mo feq***ti jf . r.

6 Hispofitis, celebris cft Qu*ft io, Am in iit t qu* ufu timfumum*
eurjttnu Ruuntur Jutifpttiti y qua fundiantm rtcipiutit, fep arari

p*>JJb «fiui dominio ? Si Verbi Gratia ,do tibi ufum hujus Panis , hu-

C sVini, ftitimnedotibiabfotutum. fc perfeflum dominium il-
rum?lta enim videtur i na in fi do tibi vini ufum. ergo potes illud
bibere , ergo illud deftruere , & confequcnter de ilio perfefl^ difpo-
nere , qudd cft perfefld dc illodomioium habere, qu* quidemcon-
fequentiz fieri qequeuot inrc ufu nonconfumptibili : fi enim tibi
doulum, feu etiam ufumfruflum fundi, lic£t poflis uti fruflibus,
eildemquefrui: non potes tamen ipfum fundum deftruere, deque
rllo ablolute difponcrc .

7 Refpondco. Hatc Quzftio originem habuit ab Ordine Mino-
rum Sanfl i Francifci, qui approbante Nicolao IV. Jicct reprobante
deinde Joannc Vigefimo Iccundo, ledi teriim approbantibus, Marti-
no Quinto , & Paulo Tertio, profitentur non foliim (nos Religiofos
particulare» (io hocenttn conveniunt cura Religiofis particularibus
aharum Relidonum ,)fed etiam fuam Communitatem, feu Mona-
fleria nullam habere dommium rerum , qux ipfisdonatx funt , fi ve
ha* res fint ufu confumptibiies,fivc non;fed illud folum habere Sum-
mum Pontificem poft Martinum V. nam ex N ico lio IV. barum re-
rum ulu confumptibilium dominium habebant ipfi fideles dantes ,
donec eonfunurentur . Neque te conturbet horum Pontificum dif-
fenfio: fiquidem etiam ii in diverfa placita poduot ab ire citri res Fi-
dei Sic Bell.M.aV/ Summo Ponufitt (y y. lege t*p. i notii fi»
(undabit Ex(«mrKu*u*itemt, ubi fe ut hominem privatum errare pof-
fe fatetur . Et citri res ad ftatum univerfakm Ecclcfiz pertinentes
quando haec decernunt ut Pontifices . Puta i» Drnvi» marum , i« ap.
preiatient itne litrndt ,jnC#wn;>mMf Samllerum . Iu Bell .iHdm
fyM.X.dt Btaiitudtitf Sanflvrum yTLodriq. ttm, 1.

fu.^j.r.uw.4-

8 Refpondeo nunedirefl? ad quxftionemipoffcfeparari. Ita So-
tusA S-"' lu P- 1‘dfi.t. Valentia,f«.io.prfM. Molina.tf.a. dtf.f,-
Suarea, r«*»a.i» J tf.28 /i/?.i.Leflius,AiJ.r.J. ^*i 8 .Sanche*,M 7 -
fummdtgp. ig. rtum. s . innumeros referens contra Sylveftrum * *. V*-
mimhm.q.%. Aragonomrf.fi^Dv-wMw.Cjijetanuro, s.a.y.7 t.tri.i,
aliofquemox /'«^D Ratioautem feparatiooisconfiftlt in eo, quid
nui habet dominium rei, poteft illam quomodocumque lihcrd di-
ftrahere , vendere, deftruere, alteri donare, &c. At verd , qui
ejus ufum dumtaxat habet , folum poteft illa re uti juxta volunta-
tem Domini , feu dependenter i Domino ; ita ut etiam dum Panis»
Verbi Gratia eft in manu Rei ijpoGFrancifcan i, illum idos admo-
ventis, pollet Pontifex fine infuftitia contra Religionem, vel Re-
ligjofum Franeifcanum, abeolllum tollere. Simikquideft in eo,
quiinviuturad convivium ab aliquo; Dominus enira convivii »
femper eft dominus ciborum , eofque fine iojuftitia , efto cun»
magna inurbanitate, poffet ab invi tato nondum acceptante aufer-
re, donec confumantur: pofteienim ex defcflu materiae jam de-
ftruftar definit dominium . Simile quid etiam eft in aliis parti-
cularibus Religiofis aliarum Religionum: nam propter Votum
Paupertatis nonpoftuntuti rebus pretio xfttmabilibus , quamvis
Ipfo ufu confuonptibilibus, nifi dependenter a voluntate fui Su-
perioris. Religiofi ergo alii eo differunt i Francifcanis , quod
aliarum Religionum Communitates, feu Mon a fteria habent per-
feflum dominium fuarum rerum i Fidelibus donatarum , five
hxfint ufu confumpiibiles, five non; at Frgncifcana id non hi-
bet; quia fuarum omnium rerum Pontifex dominium retinet -
Unde fit , ut Religiofi aliarum Religionum utantur prardiflic
rebus dependenter immediatd i fuo Superiore, qui eft legitimus
adminiftrator bonarum Religionis : at Francifcana, dependenter
immediatd i Pontifice , qui eft dominus bo nor um Religionis Fran-
cifcanar .

9 Ex

Caput 1 1. Quinam Dominium rerum habeant

9 Ei diflis fit primdjUt Rcligiofus particularis in rebus unicoa&u
coniumptibilibus^uorum ufus ipfi i Superiore conceditur , non ac-
quirat Dominium, feu proprietatem, cum enim ufus iDommiole-
parabtlis fit, non fequitur dari utrumque,G ufus detur . Scio multos
Do&ores contrarium docere . Iu Canunuel , in regula s . Bmeditli,

»w.#7i. citans Cenedum,Petrum de Aragooa,Turrecrematam,SyJ-
veftrum;Diuum Antoninum, Sarmiciuuin ; lege item &afiaeum,»«
fleribpag.i j6. noftram vocans probabiliorem , lic^t contrariam pro-
babilem . Sed ego aflentiri non polium, quia claram video feparabi*
litatem, quam nu.pt etetd. explicui .

Corollarium pro [(iligio/ii , circa acceptationem rerum .

1 o Ex iifdem diAi s fit fecundo ,u t quando Religiofus particularis
acceptati Saeculari aliquid ad merum uium,V.G. Gallinam ad co-
mcdendutn,minoris ea valeat,quam fi acceptet abfolutd; velquim
ex fe valeat, fi ablolutd vendenda fit . Ratio eft jam dida,quia merus
ufus fa&i, cum femper fupponat in Domino remanere perferum
Dominium, multum diminuit de pretio, cdm poflit i Domino lem-
per repeti. Fac tc vendere Gallinam Petro, iic; Vendo tibi bauc

G allinam ea < audit tone , ut tuam quando erit J te eccifa , quando jam
coela , quando ad tntnfam appafita , quando ia m*nu tua illam ad at
ad/na tente : ege ilUmpeffim repture : nonne Petrus propter hanc con-
ditionem volet pretium Gallitur. diminui? Et licdt, fe nunquam
sepetiturum : umen non eft negandum*Uiquid tandem diminui de
pretioex tanta potelhte illam repetendi

209

tc, negotiatione; quia lucrum induit rationem capiulis.

7 Scitus, Si quid libi lubtrahat ex hisqua* fine Domini incommo-
do potem liber£confumerc,vcl ex pendere .

V Septimus, Si quid acquirat faciendo alia opera, prxtcr illa,qux
Dominus praefer ipfit .

Defenditur fertorum mitiga- a conditio .

9 Caramuel. a. Tbtoi. M«r. «. 385. Ei his fepiem titulis , Primum
dumtaxat, idert peculium 1 Domino co». ellum fervo cum ejus lu-
cro ex negotiatione fore acquifito approbat, reprobat cretcros in
hunc fere modum. Sullut Cafui dabitur , ait, inquoaut fervut t aut
Ht/tgie/ui ( ,uin tller.tm flatu > aluntur , fy mitigetur) poffit ahcmjut
tei permanentis dominium acquirere . Sed buiC profofitioni adterfa-
tut , Sanchc7.,lib'i.cunf.c.i.d. '-.n.7 ) 9 * 1 * Mt inter fertum ,
Doainum, ut fic , non fit proprie J fi a ta, nec contr allui tft fiamtntn-
ter Dominum ,£7 fertum , utbomotfi. Suilum Argumentum : quiafic
liceret argutu , Aliquando ^hgiefus pofiin fioi proprietatem acquererr ,
emere, . tndere , ducere uxorem i qutabac iih non repugnant ut homo
e fi, lieit repugnent , ut Religio/ c. Conjugata non portfi nubere,, ut Conju-
gata Jrd ut Mulier . quod tft ludere , ut ludit ftnfut comp<fitus t (f divi-
futin Pr^de terminant ibus . Adde, fi Jura dettn.umt omnia fer at acqui-
ri Domino , unde j^faterit tot tff incapace t dominii : quomodo potej 1 ,
ut tomo, acquirere f Efio poffit Domi nui concedere Ii dominium : ftd
tunc erit partialiter leter , non fervat .

lO Aduerfat ter fecundi : qwa fi ea conditione ( ait idem Sancbr\ex-

lr Hinc colligi poile videtur, quandoaliquidex rebus unico aflu P f rff*\ W tacita bona aliqua fsnt ita donata ferte, ut it non ac q unat
confumptibilibusaatur Rei i^iofo,majorem quantitatem rei rcouiri Domino , fervus Jtbi acquirit , Contra, quia non pradefi talis toni itf^

velumini enim dantis non pottft facere incapacem fertum , fieuti nec
pqtfet Hr/igiefum; efio igitur illa bona donata ve luti vacent , £7 re-
deant ad Dominum.

II Adterfatur tertii: quin fi ab Aqiafio ( inquit id-m Sau<bt\,
de tur Ancilln aliqua bona proptrr ufumrorpo rii f edmiu bee ufu no»
fuu jiet A . cilia Domite* y Ancilla erunt it ia bona . Idem erit fi ptopt$r
injuriam acceptam fatifdet -vulnerant pecuniam ferto percujfo : pecu-
aiaerit fervi , fiquidtm membra fervi funt , non Domini. Sed Contra 3
tum quia idem effet m Kthgiofa : Cwnrmim etfut corporis fit fu¥t #
membra itero fuafint : acquireret , fi quid propter fi miles caufat

acquireret, Hai*c nuscxOraimiel .

ia Sed acutiilimi viri contra du&lfiinum Sancbcz argumenta de»
lcnjmeoquamVijpiojuitalaniOj iictidpoile video et eodem Ca-
ramueli» pdncipio . Sulla t ( inquit > debitu* c a fusfin quofoevus ( nifi i
ejus fi at ut olteretu * , ly mitigetur J poffit ah e ufus rei permanent it d: mi-
nium acquirere. Huic principio fic adnedo minorem: led reipf»
fervi (latuscU illis feptem Calibus mitigatus, non autem Ibtus Rcli- .
giofi :ergo non dl mirum, fi lervusin hu cafibus poffit libi acquirere ,
non ver6 Religiofus. Minor probatur ex Leflio,& Molina,qui vide-
runt certe lervos ex Jure efie ommnd incapaces dominii.etiam in iU
lis didis cafibus; fcd addunt tantum rigorem fuilTc mitigatum . Pro-
feratur Le(fius,/«i.l.r.4».I -j.Xoeandum rfi % inquit , multet Do Moret t
concedere femis venemfiy perfeflum dominium inpltrifqut lafibutfupra -
dtllitteif que fieri verem injuriamqtbhgantem ad refilt ut ionemfif Domi nue
ru ipfit toneeffat auferat . Jura aut em, qua tradunt fervet , quidquid
acquirunt , Domine acquirere y inte/ligenda regulariter . Ita Molina d.

t _ V tff et et tam addi : Jura illa eonfuttudine tfft mitigata i frboe

deuxoribus. Quartd, de beneficiariis. Quinti, de Religiofis; qui- mahmtn prati. Itaque pefietfertut uti occulta cemyenfationeJlDeminut

ad peccatum mortale^ uam u detur ablolute;quia rcsdru ad folutn
ufum,minus valet, cum poffit i Domino ihtim repeti . Puto tamen,
quando adcfl certitudo moralis, nuod res nunquam fit repeteuda
praefert im in his rebus ipfo ulu coni umptibil ibus , dc quibus poflci
nihil remanet,ad quod poli i c Dominus jus habere;puto. inquam, tam
exiguam cfle pretii diminutionem, ut moralitcr judicetur nihildi-
m i nuere -.quando enim adcll tanta certitudo, phy fica illa, ut ita lo-
quar, potellas fc habet, ac fi non eflet^atque ade6 noa poteft in morali
stftimatione aliquid de pretio deducere .

r z Illam confiderationcm puto probabiliorera^c tutiorem: Nam
Gallina verbi gratia pluris valet viva, qulm mortui, pluris integra
quim in partes concita . Dulciare item integrum pluris zdimatur ,
nuim incil um in {ruftu!a,& fic dc fimilibus. Poterit ergo Religio! us
Jignificare Sa?cubri, ut is remcomefiibilemdividaf.aamric ipte Re-
ligiofus recipiet miuus, quim fi reciperet integrain^idcdque facilius
poterit, fi Superioris verna ca rea t , gravitatem materiae dcvitare-De
qua vide inferius tr.i, c. 4. ut etiam de Reltgiofo inviuco ad convi-
vium, vide mox c.a. s - nu - 9 -

CAPUT

II.

Quinam Dominium rerum habeant ?

C £rt?D?itf 1 Aagcji . Homine,; De quibu, ride Doflores aood
L£\\.hi.%. cap.q.dub. \ .fy paffim . At inter homines ( quod ad
nos fiicit) dubitari folet. Primd, de fervis^ecundd/le liliis . Tcrti6,
deuxoribus. Quart6,de beneficiariis . QuintA,deRelis;ious; qui-
bus omnibus vel impedimentum cft dominium rerum temporalifc ;
vel vetitum.

5 . L Se Ulla de fervit.

1 rErdfervi^ropric mSc ipia,nul Io, et legibus, ^.1. de infiit.de iit

V qui fui Jurit y vel alie ni funt MoD'-».<?-t8.dominio gaudent,
fi de temporalibus bonis agamus; namcfterumvitar , membrorum
honorifquc dominium fuum habent, ita ut Domini, fi in bis illos of-
fendunt,fint puniendi, perinde ac fi liberos offenderent; leg.\.ff.de m
qui fui Juris, vel aheni funt fy mfi.tedtm tu. Dicallill. lotjcit.n u.tq-j.
quia tamen leges,quae dominio temporalium ferve* privam, funt uf u
ipfomitigatar;adcdadfuntfcptecirciter Tituli,leuGafus, quos jam
a ». ftquenti afteram , in quibus fervi dominio rerum tempora-
lium, etiam in foro confcientie,cx Mol. U. potiunt ur.& ita potiun-
tur, ut, fi Dominus eas invito fervo cantreQet, poffit fervus ooculte
fibi compenfarc .

z PrimusCafuscft, fi Dominus cacitd, vel exprefsd confenciat,
(ervum habere peculium .

ei rei funt abfiutiffei.Hzc Lcifius, Si ergo militat in primo cafu miti-
gatio fert i tutis ex cxpreHa Domini voluntate, id quod re^ecdcedic
Caramuel : valebit increteris ex implicita cjufdem voluntate, qua;
non poteft nifi etle conformis fandis legibus, & legitima; confue-
tudini. Abhisenimfervitutem mitigari , & res temporales aliis
applicari polle, communis eft, & trita doflrina.

13 Non ergo valet fequcla Caramuelis P*jfet ^eligiofui ,
ut bemo , acquirere proprietatem , poffet Conjugat a % ut Mulier, nu-

bere gcc. non valet,inquam : quia feryitus poteft i voluntate Domini
mitigari, & i legitima confuctudine jam mitigata eft; non ver6
oft mitigatus ftatus religiofar paupertatis, quead proprietatem: nifi
forte in Scolafticis Societatis Iefu , habentibus vota biennii , qui veri
funt Rcligiofi , & tamen retinent(!icdt fine ufu independente i Su-
pertore)fuorum bonorum proprietatem;quod nunc non facit ad nos.
Rurfus nec ftatus Conjugii mitigari poteft . Da mihi , qui poftiti
Conjugata, vivente viro, tollere vel mitigare vinculum matrimonii;^:
dabo tibi, illam polle nubere Scc. Quare non ludit Sanchez, dum di-
cit, inter Dominum , & feruum, ut homo eft,poflc effe Contraflum
Julii tiae : illud enim ( bomotfi ) ligni fica t, ut non eft fervus^uales

• mumuvwi r-tiiiiiiiii . jumciar ; iiiua cnnn v ) u|ninc»,ui cniciim,»|uiic*

J SecunduSySi quid fervo iu donetur, legeturve, ut id ad Domi- non fervi funt ex natura omnes homines, feu ex qua parte noa cft
num non proveniat; Hujufmodi etiam videtur, fi detur ipfi aliquid , fervus ; led fieuti creteri homines .

quole poflit redimere. 14 Nec item valet: Ancillaacqurrit fibi quidquid lucratur ex ufu

4 Tertius, Si quid ferro relinquatur abfolutd,ideftnon»ncuittt corporis, vel ex fatifdatiooe propter injuri im acceptam: ereopolTet

Domini; ut, ob induftriam.vel officium ifervo alicui exhibirunn. cxeifdcmcaufisacquirercfibipretiumMoBial». Non valet, inquam.
Ex quo coi ligo idem debere dici, fi quid relinquatur fervo ob ejus quiaMooiaiiiadftnngitur Voto Paupertati s^uo con liante, eft inca-
amorem: Ideinque/i ejus Coofanguinei long^difliti mittant ipfi ali- p*x Dominii : at Ancilla, ftante illa turis mitigatione capax cft . Da
qua dona Monialem.cui Pontifex Summus votum oaupertatis,auoad proprio-

•5 Quartus, fi ferro quid detur ob compenfationem injuria Utcm diminuerit , ut diminuere polfc affirmat Sperclius />•* •
... n. ,, * ego concedam fccild, quod inlcrs.

n Qjiimu^Si^uidJervuipecuniafuipeculiilucretur lndo>r<*' q Sff ^

aio

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Traft. I.

Bt*a fervi et in ttft* te defuniJi cujuf nam fiat ?

(J. 1 1 . De filiii rtmijfivi .

JIL Stltlis de Ut oribus , ex tonis Mariti aliquid
nfurpantiim .

it Portti illud mihi Angulare oblatum fuit nudiuIJertius* Man- i TX E his multadixi,* fatis fine ,»»4. pedcepte,/^. «•.4.5.1
cipium cum cx legi tirao fuo peculio ( ut ceud , & confentiente Do- U Dc furto corumdcm fi) iorum vide $ -

jnino conflabat) collcdos haberet in Arca (ducentos aureos, mori-
tur ab incertato, nulUdchis difpofitione fada, nec ullisejus exi-
fteniibus hxrcdibus . Quare non vu Icaris Controverlia coorufuit in
ter Fifcum Rerium , «inter Dominum fervi , cumam illa ducenti
aurei circnt applicandi ; Nee in foro exteriore tantum , fed etiam in
interiore quxlitumfuit An Dominus occultare cos pollet, ut fibi
citri lites , faciliore negotio cofdem ufurparet ?

16 Et quidem Fifcus ita clamabat.* Primi , Bona vacantia , ideft
bona eorum, qui cx hac vita ab inteftatodifccdunc, neque relinquunt

hxredcs, qui illis juxta Juris Civilis prxfcriptumab intcftatoluc-
cedantteo i pio ex difpofitione Juris /.1.5. uh fi' Jt Jurtfifd fit.
•vecansiaf2.de icr.it vacant. fit . 1 o.& elit‘(\egC inierim Molinam te.

jt.aliofqueAquod ego dicam tr.q.c. 1.5.3. •' * »-i**)»d Regem de-
volvuntur. Sed pecunia ,dequa agimus, eft bonum vacans, ut Jam
f upponitur : ergo ad Regem neccrtariti devolvi tur .

17 Secundi Ubi lex non diftinguit.rrcc nos diftiuguere poflumus:
At lex difponit,omnia bona vacantia efle Regis: ergo non poflumus
nos diftinguere , atque aflcrcrcjlegcm loqui de liberorum bonis , non
veri de bonis fervorum .

1 8 Tertii ejufmodi peculium totum pertinebat ad fervum : ergo
nuilojurcad Dominum. Qua igi tur ratione ipfefe intcrmifcercin
hac pecunia velit ? potitis detur Pauperibus cx prsrfumpta Defundi
Chriftiani Voluntate. H*c,&fimilia Fifcus.

r$ Dominus veri in hunc ferti modum fuas partes vehementias
tuebatur Primti.ferviwetiamfui peculii non habet perfeflum domi-
nium, fed foltim imperfedum , ut fcilicet illopoflit uti , ac frui : At
quoties is illo non utitur, ad Dominum pertinet , quare iiijulh tube-
— 'Vmmo/iFifcu! illud libi «liet addicere. Quod luton.l. terru,
>culionoo utatur, id ad Dominum per tineat, clare deciditur ex

fuo peculio noo utatur, id ao L/ominuiiJ
Leflii l>)tlrina,qui f.c habet : Menaei, (xm )&f*v,re»venrunt t qued
neutri initant demininmemnheperfrilum, tamen Menaei, nuJumem.
trini in particulari tateant, fyf-nt emnini incapace s.Serv, veri funt ea.
pje,t,& proptre^ isitnt afiqteoddominium^if^ueJMm.mtenfinJu. Et
quamvis pes tfi at, Demini afiquemede fuijeiiumfit , tjfet tntumamias t
fitae patefiat t Deminui umetur : lege Navarrum, (j Petrum Na Vat.
rum Hxc Leflius • In quibus videsjervum habere lui peculii Imper;
fedumdominium,* diminutum , Dominumque poffeabioluttiuti

rotclbte ufurpandi peculium fervi ,unde infertur peculium fervi 1 ,
roneiteabfoluteicrvi, fed domini, & foltim fervis conccdf illouti.
ne;c?tertim ni ipfc fruatur,nec difponat,non pofle/ullti ad

.ijaMfimftereynifi ad dominum. .

- ao Secundi , Leges abfolute omnia fervi bona concedunt Domi-
no ; id quod originem habuit ex co, qutid bello juflo capti, qui occidi
poterant, fe liberabant, perpetua fervitute, &ommbus.luis bonis
nomino addidis; qux forma fervitutis deinde in omnia legitima
mancipia i legibus induda eft , ut redti notat Molina/, c. Solum er-
R0 quoad peculium ex quadam aequitate,* ex ufo, ut modo dixi-
mus, eaedem leges mitigat* funt ad fervorum conditionem miti-
gandam, cum ergo^iis mortuis,harc ratio non proccdat^id Dominam
omnia bona fervi, line ncceflitate tn pauperes diftrifcucndi , ut Juris,
redeant necefle eft.

ar Tcrtiti, lex illa dc Bonis vacantibus eft admodum odiola, ap-
plicat enim libi Rex, quodfuum non erat-’ ergorcftringenda ad
l>ona, quae in nullius prorfus funt potcftate, fed (ervi peculium eft
in radicali poteftate Domini , ut didum eft , erco&c.

ii Quart6erlegibus,quasvideapudMol.M.rf.r J7-tcftari fervi
abfolutti non poliunt : immtifi tempore, quo lervusTeftamentum
condit» ignoret, lecflefadumliberumifuoDomino, vel dubitet
de fuo (latu ,efto rc vera fit liber, teftamentum eft null um . Jam fic .
Ideti teftari vetatur fervus, quiafupponitur is non habere bona ,
de quibus liberi difponere poft mortem poflit, idquequia omnia
fua iunt Domini, qui non uthxres, fed ut Dominus omnia leryi
bona fibi vindicat : ctimergo Fifcus foltim prxtcndat bona vacanti*
( ideft bona illa, quatnullius fuut, fecus enim bonavacani
«flent ) ad bona h*c ,dequibus loquimur, veri iunt Domini , le lm-
trudere nequaquam valet. ,

Confimacur: quii bon, v.c.n.,. Ium ,lb, dequib u s, tumqu.s
haberet jus tcfUndi, tdlllui tamen non cll : At ™

non habet jmtedandi dcrcbuslms. erS 0 , Domm 1

defenCo , « cujus areumemis apparent F.rci a^umenta latis ,
funeraucdifibluta. M.hicrcuvim maiorem facit .Dominus , quim
Rex . lmmo etiamfi ejufmodi fervus habeat legitimos h*redes,qui
ab i I, rellato poflint in eopcculio-fucccdcrc :

mea lententia, fed inteprum icdirepcculium ad Dominum debet .
Halio eft jam infmuaca: quia ea bemena leguro interpretatiooedif.

poni re Jc eo potefl fervus ; Si erode eo nondilpofuit.wm redit Do-

min.]us. fsciperem .oiChic (ervus peculio gaudens, babeat filios
Indisentesalimentis; profiliorunimimalimentisdifporuiffelegiti-
m - fc mpe r cenfend us ell,quaft pnafuoufu.de fuo pecul io Pater , Et
quidem nimis impium efict,mdigeMibu, filii, neceliaria alimenta ex
Patris peculio denegare .

I T) Endent,quaedifturi fumus cx cognitione modi, quo Matrimo-

JL nium initum inter conjuges Iit. De Jure communi ad fuftinc-
da onera Matrimonii certum qoid in dotem ab uxore datur Marito,
cujus foli frudus,* adminiftratioapud iplam cfble^cMol.r.i V.174.
nam proprietas eft uxoris ; undedifloluto matrimonio per mortem ,
vel legitimo intcrcedentedivortio, rrftituenda eft tota dos eidem
uxori, vel ipliushiredi. Vir ergo tenetur uxorem alere /amiliamque.
Uxor verti tenetur familiam camdcm gubernare juxta ftatum fuum ,
atque adetipryftare induftrus, * operas uxoris proprias ad Domus
congruam admini Arationem Quod Ii ipfa ulterius fuaindullria, ope-
re, labore, vel fuo genio defraudans lucretur, fuum cnt,non Maritufi-
cuti etiam lua erunt a fe domum allata praeter dotem , fua erunt libi
donata: fua (ibi religa , vel legata, fua inquam, cum quoad domi-
nium proprietatis , tum quoad ufumfrudtum.tum quoad adminiftra-
t innem, nili fortti ipla velit horum adminiftra tionem Marito tradere
quam tradidifle cenfetur, jW7« conventis fuper dett, quoties

cxprcfsc uxorMaritumnonexdud it, lege G rat .difeept. 5 1 4 .» .1 4 .

Adminiftrationem dico, nam ad exadhonem debitorum uxoris re-
quiriturfpeciale mandatum ejufdem uxoris/rw/w mariiumC.de felu.
tinnitus icc advertit Caftillo dire. $6. n. ri. & Antonius de Martinis
rtfei. /.*. r.jy. n. i j . vel certti ejufdem Ratificatio, fecus non
erit debitor liber . ^ * a

2 De Jure Lufi tano,* Caftellar,qua ratione live contraftu medie-
tatis bonorum , Cve contradu Arrharum, * dotis matrimonia ccle-
brcntur,& qua ratione acquifitt. Matrimonio conflante, line utriuf.
que Conjugisjlegc apud Mol. d. di/p.x 71. Nobis juxta prardidum Jus
Commune , quod eft univerfalius , quodque Cultiores in Sicilia , ubi
lcribimus,ex pado fervant ((Sca/^^^^ddiflerentiam defla latina^
dicunt fe contrahere) res barepertradanda eft .

$ Uxor ergo fl auferat ex frudibusdotis vel etiam cx capitali, cu-
jus ipfa cll Domina,aliquid notabile, invito Marito,peccat mortali-
ter cum obligatione reftitutionisftia Mol. Clavis Rcg aliique palTira
apud Dictto. i.i.drjwfijr.z.d.o.dut.li.n.1 04. Ratioeft perfpicua,qui»
frudusfuntomninti maritime capital e, lictit (ir uxoris, ejustame ad-
miniftrationem habet virfn cafu autem , quo ipfa pcccaftetyiiiferen-
do;(ed conflante Matrimonio, non habcret,undercflitucrepo(fct;ex-
cularetur quidem ex impotentia , dum Matrimonium conrtar ; ar eo
diiloluto debebit reflitucrecx ipfo capitali, quo jam libero potietur :
vel,!! ea przmoriaiur viro, ex jiotfis,qu£ ipfa polht difponere.

4 Sunt tamen multacapita»^.ubicitantur&alii',exquibusex-
cufat ur faltem 3 mortali uxor bona conjugis ufurpans: Nam bonis
projiriis polle, ut ei iifcet,uti line peccato,quia fua abfolute Iunt, non

Primti. *Si materia notabilis, non Iit, fpedatoftatu, opibus, fa^
milia,* fignatti,dotcallau,dcqtia re itcrtim i»/r. tr. x . i.\.n.x.cumdt

furtis de meji i e erum .

< Secundti • Si vir rogatus concederet .

6 Tertiti - Si proximus, cui ipfa porrigit, extremam pateretur, m

gravem neceflft ^ ccret donationes liberales,* elcemofynas fecun-
dtimeonfuetudinem aliarum fu* conditionis Mulierum, etiam viro
invito , quia abfque ratione tunc invitus dlet .

8 Qumtti . Si quid alicui daret, ad avertendum damnum tem-
porale Mariti , nam tunc prsefumicnr adefte ejus voluntas . Quid ad
avertendum damnum ejufdem lpiritualc, ut Ii Uxor daret eleemo-
fynatn , qua Deus Maritum converteret ? Mol. tnm.x. dif.%1^. num.
r 1. negat , concedit Lilf. /2. c. t*. «,8 5 fequcns Nav.aliolque, utrum-
que probabile .

9 Sextti- Si pro rebus familix, vel pro fuo vidu ,cultuque, juxt*

fuum ftatum , accipiat, &c. ... «1

10 Septimti. Si adminiftret bona , quando Maritus abfensefl ,vcl
diflipator , vel ftolidus , &c-

11 Odavti. Si det quid Patri, Matrique, immti & fratribus, io-
roribuv, ac filiis ex alio Marito,quandohi omnes indigent alimentis.
Atque in hoc odavo cafu adverte, Uxorem fi habeat aliunde , non
pofle licite, hos (ibi attinentes alere frudibus dotis:at Ii non habeat ,
poterit quidem , fed ex Jure communi debebit foluro Matrimonio t
ca,qu.T dedit reftituerecx fua dote h*redibus M.iriti;Ratioefl,qui*
quandoqnis habet undefuosalat,uon potcll abalioaccipere;qutid u
accipiat, quando fu* res funt impedi t*, debet, quando caedem erunt
expedit*, reftituere.

Quantum pe/fit fiti concrepare Uter t * Mariti testis .

f* Sed jam lingulare aliquod in medium afferamus . Ex co, quod
moderatas elcemofynas poteft Uxor elargiri, colligit Molina, ittd.
num. 8. eamdem pofle illas Umul congregare, * totam fummara um

hmul

Caput II. Quinam Dominium &c. • an

V.G. Parenti pauperi tribuere. Nos igitur, pari modo, exeo illud familizconfemndum ; quare mediam hanc partem omninA
t l u '^* ca,; | cm Uaor liberales juxta fuumftatumdonauonwtieerepo- rdlituat, lucrum verA ex negotiatione utriufque medietatis uxori
tefiicolligere poflum^eafdem polle unire, fic uoi,eidemquc firaul It- ccdit.quia, ut ditium cA/rudus eA induftriar ipfius, & ex alia parte

oeramer donare . Quidam tamen Icopulus clt cavendus. Cum enim
ad (ptendorem farniliz, adeAque ad honorem Marit-i pertineat, do-
nationes has , & eleeroofynas facere , non poteA lici t£ ita fe gerere
Uxor,ut femper uni untutn congreget, quia fic meriti vireflet invi-
tus j ideo oon femper, non laepc, feo parce, fed fine offcnfiouc (plen-
ooris uti hac arte poterit congregandi in utilitatem unius.

ij Inquiret Curiofus : licebit ne Uxori hoc congregandi artifi-
cium exercere, ut fibi ipfi iummam totam, quam congregat luis ufi*

nullum lucrum cdlavit ex hoc , uec damnum emerfit Marito .

17 Ex ditiis ergo bcnediAinuis apparet, Viduam hanc debere re-
Aituerc . Pruno, pecuniam furrepeam, quam ipfa dixit fuiiic aureos
quinquaginta : SecundA pecuniam congregatam ex Elecmofynis
faciendis, quam omnibus expeniis ( dabat enim praeter eam , quam
(ibi reponebat , aliquid fubinde Pauperibus ) cernui dic aureos de-
cem- Terti6 Medietatem pecumf cx negotiatione liberalium dona-
tionum, quas tempore viginti annorum poterat facere » quamme-
. #• .. ' * ,inti aureorum fummam circiter

viduitatem, ut ipfa dicebat,fub-

. .. |, . , „ >M . levandam tuta fontrirntiarnnlrrv

oerai is donatio , ucuti potet! relervaripro aliis, cur non profe ipfa?

VerAm tunc fc opulus ille detrimenti (plendam familiae raultA ma- IV. D# Benefitiarii, .

gis,ut ex le patet, erit declinandus .

14 Unum difficil^te doceri, ut video,cupis. Ecqua: nam fit quan- 1 '" 1 ^ 0 tiesb£cQu^iodifcuI&ifapientibuseA,utmepigeate*m-
tius , quam in hifcc elecmofynis, & liberalibus donationibus pofiit JL dem iterum, icerumq; reducere. Memineris ergo dumtaxac

.a »- f- — r r -> n , Beneficiorum ,& Commendarura non efle Dominos quoad proprie-

tatem , efle umen vei Dominos , vel liberos Admlniilratores

Uxor,vcI expendere, vel congregare fine viri confeniu? Refpoudeo,
Id nonpolfe^ifii prudentis Viri Judicio decerni , expeniis faculta-
tibus Viri , dote allata, ncccfiiute&miliz, immAfic necdlitate,&
multitudine Pauperum , confuetudine aliarum Mulierum fimilis
conditionis,ficc. Certe fimiiequid docet Sanch. /7. in
cum loquitur de quantitate , quamineleemolynas poteA Superior
Religionis ex pendere . Quoniam verAdixi/*^./. 17,

quemlibet fau sfacere przcepto de eleemofyaa facienda pauperibus
communibus, fi det duos aureos quotannis ex aureis centum , quos
forte habet : quatuor ex ducentis ficc. Idem hic dici de elecmofynis
poflet . Altera totidem pro liberalibus doaatiooibus dici poflecrc-
derem,quia proc/ufmodi fumma, vel non erit iavi tus vir, vel certA
invitus erit immeritA . Duo tamen adverto . PriroA , id dicimus m
mediocri patrimonio , nam fi divitiae multtimeicrefcerent, nimis
excref ceret Uxorum licentia, ut itenim maxs"f ir,*s. *.*.2.ctkm do
Uxoris furtis d icam , Ac ibidem dixi , cdm de eieernolyna . Adverto
lecundd excogitatis rraulisquibufcumque, niG undem hac m re ad
prudentis Viri prsediuum Judicium recurramus , nunquam animos
noliros pofle conquiefcere.

..*f llluArab«,quae haflenus docui, fequens Refolutio. Uxor pnr-
divitts Vm,qu* parvam^ut nullam dotem adduxerat, advertens fe
filios non procreare, unde tempore fu* Viduitatis fore, ut indigeret,
partim ex pecuniis clam fine Mariti, nc pnefumpta quidem Ticea-
tia,lurrcptiscx ejusbpms.partimexelccmofynrs.ac largitionibusli-
berahhus,quas juxta luum ftatum^xhiberc poterat aliis,nuia Abi uni
cumulabat , partim ex opera , Ac luo labore extra id , quod obligaba-
tur, partim ex iis, quae fibi, defraudando luo genio, refervabat, con-
tenuquotanois V.G.uno,eodemque vulgari, ac pannoo indumento,
c&m licitd Potui flet petere duos , vel tres,eofque holoferico5,&or-

fru 4 luum,quarepoAe quidem beneficiarios , fiveSecuUres,ex De
Lugo late aliuscitante Jejuft. /4 . per tot. AcSanchezi. i.tenf.

4’il«ipi ) Gallrop. M .tr.e/e tbarit. d.i.pa't . j. Bo-
TAZ- proprio dfput.de tbl. Btntf. /.j.i* Eduion. LugJun. five Regula-
resexSancbe*/»^.»*^*/. rap. 6 .num. 1$. 14. ( hi funt Uli , qui
abReUgioneaflumptifuntad Epii copium . Archiepifcopatum ,
Acc. ) valide , ut cifdem Jibec, mprolanos alus frutius illos confu-
racrc , fed pe c* re mortali ter liluprrfluauotV^ui non expendanC
in ufus pios, Ac quidem peccatu fpccialiti r conri.j-ndo , quod tunc
committitur* live contra przceptum EccHUe id przc, plentis, fi-
ve contra prsecep* ..n luturalede non expendendo profanA res Deo
i Fidelibui donatas- Iu Idem, Ac communiter ex Tridentino/#
x^.enp. 1 tit rtformMckt non peccare mortaliter doceat Lorca^uem
novittime rcidlit Dianap. ic.r J.u.r/f 5 y. Ex his ergo fit , ut acci-
pientes ex titulo profano non obligentur ad reftitutioocm,quia vali-
de accipiuot.

2 AtverA , peccant ne hi accipientes falcem ex eo capite , qui»
cooperantur cum peccatodantis?Rcfpondcofi judicant, vel excitent
dantem , peccare . Ita De Lugo 50. quia fic funt

caula peccati alterius : fi fine ioduftione folum acceptent ea«qu^ fibi
donantur, non pecare, quia nunc non funt peccati caufa i fed tot»
malitia eA ex parte dantis .

§. V. <T thSI* dt KiRgitfrrum Psuprrtatt eifea ufum dtptndtntim.

* IJO* ** v * Paupertatis non habere Dominium rerum tempo-

X JL ralium.fedfolum ufum dependentem i Superioribus infn

* J r 5 >1 1 Ai mmam trecentorum aureoru m intra decem annos nuavhnus modO, De pendentia autem i Superiore in hocufu duplex

conflantis matrimonii. Hos ergo per fidum lervum occulti nego diAingui poteA . Prima, veluti comi tan ter, idcA. i ta uur V G ^'ioc
' oo» applacuat , fimparatus eum rolinqumq^^^^^^^

tria millia aureorum dimmam pervenit, qua redt/itum annuQ emit
lu* viduiutis tempore refervandum . Nec multo pd<U vivis abla-
to Viro, quzfivit Vidua i ouodam non fatis perito Theologo , an
eam iummam.cenfumquc hsercdibus Viri idli tuere teneretur; qui
idpondit , eam nuo teneri, fed fu* induAri* id emolumentum ac-
ceptum referre licitA pofle .

16 ProfeQA non debuit ia abfolutd decernere . Quareadme
cUm acceffiOetam refolutionem referens animo nondum ledata

rior voluerit :at eo utor , Gneuila przviaSuperiorislicetjtia-Sccun-
da antee edenter : ideA.ita , ut non uur hoc libro, nili przhabita li-
centia , five tacita, fivcexprtfla . JamaAcroadpoAcrioremlunc
dependentiam Rcligiolos obligari i voto Pauperatis, nec 1'olAm ad
priorem . Ita Sanch. 1^.7.»*» Urcalc*p%$nl.^num. 53 . A zor. MJ. cira-
tu«.Ratio elhquia fi ad priorem, dumaxat jam nulla, vel modica eflec
. obligatio, portet enim quis omnia habsre, omnibus di-

vitiis frui , paratus ea rei inquae,quan do Superiori libuerit , quo

Strl2fi i0 H r4 |!! CCC,1,rUm hic,nre adhibendam ouid abfurdius m Nomine Chrifti pauperutem fequentTV'^^-

nu ‘ UIC • Accedit, Vocum obligare justaimemiemem vo.cnris :Tt [n-

teolio Reliuiofi^um vovetPau^mccm”eilTfecoori«mem redde,
lu^umcx humi fH iti tcccpa . Secundo , ce Pauperibus indigem ibus, ,ui nec proprietatem rerum habent.nec

jpflifnrnrinmnnn rii pccuni* ne^otiauone ac^uifitumj & hoc ufum rerum mdependentem i laculate Dominorum . Re&Jereo

parit^totum cedit indufirue negotiantis . Solum fi cx hac rc furre-
P** celiavit viro aliquod lucrum, vel damnum emerfit, debebit il-
lod UxorreAituere . Quia tamen ea affirmabat , idcertAnoneve-
nifle, jam, quantum ex hoc capite,liberau fuit . Tertid, Perpenden-
da eft pecunia , quznfuo labore extraordinario compiraa eA ab
i/xore , oc h*c tota eA uxoris, utetiam lucrum omne ex hujus ne-
gotiaooneacquifitum . Quarfo, Pecunia, quam, fraudandofuo ee-
nio, tibi refervavit, & hzc^jufquc lucrum , pari modo plend cedit
y* 0 *' ■ <C U,D [*> decuma, quam ex Eleemofyna Pauperibus eroean-
y il i h * red ^us reAituendaTvel
certe juxu probabilem defunfli Viri voluntatem pauperibus diAri-
buenda qu,a ipfa fibi eam utpotdnon pauper, applicare nequaquam
SfSSljA ,crum “™f ne * ,I ' c * frit» propter rationem modA

iil,b^dlt? P ' IC | d ' ain ’ Pecun,*,ijtam rrlibe-

”J™‘“_“«rionil)U!, quas potuilletfoerc , fibi fepoduit : &h*e

De Lugo dtjufl, 1 Sc r.jo.fic habet.Prr Pauptria-

th Velum intendimus a^dieurt d netu omnem ufum rerum ttmpera/iam t
fui opponetur vitie peeprieislu . Proprietatem nutem initlhtimut ufum
rei non tx fommunitate , fed ex proprii, y fj quod non fit ex praftripto Pra.
lati , qu*m aiduxUonem fuijft annexam at initio fatui Relieief» protat
Sai! Jit. S.de fatu Urii*.

a Hinc non placent quatuor^u* docet Caramuel im J(e S .s .Bened.
«rw.88.ig>’ num.$E 6 . (jnum. 985. PrimA, peccatum contra Pauper-
tatem efle lolum proprietatem , unde accipientem rei ufum , A:
oon proprieutem contra Superioris juffionem, peccare contraObe-
dientiara,noncoot« Paupertatem . SecundA , non peccare Re-
ligiofum contra Paupertatem, qui infeio Prplato libros accipie i fe-
culari, vel nummos, quibus libros emat , atque iis in cella expofiti*
utitur . Tertid > Religio! um dantem alteri Rei ieiofoejuGJcmmo-
naflerii quafcumque res, etiam pretiolas, ut item cafdem accipien-
tem ab ejufdem Monaflerii Religiolo , non peccare contra eam-
dem , quia nimirum non facit detrimentum rebus MonaAerii^mn
io eodem h*.res remanet - QuartA , religiofum commuuntcm

J -ii * rami na detrimentum

lpiendoris, quare ad iJlam partem, qu*hocdetrimeftn.r«s--.v;Cfct

invinie £.:• M..;si»'lisis.<.n^ n- ^‘«“nuituni caviucc m coacui mr.ro remanet . vcuano , rcugiuium commutantem

^ > Vcfles V. G, hbros&c. «m.liisdfcilibusrebusrS!

suetudiw fi m , 1 LS ’ d ' ,,t ' ''.'OccjConibm^OD- ruro Corteligiofocum, imrod & cum rebus Sceculirium , Cer-
ni* Oiur-I ouliidti P r Q « ejus pccu- Vito circumcirca eodem rerumvalore^son peccare contra Panpcr-

” - iiirj 1 ^? 1 " * ‘“laantaftije ad decui utemi9““ femper io MouaUerio remanet giuivaleusvalor, idem-

m Explicationis Decalogi Lib. VlIITra&L

que cflc.fi commodet, rei mutuet . Nop placent, inquam, tum

J uiain his omnibus lemper intercedit ulus i Superiore indepen-
er»,pu> , ut dittum.eft, interdicitur a Voto Paupertatis, tura quia
in quarto, addi in contrarium alia ratio, nam io commutatione in-
tercedit vera rei alienatio, quam nemo tacere poteft , ni fi qui per-
ferum rei dominium, 2 c proprietatem habet, ut fupra vidimus : Et
certd,( ut alia omit tam) fi fatis c*fet «quivalens valor , ad tollen-
dum peccatum contra Paupertatem in commutante , etiam valeret
in Vendente , & Emente, ergo pollet Religiofus vendere omnia
bona Monafterii,quo nihil abfurdius.

I Hzc igitur omnia per fc contra paupertatem funt Solum rigor
eft temperandus cx eo, quod multa ex his fieri folent per tacitam, vel
przfumpcam Superioris voluntatem juxta cujuslibec Religionis
Confuetudincs: lege citatos .

Aliqua item excufantur i mortali ob parvitatem materif.De par-
vitate hujus Materiar lege Sanch.Ad.7.#» Decal.{.xo.*.yfy (.xi.n^Q
benignius habesapud Fag.tfd.8 .»«, fecundum Ecelfroe dum

ait , in Reirgiofis haben rationem filiorum , quod docet etiam Reb.
apud eundem SanchV.c ao • lege item Dian./>.r .".6 depaup.ee/ig.
.rtf. 2 6- Nam propter hanc rationem dare mutuas etiam pecunias
Correi i giofo, vel SoecuUri fine licentia, nonetle mortale docet pro-
babiliter Lcdefma , in addit. ad/umm. tom.x. e .q. dmb.%, aliiqaeapud
Diua&i.t. 6 .rtfel. 1 j.Peyrinus M . f.i.e.x. $.5. favetque Suar. tr.^.de
1 %. c.n. n.n, .aliinite , quia quamvis per mutuum transferatur
Dominium, tamen ipfum dare mutuum , quandocertdmoraliter
reddendum, eft res lcvis,qiiia datur cum onere refiituendi . Id,q uod
Ledefma propter eamdein rationem extendit ad permutationem ,
quod tamen improbat Sanchcz t.x.in Dee./.-j.cop.io.num. 67. Dixi au-
tem non efie mortale, namefle veniale, nifi tacita prscfumatur licen-
tia Prxlati, dubium noti efl, quia contra Vocum etiam tum delin-
quitur, licdt in re levi.

D/ d, /pe/frient petunin i Htlegiofo nemine alieno , vel nemine Tt-
Jt aiens fati* ,

4 Licitfcne poteft Religiofus accipere pecuniam Gne licentia fui
Superioris, ut ipfe liberi expendat in elcemofynam nomine ejus,qui
ad talem ti nem drdit?

Ref.Si Religiofus eas pecunias fine licentia acceptet, ut fibi dona-
tas, non licere, nimis cll certam:At»fi non ica;quarc totum dominium
remaneat in Domino, licere abfoluti docet Sxnch.l> 6 .y.en det.e.\o.m.
4.aliiqoeaj)iid Dian.P-a ".de P aup.uhg.ee f.\o. quia tunc nec domi-
nium ufurpai Reiigiol'us,utfupponimus,nec ufumicam pro fc illum
non ufurpet -Non licere d occt Rodnq*»*«r<- .Spt .1 f. j .tenti .jxij.
Layin /.4^r. * .t.j.n .%6 Tur.».» dM 4 . 4 * 4 . 8 .quia ipfa d illributio,pr$-
fertimquandoeft io pauperes, vel pia opera liberdi Religiofoeh-
ccnda, pretio eft zttiinabilis, ac propterei paupertati contraria . Di-
Rituuu denique De LugoM >»/'**. j . & 54. Si enim diftribu-

tio^ut.fiat in commoditatem ipfius Rcliriufi,ut Icilicet 1$ pollit da-
te vtl donare aliis, ficnti fi haberet bona propria, non licere, quia
tunc ulum pecunia* independenter a Superiore ulurpat. Atfifincc-
rt,dc bona hdc dillributio acceptetur fieri , ut cum fidelitate diftri-
fcuatur pecunia, licere, quia tunc nihil Obi ulurpat Religiofus.

j Eguik breviter ratiocinor . Paupertatis votum non me pro-
hibet acceptare, vel pro altero prettare ea omnia, quae pretio (unt
«tftimabilu : patet, quia fecus beccaret in paupertatem Religiofus
aflbe undo Amicum , illiquc Officia, fc Beneficia impetrando, Ho-
nores pro k acceptando,pro aliis apud Principem intercedendo ,oc
fimi lia , qu* maximi fune pretioacihmabilia. Illa igitur dumtaxat
Pauperum Votum prohibet, quae ita funt pretio aeftimabilia , ut
«qunaleant pecuniis , fcu bonis temporalibus,* externis, qualia
funt , quz lolent In convifiu hominum cx Ic pretio comparari , oc
fimul pertinent ad ipfa temporalia bona , fcu clarius , quaucxcrc-
fcerenc conllituerent hominem divitem , oc non indigentem . Au-
di Sind Bona venturam npud Fauft .mox c itandum : Paupertat eflVjr-
lui temporalium atdieaiiva tonorum , fuafuit nll prope „,m gerens fu-
flent*, ur de non/uo i Oagm locum allercns Failftus tnThef reUg.
/. 8 9. »».( vide eum f. X) definiendo Votum Pa apertat is,fic con-
cludit. 'Jeede Paupertat ( religiofa ) nihil aliud (igniffat , fuAm
parvam futflaniinm , /Sn pecunmm . exiguum patrimonium , penu-
nam rerum tnodiea, fatuitate,. Idem docuit modd ipfe De Lugo
nttm. I. allatus- Hoc fuppotitochrd videtur confqqui Sanchexfen-
tentiamefleabfolutd veram: eflnenim illa diftributio pretio fit ffti-
niabili», non eft ejus generis, quodtcnditad bominem ditandum .
nifi forti fiat palliate, ut veri hoc medio ditcfcat Religiofus , quod
vix io praxi contingit .Contingeret tamen .quando iis pecuniis Re-
ligiofus a leret V . G. pauperem, quem pro fuo ferro babeat, vel quid
finnle. At illa fola commoditas imbibi ta in ipfa diftribuciune(placet
enim homini habere 1 fc dependentes pauperes , vel Rc&oresEc-
clefutum , vel operum piorum Praetedos &c- ut in occafiooibus
ab iis invicem Religiofus Beneficia recipiat) illa,inquam^:ommodi-
tas non eil contra paupertatem .

d Si pecunia diftribuenda , mododido,i teftatorc reunqaatur ,
debeat Religiofus tunc dfeexequutor teftamenti, An A fami
C /» nonibuipreMeatur , Quzftio eft aliena ab hoc loco . Dic tamen
** € vitei non prohiberi cx licentia Superioris, fine licentia prohibe-

ri ; Et quam v is ex pr obabi liore opi nione Sanchcz /. 6 . ite detuap.u
».&Callropalai/«n.J.»M 6^.4 p.t j.§.t.».8 contra Molinanyo/n.x.
d. >47. valide Religimus acceptet onus cxccutoris teftamenti, vali.
deque mimftret , tamen eum peccare mortaliter , fi id faciat fiue li-
centia, quia prohibitio haec eft de re gravi, docet Sane.»/.*, ig.de quo
mc* «a.©, licentiam autem hanc polle concedi i quolibet Superiore
locali^iec neceiiarid i Provincia! 1, vel Generali, docent iidcm/olura
excipiunt Socieutem noftram, quia ejus Conftitutiones haoc licen-
tiam refervant Generali - Sed de Lugo t.xj/ejufl. 14. de Tefl. fetl.i 6 .
uum.tx 6 fatis probabiliter concedit pode etiam in Societate validd
concedi 1 Superioribus localibus : foliimque contra Regulam , &
Conftiru tionem illam quz ad mortale non obligat, faceret Superior
localis fi concederet . Cum ergo n oli r i locales Superiores habeant
poteftatemdifpenCandi in omnibus regulis , pari modo poterunt &
in hac, quando id d ile reta prudentia ai&aret .

7 Onus nominandi>fcu eligendi pauperes, vel loca pia,auibu$ hae-
res Teftatoris , vel alii pecuniam deinde ex przfcriptodifti Tcfta-
toris diftribuant,po(fc lulcipi fine licentia, prnbatkliftimd docet Ca-
ftrop/r.w-i s. contra SancV.c^.;4.Ratioeft,quianominare,feu elige-
re non eft exequi voluntati teftatoris, quod eft Religiofisfolum pro-
hibitum;fcdriiquid antecedens ad exccutionem^uz exeeutio con-
fidit in pecunizdiftributione.Cofirmatur, quia dum Religiofus no-
minat exfua libertate, fuam facit voluntatem, non Teftatoris, ergo
per illam folam nominationem voluntate Tqllatoris 116 exequi tur .

8 Denique illud^uodfentitSanchez peccari mortaliter i Reli-
giofo.fi is acceptet ,exerceatque fine licentia ejufmodi officium , fic
tempero, ut cilclicitdnA pollit exeeutor teftamenti univcrfalis ineo
teftamento,feu quacunque ultima voluntate, in qua mult£ lites funt
protrahendz^nulta bona vendenda, multa peragenda. quz non con-
gruunt Rcligiofo(id quod tamen an fit mortale,quandu negotia non
iunt graviter indigna Religiofo, Rcligionemq; infamantia, nolo de-
cernere )At verd li gravis indignitas abfit^c negotia fint pauca, mo-
dici fcilicetavertentiaReligiofum i cultu divino, ut VG. fi Miflz
eflent ad voluntatem Tcftatorisivel pccunip ad opera pia deftribueiv-
df,pcrfuadcrc mihi nequeo peccatum mortale committi. Ratio eft,
Primd quia facili Superioris tacitam licentiam in rebus his, prarfer-
timpiis,adcflcc«dcnduraell;quopadlo , ne vcnialisquidcm culpa
commi ttctur.Secund6.quia tunc ejufmodi exeeutio non valdi Reli-
giofum abduceret ab applicatione ad Divina, id quod intendunt in
przdida prohibitione facr* leges. Tertii, quia video finefcrupulo
Religiofus iis diftributionibuspiis,vel parvz occupationis intermi-
fceri, unde apparet in his facros illos textus non dfcufu receptos, vel
jam efte abrogato*. Quarti deniaue^uia hzc,cum fit odiofa prohibi-
tio, no eft extendendi, fcd reftrmgcnda ad exeeutorem univerfalem,
ac proprii, & ahfolu tc d>£tu Exeeutorem, non veri ad eum,qui unS ,
vclaltcram Teftatoris difpiifitioncm exeeutioni mandandi curat.

De Religiefo in vitMio adConvi vitem , (j de acteptaott rn
(omefliSi/ft A {tutelari .

9 Exeocapite, quidpaupcrtasnegatReligiofoufumindepen-
dentem rei temporalis, qui fit in ipfius Religiofi commodum, col-
ligitdeLutopi Ae/ufl.d.x.feit A num ft. invitatum ad convivium
poile , prziente Domino, etiam pretiofa quzque comedere fine Su-
perioris licentia; quia tunc padivd potius fe habet Religiofus^ uim
adivi;nam tunc Dominus confumit res illas comeftibilet per os Re-
ligiofi . Qiure ficuti, fi gemmam pretiofam in mare proiicerct Reli-
eiolusdu Domi 00 volente, vel fi aromata pretiofa comburcr et ;pr^-
fenee Domino ex ejus judii.non peccaret contra paupertatem, quia
nomine alieno proiicerer , & combureret ( efto ipfe Religiofus odo-
rem fentiat ex aromatibus combuftis , vel dcleflationem ex gemma
projcflafufclpiat)itaincafu convivii. Addit^onua rem fe habere, G

res pretiofas, etiam comeftibi les , 1 occular is ad Religiofum mittit
i pfeque acceptet, confucnatque ; nam peccabit & acceptando, oc
coniutnendo : quia in fuum commodum confumit , activequc Ic ha-

bet, non padive rantim , nec in commodum Domini .

10 Hzc Dodnna,paco tanti viri, mihi animo nequaquam Tedct .

Prim^, quia Conviva non fe paflivd folum habet, & in commodum
dumtaxat Domini, fecmmatliv^ etiam habet, ( dum conlumic ) oc
In commodum fuum : Qua parte ergo in fuum commodum agi t ,
contra paupertatem peccabit . SecundA, quta Religiofus, qui li-
ne licentia acceptat res coroeftibiles pretio zitimabiles, peccat con-
tra Votura , ( ut pro certo omnes fupponimus ) at quidnam elt
acceptare res has comeftibi les , finoneft illud , quo quis eas re ir-
fa comedit > Idcert^cdeucitam,imradpcr iplum faftum exprel-
fam acceptationem ; quis negabit ? TcrtiA .diferimen latum eft in-
ter gemroz illius projeaioncm , illorumve Aromatum combuitio-
ncm,& inter cafum noftrum :rum illa fieri poflunt ^finc ulla accepta-
tione gemmz, vel Aromatum: At frui cfculentis , oc poculentit
fine acceptatione, qua convivio quis accumbere , cibos fib» divide-
re , ad os applicare conlentiat , humano more non poteft . Adde
Convivam non uti his fpeculationibus , fcd more humano comedit
cibos appolitos : ut more humano tunc cibi acceptantur ; CC come-
duntur, non vero ut inftrumcntum alterius deftruunt : Vide miri,
eum de reflitutiene ex re occepi a , trali. 7 ,. cap .}. §. t.numer.S. Qu«t6 *
Idem de Lugo ">m.i . dejufl.d.i 6 . feti. 1 . numer.y probans comedea-

Caput IV. De Praelcriptionc. 213

4cm notabilem ciborum quantitatem rei alien* committere Furtum
proprii diflum, & non cUmnificatienem, quamvis eos cibosdeftruat
nec aliquid apud le illorum remancat,afligiut rationem: ?«>*^nquit,
humane medo illa viJ/tur effi vora mfurpatia rei alien* , appiteatto ad

prepnumufum . Sic ergo dicere poflumus in cafu noftuo : Humano
modo ilUcomcllio in Convivio , ridetur vera ufurpatio tei, «appli-
catio ad proprium ufum » Cur ergo non fe habet tuuc Religiolu* ,
adivi j nec paflivi dumtaxat *. Quinti, etiam fi Cr cularis mittat ad
Religiofuraeas res comeftibiles , poflet Religiofus nomine alieno
confuroere , quamvis abi en te Domi no ; ficuti , eodem abi ente , poflet
ejus gemmas proiicere , fine peccato contra paupertatem . Unde
enim <d repugnat ? ergo non fubfifti t d iferimen dc Domino przien-
tc, vel ablentc in comeftioae ciborum .

1 1 Satius ergo erit in ejufmodi Convivio recurrere ad parvitatem
materis , ut excufetur quis i mortali, & quidem huc fecit confide-
ndo i nobis allata s.i i .*! | . Ut auten» ab omni culpa immunis fiat ,
currat Rcligiofus ad ucitam licentiam,qu* in his comcftibilibus fe-
cilius,quim in caceris przfumipotefl, quia carum acceptatio cedit
«0 commodum Mona fieri i , ut rea£ notant Dodores , & Sanch. /. 7.
in Dee. r. a 1. n. $5. Fauftus /. 8. Tbtf. rtL f. 1 8a. Suar. t.^.de ^tl. l$s.
it.». 41. Vide, qus dicam infriw.*^.4- de quantitate funi Reli-
•fioforuai/iequepnedida parvitate materi* .

CAPUT IIL

Qua ratione acquiratur Dominium ?

t T\Uo regulariter i legibus requiruntur ad acquirendum Do-
U minium, Tittdus/ 1.1.6.^ 7. de atq. dominio, * Traditio , A
trudit tomb .C .de pallis , 1 . quoties ^l* rei i uvent i/ne . Sic Mol. M ■ tr ' t --d.a.
"Dia&.t.x.dojuft.fyjme tr.t.d. r. <4g- Qujd traditio fit, patet cx ipta
declaratione vocis . At Titulus eift principium, bafis , radix, Ac vel uti
cauli moratis, ex qua nafcitur Dominium, unde dicentem leefle
Dominum alicujus rei,fiatim inquirimus,quo TituIofDuplex autem
eft Titulus, verus^c przfumptus . Verus eft V.G. emptio , legitima
Donat io, Hatredi ta«; , Legatum, Ace- ut etiam m rebus incorporeis
dedio, Collatio Officii ,flcc. Praefumptus eft , quando quis putans
txma fide venditorem V. G. vel donatorem elfe verum Dominum rei
dooatz , vel vendit* , rem habet pro (ibi donata , vel vendita , Acc.

1 Dixi Prim6 (regulariter duo requiruntur) aliquando enim luffi-
Cit folustitulus:nS hfres V.G. Ac Legatarius rei determinatp acqui-
runt dominium bonorum Defun&ifola acceptatione hereditatis, vel
Icgati;ut etiam Jus EccJefiaflicQ acquiritur fola eledione acceptata .
Loca item pia/Sc Civitates acquirunt dominium rerum donatarum ,
trel venditarum ante rei traditionem ,feu pofleflionem ; At denique fi
Princeps det feudum explicando fe velle transferre dominium ante
pofleffiionem frudaurii^ani transfert. Atq;in his cafibus debet confe-
quenter dicere hos acquirere ftatim Ius in re, nec folfim Tus ad rem .

* Dixi SecundA, ( 1 legibus ) nam fure Natur* non eft neceflaria
!pu traditio : eft umen rationi congruam , ut tunc transferatur , feu
«cquiratur dominium rei, quando res qu* erat in manu, Ac pofleflio-
iie materiali unius ;tranfit in manu alterius.

4 Adhuc inquires, quomodo aequirtsur dominium t fom bujufmodi
Titwluijy Itfittmm poffijfit ? Refpondco fani multis mod is, vari ifquc
iuxta rerum exigentiam* Ita Mol-DicaftV.rjiliiquc Jttrifperitip<i^w.
Nam V.G. dominium hominum acquiritur p-rcapti vitarem cx bello
Jufto,Emptione,Donatione,Nativitateex AncilUqu* neque tempo-
re conceptionis, neque tempore partus fuit libera. Animantia man-
fueta,ut Ac bcnaft*bilia,vel mohilla/looatione.h^reditate^niptioine,
pr*frriptione, prima occupatione, aliifque fimil ibus titulis. Ani-
mantia fera,captione*diifquc modis paflim videndisapud Dodorcs.
Nos enim cx hisea,qu®propraxi funt neceflaria, expl icabimus infe-
rius tum do furto, fj do re/fitutiom , hic Colum de przferiptione tan-
quam in proprio loco nonnulla tangemus .

CAPUT IV.

De Prarfcriprione .

§. L Ccmmttmo do Praferiptiotto fummatim afferunt t* .

T |)Er legitimam przfcriptionem acquiri in utrrtjue foro rei do-
1 minium, res eft jam nunc omnibus certa ; quia potuit Princeps
per legem ob bonum commune rem unius alteri applicare , ut fuse
Dodores mox citandi, quibus adde Tolofanum, Abbatem majorem,
Facchinacum,aliofque apud Dicaft. mox citandum,* Molinam difff.
6 iJm.6. Quarefi ad antiquum Dominum poft legttimosannosprOT-
«iptionis res cafu revertatLir, illam fine novo titulo is non poflet
«d ulurpare,ufurparetenimalienum,qiy{|qijid in contrarium io;
firmo fundamento dixerit Val. in diftr tntis ftrhtfym for.
***%*&& fim.

Tomi. T. II. P' Sirrem.

z Prsfcriptio ergo eft acquifitio Dominii, velalieni Juris perem'
ptiu per continuationem temporis lege definiti. Lege Molrr.aV.6o.
Lcll. /.a.f.6. Dic. l.X.do Jufl.t. I .d. 1 .44». Caftrop. do jmft. int/nrrr d.
«v.dp.ai.Exquadefinitionecolligisquatuor requiri ad legitimam
prafcriptionera,poJied»onem, bonam fidem ; ( mala enim ex jure Ca-
nonicojcui lemper ftandum, nunquam pr*lcribic ) titulum pr^lum-
peum, tempus, de quibus paflim fcribentes. Solum quoad tempus
aliquid eft pro Tyronibus eaplicauus addendum •

Ttmput pro nhut Turpet ahbui .

5 Ad res mobiles pneferibendas five privatorum Hominum, tjuo.
C. do uf ur.tT orn fpjuftjdo ufut.Q.i. Sive Ecclefi* etiam Roman*.
Mol. /cV.fi8.1i adiit Titulus, fufficittrienniom; Si nanadfit, nihil
eftin jure conftitutum: putamus tamen cum Mol.i^V.LelT/.cv.aa.
tum contra privatum, tum contra Ecdefiaro, triginta annos requiri .

Cura enim hoc in jure decretum non fit , erit id /latuendum ad
normam jull* pneferiptianis Immobilium, ad quam depoliuntur ,
ut dicemus, triginta, vel quadraginta anni .

4 Res autem immobiles, inter qu* numerantur fervi tutesreales,
ut adversus privatos cum titulo pnrfcribas, decem anni inter pr*-
feotes, latis, fuperque funt d uplicati , ideft, viginti inter ablentes ,4
moUfidoi , e. do pro jit. ioufj ttmp. dotem vtl vtgmti snnorum ( prarfen-
tes dicuntur, qui jn eodem Territorio licit non in eadem Civitate;
abfentes ,qui in diverfo Territorio commorantur, tmflis. do ufut.

I . /. tum io«i» C. do protjir. 1 9. vol xo. tumorum .) At ver6 , fine titulo ,
triginta omnind ttt\^\xuptui % c. do quorta y do pmftr.de communiter.
Hinc fi quis fit prsfens (eptem annis V.G. & poftei egrediatur Ter-
ritorium alibi habitaturu$/>pus funt alii fex anni, & non Colum tres t
ut contra illum prxfcribatur, quia anni, qui deerant in pr*fentia t
duplicari in abfentia debent; Qtiarc cum in cafu pofito defint tres
anni prslcnti*; requirentur in abfentia fex.

5 Dixi (adversus privatos) Ii quidem , ut eafdem res immobiles
adventis Romanam Ecclefiam przfcribas , annos centum cffluxiffe
oecefie eft , rup. Ji ductati , eop. eum voiit , c«p. ad audientiam , do
Praferiptiombm .

6 Idem adversus Civitates, Idem ad versfts Principem , in bonis

Coronae, qualia funt Oppida, Regna , * fimi lia , faci t / ut inter Divi-
nam , de Prafeript. C. de Sacrojantiu Ectlef. jun&O Mol. /. c . d. 74.
Quarta tona* fio , nam i» cxterisbonis periodi fc habet Princeps ,
atque privatus quilibet, iiid. Contri alias Ecclefias, Moraftcria,loca
piafumcitqnadrapnuannorum intervallum, ‘*p. illud, c. quia , do
praftr. nili ex Privilegio concefEimfit , annos ede Cexaginta compu-
tandos ,Cm>. Priv. Sot. Jefu , v.proftriptio , alibi .

7 Denique advertePriradscomra Pupii lumquamdifi eft in aetate
pupillari , nunquam aliquid five mobile , five immObile pr* fer ibi , L
> Seat i n rimfZ. dopraferip Ja annorum, contra minores veri, id eft non.
attingentes qnintum annum expletum lemper requiri ann« trigin-
ta , /. u/trma , C. infuibui eauf. in integrum reflitutio neteffaria nontfip
Secundi , ob libertatis favorem , nullo eam temptorc prxferib» , f.fi*.
e. d* longi temp.profcnpt.ou* pro libertate. Tertii, contra vacantem
Ecclefiam , cikm lecitimustunc defit defcnfor , prxfcripttonem noa
concurrere, unde illud viduat* ledis tempus,ent de przfcriptioni^
i patio fubducendum,r. de quarta , depTafcript. & Glofla H.

Temput pro legtbm ,

8 Adrersiislegem,vellcgitinMmcnnfuctHdioemreqairiturpr?f-
eriptin decem annorum, ita ut fi per decem annos 1 II* perdefue-
tudinem non fervat* ftierint , in poflerumnon obligent . Lege Ca-
ftrop. t.t.tr. j. difp. x.p.x. %. t Ratio eft . quia lege , cum fint perpe-
tu* , zqui parantur boms flabilibus. Mod6 notes quatuor,ex de Lu-
tpit.l.dejuft.d.jfrflA.n.ap,

• q Primd,Id intelligi dcfegibusGvilibus,tutn Ecclefiafticis ,quU
cfim le*x fit lata in bonum lubd i torum, & non in bonum perfonae
pa fticularis Principis , vel Pontificis . ca fe habet, ut bonum peculia-
re , ad quod przfcribendum fatis eft decennium.

10 Sec u nd* , Nunquam neceflarium efledecurfum annorum vi-
pinti , ut pro rebus temporalibus requiritur in abfentes ,quia& lex,
« fubditi lemper funt przfentes .

1 1 Tertib , fine przdift* leges non fuerint obfenrat* bona lide ,
five mala, eas lemper przfcr ibi perdiflum tempus . Ita Caftropa-
laus,&Suarex, contra LeflDumapuddeLugo, ibidemnum.96. Ra-
tio eft quia fccus vix unquam lex pr$fcribemur : nam cum mala fide
nunquam currit przfcnptio, & ex alia parte fiepilfimd leges mala
fide non obfervantur . Accedit ,(^u6d ciim lex przfcriptionis fit lata
propter bonum fubd i torum, membipfoufu communiter receptum
eft, ut przfcriptio quidem rerum temporalium non currat ex mala
fide , quia fic fubditi privarentur re fua ex malitia alterius , pr*f-
criptio aatem legis currat etiam cum mala , auia fi per longum
tempus non fuit lex obfervata, prarlumendu* eft benignui legisla-
tor nolle laqueos iniicerefubditis , Ac eos cogere ad illam obfcrvaur

1» Quart6,Noshlcnonloquidc lege nunquam obfervata , h*c
enim i^oinicio non ob!ig*t, quia nondum eft acceptata, quam acce-
ptationem dfe neceliaria® ad quarocumque legem Civitem rtocetui

214

Explicationis Decalogi Lib. VIILTra&I.

communiter, & probabiliter multi docent ad Etclefuilicam. Rutius
nec loqui de lc?c,quz non obfervatur cum ucita,vel oprdla volun-
tate Principis Ut , cum ipli^cit, 6 c urgere obfervationan non cu-
rat i tunc emm lex non obligat cx Callropalao,*<vn. i.»w?, J. dfpt,
p. ij.w. io- quu Princeps taciti cenlcturcam revocare: id quod in-
tra paucos annos fit ,imni6 mades, vel dies, quando lulicct pruden-

peredst p**f i riptionei /jy aditu di etiam perpetuas , (<u lengijfimi ttm „

perit . Sic item Antoninus de Amato ex Siculis jurifpcrttis nemi-
ni fecundus 45.»*«^, ll . Qua/nvu per lapjum triginta anno,
tum ( aic , ) quod legitimum temput prajeribeneh de jure tti , Jui
ifiud petendi u jutas rtmijfum ejfe , omnes firment ; tamen ia l^gno dtf-
p, illimi locum 0 Itiner* pcjje exi/iimo , not enim odio habemus pra.

ter prxfucnitntdidus «citus curt lenius RcgIS , vel eorum, ad quos jcrsptioxtm , ni/f hngijjims ttmporii , aut centenariam , v e/ immerito.
pertinet, verbi gratia Protegis, Supremorum Officialium , Scc. Jo- rabiles », cbm txtfitmetur prafsriptie iniqui/fimum prafidium , maximi
quituriilturde verapraefcnptione, quareft fine confcnfu CjUS legif- it* Magna l(egia Curia , qua fola fstfli veritate infpelia procedit t
htoris, contra quem currit. eamque manem equitatis appellamut . Hzc Amatus, qui fcripfitao-

U Deprsrlcnptionc, quoad Beneficia triennali fpatio poflefla , no 1617. Id quod lignati ad verto, quiaCallillo , qui antequmque
quoadlus Patromtus, quoad ad iones, debita, & pleraque alia huc temporis prarferipuonesadinittimodiafleruit , cum Amatus alie-
pertinentia, vide fuse apud DD. Covar. Keg.pojf*Jforp.i$.\o.ntsm. 9. rat h*s admitti i.

Molin.^.70. DeLugo,**. i.driufl dtfp, Dicaftill. Hb 2 d* g Secunda lententia docet, Titium non obligari in conferentia ad

jufi. te. i.d. t.d.li.dn. j 4 o. Et Dc Lugo quidem *bid. te. 97. difputat rcfli tuendum przdidum praedium ,fed polle uti in foro interno bc-
item de tcmpore,quoprafcribanturdeIida ad cftedum , ut delin- ncficio prarlcriptionis . Fundamentum potiliimumellcdeba^uia in

S uens non poffit amplius accufari, Gnequo ad adionem Civilem, qua foro confcientiae, falcem ante judicis fententiam , adhuc viget 10
amnum palliis recuperet iuum,fivc quo ad poenam lUtutam i lege, hoc Rcguolcxjuxtadeprzfcriptionei Jure communi induda % Id
ad quam quis damnari debeat: quem locum fatisjitinnuifle. Atque quod probatur, difeurrendo per illa tria capita , quibus prima fei*>
*~~~ r.._» :i 1-.:. — j:~ ji-nT.r..cc-:.. tentiacootendudn Sicilu abrogatam prorluscHc przfcriptionis le-

gem .Cdm enim aliud caput affignari nequeat , li ab aliquo cx illis

harc ,quzfunt omnibus obvia, compendio dixille fufficiat .
$. 1 L St It fla de Prafctiptiome .

An J ure pra fer ipt ion is in fero Co» fetent ia quit gaudeat in (

%rgno Sicilia ,

i 'Tritius Panormi pingue latifundium poiledit duodecim annos
X cum titulo, & bona fide ; nunc line ulla hzfitatioae,procer-
t6, oofeit ejulmodi praedium ad Cajum concivem pertinere . Quaeri-
tur : an Titiuspradiumrejliiuere ex fr debeat Ca/o % quandoquidem hterti
meji tui pradium illu d t neque in judieioptte extra judicium repetit .

abrogata non cf! , adhuc illa in hoc Regno faltem ante fententiam 1
ut mox declaramus , immota per fi liet .

9 PriraA igitur i Martino Rege Siciliae abrogata non eft lex prz-
fcriptionis. Eccc verbi Martini Regis, Conp. jj.de prafaipt. cx
idiomaic Siculoin 1 .annum jincera fideconverfa .

Continua &C. 'Quoniam fubdm ncjln Siculi litibus perfap* etiam
qua funibus aatiqntt vexantur , a qusbut nonnulli fi tueri ideb ne-
qurunt , quia ab bellorum turbinei , Privilegia , Documenta , Scriptu-
rae, ac tefiet amiferunr t (y idrb prajinti Confiitutione pracipixtui g
ut emrtii prajitiptio teirporr triginta annorum finiat jyc. ita ut omne

2 Si cjufmodi Qurllio verteretur in locis, ubi fervatur Jus com-* Ju> y jjf omnit allio cnjujeumqu* camfa , ob qua triginta anteit tnfrdy
mune, quoad prarlcriptionem, nimis effiet exploratum Titio uullam nulla fuerit Ut eontrflata , vel hgitun* protejlatio ex bibit a , editio

eile rell itucnd i obligationem imponendam , ut modA §. 1. oum 4.
diximus, inter pr.xlentes ad pra*U nbeuda (labilia , lufficic , etiam
inconfcientia , pol leflio bona: fidei decem annorum . Verum quia
in Regno Siciliae Jus hoc przfcriptionis nonadmittitur in Regia
Cur u, qtltrc fi praedifhis Titius in judicium vocaretur a Cajo, coge-
retur per Judices ipfi reddere praedium , ideA molelUcft difficultas ,
an etiam in foro interno cogendus fit, in przfenu cafu, Titius exle
Cajoprxdium rcfiuuew? ■

< Volui cum dodliffimis hujus Udus rheolosi , ac Jurifperitis
Jjtuc difficultatem communicare , & Juri! coaluit i quidem alfueti i
Indiciis przfcriptionem expellere, condemnabant Titium; Theo-
logi verA fuWubicare videbantur, & ta<ndcm me nonnulli exora-

peajentii Cenfituticnis , prorjut j-.bmo natur : at nulla ex praditli/
taufit triginta annot ultrd , in ullo judicio audiatur . Aha tornem
prajeriptienet decrm * unorum , jy annorum viginli iu fuo robore juX-
ta di/pojftionem Jurii communit firma remaneant . Hxc Marti DUC

Rex.

10 Ex hisoppofitum colligo abeo, quod prima fententia luppo-
nebat . PrnnAcnim in his poltrcmis verbis ( Aha tamen prajeri-
piiontt decem annorum y(yc. remaneant J ci «re apparet nihil in hoc
innovari de Jure communi . SecundA , per illa verba ( triginta
anxit ultrA ) adjun&o illoproCCmio ( htilut vexantur (yt.) OlbiJ
aliud velle Martiuum Regem video, nili prohibcTe Siculis, ne ex-
poicanti Concivibus titulus de rebus ab iplis pokiellis ante annos

runt, ut QutMonon hanc i nemine adhuc excudam , ego agita triginta; non ergo per hoc tollitur praeferiptio, imniA ampliatur,

teminam Jurifperiti Regni noftri , quipanim varias Decifioncs dc 'ut liquando per jus communem aliquibus rebus requirebatur pollev-

PrzlcriDtione Typis evulgarunt , folum loquuntur in foro judi- — — ->•— --1 ~-K ».»*• Murtini

“ * ‘ . . /* * r - X/ .rnllnrrs I KiViU>i

ciali. quoad ipfos pertinet, & nollratcs Theologi , quibuaid dccer-
ncre incubuillet , nondum ad catn quzfttoncm decidcndamnadmum

bac io refcDtentucffc poteil . Prima oblisam Tilium ,
i linnlrsad reftiuitionem • R>uo poribiina b.rc afle poilci : ldao
,m;«roiilcit;iiljala£itluiconorc rcltuuuoim i» , qui Ic^iu-
rcmfuamm au uiuftalexpnefcriptionisct ulc Jus tribuit

»ncpr*fcriplit,quiaju'u « 1 k R , r \ ■ -

meprzfcriplit
lupri %• J.nnm.

t /d imus . At in hoc Regno lex przfcriptionis cll

«upio 3- * • Uf

^J l Mf„mSVa“s°cllargonKOCi, probari potell : Primo , quia
5 ,j Sicilia regnavit ,cxproaraio przhxo ad Con-

tio quadraginu annorum, vel amplius , jam per hanc Martini legem
fufficianc triginta , id quod in beneficium fubditorum przcepit
Rex, ne tunc ii urgerentur uftendere titulos propter bellorum tu-
: multus forte deperditos. Dico ( tunc ) nam nodie vix locum habet
1 -hoc beneficium-, cuin nemo jam nunc cogatur oftendere titulum
iuz podefiionis habiue tempore illo eorum tumultuum , pro quo
tempore difponurc dumtaxat videtur Martinus.TertiA perpendan-
tur, imniA loliiro legantur ea verba, quibus veluti concluditur mens
hujus legislatoris , ( nuda ex pradiblij caujet ^ triginta annit , ultri ,
in ulle judicio audiatur ) quid clarius?

11 Secundd, Pragmatica Regni beneficium przfcriptionis ne-
quaquam ademit Pr.tgm, xj.innovijf.tm. x. dt ojfit. jud. M o.

I tion'*s Martini , ab armo 1 jS6ul jucad annum 1440. abrogavit Ec ce ejus verba exHifpanoin Latinum fideliter trandau-

«I k/nnfjript- legem Pra:lcriptionis Quapropter ficutl in Jure Conjtderautel ena/ ci joitte in nopro Suilia Hrgno non modum dijfo-
r I^tinllai 1 **" 1 ™’ ctuiw * p fo ro conficientia przfcriptionis lex, remiat , at hiet ob quemdam modum y qui dt H.HU Magna Cur ia/xr -
«U^eam lwti^' 1 °p erat0rtu ^ t: .' ta ‘”^ urcraun ' c * p1 ^ b u N> Re- votur procedendi fuxuwe , vel ordinarii iu ahquibut cau/t , qua
ini ideAlc|»ti* MC1 . nCi,Ua<,UimCr ‘ t > C ^ 4,n,0C0n ^ c * cnt > a > qtliaie- ob id i» longum extenduntur y ac poena redduntur immortaltt cum
«itituA* fuo fttit»b ro ?:ata. maximi 1 e xptnfit t jy panium damno i ac volente t earum indemnitati

* g SecundA, qtl' a tn Pragmaticis hu;u»cjufdcm Regni, Prqg.t%tit. confulere , tenore prafenttum practpimut y ut in pofterum in omnibut
tUeffie. Jud.MfK‘ C in KMijJ.to. 2. dicitur, ut Judicet judicent jolum c au fit , quhm Civilibus tam Criminahbut procedatur fummane % jj
faiu veritate ixfj*ft* Ex qua Pragmatica fit, ut ii fion debeant rcfpi- deplano fine jirepilUyjy figura Judicii t fed folum unitate, faih itsfpe -

«eionisqu* fundatur in Jure; licut ergo Judicibus ad przfcriptionis • pofitiontm aliquid derogari debere dtfpofitioni Juris tirck probationes ne -
Jcgcni refpicerc in judicando non licet, ita neque collitigantibus ; eejfariat , vtltirtkappeUatiexesfyc.

Helatorum enim eadem cll ratio : fiauccinhi przfcriptionis ratio- 12 Deus immortalis! &clhqui ex hac difpofitione colligat przf-
nem non refpiciant ,qua ratione illa frui in confcientu poliunt ? criptionum legitima Jura efle lublata ? PrimA, lex hzc folum inten-
y TcrtiA,quiaeciamfi nulla per przdi&as municipales leges in- dit expeditionem caufarum ,uon<:rgo derogationem Juris tam cer-

duftacllct abrogatio Juris prsicriptionis , conluctudo tamen tam
diuturna , per quam multis ab iuiic annis in Sicilia a Tribunalibus
Jus przfcriptionis cxpulfum dl , iu ut ridendus illecfict , qui in Ju-
diciis pro Cliente vellet brneficium przfcriptionis opponere , con-
luctudo, inquam , tam diuturna, quzcx omnium lententia legis
Vini habet, latis fuperque in hoc Reaio, Juspr.rfcriptionis abroga-
vit ; leee autem ,quz fit abroeaca. nemo, ut ex (e patet , uti poteft
in confeientia . Dc hac confuctudine fic tcftatur D. joann. Franci f-
CUs «el CaftiHo hujus Regni Jnrifconfultiffiuius , tom. 1 . decif 94. nu.
7 f - Citans tfrfill .ad A jfiicl. dotif 1 < 5 c Parif. conf. 1 o velum, j . Ho-

y* ( fcripfit autem I (5li. J praferiptionet non admittuntur i» /fano ,
& P r acipui in Magna Curta , qua uti Mater ventatis y $y xquitatis Jcm-

ti, quale eft Jus przicriptionis. SctundA, lolum intendit prolixas,
calque mutiles lites , atque expenfas refecare. At, qui utitur jure
przLriptionisalandis legibus tam prudenter inftituto, nullo modo
lites inutiles, ac fnpcrlluas expenfas intrudit. Terti A , ci quipu-
tat libi injuftitiam fieri , datur Jus appellandi ; fignum , qu6d
que alia jura eidem adimantur . Quarto , hac Pragmatica tota eft
in ftatuendo modum procedendi lummanc , ut vel czc is patet . At
jus przfcriptionis non obftat fumnurio procedendi modo , & ftac
timfioc Arcpitii, Sc de plano ejufrocKli jus proponi, & excipi po-
tcftzur ergo ab hac Pra^yatica illud abrogari dicendumcrit ?Qu|n-
tA, fjgnatc legislator advertit ex eo, quod caufz fumnurui agi caudae
fint, non fieri, ut ea jura, 6cmodi procedendi, qu» oeccftariA mi-

bibun-

Caput IV. De Prafcriptione.

bibuntur in caufa,& necdTiria funt ad probationes firmandas , prat-
tcrmit tan tur;Quare foluip aliae juris folrmnitates, Sc terminorum
protenfioncs veluti cxtrinlecae,6c quae neccflariae ad jus partium in-
dagandum nfl funt, jubentur prytermitti. Non ergo Jus prgfcriptio-
nis,quod maxime per neteflarmm cft ad jura par uum cognufccnda .
ScxtOj quando dicitur in Pragmatica, fluiiijolum vtritau inflpeUa,
non removeturpradcriptio.lcd poculis advocatur, nara me pio llcdilie
rem tot annos faduin ell, non Jus ;ello, deinde lit necefiarid conne-
xum huic lado illud jus prarfeription i s, quod ad tale fadum confe-
quitur . Quapropter infpcdio lola fadi non excludit infpedionem
juris, quod eft n ec diarium ad decidcdum de tali fado,fccus,temenly
oc une ratione deberet Judex decidere, quod afiererecftet nimis ridi-
culum:ledfolura excludit foleronitatcs i lias, terminos prolixos, &
longos, caique non necdiariasd i fc ultiones, ut didum cll ,Nccomillt
w advertere prudens legislatorybi : Ntquaquam aliquid derogari do-
ufrg eire a probat ien, , nes affar ias .

_ *1 Terti^ContrariaconluetudoIegcmPrpfcriptionisinSicilia
faltem ante fententiam Judicis non abrogavit* Inprarfenti didlo
aliquandb diutius eft nobis immorandum,quia argumentum dudlura
aprxdi&aconluetudine videtur magis apparens contra Siculas Prp*
lcriptioues .

Et quidem duf funt Confuetudines in re hac noftra perdiligenter
diltribuendar . Altera cft , quam fort£ putmik t introducere Popu-
lus Siciliae , perquam noluiflet fexvarelegesPradcriptionisa lare
communi ftatutas . Altera cft, quam introducere pocuiflent Judi-
ces, oc Tribunalia, perquam noluiftent judicare fecundum prpdi-
«as leges Pnrlcriptionis, Sc ad id moveri potuiftent exco, au6d
prxfumcrent in Siculis non rard poftcltionem inccpifle malahde ,
quo pacto nulla Prf feriptio cft legitima uc 0.i didlum eihpotuerunt

215

«.•••a uuci, ara ucuhk pruceuu temporis iui t aoiomcc , Sc iimplici-
terintroduflusftylusouwcmpraefcriptwucmctiam bonae fidei re-
pellendi. His politis.

14 Dico Prime». Probabile eft,imm6mihi certum, nunquam Po-
pukis Siculos incroduxifle conluctudincm contra Prffcripcionisbe-
nencium fibi concefliun i jurecommum.ita ut illo uti nunc non pof-
fint ante fententiam : quare ante hanc liciti illa uti poterunt perin-
de ac caeteri Jure communi fruentes»& confequentcr Titium ««.1.
allatum non obligari ad illius pnrdii reftitutionem .

Probatur Primd-Ad Coofuetudinem introducendam contra ali-
quam legem , qua contraria confuctudine lex abrogetur, duo in-
icrcoctera concurrere debent. Primi, ut adtus abrogativt legis fint
voluntarii iis, qui introducere debent ditfam abrogantem confuc-
tudinem . Secundo, ut lint ex intentione i ntroduccndj novam con-
luctudinem obligantem; Jatnexpeudamas utramque pro noftra pro-
pouta probatione.

1 5 De Priore fic habet Cadropalaus/«J».i. difput.i. part.
%.a.%.num.n.( lege etiam multos DD.cit. i Dian. part.6. trafl.q.
rtfolul. p'*c .9. J Ad flabihendam tonflueiudmem requiruntur ailut vo-
luntarii bii , qui confuetudinem introducere debent ,quia eu eorum een-
fenfu Utero deSrt introduci , a&Hi vim /egit bnbtr* non poterit , (y
ita docet eum communi Suar ,- , Sala, , Bonae. Hec Caftrop. Ad-
ditSjnchczIib.7. delcgib.cap.i 2 .fin.&cap.i 8 .num. 8 . 3 , i per vim ,
aut metum gravem obligetur Populus afltonem aliquam p, a flare , fyin
eo longo tempore ptrfifltre , nunquam cenftndui eft prafta^e eonfen -
fum fufficientem eonfluetndini introducenda , quia praflumi non potefl
velle fl abi Ure Jus oflibus , itafibl repugnant ibn, y Idem dic ,fi ilfi aclut
fim ex ignorantia , vel errore circa flubflantiam confluet udini, , quia ni .
bi/megi, voluntati contrarium, quam ignorant ia , (y errer. Ha&enuS
ex Suario alios referente •

16 Tamfubfumo, Siculi Populi, qui introduccrcdebuerant con-
1 uetudmem contra beneficium Praicriptionis, nunquam exhibuere
aotelententiam, dequa loquitur ,a 61 iis contrarios ejufmodi bene-
ncio , ergo, uc. Antecedens mihi fit admodum probabile, quia
nunquam audivimus aliquem _ Siculum _ante fententiam reftituifle
retn^ le per legitimam prffcriptioncm juris communis tradicam,fcd
leraperpoft fententiam: quod autem Judices per lonqam confue-
tudmem judicare foleant contra praderiptionem , niliil obftat com-
munitati; Judicesemm condere leges line communitatis eonfen-
iu non poliunt . Audi Caftropal. ibidem numer. 7. ( vide etiam
Fagundez tcm.i.im Deealog. Ab.8. cap.to. nam 9. loquentem de Sty-
lo Curi? Romanar . ) Ex hi, conflat t Deeiflene, Hotajfr Declaratione,
Cardinalium , fy Sententia, Cancellario , (y I(egii Senatu, non effle
mecejfarto habenda, pro /ege , quia non procedunt i Juflcibu, baben-
Ubu, aatberilatem legit conflit uenda , (j ita tradit Suar. Sancbrr
Sala, .

17 Verum, age, demos Siculos non fuifTe ufos beneficio prae-
icriptioim; Cerre vel propter metum Judicum, vcf propter i uno-
rantiam, qua putabant eo uti ru«n polle, idcvcniflepra-fumenclum
?*». « c^icqutmter non affiiifte fufficicntem conlenfum adeonfue-
Mdiiismlmadafn. Quidemm facercnc,dum videbrnt explodi i
fi^S2l. ,bus ' 0S,<1U .' J us Prf^^^^opponerentf fitoor potuit
lepon ententum volunUr.eacquicfcerc,uc mox explicabo clariils.
aed ante leotentram,ut hic loquimur, prohabiliflimiim cft nunquam

^lSf^mi“u^ nUnqUarnjn,rr,nV,tU,>/Uri/ibiaCqUiCcorenUf,ciarC

Tamb.T. T. De Der. Prece.

18 De pofteriare conditione fic habet idem Caftropal. ibiet. nu.
ia.(legeitcmmulc.apudDian./>. 6 .i'*#. 5 ."/Jo.) Aclut t quibus
introducitur conflutludo y debent ejfle ex intentione introducendi c -aflue -
t udi nem , nam abfque bae intentione autboritslim % qy <flUaciam ba-
b.rt confluet udo non potefl , & paulo poli , confluet ude , qua legem
abrogate debet , vel novam j. latuere , neeejario procedere debet ex
flptctali intentione flattundi novam , qua alia via flatui n$npotefl t
ni/i peecedat ex intentione fle ebhgandi ad Uliut obflervatienem , quia
juxta intentionem popult tali, efl confluet ude y (yinbitftri annet De.
claret conveniunt , ut videre efl in Suar. Salat y Sonae. Vaflq.SbyA
aliit . Haec Caftr.

? 9 Jam fubfume,Nunqium probari poteft, Communitatem hujus
Regni habuillc incentionem abrogandi legem praefcriptionisdmmo
contrarium probari potdl, tum quia nemo unquam fcitur res modo
dido praei criptas reilituilleauic lentendam , tum quia cos voluiUc
tantum beneficium praefer iptionis i fe removere, nili luceclarius
ollendatur, prselumi nullo modo, ut modddidumcft, debet .

»0 Nec defunt alie conie&ur?; Quaeri etiam lbletfvo ratione di.
gntflei queat , e onfluetudintm induci amtffo ex intentione inducendi ob.
tigationerultc refpondct SuarV.5^ /rg.f i fln.id dignolci pofls

ex quatuor coni eduris .

Prinuconie&ura: fi confluttudo fit nigravi , , iy difflati i y /y tamen
communit er fervetur A populo , quia non /olet populu, in b„ allibus uni.
formiler convenito , nifi fe flent iat in confluentia obligatum : Hxo
Suar. At in cafu noftrofemper fc Populus difformiter habuit , quia
femper quantum potuit, relinit Judicibus opponendo luam prae-
Icriptionem, lic^t deinde repelleretur,immo aliquando fuit admil-
fus, ut ex teftimonio,quod ponam > nflran.n. patebit .

Confirmat ur ex Syi vcfl ro verb. in ventum , nu. 1 3 . qu i dc Thefauro
fic loquitur. Secundum Petrum de Palude bodie ubicumque invenio*
lur T Btflauru , , de confuetudine efl Principio , fled ego dico bone conflue,
tudinem in confluentia non Iqate , quia non efl introdulla per mo.
dum legi, y fled violentia , nec fuit unq nam moribut utentium approba .
ta , nifi violent er , efl etiam centra Jura Canonica, qua volunt bona in.
certa fi reflitumda/nnt , effle Pauperum , (y fi non funt reflituen la,ejl
contra JuraCivi/ia,ut patet Inflit.de rer. divi f.§.Tbefauroi , ubi diti,
tur , quodDivut Adrianui naturalem a quit at em flecutu, fyc, contra
quam aquila, tm contuet udo non potefl . HatC Sy lvc(lcr,quz facillimd
quifqucad rem noftram applicabit.

Secuoda coni edura V Si Viri timorati mali flent ia nt de bie , qainotk
fervant t onfluetudintm, vel communiter populas flcandalt\e,ur ,

Haec ex Suar. At quis unquam ma)£ fenile, vel ell fcandalura pafliis
ex eo,qu6d quis in Sicilia ante fententiam prefcciptionis beneficium
eonfequi voluericftd quod adeb verum cft, uc antequam aliqui do-
diorcsfcrupulum hunc dimittendi ante fententiam rem perprar-
feriptionem pofleflam injecerint, ne in mentem quidem veneritall-
cui, debere a nte fententiam dimitti, quod ex eo colligi potdl , quin
nemoex noftris Scribentibus fiveThcologis , five Jurifperrtis, hujus
fcrupuli, vel obligationis meminerint, lolum Jupilpcriti Styium
externum MagopRegi^Cutip hac in re inculcarunt, &nil prae-
tere!.

Tertia coniedura : Si Pr alati, (y Superiore, puniant violantes e en.
fluet udi nem. Ita 5 aare z,at quis unquam fuit punicusex eo,qu6d fucric
ufus prarferiptione ?

Quarta coniedura. Si Materia confuetudinit, (y illius obligatio
mutsdm tonfernt Hfipubl. Hadenus Suarez . At abrogatio prarlcrip-
tionisnon lolum non confert Siculis, fed officit : licet enim conlerar a
nequis poflic oppooerefe pofliulifte bona fide^rum poflederit mala ;
obeft tamen vinsprobis^jui vere bonam fidem habent, fi repellantur.
Et profcdd majus bonum Rcipubl- ell, favere his bonis, quam pro-
pter illos paucos fraudulento$,damnum in facultatibus probos patjj
prxfertim quia fraudibus jam fatis provideri poteft per providen-
tiam Judicum, &c.

xi l>?nique communis eft dodrina apud Cumdem Suarez/c.r.15'.
"um.iy Bonaci nam, thflputA.de leg,b.qu.\.par ult.%;:emmtT.xi % Jfl
dubio femper praefumendumefleconfuetudinem non ex obligatio-
ne introdudam ; tum quiaea,quse funt fadi, & non juris,nooprx-
lumuntur, &lexnonpraefumitur, nifi probetur, tum ama nemo
prafumicur fibi vellcoous, Sc obligationem imponere, nili id mani-
tcfte conflet. Quamvisergodemuv nos verfari in dubio, femper ha-
bebimus, non adefle contra Siculos ejufmodi obligautem confue-
tudinem, Scc.

ia Dixi jam (ecunddi non cile improbabile, fuifte introdudunt
illam fecundam confuetudinem mum. 1 }. explicatam , per quam fci-
licet in Sicilia poft fententiam Judicum nd habeatur amplius rerur-
fus adprarfcriptionem , Sc confequenter non peccare Judices fit ju-
dicando, nec rem, quam per ejufmodi femcnciamquis libi vindi-
cat, efle redimendam. Ratio ell, quia non facile damnandus eib
mos tam antiquus in Magna Regia Cur ia obferva tus a tot fapien-
tibus viris, Sc timoratis Judicibus ; unde quia Judices , & Advo-
cati, ut modd diximus, non poflunt leges, nec confuctudine* le-
gi fimiles contra Communitatem faccrc , ide6 judicari proba-

IKIIIV r • - . 'j ■ . j r r : , • ’

teft propter communem pacem ad id conlcnJn.e non inviym
O 4 Siculam

n6 Explicationis Decalogi

Siculam Communitatem . Adde confenfum Principis, qui in Sicilia
falcem tacitd approbavit ejufmodi fententias , Ac forrafle etiam non
rard repulit eos, qui contra illas appellaverunt Cdraergo Princeps
poflit ftatuere leges, videtur pro lege hanc confuetudinem ftatuiflc .
Id q uod confir mat procedentem Coocl u G onera, nam nunquam idem
Prmcep* coegit antefententiam Populas Siculosad dimittenda le-
citimdprarfcripta: quare id nunquam ne implicite quidem appro-
ba Hecenfenduscft .

23 Quoniam verA fateor probabilitatem de hac fecunda confue-
tudinente valde tenuem, cum mihi perfuadeam,flylum Tribunalija
Magnae RegipCurip fundari in pr?rumptione,qua fupponunt pofli-
dentem mala fide portefliottem incepifie; ideo rogarem Judices no-
ftrates fapientiffi mos gque^c religiofiflimos,ut nili malam fidem in-
veniant, beneficium prarferiptionis ne denegent litiganti. Et ficuti
multis ab hinc annis neque immemorabilis tempormneque centena-
ria prxfcriptioin Siculis Tribunal ibus admittebatur ; Ac nihilomi-
nus deinde, nt colligitur cxdidisab Amatoallatis rc melius
expenfain iifdcm coepit admitti : ita in pofterum admittantur Ac
alise,ut cSfequenter tota lex pratf criptionisper JuscommunefanGA
introdu&a Anoftliminoad patris tandem aliquSdo revertatur: A tq;
huic meodenderio^tiS noli ros lurifperitos , & Regis Officiales vi-
deo permaximA favere, fic enim nabet D. Marius Cutclli JurifcCful-
tus admodu celebris, muneribus magnz hujus Regiae Curiae libris
editis toto Orbe clarus ro. i .de deaatjtr.xJim. i /pedalia, i .Prafcrip.
tiooii materiam ( inquit ) non tantim eliminatam , verm abolitam pri-
trtii mei Patrat inii anni/ i mani , omntfqut more vulgi fohtos aidu-
tt rt trstrigiolum Dffif.xS. nume r . T$. agi mantem nullam de prafcrip.
tiont r altatum haberi in Tribunali Martia Regi* Curi* ,• & pa u 16 poft :
Omnibus erga veribus fnfcepi Provinciam Advotasi 3 Judinfqut mune-
re dum fungerer ^ noindiftinlli omnes , fedill a tam ii m , qua jura re-
probarentur pr*fctiptianti ttiiti deberent , legitimis admiffis . Et primi
obtinui in immemorab hbut advenit Cenfut empofitiot , idefl bulla-
ret : poflmodum idipfeem trntavi , (y obtinui injurifdi/Jionahbus , (y
non minori demum gaudio etiam in corporibus, fy legit imi t , vidi fer -
probo t Judicet admitti ifracipub contra D. Hennrum T artaret i, cdmqut
negotium fateflertt Capitulum i vel lex fub Marti no Rge condit a^qua
Ijf jg illam non obft aro piuribui probavi , puti esiatnnon imfeliciter^ut
totis viribus praftriptioni in oxtremit laboranti apem ferret , juxta qu*
fatuus ego detidi .

24 Hzc D- Marius, cAm per P.Francilcum Bardi noftrar Socie-
tatis utriufque Theologiae peritiffimum ,ac eidem D. Mario perfa-
miliarem, hanc i me fcnptam quzflionem mifilTem, fimulquc pctiif-
fem,ubi ipfc probaverit,oAenderet,remifit peramanter ad mefequA-
tem refponf«onem,quim hic honoris caufa interferendam duxi •

Admodum Reverende Domine , (y meriti Magi ft er .

Lib.VHI.Traa.II.

unanimi confenfu,ciim nec fententias.nec pr^judicia proferant, ipli
videant; Perlege, fi placet tradita djq. 4. iyfeqq. Intellige/iuia iu um
longinquo tempore przfumitur titulusA bona 6de*;nam mala fides
nunquam przfcribit .

19 Non ignoro, Caufidico* repulfam aliquando mcritA tuli fle, qui
nudam prarlcriptioocm veri* titulis objecerunt, quafi temporis be-
neficium id Juris tribuat , ut Adtor expellatur ; Martinus vcr6 Rex,
contra, tempori ami Ilione m Scripturarum, titulorumA eorum, m
quibus exceptio poflidentis fundatur, adjungit, Ac hoc pado excep-
tio fundanda in legitimo titulodeperd ito, & amifib ex illo tempore
io diem continuatae pollcflionis pacific? per triginta annos ; ficut in
memorabili allegatur titulus penes nus fub nulla lege exhibendi ma-
nent; Ac ita fatisfit promi flis citatis i Domino Douore Icribente, Ac
Intrigliolo,ut diximus .90.91 .vfque adfin.t .i.(y deeift.n \ jja.

x.I tertio* ro». t . detifl. u. 37. in fine i ubi notavi,quod Caftillus io fe-
ncdlute ann. 1 630. decidit pro przfcriptione .

30 Qua accepta diflin&iooe decifum eft fzpius contra proprieta-
rios repetentes res cenfui refervativo fubjedas, ac per immemora-
bile tempus poflellas, non apparente etiam Pautina,velitla vitiofa,
non exhibita tamen per pofleuorem, ut pro Cardinali deTorrescon-
tra Archiepifcopum Panormitanum ;pro Principe CutAcontra Ar-
chidiaconum Montis Rcgalis,pro Maftrillo, Ac Algaria contra Can-
torem Rrgii Palatii .

3 1 Verius cfl ergo aflumptum,oe in Sicilia rejc£hm pr zferiptio-
nem dicamus : nam illa ratio Pragmatice fummarii, Ac de plano, in
promptu ac ben6 reiicitur inferiptio Paternitatis veftrac: modum
enim procedendi refpicit^c idc6 pr^feriptiont generati m In excep-
tionibus oppoficamrriicit, quando in vim dilatorie opponitur cum
dilatoriis fimilibus: fedquando.utajuntCaufidici^d negotii totius
peremptionem adduci tur.Ac formatur inde obftaculfi , quod articu-
lum dicunt, tunc Pragmatica ad illam itaoppofitam non porrigitur.

1» Non mirum.legeprzcipientc, Ac bonam fidem, ac jullamin-
dubitatamoue conlcicntiam, atque undique quietam, & tuti indu-
cente, pollidens nec reflituere fponte, nec imperitus teneatur : nam
nullam habere poteft alieni confcientiaro,fi lex principis ;ufta,Ac si-
da rem facit illius, quz Ac dominia,Acpoflcffionesmutare poteft.

D. Marius Cute!.

TRACTATUS II.
De Furto.

CAPUT PRIMUM.

23 Vidi difeeptationem dc Prxfcriptiooe fuo jure diferuffimam,
•o publico Hujus Regni bono excogita tam,ne Confcicntif vacillent,

& bona omniaquafi errantia fidera aliquando fubfiflant; Quynsi

me non tantiim quid lentiam,Ac probem, nam in fcripta,qu; tua gra-
tia laudas, incidift i: veriim etiam quo jure, quave ratione illalcriple-

rim,Ac qu6 fententiam ablegarim . Rogo, parcas, nam mhrmuscx

^rStme^contcndendiitn hoc in Regno, ubi Conllitutio Prin-
cipis nominata deficiat, jus commune Romanum die lervandum
fub moderationel Jure Canonicoin rcbuspcrt.nentibusad conlcifi-
tiam allata, puta fupra Matrimoniis, fenehciis Ecclefiafticij, ufuns ,
jure fenerandi, 6 cc. Nam licdtfubdmtur Imperio, primA tamen
rei Ecclefufticse parendum; bine fit, ut Prstfcnptio.quZ Juni
Civilis munimen dumtaxat habeat^ nobis confcientiz religione re-
Dulfafitrv cap.vifilantijy rapfin.depraftr.pt quorum p nor Condi -
[utiofuit Alexandri IILpoderior Innocenti. IlUn pr.ori^uadrage-
nalisab Ephefina Synodo ftatuta.fi mala fides ad Qt^xpcl litur .In po-
ftcriori, contra primum przfcribentem ftatuitur,ne puftir in aliqua
temporis parte pr^feribere, alienam fi rem efiecogoofcat-Non htcide
centcnana^ion dc immemorabili fermo : nam prior ,cum fecundz

cedat,rcfcrvaturtopicA»«c. ad audientiam eodem titu/o t ccdc im-

memorabili funt plures Canones A plura, quz obtuli in C anttav.ga-
neral.de Immnnitatt Jib .i.q.^per totum &n. Ig. ibique aliam eamdem
rem addidi tua cenfura digna. .... . .

27 Succedit inter h$c lex provincialis prioris Martim RegiSjquf
iperriftimd preferiptionem triginta annorum pro finali prarjumcio
inducit, quam ita receperunt Patres noftri, ut (olAm contra prxfen-
temA defidem,vim liaberct;oon inabfentesi Regno»ut refert acce-
ptumOrretius noftras in caufa Cimminz, quam luci reddidi m 2.
Detif.lib.def ^of^ l 7 f ^ i9.Uc6»iUem Martinus pofuic turbinum
cSfamA titulos deperditos, ut ex hac occafionc bonam fidem indu-
ceret, ^ ut Canonic* legi n B obfiftere videretur A fua Conllitutio va-
leret . Neminem vcrA ex Senioribus , cum aliquos legerim, vidi fir-
mantem huic legi per confuetudinem fuilfe derogatum? QujnimA in
d itta caufa Cimminz, Vicari, Verbum cauli, Ac aliis firmavi legem
admittendam efle,licAt huc ufquedecif* non fuerint .

28 Qubd vcrA audeant pau C i hujus ffculi Authores exfuo arbi-
trio non lolAm illam noftram explodere, veriim Ac immemorabilem
divino etiam ni maum eloquio Jud. cap.it. Ac Saniorum Patrum

Quid fit Furtum.

1 T 7 Urtum Theologicum eft,exDD.»wa citandis, accepticyfcu

M/ contrcdatiorei aliena externp finevi , invito rationabiliter
Domino. .

Dixi PrimA ( acceptio res a/ienq ) qui enim rem fuare ab alio injuftA
detentam accipit.nS furatutrQui nem damnum facit alicui jxihil ab
ipfofibi applicando, ut ficjuscumburet fegetes, quamvis contrahat
oblizationem reftituendi, tamen non dicitur proprie furari, fed dS-
nificare.Ita de Lug otom.x.drjuft.d 1 6-ftH.i.n.^. in hac eadem parti-
cula cAprehcnditur retentio injufta,cx Mol.ro.3V.681.dv.i6. quan-
do enim fuperveni t mala fides poft rem i te bona fide, ut tuam poflef-
fam, incipis rem injulle poftidere, quz pofteflioeft continuata quz-
dam ablatio, feu acceptio, nam proptcrca in definitione additum eft
illud (vaicontreblatia) hzc enim vox apertiAs fignificat ejufmodi in-
juftam retentionem • Denique eadem particula ( rei a&enq) includit
ufum injuftum rei . Ita Bonae, de e eft. in d.i. f.tpi.n. 1 . Opoignorafti
Petro v.g vas argeotcum,vel localli Domum,non potes Ula, invito

Petro ,ul'urpare, quia, quoad ufum,res aliena eft, non tua .

a Dixi SecundA^^’* Extemf) Si quis enim furari portet i te fcien-
tiam, vel furaretur artificium fccretum de aliqua arte, vel medica-
roentojproprie furtum non committeret, quamvis fi damnum fic tibi
injuftdinferrct, damnificationem faceret cum obligatione reftitu-
tionis illati damni . Hinc etiam fit, ut fi quis furriperet hominem li-
berum, hoc eft fibi illum pro fervo applicaret , non diceretur illum
propriA furari . IudeLugo*M. a».t|. quia ejufmodi injuflitia eft
contra bonum corporis, non contra bona externa . Non ita fi furcri*
Mancipium ab ejus Domino; Mancipia enim computantur inter
dominorum externa bona . Furari filium i Patre aliqui putante Ile
verum furtumfluia Pater jus externum habet in filiis: ira Val Turr.
apud eu ndem^t probabilius puto cum MoU>.«. 14. LelT. e tx.jn.f.
efle daronificxiionetmquia cx una parce filius non computatur inter
externa Patris bona, Sc cx aliacum propterejus carentiam privetur
Pater fervitiis, Ac commoditate, vel fimilibus,damnum patitur abl-
que dubitatione Pater.

3 DixiTertiA»C>f" p 01 1,CCn,m P o “ ta ’ con ” ,tu,tu . ril ‘ , ? ,p ^r
Deccati nempe rapina , quz ultra furtum addit violentiam in petio-
Sm DominuSic Mol. iJ-l V.M|. Quod ii,fciente,rcl vidente Do-

nu-

Caput III. De Furtis modicis &c. 217

mino , aliquid ab illo fine vi furripias , furtum committes , non rapi*
nam, ut folet evenire, quando Dominus fervo furtum permittit , ut
illum in furto comprehendat » puniatque . An id Iit lici tura,dix ifxp.
M-5‘§-4 .iax. Vis autem hacc, nonlolum infertur manibus, fed
etiam verbis, puta minis, incuffumeque metus; unde Grallator in
via incutiens metum raortis,m ei dones pecuniam , rapinam fine du-
bio committit : & Molina , Md. n..y etiam addit malitiam rapinx
inveniri .quando iubditi tributa iniqua folvunt , vel Principibus fua
donant, fi coafli metu injuAo folvant.donenique. InjuAo , inquam ,
nam cdm vis rapinam conAitucns debeat afferre injuriam , mjuRus
debet eflb metus .

4 Dixi Quarti, ( immts lumino ) nam non erit furtum ex BonacV*
nfljmpdtt, .d.i.f.&p.t.t ».i. fi probabilem rationem habes putandi Do-
minum confentire;Hoc modo frcqucntillimiexcufanturl peccato
Amici , Filii , Conjuges, Servi aliquid non vaidi grave , fpeuatis cu-
jufcumque facultatibus, aliifauecircumAantiis, invicem accipien-
tes. Dico (p'f6a6t//mr at icn<m ) nam (i vel dubius fit , vel nc(cias,Aa
Dominus bt invi tus, in vitum prffumcre eum dcbes,cdm ex frequen-
ter contingentibus fc iimus , neminem fua velle difpergerc . Ita Si ,
SylveA. Vafq. aliique apud MoJ.r. j. d.686.".i i ,/fc».&apud Sanch. *«

JJttAl.ly.c. 19. n . 1 j./fiw .

5 Dixi Qui nt6( rAiionaki/iter invito J nam furtum noo committit
is, qui rem alienam aufert, ex Bonae. 'W.aliifquepaflim, ad luam
jujUra compenfat tonem, nec qui exiAit in extrema, & per aliquos
etiam in fola gravi neceffrtate : uc Navarr. LedT F illiuc. quos refert,
licbt non fequatur Bonae. iiid.f.9.p^. *.s. nec qui gladium V. g. vel
librum haereticum i Domino aufert, ne is hom i nem occidat, neve
hxrefes legat , fic Bonae. *M. d.%. f.&. p. i. #j . quia tunc irratiooa-
bijiter invitus eflec Dominus.Idem p-utocum Bonae. ito. fi uxor, vel
filii auferant pocuniam , vel quid fitnilei Patre , ne lcortetur , ludat-
que,&c.

6 Petes : cur fmftum haflmui oxpfitAtum vocmoimui ,».i, Tbtotogi.
e * tm ? Rcfpondco, quia hoc, in foro confcicnti*, Theologi pro vero
furto habenenam JurifconfuUi multa , quar in confcicutia vera fune
forta,nolunt habere pro furtis^C aliquando mitiori poena puniuot .
VideDD.apud de Lugo,/.r. dtjufl.

■ 7 Quare illud bic notum fit, intelligi de furto Theologico, non
de Civili, quoties fulminatur excommunicatio, vel refervatio contra
furtum - Hinc omnes ii,qui furamur res immobiles, licdt fures apud
Jwf*fp? r Aos non appellentur, volentes femper furtum efle de re mo-
bjlidiinc ii , qui expilant hereditatem dehinfli,antrquam heres hp-
ditatem adeat;Ilinc,qui cum fit Conjux,aufert bona fui Conjugis/tve
demortui , five viventis: Hinc , qui Tutores ufurpant pupilli bona ,
omnes , inquam , hi, cum i Theologis reputentur pro veris furibus
f licet noo ita reputentur i Jurifperitis, -iT do trim. txfi/,
idttdJ.AdotTfui.C~dt crim.txpn.kdr.fr ff. (y C.toto ttt.tftum Amoturum
J.X 4 y xff.dtTuttU,^y rutioniiut difirxbtndii , ) incxcommunicatio-
nem incidunt , & in refemtionem , fi hae contra forantes fortd fint
impoGtae . Ita de Lug. ».i . dtjmfi. d.i^.ftti. i. ».4. Non iu qui damni-
ficat , vel qui perfenam liberam , vel qui filium furripit» vel aui cen-
fumnonfolvit , &c. hi enim etiam in foro confcientiae, oc apud
Theologos, non funt ,ut mod6 vidimus, veri fures, quamvis contra
juftitiam peccent , &c.

8 Solum de retentione injufladubitari poflet, de qua diligenter
fu: erit di Ainguendum • Si accepi Ai rem alienam bona fide, & dein-
de fuperveniat cognitio, rem illam alienam efle, & tutamen adhuc
illam retines, necdum illam coofumpfifli, ficuti peccas, ut Cupra
dixi, vero peccato forti , fic in excommunicationem , vel refervatio-
nem 1 fulminatas contra furantes incides. At fi res jamconfumptaeA,
nec inveniris habere nifi ejus valorem, vel partem ejus , in quibus di-
tior fatas es, & tamen non refti tuis , cdm ccrtd deberes , peccas
quidem; At non proprid peccato funi, fed damnificat ionc, atque
adeu non incurris diftas poenas : Ratio eA, quia quando accepiAl t
non fur fui Ai, propter bonam fidem: nuneverd nec fures, quia
valor ille rei alienae confumpur, vel id , in quo locupletior fo-
tas es, tuxfunt, Bcfoldm debes dominumex illa cnnfumptlo-
ne rei fuar daranificatum fervare indemnem , juxta valorem , qui in
te invenitur .

CAPUT II.

Dc quantitate Forti fuflficientis ad mortale
inter extraneos.

i ^ Emper mihi infedit animo fententia docens ejufmodi quanti-

*3 tatemdefumendam efle refpe^Iivd ad perfonam Domini rei
acceptae . Ratio eft/juia forti malitia fundatur in duobus, nempe in
detrimento, quod proximo fit, & in ejufdem', proximi rationabili in-
voluntario . At, quod nocumentum fit notabile , quodque Dominus
fit rationabiliter inviti* ; dependet edentuli ter , ut ita Ioquar,ab ip-
fa conditione perforvar i qua res aufertur,ut ex fe patet; nam propte-
reimox,ex communi fententia/licemus, majorem reauiri quantita-
tem ad mortale, quando fortum committitur per modica,perque in-
terpolatas vices, quam quando fimul ,quia nimirum minus eA nocu-
mentum,minufquecA invitus Dominus ibi, quim hic. Non poteA er-

go decerni quantitas fufficieos ad eonRituendum peccatum mortal
turti, nili ejufmodi conditio peri ooar diligenter mlpiciatur .

1 Hoc polito , tres pcrlonarutn conditiones Itatuo : Pauperes , Di-
vites ,A Medios inter hos , quas pertonas communesvocamu5:Si 1
paupere auferas unum, velduos Regales, feuJulios( unum Rega-
le continet Tarenum unum,& circiter erana quinque monetae Sicu-
le ) peccabis mortaliter ; Siivaldedivitc Furens unum circiter
aureum, feu fcutum ( quod tarenos duodecim continet noArx mo-
netae Siculae ) peccabis itera mortaliter; folura fateor, propter
rationem didam num.prAetJtmti , a ditiflimoPrmcipc nifi duos, vel
tres auteos foreris, fortaHe te noo peccaturum mortaliter. Si deni-
que clam accipias \ communi pertona quatuor, vel quinque Re-
gales, feu Julios, feu tarenos quinque , velfex Sicol* monetx ,
mortaliter peccabis . Qu6d ti i prxdidis minus turer« , quim
quod didumeA, fofom peccabis venialtter . Neque tc offendat il-
lud ( vel ) quod femper appofuimus • nam cpmtota hxc furti ma-
litia, utdidumcA, dependeat 1 qualitate peri onx; femperillarn
prx oculis haberedebes, utprudend , moralique judicio, qu6d
varium dfc folet, decernas, quale peccatum committatur. Ra-
tio ergo noArx dodrinxeA, quiaqui illa turaiur i prxdidis, no-
tabile nocumentum iifdem immediate infert , undeipfi rationabi-
liter fint inviti, fccus non item . Hancdodrinam fequunrur Petr.
Arag.a x.f 66 a- P«r. Navar./.i-<<W.'*M.**M 9 - Jo:Med.
C. dt ttfltt. fudfi.io tavetque Sotus , /. J. dtjufi. q.%. mn. 5. apud Bar-
tholomarura i S.FauAo mox citand. vide etiam Bona c.itrtfitt.inpur.
tujdx p.tp.x.num.-j. lege Lcflium,/**.!. (Ap.ii.num 19. qui probare
contendit unum aureum , etiam in Regeditiflimo^fferreex le grave
nocumentum. ...... „

1 Dixi ( immtdiAti) tum fi aliud damnum er tal i acceptione
confequitur illi , iquoremfurripuiAi, ut fi ahAuliAi acum abeo»
qui obejus carentiara blafphemavit ,vcl abeo ,cuiceflavitgwve lu-
crum, vel grave damnum emerfit, peccalles quidem mortaliter: ac
non ob ipfum immediatum furtuml acus, fed five ob fcandalum
quia nulla exculan te ncceAitate fui Ai cauta blalphemix , fi illam
pnevidiAi ; fiveobconfequenssrave damnum, quod cert^ non eft
proprie tuitum , fed ut fupra vidi mus , damnificatio . Hinc fi foilTet
impodta excommunicatio vel refervatio contra furtum, ilUs non
incurrifles, quia proprid fortum graxe, dumfolumacum foratus
cs, noncommififti . .

4 Aliqui ut Navarr. quantitatem fufficientem ad mortale putant
efle dimidium Rcgale,feu Julium: Alii, ut Toleras, unum Julium :
AI ii ut idem Tolet . duos»A lii uc V alentia, tres: Alii quatuor ,u t idem
Valent- Alii i communibus perfonis quinque, ut Jo.Med. Alii i Rq(c
ditilhmo centum aureos, ut Bamres : Ajii tantum pecuuiz valorem,
quanta in unoquoque loco folet conduci opera fofloris imius diei , fic
Molina : Aliiquantumeft valor unius Gallinae, ut Cordub-Hi om-
nes ciunturiBarthol.iS.FauAo, i*Tbtf. Rtg./ik.j. fux/t., 9
in sprt. Cortf. d.\ 4. fttd/.fi. De parviute bujus macerix lege item
DicaAill. AF.a . dt jufl.tr Aft.z.d.6. duk.x. Sed certd tanta varietas
fententiarum nonni fi in noAradodrina fundari potuit, quia fcilicet»
ii Dorios cenfuenuit ( probabiliter nec ne ipfi viderint ) eam quan-
titatem afferre nocumentum grave , dc involuntarium Domini , illa
minorem non afferre .

CAPUT IIL

Dc Furtis modicis fucceffi ve continuaris.

1 r T* Riplici modo, quantum ad Nos pertinet, modica forta
X ufurpaic contingit. PrimA, Modica , perinterrupas vi-
ces^b uno, eodemque furripicndo, verum, ita ut per priora furta non
perveniatur ad damnum notabile proximi;perveniarur,perpoflcrio-
ra. Secundi, modie a forandi 1 multis modi his,modiillis,non perve-
nientia ad damnum grave ipforum,verim iu ,ut haec modica unita
faciant noubilem quantitatem , & notabile lucrum afferant furi .
Tertii; Si multi modicum quidem ab, uno eodemque aulerant An-
guli , fed cum notabili hujus damno: cdm inter im ipfi ftnguli modi-
cum quid dumtaxat acceperint.

$. 1. T ut ani modie a aStodtm.

1 ErtCeAcum,qui minutati m repetiti svicibusaliaqua furatur
V-i animo perveniendi ad fumraam notabilem, peccare morta-
li ter^tiam prima vice.Iu Dodlorcs wM*cic.&/ w #*>- Ratio eA,quia
jam iotentio refertur ad facicdum grave damnum proximo . Obliga-
tio autem reflit utionis, donec cu m affe&u ad notabile damnum per-
veniatur , erit fub levi culpa , ficut leveeA damnum re ipta illatum .
Hinc emptores mobilium, Hinc venditores vini, vel panjs,H!ncc: au .
pones, Hinc quicumquc per modica fraudant rerum menturas, non
poflunt i mortali excufari,fi parva furentur,animo continuandi .

x Certum cfl fecundd , qui pan modocxiguaabaliquo furripit,
quamvis animo non perveniendi ad lummam gravem, fi tamen, re-
petendo furtula ,ad quantitatem noubjlern de faflo advertens, per-
veniat.peccare roorul iter , cum sequali4>bl igat tone re Ai tuend i . Ita
iidem . RacioeA .quiadcfaSo tunc grave damnum mfert proximo.

Dixi

2l8

Explicationis Decalogi Lib.VIII. Traa.II.

Dixi ( advertens ) nam fi non advertat ad praecedentia , quia fcilicet
prxccdentium inculpabiliter non meminit , vel eadem non conGde-
ratinon imputatur ipfi ad peccatum mortale ultima proditia exigua
acceptio . Ratio eft, quia ratione i nad vertenti* non unitur morali-
terhzc cum praecedentibus, curo damnum notabile proximi tunc
non ut huic yolimtariit,atq;ade6nec mortale Qudd aute id (ifquan-
doadyertet) reflituendum,& per fepatet ,& dicetur mox 8.

3 Certum eft tertidyejuf modi minutula furta .ut mortalem confli-
tuant culpam, debere fieri tempore continuato,dc non mannis incer-
pofius intervallis. Ita iidem. Ratio c(l,quia fi magnCi intercedit tem-
pus lOter unum, oc aliud lunulum, ea omnia furtula nequeunt con-
xlare unum notabile damnum proximo; unde nec prox imus gravi ter
invittw in bis fuifle cenfcbitur. Qudd autem temporis fpatium repu-
tetur hac 10 re magnum, cum fint hominum ingenia di vcrla, varia i
varus aftignantur.Si inter furtulum unum,& aliud intercedant qua-
tuoranni, intervallum magnum reputatur i Rebellio p.t.l.x q.ir.
ft&.+.u.lJ.vorf.Diflume/l . Si unus annus iSanc./.7.>« Drr.ui.«.|o.
Si lex rnenfes^b aliis Si unus menfis,ab aliis cum Fill.M-fr.ji. no.
«i4.Si quindecim dies, abaliis apud eundem ibid.tcd melior eft re-
gula prudentia:, quam mox innuam «.6.

4 Certum eft Quartd, Majorem quantitatem rei ablatae requiri,
ntacceptiuncuIsTic repetitae Cnt mortales, quam fi fint firoul : fic
Iidem . Ratio eft , quia quando fimul, meritd Dom imfc eft magis in-
vitus, roajulquedetrimcntum fentit , quim quando per partes'.

s Inquires J ?»***l * major quontitai requirttur admortaU f Refpon-
deo, dimidio majorem doce re poflent nonnulli , fed profedd tum
io hoc cafu , tum in praecedenti dc temporis interpofito intervallo,
melius id i prudenti decernat ur,fpedato nimirum damno proximi ;
Cjufquc involuntario &c.

6 Remanet ergofolaQuasftio , An qui repetiti/ vicibut medica
f merta/iter in ea ultima acceptatione , quam advertit e em-
flere notabilem rei oblata quantitatem , an folum in retentione /

7 Prxmitto,hu/us refolutionem vix utilem elfe propraxi : omnes
enim fatemur tuoc peccari mortaliter cum obligatione reflitutio-
nis,faltem ratione retcntionis;quia tunc retinet fur quantitatem rei
alienae conflaum ex hac , & ex praecedentibus , qu* quantitas jam
nunc efle incipit notabilis, idque etiam poflquam latrunculus ea fur-
tula prarceden tia rite fortalie cum caeteris peccatis fuit confeflus,
quia adhuc quantitatem notabilem alienae rei apud fe retinet .

8 Difleofio igitur Aut horum folum in eo vertitur , An ea ultima
acceptiuocula taciat ita mora liter uoumcum acceptiunculis proce-
dentibus , ut non folum difla retentio , fed etiam ipfa acceptio fit
peccatum mortale .

Refpondeo : probabilius mihi videri etiam acceptionem efiemor-
talem.ItaSot./.jV/ yufi^utfi.].art.i .Mo\in.t.\.dM^ yafq.Rebell.
Val.Aug.apud Bart.i S.Faufto/ 1 8$.aliiaue contra

Naviam*», eaf. I7.1J.l4O. Veta/. I4.#v Trid.rap.l t.fine. Ratio eft,
tum quia illa ultima acceptio, licet, fi fola fuiftet, exiguum attulillct
nocumentum, at ut unita cum procedentibus affert non modicum :
tum quia fi tunc , peromr.es, eft mortale ipfuro retinere, ergodc
ipfura accipere, ut retineatur, nam haxduomoralitcr idem fune :
tum denique quia ided ea retentiocft mortalisquia unitur cum pro-
cedentibus, ergo quia acceptio pari prorfus modo uni tureum pro-
cedent ibus, erit mortalis.

9 Dices cum Sedatoribus prioris fententi*; At fic ex multis ve-
nialibus conflaretur unum mortale , quod eflet contra communem
fententiam. Refpondeo, ln cafu noftro illa ultimaacccptio, ut nunc

fit, nempe cum relatione, ut lupponimus, ad castera praecedentia ,

iemper eft mortalis: quare nihil nobis obftat fententia ditia cotnmu-
jiis.Vide,que dixi Itb.i.inDec.rap.i. $.1 ^«.ij.Acceptiuncule autem
illo procedentes femper in fefnnt,& remanent veniales, lolQmex-
trinlec* funt materia, & fubjeflum ' ')i ricu fi? fi

rius V .G femper eft ternarius , fed eft fub, icuum , & materialiter le
habemad quaternarium, ad denariurnud centenarium, oce.

jo Denique notaprobabiliflimumc/Te pervicesprodiaasfurn-
pientcmnfi obligari fu b mortali ad reftitutionem totius quantitatis
Furreptasfcd illius dumtaxat, quod complevit quantitatem notabi-
.lS«irn rrmanct.cum fit cxiguG.non remanebit obnoxium

‘ um dequo-
furatus eft fimul materiam gravem V.G centum, nam fi
a m pa rvam.duos V .g.vel tres Julios,& reliquum red-
Smon pcccat» nifi leviter, ficut leve eft, quod retinet .

C An ex mulris acceptiunculis venialibus oriaturaliquandoobliga-
tioreftituendi fub mortali , fi Deo placebit, diccraus inferius fr 3.

7 *

II. Tueant modica a multi t.

1 rEnd^o^^finsulisementibusparum furatus eft » ito ut

V lingulis ementibus parvum fcccrit nocumentum , ipfe verd
notabilem quantitatem rei alienae habeat,mortaliternccum obliga-
tione reft» t ut ionis peccavit is , fimilefve? Refpondeo affirmati vd ;
Ratio , pra*ter alias^ eft , quia ]; cfl detrimentum leve peculiaribus
empnubustecent»iccit tamen grave Communitati, & Reipublico.

Explico, finguli hi Domini 4 quibus leye quid furripitur, graviter, &
rationabiliter inviti funt, propter periculum, quod imminet , nc
multi ditari velint hoc modo furandi levia i lingulis . Id quod grave
efle malum Rcipublicae per fc patet ; Qu* amem quantitas in hoc
modo furandi, & quanto major debeat efte ut gravis cen icatur , clari
colligitur ex diftis f.I.I «.4.

a Quid.licjufmodi detrimentum fecerit perfonis vagis?Rcfpon-
deo,caTdem perfonas vagas, dcdamnificatas ab uno,eodemque, uniri
moraliier ccnfentur , & tacere Communitatem damnificatam .
Nienimita, vclfimili modo dixeris, aditum aperis ditcfcendi,fine
fcrupulo peccati mortalis, modica (urripiendo de bonis multorum ,
quod certe nimis eft difionum rationi , & nimis cuicumque Com-
munitati perniciofum. Reilitutio autem in hoc calu illis peculiari-
bus prrfonis eft facienda, fi fciat Ac.nonyerb Pauperi bus, vel aEra-
rio publico Civitatis : quia hi damnificati funt in propriis bonis ,oon
verd publicum aerarium.

\ Bonacin.<& r eft it. in [ortic.d.t.q.Zf.t .m.1 .citans Leftium excufat
Ii mortali pauperes^ui meffis tempore accumulant libi quantitatem
notabilem tritici, auferendo modicum quid i lingulis, nam Domini
non cenfentur inviti, fuppofita illorum paupertate .

4 In publicis quibufdam Granariis ( Connaturi a Siculis appel-
lantur ) aliqui Religiofi Eieemofynam ita petunt ab afferentibus il-
luc triticum, ut fi ii rccufcnt,vi modicam menfuram afingulis acci-
piant : peccant nc hi mortaliter? Refpondeo, cum hi fic fe gerant
violenter , & ex alio capite ctim ( uppooamus addic animum profe-
quendi in ejufmodi violenta exa&iooe, peccare mora liter non ambi-
go, quia fi Domini tamexprefs£ repugnant,ad praefumptum,fcu taci-
tum confenfum recurrere non pollumus .

At aliqui ex his Rcligiofis pnrtenduntobtinuifleii Principe pri-
vilegium id laciendi. Refpondeo. At Principes non funt Domini bo-
norum fubditorum Inde puto, privilegium efle, ut poftint petere,
non verd, ut pofiint violenter exigere .

§. III. Multi fur ante t modica ab eecUm.

1 /~ld£tus frequens amicorum, foeictas multorum militum, fimi-
lefve inqrediuntur vineam v.g.alicufus,& finguli racemum
uvae, exiguam fcilicct materum, furripiunt : Ita tamen ut tota vinea
notabiliter expilctur,mag>K> Domini nocumento, Mortali ne pecca-
to fub gravi reftitutionis onere omnes delinquunt?

x Hac in re certum eft, ex Dicaftillo,/^.2.^r>«f^*/^r*/7.r.^,'*/7.
^.dub.^.num. 7j.fi mutuus illorum comitatus fuit caufa illius nota-
bilis detrimenti, vel fi unus alccru excitavit, omnes mortaliter pec-
callc fub onere reftitutionis in folidfi:ficuti,contrI, certum item eft, fi
feorlim finguli fine fcientia furti alterius illud minimum fubfu rati
funt nemine peccaljemortalitcr,vel reftitutionis obi ifationemorta^
Icm contraxii!e,fed fblilm veniale . Ratio dottrinae eft, quia in polle-
riorecafu nullo mudoadeft concurfusad furtum aitcrius.ncc confe-
queoter ad damnum notabile Domini :in priore maiiifeOcadefl .

5 Remanet ergo decerocn<ium^uandequilib*r /eer/umexft medi-
ca furatur yftd adteetit cenfedalet medica quidem furari , at fimul unita
efle n t abite Demini netumtntum .

Refpondeo probabile efle peccari mortaliter cum gravi obliga-
tione reftituendi ; Cc probabile item efle folum leviter , cum levi re-
ftitutionis obligatione. Ratio cognofecntium mortalem culpam
eft , qiuaquiiibct eorum videturoTe caufa damni notabilis quod
providi t, OC non cavit ,ita Hcnriquez» l>b. I J, de exccmmunicatiene ,
cap.i 7,o«m.4.Salon.2 «uajt. 66 . ortie. 6 . comroverfia tertia ,Suarrz,
um j.in i.part.d,fii"t<.io /efl.i.aum. j. aliique. Ratioco^nofcen-
tium folum culpam venialem , id quod mihi magisarridet , eft , quia
unusnullomodo eft caufa furti alterius, iuSotus,//^. derefiitmr ,
quaft 7.«rr.j.Sanche2 , M.j. in Deea/.eap.it.num.ix.Dici(\i\Un t lif.

de yu/lit.irabl.l.diJhnft.Q.dub.s.num.Jp.JiViiciue . Quddfiquis
fuit aliis fuo malo exemplo occafio, idque praevidit, recurrunt re-
gulae de fcandalo, dc quibus ditium eft in Metbede Cenfrffienit , /#>.
a rap. 1 .J.i 7.

4 Si ergo contra fic fnrantcs in gratiam Domini notabile damnum
patientis fulminaretur Excommunicatio, vel refervatio , in priore
lententia contraheretur ea afingulis , quia m hac fententia pecca-
rent finguli mortaliter: at in pofleriore non item, quia nec excom-
municatio, nec refervatio cadit in veniale peccatum. Majorem quan-
titatem requiri ad peccatum mortale in hoc furti genere, colliges ex
diais$.2.'» <v.4.ubi etiam habebis ,quantonam majorem .

§. I V. De quantitate fu fi cient i ad mortale inter
Propinquet, Demrfiicot .

1 y">Onveniunt Doflores citati : majorem quantitatem requiri »
ut hi peccent,qul mali i exteri . Ratio eft, quia miniis eft in-
vitus Dominus refpcdlu fuorum , quim exterorum . Quae autem
fufficiens , < 5 c nr. eftaria fit ad mortale , difficile eft, Acmolcflumlta-
tuerc,& tandem fapientiorcsconcludufttiid i prudenti cfTe decer-
nendum : Nam minus invitus erit Dominus liberalis, dives amicus,
quim avarus, pauper , parum amans . Minus, fi Domcftici furen-
tur ad proprios ufus,quimad dandum aliis : Minus, fi panem, vi-
num , efcu lentorum reliquias , quim pecuniam, veftcs , pretiofa

ele-

Cap. III. De Furtis modicis , &c.

219

mariti hxredibus reflituereexdotc , qtum re-

ele&uaria: Minus ,fiperrood icam ,flc rar6 , magis , Ii per notabilem poft mortem mariti, mamina:rcaiou»rciiuu«icc*aatc, qiunuc-

J iuautitatcm fimulA fxpc resauieraotur:Minu»,fi tu multum frugi p«ct. Filiis item ex proprio peculio ftatim, velUproprium pecu-
L rlumuuiini ii oeeliscn>, & parvi emolumenti, flcc.NuUt idem dc [i um non habent : debent poft mortem Pauis in divifionexu cum fra-
Luxo doj.dejutf.oefi 16^-4 * 7'. pietatem Pams(addc, fle Conju- thbusaddiucre f vide,qacdixi/«^W^*s. p^^^ 4 -^-deDo>
Bisfioxolunuriuro diminuere: is enim non eftfacilccredendus,veHe nationibus inter Patrem» fle Filium Exculabiturumen ireltitutu».
cile ita invitus, ut liliis illis turea non admodum gravia imputentur ne filius poli mortem Patris» Elratres fimilc quidiurau fint, velfi

ad peccatum Icthalc, fle cunfequcncer addamimiooemartcrnam . iidem condonent, vel fi Pater adlu condonavit, vel putatu» tuitcon-
His^itur,dclimilibusetpenlis decernendum erit, an hi domeftici , donaturus, Gtuiflcii filio rogatus, qui °b verecundum noti upctnc
qual« lunt uxor , fiiit , Icrvi mortaliter ne peccaverint cum obliga- condonationem , fle de fumma agatur , de qua dii |»acrc potent
ticwc reilituuonis mox ex plicanda: , *<*■&• Pater • Atque hanc exculationcm dudam 1 coisdonatione exprdlk

vel pnrfumpu extendi ad uxorem modo quo dicimus in filio, du-

. ■ r r r~v .... nkl ,-ikunrnr ilinm -

veiprsnumpui cucubi wuwivu,. u «.v M — V" ' —

bium nequaquam Iit. Denique pari modo obl.iabuntur Ititim ,

j. »_i ,._ju,>Ai>i»nr. niii(*v IVunini benignitate, amo*

immo fle omni -

Dium nequaquam ui. r~: -~r .T .

quando habent, undereftituant. niQex Domini benignitate, amo-
re , flee confidant parumper , vei dnl polle differre » 1
nd rcliitutionem negligere .

finoad Uxorem.

^ Nihilomitms,quoaduxorcm^xplicatius docet Banues, 1. *.?.*»•
mrt.i Icquiturquc Ccnedo, Ledelma, Vcea; aliique^uos ciut, fcqui-
turque Dianap.». tt. 1 f."/. *4- polle dari ab uxore divitis lingulis annis
vigclimam partem lucri annui. At non efl id diflum propter parvita-
tem materiae , ied propter largitiones , & deemolynas , quas uxores
fecere poliunt, mi. tis viris.Et tamen boc iplum nimis excedere vide-
tur luanni de Lugo,tf«t «.64. fleiuraihi etiam videtur, faltem quan-
do divitia: multum excrefcerentmam fic uxor Principis habentis du-
centa mnlia aureorum annua , pollet quotannis decem millia tnlcio
jnarito ulurp*re,flc expendereiquod certe, vel ditifiiniorum confue-
tudo non probati fle nos fupri, w. 1 . ‘*P - "**• * 4 - ad aliquantfl mi-
norem lunmum hanc licentiam reflrinximus , licet demum pruden-
tia» Conieilarii rem toum commilcr i mus: id quod hic etiam melius A nnommnomen». »u»»hj.» ...» ,,

eft committendum. Juvabunt umen, fle quod ditium eft a 1 Binues, fle r -,^, res de quibus hactenus difputacumell , obligabitur, modo ta-
qusr raox dicentur ac furtis liliorum, utex omnibus diCiis prupens mcn i„frat*^,cap. j.§t. dna 7. explicatius afferendo, ied loquimur
?ir colligat, quid ipli (latuendum fit. . j e furtis' ex bonis fui conventus, mquoinfe alitur. Et quzrimus

Primis , f manam quantitas fulcit ad mortale ? fle quoniam , u \J*pr* Vi-
dimus, Rclriofus propter Vocum Paupertatisnoapoidt ulurpare
. hranimt . nili 5 ujtvrir>ri«

CAPUT IV.

Dc quantitate Furti Religioforum fufficienti
ad mortale.

1 On efl ferino de furtis, quar fort£ Rcl tgiofus admittit ex bo-

1 N nisomnmd alienis: tunc enim (1 15 habet, perinde, ac caete
. 1 _ ii . nKli ■Jiifur . nwdnri-

con lumcere au tuitum gravo 1» “•“'y* 1 ™" 9 . "Tjr

donem tolerat de Luto, «. . . * 7‘‘<‘

Pnocipu,ooo iit allii ■■»■"■. 7 *. DitaltiUus,/^.^
Ittitni «, t8t. dicunt duot, vt! trtnaurcus non luf-

Sterc id mortale, f. co, filius lutetur i Pattc d,viteifufficere. ClP»-
treartihcc, vel an: ulli paumlonu Salli apud d=Luto,i . eum
de hoc interrogatus tut et lel poodtl , lilium unicum 1 patente ha.
benteauteot annuus mille & qulaseot». pofie ab^tie f“-

rat , fuipc" r o — r-- -

tuor tr.mutrum , & intifdmm pottru mutor {utfvrr* juxta oteurun.
ttiffr/lm^mohosy ( intelligo, fiauando Monalleno pauperi grave
fic damnum inferretur , vel quid fimilc) I» **" ***"

mfa tonfumpubtUbui , prrUmHliiui ftiBttt mdtikum , (3 potum , > t**-
tmm ad proprium ufum aEluoUm utjfc duam , & tram/uonum d Rtft-
oiafir aliquid fumatur , rofularittr 1 ».*« mdotu ' ptt catum mercato % ni/t
damnificat io RrUgioni, ofjic muria t & i*" extraordinaria , (y pntio-
/■_ . «... . A.^Mr.1 hutuf rnodi rf flutatur /f vior 11 cett-

de hoc interrogatus mi"ei , r damnificat m uritgtonu , U t, ; V r

bente aureos annuus mille U. sium»eutus. puUe ahlqut. mortali Iu- g, „,i.tfimanimnfimr., *.;»/«.<! nfutum imu ren.

rari aureus «iluitl , vel ttiplma mauno: idquud admittit de t-u.Ui , Sin chet, quando Relrinpro paupertate, autall,

, m h, IU aoo puero, ledaduldVente ^uo?a< ■> . - : ra[ j oncqu id determinatum folum daretRelieiofis: tuuecnimpe-

nacion, natur o , { e expenliu lacienda etict , non ad turpesuiua, lea rjnd! . cft invitus Sup e,iorquaid comellibilia , licuti quoad reliqua ;

&iicm.d indifferentes. „il„„l„,„ur variis rerum Intellige cjccpto caftt oeceftrionim abmeototum ) U ynnnnU

4 bx his placatis tam varml qua- certe imiitmstur variis rerum. Pr<th p htKlt k, l , Mt /Minei , .» UUmeefn.

circumii antiis, vi.ic«(qUOTViaea|U*eilladdellhc “ 7 r,«r „„„lM t 'svem a. e,J,~ .Jfenfettieeem , fij/.limine,4~ U
ntoleiiani ) meliurem hu|tas expeulioms truuaam nou clk, quaiu f Q,t s ne„ . An,J,< , Rtlipef ,fM4

r\ V J . Air am iillLriLlh . tr A. iM , W.O. P'

AnmilsttlCUAin ttwnrw 7 r ,, „

ut mmiM eredi toruot , dicam inferius > .4, • • -9-

§uoad famuUt .

uf nm hi, fi.j >i/aai rerum, iraeiu i.iur hi /«»* . .w.. j — ,

filium non (tnfrtur fimilil altio gravis . Secui tueri rffrt , fi buyufmom
rei ut maonet quantitate acciperentur , (y occulti retentu pau/atim ten~
/umerent ter . nam Ulud tffe poffrt grave peccatum , rruamvrt adid def.

eutiendum in particuLri magna prudentia neerfidria fit . Einum. 4$. lic

. .. , ... ii. £ .reioiantur ab extCTUu .

j .... f 1 f crv :, Mr . addit . /» rebui y qtea uno v/tt confdmuntur , fi accipiantur ab extentet.

, Quoad famulos er» dlfltopao fervo, eundi Ji ^ „„ L/eegen i* negn, .'ner. f,,*':’, .» er.el.i

petuhf>e mancipii. Domino pwrfu. ' d ^“ ; f‘ „„m. pjlenm ren/in , ««r .- ...o. ..ei,r: feOm .d unnm ,mm

Kuj loquamur , puto , .0 modica ( piata '' 0 " ei » ' ‘f ‘ 0 |’ ai,m —ndi , Vni. Ore, i., ,.,n.d„* , M Me*d. , e* .uenr «en

vilium, dc velti tum libacompeaentu ) I ‘ «Sd vmSle «*’*«'«' mneee). P n*, .« n 'di «, *fm*m*m> f«,d,e,i.d,, J.

piurhm:?conTtionce, C mneotum, k^ SfcilA quarlliooem fic habet San^hca, tini a.

amoriitipfum Domini , utilitas i letvitta.omciaqueabiploealiibi- c.nnn ,.,, , fy e,:/,,,.

ta, juxta fupcriusuniverfim ditt* ' . /. ,/j eam quantitatem nereffariam rffr , fr fufitere , qua ne tfi.

In prioribus fervis, quibus lua merces ex pj I^O ' nlura J CXr faria efl , iy f* fic it in beminibut fatmlaribut ad confitruendam m*~

impiius auferant, peccabunt : non t*mca lU ru(W prac . t , „ ; am precati mortaUt ftrrtl . Et paulb poff - jom bod.e . mqoct <

traneorum, quia etiam rclpedluhoruna, ut^Mcdwncltacotuin^rK ,/ , lT H^nm fmi«m fnd,.,/,..,

fertim in modici s, reli lui ifqiie cibirum^rinLis(uatinvit| yominu

Adde eos taciti confentirein furtuhs famulorum , aqoqui non * dicendum ad mortalem RrUtkfi paaportatem . Rede idem ad-

deeravibus, quandoquidem fcionth*cfolcrcabip isco » vertit fic numer 6 Non ftmper quantitat in fe notabtlit mbfque /irem

^ ^ — - ■ -

•ffi: 'i-iSST- pa, V, ratem eaeefiete oblip- **♦ Pcm.

!K§^

210 Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra£l II,

mortali ter furando \ Patre, quando certum eft requiri majorem, tac
vidimus/*?™ ,e$. *.j.

Refpondeo . Negat id Sanchci: ,d. *.%. Sc Jacobus Gordonius , lit.

J. f . $. tofine I fic habet . Q*bd retent iorum unus dixit im ejufmoOi fu r.
tu aqul parim vidit i in vi tum Superiorem , ac tft Fort tu erga filium , pro.
labile non tfl ,edm Inflituti ratio , vox ipfa Superioris , a* demum ousnea
t Iste prohibeant bujufmotTt furta.

i Qu&d fi quaeras, quiinam fit hk Recentior* Rcfpondeo, non
ttoum lolum , fed quinque obviim flarim 6eri hujus lcn tendar .

Primus eft Rebellius apud Sanchez; /ne. ei*. qui Qc habet: Hebet,
fiut ctnf tt quantitatem bane pootf.mdam effe juxta quantitatem petitam
ad furtum morte It ffiortrm , quia non funt Pralati credendi magii in.

9iti odrtm clam acceptam d Hfligiofit , fed quoad folum modum, qudm
parentes carnales circa fi Ito s fuos j cum non minus , fed magii fubsfuos
fuos diligere debiant , fy ita non debeant etnftri inviti quoad rem ac -

X Ut autem juftd fiacconipeiifatio, tres funt conditiones obfer-
vandaf . Pruna ut Iit dc liquido ad liquidum, hoc eft certum iit, tcef-
fcadu creditorem tanta: pecuniae , & alium ehe adura debitorem .
Dico ( aflu ) nam eft qoxftio , A n Creditori Aceat prave sure f hoc eft ,
An fi V. G. hinc ad meniem Libi aliquis debiturus fit centum, poffis
caper commentationem hodie tibi retinere, vel occulti fufiurari -
Ad quam rcfpondeo, cum Diana, p. a. tr.i 6 - rrf 46. licere, fed duobus
politis. Primd , utadlitpericuluramoraliter certum, quodDcbitoc
luo tempore non fit loluturus. Ratio eft, quia cuilibet licet , quando
res eft in periculo, illiusallecu rationem, vel pignus inquirere, ac
velle . Secundi , ut , fi interim per tuam illam anticipaum acceptio-
nem, lucrum aliquod ceflavit Creditori, vel damnum emerfit, de-
beas umnindrccompenfare, quia fccus fubirec Creditor pcenam, an-
tequam peccatum morse committeret.

# 4 . . , w , j Secunda conditio : ut non poliis , vel facile non ponis per

ceptam tjufdem quantitatis , in qua Pater cama tu bone fi a conditionis poteftatem publicam tuum recuperare . Verum haec conditio fo-
envitoi non cenferttur . Item quia Ptlrgiefi jus habent , ut ex eis bonis Ium notat ( icd fine obligatione mortali , e* Molina, tarnoi. di-
alantur d Monafirrio yfieuti Filii ex parentum bonis . Hxcex Rebellio ftinfl. 190. numero primo , Sc Diana, citato ) ordinem ration»-
Sanchez, qui tamen hanc fentemia® reprobat in aliis rebus, fed ad- bilitcr tenendum, at in praxi vix in noftra hac aetate locum ba-
esittit in comeftibilibus . bet : nara l em per eft difficili tuum recuperare per aurhoriutempu-

6 Secundus eft Ledefma. cujus fententia, dum tertium Dodo- blicam.

tem »m jam proferam ,ftmul in medium producetur 4 Tertia , ut removeatur periculum, ne tibi , vel tuo haeredi Ito-

7 Tertius eft Hieronymus Ccnedo, nui h«cc habet, inrrafl. de nlmidem debitum folvatur; quod fiet fingendo condonationem *
paup. f(flig. dubxo- num.xo. Sicut s filius fami A at furando d fuo patre vel fimilialio jcqui vocationis modo. Qvidfiadfie tjufmodi poriceu-
de fuit bonis majorem a Aquam quantitatem, qua in alio externe effet lum, fed non appareat medus illud cavendi* Rcfpondeo cum de Lago ,

gravis , non effiet furtum : ita HrAgiofui mn rffitt Preprietarieu , ure
fiet f arripienti* aliquam majorem quantitatem , qua in alio externo
facit peccatum mortale . Idemqae dicendum tfl , fi I(efigie/mj illam fiut.
riperes ab ali» Hrfaiefo tjufdem Monofierii . g utire tenet Lestefma ,
Quid fi Pj legio fu s fuffmr aretur d Mouaflcrio , veTab aliquo di flo pels-
gicfe odo , vel novem pegaht , ftee volor em illorum in rebus , qua ufu
mon confumuntur , nen effet peccatum mortale , fi id faciat fine fa-
cultate Pr alati : dummodo id non fapiut fieret , quam bis in anno. Hxc

Ccnedo, qui cum eodem I-edefma addit in rebus comeftibilibus ab
eodem Monafterio, velReligiofo dido fubUtis, requiri majorem
quantitatem •

6 Quartus eft Fasuadez , pratept. Eeikf.i. /ib. g. tap.f,. num. 7. Pe-
9 et , inquit , quidpoffunt Pjtigsofi abfquepetcato mortali donare , vel re -
aipere ab externi) f F.t quidem de % eligiefis ad modum filiorum ratio ei-
mandunt tfl , HjUgiofienim inter filios computantur juxld cap. licet dc
fepulturil. Et ita docet Navam 1, fy Pjbtlhus , fj nen computantur
eum fervit, ut mali quidam Cpnonifla dixerunt, eo fundamento dubii ,
qv ia fnvi quidquid acquirunt , Domino acquirunt . Sod tfl inutili /
comparatio i nam etiam Filiifamiliat quidquid acquirunt non fibi , fed
Patri acquirunt , unde cum Filiifamiliat hominum mediocriter pecu-
ttwforum non peccent mortaliter , fi eis inoitit , ad benefiam recreatio-
nem, aut donationem furentur quinque argenteos , fete Pegalet , aut fol-
lem quatuor : ut docet Petrut Navarrus , fj J(ebelliu / , ut Acili , fj bo-
uefll gaudeant cum Amitis , pariter dicendum tfl de Htligiqfis . Hadcnus
Fagundez .

dejuflit . tom, primo ,difl .xb.ftli.g. ttum.Sj. cilm ad illud cavendum ,
non obligemur ex Juftitia, fed folii m ex duritate, ut mox proba-
bo *ided Ii facili poliis cavere, obligaris; quid fi non caveas, pec-
cabis quidem, ledfine onere reftitutionis. quia id fblfim f equitur
ad peccatum contra Juftitiam. At ficuradimcultate, fcucum tuo
gravi incommodo polles, tunc nec peccares, nec obligationem re-
ftitutionis contraheres, fi non caveres. Ratio eft, quia tunc non
peccares contra Charitatem , quat ut alibi diximus , non oblidar cura
mravi incommodo : nec peccares contra Juftitiam : nam li contra
hanc delinqueres, inde eflet, gula inferres proximo damuum fe-
cundat folutionis . At hujus tu lolftm tunc escaufa per accidens , Sc
indire&e : illud enim nec inrendfe , nec tibi utenti tuo jure imputari
debet .

Propter eandem immd majorem rationem non te regulariter
obligo ad admonendum debitorem, vel ad fingendam condonatio-
nem , ne is credens non foNilte, maneat in confcient ia peccati raor-
ralis, ita idem, ibidem. Non, inquam, te obligo :ad id enim cum er
folaCharitate tenearis , tuncfolQm obligaberis, quando facili po-
tes. Quae facilitas cum hoc negotio cowipenfation is, quae occulti
fit. vix locum habere poffit , ideo dixi , te regulariter i me nen
obligari.

5 pari modo, fi tu dum occulti tibi compenfas debitum, prae-
videas alicui tertio id tanquam furtum ab ipfohiiflet commifliitn
fore imputandum, non obligiris id prarcavere, nifi fecili poffis ,
quia fimili ratione folfim obligaris ex Cfuricate, non ex juftitia. Fa-

u&ue. **»£&$* fe

fcm^w/V</i,j.quCTnlati!Ct,«loiljumr«um,h c c probabile edet alccri imputandum furtum cum periculo, utisdam-

fem fortaffc addere Sotum , Rodnguca, Arasomum, apud >^anam, . J >rttur >d Trirtm „ , » c | g „vi infamia notaretur, rei graviter ca-
p dum probabile putant tuuc Rcltgiolum c (ligaretur, vel maenam lumtnam eapenderet, tone enim, (i nen

fmttcrt furtum, quando hoc afcendit ad fummam duorojn priecaveres, licitnon peccares contra Juftitiam, unde nonobliea-

Vnm, quxfententia tam lata non poteft inniti nifi opinioni puunu - — *

emfmodi furtum efti decernendum ad meofuram furu Filiorum u-
dii ex Patris pecuniofi bouis .

praecaveres, .... . . —

teris ad reftitutionem , graviter tamen peccares contra Chariutem.
Maximi igitur in hac, Sc fi milibus rebus expendenda funt pericu-
lum proximi, & tua utilitas: Charitas enimdiftat, ne, ob*parvam
tuam commoditatem ,gravi(limum proximo damuum inferas . Vide
Molinam , tom.g-difiinfl. 69 O. §. tertio , Sc de Lugo , tom.t.de juflit.
dtfl. 1 6 .foil.f. num. 88.

6 Idetn dic , fi debitor vivus ( nam de defunfto mox f. 7. J propter
tuam occultam compenfationein non fit futurus aptus ad fatisfa-
ctendum aliis anterioribus , & magis privi lesiatis Creditoribus :
quiatd damnum anteriorum per accidens fcquitur ad tuam com-
penfationem, Sc illa res, quam accipis,noneftCreditorum tui de-
bitoris : fi enim eflet illorum, certd, quia alienum tunc accipe-
res, tibi illam vindicare non pofles. Legccuradcm, ibid. feli. 6 .

num. ni.

5. II- Compenfatio im re divetfa .

caput v.

De Compenfationc occulta,

s. 1 1 .* f- , r ~

U ,& poffe)frare ei iom eoramluJiee fc mhiljccepiiTc ; intclligco-
do quod libi non deberetur, certum fan. hodie eft apud omnes, etum-
fira.auamufurpat, fuerit ipGindepofitumidebitnreconGgnata:

Vide Molinam , Leffium > de Luao , aliofque mox citandos, quibus > A D explicationem doarmat addantur fequdites Qmrftioncs.
adde Dicaftil I w > **b x. tr.x . deiuff. difl .0. dub. 6 . Ratio eft , quia rem -f\ Prima, An /citi poffit tibi tompenfare occipiendo rem f petit di-

fibidebitam hicaccipit, nonalienam. Et quidem flarim atque rem vrT J mobea, qua tibi debetur ? V- G . debetubi quistriticum,velpc-
per Coropenfat Ionem fibi ven dicat , facit omni n6 fuam ; unde fi fortd cuniam, An po/fi, occulti accipere tinum , ttlttflemaquivaltnili pre -
poftei pereat, fibi petit, non debitori , quidquid in contrarium fen- fuppcmimiwenim ,qu6d fiV. G. vcftis plus valeat, quimtuum

fiat Medina ** r *r- 9 .1 1 . Adverte, te non pofle accipere rem ter- debitum , reddatur flatim exccflus , Scc.

tii forti da tani tn pignus, feu commodatam tuodebitori, quia tunc Refpondeo,tcnon pofle, fiex acceptione rei di verfir damnum gra-

alicnam raperes, utcxfep awt - immdnequc rem tuam jufto titulo ve fequiturdebitori, vide Molinam, Parum Navarrum, Rebellium,
locatam, vel commodatam, vel in pignus datam alteri, quia Gcpri- &a]iosalIatosiDiana,/*r.2.rr.igV ( r 4^.9. «^7. Ratiocft,

vares hunc jurefuo,lege Molinam, ri/.j. /690.^. dclMZo,dejufl. quia, fi non fcquitur, non eft undi pecccs, ut accidit, quandocam
um.x difl.\9.feflX.nu.\%x. Hoc tamen intflhge(i&&\t\j&ms, lit.x. rem quam accipis, facili debitor pecunia, vclalio modo fibi com-
e.xt. dubio, nu g 6 .) fi probabile erit, tt rem tuam, juto alterius finito , pararepoteft. At fi fequitur.Gne ratione ipfumdirefte damnificas,
commodi recuperaturum . quare Sc peccas , a reftituere damnum teneris . Quid fi alium mo-

dum

dum aon habes rlbl compenfandi , nifi accipiendo rem fpeciedivcr-
fam, cujus carentia graviter debitorem aliunde damnificet, i »n£ li-
cite fumerc poteris J debitoris enim imputabitur ulcdamnum,dum
is debita fol vere non laborat . Idem tamen moneo, ""
fmetdtnti , 0.5. Non enim licebit tibi propter c
for fc debetur , gratiflimura proximo damnum

Cap. V, De Compenfitione occulta. m

VI. C»n ./>«/*<» Wiitjuffn».

meoTquodrofiouivilS: J UiM». At> /I /Ufitfli TOi#

centum ; an , inquam , ppfit tccnlti ai tedtm Caj» W ctntnmpn tetu

5 . I,L («M,

1 Oecuoda . 8"»«^ ,/» , .» «A j*<f r.ii , p./.. rumltintiismiulW<jta Fidcjudionem c.rgit ; i eUo

5 ,^.r.u > fcicb.1 Cajam rfTe <kbito«m tu um , «lT. t.,

Refpondeo non pofT
le folu tionem certam
perperam ) dubium vi

rationes, quAd tibi aliquid debeatur . idem, inquam ,cu,qiunau pro- /»*« w ' ” 7T~ *i r. ; n i> V C

babilitas verfatur circa fadum, quia tunc melior eft conditio pofli- * r<£nnnlfusi mdiccfui-

dentis , ut diximus , lii.i Jn o ual.c.\. i 0.9. at quando probabilitas tu fidejuflifti Titio debenti centum Cajo, & compdlus i judice lui^

utriufque partis, ideft debitoris, & creditoris eft circa jus, cfto aliqui

in Iliquibus cafibus concedant pofte fieri occul tam compenfat ionem
contra debitorem; nos tamen univcrfaliter id negavimus» titAom ,
quem locum oraninb relege .

IV. Comptnfntia <0 re, qua mittitur ad Diiitertm ,
vel ti debetur ,

( r | ‘Ertia . An poffit tiii tomptnfarr , futuendo rem , quamTrrtiui

X mittit ad tuum Debitorem , vt/ in damnum ,w/ iu a/iumqnem.
aumque finem }

Refpondeo cum ncceflaria diftindion? . Vel donum illud, fcu pe-
cunia jam eft acceptata i tuo debitore, & tunc potes, quia accipies
rem debitoris, in quam jus habes : vel non eft acceptata , Hc tunc non
potes, quia tunc acciperes rem Tertii, inquam jus non habes. Lege
Vafquez,/.c.afc£8,0».4j.$cdc Lugo,/««» 1 . de juflitia, difl.i$. feti,
(am.rto.

a Quid de debitoribus tui Debitoris ? Antonius V.G. debet Pe-
tro tuo debitori centum, potes neab Antonio centum (arripere, eo
praetextu, quod tibi i Petro limilu centum debentur ?

Refpondeo non pofle, quia ut cafus proponitur, acciperes pecu-
ai imbuar nunc Antonii eft , in quam nullum jus tu habes .

3 Quidji Petrus, tuus nempi debitor, haberet in depolito apud
didum Antonium vasargenteum,vcftcm, vel quid funile, quod to-
tum tum quoad proprietatem, tum quoad ufum , & Adminiftratio-
nem eflec Petri ? _ , ,

Refpondeo . Tunc tand polles, quu dummodo res fit Petri tui de-
bitoris , nec ad alium pertineat , parum facit ubi materialiter inve-
niatur. Cavendum tamen eft, ne Antonius i Petro fuoDepoficario
rem fuam per Judicem velit repetere : nam fic Petras cogeretur ge-
minati fol vere. . ,

Sed quid, fi hoc periculum immineat, tu veri illud cavere non
poflis fine jadura tui debiti ? * ...

Refpondeo .Tunc non poflum condemnare^ tuum accipias, quia
tunc ncceftitts tecxcufat ab obligatione Charitatis , qua deberes ; il-
lud damnum i te indireddfoltimcaulatum, i Petro avertere , uc
modd in fimili §• 1 . didu tn ell , ubi etiam monitionem hicapplican-

H^facixvuigaris dubicatio de creditore Principis . An fcilicet
poflk fibi compcnUre id,quod i Principe fibi certi debetur, traudan-
doipOusGabeilas. _ , _ _ ... ,

In qua re certum eft. Primi, poue fi Gabellz non funtalns lo-
catae, certumque eft , fecundi, nonpofle, fi fmt vendit* . Ratio
utriufque eft, quia ibi creditor jam fumitex bonis fui creditoris ;

hic non item .

Sed quid,fi fint locatae ? Negant nonnulli propter eamdem ratio-
nem, quia tunc Gabellanoneft in bonis Principis, qui fupponitur
efle ddsitor . Ita Jaanaes deGraftiisapud Dianam mox citatum:con-
cedunt alii, quia conductores Gabel larum, dumfeiunt fraudari
communiter Gabellas , dc tamen cas conducunt, videntur, feu prae-
fumuntur non clfe inviti in tolerandis iis fraudibus : & fortafte pro-
pter banccaufam multo minoris, quim valeant; folent eas condu-
cere, quaeprar fumpt io non eft tam facilis de eo, quiabfoluti fibi
Gabellam emit i Principe. Iu Petrus Na var rus , Lellius, Bonae.
Vafqu. Mol ina^liiquc, quos citat, fequ iturque Diana. M.i jr.i t.rrf.
1 4. Utraque fententia eft probabilis .

§. V. C tmfrnfatia Famularum.

I Ua Ita . An Famuli paflint ft iomptnfatt 9 ttuhi 4 Damini / , qmi
jurimn f alarium rugant}

Relpondeo certum eft, fi juftum negent , cum conditionibus mo-
dd§ 1. didis, polfc. At Domini fsepilTun^ negant meritb, quia vili
mcrcede fe conduxerunt Famuli : fcd dc hoc dixi in apufcuU y d* Sa-
*ranunti/,M.is.i.$.lJ*n.tf. dc nonnulla dicentur inferius,
wa/t. 5.5.10.0.7 8. legatur item Dicaftillus %&•*, da Juflit.tr nfl .

a Jifi g.ntnu. 6 .

Refpondeo polle, et iamfi nec Titius , nec alius exprd^ promife-
rit non obventurum tibi damnum ob lufccptara fidcjullionem. Lc-
.. c Leflium, /Ji.is.*o.dut.t4.n,t 1 9. id tanquam certumfupponen-

^ “ n / .:C ....C... nutur 1 ICmDCT

tem . Ratioeft,quia(nifipror(us contrarium exprimatur ) femper

implicite in tcl ligitu r fidejuflor nolle quid amittere de fuo, cum do-
natio nunquam praefunutur,nifi expreisd nat .

§. V II. Comptnfatio ut ien» DtfunUi .

I OExta • An liciti pajfii r/tintrr, ubiqut appfic aftpn juflam compati.

J j j, ignem ion a tui doiitarit drfunfli ( nam fi bic tiuat , dixi $ . I .
rtum,6.)<?ua forti invrnhrntut t/pf p»fi •)»> morttm apudtt .

Refpondeo pofic : quia Gcuti potuifles alibi depofitata occulte ac-
cipere, iu potes depofi tata apud te ipfum. .

» Verum magna eft difficultas an idem poflis, quando acceptio el-
fet in praejudicium aliorum creditorum Detundi , qui edent magis
privilegia», fcu anteriores ? necadefict facultas fatisfaciendi omni-
bus-Si tibi V G. defundus debebat centu ex debito i cuneati, led de-
bebat alteri etiam centum ex dote fulcepta^uar eft pnvilcguta^oc
defundus relinquat niG centum, quae funt depofiuta apud tc , poto-
ris ne cum praejudicio dotantium harc centum occulte retinerer ^
Refpondeo pode. Id quod tamen tribus didis opus eft, ut expli-
cem , ac probem . Et , ut vides , loquimur quando res tui debitor»
apud te invenitur: fi enim apud te non cllct; illamcum praejudicio
magis privilc^iatorum.furripere nunquam polles, quia clare tunc
furriperes alienum, nullo modo tuum, ut mox clarius patebit •
l Dico enim Primd.Si res apud te eft ejufmodi rationis cum illa,
quam tibi debebat defundus, Verbi Gr. pecuniam debebat, & tu
inveniris habere apud tc, poli ejus mortem , fed confignatam in ejus
vita, srqualere pecuniam, potes illam tibi occulte retinere, ita de
Lugo tom. i .drfjuftitia difl.l 1 6. Ratio ell , quia, quando

tubabuifti pecuniam tui debitoris, vifus eft debitor, quali arqualiter
pecuniam debitam tibi folvifte, atque aded eapecunia jam tua eft ,
&C confequentereo mortuo, tu nihil babes defundi , quod Credito-
ribus anterioribus obligatum fit . >

Neque dicas, quando tibi in vita is praedidam pecuniam configna-
vit, eum non potuifte illam tibi fblvere cum prarjudicioanteriorum:
Ne id dicas, inquam, nam probabilem hic fuppono dodrioam Moli-
nz,tom.i.dtfi.ji 6 .n.<\ 6 . apud Dianam mox citandum, docentis ,
quando debitor ex propriis lulvit debitum pofteriori credi tori , cura
iolvi deberet priori, non teneri hunc pofteriorem creditorem ad re-
ftitutionem, dc qua re fuo loco iuterim : ergo , &cc. lege Dianam,
p.\.tr.^.rtf.io.fy p.jJ'.* »W^79- Cui quidem folertiflimo , «Sc huma-
n illimo V i ro gratias ex corde ago, qu6d me indignum laudet , & ci-
tet 9.(5- io. .

Nam qudd interdum meas fcntcntlas approbet, interdum verd
nequaquam, irom6 contra illas non femel infurgat; id omnes perin-
de facimus, pugnantes nimirum intelledu dumtaxat , non vo-
luntate.

4 Dico Secuodb, fi res aliae» fcu divense detundi inveniantur
apud te»V.G.vcftes,vafaargentea^Scc-atquehaec habeas in pignus fui
crediti, potes tibi ea per compcnlatiooem retinere, q*amviscum
prar judicio magis privilegia torum. Ita de Lugo ,lec.tit.n. 1x7. Ratio
rft,quta tunc rem tuam tenes, pignus enim fuccedlt foco rei. Senfus
enim dantis pignus, eft : Hjtint tiii hanc Ttm % fipicuniam tuam tiii ntn
reddo , feu dante tuam pecuniam reddam . Cum ergo h*C condi tio ap-
pofiu non fic, restua remanet, non aliena.

j DicoTertid»fiexdem res alteri non hypothecate, fcu fubje-
das, quamvis non titulo pignoris. fcd alio quocumque V.G. commo-
dati, dcpofiti,&c. apud te, modo dido , remaneant , piri modo psr
compenfa tionem retinere poteris . Ita Homobonus,Fernandex,Tan-
nerus, & ex parte Comitolus, quos citat, fequ iturque Diana, pa*t. j.

trafl.i.ref.\o.(ypaTt.‘].tTailAO.Ttfol*t.\t. Hoc ditium prat CQete-

ris eft controvcrfum , negaturque mordicus i de Lugo, difi. difput.

0001.1x7. Ratio , quas miht ^turru , quzque omnia
contraria argumenta folvic » non eft, quudimcile fatis^pparcc per-
fuaderc hominibus, ut debeant finerelabi exluis n<anibus , quod
libi debetur, & aliis pouds conlulere, quim iifc, , ratlo .

litized-by (

222 Explicationis Decalogi Lib. VI IL Tra&II.

ne m affert Femande* apud Dianam, pnn.ytraB.i mifcell.ref. 1 9, haec »nd tget ilia re ad confervanda ea botu , quae ipfi funt neceda ria fim-
en im ratio praeter admirationem nihilhaber prarterci. Sed quid, pliciia- ad luum (laxum ita coofervandum, ucfinciilain valdcgra-
qu ando tu rem illam tui Debitori», ipfo vivente, babuifti,(:utn illam vu mala proiaberetur, non ppteft extreme indigeni ea iurripere^icc
potui fles tibi applicare in corapenrfationem tui crediti, remanfic proximus pricdidusobligauir dare. At figravUer indiget illa read
apud te, quafi in pignus : patet, quia re&dflatim atque illamhabui- coQfervaisdjftfaeaboru.quznonfuntfimplicitcr tu neoelfaria, ut
fti, dicere pot eras ; J am Ju mdtmrtC redite fttu>ui : Ifeimei Debitori/ Coe illisio valdd gravia mala incurreret, poteO extreme indigens ea
jam apudme tfi . Ctrl) fi meum mib> non reddet, nontge fuam hanc fumpere, A proximus prpdi&us dare obligabitur, ita Coninch.
rtm i Ui reddam. Virtualiter ereores illa pignus eft tuum . Quoniam de Cbaritate,ditijij.a.t $4-Ratiot-d,quuinportenorecafuverdipii
ergo numfrattdtnt. ex ipfa communi fententia, confentientc eo- non imminet grav» malum, at in cafupofteriore mala illatam gravia
dem deLugo, afltulc pignus tui debitori» retinere potuiili , moraliter ipfi morti acquiparantur :A aliquando (and accidit, ut
Cc , & hoc veluti pignus virtuale, quod aquali sequi valet, pote- eligeret quis potius mon,quim gravia illa (afferre : immd , fuprbhy.
ris retinere . }*• *-$-»• * *.l*. attulunua Dt&orei docentes nonfolihn graviter

Quodnam debitum ex multis folvatur perprimam compenfatio- indigentem, ied nec etiam divitem obligari magnis expenfis , A
ne»|dixi/i0vdAi.T.«» Deca/. eap $.$. 7 . Verb. tomptn/aih. Decom- extraordinariis medus extremd periclitanti in viu fuccurrere : qui
penjationeinMifliSjA#.}. de Sanific. Miff*,c.\.%.ya ***».ioa.Ade locus eft omnind relegendus .
juramento nolendi uti compcnfationc,/i>pr«/5*. 3. mDecalc . ».$. j. d

»•».3 4. difputavimus, Ac. Indutui an furripero, vel cenfumete dtltai anim 0

reddendi ?

CAPUT VL

ic, vel eravitci
liceat furari?

An extreme, vel graviter indigenti
— lur

1 iit extretne, quid Jraviier. quid communiter indigere ,

fatis explicuimus mluperioribus,/ji*.f.r.i..0\i.*i«i 14. qog
omnind funt recolenda, utetiam, quae funt bona neceflaria ad vi-
tam, quzad (latum, quse fuperflua ,

Quibus habitis tria pro certis teneri ab omnibus puto, tria ede
controverfa-

§. I. T ria terta.

> f^Ertum eft- Priw£ extreme indigentem pofle quodlibet furti-
va pere ,quod (it neceflarium ad extremam indigentiam fub-
levandam. Ratio communis eft, quia res temporales funt i Deo
datae, ut viu omnium rerum temporalium nobiliUima conferve-
tur : quod vit* confervanda: jus ciimncroo ile abdicare potuerit
per rerum divifionem jure Gentium introdu&am , fit, utiuoane-
cefiitate , «nmafint communia : nec iliorum Dominus poflit fine
peccato ejus fpeciei, quam mox $.x.bnum.y decernam, impedi-
re : iram6 fi impediret, pollet cum moderamine inculpatae tute-
la: ab indigenti oicidi . Si umen fit, qui probabiliter indigentem
fublevet , vel ipfe exercendo artem fuam ubi fuccurrere poflic , non
peccabis impediendo, vel non dando, A ipfe (i i tc f umeret, fur ef-
fet, A latro, ita Caftrop. tom.i.trail.^. d fimll.%. dt C hamate 3
p.x.n. 4. quia in hiscircumftantiisnon eil in neceditate .

i Certum mihi eft Secundi, idem c(Te dicendum in valdd gravi
neceflitate, quodtn extrema . Iu idem num.i pd&jg.num.t. Lef-
fius,/*^ a. eap.ix.num.jt. Valqucx, aliique quos refert deLugo ,
hf.rii.ftfl.y.num ifl' contra Turrianum, Azorium, Cajetanum
ab eodem relatos,Dicaftillus, Ub.x.de JuHitia, tra8at.x. difimfl.?.
dub.ynum.xj6- alios citans . Ratio eft, quia pari modo natur? in-
ditum eft , ut gravem necefliratem, quz facile vergit ad extremam,
k fe qu ifque , q uoquo modo pot eft , avertet .

5 Unum pro utrifque his certis adverto : k Proximo extremd ,
vel graviter indigente te extreme item indigentem non polle illud
furripere, quod indigentiam fublevet : necte indigentem graviter
k graviter indigente. Ratio communis ell, quia tunc finecontro-
verfia melior eft conditio poflidentis, atque aded habet potilis jus
«tendi rebus fuis, ne pereat, vel ne cadat ex gravi ad extremam ,
nwem quilibet alius .

An pofito quod fu rripueris, obligaris in nari neceffitate reflituere,
alia eft qusrflio alibi, Deo dante, decidenda-
4 Certum eft ter ti6 : Sicutipotell indigens in przdiQiscafibus
pro fe furti pere, fic etiam alium proipfofurripere iniifdem cali-
ius polle, fi is alius non habeat, unde poilitdcfuo indigentem fub-
levarc. Ratioeft, quia tunc is furxipic nomine indicentis, & ut
ejus inftrumentum : fed fi is habeat, undepoITitdefuo, non vul-
garis efldiiicultas . Verumquia non eA admodum frequens, 3 cni-
mUprolixas expofeit dilliodiones, fatis eft eam videre apud Bo-
nae. guafi.X. hrt fi it ut .in partitu! , qua fl pa*t .y.num Vafq. tap.
■X. iit t/ttmtfyna , dub.\j..\. de Lugo, dt Jnfiit.tom.i.difi.Xt.ftil.
7, iMfOr.173.

§. II. Tria Contrevtrfa .

Enirtmi ind>pn> ani pavitu indi&tntt licit) f arripiat ?

* "pRimum quod controvertitur eft ; An txtnm) imdijtni peffit

X umftbi rtte tjfattam furriprft tgruvilf te i.idtm ,nd,tinit ?

Refpondco: Aliqui abfolutd negant . Ita Rofella , Sandus Anto-
^ liqai -bfoluticor.-

» Secund6, Amxtrtm) t vtlpaviier indipnlti y quando quid far.
npiuni ( asm quando rtm anu A /arreptam p-flt* canfumunt , dicam
mox aum.4 . ) adf eat nttt/fitaiti amt Vendat , obligentur accipere eo ani.
mo } ut fi ad pinguiorem fortunam pervenerint , debeant rtfiltuere , fuod
efi qu arere , An attipere queant abftlut) , an fub ratione mutui . Et
rur/ut , An ditet , quando bot indtgtattt f ablevate tb Figatur . fatit fua
ebltgat ieni fac iat , fi det mutuum fub eadem conditione pinguiarii fortu-
na , an patiit t debeat dare abfo/uti ?

Refpondeo: Nonnulli docent, tum eos indigentes debere acci pe-
re fub ratione mutui, tum divitem poflcfub eadem raliooedare .
Ratio eft, inquiunt, quia oro adeft obligatio, ndi cos pauperes fuble-
tandi : at per mutuum fatis fuperque fublcvantur. Iti Navarnw,To*
letus, Covarruviis, aliiqoe apud Caliropalaum mox cit . " 4 . ■&. apud
Sanch. in tonf/ib.i .e.jJub.s.nji . & tpud Dicaftillum t fibjt.de fu-
fiit.tr.x.difi.gj n.xxo. Nonnulli verd docent contrarium, ideftpof-
fe abfoJute pauperes rem fubfunri , A divitem non polle reftirutio-
nisonus imponere; Ratio eft^junt^uia in ea necelfitate omnia fune
communia ; Ergo non eft urvdead mutuum recurri debeat. ItaCa-
flrop-/.r^.4 n.j. afferens Valentiam, Coninch, Suar, aliofque lA
apud Sanch. 1 'cn.j-^. & Dicaihllum , i.c.n.iz^ approbans hanefen-
tentiam, illamque vocans probabilillim»m,& magis^piam,quam Va-
leatiM-3-^AH 9A4f*^7-*PPelLatdcFide. Utraq; fententia eft
probabilis- Quare poterit quidem Dominus imponere illud onus,fe-
quendoopinroocmfibi faventem, fcd poterit etianj indigens illud
non acceptare excipiendo fci licet faventem pro fe fententiam ■

Locuti autem fumus de hisindigencibus , qui nec re , nec fpe mo-
rali funt habituri bona, A facultates. Nam fi fpes adeft , non vi-
detur aefle ratio, cur A indigens peflit furari, a Dominus debeat
abfolutddare .

t Hadenusdiflum eft, quando res furripitur tempore indigentif,
codemque coofumitur . Sed quid Primd, u (urripias , tempore, quo
non indiges,at deinde incidens in neccffitatero extremam, vel gra-
vem, illam conf urnas? Furatus es , V.G. decemaureosnudiufter-
tius, utique cam peccato, verum iiodie exiftensin gravi neceffitate
puta io gravi morbo, fine ulla fpe habendi pecuniam, illos ad vitans
confcrvandamcxpeodisjobligabcrisneei ad meliorem fortunam re-
diens ud refli tu tionem / Quid fecund^fi rem Domini inveniaris ha-
bereex juftocontra^}u,V.G.exdepouto/

Refpondeo ad Primum . Te obligat communior fcntentia.Ita Sy I-
vefter, Verb/urtum#.]. Angel ut,Verb. furtmmj. \y. Vrfq.opvfe.deehe-
mo/yn.e.t.dub.S.n.6i. quia femper remanet obligatio ex radicedeli-
Ailtecommifli . Solum pro illo tempore, quo tu indiges, ncc ha-

bes,unde reddas, fufpcnditur . Probatur, inquit, Vafqucz ,quia tem-
pore necefTitatis folii m habet homo jusad luam neceffitatem fuble-
vandam. Atad hanc fu bievandam fatis eft,fi obligatio fufpen datur»
feu imped iatur.non autem quod omnin6 tollatur - Nihilominus non
eft improbabilis fententia te tunc liberans ab omni reftitutiooe . Iu
Petrus Nitirrus^derefiii./ib.^.c.^.n.x^. Caftr. to.t.tr.6.d>fp xf. 10 m.
j.Ratioeft^uia ficuti,illo tempore neceflitatis, habes jus furripien-
di, A confumendi,ncc folum,ut dicebat Vafqex, fublevlnd i quomo-
documque neceffitacem:iu habes jus tunc rem aliis furreptamcon-
fumendi:efl enim^c fi rem denovofurnpercs^uod tibi licet. Adde
Dominum tunc teneri dare ,ergotuvelutidenovo potes accipere:
unde tunc confumens videris fufficienter implere obligationem re-
flituend i eontraftam ex delidio, cum rem confumas; perinde ac Do-
minus tenetur velle confumi, fi apud ipfum res invenitur. Denique^
infrier jx.to.x.§. 9 .n.z. ut probabile doccbimus,non obligari furem re-
ftitucre, fi res perit apud ipfum co modo, quo peritura fiiiflet apud
Dominum; fed incafu noflroaequd necunixconfuraendaerat apud
Dominum, quia eam tenebatur huic indigenti dari : ergo , Ac.

Refpondeo ad fecundum cum neceflaria diftinflionc ex Caftrop.
Joc.cit.nam.t.cit. Bonacinam, Vafquez , Azorium, aliofque. Si rerp
apud te habeas ex crotra&u irausterente^ Dominium, V.G. cx mu-
tuo, debes reflituere, quia tunenon conlumis rem alienam in ne-
ceflitatc ilia , fcd toam , A obligatioexcontraQu jam perfeverat . Si
ex contraflu non transferente Dominium, V.G. ex Depolito, non
obligaris reflituere, quia confutuis rem Domini, at cootraflus De-

pou-

223

Caput VIII. De emptione rei furtive .

CAPUT VIII.
De Emptione rei furtivi .

poCtijVelfimilis non obligat ad refticutiQncm, quando fine ulla cul-
pa res periti ut cert£ nunc line culpa indigentis pcriCjergo, &c.

Inditenti anrct ipfi ntcejfaria deleatur tx Juftitia f

4 Tertii. An extremi , vel graviter indigem habeat jut Juftitia
ad res , quthut indiget , ita at di ve i tat obligetur tx Jufiitia perri%e~
rt , non felbm tx Cbaritate , ftu mifetif ordia , Id t a Id} ptaftat feit »
propter obligationem reftiiuttonu Jsntnerum et tardat itat rerum , quot
dare ditet forti rettrfet , quam reflitulioai’ obligationem fola culpa
contra Juflitiam } «1?« vere contra altat virtutes t ut Jopi diximut ,
patet .

Refpondeo, deberet hicfeparariquatuorquxftiones , quasquia
nonnulli clare non Cepa rant ,vald£ confuse loquuntur-
prima quxfliocft. Quodnam jus indigens habet in rem, qua indi-
get , Juftitixn?,an alterius virtutis ?

j/rW<*,qua obligatione dives indigenti fuccurrere obligatur, jus
enim accipiendi in uno, & obligatio uiccurrendi in altero non fem-
per ex eadem virtute procedunt : nam ex Religione obligor propter
Votum , V.g. darecleemofynam Ecclefiae :at Ecclcfianon habet jus
nec Religionis , nec Juftitix clam eleemofynam furripiendi .

7 >/i«,ea obligat io, quam habet divesfuccurrendi.ell ne etiam of-
ferendi ysu folum non impediendi indigentem, quando rem vult ac-
cipere, St foliitnnon repetendi, quando jam pauper accepit t

9n*na, fi eft obligatio ad utrumque , eft ne utraque ex Juftitia ,an
altera erjuftitiajltcra ex Mrfericordia^His quxftionibus exadlc di-
ftinfliscum fatisfircerimus, facile erit ad controvcrfiam propofitam
refpondere.

j Quoad Pr/Vwiwwqueftionem^cfiatuo Ipfe indigens habet jus ju-
ftitix accipiendi rem fibi modis di&is neceflarium : ius, inquam, ju-
flitiar, hoc modo:non ut ftatim atque indiget ,fiat Dominus rei , fic
enim cilm pluresin mundo indigeant, omnes eflent Domini, quod
non eft dicendum : fed ita ut ftatim atque illam accipit, fubitb faciat
luam. Ita de Lugo no/» 1 . <& .difl.\ 6 ,fetl.ifin r4^ Ratioeft ,
quia id fatis eft ad fuccurrrndum ncccffitati .

6 Quoad Secundam, Dives non obligatur (occurrere ,nifiexCha-
ritate,feu Mifericordia. ItaCaftrop. /«•.<■»>./>.$. *»« ». alios refe-
rens, Ixffius, /*£.i. c 12. dub, 12, Ratioeft, quia cum res fit fua , at-

3 ue ipfe antequam eam pauper occupet , fit Dominus afcfolutus , ut
iflum eft , non apparet , undeobligatioex juftitia nafei queat . Ad-
de, ipfuro obligari ad fuccu rrendum , ut fre fublevet indigentem : at
hic, titulus Mifericordixeft, non Juftitix.

7 Quoad Tmiam y obligatio divitis eft , tum ut offerat, tum ut non
impediat Ratiocftjquia, lccus, non obfervabiturprxceptumd^ pro-
ximo in neceffttatibusfubleyando,prxceptum, inquam, illud, Mi»*.
davit Deui unicuique de proximo fuo .

8 Quoad &<*rtam. Dico Prim6,hanc obligationem, quam habet
dives offerendi , non cfiecx Juftitia, fed cx Charitate.fcu Mifcricor-
dia . Ratioeft , quia ipfe non obligatur nifi luccurrere, ergo non nili
cx motivofuccurrendi : At motivumfuccurrendi eft lubleyatio in-
digentis , quxeft moti vum raifcricordiae; ergo non obligabitur, nili
cxmotivomifericordi*. .... , . „

Dico Sccund6,camdem obligationem, quam habet dives non im-
pediendi indigentem ab occupatione rei ipfi neceUari* efleex Jufti-
tia Ratio eft ,quia fient indigens habet ex (ua neceflitatc jus ad oc-
cupandas rcs,qux fub nu lio funt Dominio, & contra JuftUiam tace-
re t\qu i jus illud per vim impedirctrfic habet idem jus ad occupandas
fj5 rcSiquac fupt fub dominio alicujus, quia in neceflttatc omnia (unt
communia, & primi occupantis , perinde prorfus ,ac fi eadlcnt fub
nullo dominio. .... .. r

DicoTerti^obligationen^qaam habet dives non repetendi , leu
non refumendi res, quas indigens pro fua neceflitatc l ublevanda oc-
cupavit, eft ex juftitiaRatio eft clara ex dlQis, quia ut vidimus, «*. 5 -
pdt occupationem indigensfit Dominus rei occupatae .

9 Ex diflis jam colligis, divitem, fi cibum V.g. non offerat indi-
centi, non obligari ad reiarcienda damna fccuta , Ii forti is fame mo-
riatur, quiatuncdivescontraCharitatem peccat, non contra Ju-
(tttiam : obligari autem fi vi impediat i fumendo, vel fi cibum jam
ab indigenti occupatum per camdem vim repetat , quia tunc peccat
contra Juftittam.

CAPUT

VII.

De Continuitate peccati furti ineo, qui non
reftituit, Rcmiflive.

1 c Ermo hic eft de emente mala fide»lic 4 t autem qui dubius eflrG

0 cl!eluriivam,& fub hoc dubio emit, Iit ctiim Ime cmroveifu
emptor m,!* fidei, qui, debuit prius indagare veritald , lecus culpa-
biliter rem illamcontraflatcamen uon flatini ac habetur runt.r.rel
fufpicio,qudd,qui vendit, (oleat res furtivas vendere, judicandus eft
i niuftus vendi torifcd debent rationes ajicujus momenti id periuade-
re,& quia nemo, nifi cfiftet.prxfumcndus eft dclidum committere.

1 Jamverdduplici modo fe habere is poteft, quirem ejulmodi
furtivam emit Primo^nimofibi rctinctvdi.Secundd, animo reddendi
illam Domino, i quo pretium fuum recipiat-

a Si fe habeat priore modo, praeter peccatum furti debebit illam
re.n Domino reftituere , ut nimis eft clarum , etiamfi multo pretio
eam emiflet , & etiamfi hoc pretium i fuo venditore nequaquam el-
fct recuperaturus.Ratio cft,^ quia.qui dolose agit, dtgnuseft, ut amit-
tat rem, & pretium, .

4 Hinc fitrUt ipfe fur, qui accepto pretio rem furtivam vendidit ,
& eandem confimavir ei, qui fetebae reni efle (ortivam, fil icti ipium
pxniteat , non debeat reddere pretium ipfi ementi , (ed Domino rei.
Ita Molina, Ratio eft, quia dum ip(c emens iciebac

rem illam furtivam cffcfponte , &culpa fua fc lubjecit periculo

'IwcSu™ palfim obvia- .di(ficul»,« . Pr. m . ^

KDominut iam ab emeate recupera nt remjuom , pofletfur retinere fibi
pretium habitum ab emente , quandoquidem diximut pretium reddi non

deberi ipfi ementi ? Refpondco . Sani tunc xquitas non vult, ut latro
ditefeat aliena peeunia:quare in eo cafu reddere debere pretium em-
ptori, & iu judicandum fore i judice etiam in foro externo, mihi d u-

biumnorieft. _ . , . - c

Qutel fi forti Dominus habuit jam pretiumfux rei xbiplo ture »
non eft juflum , ut idem Dominus habeat etiam rem ab emente , (ed
rei reddat pretium ei^ujus eft,fuam rem rcpcndo,vel rem rclinqutC
ej,qu i pretium folvit . ^ ^ M

6 Secunda. Qyf nam primo loco debet uftituttonem facere pomtne>Jur %
qui vendidit, <m emptor mata fidei} Rclpondeofi res in individuo extlC
apud emptorem, ipfum debere primo loco reftituere certum fit, qui»
res ubicumque invenitur Domini eft, adedque ipfi reddenda . At rf
emptor eam jam confumpfcrit , vel finefpc recuperandi alienaventi
major eft dubitatio , quia uterque perfonaliter obligatur ad Facien-
dum xqualitatem cum [>om’no. Puto( ut iterum dicetur cum de
ordine reftitutionis) emptorem. Ratioeft, quia qui rem deftruit ,
omnium maximi Domino nocet .

7 Si pofteriore modo fi quis gerat, emat nimirum rem furtivam
animo eam reddendi Domino, utatur hac univcriali Regula ex Sane.

lib i dematr.difiai.n.l9.Ci(\rop.lo.i.tr.i.di/l . } p 4. c.

1 4 difi. J.H.T9. Molina, to^.dfliw. n.z. Toties licite poteft quis rem
five certd , five dubi^ furtivam ^ fure, quocumque pretio emere , uc
tradat Domino^uoties fic emendo utiliter negotium Domini geret;
Et tunc Dominus pretium illud live parvum, live magnum oblicabi-
tur,fircmfuam velit, dare em ptori.Ratiorrgtilxcft^uia ex ommlmt
legibus licet cuique benefacere proximo , Sc ex alia parte, non eft de-
fraudandum fuo is, qui negotium utile alterius gerit.

8 Hinc fit Prim6. i i rem furtivam modico pretio emat. Secund6.
Stjujloy quando Domina t propter ajfe/Jum ad rem f uam , vtlejn ne -
fejfitatem , juflum idem pretium ad eamdem fuam rem recuperandam
contulijfet . Tcrti6. Si etiam txctffi \o , quando pari mode alterum tan-
tum Deminui folvijfrt pro re fua i fit inquam, uttupojfitfic emere Au
ro Domini, fr fic ut poti qui ejus negotium utiliter i*Jfifti , tuum pretium
recuperabit ,

9 Fit contra Sccundd,ut quando ejufmodi afteflu circa rem fuam
Dominus caret, non obligetur ad dandum tibi pretium, neque juflum
nequeexcdlivum,fieoprctioemifti,fedfolilmad dandum modicum (
A prudenti viro (Vcunddm varias circuraftaotias , in prxmium dili-
gcntixjvelinduftrix taxandum.

Ratio eft, quia radix, unde Dominus pretium dare debet , eft, quia
utiliter ejus negotium geflifti: at non utiliter agitur pro Domino,fi is
cogatur emCre jufto > vclexceffivo pretio rem fuam, qua forcafte liben-
titis caret ,quam tanto pretioeamdem redimat.

10 Unumdifficilc hicfeoffert. Si tu iaeulpat} judicet Dominum

habere ejufmodi ajfetlum % fev ruce/fitatem , revera tamen non habeat ,
obligabitur tu Deminui rem Ute plurii emptam eodem ezcejfioo pretio
redimere ? Obligari fentit Leffius , Itb.i. cap 1 j. num.io. quia bona fi-

de emptor (e credidit utilem geftorem negotiorum Domini. Non

D E hac re ea, quxdixi in Methodo Conft/fionitJ.x.e. r .5-7-loquen- < illigari tenet de Lugo , lib.i.d*Iufl,r. difl. 1 7 f*n 1 • " u ^ quia illi-
dounivetfim de reccito habitu, li fatis fupctquc funt pro lis eeftor vtre e mptor non fuit, hac enim putaile rem 1 Domraorcli!-
crali.- oiltiturlesercncjtaveris. snari, utcemum, cdmrf.meturutduo, vertereturiie ,n dam-

prax, • ea igitur itsere ne stavero „ um ignoTaot ia, & error emptoris , ut idem Dominus cen-

tum dare coptur? „

ii Equidem unuminquiroldeLuso. Si parvo pretio rem Do-
mini recuperem, fed deinde Dominus verd,& fine fraude(quode«
circumllantiis 1 prudenti .iroent colligendum ) inveniatur rem il-
lam oe parvo quidem eo pretio «llunare , pnvabttutne fuis modicis

124 Explicationis Decalogi Lib. VIII. Traft.II.

illis cxpcaCs emptor?Non puto , privandum, quia licdc Dominus fic
per accidens Iit tffeQus , prudenter per fe egit, fic utiliter negotium
illius emptor • Non ergocft omnino Leflii doctrina i de Lugo sepel-
ienda : fed fit hujufmodi regula utrofque concilians. Tunc debet
pretium quatnvis excedens Dominus dare emptori , auando emptor
non temerd, fed prudentibus innixus fundamentis judicavit ,1'ebcne
serere negot ium Domini.illud excedens pretium latroni offerendo,
& in hoc calw intelligendus eft Leffius: fccus ver6 non dcbcbit;quan-
do id licet lmprudenter:in quo eventu intelligendus eff loqui dc Lu-
co. 'Ratio recula: eliquia hacdiftinQionepofna vere, fic per fedice-
tuc utilis negotiorum gcftor .

i» Petes- Liciidrteemcturejufmodi res furtiva incerti Domini,
eo animojUtfi appareat Dominus^lli tradaturdi ver6 non appareat,
i«inraturabemptore?Refpondeo,lieiteemi,« retineri, modo non
negligatur moralis diligentia inveniendi Dominum, cui dare, ii isap-
parcar,omnind debes, recuperato tuo pretio, juxta modd difla .

Unum valde notandum . Nam ii julto,vd exceden t i pretio rem il-
lam V\g. veffem i fure dido animo emifti , totam veilcm, nullo appa-
renteejus Domi no, retinere licite vales At 6 emas modico pretioso
debeas quod decft ufquead juftum , expendere in ufus pios, iicuti ali-
qui cenfcnt de omnibus rebus incerti Domini , colligetur ex dicen-
dis iafr* /.+(. i 5 1 .Certe ad ufus Eccfefiarum folent,

ncaudio^pplicarcChriffianiCaJiccs^cfupelledilem Sacram, quan-
do ea,quamvi$ modico pretio, emunt a Py ratis infidelibus: quo pallo
fuse obii eat toni faciunt, fine controversa, fatis .

Si resute parvo pretio redempta cum animo reddendi Domino
fuit dubii furtiva, potes poft adhibitam diligentiam, (quam omninfi
adhibere tcncrisquiafecus,utdiximu&*.r.efles pofleffor male fidei,
potes, inquam, fi veritas nequeat cognofci,fine ullo onere tibi retine-
re :jam enim tunc incipis dic bonz fidei pofTellor .

*$ Quando fpcsnuila apparet, quod Dominus rem fuam recupe-
rare potfit/)uia nimirum, fi tu non cmiftes, emittent alii.qui nunquam
Domino reddidiflent , puto te potte illam emere vilittimu quocum-
que pretio , fic tibi retinere fine onere dandi quid pauperibus . Ratio
eft , quia tunc Dominus pro dcrclida debet rem fuam habere. Lege
Ixflium/.a.r.xt.^«^.ii.».i3j.cuiaddc Molinam, t.i.dtfi.x j 8. qui ex
hoc capite excufat eum, qui merces captas ab Hjreticis publico mer-
catui expofiu emit.

1 4 Quid, fi deinde fortuito cafu, apparet certus rei dominus?Rcfp.
recuperato! te pretio tuz indu(lri;,ipfi rem efle reddendam, quia res
ubicumque, fic quomodocumque inveniatur, Domini eft Sed for tafle
oon videbitur alicui improbabile, poile faltem aliquando retineri.

16 Nam G eiufmodi fuerunt circumrtaotie.ut Dominus vere illam
rem pro derelidta habuerit, jam dominium illius i fc abdicavit, atque
adeo ad illam jus ampliffs oon habet. Lege infr.tr , .§. }.w.4 Ad di-
lcernendum autem quido rem luam Dominus prodcrchfla habeat,
ita ut ejufmodi res fub nullius dominio fit, Ificconfequentcr fit pri-
mi occupantis,!unc regulam in fimili habet dc Lugo, deluft. t.x.difi.

lO.tjf/R.l t-.nu.l 40. g»a«^>,inquit J8W ratione temperie
JeUfinqui y fi%/0 aliarum tau furum afuivaUnti um ,puia Uti difiantia, pe-
tentia furisjei utilitas fiyc.res jam fit extra potefiatem Domini, ita ut ai
ille nonpojfst ullo medo recuperari , re ipfe ctmfeeur jam Domine carere .

Hxc in gratiam hujus probabilitatis:tamen quia regulariter non pr$-
fumitur Dominus abfolutc reno fuam velle pro dcreliUa habere, fed
fub conditione, donec fit modus eam recuperandi, cum nemo przfu-
matur luas re$,propter quamlibet vulgarem difficultatem recupe-
randi, velle prorfus amittere, idcd apparenti Domino res erit regula-
riter modo diflorefti tuenda. Vide, quz dicam/'. 3

1 j Illud concedo, poflenosfcqui cum LcfT/r. fic Molin. /. c. tibi
juscompeterc petenti a Domino illud pretium , quo rememifti i
didis latronibus, fi illam velit ,qui fi nolit pretium illud dare, eam
tibi poteris minere. Ratio eft, quia cum nulla fic fiat injuria Do-
mino, immd e, us negotium bene geratur, cenfetur isconfentire in
tuam emptionem , fic voluifle, ut potius res fieret tua cum onere, ut
eam (reddito tibi illo pretio ) fibi refumeret , quam omninb irrecu-
perabili ter amittere .

1 6 Anquircm bona, vel mala fidei fureemit, vel donoaccepit,
poflit a liquando eandem reddere furi, dicetur, ir.)x].$.x, £7 3.

CAPUT IX.

De peculiaribus quibufdam Furtis in lu-
dendo , venando , &c.

D Ehis > nonfolum,qufadfurtum ) reftitucionemquepertinenthic
f ubi iciam , fed etiam quz ad eorum completam fac i nt trada-
tiooem, utfcilicetunocontextu totaeorumdem cognitio habea-
tur, fic ne ad eadem cum moleftia ledoris , meoque labore icer&ra
reverti cogar.

5. L De Furtis , e b ligationi ius ludentium ,

r T Udus eft certamen quoddam fufeeptum ad competente an i-
1- , mi obledationem, cui, ne frigeat, folet adjungi padum, feu
contradus quidam , ut vidori res ab utroque expolita approprictur .

x Et quidem certum Gt Prim6,ludum ex fe non efle illicitum, fpe-
darc ad virtutem Eutrapcliz, feu Affabilitatis . Ita Sandus Thonus
x-x.f. i 6 $.an.z.lLx le,inquam,nam fi adfit periculum biafpheniiz , ri-
xarum, furti Ac-dle illicitum, ignorat ncmo.Necitem eft illicitus ex
co.przcisd, quod fiat ex inventione lucrandi , (iquidem affedus lucri
moderatus , G intendatur media via julta , ut fit etiam io aliis cootra-
dibus, illicitus nequaquam eft .

3 Certum fit fccuudd,aliquos ludos legibus efle proli ibitt»,ncmpd
cos,in quibus magis iort una,quam ars dominatur, ut ludus alearum ,
fic taxillorum efle i olet. Lege Mol.tr.i.di/l. j : 1 . R ebe 1 1 .X/. 64 . x 2 .? «.
1. Leff 16. Valcntiam^^s-Quoad Laicos tamen, fecJufo alio pe-
riculo,ire contra bas lcg.cs, non eft mortale, (altem ob przfcitam illa-
rum legum defuctudincm.Quoad Clericos, fi iint Beneficiarii , vel ia
Sacris,vel Monachi, quando (iint Aleatores per modum habitus , pu-
tat Sanc.".j .cemfilj.t .c.i.dub.zS, efle mortale . Dico ( Aleatores per
modum habitus ) nam contra hos videntur Canones loqui Lege Re-
bcliium,LcUium, ^r.rii.Quarccxculabitur! moruli, qui fcmei.auc
bisyiut ter.lulcrit , aut fi crebr6,non tamen per longum tempus.Syl v.
fic Cajetan. apud Dian^.4.tr4.r#/:igj.|egatur Molioa^/V yxr.«.fi. 5 c
idem Dmu, par. 7 .tr. 9 .r,j.i ) excufantomnindhos Clericos, vel Mo-
nachos, quantum eft cx vi juris pofit 1 vi^uia^rquc, pro ipfis in defue-
tudinem abi it. Scmpcr excipe , nifi in Diceceu fit aliqua peculiaris
conflitutio ludum graviter prohibens .

4 Certum fic tertio, antccedcmcrad ludum debere abefle frau-

dem^ic dolum. Quare fi poli t i ve fingis te imperitum ludendi, obliga-
ris ad reftitutioncm-Nout autem Rebell. I.cj}. 4. fi tua peritia

ignou ludendi tanta Gt,ut extra omne periculum femper lucraturus
fis, teneri tcad refti tuendum tutum , quod lucraris:Si vero in duplo,
vel triplo minori periculo perdendi lis^ion teneris nifi ad dimidiam ,
vel ad tertiam partem, ficc. Sed certe probabile eft five nofcatur, live
non nofcatur peritia, vel imperitia alterius , nec illicite agi , nec inde
oriri obligationem reftitutionis, fi fine poGtiva fiflione, feu fraude
proccdatur.luSaLs^liiqueapud Dian ^.7.^.9. rtf.\<^ij rtf.\ 1. Ra-
tio potiffima mihi eft, quia ex mtuejim recepto, quilibet excollufo-
ribus cedit in hoc junfuo,dumfufcipitfpontdludum.

3 Quando vi, minis^njuri is, vel Ginil ibus aliquem pertrahis, nt lu-
dat : fic is poftei perdit, te debere rcftitucrcacquifita per hunc eoa-
ftum ludum^iommunis fert opinio.Lege Diao.^«".a.iM 7 rr fl 7 - &
pan.^jr. $Ttf. 1 69. A t Bonae .th/l .l.^e rrftit.in partiatl.^ua/i .I^art . 1.
trumer. 9. Dicaftillus.TruIlcnch , Hurtadus , citati ! Diana , par. 7.
ire fi. g. rtfelut. jx. fit is probabiliter, non obligant pertrahentem ad
reftitutionem, multfi minus pcrtradlum. Ratio eft, quiacfto Inju-
riose fegeilerit pertrahens, unde huic injuriif, figravisfuit,fatisfa-
ccrcfuomodoaebeat:'umcncontraflusfuit juftus: sequ^eaimcol-
lufor uterque perdere , fic acquirere potuit, fic zque fufficicns fuit
confcnfus, quamvis mcticulofusin altero. Addit BonacinaiCon-
fettariis nonlblere ejufmodi pertrahentes obligari ad rcflitutio-
nem .

6 Certum fit quartfi, a ludo ipfo debere omnem fraudem exula»
re; Quare G ea utaris contra ludi leges, teneris reddere tum id ,
quod lucratus es , tum quod viQus i teccrtfi ( vel fi probabiliter, pro
rata probabilitatis ) lucraturus fuillct. Fraus autem eflet, ficharcas
fuflur er is; fi eas (ignis notes; fi ludas tertio quodam admonente de
pun&isadverfarii, fi decipias in numerandis calculis, vel pecunia
ficc> Quando eft dubium, an alter lucraturus fuit, diximus fuprJti. 1.
tap.l^pjV. Ludus.

Illud certdeft probabile, eum , qui vicit ludentem ufurpanxctn
fraudes,poBejuftd,quz vincit, retinere.Ita S.Th.Sylv.S Antoninus,
aliiqnc excepci^c citati i Dian.M.*M.'//! 1 60 contra V i&ur. Ga r/.
AlcoxerA alios . Ratio eft, quia ipfe ex parte fua fincere ludit ,er?o
non eft propter culpam colludentis lucro fux vidiorie defraudaduv

7 Dixi autem ( contra legem ludi } quia aliquae fraudes, f(u aftu-
t ia; permittuntur,v.g.quando habes talem fortem , feu ule ludi ini-
tium, ut omoinfi vifl urus fis, duplices tamen fpou fi onera, vel quando
non habei,undefiscerc6 vincendus, pari modo duplices ad deterren-
d um ad verfarium, ficc. f?pd etiam alicubi ufus receptus eft , ut quan-
do quis fe decipit in numerandis calculis, fibi imputet.

His certis pofitis , ad peculiares quafdam explicationes dcfccnda-
mus.

Ludere pecunia fi ee au meret a , five credita ,

Dicendum eft Prim&*ft.rtum non committereeum, qui acqui-
rit aliquid per ludum etiam prohibitum .atque aded nec obligari ad
reftitutionem, nifi poft fententiam judicis . Ita Molina^. jxj.Lrf-
fius/ c.».i7.Ratio eft, quia lcges(loquimur de locis ubi viget jus com-
mune ) folftm concedunt ei , qui perdidit per ludum vetitum, repe-
titionem in judictoA negant viliori aHionem^i fbrtfi perditor noo-
dum folvit , idque in paetum : at poenam nemo tenetur fol vere , nifi
poft fententiam .

9 Hinc inludovetito perditor, quifolvit numcratfi, nonpiv
teft ante fententiam occulte per compenfationem aliquid fumerci
viliore , quia hic nihil debet ante fententiam . Solum ergo , qui
dedit, poterit comminari repetitionem, iramh fic pacifei cum
vlUorede recipiendo aliquid i n pretium, quod juri fuo cedat non
repetendo .

10 Quae-

Caput IX. De Furtis in ludendo , &c.

to Quaeres; Si perditor non tabet animum repetendi i judice ,
fed pacitcitur umen id fingcns,poteftne recinere, quod exigit, ne re-
petat? Refpondco, Molina hunc non efle tutum ait in conkieotia, fi
retineat. Puto tamen efle tutum, quia vere habet jus repetendi , po-
teftque repetere : cui Jure vert cedit , qubd cft pretio aritimabile.

ii Dicendum eft iccundd, Qui ludo prohibito lufit credita pecu-
nia, poteft non folvere.lta Molio*/. jxJ.&sx^Letrws/.r.SotuSjNav.
Tolct contra Medinam, * Salon apud Barthoi i 5. Faultu, iotomex
« ii .4.1 z. Ratio e(t,quia,quamvi$przfcindendo i jure communi pofi-
t i vo, deberet folvere, unde, ubi non viget jus commune, oinnmd de-
bettfin tota Gallia, Hifpaoia,Anglia,* tere tota Italia, jus commune
Cacfareum non vigere docet Bari holomzus i S.FauIlo, >» Spre. Comf.
/$».f $. ) tamen jure hoc pofito»non tenetur : fiquidem,qu6d ht

circulo illo, (ut nimirum prius folvat,* deinde per judicem repe-
tat, poteil per fc facere, cum moraliter idem fit;mu Ito magi s,fiin ju-
dicio ,ex defcdu probationis, timeatur vel mora magna, vel negatio
Jullitix . Neqoed icas, hzc eft pcena;ergo debetur pollleiucntuni :
ium Refpondeo,it» quidem die : tamen, ciim retinere rem meam
ante,vel accipere poft fententiam , re ipfa atqui valeant, non eft iuju-
flitia alterutrum modumeligere. Aliter refpondeot alti .

Qu6d i\ quis forte juravit ic fuluturum , tenetu r folvere ob reve-
rentiam juramenti : licdt poflit deinde repetere . At fi etiam juravit
non repetere ; nec repetere pofle antcablolutioaem juramenti , di-
fium eft, fupJ.Xin Dec.c.%.§.y**.6.

i» Carolus V. pro Regnis Hifpani* tulit legem prohibentem lu-
dere crcdito,etiam ludis alioqui pcrmilTis,* iofupcr irrita^* nul-
las effecit quafcumque promi Iliooes^Se obligationes; ex quo ht ut in-
tra Hifpatuam , etiara in ludis per miliis non teneatur quis folvere ,
quod credito perdidit: cum ex jure communi folum non teneatur ia
prohibitis.

Petes . Si uterque ludens renunekrt legi concedenti^edarqoe juri
fuo^oterit ne alteruter non folvere, & lo lutum repetere? Retpon-
deo, fi non intercedit juramentum, poteft, quia huic juri fa<io in
favorem boni communis cedere nullus valet; fi intercedit juramen-
tum videndum eft,An juramentum contraleges pofitivas obligec^e
qua re nos fuse tn fuperioribus,^ a «am^.difputa-

vimus .

ii Dicendum eft tcrtib,fi quis cftm luferit credito Jolvat id, qu6d
amifit, polle vigorem illud juft6 retinere . Ratio eft, quia lex foldm
concedit pofic repcti,nor>var6 non pofic retineri . Ita Molina, Lt. li-
cet contrarium lenciat Rebell.A e.q. 8. & faltem iu confuetudo
optima legum interpres explicuit. Conibnat,qubd dixi ».9.

LuJttt eum animo nomfelotneb , vt/ non f eluendi nant .

14 Si quis five credito,fivc numerata pecunia Animo non folvendi
Indat Atque id alter ignoret, non poterit retinere, quod lucrat ur.Ra-
tioed,quia contraflusfuit inaequalis alterum decipiendo: Suppono
enimcnllulorerofimilem animum non habuifle .Si quis ludat ani no
non folvendi nunc, coi liges ex dicendis mox ».17.

Vtnttrt pluJy qukm anu utre.

l* Si ludatur pecunia numerata . Quzri poteft, At» alteri vincere
plus quim ha beat, poflit? VG.habctquisfol&m qua tuor, poteft ne fi-
ne i njuftitia vincere 060, vel plus.Refpondeo uno jtaOti, * cum una
perfona non poteft, quia contrai us non eflet aequalis, fi folftm poteft
perdere quat nor, fed vult vincere odo . Lege Socunv«4.f«-
Arag.i.x.f.$x.*rr. 7 .AIcozer <^A*d»/.i6.aJiofque.

16 Dixi(cum una pcrfona)fiquidetn quando fun tpl ures coli uden-
te*,VG fex,* finguli ponunt V.G.quatuor, poterit viflor una jatiu
vincere viginti i quinque fuis collufonbos .

Dixi item ( uno ja&u ) nam io toto ludo , diftingui lolet(id debent
docere Sanch.Lopex,teja,ToletusAliiquccitatii Dian./M Jr.t.nf.
67-dum ajunt pofle vinci plus quim quis poteft perdere. ) Si enim tu
fingas habere multum peruni?,decipiafquealium,qui putat te habe-
xe multos nummos, teneris reftituere illud plus,quod lucratus es. At
reT6 fi nihil fingas, non teneris. Ratio efl/juu in priore cafu tu illum
fillis^n pofteriore ipfe fcdecipit.Venlm cur eadem diftin&io adbi-
bita non eft, quando agitur de uno jadu i

17 Expeditius igitur dic , id de euo difputamus m praxi nrb
contingere. Nam quamvis lufor non habeat aQu nili, V.G.quatuor ,
habet tamco potentiam,cumDoffitre*uUriterabaliofibi mutuare,
atque ad c6 perdere credito ( frd abiit fraus nolendi deinde folvere )
hoc enim pa&oclard cfiet imulius cont ra<3us , ut didlum efl <*. ij.

Neque obftat pa&umfuifledc ludendo numerata pecunia . Non
«bftat , inquam, nam fi rc vera Gm deinde pecuniam ex mutuo, vel ex
aliqua alia ratione habiturus, cimque colludenti fincerd fo luturus ,
non cft unde jndicet paflum graviter infringere Quz dodlrina^tiam
videtur vera in ludente pecunia prorfus nulla , fed cum animo , ut fi
perdat, fioccrc foluturus propediem Gc .

LuJtrt rmn bit , qui a/itnan nequeunt .

,8 Qui cum his ludit , & peccat , & reftituere tenetur , quod
lucratur • Rurfusii, qui nequeunt alienate, quia peoiaiam pro
Tomi. T. I. De Dt(. Prae,

225

priam non habent, quim collufori forte vincenti folvere poftmr, te-
nentur eidem collulori reftituere, quod lucrati fuerint .

Ratio hujus didi pofterioris eft , quia non inierunt contraflum
aequalem, dum vincere volueruntX d perdere non potuerunt. Ratio
prioris e!!,quu acceptarunt rem alienam invito Domi no. Exci pe, nifi
collufor lciatillQ alienare noo polle, illum ede, V-G. filiumfamilias
carentem peculio : tunc enim reftttuere filiusfamilias non tenetur
quod vincit, quu collufori fcicnti, & volenti , nulla fa&a cft injuria ,
uaSiyms, Heoriqucz, Azorius, Bonaci na apud Dianam, port.\.tr.%.
rtj. 67-

jam percurramus fmgulos ; qui alienare nequeunt .

Filiusfamilias quid poflit in ludisexpendere,didumfuperiftseft
& unum tangam m«x n. 7.

« 9 U xor poteft perdere . Primd bona paraphernalia . Secundi ea
quorum habet liberam admimllrationem. Tertii quz vir taciti, vel
exprelsd concedit; taciti autem concedere cenfe tu rca.quz iimiles
Mulieres cjufdem conditionis folent ludo apponere, vel in alios ufus
proluo arbitrio confumere, ut fupcrul^/M. r.a.ir.j. diximus .

zo Maritus, inlcia,nolcn’.cqucuxore,ea exponere ludo poteft, que
funt libere lua: Quare quamvis non rar6 peccet, etiam in his expo^
nendis, peccat contra Filiorum cbaritatcm, &familiz, G propter
ludum iisgravitcraeceftariadefint : tamen colludentes fi vincant a
non obligabuntur ad reftitutionem , quia i potente alienare pecu-
niam accipiunt.Qiz ver^ad uxorem pertinent ludo commi tterc,ca
invita, Maritum non polle, nimis eft manifeftum , de quibus bonis di-
dum eft latis, d.tr.x t . *.$. }.

zt Servus poteft Iodo exponere peculium;ideft ea quffubfuo ple-
no domimo funt :quz autem funt cjufmodi . vide fupenfts d r.a.$.l.

zz Quid de famuio.qui ludat pecuniis , quas depolitas apud le ha-
bet Domini fui? Idem quaere de depufitarionon famulo.

Refpondco , vel dc peccato interrogas, vel de obligatione reflU
tutinnis.

Si dc PrimA : peccat, quandoDominusrilet graviter invitus
quia injuria eft, te remea velle uti, me repugnante . Quoniam verA,
quando nullum damnum evenit Domino(ut (i famulusprompcuscft:
in reddendo depolito, ubi primum Dom nus illud popokeritjnonrft
gravis rationabiliter injuria, idcd tunc erit i peccato jaltem moruli
depofionus excufmdus . Idem certe lolet concedi famulo,!! is pari
promptitudinereddeiidi.fineulloDcimini damno, negotietur pecu-
niam cjufdem apud fe depolitam applicando Gbi lucrum : ha Sutus*
altique apud Rebellium, 1^.7 4.«.»».

>4 Si de reftitutiune loquaris erit diftinguendum cum Rebellio,
h. (i enim nomine fuo famulos illam pecuniam ludo rommittat, de-
bebit quidem eam reddere, nnn ver6, quod ex ludo lucratur .

Ratio eit,quia,(icuti damno fuo ludit, fic lucro fuo acquirit. At (I
nomine I}ofnini,utnin>quedebcbit;fortein,quiaeft Domini, lucrum
quia Domini nomineacquiCtum eft .

Rt-ligiofus vel ludit cum confenfu Superioris fivd tacito, fird-
cxpreffb,vel fmeeonfcnfizSi fineconlenfu r Dico pnm6, certum efla
fplumcfltrahere obligationem retlitucionis tum illius quod ipfe lu-
cratur, qu6d certd Hebet reft i tai collufori, tum illius quod idem Re-
ligiofus perdit, qudd i viflore debet Monafterio rcftitui^Sc in viftoria
detectu abipfomet Rdisiofode proprio peculio, fi illo fruitur, vel
aliofimili modo, ut de Rcligiolo furtum committente dicetur uni-
verfim infenfts^^.r. i.$.s . Ratio hujusdifli eft , quia concrailus clt
nullus, tu ex di&r. patet .

SI cftmconfenlu Superioris ludit Rei igiofus , Dico fecundd non
efle obligationem reftitutionis, quia contradfus eft validus, polietquai
elle utilis Monafterio .

»6 Inquires, potcftnc Religiofus confumere ludo, quod habetta-
citd,velexprefs^iPrzlatoinfuam honeftam recreationem ? Id a

3 uod etiam poteft quzri de Religiofo^ui ad fcientias, Verbi Gratia a
ifcendas, vel ad alia negotia fubftentat ur extra Monafterium: debec
enim & iiv habere aliquid proportiona tum in fuam honeftam recrea-
tiooem .

Rcfpondeo: Rebellius /oeorit.q A ,0.6.docet tunc nollam effeoblK»
gationem refti tuendi, quia Prolati, etram fi prohibent ludum fuo Re-
ligiofo/olum funt inviti in modo, noo in fubftantia alienationis, jartx
enim concedunt eam fummam alienari poffe m recreationibus, quam
fummamcffequattior , vel quinque au reos ex centum annuis docec
idem Rebellius contra Rodriq. •• z.quafi.I(rgul.} t t.art.^. jit femper
adefie obligationem reftitutionis,quiaoumquam przfu mi tur Prola-
torum licentia ad expendendum in Iodo . Sed eft diftinguendum : SI
ludus fitprohibitus,& indecens ftatui Religiofo, puto cum Rodri-
quez nunquam przfu mi licentiam,nead fuuftantiam quidem: quare
tuncadcflet,prarter peccatum, onus refticutionis^i fit licitus,* ho-
neft us,cftm przfumitur licentia (altem queud fubftantiarri alienatio-
nis, utrumque onus peccati,* reftitutionis evitabitur - .

17 Quod dico de Religioro,didun)intelligcdefiiiolzcu]ari Iu.
dente cum pecuniis paternis . Soltim addo,in Patre fzculari przfer-
tiro nobili ac divi te facilius,* fbrtafle femper przfumi Patrem no?»
efle invitum, quoad fubftantiam.licdt fit quoad modumdi nlius amit-
tat :etiara in ludo prohibito illam quantitatem conccflam taciti ia
recreationem ; quia mimis far culares Patres ad hanc prohibitionem
attendere folent, quim Praelati Reiigiofi .

Fure*

226 Explicationis Decalogi

furo ludent t /,

»8 Fur» fle ufurarlus, fimilefque, vcJ ludo exponunt eam dem rem
numero, quam furati fuoC.vciejus pretium. Si primum» collufor, qui
etiam bona fide lucratur, debet, ubi furtum cognovit, rem Domino,
ntf ipfi furi, vel ufurario(quidquid alii innominati apud Rebellium,
2 p ^«.r j.dicanc)refiituere, quia dominium rei ablatae lcmper re-
manet apud Dominum :Falla autem hac reflitutiooefur tenebitur
«(limationem rei ipficollufori rcflituere : nam centralius ludi fuit
juftus.flc validus, unde julldcx Molitu*/ j r8.collufor zllimationcm
acquifivit . An ut recuperet quod jurti jam vicit, poflit collufor rem

recidere furi,colligipoteilcx dicendis rr.j.c.j.§ » fr j.

29 Qudd ft collulorfciebat rem fuifle furtivam , & nihilominus
Jufit, Molina^.^7.»« 6. negat, furem debere reftituere colluforiil-
Jam rei arflimationem, quia cont rallus ludi fuit nullus, utpotede re
firien ter aliena ■

\o Si fccunddm , idefl fi 4 fure com mittatur ludo pretium rei ab-
lat£,tunc fi non habet fur alia bona, collufor, qui « etiam boru fide lu-
crarur.tcnetur, re cenita, refti tuere diUu pretium, quia contradi us
ludi fiiitnullus, cum illud rei pretium omninb folvi debuerit Do-
mincAc coufequentcr ludo exponi i fure non potuerit . At fi fiiralia
bona habet, non tenetur coi lufor,quae vicit, rellituere.Iu BotucXr.
dt re fi. in partic.q.z p.i.n. 18. quia hir potefl peral;aharc bona furto
(atisfacere,atqucadcd exponendo illud pretium, validum fecit ludi
contraftum.Hic etiam fit,ut in hoc pofleriorecafu (i fur ipfe vincat,
non teneatur refliiuerecolluforifluod lucratur, teneatur in priore,
quia in pofteriore contrallus fuit validus ; at fuit io priore nullus .
Faciunt huc, qu* dicam, /'.}./ J §.+.».26.

Qu6d fi collufor fciebat pretium illud cftc furtivum , nec furem
habere aliena bona, recurret dollrina modo data i Molina,», a*.

Coeperat oret ludi, ubi dt Uco, qutm epf.fi/amui

Barat taria.

31 Qui domum , raenfam , taxillos, chartas, fimiliaque fubmifti-
Urant ad ludum , peccant mortaliter , fi ludus fit mortalis , quia illi
cooperantur; ut taceam in ter i m hanc fubmimflratioocm multis in
locis efle lege prohibitam . Tenentur etiam ad refluutionem rerum
ibi perditarum, fi perdantur fraudibus , aut ab iis, qui alienare aon
potiunt. Lege Nivir.i* Manuale, tap.io.n.i j.Rebcil- let.tit.q.\.{ett.
nlt.n. j.Molin.^/>. AfP-xW - Tenentur autem lecun-

do loco, idefl in dete&um colludentium, ut ex iofri dicendis colli-

J ietur. Cum autem harc fu bm i m 11 ratio fit ex fe allio indiffcrens,pof-
eex rationabilicaufaexcufari i cooperatione peccati : itade Lugo,
t.y.de Jufi.defi.\g.feel.\.%j^.n. 76. icdquiaeft in materia juflitlx ,
caufa debet efle major utdiximus b f«^./.|.r.i.$^.dff.i s. quam in his
exteris; utique, omnibus expenfis, proportionata allioui .

at Appendix prxdiUorum efl illa Quarflio . An Princeps liciti
fcjfit (OHttd/u , vtl permittere licentiam liberum exponendi demum
(Baruumtiu) adejufmedi ludo f Et abfolute negative rcfpondemus
cumSanchez,Trul!cncb,aIiifaucapud Dianam, />.7. tratl.g.rtf.yg,
quia rqul cooperaretur ad ea damna , quae non funi i Principe per-
mittenda .

Dices permitti folent Meretrices, ergo fle hujufmodi luforix do-
mus. Rcfpondeo,adeflemanifcfladifparitates . Nam primd, ma-
jora mala timentur in Repubhca cx peccatis contra juflitiam, nuam
contra caflitatem . Secu»d6,Princepsnondebetetietamfollici-
tusdepcccatLsex fe occultis .Tertii, facilius abftinetur i prsrdiais
injuflis ludis non data commoditate , qium ab impudicitiis, qux,
ac pejores committantur, fi Meretricium prohibeatur, merit6 ti-
metur •

33 Excipit Diana ,/>«"• i tem. 15 . rtfelfiy ludum ( BenapegHa)Bc
ludum{Ctf/>* di Gi»jr^i#.)Hoscnim polle Principem permittere con-
cedit propter rationabiles caufas-Nam prior mundat Rcmpublkara
ho minibus perditae vitsrrpollerior tollit militum ocium . Sed m hoc
pofleriore adverte, illuc lolosmilites ; non vcr 5 alius debere con-
fluere: fecus jam no n eflfct ad levandum dumtaxat militum otium,Ac
tediret doOrina data, m. ?a.

34 Superioribus hifce diebus exagitatum fuit, Anti'enebililief-
ret %n demum /uam y non quidem pepulum quefiumejue , ftd fimi It 1 fui
nebilet ad ludendum admittere , tifdtm<)ut aleat , (j fimilia fubmini-
firnt*. Diflinltum i me fuit . Si omnibus expenfis ludus efl licitus,
nec timentur ili* inconvenientia blafpbcmiarum, necpccunixpa-
tcr nm,vel uxor iar,v e! alienjr confumptio,flcc- fed mera otii (ublcva-
tio, licere; ficu t i lickuscfl ipfeludus . Si contra, nullo modo, quia
jam redirent d ifla numeris pnecedentibus.

if Inquires Hi miniflrant«menfam,chartas,iinm6 Ac aquam,vi-
numvc, frigida, & fimilia Iudcntibus,po(Iiint ne fine onere reftitutio-
nis retinere excefliim pretii, quem communiter prodiflis rebus acci-
piunt ab nfde^RefpondeOjprobabileefl pafle,prxfcindendoaba)io
inconvenienti. Ita Diat«/.y.^ r^ri/ij 9. Ratioefl,quia quando quis

l * re i Ac tamen neceflitate n 6 compulfns,nec vi,mctuydo-
lo aCfuSjillam majori pretio emit, judicatur etcefsC velle liberaliter
donare-.ua Navarrus, Medina, Rcginald. Molina ^.citati. Multdnu-
gis u res agatur inter confanguincoSjAc amicos.Ita autem regulariter

Lib. VIII. Tra& II.

efl i n caiu noflro. Idem confirma ex Si M. Venditio , num. r. J ,*»' pre
re empta ( inquit ) plut jufto dat fine ti , fraude , aut errore f pr*/uou~
tur donare .

5 . II. Venator t Pifiater .

i A Ccipe de his breves in legis morem Aphorifmos. Animalia,

Jl\ quae Domino carent, qualia communicer funt,quse confue-
tudinem non retinent redeundi ad Dominum , five in fuo , five tn
alieno fundos vel mari capias, tametfiibi prohibita fit Venatio, vel
Pifcatio,tua funto,nec reflitutioni fubduntur . Ita Leflius, l.i.eap .5.

39. Azorius^.J./i*. i.enp. 1 3 fu.\. Rcbell./»-!. /.1.9«. 14. Molina,
difi. 4 r^7 j 1 . Lay ma n,hb. 3 /m . cnp. j. et. 1 2. Eflo fi jufla fit lex proh i-
bens f quae etiam jufla pracfc indendo i gravi aliarum rerum damno
non obligat ad mortale,cx Lcllio/w.c,r.«.40. Caflropalaum,/. r .tr.y.
dtfi.x ^ajj.r j.*.6.DlcaftiIlum T fo'« max eit inquam «tenea-
ris ad p7nam.fi qua efl : fed pofl fententiam judicis, fle ante illam ad
diUa damna vineis, fletibus, arboribus fo rufiis illata . Ita Ltytnan,

let.ei t. num. 14.

2 Pifces, Cervi, Cuniculi, uno verbo ferae venabiles in locis cir-
cumfcriptis, nimirum clauilris, vivariis, pifcinisinclafNnecom-
munes credantur . Qui temere fine Domini confenfu iis molefiiam
ferat.furti condignam muldam, etiam in foroconfcientix fubflinet.
Ita Layman y Uf.tit.n rz. Q 1 8. ver f. fi aut em . Quod tamen nonnemo
cumDicaflillo, leeomoxtit.nu 312. fle JofephTJanuar. apud Dian.
p.y.tr.H. ref.4 9. docet id folum intclligide locis circumlept is, ita
parvis, ut Dominus pro libitu feras ibi inclufas capere queat, non
ver 6 de locis ita vaflis,etfi concluiis.ut in iis fer* difficillimd capian-
tur, eflo probabile.

3 Inter damiu, quando jufla efl prohibitio, numeratur detrimen-
tum , qu6d qui prohibet, fort^ patitur, fi te animantia captante , ipfe
nulla, vel pauciora captaret^ion veri fi eodem illorum numero cum
eadem facilitate fruerctur.

4 Si fobolem ferarum notabiliter extinxifii, vel fi aquas veneno
Infecifli , unde mortua fit magna pifeium viscilm gravi Reipu-
blicx , vel Domini damno , obnoxius eflo reflitutioni tum fpei
lucri ablati, tum jufizoblcdationisereptx , quam tamen oblella-
uonis jaflu rara vix compenfari ab ingenuo viro velle meritd prxlu-
mito .

y Si Princeps venationem, pifcationemvc prohibeat ex fcqucnti-
bus cafibus . Primd, ne il Ix fiant certo quodam tempore, ut quando
ferx funt gravidx, vel quando, ni vali tempore,nimis multx cum pu-
blico dctrimentocapi poflunt . Secundo , ne fiant quibuldam inilru-
mentis, aut retibus,quibus,mmutiflimi quique pifces cum damno fo-
bolis mu ltiplicandx,conc luduntur . Tertid.ncPifcatores.yeiwto-
refve dum timui conveniunt, rixarum,ac jurgiorum grave periculum
pariant. Quartd denique, neCives propria, fle utiliora Rcipuhlicz

munera negliganc, nimirum Agriculturam, Militiam , fimilelque

neceflarias artes, legi cimam efle prohibitionem exifiitnato. Itai tem
Doflores, /<*<■•«>.

6 Ilfum jam receptum , ut quilibet poflit venari in alieno agro
dum non fit feptus, vel vitibus confitus, vel feminibus gra vidus,tan-
quam legitimum approbato ■ Ita Azor. I. c.

J Si quando ab altero vulneratur , abaltcro vero capitur fera, fi
nus lufficiens fit , ut fera capiatur, infequente infuper vulneran-
te, ejus eflo fcra,fecus capientis. Ita Leflius dub.io. ft n.explican*
aliqua jura .

8 Sicamdem Canes alterius infcUentur, alterius vero capiant, fi-
mi I i proportione certz , vel incertx alterutrius Canum vilior ix ,
prxde beneficium adferibito.

9 Quando fer» incidit in laqueum , vel relle i me paratum pro-
babile fiat eam fe extricaturam i laqueo , efloalteriuscapientis : fi
verd certum moraliter fit ad meas manus perventuram, i me illam
nullusaufcrat : qudd enim per inflrumentum aporchendo , per
meapprehenfum fuiflecenfeto . Ita Molina , difi. 41. Leflius /w.
itt.num.afi.fj 50. ubi folvuotur aliqua jura, Dicaflillus ,/»** **•*
dmb. ll.

10 Przcifis legibus municipalibus columbxdomcflicx cum ad
Dominum redire foleant . Domini ia funto,ut ab aliis aucupiocapi
nequaquam poffint,nifi fortd nullus cibus i Dominis iis porrigatur,
unde ab habentibus fata, damnum inde emergens, fine juflitia earum
aucupio compenfetur. #

Verum quia ejufmodi damnum rarum , fle valdd exiguum eflccx
columbis confuevit ( nam propterea licita columbaria reputantur .

Ita MoIina.Valentia,Rebcllius^liique,quosfequitur^:iatq;Dicafl.
hb 1 dt Jufijr.t.difi.g.dut.u.nu.yi 9. ) idcircd vix unquam propeee
rjufmodi damnum fimplicescolumbxalienisaucupiisfubiiciuntur.

Non ita in apris , fle canibus alienas cuna uvarum noubilidetri*
mento depaicentibus .

1 1 Eafdcm tamen columbas ad tuum columbarium attrahere niu
bonis artibus, fle finefraude^x Lefllo, lote t it. num. 1 8 non I icet. Me-
lius autem alere, commodiorctnquc locum tuis aptare, fraudemne
vocato.

1 2 QuamvisClericis, fle Monachis, ne muneri fuo defint, fle ob
indecentiam , intcrdiUa fit firctioens venatio clamofa , hoc efl etjuo-
rum,ca n u m ,acc i pi t ru mq;ll repi tu fcrvenSjtamen prfcifis ex t ri nfecis

. fortd

Caput II. De Reuitutione* &c. 227

forte Aliis ineommodis.cum ex fe gravis deordinatio nequiquam fit,
fub mortali ne facili ejulinodi Clericos, & Monachos ilii venationi
deditos reprehendito; itaLaym. /. f.»+. affcrensCajetanum,Moli-
namyAbhatcmjRebdlium^i Quieuraver6^u*querardob honc-
flam animi relaxationem abiifdem aKdmitur, nulla lege i piis inter-
didara die, ne ignorato . Ita Molinij^/p ^.LefTa.^o. Dicall. Gafp.
Hurtadus, Diana eofdcm citans,/*. 9. tr.S.rtf^o*

§. 111 . Lig44tUos t pefctnttfqHt .

t T\ E h «quoque breves proferantur, indar Legum, Canones .

JL/ Si Pafcua, Silvaeque ad Communitatem pertinent, omnes
qui ex eadem fuot,iifdc utuntur, & fruuntur.Ita Mol .difp.jt. & J9-
SotmM+d.+ de .6-*".4*L* fl./.r y^/p.i 4. Rebell.p. t.M.i.q.

1 { Si tamen Magi A ratus ob bonum publicum prohibeat/ubditi non
parentes ad pf nam i judice condemnati , non tamen in confcientia
peccare , nec ad reditutionem obligari ante fencenciam creduntur :
IU Caftrop./c. n.6 . D i cad M. z .de JvP.t*. xJifp.^Jub. 1 34 \ .pr*-

terquam, fi debita lignorum portione notabiliter pro concivibus di*
minuu^rave iifdem intulerint detrimentum .

a In dubio an Silvae.atque Pafcua ad Cives pertineant, an ad Prio-
ri pc>non ad huc,fed ad i 1 los ea fpedare certO efto.Iu Laym. U.n. \ 8.

\ Alii, qui ex ca communitate non fant, fi ligna czdant, ff pafcua
depafcant, furti criminis Rei lunto^iifi i mortal:,& reditut ionc ex-
cutientur, ex Mol.Ac. Laym. /. t. vel ex, probabili opinione contraria,
vel ex communi confuetudine, cacitoquc confenfu,quo Cives ex vi-
cinis oppidis;viciflim ad quotidianos ufus haec faciant fub illud fo-
lum periculum, ut deprehenfi mulduafolvajit. Damnum uroen
cxtraordinariurtHac mignum inferentes ab hac confuetudine , vel i
probabili illa opinione nequaquam cxcufaotur.

4 Si nemora, vel pafcua fub priva toalicujus fint Dominio, illis,
praeter Dominium, utituroemo;ufum tamen eorum nocabilenvion
juxu proportionem eorumdem in civiutc afportatonim,fcd fecun-
dum pretium in eodem ubi fixa funt,loco, & nondum funt fella, ac
forti funt arida/qu* certi fingula valdl diminuunt aeftunacionem)
prudenter dimetitur. Ita Mol. dtfi.^%. w»/. J. eoueiuf.

TRACTATUS III.
De reilitutione.

CAPUT PRIMUM.

Quid fit Rellitutio , & quo priccpto
jubeatur ?

T TJ Eflituereex S.Tho.r.a?6x.<*r/.I. iterate afit/uem ftaiutrt

Xx. •* Domituum ,vt 1 popeffi«*tm rei fu 4 . Clarius; ell Hfdditto rei
eueepto, vel damni t liat i cempt"fatio .

a Vertitur autem celebrisQu*dio , An ea imperetur praecepto
negativoicuius natura eft,ut obliget femper, &ad femper : an veri
affirmativo, cuius eft determinato tempore obliga te .

3 Pr*mitto Wviter Primi pr*ceptum affirmativum, feu, quid
idem ed pofitivum efle de adu politi vo, V.G. Aflifle Sacro die Fcfti-
vo . Negtivum efle de negatione, feuomidione adus, V.G. Ne blai-
phemes, Nc occidas.

4 Prasraitto fecundi in eo,qui ex Juflitia aliquid debet , pofle
confiderari obligationem, quam habet non retinendi rem alienam,
quae eft omiflioadus,& pode confiderari obligationcm,quam habet
eamdem reddendi, qui cftadus pofitivus; utrumqueadum Juftitia
praecipit : Ne retineas alienum : & redde Domino , quid ipuus ell .
Haec cficduo fatis didinda:patet;nam tu debes V.G. reddere famam
te retradando, fi alium inumalli;& tamen ptopril nihil alius apud
te retinet. Hispofitis.

f Dico precepcum Reditutionis principaliter, & per fc*uq,adel
abfolucl efle dc adu pofitivo,adeoqueellc praeceptum affirmati vum' f
ello minus principali ter, & ratione alterius praecipiatur aliud nega-
tivu:Sic S.Th,A>r.cir.4iF.g.Wpf»Jw»B» > Navar.Mol.Rebcll.apud Laym.
/ii.l.ir.i.e.i.H. 1 . contra Petrum Navarrum,aliofq;ed etiam contra
Dicaft.fil.a.^r J*P.tr.\.dip.\.dub .j.Ita pod accuratam clftderatio-
nem dicendurrvputo, nam alii modi 1 oquendi, rem benlmibi oerpe-
denti,& fortafle ali is nunquam fatisfccerunc. Ratio nodra ell, quia
pi?«rptum reditutionis principaliter, & per feel tendit, ut fiat i te
jqualitas Arithmetica cum Domino rei ablat$,qu$ $qualitaseft per
omnes, ut probat idem Dicall Ue.tii.dub {.contra Suarium, objedum
adaequatum Tuditi* commutat i v*,queque non fit nili per iplam po-
fiti vam reddi t ionem; Jc quando idem ‘przceptum reditutionis im-
peratae retineatur res Domini, idel imperat, quia vulcuiti te re o5
retinete eadem res reddatur Domino;Nullaetiim ^qualitas refulca-
*et,firem tu non retineres, & tamc res Domino non redderetur. Di-
r«f. T. t. De Dee. Prae.

xi (ite) nam fi V.G. Equusablatus ad Dominum*, tu per non re-
tentionem Equi, non obfer vas prcceptum reditutionis , icd iolilrn
ccdattibiex dcfwu materiae redituendi obligatio .

6 Ex didis approbare nequeo quod docet de Lugo«*M .de Jup.
d$p.i.feS,i.»u.ti. dicens idem efle rellituerc,ataue non retinere.
Nam praeter modi dtGade reddente famam ,& alia , quae dici pof-
fent, illudetiam odendit haec duo efle diverfa falcem tormalitcr
(quod ad nodrum intentum fatis edjquia fi ego i ntel ligor quocum-
que tandem modi rem Domini non retinere , fi tamen pofiti vl non
intelU^or reddere , nunquam intelligar aequalitatem Juditiaecom-
mutativz ponere,atque adel non intelligar precepcum reditutionis
fervare, ergo,&c-

7 Adde,li perdeLugo,l#rrr«r.idem efl nooretiDcrc^itqucredi-
tuere:cur ipfe iu argumentatur ibidem? Idem eft dicere relli tue^tq;
dicere nun retineas; ergo reditutionis praeceptum ed negativum;
Cur,inauam/ic argumentatur , nam profeHl fi idem ed, lic etiam
ego pollcm argumentari, idem ell dicere non retineas, atque dicere ,
rellitue^rgo reditutionis pr*ceptumcd affirmativum Vera igitur
ratio ducenda dl ex fine, & intentione principali A per fe^it didtum
cd.&c-Et certi idem videre dl io coeteris pr*ceptis-OMigor,V -G.
abducere equum £ via,quae ed adio pofitiva , ne puer ibi iacenscon-
culcetur,& ne occidatur . Obligor ad non manendum domuouardl
allio negativa, ut audiam Sacrum die fedo,&umennecil!ud prz-
ceptum,de non occidendo ell affirmativum, neque hoedeaudiendo
ed negatiuumfluia nec ibi finis per fced affirmativus, neque hic eft

" ^Dices.Rctincre «lienum femper dl pfcciium,cft enim, ut fu-
pri vidimus, contimaqua*dam ablatiorei alienae; at manere do-
mi , v. g. non ell femper peccatum , fcd folum quando impedit au-
ditionem Sacri, ergo non currit paritas. Rei pondeo, nego non cur-
rere pariutem , utruroqueenim, nonobaliam rationem obligat ,
nili quia impedit allionem principaliter intentam; Retinere au-
tem femper erit peccatum, quia retinere femper impedit reddi-
tionem ; quid enim magis impedit redditionem, feu id qu6 nat
aequalitas pofitiva, quam retentio apud fe rei, qua fieri debet
aequalitas ? id quod non eft invenire in illa inora fadadomi , qu*
non femper impedit auditionem Sacri, nili io tali tempore deter-
minato, nempl die fidi vo.

9 Quare ipfum retinere, non idel fempered peccatum* quia
praeceptum reditutionis fit abfolutl oegativum; fedquia r^ula-
ricer, utdillum ed, femper impedit hQjus praecepti pofitivide
re reddenda obfervatioucm : uam propterei fi non impediret ,non
edet peccatum , ut Ii retineres per aliquod tempus, quo invenire
non pedes Dominum, &c. Etrurfus pr*cepcum redituendi fem-
per obligat, non quia fit praeceptum negativum {cujus proprium
ell ad femper obligare, cum praeceptum affirmativum obliget follm
pro aliquo determinato tempore) fcdquia, quinonredituit,vir-
tualitcr continuat ipfam ablationem rei alienae, liquide m non re-
ftituendo, continuati, & veluti de novo aufert . Praeceptum au-
tem dc non auferendo , ided de furto non faciendo negativum efle
& ad fempex obligare, nemo ed, qui ambigat.

CAPUT IL

De prima radice, feu caufa RefHturipnis , qua
eft injufta acceptio , feu detentio.

I. Promittitur Regula gtners/it .

i /"^Uamvis ad duas reducant varias reditutionis radices redi

V^Thcolo;i , nos tara en ad plures reduximus claritatis gratia,
fupjnit .bujut !.%. sj. Incipimus ergo i prima , qu?e eft injufta acce-
ptio.

a ReguIageneraliscolligiturexDoUrina^cDodoribus mox ci-
tand i s . Qui per allionem externi in juftam, ac per culpam T hcoto-
gicam gravem proximi rem accepit, da tim illam totam ,(eu totum
ejus valorem redi tuere Domino obligatur, etiamG ea res non extet,
fed quomodocumque perierit . Hoc ultimum (etiamfi non extet)
maximi ed advertendum in hac radicemam in alia, quae ed ex re ac-
cepta , fi res oon extet, fed bona fide confumpta inveniatur, non eft
aliquid reftituendum, nili illud, io qulfaUus fit quis locupletior, uc
mox fuo loco explicabitur . Ratio autem cur ex praefenti radice re-
ftitutiofit femper exhibenda, eft, quia injuilitia, qua quis alienum
accepit, & ex qua oritur obligatio faciendi aequalitatem, femper re-
manet, donec re ipfa fiat reditutio ; ergo donec ipfa fiat, femper re-
manet facienda .

} Porri in hac regula tot func,ut iu dicam,myftcria,quot verba;
Primi dicitur, Per acceptionem injudam . Secundl,Externl Inju-
ftam: Tertii, Per culpam Theologicam : Quarti, Gravem:
Quinti debere reditui, flatiro : Sextd , Totam rem, leu valo-
rem : Septimi, Etiamfi perierit . Sigillat im haec fi percurremus ,
nihil erit praetere* , quod pro explicatione hujus radias ddideran-
dum fit.

P a

5. It

22.8

Explicationis Decalogi

§. n. t* iojmflam,

« f^Ertura ert apud omnes,onus reflitutionis oriri foltim ex culpa
contra Juftitiam,Ita Rcgin./r/.nr.n.jj.Valent.a.^.J-f.fi^.
3 . Axor. i f./.4.e.$.p*T tct.de Lugo,"**. t jU ia fi. di fi. i.frfl. $ .«. jx. Bo-
na c.difi.s.da tfi.q ,a^.j.^.«*.».a.aliique^^« . Ratio eft,guia (ola il-
la inducit inaequalitatem in rebus temporalibus, ergo iola illa ad
«qualitatem petendam obligare debet. Quare .quando quis vovit.V.
G. Calicem dare EccleGz» illum dando, (atisfacere quidem voto di-
cetur, fed non proprii rerti tuere, quia tunc non operatur homo ad
ooneudam aequalitatem, quam iple periniquam acceptionem ab-
Huiit. An, non foltim Julii tia commutat i va, vertiro etiam diftri-
butiva jubeat rertitutionem, explicabitur .

* Ea hoc Principio oritur *. Primi», ut qui elcemolynam non
ofiertememi.vel graviter indigenti. Secund6,quipr*didum Ca-
licem, vel aliud quid vovit, <Sc tamen non dat : Territi, gui Tegetem ,
V.G.abalioincentam non extinguit,cum poffit; in cani tamen, quo
non debeat, quia ejus Cullo# non efl, nec Tu* cur* Teges commenda-
ta : Quanti, qui Judex per allegata , Cc approbata reum jullti condem-
nat, fed verbis^liifinue modis contra Cnaritatem exhibitis; ad nul-
lam rertitutionem caligentur; quia non peccant contra Juftitiam ,
fed foltim contra alias virtutes. Idem dic, fi Rcu s, etiam legitimtiin-
terrogatus,negat veritatem, unde damnum Tequatur,vel Fifco , cui
cederent Bona Rei, vel altcri.&c.lca Sanch./.x.i» Daeal.c.n, nu.n.
Bonae V')?- 1 4t rtftit.part . \ . num. 4. citant VaTquez , A zori um , Cla-
vem Regiam, contraSotum, & Molinam, neque enim ex Jurtitia
commutativa Reus obligatur dicere veritatem, vel curare uti lita-
rem illorum, dtc. Alia multa funiJia dicentur inferius. Et his de-
ciditur illa celebris Qu«rtio; An acceptio pecuniae, velfimilisrci
ex turpi caufa, femperpariat in accipiente obligationem reftiturio-
ris , Vertim hanc qu* Itionem, /. 7 . e.y ex hoc eodem principio fa-
tis 1 uperque rcfol vimu s •

5 . III. Ptf tflienem txttrni injufiam.

t /~\Nus rcflitutionis oritur foltim ex atfione externi iojurta:
V/ Ita Sancb.a'0 toafl.t.<0p+.dub.c.n.$. L eff. /.x . cap 9 . dub. ig.
vide etiam de Lugo/.iVr Jafl.d.ioJaff. 7 . na.t *8. idfupponcncem
t? 9-/eff.6. na . 79 Valent Na varrSylvcft.citat.i Barc.l S.Fauft.
in fptcmkConfrjf.difp.q. tjumfi.xo. Ratio ert.quia ut obligeturquis
ad rertitutionem , debet fcciUe inzqualitatem in altero,at hzc non
fit per meram internam adionem/ed peradionem externam mate-
rialem & realem . Aftus enim merti liltens in mente nihil operatur
exteritis.

% Hine,quandoquisanimo,&deCderiointemo,ut alius depau-
perctur,fumit line ulla culpa externa veras informationes contra il-
lum de ejus homicidio . Quando quis internti gaudet Tui inimici Te-
getes ineenfis ab a lio fuirte. Quando Judex profert fententiam ju-
llamcootra Reum Tuum inimicum, gaudens dc eum in egertatem
deiici, non obligantur ad rertitutionem, quia ex fola interna culpa
illud onus nequaquam nafei potert . Immti fi idem Judex proferret
injurtam fententiam contra aliquem, quam fententiam pofteide-
prchcndatcfTejurtam^d nihil rertituendum tenetur, quia illa injurta
lententia non fuit materialiter, dercaliter injurta, fedfnltimfor-
malitcr, & ex conficientia in r et ia • Pari modo, liego furor ite
veftem,quam puto tuaro,fed deinde adverto efle meam, quamvis au-
ferendo peccaverim ex affedu peccati injurtiti* propter confcien-
tiam internam ; tamen propter przdidam rationem non obligor ad
illam reftituendam : Et, fi occidi feram putans efle meum inimi-
cum, quem occidere intendebam, non teneor ad rertitutionem ex
homicidio, quia adio mea externa fuit circa feram, & nullo modo
circa hominem, quem externi non occidi. Vide dc hoc fup. fib.9.

§. IV- Pf talpam Thrtbgittm .

1 /^UlpaTheologicadiciturea, qu* eft coram Deo.&incon-
Vjfcientia, quamfeilictit Theologi fpedare potiffimum Co-
lent: nam culpa, quam fpedant Jurirt*,vocaturque Juridica, ert
ea, quam jura pro foro externo con fiderant , dc juxta quam fenten-
Cias ierunt .

a Theologica eil duplex: alia mortalis, venialisalia. Juridica
triplex,lau,levis,lcvirtima : lege Azor. i-p.U t.d tyP*IF tm ' l lata eft
omirtio diligenti*, quam folent in fitmli adhibere prudentes, dili-
pentcfque . Levis , quam folent diligentiores . Leviffima.quam
diligentiflimi . Si quis v. e. exiens domo relinquat oftium apertum,
vel non claufum, unde fures domum expilenndiciturcommifiile
culpam latam; Commi fi (Te levem, fi claufic, fed iu ut non diffi-
culter poftet aperi r i;Commi ftfle leviffimam, fi claudere quidem pu-
tavit, fed non ten ravit, an benti fuerit claufa , nec ejus cuftodiam
commendavit vicinis. Porrti lata culpa fubdividitur in latiorem, &
latiflimam. latiffima, qu* etiam dicitur dolus apertus, ert, cum
ve ^ aliquid agit , an imo, ut damnum, quod prcrvidet,
alicui fcquatur ; Quodfiprzvidet, fed non intendit, dicitur do-
lus prxlumptus: lacior culpa, qu* confundi f*pd cum Uu folet,

Lib. VIII. Traaill.

ert, cum non ponitur debita moralis diligentia, dc damnum,
quod (equitur, fine advertentia, Cc przvifienc (equitur . His
przmiflB.

i Aflero, injurtam acceptionem, ut pariat in foro confcienti*
onus r eft 1 tu tionis, debere cllc Theologici culpabilem , nec fufficert
juridice.lca Mol ./t.;.d.6^8.n.6.LelU.i.c. i.d*6.n.\ 7 . Vafq. da , t fi.
l.§ l.dut.z.Am.l 5.Vidcctlittld.y(j6 l)lCxiUii.l.d/ Trjz.d/i.
dai i.fy 2.aliofque/>4^»».Ratio eft, quia tota obligatio rcflitutionis
in hac rad icc oritur ex deliflo, quod committitur in injurta rei aliene
ufurpationc:ergo ubi in coofcientia tale dciitlum non committi-
tur, nec obligatio rertit utioms orietur .

4 Hinc primti . Si quis, ut cum moderamine incu Ipat* tutelf fe
defendat , aliquod damnum alteri faciat, non obligatur ad rertitu-
tionem. Sccundti, Si Miles ratione obedienti* pugnavit in bello i
fe prudenter putato jurto.non obligatur in coafcientia,cx Molina ,
r.l.^i 17. reftituere damna inpr*fioallata,nifi fort£,ut infri expli-
cabitur, ratione rei accept* extantis, vel in quo focrit fadus ditior.
Terti 6, Si quis credens bona fide rem crte fuam, illam accipiat, con-
ium atque. nec in aliquo ditior fa&us fit , non tenetur ad refti tu-
rionem ullam. Ratio horum ert pr*di&i,quia tunc i 11 conficientia
non peccatur. Quare quando communi ter Do&orcs docent, laum
culpam inducere rertituendi obligationem, ideti docent , quia com-
muniter lati culpa difficulter invenitur fine culpa Theologica, fi
tamen hzc rc vera abfit, obligatio non inducetur . Lege Vafq .dtnfi,

t.l.§.Xl.d,i,n.l 9 ,

§. V. P* r culpam T btoloficamir* tam .

1 A D inducendam obligationem rertitutionis^ebetadefie culpa

jfV Theologica gravis, hoc ert, culpa in confcienti*. mortalis. Pro
cujus explicatione, pr*mit«o^njullam acceptionem pofteerte venia-
lem ex duplici capite. Primti, ratione parvitatis materie, ut fi quis
obolum furetur: Secundd , ratione imperfeil* animadvertenti*,
feu impcitcQ* deliberationis , ut fi quis fine perfeda con fiderat 10-
ue, qudd res fit aliena, illam accipiat, vel confumat.

x Arteroprimti, Acceptionem injurtam veoialiter,& (propter
paritatem rationis ) dammficacioaem venialem ex fola parvitate
materi*, parere quidem onus rcflitutionis, fed fub veniali . lita San-
chez,l.x.in Daeal.e.il n.j6aliique contra Vafq. da ttflit .t

trxj.Ratioefl^uiani reflitueres, detineres remalienam invito
Domino : fed quia lolum retineres rem levem, non nifi leviter pec-
cares .

3 Allero fecundi , Ex injurta rei quantumcumquegravis accep-

tione, feu damnificatione veniali , ratione indelioerationis, non
oriri obligationens rertituendi fub mortali , immd fatis probabiliter
ncc fub veniali. Ita Sot l.+.da 7 art.z. Si V. Le(T.

I.x.c.-j.duk.s.nam xf. Saoch.LelTHenriq.apud Dicart. It. tit. dut.x.
nuo 1.56. contra ipfum Dicart aliofque iiid. nu. 49. Ratio fundamen-
talis eft, quia a&us moralis imperfeiius, qualis cfl indeliberata acce-
ptio, non potert efle caufa obligationis moralis perfe£l£, qualis ert
obligatio certa quzcumq; Cc przci pue, qualis ert mor tal is obi igatio
rertituendi materiam gravem : Ecqu* enim proportio edet, fi per
adlumfaflumilemidormience, cui artimilatur,qui minusdelibe-
rattiagit, obligareris ad fubeundam pc* nam gravem, fub onere cer-
to peccati mortalis? Confirmo, quia ex Sanch./.4«» Dtc.e.i. nu.ig.

&SUir.r.X.dc Hflig.Pii. I. da Ejfrntia voti capit. 6. {jHi.x. it/urament.
eop. 7. neque promiffio faflx homini , neque votum fidum Deo, nec
Juramentum , ncc przcepcum Superioris , fi procedat ex imperfeda
deliberatione , inducunt obligationem ullam, ne venialem quidem:
ergo neque injurta acceptio, pari modo ex imperfeda deliberatione
procedens.

4 Exbaceonclufionefequicur, Qui fubita ira percitus per adio-
nem malam tanttim, venialitcr hominem occidit , non obligari ex
Leffio, /.x.cap.x. nam.zS. ad ullam rertitutionem, Quipcrnegli-
gentiam venialem finit fegetem proximi comburi , Qui famulus per
umilem levem negligentiam, relinquit fores domus Domini apertas,
unde fures domum expilent, Qui curtos nemorum, vine*, vediga-
1 is per levem culpam non redti curtodit , Cc fimiles, non obligari ad
rertitutionem, quiafupponuntur folum venialiter pcccalFe,'uudi
tantum onus cert* obligationis fub mortali nequit progigni . Ad-
verte tamen perdiligenter,negligeutiam,que in uno genere adionia,
eft leviter cuplabilis, efle gravem in alio, ut fuperitis/.i.c^. 5^.7. K
Depostum, per aliam occaftonem explicuimus . Qui alterius famam
gravem tollit, per inadvertentem venialitcr locutionem, ita etiam
fe habere nonnulli, apud LeflV %jt.x i.d.%% ma.i 1 8. affirmanc:nam fo*
ltim ad reftituendam famam eum tunc foltim obligant ex virtute
Charitatis^rum commode potert . Verum an ex alio capite isobli-
geturex jurtitia, dicetur /.9.C.5.5.J *. 8 .

? Aflero terti6:Eumyqui poft multa fiirtula tandem per ultimum
attingit materiam notabile m.obligari fub mortali ad rertitutionem.
Ratioeft , quia tunc detentio tot furtulorum fimul unitorum ert de-
tentioquantitatisnotabili$yatq;adetimortalis,utfuprlvidimus;qua«
rc non eft mirum, fi ftante afferri one prima, dc fecunda, flet haec ter-
tia, in qua fupponitur detentio Pcrfedti deliberata rei notabilis,vid<^
quzdixi cumdtfmto % c.\. §.1.

6 Sed ccce hic infurgic molefla objedio. Furet ur quis modica,ilU«

que

Caput II. De injufta Acceptione. 219

quecoofumat , quibus confumptis ti 5 advertens ad prfterita furtula 1 +t.o.M.i 6 *. 1 1 j.Sanch./.f . ctnfcj+.AA. j.**w.p.favetq:/.» . <■#*/.
furetur aliquid etiam modicum, qubd item coniunut,ied poftei ad. tA .dnb.^nu.e.^y pf^didr 1. ego certe aliud dicent

vertat illa furtula cum hoc ultimo conflalle, quanti tate notabilem , dum putore Irregularitate, aliud de Refticutione .

** ipfum notabiliter proximo nocuille, certe hunc teneri ad reftituf- 1 1 Allero enim Prim6, Praedittus incurrere Irregularitatem, uti

dum lub mortali/juianoubiliter pmximo nocui t/atemur omnes,Ac infimavi lupri tum d* Homindio / 6 .c. 4.5.1 •. 5. Ratio eft, quia, ut ibU
Uraen nulla pr?ceftit culpa merta lisarrgo contra ailenioncm fccun- dem notavi , Irregularitas eft induttai Sacris Canonibus contra Ho-
dam, aliquando i peccato veniali morulis obligatio oriri poterit. micidium voluntarium, feu volitum, i te aliquo tandem modo cau-

Relpondeo : Propter hoc argumentum concedunt nonnulli ( ut fatum,feu,ut iu loquar, occafionatum . At omnes przdidli, fi ficiant
concedebat P. JoTcph Aeolia amantillimus przceptor meus m ea,qu«leviter,accxleinfufficieater,imm6rar6,velrariffimdin-
JYXQl<Wc\i.'mfmum*m»feriptu d* J ex veniali pol- Huanc in Homicidium, dicuntur voluntarid concurrere ad occifio-

feoon raxd procedere obligationem redimendi iub moruli . Sed nem, licdt ut dico , per aAionem ex fe fola ad homicidium non fuffi.
nmas apta cooceflk) , fi enim id iemel concedes .principium illud cientem lergonoocft, unde irregulariutemeffugiant , fi homici-
latu commune jarndeftruitur,qu£>dexa£lu veniali, feu levi , pro- dium re ipfa lequitur , vide omnino locum ciutum.
pterimproportioiiero, oriri nequeat gravis obligatio . Nonnulli di- ia Allero fecundb , Eoidcm non incurrere onus reftitutionis et
eunt tunc onn obligationem ex detentione mortali : fed nihil di- homicidio, vel quocumque alio damno forte fecuto . Ratio eft .
eunt , quupoflumusluDpooere illum ftatim atque advertit ? velle quia, quoad reftitutionem , cum non adfit lex ulla humana peculiaris
restituere :ergo tunc nulla aderit culpa retentionis . Nonnulli deni- iolfira eft confiderandum jus ipfum nuurale. At hoc non obligat ad
queeumde V/ .d.«/*ti. s .*. 69 docent, tunc obligatio- reftitutionem, niG quando qua per fuama&ionemphyficc, vel mo-

nem lub mortali oriri ex contractu , id eft ex confenU implicito , raliterrilabfoluta,Acfufficicnscaufa homicidii, feu damni, ut/i*<M.6
nam quando quis committit furtula .conlcmit velle fubirepeenam t. 4.5.1. j. vidimus. Cfim ergo quando ipfa allio externa levis ex

necenario, Ac eftem taliter illi connexam, id eft pcenam reftitutionis feeit, ac leviter , Ac non ut pfurimftm ex fua conditione influit in
imos materi* ablate : cum igitur nunc advertat ede materiam nota- damnum; non fit caufa abfolute induens phyfica , vel moralis dam-
bijem^x illo confenfuobUgatur omnia redderc^icutiflui promittit ni ; fed ad fummura fatis diminurd , dcimperfeOd , cuidiminu-
Juhumunum per diverfas vices alteri, debet omnes , fi notabilem tscaufir noneftaequum,utgravisobligatio»dnefiatur;confequens
condent quantitatem fub moruli, tradere. Sed nec hqcrefponfio pia- eft, utetiamfi dat animo graviter nocendi , non obliget ad reftlta-
cet;nam,pr$cer caetera, omnes Author *%Jup.b*t c. x .5. r .nu. 1 .docent tionem .

hanc radicem injuftf acceptionis fundare obligationem rcftitutiqois Qudd autem ejufmodi allio non fit abfoluta* Ac fuffi ciens caufa ,

fortnaliter^c immediati ex ipfa culpa, nec recurrunt ad conlenfum etiam fi adfit ille animus, probatur manifefti : quia ille internus ani-
implicitum , qui certi etiam adeft in omni injuftaaccepciouecujuf- mus nihil adjuvat ipfam a&ionem externam ; ergo fi exfceaadio
cumque gravis quantitatis , nec multi minus recurrunt ad poenam; caufativa lufficienter damni non cft.nibiUquoid hoc, adjuvabitur ab
obligatio enim reftitutionis in fure non eft proprii ptena/ed morale animo , Ac coofequenier femper remanebit non caufans abfoluti ex
debitum inducendi squali 1 tatem , Acc. fe homicidium, vel damnunuac propterei remanebit libera ahooere

Facilior ergo folutio hujus difficultatis fit hujufmodi • Stet, etiam reftitutionis, ficuti erat ante illum animum .
hunc non obligari ad irftitutionem fub mortali ex vipnetcriurum Dixi (quoad hoc ) nam ab interna intentione graviter injufta

acceptionum, quse omnes fuppoountur veniales. Quid inde ? refti- inaltedu, ultrd concedo illam externam ex fe levem adi onem de-
luat ftatim , nec unquam mortaliter peccabit; Si autem ftatim refti- nominari graviter malam , Ac injuftam ; fed quia onus refliiuctonig
tuet, non dicetur obligationem roorulem reftitucndi i (c cOtrallarn non fequitur ad aHionem injuftam injuftiti* interna , fed externa
ntmxifie, nunquam euim illam hadenus contraxit, utdiQumeft ; nihil contra nos j Ex qua d o&x i na omnia argumenta, contraria i ftu.

• “ dicetur prpea viik.ne incideret in mortalem obligationem,fi re- diofo Theologo facili diftblventur .

tinmflet quanti utern ex multis minutis coi ledam, atque ad eb nota-
bilem. Qudd fi non reflituet ftatim , con furget obligatio gravis fub 6. VI. Statim.

mortali, non quidem ex acceptionibus,qu* omnes fuerunt veniales,

led ex retentione .quacnunc junOa cum antecedentibus incipit efle Hjjhtutlr tx dthttt qu»mod$ /Utim rifat f

settatio outerue Docabd iter nocivae pro xi mo ^itq ue aded morulis ,

Ac inducens reftitutionis obligationem fub moruli .

An (utps Uuii $xurns % frd imurni gravii y pariat eWgxtH.

•tm rtJUtutinms f

7 Confequitur ad pnedida celebris illa Qugflio , An culpa levis
cura intentione interna graviter nocendi, inducat onus reftitutionis?

V. G. Diligentiam adhibuifti, ne, dum feram venaris , hominem
occidcres,diligentiam,inquam/ufficientemad viundum peccatum
morule^oo verb illam/lttam diligentiores ponere folent ; nam pro-
pterei peccafti veniali teran, fi huic levi omiftioni addas animum oc-
cidendi hominem;fi ibi fortd ad fit, & defisflo occidatur, tenearis ad
refti tutiooem ex homicidio?

* Refpondeo, Si ille animus nocendi graviter adjungatur adioai
venialitcr malae ,immd etiam mal* mortaliter , qu*adioexfe
nou Gt contra juftitiam ; certum eft , eam non inducere onus reftitu-
tiocis, immb neque irregularitatis . Ratio eft, quia, ex didis, ejuf-
aodt onus , ut & Irregularitas , nonnifi ad adionem injuftam confe-
quitur . Hinc Judex licdt ex odiogravi damnet Reum, Aequicum
moderamine : inculcatae tutel? C licet ex animo , Ac Intentioncgravi-
«er nocendi) occidat aggreflorem , non incurrunt onus reftitutio-
als, nec irregularitatem ; quia ejufmodi condemnatio , Ac defenfio
nullo modofunt adiones contra Juftitum, ne leviter quidem . At, fi
alie animus ad/ungatur adioai, quse ex fe fit, licdt leviter, cootra Ju-
fliuam.ut eft mexemplo allato «7. tunc profedb magna queftio eft,

«n tale onus inducat»

9 Et praeter cafum propoGtum affirtri folent alia exempla : Ponis
venenum m loco remotiflimo i convidu hominum , potus tamen eo
ani mo.ut fi illuc accedat Petrus tuos inimicus, il lud luraat, Ac occi-
datur,pr*pantio veneni eft adioexterna contra juftitiam, fed quia
ell iu 1 renrntiffimo loco^d fummum non erit ex fe nifi venialis culpa,
immo lzpiflimc nulla , quia certi» mora liter in illum locum nullus
bcwnimim judicatur penetraturus . Alapam levis dedecoris impingis

^ centu ‘° co tamen animo , ut ex concepto fbrtd dedecore
Adoldceos moriatur. Quatuor obolos furaris ab Avaro , ea tamen
intentione, ut forte ex mcerore amifise pecunia» is conficiatur. Qug-
itio eft , An ponens venenum , A □ alapam impingens , An obolmlur-
npienscum illa 1 interna voluntateeraviier proximo nocendi , pec-
cent ita contra J ulli t ia m, ut, Ii de udo fequatur morsdiot Rei refti-
tutionu. Ac irregularitatis ?

• Reos cenfent nonnulli : iudeLugo,r«n.i.A!r

yvA.ijta . 6 J ».74-aliique ab ipfo cit.non efle cwfcnt alii;iu Lcft.

TSmt.T, /. Dt Dtf. ¥rdt.

* A Slertto Pnma : Omnis Debitor ex injufta acceptione &
univerfimexdelido.atqucadebexdamnodato , tenetur
reftituere ,qiumprimum,non curo valdd notabili incommoditate
P°* c 0, • W efle debeat , ut excufet i reftitutiooc .dicetur

•Mftr*itr*A+tsp. 1.5.9 Quod fi poflit^c nullam habens lejitimam
ex cufa tioncm^le qua iufri, non reftituat, non folfim peccat mortali-
ter, ut certum eft , quia eft in continuau quadam ablatione fed
etiam tenetur in confeientia folvere omne lucrum, quodcellit A

dimnum .nnnd mv.nir rVwninn*. nun / . . 1 ’ .

“ i r iuul Frwximo ; cumcnim nic exiuriscuipa non lolii m fueric
privatus re principali , fed etiam fit pallus illud intcrelTe .utrurnou»
meritderit refarciendum . ™«,utrumquo

^I^vei^pre m,q u *-..di«nda fuat, pneadrer,^ hoc in»,
reoe a Uud efle ord martum^liud extraordinarium ; Ordinarium ori-
tur , quando res ipfa pluris V. G. valet uno tempore, quam alioJive
quia res iniriofecd crefcat; Ut, pluris valet equus adultus/mim pul-
lus ; live quia ab extrinfecocreftttejus valor, ut , frumentum pluris
valet menle Mau,qulm Augufti . Si priverisergo hoc lucro, diceri*
pati interefte, feu damnum ordinarium . Extraordinarium oritur
quando advenit lucrum «extraordinaria creditoris opera feu ex

ejus negotiatione; centum v.g. aurei, fi cos negotiation i «ponas p».
rmnt alios quinquaginta : quare fi priveris hoc lucro^icerispatim-
tcreite extraord inarium, feu, ut communiter loquimur, interdie er
damno emergente , vel lucro ceftante .

% His pofitis , Inquires , Ut debitor ex delido obligetur in con-
1 cientia ad rcftituendum interefte . opus ne eft , ut prztcdac moni
tio , qua credi tor dicat debitori , le ipfius caufa ejufmodi damnum
pari r

m rciruutionc « contractu ,ac qua mox n. g. ) aam tun c regulariter
creditor nefeit/juinam rem fuamfurripuerit: qudd fifciac,nfidabi-
tur facild locus monitioni, imm6 fi detur, prudenter exiftimare pote-
nt credi torduam monitionem nO profntutaroiunde femper debitor
debebit totum interefte folvere live ordinarium , five extraordina-
rium, quia totius caufa injufta ipfe eft : verfim fi fupponas ia aliauo

nfu rmlitnri . iwnirum »

a totum utrumque interene, na retrusrsavar.

.Mald.i Adr. ^ jUb. 1 1 J. j.f . t.Dian^.i .tr M DicaftiU

Jtjnfl. tr*- d.a, dui.y m»m, 1 1 J. qui», quamvis oon admonexm,
D . Debi-

230

Explicationis Decalogi Lib. Vili. Trad. III.

Debitor , tamen tofum illud interdie Creditor lubit ex culpa iplius
Debitoris, qui injufld «cccpit.Nonnulla folAm obi igant ad rcflituen-
dam rem ipfam ablatam , cjufque ordinarium intcre.le , non vetA ex-
traordinarium Ita Azor-f ■ i ./• f-f -4 -f • J.De U»go /. i Jtjufi.d. 1 9 /tU.i
m.ii. Ratio ell^ajunt, quia fi poteft Creditor monere, & non monet,
iplecrt cauta tui interefle; nam Debitor non teuetur ad omne dam-
num undecumque proveniens, fed damnum , quod necefllnA fc-
quiturab i pfo,ncc facild potefl imped iri : at in calu noflro ficild po-
tuiflet Creditor impedire, ti Debitorem monuiflet . Adde ii potuit
admonereA »on admonuit, pr.e!umitur rcmifiUe hoc lucrum,quAd
cftextr aordinarium, &c. Utraque lententia efl probabilis .

In hac pofteriore unum advertas . Si enim Debitor eius eflet dif-

C (V.luifl;,. „ki.

fi emifli centum mod ios tritici mcnfe Januarii A fine culpa mortali
diiiulifli reflitutionem pretii ulquead mentem Maii, quando ccnttl
modii pre tio majori venduntur , ood obi igaris, mii ad valorem roen-
bs Januarii : idem, ficx pecunia , quam reddidifies, creditor Mcnfe
Maii, quomodo: uipq, lucrum acquifivifict. Ratio cft,quia nulla cul-
pa, vel fota venialis parere non potell, modA lupri explicato , obliga-
tionem mortalem . Exci peni fi in contraduappoiitum fuerit pallum
iolvendi interefle etiam cx momnculpabiiirtunc enim debitor obli-
gabitur ex dido patio, quAd certe iicitd apponi potell, fi debitor veri
libere illud apponere velit, vel fi creditor hoc gravamen aliqua com-
pcnlatione emat i debitore Ita idcm^.ti./r^.i.n.z).

# Secundo, Non aflentior aliquibus excufantibus viros nobiles ,

politionis,» etiam fi prftnonitus fm(Tet,non iblviflct, obligaretur ad quando praefixo tempore etiam cum culpa, non folvunt emptas mer-
totum intcrcffcquia tunc i ple Creditor non eljet vere, & re iplafui ccs Mercator;bus,quibus propterca ccflct lucrum , & damnfi eracr-

i n tere Ile cauta non monendo ,cum non potuillet impedire , fed iple
Debitor fic mald dilpofitus ;quAd fi dubius eflet , an monitus fulvil-
fec, folvat ( ait de Lugo »'*•*. J }*)pa«em pro rata dubii -

5 A flert io fecunda . Omnis Debitor ex deliflo, licet , quando
cxcufatur ob paupertatem a reflitutione,cxcuit tur etiam a peccato,
non refii tuendo , non tamen exculatur ex Ldl. t.mox citando , i
reftitucndo,( quando poter it Jdittum interdie, ordinarium, &ex-
traordinariuro,quAdcxhac mora , quamvis nunc inculpabili patitur
Creditor; Explico, fit qui v.g. furatus fit centum a tc , qui politi
incidat in fummam paupertatem, hic certe conflante pauper tate, cx-
cufatur ifoivcndo ea centum :at reflorclccnte fortuna , non folum
debebit centum rcftitucrc ,1‘ed omne etiam interdic , quod tu furtd
pallui es. Ratio efl, quia, ex tutum mud damnum

Creditoris uritur exdeliflo , & injuria praetenta , quare licdt ipfa
mora in fe culpabilis nunc non Jit, luit tamen culpabilis in radice ;

gens, non allcntior, raquamnum pofico.quAd verAfunc in culpa, non
lol vendo,neceilari6 conlequi tur,u c ad omne illorum interefle refar-
ciendum obligentur . Satius cft igitur tum hos nobiles , tum caetero*
omnes exculare,vcl ex implicito confenfu Mercatorum , de quA *».
icquciui , vel probabiliter ex eo, quAd ementes dediflo interefle *
Mercatoribus non lun admoniti, de quo «.IO dicam*

9 TertiA, Terminus in ejulmodi contra&ibus praefixus non debet
fumi racuphylic*, led more communi humano, & moralitcr . Hinc
plerumque exculatur debitor^x de Lugor.a.^ ?ufl /,i* ftR.x.n.x*
i rdlituendointereile creditori , non folum quia dilatio folutionis
non fuit peccatum mortale contra JuAitiam , five ob impotentiam
folvendi, live obinadvertentiam, vel oblivionem : iedetiara quia
debitor, ob bonam fidem puuvit non efle creditorem , graviterin-
vitum pro modica illa , & morali di latione , cujn in praxi non fio-
leant urgeri ita debitores , ut ipfo prar fixo die folvant , fed cum ali-

qua re omnia damna, quar vel immediate, vel mediatcex injuria qua bcmgmutc: credere item plerumque poterunt debitores, dum

praeterita procedunt, obnoxia funt rellitutionijobinjullitiamprimA -» ** yTV

politam. Una tamen cll obfervanda limitatio . Quando enim, poli
furtum , quis incidit in extremam, vel gravem necefiitatem , & rem
furtoablaiam , adhuc in fpccieextantem,in ditia ncceffitatc con-
fumpfit ,( inquaneccfiitatepotuifiet illam rem licitA furripcre,nec
fufteci‘fet,earafibi mutuare cum obligatione eam, ejufquciiucrriie
fuo tempore reddendi, ut explicuimus ,».**.». )

tunc non obligatur nifi ad relli tuendam rem ,& illud folum interdie
ordinarium , Oc extraordinarium correfpondens tempori antece-
denti didam necefiitatem non verAiniercficcorrcfpondcns tempori
talis neceffitatis. Ita C*i\topz\. i.p.i7.jT.fO.

Contra LaymanA Molin itnt.cu - Ratio cll manifclla , quia tempora
gravis neceffitatis, veluti de novo accipit Ime culpa , unde non po*
teft obligari ad interefle corrdpondens huic tempori , quando m
accipiendo non delinquit . QuAd fi rem ipfam principalem debee
cura interefle praecedentis temporis reddere , non dl ex vi hujusac-
ccptioiv.s hujus temporis, fed ratione primae, quae fuit cum deli&o ,
ut diximus , & femper manet , obligatquc, donec fiat aequalitas , &c.

I*nmAyty.«W. "•}■ diximus non clle improbabile, rem iplam totam
fur reptam antdL^ed confumptam tempore extremae , vel gravis ne-
ceffitatis, non efle oeceflariA refli tuendam .

Ufflitulio » ct/rtraflu quomedo ebii^tt fiatim .

6 Id locum expofceretfuum paulo inferifis, fed quia efl proceden-
tibus affine, hic tradaodum mento fufeipto .

creditores lcientes A potentes exigere, tamen non exitunt, non dfe
graviter iuvitov ad praedidam dilauoncm . Nota illud ( potentes) &
vide infra tr.+.f.z.§.6.

10 QuartA , Supponamus efle invitos creditores ad dandam dila-
tionem ldutionis,dubicariiolet de damno extraordinario, hoc efl.de
cellatione lucri, & deuamno emergente : An fci licet debitores cx
contrattu, ut obligentur m confciauiaad folvendum creditoribus
boc interefle , ex mora culpabili , debeant fuifle prius admoniti i
creditoribus dicentibus, v. g. folve mihi centum tureosdebitos nunc
ex ciuflu ,lccus meas negotiationes exercere non potero, quarum lu-
crum tu debebis .

Rcfpond«Miegant aliqui cjufmod i moni tionem debere procede-
re ad hoc, ut obligetur debitor ad prardiCtum extraordinarium inte-
rdic : fic Pctr.Nav./.ijV* Dun.p.ljJtetntrati. rrf.gj.
Aliqui affirmant pr*c edere omnioA debere. Sic Azorxj./.j.r^.y.j.
de \^\xyn A-dt Jufi .dxt.ftib Utrumque prcAabile propter
eafdcm rauones^quem fortiori calu, no i l upponicinjiiflam arceptio-
ncm,didc luntfupra*.^.fed fuperaddatur hic etiam id, quod ibidem
adverti n.x. CScnos quidem affirrtiantem fcntentiam amplexabimur
interi iis r.8.y# n .9. excepta conluetudine Mercatorum , &c.

J{tfu:uito tx rt aerrpta qmm ratiimt ebltgtt ftatim .

1 1 Id etiam, ut tota haec materia de mora folvendi abfolvatur.hic
erit decernendum • _

Regula univerfaliscx Doloribus toto boe ff. citatis • Si

Regula univcrfalis-Debitorex contradu, v.gex Mutuo, Emptio- quis rem bona fideacccpcam advertit cflealienam , flatimatque ad-^
ne, Venditione, Emphyteufi ,Scc. flatim atqueadvenit terminus in vertit,debctDomiiiofincmoratradere;velrem, fie^ter,vclficoti-
comradu praefixus tenctur'nifiadfic legitima cxcufitio^le qua *«/'•* fumptaefl, illud in quo.is qui accepit, laCius dl dq|ttor : ni tradar,

fr.4.r.i.$.9./ldl v cre, quod alteri debet, etiam fi i Creditore non ad-
moneatur, nam dies folutionis interpellat pro ipfo Crcdit«»rc;ni fol-
vat,obligabiturinconfcicociaad omncalteriusinterefle 1 wv*i.7.di-
flin^fi As explicandum . QuAd fi terminus nullus prsefixus fuit, tem-
pus folutionis erit, quando Creditor non impeditus petet : nam fi ex
aliquo impedimento non poteft petere, terminus erit, qui prudenter
judicabitur elie de cjufmodi Creditoris intentione rationabili . Ita
Molina d.724. Ratio , quse probat in d i&o termino debere fieri
fulutioncm rei principalis efl .quia fic efl ex pado explicico, vel im-
plicito inter Creditorem A dd)itoremconflitutC.Ratio verA.quAd
fecus obligabitur Debitor ad interefle,efl,quia, id inducit moracul-
pabilis Debitoris: srquumenim efl, at ex culpa i pfius, damnum non
patiatur Creditor Id inomnibuscontradthus verum habet. Nam li-
cAt in venditione, & Emptione fit perleges po fit i vas quxdam exce-
ptio, qua ementes, vcndentcfque pro mora culpabili non teneantur
ad totum damnum emcrgemA totum lucrum crflans«quAd uno vo-
cabulo nos appellamus intereff, , fed folum ad immeaiatumex ipfa
emptione, vel venditione proveniens: timen quia probabile efl cum
de Lugo*. 1. i%./ei}.x. n.ii. non obligare has leges in foro

coofcientiar,cflo obligare teneat Molina, Covar. apud eundem 0.17.
ideo nos dc hac exceptione non I aborandum duximus.

7 Porrd quatuor (unt in prardida communi Regulapemoraada :
nam primAdi nulla culpa adfit in debitore, vel certdlolAm ad fit cul-
pa Theologici venialis , oon efl is obligandus fub mortali ad refti-
tucudum nec interefle ordinarifipicc extraordinarium. Ita de Lugo
d mtlilMcicaof , depraxim , Ac. nam
proptcrci modA didum efl ( quia id inducit mora culpabilis ) quare

erit in mora , & obligabiturad reftitutionem, etiam fccuti intereffb
ordinarii, & extraordinarii . Hrc regula conflat ex didis hic pru-
denter applicandis . Quare videndum , utrAm mora fit culpabilis^n
inculpabilis : utrum creditur poflit cenferi rationabiliter invitus, an
conicnticns: utrAm dilatiolit modica , an magru; Ahisperpenfis
decernenda eri t obligatio reftitucndi,fivA quAd extat,fivA illius ince-
refle, juxta modA diaa .

ra Solum perdiligenteradverte, moramnoneflehlcmenfuran-
dam i tempore, qud accepta res efl; illa enim acceptio, ut hic fuppo-
n itu r, non fuit percam inofa;fed a tcmpore.quoquis incipit adverte-
re non efle fuam, vel quA incipit rationabiliter dubitare,nee adhibet
diligentiam inquirendi veritatcm,ucdiximus /.i 7« Dtr, (.■$.$. •j.Vjn»
fhtutio. Pr«5tcrei non efle confiderandum interefle, quAd fortA pro-
venit creditori ex re accepta abfolutCifed ex rc ',ccepti,quae,quando
ad vertitur c f ealicna,extet,vcl extee aliquid, in quodebitor fadus fit
ditior. Nam fi nec res extet, nec aliquid inqiio is faflus fit locuple-
tior, nihil debebit, ut mox explicabitur .

15 Si eveniret cafus,qud Dominus fcirer rem fuam, vel id in quo
ex re fua fadus es ditior , apud te efle , tc poflet te de interefle
auoi patitur, admoiK re, ncc admonere cttrarot , An obligirerisad
di&um intercfleiidem dic, quod docui mus «.5 de injufla acceptione,
injuflaque retentione, quia jam in cdu.dequo loquimur, incipis efle
injiut 114 detentor

14 Pari modo, fi debitor fiuflet prius in nulla culpa reftituencfi ,
poftri verA in culpa, recurreret doQriaa data «. J.quia nimirum eflec
obligatus ad reftituendum interefle refpondens tempori , in quo fuic
in culpa, non vcrA refpondens tem pori inculpato .

Caput II. De in/ufta Acceptione, &c. 2jr

* J. VII. T otamrtm volortm .

I QI auisquid iojufleaccipiat(idcm dic fi iniuftd damnum inferat)

0 debet fine controverlu totum reddere, hoc eft,non folOm rem
ablatam , verum etiam totum mterefle mododido»*$.^«/. fle mo-
do deioceps explicando . Ratio efl,quia fccus,non induceretur {qua-
litas, &c.

% Petes , Ultra reflitutionem rei, debetne reditui aliquid pro in*
iuria/juam quis hei t furando?Refpoodeo,prrfcindendoi contume-
lia, vel alio capite, fotum ex ipfa injuria exhibita in ufurpatione rei
alieoae,nihil deberi ,U Item e* ufu,rede notat Dicafl.M.a .de Juft.ir.
aXa>d.".i t *• videetiam ? ».i aq.Si enim quid deberetur. clTet pe-
titio veniae, quar certe, vel non folet eiigi i Domino, vel facile re-
mittitur, modA rem fuam ipfe recuperet .

1 Et quid£ fi res ablata extet.vel impermitta,vel ut facile difeer-

ni queat , non ell dubium , eandem debere reditui , etiam fi ejus pre-
tium quomodocumque creverit. Ratio ed, quia quando rescreicJt,
Domino crefcic,ci}m enim fur non fit Dominus rei ablatae, nec potcf!
cfle ejus augmenti,fcu ejus viloris. Atfircsnon exte«,em£ debebit
fur reddere ejus vaiorem . Sed ecce difficultas. Qua enim ratione i»
erit expendendus? Permolcdum id eft,flt moledius reddidere, magif
que implicitum plures diftmdioncs, atque fubdi Aindiones Theolo-
gorum. Lege Mol.* I d.j6t LtfU.i.t.t*.d*i.t6Bontc.dLt .derefi^.\
p.W .de Lugo,»«t.i .de Jnfl.d.x g/rd.6.DicadilU.a Cad.

difp.untc.tU Jmfi. im tenere ^.J.aliolque ab ipfiscititos.

4 Ego , ut di Aindd procedam , praemitto , rem crefccre^c decre-
fcerepofle velint rinfecd, hoc efl ia fe , ut fi pullus equinus adole-
fcat, «deinde fenefeat . Vel extrinfece, ut fi triticum nunc valeat
lingulis menTur is tres aureos, deinde ab multitudinem emptorum ,
fex, vel contra . Hoc polito figura huuccafum . Petrus furatur ab
Antooioroeofuram tritici menfc Aucurti , cujus legitimus valor
erat trium aureorum, verilmpaulApoflejufdem tritici valor, hye-
mis nimirum tempore, crefcit ad fex aureo*; menfe denique fcqueo-
ti Junii pretium decrevit^ediitque ad aureos tres, imm* ad minus .
Idem potes dicere de pullo rqui.-qui primo tempore valebat, V.Gde-
cem aureis, fecundd intr iofecd crefceos.qula facias efl equus.valuit
vigintijtricmta, flte. Denique quia fenuit, iterum rediit ad decem ,
immo ad odo, ad quinque, ficc.

t Ut ergo decernamus quantum debeat Petrus Antonio, quando
ablatum triticum , vel equum confumpftt, vd vendidit, d i ligent ifli-
mdeonfiderandum ed^uonam tempore confumplh, primo iv%fecun-
do.au tertio ex didit? Ni ficdiflinguamus, coafufauimi$eru,flc in-
tricata cradatio.

Petrw/ rem a i latam ( en fumis prime tempore.

6 Si Petrus tritico mprxdidumconfumpfit, vel vendidit , vel
alienavit, primo illo tempore, actnpd menfe Augufti quando valebat
tribusaureis, efl diftiaguendum, fle videndum : An Aotoniu* eflet
vendit urus, vel confumpturus primo eodem rem porcam fecundoao
tertio- Si primo non efl difficultas, nam clare Petras non damnifica-
▼i t Antonium,nifi in illo valore tunc currenti, ideft in tribus aureis,
tres igitur aureos debebit .

7 At fi Antonius triticum illuderat venditurus tempore fecundo,
Jioc efl hyemc, quando pluris valebit, vel quia tritico per hytrmera ca-
rius, illud emit tnajori pretio, V.G-fex aureis; totum hunc vaiorem,
hoc efl fex aureos debebit Petrus fur (ded udis expenGi) reddere:
Ratio clara eliquia in toto boc majore pretio damnum recipit, cau-
£1 furis, Antonius.

8 Quid fi eflet dubium, An venditurus tunc eflct*R efp.pro ratio-
ne dubii ( id quod omnibus circumflandis i prudenti expeofis, erit
decernendum ) pariem reddat.

9 QuAd fi non erat venditurus^tec loco illius aliud empcuru*,fed
erat iplemet Antonius confumpturus , vel certi amicis in liberale
munus dooaturus,quod,quia illo raroit, nec confumpfit.nec amicis
donavit: puto adhuc Petrum reddere pretium Uiud majus,quod fci-
licettsirtcbathyemis tempore, quo Aotonius confumpturus, vel
donaturus erat Ratio efl.quia Petrus injufla caufa ftait*nc Antonius
iefna fise pro fe,five pro amicis utereturicrgo debet reddere,quinti
valebat tunc ille ufus, valebat autem pluris, id efl fex aureis, utfup-
ponimus. Quod didum efl de tritico, dic de pullo equino, fi illum
vendidit fur pr imo tempore, fed Dominus erat vel venditurus, vel
donaturus amico, tempore ilio fecundo^uo equus adolevi t:par eoi m
efl ratio ac de cceteris .

Solum adverte expenfas oeceflarias.quas in alendo equo,vel etiam
in fervando trjtico»verdfeciflec Aotonius,pofle i Petm,qui eas fecit,
fubduci i reftitutione, quia fecus, quandoquidem has Antonius non
fecit, ut fupponimus,plus haberet, quam quod exigit damnum ipfi il-
latum£xcipe,nifi fint compeofandae cum u£ii,quera ex equo,V.G.fiir
accepi t, ut ex fe patet .

10 Denique. Si A otooius erat venditurusrfronfumptunis, donatu-
rus, flcc.illud triticum, vel equum tertio tempore :nempd quando
■U uus res fua erat valitura , Petrus, qui rem confumpfit primo illo
«empore minoris pretii , nihil aliud debebit , nifi pretium illius pri-
mi temporis, atque adeA tres aureos . Ratio efl, quia , ex uoa parte

; T#W, T . /. De Prtec r Vec.

Dominus non efl paffus interefie ullum, nam fervaturus erat ren^uf^ ,
que illud tempus minoris pretii :dc ex alia parte, cdtn fur obligetur
reddere rem, ve 1 rei pretium, quantum efl eo tempore, quo »p e con-
fumit: (tunc enim fur propter tnjullam cum penlat tonem fubit onus
reflituendi rei valorem ) obligabitur ad pretium illud primi tempo-
risquando injufldconfumpfit . Qu6d veri intercurrens illud majus
pretium medii, feti fecundi temporis nihil urgeateontra furem in
tavorem Antonii, dicetur mdx in limih •>. »9 < 5 c 10.

1 1 Quomam verA tum hic, tum deinceps dicemus ( nifi Dominus
eflet lervaturu‘,vendiiun»*,&c.) In tuiro, Aii credere debeS Domi--
no dicenti .fe fore ferra turum ? Refp. in rigore te non obligari , quia
prarfumerepotesdoium Erunt igitur coniiderandae coo jecure ,qui-
bus talem veritatem explicari tertd pofliv . Quod fi Mrtdnon poflis,
fed adhuc vigeat dubitatio, reflituendom adi proportionem inventae*
vel noo mventac veritatis, feu ad ratam dubii, ut modd dixi «.8.

P/tr*j rem al/aiem lonfumit (tende tempore . j

i a Qiiando Petrus fur confumpfit, vel alienavit rem fecundi illo
tempore , quos res creverat in pretio, V. G. tritici mcnlura valebat
fexaurr<s,cquusviginti;funt rurrus diflingucndatriailla tempora^
quibus Antoniusrem fuam veudidifl<^,vcl coofumpfiflet, vel douaU
fet,uno verbo, de refua dilpofuiflet -

i\ Si er;odifpofuitiet primo illo tempore minorispretii , dica
prubabiliflimum . imrwV certum mihi videri» deberi i Petro totum-
vaiorem fecundi temporis^itqueadci lex aureos pro mcnlura tritici
viginti pro illo equo, reflituere . Ratio mibi manifefla cft .quia illai
resdumexiflit inipermifla in medio illotempore. Domini efl , two
furis : ergo 6 fur tuoc confumpfit, vel vendtdit,rem alterius conium-
pfit.vel vendidit , certi per injuriam fifl«m Domino: ergo,utpotd
pretium a lienr mercis,hbi retinere heitd dud potefl,fi:d omnini re-
flituere debebit . Et Oculi fico tempore ma juris pretii Petrus vellet
ipeccatofurtifeliberarcA adhuc resalienaapud feextarer.Dnmi-
no reddere deberet totam eandem rem , quomodocumque fiveio-
«rinfecd 1 fiv?extrnfec?au^am,quia res crevit pro Domi oo,non pro
Petro:ita pofito,quod ecdem tempore imqudco >fumit,vcl diftrahic
alterum tantum in sequivalenti opus erit reflituere.

14 Qudd fi difpofuificc Antonius de refua frcuodAeodem tempo-
te majt»ris pretii , pari , immb notiore jure Petrus debebi t vaiorem
hunc maiorem reddere Ritioeft clan.quiadum ipfe tunc conium-
pfit, damnum hujus va loris Antonio intulit .

t; Denique (i Autonius dilpofuiflet de fua przdifta re in tertio
tempore minoris pretii;adhuc maju* i pium pretiumdiOum *»«.!{.
debebit Petrus. Ratio ell, quia dum tiir injuiledeflruxitrctn tempo-
re quo valu.t majori pretio, contraxit rx debito obligationem red-
dendi illam, quantum tunc valebat , totaenim^juluuetotusvalor
erat Domini :& ex alia parte rem fore i Domino confervendam pr®
tempore confequeuti quando deerdeir pretium , non tollit i fure
eam obligationem.quam ex delibo contraxit. Adde nimis e<> contra
refhmruionem quod fur reportet lucrum Sc ditefeat ea duplici
fuodelidlo^empdex furto fle ex iojufla rei confumpcionc : ftcautem
eflet, fi ipfe poifet fibi retinere exr ellum illum pretii .

De expenfis hclis i fure in alendo , V . G- equo, niG compenfentut
cum ufu, quem ex equo fur habuit, idem dic quod modo di-
dum efl.

Petrus rem ei lotam confremit tertie tempore .

16 Quando Petrus confumit rem tempore illo tertio,qoorei pre-
tium decrevit/ive rediens ad primumUive etiam ad miriusuic fi men-
fura dtda tritici defceudenrt ad precium trium, vel duorum aureo-
rum, fle equus jam fenex ad odo, vel quinque, pari modo videndum
efl , quandonam ei illis tribu* temporibus Antonius rei Dominus
fuifict rem fuam illam confumpturus, vel fervaturus .

1 7 Si ergo Antonius de re fua dilpofuiflet primo tempore, debebit
Petrus reddcrequanci tunc valebat, atq; adeo in exemplis pofitis tres
aureos pro menfura tritici^lecfl pro equo. Raeto efl^uia ex una par-
te Petrus rem confumendo in illo primo tempore vobligationem con-
traxit reflituendi vaiorem illrusteporis,quoconfuinpijt,ut In fimilJ
didu efl modo,flc cx alia parte, pro lito pretio da m.iu intulit Petrus
Antooio,nou ver 6 pro majore;jam enim.ur fuppommuSvAntonius rfl
non erat ad meliora tempora fervaturus. Di ces*At fi medio tempore
crevit valor rei. pro Domino crevit. Refp at jam tertio tepore decre-
vit, ergo pro Domino decrevitifolG igitur Petrus debebit pro damno
aJlato.qu-Sd foium fuit^aruiHe Anto.iifl pretioprimi illius tfporis.

r 8 Si ver A Antonius de re fua fecundo tempore, quu plus res vale-
batidifpofitunis eflet, totum hunc vaiorem, atque adeA pro menfura
didi tritirt fex aureos, pro equo viginti, vel trisiota debebit Petrus
reflituere: quia.ut fuperius in fimil «. 7. & 9 didum efMum Petrus
remalienamfibi in en mediotemporc retinuit .unde hdum efl, ut
Dominus de re fua difponere eo tempore non potuerit , intotoillo
valore datnmim intui, t, ergo totum efl rehrciendum : exceptis ex-
penfis forti fidis fle non compen facis , iuxd dida •ed m.^fine .

19 Denique Si Aotoniusderefusdifpofuiflet in tertio illo tem-
pore minoris valor is, hunc lolum minorem vaiorem debebit redde-
re Petrus, atque adeA io exemplis poCtistre» , vel duos aureas pro
tritico 1 decem , vel odoproeqaojqutntum fcilictt mcnfun tritici»
P 4 & equus

2$2 Explicationis Decalogi

& equus de silure d« reterunt Ricioeft^uii pro tempore inteee-
denti nullum fecit damnum Amomo Petrus , pro tempore prs-lcnti
tam redditquanti re» ralet Pretium enim illud medium majus licet,
uria dicam, perierit, dum re» fuit in manu luris *que uracn pcrul-
fet in manu Domini, quia illo ralore,irt lopponimus Antonius ulu»
non edet . At infrl {.9 cr probabiliffiuu lentegtiadicemus, quando
resaque peritura erat in manu Domini, licuti penit in manu (urii,
oihill fure deberi, quia in nihilo Dominus damoibcatus efl .

JO Confirmatur; quiadi restitaret .nonni laus edet, fi luum tri-
ticum fuumquccquum Domino Petrus redderet i ergo Ii coo-
fumpfit uon nili ad valorem ejus temporis debebit , quia noo con-
iumplit.iufi rem u«i valoris.

1 1 Errapenfoujuas medio illo tempore frcit Petrus, eas tantum
Cbi poterit Petrus cotnpcn&re ( retinendo fciiicet aliquid de relli-
tutione ) quas uecefiatio fecilkt Dominus , in bis enim Domino uon
damnum intulit , ut in Cmili fuprA diflum efl ». 9./»» , Quid autem

fiet indubicqan Dominus ferrawrus edet, Ccc. V«le».7.

Pn iK/ufit alui* ,

ia Pruflus rei injulli abiit*, vel injufid retent*, vel etiam injuftd

deftrufl*omnea Domino debent reflmniftirtrilcje nise apud San-
tb.Ad.j.i«D>r r a}.Le(li/.ar.liV»Al?.Mol ru",J.‘f.7aJ.Dlcail./.j.
4b>oiS.ir.a.d.t.d«d. jur-SiRatioeli eadem, qu* di cetursnfrir.i.S.j.
m.% FmQus inquam , tum rei ,qui vocantur truflus naturales, ut cll

K rtus Ancili*, pullus ex equa, herba ex campo blveftri , glans ex ar-
re non culu, Are. tum rei, qui appellantur frudi us muti.idcd, qui
funtpattimei ipfa natura, partim ex indullria live parva, uvema-
rna, ut eB v.s. frumentum, sci Iruflus.qui colliguntur ex agris ,ca-
fcus ex ove, Scc. ubi partim ided loduttna colentis , partim ipfa na-

<U DnM'fi>e magna) nam quando maxima cfi indullria , & modicilli-
mavis natur* . cdm parum pro nihilo reputetur , vocarem potius
fruQum illum merx mdulirix , qulm mixtum,»! m hoc loiiim cafu

fequor'rhomamSanch./«vcil.»xfi.DicadiJI./vcvriruSi,i.} v.jo. do-
cent es,ifi mixtis ubi pluris e» induflrix vocari fruflus induttrialcs ,
ubi plurii natur* naturales.Sub frudluum minutum etiam nomine
veniunt fruOus civiles, quxlceft pretium locatiooi>domus,vel equi ,
ad hoc enim lucrum concurrit domus , vel equus fioul cum indu-
Bria locantis. „ . , „ , .

Fruflus met* induflnx, quale eu luctum, quod ex negotiatione
pecu«*xlieneacqui0vifti,n6funt icflitucndi, quia quod ex folain-
thiBria tui eft, tuum effis iplum lumen natur* docet ,utpotti lucium
perfonx, noo rti. His jaflis fundamentis, fit .

H/fu/d (trima.

xj Frudus rei injufld ablati tum naturales, tum mixti , femper
debentur Domino , etiamfi apud Dominum res non txntiim irufltfi-
caliet,lrnflificavu tamen apud poMorem ; & etiamfi domum, V g.

Dominus noo locadet.poiiedor umen locxviti&etiaoififutl ruflus

illoa quomodocumque confiimplcmpiec m illo fuerit tadlus dmor :

A ctiamd illi fruflus fuerint percepti Irc, luris diligentiam, perque
ejufderu expcniit mciiuraU-ltaSanch.iv, JII H.I to.Leti.

119 Mo! Dicaft ca. v.gs. alios citantes . Quidquid enim

alifdicxnt inoppofitum,apud

Lib. VIII. Traa.HI.

z 6 Solves item illam aliam difficultatem • An fur teneatur refli*
tuere frudi us,quos Dominus percepifict ex turpi ulu fu* rei. Solves
inquam» diligenter i ter ii m dillinguendo ; fi enim percepi Aet ex re
lua inhonelle , ideft peccando , iUut lucrum fecucum tui liet ex ipfo
peccato»o()u tenebitur fur illud lucrum refti tuere , quia hujus gene-
ris lucrum uon eft frudus rei/cd humanae malitixat fi percepiilet»
licet peccando , non tamen ita ut lucrum fecutum iuillcter pecca-
t o,i cd ex re ipfa, feu ex ufu ipfius rei fux, tenebitur, quia tunc lucrum
fuiilcitrudus rei Domini; ucfoiet obligari fur ad rdlitutioocm pre-
tii locationis domus , quam Dominus » etiam cum ptccato localiet
Meretrici. Iu idem DicalL^^.99.

»7 Dcejufmodi frudibus multa dicentur inferius , dt nflitu.

liem tx rt xj* nfia ,qu* omnino lunt hic applicanda : ubi etiam pro*
pter materi* connexionem agetur» qualium expenfas pollic libi de-
ducere poiicflbr nui* fidei .

§. VIII- Btiam/Srtiptritril .

i CI equus V.G.inju Ad acceptus, vel cafu pereat in manu foris,vel

0 calu deterior e vidat,oon periturus, nec deteriorandus in ma-

nu Domini » fatentur omnes , furem detere reilituere totum illius
valorem , vel quanti exillimatur i prudenti viro damnum , quod per
illam dctcrioratiooerafadumeU Domino : impd etiam damna in-
deiecuta, & in dubioquod damna confccuta euent, debere pro rata
dubii compenfare. Ita S.Th.a.x.y.6x. terp. Soius Con. Mcd.

Sylvcft.Tol.iVMr.Nav.Rcb.Vafq.aluq; apud Dicaft l.\jr.xjl.\.d*h.
4.*. 49. Ratio eft, quia fur omnium horum damnorum caufa eft .

x Verum ii equus (idem de caetcris rebus) ita periit V.G. ex in-
cendio cafuaii, vel per juftam hoftium incurfionem , apud furem , ut
eodem prorfus modo periturus certdfuiflet apud Dominum: Aliqui
obligationem refti tuendi in cootroverfiam vocant . LegcCouu.Ifcjf.
prr/<«n«ij s ^.j,^.6.&alios,quosiple refert* Sed coiurover Canon dim-
culterfolvitur . A Hcrocniro ex fenienua probabili llima tunc furem
nihil debere, ha Lefs.A*.a r.i*V«*.n.Mol.».|V.7»j. Valq.^e#>f.
e.j.Q.i.dnb.i 1.» 66.Dicaft.4r*r.".$a.cit.Sylv.ArmiI.Cdv.Rcb.aliol-
quc,quia tunc nihil damni re ipfa tur intulit Domino ■ Confirmatur,
quia detrimentum illud erat 10 fua caufa incvitabiluer prarparatft*
ac proindd fecundum moralem xft imatio nem periode era t^c fi jam
illatum foret :ergo fur ille» vel deftruQor non cenietur damnum in-
tulifte morali cer loquendo , fiquidem nihil propterei minus habet
Dominus quim habuidct-Hmc inferebat Pr^ceptor meus,P.Joicph.
a Coft Soc. J ESU im ma*ujtript .de jmfl jur 'p.x'ft^i^.iub .1 ( id quod
habui t ex Pctr. Na .dub. j 1 X. & nunc refert Dicaft . /. mex
tii.m, 7 j. ) eum, qui interficeret hominem paul^poft certiUmfemo-
riturum»e(le verum homicidam^itqueirregularemjnon tamen tene-
ri dedamno fecuto femilfeAc-quia non dedit detrimentum, quod,
moraliter nou cenietur jam datum per cer liftimam illam mox futu-
ram mortem .

1 Solilm cxgo evenire potuit.ut antequam equus periret , eodem
raodoapudDominum periturus .illoufua fuerit fur , vel equus lu-
crum aliquod peperie, vel ex carenti a eius, Domino ante idem tem-
pus evenerit damnum , feu cella verit lucrum ; tunc profeddhanc
omnia antecedent ia damna deberei fure Domino refarciri,** $./*<*-
ad. fatis eft certum, quia bxc lucra non erant Domino, ut fupponi-
muslde futura, & cx alia parte, ut ad lacicutem didum eft , res tem-
per&Domino ffudificat .

4 Advertejnedixibcm»*. a. ( ex incendio cafuaii , vel per juftara
incurfionem ) fi enim res peritura erat apud Dominum per injuili-

auiaiwui iu ■

Judicant

^K.hx^bl^tiroVitu’, 1 ?,' inhilta acceptione.qu* femper manet, tixm alterius, non proptexrMei WeiflmoA<^.>»/. i.ufl x rfx. Ai
Sotxc fiat xquStas, utfirpddiflumeB , folum excubui fur poterit 4 . ™n,.7j.ciunteLefi.Mol.n. Valq[>«r.Nav ) «curabitur fur»
in eo cafu, quo, fine gravi ipfius culpa fru^us fintomnindconfum- reftituendo , nam ille , qui per injuftitiamabtuliflet , obligatus

ineocaiutwuu, t r . r „ : _r-..-ii- fuitiet refii tuere Domi 00, ergo (1 tu praevctnfti,fimilitcr teneberis,

quia obligat i o,quam alius lubnlfec, in te translata eft ratione damni ,
quod alterum prxveoiens , przintulifti . Verum cur in te translata
ht obligatio reftituendi , quando res peritura erat apud Dominum
per injuftitiam alterius, cum concedamus non transferri^uandoca-
fu, vel juft^ • At neque res aiienaapud te perit fine tua praefenti cul-
pa,ut tunc fupponimus : nam fi tu antei confumpferis, alia eft ratio»
ut mox ».7. dicetur.

in eo calu, quo, Une gravi ipnuscuipaiiuwu» nn,uuH.iuuwm»u.ii-

ptiiquod evenire potuit,fi^um iple veUet eos reftuuere, ncc poflet ,
deurunt cafu fuere , <5cc.

i(t?ula fttunda .

z4 Quamvis lucrum cx oegotiatione pecuniaealienxnonfitre-
flituendmn, tamen reftituendum eft totum damnum , quod forti
emerfit Domino,& lucrum»quodeidcmceJlavit,fieam pecuniam ,

2 ua per tecaruit^dnegotiationemilletradidillct,utexd^opttet.

ucrum illud^suod Dominus non foldm communi, fed etiam fingu-
J ari d iligentia de faflo percepilTet»dcbct reditui : non tamen , quod
perci pere quomodocumque potuiffet cafu, vel fdrtuna.lu Dicaft. Ac.
e.n «09. aliique. Ratio eft, quia in illodasnnum paflusetl Dominos
cx tua cufea, non verbi nlioc- .

»5 Ex diUi$ fol vn illam dubitationem ; Anpofleflor mal* fidei
teneatur reftuuere frudus.. quox ipfe for non percepit ex re aliena ,
potuiflrt tamen percipere, folvesdnquaro, naviter diftin^uendo, cum
Axor-Left.Mol.Varq.aiiifquexpud Dicaft./.c.*r. 75.fi enim Dominus
pe^«Pturus fui fiet , renebitur fur , quia tunc ex fecunda regula for
futuet Domino caufa damni : fi verb Dominus non fuifletperceptu-
rl i^f'!f q r lUquam lrricb,lu ^ ln /oroconlcienti*(ium in toroexter-
fur reflitucrc ea. fif*nd*m ,4 ni xtaditatientSwdi.i*
nibiiTi 10, } quia * onc d ^ n 'ficavit Dominum , & ex alia

j Adverte iterilm, me r^.dixiffef certhperiturus apud Domi-
num ) fi enim dubiu m eflet , an res apud Dominum peii tura foifler ,
tenebitur fur ad reftitutionemrei ablat*. Ita Sylv.Reg^liique apud
Dicaft./.c.'*.70.quiain dubio melior debet elfe conditio Domini.

6 Iivftas;Atmodb*.i.di&uraeftin dubio dedamnisconfecuturis»
debere reftituifolum pro rata dubii . ( ...

Refpond eo, ita in d amuis confccuiuris Domino ex privatione rei
wr furem ablata? : fed in te ipfa ablata, dc qua hic loquor, non ita .
Rat io eft eruenda ex illo principio explicato %.6 qudd

femper judicandu eft in dubio pro poflidente.Cum ergo prius fit, rem
Domini vivere/eu exiftere,dubiG autem emergat, an foerit peritura,
judicandumerit prorei vita, feu exiftentia, atque adeo pro Domino
i piam poftidente. At cum lucra confccutura ex re, nondum exlftant»
non poflident^c ided in dubio pro ipfi* noo poterit judicari , nec pro
Domino,qu»fi ipfa poficderit. Sed quia ex ai io capi tc iupponirmn ca
f pexata cettc fu ille i Domino^equuro eft^it pro rata d abii, feu quan-
tumfpes illa ex iftensxfti mari i prudenti poterat , reftituatur .

Cap. III. Dc

7 Ille alius eafus occurrere poflet difficilioris lolutioiils : Petrus
trilici meufuram furatur» illaraquehodic confumit, vel vendit:
cras autem boAes juAi irruunt» vei ingruit alluvies, fcu incendium,
quibus triticum, Gve fuidet inventum apud furem, five per Domi-
num ,zauali modo perimet • Qu.rri jam poteA, an tunc Petrus
tritici valorem reddere tcneatur-V ides in procedenti cafu non pre-
fuille Petri injuftam confumpt loncm, G^uti in protenti ? Atque id
etiam qu<gri poteA dedamniGcaniercmalicium. Segetem Verbi
Gratualienam hodiecombuiiilii ; d btt M reAituere totum te-
getis valorem, Gfqui comburenda fequeuti dic fudlct apud Domi-
num ?

8 Reipondeo . Id in tribus evenire circumftantiispotcA. Pri-
m 6 , G fur confumat.vendatque, vel deAruat anteinccndiura prpi-
fum: dc tuocajo. Furem liocr^ torum tritici, vel Tegetis valorem
reAituere. Lege LeA. /.r.*. 9 j. Vafq. /.c.n.j i, Mol i. i.d.ii€.n i. De
Lu[go,r.t .dtjmfi f tf-40.77. Pctr.Nav.Z4 RatioeA,
quia tunc res erat Domini, & quia non ptxvidebatur periculum ul-
lum. res valebat fuojufto pretio ; li ergo inique eam fur conlumplit,
contraxit obligationem eam rclhtuciidi, que tullinun poteA, niG
adusfiat reAitutio, legatur Dicalhll./.2.<£r/ fijr,x.d.\Jub^.tk 0.74.
qui videtur ben ignius loqui .

9 5 ccund 6 ,fi aliquod periculum fubodomumfuit»quoexiAcnic
fur inique conlu mpGr, vd vendidit ; dctuncajo, remanere in fure
obligationem rcAituendiquidcm ,fcd minus j quantum fcilicet ju-
dicabitur i viro experto, ex illo periculo, rei pretium diminui;qudd
G vendidit, debet pretium dare Domino, cujus erat trilicum, quia
pretium fuccedic loco rei,& in hoc jam invenitur faAus ditior ex re
aliena fur . Dummodo advertas, minoris etiam debuifte , propter ta-
le vitium periculi imminentis, rem vendi : quod G vendita cA anti-
quo pretio , debebit pars pretii excedens emptori reddi , non Domi-
no, quia in illo ex te Au emptor fuit deceptus, non vero Dominus fuit
i te iniuAd damniG catus .

10 Tertid' Si periculum timebatur certum, & infallibile, quo
pallo res nihil valebat : quis enim rem j .ra jam certo perituram nui-
locjue ufutfibi utilem emere pretio vellet ? Et tunc,ajo, nihil debe-
ri a fure, quia nihil damni intulit, confutuendo rem ilullius valons :
adde Dominum tacite confentire huic confumptioni . Quis enim
non vellet i cepa nem VG, confumi potius , quam ablurai ab immi-
nenti Domus incendio?

n Petes . Fur, fi poliet rem i fe ablatam eripere i Gmili V.G. in-
cendio, obligaretur ne eripere ?idque ex JuAitia ne, anexcharita-
te? Rcfpondeo, obligari .cxiuflitia , cAo negare videantur Lcfl. &
Vafq. /.e. obligationem Jullitiz. RatioeA, quia fur , quamvis non
Gt abfolutc cuftos rei ablat*,quu tamen femper obligatur rem Do-
mino reAituere, conlequenter obligatur rem eandem confcrvare
(altem arquali diligentia, & labore, quo res fuas confcrvare. ne fcili-
cet ponat voluntarium impedimentum ad rcAituendum : ergo con-
tra JuAitiam peccat, ni confervet, ciim pollit, quod idem eA ac dice-
re, G cum poflit, ab incendio non eripiat .

1 a Quid , ii quis rem furripiat ante incendium , quo ccrtd res erae
apud Dominum peritura, obligatume illam reAituere» anvcrd,ut
luam poflit coc fumere ? Rcfpondeo, obligari reAituere. nec ut
luam polle conii mere . Ratio clara mihirA, quia res quomodocum-
que falva Gat, Domini fempereft, niGexcircumlUiUiis certi) appa-
reat rem a Domino jam fuilie verd, fle cx animo , non verd foiiun cx
nccefiitatedcreliflam. Vidc.quardixi «.14. Fortunae igitur

fu* Dominus tribuatj G res in tuto poGta fuit i fure Deducere ta-
men pro fe furem polle pretium fui laboris, & induAriz, >fi uu^ luit,
ipfa refla ratio liflat, quantum autem erit hoc pretium, facile colli-
gesexdilUsrr.ar.8.^»00) 7. iofimili .

Quando res perit m via, fub ejus manum, cum quo eam mitto ad
Dominum, quidfaciam , didam infra >r .4.4

§. IX- Onut rtflitutionii qutndtnam .dfit , fi <uctptie } ttl
da > ut io fint dubie inju/itr . Htmtjfiu ) .

f "T\E hac eda fatis ego difputaverim fuperius 4 *.prra* , ra Ut.

JL/ fMis*p.i.$.i.v 4 rb.He/la*iio. Illuc accedat , G velit, curibus
Leflor.

C A P U T IIL

L Dv faundtt %sdiet , /ra Coufu nJhtutiomU , 7 ««

tfl rtt .

f T\Um nonconftat, rem, quam ego poffideo, efle alienam, dicor
L/ PoAclbr bonz fidei ; cum conAat ; dicor, & fura mal* fidei
PoAeiTor . Qudd fi non condet rem ede meam , fed nec conAec efle
alienam, dicor Poficilbr dubiar fidei .

* Sit jam legula piimaex Lefl./.a.r. 14, d. 1. Mol- r.j. d.jt.8.
aliifqueapud Sancb. /.z.radrr.ai.**w».l4. Dicaftill- M.i.dt/mfijr. a*.
d.j dub.i. Siqns rem alienam bona fide, ut fuara quocumque citn-
lo accepit, Aatim atque certA advertit efle alienam, debet illam
eandem , G extat , reddere Domino : imm6 Dominus poted Gbi
eandem, ubicumqueillam invenerit , vindicare. RatioeA, quia

re accepta. 233

res quomodocumque accepta, ubicuroqoeeft, Domini eft ; Quare
niG, qui eam habet, Aatim reddat , incipit eflfe injuAus detentor , Ac
fubintrat proconfequenti tempore radix reAitutioois ex iniuOa ac-
ceptione, de qua in przccdcnti capite didum eA, quia rei alien$ de-
tentio eA continuata ablatio.

J DixiC certdadvertit jnamGfubdubio,vclfubprobabilitate ,
qu* non faciat moralem certitudinem, non eA obligttus reddere,
utfukdiximus I. imdt<jc«p.\. d^.j. (jdtimtpij & mox in-
nuam, num.\ j.

4 Dixi item (illam eandem ) nam noopoceAunum proalio, m-
vito Creditore, reAitui, i.Mmnijtjii , C. dtftlut. cGmCrcdaor non
folum habeat jus JuAiti* ad rcm.ejufque valoreroded etiam ad hanc
rem. ItaValq. Val.Mol.Rebel Lop.Sotus, quos citat, fequiturqne
1 y contra Pet.Nxu. dicentem.

foiim efle contra Charitatem . , . . _

Duas tameoadhibeo limitatiooes:Alteram,ln rebus utu conium-,
ptilibus, fcu fundionem habentibus , facild polle reddi unum
pro alio in eadem fpecie V-G. habet quis meufuram trumenti *que
bom reddere; RatioeA, quiah* luntadeA «quivalentia, ut non
Gl judicandus iuvitus creditor . Alteram ; In rebus^u* iundionem
non recipiunt, tuocloldm poteA unum pro altero zqualis pretii
Debitor reAituere v.g.vcAem pro Equo,hunc Equum pro alio,imm6
pecuniam proEquo^cc. quando creditor non habet peculiarem af-
fedum ad rem fuam individuam. RatioeA eadem, quia tunc non
erit graviter invitus creditor . Atque bzc dudruu cumprzdidis
duabus limitationibus propter paritatem rationis locum habet
etiam in poflcAore mal? fidei, quando re» eA rcltitueoda cx radice
injuAz acceptionis. - .

7 Regula fecunda ex iifdcm,< 3 c Mfi" • Si rem alienam bona fido
acceptam, bona item fide in totum quis confumpGi , vel deAruxit ,
nihil remanente, in quo fadus fit ditior, Gve fuerit res ex fe confum-

quia cum Gne culpa contra JuAitiam fuerit deAruda, none A ca-
put, unde oriatur obligatio reAitutioois. Dico contra JuAitiam,
nam quamvis deflruxcritlafciviendo v.g. vel fimili modo , c^mooi»
fecerit contra JuAitiam, onus reAicutionis non incurret .

1 cies prin>6; quando rem mixubilem alienam cum mea milceo ,
judicandumne eA, rem al ieuam extare, atque adc6 me debere illam
in individuo: an judicandum potui» elicdeArudim, atque sdedmo
debere pretium, feuid.quofadusium ditior ? Reipondeo, id coIIh
ges ex mox dicendis §.4.

6 Petes, hacoccafronefecundd;Simibi, Mercator tradat mer-
ces ufu non confumptibiles , quas mczdifpofitioni committat , dn
cendov.g. t omraitto tibi has merces } ut dc ‘His d.t ponas, v.g ven-
das, quomodo vis, dammodo correi po .ideas mihi } tradendo id
quod ex illarum diAnAionecorMfuiret: vel quod in idem recidit :
It mihi Mercator eafdem tradat iuAo pretio zAimaus , ut illud
pretium eidem Mercatori poA illarum diArattionem fine fraude

refiituam ; fi inquam, mihi Gc confignentur mercos. judicandum-,
ne erit, rem alienam extare, atque ade6 lellituendum in indivi-
duo : an tranfifte in meum dominium, atque aded lolium refli-
tuendum ? Nam ablblut^ nulla alia voluntate tua accedente, mer-
ces funt mercatoris : folumenimtibicommittit^Gceaimfuppo-
nitur Jureas more procuratoris, fcu utilu geAoris negotiorum ip-
fius, debita morahter diligentia, vendas. Ut li accedat aliquis
altus tuus, quo illas velis ubi emere, velipfoalluexercitodeilU»
mercibus d ii ponat t inquam dc tuis, ut G illas pinnori des tuo Cre-
ditori , vel tuo familiari dones, vel alio modo coofumai, tunc mer-
ces erunt iam tu? cum obligatione reddendi pretium Mercatori ,

n tonc adualitcr, vel viitualitcr emi Ai, & conlequenter Cre-
vel Amicus nihil debebunt Mercatori : GquidemGc ream
tuam, non rem Mercatoris acceperunt. Iu Vafq. dtcif.j o|. Si
tamen eas, extra neccflitatem extremam, vel gravem, dones, vel
pignori des tuo di&o creditori , przvidcndo tibi non l u ppet crc,u n-
de podis tacere Mercatori facis , peccas comra fidelitatem procura-
toriam . Ec quidem, G id fuerit in re notabi Ii , peccas gravi ter , u t ex
fe paret, retpanence femper in re obligatione reAitutionis pretii , fi
quando potens folveudo furiis .

An verd creditor, vel amicus dum has acceptant przvidentesfuu-
pretium Mercatori defuturum , peccent nec ne , Gve te inducant aA
dandum, Gvenon inducant jcxdiceodis$.4.««.a6. colligi poterit .

7 Regula tertia ex DD cxtMu.c Si res non eA in totum deAruda
fed remanet in aliquo , quo redditus eA quis locupletior , hoc, in quo
Udius eA locupletior, debebit is reAituere, ut primum advertit Id G-
bi per fe proveni llecx re aliena ; Utaccidetexempiifratta, fiquis-
rem alienam bona fide vendidiflet, & pretium habuifict i vendito-'
re. Ratio eA, quia hoc luccedit loco rer. Quare ficuti rem vel par-
tem rei, G exuret, debuiflem reddere, fic hoc quod remanet . Adde
non c&zquum quempiam divitem fieri eirealiei».

Dixi autem ( per fe provenifie > id enim folum fuccedit loco rei
a!ien*,non verd id quod ex occafiooe iplius, fcu per accidens acqui-
ro. Si enim V.G. pecuniam, quam bona fide meam puto, negotio*»
«iooi fubdam, totum lucrum meum erit , quia id eA fniQus indn 0
c per fc provenit ab aliena pecunia , quia ex fedl Aeri-

Ir* .

234

Explicationis Decalogi Lib. VIII. TraSt. III.

Jij. Piri modo , fi oceafione , qubdego veftitus vcfie aliena pretiofi
iameri Principe , & aliquid lucrer» totum, quod acquiro, meum
erit, quia per acc idem hoc lucrum fcquitur i re alieni .

Confument rem ian.i fide acnptam ,

8 Ex didis fit primd , ut fi quis invitatos abAmicoedat cum illo
resiurriva» , nefeiens efle ex furto, ad nullam reflitutionem tenn-
tur, li i ple io nullo fictus cft ditior : At fi infumpfiflet aliquid ?quale
in luo ciboivel partem i; pquale, vel partem debet ex communi opi-
nione reili tuere, quia io his fa&useft ditior . Ita i idem , quibus aade
Viiq. 9rJ*tefi,i.§,i .*+,& y

Dico ( ex communi ) nam de Lugo te. 1 . dejufiJ.i ^fefl.i .num. \ y
o aliocapitabuoc omninfl liberat ireflitutione : quia nimirum ,
dum comedit tanquam minifter, feu inftrumentum i nvi tantis , fine
cuipa efculenta d diruit, vriuti fi gemmam alienam, quam bona fide
putat ( Petri, v.g. proiicerct jufluejufdem Petri In puteum rersoedm
apfeilla non acceptet, non contrahit obligationem rcfli tuendi ex re
accepta .Venim id mihi non placuit Ap.fr.i.r.i.^. 5 * 9.10. c&m de
Reiigiolo inviuto fine fuperioris licentia agerem : & nunc in hoc
cifu multb minus placet, faltemexeo, quod invitatus non utitur
Ilis fpecu lationibus , nec intendit comedere , ut merum i nfiru men-
tum invitantis, fcd more humanocibum acceptat, fle comedit : qua-
re moraliter rem ucitd accipit, & confequcnter obligatur ex re ac-
cepta . Non fic quoad gemmam prpdiflanvel quid fimile: non enim
acceptat gemmam, fle ut fuam proficit, Lege Bann«A Silon.apud
Dianam,A*M- < M- , 'Al. 9?'' «alio capite nunc bona fide confu-
mentem res unico adlu conlumptibiles, liberant i reftitutione ;
quamvis in aliquo fidius fit ditior ; fed non placent .

"Denam rem lena fide atteptam .

9 Fit Secundb, ex iifdem. Ut fi ego rem furtivam mihi ignoranti
donatam bona fide do alicui, vel eidem ( poflquam rem confumpfit,)
qui mihi rem il lam donavit, aliquid aequale obgratitudinem retro-
•ano, nihil reflituerc debeam, cum adverto,rem fuifle furtivam/}uia
in nihilo fi£hisfura ditior. At fi egodonaturus fuiflem aequale, vel
minus alicui amico, quod mihi refervavi,quia rem furtivam donavi,
hoc aequale, vel miniis reRi tuere debeo Domino jam nunc cognito ,
quia in hoc fidius fum ditior, & hoc fuccedit per fe loco rei alienae.
Quid, fi donaturus fuiflem majus ? v.g. centum aureos in tritico , fed
quia dedi quinquaginta in auro furtivo, totum triticum mihi refer-
vavi? refpondeo, ut primum cognofco aurum fuifle alienum , fol&m
debeo quinquaginta reddere Domino. RatioeA,quiacxceflus,quem
mihi refervatum iovenio.fiiir refervatum per accidens ex occafiooe
rei alienae datae, non verb per fe, atque aded meum eft, non alterius.

Vi* dem rem hem» fide etctptam .

10 Fit TertibjUt ex didtii decidi debeat, quid fit «flituendum,
& quantum, (i res alienabona fide vendatur. Dico elle diftioguen-
dum; vel enim Primd, rem alienam bona fide emifii; vel Secundd ,
dono, feu fine pretio habuifti, A io utroque cafu deinde , bona item
fide , vendidifii . In priore cafu , non obligaris quidpiim reflituere
Domino rei. Ita « iifdem, quibus adde Laynk4)./#&f.*r.+Ai7-$‘

K xy legeDian. te.t./r.y mifeeli, etfal. tX4 r - Cajet, utrumque
d. aliofqtte apud Dicall. U Jejafijt.x d.M. S.M48. quia apud
•tt resalienanonextat.necinaliquoexillaes locupletior ; pretium
enim, quod nunc vendendo accipis, jam antea fol veras emendo . Di-
ii ( Domino rei ) nam an debeas aliquid ipfi emptori ,cui tu vcndidi-
ifii, dicam modo «vw.x 4. lopottenore cafu, debes dare totum ore-
jtiam Domino, quia in hoc fa&uses ditior. Nota, fi Dominus forte
rremfuam recuperavit ab emptore hoc ultimo, ut cett£ pctefl,lxcx-
quia femper fua eft: tunc te emptori huic pretium reddere de-
bere, ne fci licet ex aliena re locupleteris , certum efle .

Inquires : quantum debet huic emptori, vel Domino dari , totam
neprocmm, quo res tibidooedata vendidifti, an fati* fu dari par-
tem ? Refpondeo, fi bona, ut di&uin cft, fide vendidifti, medio, vel
infimo pretio , totum hoc debes, quia hoc fuccedit loco rei Domino
debit? : At fi vendis fu premo pretio, vel etiam majore, id poteft
evenire ex duplici capite . Lege cofdem ?».6.adde Dica &J,z-de Jufl.
rr. ififi-d.j-

11 Primd, ex eo, quia res eadem v®. equus ex fie, vel ex circum-
ibo tiis crevit in pretio, five oh majorem ?tatem equi , fivecx penu-
ria equorum fupervenieme , fle in utroque cafu debes totum , quan-
tum fiiit, pretium reddere . Ratio eft , quia res eft femper Domini ,
Je Domi no valet, quanti valet, Scio aliquos cum Molir. w.4. di/p.
docere, tunc fatis tibi efle, fi valorem medium reddas Do-
** exceflum tibi refervare . Ratio eft( inquiunt) quia
f uflici t,fi Domino reddas, quanti poflit rem ?qualem fu? fibi emere ,
rl^Z!^ rarea L c ®erc facili, ut fuppooirausffecus enim non

Doarin. ) per illud praiutn mediam : ertof.f-
«itv fnii? dum1 ** M rdlituatnr . Confirmant : fi Dominus recupc-
re, 5 lb cui tu rem t ibi donatam vend id illi , non teoe-

*** ?* potilis emptori, jam enim ipfc Dominus ple-
® dcfl “ Iu ^ u, P €rf u« rei recuperationem, ergo oec teneris ex-

ceflum illum eidem dare, jam enim ipfe tantum habet per pretium
medium, quantum fufficit ad fimilcm rem fibi comparandam . Scio,
inquam, hoc, & ccrtd id efle probabile io praxi iuficiari non pofliim ,
tutum id efle 6tcturDicaft./.c.*.i44Jicet ipfe contrariam fenten-
tiamfequatur.

■ a Secundum caput , unde tu carius vendere potuifles rem alie-
nam tibi dono datam, eft, quia ejufmodi rem in alium locum tran-
ftulifti.vel iimilem non vulgarem diligentiam adhibuifti : & tunc,

etiam regulariter ipfa fubftantia rei, qur venditur ( quod non cft iia
in mera negotiatione pecunip.qu? ex fcftcriliscft. ) ided notat San-
rhn, /. :.i« Oira4ra ] .«us^. non totum hunc exceiJumpoflei te
retineri, fed foium quantum arbitrio prudentis refpondet tuo labo-
ri, fle induftrif : fle redle de Lugo t.xJtjnfi.d. 1 7/WJ. 1 .o.ai . ob hanc
rationem docet, tunc nunquam fufficeredare pretium infimum .

Denam pretium rei alita* ima fid* tendit * .

13 Sequitur quarti, ut etiam dccidaturcx didis; quifnam refti-
tuere teneatur in fcquent i cafu? Antonius equum Qrlari<booa fi-
de ab amico dono accepit, mox eadem fide illum vendidit Franci fco,
atqueejus pretium idem Antonius dono dedit Petro; quifnam red-
dere equum, vel ejus pretium debet C?(ari Domino, quando conlU-
bit,equum fuifle C?faris, AotoniuiVe,an Francifcus, an Petrus?

Refpondeoex didis, ( Lege item Sanch./.i.in^r/.r.x).M.i 8-) Ni-
hil AntoniusdebebitC?fari, quia Antonius in nullonunc invenitur
fa&us ditior ex C? faris ?quo. Rurfusnihil item debet Petrus, tjuit
'calve

habuit, accepit ab Antonio Domino legitimo illius pecuniae : qui
utiuppono ex mox dicendis, per immilfionem pretii equi cum lus
pecunia fadus eft Dominus illius pretii . Quare ficuti licite quisjds-

ta i latrone, vel fraudulento lufore poteft retinere , quia hi funt fadi
Domini illiuspecunic per admixtionem cum fuis (utfupponimus )
nam fi facili difcero i poteft . reftituenda eft, utpote res Domini, cfto
perfonaliter remaneant obiigitisd reflitutionem : tu multb magis
m cafu nofiro, in quo Antonius bona fide illud pretium acquifivit .

luuiuMMirui loquonniumus huui muu .

Et ficuti iu cafu dido latronis ex probabili fententia ,auam'Mx$.
4 ^wi.s6 fine, afferam, mihi non imptiUtur,fi quando per donationem
illam pecuniae mihi fadam, fiat ipfe latro impotens ad didim refti-
tutionem, quando egocam impotentiam non praevideo, velctiamfi
praevideam, latronem tamen non induco ad donandum , fed fuldta
accepto ; iu etiam in cafu noftro, flec.

14 Remanet ergo Francifcus, qui quidem eft obligandus ad equm
reddendum fuo Domini», neropdCaefari , etiam cum jadura fuse pe-
cuniardiao enim infortunio debet afcTibere, qubd res aliena ,ad quam-
femper jus habet proprius Dominus, apud fe extare inveniatur ,led
certb Antonius, quem nihil debere Cinari diximus, debebit tamen
Fraacifco totam pretium reddere in cafu,quo idem Francifcus Cae-
fiiri equum foum reddiderit.IuSot.Pctr.Nav. Valent* Rebcl Aror.
Lefl.apud Dicaft 8>».i 50. contra Navarrumqui putat fatis

efle, fi Antonius cedat Franclfco ad«onem,quim habet contra Caela-
rem • Ratio non ducitur ex radice infuftaricccrtiovis.velnt radice
rei accepta:, qusr hic, ut patet, in Antonio non ad funt ;fedcxcon-
tradu^uo Antonius Franci fco rem vendidit; In hoc enim contradu
implicitb includitur, ut venditor indemnem reddere debeatempio-
remwquoad rem venditam, ut fcilicet h*c fit vendibilis, fle ut ipfe
venditor poflit transferre ejus dominium in emptorem, flcc. Sanb
eodem modo fi vendidlfli bona fide vitrum pro gemma, cognito er-
rore reftituere debes pretium, feu refeindere contradum, ut in-
demnem ferves ementem . Atque bsec ratio valet, etiamfi Anro-

, xigere fi .. . _

ex vi fu? venditionis fad? Francifcum indemnem reddere , nec po-
teft remittere Francifcum ad Titium, cura qm> Francifcus nul-
lum iniit contradum, & per hocrefolvitur id, *uod innui f"P**
num. 16. lcs;edeLugot.i.drj*fi.d.ij.{tfl.f.Jnuniit>). d DicaftiL
lum lee.eit ' ponentes aliquas utiles confiderationes circa hunc,flc fi-
milescafus- ,

1 j Petes hic denique, Ad nuid obligeturquis,fifitdubius,anb-
fluifueritdiiior«realienabonafideaccepca?

Refpondeo ad nihil , quia in dubio melior eft conditio poflideo-
tis. Idem dic, fifisdubiu«,anres,quam bona fidehabes, fit alie-
na, fle pofl moralem diligentiam dubium evincere non potes. Diffe-
rentia autem magna intercedit inter dubium fupeneniens , poft-
quam rem bona fide poflides , fle inter dubium ,quod fiwtb fit , ante-
quam rei pofteffio i te occupetur: nam Wc tibi non fuftragibitur pof-
feflio, ftiffragabitur tibi in dubio fuperveniente, fed oe nis,ut etiam

S uando res eA probabilis , mulu fatis funt difputata f*p. M.

• tX 7’

t 4 De emptione rei furtiv? multa dixi tr.x.t. g. foliim in hunc lo-
cum fequentes duas quaefttooes refomvi .

5- II.

Caput III. De re accepta . 235

§• H. Fuma Quajtie, An rtm, vtrbigratiaytqnum bona fide t ibi
vtnJu um , *// donat um , ubi nofcii tjft furtivum ,
tibi iit tat furi rtddtrt f

1 Uoad veuditum : Diconon licere, fi fmc gravi incommodo
per Judicem , vel alto modo poflis tu emptor tuum precium
habere, & Dominus Tuum equum fliccrc autcm,(i prudenter credas
Dominum facile recuperaturum luumequum, & tu pretium; ut ii
furem furti poenituiflet, & tibi pretium, Dominoque equum is
reddituruseflet:Iinm6 in hoc ultimo cafuputo, te debere eidem
fiiri equum reddere, quando fcilicec, tccus furi aliquid injuftum
damnum immineret, ut bis folveres pretium equi, vel quod fimile .
Kurfus dico non licere reddere furi, fi per talem redditionem non
fperas te recuperaturum tuum pretium , ncc aliquod grave malum
dfuretimes, fi illi non reddas . Ratio eft clara, quia tunc non cf-
fet caput, undd poliis rem in manu latronis cum Domini damno
reponere .

z Hac fune facilia , illud difficile : An quando fcio>furcm non
redditurum equum Domino , pollini ego ipfi furi reddere equum * i
quo bona fide emi, in eo cafu,quo mihi "aliter meum pretium recupe-
rare non datur ? Ncgit Mol. /.J d.jxs. quem loquitur Azor, aliique
apud Dicaftilltira mox citandum, concedit Rebell.p.i ./.z.f.9. Vaf-
quea dt rr/J.c.q.%. x.dub.i n.i a.fr 1 3 .idem fent it de Lugo t.t .dtjuft.d.
1 6 .ftfl.i. Dicaft. /.ur,x.d.j.J. 4 .a.9y citans Tol. A rag. Bonae, iquo
fal$6 citari Azorium pro hac fen cent ia notat ibid. Dicall. cum qui-
bus fentio. Ratio eft, quia cAmrgofolum tenear ea uum reddere ex
re bona fide accepta, fumcict/i illum reponam in eodem flatu, inquo
erat :noncnim videor coecndus,illam cum meodamno Domino re-
ftitucrc, quia fic seque obligarer, ac i ple fur , qui rem habuit mala fi-
de ;cilra ergo minor (it mea oblig itio, fotum obligabor Domino re-
flituere, quando non patior aequale damnum , non vero in nodro ca-
fu, quo par detrimentum paterer, meum pretium amittendo . Un-
de vides idem dicendam etic , fi aliquod grave malum i fure rationa-
biliter timerem, fi ipG non redderem .

; Dixi ( polle mc reddere furi, icu illi, qui mihi rem vendidit )
nam vendere alteri .non polTum, etiam ad recuperandum meum
pretium . Ratio eft, auia fic facerem in;nfium contradum venden-
do rem alienam ; ac reftttuere idem furi non efl facere contradum ,
fed przteritum refeindere , qusr rclciflio cxfeinjufta non eft, quia
ego non teneor liare ei contridui , cum meo illo damnoamif-
fioois pretii.

4 Obricics. Non poteft Debitor reftituere rem V.G. gladium
Domino, fi fciat Dominum illoabufurum v. g.ad injullc occiden-
dum, nc fcilicct cooperetur cum illius peccato : ergo nec emptor,de
quo loquimur, poterit redituere rem fiiri, quia icit furem abulu-
rum, dum eam ipfe fur non reddet Domino . Relpondco , nego pari-
tatem, quia debitor ille fupponitur nullum pati damnum , fi rem eo
cafu non reddat, at in cafu nodro patitur , nempe amittit fuum pre-
tium ; nemo autem tenetur procurare bonum temporale alterius
cum aequali fuo damno, ut dictura ed . Adde in cafu nodrofquidquid
fit in illius gladii debitore, dc quoinf. tr+.t.i. $.3. ) cooperationem
ad peccatum alterius fore admodum remotam ■ at cooperatio remo-
ta ex multis capitibus exculaturi peccato, ut a libi diximus, bic au-
tem erit excufatio ab xqual i damno & c.

t Obiicies rurlus. Si Dominus equi emptorem apud Judicem
deferret, judex illum cogeret reddere equum , non (uri , fen ipfi Do-
mino : ergo ad idem obligabor in conficientia .

Relpondco. Ncgoconfequentlam, quia Judex fiuppooit furem
non inveniri, ut i$ cogatur ad reftituendum pretium, & fic Judex
operatur ex przfiumptione, quod e£o pretium recuperare non pof-
fim, quando jam nociww.i. falli lumus non pofle rem reddi furi .
Cum ergo in cafu nodro emptor reddendo rem furi, poffit luum
recuperare, non injufU aget , fi fe indemnem fervet. Atcur Judex
itafupponic, Sc non potius quzrit furem, quem cogat ad redden-
dum pretium ? Refpondeo, quia non tenetur Judex, nifiadea, qusr.
i partibus proponuntur i imm6 Judex prudenter przfumit , rem
alienam mala fide fuiilc emptam, Sc confequcnter cogicabfolutA
emptorem ad reditutionem : fccus daret aditum fraudibus, & quili-
bet i fure etiam mala fide 1 ibenter emeret , quia femper edet fccurus
fuum pretium per Judices fe recuperaturum. Alus objediones vi*
deapud citatos.

6 Quoad rem non mi xt ibi lem donatam,jam ex didis colligis, rem
tibi i fure donatam bona fide ; rnul td magis mala fide, vel etiam apud
te fortA ab eodem fure depofitam, dat im ac fur t um ad vertit,tc debe-
re Domino rdlituere. Ratioed eruenda ex iifdemdiQis, quia in hoc
cafu nullam pretii jaduram facis. Excipe, nififbrtA i fure tibi grave
aliquod proportionalitcr damnum immineret, tunc enim fu flkeret
reftituere , nt etiam ex didis colligi poteft .

Dixi f quoad rem non mixtibilem ) nam fi fuerit pecunia , vel ita

mfxtibiiis , ut immixta cum rebus Utronisdrfcerni nequeat, jam in-
sui, & iterum explicabo $-4^r#/fetfl*,«u.*6.

§. 111 . St eunda quoad idem. quando abfuit mala fidet .

x Ql rem furtivam i fure mihi venditam mala fide emi , Sc meuaj
O pretium recipere alu via non poilim : Quaeritur, an poilim
reddere furi, ut i ple meum pretium reddat . Non pofle docent Le(T.
Turrun.aliiquc apud de Lugo mox citandum, Dicaft. lo.ui t 3. affe-
rens Mol. Rcb.K-nncs, Valq. quam fententia ego lecutus fum fupr»
»f.».r.7 §.i.".}.ied certe polle, mcliu» ahi,proptcr paritatem rationis
cum emptis bona fide. Ita Dana, & dc Lugo, cum alus ab /pfis citatis,
tom, t . dt jufi.i. 1 7,M».».j 7. Tolct. Sylv. aliique apud Dicalf/.c.*.

1 ta.Nam licuti,qui debet rcllituereex mjulla acceptione, vel reten-
tione,l'atisfacit tollendo injullatn acceptionem, oc injullam reten-
tionem : ita, qui debet relli cucrc cxinjuttacmptiooe, fatisfaciet ,
quantum dt ex hoc capite, fi tollat injudam emptionem; Tollit au-
tem emptor, fi refeindat contradum cum venditore : Ex alia parte
idem emptor non cooperatur, fic, cum malitia venditoris, quia fuum
damnum ne fcilicct luum pretium amittat, fatis ipliuncxcufat iu-
li cooperatione.

z Dixi(quantum ed ex hoc capite) nam, fi dm emptor retinu*
cuin gravi damno Domini lem, tunc debebit rcfarci re damnum ob
jullam retentionem .

I Inquires : Quanto tempore hic emptor malae, ut item ille bo-
nje fidei poteft retinere rem furtivam emptam, ut tradet cum fure
de rchabendo fuo pretio ? Rel pondeo, id fecunddm moralem pru-
dentiam cx circumdandis cd decernendum , prae oculis habiuilln
xcgula,utex hac retentione ( quzcertd non valdi longi temporis
die debet ) non reduodet in novum damnum Domini . Vide de Lu-
go citatum num. j j. .•«

4 Si rem furtivam malafidemihi donatam mala fide accepi , om-
ni »6 me illam debere Domino, rdlituerc, non autem furi, jam dixi
mod6».**- . . .

Dt tmtnttyUf tttm dt arquirtntt rtm a atri ob hiatam .

1 T Ncidit hic dubium de re alteri hypothecau,fca obligau^juan»

JL ejtofort^cmi.feu per haereditatem acquifi vi, infici u*qulmodi
obligationis. Domum V.G. emi i Petro iullo pretio centum ai|-
rcorum: deinde apparet, cani dieobligatam Francifco in aureis vi-
gmti,an debeam e* viginti Francifcololverc? Refip. Communis eft
do&rina,me debere, vel folvere.vel tradere illi domum, liefte poflci
regitflum habeam contra Petrum venditorem . Ratio efl, quit tui*:
urget radix rtiliiutioms ex rc accepta ; ficuti enimliemilVcm eam
domum i fure, nullum ego in eam dominium acquifiviflem : ita
nunc fecundum illam partem rdpondentem vigioti aureis non a^
quito dominium laltcm plenum, Oc perferum, quia fecundum illam
obligata clt creditori, & vclutiejuseilca pars. Sivcndidifld tibi eam
domum is,qui erat in extrema ncccffitate, tenon obligat , Valerias
m Dijf'. utnufqutfori . V.Dtbitum diff.t r . Verilm id vide apud de L»*
%od.df].ftil.i.A res dlenim rari Ili mi eventus .

x Si acquiGviflcs hzreditatem pater na m,V. G. qux yerd non
fufficiat ad Patris debita, ad nihil teneris in conlcicntia , etiamfi non
firccris inventarium . QuAd fi bona hzreditacis fiuffieiaut, fint tamen
vinculata, debes folum ex frudibus folvere eadem Patris debita, fi
haec debita fint contrada poli iollitutum vinculum : Atfifuificnt
comrada ante vinculum infiicutimi , vel Ghiillcnt contra&a ab in-
ftituente rc vocabit 1 ter d id am vinculum, debesei capitali folvere;
ut brevibus docet aliiscit. HonxcJ.x.rae * 4 Dte.pt*ej/ifp.i p.+.n.to.
quia anteccflbris bona femper tranfeunt cum onere , quod habent ,
rdt nuendi cuique fuum .

5 . IV. Qttafimt prudiSitrum txpJiiamui % quandonamptr tonfun-
ihontm rti ahtaa traujft in mrum dominium , ita ut nem
dtbtam rtm tpfam in indiptduo .

i A D multa ufui erit explicatio, quam paramus afferre ; nam

l\ propterei univerfaliter efl tradanda, ut ne mireris^ fi ad alia,
quae hujus loci non videntur , divertamus : Id enim enim facit, ut ea
omnia, quz de ejufmodi conjundrone ignorari non debent, hic in
unum colleda Ledor addifeat .

z Quatuor modis haec conjundio formari, & effe poteft ; Primd,
per Alluvionem : SccundiperAdjundiouemtTem^pcrCcmfufio
nem:Quart6, per Admixtionem.

Ptr Alluvionem,

3 Alluvio in legibus laftitut. dt rerum divi fotu , §.pr*titrA qaad
ptr alluvionem, £c dei nccps ; alia eft patens, alia latens; latens eft ,
quando per Alluvionem aliquid infenfibiHter tuo fundo adjungitur,
patens, quando ex fluminis vi detrahitur aliqua pars fundi tui vicini,
& transfertur in fundum tuum . His pofitis .

Dico, Augmentum fundi fidum per latentem alluvionem eflP
tuum, per patentem efle pntdidi tui vicini .

4 Rurlus Infula, qujeper alluvionem folet de novo nafcl , nafc?
poteft ; Primd inalto mari, quod fub nullius Domino fit : Serundd in
medio fluvio : TertiA in eodem fluvio,fcd propA tuum agrum Quar-
»6 io eodem fluvio, fed propA agfum vicini , His pofitis.

Dico

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra& III.

Dico i» hmcfnite«Um. Si primum, Infula cft primi occujid-
til. SI fecundum, diMOJiurmicr tc, & illuni, qui eft d rrgmoe
politus . Si tertium : erit tu», etiamG deinde fenlim , oc latemur ex ■
tendatur ufque ad vicinum. Si quartum, erit vicini ,cjulderoqu«
erit fimilts latens extenGo. .

j Deni que Gc a jo : Si alveus fluvii divertat in aliam partem: no-
vus alveus bet publicus, vel ejus, cujus erat fluvius . Antiquus verd
accrefcet iis, qui agros utrimque habent • Qu6dj G fluvius ex tuo agro

Infulam faciat, ne^dubiiat,lolulamillamdlc tuam

6 H*c vel faocita funt in variis legibus, quas affert Molm./.c#/.
aliique naflim. vel ex aliis deducuntur, qua* vide pafltm apud Dotto-
res.Mohr-w» r >»-t 7 - ie L u ?° '•»•* pfiAfp.l. -M.‘? ^ J? .
apud quo* etiam invenies, An haec accrescant ufufruauario,an Do-
mino proprietatis, an emphyreut?, an feudatario, quz fune quz-
ftiooespatioentesad Jurifpcntos .

Ptr AJjunfliemtm,

7 Quaerimus t An quando aliquid alienum adne&itur tuas rei, to-
tum flat tuum, V.G. partem veftis pretiofz alterius eoo fu is tuo ve-
ftimento, vel gemmam alienam tuo annulo inferis, An tota veftis ,
annulufque fiant t ua. Tua efle cdl igitur/* f. $Hfd/ p*ttm Inflit.
Jt rte. iivifintt cum obligatione tamen, ut femper iupponimus, red-
dendi Domino zftirtutionem fu? rei .

t Venltn 6c eft diftiiMuendum » Vel prirod res aliena non poteft
Separari falva tota re, ut G , noo porpurcz veftis pars , fed Unae , feu
fila purperea aliena fuerint intexta cum tuis aliis, vcftemquecun-

f ifueri nt : fle tunc non dicetur purpura adjunfia tuo veftimento ,
d vel admixta cum tua, velconfufain tuo, nec difeemi poterit. Ut
ejufdem rationis, coiortfquedlenttua, dc aliena Gla : atquede
3 >oc loquitur fy.tit.&c DOS * nium.il. loquemur : Gcuti de admixto di-
cemus num.i j.

9 Vel fecundb, res aliena poteft difeemi, ac feparari i tua ; &
tunc verd dicitur adjun&a^x de Lugo tt.t A ft&, i yt. 160.

ejus tradatio pertinet ad huac numerum , In quo cala omnis
«quitans requirit , ut part illa adjunda remaneat fui Domini . Ita

gasn$ii0itm y tone enim cum tui pus fit iccceflbria , illa aliena pri fr-
etalior, alterius erit dolium, Cc veftis, cum obligatione reddendi
zlHmationcm exigu* illius purpurar, dc mellis .

i) Non diljimili modo judicarem ( ut judicat Caftrop. d* j"fl. m
ltnfT0 i difp- u " iCM tP-i’ ■ de pretioliffima pidura , vel feriptura fa-

&a Ite in vili tabula, vel tela aliena, tuum enim erit totum cum
obligatione reddendi pretium tabui? , vel tel? illius Domino . Quod
G pi&uraeftet vilior, nuam tabula, certi ume cederet, acceflio-
nis jure Domino ubular, quopadocoociliaatur variae opiniones
apud Caftr. /^.«.j-defimili pittura in aliena tabula varii fencientes .
Vide«*/$5^M«».fl-

14 Quixf G ejusGc generisrerumconfufio, utnon poflimusrecnr-
rere ad principalem, vel magis noubilem partem, ut G omnibus per-
penfis?qu ales edent, vel quali ?qualcs partes? ufuierit Regula, quae
mox dicetur **m. 6 o.

Ei hiscolliee^uid dicendum in formatione fpeciei,ut loquuntur
Jurift?- Nam G vg. ex uvis alienis exprimas muftum, Gne dubio, ex
Caftr./.r.ff.l-hoc erit Domini uvarum :folum G bona fide exprenifll ,
dabuntur tibi expeni?: nam fi mala, nihili Gcati in GraiL modo di-
dumeftxvn.io.

Ptr AAmiititntm .

( qu? , quando Cenata propriis chara&eribus non fune, facild admil-
centur, ita ut oifcctni nequeant ) cum meis mifceam > in cujus
erum dominio -

m Dico efle diftineuendtim modo, quopauliantedlftinximus ,
vel enim admixtio fa&a cft, Primo, ex utriufqueconfenfu,vel Sccun-
dd . cafu, & fortuito, vel Tertid, uno Ge volente • Si pritno,& fecun-
do modo, utriufqueerit cumulus dividendus pro rata i Judice, ea
ratione, qua diximus n.i 1. Ni tertio modo, in quo maximd urget pr?-
feos difficultas , habe quatuor Regulas; quas colligo exLefiiu /.».<.
1 . & rurfus if.t. j6.n. 1 56. Sylu. ®. ufw o.g.i. de Lugo /./.

aliique . Prima eft : Quoties notabile quid alienum admifees tuis re-
bus, in notabili item proporcionaiicrr quantitate fumpeis, ita ut am-

jnox , hic enim dcConfufiooe loquendumeft,dequafic diftingue .

Vel ConfuGoinduAa fuit Prinis, utroque Domino conlcnticnte,
,*fel SeeundA, cafo, vel Tertii, altero udum Gc volente , ueiciente ,
P*ei nolenteal tero; Si primo, ac fecundo modo, totum conflatum
«ritutriufque, quia coofmfu» reciproci»* vel cafusUle, id vide-
prseflare, & ad Judicem pertinebit dividere pro rau partium .
Caftrop dtr4 ,m t*nJ.^-pn- *i -****- J- 5« tertio modo,ad illum
t ioet dominium , qui operam , dc majorem partem materi? ap-
pofuit, quibo* tertium illud conflatum eft; quare illud mullum ,
^ — •— cyil ,j omio ji t fi tllI opera , tuaque

flida, cum obligatione tamen redden-
iz aliena, itiJrm. Ra uo eft, q tusae-
Pulpale ; Principalior autemin hiseft ^>era
ootabiiis tu* ouueri? , quioi fola pars materi? alicn?,

19 Semper autem dixi (notabiles partes ) uenimunam parvam
menfuram V G frumenti tui, iotegro,plenoque horreo alterius, vel
aureum unum tuum magn? lummz alien? pecunia sdmifceas, vel
contra, non fit translatio dominii^uia tunc moraliter non judicatur
falUull4admixtio,cumparumpro ni hilo re putetur: remanebit er-
go cumulus in dominioejus, cujus antei fuerar, cum obligatione re-
flituendi parvam illam partem dcc.

Quantaautembzc pars efle debeat, ut noubilis, ve! exigua cen-
featur, cert^ nonni G prudentis judicio, ut io Gmiltbusflt, judi-
candum .

io Regula quarta *. Si dignofei quidem pofiit pars tua, fed non fn-
parari fine rei totius deftiuaione,utfi 4 6U tua purpurea Gntadmixta
filis albis fenei alteriu», in contexta vefte, tuuc videndum eft, quod-
nam Gt principalius dcc. modo di£)o«.ir . fi»t

Quid,G omnibus cxpenGs partes Gnt jfqu .les, nec aliis princip*-

iundlo habebit , mo-

Caput III. De re accepta .

137

rari , quam folum poflc difeerni, ftmpcr enim favendum ert rei , ne
dert ruatur.

xr Ex didis vi des, Si Religiofus. partem, V- G. frumenti , vel pe-
cuniae ab amico forte illi datam ad cuilodiendum, mifceat cum fuis,
ctiamfi difeerni nequeat , non transferre eius cumuli dominium in
fe^uia non habet voluntatem faciendi luam illam Amici partem,Ac
confequeotrr nec totiusag^regati . Ur.dc clare fit, ut 15 non peccet
contra paupertatis Votum , illam admixtionem faciendo . Vides
item in eodem cafu > fi perit cumulus , utrique pro fu a rata perire:
nam contri , fi habuiHci animum transferendi iule dominium ( qui
animus in religiofo non pr*fumitur,nifi exprimatur ) dcpcccaflet
contra Votum, Ac fibi fali cumulus periret , Acc. Illud noto , ii ad-
mifcujt cum volunute Domini, ex alio capite Religiofum non pec-
caffe,faltem graviter : licAc enim demus lic translationemdominii
in Reiigiofum fadam efTe, tamen cilm aequaliter cx illo cumulo ha-
beat tum ipfe Religiofus, tum ille Dominus, non videtur adede
deordinatio gravis in tali translatione materiali dominii .

Tbiiduntur frtqutuiitttt (*fut de ttimi mi/fiiili&ut .

at His ita uni ver fim explicatis , afferam hic folutiones illorum
cafuum circa res, quae mifcentur* de quibus frequentior ellclolot
ufus, Ac dubitatio.

a) Dico primA: Si fureris quamcunque rem mixtibilem.v.g. fru-
mentum,oleum, vinum, argentum, pecuniam, Acc teneris ad reftitu-
cionem quantitatis furreptae, cumhocdifcrimine . ucfimifcueris

atq; adeA ftatim reftitueodum erit ia individuo, ficuti fi rmirtem
rem non mixti bilem, v.g. equum, vcflcm,Acc. dequare$.».& ?U ni-
verfaliter didum eft : mfi forti ad recuperandum meum pretium ,
vellem reddere ipfi furi modo *b. dido; At fi iramifeui cum meo non
dicofrumcnto,iu ut difeerni nequeat, nihil debeo. Ratiocft,quu
ex una parte per illam admixtionem ego udus Dominus totius , &
exalta nihilofum fadus Artior, quia jufto pretio frumentum illud
emi, non fic f» mihi donatum fui 3 et,quando jam ex donauone fadus
cfTcm ditior ut n.5. didum eft . > . r

Dixi »utem ( frumentum in individuo furtivum ) nam fi illud fur
•dmifcucrit cum luo, & deinde mihi vendiderit , j»m vend id it ei
fuo, Ac confequenter, cum juxta dodrinam,dauin**.io.cgomhil
furtivum emerim,recurretdWlindio*** allata .

6 . V. De obliffitiont rejtitmtiemis frnllmmm ex r* */itas tona fide

prrerpterum.

l T> Ecole/«p'Vjp.z.$. 7 .».ii. frudus rei»aliosefle puri natura-
JVIcwliMmerfindultriae, iliovmiitoj.id quosrcduiimu»
civile), v.er. locutionem domni, equi . &c. Non loqui mu t pro toro
«terno, pro quo Jurifconfulti mmirfunt dbi ipfi repugnuntcs , ut
hibeideLugo«.i.^>J»tr/' fl ? ” d«- fed proforoconfcientue

a Reguli jim hujufmodi« Ledio,Molina^anchrz— Mcitind.Al
w*«Ji«turroentt . Bona fidei pofiellot reflitnere debet foldra fru-
Sus «tantos in fc.vel in aliquo, in quoliflu,^ diuer.fti «flu, »-

iiwutiii 4 u»uiii*tn vuiiiiiuvuiiiiimmc, ut u minueris UU3 Muua^a ... ■■■, — i' , » . . ; . • ■

cum tua, ita ut difeerni nequeat, tenearis,! a Item ad pretium, vel ad quam, naturales, & mixtos, non vero mere inaultmiCT, a mixtista-

fimilcmrcm:finonimmifcueris,vcl iufitmixta, utdifcemi, Ac menfuastumoecefraria«,tum util«cx^nlw,ocarihro4tioncmlai

feparari pofTit, tenearis ad redimendam rem in individuo.Ratioeft, laboris pofle deducere . Ratio remulse efU quia fruausluntjpartus,oc

3 ula fi cognofcibilis perleverat, cumea fit Domini, Dominored- quafipartes rei, qu* tota Domino debetur; nam propter» dicituri
endacfhnequeenim harum rerii, etiam unico ufucAfumptibilium, quAd res ubicumque efl, Domino fructificat, 9 . fi Titieei tiavj>net /<-
dominium transfertur flatim atque habentur; fi ver6 non cognofci-
bilis, tunc quia per illam mixtionem fadus efl fur Dominus, fatis
erit, fi arqui valens reftituat. Ita Sancb.Ar. in Dvra/.r.xj. *.J4- Lcft
mox citandus, m.t j8.

X4 Si umenexcetcu mulus(ad verto cum Leffio/.x.r.io.J«.i 56 )
in quo efl mea modica pecunia, frumentum, Acc. immixtum cum il-
lo furis, licdt per illam admixtionem fur fadus fit Dominus, tamen
mi hi relinquitur adio non folAm in furem , fed etiam in re , idefl in
cumulo;Undecgo praeferri debeo, Ac portum accipere ab eo cumulo,
percompenfationem, partem meam. Ratio eft, quia id videtur
coofonum juri naturali, ut ftcertdfciam ibi efie meum, poflim meam
partem accipere quantumcumque modicam.

ij Dico fccundA: Si fur dat mihi botu fide recipienti aliquod
mixtibile,v.g. pecuniam alienam.fideiiide mihi conflet ede alienam
nec fufie permixtam cum pecuniis aliis, quas forti habebat fur»tunc
ftatim atque id fcio, debeo reftituere Domino, multA magis debeo
reftituere, fi recepi mala fide, fivc,fur remanferit potens per aliam
pecuniam folvere,quod furanseft, fivenon; dummodA de fado
nolit folvcre.ItaPetr.Nav.Saiicbeofque citans Dic /.1 Jr. d.j. dmb.9.

*.i$o. Ratio efl, quia illa aliena pecunia, cAm difeerni poflit, eft Do-
mi ni, Ac ego debeo ex rc accepu^juando autem resex re accepta de-
betur, nihil facit potentia, vel impotentia fu ris,quia res ipfa accepta
Ubicumque invenitur, Dominoefl rcflituAda-QuAd fi praedidam pe-
cuniam immifcukrim cum mea,adhuc debeo reftituere,fed insequi-
valcnti,fiquidcm jam fadusfum ditior in illa quantitate, quam mif-
cui cum meis, unde cumulus fadus efl major. Qu^d fi denique bona
fide in totum confumpu,tunc ex alio capite mK!rdebco,quia fcilicet
in nihilofadusfumditior,utnuncfupponimus.

x6 DicotertiAtSifur immifeuit alienam pecuniam cum fua,ue
difeerni nequeat, Ac deinde ex tota fumma donavit mihi bona,imm6
etiam mala fide recipienti partem aliquam, immiet tam totam illam
fummam, nihil debeo Dominojfi fur potens efl neralia fuabona re-
ftituere,lic^t nolit : At fi fur eft non potens, debeo ego tantam pe-
cuniam furtivam reftituere.Ita Sanch. aliique apud Dicafl. 4 r.it.r 86 .
contra Pet.Navar.^.cItatum. Ratio prioris didi eft, quia per illam
immixtiooemflu* xquivalct confumptioni, fur fadus efl Dominus
totius;licetfemper remanferit obligatus ad rellituendG ^quivalens;

CAm igitur ego acceperim i fure jam fado Domino, non accipi invi*
to Domino,ergo reflituereex hoc capite non debeo. Dominus autem
illegi quoablata.eft pecunia, folAm adionem habet contra bona alia,
quar jamfupponimusin boc priore dido haberi i|fure; e Ilo probabi-
le etiam fit, quod dixia.4. ex Lefiio. Ratio poflcrioris didi efl, quia
fi fur efl impotens, mea caufa impotens efl : mihienim,qui acceptavi
pec uniam, fur poterat fol vere debitum, imputatur ex Sanch. it. illa
impoeentU, atqueadedmihi remanebit onus fupplendi defedum
furis, fiveimmilcuerira, fivenon cum mea pecunia. Fateor tamen
cum Mol.Leff Salas, apud Caflrop. ou>x citandum, efie probabile
nullum onus mihi remanere, fi acceptavi folGm , Ac non induxi ad
dandum. Quod fub quadam animadverfione docet Mol. apud de
Lugo Jtfufl . /xo. *. i j . Vide etiam Caftropal. dtjuft. eammuiattva,

difp. I . punFls 14 .

*7 D ico quartd, aliquid cflediverfum rebus hifcemixtibilibusfi
hae mihi i furevenditar.funt.Namfiegofrumentam, v.gr. in iis-

quAd res ubicumque efl, . t . .-

qmtxujnfl. 4 * rerum diu.Sc cx alia par te pauum eft, ut cxpenifckbor.
Ac indufiri*oedant in utilitatem ea prarftantis. .....

1 Didum eft autem Prim6,( frudus extante mfe, Ace.) quu
cceteri bona fide , atque Gne culpaconfumpti , Ac ex quibus non eft
quis fadus ditior, nonfunt reftituendi. Ita Angelus, Sjrlveft. Ldfl.
Molini 1 Gom. Silon.Vilq. Rcbcll. Sinchra all.quc.ouoi (cqujlur

ClUIM

cenfeo,cdmenim frudus fmt res mobiles, pedunt a poflefloiebtm*
fidei triennio preicribi, at res, 1 qua percepti funt, cum Iit flabilis,
Verb. Grat. praedium , domus Acc. nonpotefl p rari cnw ,niu tem-
pore longiore . Hinc er go fit , ut peri sepe teoeir is reddere prardm m
Verb Grat. quia pro illo nondum cflelapfum debitum tempuspr^-

feriptionis, noo verd omnes frudus etiam extantes, feum quibus
fadus es ditior, fed folum illos ,pro quibus triennium nondum cls-

^DixiSecundd, (frudus naturales, Acmlxtos)quod iotellige
etiam fi Dominuseos perceptus non fiiiflet ob fuamnevdigentiam,
vel aliud, ut fi ager noo fuiliet ab ipfo colendus , domus non locanda.
Ratio eft, quialemperfunt frudus rei Domini, qua; Domino frudi-
ficat. Quid de frudibus perceptis i re per pofleflorem bon* fidei me-
liora ta^Rcfpnndeo etiam hos deberi Domino eo modo^uo ceteri.
Ita de Lu^o *.» .dt jx. Mol. f.<47i y>*»i.xz. Si/.x.»«

Dtr.e.t j.a.ioj. loquendo in fimili de pdTcftbre mal* fidei, quia res
meliorata adhuc eft Domini ; ergo Domino frudificat : Qua ratione
tunc hic pofteflor pofTit expenfas ad meliorandam illam rem fadas
fibi deducere. moxdiectur,*.ix.

t Dixi TcrtiA, (non verA mer^ indnftriales) quarA lucrum ex
negotiatione pecuniae^egotiantisfemper eft : id, quod etiam fupta
diximus dc fure neeociantc alterius pecuniam : Eli tamen latum
diferimen ad vertendum, quod boojr fidei poQeftbr non obligatur ad
lucrum certans, Ac damRura emergens, quod forti partus eft es
pecuniae carentia Dominus; obligatur polTertor mai* fidei, ut ibid.
notavi .

6 Inquires hic PrimA, qui Gvebooa,Gve mala fide lnftrumentoal-
teriusaiiqutd lucratur,alteriu* penicillo v- g. tabulam fuam pingit,
alterius ferra arcam conflruit Aec.an piduram, Ac arcam faciat-fuas,
utpote effedus fue artis, Ac induflrie^in alterius, nempe Domini pe-
nicilli, vel ferrar?Kefp.cum Dicaft. 1 .%.dt jufl.tr. \.dub ,\ . «.107. fuas
facit;folum arllimationem ufus penicilli, vel ferrp debebit Domitio:
nam pidurapartus eft artifieiisatqae adeA induftriae non inflrumen-
ti. Quid fi proprio penicillo fiat in tabula alteriu$?Rcfp.tota pidura
aliquibus videtur Domini tabulae^ouia eft veluti leges in foloalieno;
fol vantur dumtaxat Pidori bona fide pingenti fuar operaMeu laboris
pretium.Ego amen probabilius judico, id quod de hoc.«*l $.4. *.»
Pidori vero malsr fidei effe probabile videtur, uihil dandum, quia pi-
dura eft melioramentum voluptuarium refpedu tabui*, ut colli-
gitur ea mtx dicendis de melioramentis praedii, vel domos Acc.

7 Inquires SccundA majorem explicationem ejus, quodmodA

didum eft (feges in foloalieno.) Refpondeo fi tuum frumentum
inalienoagro, mala, immA etiam booa fide, fcminarti, tota fetes
eft Domini agri : ita ibid. difr.j. dmd.t.xum.s^aui » .eft frudus fu*
rei, accipe tu igitur tuum frumentum, fty 04 * jcvifti, Ac expenfas,
laborifque pretium, Ac nihil c 'i ^ uls a ' ,c num frumen-

•wc milii* luit ,.gi. ■■■ nr- iiuviu>juk (fivtiuiuju. MIUI. r’ ’ . . . ■ ■ —

dividuo furtivum 1 fure bona fide emo, Ac antequam immifeeam tam in fuo agro feminavit, debet iplum frumentum furrentwm,
cum meo frumento, fcio effe alienum , totum debeoex re accepta , Ac damnum , quod Domino eraeruc ex frumenti carentu .reddere :

138

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra&III.

»t fegctcm fibi refenrabit , qui» frudus eft fui agri .

8 Inquires ter t i o-.Quid de locatione rerum, qu^ non (olent locari?
v.g.pofleflor bonz, immd dc malae fidei locat torquem aureum alie-
num, vel etiam aurum, & argentum ad ofteautionem,aut ccrtd non
folent locar i,Gcut i domus, equi &c. cuinam competet lucrum hujus
locationis, Dominon£ tanquam partus civiles fuae rei, an poflcfloris
unquam partus fuae merz induftriz ? Rcfpondco confequenterad
didi (quidquid Navar. inmanual. cap.i 7. *.»f. aliique apud Dicaft.
/. r. nu. ios. aflerant ) hoc lucrum deberi Domino,dedudofemper
pretio laboris A induftriz locant is, fi qua fuit. Ita Sanch.A^.i •« det.
eap. |i. «.r;». Ratio eft clara ,quia illud lucrum non eft lucrum in-
dullrif locan tisfed datur pro ufu ipfius rei,prorfus, ficuti, fi quis lo-
caret ufum agri flerili$:quamvi$ enim ipfe ager Aerii is fit phy Gei, u t
etiam eA torques aureate i pia pecunia, umen,quando non datur ab-
foultdfficuti certi datur abloluti pec unia, quando traditur in nevo-
ciationibus per venditionem, vel emptionem Ac.) fed pro folo ufu ,
facit frudus civiliter, ficutij facit domus locauAc folum in hoc ca-
fu liberarem locantem ejulmodi torquem, & fimi lui reAitutione
precii locationisi quando crederetur, Dominus hoc pretium omnin6
nollc;SJC Dian./>«'.a. trabi 17. Mifeellan. r tfei. j. (cui di ligent ilTitnu
Scriptori multarum opinionum notitiam acceptam 'menti referi-
mus) liberabit ab obligatione reAituendi rufticum, qui mulum i
dit iflimo furreptum locavit per multos annos , quia nimirum nobi -
lis ille ditiffimus non putatus fuit velle ejufmodi pretium : Verum
quando adeAhzcexcofatio,univerfaliseA pro omnibus furtis, nec
lol um ejufmodi locatione .

9 Inquires quarti: An qui domum V-G. alienam,five bona, fi ve
mala fide locavit , fed pluris accepit ratione alieu jus portae a fe af-
fixas, vel cancelli, vel lapidis pretiofi , teneatur reftituerc hunc
exceflum pretii ipfi Domino do mus? Rcfpondco cum Dicaft i I.Atf.x.

penfas fadas ad mclioramcnt» utilia, & ncceflaria 1 Domini petere,
& hunc debere fol vcre,vel compenlarc : non veri fallas ad meliora-
menta voluptuaria . PoteA tamen ejufmodi pofletlor bonz, vel male
fidei,bzc melioramcta voluptuaria.fi feparari queant i re,V.G.por-
tas,Aatuas,< 5 cc.Gbi fumcrc. Quid fi feparari nequeant. vel per adiun-
Dionem acceilcrunc rei, ut arbores, vel plantz intrndiferzad roerfi
ornatum^iihi Ierit ex eorum pretio folvendura pofleflori malz fidei,
ut docet Sanch. l.t.m.i 39. im pu tet enim fibi,fi ea amittat , quz circa
rem alieni Ane Domin 1 confenl u A fine ejus utilitate expendit. Ad-
deiniquumefle cogere Dominum invitum emere illos ornatus, qui-
bus ille libentiis forti carear.quam careat pecunia, que eft folvenda.
Hzc fecunda ratioprobat idem cflc dicendum de melioramctis his
voluptuofis i pulici lore bonz fidei fortd tadis.Scio de Lugo/*.«.6$.
velle faltem modicum quid pro hiseile i Domino fol vendum ipfi
pofleflori malz fidei j quod certd eA probabile, quia a liqua tandem
Domini utilitas eA emere modico pretio dida melioramcu volup-
t ua r ia;Quarc ficuti cogitur emere juAo pretio utilia propter utilita-
te, ita & hzc voluptuaria modico pretio/juia fic utilia omninb sut .

Pro pofleflore bonz fidei idem videretur dicendum: nec enim
Dominus deberet cogi emere voluptuaria : tamen huic pofleflori
propter bonam fidem conceditur libertas ea fibi lcparandi, fieafe-
parar i poAunt : qudd fi non poliunt , ipfi conceditur cogere Domi-
num ad lblvendum, quantum ipfe polleAbr expendit ; ut ea faceret,
addito pretio laboris;vel ad vendendam totam rem ipfi pofleflori ju-
Ao pretio dediidis melioramentts .

1 j Tria denique adverte, ut colligit ex /<*. infundi , ff. de rti w«-
dicatiene,(y afibt, & explicat pluribusSancn./.r .in nec.t.x\.nu.\fj.
Primb,pro didis melioramentis etiam neccflariisA utilibus , Do-

minum non dcberefolvere^iuantum crevit valor rei luar, fed quan-
tum valuerunt Cxpenfzrquibus ea melioramenta creverunt. Planta-
vit, ^ V.G.poflefFor arborem frudi i eram, expendendo unum aureum
nunc verb arbor plantata valeat decem aureos: unum aureum debe-
dificat : Non fic,fifuiflet melioratio per arbores plantatas in fundo bit Dominus, non verb decem folvere. RatioeA,auia illud augmen-
alieiuy]uutunc,ut ex fupradidis conflat, frudus percepti ex illis ar- tumeA partus fui agri . Quod fi contra expenfz fuerunt decem, V.

G.aurcorum/ed arbor nunc valet unum aureum : unum tantum dc-

deiuft.te.x.difi.x.dub.^.n.Si. non teneri, quia hzc melioratio, quz
eft oer meram adjundionem , eO ipfius furis, atque aded furi (ru-

bori buseflent frudus Domini fundi, &c-

10 Inquires primb: Exeo,qu6d didum cA lucrum merz indu-
Ariz( ut in negotiatione pecunizcontiugit) efle negotiantis, re-
fle ne colligit, qui affirmat polfelicik famulum, veldepofitarium
pecuniam Domini, coinfcio, negotiationi fubdere,& lucrum fibi
retinere ? Rcfpondco cum Molina, Regiiuldo, Beia.aliifque apud
Dianam^*"!* traD.de centrali. refel.xx. reDe.fi id faciat une ullo
Domini przjudicio, feu damno: At (1 przjudicium illi eflet, ut
fi promptam non habiturus fit fuam pecuniam Dominus , ad fua ne-
gotia, unde grave damnum fibi eveniat, licdt pollet diDus famulus
retinere htcrum,utpotb firuflus fuz induftri?, tamen peccaret juxta
gravitatem damni A debebit reAitucrc totum damnum,quodemer-
fitA lucrum quod ceflivit Dominoex pecuniz carentia, ut ex diDis
conAat, vide^uzdixifuperiusdefamuloludentepecuniis Domini

it Dixi jam quarcb, (A mittis expenfastumncccttarias, tum
utrles , & zAimationcm laboris pofle deducere : ) Quare non fatis
con fequenter aliqui negant zttimationem laborisA operz pofle ab
ejufmodi pofleflore deduci, cdm tamen concedanr ( quod certb. ne-
mo negat )pofle deduci, cx penfas. Non fans, inquam,confcquen.
ter ; nam ficuti fi labor, & opera fuillent adbibita ab extraneo ope-
rario, debuiflet dominus eorum pretium folvere, quia tunc jam
funt, ut vocantur, cxpenfz^odem mododebebit, (i exhibita lintab
ipfopofleffcrcbonas,immd & malffidecx dc La$Ot**.i.dtju Q.d. 17.
///?,}. «*,6r . quando vocantur induttriz; neque enim propterei na-
turam mutant. . ...

1» Adverte autem haDenusfumefermonein deexpenfisA «bo*
te in percipiendis fruDibus, V. G. in colendis arboribtujaOT antei

? Iiutis:fi enim fermo fit de expenfisA labore (aDis i pottettbreflui-
us res aliena fuit meliorata, quibus v.g fuerunt plantat? novp arbo-
rcs,nova domus zdificata,novus puteus effottus Ac- quamvis eadem
fere fit ratione de jam diDis expeofis , tamen propter fuas proprias
difficultates dc iis erit hic dirtioO* decernendum .

*U lici anu ni o .

i a Dico ego has etiam expenfas pofle pofiefforem bonz , imrod
A malz fidei fibi deducere, & Dominum ad eas folvcndas,vel com-
Denfandas obi igari”» cfle tamen magnam q uzflioncm . num omnes
irniuuuHvv I Cacton JctuU ia**. J a .. tr

bchit Dominus, non vcr6 dcccra , quia pro uno aureo utilis ett Do-
mino arbor; Nec enim aequum eft, ut cogatur emere rem pluris,
quim ipG valeat. Imm 5 fi pofledor bonz, vel malz fidei expendif.
let unum aureum , fedDominus.fi illud melioraroentum feciffet»
expendi liet minus, v.&dimidiuradimidium deberes redderet Domi-
nus,non veri 5 » unum. Ita Sanch./.* 1 40 cum LeflioA Molina , quia
ipfe folum debet id,in quo emolumentum participat: qu6d nunc fo-
lum eA in dimidio.

1 6 Adverte fecund6,Non folilm pofTeflorem malz, fed etiam bo-
nz fidei,ex fruDibus quomodocumque confumptis, quamvis ditioc
reddi tus non fuerit, teneri eos cum mclioramcnt is, fi ve necellariis.fi-
veqiiomodocumquc utilibus compenfare. Ratio eliquia quoplurcs
frudus percipit poflcflor, quamvis eos confumpferit ,co minuscen-
fetur pro melioramentis expendifle .

17 Adverte Tertid: Si res cum melioramentis pervenit in Do-
mini manum, antequam 1 Dominus folvat polfcffori bonz fidei ex-
penfas przdidas : pofle femper in conficientia i dido pofleflore peti
eas^uas Dominus debet, & Dominum dare debere . At fi fermo fit
de pofleflore malz fidei, dubitatur an Dominus in didocafu, quo
rem fuam recipit, antequam expenfas hoic pofleflori malz fidei fol-
verit, obligatus Iit nihilominus folvere? Negat obligari Sanch. /.<«
bu. i41.tr 1 44-qui> quoties lex juAd negat asionem ad aliquam rem
pctenoam,dc fimul concedit debitori repcmiog£, fifolverit;liccbit
etiam eidem debitori poffidenti non folvere, utfus£idem probat,
USc 1.6. dtmsir. Ji&. f. ^/-iS.^.jU.wa.ij.fcdmalzhdeipufleHo-
ri negat lex adionem petendi expenfas mei loramentorum, &dac
dominio repetitionem fi folverit, ergo,flcc. Navarrum quem citat,
fequiturquedcLugo, t.\.Atjuft.dfjl.\T.ftR.\. « 66. aliique affir-
mant euro obligari folvere ante fententiam : & ratioefie potefl,quia
kx io poenam deliDi negat talem adionem pofleflori malz fidei , ac
pcena non obligat nifi ptm fententiam , auia ejus cxcquutio eft aDus,
qui i publica poceftate provenire debet. Utraque fententiaeft
probabilis, & tuta. Quz dida funt, efle pro foro confricatis
iterum noto.

J. VI. Trtt d*iUaticntt cire a variatientm hena ,
tj mala fidei.

in ili iilMTiritrT i*fzCifilOD.d*f*/f.ia, t „ j.n x . fi , T\R,|nu dubitatio: An fui f/rimi habuit bonam fiJrm } dtin-

ii. Ut aut6 id ftatuatur.diftmguideblt melioramenta in ncceflaria, JL ^

funt «a.qt i^&tunt, ut m utilior, ut fi V.G.cum mrccfiitiis me-
lior.tMuti». fcu ^ u rf '^n, h ‘ c c ' 1 ' c, i*--ufis res . Verbi Gr.lured-
atUf ceotu ra, £U ru hii ui . 1 1 buitcddi t ducent. . Terlu funt ad mc-
itus innui; Tales funt fon-
. quibus quamvis fine dubio przdium pluris

valeat, «e m.gis*Himctui, umen, qui. cx illis oon teddit pnd.ura

fauflus plure.aoouo. , non v<,ca«ur,oec funt utilia, fed soluptua-
fia mcliorameota . ;

1, Afleiojam^oflelJoxeiaboiae.iBijii&naia^ pofe

malam , (J fruftut icnfumpfl , fit injufim accepter y iia-

u t Agetur reddere ecfdem fruliui , etiam non extautei f Quid fi
contri evenerit , Ut priut mala fide Uberaverit , deinde aefuifieri *
benam t

Rcfpondco, Inforoconfcientiz (fi enim Jurifconfultosinfuo
externo confulas , nunquam rem expedies) folum tunc obligaris ex
i nju fla acceptione, quando confumis frudus eo tempore, quo ma-
la fides tccum eft, auidquid fuerit antei, vel poftcl- Iu Molina,
tem, 1. difiinll.^69. u tem.vdifi. jxj. aliique , quos (equitur citatus
Sanchez, lec.cit.nu. tjx. Ratio mihi manifcfta eft, quia tunc in ju-
ft£ te geris contra Dominum , & tunc peccas contra Juftitiam : Er-
go ex vi illius culp* tunc contrahis obligationem reftituendi.Qufid

fi a-

Cap. IV. De Injufta damnificatione

239

ii cafus occurrat) ut deinde fuperveniat certitudo, tuos efle illos
frudus, quos mala fide confumplifti : ideA non obligaris refli tuere ,
quia illaconfumptio vere noo tuit materialiter injufta, fedex con-
lcientia erronea, qua ceflante, jam abomni onere libereris.

1 Secunda Dubitatio : guidtritjf ttfptftu unitu fit qui, mata fidt
p«tf*ff*t,noA vtri rtfptilu vtti Domim } Si pofleflor , V. G. putans prae-
dium efle Petri , confumatejusfrudus, utique mata fide, fed prz-
dium verdeft Pauli, erit nc obligatio cos reflituendi ex injufta acce-
ptione ? Ratio dubitandi eft, quia tunc pofleflor iltc rcipta non eft
injurius, feu iniquus confumptor contra Petrum, quia reti illi
frudus , ficut dcprxdium, non funi Petri: nec eft injurius contra
Paulum , quia dum illum, ut Dominum non agoofeit » inju-
rius contra ipfumefle non poteft. Vndenec poteftoblieariex inju-
rta acceptione ; ergo faltlm obligaretur ex rc accepta, fed quia jam
fuppommus frudus fuifleconfumptos, ex didlis ad nihil nunc obli-
gabitur.

Rcfpondeo , hunc cenfendum efle confumptortm malar fidei , at-
que adeA, cognita veritate , debere regulariter reflituere eos frudus
Paulo. Ratio eft, quia dum is fcitprxdium non ede Tuum, atque
aded oeefrudus, & tamen abfolutd, & fine conditione confumit,
injufta agit ; & quidem ioterpretative, contra illum, cujuscft re
vera res

% Didum eft prirad, ( per culpam injuftitiae ) utiquegravem
Theologice, modo fatis explicato, fupc.x.Q. j. ... ,

4 Didum eft fecundi ( dcftruxit , vcldcccrioravit ) utique dirc-
Qi, &. ut caufa per fe ; nam , quid fit Icnticndum , fi fic indireda de-

ilrudiodc per accidens, diximus ^^./.6.r.4 $.t .

j Didum ell tertid,( valorem rei ) quanti fci licet valebat, live in
re, live in fpe, quando i te deftruda eil : namlecundOmillum valo-
icm Domino damnum intulifti . QuAd fi folum rem deteriorem red-
didifti, debcbisdumtaxat, quanti xihmatur deterioratio : liccnim
fatis inducetur arqualius.

6 Didum eft quarti, (cjufq; frudus )id, quod explicabitur m#x

"”7 Didum eft quinti, ( omne damnum, &c.) hujus enim torfus
caufalupponitur ede injulladamoificatio .

g Didum eft denique ( ex larfione) intcllige tanquam ex caufa per
fe, nec foldm, ut modi dixi , tanquam ex occafione per accidens :

id, quod iterdm notaflcfuperfluum certe non eft .

9 Unum famlupereft explicandum : Valor rei confidcrari in du-
plici ftatu, nimirum prxlcnri, vel futuro, poteft :Occidifii,v.g. ho-
die pullum equi: Hic, fpedata ipe futuri eventus, dedudiscxpen-
fis, laboribus, dcseftimatione periculi, valet, V.G. nuncdecemau-
reis, eftque valor praefentis temporis , Idem veri equus fi permanfii-

affedu sedet
accipio,£cc<

ciperem, nec confumcrem : tunc cerfe fi frudus de fadofunt Pauli,
non eflet isinjuftus nec refpedu Pauli, nec rqfpedu Petri Principis
propter argumentum fidum cx de .dt/ufi.tCfi.t y./Wr.j.

«.70. fi»t( lege itemSancbez,*c. eit & Molinam ab eodem

citatum ; & eumdem de Lueo , ty »7. quem
ego attuli ]upra y /ib. 6 .f.^.%.\' n,.') Accenfcquenter non eflet obli-
gandus ad refiitutionem ex injufta acceptione , & probabili opinio-
ne, de qua in fimili di xi fuperius, /.6.1.4.$. ? . a n. $0

$ Tertia Dubitatio : Stgid,fi mtm Yrudret/Jp* msU fidt laba-
rauit , 41 tgo bonam habui , noeri it ut mihi fidti hac mala pra-
dtttffatit f

Refpondeo ; Communis eft Dodrina nocitura tibi ,fi esfucceflor
univerfalis, oon veri fi fis particularis; Univerfalisfuccefforeft, V.
G. haeres, qui in omnibus fuccedit Teftatori defundo : Particularis
eft,v.g. legatarius, dcquilibet, qui ab aliquo habet, emit, dono acci-
pit aliquam rem.ItaSanchez,/c.*.i jj. de Lugo^di/p, 17. tit.m.jy.
aliique Jurifperiti ab iifdem citati . Ratio autem hujus communis
dodrina* eile debet, quia hxrcs.v.c. univerfalis repraefentat perfo-
nam teflatoris,poftidctque omnia ejusbona eo modo,quaipfetefh-
tor poflidehat ,nam propterei obligatur, faltem juxta vires heredi-
tatis, ad omnia teftatoris debita, fed teftator habebat fua bona obli-
gata propter cius malam fidem vero Domino, illiquedebebat eos
frudusmalafmeeonfumptos reflituere, ergo, Ac reflituere debe-
bit ejus fucceflor ; (altem, ut didumeft, juxta vires hereditatis ,
Hxc autem reprarfentatio cum non adfit in fueceflbrc particulari ,
fi ipfebonx fidei titulo, ut fupponimus . vallatur, cum abaliena fi-
ci e mala premendus fit ? Non ergo obligabi tur cx injufta acceptione ,
fed foldm cx re accepta .

CAPUT IV.

De tertia radice reftitutionis , qui eft injufta
damnificatio, feu lxfio .

1 obligatus ad refiitutionem ex praecedentibus radicibus

Vetuit , aliquid Gvc bona, five mala fide ufurpavit, nam idcd

dus, valet propter expcnfas.pexicuUconfueta, &c. judicio experti
viri, decem aureis: at menfcAuguftiauda, Ac colleda feges vale-
bit centum . Queritur jam, An tcnftr tfui t w / ddtruiUr fattu rtfit.
tueri ttntatur aurtai d>itm y tm (tutum ?

Rcfpondeo communem efle fententiam teneri dumtaxat decerni
five per malitiam, five per negligentiam moraliter culpabilem occi-
deris, vel incenderis. Ita S.Thom a.a-7-6 J - -rtr -4' Mol.r.j^yf.ng.
U, 4. Leflius,».ii>»^.i^ Diana, p. \.tr. 6 -MifftU.rtf.h. Petr.Nau.Ld-
fius,apud Dicaft. l.i.dtjuft.tr.x,d.x.dub .6 n.i\6-tX 1 17* Cootrl So-
tum,& Salonium putantes : fi per malitiam ; reftituendnm efle nre-
tium,quod erit in rc : fi per didam ncgligentiam , efle reftituendum
pretium, quod eft in fpe. Ratio communiscft^uiajuftitiafoldm exi-
git, ut reftituatur^uantum ablatum eft:fed tu,per illam occifionem
equi,& per combuflionem (egetis, foldmabftulifti .quanti tuncvale-
bant equus, & feges, nem p£ au reos decem, ergo hos dumtaxat refti*
tuere debes . Noo negat tamen harc communis opinio , ex alio capi-
te, te aliquando plus debere reflituere, nempe quandoes caufa dam-
ni emergentis, vel lucri ceflantis Domino : Si enim propter didum
incendium fegetft , flerilitas induda cllet frumenti, unde Dominus,
vel etiam alii coadi ellent ad emendum carius annonam, id totum
debes reddere, nam tunc hujus totius damni tu iniqua caufa fuilli .

10 Dicet quis ; At etiam tu iniqua caufa fuifti , cur Dominus no 11
habuerit fuo tempore equum valentem centum aureis, atque aded ,
ut certaverit Domino hoc lucrum : ergo etiam hos centum ei redde-
re oportebit, deduda zftimatione periculorum, dedudis expenfis ,
quas in alendo equa Dominus feci Ilee : Confirmatur, etiam tic fi fu-
ratus fuiffes pecuniam i Domino, deberes eidem reflituere tum pe-
cuniam, tum lucrum, quod per negotiationemex illa pecunia aequi-
fiviflet idem Dominus

Refpondeo, urget mihi argumentum : unde fateor, furem illum
debere refl i tuere noo decem tantflm , qu6d 1 dixi , nfrmetd. communi
lententia : fed centum dedudis deducendis : quod probat hoc argu-
mentum de Lufpyt.i.dtjufl. difi.\fh.ft 0 ^jt.Z.Kpx\ fcquitur praedi-
dam communem lententiam, Ac refpondit huic argumento, nebant
furem efle caufam talis damni emergentis ,eft enim, ait, caufa ipfe
Dominus, qui potuit alium fibi pullum emere ■ Idem dicit ad confir-
mationem, negat enim deberi Domino lucrum illud.quia pari modo

alienam argentum in mare proiiciat, fimile quid faciat, vel pofiti vd
impediendo, ut fi quis proximum injufle impediat, ne luas res tem-
porales, fua legata, fuas harredirates confequatur.

§. I. D/ pefitiv # drfiruUtrt rt/ e luna .

vel negotiationi fubdere poflet : tunc enim tu, quia ea abflulifti,vera
caufa fui fles damni fequencis . Haec ille,quibus ego libenterfubfcri-
bercm,fiintelIigcrepoflcmtenonfuiflc veram caufam talis detri-
menti, feu fpecialisdamni, quod emergit Domino ab hoc individuo
ejus equo, quem tu furripui Ai -

■ TTlc locus eflet explicandi, qusenam culpa reaulritur ad pa- $ II. V* imptdUntt btnumuhtri ,tjafrttrtfiirutifinr,fut>adra t
IT. riendam obligationem in eo,qui rei alienae damnum infert; fua ptrtiutntnd Ju/Htiamtommutativam .

Theologica nc,an juridica, vidcA^^ .c.x.§-y. Rurfus gravis ne, an le-
vis? vidc/*7U.i.$.j. Dcindequodnam damnum, indiredum ne, an 1 QI ex bono zelo, & finevi, vel fraude impedis aliquem, V. G.
diredum? vide/®/>./.6.r. 4 .0.r. Denique i quo nara illitum, i fc; an »3 Petrum, ne confequatur injuftamhaereditatem, injuftum le-

etiam ifervo,ifilio,abanimalibusfu»s?vide/v *^5 *- fed gatum, nec peccas, nec reflitutionisobligationero contrahis, ut ex

de his per aliam occafionem plcnd di fputavi mus, hic fatis fit ea, qux lc patet : Quod fi idem facias ex odio, vel cum vi, vel fraude, fi mi live
fuperlunt, infimiare. # pCccatOjpeccabisquideminternoaffeducontraCbaritatem^elalk»

a Quoad hanc ergo damnificationem,h*C regula notetur : Qui peccato; fed qui a nonpcccasquoadlegatumcontrajuftitiam, juflo
per culpam injuftitix rem alienamdeftruxic , vel deteriorem reddi- enim illud impeditur, fi fit injuflum, iaed ad nullam refiitutionem
dit : non folum debet reflituere valorem rei, cjufque frudus, icd obligaris.

etiam omne damnum, quod emergit, acomnc lucrum, quodeef- x Verdm fi quem five vi, vel fraude, fivelincillisquomodo-
tat Domino ex ejufroodi Ixfione. Ratio Regulae eft, quia ajio modo cumque impedias i coofequutiooeboiii, quod ip(i ex Juftitia corn ,
non induceretur arqualitas, qux per fuam injufUm adionero idam- mutati va debetur,& peccas /c d ^T es> ?*

nificaie induilaeit . *a. 7 i 7 .

dmb. I.

2.40 .Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra£l III.

Jut.i.i eum.t. quia tunc contra Juftiium delinquit. Dixi (cx Jufli-
tia commutat ira ) nam fi lolum debeatur ex dillributiva, mox di-
cam num.j.

3 Quid, ii quem impedias i confequutione boni , quod liberali*
ter datur, V.Grat. legati, hxreditatis,eleemofynx,6cc. Refpon-
deo dic di Jigeo ter diltingucndum- Nam fi id fiat fraude, vellimi-
Ji,ut fi fuadeas fallis informat ionibiw, vel cogas vi teftatorcm, ne
Jiarreditatemrelinouat Petro V.G. peccas, & rdhtuere teneris ,
quanti sefiimatur ab expertis damnum, quod Petro fecifti . ItaTho-
masSanch. Ht.x.ronfi/.e.j .di fi 49. Vafqu.p». difiintl.i jj. eap.x.n.i 3.
iyp.de Benef. cap.x.Qx.dut. 20, Diani i p.i ir. 6 .i*'/ie//.rf/?/ut.%i.Di-
caftillus, /.f.» ; 4.Ratio ell, quia ex una parte tu es caufa moralis ejuf-
modi damni illati ipfi Petro : fle exalta, peccas contra Juflitum ,
cflm quilibet habeat jus, ne per vim,& malis artibus arceatur i bo-
norum confequutione . Huc reducitur,quoddixi/*prd/-6. c.4 $.5.0.
« l ■ tc obligari ad refiit utiooem, fi occidas eleemofynarium co moti-
vo, ut is eleemofyium amplius Antonio, V.G. non largiatur , id
enimeft vi, idrft ipla morte impedire Antoniumabeleemofynae
confecutione . Huc etiam, fi vim ipfi donatario,V.G. didlo Antonio
inieras, ipftim incarcere injufie retinendo, ne ad eleemofynarium
accedere valeat . Huc item ex de Lugo , difl.iZ.ftll.y «.91.fi Nota-
rios, velCoofiliatiosa moribundo eos vocante avertas : nefcilicet
is teQameotum, vel legatum in alicujus favorem condat - Huc, ex
eodem, ii.». 103. fi tellatorcm volentem difponere in favorem ali-
cujus, tu falGi (pe fan itatis vel longioris ad huc vitae , k condendo te-
Ramento di (Itabas. Ratio horum elt, haec facere, ell, per fraudem ,
vel per vim, atqueadcA contra Jullitiam impedire proximum , De
bonalibcraliterabalindandacunlequatur-

4 Quod fi id facias fine vi, vel fraude, fed precibus , coofilio,6cc.
quamvis motus ab animo laedendi eum in cujus faverem condendum
fuiflet V-G Tefiamen tum, efto pecces interius contra Charitatem,
ut peccaret judex.qui Reum morte dignum ex odio condemnaret :
non tamen obligaris ad rdlicutionem , ut nec prxdi&us judex , quia
adioipfa externa noncll contra Juditum. Ita iidem, quibus adde
BartholemxumiSanQoFaufto , inSpeeuUCouf.difi. xS.q.x. dicen-
tem hanc efle communem fententiam Theologorum, & Canon illa -
rum;Si vero ex bono zelo, feu prudenti confilio motus id lacias, nec
peccas, nec reflitutioni es obnoxius: quia ubi nulla cft culpa, nulla
efl poena, & prudens conGIium non dl rcftuutionis pcena miildhn-
duin . Hinc non peccant, nec reftitutionem debent Religiofi, qui ex
xclo (alutis teftatoris i pfi fuaden t , ut potius aliis,quim Matrici Ec-
clefi^ relinquat : nara licAt videatur Ciementina id prohibere Reli-
giofis, non ita tamen cft,cx Sanc.'»r#^f>. 1 Jut. 49.».» 8 cont ra Mol.

quia Sacer Canon prohibere bona, 8 c prudentia
oonulia nunquam potu it . Adde, efto,quando imprudenter legerunt,
peccent in hoc fine dubio Religiofi : non tamen ad reftitutionem te-
nentur, quia in Canone haec poena non apponitur .

j Denique fi vera crimina alterius,fcd occulta propales tdlatnri,
Y.Gr. ne hzreditatem illi relinquat, te nec peccati , nec reftitutio-
jhs reum pronuncio : quia expedit Reipublicse, ne bona relinquan-
tur ei, qui iisabufurusfit :quAdfialiisiTe(latoreinjufte propalafti»
feddere quidem famam debes, fed non bona . Idem dici debere ia
materia Beneficiorum, mox videbimus .

PorrA hic ne prxtcrmittatur cafus fcquens . Petrus aperuit lute-
fasdireflas Paulo Mercatori, quem amicus certiorem reddebat de
fuperveotura frumentorum penuria ,ex frumenti extratlionc V.G.
» Regno : unde fiflum eft, ut Petrus Paulum praeveniens f. umenti

copiam vili pretioemerit, venditurus pret» magiw, n.mirumappa-

lente mox penuria : quopaflo impediit Paulum ilucro, qu6d hic
«dem irte compir.i ct- Inprxlcnt. crgotilu obhub.turM Pe-
iru» id reflitutionem ? Et .dem qiw n fokt de prxccdemibus Bene-

fitiui.i.qujndualiusCtnmntioMBeneficHvjcatioiiem cogi»*it ,

& &*£<£! Lefflus, M.x dtj./iii*,'*. i ». i ».li . fic diflinpult .
Si Ptttm 1 imp.tlM f PduU , 'Pf« imdm

ptttivi, Opmittdt, fid md : f»M tum

tempore Pau/ui potuitfet }' negotiationi btUtgnm r,.
miti , £7 indutili f* tabet aJ Pau!> A* m " um • Si trri idtm Petrus
non tonfignat.il lutet at Paule tempePiti y(ypfteaut , (y ad refiit ut k.
ntmtihgaiur y fuia Pamlofttutum tfi damnum dirt/J } ts mera injurio,
facenfgnatienu litterarum. E^o hanc pofleriorem partem approbo ,

de pri ore valde incertus animi pendeo , ut infimili fentiam t«frt ,

<apu.T.^.tt.num.i 6 . quiactiamineocalu damnum patitur Petrus
ex radice mjuriofae tu? apertionis. Tunc nihilominus probabilis cft
fentcotiaLeflii, quam perfamiliaris meus Pater Francifcus Bardi,
iH.i.felttl.f.i $• noviflime detendit j quandoitafepotuifiet appli-
care Paulum ad negotiationem luam , ut integre illam intra mora-
le tempus pcrfccifletj&Iuacauu non perfecit, non ver6obpr$ven-

tionem tuam .

6 Alii innumeri cafusex htscoliigi poff, lnt . &pt*fertim, An
qui mendaciis impedit Fifcum,ne confifeentur fuabona, oblige-
tur ad reftitutionem : Anqui vel vi , vel fraude, vel fine illis impe-
dit ScHoUflrcos, ne aliam fcholam frequen tent : An pari modo, qui,
impedit ne ad alium emptorem accedat; An qui impedit emptorem,
nccognotcat vmum rei emptae, vclcmcnd*, vt faciunt tonfore*
paunorum ^cculUDtesjVcl lecrecbfarcietues eorumdem pannorum

fci(Tura,&c. Venim quia non pauca ex hisfuisin locis ime difla
iunt, atque dicentur, multa autem dilucidi ab Ausioribus tradan-
tur, Sanch. partira /lAi.i» Dte.t.ii.u.xi, parum l.\.<*nfii r.j/j. de
Lugo>»rt./.i. de jufi.difi.t&.ftil.jji.ioll. idedadea ,quzfunt difi-
ciiioca»vemamus .

Vukittm intidtm de impediente donationem prccamineii
alteri failam .

7 Dubium hic non vulgare fefpotiert explicandum. Si Anto-
nius, V.G. velit dare centum Petro, quar donatio fit pecca mi no-
la, licite ne ego, & fine onere rcftitutioms impediam, ne Anto-
nius donet?

Refpondeo fi impedis bono zelo, 6c fine odio, vel fimili , certum
eft, tc licite impedire, juile enim tunc impedis crimen proximi .
Difiiculu» elt • fi impedias non ex bono zelo , 1 'ed cum peccato V-G.
exodio, quodgeriscoucraPetrum,velmediisiniquis, V.gr. male
dicendo de Petro , &c.

# Ajo clle diligenter diftinguendum, qua ratione di dia donatio ,
quae impedienda ert, fit peccaminofa . Vel enim prtm6,ita ell pecea-
nnnola,< 5 c injulla, ut Petrus rem donatam luam Ucerc non pulfit; id
quod accidere pollet, fi res, V.G. donanda eflirt alie*i, vel furtiva; &
in hoc calu certum ell te polk impedire nonlolum line vi , 0 c frau-
de, fed etiam cum fraude, & vi ; nam impedis, no Petrus aliena bona
occupet. Quare fi tu exodio moveris, vel vim illicitam adhibes, pec-
cabis quidem : fed quia non peccabis contra Julhuam debitam ipfi
Petro, non contrahes obligationem rellitutionij .

9 Vel6ecundd, ita elt peccaminofa prardida donatio, utnon fic
injulla, ut fi Antonius donare vellet ca,quz lux tannJiz lunt omni-
n6 necdlaria, vel vellet donare cx malo nne, V G ex vanagloria , ex
fine adulterand i, &c. & tunc eft nobis nova diilmdlione utendum-
Si enim donatio ell peccaminofa ex parte utriufque, tum donantis
Antonii, tum donatari 1 Petri, ( qualis ell dilta donatio rei necella-
r k tamilif, in ea enim peccat tum donans , quia tollit necelUria
familic, tum donata nus , quia cooperatur, uc fupponimus, pec-
to donantis,) potes etiam vi, Ac fraude impedire , moddvisfit pru-
denter illata, necfitunu, ut ex aliquo alio ta ite modum exce-
dat . Ratioell non abfimilis ,ac didla :quia non peccatum contra
jufliciam impedire, ne quis recipiat id, quod fine peccato recipere
abfui u te non potell .

10 At ver6 fi donatiofic peccaminofa folilm ex parte donantis ,
non verA cx parte donatarii, qualis ell donatio faOa ab Antonio ex
finevao? glori?, vel adulterii, tunc potes quidem impedire line vi ,
vel fraude, & potes etiam impedire indirede perfuadendo Antonio,
ut deponat illum malum finem , unde contequatur donationis omif-
fio, quia fic ex bono zelo impeditur peccatum alterius : at nuilo mo-
do potell impedire vi, vel fraude, & fi fic impedias, obligationem re-
fhtutionisfubibis.Ratioelhquiatunc contra jufiitiam impedires
donatartum :cAm quilibet habeat jus , ne impediatur malis artibus
i confecutiofcc ejus, quod fine peccato ipfeconfcrqui potell .

it Denique fi, contra, donatio Iit illicita fotum exparte donata-
rii, non verA donanti v,ut fi didus Petrus vellet recipere donationem
ex fine van^ gloriae vel adulterii, quem finem, quia Antonius nefcit»
non ell particeps peccati, fi tu id ictas, licetne tibi impedire c/ufmo-
di donationem .

Refpondeo licere fine vi, vel fraude, & bonis artibus perfuaden-
doipfumdonatarmm, ut cdfet ab i Ilo malo : Venim fi perfuaderi
nonpoffit, nonlicirevi, vel fraude impedire, colligitur ex ratio
nemododida, »»w. ,0. Quilibetenim videtur habere rusdonan-
di id, quod fine peccato dare potell, id umen aliis confiderandun»
relinquo.

5. III. De impediente tonum alteri , nuead ea } quipertintnt
ad Difiritutivam .

Uti aliqua de Benefit iit , (yQfiuiit.

I A Liqua non rarA bona diflribuuntur in Rcpublica inter Cives,

j \ qux duplicis dilpofitionisclTcfolent .

Prima, quae danda lint certis, 9 c determinatis pe rfonis , V.G. fin-
guli annis danda ell i Monte Pietatis mcnlura frumenti omnibus
pauperibus talis Nationis, vel omni basiis pauperibus, qui eam vo-
luerint -Secunda, qux danda fit indeterminatis perfoms, fedelizen-
dis ex libera voluntate diQribunUis, V-G- dandx fune decem men-
fntf iis pauperibus, quos liberA elegerit Mons Pietatis , vel danda ell
menfura frumenti alterutri cx his duobus: quem nempe ipfeDiftti-
butor libere ex duobus elegerit .

x Dico jam, cum Sylvd\ro,i.i.qti*fi.6i.artie.x 9 a*fi.vf.eeHeli.
Qui five vi ,& fraude , fi*e fi.»e illis quomodocumque impedierit ,
in priore jam difladifpofitionc ,fempcr peccat, & tenetur ad refti-
tucionem.Ratiodlma.iileJb qu-atut ilii fmzuli habent jusadeam
eleemofynam , utilli>ex vnlu.iiatedifponentiseadatur. At verA
in pollcriori difpofuione, lihrevi, vel fu ude impedias , non obliga-
ris ad reftitutionem, quia Hrutidcdor libate eligere potell, fic tu
illiperfuadere ; & hic returriteademdodrina , quxillatadl fu-
pra$.».n-4. Quod G impedias vi, vel fraude, ad reftitutionem obii*

garis,

241

Caput IV. De Injufta damnifieatione.

fartfctniafltieftiirabiturl prudenti damnum impedito faOuro.Ra-

Cio cfl, quia lic^c tl Ii non habeant jus Juftitif commutati viante ele- $. IV. D* difltibuutn» Peneficrerum > (j

flionem id eleemofynam illam , habent jusne impediantur fraudi- Offitmttm .

bus , & vi i confecutione illius boot , recurrente huc do&rma allau

fupri,f.a».t. i T"\ Icamus hac occatione aliquid de hujulmodi argumento: at-

U que quatuor di&s breviter expediamus ea, quas nimis pvo-
bape Jient et tenfetuteenem ktiujkn . lixd , & eoo fiud aliqui peura&ant .

% r — : — J: — 1 — ■

) Hae pertinent impedimenta contra volentes confequi Benrfi- ( cx S
‘a , vel Mania ,quz folent 1 Republiea, vel i Przlato benemeritu ren/

vltiofainregravi , ut fuppooimus , & damnum inferretur iis y
circa quos illa munera exerceri debent : unde iicdiflribuenscoiv-
trabit obliga kmeinreftitiKiQois , ut modi %.p**ted.nnm. 4. brevi-
ter infinuavimus.

cu 1 »ci munia ,qu«c iuicui « ivcyuui*.*, «ti-. » -- « . . , , . ~ - ■ . ,

diftriboiide quibus hecbrevitercolligoexUffio/^ ix>^.i7 cui caiU». de Jt^Met. tre 8 .x.dijf.t .**.7.)oopcfleeum , qui ab-
*&teDk*(iJ.x.de Jujl.tr. \.di/p.l.dui.2,qui alioscitant . falutddu&ior, fen&ior , prudentioreft , fed qui fore utthorpeo

PrlmbySi quiserat beneficio dignus,illumque tu etiam vi,& frau- bono communi io eo manere przvidetur i nam propterei aliquan-
de impedifti,ut conferretur digniori:ad nlhilteaeris . Ratioeft.quia domindsdoftus , dignior in aliquibus cifcumuamii . erit pro hac
dignus nfi habet ulUim jus refpeflu dignioris, quare illum impedien- Ecclcfia coatunuci «quia nobilior , vel quia potent lor di , quim *
do fecit juxta voluntatem Reipublicz intendentis dare beneficia , qmdodior , velfanaior . Et dignior wt inter Haereticos » qui

' * "• '■ ! dodior , quim qui tanflior , dc inter Catholicos , qui fandtior ,

• ■ “ * icitur tota difficultas in hoc argumen-

figendi ad ea munera illos » ouiotnni-

bebis )Ratk>eA,quia ille alius dignus jrefpefluzqud digni ,gaudebat bus expenfis fune digniores , ac repellendi eos , qui vel indigni
jure, ne malis artibus impediretur. funt , ve| mimis digni . - . - •

4 Secundi ,Siabfque vi, vel fraude curalii, ut daretur indieno, j Aflcroprimb , dfe fuo genere mortnle,ben«cia, « Officia,

nihil tener is reftittert i piis dignis, vel dignioribus; fed Reipublic^ 4 — k ,:L " L * "" r

vel Ecclefiz ceneris de damno fecuto Ratio eft, quia folum Reipu-
blicar.noo ver6 illis dignis,vel dignioribus iojutum iniuliQi.Nullus
enim habet jus Juftitiz ad beneficia . Et quidem primo loco tenetur
didat Rei publicat is^qui habet Officium. Secundo collator. Tertio,
tn , Qui fuifti fuafor . Qu6d fi nullum damnum fecuturaeft, adhuc
fruduum perceptorum reflitutio facienda eft ipfi Reipoblicz , vel
Ecclefiz ad quam pertinet beneficium , quia illud , quod eft propria
fubftentatio Miniftri idonei, datur contra voluntatem Ecclefiz in-
digno . At fi fimili modo fine fraude procurafli, ut daretur digno, re-
lidis dignioribus ,ad nihil ulli teneris:Nara^)on teneris dignioribus ,
hi enim non habent jus Juflitiz commutati vzfuprl dignos , non
Reipublicz,vel Ecclefiz, quia non eft illis feda injuriarum dignum
habuere, ergo, &c.

j Tertib, Si prodas crimen occultam, unde excludatur ali quis i
beneficio, fiquidem prodas collatori .etiam maloaoimo^ion teneris
ad reftitudooem, etiam fi collator, u tua non accefliflrt in tamae 10 ,
illi beneficium colliturus fuiflet- Rat io eA,quia, quando agitur de
beneficiiMtque Officiisj cujufcuroq; eft jus pate/acicodi ca^quac mi-
niis flabilem hominem faciunt . unde etiam folent capi infelrmatio-
nes, 3 cc.QuAd,G prodas aliis,undedifiametur is,de quo agitur? Refp.

Leftius inclinat te non teneri ad reftitutionetn valoris fpei beneficii,

( teneri enim ad reftitutionem tamae certum eft) fi ii excludatur ex
vi cora mi (Tj criminis : at fi excludatur ex vi infamizner tuam oc-
culti criminis publicationem enatz,te teneri Ratio dic poteft,quia
ibi is excluditur i fuocrimine, hicituo.

6 QuartbTi impedias etiam vi^e conferatur iudigno,ad nihil te-
neris : quia ad ejulmodi beneficia, vel Officia nullum 'prorfus habent
jus indigni.

7 Qumc6,Si ut tu fecilifis impetres ben6c i umum pedias Procura-
torem prrtend entis illud idem beneficium^uod tu prztendis,eum
orando, vel cogendo, vel per alium pnetextum in aliis negotiis eun-
dem detieodo , Ut item,fi impedias Tabellarios afferentes litteras
ad tuum competi torera i vel eafdem aperias qu6 feciliils i beneficio

111 - 1. j li: : » n:...- : M, -n »:

litnus;iires<3iiiribuenaaeuetjuaicioptuarnrum ictis , nnuv
qaidem fuiftet h*bi»a meritorum, fed merita unius, & alterius pa-
rum fe invicem fuperarent ; fi leve, vel nullum damnum Rcipublf-
ese, vel alteri inferretur & fimi lia. Ita Sotus, Valent- Rebell.alfi-
que apud DicafLivrxvr.^. ! 84.dC de Lugo mox citandus,/#».

illum excludas yin obligeris ad reftieutionem?& refolvipoteftexdi-
flis & habes dilucidi apud Dofiores^e Lugo/.i V.i8./r».r.i(.ioa.
citantem Bon.< 5 c Vafq.flc « loq citsniemCailr.&c.

8 Deniqueexiifdem didis obiter intelligis ex violatione fol i us
Juftitiz diftributivz non oriri obligationem reftituendi.nifiquate-
cui fimul violatur jus aliquod pertinens ad Juftitiam commutati-
vam^ Ita Rebell- Banncs, Molina, Turr.aliiquefluosciat/equitur-
contra Valq " ' ’ “

que Bonae -difi.i .Jrrtftnitt.f. 1/.1. «.^contra Valq. Saloniuxn,aliof-

3 ue tM-cimcx lege item Dicaft /.a.^>»fl.^^-a>»/.8.^ 6
Ir^vi.g.Haflcnus enim vidifti, tunc in ejulmodi diftributionibus
adefte obligationem reftitutionis^uandoauis violavit jas^uod alius
ha bebat, ne r epel leretu r,ne i mpediretur^cc. hoc autem /us ad com-
tmiutivam pertinet . A dde, obligat ionem reflit ut ioo is fundari in
obligatione feciendz squalitatis Ari thmetiez, quam quis in rigore
debet facerent hzc ei Juftitia commuutiva facienda eft . Nam pro-

tiam commuutivam, dum faciunt contra jus , quod habent Cives il-
li , &illi pauperes ad diftributioncm^celedionem,dtc. Et quando
Princeps, vel alius eledor eligit indignum ad aliquod Officinmyide^
obligatur ad damna , quz indignus Officialis inferet Communita-
ti , quia tunc Princeps, & eledor funt contra Juftitiam commuta
tivam coocaufz ad ulecUmaum, dum iadiguun ei Communitati
przfccerunc .

s.i »±1 contra Tu rrianam.

j Afler^ fecundd , omnia beneficia fi ve majora , utCardinela-
tus , Sc Epifcopatus , five minora ut Canonicatus , Sc CappelU-
nia , five curam animarum habentia , ut Abbatia , & Parochia ,
five non habentia ut przdidus Canonicatus , & Cippcl lania, caf-
tera beneficia , quz firopheia nominantur ,abtlrahendo ab iis , quz
dantur in concurfu, ( dequibusmox »*". i4.)aflero , irwuam ,
fetiseffead evitandum morule, Gconferantur dignis , dc idoneis,
edo , pTZtermrttantur digniores, vel digni (fimi . Itapluresapud
de Laigo, / 1. dr Jmjln Jtfi. »■ **i". 1 1 . & apud Dian. p. r.

tr. 1 j. rtftl. n o. Caram, w Ksi ula UtntJiH» , num 1 joj . durn
probat flando juri naturz in nulla dignitate debere digniorem ne-
cefiarid przponi . Id quod certdfcroper fit cum veniali ,quiafem-
per eft aliqua deordinatio . Idem dic de refignante fuum Beneficium
in favorem alterius digni . Jam dc dantibus fuffragia pro dignis in
e legione Praelatorum RegUlarium,dequeeligentibtts,(euaeant»*
bus eofdcm dignos , loquimur autem prsecifo Juramento, vel alia
obligante conftitutionem contrarium; quz certi, fi adfunt, erunt

E xta recepum confuetudinem oblervanda.Hzc tam ampla afTertio
: 6 i communiter non admitutur, «t plures citati i Dicaft. Ue.tit.
tamen efle probabilem fic fetetur Pili.*#". W& Ap p$m d jM$A

».181 JXV# ctmfttfslir tfft d‘gnti adBmrfi.

nom dentur in 'ffnturfm ytjjt prebabiltm txTridi*tu* j frffiem
ftpttmm, cepn ltrti«,d» rrffrmMtreH/ dittatt % nt ten/tremtnr digni / . St
•nivrrfafr nfUmatrent , ** trtesien* Benefit isritrnm ,mt Cerdinehum ,
Spif cptrnui , A Metum , fr(. qui / inter dignet Pebeentar Undetur rle-
ffir, fjp tUQuinen leuderetur entem temmunittr/S mele effit , fjpette-
tummerte/e. Hzc PilltUC.

fi Ratio autem hujus probabilitatis duplex eft. A Itera, qui a non
videtur graviter efle invita , nec Izfa Eeclefia , fi ea praevideatur de
dignis; commune enim eft in more humano, fub quo inftituta fune
Beneficia, & Ecdefiarum provifiones,ut ea judicetur reda provido,
quz fiat per aptos , non verb neceflarid , per aptiffimos : Gquidem ai
moralem, & humanam diligentiam ponendam bomioes obligantur,
quam certd dignus exhibere poteft; non ad ex omni parte

' non humanis viri bus tolerandum- Coo-

. m efle digniflimum/ed fe gerat tanquam

verAtaaquamdilieentiffimum,eanimirum

proutiliute Dizcefis operando , quz fufficiunt ad ejus diligentem
gubernationem, non autem digniflimam*zertd hunc non condemna-
res de mortali, quia non obligatur, nifi humano more^noralem d ili*
— *j— , adhibere, ut alibi uni verfaliterdidhim eft. Si igitur ego do
tPrzlatumdignum,quifimiliapoflitopcrari , cut erocon-

Ttmi. T. 7 . D/ Prei, Ver.

gentiamadhibere,ut alibi uni verfaliterdidum eft. Si igitur ego do
Ecclefiz Przlatumdignum,quiGmiliapoflit operari , cur ero con-
demnandus ? ipfe rerte, fi deficiat .condemnabitur, cum poflit non
(tefieere : non ego , Arc.

7 Altera ratio^uia hoc ipfum videtur conceiinie Tnaentinum :
qu6d fi contraria appareant alia jura expolcentia d tgniorem , viden-
turi Tridratino , vel i confuetudine abrosu . Ttiieac. fiJ.j.r.

fubee Ctrbfa/I.,. f,*.

frrtm tm<m «».«■ , ij *>*<»»•

Q_ ttn.

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra<3. III.

ttmftrantmr iSc de ©««.inquit

fui ad promotionem proficiendorum juskaient , monet Sani! a Synodus y
mtimptimitmtmimri** Bonos Paflorts , (y BctU fi* gubernanda ido-
neos promoveri, fre. Boam dilil, 000 Of timos , idoneos addit OOD Maxim)
idoneos . ...

8 Infhs;at immediate fic tradit Gonciliura,Eff/?wr alienis peccatis

communicantes mortaliter peccare, nifi quot digniores f fy Ecclofi* magis
utiles ipfi judicaverint .

Rcfp primarum immediati antei Concilium videatur effccon-
fenfurodedignis,vcl primi videtur per hoc fDigniorosJnon aliud fi-
gnificare relle nifi dignitatem eligendorum fumpto comparativo
pro pofitivo : vel fecundi» locutione minus propria ponit Dignio-
res» ut excludat indignos , non veri die nos, quos pauli ante admife-
rat : vel tandem tertidjoqoitur quando fit concurfus, de quo mox *».
14. Alias d nas refpon Genes affert Cafiropalaus , quas impugnat de

Lugo, /»"■<>; 4.4.

Nec veri quoad primam no liram relponfionem , novum eft apud
Latinos(qualcm efle eum, qui TridentinuraConciliumflyloreddi-
dit/cimusomnes)comparativum pro pofitivo fumere.C//rnwr vulg),
inquit Laurentius Valla/ 1 .de delrgantia tingu* leuinof. 1 t.cempaTd-
titii pro ab fo lutis , ut fi quis ft infirmior rm appri/ot , non dixi pro minus ,
quam infirmus ,Et pauli poft : Junior fiy fonior pro pofitivo ostcipifoUnt
(nomp) pro juvene pro fenejquemadmodum ocyus pro tey toti & minus
pro nonffiomper foro accipitur .

9 Confirmatur primi haec prima refpoofiofluia hoc vel alio Gmi-
li modo debuit id intelligere Filliuciusidum noftrara opinionem vo-
cat probabilem, etiam in Epifcopatu.

Confirmatur fecundi, quia ita debent intelligere, Reginal.auem
fequitur, citatque Diana r yrtfo/.+o. Henriquez ,Caftrop.

aliique citati i de Logo, lac.eit. v.qy. dum docentes, qui jus habent
conterendi Beneficia per provilionem liberam, ut Summus Pontifex.
& Reges, latisfacere fuae obligationi, fi dignis conferant , quia aliud
exigere in Papa»&; Regibus eflet valdi onerofnm. Amabo te.fifle hic
ledor; fi onerofum Regibus, cur non aliis ? Deinde; An quia Epifco-
pus przfentetur i Rege, dignior; & utilior eo ipfo evadit, non verd
fi ab aliis ? Denique jam ergo non ampliis rationem habes majoris
utilitatis Ecclefix.

10 Confirmator tertii,quia ita etiam debent intelligere, qui eff-
cedunt eos laicos»quibus de jure patronatus incumbit przfeotare ad
Epifcopatus,& fimilia,pro polle folumdignasprsefentarc.lt» de Lu-
Qpfiieju ftd^.mu .3 9 .Dicaftillus/£».^ Jnflit'tafra&.\,diflA jbt,
«.«.ioo iynmm. tot. Et ratio harum confirmationum ea eft, quia fi
Tridentinum loquitur de omnibus,ad quos pertinet cura proficien-
dorum, etiam nos omnes comprehenderet, & fnb mortali obligaret
ad digniores praeferendos: fi ergo ipfi negant prfdidos peccare mor-
taliter praeficiendo dignos , noftram explicationem excipere con-
vktamtur.

11 R.efp.fecund6,ad inftantiam **»i.8.fadam : me ingenui fateri
proptrThuncTridentini textum efle multo probabilius Epifcopa-
«us,&fimilia majora Curata Beneficia , & de quibus folum hic lo-
quitur Tridentinum , debere dignioribus conferri , nec in praxi ali-
ter efleconfulendum.

ia Obiicies primd, cum Vafq. in opufe. do Btnof.t \.fi.\jlui>.%. Be-
neficia funt bona communia, ergo diftribuenda pro ineritis , ergo
praeferendi femper digniores. ri .

Refp.fatte probandum eflet antecedens,non fupponcnd um: lolum
ergo bona communia dici poliunt, quia aliquo tandem modo minus
principaliter iodi tuta funt ad excitandos homines ad (ludia , virtu-

vel fuffragari . ItaVafquez, UcjcU.cap.x,$.\.doA.i y Cajetanux ,
Molfefius^l iique de Lugo/f.a.dr Jufliii*fi>fl.^ft 3 .i.m.\ 3. Dica*
ftillus/r./" Jw.ir 1. vocaosn0m.11 3. hanc probabilem, licet con-
trariam probabiliorem . Excipe femper juramentum, vel quid fimi»
le,ut excepiftijn.y. Ratio hujus quarti didi ell eadem^ur mod6 di-
da edi n.6. non enim video, cur his eledoribus , & collatoribus Offi-
cii fecularis majus onus imponi debeat , cum per dignos , more hu-
mano, fatis Reipublicx confutatur , licit proh quim optabilius edet
perdignidimos!

16 Dixi(E 2 edores,qui dant fuffragia. ) Nam, qui ea colligantde-
cundumca debent pronunciare : quare peccaret mortaliter , fidi-
* habente * ”

quoddam elcttioois,quo privar
Hinc, quando pro pmribus,Qui numerofiora fuffiragia aequi habue-
runt , adhibetur fors ( quam adhiberi imroun iis faecularibus non ve-
utur in Ecclefiadicis ) peccat cumonere refljtutionis , juxta fpera
boni eventus, is, qui fraudes molitur, vel imponendo, alia nomina ,
vel aliqua fubtrabendo, vel chartas figntodo, &c. Tunc enim hrdit
juditiam commutagivam contra concurrentes : perinde fecit in lu-
do is, qui in ipfo , injudas fraudes ufuxpat .

CAPUT V.

De quarta radice Rritirationis , qux radi-
caliter eft ex contraftu.

x Qlineis cum aliquo contradum, deponis v. e. apud Petrum au-
O reos centum, hos quam vis judi acceptos , Vuo tamen tempore
redituere tibi Petrus obligabitur : qusobligatio immediate edes
contradu : De qua re in capite fcquenti , oc deinceps . Qu6d fi
culpa ipfius pereat depolitum , debebit altera totidem reddere ,
damna inde fecuta ; Quae obligatio immediate cd i culpa , fcd
mediate, & radicaliter tendatur ( u t ex fe patet ) inprarceden-
ti contradu , de qua rem prsrfenti capite differimus ■ Hujufmo-
di autem contradus lolent ede Depofiti , Mutui , Commodati ,
Precarii , Locati • Pignerati; qui funt proprie contradus. Ejuf-
dem item generis funt ii , qui vocantur quafi contradus , qualia
funt Officia, Tutelae, Procuratoris munera, Profcflicwies , Artes,
dcc. eo enim ipfo , quod quis Officio fungitur, vel tutela, vel arte,
6 cc. videtur tacite inire padom,cum altero , de inculpata admini-
ffratione Officii, &c.

§. L Do obltgotiono Hrflitutionit orts ox sulpo .

Improprio dUio ContraSJu ,

a T)Rzmit

tefque.ut iis praediti Ecclefiis prxficiantur: Sed addimus fatis exci-
tandos, fi noverint dignos elfe praeficiendos ; i mmd magis fic excita-
buntur, nam fi expofeerentur folilm digniores, cum multi dcfpera-
rent ab aflurgendo i communi dignitate, i fui cultura defidereot .

1 3 Obiicies fecundd cum de Lugo^ aV/ }uflitia,d, y fo£\.%.n. »g.
eff de jure naturae, ut in quibufeumque muneribus prol piciatur bo-
no communi. At inEpifcopatibusA fimilibus gravioribus non pro-
fpicitur bono communi per dignos:quia Epifcopi magna A difficilia
pro o v ibus fuis capeflcre debent: ergo, &c.

Ref? conceflaulttemajore^iegatur minor :fi enim Epifcopui non
fit aptus ad prdTpicieoiium negotiis currentibus juxta moralem,
& huirianam^ligationenHquam fatis efle nemo negare poteft, certe
noo erit ne dignus quidem , quare nihil contra nos .

(^tcraareumenta ab aliis contra noftram fenientiam allita ipfi-
net de Lugo futedifloluit .

14 tertii : Quando Beneficia conferuntur per concurfum
CompCten tiU.tunc line dubio dignioribus ex concurrentibus debent
fub mortali cooterTi.itaFilIiuc./«^»rji.i 80. citans Lefitum . Ratio
eft,qui> polito, quod illi convenerint ad examen, padum initum cum
lis luit» Imam , veluti in ftadio,Ct reportaturus ; quare
wn H^ %M 2 Sl rw v ' nccnti » f ‘ P romi,]o b » vio non potiretur: Adde
in Benenc «hs fande ejufmodi concurfum inrtitutum effe : ut

f am 'r-j!l m ji 5 i9Uoad feri poffct,providerentur;guam inlH-
exaggera tis verbis i T rident ino Jrfi.z^c.i 4.

-mitto in legibus (quas vide apud Left. l.x t.y.J.j. Vafq- do

X roft.t. a.ja-i duh.i.fo 6. Azor. ? pJ.+.t.b.fj /,6.f 4.Rebell p.i.
i. 1 .do tonor ull.q.l o. de Lugo/«.i .do jmfln .itifi .i-Molia. t.z obfi.
X 9 s &pnfiim.¥z gun d J.i.tnp. »0 .do eontrsaj haberi has tresdifpoG-
uooes.

Prima eft hujufmodi : §uondo contrafiui tfl inuti/itstomtun/im
ntcipionsss , ut oji Commodatum , obligatur outipions nfiituorofi ox fuo
dolo , vollata culpa , 9 o/ Itui , vo/ttiam loviffima ros acteptaporoat , non
vor) fi moro fortuiti fisu ullaprorfus culpo portat . Horum terminorum
cognitionem explicuimus fatis fuperqueApra/.a.S.a-*. x.fyz. Ex-
cipitur Prccarium,quod eft, quando altquid tM cmctduur t oumonoro t
ut ad nutum tencodontis roflituatur ; ad hoc enim roflitumdum ,fien do-
loni culpa tata tua portat , e i ligaris , non autem fi portat ox /tpi t vol
loviffima .

3 Secunda difpofitio : Quando contra Hui tfl in utifirotom fo/iur
olant is , recipiens folum tonetur per diflas logos ox do io , *r/ la-
ta culpa i Ut fi quis apud te fuam pecuniam , vel librum ,
fine tuo commodo deponat , fi ea pereant fine dolo , vel la-
ta culpa tua, quamvis adfit tua levis , vel leviffitna , non obligaris
illa reftituere.

4 Tertia difpofitio : Quando eontraSfus ofiin ut i fit at em utria f-
quoy nsmp) tum dantis , tum recipientis , ficui 1 cum Ucateor domus ,
vel equus tauto pretio : immi (y cum commodat in tuam y fy amici uti-
litatem , nt quando commodas equum ad invifeodum communem
amicum , rccipioas tenetur ex dolo ; vel ex lata , vel levi cu!pa>non
veteleviflima.

y His ita per leges difpofitiMllud in quseftiooem vertitor . Anba
dijpofitionetfint f ornanda anrr fentontiam Judicis . An ver) dante illa
accedat , non obligemur in confrientia reftituere praedida , quando
vete,& coram Deo non adfuit culpa emis mortalis ,quam Theolo-
gicam fuprain fimili quaeftione appellavimus?

Servandas c 0 c ante fententiam aliqui contendunt. Ita Ofiate ,
f ##». X . de c 0 ns mSl.tr a fl . j . di fi. 1 t.feSJ. ij .num. 5 8. LefTlUS yloe.cit. VafqU.
loc.cit.prafertim num.+i, ^48. aliique^quos citat , fcquiturque Fa-
gu ttAtZyloc.citjium. 10. dicens contrariam efle probabilem. Negant
alii probabilius, Henriouez, cap. tydeirrrg. alios citans, Si, VerP.
Commodat um,dc Luso,al iique apud Fagundc* ylec.eit. num. 1 1 . cum
quibus fentio ; Atque affero , nifi ei culpa tua gravi , feu mortali

coram

Caput III. De Contraclu. 243

coram Deo, pereat respuam per contradum debes, tenon obligari
adreditutionemantefententiara, et tam Ii peccaveris per venialem
negligetnum,ycl madvertentiam. Ratio potilTimaeft, qua diximus:
$.5. quia non ed damnandus ad reflituttonem rei gravis, qui
graviter non delinquit;iniquum enim clt, pfne gravitatem non pro-
portionari fecundum gravitatsmculpp; Quare prediOg leges, vel
fiunt pacnales,qu* non obligant antefententiam :vef G mavis non cfR:
pcenalcs.dic non ede ufu^ntelcntctiam receptas, ut probabile putat
lxffHis/i.c.7.iW.8.Nemoenimeft,qui pignori, vel rcieoodude,vel
commodatae Ac. putet fe majorem cullodiam debere cx judicia, qui
Dominus ipfeexhiberefoletjfoletautemcum ordinario, & humana
diligentia;non cumexquifitiflima.Efto,vir ingenuus melius cullodiat
res alienas, quimfuas,reAituatque etiam fiapud ipfum pereat per le-
vi (limam culpam, id eaimgratitudini$ed,nonobligationis;ut patet,
quiaviridemhoo edus, etiam fi pereat res fibi commodata per cafum
omninA fortuitum/oletetiam illam redituerc.lllud nota v ira us/*J.
/.1 .e.i.^.j .».Drpofitum,Sc mox S.a. ». a . dc rurfus hic notatum perve-
lim , non eandem dtligentiamedefufficientem ad vitandum pecca-
tum morule in rebus majoris momcnti,quacfufficit in rebus minori-
bus ; Et naturalis ipla ratio didat, etiam in conficientia, in contradu
commoda ti,quoded iofolum tui commodum majorem aliquam re-
quiri diligctiam.quim in Locato, quod ed in commodum utriufiquej
vel depoli tum, quod fit in commodum 1'olius deponent is:locum reco-
le,ubi etiam decernitur,quid fi dubium fit, utrdm negligentia fuerit
gravis, an levis, &c.

6 Obiiciescum Onate,/c. Politis fupradidis legibus, homi-
nes talibus legibus fubjcdfsfialtem virtualiter intdligutur celebra*
re fiuoscontradlusjuxta illas leges, ergocx pado tacito obligantur
juxta illas adbibere exadiffi mamcududiammamideA haec obligatio
rcditutionis appellatur ex cootradu;nO ex delido, ed enim ex dida
tacitopado.

Relp.negSdo antecedens, quod cert^ gratis aflumitur.Toldm enim
(e obligant homines ad diligentiam humanam & moralem : qualem
lcilicAc in rebus fiuis ponerent, quod ed nolle advertenter ponere do-
culparo latam:Dicitur autem bzc radix ex contradu, n6ex
delido,quia non ed ex merodelido/ed radicaliter, ut modo».*. ex-
plicui, a contractu dependent .

7 Inliis,cx Vafq./v.«. 4 >. /Equiujportulat,ut quanJoottidf tu re
commodata fru«is,haoc arqualmtc fa Item intendas, ut vel is fubi re
onus rellnuendifluando culpa tua Icriflima rem perire cStine»t,1e-
CUS.quz equalitas eflee, te frui commodato , * ejulmodi onus nolle
fubirc^lanc vim videtur habere argumentum, quod induci t Vafq V.
aw.4i.Rflp recolendo prius, incommodatocxufuhumanoaliquid
gratis dari;commodatcnim quis rem fiuam amico nullo pretio, fie-
cus non edet con cradus Commoda ti, fied Venditionis : Hoc polito,
ruit argumentum V afquer:neque enim deber ede tanta aequalitas in
commodato, quantam ipfie requirit aliquid enim plus habeat amicus
ex accepto commodaro, quim habet i$, qui commodatum da rfuffi-
cietergo/i recipiens fubeat onus cudodiendi rem amici, ficuti rem
propriam .

8 Qu^d agendu ra, quando Judex ex falfa pnrfiumptione gravis ne-
gligentiae te condemnat, cum tamen gravem non appnfuens? colligi
poted ex didis fiupri in iimili, cum dc damno dato, 46.r .4.$. x.

9 Denique fi res commodata, locata, depolita, &c-fbrtuit& fine ulla
culpa pereat,ccrtumednon adeifelnconfciAtia obligationem redi-
tutionis, neque totius, neque partis. Ita Vafq l.e.dui.y.Mol. /.r.alii-
que/>»^",Lefl:/.*.c. 7 V8.Pagun /.r.».f7, quidquid dicat Diana,/», j.
tr. 6 .Mifc rtf 1 0 citans ValeriGA PaludanQ.Ratioed,qnia ubi nfl eu
culpa, elTe nequit poena; dc ubi non aded partialis culpa gravis, nec
poenalis poena gravis. Iu Mol. 4r.de Lueo,4r/#£. 9 . ».t*j.

10 Exci pe tres cafus. PrimA, in fartum dedurtum fit delete um
refiitui, ttiamfi res fortuiti ponat . Quod padum poted fieri liciti in
gratis commodatoA fim ilibus : non verA quando quid locatur, v. g.
judo pretio; quia tunc ejufmodi onus edet fiupri pretium judum^t-
queadcA illicitum.

1 1 SecundA Excipe, fi fit '*• mer a culpabili rtfiitumdi ; tunc enim
obligaberis ex delido iniuftzdetcntiooisA recurrent ea, que fiupri
de in/nfta retentione in fecunda refiitutiones dida fiunt .

I» TertiA;Excipe*/fi commodata- iut V.G . ad alium mfum prattr vo-
lunt au m Domini rt culpabiliter utatur , ut fi oiuum commodatum ad
unum iter , ducat ad aliud ,• vat argont eum commodatum pro fua domo,
forat i domo efferat , unde equutft vat dtperd. ntur : tunc tnim ipft dat
ea/ui fortuito . Debet tamen,ut innui,tum in mora, tum in di-
do ulu^dede culpa gravis : fi enim bona fide putat ea non difplicere
Domino, non ed obligandus nec ad reOitutionem rei , nec aamno-
rum.quse inde fecutafortd funt, ut fi Dominus ad ufuramfitcom-
pulfius aliquid accipere .

Et univerfaliter damnum alteri inferens fine mortali ad reftitu-
tionem non teneri , notat Januarius .

1$ Sium commodatam, & unitorfafitor fuodeumque af.ud doli-
tum per nuntium Domino quit remittat , & hu nuntius rem ULm fu.
retur , an aifolvatur delitor ai iterata reflit axione } Vide apud Dodo-
resA de Lugo/.i Jr J*/. 4 lfo 8 .}.*. i»7.& nos dicemus, r.4.r,i . §.

Tomi. T, I, de Det. Prae.

II. Dr ohl^atitnt r/JUtutiottit orta ex culpa in quafi Connati * .

t /-"XUamvis major oblig»tiodiligentipapponendf exigi foleat in
rebus habitis per verum coutridum,v.g.per commodatum ,
depoiuum,&c- quia tunc aded padum magi» exphcitumdr cu«o-
dictida re,quim quis rccipitrquim requiratur iaoftc . U, tutcl. surti-
busAc.que fiunt, ut modo diximusfluafi contridus;in 1 uibus loldra
aded implicitum padum de bene admmidrando officium: tamen
cum in conficientia utrobiq;fit,fieu intclligatur non dilhmile paduoh
recula em uoiver(alis»Antefcotentiam judicis neminem obli ari in
conficientia ad reditutioo£cxoffi jo,tutela,prafieflK>dc,&c.five haEC
aliquis exercet ingratiam dumtaxat alioru ut cft Medicus, cui mer-
ce, non datur.fivc etiam fui ut fi eidem merces detur, fivead officiu

i fuperiore exponatur, live officium emerit, ex de Lugo«.i>

tia.dtft 8/vd. 7 .netpinem, inquam obliari in cdlcientia nili ex culpa
Theologica mortaliter gr-vi.lu Valq dor,ft.c.%. dul.j. Lefl u e. 7.
dui.-j.it Lugo/.c fert.? » 9J.cootrarius videtur de D\ca\\ Jijderefi t
^4d.aV.j.^.?.».86.Ratio fundamentalis eillimilis ac iupradida,

quia nunquam homin«(fi*egratis,five ex pretio! ferviant ) in dido*
rum muncrumfiuficeptione.vel traditione' pr?! c indendo i nova pro-
miffionc ) intendunt fe.vel alios ob ig re, mG ad adhibendam in fiuo
munere diligentiam moralem, & humanam, non ycrA cxquiriiill»-
num ,{ed illam , quam morali er quis ad hberet» fi lolilm bono huic
ipfms tota adminillratione cederet . Hanc autem moralem Gad-
vertenter non ponant, obligabuntur fane ad rdtitutionem omnium
damnorum, ut ex didis patet.

s Illud tamen iter0m,iteramquemoneo,4i.c.} 5.i .F Depofitum,

Sc ioe/.S.tr.i.f.i 4- 6 c nuper 5-i.« j.tum 10 rebus gravioribus,
tum in acceptis obldlum proprium commodum, majorem diligen-
tiam requiri ad culpam mortalem evitandAimat vcrA minorem m le-
vior ibus, vc-1 in acceptis ob fiolam alterius utilitatem. Aliquae illatio^
nc circa Advocatum, Medicum,Judicem,& fimiles, ex didis colligi
pedunt, quae tamen, nc erres, fiunt videndae in fuperioribus,4 1 . eap.y
jf-4'

% Dixi (praefeindeodoinova promiflione ) nam indu^bus cafibus
obligabiturquis^tiam inconfcieatta^dexquifitidimadili^entiim:
PrimA , fi accipiat Officium eumpnmi/fione dirta dirigentia exufitiffi-
ma,nam tunc tenetur ex parto ; maximi fi ex hoc auflumfit i/h ftipon.
dium . SecundA , fi taciti ipfumpeomifit , ut cim quitfejallaoit metio.
rem a/iOyUnde propter Ice ji/ifi avertit l metior e V. G. Medico, Artifice,

fyc tunc enim damnum per fefecutumexdupllci titulo refircire
tenebitur, dc quia imperitus ed, & quia perexquifiuro diligentiam
imperitiam fiuam compenfare noluit .

§. III- An rem commodatam , depofitam , tfge. deleat quit in eemmuni
periculo pr a ferra fua ?

1 TNdatincendium,veltcmpedas, licitAnc,&fineonerereftitu-
X tionispodum res meas ficrvarcnegllgendo, vel proiiciendo po-
tius res mihi commodatas, depolitas, 3cc. qui 1 munAc.

Si in foro agas externo, jura pr^fiumunt te tuas libermtem^lienaf-
uenegligentem,exdolomala,liberadc, atqueadcAte cogunt ad re-
itutibnem, fiveeasresi tui, Ove in alterius utilitatem habueris.
QuAd fi res aliena long^fuilfet pretiofior quim tua , multo magis te
c«ndemnant:Dcbuifises qui ppe rem pretiofiam alieni cudodirr, nam
ut bonus gedor negotiorum alteri uspotuifles repetere pretium rei
tuse Neq;enim leges pr*fumunt adede pericnlum,neDominuscon-
tra fas nequaquam tibi fioluturus fit pretium tuse rei, nam leges nun-
quam prsefiumuntdelidum .

^ At ver A cum hic agamus in foro con!cienciae,duo mihi fint cer-
ta, Alterum nonnifi ambiguum .

Certum fit primA: J» ni propria fant afui pratiofa, muho magh fi
fint pretiofior i quhn attona , aucmodotumqu* h t apud te five in tuum ,
five in a/teriui commodum extent , poffe te in conficientia tuae eos aftt-
mii praferrt ,\tl dc LugO/"». I de Juflitia,difi.%,f<i) . tO.*».I J^.BonaC.
difput dt conte artii. qua fi l .pag.S.mum.t J. Ratiord, quia nullus
tenetur ad res alienas confiervandas, quocumque tandem contradlu
apud te remaneant, faciendo extraordinarias expenfas: fied fioldm
ad ordinarias. & communes. Neque enim Commodatarius, V.G.
obligatur ad alendum equum , velficruum in lui gratiam commo-
datum;non verA G fortA infirmetur, obligabitur ad eundem medeiv-
dum extraordinariis, defumptuofis medicamentis, poterit certi
mederi, & aliquando debebit, G certA fiperet, ut bonus gedor
negotiorum Domini, pretium medelae recuperare; at non, finon
fperat. ImmA Depofitarius, dc Creditor habens pignus, ne ad or-
dinarias quidam expenfas tenentur, nifi utilitatem, ficu fervi tiutn
expenfis zquale iaepofito, vrl pignore habeant: quia cumcon-
traOus depoliti , vel pignoris fit tolum in gratiam illorum apud te
deponentium , non ed zquum , ut ex lll is damnum patiaris . Ex his
ergo fit, ut tu non tenearis ad fiervandam rem ahcnarn cum detri-
mento rei tuse arquA, vel magis praetiofiar, quando non fperas certA
rei tuz pretium recuperare: quuidefletconlervare r- m alienam
cum extraordinariis tuis expenfis, ad quod nemofnHi clardpro-
miferit ) fic obligare in ejufimod« con trad.bus intendit . PnetercA
G Dominus , ut Didum ed , obligandus em ad has extraordinarias.

Q. a ex-

VjOC

244 Explicationis Decalogi

expcnfas tibi fo!vendas,jam obligabitur tibi totidem folvcrc/juoc tu
pro re ipfius expendiftirled expendifti rem gqud,vel magis pretiofam,
ergo tanti interierit i pii Domino, fi rem ipfius practulifti tuis; quan-
tum, ii non prartuliftes.Ex qua fecunda ratione Bt,ut vix fit caius,quo
pofljs fperare te tuum pretium recuperat urum, quia te Dominus re-
pellet, tanquam imprudentem gcflcrcm lui negotii .

| Certum fit Secundi; Inca/u mtt*pbyfico,quffper*rtiprit,um tum
rnriiuptrmturmm^rnari tt sd ft mundum rem pressefitrtm , tmme (j
etiofam alienam . Ratio eft, quia tunc nihil tu amittere*, quare non
beres capu t,unde excufareris 1 conterva nda rc proximi . V ide,qu9
dicam me* *.(>. Harcduofim certa.

4 Ambiguum autem eft, Sc propter yariasdiflindionesabAu-
thoribus hinc inde allatas valde implicituro , quid fentiendum,
quando res tua eft vilior, quam fit res commodata, depofita, locata,
&c. Lege Moli nam, '-a .</.xp6.Lcflium,/.i.<‘.27. dsfi,nd.t,. Bonae
d* entr . d. quafi. i. pag.6. Nihilominus id duobus didis in hunc
modum expedio .

Dicoprimd: Si,queunvnrts tus fit vilior, tamen tibi notabile dt-
trimottum fmtit ejui jadurm , tt non ttn.ri rem alienam prtuofiorem
prmftrrt t um , quando non tt moraht/r sertu e pe fle ejus pretium rtcupt -
mn. fu dc Lugo Joccit. H n. 140. Ratioefi fimilis prxdi&arQuia ne-
mo fe intendit m hiscontradibus obligare»ad expcnfas faeicn3as pro
re alienarum notabiliA gravi fuo detrimento, vel cum eius proba-
bili periculo.Necefi verum, quod multi Dodores.cu Molina, Bona-
cina/. 1. ali ifque inculcant, negligentem rem pretiofiorero procoo-
fervanda minus pretiofa,fempcrcommittcreculpam,cum vir pru-
dens id nunquam cflet fiidurus;nan efl, inquam, verum j nam omnes
pruden ter evitare Jicicd pofliint fuuro quodlibet noubile detrimen-
tum, negledo alterius etiam gravi proportionali ter damno , nifi bo-
num publicum, vel aitkir aliqua ratio contrarium expofcat,dequo
hic non agimus , Ut quid enimjprudenter nc faciet inops Paterfami-
lias/jui centum v.g. aureis fine fpe uberioris fortunae, vitam fuam,2c
frequentem familum, utcumque fubOemat,fi cos velit, fine fpe recu-
perandi amittere, vi fervet gemmam decem mille aureorum Princi-
pis praedivitis,ex cujus jauuara nullum Princeps notabiliter dam-
num fentiee, Apage.

5 Dice$,qua ratione erit expendendum ejufmodi detrimentum,ut
cenfeatur notabile? Refp. non nifi confidrraudo per virum pruden-
tem,tuam, vel alterius pauper tatero,tU9,& rei aJieng valorem,dam-
na, vel pericula cx jadura alterutrius fort£cooferutura,&c. Mod6
item ad vertas pro commodato, vel fimili, quod fit in tui foliUn gra-
tiam, majus aliquod damnum te debere fubire , quim prodepofito,
vel fimili, quod fitfolumin gratiam alteribs, id enim ipla refla ratio
ex fe pofcft .

6 Dico ficundd . Si rtj tumti/iorit 4 fit , ut per tjusjaduram non
fit notabile detrimentum incurfurus , debes rem alienam prttiofitrrm
prmftrrt tum , fixe rtt aliena todtm medo forti perii fiet, fi in tenta fuijftt
tempore vrrbi gratia , incendit in manu Dom-.ni , fixt mon ptriijftt . Ita
idem H. Ratio eft, quia femper in praedidis contraditas more hu-
mano,& urbano faais^liqua tandem obligatio imbibitur, rem alie-
sum cuftodiendi, quando poteft ; ergo non excludetur rationabiliter
ejuf m odi obi igatio , nifi quando futurum eft notabile, non ver 6 exi-
guum datrimentum •

7 Porrdfi certbpr? videas, Dominum reipretlofae nSfoluturum

tibi pretium tua* rei vilis,lic& peccaturus fis contra Charitatem.nifi
rem pretiofam illam prae tua vili ferves/, haritas enim didat, ut lub-
veniamusgravi damno proximi, quando commodi, vel cum modico
detrimento poflutmis : non tamen peccabis contra Juftitiam, quia in
contradu i te fado in utilitatem alterius^d patiendum detrimeneft
te non obligafti;Nifi fortdadcd hoc detrimetum tibi cftet exiguum,
ut judicio prudentis judicaretur ad illud te obligafiir.Negari enim, ut
roodddidum eft, non poteft in contradibus quibuslibet humanis^m-
bibi aliquam tandem promiftionem fervand 1 rem alienam, quam ob-
ligationem extendi ad fuiferendum modiciftimum hoc damnum non
recuperandi tuae vilis rei pretiunvdmodum eft rationi confonum ,
IflMMin commodato, quod eftfolftmin utilitatem Commodatarii,
«liquant 6 majorem hanc obligationem ede, ita ut etiam is obi iget ur
«Iere equum, v.g.vcl fcrvumc6rw>datum,modd notavi. Unde nt,ut
Commodatarius obligetur ex Juftitia praeferre rem pretiofam fibi
commodatamium ea jadura rerum fuarum,qux aequi valet illis ali-
mentis : Atque eodem modo proportionaliter licit philofopharc
in reliquis coQtrad ibus . («-.•■■■

§. IV. Sumat* nuta tz diti it quoad e l figat i enem M -
fiitutndi tx tulpm.

i ^VBligatio reft ituendi,ut ex hadenus fparfim didis liquet^ua-
tuor ex capitibus emergit. Ex de!ido,ut cx furto,homicidio,
aduUeriOjdinificatioue^cc. Ex quafi delido,uc cilm fervus tuus, vel
animal tuum,tuufvefiliusalteri nocent Ex contradunt in mutuo,
<Jepo(ito^rmpto,loeato,£cc. Ex quafi contradu»id eft, ex officio, quo
quis fungi profitetur; qualis eft Tutor, Curator Judex, Gubernator,
Medicus, publici Opifices, flee

a Dico jam in praecedentibus efle ftatutum, homines tunc folilm
in foro confcient ia- antcfcntentiam judicis obligari in prardidisad
reftitutionem, quando peccaverunt moruliter .

Lib. Vm.Traaill.

Dc obligatione enim ex dei ido,pu ta five ex xnjufla acceptione^ ve
ex iniqua damoibcatiune,fic llatutum eft tot tr.}.e.z\y
De obligatione ex quafi dei idesfie decrevimus I 6 t^,$. a.»^.

De obligatione ex contradu, fic docuimus, bot tr. j. e.j.

De obligatione denique ex quafi contradu, fic dixirous^.$.i.*.i.
g Modo notescit nos nimis fipp£ notavimus/ 1 ^.3. 1 7. ». Uepofi.
tum } & pau)6antc 6.». nu.i. negligentia: culpam in uua rc v. g. in re
temporali aliquando efle vemalem/juae morulis erit in re graviore,
v.g. pertinente ad vitam, fic nimirum pofeentc ipfius rei gravioris
natura, multi maps fi prarccftcric aliqua promi flio, &c.

CAPUT VL

De eadem quarta Radice Reflitutionis , quz
immediate eft cx contrailu
in univerium.

5. I. Prmm tlitur definiti 0 contrarius .

1 /'"'Ontradus, feu padum ftridefumptum i Jurifperitis fic de-

V-X icribitur, Eft ultr§ citrequt ot i igatio , t* ttnftnfu voJunta-

tt parttum ttnfurgtni y Plamtlsautcm fic definitur, Efiatiu, txtonmt

tmtr duo i } t ‘t/plurti ttUbeatut t portent extUerum toufinfu obligatio.

nem . Not«, priorem defer i ptionem tradi per cffcdum.refuluntem
ex contradu , idefl per obligationem : pofteriorem verb tradi
per i piam caufaro , puta per externum ronfienfum , cx quo infe]»-
rabihter coofcquatur obligatio. Dc his lege Molinam, dc Luco,
Fagundez, Onatc, mox citandos , Leftium, Rebellium, aliofquc
paflm ab iifdcm ci ut .

2 Dixi ( llrid^ 1 ump tos tum adus continens obligationem unius
tantum, ut fimplcx promiftio, vocatur minus ftridd contradu* . Pari
modo adus continentes padum explicitum unius partis, dc implici-
tum alterius (quale accidit in obligatis ex officio, ut eft conventio

Tutorem, & pupillum, inter Curatorem, & Minorem ,
vel furioiiim, inter "cftorem utilem tui negotii, & teabfentem,
inter fungentes publica adrainiftrationc , & communitatem , &c.)
vocantur quafi contradus .

3 Cum obligatio fit um neceflaria/ceflentialis contradui,multa
notant de illa Dodores.Prpcipua funt hecquatuor.PrimV**/W«'

dtbtt tfft verus , (y non fi/i ut , quare ver iis ditem/ fecontrabtre animo
non contrahendi , comtra/im veri non celebrat y Hcit altande ebibetur
ad damna omnia rfuia/cilich proximum per tllam fi/lienem elecrpu , ut
i nobis fuso didum e(\fup.l.j.e J.fl.». qui eft de Juramento qromiffbrio
do tofo .Non mc latet Bafilium Pontium J.z.de matre ,+ n 3. (cui adde
Turrianumapud dc Lugo mo* citandum j contra Molinam//>f.3 5».
vtrf.fgoprebaoiUu/ ( cui adde de Lupi, t. I.de Jofi.difiji.fe/ 1 fi. 0.4;.
dicentem efleommum ferd Dodorumjaliofque putare, ad efteotiam
cootradusfufficere verba externa fi gm beant .a conleqfum , fine nc-
ceftiute ipfius interni confenfus. Sed nos Molinam fequimur, quia
non poteft 1 me oriri obligatio contradus fine voluntate mc obli-
gandi : at voluntasme obligandi ipfiftimuseft confenfus.

4 Sccundd. Sixotumconfenfumnonbakuifii , fedpefledferfiflentt

alio in vero tonjtnfuju eonjenfum verum pr abeat, revalidat t , te» r*.

tifitatur fotura/iutide qua re multa Dodorcs^v^w.LegeSanc./.a.d»
mair.difi.}i.& J*.

5 Tertid. si xoluifii tontrabtn , ftd nc Itet fi, tt oi/'x*Tt , certant
utrimque Dederet ,an veri contraxerit y de quonos aliqua tetigimus ,
ciua de Juramento . Illud eft certum , obligari te ad omnia damna,
modoiaro « vdidoob deceptionem .

6 Quarto, x» tonftnfifii tx metu , fit* dele, vel vi Jftx errore danti-
Stes caufam centra fi en , fivt circa fub fi amttam , five tirca qualitates, an
fubfiflat contradus? variae funt opinioncs,quarum faltera neccftari«s
DOSiCum eaimus 4. Voluntario, de Veto fit Ju' amento , fiatis tetigimus ,
& multa dicemus inferi iis c.7. £. 1 1 . J «. 1 1 .

§. I I. Divtfio Contradam.

P ima divifio in contraduum nominatum, (J innominatum.

i Ominatus eft ille«out habet fpeciale Tuum nom?, ut emptio,

1>I vendi tiodocat io, oc fexcenti alii. Innominatus nomine fipe-
ciali caret/ed utitur genera Ii. Eftquequadruplex.Do,!./ <*/, quando
tibi do t V Gpa»tm,us des xeflem : Do ut facias quando de panem, ut
feribat . Facio ntfatias,qu»ndoegoftribo,ut tu mt electat . Facio, ut
Jit, quando tibi fervioqat tu mibi panem tribuat . Legantur pro orani-
bus his divifionibus Caftr. Jtjuft. commut.d. 1 .p .a.aliiquc,quos ipfe ci-
tat. Licet autem in contradu innominato, fi neuter ex contrabfftibus
illum carperit implere, non detur ia jure externo idio unius contra
alium, unde poflec alter i contradu refilire: uroen rnfbroconfiden-
tig/lum alter non recedit, 'debet uterque ftare contradui , nili cir-
cumflanti* fint notabiliter mu tatr, modo alibi dido in fimili . Ra-
tio eft, quia verd.& in conficientia fe obligavit, atque alter, cuna
onere fe obligandi , acceptavit, ut fupponimus.

X*>

Caput VII. De Venditione, & emptione. 24 5

Secunda Dicifie in centralium bona fide* , fy firifli juris .

x Contradus bon» fidei dicuntur illi,quibus Judex poterit, etUm
in con fcient ia, multa ex sequo, & bono arbitrari : Tales funt , quibus
Imperator %. Ati ion. Infiis. dt Aclionlb. competere dicit adioncm bo>
nar fidei his verbis : Athone. autem quadam bona fidet junt ,qua dam
ftriHi Juris . Bona findet fuut ba ,e* empto, trudit 9, /etsi e, condalio, ne-
gotiorum gefternm , mandati, depofiti^eo ^ facio' idofi e mirati ut Societatis )
Sutria, commoda tiypifneratitia, familia beresfcunda{idefi jus dtvidendf
facultatis inter batcdot ) eommuni dividundo f idtfi dt/inbutio cemmu.
nium bonarum ia eotjnqun divide debent)prafcripeis verbi 1, qua dt afii-
mata proponitur ( iit fi quando alitui datur res , ut ei afiimattontmjeu
f retium reddat ) p ea, qua t* permutatione competit , p baredttatis peti-
tio . Hadcnus Imperator /ufti manus .

* Contradus Itrtdi juris funtc5rtcricontridus,prarterpraedi-
&os, ut emphyteufis, contradus feudalis,*c fic enim habet Glofla
fummaria,* ordina ria,apud OnxtCyto.t.decontraHib.tr.t.difi.z.feH.
1*1 1 f. i bi \quameusxqat aiheaem b)c enumeratam non in venerit Jjr illi
Juris judicato .

4 Ratio hujus divifionis, quae rem totam^Jioqui obfcuram, tibi
pla nam faciet, eft, qu» illi cfltradus, quos vocamus bon j fidei dolent
efle frequenter inter Cives , undecontrahentcs non (olent ponere
inultas conditiones, quas aliqui ponere pollent, ci)m f; remittant ad
ufum,confuetudme$,d: leges patrias , in didis coCh munibus con tra-
ftibus intelligi lolitas.Sccunddm bas igitur bonus Judex judicare de-
bebit , quamvis in eo contraduexpliatz illae conditiones intelligi
fol i tae.no n adfinr. At alii contradus flridi Juris,qu ia non folent efle
tam frequentes,* quia contrahentes in iis confucvere omnes parti-
culares conditiones apponere : idci (ecundim prarferipta verba
cootradus flridi Judex in illis judicare debebit .

f Differunt hi contradus prjetipue in eo/?oid dolus dans caufam
contradui flridi jurisfquiafciiicci alter non fuiflet contradumce-
Iebraturus,nifi dolus interveniflet) in inultorum Cernentia non red-
dit ipfum contradum ipfo jure nullum/exl folim erit refeindendus.
Lege de Lu qo/em.i.de Jufi it.difi.x 2 foB . 6 . A n. 70. at dolilsquicum-
que cadens in fubftantiam iw.five in accidentia dans caufam contra-
di bonar fidei ,eft ipfo jure nullus, ut diftindi explicabimus tmfrd ,
'<•7-Ml.dn.ll.

Lege Mol 7 .a^.x 15 - lege item de Lugo, -6 Jufi./ifixx.n.io. qui
bene notat, has differentias parum conferre ad confcicntiJC forum ,
in c ujus e xplicatione noftra iolQm deludat induftria-

Opcr* pretium eft item hic non ignorare fponialia numerari i
Sanchez,apud Faguo .4 centra/}, /. r . e. ».«.9. fnter contradum bonae
fidei : unde fequiturefle nulla , ncc per ilJaenafci impedimentum
Public* honeftatis,fi illis dolus caufam deditjfaniprobabiliter.Ma-
trimonium item fupponitnri Mol.to.x.difi.j j». %.lllud efi obfervan-
dum, efle contradum bonar fidei : undefequi deberet dic item nul-
lum/i dolus det caufam contra&ui:timen propter rationes proprias
Matrimonii , foltlm fi dolus cadat in perfonam,vel in perfonar liber-
tatem, erit nullus, fccuierit validum, ut nos explicuimus, l.g.§.gjo.
»7 & doceut communiter Dodorcs .

Tertia dtvifio in centralium Jtu pallam nudam , (J vefiitum .

€ Nudum eft,in quo intervenit cSvemiopartiu,* ad nihil aliud

eflprocdTum,vcfticurn,curncftprocefi'um ad aliquid- Proceditor au-
tem, (eu veftitur padum quinque modis. Prim6,rcipfa,ut fi ex altera
parte incidat adimpleri- SccundA verbi s,ut,fi accedat forma ftipula-
tionis.que olim fieri confuevit per conceptam verborum formulam,
v-g.Spondcs dare ccntG? & alter refpqodcbat, Spondeo. Tenii, Scri-
ptura. Quart6,Juramento. Quint6,u iotegrc.re ipfa, contradus per-
ficiatur : quale efle folet minuunvgommodatum, pigmis.depofitum,
quae jam perfeda funt, akm res ipfe traditur . Atqueex didis vides
regulariter contradus innominatos folereelle pada nuda , ut notat
redi de Lugo dtfi. j*. dt Juft . Si fit promiflio ex una parte tantum ,
atque adeo non acceptari 00 dicitur padum,nenudum quidem : quia
pa&um debet efle contradas, atque aded faltem duorum .

7 Adveneprim^ , expado nudo non oriri regulariter civilem
obligationem, ac proi ude ratione padi nudi in foro externo non dari
adionem 1 contra alterum: ex veftitooriri , Acadionem dari . Dixi
(regnlariter)nampromiflkrai dotis, promiflioni folutionis debiti al-
terius^c donationi, etiam quando nudi funt contradus, conceditur
ex fpecialibus juribus adio.Lege Mo[.de coutraWb.HftiuH.x^.ut in
foro coni cient iar femper urget obligatio^quando hac ver^ adeft jux-
ta dida »«>».?.quia fic Jam adeft fufficieos confenfus utriulque
partis , ut fupponimus .

8 Adverte fecundd . Aliquos efle contradus,qui funt validi/olo
confenfu exterlilsleeitim^utrinqueexplicato,uteft Venditio, Em-
ptio,Matrimonium^pqnfalia, *c. AHquovverd indigere kriptura,
utEmphyceufw.&fimiles. Ex quo ultimo colligo fimplicem pro-
miflionem gratuitam,* non onerolam{hasterminosmox explicabo
»./>?.)ctiamacceptam^ium v.e facit donandi, vel vendendi aliquid
alicui , nili accedat fcripcura,(hpuIatio, vel Juramentum , ad nihil
nunc obligare. Ratio e(l, quia jam ex communi hodie confuetudine
per folam promi flionem nullus fe obligare intendit , vel putat nifi

Tamb. T. /. De Dee. Prae.

alia major explicatio accedat. Unde Si, vjromijfie, n. r. fi c habet. Vi*
autem qui/ promittentium obligari intendit nifi juret , aut faciat Infiru -
mentum .

Quarta divi fio ia centralium outrefum , fy lucrativum .

Onerofus , qui dicitur etiam congratuitus, utrinque obligat, nam
propterci eft proprie eontradus.Ejufmodi eft permutatio,vcnditio,
emptioi&c. intervenit autem in his pretlum,vel compenfatio . Lu-
crat 1 vus,qui dicitur etiam gratuitus, vel ^ratiofus , non obligat, nifi
ex una parte, ut promiflio liberalis,donatio item liberalis, mutuum ,
depofitum,*c. Si enim tu mihi rem aliquam donas , ego non obligor
illam.rcc ipere,*c. Maximi veri notandum eft ex de Lugo, tom.x.do
Jufi.dtfp.i .ftfl.t. An. x6.difcrimen illud inter ejufmodi contradus.
Nam onerofus non perficitur, nifi acceptetur ex utraque parte,*
utrique intimetur , feu fit non reciproca acceptio : cfirn in gratiofo
fatis fit, fi folilm acceptetur ab utraque, oon ver6 fit necefle^it utri-
que mutua acceptio intimetur. Explico exemplis ‘.Mittat Antonia t
Epifiolam, immb fj Scripturam publicam ex S et ano ,per quam efferat ,
feu vendat Petro fuumpradtum^vel equum mille verber, vel centum au-
rei/, Petrus accepit/ etiam per Notarium . Dico hunc contradum ,

quia eft onerofus, non efle perfcdum, atque adedpofle utrumqne ,
ideft Antonium * Petrum ab eo refilire, donece/ufmodi Petri ac-
ceptatio intimetur Antonio , vel ejus legitimo procuratori , vel fal-
temdonec ipfe equus, v.g.mittatur Petro,* ab ipfo recipiatur : nam
tunc equus jam acceptatus ponitur in dominio Petri,* ex alia par-
te trahit fecum onus, ut folvatur omnino ejws pretium , undeam-
plius refilire i contra&u neuter poterit, dt tero mittat fimilem Serim
piaram idem Antoniui fer quam premit tat, vel donet eidem Pttro tquam,
V.G.p Petrut acceptet. Dico hanc promiffionem , quando juxta dida
w.8. jam obligat, ut etiam donationem liberalem , quia funt contra-
dus gratuiti , efle perfedos, atque aded non fupereBe locum poeni-
tendi , quamvis nondum acceptatio Petri nota fit Antonio, vel ejus
Procuratori, cujus diferiminis ulterior Ratio eft, quia in ooerofo
utrique eft obligatio,* in utroque eft jusexigendi , ergo utrique no-
ta efle debet acceptatio. Atingratuieo, ctkm obligatio folum fit ex
parte donantis, feu promittentis, fatis eft,G haec nota fi ipfi donata-
rio ,feu promiflario, quia folOm acquirit jus ad rem promi Ham , feu
donatam exignidam . Lege ha*cfufe apud citatos, apud quos vide
etiam alias divifiooes contrad uum minus neceflarias .

f, HI. legula generato dertfiiiutione txpradtUit eon-
fr oli ibus in univerfum ,

v TS,qui contradum.vel quali contraQU cum altero k*itirod ime,
X ea debet(nifi idonea accedat excufatiojrefti tuere, feu ut magij
proprii loquamur, ea tradere, ad quae tradenda fe obligavit. Vides ra-
dicem hujus obligationis non efle aliam nifi padu m, vel confenfum t

? uibus voluit quis alteri feobligiref Et monerofis quidem ad id jus
uditiz urgere, clucefcic, quia n6 fieret ^qualitas inter cOtrahcntes,
nifi traderetur, quudutrumqae conventum cftiapparet nihilominus
etiam in gratuitis, quia in hisetiam(licdt voluntarii) te obi igaft i, uc
fuppono ; quare tuifiti obligatione jam alter acceptans aliquod tan-
dem Gvegrave,fiveleve jus Juftit i sr contra tc aequi fi vi t.

x Haec regula adeA uni verfalisinfufficiens eft pro praxi. Explo-
randum enim eft,an fimpliciter fc quis obligaverit : An legitime : An
fub obligatione gravi, vel levi: An adfitexecutio,*fexccnta fimilia,
quae certi ex didis,* ex dicendis in contradibusinparticulari/al-
tem magna ex parte nobis plana fient .

CAPUT VII.

De eadem quarta radice Rcftitutionis ex contra-
fiu particularis venditionis, & emptionis. '

1 ■XTOiiomnescootraChweiplicindil nobis fufeipiuotur : id
i\l mim nimis longum riTrt,^ i iv-liro mlimjto .1 icnum.iVU-
go enim tantummodo uiu frequcnciores , * ex quorum cognitione
lux aliqua pro cseterisfufficicnter haberi poffit. Erunt autqmEra~
ptio, Venditio, Mutuum, & Ufura .

§. I. Quid fit Empti f , jy Venditio .

i St contTadus bonae fidei, nitri citrique obligatorius , qui
XI 4 perficitur abfoluto confenfu ,re,& certo pxeciorquidem yo-
lunurii. Intellige autem, re, & pretio i ce duis, vel certe (Undis..
Difcurramus per fingula verba .

Requiritur confenfu t , fj quidem aifo/utut .

* Didum eft Primi, (qui perficitur confenfu ) hic enim con trt-
dus perficitur per folum mu tu uro contentum verbis, vel nutibus ex-
preflym, immi* per liueras,*pcr procuratorem, feu nuntium :
Perficitur, inquam^uoad fubflantum ; nam etrterum , quoad mtew
gritatem compietaro^ee -.oo*d complementum^equihtur lolutio

246 Explicationis Decalogi

pretii ex una parte, A accepta pofleflio rei ex altera . Per venditione
enim non elt neccflc,ut adlu tramteratur dominium : fatis enim eft ,
ut talis venditio fit translativa dominii, A venditor, e* vi venditio-
nis fadlar,remaoeac obligatus ad transferendum. Ita Leff.l.i. c.u.dat.
i.*.to.aJiique, Ejufmodiautrm poticilio.feu dominium rei venditae
transfertur iucmptorcm^ionquidemquando fit ipfafubftantia con-
traflus venditionis per mutuum conlcnfum , fed quando ci traditur
res 4 venditore, A (olvitur ab emptore pretmm , feu habetur pro fo-
luto,leu loco ejus datur xquivalens,quale eft pignus, vel tidcjuflurjd
notavi peril|udXdatis,veI ccrtc dandis . ) Atque hinc fit, ut quam vis
pofita utfubihntia veoditionis, unde A debeatur gibeila venditio-
ni forti impofita,(cui Gabellario dicam mox tamen podelTio
rei nondum eft emptori data.res fi perit, pro venditore perit, ut pro
eodem frodlificat, quia adhuc cft in ejus dominio . Ita Caft.4 Jufiit.
commut.difi.j pag.z<>. aliique ii id. citat. Nam fi poftciTio fit emptori
data, quam vis nondum folutoptetio,ipG emptori frutfihcat, ipfique
perit , prxfcindcndo femper i patio aliquo julto in contrarium , quo
contrahentes nolint ante pretium folutum transferri dominium ,
fed ha beri pro locata, v. g. vel pro accepta., pignus, Ac.

} Didium eft .lt'cundA.(abfolutoconlenl'i^fi em m fuerit condicio-
nalis, tu nc perficitur con i ratius, quando fuerit adi mpleta conditio .
Atque adverte ex Molina,/.*V#f/.$57 Leflio,/.c. obligationem tunc
retrotrahi ufque ad tempus init i contraibis; perinde ac venditio, A
emptio ab initio fuUWntabfolu te celebratae . Idem cum eadem re-
troi radii onc dic , quando requiritur ratihabitio alterius : Etfiennn
tunc venditio conditiunata in hunc fenfum; Vendo tibi pradium y fi
tum Puter ratum babutrtt , Quando autem m hoc cafu. Acui debe-
bitur gabella venditioni impofita, dicam mexn. 5,

Requiritur pretium determinatum ,

4 Didium cfl terti6,( pretio certojni fi enim certum, feu determi-
natum pretium cooftituatur, invalida erit venditio. Ita MoJma.Lcil.
/.c.lcqc Raldum,»'» lrg,(Cnt r *iius,n $.Ced. de fide infirumntum . Qua-
re fi quis dicat , Venae libi hanc veflemjufie pretia , v/lquant, v eluerit,
quannjudit aierij, quanti eotiterdaiimui , quanti judicavitit expertut .

invalida erit venditio, quiaccnum pretium non conllituitur haud
valere putat Angelus,* «mptiaJContn fi ita venditio,A emptio fiat,
Eme d tebam vefiem , quanti tu emifii , %el quanti emit ille , veterno ea
quantitate petunt* ,quaefi in bac (rumena , valida erit vend ilio , quia
iam adeft certumvac determinatum pretium. Propter eandem ratio-
nem valet vendit io, fi dicas : Emobanc remeo pretio, quo communiter b*
rtt veniuntur tali die, tali menfefalibut nundini/ j qu6d fi in iis diebus
fuit varietas preti i , illud erit eligendum , quod majore parte illius
temporis vigu erit .

Quid, fi xque viguerit pretium>fummum, mediu, infimum? Refp.
tationabile eile fumi medium,fic enim neutra pars conqueri potelL
Si quis itadicat : vendo, vel emo, quanti teniut il/e decernet, d dignando
ii lum ter tinm,v.g.Petrum; licet partes retrocedere non polline fine
mutuo confcnfu, tamen contradus non erit validus, niti quando Pe-
trus pretium ctwftituet;in hoc autem cafu obligatio non rctrotrahi-
tur,quu hxc non eft venditio condi tionata , cui conceditur illa re-
trotradliorfedfolumdl per alium, determinandum pretium.

SefJi» incident pro Gabel/ariit .

j loqui res obiter , cuinam debetur in his venditionibus Gabel-
la , fi forti ea fit venditioni impofita ? Refp. in illis , io quibus
adfuit iodeterminatio pretii , non debetur Gabellario , qui eft
quando fit venditio , fed Gabellario qui eft quando determinatur
pretium . Ratiocft , quia gabella imponitur vcnditiooi : At ut
modd diximus , tunc perficitur fubftaotia venditionis , quando
exteris jara pofitis determinatur pret i G. Contra vero accidit,quan-
dopretiumeft determinatum, fed venditio eft conditionata : tunc
enim (ad veniente conditione 3 gabella debebitur Gabellario , qui
fUii , quando fadla eft venditio , licet propter conditionem fuerit
imperfedh : Ratioeft, quia , utitemdidlumeflmodh , venditio
conditionata retrotrahitur , Ac. Lege MoWn.tom i.difl.\ p.qui ex-
cipit conditionem poteftativara. Quando autem fit veodiiio,pretio
iam ftatuto,fed resaut pretium dantur poftei.debebitur gabella Ga-
bellario,qui erat, quando fuit celebrata venditio, quia tunc perfedlus
fuit,ut»-*-diximu$,contradusflUoadfubftantiam.Quandodentque
fu pervenit gabella, femper pari modo videndum eft tempus , in quo
perfcdla fuit venditio, five in fe,Gve per rctrotradUiioocra,A Gabel-
Urio illius temporis erit gabella folveftd a .

6 Gabellam impolitam pro venditione, non iotelligi impolitam
pro alio quamvis fimi licontradlu, mox n.feq. dicam.

In venditione requirit ut rtt pretium.

7 Didium eft quart&^re, & pretio ) Nam fi res detur pro rc,me rx
promerce^rit permutatio,»on venditio;fi pretium, fcu pecunia pro
pecuniarii cambium. Id diligenter advertere oportet ;nam,cumi i
f tat a e ^“?? eni **liter cotraQus diverfw pariunt cffedlus ; v.g.po-
uta elt ftabeu» vendentibus merces, n6 ergo ea debebitur permutan-
tibus, ncc cambientibus . Qudd fi (ut accidit non rard ) interebat

Lib. VIII. Traa III.

utrumque.ut fi domum permutes cum pn »dio minoris valoris,& ex-
cdlum fol vas in pecunia, Ii pecunia fit min or pars pretii, erit permu-
tatione debebitur Gabella;fi major,erit t enditio, A Gabella debe-
bitur, quia acceflorium,fcquitur principali! Quod fi aequales fint,vel
quali 2eqtu|es,tunc,cum partim fit venditio. j>artim permutatio, nec
adfit ratio.cur una alteram io fui propriet?.tcin trahat, pro rata ven-
ditionis, A non amplius , Gabellam fol v endaro efte iert fententia
probabilior apud Molio.*.X.<6A;$6.».6. ‘ii denique fiant duar vendi-
tiones, ut fi domum vendas raibi pecuni?i credita , & deinde ego tibi
praedium vendam , compenfaudo pecuniam, quam tibi cx domo ven-
dita debeo»duz erunt gabelix folvcndrc, A quidem altera Ga bella-
rio,qui forte eft tempore venditionis d<amus,a Itera ei, qui eft tempo-
re venditionis praedii, utex didlis couhiare poterit .

Duorum Gafuum buc ini i dentium f(eftluti$.

Primut Cafut ,

De Permutatione fruiiluum Hortuli Domut
ProftJJ. «r Svc irtatu Jrfu ,

8 Ex prgdidfaeflentiali differentia veoditionis,& permutationis,
vidcamus,an folvi dux quat ftnanes pofiint. Prima fic proponitur.Do-
mus Profcfla Societatis Jefu nullis redditibus , nullis polfclTionibus
frui potelf . Qudd fi et hortus aliqu is, fcu prxdiolum conceditur, iu
ei, etiam domo lcparatunv;cMnceditur,utnon vendantur ejus olera ,
vel frudlus . Quidam ergo Hortuli nofiriPrxfedlus,cfim icirct fibi
non licere fui Agelli frudlu s vendere, id excogitavit, ut coanno , quo
uberes colligere frudlus fertilitas dabat , illos tradere cuidam Do-
mino opulentilfimi prxdihjca lege, ut alios fimilcs,vel diftimiles fru-
Hus domui noftrx daret, quando iisea indigeret . Quxfitum fuit, an
contra Conftitutiones fic delinqueret .

9 Profedl6prim6intuitunequaquamdelinquerecxiftimavi,quia
Conftitutionoftra videtu r , non quidem permutationem prohibere,
quxcft contradlus edenti aliter, ut ditium eft^Jiverfus, fed venditio-
nem . Veriim re accurat. i ocrpenfa, Hortulanum violatx Confti tu-
rionis reum pronunciavi; Ratio cSvincens fui t,quia Conftitutio no-
ftra,non(olum prohibet venditionem, venim etiam quidquid reddi-
tuum loco domui noftrx efle pollit. Ac ejufmodi permutatio jam lo-
co redditus eflet.feu redditus utilitatem jara afferret. Verba Confti-
tutionis Societatis Jclu^.6.r.a.«^. in fine, hxc leguntur . H/ tunc bu.
ju modi ille lacui fit, ut nec ahi locetur, nec fr aflui flui redi ituum leto effe
pofiint, babe at . Declaratio ejufdem fic habet .Hujufmodiejjentj! vini,
vel olei, ve/ tritici pro veneti Aii 1 * pcjfefitone 1 ferrent , vel fi fruflui ,vel ole-
ra en fortii venderentur, querum nibillicebit-.quamvitfrulhiui^iui par-
te ipferum ad cemmedti donutt fu* uti pofiint. \x\>U\\\xd{vendereniur)non
apponitur quafi foliim prohibeatur venditio proprii ditia, fed foldm
ponitur exempli gr ut notat illud(*r/) Confirmatur primd,quia pro-
hibetur omnis proventus Cdfirmatur fecundd, quia ejufmodi decla-
ratio paulo inferius concedens Hortulano forte Sarcu lari prxdi&i
nc.ftri hortuli .aliquid, ad fium uti litate privatam, ipfum polle cx eo
horto recipere fubdit;Dtt»t«wa* tunc, nec ad particulare! ptrfonat So-
eutatii ntilitat inter im uUa perveniret . Nota illud («/»£/<•' ulla ) inclu-
dit cnimtum venditionem , tum permutationem , tum quomodo-
cumque aliud emolumentum przter ufum quotidianum , quem de-
claratio jam conccllcrat,ibi {ndeommedum domut fui utipefiit.)

10 Sifemel , aut itertlm aliquo occurrente anno fertili ejufmodi
permutatio fieret, poflet alicui videri, non dfe (altem graviter con-
tra Conftitutiones, tum quia apparere poftet parvitas materiz; tum
quia Conflitittionesannuum redditum , & veluti habitualem utili-
utemprohibent^on vericontingcnsemolumeotum. Atque id no-
tare videntur ea verba {reddituum lecumfy proventuum) idemque vi-
demur lignificare illa verba temporis impcrfedli ferrent ^venderentur,
pervenirent .

De Lugo inrefponfionibjmerutibutJ.q «aW.io.*.T7.negat etiampro
una vice ejufmodi permuutionem . Probat prin>6,quia (ccus pofient
aliquandocx uvis forte copiosi aliquo anno colledis fieri vinum in
ufum domus profellx , quod nou licere , nc unum quidem dolium
ollendit R P.Mutius Vitellefchi Generalis, qui dolium vini ex fu-
perfiuishujumodiuvis i Procuratore bona fide habitum juflit to-
tum Pauperibus diftribui .

Secundb.quia prohibiu venditione, intelligitur A prohibita per-
mutatio, ut nos etiam cx Molina, nwxir. it. dicemus infimili.

Tertii , quia nobis permutatio manifcftd videtur in declaratione
Conftitutiooumprohiberi^*.9.c.a./.r.ibi:D*m»w^#*»r nteadperfa-
nat par titularet Societ at it utxhtat inierim ulla perveniret . At CX Uni-
ca permutatione jam aliqua perveniret utilitas.

Verdm hxc fualojutionc non carent . Nam ad primum rcfpon-
d eri pollet: Aliud efte loqui de rigore Conftitut ionis^il iud dc perfe-
dlione.Laudo zelum R.P.MutiijCujus exemplum imitari yeiimom-
nes : fed , amice dic , fi hortulus nofter anno aliquo fertili produce-
ret plures ficus , nonne licite pollent i nobis exii ccatx coulervari ad
ufum ? Nonncuvx pari modo fuperflux pollent , ut fit , domi repo-
ni ,& confequentibus menfibus apponi ad menfam ? Concedit hoc
declaratioConftitutionis,i^«n,ibi : §uamvitfrufli 6 ut^iutp*rte
ipferum ad commodum domut fu* utipejfint . Quid ergo non pofiiC

vi-

Cap. VII. De Venditione, & Emptione.

247

vifltini a bh urii «preflum confnviri > Ab quuefl eip«flum,i<ico « co&i.ut «mdu frurarmumjliiqac »d viaum.vcl »e#i-

frudus hortuli noo eft: An cx illo mullo lapa poflit concoqui, uc certi tumjquando item Magiftmus poteft pretium jultum ipcctaiisomnt-
- ■ * - r • bus circumdant iis taxare,ac prohibere iniuper, nequi plus debito de

rebus cmat.lu Duflores communiter, '« c.i . deempt.

Quid, (i ii, qui frumento v.gabuudantdint £ccleliaUiC4,potcruntne

videtur pofle ad commodum domus , A non ex ilio vinum fieri .
Neque dicas in declarationes *bid. 6 c htbeiiM»/*/mnC ejfetyfi vini,

W oUi y vel teitsti perventum Ati* peff t fiunt s ferrent , vtl/ifiutlut , <j»
«Ut* »x kertit vtnA rentmr , 41 torum nihil Ut t iit .

Neiddica$,inquam,nam Colum prohibetur proventus vini, vel oiei
«t paulo ante in Confliitutione prohibiti fuerunt frudus ,qui reddi*
tuum loco ede poftint,qu£ nomtna,ut dixi,& ut periri notant, non fu

i fxculari Magillr atu compelli > „ „ , t

Rclpondco, nequaquam. Sed ifuo Judice Ecdcuailico tunc co-

^Qiud.G birequiliti MBliganrtVelcidem rBHnri, propter diftantiS

j iri Anu At itu* i redamA^u*/! /int Jiugulu snmu r/4r»«/rs.Cilepmus fumraam , vel gravem necefliutem : ficutt vim vi repellendo poteft
v.PrevemepmApeevemtut^tjAfi feddttai. Et u.Rede* , Kjdattu, ,in- luuuntis Princeps coercere cof dem EcclefuHicos , quando eurum li-
quit perventum , y ut di uot annis r*dt»t ( eotrata . ) tw rtas nocet Reipublic* ,’ nec remedium ab Eccletiamco Iu per tore

Ad fecundum. Prohibiu venditione, tunc intelligi prohibitam impetrari poteft. i taMo I . f . 1 1 1 . •**£<! .tenti. * ide Diao . s*s*j . 7 .

per mutationem, ut modddixi, quando idem eft fi nts,A quando aliud 14 Excipe fecundd:Quando quis publice res luas exponit venales,

• A . „r.. __A_ I , : ..H »:L. M. A..m BMwium fnlvmN nMir*

Refp. quu exprete

tur venditio : A meritd,quia mercaturam, & divitias maxime fapic . Hofpitalc, Monafterium , Scholaspubltcas, Palatium regium, viam
At alia utilitas noo probibetur,nifi quando affert proventum. Rele- publicam, Ac. cogi i Principe poteft Dominus , ut vendat, julto ta-
ce declarationem:** w*i (ait) vel elei perventum ferntyvelfrnUmvtn- roenfoluto pretio, , _ • e

Arentur quorum nikilTutiit . Notis ?de venditiooe abfol uti negat t 16 Excipe denique, quando nimia Cevere tradat Dominus lervura,

abfoluu autem negatioc&m fit malignitatis nat urar, omnem vendi- vel ad illicita fcrvurn cogit . Item quando unus ex Dom>ni* coolen-
tinn»in.Mi,inunir,mnM,( ' ^ «in» . nAn nM „ ,krni..tA. tiat vendere fexvum communem duorum alicui, oui lervum in liber-

tatem vindicare veiit . Haec , A fimiiia vide apud Molinam tam, a.

Afp.U*-

Kjn 1 tuum a Iu na pecunia.

1 7 Didum eft fextd^n definitione empt ionis ( i te datis ) id quod
ample intelligcndum eft : tum etiam empta pecuniis alienis transfe-
runtur in dominium emptoris : quamvis, ut ex lc certum eft, non ab-
fui vatur emptor ab onere reftitutioois aliene pccunie ,A damnorum
fortd fequentium . Noo fiunt autem emptoris, quando pecunisr lunt
Ecclefise,Militis/>»)i^iJ^ieniquc: Pupilli A minoris rcfpedu 1 u-
toris,A curatoris/; uc fatis fit innuific ; vide Boifc4 f *ntr,d.%4.xf,l.
e.a^.aliofque ab eodem citatos ■

Arebam recipient ia vendit ime .

1 * Didum eft denique feptimdfdatis vel dandis)lntellige five ia-
tegrd, five tantummodo partim : non rard enim datur pars pretii, in
venditione, fcd non in arrham;idquod prodiverftscfledibuseft dili-

tionem , etiam unicam negat : De vino, oleoque non negat abfolutd,
fed foldm fub nomine proventus .

Ad tertium: Cum in hoc ultimo loco veluti per occafionem dicat
declarat io:Ncr militat ul/ap*rp*miat % debet intelligi fuxta ipfam coo-
ftitutioncmdn qua per Celata eft lexrat conllituti» clari dixerat y mc
fruilm,fM rtdAtmnmUtaff*p* j fim& ejufdemConnitutionisdccIa-
ratio dixerat non licere proventum u?rgo eodem modo in hoc ultimo
loco, funt inteiligenda verba declarationis dc utilitate veluti habi-
tuali, noo,ver6 de valdd rara, A femel per accidens conti ngente .

Haec potius dubitando.quim affirmando dida,fint fatit-Namcete-
riim ultimum judicium fit,utconfulacur R.P.Nofter Genaalis .

Secundat Gafut .

Dt permutatiene Mtrtit , cujas teitAtie fit prebiilta.

tt Secunda quzftio fic babet : Io Sicilia adeft rigorofa prohibitio
Summi Pontificis Urbani VIII. quz incipit , Regnum SiciUuultr»

Pbarum y data Aprilis p**f*nti ezrr moriar a Paueemi die

S.Juln i6H* in virtute SandcObedientiz, A fub Mna excommu- ,

oicationis Litae fcnteatip,contra Eccleliafticos madantes ea animi- genter advertendum . Explico clarids ; Quando duo dc re vendend»
tia,qu«e ad colendam terram ului lunt, boves, vaccas, vitulos, vitulaf- conveniunt, duplici modo contingit , dari partem aliquam pecuniae;
que . Atque fuper hac tota re tres Delegati funt conllituti ab eodem Prlmd, ut fit pars pretii ob venditionem jam fadam , A tunc debebi-
Pontifice>Archicpiicopi Panormitanus A Mcifanenfis , atque Epif- tur quidem praefixo ab illis tfpore complementum pretii-atjat qui»
copus Mizxarcn lis.Porrd Procurator cujufdam Monafteri i, obtinuit perfedafuit venditio neuteT poteft refilire --i concradu, debebitur-
facultatemca occidendi in cjufdem Monafterii ufum : ita tamen co* qucgabella venditioni forti i mpoGta/cou idem illi Gabcllario,qui
ardavit Delegatus faculutem, ut fi quid forti carnium ipfis fuper- tunc gabcllis praseft • Ita dcLa%o,**.\.m Jm.d.i 6 .fett.i,u.to.
fluura eftet,non venderetur S*cularibus fed Ecclefiallicis, idque fub Secundi modi , ut ea pecunia fit in fignum faciendi poftei vendU
eadem excommunicatione latae fenientise,A in virtute Sandp Obe- tionem^a lege,ut qui dedit illS pecunia: partemjrem amiitat,fi con-
dientiae.Is ergo Procurator, ne ementes Ecclcfiafticos quaerere coge- tradum perficere renuat^cnucrc tamen po(fitatq;h*c proprii dici-

retur/iuod ipfiex madatis carnibus fupererat/labat cuidem Macel- tur arrha/mae datur infecuritatem ejus, qui dubitet dc alterius con-
lijrioftrcuUri ,ut is fcilicet fequeoti v. g hebdomada redderet alte- flantia.GabelU autem in hoc cafu,pollei, quando fiet contradus, de-
rum tantum carnium, quantum accepiftettfic fiebat, ut Monafteno bebitur, A quidem Gabellario,qui tunc exiftet,ut ex didis patet,

carnes non deficerent , A Procurator contra formam conceffion is 1$ Petes : tuee arrha/juae datur io fecuritatem/lcbet ne deiode^i
eas nequaauam venderet . Legitimi ne id fadum eft ? Quid, fi carnes perficietur venditio,computari in partem pretii, nec ne?Refp Id de-
«omrautaflet proaliis rcbus,vino,fruniento,veftibus, Ac. pendet cx voluntate contrahentium .Cercio Regionibus noftris io

1» Profcdi(pra:fc indendo abaliis legibus in contrarium, vel io- pretii partem computari confuevit ; 0 tamen alia fit contrahentium
convenientiisquae facili hac in re efle poflentjlcgitimum utrumque voluntas/ervandaeft/noddca pecuniae pars non excedat futnmura
pronuncio. Ratio eft, quia longi, nt dixinrns,diverfv’ funt «venditio, A pretium juftum rei venditae .
permutationum ergo ea prohibitio fit odiofa, atque adtrd reftringen-

da.de proprii dida venditione meriti eam interpretamur. Meriti §. IL £1 ut pe* fena vendet r , & *men ptjf an t ,■ PjmiJfi vi .

iniuper, nam accepta pecunia carnes vendere^fl ipfifiimam Macella-
riam artem exercere, quod noo eft modo d i do, commuta rc Idem au-
tem non diximus in praecedenti quaeftione , fiquidem tibi adfui c ex-
prella legislatoris dilpofitio in contrarium, auae hig ut fupponimus ,
non apparet . Neque item dlec idem , fi pruhiberentur veodi nociva

Reipublicse,v.g. Pifces fxtidi, herbae venenoGe, frumentum corrup- ... . .

tum:haec enim neque vendere/seque permutare tunc liceret, quia ex quis vendere/nt Fagun. de tener J.t.c. 1 .vel Pater filium poflit, vel Tu-
ipfo fine prohibitionis cbreappareMcprarfurai debet eamcompre- tor A Curator emere res Pupilli, A Minor is, l*anUt 9 t,iyt finem*
hendere univerfaliter quaracunque onerofam translationem in ptient^uh^A tome. empt . agitantur apud Scriptores. No»
alium (vide in fimili Lefi. tap.it. dut.i. »««3.4. A dcLugo. tem. a, autemomnia non admodum frequentia, A prateipui* Juri 1 peritorum
difl.% 6 .feQ.%. n.a ? J A de hac prarfumptionc loquitur Molina^a.a. propria perfequi non debere brevius monet ■

46/9.396**7. dum ait, quoties res aliqua veodi prohibetur, ceaferi
etiam permutari prohibitam .

1 /'A Ua ratiooe Pupilli , MisottsoMoL»^Vj6t.^ t^-na.

Mariti, Uxores ex Sm VcJJtdb matr.d.iper /«*fii,Rel igiofi/i-
milefque vendere vel emere, cfterofque contradus inire valeant ,
(vide dc Lugo t.z.i.itfeil.y quoad exercendam negotiationem^uo-
ad paupertatem legecundem/.i. d.\.ptr tetmm ) Anitemfeiojum

5. III. Decebat yfuavta A , vtletm peffana

Venditi e velant oria rffe debit .

Memini/ vendit ie .

»3 Didum eft quinto: ( A qniddm voluntarii) Nemo enim poteft 1 1

ei vendere rem luam, quia quilibet voluntarie debet de re propria

[ponere, l^eCovarr./.3.v^.c.i4.*.,^ Mol.r r.-._

Excipe pr im6,t empore pemm^n hac enim pocefl quis iSupcrio. nus, A habere jusad vendendum

lUi

liris Regionil
Mol./ tA.\lJate "

Q 4

, Di-

148 Explicationis Decalogi Lib. VIII. TraQ. III.

» Dixi (io noflris regionibus )quia Mercatorei,quando in /£tbio-
pj»,vcl alibi emunc^liquando non txcufaotur i pccca 10, Ac ab onere
reftitmioms,fi non iunc moraliter certi«eos»quos emunt, dTe vel pri-
016, Bello /ullo capto» ; vel fecundi, Nati viute fervos, ideft natoa
abancillafctva » vel tertid . per juflam fententiam ob delicum con-

demnatos ad pcrpctudfeTviendum i velQu*rt6. Julia emptione in
fer vi tutem reda#os, quz funt quatuor eapiu inducentia legitimam
fervitutcra . Fag. do rontr, /,», a ,

Vendit io Ofie iorum ,

RJ Nonfoldro Principes fupremi/ed etiamquilibet Princeps Re-
ubditus , Dux» Marchio&c Imrod Ac Senatores» Civitatumque
actores poliunt vendere Odi rafxculariajOfficta, inquam, quar ab-
folutd ipforum fuut > vel ipGs abfolute data . Iu S. Tho. epuje. »1 . ad
DnnJJam Braiaati* ,• Azor.f • J./.#.<\7?. J. Vafq Opufc.de fanrf.c.
dat .ia Ixitr.y.dut 4.Fa§ de centradiXf.e.x^.dc Lugo/ X dejmfi. d.
fetl.y Ratio eft , quia quilibet poteft veod

lA.feti.i. Ratio cit, quia quilibet potdt vendere id , quod eft pretio
rflimabile, Ac fuuraeft. Notanter , taccularia dixi, quz etiam
funtea,quac Epifcopus, fi torte fit Marchio, uc talis, ideft ucMar-
chioabiolutc dare poteft; Dc Ecclcfiafticis enim Officiis hic nihil
agimus, pertinent enim ad tratfationemde Simonia.

4 Sed qua ratione dienofeat Rex , vel alii, Officium ede abfolutd
fub fuo duminio?Reip duobus fignis.Alterum;fiabf©lut£de illis dif-
ponere folcnt.hoc cft xbfq; oblieatiooe reddendi rationem alteri Su-
periori,de eorum collatione. Alterum quando iramemorabiliter an*
tecetlores fme alterius dependentia (eu licentia folitifunt illa vende*
re.Confirmatur,Qam quando Rex ha-c officia iisdooat,quosfcitpcr
fe non efle obi turosut feminis, vel viris nobilibus fuar aulp, probabi-
Iccii cx Ajor.Ar. Regem tacite facultatem concedere illa vendendi,
feu cutn pcnfione in alios transferendi ; ergo eodem modo, quando
Rex, vel Refpubiica abfol uti concedit Senatoribus , vel Gubernato-
ribus ea Officia tradendaaliis, tacite licentiam concedit illa ven-
dendi .Videant tamen apud Dian^6.'rd.^/".}.ProregeMli«que,an
ipfiseiprcfsii Rege vel fupremo Principe fit vetitum : tunc enim
nulla favebit vel ronluetudoivel aliis coi lata licentia.

5 Duo tamen tcopulj funt omnino cavendi . Prior, ne immodera-
to pretio vendant ur,fcd prudenti coofilio, juxta emolumentum Of-
fici decus, prarter injufticiam immoderati pretii daretur etiam anla
Officiali eleflo exigendi i populis plus jufto . Poftcrior; Ne indignis
conferantur • -fficta.Sicnim non idoneus Officialis i te creatus dam-
num faciat/tve particularibus, (ive Communicati per lententia inju*
ftas, per latrocinia Au. tu obligaberis ad reflitutionem . Ac quidem
nonnemo illum, qui immediate damnum intulit» efle prius obligan-
dum, fed certd io ejus dcfrdnm tui obligationem non effiicies.lmm^
quando ipfe e Icdus bona fide credid it (e efle idoneum , Ac fine gravi
culpa,ut pot£ ignorantcr»iojunas Cernentia* protulic.vel quid fimile,
tu eleOor omni no reftituere debebis : fic dc Lugo* x.d. \a.f*tl- 4.

49. quia ipfe non peccavit culpa Theologica, peccafti tu,dumfciens,
vel icire debensjindi^nura Officialem ele gifli ,

Vendit ie eieflienit ad Officiam , teJ ad Legatum ,

€ Illam difficultatem pertinentem ad Juflitiam diffributivam
hoc reducaraus:An fcilicetSenatoribus,vel cuicumque, qui cum non
fint Domini aliquorum Officiorum, vel legati, vel pecunic, frumenti»
panis,Acc. curam tamen habent ea diftnbuendi ad luam rle&ionem ,
An inquam»integrum iis fit , aliquid accipere ab illis, qui eliguntur :
eo praetextu, quod cum Senator potuiflet alium digere, tamen bunc
elegiccum enim hxc eleftio fic prctioxftimabilis',pofttf illacn com-
petenti pretio vendi aiiqtiisexiftimahit?

Refp.eflc diligenter dillinguendum, vel enim fermo eO de pecunia
Cmilibulque rebus temporalibus, quzfintdiftribucndx cx volun-
tate Teftatorum, Fundatorum , Prxdeceliorum Ace. Vel de Officiis ,
qua* i Rcpub. vel Senatoribus debent Civibus determinatae condi-
tionis conferri: & In utroque cafu Diftributor,utdiflutncft,nulluin

animos legentium non fedat cj do&rina .

7 Affero Prim6: Quando diftribuendaefli te pecunia, vel quid
zquivalens, non potes accipere quidpum propter eledianem unius
potius quam a 1 1 e r i u$;f i acc 1 p iaspeccav,Ac accepta refti tuere teneris.
Ita de Luyo litd.dm. j6. Ratio convincens eft^uia fic rcipfa, non dares
totam lummam dillribucodam . Si enim Tcilator juffit , ut pucllsr v.
g.nubili darentur i te centum aurei , tuverd velles decem exigere
ab Illa, qui eam elegifti »J*m no ?V^ nt utn dares ,fcd nonaginta. Ne-
que dicas cam libere dare , ne id dicas , inquam , nam fatis involun-
tarie eam dare pr» ( umend um ell.Cer^ regulariter contingi t, fi

pafturn praecedat: utfuseilibi. At vcrA fi poff acceptos, numera -
tofquc integros aureos » nullo prarcedente pado , fine ullo mctu^li-
quid ex gratoanimo vere, oc libcre tibi dare illa vclletjnon repugno 1
Sed quxfo te, id quando ent? r r °

* Afieto^und 6 :Qp 4 ndod.(lribucnduTTi cft olHcmm , non potcs
l.c.tc hunc ib hoc icccpilti ptetiura
vcrftm ft pioporuoniium pictmm «c ipil5) J(j refli[utiooem !cncm .

Ita de * $4. feli, j ».it .d.9 .«.^.infinnat LefT. /*. r. *

>4^.<^«.64.Ratiodl/)uu quamvis tu obligeris darcOfficium alicui»
vcluti ia ttnere, non umen obJigaris dare huic bomtni particuiarit
cdm ergonaec eledio fit fub tuo dominio , Ac fit pretio scffimakilis »
illam moderato pretio vendens,non fecis contra JiiQitiam, Ac utfup-
pono ,nequr Reip. damnum infers, qon idoneum eligis.

9 Dice>;Hcc ratio etiam probar,id non efle illicitum. Refp.faltem
tunc eliet mortaliter illicitum, quando adcJiet lex fub mortali obli-
eans , ne eicQio fieret nifi gratis , vel quaododata effet tibi elc&ioea
iege,utgratis^cfinepretioexhibcres. Sed neque in hoc cafu obli-
gareris ad reflitutionem accepti f fupponimus autem i lege non iiv-
validari donationem fcd folum prohiberi ) quia non peccares contra
Juflitiam commuutivam , fed vel contra ol^dientiam , vel fimiiem
aliam virtutem . In eodem tamen cafu, quo peccares mortaliter , ad-
verto G feda i te deflione, pecuniaque recepta , adhuc edet res inte-
grant refiliri ab eledioocA collatione Omdi poffet, te obligari fub
mortali ad rcfciadendameledioncm, pecuniamque reddendam,Ac ad
gratis de novo eluendum, ne fcilicet peccatum mortale cootinua-
res^iam fi irreicindibihscli cledlio.ad nullam reflitutionem tcnme-
ris,quia tunc ejutmodi reflitutio nec peccatura jam commiilum,neb
dediooem irrevocabiliter jam fiadam impedire pollet.

10 Urgesudfunt leges prohibentes, quas ponit per extenfum Sane.
l.x.tanfejt.\.d*b. j«.Cur ergo didum cft ( quandoadefler lex.^ ) Refp.
quia ut redi monet de Lugor.zVr/w^.^Ji4./r/7.;.».^j.)hz leges fo-
lilm loquuntur de eledionc , quaid diflribuendam pecuniam, vd
quidarquivalciis^on veri, quoad dillribueodapradida officia .

11 Anno fuperiore delegati funt i Prorcge per hoc Regnum non-
nulli Viri nobiles, qui cenfcrent,feu deferiberent numerum anima-
rum , feu capitum Regoi ,corumquedivitias:conceflaqueiifdem cfl
facult salcifcendi libi aliquot Mimflros, qu ibas fol veretur (iipen-
dium fui Lbons, nempe unus aureus, vrl quid fimile pro quolibet die.
Quidam et bis nobilibus » quandoquidem ei concedebatur hunc mi-
mllrum pot<iis digere podc.quam illum.quzfi vic i me,in ipfe liceret
exi ere pecuniam abetigendo» itaut dimidium aureum profingulis
diebus ipfcfuraeret, dimidium Mtniffir?

u Rcfpondi nequaquam licerc^uhptzaa reflitutioais.Rationem
duxi ex hadenus allata dodrina : nam ejufmod i cledio ad Officium »
feu Miniflcrium relatum ad illam determinatam pecuniam i Pro-
rege taxatam , non cfl conccfla ablolute Viroilli nobili, lcu lub ex
conditione, ut Mimfter lucraretur integrum aurearo.quare h$c ele-
dioreducitur ad priorem iliamdiflributionem pecunia: integri
dandam eledis,didam ».7. Atque adverte eodem peccato contra Ju-
Ai tiara peccaturum eundem njbilem Virum, fub initio acciperet
aliquod pretium pro ejufmod i eledionc: oam tunc re vere tota mer-
ces illi Mmiflrojufli i Prorcgc attributa nequaquam daretur i par-
tem enim ejus fibi Vir ille nobilis jam aucicipatd feponerct .

Venditi efentmiia preiaitfu .

1 \ Occurrit hic non abfimilis difficultas io Judice . Supponamus
probabilem efle c.»m opinion em, ne qua late dixi 4 i.c. j. quam pr?tcr
«^•citatos fequitur Dicafl./.x dejnJ •' i.d.j du&.j.A «.jgo licere Ju-
dici cx duabus opioiombus sequi probabilibus ammelieerc^ic juxta
illam proferre fententiam. Jam inqutfo,Iicitnie,Ae jufle accipiet Ju-
dex pccuniam,ut potius illam eligat, quar mihi favet, quam illam, quz

meo Ad ver far io?

Refp. cflm illam feotentiam improbabilem ego judicaverim , Ac
pluribus reprobaverim ibidem, conlcquentcr affero, locum hic non
habere quzftmiicm hanc cam tamen legat, qui vclic,apud Lcffi /.t. e.
(4 /.9,«.64.Valcnt.X.X.'/ 6^4/ 7 ^.4.SilOn.X.X.y.6x.a'.4 > ern.

ir.1. ac probabile judicat Fag./.8.i* 8. de e. pr*t. e .16. ar.54.lkdc proba-
bilius putet oppofitum .

, Vendi lia omnium fanorum,

14 Potdt quifpiam vendere omnia bona fux tam prsefentia.quim
futura. Ita Bart.*'* l.flepnlotia Jf.de veri fynifji.t.Qc communiter. Qui
tamen dicit fc vendere omota bonafua (nifi aliud ex verbis coi liga-
tur) cenfetur vendere foliim przfencia,Ac non futura . Ita MoD*.a.
d. ^o.quia venditio cfl oiiofa.adeoque reftringend a. Idem dic de do-
natione omnium,fi quando eft validayex Mol.<i.« dat. 1 ta

1 5 Dices, donatio omnium bonorum prarfentium , Ac futurorum,

non eft valida cx Cov.f* HakrjU ra^ao»aliiquep4^»,(nifi fbrtd titu-
lo onerofo , ut fi donatio fiat filiae , ut matrimonium contrahat ,quA
etiam reducitur renunciatio volentis profiteri vitam religiofam) er-
go nec venditio . Rclpond- efle difparem rationem , per donationem
enim adcbuoiverfalcm homo fit inteflabilis , i quo leges civiles ab-
horrent : at per venditionem non item , quu poteft teftari de pretio. •
Lege LeCAx. r.18.^.1 j.*95- *

Venditio here ditatu .

16 Przterei poteft hzres vendere totam hzreditatera, veleris
partem, mortuo tamen illo, cui io hereditate fuccedit : Atco vi-
vente, venditioefl nulla, cdm fit ronm bonos mores;/. det*»
ttd, timetur enua>ue emeas illius mortem intentet. Addunt leges»

/. x.

Caput VII. De Venditione, & Emptione.

249

lifin.ff.de iit fu Hui ,* fi ad hunc ementem poftei deferretur

h$redius, eam ab ipfo efle tollendam, Ac applicandam hlco. Excipe
primd,ex Mol. J. J40. tit. quando conlentit Dominus harrediutis :
nameonfcntientinonfit injuria. Excipe fecnnd6> quando quis ven-
dit h^reduatem vsluti in genere, quam V.G.habiturus eft, non judi-
cando^ ve exprefsc, fine taciti pertonam, cui eft fuccedcndum : St
quidem ex hac venditione non potelt timeri mortis tfcachinatioycol -
ligitur ex eodem »'*. Acfic intelligitur,** \.§.cumfpecioliter % (y ff.
ilbfy /rx, fi foetet at em umverfolem ff. pro Socio .

Venditio D/ liturum .

17 PofTunc lofuper vendi debita, Aeafliones /.emptor Jf.dokorod.

(quo pretio,)dicaixi n. r. qu* quis habet contra alium ( &

etiam donare) Ac tunc emptor non lbldm habebit a&ioneminrem
debitam : verilra etiam in pignus, Ac in fidejufiorem .

Venditio rti luigiofu .

1 8 Prpterei vendi non potcft.ut nec donari, res afln litigiofa,ideft
fu per qua cum adverfario lis tibi quomodocumque, etiam perpti*
mam citationem,pcnder.LegePag d* <enir.H6.ye mfyiHd.c ititos.
Ratioeft.quia fic portes vendeTC, vel donare potcntinri,quam fit ad-
verfari us,i n ejus prar/adicium. Adfunt tamen cafu$,in quibus poteft,
ut fi donaretur in dotem, Acequos vide apud Fagund »i. Qui infuper
noutduo.Primb, teneri ejufmodi emptorem, vel donatanum redde-
re rem litigiofam Domino, etiam in confcientia, Ac ante fententtam,

3 uia venditio, vel donatioeftnulla.Secundb, non eflenulUm/ed valt-
am, Ii 'fiat, vel ex caufa ;ufta,vei authoriute Judicis .

19 Dixi (a 3 u litigiofa) nam ea,contraauam timetur : etiam de
proximo lis, vendi poteft,licdc rainoris,ut dicetur inferids . Alias res
quae vendi non po(]unt,videapuddeLugor.x.dlr;*r/fV.*j.i 1r.17.le-
gei que ab ipfo citatas .

Venditio e} tu , quod nondum eft.

29 Quamvis quod non exHHt, vendi non pofltt,quia nihil vendere-
tur, tamen, fi eft in fpe,poteft , minori, vel majori pretio, juxta majo-
re nvninoremve probabilitatem futurae exiltentiae. Sic venduntur
partus pecorum, Ancillarumq;frufiusarboru,jafluspifcationis, vel
venationis,Acc.Ac tunc profead tenetor, qui vendit, diligentiam ap-
ponere moralem,u t ea exirtant,qualem in rebus adhibere propriisdje-
cus obligaretur ad rertitutiooem, quanti intereat empton diligentia.

11 Unum hic dirtiogue.Mam quSdo venduntur fru£u$,Ac partus
fi nihil nafcatur,emptor n8 tenetur folvere conventum pretium; At
verbrquando venditur jadlus pifcationis,vel venationis,tametfi nihil
capiatur,tenetur emptor illud folvere Ratio diferi mini* pr? ter jura,
ijoot emptio f/y /emptoremfyu/t .fj /jf folium , ff.de ali ion. emp. i. nec
emptio jf. de contrai. ompt.chy quia in priore vendi tione( nili aliud for-
te exprefsd conventum fuerit, quod rari folet) fubintelligitur taci-
ta condit io, fi nafcantur.in pofterlore verd,non ita.Si quidem in prio-
xefemperlupjoonitur aliquid efleenafeiturum, non veri idemfup-
ponitur in pofteriore . Collige id ex iifdem verbis contra&tn : nam
in priore contraftu dicis, tc emere frudtu,Ac partus>d efi rem ipfam,
at in pofleriore dicis, te emere ja&um, ideft fpem ipfam prarfentem,
atque adei non cfledlum jadus .

a* Quarresrin Siciliar Regno adert len M .Vrogmot.f(tgni sititi*,
Tir.61 m.4.ne quis emat fecetes nondum coi le£hs,atque adei, ne

quis vendat frumentum in fpe^Debetnc ergo limitari pro nortris re-
ciombus,p recedens allata do&rina f Refp. nequaquam ,qoia lex non
loquitur de vendentibus fegetesfecundtkmfpem futurae m effis, fcd
de vendentibus^mentibufq;fub determinato pretio ipfum firumen-
tum, antequam coi ligatur, quod ert longi divenum, ut patebit ex ipfa.
lege, quam examinabimus/*/?.^. ”.10. cum de contraQu Martirii,
& Mercatoris .

5 - IV. Depretio jufio rerum.

1 T)Raemittoex \jffJx*op.\ t V1.M0IV Luto 4 * 6 .

JL ftR+Jfy . Pretium iuffum duplex efle . Alterum

dicitur legitimum,' quod publica authoritate, vel lege conftituitur ,
idque in indivifibili confiflit,itaut non portit in nihilo prseteriri. Al-
terum eft natu rale.fcu vulgare , feu arbitrarium, quod conftituitur
communi bomin umarftimarione,fpe&ata naturali ratione, fecun-
dum rerum naturas noninfe.fed in ordine ad ufus humanos, juxta
cujufque regionis confuetos mores . Quod quidem triplex ert . Pri-
inA, fummum,quod etiam appellatur Maximum,Supremum> Rigo-
xofum . Secundum, Medium, feu Mediocre, feu Moderatum. Ter-
«ium, Infimum : Solet V. G. vina panni ad fummum valere triginta
duobus Jul iis:eri t ergo hoc pretium fupremum; Ad minus triginta ,
vel viginti novem ; erit hoc infimum • intermedium inter przdi&a
erit mediocre . Quantum debeat diflare Infimum, vel medium i fu -
premo, ut jurtumftt, certa regula definiri non poteft, fed prout in fo-
ro, Ac communibus negotiationibus fine fraude apparet .

1 Pari modo, ad jufiddifcernendaejufmodipretia,debet attendi

di,qui argentum, Ac aurum vendunt, feu commutant vilibus tictJn-
nabulis»dc fimilibus crepundiis :& tamen quia tanti communitec
illa ibi illimantur, non judicatur venditio, vel emptio in jurta .

frinque capito , unde crefeont te/ decttfcont rerum pretio .

5 Ut autem id finecrrorecognofcatur,fubdam hic breviter ea-
pita,unde res majoris, vel minoris aeftimari contue verrunt, quorum
profefld notitia maximo erit ufui tum fubditis in mercibus venden-
dis,tum Magiftratibus in taxandis eorundem pretiis . Quando eniin
hi noo taxant intra latitudinem pretii vulgaris, ut fi taxa ab ipfis de-
fignara ertet c 1 arenam in dubio,pro Magiftra tu/rx Mol.rcw.xV.j64.
A (onveniont ettam) fupra fupremum pretium, vel infira infimum #
eritfnifi in aliquibus ransciUhusobrtaret bonum publicum) Lege
omninode Lugo t.%.dejufi.dx^/efi. j J injufta.dc etiam m

confcientia,non fervanda. lt»&nche;lK.r*qf./qf. 7. duS jJatdid
probans . Haec autem capita confu?6fatis,oc fparfim «> Authoribus
approbata , ad quinque ordinarim reduco . Primum fe tenet cx par-
te rei venditae. Secundum pretii, Tertium ementium^c venden-
tium, Quartum ex parte feu ratione expenfarum, Quintum ex parte
modi vendendi .

Ex parte rei tendito.

4 Primum ergo^uodfe cenet ex parte rei venditae, eft abundan-
tia.vel penuria mercium, hacc enim auget pretium, ille minuit . Huc
reducitur novitas,& antiquitas rerum/juxquia raritatem indicant,
precium augent ; ut in fru&ibus novis, & in Imaginibus, & Statuis
antiquis*

Ex porto peetn.

< Secundum eft ex parte pretii. Abundantia enjm, vel inopia pe-
cuniae minuit, vel auget rei valorem , ut patet in Ind iis : ubi quia eft
inulta argenti^urique copia ^lumerofiore pecunia^tque aded carius
resdiftrabuntur.

Ex parte emptorum , (y venditorum ; UU
An exteri/ corio/ pojjit vendi ?

6 Tertium fe tenet ex parte ement iura, &c vendentium. Quando

enim emptores frequentes funt, carius merces venduntur , quAm
quando funt rari : & meritd , acceden tibus enim multis emptoribus
inducitur rerum pcnuriapipparentibus paucis, perGrtit abundantia:
Quando item multi funt venditores , vilefcunt merces ,quia fifuut
venditores multi, mulu eft, & abundans merx . Hic pluris res ven-
duntur in Officin is, qui m cum venditores per vicos , cc domos qtue-
runt emptores :& pluris, quando merces appetuntur, quim quan-
do offeruntur, juxta illud proverbium,tcfteCajetanosjt.f.77.ar/.r.
Ac approbante LefTio /.i c.ix j }.aliifq;apud i pfum : Merce / uU

troneo vilefcunt pro tertio forte: Imrnd cafdem ultroneas vilefcere,
ufque ad medium, docent BarthoI.iS. Fauft. Rcbell. Megalaapud
Diaoa^.i.ir.8. raf.15.5t.78 Adde Palatium mox referendum.

7 Hinc propter eamdem rationem, qui emit in gratiam vendi to-
ris,V.g.rogatiis,poteft emere minoris, Ac qui vendit in gratiam em-
ptoris,poteft vendere pluris.Sand Palatius i-jempti», dixit pallium,
quod in Officinis valet quatuor aureis, polTe i te emi duobus, fi roga-
ris^Jt de Lugo' x.dtjuffd.\tift{l.^.n 44.Palatmm refert, nec tamon
refellit: loannes item la Crux, Potefl fui/( ait ) emere cenfum/nmiou
pe fi tum minori pretio taxa.fo/Pmquia reraturfubdlt Diana A t. Poterit
ifitur pretenfu impofto ad rationem quinque pro centenario , dare tau.
tum uncior elicpinro, ro*atuj tomen en/xi .

8 Hinc denique refpon detur ad illam dubitationem , An exteris
poflitaliquandovendicaricuP Utique polle colligitur ex di&s, quia
per adventum multorum exterorum, V.G.inappulfu triremium re-

giarum,crefcit multitudoementiumv»tquexdcqaugenturpretiare-
rumjVenditor ergo his exteris vendere poterit hoc juftofupremo
pretio, Civibus autem ex liberalitace illud remittere, contentus mo*
dico^uod vigebat anteatlege Mol .d. J46.LefT /et. tit. dui margo.
de conte. eop.rj.num.i 4. Quid fi exteri fine infrequentes, ita ut
non pariant augmentum pretii ? Refpondeo, tunc non parte ex ceris
fupra fupremum vulgare resvendi. Ratio eft, quia fi fuppoms pre-
tium vulgare perfiftere, injuria ipfis 6eret,fi illud pro ipfis non ferva*
rctur. Idem dic, quando advenientibus multis exteris conflueret
item mul ta copia mercium : nam tunc quod crefcic ex una parte,dc-
crefcitexalia .

9 Non abfimili modo fentiendum de Principe, feu Magi liratu in
taxando pret io pro iifdem exteris : foldm enim ilii coocedo,ut pof-
fit augere precium pro omnibus etiam incolis^d venientibus multis
propter rationem didam, non autem ad venientibus paucis . Et illud
item non puto i mprobabile.pofle Principem (latuere, ut pro exteris
res vendantur fupremo vulgari pretio , pro civibus medio, aliquid
enim concedendum videtur civibus, qui ooenbui propriae «iritatis

U 1411 IllUOUjJO JUIICUIICCrilCn04C|Ui!ll0UI «HtllUI CnimiWHrUCnQUIII V— r- IUU,

hominum (etiam imprudentium) arrtimatio, /. pretio rerum ff.od pe r pctuA fubfunt^t ut iifdem exon* vendantur lupra omne juftum
i.fmlcid. dummodo fit fine fraude , & communis; quanti ftilicet res pretium, nullo modo puto probabile,quia pretium lupremum , inju-
orflimantur,& venduntur communi ter. Certe imprudentes funt Ia- llumclardeft . Io colligitur ex Molma,Lemo^agm»deE ciuu^

i$0

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra£t IIL

An ii&em exteris poffit concedi , ut Tuas merces carius veniant,
dicaro fi.j. *.r.

f* Pan/, fn/ raiiene txj/nfarum iyt,

t o Quartum caput fe tenet parte expenfarum Ac-Periclia enim,
&: damnare expenfc venditorem communiter occurrentia in quz-
reniiiitraf portandis^ confcrvand is mercibus, earum pretium au-
gent: Contra, facilitas, fecurita* Acc. minuunt .

ii Dixi (com muni ter occurrentia) nam ex eo, quAd peculiaris
Mercator multum defuis mercibus perdidit, V .G.ob furtG,ob nau-

Jewjuanti per le zU unatur co*n»nun«er,non autem , quanti tibi ob
»uiortunitiro,vel imprudAtiam valuit. Ita Salas /j9.Qu6d C naufra-
gium, V.G. vel fuit commune multis Mercatoribus, vel fuit tale, ut
induceret penuriam merciumnunc profcfiAcrefcet fine dubitatione
pretium,fed non ob unius Mercatoris caulam,utex fe patet .
la Huc fpeflat, quando res pluris venduntur apud unum Artifice
% iafigncm,vel mercatorem pemum.qu 4 m non ejus geoeru^Nobi litas
cmm venditetis aliquido nobilitat mercem, ficuti nobilitas Artificis
artificium ,quia fuppouitur, nobiliores mercatores, atq; Artifices ma-
gi* laboraffc in advehendis mercibus, & inartefaflisefformandis.

i i Huc etiam reducitur Ucent’u«qua mercatores ooflunt vendere
aliquanto cariusex ipfo officiumercandulu Lo(TMb.x.e. xt.nu.^ dt
arr.pt Salas d.zq.n.t .cum enim Hi affidud l aborem; e xpenfafq, faciant
circa merce*, und^ cogatur alias lucrandi occafiones relinquere^tq;
negotia alia poft habere, tdque in commodum Reipub. cujusintereft
habere Mercatores cx officio : conzruQ crt,ut b$c licentia iit conce-
datur ih pretio vulgari ,nara G adefl legitimum.noo poteft fupra boc
mercator veodere,quiain taxatione legitimi , jam haberi folet ratio
officii mercatoris . Puto autem, cum Leff l.e.n.%% eum, qui non eft
mercator ex officio, pofiTe aliquando ex confequcnri vendere pretio,
quo ex officio vendunt mercatores ; quia pofito^uod mercatores ita
veodunt>cjufmodi pretium jam fit vulgare in Civitate ,

Ex parte otidi vendendi .

T4 Quintum caput fe tenet ex parte modi vendendi. Vendere
enim vTj. ut dicitur, ad minutum/; um habeat plus difficultatis, &
minus utiliutis,regulariter auget pretium ; vendereautem ad ma-

S iam quantitatem, propter rationes contrarias diminuit. Veodere
em per licitatione fub hafta,huc facit/le qua mox feparatitn «.a } .

* j Dixi ( regulariter ) nam tum in cenfibus przfertim novis,tum
quando taxa eft conftituta ingratiam venditorum, quod raro fit, boc
«oo habere locum monet Leflius/»d.a. r.*i. r.4. *. 34 «

- 16 Vendere anticipatA, vendere c um paflo retrovendendi , oc
quzdam alia huc pertinentia, quia particularibus Icatcnt difficul-
tatibus, figilUtim de illis iafiribi efl tradaodum .

Ntitffiiai, uiihtai Mitti/ quomodo auctent pretium.

17 PorrAeidifiis colligi potefl, qua ratione intclligend uro fit ex
illis duabus caufis, NeceflitaicA Utilitate augeri recum pretia.
Nam diftinguend um dlVei enim Ncceffitas,& utilitas mercium eft
communis , & tunc auget, utdifluro eft pretmm,quU tunc erunt

e res ementes /cc. Vel folttmcmptoris^c tunc non auget pretium.

tio i pofteriori eft, quia fic poflb cfurienti , & Iprar lame pericli-
tanti vendere centum aureis unicum panem . Ratio vctA a priori ,
quam tradit S.Thom.x.i.f.a7>r.i .quem Sot **T

var.Leffius,quos citat Barth. a S. Faufio »• Speeme. Cenf d.6. q.j. fc-
quuntur, eft, quia nullus poteft vendere, quod tuum non eft : at
utilitas ementis non ell ulla ratione venditoris . Vel dernqne
rcceffitas , & utilitas eft ea parte venditoris, quia nimirum Ven-
ditori res vendenda neceflaria eft utilis, commoda, Ac tamen illam
Tendit in fr.tum emptori» : & tone poteft , venditor augere pre-
tium ; priUatioenimhujus c«ffim<skutis‘ramA Af jullz oblectatio-
nis eft vcluti lucrum ceffims,& damnum emergens i pii venditori:
Communi* enim efl 4 nihina,iipud Lcfl‘. l.cJ v.a6.Salas^.;c, n.x.
Mol V.j ji . %,»»**** automfimfra meat tradtnd aquando aliquid ven-
dis, i n grati am emptor- s, roodA illi cum veritate figaifices,tibi ex ea
venditione tantum lucri vere ceftare, vel tantum damni confurgere,
te polle e/ufmodi lucrum, damnumque prcuocompenfare.

: au ^ BSf r* h '•* umonda.vol vendenda .

•* Hitp^mi^R^uUKoenijstn hujurowdi: Quudoidcft

ta»a Prindp.s, l ub rc ft, tU | k0 nis obfervan,quz,cum

. t aui .cnn<ifa «j;; i j'vifib,fi; no „ b.borotdhim.frnm.WiDfi-
auia »dcll,tunc fervandum eil pretium

« « 1« grtdu* . licitum tft cuilibet quem
SlSJSJSdSrSSAMi ™ W «H» innititur lucrum m-
P*.* infimo pretioi veuduot fuprcmo .
OC 9 Pnmdemm *"* f "" c Icr P t ‘ oat »' ( ‘ , c^«larat,o-

r 111 *>xim, mutentur circumftan Ci*, ut
fi appareat abundantUiVelfupefv^jjj uxallatim evadit

ia;ufta;quare noo exit ordinarie fervaoda. tta 5 ancb.fi. t.ienf.t.-j.M.
j. lati probans.

Dixi ;ordinar ic)propter quofidam raros cafus , q uando meta poni-
tur ingratiam vei»ditoruro.utincetifibus;vide Lt(Cmm0.dui.t./im,
I Salas^^-fi.Ruifus G Prine ens fciat, dc patiatur populum non
vendere juxta taxara/ed pretio vulgari, tunc tacitd videtur crtifen-
tire: idque,cx Fagund V/ /tmtrjik.j etiamfi unum, vel alte-

rumpuniatycaetemdiffimu latis: nam unius ca (ligatio videtur fida
ad experiendum, an alii taxac legem acceptent.Deniquc fi res tua no-
tabi liter nam parum pro nihilo reputatur ) fi melior, vel notabili-
ter fit peior, quim res, qu* communiter in foro venduntor : pluri»
potes, vel minoris debes vendere, quia taxa femper intelligitur de
rebus ordinaris bonitatis. Si pretium rerum in loro augeatur ex
mali tia a liquorum , vide infra cum de Monopolio .

Mtrat t Ktrstrdi/t*'i* quanti ?

»0 SecundA, Res, quae non habet communem ufum , ut Gemm»,
CAneStPalcones.Pi flu rx,Statuar,CantusSsUat io, l/fus Mu lierlsdn-
tcrcJic Comcdiis,&clicet probabile ik,& fecuriusfut fentiuot Rc-

deLugo

l.t.d.xb/t/.q. m 46 Caftrop. Um ma* citando ) non pofle vendi, quanti
potes, quia pretia debeat commcfurari valori rationabili rcrum;Ta-
men eft etiam Iprobabile pofle. Ita Val./j f.ao.fi.J.SiK. Empti*
V.Vtadiut^Vom,.*^ ^liiq;apud eunde de Lugo/f- & apud Caftrop.
dfjuft.cefnm.d.i p.l.Barthol.i S Fiuftoi* Spteuto d.6.f.ll qmiar t i{i\t
Toletusjf *a mn Mtni pretium confit tutum nec i Prime >pt % ntc ai ufm
foti bahtni x-mlortm t* 1* tr» va h/nnit/ em/ntu , (j t/nd/ntit , jaxta
illud, Umufquifqu/ ia rtiaifuit /fi mtd/rator , (y arJit/r . Vel f uia , cum
ia iu nulla att /Jfit as(z\t Valentia, & Si ) < e t* 1 •"/ptottm judicantur
donaro ttaddori libtralil/r txt/ffum Jupra pre itum auJqor/. Ad illud
a j». eum, qui nem eft quod opponit de lMiod.16.dt ju fi f /fi 4 .«47.CX fecunda hac femen-
tia fequi Simiam, vefiCatulum pofle licitd vend i pretio unius Rt^nk
facili refpondetur,vel concedendo fcquelam;ficut enim is poteft re-
nunciarc , fcu donare Regnum alteri liberaliter fi fuumomuiod eft ,
ut fupponimus,fic poterit dare pro Catulo^juod minuseft; Vel re-
fpondet ur nos loqui dc venditionibus communiter/Sc morali ter oc-
cucrentU)us,quz nunquam tantam afferunt diftantiam pretii i re .

Mtriti nunc c otior tt , mox futura utili/ y (j toatri, quanti f

11 TertiAtqui fdt res Intra paucos dies^tiam unum, mi noris va-
1 ituras, poteft fine injuftitia hodie,pretio currenti maiore.vendere.Ec
qui fcit pluris valituras, poteft hodiezurrente minore pretio/micre.
Ita Mol.r.x V.|j4.citansS.TboAliofque;Fagund.^. / .V/r(.«/r. t. a ».
n.iodc Lugot.i.^ fmfiJ.%6faiiJVi.om n. 1 44 idem pu tat dc 1 1 bro
mox prehibendo;Caftrop.a<V jufi.mmm. d j. 7.1 j. Ratio eft, quia tanti
jufte res venditur ,& emitur ; quanti tunc valet , nec fcientia debet
fcienii obefle. Excipe PrimA,.nifi fi quis fit ex Gmfiliis, velfit Prin-
ceps, qui taxam futuram prarlciunt: hi enim ex officio tenentur dare
operam, ut ex fui* legibus .quantum fieri poteft , unus plus alio non
graveturifte nifiCaddit Leftfu» Ij.dai. y.)muoeribusConfiliarium tu
corrumpas, ut tibi futuram metam revelet -Sed certAyCtiamConfilia-
rium feu Principem pofle fuas merces pracf enti pretio vdierc.docet
de Lua ojom.i.d/ fufi.d*6f/tt.t.Q.i. in*. 1 J? quando non differte*
induftria promulgationum 1 «U, ut ipfc canus vend at. Excipe fecun -
dA/iifi fraudibus utaris, ut filcieus fu perventuram abundantiam, vel
librum prefiibendum/par^a» per amicos fore penuriam , vd librum
non fiire prohibendum. Ratio Hujus exceptionis efl, quia quilibet Jus
habct,ne per fraudes decipiatur,nibil ergo dicas; cc rogatus dicte
mefcire(cum*qui»'oeatione)quiaexLefl» Ar. non teneris cum tuo
damno veriotem hanc, qu? pertinet ad bonitatem, vel vitiumex-
trinfccum rei aperire .

aa Dixi ( frae injuftitia) Addo nonc^x Ldl WJm muwr >4 x. ( &
communiter fine peccato contra Charitatem >quia poteft quis rebus
fuis confulerc, etiam fi inde damnum aliquod proximo obveniat.
Tunc ergo folum erit contra Charitatem, quando multum eftde-
pauperandus proximus, atque i flatu fno notabiliter dimovendus ,
quod eft rariflimum .

Ia fubhafiationt quanti f

xj QuartA,!nfubhaftatiooe(x//’»«r‘»»re) tanti poteft vendi re* t
vel emi, quantum fine fraude potes extorquerent iam infra, vel fupra
dimidium,quo rei extra fubhaftationcm valeret . Loquimur autgde
re mobili; namdereimmobili, vide quz dicam in aliotomoubi
dcContravlibusinparticulari^rafl.^rax/dw/jr.S^.g. num. 14. Ita
Gordon.Villal.Molin.Banoes,aliique^uos ciut fequiturque Diana,
par . 4 . trali.^. r t f. Ratio eft triplex ; Vel quia merces ultronez vile-
fctmt,vciquia hic modus vendendi rem exponit periculo utriulque
fortunzwucrandijvel perdendi. Vel quia exceflus judicatur liberali-
ter donari, cum nulLnficeffitas cogat bunc vendendi, emendivcmo-
dum, cli^crc. Adde quartA, quia jullum pretium in eo modo venden-
di cx praxi omnium etiam timoratorum, cx Bonae .dotatur, d. j. f.i.
p 4.fl.1i. alios ciiantes^il,quaoti minoris emere, vel quanti majoris
vendere potes.

1* Di-

Cap. VII. De Venditione, < 5 c Emptione. 251

*4 Dixi ^fine fraude) fi coim emptor avertat, per vim, fel frau-
dem, vel etiam per preces alios offerentes , Vel fi venditor fiitos of-
ferentes fupponat, Vel tempu< ineptum ad proclamationcra , nuao-
do fcilicet rara cftementium frequentia, elegit , Vel quid finule,in-
juflitia committitur, dc pretium erit reflitucndum,juxu probabile
damou tn, quod Domino rei fit, ut ex patet ■ Si quis roget amicos ne
fupra certam fummam offerant, ut i pfe eracre poftit precio infimo
jullo ( quanti fcilicet res infimo pretio fine iojuftitia valet ) conce-
dunt plerique apud Dianam P*’- » ■ tr ^ tnmr.re/ 76 I mmA Ca ramuel,
/.l.T*.*wv.».v etiam pretio minore, quim fit infimus. Quod autem
ego nullo ro«*do approbo, quia fic jam tolleretur fubftantiafubhafta-
tionis, quaclola dat licentiam vendendi, atque emendi, quanti potes
fincere, fine fifco , dc fallacia .

§. V- Cafui a liquet fpetiaUi ei/ea rerum pretia .

l T)Rimb dubitari poteA,Anexteris,in quibufdam cafibus conce-

1 . di i Principe poiHt,ut ipfi pluris vendan t,quim vendant loco-
le?videde Lngoa.i .deju/IJ.i6./efl. j.*.6i.Prf terpi*n Incolf, qnod
pluris fic emerunt ab cxteris^iluris etiam dc ipfi vendere queat; vide
eundem »».7i.(j7-72.Deniquefi in una Civitate res fit carior, quim in
alia, polium ne ego in hanc adducere rem meam, V.G. frumentum ,
dcibi carius veniere? vide e undera ».6?. Refpon deo, Affirmative .

a Secundi ; An res V G. frumentum poflim jufto prot 10 vendere,
cogendo infuper emptorem, ut emat i pie aliquid V .G. oleum i me ?
vide eundem «^4. Refpondeo, Negativi.

? Tertii; An merces longi praciFantiores poflint vendi aliquan-
to pluris ultra taxam legitimam ■ vide eundem ».6j. Rurfus:An pof-
fint feparari V.G. fruftus longe mei iorcs,dc vendi pari modo ultra
taxam vendendo czteros juxta taxam : fi carteri remanent $que bo-
ni, atq; illi, qui venduntur communiter ? vide euodem ».66. quod
negat Diana ,p.tjnje tentr.m. 5 j . R efpoadeo, affir mati ve .

Nota tamen illud ( longi ) & illud ( remanent aequi boni ) Nam
hinc damnabis Macellarios, qui danti majus pretium meliores car-
nes partiuntur , olla verd porrigunt aliicdebent enim pqualiter nui-
cerc carnes cum proport ionata" parte offis , vel qui deteriores dant a
e6 viliori pretio debent efTc contenti .

4 Quarti, An immifeeri aliquid poffit rei extraordinariae boni-
tatis ,& conflatum fic redditum {qiulecztcris taxato pretio ven-
dere : ut frumentum ele&um mixtum hordeo, vinum generofum
mixtum aqua f Refpondeo , Concederem id aliquando frumento ,
vix unquam vino . Ita idem i ».67.6’ pmfer.n.by. lege Bonae- d,\. d t
tmtraiJ.g. if. 6 .n. r 7. & Leff r.i 1 .d. 1 1 . Mol . / jx .3 ; j Dian. p . t .

tr.ljrtf.41 fjrtflo.

f Quinti, Ecdefuftici tenentur ne res fuas vendere fecundim
taxam a Magjftratu ffculari pr$fcriptaro? Refpondeo affirmativi
cumdeLugoit.77.

6 Sexti, Quandonam morali ter peccatur excedendo legitimam
taxam, fi raxa io rari cafujuxti fupra difta eft polita intra pretium
infimum ?Refpondco,quando notabiliter aggravantur Pauperes vel
Communitas .

Harc quia breviter, & perfpicuitraaanturl Dodonbu»/.c. ncc
aliquid mihi feoffert^uod addam de novo, fic innuifiefufficut .

Otcafione pnediBemm deternitur t euinam refiituendutfit ttttffue pretii ,
immediati damnifitate , an damnificate mtdiati f

7 Septimi, fi Titius frumentum Piftori, V.G. vendidit fupra ta-
xam, qui Piflor fupra taxam idem Populo vendidit, cuinam exceflus
pretii reftituendus eft 4Titio,Piftorine,aii Populo? Relpondeo,po-
pulo . Ita idem de Lueo «.67. cum Sanch- dc Turr-ab eodem cit.P ol-
le Piftori in fimili, immi debere, docet amiciflitnus P. Francifcus
Bardi in filefl. mor.hb. 1 ./?. 1 6.5.1. qui quoddam arguinen tura io c on-
trarium & me ipfi propofitum ingeniose fol vere contendit , quod
mox afferam *. 14. Porro hancquzllioncm f» clarius evolvam, curio-
fo le&ori ( puto ) non difplicebit .

8 Pater ergo Bardi in ingenii altitudine^atquc perlpicaciaeum in-
geniofiffimis viris noftri farculi comparandus , docet, prardi&um Ti-
tium reddere debere exceftiim Piftori, non populo .Fundamentum
ejui potiffim um eft, quia hic adfunc duz venditiones, ambg complc-
t^: Altera, qua Titius vendit Piftori: Altera, aua Piflor populo ven-
di t,< 5 c quidem utraque injufla eft,atque una iodependenter ab alia,ut
fupponimus ; Quare non eft Titius cogendus, nifi ad reftitutiooem
damni illati ex vi fuz venditionis faaz Piftori :ipfe enim non eft
caufa venditionis fecundae faflzi Piftore ipfi populo, efi cuim mera
occafio, qua, ex mera fua malitia, utitur Piflor ad faciendam injufti-
riam contra popuhim ; ergo folum illi Piftori debebit, &c-

9 Confirmatur, quiaTitiusnihil debebit populo, nec cx re acce-
pta, nec ex injuftaacccptione,necexdamnificatione,ipfe enim a Pi-
ftore i niqod accepit illud pretium, cui damnum intulit, non i popu-
lo : Unde, cum ex nulla radice populoquid Titius debeat, nihil illi
reftituere obligabitur.

10 Vcnilm ego adhuc in mea fententia perfifto . Fateor efte dupli-
cem venditionem mecaphy fice , 'immd rea! iter, &. phy fice comple-
tas : Fateor Titium non eflecaufaminjuftttiz Piftoris contra popu-
lum: Fateor cfle folum occaGooem : fcdajo moraliter, 3 c humano

more reputari unam venditionemjttqueadcdpraflicdadeflc inTi-
tioobligatiouem reddendi populo. Explico, dc probo .

it Duo enim debes recolere . Prim6, vinci aliquando i morali
ufufpcculativum rigorem: lanc fpeculativd,imm6&: phyfki.qui
uno iracundiz impetu multas blafpbemias eraifit, ut pcccau nurae.
rudillimttx committit, quot blalphermas profert, neq; enim una de-
pendet ab alia. Qui percutitClericura decem V.G. percuftwnibus
modico intervallo continuatis, phyfic^decies verberat .Qui in pec-
cato mortali dccc penitentes abfolvit, phylice decies in digne Sacra-
mentum miniftrat ;« 5 c tamen inpnrditUs,&fimilibuspraaicc,A:in
ordine ad Conteftiooem , vel excommunicationem unum cenlctur
quis committere peccatura, modo diftinftifis explicato n epnfc.
Mtib.CemfMS.l.e. 1 .5.9. ex dc Lug. de Hanit.d. t b.feil.^Jn.i j j. q U ia
finguli illi aflusphyfice dilliodi, quoad blafphematum,& verberan-
tem uniuntur in uno calore iracundiae, & quoad minift rantem indi-
gne Sacramentum uniuntur in uno^odemque animo continuandi
per illam vicem Confefiionum auditionem, 5 cc-

1 a Secundd rccolcrc debe t , in j u d icando , ct iam i n foro externo
aliquando non confiderari rigorem Jufliti*,fed srquitatem . Efto V.
G- tuum animal fine tua culpa damnum alicui faciat , tamen ,qnia
non tft aequum, te gaudere animali, & proximum pati damnum, Ju-
dex te condemnabit vel ad reftiiutionem damni, vel ad dandum
animal pro noxa, x.dt NoxaM. aflienib.tyt.fi tnlpay.de

injnr. (Jy damna dato . Nomine autem sequiutis i n cci ligamus perfe-
ftamquandam rationem, quae legum apices, ftrifturoque jus inter-
pretatur, & emendat, ut reu6 M. Tullius pro Caecina dixit -.A ver.
bit ttteditjj equitate ut erit f Qc ibidem . Ex aque y tr beme y non ea e alti-
de t verfuiefuejure( dicam ego fortalfe caftigatus ) non ex fpeculativo
jure, rem judicare oportere .

1 { His politis : A jo,efto l pecu ia t i ve, im mb dt phy fice illas vendi-
tionesefle duas cflemialiter completas : At quia uniuntur in eadem
una materia, qu$ idem frumentum venditum 4 Ticio ipfi Piftori, &
venditum 4 Piftori ipfi populoude6 moraliter, in ordine ad rellitu-
tionem faciendam, ooucenfenturdue, fcd una vendit io, undecx
arquiute illi reddendus fit pretii exceffus 1 qui damnum denique feo-
fit . Non ita res fe haberet ;fi Titius vendiflet aliud numero frumco-
tum, V.G- frumentum A ipfi Piftori : at Piftor vendidiflet frumen-
tum B. ipfi populo ; nam tunc cftm hae vendi tiooes non haberent
unam^amdemque materiaro : ficu t phyfice duz edent, fic non edent
vna moraliter : Quemadmodum fi illae modddiftarblafphemiae pro-
ferrentur non in uno calore iracundise.diftinft* efTent etiam mora-
liter, quia non unirentur in illo impetu , &c. Pater igitur Bardi fi-
ftendo in ipfa rei merafpeculatiooerefte difeurrit, at quoad pra-
xim refle nos afleri mus^equiutem nd Ic , ut dum Titius poftit, nolit
populo refarcire damnum ipfi illatum : damnum, inquam, quamvis
ex folaoccafionc venditionis ipfius Titii ; (cd tamen , quod mora li-
ter cenfet ur ab ipfo fadfum, non quoad peccatum, fed propter aequi-
ta tero, quoad reftitutionem faciendam illi populo, qui damnum de-
nique paftitseft.

14 Attuli ego fequentem paritatem ad eam fenteotiam olim con-
firmandam. Sijoanncs occidat, vel vulneret Antonium(id pono, quia
cafus frequeniior efte poflet in vulnerSdo quim in occidendo: atque
aded non erit inutilis,ut innuit P. Bardi ibiAn.it.) & imputetur dc-
liflum Calari, qui C^faxcocatur i Judice expenfas Medicorft lolve-
re AntonioGertd Joannes dehebit reftituere C’cfari,non autem Ao-
tonio.nuia is eft plene fatisfaftus:Ita ergo in cafu noftro.&c.Reipon-
det P-Bardi hic adede unum idemque Homicidium , feu vulneratio-
nem:quare non elfe mirum, fi reftitutioCarfari debeatur : atincalu
noftro eft duplex venditio, &c- Harc ille. Vcrftm, quia probatum jam
roodd eft, morali ter cenferi unam venditionem in ordine ad reflitu-
tionem ex zquitate faciendam, utpote que utraque venditio habeat
connexionem in unoeodemque materiali frumento, Refponfio harc
paritatem infringens, quoad praxim, nequaquam valet.

if Illud denique contrarie feoten tiz omnind dandum. Nam fi
Titius fort^exccfTum illum reddidit Piftori, non eft cogendus ite-
rum reddert populo, eadem enim sequius poffulat, ut quandoqui-
dem ipfc purgavit fuumdeliftum, reddendo cxccftum,oec aliquid
alienum inveniatur habere : ut non debeat amplias moleftiam pati
Tunc ergo reddat ipfi populo Piftor>neque tunc (oli) noveni m etiani
in calu, quo Titius nolit quidpiam ulli reddere : non enim propte-
rei Piftor liberatur abobligatione reftitutionis cootraftz exfuo de-
liflo contra populum commifto .

5 . V. Da Venditione pecunia tu&u.

1 /^Uandoreranuncvendens^uncillimementiconfigtu^acce-

V^Jpiurus ab eodem poftea pretium, vendit credito ; Quando
verd contra, nunc accipis preti uro, confignaturus pofte 4 rem, antici-
pat6 iero vendis : & de utroque contrahendi mode ,edc debet lepa-
ratadifcuflio, de priore hic , de pofterioribus poftc 4 .

An pluri, ere diti, fudm numerati re* vendere .

2 Supra legitimum, vel fupra fummum pretium fas non eft, ex

eo foliimpretextu/juod crediti ros vendatur. Ia Molin. t.t.d.te 5.

Lclf l.x. e. XX .dub.6‘(T paffim. Ruw eft mamfefta,quia in hac dilatio-
ne folutionis contineretur implicitu mutuum; periode enim fieret,

ac fi-

t$t

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra&III.

*t fi mutuarentur, V.G. centum, at ad certum tempus redderen-
«ut centum & decem, qua: cft aperta ufura , ut fuodicrtor loco. Ex-
cludo etiam prztextum officii mercatoris, Sc praetextum privatio-
ni* numerata; pecuniae . Illud, quia rlle mercatorem , non dat jus ad
aliauid iupra juftam pretium , fed folumintra,modoA/>.94-* >$-

explicato . Hjec. quu, an ea privatioaliquofit digna pretio.cm dif-

putandum

3 Dixi autem (exeo folAro praetextu) quia funtduocapica unde
fas fit aliquid excedens accipere .

Primum caput eft ratione periculi . Qu 3 do fcilicet mercator pro-
babiliter timet ( non ex fua pufillanimitate )cmptorem nonfolutu-
xum, vel cum expenfi*,ieu cum difficultate foluturum . Quanti ergo
hoc periculum judicio prodentis valet, tantum ci, ultra commane
pretium, accipere licebit . Ita VaUi. 4 ; .f.ao f.xjenfa. Ratio eft ,
quia hec fublre pericula pretio ertimabileeft.Sanefideiuiior liciti
poteft aliquid accipere ratione periculi, < 5 c oneris,quod Iufcepu:fol-
vendi in deteflu principalitCurcrgo non & in cafu nortro?flcc.Vide
tamen Molinam V. a j6.ac Leflnm /.*.«.* s . qu i redi monent vendi-
torem, lub onere reftitutionis , debere emptori mani fellare , fe pro-
pterdi&um periculum plus exigere, quia fbrraftc nollet fic emere .

4 Secundum caput lucri ceflantis,& damni emergent is.Lege Ab-

batem ydr ufuns , & communiter Dodores . Ratio,
eft,quia tunc non vendis dilationem temporis, fed quod tua intereft .
Confirmatur , quia in mutuo aliquid plus fupri (ortem accipi poteft
ratione lucri) vel damni cum conditionibus 3, explicandis:

idem ergo in bac venditionefluf.ut modbdlxi, eft implicitum Mu-
tuum .

j Notant autem Dodores MolmV 35 j. LdT Ue.ett.fypaffim, in
caiu noftro quatuor requiri conditiones. Prima eft, utverAtuefles
numerata pecunia vendit urus. Secunda, verA rurifcs illam, & non
aliam pecuniam negotiaturus. Tertia, ut minuatur totum illud ,
quod ratione periculorum, deexpenfarum arbitrio boni viri , in ea
negotiatione laifteexpenfus . Quarta, ,ut omninA fignifiectur id em-
ptori, nifi aliunde fciat ; fecuserit tibi onus refti tuendi, cum nollet
for tA is rem emere cum hoc onere .

6 Ex defcdu prima: conditionis Mercatores paffim delinquere
notat lAjpez,m.c*t.tontr,t.t 6 .(onf j. quia paftim vendunt carius
creditA, etiam ubi pauci funt , qui emiftent numerato, quod injuftA
fit» Cum enim tunc Mercator non vendidiftet numerat A, non ha-
buiflet eam pecuniam, cum qua negotiando potuiftet aliquid lucra-
ri, atque adeA nihil lucri tunc illi cellae .

7 Ad Secundum hoc caput fpedat, mundo Mercator erat rem
fuam aliA translaturus, ubi pluris vendidiftet ; hoc enim eft lucrum
ceflans; admoneatur tamen emptor, expenfaeque, ac pericula dedu-
cantur, ut fuperiQs in Omili diximus .

8 Ad idem fpedat etiam, quando venditor (latuerat rem vende-

re te tripo re^uo pluris ea fuiflet valitura . Ita Mol. <£35;. «Sc patet ex
t.in QivUatefiy ejamig/Mfyk ufurit, Erit en im , & tunc lucrum cef-
fans . Illas tamen conditiones recole, Ut pretium verA, & certo ma-
jus futurum fuiflet/ nam (i dubium, moxdicam ii.) Ut ve-

re fervaturus, & venditurus efles, U c expcnfse,& pericula deducan-
tur. Ut emptor admoneatur .

frumat um tendit um, fy eonfifxatnm hyeme ad pretium Menfit Maii .

9 Ex didis, prefertim ex fecundo capite damni emergentis, (ucri-
que ceflantis,folves illud eommuneSieulis in frumentum negotia-
tione^liis in aliarum Mercium genere.Mercator enim vendit, con-
fignatqueColonncentum V.G.rhcnfuras frumenti tunc menle Ja-
nuarii A id pretio,quod curret menfc Maii.quo tempore lolet pro-
pter diftantiam i praecedente mefle major frumenti penuria, adeA-
que majus & pretium. JuftA ne id fieri putandumeft ? Solves, inquS,
aiflerendooraoinA fieri injuftA, fi abfolutA loquamurfluia rei pretium
puil um eft i llud , quod curri t , quando rem vend i tam contignas , tunc
mi m transfertur dominium. Qua c*go ratione eligis alium menfem,
& hunc Maii, quo pretium cariuiefleconfuevit ?

10 A t verA, dic riuftA fwripofle.quando cas menfuras veri Mer-

cator fervaturus eflet, ac verA i Ilo pretio venditurus, & nihilomi-
nus in gratiam Coloni» vel cujufeumque id totum feientis , vendat ;
Immo tuoc,quiafm»ent»*jn( ut folet) crevillet in horreo Mcrcato-
i is, huc incretoentumf «*“ u dis expentis ) i Colono fibi folvi.paxere
mercator jullA poterit* Ratio eft, qaia tunc ceflat Mercatori lu-
crum, &c. Pretium autem GvA tradatur menle Januarii ,fivA mcnfe
Maii, five ex totoijweexpnnc, nihil hic intereft, quia tota vis huius
lucri fund a t u r 10 vq lore rei , q Ujc VCT , j cn j a f & confcrvanda pro illo
«empore ^ u, ™*' Crtl ^Z*^ CUnu in docere, fi folutioiut mcnfe Maii ,
JieAt Mereat P f o illo tempore non eflet fervaturus, &

P* c . u0 ^ 2 - Scio inquam Januario habuifsct ) non eflet ne-

cociatu*«* - __ig ’ ' ^° c ere ecquid plus tunci Mercatore pof-

^, m 'scd non «itCj|OUnu.j(i,monfc

Sutriam fada foit irwnC/i 0aud,en<luJ * quia venditio quoad fub-

rl i ud, nifi foiutio pretif dila^^uJ^A^ ^?^P^ cmcntBm f

fi propior b.n< foC. ^1. 1 “««« ■roplioinnl mutuum tundi

sssssss^rS^rtsssATs

i r Inquirex.Mcnfe Maii varium, in variisdiebus.rilepretiurt Co-
let; licebitne ergo huic Mercatori ratione didi lucri ceilanusveh-
dere menle Januarii pro fu premo pretio vulgari currendo mcnfe
Maii ? Rcfpondco, Nequaquam licere . Debebit enim vendere pre-
tio, quod majore parte inenfis vigebit . Ratio eft , quia mercator pro-
babilitereopretioerat venditurus, quod communiter, eomenfe ,
erat futurum ; hoc igitur pretium illi ceflabit, atqucadcA hoc folftra
exigere poterit . Adverte, fi futurum eflet pretium legitimum , hoc
folum exigere polle, non vulgare , quia» meocafu, hoc iolum illi
cella ret .

Quid.fi tanta fuit eoanno menfe Maii varietas pretii , ut non fue-
rit pretium ullum, quod dici poflet cucurri ile per majorem partem
Menfis('Rcfpondcq,iumatur tunc pretium medium ; Ratioeftfluia
fupreraum non eft fas recipere ,ctim noo Iit certus Mercator fore fe
illo pretio venditurum, nec congruit recipere Iolum infimum, quia
potuiftet fortallc vendere majori 'pretio : fumat igitur medium , quo ,
&fuam,& : ementis rationem commodAfatii habebit. Noninficier
pofle menle Januarii cfimuni confenfudeterminaripretium,quod
currettalidieMaii ,immA& tali hora.de quidem jullc, fi verd tali
dir,& hora certA venditurus Mercator ellet . Sedquandoid ?

Padum illud non improbo . Polito enim quod Mercator vere fru-
mentum venditurusfitmenfe Maii, cum oefeiatur .quantum au-
gendum tunc fit pretium, poterit convenire venditor cum emente ,
de ai iauo certo pretio, quod prudenti judicio tunc forte currendo
nunc determinetur ; nam fic, illud femper( fivedeinde menfc Maii
crefcatjfivc dccreieat pret ium;acci pere Mercator poterii . Certe fi
fine fraude id fiat, cAm fit par vendenti*, ement ilque pcriculum.nun
video, unde condemnare id ullus poftit .

F narunt um intraJitumi pagarc , dcconfegnare-

it Hoc contndu utuntur fzpA Siculi, quem quiafufficimtcr
explicat, probatque Diana p.i.tr.l.rtf. 6 y hic ejus locum demun-
ftnflefufitciat»

An vrnJitar non folato putie ^ alrmptorepejft porci pere frnUmi rti ifr
trtditb ntndit * , qu*m\>u omtnti trsdits )

i } Cajus vendit Titio fundum,vel domum aurds mille,quosTi-
tius promittit folvere hinc ad fex,v.g.annos(iaterdum non defigntn-
tur anni, fed donec emptor fol vet pretium ) inierim verA tradit pof-
feflionem fundi ipfi Titio,ca lege, ut idem Titius reddat Cajo vendi-
tori annuam penlionem.v g. quinquaginta aureorum, oemp£ juxta
fru&us, quos Cajus percipere i fundo potuiftet. Qui qumqoaginw
aurei non computantur infortem : nam lemper remanent illi mille
aurei tempore defignato fol vendi : Id nc jufte fit ?

14 Si ejufmod i cont radius per modum ahfolutae venditionis non
celebretur, fed per modum locationis, licitus linedubioeft. Modus
autem locationis hic eflet : Vondo tM furutnmmiUr nurtis «J ttoUm
folnondii , illmdqut poffidtndum trado % nunc quidem y pro loento ( undo
mikip*nbit,fiporiHt fnin ogo fum dominut rrioiii Ue*tu)*( proptorrd
ponfionom juxta fvBuirfuoi dodmtluexfunft fitrttpijffimjoltai ■ tu*
autom fonoru tetum fundi fwrtium, kabocu pro imdito(unde pofiii
liki emptori pmkitf**du$ t fi porikit tfuiapoftoAilfiuiorit tu Domiuut. )

Hic, inquam, contra^us licitus eft, quia eft ipfametpredii locatio ;
paflum enim illud.ut omninA fimul mille aureis folvant ur, iniquum
efle non videtur : tum ficut venditor dare promittit fimul totum
prardium, itaA: emptor totum pretium . QuAdfi paflum fuerit
dc fol vendo pretio prsrdi i per partes, quod jullum etiam erit, pro-
pter fimilcm rationem, tunc fanA fi deindeloJvaturaliqua pars pre-
tii fundi, debebit, quantum eft ex hoc capite, & pars penfionis cefli-
rc : quia tunc pro vendita habetur pars prsedii ; quo cafu fundus pro
iudivifoeritutriufque.ficuti contingit in contrattu Societatis, vel
in hxreditatcrelifla pluribus .

1 j A t verA fi ejufmodi contrarius fiat per modum ahfolutf vendi-
tionis in hunc modum ; Venio uti ommnbjundum dilata fi lutiono , in-
terim vertfolvar ponfione/ , (yt. lllicitAficri,& injufld , docent inulti
apud Jo: Baptiftam Antoniaccium Euguhinum, inCaitdufiNeap.
hb.^. ttap.x 1. ubi de hoc cafufusd: videetumDian.p.i** r .H* f ^»*

g6.quiatuncfundusfitaWblutAernptoris,undeeiperiret, fi peri-
ret, ergo ad illum pertinent Sc frudus, quare convinceretur tunc
penfioexigi propter dilationem folutionis pretii, qu* eft mera ufu-
ra.Aliquifentiunt juftA fieri. RatioeftvinquisMolina/ow.t^Jfio?*
in eodem Corollario , cui aflentitur Sanchez, Ut A .eonfeap.jA.tX> alij-
quefliios fequitur citatqueDian. parr^.rrotl.^.miferl.re/el, 1 39. qui-
bus adde Spcrellu m,p.x./ n 8.) quia cum vend itor fundum Iibet«

tibi tradat, cum tradere non obligetur , nili quando tu folvert*

pretium, jullum eft, ut emptor hoc beneficium, quod valdA eft arfti-
mabile, pretio recompenfet, dando venditori fruuus , quos ipfe per-
cepifset . Ratio eft ( inquit dc Lugptom.i.deju/I, d.t$.feB.\. nnmer.
149. cui praecedens nen arridet )quia venditor, utpoiA , cui non-
dum folvitur rei fuar pretium, poteft nolle dare emptori totum,ab-
folutumque rei dominium, atque adeA poteft nolledarejus perci-
piendi fruflus, feu dominium utile , quamvis det rei proprietatem:
fi ergo fruflus fibi refervat, eos, prout multi, vel pauci producen-
tur, tanquam fuos jure fuo accipiet, non verA tanquam rem emptoris*
nec in compenfationem beneficii fi&i, vel pretii nondum Ibluti •

Hos

Caput VII. De Venditione, & Emptione. 253

Hos deinde frudus poflet Dominus eidem emptori locare pro tanta
pcniioue annua , quam folvet deinceps emptor , < 3 c quia aliquo anno
uberiores folent die frndus^liquo Herilior es^ouet judicio pruden-
tis determinari medium quoddam precium annuatim certd l ol ven-
dum ,quod padum juftum eri t., quia cftpa r periculum pro vendito-
re^ pro emptore; Annus enim fleri lis (avebit venditor i .annus ferax
emptor i, « 5 cc Confi r mo, nam (icut per ceufum Bullarem , ut vidimus
AP- 5- 4 » J». in Sicilia emimus trusus praedii alicujus, unde fuper il-
lud prxdium deinceps mihi penliu fol mur,(ic nunc frudus mihi re-
fer ?o, non tibi vendo, £cc. Probabiliscfl ergo haec fecunda lenientia,
five ex ratione add uda 1 Mol ioa,ii ve ex ea,q uam de Lugo prod uxi t .

CoMrafhtt ( i godCTC . )

1 6 Non erit inutile per hanc QCcafioncm,& illum Gmilem con-
tradum breviter excutere.

Antonius dat tibi aureos V.g. mille, tu illi praedium, vel domum
«quivalentia, fruitur quifque datis, donec alteruter reddat acce-
ptum ; nam tunc & alter,quod accepit reddere obligabitur • Ratio,
cur hiccontradus ( qui ideb appellatur dgadere^ quia alter re alte-
rius gaudet , line translatione dominii in accipientem, unde danti
fundusperiret.fi periret ) Ratio,mquam, cur videatur injuftus,eft,
quia pecunia eft infrudifera , praedium ex fe frudi ferum : ergo qui
fandet praedio , frutur infuper & frudibus , qui bus non gaudet , qui
folam habet pecuniam;, quae ex fe flerilis efl : Si Antonius tibi daret
fruendam domum locabilem, tu verdilli praedium aequalium fru-
duum, noo cilet dubium de juftit ia ; frudus enim compenfarentur
frudibus : nunc vcr6,cdm, quod tu accipis ,fit infrudiferum,quod
vcr6 tradis, frudus afferat, clara videtur iujuflitia .

1 7 Nihilominus inde puto, polle te exculari ab ufura,quia frudus
Illos accipis ratione lucri cetlantis . Ita Azor^.j./.p./.to. lege etiam
Bonae. d'. \.dttantra£l.q.xf.-]. $,».«.7. Filliuc /.J9.r., ».90.nam illos
aureos mille tu poteras negotiis exponere , atque ade6 illis aliquid
roodb magnum, modd parvum lucrari; Potes igitur in ejus coropcn-
Mtionem accipere frudus praedii, lucro illi incertoad prudentis ar-
bitrium sequ.iles.Nili ex hoc capite juflifices hunc com radum prz-
dido modo explicatum , (ureris , vel ufurarius, non enim video, qua
alia ratione ( quidquid alii dicant ) defendi ab injuftiti» poflis. Ita dc
Lugo , t.x.dejufi. d.xj. feli. j 1 1 € .

18 Dixi ( prardido modo explicatum) nam G Antonius i ce illa
pecunia prxdium emat, cum pado ut retrovendere illud tibi tenea-
tur ,quando tu reddes pecuniam ( quomodo ipG accipienti przdium
periret, G periret, non tibi )jufhis,fcdaliusi pr*didoerit,dc quo, &
de ejus conditionibus etiam pluribus infra § . j. «.7.

$. VII. D/ emptiene anticipata .

1 TTTcertum prxmitto , minoris rem emere te nonpoffeexeo

v/ capite^uod anticipato rem emis, nunc dans pretium, vel
partem pretii,recepturuspoftci rem ipfam emptam . Ita Molin. t.x.
d.\ jH.LcflV i.r.»i>.7.Ratioefl,quia;uflum pretium rerum eft illud

S uo res valent tempore traditionis , ut io fimili didum efl f-pra , ubi
t venditiant frumtait adp trium Maii . £ft item hzc fpCCICS tacitZ
ufurz, G enim nunedas centum pro equo, tibiconfignando hinc
ad annum, quando valebit centum & decem ,eft perinde, ac G nunc
da res centum, recepturus pod annum, centum & decem: quz
efl clara ufura .

Dixi ( per fe ) nam G interveniat lucrum cedam , damnum emer-
gens periculum non habendi rem emptam, vel non habendi Gnce-
ram , vel quii Gmile , fervat is,quz in Gmili diximus fup. . poterit

aliquid proportionatum, ultra accipi .

x Dubium err.oefl, quo modo abftrahendoilucroceflante^lamoo
emergente , tic didis periculis .conflit uendum fit juftum pretium in
mercibus, quzantlcipatd emuntur Refp.tribusmodLS.Pnmd, ut nfic
determinetur certum i llud pretium, q uo probabi le creditur ede res
tempore contignationis valitura, & in hoc cafu, etiam G contignatio-
nis tempore multd pluris valeat, vel multd minoras, in pretio illo de-
terminato, flandum efl, quia par (brtuna ,& par fuit in conventione
periculum.Ita MoUjl^ex Syl vefl-SaUs, dub.\y. aliique, quibus
adde Bar.i S.Fauflo>M//>rr«(/«, /6.9.42. Quando autem ejuimodi pro-
babilitas futuri precii haberi non potefl,poterit etiam conftitui cer-
tum pretium prudentis arbitrio^ & non ad meram vendentis volun-
tatem;nam Gmili modo erit par periculum , 8 c veluti ludus fortunae.

I Secundo poteft rei ici cooflitutio pretii ad tempu$,quo merx eft
conGgnanda:poiefl enim Geri conventio, ut pretium illud detur^uod
curret frequent ius eo tempore, quo confignabitur,vel Gea frequen-
tia cjufdcm pretii tunc non fuerit , ut detur pretium medium, ut in
fimili pauld luperiils didum eft , *. i a.

4 Tertid poteft conveniri, ut illud pretium detur, quod Magiflra-
tustem pore con lignationis, vel pauld poft, taxabit, quando id ioleti
Magiftratu in aliquibus locis, ut in Sicilia, fieri mox d «.9. diximus.
Et (and hzc determinatio cflm fiat ab expertis , & ab iis , quibus bo-
no Reip. providere incumbit , iufta efic,niG lucc darius contrarium
conflet, (emper efl przfu menda .

Juxta przdida debet intelligi«quod his verbis docet Caramuel fi.
*.Tbta/. Mtr.d. I4.fl.74j. Hit ctntrjflus rmpteriu/ licitu/ tft . Do tibi

mi/ it aum/ falutudo/ tr.tjfi/ ttmport in tt ititare/ Primi , tali pretio i ve/ t
Secundi pretio /urunt , tun/ ^tlyTmilfiutio curentimodiMtec 'llf.Sar
ne in primo debet lervari,quoi modd dixi v.x.in fecundo dixi *. \-tr
4-in tertio debet adefle lucrum ceflans, vel damnum emergenv,fccu»
efl ufura, G ex hoc capiteanticipatz emptionis minori pretio triti-
cum emas, ut dixi*.!.

j Quid, (i contradus non fit emptotius, fed rarrum mutuum, lici-
tus ne crit?id enim hac occaGoneicire operx pretium eft. Mutuum
autem foret, G his duobus modis miretur contradus; Da ubi mutua
centum folvtndo/ ttmport mefiti in pecunia , vt/fi manu in tritita , jufta
aliquo puti ,txdifti/ «.*.$.#• 4. Vel ,Do tibi centum mutuo folvtndor
ttmport mtffi/ om .inb in tritico pretia aliquo ju fio, oxibid. didis .

Refpondeo primd:priorem contradum abfolutdcfte iicitumtMu-
tuatarioenim fit duplex favor, & conceditur pecunia (ruenda ufqqc
ad tempus niefli* , dc eo tempore flat im inveniet emptorem fui (ru-
mcnti ipfum Mu tuantem. Refp.ru rfus pofleriorem contradumefle
etiam abfulutd licitum : quia GMutuacarius habet gravamen dandi
frumentum omniod , mutuans fubie gravamen non valendi petere
fuam pecuniam , ufaue ad mellis tempus,quod cfle pretio zftimabile
dicetur inieritis . Adde tum periculum, tum difficultatem exigendi.
& limi lia dida .0 .6 * l quxl unt gravamina Mutuantis .

Quidam vendidit fuas merces dilau folucione, hoc inito pado: 0 #
tibiba/ merce/ nunc byemtftdfolotnda/ pretiocuruntitemiort t ftati/ JS
tunt pluri/ valebunt qubm »une , nam fi valebunt minari/ fo/vtu deiebit
ftttia nunc currenti. Quis autem iujuftitiam hujus padi non videt ,

V.Ufitra^.f.S.

Lana , fimi lia anticipati empta .

6 Ex didis folves quzftionem vulgarem de bnis in Hifpania, de
fru mento, v ino,calco,lcguminibus , ferico, frondibus arboris mori ad
alendos Bombiccs ncccflariis,& aliis Groilibus in Sicilia ; & denique
de aliis mercibus in locis aliis . Alicubi enim efl coofuetudo, ut hzc
anticipatb emantur multd minori pretio, quim valeant tempore tra-
ditionis, v.g frumenti menlura valet mente Augufti quatuor aureis,
& tamen emitur aliquando anteS, V.g. mcnleojufdem anni Januarii,
tribus, vel duobus aureis . Pari mado, quando poft fex menfes V.g. in
Hifpaniam advenient ooerar i z lanis plenz, valebunt e* in Portu
quatuor, nunc tamen emuntur tribus,vel duobus^ureis, dcc.Quzri-
tur ergo, an hzc emptio ut injufta reprobanda , an approbanda Gt nt
jufla. Statuamus de lanis, rooxdccceteris.

Aliqui approbant,ut Molin. tam.x.d. \(,^\£ff.le(.titj.-j.m/&i .P*.
gund. l‘b. ydt coHtr Sanch. mox c 1 tand i>a li iquc . Aliqui repro-

bant, ut Navarr.Med jliiquc apud citat- 6 c alnapud Sanch./» r.x.conf.
eap.z.di/p.t j.fy 1 6 utique probabiliter. Reprobant enim hi,quiain
emptionibus hujusceneris non agnofeunt titulum, quo lanzilh*
quz erunt magni vaforis hinc ad fex menfc*,quandoewifii;iiabuntur,
emi nunc poflint minoris. Approbant illi, quia inveniunt juflum
titulum.

Sed amabd te,quifnaro hic tandem eft ? Refpondent prim6,qu« fi
non emerentur tunc anticipatb hz lanz , venditores non venderent
eafdem hinc ad fex menfes pluris, quim nunc : G enim nihil , vel pa-
rum ex didis mercibus antei fuit venditum , certd poftei tempore
traditionis tanta cflirt copia Unarum vendendarum , utdccrelc»-
ret pretium.Si ergo tunc parvo pretio vahturz Gnc merces,iniquum
nunenonent, eodem parvo pretio emere . Hzc ratio mihi nequa-
quim fedet , quia res non valet .quanti z (limaretur, fed quanti de fa-
doabfolutczflimatur; Sc certd omnes fupponimus de fido poflei
rem pluris zflimandam , & pluris valituram, ut modd in propoGtio-
nc quaefticmts didum efl .

Sec iindd ergo refpondent, quia Venditores , nunc palCm eas
offerunt vendendas, ut Gc habeant nunc pretium, vel partem ejus
ad fiia debita folvenda , atque ad emendas, parandafque res Gbi ne-
cdlarias .

7 Hzc ratio,G bend explicetur, mihi arridet non parum receoira
propter commoda.quz ex his dilatis conlignaiionibus venditori pro-
veni unt,libcmius vendunt homines,quim cum conGgnatione necef-
farid przfenti , underaulriplicaatur venditores, & mercis valor
confcquenter diminuitur . Non ergo emit quis anticipatd merces
viliori pretio/)b dilationem rei tradendz, Gceniro per fe cflet ufura
implicita ,ut modd $.7.«. 1 .didum eft,aec ob commoditatem vendi-
toris, fed propter utilitatem^uam affert praefens pecunia cum mer-
cium dilata conGgnatione, frequentes venditores affereodo- Ex hac
eadem ratione fit, ut venditores rogent propter przdida' fuas necel-
Gutes,cmptores,ut emant anticipatae merces ultronex vilefeunt.
Adde di (ficui tates,& pcricula/|up non rar 6 adfunt,« 5 c meri td ti men-
tur,ne fuo tempore res confignetur,vel ne Gncera ; quz omma dimi-
nuere pretium nemo negat.

Illud advcrte,ut noo ad meram ementis voluntatem, fed^>mnibus
expenfis prudentis arbitriojuxta dida div.a.pretium decernatur,fe-
cus erit merum furtum . . .

Hxc T quoad lanas.Quoad catmsmerccs,idem dicendum efl, quia

ezdem in illis rationes militant. Solum nonnulli apud de Lugo,/#.
x.dtjufi. d, x 6 ./Wl.S. num.i *»• contendunt caldem quidem rationes
inveniri io aliis mercibus, fed io frumenti venditione non inveniri;

qua-

254 Explicationis Decalogi

quare puunt injurte minorisancicipacd illud vendi , fed immeriti :
nam etiam in venditione anticipata frumenti adfunt plures vendito-
res , ultronea: merces , pericula > Sc difficultates, < 5 cc. In Sicilia adef-
(equandam legem munici palem, quoad aliquae ejuCmodi anticipatas
venditiones, latentur, ledae illamoxfus6i».i6.

8 Adverte denique five multum temporis, fi ve parum intercedat
inter cootradum d idx emptioni» , & inter contignationem facien-
dam, femper debere elle coartans idem pretium prudenti arbitrio,ut
diximus^onllitutum; nec potell, quando intercedit multum tempo-
ris aliquid plus accipi Ita idem ebjtjxi. Ratio eliquia tunc clare il-
lud plus acciperetur ob fotam dilationem temporis, quar eft ipfamet
ufura . Exempjo rem clarnls intelliges. Antonius emit mente Janua-
rii lanam, vel frumentumconfimandum mente Augufti; At Czlar
emit mente Maii cjuldem anni eanidem lanam, vel frumentum con-
tignandum eodem menfe Augufti . Dico idem debere erte pretium
pro utroque emptione; Ratioell jam dida , quia fi Antonius accipe-
ret plus quim C$lar,obdilationem temporis acciperet, quod ert uiia-
rarium, ciim alium titulum non addic (upponamus : & ex alia parte
eadem merx eodem pretio valet eodem illo tempore Augufti .

JDecontrafiu emptionis frumenti celebrato jnter Maffarium , Mereat 0 -

rem , anticipato pretio , ia Sici/ia , Apulia pajjtm ufurpato .

9 Maflarium appellamus cum , qui i fuis fegetibus frumentum ex-
pedat 1 & ad hujus fimilitudioem, etiam eos omnes, qui vinum , legu-
mina 4 ina/ericum,& fimiles frudus eollcduri funt.Quoniam autem
hi tempore hyemis pecunia ad colendos agros indigent, eas i Merca-
toribus, vel aliis accipiunt, vendendo iifdem res prgdidasluo tempo-
re colligcndas^odemque tempore cdfignandas, 6c quidem ante mul-
tos annos ipfi contrahentes conveniebant de pretio juxta ca.quy pau-
16 ant6<* *».a.didafunt : fed quoniam plures hinc exoriebantur frau-
des, lata fuit lex, quae cavit, nc arbitratu contrahentium ejufmodi
pretium decerneretur, fed emptiones ejufmodi fiercot co pretio,feu
taxafquam Meum appellamus Jquzppft fruduum collcdionemi
publico Magirtraturtatuereiur;e(lo portent ementes numerare Mat-
ianis anticipati pecuniam in computum.Hzc meta folet datui ali-
quanto minor, quim fit pretiu currens tempore mellis , vel certi fta-
tuitur juxta pretium infimum,quod currit cotetnpore.ld,quod fit in
favorem eorum , qui anticipato pecuniam , vel alias res dederunt i»
computum Maflario;nampro?terei,qui hac negotiatione utitur, di-
citur acquirere lucrti metae . Non nego in favorem al iquando Mafla-
riorum,nc ii propter multas co anno expcnfas,in colligendis frume-
tis faflas vel propter quid (i mile, plus nimio aggraventur. Meum n6
aded minorem, ut didum eft.conili t ui, cum Mercatoribus tunc fatis
provifumjudicetur/i illo lucro potiatur, quod dicam mox n.ixjine .

10 Pragmatica Rc-ni Sicil.M.'»f*/6i./>r*g.4.in Latinum transla-
ta hoc ferii modo febabet: Cumpltriqtto jua , onfcitnita rationem no-
q u aquam labent e i tmaat torto frit te , vclpretto , quod curret quibufdam
tuonjfbusjen sfiebus imior ipfet tmptertt,\enditorefquttonftiiuiitfrumen-
tum,logumina, vinum, ea fumjeri. um , ( 'jc, dantes ante tempus, hoc eft, an-
teqaam difiifrufius ad malunt atem pervenerint, pecuniam Me jf oriis, qui
tum magne det riment e fe obligant tot determinata / earum rerum mtnfurat
fuo tempore dat uret, fi ttut promittunt ,ft feluturei pretium majui earum,
dem rerum , quedillo anno exurget > Ideopracipimus , nequis oendere,jj
tmertpradiiiajub quotis pra textu , pr a fumat anticipato pretio ,nifi per
aontrafium Ma/farti ai Mercatorem, boc fc ititet modo , ut eonftituatur
i qualibet Communitate pefl frufiuum collefiionom meta ,’ & juxta hanc
■metam, fjy non a fio modo emptores , vond i/orofque expediam contra fius
Je ejufmodi diflrafiiene frufiuum celebratas ,jyc. Profequitur deinde
Pragmatica modum rtatuendi przdfdam metam^uam hicrefcribe-
rencceffe non ert. Recolenda item hic ert Pragmatica 6./.c.quar pro*
■pter nonnulla incommoda, quae loquebantur, excepit oleum ab
liocmodo vendendi ad meum, jubetque pretio currenti debere
illud omnino vendi, nulla expedata futura taxa , vel futura pretii
determinatioe .

1 1 Formula autem Hujuscontrxdus Mattarii ad Mercatorem , m
hunc fcr6 modum vulgbcelebrari folet in Sicilia ‘.Titius nunc menfe,
verbi gratia , Januario vendit Cajo mtnfurat fexaginta frumenti, vel
mimi, hordei, (jc. quas idemTstius fe obligat conjfgaat urum t dem Cajo,
tali determinate die {pone exempli gratta decime quinto Augufti . ) Ni
confignet Jt obligat ad rtfa- cienda omnia , (y finguia damna , oxpea,
fafque admajui pretium , hoc efl,ft obligat foluturum quanti difia ftu-
mrnra valebant A tempore mora in anteii in toto anno ftquenti . A quo id
pro pretio, quod erte , juxta metam frumenti ptr Officiali < fo lites fla-
tuendam . Pra di fi ut autemTitiut fatetur, de proditio pretio . ftba-
huijfo iCajounoias nonaginta , hac communi conventione , ut promul-
gata metajonfignatifque fu* die frumentis, qui fupplere debebit juppleat
alteri in frumente , vel in pecunia ( intellige rrfptfiioi , bocoft Majfarius
in frument o, e mp'or inpocnnia ;)Hadcnus formula . Aliquando poni-
tur in Maflarii favorem, ut iple fupplere, quod debet, poflit, vel in fru-
mento, vel in pecunia •

u His explicatis: certum Gt ejufmodi contradam ablolutc, nifi

aliqua inficiatur circumflantia extrinfeca, licitum efle . Iu Diana, p.
I.tr.%.ref.i6. Ratioeft, tum quia noneft pradumendum praeditlam
pragmaticam maturo latam confilioefle injuftam: tum quu hic cura
non fit contrarius vcnditionis^c emptionis fub legitimo pretio, de-

Lib. VIII. TraaiH.

que rebus vulg6 venialibus, non apparet unde injuflusei fccenfendus
Iit . Nam quamvis Mercator foleat aliquid per hujufmodi emptio-
nem lucrari; lucratur urnen /ull6 , quiacmit frumentum illo de-
terminato pretio metae, quod communiter etl minus^uam fit illud,
quo Mercator in fequenti hyerae deinde revendet . Emercautem
minoris , ut cariore pretio vcndas,illicitum non ert.

rj Illud hic video inquiri pofle, An adhuc liceat, Siculo more
aliorum hunc contradlum celebrare independenter k meta, hoc ert
determi nato pretio, quod erit communi ter tempore contignationis ,
vel alio modoex di^is $.7. in.i. CuiquacficoRefpondeo, prarcifts
omnibus fraudibus, io confcientia licere: nam quamvis obftet przdi-
dalex,, in qua vocamur etiam Rei, Notarii luam operam locantes
contrahentibus aliter, quim ex dicta pragmatica; tamen quia lex
tota fundatur in prarfumptione fraudum , dc ufurarum, videtur illa
cx Dian p. 5 . tr.j. refi 1 j. folum efle pro foro externo , id enim olten-
dunt ea verba pragmaticz ' fua confcientia rat tonem non habentes ) Cc
illa; nullo pratextu pra fumant )&C.

An Majfarius pojps cogi ad dandum
frumentum ?

14 Jam ver6multz funt circa przdi&a pradicz difficultates
coodandz. Prima difficultas :Siconfignarc frumentum (idem hic
& inconfequemibusdtfficultaubusintelligcdecaucrisfru&ibus )
nollet fuodieMailarius;fcd pretium dare vellet , portet ne merca-
tor hoc recularc , & illum cogere ad frumentum promiflumconG-
gnandum ? Refpondeo polle , quia Maiiarius frumentum vendidit ,
immo cametli in contra&u illafuillct afcriptaClaufula ( Majfarius
foluet in j~r ument 0, ve/ pecu o ia j adhuc is obligatur primo loco ad frtt-
meutum, potito enim quod hiccontradluslit mera frumenti vendi-
tio , ( fccus edet purum mutuum, unde, illicitum lucrum metx ex-
torqueretur ) fenlus illius claufulzefl,ut folvatur pretium in eo c«-
fu, quo frumentum omnin6 defit.

tf Quando autem Maiiarius pretium frumenti dat (id, quod con-
fentiente mercatore fieri pcrfzpd folet, non verd cogente.quia mer-
cator non habes Jus , ni (i ad rem fibi venditam , hoceflad frumen-
tum) quando, inquara,dabit pretium, dabit ne illud, quod vulgariter
currit tempore colledionis , quo tempore frumentum cratconO-
gnandum, an aliud quod erit per metam? Refpondeo debere dari
vulgariter currens in majori parte temporis colle&ionis , quamvis
aliquanto carius foleat elle, quim quod ponitur p~r metam. Ratio
ert , quia fi mercator habuidet frumentum fibi promiflum , illud ta-
li pretio vulgari vendere potuiflet; potem ergo ille i Mattario exi-
gere quantum fibi frumentum valuiUet eo tempore , quo culpa Mat-
tarius non cunfignavit , hoc enim vocatur , Sc elt lucrum przcipuura
metx, quod lucrari potirtinuim intendunt Mercatores; c umeret»
fibi valuiflct pretium currens tempore collcdionis , hoc fine injutTi-
lia exigere poterit.

An refeindi peffit hic eontrnfius }

r 6 Secunda difficultas.lnitio prardifli contraflus inter Maflarium
& mercatorem mulcdantecolleflionem frumenti , V.G. menfe Ja-
nuarii , data alia pretii parte , potell ne intermedio tempore ante di-
dam collcdlionem,V.g.menfc Maii mercator reaccipercfuam pecu-
niam X Maflar io, & refundere contradum^tque ob ejus reciflionem
aliquid lucri ab eodem Matlario exigere?Rclpoodeo,id d ebet rctol vi
juxta aliorum contraduutn rcfcillioncs, ut nimirum ille aliquid fol-
vat in cujus gratiam fuo Juri cedit alter ;( contri, fed immcritd vi-
detur die in fimili Azor.p. j./.io.r. 1 1 .decambiit,q.i ) Quarr fi in ca-
fu notlro refeiflio fiat, mercatore petente , Hc in ejus gratiam, nihil po-
terit mercator ex igcre,imm6 debebit Maflario aliquid prudentisar-
bitrio tradere, joxta id, quod valet ejus ccfljo . Quod fit lut , petente
Maflario Cc in ejufdem gratiam , poterit mercator aliquid fumere,
imm6, & damnum ,vcl lucrum exigere, fi quod illi, juxu rcgnlas
generales traditas , emergit , vel certat : quia tanti valet ipfi fui juri*
ceflio-Si denique fiat in utriufque gratiam, nihil poterit lucri ab alte-
rutro exigi, quia utrinque beneficium compcnfatur .

Augmentum frumenti cujus eft ?

17 Tertia difficultas: Augmentum, quod folet facere frumentum
in horreo, cujus eft, Maflarii, an mercatoris ? Refpondeo, ejufmodi
augmentum idiecolledionisejus ufque ad diem prxfixum in con-
tradidi maflarii, portcA erit mercatoris. Ratio ert, quia illo die prz-
fixo,quo debet fieri , feu fit confign.it io , frumentum tnnfit in domi-
nium mercatoris/cflo metare rationum computatio facienda fit po-
Ilei ) antei vcroefl in dominio maflarii. ( Cum ergo res pro Domino
cre(cat,ante illum diem frumentum crcfcet pro maflario;pofl illum
pro mercatore . Quod fi mercator , quando rationabiliter timet , ne
maiiarius diflrahat alio frumentum, ubi illud, etiam authoritate Ju-
dicis fumat quodei ad fecuritatem luam tunc licite conceditur )
fervare debebit pro maflario augmentum , nuod , judicio prudentis ,
ded udis expenfis zflimatur efle i die,quo i llud fu mi t.ufquc ad d iem
przfixum in cootradu ; quia hoc maflarii eft,ut diximus, oon merca-
toris .

Cap. VII. De Emptione) & Venditione.

JL» poffit fiaiuittrto quantitas frumtuli .

1 1 Quarta difficultas : Liciti ne celebratur hic contraAus^icter-
minando me n fur as IruAuum con lignandas? id enim videtur repre-
hendere lex allata ».io. Refpondeo illiciti celebrari puuot non-
nulli propter prxdiflam legem : Adde^uia poflent determinari v.g.
mille menfurae , & loliim anticipati dari decem , vel vigioti ,
pretextu padi, quo, qui deinde debet fupplere,fupplebit ; quod pro-
feAA vertetur in Maflarii damnum, qui uon rarocogetur, ioanno
pr?fertim fler ili, frumentum querere tempore pr?fii*,ut promiflas
menfurasadpquet. Verim quamvis eas non determinare tutius fit,
tamen fi fine fraude determinemur tot menfurae, quot prudenti ju-
dicio videbantur adaquare pretium Ma dario numera tummon video
unde injuftitia committatur.Quod fi Maflario numeretur pauca ali-
qua pecunia? quantitas, folum in arrham futuri pretii,quid erit inju-
fticiae, fi ipfeconfcntiat ad pretii dilationem ? efto aliquando merca-
tor peccet, contra Char itatem, fi inde valde Mallariosdepauperan-
dusfit- Ad legem refpondcri portet , eam fundari in pr«rfumptionc
fraudum : fi igi tur fiat One fallaciis coram Deo , non peccabitur .

Au Mtrtototi iit tat pigout sttiptro .

»9 Quinta difficultas : Licet ne mercatori in fuam fecuritatem
pignus item prfter contra Aum i Matianis expofeere ? Refpondeo
licere,quiUbet enim Jus habet negotiandi circa rem fuS majore cau-
tione, qua poteft . Lege Azor. \M. to.do tamHit , t.i i .q 1 1 .

Ah qui Maffaritn non tft , uti koe tontraRw fuoat ?

*o Sexta difficultas : Is ,aui Maflarius non eft , poteft ne fine cul-
pa fimilem contradum venditionis inire cum mercatore, vel etiam
cilmco,qui mercator non eft ? Refpondeo tribus didis.

ai Didum primum: Qui pecuniam accipit i mercatore, vel alio
carens intentione vendendi frumentum , cum fegetes non habeat ,
nec alia via, v.g. emptione fru mentum habere fperat , celebrat con-
tradum illicitum, Gc perjurium . Ratio eft , quia (imulae vendere ,
cum re ipfa nil vendat .

x» Inquires : mercator in hoc cafu accipiendo fuo tempore lu-
crum metae , peccabit ne contra Juftitiam,*n foldm contra Charita-
cem dumtaxat ,atq; adeA fine obligatione reftitutionis? Refp. folum
peccaturum contra Charitaterafenfcrunt( fi vera funt, quae i Pa-
tribus me antiquioribus accepi ) omnes ferd Siculi Theologi Socie-
tatis noftr?, de hoc interrogati, Gc confultk 1 P.Ludovico Mafelli ea
tempeftate Provinciali ; attuleruntque rationem ; quia qui vendit
frumentum, cogitans, &fperans illud non dare, licdt perjurus fit ,
tamen ex vi ejufmodi venditionis habet libertatem,uc fi frumentum
darevelit, poffit ; non ergo, quando Maflarius accipit pecuniam i
mercatore, mutuo illam accipit, Gc confequeuter mercator acqui-
rens lucrum metae, non acquirit ex puro mutuo .

a; Verum animus nulla ratione huiefententi? acqulefcit , fiqui-
dem eftoufura non adfit propter didam libertatem, aderit furtum
contra Juftitiam, quia fine titulo mercator met? lucrum acquiret ;
Titulus enim uon alius erat, ut hic fupponimus^iifi emptio frumen-
ti : Cum hic ergo emptio nulla fit, nullus erit Gc titulus. Et ficuti
mercator boresemensiruftico, qui eos non habet, Gc deinde idem
eofdem locans pro certo pretio, ideAex Fjgund./.5. dtto»tr.e.%^.n.
9 damnatur de furto, quia nulla ibi intervenit emptio, lcd fiogitur;
ittincafunoftro.

»4 Qujd/i mercator intendat emere frumentum, venditor autem
vendere non intendat ? Refpondeo , cilm venditio , Gc emptio com-
muni confeofu perficiatur, verus contradus hic non aderit : Quare
nifi mercator curet, ut alter mutet animum ,velitque frumentum
vendere, lucrum metx habere non poteft. Excipe nifi Maflarius fin-
gendo venditionem mercatorem decipiat:tunc enim Maflarius mer-
catori lucrum metae compenfare debebit :nam,utdiximus/*/U$.r.
}.$*.q*l*ft dojutamonr. do/ofo t qui in contradibus facium decipit ,
totum lucrum decepto reftrcire debet, mul tA magis ii mercator pe-
cuniam fido ilii traditam alteri non fido tradidi flet .

sj Quid contra, fi Maflarius velit vendere frumentum, fed illud
emere non intendat mercator > Refpondeo , tunc lucrum mete mer-
cator exigere non poterit, quia nulla eft tunc emptio, quzfola , ut
hic fupponimus, lucri acquirendi titulum afferebat .

z6 Didum fecundum . Si is, qui Maflarius non eft,l icAt fegete ca-
teat, tamen, vel fperat, vel falcem poteft per emptionem v.e. fru-
mentum habere, unde contrahat cum vero animo illud vendendi ;
licitA,Gc juftAfegerit .Ita Diana,/», 6. Ratio eft^juia cui-

libet jus eft vendendi id, quod certd fperat fe habiturum : lege Mo-
linam rs.a . 4 * j9,/£*.dc Arag.9.77 ar».4.

»7 Didum tertium . Qui Maflarius non eft , quique non eft mer-
cator, G ita contrahant , ut ad nihil attendant , an fcilicet poffit , an
non poflit haberi frumentum fuo termino confignaodum , contra-
hunt ni hilominus animo faciendi, quod alios communiter facere vi-
dent cum fuo lucro, de injuflitia non fune reprehendendi . Ita Dia-
na p.i#r.8.r//It 6. citans _ aliquos Theologos Societatis Jefu ab ipfo
confultos . Ratio eft, quia hi bona fide, & taciti, ineoanirao^iabent
implicitam intentionem vendendi, Gc emendi frumentum, id enim
eft velle facere, quod alii communiter faciunt .

gw debeat Majfarius moro fui }

155

18 Septima difficultas :Sa ftatuta die venditor frumentum confi.
gnare, vel pretium reddere negligat, ad quid ultra tenetur,prsrter
ipfum frumentum, vel ejus vulgare pretium? V idetur enim teneri ad
folvendum mercatori pretium fummum, quod forti curet in toto
anno fequenti, quia ita incootraAu, ut vidimus ».t i -conventum eft .
Refp. ad id non teneri,vu.u folum tenetur juxta pretium tunc vul-
gariter currens,ut ex didi is *. i j.conftat. Ratio eft, quia ex nullo jufto
titulo poteft diAum pretium fummum ex pole i . Difcurrepcr qua-
tuortitulosflui folentaffignari. Primus eft ipfe contradus vcnditb-
n^dc emptionis . At hic perfeAus fuit fub pretio, feu ut loquimur ,
fub lucro met? j quomodo ergo ratione illius contraAus extorqueri
poteft preti um lummum, quod forti futurum erit ? Secundus eft ip.
fum mercatoris officium : A 1 1'upra vidimus hujus rationem jam ha-
bitam fuiffc in imponendo pretio, feu meta. Tertius ratione damnt
emergentis, vel lucri ceflantis. At I icit concedam, id deberi;pofito,

3 uod mercator frumentum (ervaflet , Gc veri fummo pretio vendi-
illct juxta conditiones fupradiAas,& dicendas infcriuscum de ufu-
ra, umen incertum eft, eum fummo pretio venditurum, quando ad-
eft h?c incerti tudo, non pofle certum pretium fummum i mercato-
re exigi,docent in fimili Lcffius,Azor,Molin-Salon,Bonacina*liiquc
citati i Diana, i.t.Rofo/.i 7.(efto pofle videatur concedi i Vafq. apud
eundem Dian. iM.) Pr?terei, rariffimd fic vendet , Gc nos hic loqui-
mur univerfal i ter, GcexvicootraAus, an debeatur illud lummum
pretium:non veriex extrinfeco damno alicujus particularis merca-
toris . Quartus denique titulus efle poteft ipfum paftum, feu pcena
conventionalis in contraduappofiu, ut vidimus v.n. atquehiceft
titulus, quem magis apparenter hic adefle nonnemoconcendit.Ad-
hoc umeo facili refpondeo : nam hxpo?n?conventionales in hoc
Regno prohibentur, exceptis quibufdamyquas vide apud Mutam,**
(ommrmt . ». tonfuttud. St natui P anormi y t .\\. Adde primb irrationa-
bilem effe pcenam adc6 indeterminatam ( puta ad majus pretium ,
quod effe poterit ) poflet enim efle admodum improportionata ad
deliflum, ergo eft oroninA injufta. Adde fecundd efle valdd probabile
ante Judicis fententiam non teneri, quempiam ad has pcenas con-
ventionales folvendas,ut habet idem Muta, v/r.Sanch. /. i. do

d.i. dui.ti. »i.z7p ergo {altem ante fententiam Judicis liberent

Maflarius .

»9 Urges ; cureigopemittunturexwCTxpomdepadoinboc
contra Au ? Refpondeo, quia ejufmodi pa&umfeofum habere poteft
bonum, ut fcilicet intelligatur tunc deberi i Maflariomajoremra-
lorem, quando, quia mercator fervaflet, atque vendidilfetalio tem-
pore, tantum damni ( dedu&is expenfts ) ex di Ai Maflarii mora , di-
Aus mercator pafius eflet .

30 Quod fi quaeras, cur h? paro? abfolut^ prohibentur in Sicilia.
Refp. propter pr?fumptionem multatum fraudum, Gene per im-
moderatas p?nas vexentur plus nimio contrahentes . Nam ceterum
poenae conventionales quando fub legitimis conditionibus fiunt ad
fecuritatem mutui, vel rei empte, damnanda ex fe non funt, ut no-
biles authores docent, Molin./$i7. Leff/.x.r.aa*<rf. Med.f.j.
Dicaflill./.a^.loV».".atl. Caftrop. dtjufl. tomm.difp.^p.tf d, fmm
na fenvtnritna/t, vide plura apud Sperel!.^ *.d, ijt. Conditiones au-
tem funt hae Prima, ut poena non imponatur in fraudem u furar, fed
ut creditor fuum tutd liabcre queat : eftodefiderct moram Debito-
ris, ut per accidens ipfe creditor lucrum inde ferat . Secunda, ut fit
moderata, habita ratione rei redit ucnd ac, & culpae debitoris-Tertia,
ut debitor fuerit in notabili mora culpabiliter i fine culra enim ne-
mo eft in conficientia ad p?nam aliam condemnandas . Differre fo-
lutionem per *o. dies communiter non effe notabilem moram , no-
tanc meritA nonnulli . Quarta, ut fi partialiter fit fatisfaAum,remit-
taturGc pvrnarpars . Quinta, ut nifi aliud exprimatur, noiTurgeac
obligatio in confcientia,nifi poft fententiam Judicis, ut ex probabi-
li fentencia mod6 notavimus .

A an votor i idrm CtHtraSiui poffit ?

Difficultas oAava.SiMaffarius/eu frumenti venditor terupo-
re przfixo ad folutionem,neque frumentum habeat, neque pretium,
quo mercatori valeat fatis6cere,ooterit ne iterflm contrahere eum
eodem mercatore, Gc eidem vendere frumentum coofignandam in
fequentis anni rccotleAione,eundemquecomraAum toties renova-
re, quoties iipfe maflarius folvendo non eft? Rurfuslucrumpoteftoe
adiici (orti? hoc eft, potero ne pro frumento, quod nunc in fecundo
contraAuemo,aflignare pro pretio totam illam pecuniam , quam
mihi debet Maflarius ex vi prioris contraAus, in quo includitur lo-
crum meta; ? Refp utrumque liciti pofle . Ratio prioris eft , quia fi
primus contraAus fuit juftus, erit Gc fecundus, & tertius, Gc csrteri.
Ratio pofterioriseft, quia ficuti debitor debet mihi fortem, fic Gc de-
bet lucrum met? :ergo ficuti cum forte pofliim mini emere frumen-
tum, fic Gc potero cum lucro met?, lucrum metat dico, non verd pe-
cuniam debitam ex p®na,necex^ufdem poena? ,n t^reflc,nui a pp.
na non debetur, nifi accedente Judic»fentcntia,utdiAu m eft. Lege
Molfcf. i» fummo, icm.trr.i a^.aj >»J 7

S.VUL

2 f 6 Explicationis Decalogi

J. Vili. D/fi , (f

voadttiomi .

An ruditum , {eu tbirojTapbttm , poffit miaarit tmi numera/ a ,
ftu amticipats pecunia .

t C 1 ciufmodi creditum , five maturum , five immaturum Gt diffi-

0 cild, periculofum, litigiofum, vel cum expeaiu exigendu®,li-
ciri pofle minoris enim, certum eft juxu proportionem talium diffi-
cultatum; i rom6 etiam juxu temporis longitudinem, quiaqu6 barc
produftior eft, ed plura pericula timentur , dced maris rogaris. Iu
MolV.36l.LclC J'b.iS*l.d8. Sili*,deompt.$i>ead.d.lg.&tr. 4»
ufmiiftbb. a 7 . legatur Dicaftill- IJtJiiuftjTa8.iQj*Jmb.ifl. Ratio
ulterior eft , quia pffdifla minuunt fccuadiim communem aeftima-
cionem rerum pretia. Quare fi Princeps, V-G. Petro debeat mille ,
quar Petrus difficulter poflet exigere, tu verd , propter amicitiam ,
vel induflriim facillimi potes : liciti emis minoris , etialhfi ca recu-
peraturus fis magno tuo commodo, quia veri emis, quanti cum tanta
difficultate creditum illud ex communi zftimatione tunc valet^sec
cua amicitia cum Rege tibi nocere debet , ut certi noceret , fi alii
polient, tu nequires tantidem emere.

Quod fi tuum creditum eft apud eum, qui fol vendo non eA, vende-
re illud non potes . Iu Barthol- * S. Ftufto. »■ fpceul. Canf. d. 6.?.j 4 .
quia id mortaliter non eft vendibile , cfim nullam habeat fftimabili-
tttem intrinfeci.

x Quandd nulla eft difficultas, nec periculum, dtc. in exigendo ,
ut folet acciderein certis, tutifque chirographis, feu apodixis , licdt
tutius fit minoris non emere ; Probabile tamen ( contra Mol. d. 361.
cit.Leff4cuv.7t. fedeum Fagund./.f. decontrs.ig. «.indicente id
cffeprobabile^aym./.3./c^.4.(c.4^liifque^iuitNis addatur ipfe Leff.
».65. qui H. fatetur hancefie probabilem, eamque docuiffe Bella rm.
Lovanii,&Dicaft./.xVc>ft;>f.rr.io. d.%.n. 414. eandem probabilem
exiftimantem ) eft, licite item poflie . Ratio eft, quii jura, feu credita
communi ((limatione mi nus atfti man tur , quim zftimetur ipfa pe-
cunia numerau ; dc me r iri : namillatototempore,quononlol-
vuntur,funt intrinfeci inutilia • A d de, merces ultroneas vilefeere
(altem pro tertia parte : at communiter homines rogantur emere
ejufmodi credita. Neque blc eft periculum ufure ex virtuali mu-
tuo, quia hrc eft vera venditio, & emptio illius aliquantum inutilis
baris ■ Potuls eft timendum, ne adiit periculum fur ti, quod cerri erit
cavendum, ut fi valde minori pretio, fine titulo , emas . Si enim cre-
ditum mille aureorum V.G. ut tam facili, & tutum, ut poft unum,
vrel alterum diem exigas , poteris tribus, vel quatuor Juliis mi-
nus emere ; dc aliquando nihil minus poteris, ut fi poft unam , vel al-
teram horam facili creditum exaflurusfinc difficultate fis. At fi
poft unum, quino; decem annos; poteris multb minoris emere pro-
pter pericula, OC difficultates, «expenfas, qu* licii nuoc in ca-
lide quo agimus, nullae prorfus praevideantur, femper tamen ma-
jora ex longiori temporia lapio occurrere pofle, rationabiliter time-
tur. Unde vldesjid,t»n effe lucrari ex meradilatiooetesDporls,quod

eft ufurarium : fed ex aliis juftis titulis , ut diftum eft .

1 Haec funt facilia, illud magis controverfum . An creditum iit
maturum certiffimum, licit fit exaflu fecillimum, emi ooflit minori
pretio, non folum * perfona tertia , de oua haOenus diffum eft, led
eciair poffit minoris emi, feu extingui ab iplo debitore ?

Equidem concedo cum Faeund. IdJt.i 7- efto Molm.av.nr. dicat
ad efle omni ni improbabile . Ratio eft eadem, qu( in cafu p receden-
te, quia minus valet Jus rei, quim res jftcpifterei, quia ubat fine
fraude, & fuit proportionatopretioy non apparet^ ur iplcdcbitorbt
excludendus ab eo, quod poteft tertius.

4 Nota tamen perdiligenter : Primi», meo cafu, quo ejufmodi
■venditio6eret principaliter propter difficultates exigeodufi ipfe de-
bitor earum difficultatum efleccaufs, nulla ratione iofi debitori li-
bere minoris vendete , quiafic venderet id , ad quod removendum
ipfe tenetur : ipfe enim tenetur difficulutes folvendi removere,»
ftoe impedimento fol vere . Ided etiam diftumeftf immaturum^nam
maturum debitum necuit minoris emi ab eodem, qui illud debet, is
enim pari modo ex Juftitia tenetur ftatim folvere .

< Nota fecundo, quod dicodeeodemdcbitorc^iici debere de ejuf-
dem Miniftro; Unde illici ri»dc iniqui Miniftri Regn, quorum Offi-
chiro fit pecunias Regias exigere, dc ealdem folvere creditoribus
Regis, iniqui , inquam , propter hoc caput duQumcx difficultate
exigendi, minoris emunt ab iidemRegis creditoribus debita. Regis;
Nam Miniftri hi perfonamRegi«gerunt,atq;aded omnes difficulta-
tes fuperarc ex Juftitia debent, quo creditores integri fatisfianc .

6 Ex qua nofteiior e notatione evolve quarftionem fequentem Pe*
trusemit, vel conducit aliquid* Reee,undeeidd Regi debeat-V.G.
mille ; Rex autem ex aliqua caufa debet Hofpiuli V.G- itidem mil-
le, Quid ad lucrandum excogitat Petrus? Regem ont, ut mille, quz
ipfe Petrus Regi debet Jolvat idem Petrus holpiuli,&fic Uber fit
Rex i debito, quod hofpitaii dcbet;Hac facultate impetrata/eu cum
fpeeam impetrandi, emit Petrus multi mmoris, V.G- aurcisquin-
quiginta,c reditum illud hofpitaii*, dc fic loco mille au reorumfluos
ipfe Regi debebat, foldra folvitboipiialiquiDquagmta,liciti ne hac
induftria utitur Pctrutf Uliciri/entit Molin. oC Salas apud de Logo
mos ciundum^ui» ficuti Rex nou potent minori preuoatinguere

Lib. VIII. Trad. III.

Illa mille ,ita nec Petrus, quii Rege illam commutationem impe-
travit . Licite, putat de Luso, *.%■ dejuft, .«.103. quia

non eft minifter Regis, nec dum illam facultatem impetratae Regis
Miniftnun conftituit . vel fc obligat ad integrd fol vendum .

7 Veritm,niG _hJc diftinguas, errabis feci le. Nara fi illam feculta-
tem fatisfaciendi hofpitaii cum iis mille aureis debitis* te Regi im-
petrafti, poft quam minori pretio emifti ab hofpitaii creditum ,Iicicd
predtflammduflriamexcoeitafli , neque iaiqud illam ufurpas. Ra-
tio eft, quia fic nullo modo es minifter Regius, quoad fol vendum
hofpitali,iameniinnibil Rex bofpitali debet, fed (ibi.quijus bofpi-
tal is aequo pretio . ut fiippooi mus , emifti, & ex alia parte quando il-
lud emifti, tuum futurum artificium, amiciciaque Regii tibi nocere
doo debuit ; At veri fi eam facultatem impctrafii, antequam emeris
creditum ab hofpitaii, illicud,dciniqudtegeris,fi poft impetratam
feculutem minoris emas, feu extinguas ejufmodi bofpitaus credi-
tum. Ratio eft, quia quando Rex tibi licentiam illam, feu commu-
nicationem coooeiTit.tranftulic in te onus {blvendi holpitali aureos
illos mille; onus autem hoc involvit etiam obligationem fol vendi
fine difficultate ;eftm ergo tu debeas exluftitia fine difficultate fol-
vere, contra luftitiam ageres, fi ex hoc capite aliquid exigeres ; quod
on us contra te cerri non eft , in priore cafu .

8 Nota denique tertri: An Debitor poffit fic dc debito immaturo

Convenire cum Cred i tore? ubi eimtum »urt*t poft anuum, da ubi

mm 50. ty fO» dabo mom poft anmum ,ftd poft duoi, vtltut . Rcf-
pondeo , duplici modo id fieri pofle : Primo, per extinftiooem prio-
ris contraflus , & celebrationem novi, fic v^. dicentem creditore :

Arripio JO. ty roftimrto eontraSium , quo tibi mutuavrram centum y fr
novum ctUbro,quommtMOM XO.ptr hitnnium . Atque hunc modumef-

fe licitum per fe patet ; vel fecundd, nibil immutando/ed reliquen-
do idem mutuum , quoad partem non redditam , cum excenfione ta-
men ad biennium , oe quamvis ufurarium fic effe doceat Nav. apud
Cara. »»* cit. videtur tamen non efieufu rarius, fed licitus, ex Ca-
ram. Ub.i.Tbeol.mora/.d.i 3.0.748. cujus verba exfcribitftt approbat
Dian^-9- »'.6."/.»4.qu ia d ebitor tulit gravamen folvendi ante tem-
pus, nimirum nunc illa 50. & creditor fubiit gravamen expettandi
per biennium pro aliis so. ergo funt fub pari gravamine; Confirmo ,
quia hic non eft contraflus mutui, fed innominatus , Do gravamen
meum, ut tu des gravamen tuum, dc c.

An lutat eariuj vtnJctt cudito t ut ftatim viliu/ numerato idem
ematur , quod alicubi dicitur Porro, afieubi Ptllixxa,
alicubi Baratto .

9 Indigens Petrus prefenti pecunia emit i Mercatore v g. pan-
num, credito, iub rigorofo pretio, v.g. cem um aureorum : mox Mer-
cator idem emit eundem pannum abeodem Petro, pretio infimo^iu-
rocrato, v^. odoginu : dc Petrus remanet Debitor in rigorofo illo
pretio aureorum , licirineid fit ?

Reri. in confcientia , & ex fc, fieri liciri . Iu Fag- le. c. 34. Leff.
/.r.4i6. mod6 veri predifii vendant , cnuntq; nec palliare velint
mutuum) dc ejus ufuraift . Ratio efi, tam quia dc prior,dc pofterior
venditio ^ifta eft, quippd ju flo pretio fioc fraude cx ped i u , tu m qui»
tertias quilibet Mercator poflet eum pannum infimo pretio emere,
ut omnes concedunt, cnx ergo non poteft ille idcm?imm6 is liberat
Petrum labore querendi alium emptorem : tum denique quia mer-
ces ultroneae vilefeunt; Mercator enim ut redimat prediftam mer-
cem, Crpiffinri rogari ab indigente illo folet- Immfi in hoc cafu, quo
rogatur, non foltlm infimo, fed adhuc viliori pretio redimere poftet,
ut

10 Atque h*c vera funt ;etiamfi Mercator nullo alio animo ven-
dat credito, nifi ut mox vilius emat numerato.de etiamfi Petrus ma-
nifcftet Mercatori fe emere carius, ut eidem vendat vilius, modd
enim barc in paftumnecexplkitum,nec implicitum deducantur ,
contra juftit iam non funt .

r 1 Dixi Primb,(in confcientia)nam alicubi, at Caftellse,id prohi-
betur p^na exilii io Africam per bienuiumA ut debitum non exiga-
tur,& cerriCovar. Lx.var.c.iJtA. hunc modum contrahendi votat
genus latrocinii mixi nri exeerandum ; dc juftis penis vi ndicandum.

1 a Dixi ( ex fe 1 nam ex adjunftis poteft non rari fublatere injufti-
tia, ut fi ementem Mercator obliget ad fibi revendendum , tnoc
enim fuora pretium rigorofum imponeret onus pretio arftimabile ,
hoc eft obligationem revendendi . Nonnemo ex timoratis Mercato-
ribus folet mittere ejufmodi emptorem ad forum, ut fi ibi inveniat ,
qui velit emere, vendat, fi veri non inveniat, redeat, nam fic foca-
rius idem Mercator infimo redimit pretio.

13 Quid contra ? Indigens pccuuia Antonius vendit Mercatori
pretio infimo libram feriri, inde poft menfem v.c. immd poft horam
redit Antonius ad eundem Merutorem, em it que illam eandem fe-
riri libram, pretio fummo, licite ne.de juft£?

Refpooaeo,fi non fiat ad palliandum mutuum , quia fic eflet ufu-
ra, fed vera fit emptio, dcvendicio,juftd fieri eodem modo, quo ha-
rienus, num.praced. diUum eft , & eaedem rationes perfuadent . Ad-
dit Mol. Z376.dc Lugo, t.xj!ejufl.dx6/eff .13.$ i.w.i 9 5. fxvct Ca-
ram. lib.n. Tbeol. mor,n.g f 6. id pofle etiam fieri cum paflo retrovea-
dendi, hoc enim nunc in favorem reCroveo di toris cedit, quia jam
retrovendet majori pretio, quare nunc paftum retrovendendi non
eft onus, fed immd ipfius beneficium .

14 Es

Cap.VII. De Venditione, & Emptione. 257

venditor ( nifi prxceflcrit paflum ) obligatur folfim rcfclndere
contractum praecedentem , novus autem contrarius vendiuonix
debet efle fub pretio, quod currit tempore, quo Iit venditio, ut
diflum eft .

XX Denique : quidji fiat pallum, ut prsd,umretrovendatur pretio

14 Et ita quidem, fi id line fraude fiat . Vertlm ego Meflanx fe-
mel de hoc interrogatus, ufune reum Mercatorem Icci , & frau-
dem infpexi in eo verbo ( eandem ferici libram ) nam Antonius, cu-
jus illa leric i libra non erat , led accepta a Domino, ut eam in opus

intexeret , quia nummis indigebat , Mercatori vendidit , feu po-
tius tradidit cum pallo, ut nullo modo alteri venderetur , led libi
poft mentem re veri uro . Profeflo fi fericum vendentis non erat, fi
Mercator dominium nerfcHum nonacquifivit in re mobili, quae
non faciat frullus, cum non pofiet deillofericodifponere, qua
ratione dicenda non fit haec mera ufuraex mutuo, fub illo filio
venditionis contrallu palliata ?

Au i 'Utut vendere ,vtl tmert cum pullo retrevenditieni, ?

i j Vendo tibi , vel i te emo fundum, V.G. ea lege , ut quando
ego voluero, vel quando inter nos conventum fuerit, puta intra
duos , quinque , decem annos , «0 tuum tibi reddam , te mihi red-
dente meum . Quarro, an licita fit atque aequa conventio?

Et quidem hunc vendendi modum Aliqui vocant dare in pignus :
fed loquuntur improprii, pignus enim non tranfic in domimfi ejus ,
qui illud accipitat in caiu noftro fundus fit emptoris, unde fi perit,
ipfi perit, atque ipfius funt fundi ffuHus, non veri venditoris:Sup-
ponimus enim ede veram, validamque emptionemffienim ex aliquo
capite invalida eflet , certi frullus eflent venditoris , res enim lem-
per pro Domino frullificat. Lege Mol. flifl.j 74. qui ootat f quando
ejulmodi pallum eft pro tempore determinato , V.G. intra decem
annos, iis annis exaHis, remanere ablolutam venditionem , Ac tunc
emptorem pofle deinde rem , uc pote abiolutc luam, aliis dillrahc-
re, quod antei, propter pallum, iacere non pocuiflet . Notat infu-
per quomodo venditor, vel ejus haeres portet agere coDtri tertium
poflcllorem incalu, quo contra pallum ante tempus rem emptor
dillraxerit .

1 6 Porri adverte, pallum hoc retrovenditionis pofle apponi tri-

bus modis. Primo , ut fit in favorem venditori,. Secundo ,»«/•» vorem
emptori,. Tertii, in favorem utriufque . Primum eft, /i quit tibi
■tundat fundum ta lefe , ut te volente reflituert pretium , tu debeo, reddere
fundum. Secundum eft, fi quit tendat tibi pr odium ta 1 ^! ut, volem-
tt te reflituereprudium , ille debeat reflituere pretium . Tertium eft , ut '
volente ee reddor e pretium , tu reddat prodium , valente te reddere pr a.

d<um, ille reddat pretium. HiS pofitis.

1 7 Adero omnibus his tribus modis,pro tempore determinato ,
fi ve indetermioato/eu ad alterutrius libitum j ici tS per fe ede pr$-
diUam conventione. Ita MoiVfA!?t-Lcfl 7 <l.x.r.ar. <6^.14. de Lu-
go M fit. e. I J u. 1 8 J. Fagund V/ eomraltjib.j e .4 1 . Ratio eft ,quia po-
teftfervari aqualius in hoc contrallu , cum nulla injuria venden-

ut pmJtum retro vendatur prt

minari, qubm fit infimum , qua refutet > Dico, pallum hoc efleini-

3 uum,Acnon fervandum,quiain hoc caiu retrovenditor retroven-
it fine ullo onere , u t fupponimus : unde ergo minoris , quim res
valeat , redimi fine injullitia poteft .

xj Quod diUum eft de re immobili , diUum etiam fit de mobili i
liciti enim potes vendere, V.G. equum, bovem , veftem cum pallo,
ut emptor teneatur revendere : diminuere tamen aliquid depre-
tio debes, propter hoc onus fuperadditum , u t confla t ex di His .

14 Petes, rem flabilem, V .Q. fundum fit i me tibi venditum , yoffet na
tu ftatim deinde locare, eonflitutajuflapmfiene i mefo/tenda ? Ret pon-
deo , non iolilm rem Habilem , fed etiam rem mobilem , V. G, ve-
llem, bovem , equum, Acc. Ratio eft, quia fi res jamcfttua.de illa
difpooere, ut libet, potes . Solum cave i palliata ufura, ut ft non in-
tendas veri vendere, Ac locare, led 1 'olum lucrum habere, Acc. qux
certe palliatio facilior eft in rebus mobilibus, quim in flabilibus .
Vide Imule quid pauli luperiiis num.i j .

Pallum de tttrovendenda in favorem emptori, ,

2 * Em*, V.G. ite fundum bae lrgr,utquetie, volu,ro,pofltm a tere-
tutatore pretium, nflbute tibi fundo. In hac ergo venditione quod-
nam erit pretium juftum ? Refp. erit aliquanti nujjus,ad arbitrium
prudentis. Ratio eft , quia Venditor lufcipit in le obligationem
onerofam, ut reddat pretium, rclumatquc rem venditam. At
quaodo refumit rem venditam , non dabit quantum accepit , fed
quanti valet res eo tempore, quo rem refumit : nam li in manu emp-
toris res fuit deteriorata , aequum non eft, ut redimat eodem pre-
tio, quo valuit fine ulla deterioratione . Quid fi pallum aliquod
in contrarium prxccflcrit, dic illud proportionaliccr, quod mo-
di ».13. attulimus.

Pallum eia rttrovendendo in favorem utriufque .

26 Si Pallum fit, ut tum venditor, tura emptor poftint rem redi-
mere, vel vendere, eo tempore, quo eis libuerit , pretium debet cfle ,
& aliquanti maius, quim fi venderetur follm cum pallo in gra-
tiam venditoris, Ac aliquStl minus, quim fi venderetur folilm cum
pallo in gratiam emptoris . Quare ita calculat Ldl. U.n. 1*0. utifi
res valeret aureis centfi^n hoc cafu pofiet vendi, feu emi aureis 88.
vel 9o-ad arbitrium prudentis. Ratio eli quia ficuti pallum eft in

pallum hoc eft onus quoddam pretio pftimibile , is ^ qui illud fubic,
debeat id deducere de pretio, feu de valore rei ; nam fi res valet de-
cem, V.G quando venditur ablolutl, certi minus valeat neccfleeft,
fi non ablolutc vendat ur,tcd cum onere illam relinquendi . Ut au-
tem hec ,Ac alia huc pertinentia eaplicacifa habeantur, fic diftioltc
procedamus. .

Poliam de retro vendende in fotor em venditori /.

19 Rf' tradenda tum bo< pallo quanti minori / valet f Refpondco ,

Z uando adeft lex taxans ( ut in aliquibus locis efle audio ) illam cfle
rrvandam ,non eft dubitandi locus. Quando ergo lex decft, dimi-
nui docent aliqui innominati apud de Lueo,/#f.rir.A*.i89. pretium ,
debere per tertiam partem, ut fi res valebat abfolutl triginta, cum

i IN r ! urica

eo pallo valeat viginti . Aliqui veri docent diminui per quar
Ita Bonae, de contraliibut, d>fp.\,quof!.y pa^i.nnm.X , qui teftatl

nem» , ad venditorem ne, an ademptorem ?

Rcfp. hxc,Ac funllia cnm non fint admodum frequentia,Acmul-i
tftm ad Jurifperitos pertinentia i Lege apud DoHorcs, de Lugo*.x.
^tjnfl.difp.xt.ftll.l 4. Ac pro praxi Bon. difP \.dtfoatroll.q.2^.j %

5. IX. Dv venditionibus emptionibus nomine a/ttriu, folii, ,

Venditio alieno nomina.

t CI tibi famulo, vel raercede conduHo res tanti, V.G. decem au-
»3 reis vendenda tradatur i Domino, multi magis/i dicat : Ven-
de jufla pretio , tu auccn) vendas fexdecim , vel fummo juflo pretio ;
nec illum aureum , nec aliquid tibi potes attribuere , quia res ven-
denda tota fit, ut itadicam^fruHifera Domina Dices, At Dominus
im priora tofu df terminavit pretium . RHp.cenfcturdctcrminaflc ,ne

eife praxim Mediolan. Sed melius alii id ftatuunt,cftcdeccrnen- minoris venderes, non quod tibicefleric reliquum (nili exprimat
dum prudentis arbitrio, expenfis longitudine , Ac breviate tempo- faltem taciti , ut dicam mox) nemo enim cenfetur prodigere rem
ris ,priculis recuperandi rem , vel recuperandi torte deteriorem , fuam . Ira Mo\.Hb.qs.t6. Lcfl. di.18. Fagund. M. j.rt6. Salas ,di.<.

2.. I) nnin.lJll, VI rtli n, MtHlfvIllllC ,1 i irlllP r , M i Unilir /i!/ /if rv:_: / J,.- l . — , ■ , r

Acc Rcginaldus, Molina, Menochius . aliique citati i Bonae .loe.eit.

10 Pj, jam vendito eum pallo, quanti deinde debet redimi , pretio no
quo ret fuit empta, an quo volet tempore redemptioni i ? Refp.fi pr^cetTlt
pallum in contrallu , ut emptor teneatur eodem pretio revendere
(quod pallum cfle licitum docet Lefl". lae.citu.ixy okm id fit pa-
llum de refcindendo priore illo contrallu, Ac non fit novus, qui re-
quiritpretium currens tempore contraltus: ut patet etiam in cen-
sibus, in quibus ftatutum eft i Martino, N icolao.Pio.Qui n t is,ut eo-
dem pretio redimantur : fupponerc autem femper debet Leftius
rem non inveniri faltem notabiliter deterioratam J fi praecellit, in-
quam, hoc pallum eodem pretio redimi oportet . Quid fi percellit
pallum de retrovendendo eo pretio , quo valebit tempore revendi-
cionis( quod etiam efle licitum idem Lcftiusnotat , quia tunc pro-
mittitur fieri novus contrallus ) fub hoc pretio erit redemptio ce-
lebranda: novus enim contraHus requirit pretium currens.

Dixi ( tu vendas fummojufto pretio ) fi enim vendidi fti fupra
fummum, nec tibi ille cxccflus, nec Domino rei cedit , fed empto-
ri, ucpotedecepto reddi debet . Huc faciunt, nuar dicam num.i i.

x Quando autem Dominus indeterminati dixit, ut jufto pretio
venderes : moralis diligentia, hoc eft, ca, quam venditores rerum
fuarum communiter apponcreconfueverunc , eft i te adhibenda *
ad inveniendum etiam lummum pretium pro Domino; quia pofito
quldexftipcndiofukcpcris officium vendendi, diligentiam taci-
ti prommfti-

3 Incocalu , quo Dominusdcterminavit pretium, illa arte uti
potes, ut fcilicet, ftatim pro te rem emas,dctcrminaco pretio i Do-
mino, nam deinde licite vendere poteris pluris, feu fummo jufto
pretio in tui utilitatem, quia vendis rem jam fallam tuam .

4 Verum erit naviter cavendum, ne velis filii emere ad pallian-
dum furtum. Accipe fignum v«-i,vel nili animi fatis evidens .

xt Difficilius eft theuere,fi nullumj>r?ccflit paHum, fed diUum In cafu, quo deinde forte minoris rem venderes, fi tuo damno ve-

dumtaxat fuit : Vendo tibi boepr odium cum pallo retrovenditioni, ,I n lis vendere , Ac rem tibi perire velis : fi forti perirer , enim veri
quo cafu puto debere afferri pretium currens tempore, quo res re- (incerum animum lubes emendi ; fccus ul uram palliare tc voluiftc
trovenditur . Ratio eft , quia tunc fit novus contraHus , vel retro- convinccris.Quid,fi ad hunc animum nihil advertens pro tecmifti,
Tamb. T. I. Da Dee. Prae. R At

i$8

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Traft. III.

majori pretio vcndis?Vidcr»ccrtdnon pofIe,quia > ut dixi »um. i.rct
pro Domino venditur A quocumq; portetur , Domini eft, Domino-
que fru&ificat;Quare videris folilm pofle ti bi fu mere expeofujabo-
rijque portandi ieftimationcm » c cetera ver6 debere Domino rdli-

^deindeplarir vfndidifli?Refp.Infpice diligenter, quod fenfiflcs,G
ea pcricuUadveriifles ,nam inaeconiicics, queranam animum ha-
bueris. Profefldvix credo cjufmodi famulos animum habuiflefub-
eundi illa pericula : volunt enim ipficrrtb lucrari, quare ex commu-
niter contingentibus valdi yereor» ne fidius fit animus emendi .

j Quando denique Dominus determinat pretium pro fc, atque
illud plus,quod vendi, poteft, remittit cxprefsifamulo.juftefamu-
Jum illud accipere, adeo nimis eft clarum. Dico exprcfsi.namquan-
do famulus, vel pretio condudius ad vendendum,rcrvit mcrccde.oon
prxfumitur Dominus aliam merccdctn,hoc eft cxcefliim illum, quo
res pluris vcnditur,velle etiam concedere, ut dixi *«*».» , id, quod fa-
cilius pnefumitur quando gmis.de fine pretio quis fervi 4 cujus ex-
plicationem jam fubdo ,

6 De famulo enim hadlenusdidhimeft,fcu de eo , quimcrccde
condudius: verum fi gratis rem alteriusfufcepifti vendendam Julii

lin.^omninb id negat, quia ioquit.in Domino putant te gratis fu*
fcepifle vendendi laborem, remanet erga tegratitudinis obligatio .
Verum Fagundez , tfad, refpondct hanc fore obligationem animi
grati , Sc incertam ,quar interdicere hunc fervientem non potert.nc
certum fuum laborem compenfet .

Fagundezfcntentia mihi arrideret , nifi unum regulariter obfla-
ret;fi enim Dominus fciviffet te gratis non ferviturum, certi eleeif-
fet famulum ordinarium, vel amicum, qui fine pretio laborem fulce-
pifler A quidem illum facile in tanta amicorum frequentia invenif-
feL Quoniam ergo tu Dominum, fimulaniogratisfervirc, decepifti ,
illu m i ndemne m reddere dcbes,q i h i l corraden do » u t inopfue.de s 4-
irif.MtfM.ye. 1 § ydnum, 5 7. per aliam occafioncm fuGilsdixi . So-
lum igitur aliquid labori impcnfo proportionatum fu mere polles ,
quando alius forti inveniendus non fuifiet i Domino, qui gratis fer-
vivillet : vel quando Dominus facili advertere poterat te fervien-
tem non eratis fcrvire,ut fi elTes multum pauper.non vulgarem labo-
rem fufcepiflw, vel hoc officio vendendi te fubllentare ioleas, tunc
enim prsrfumitur Dominus mcrcedem fervienti nolle denegare: Sc
quidem quando pretium Dominus determinat , Sc nihil Ic expli-
cans, dat rem vendendam Mediatoribus, feu proxenetis ex officio ,
nec mcrcedcm pro ipforum labore folvit : femper intelligitur cx-
ceffum fupri determinatum pretium ipfispro fua mcrccdcrelin-
quere . Sed hifimilefque caveant, ne volendo carius vendere , dam-
num faciunt Dopiino rei, plus debito venditionem differendo .

7 Ex his ultimi diflis colligi poteft, quado famulus, fe vili pretio

addicit fervitio alicujus.non pofle regulariter petere ampliuMdco-
que nec fe occulte compcnfare. Et ex i me diflis latis colligi

putcihquibus adde^uje d<*et Dicaft M.i.dt Jaftjr.^Jif.^. /6.$- 7

F-mpfio aliene nemine,

8 SI te rogavi, ut aliquid mihi emeres, quod ci m etnere potuifles,
V.G.dccem,emifli oclo,non putesilkduo tibi fupponere. Ratio elt ,
quia co ipfo^quod annuilli cmere,acccpufti utiliter per moralem di-
ligentiam rem meam gerereA qua» minoris potes, ac U

f«,vel rocrccdc cmduflui.Non igitur ,pptobo(ut videtur «pprotu
rc*dc UsiV«.iV< } .fM** !'« 9’ 1 ' 1 Jmdufltum cujuld.mU-
mu!i 1 <]iu ctnit rem pro fc vili prctio,& dciodc f‘a.monh,«itilrb«

diligcntia.flc non invento ampliis Vcodirorcpro illo vili pretio, ip-

fc limulus vendidit rem Domino pro majore currente pretio, non
ic tamuius senoioic * u t.|iuatus primam eam emptionem pro

inquam a ?P^5° h ! n j mc ft diligentia moralis, ut non prxtcrmit-
P^^y^^^i^pretiopro Domino , cxioduftru volendi
tatur qccaGo emendi vl^P £ non rcprot)irCtn , quo hnc fraude

lucra» vili pretio facili empturum pro Dommo :

fimulus putav [ ?j7ASl4icc.)nan omifit diligentiam moralem pro
quia tunc per illu<M finc cu ipa obligandus ad dillrahendan» vili
Domino; oc nunc nu» _

pretio remjai" ‘ A emcrc n ifi dcccm,tu ver6 in aliam Civita-

9 Quodunic n r ^ foli t is Mercatibus extraordinariu tc trans-

t«n, feu alium enus , potes illa duo tibi attribuerent lamii

feras,ut 1 j x fc r v i t i is dc tii t i s Domino, non defis, nec differas
fis famulusfmoao % Rat j 0 efl, quia n5 teneris nifi ordinarias di-

emere cum >P» a . / utcnl dl extraordinaria# cx alia parte, qui
llgeouaaexbwt 0Q|1 imendit Dommo, fed fibi negotiari .

****** A^Adco SComcto labore emendi.-' Si quisenim non eft mer-

j° ^ juSuSvPotcflnein aliquooccultefuum laborem compen-
fi^Vacfp. idcnfhic dicendum i quod modd de labore vendendi di-
^lumell*.®.

Vtnditie in leee deflanti , An faveat tendenti
alitae nemine l

Una fuperefl molclla mihi dubitatio: An fi peto in ntiUtatem tuam
fultrabtre id qued luerarii % quetnde in aham , ver hgr at ia Civitatem .
J*er extraordinariam diligentiam perpade , rrmpre Demine miemit emit ,
tat diximus num. 9. ita poffts tibifeponere exceflum 1 quando per
Parem diligentiam in aliam Civitatem perdendo t rem Domuu

tuere- Ex alia parte Dominus cum rem cibi vendendam tradi t.cen-
feturfolumi te velle pretium vulgare in fua Civitate per diligen-
tiam moralem cooquiutumnztcra tibi remitteremee multum cu-
rare videtur . Quare, quando hic animus Domini probabiliter prae-
fumitur,qui regulariter videtur pofle przfumi in rebus minutiori-
bus : non apparet ratio convincens , cur tam diligens venditor co ex-
traordinario lucro fit defraudandus .

£>. X- An M/renloris rtmitfu faveat emeati aberro
nemine f

I T 7 X diflis fla tue : Quid Ccn^cadunu/famnle^e/ cuihltt media -

Jj teti t V.G.Sarion ementi pannum pro Domino , dicat Mertator fo
renute ere atujuid elt pretio tonfmeto , gi toti eft V.G. decem aureorum , fo
dare pro 080 , i dqut fi ve propter amicitiam cumtpfo mr datore , fi' ve ut tp.
fum al/ieiat ad frequentandam fuam e fiet nam l Quid, inquam , fe»-
tiendum efl, poterit nc jufld mediator , fibi eos duos aureos refer va-
re? (latuc, inquam, pofle,quia hoc modo mercator de fuoduo illa me-
diatori rtmittii.Lege Mol.^. j6x.Cave autem, ne furtum pallies,
quod c er te cavebis , quaododuo illi aurei vercfuntde pretiojuflo
rei, dc vere mercator fine fallacia , non niG pretio hoc , idellaureis
decem, rem illam vendere eft coofuctus;fccus,non deluo mercator
dabit, led de alieno :Sc rurfus cavebis,quando moralem diligentiam
ad emendam rem ab hoc, vel alio mercatore, quanti potes , minoris ,
non omitte* : fi enim hanc non apponas, dolum cunua Domin um fi-
ne dubio committes •

J. XL Vo derrplioniimi oettrrrentibue in nenditieae ,
tfy emptione .

j y^sUm de deceptionibus cjufmodi, quando fiunt et errore , Sc

V-i dolo,fupcriuwiliqua tetigerim, dt f utam.e.y§ 4.«.
ai i hic in proprio loco ea, quae nondum funtexplicata , breviter
erunt proponenda .

Vi deetptione in pretia .

Quando quis recipit (prxfcind endo i liberali remiflione , quae ,
quando prffumitur intercedere, dixi per aliam occafionem luperius
/r .a^.p-5.t.".iJ.vide etiam i*/fjJ,c.8.5.a.».i6.)prolua reminus pre-
tium quam valeat, vel magis quim valeat , ipuinforo externo non
datur aci io, fi non fit defeaus,vel excefliis, ultra, vel infra dimidiun»
(quis hic fit lege ».1 4 .Sc habes apud Lcflium/ii.»-f •** .dfp.^ n, ao.oc

Fagund. /i^. 7.4/ r#»rr4/7i/.r.4o.w.j. quibus adde Caftrop^ dt lu/l.com-
mutarivaftifp.ypag.ty^.i.num.^.Sc paflini luriflas, )quia Icgcscivi-
lc» voluerunt relccarc inc*iundc& apud illas invenies, licere emen-
tibus, & vendentibus le invicem decipere ulque ad dimidiam par-
tem jufli pretii. At omnes Theologi communiter docent debere re-
ftitui totum id cum cius frudibus lorte perceptis, quod in venditio-
ne accipitur ultra jullum pretium, leu ultra jullum rei valorem , vel
quod in emptione dc |ullo nondatur.Ratiocft mamfefla, quia nemi-
ni licet incoofcientia proximum , ne in oboloquidem decipere .

Dixi ( communitcr^nam noviflime Joann. EfcobarCorro, intra,
liat t6ttt irtiut ftltlUjJtmufr.X dt utrog f eroger. yin e alet articu/i.num.
$6.fic habet : Conflantcr aderimus, hanc propulit ionem probabilem
cflej^eges civiles, Sc Pontificiae ,quar fubftinent contradi» emptio-
nis Sc vcnditionisdocationisA condudionisA fimiics(idefl fimilct
emptioni Ac.non vcr6 alios V.g dotis,folutionis legati, cenfus, Acc.
ctumfi in pretio,mcrcedcq;intellige vulgari, non legitimo, hic enim
IcgitimusjUt lupcriiis vidimus, nc in oboloquidem preteriri poceft )
ctiamli, inquam , interveniat laelio infri , ycl fupra jullum pretium,
dummodo dimidium non excedat , juitar lunt,oC accept^ prout de-
bent, nempe deficiente omni dolo , Sc fraude , Sc falfa alleverat ione ,
etiam procedunt in foro coufcientix A venditor pro majori A em-
ptor pro minori jufli pretii , cum his conditionibus tutus manet in
utroque ioro,moidb nofcat contrahens pretium: id,quod dici cur pro
pueris, mulieribus, rullicis, fi forid,ob levitatem, vel inlcitiam invo-
luntarie agant, Scc. Hxc exillo,quiprardidam dodrinamfufiflim^
probat d uodccim argumentis, quoru pnecipua funt,tum quia leges ,
tum civiles , tum Pontificis ita pofitivedifponunt , nec iolum per-
miflivd,tun; quia Princeps poteft transferre dominium rerum in al-
terum , tum quia conventiones , Sc nada fine fnude inita fervari in
confcieutia debent Ac-LegcL»A*.a.c ijM4.rn.11Ae Lugo/.a.^#
Iufi.dift. 16 fefl.6.Sc S.Tb.Nav.MolSalas^liofqueabeifdera citatos,
quibus adde Caftr.<* luft. commutat iva t difp.tfiag.i 7 *

Notarium tamen facientem feripturam de vendit ione cum l^fio-
ne infra dimidium, excufo i oeccato , fi non fingit aliam venditio-
nem , fed illam, prout efl , publici fcnbit ,quia i pfum exculat Offi-
cium fuum in re permifla a publicis . 1 ta Sa, Sc Saks , quos citat, fc-
quiturqucCallr.&f •»*.•. j •

Cap. VII. De Venditione, & Emptione

De Venditioni fallo duebut .

259

* Si res nondum fuit t radi ta fecundo emptori , tenetur vendi-
tor eam prion tradere , eft tempore, potior efl injure , Si au-

tem res tradita Gc fecundo emptori, hic antefertur priori,quia tra-
ditio dominium transfert ,atqueadcd fecundus habebit jus in rc ,
quod eft tortius 4 quam jus ad rcro.quod folum habebat prior . In hoc
tamen caiu venditor punietur poena falfi, erit perjurus, fi Juramen-
tum adhibuerit , tenebiturque omnia damna foivere priori . Qui

f rior emptor contra venditorem habebit lolumariionem perfona-
em , non autem rcalemin iplam rem venditam . Quae d icta lunt •
habent locum in locatione , * donatione , fi quando duobus eadem

res locetur, doncturve .

\ Sunt nihilominus aliquot cafus, in quibus proferendus eft
prior emens, liede res fit poiteriori trad i ta . Primo, quando prior jam
felvit pretium . Sccundd > quando eft adbibitum p alium de non venden-
da re alteri , vtlipfarei eft dat a ia p'r%nut ipfi prima emptori. TCftid ,
quando ia prima emptione eft appofita cUufula confla ut i, hoc eft ,
quando venditor conflit uit fe nomino emptori/ rem illam pojfidero .
Quartd , quando prior emptor tft Et (U fi a , Vel lecut piat. Quint6 >
quando fecundus emptor emit mala fide , hoccft, ftitnt effe altori ven-
ditatn ,Qusc omnia videapud Do&ores latiiis, Mol. il/>. 5 \i.ty&fp'
s6p. Fi^und. loc.rii m c.}9.\j&. dub.x 9 & po/fiw , apud quos etiam
habes, quilnam fit proterendus , quando quis aliquid alicui vendit ,
* deinde alteri donat, vel contri .

Quando quis obligat operam luam lingulis in folidum , * illa
(quecommodacftfmgulisjV.G.eunti Roinara.uthuc tuas litteras
ierat, an pollit alterum tantum accipcrc k me, fi eodem unico labo-
re meas ierat. Lege apud Leftium , Ab.i.c.^. dab. j.nu.iS. affirman-
tem, quia, inqmt.an mea, an tua, an alterius caufa eae, non minuit
«(limationem operae relpeciu Ungulorum . Sic fi medicus uno , ed-
demquefuffitu, leu balneo tres infirmos curare pollet, tria integra
ftipendia juftii perciperet. Parie ue modo equum , qui redire debet
Romam, ita tibi poflem ad eumdem locum locare , ac fi pro te tan-
tiim redeat , au« lunt exempla ejufdem Leflii .

Dixi (in folidum) nam fi obligat io fieret fingulis pro fua parte,
alia edet ratio. Nuncius , V.G Ordinarius ferens litteras, non po-
teft recipere integrum ftipendium i lingulis, quia in Nuncio Ordi-
nario contribuere quilibet ex fua par te,* non integri intendit ,
ad confutuendum fcilicet unum integrum falarium .

Pari modo quia una Peregrinatio V.G. vel una Mifla , vel unica
oratio uni proraifla pro illo unotantftm valet.non potes al teri earo-
dem promittere. Vide eundem Leftium .

An idem fit dicendum de Commiflariis, aliifque Miniftris, qui
unodie expediunt negotia multorum, multorumque iplorum fti-
pendiaatcipiunt i Viae apud eumdem Left.ii. qui concedit, quan-
do aliud Magiftratus, leu Princeps non taxaverit , & sequa utilius
habeturi negotiantibus, Leffiuro,lequlturlkuci,»*yf'»s«/. t*f. 7*.
(y caf.x 64. ubi de f alar io CommijJ anorum .

Pratuxlu minori j pretii rem vendet am diminuere .

4 Injuftitix reus eft , quirem vendit infimo pretio, & partem
mercedis tradit . Si ulna , V.G- panni rigorose vaJcat quinque, infi-
md

compenfare, quia tunc redit ratio fuz indemnitatis, & damnum
emptori forte obveniens, ipfimec imputabitur, ut didum eft .

Huc periinet,quando prartex tu, quod vili pretio vendis, rem de
i nduftria deteriorem reddis,milces V. G aquam vino,* vendis eo
vili pretio, quo re vera illud vinum ca dilutum aqua valet . In quo
calu d uar expend i debeo c difficultates. Altera,*» tunc poetet contra
ement et f Et hujus diflolutiocolligeturcx mox dicendis ^««. 1 1 . *
praefer tim, «.»7. Altera /tn peccet contra aliet Mercatores, ad quot non
ac fident emptore 1 jjuia a /ledi i i vili pretio /fue tu vendi t^d te confluunt}
Atque ad hanc breviter refpondco , te peccare cum obligatione rc-
fheuendi Mercatoribus quanti ex morali Judicio corG intereft hoc
tuum ftratageraa . Ratio eft, quia quilibet habet jus Juftitix,ne vi ,
vel fraude I luo lucrodeturbetur ituverA in hoc calu per tuam
fraudem divel lis mercatores ab iplorum jufte fperato lucro . Quod
cert£ peccatO,reftitutioailq; onus tu non contraheres , fi foliira de-
crcfceres in pretio tui puri vinimam tunc fine f raude,* quidc bonis
artibus ad te emptores ali iceres , * per acci dens ab aliis mercatori-
bus averteres. Lege B»tdi,/tb.t.Se/el}.q.z./eli.i .».14. id fus^ prtrfe-
quentemidcLugo ,te*.dejnfl.difp.i 6 .«.i IS- & Dian.p.i.rr.S.-v/.So.

Venditio rei vilior it mixta eum protiofiore.

6 Ab Argentariis,* fimilibus liciti venditur argentum , & au-
rum mixtum cum eo metalli genere, quod dicitur lef,a i 1 Ferrariis
ferrum mixtum aliquibus granis arcnx;i Fabricaldariis xs mixtam
cum modico ferro ;i Vinitoribus muftum^d quod decoquendum ,
neceflarih addenda eft modica aqua,*c- mod6 fervetur tria. Primfc,

nt mifeeatur folum id,quodefi necrffarium ex arte . ScCUndo, «*-
furtum. Tertii, in furva quantitate . Ita Aror .p.\ Hb.%. de empte, fy
trtd to,e.i 3 >f • I - ex Corduba, in fumata. q.S . Ratiocft, qutahzciu
communiter «(limantur, «venduntur in foro.

An vino milceri aqua, ac frumento milccri fecale » vel quid fimi-
le liceat , innui fuperiis,

Vendere qnid, pro quo.

7 Vitium id Pharmacopolarum eft familiare, qui Aquas ex her-
bis extraflas, ipfas herbas,radicd ve, & varia elettuar iaab emptori-
bus efpcrita ,cum in promptu aliquando non habeant . , alia non ao-
fimilis virtutis tradunt, ne in iplorum Officinis dcdle illa emptores
conquerantur, minufque propterei illam frequentent .

8 Profe£ii»G certum evidenter cfl'ct,eas fuppofi titias res iifdem
prorius pollere virtutibus, nullius culp^ hunc vendentem condem-
narem : ceterum dum unum proalio tradis : Primd , ementem doti -
pu , dando aham fubftantiam ab expetita. Secundd, accipit tertum
pretium, prp incerto medicamento . Tertii, iufirmi faluti nerconfulii,
(y utinam illam aliquando non offendat , dum, Medico mandant e quod-
dam thHuariiftnut , tu aliud, quod tibi videtur non diffimiie , citrn dtjfe-
mile forti fit , invito porrefit .

9 Solum ergo te i gravi culpa excufo, quando, nt dixi.certusesde
(qualitate virtutis, feu ut univerfalius loquar ,q« 3 do certus es fote
equi, vel quafi (que utilem rem cmenti;tunc enim «s nd erit proba-
biliter invitus graviter in ca rc emenda . Rurfus fi certi provideas
damnum fore admodG leve, culpa reduceretur ad levitate , ratione

quatuor; non poteft Mercator vendere ulnam pro quatuor , Sc parvitatis materie. Quid enim damni gravis eft, V.G. fi ad ufum co-
1 tradere integram panni ulnam, eocolore .utfibiejulmodipar- medendi jufto pretiotra '

tem refervet , proeo , quod decft ad precium rigorofum . Ita Mol.
AfpHi-lV- Ratio eft, quia fic Mercator non ftarct contraflui, < 3 c
pado imto cum emptore de vendendi illi integra panni ulna ,* fic
illum deciperet, & interim taceam incimodum non rari Icquens ;
nam emptori non luffieiet,V.G. pannus ad veftem fibi comparan-
dam, *c. ncc fuflicict huic aegroto, cui neccilaria eft uncia e£edua-
rii, fi tu occulti femiunciam tradas .

S Neminem puto refragaturum allatae doflr i nae. Aliud enim
eft, quod probabiliter docent Toletus, Valent. 5 otu$,Rcbell.aIii-
que, quos citat, fequiturqucSalas , dub.j+.n. 4 . defraudantem in
pondere, vel menfura non teneri ad redi curionem, quando ita de-
fraudat, ut (i quid Jufticomjpenfet: Aliud eft, quod nos hadlcnus do-
cuimus . Nam fi lex de pretio alicujus reiefliet injufta, vel ementes
ex malitia convenirent foivere minus, quam veri res valeat : poflet
tunc ad fe indemnem fervandum , Mercator , ouando propter coa-
dionem non poteft le k vendendo retrahere $ aliquid diminuere de
pondere , vel menfura .

Ulna, V.G. panni valctjuftiquinqueaureis, verum fivcob legem
injuftam,five ob potentiam, fi ve oh malitiam emptorum,ipfi lolvunc
quatuor; iufte Mercator dabit minosde ulnapanni/|uancumfcili-
cet Citis eft ad fuumjuftum pretium fupplendum ; Ratiocft, quia
pretium, quod folvitur , fupponitur elle minus infimo , atque adei

tradas unum genus piicium proalio parfidi-
verfo, Vinum Chium pro Cretico^cc.ltaTolet.Talent. Ledelma,
Sotus^alonius, quos citat, fcquiturqueSalas,<//«iip/ dub.\q.citjm.q.

10 Quoad rdlitutionem: Certum eft, te debere refticuere excef-
fum pretii, fi forte i te acceptuseft fupra iuftum rei, quam tradidi-
fti(etiamficjufdem fuerit utilitatis ) vel fupra pretium, quo em-
ptor rem eamdem alibi f uiflet empturus. Certum prrterea , re in-
tegra , hoc eft exiflente adhuc re tradita , te in re gravi obligari ad
refeindendum contrarium, & ad reddendum totum pretium. Cer-
tum denique eft, te debere refarci re omnia damna forte ex tua de-
ceptione confecuta . Qux omnia patent ex Regulis generalibus de
relli turione.

Ut fraude, (y dolo intervenient in ipfn venditione .

1 1 Celebris eft hxc difficultas, ac millies agitata ; narnpropte-
rei eam omittere dccrcvilTem, nifi indecorum judicaflem alio
emandare leporem meum in re valde neceflaria,& f requent i (fima,
& quod caput eft, i u implexa, ut telleturde Lugo, t.i.dejufl.difp.
ii.fett.G.n.Bj.fluo, etiam Sanch.clariflimum aliis DoQorcm hac
id re varie ,« obfcurd locutum cfle .

ia Advertendum ergoeftprimA : Cum a liquit rem vendit pluria ,
vel emit minor it, qudm en valeat, duobus id modis facere poteft. Pri-
m6, ignoram ruflampretium ,• * tunc dicitur deceptio in re ipfainr

injuftum,quare Mercator fic diminuendo de merce , inducit «qua- tervenire,* non i propofito . Secundd, fient, * deceptio tunedi-

I:.,. * .1.. a - J ■ r. \.-c... 1 .... «D 1 C.

emens folvit lic£t infimumjjfiftum tamen eft. Et nihilominus puto, tio, quod fit fupra rigorofum , mh il nnrcn fingat : quo faflo eroen-
fi Mercator omnino pretio fummo volebat vendere, ad quod certe tem decipit quidem, fcu damnificat i propofito, led une dolo,
jus habet,* emens compelleret injuftead vendendum infimo: pofle Advertendum fecurvdd : Ej u / , n 9 * i *elui, velmum error poteft accL
tunc Mercatorem fibi pretium fummum , diminuendo de menfura pen, vtlctrca fubflanteamm uendetm , xelut, fi putos to emere am.
T o/nb, T. I. De Pene. Det. R » rvo» ,

26 o

Explicationis Decalogi. Lib. VIII. Tra&III.

tumfy rmh aurichalcum : Vel cire a *r cubui ia , veluti fi putans emere vi.
num vetus , vtl equum fanum , emat vinum novum, ve/ equum claudum .
Quid mteliigatur hic nomine fubftanti* , A nomine qualitatis^x-
pl icabjtur, mox uu. 1 7. clariih .

X $ Advertendum tertii : Ipft delui ,ftu error fui flantia , vel acti -
dentium dupliciter poteft inirr venire in contraflu . Prim it , ita ut delui,
ve l error det caufam contrallui , ijeft ,/i ener, vel dolus nen adrffet, nulla
ratione intretur contraHus . Secundi, ''<**' incidat in centralium id eft,
patiant illum dolum , vel habent illum errorem, contraheret qu idem, fed
non tanto pretio,V.G.emiflet quidem illum equum .etiam (1 Iciuil-
fet efti claudum, fed viliorepretio; ld.quod ex clfcicntia.A verbi*,
ieu feriptura patienti* dolum, eft coniiciendum.Subadverte : doIum
t>ofle provenire, Vel ab aliquo ex contrahentibus, Vel ab aliquo ter-
fio, (ciente, A confciente ipfo contrahente. Vel denique ab aliquo
tmio, nihil (cientibus ipfiscootrahentibus :Qu 5 do tertius eft Pro-
curator, Tutor, negotiorum geftor alterius , non dicitur vere ter-
tius, led cum laciat unum cum ipfo.dicctur umisex contrahetibus.

14 Advertendum quarti : Quando Venditer nen recipit dimidium
jetfl* ufiimatienit , ut fi res infimo pretio valeat viginti , ipfc autem
vendat novem,dicitur decipi intra dimidium At veri rm-

flor fohit flujquam dimidiam partem jujli pretii, ut fi res valeat r i go-
rose decem, ipfe emat fexdee i m , dicitur efle deceptus infra dimi-
diam, utperoccafionem». 1. item innuimus . His prsemifiis fine h?
tresrcguUc.

Regula Prima.

Quando do lui contrahent i 1 dat caufam centralius .

1« Si dolus five gravis, five levis (legedeLugo^.sVv/vjM'#-
a»./#/?.7.* i4a.)vererrot,five in fubllantia.fivc in qualitate ; feu ac-
cidentibus det veri caufam venditioni , vel cuieumquc contraflui
bon*fidci, A dolus proveniat ab altero ex : contrahentibus , veli
ouocumq; tertiocum contrahentis conlenlu(lcgc Molinam , difp.

~ 1 r- .1 ..... ,ct : l r. L _ . .. Xr x

9^7 3 jx. Fagund. de tontradibjib.ye. 4». dc alios citatos , Primi,
Contrai i ut rfl invalidus in utroque fero : lege Lcfl. Hb.X.t.fj. difp.q.
aliofq, apud de Lugo^.i .de Jufi.difp.% ijrll. 6 .b n. 70. quamvis horu

venit tamen idem Sanch. illud ( parum , A multum ) debere fu-
mi rcfpeAive,non ablolutl ; fiquidem rcfpeflu nobilis pueli* inul-
tum quid erit didant ia pedcftris decem milliarium , quae non erit
relpeflu rullici ; dc in magno numero parva decepti perit illa ,quz
magna reputabitur in parvo. Si enim, V.G. cogites locum diftare
per quindecim milliana,cum dlfiet per triginta, magnus erit error,
dc fubftantialis: Atfi putesdiftare per trecenta, cum diftet per tre-
centa, dc triginta, parvus eri t,dc in qualitate . Ex his igitur in cafu
noftro ille error, vel dolus eritin fubftantia ,qui te decipit notabi-
liter , quoad rem cogitatam in ordine ad cootraflutn , quem ccle-
bras : qui leviter decipit, erit error in qualitate .

Utputa fecunda .

Quando dolat contrahentis incidit in contralfum .

18 Si error, vel dolusnon det caufam contraflui , fedin con-
traituro incidat, quamvis alter contrahentium in illo communi-
caverit, illumque (civerit, contraflus eft validus in utroque lo-
ro. Tenetur tamen decipiens reducere contrallum ad «qualita-
tem, atqueomnia decepto refarcirc. Ita Mol. dlfiin.\\*. $.4. ,on.
tlufio. Lefi'. lib.z.c.x 7 dift.i f.num. 18. Fagund .toc.c. lege , cap. delicis,
de emptione. Ratio eft, quia hic adeft conlenfusad rem ,leu ad fub-
ftantiam,dc lolum deeft ad accidentia, hoc enim eft dolum incidere
incontraAum,ut num.i j. explicuimus, ergo non eft cur non fit va-
lidus cont rallus . Debet tamen, ut diltum eft , reduci ad «qualita-
tem , (lippiendo de pretio , quod deeft : unde fit , ut fi fit deceptio
ultra dimidium , adhuc fit validus contraflus , led lupplementum
afferre etiam per forum externum compelletur decipiens, nam u
deceptio non fuerit ultra dimidium,lolum compelletur per iorura
internum , ut ttu.i . vidimus.

Regula tertia .

Quando delut tertii dat , vel nen dat caufam contraflui .

. 9 Si eiroreft i» f, fit*.

re nature validum ex una parte, )Excipe femper MatrimoniQ quod beas vitrum pro gemma , jam ex KMkvmjj »» J * 1 “* . ■*/’ 1

renatur? validum ex una parte,)Excipe femper MatrimoniQ quod
▼aUdum eft,quando non eft error circa fubftantiam. Vide «».14 . Se-
<undb:Dar ur decepi e'non decipienti ) e/eUio , vel centralium rr/iquendi ,
mei eidem flandi, cum compenfatione ejut,in quo ipfe inmecem Ufut fuit .
Terti&iM?’*' niamfl deceptio flt ultra, aut iufra dimidium . Ratio !>ri-
sni eft, quia ubi deficit confenfus , deficit contradus : at hic omnin6
deficit coofenfus,id enim eft dolum dare caufam contraliui , ut di-
flutn eft n. 1 j.Ratio fecundi eft favor^ui debetur innocenti. Ratio
tertii eft, quia fic meretur ( etiam in lorocxterne)qui dolose agit .
Immb autnoritate propria, etiam ante Judicis fententiam ipiura
refilire a contraflu po(le,fi velit mihi dubium non eft :quia ubi nui-
Ju* fuit ejus conlVnlus, ibi repellere Cohtraflfl proprio jure poteft.

Dixi autem ( con traflui bon« fidei ) contraibis enim ftrifti juris
incafu hoc, quando dolus dat caufam contraltui, validos cfle , led
refc indendos, multorum fert opinio,id, quod legeapud citatos Do-

diores, & ego innui fupcnus,r.d.^.2.».5

j ^ Quid Ji teter jSt in fui flanti a , ve! qualitate dantibus cauf tm ceeo-
tratluifjidnte aliquo e * contrahe ntibut, nec alie tertio dolum mac bman -
II 9 Relp fi fit error in fubihnti», nulla, eft contraflu!, quia nulluJ

«ft confinius, utpateteidiflisdecontraflibusin genere i ufit in

qualitate, dicam _ «:

M r iwm • Quid hic tutellhatur nemine fub flant ia , (j nomine qu
' ? permaaime refert c^nofcerc
ro« orolffis. Cenum eft ergo non intelligi hrc
tu vcfSemtw cquumad iter multorum fi-cro^wlad^ 1 ^
fufitomiaS* «n-ndTct error in fub-

flantia in re nwra. . j-^-pdo iflod irritans fit ea, qu«af-

Et quamvis in phyfica, vel etiam inqualita-

ferterroreminpenona.ee _j j><rrorem p Cr ^ on(e . ^ d e hoc vide

tibus , quando h« r e™o« j tm 0 f rhr.eni(' , capit. zz.fy ibidem citatnm

percontraflusdtnullus , quia nullus eft confenfus) fiinquamjer-
roreft in qualitate, cftque is induflus i tertio, nihil fcientibus «in-
trahentibus. fiveerror, vel dolusnon dederit, five dederit caulam
contraflui ,Contraflus eft in utroque (oro validus. Ita Lefiius, Fa-
p und.Mol' citati . Secundd , datur allio drrrpto , ut pe/fit agere con.
tra tertium decipientem , tum de damno, tum de nolo . Tcrtid ,non datur
fatu Itat decepto relinquendi cont rallum , fti folitm petendi fupplemen •
tum pretii, fi quod f, it . Ratioprimi difli eft, quia , quando in con-

Bafiliura Pontium >^*A|niii,)at in in aliis contraflibus magi» late
'Thomam Sanch A nimirum , ut nomine fubftanti? in-

Dus pt«“P‘'‘'“.?Jj^ [ ar 1 jdcfle error in fubiijntii • fdiffera le-
tento.at “*'“^du”qu«litatc . Affert

^ U ' T ^S ltauTetempl., & tlu no- at. “I unus J.p,. I,i . , ,.p.
.•*’V_2»'«.;queiD locum relege. Siqujsemm 'o veret Religio-

*»■* io n comes folere comedi . fi in vernat in ea perpetuum

ibftiuentum, errorem inlubftmtiuVoli.quunotjbiliter
fcefieio inventa variat i Religione i fecogttata , & intenta , atq;
mdcb rrrit uni erit Votum : Secus, fi.invemret femebV. Grat.in heb-
«lomada jejunari, cruia non notabiliter variat, occ. Pan modo fi quis
tc decipiensdicat Romam parum diftare, A idc6e|usperi|rinatio-
nem voveas > deciperis in fubftantia , fi multftra diftet ,at d«ipcrls
inqualiMtc» fi non multum diftet abeo, quod diflumtibi eft. Ad-

eoutrabhbmo t eapir.^i.uum.i6. implicite fc intendunt obligare/pio-
ties ipfi contrahentes non purcicipant dedolo ; nifienimfic in-
tendatur nullusunquam contraheret, efletquc continua difeor-
diarum feminatip, cum poflent femper homines dicere fe de-
ri ros efle fe, fi iciviftenc , non contrafluros luifte, Ac. nam
nr^nter eamdem rationem , quando bona fide duo contraxe-
nr nullo dolum machinante,fi deceptio fit m pretio, erit vali-
dus cootraflus . fed folftm agetur dc lupplemenio , Ac Ratio fe-
cundi eft indemnitas decepti i Et adverte inter cretera damna
cfle etiam exceflum , quo patiens dolum emit rem, quam fi-
milem minoris emiflet alibi, ut manifelhimex fe eft. Ratio tertii
eft quia fi in hoc contraflu eft fuflScieuf , liede implicitus confcn-
fus*, ut diximus, conftabit contraflu» ;quarenon erit ratiocurrc-

fcindatur^Le^ ^ %Ja p .ij.dub .f .ntun 5. loquendo, quando res eft
integra, quod certi non eft improbabile : putare cfle rationem cur
refcindatur,atq; add> hunc deceptum pofle in con (cientia, ante-
quam a Judice cogatur, non ftare contraflui, quia vere non confet»-
(it abfolute,/"*/* H ll ff de contrahenda arfstont : Nonconfenfit
enim.nifi pofito dolo illius tertii . Vcrfim h«c lex nonobftat noftro
diflo, neque h«c ratio . Non ratio, quia hscc folum militat .quando
in dolo communicavit alter ex contrahentibus, A militat etiam
in donationibus, A promiflionibus meri gratuitis, ut in lcgatisin-
ftitutione heredis , A fimilibus , qu* irnta funt, fi error contingat
circacaufam, A motivum principale donandi .undecumque pro-
venerit error ; non vero militat In emptionibus, A venditionibus
propter rationem modi i nobis infinuatam num. 1 9. in ratione pri-
mi difli : lege Fag.*c.«r. item Mol tr.t.de/ufi.dtfi.109. A Sanch.
inDet.l1b.4X.*. A de Lugo 1 0. z. de ju fi. dtfl . fefl.i . num. 69. (7Z9.

Notationti quatuer circa prediila .

»1 Notatio Prima : Siemens dicat exprefte in hunc modum ,
Si vinum non tfl vetui, nolo illud i te emere , ( idemputo ,quii cqui-
valens eft, fi dicat. Vendo mihi vinum vetui, vtl iiius/eci J contra-
flus nullus erit in cafu , quo depreh endatur vinum non cfle vetus ,
nec illius loci,euam nullo pr?ce dente dolo venditoris,vel alterius,

quam-

Caput VII. De Venditione > & Emptione; 261

quamvis fit error in fola qualitate. Ita DiciUill.l/b.i.dt Juflit.trall.
i Mp. 1 .dut.6.fr ir. 8.4/4. dul. i . n. j fin. Ra t io cft,quia i a hoc cafu
coofenfus fuit conditionatus^uare conditione nApolita^iullus fuit
coofenfus, nifi forteadfit aliquando confenfus implicitus; id quod
cvcuit,quandodi£h res accepta cfl ejufdcm lubftantiae, ejuldemque
bonitatis, utiiitatilque cum illa,quzl te expetita fuit , ut (i vinum
novum fi tzquAbonum t *c verus, Dixi(ejnfd6 fubftantix)nam fi eflet
diycrlacjut A eflet oleum pro vino nullus c(l contradi us,quamvis tu fi
fcivifles efle oleum , etiam emifles: quia tunctuusconfcufusnun-
quam fuit circa fubftantiam olei .

Si verAejufmodi venditionis eoo tradlus cum errore circa qualia*
tem,trcquaquamfubpr*didb, vel fimili conditione fuit celebratus,
nullodolo prarcedete,val i duserit cotradlus;ut (i emens dicat, Ven 4 e
mihi linum, intendens emere vetus, cum tamen poftei deprehendat
efle novum- Ratio eft clara ex didi is, quia hic adeft confenfus ad fub-
ftantiam^rror enim folum efl in qualitate, de qua hic loquimur, nec
emptio fadla eft fubconditiooc, quia voluntas ementis mente rcteia
nihil operatur , nec ex alia parte procellit ullus dolus ergo ex nullo
capite iufirmabi tu r emptio, quantumcumquc d icat nunc emptor, fi
tciviflem.non emiflcm;atque,fi jufto precioernpcum eft vinum, nihil
ell prar tcrca fupplendum .

11 Notatio fec unda : Quando do lui dtdit r tufam centralius , (j
univer/a/iter , quando decipteni ementem decepit : obligatur no ftm -
ptr idem decipient monere deceptum do dolo , ui fi Vt/n r effindere <on-
t talium, r oft indat , vel fupplementum pretii aeeipiat ? Dcdolopo-
Atiyo agimus: nam de dolo negativo, id eliquando vendens nihil
dicit, non tamen revelat vitium occultum rei, quam vendit , dice-
mus Refpond.fi res non eft integra, V. CJ. emptor jam

bibit vinum novum, non eft Venditor obligatus monere. ItaMol.
dtf putat ,3 jx. circa finem, quia fuperfluum id dlet ; lolAm igitur
fuppleat pretium : quod fi pretium fuit arqualc>ad nihil obligatur ,
ted lolQm ad poenitendum de peccato doli fecundum ejus gravita-
tem . Si res eft incegra,erit diftinguendum , nam fi resarque illi em-
ptori utilis eft, non obligabitur venditor monere, quia licet em-
ptor involuntarii emerit, nunc verA rem ha bendo seque uti lem, po-
tcft prae fu mi ipfum allentiri, vel certi non valdi efle invitum ad
eam rem retinendam . Sed in pretio debet femper fieri aequalius, uc
certum cft.Quod fi non eft sequi uti Iis, vel faltem feri sequi, aderit
certioMigatiu monendi, & refeindendi contra£lum:quiafieft in re
gravi/icuti graviter decepifti emptorem, fic graviter continuare» in
deceptione. Dicoinre gravi ,nim,Mol. Ac.///, excufati mortali v£-
dentes,dum clamant vinum fuum cftc vetus, efle p retiofum, die talis
loci, cum non fitffi enim xqualiseft bonitati.s,& pretii, non graviter
(ait)fic laedunt emptores. Verum ego inde etiam hos regulari ter ex-
cufo/quia jam omni bus eft explorat um^os exaggerarent u t al 1 iciant
ementes, fic proclamare .

a 3 Notat io tertia : §ubd eontraHu/^uibnt doLt caufam didit , non
obligent jitc fiat vaUdi,\ fr/. verum habet, etiam fi firmati Juramento
fiierinttquia Juramentum promiftorium adnarrens contraQui fem-
per intelltgiturconditionatum,idell,fic 5 tra£!us cll validus;id,quod
clari docuimus ^. \.tumde Jtoramtnto,Cc docet Fagund. io*. cu.c.
4». «.ii. aliique.

24 Notatio quarta : Hafltnut allata non omnia frotedunt in ton~
tra/iu Matrimonii , dequoinobisdi&um eft, /«/>./*£.*.§ qn.26.Sc po-
terit legi Saoch.£L7«' matr.dift.iZ.^f dtintrpi,nec in fponfalibus ex
eodem /ii. 1 .dt matr.difi.6x.n. a. qux cum tendant ad infolubile vin-
culum Matrimonii, requirunt omnimodam libertatem^ rom6 nec in
profeftione rcl igiofa,nec item i n Votis biennii Socieuti» lefu.de qui-
bus videri poterit de Lugo, Io*, eit. n. 88.

Dt vendente rem , eujut vitium non cognofcitur
ab omento .

25 De vitio Intrinfeco rei agimus, quodefl, quando re 1 ipfa#u a
•venditur , non balet felit am bonitattm intentam ab ement ibat . Nam
vitia, ut fic loquar,extrmfeca,non efle necefle aperire, colligitur cx
didi ifupr /},$.4.extrinfeeum autem vitifi illud appellamus, quod rei
pretium diminuat ratione alicujuscxtrinfcci, ut ob abundantiam
brevi fupervcnturam,ob rationem futuram emptorum, dcc- dequa
re «^.didum efl fatis.

2 6 Jam verA certum in noflra hac quxftione eft ex Moh difl.% fi.
Salas,^.;q.« 4- Valqnt .//■/». \ .difi, q.qua fi. 10 pag. 1&4. exSando
Thoma,a. 2. quafl,7q.aPh%. PrimA , Vendentem fivo interrogat umfivo
non interrogatum , qui tacet vitium intrinfecum notabile rei , quam
tendit , quo cognito emptor non emijfet : irritum , fi ire terti irritandum
fatere vendittonii centralium , peccare , (j ad reftitutioHom obligari ,

Ratio cft^uia tuoc,cAm dolus det caufam contradui,deciptur in re
gravi emptor : unde debet ipfi reftitui etiam in foro conficienti^ pre-
ti um : imm6 ad illud rehabendum datur in foro externo adio, quae
vocatur Redhibitoria .

27 Certum efl fecundd, ex Dicaflillo,^.x.dr J ufl.tr allidi fi, +.Jy.
4. ««. 3t. in eodem C*Cufi cognito vitio adbuc rmptor emiffit , validum
e/e centralium propter cenftnfum implicitum ( nam fupponimus rem

efle cjufdem fubftantiar ) nec peccari i vendente, quia fi diminuitur
de pretiose adhuc emptor emiflet.il I i campam non infertur:verum,
tum in foro externo(nam in hoc cafiu datur emptori adi oy^anti mi -
Tamb. T. I. dt Det. Prae,

«<w/)tum in foro conficient ise, femper reddi debebit cxccflus/i fortd
isexccilusfuit:& prartcreipdl emptionem monendus erit emptor
dc eo vitio, ne Icit icet is rem eatndem majori pretio alteri vendat ,
pota, ut non vitiatam , ciim tamen vitiata fit » vel ne damnumfiaciat
alicui res vendita, ut fi cllet equus calcitrol as, &c.

Kx didis excufiarcm vendentem, proportionato juxta vitium pre-
tio vinum, quod venditor fcit brevi corrumpendum , fi ipfe proba-
biliter putet ah emptore brevi, & in ufum communem eileconfur
mendum :quia tunc nullum damnum infert ementi ; iecus fi proba-
biliter putet aberaptore efle fervandum,quia tunc illud vitium oc-
cultatum in ipfius ementis damnum cederet, ut etiam cederet, fi vi-
num illud eflet adhibendum ad medicumenta , Scc Lege Mediiutn
non cxcutaotem,/. de reflj. 3 ^ & 3 5 . & Salonium excufiantem , a. 2.
q. 77* ar.i fcd fiunt conciliandi modo, qui hic i me ponitur.

At unde fciam emptorem fuiffe, vel non fui/e empturum} Refip. CX
circumftantiis,exejus fine, ad ejus Juramentum, Uc c* ut mod6 innui
«.1 j.in fimiIi,Quandonam obligatur venditor monere emptorem, ut
refic indat contradum*emquc reddat , pretiumque, latis itera innui
modh »« notat. x. «.22.

18 Certum eft fccuodA: Quando vltium,quod tacetur,nonenno-
tabile refipedu finis, vel voluntatis ementis, validum item efle con-
tra dum, « infuper , fi propter illud vitium aliquid diminutum eft
de pretio, nihil efle reftHucndum.IuLefT^.a./.ai.» po Mol. l*t.c .
Quod fi non fit diminutunureftituatur cxceflbs, i mm6 fle admonen-
dus erit emptor, ne Ciim eodem vitio pluris alteri cum injuftitia ven-
dat, vel damnum alteri faciat modo jam jamdidos.x^ Cumautctn

hic fiupponamus emptori voluntariam efle emptionem quoad fub-
liantianvvitium yerA e.Tc leve, non erit faltem id peccatum mortale

quando pretium fuit juftum.

Dixi (refipedu finis) fi emm eft seque utilis, habuifti fiuperius

DixVfrefipeduvo!uotatis)oamfivoluntaseincntisexplicia, vel
tacitt,fiiitconditionau,fiC/tf vitio caret &e. emo, fttus
uom emo , invalidus erit contraduscxdcfiedu cooditionalis nonpuri-
ficats,ut dixi item fup nu. st.

Ex didis nu.16. colligitur. Is^qui femina corrupta vendit pro re-
centibus, Qui Medicinam effsetam pro efficaci, Qui ovem morbidam
pro fana, Qui fervum furacem pro probo, Qui pannum, vel galerum
notabiliter aduftum,vel cariofum pro firmo, Qui vinum, vel frumen-
tum,quse diA fervari nequeunt.fi videt emptorem velle diu notabi- .
liter hsec fervare,Qui rem litigiofam pro fecura, Qui rem amillionis

K riculofubjcdam(ut funt.V.Ci.bona hserctici^uaei diecommiflse
rrcfisconfifcationi fubjacenc ) pro non fubjcda^c-colligitur, in-
quam, hunc peccare contra juifitiam^ibligarique ad reftitutionem,
tum exceftus pretii, cum damnorumflusefurtAindefequentur^ualt.i
cflcnt,fi ctEtcrar oves morbidae fierent, fi mors contingeret fumeutt
medicinam illam»&c.Ratio autem eft , quia venditor retn venalem
dum exponit, onerofumcontradum per venditionem celebrare in-
tendens,dcbet,ficut bonam monetam acripit,iu,& tradere rem uti-
lem . Nam propter eandem rationem tenetur de eviflionc>ideft ce-
netur iiduram rei refarcire, fi ab alio contra ementem res evinca-
tur, ac.

29 Adverte,fi fine fraude, vel culpa ignoretur vitium ab utroque
contrahen tc,folum erit fupplendum pretium, fi juftum nd fuit :quod
(i fuit error iufubftantia, poterit emptor, fi velit ratificare empti o-
nem,fed & poterit renunciareiac fi fuit Cnceri celebratus ctttradus
fubproteftationecujufcumque vitii forte apparendi^um tunc adiit
harc conventio, ne pretii quidem fupplcmentum erit conferendum,
quando juxta periculum apparedi vitii taxatum eft pretiurn.ld enim
operatur non injufta illa conventio. Audi alicubi efle legem, feu con-
fuetudinem,ut res, praefertim animalia femper vendantur fubejuf-
inodi convcQtujnc.quam certA approbo, ad tollendas lices.lmraAnon
improbabiliter putarem, id etiam tacitA fieri in occultiffimis quibuf-
datn vitiis,quz ndfolent cadere incommunem cogn itione m.Quid*
quid dicae in contrarium BartholofnxusiSandoFauftot/n-tyrc»/»
Confijfariorum, difpA.q. 1 6. fecus vendenti fervum, vel equum , qui
poft unum, vel aliufo diem moritur apud emptorem, pollet ipfe em-
ptor litem movcre^licens,morbu caufam mortis fuifieante emptio-
nem in fervojdc equo,non poftea^tque adeA velle (ibi reddi pretium,
vel certA majorem ejus partem: opponente interim Venditore mor-
bum fuifle repentinum, atque ex prarfenti caufa . Nificfibi emptor
perfuadeac^d vocet Anatomiftas, equi vifcera ex arte naviter explo-
raturos. Quis Judex his nugis vacuasaures daret? Sc ratio efle ul-
terior poteft, quia tanti res apud communem ^ftimationem vaJct,
quanta ejus bonitas bona fide expertibus apparet , qui nullum refpc-
dum habere ad occultiflima hxc vitia confueverunc . Vidc,qux non
multA pAftdicammm.34.

PorrAquatuor fuperlunt quaefliones , faciles dux, dux aliquan-
tulo molefliores .

I(e$ vendita foliim vitiofa ex paeto .

30 Quxftio prima facilis, quando plura fimul venduntur, qua-
rum aliqua funt notabiliter vitlola^liqua uon item, erit ne validui,

aninvaliduscontradutfRefpcum Bonae, de *fntr,difput.yquafl,%,

R J Pfi.

i6z

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Traft.HL

it Quzflio fecunda facti i$:Quando propter procedentem dolum
tfumit venditor rcm ( quam vctufid it , eurus erunt ii fruttus, quos
wtd produxit res fic empta? Refpondeo.cum res frullificct pro Do-

/.6 *.?.alii5cititi*. vel res habent inter feconnenoncm, fpedatofi-
oe ementis, & invalidus erit quoad omnia, fruftraretur enim fuo tine
emptor ; Vel non habeut,Ac tunc validuserit , quoad partem non vi-
tiolaro, quia tunc maximd militat illud luris : Un/tpat innn/t na» vi-
tim/ur. Excmplum:Vendis duos equosad cquitandumjcooftat vendi-
tio quoad alterum equitatui aptum, G alter ineptus inveniatur. Vcn-
diseotdem duos equos ad Rhedam trahendam ; nulla eft venditio , G
alter cx equis inveniatur ineptus .

T'ufti/1 ni vitiofs xandita tujut}

...

forti produxit res tic empta? Rei pondeo,cum res fruUificet pro Do-
mino, eidemque pereat : quando contradlus tuit invalidus, frudus
erunt venditoris ( ut etiam ipG res periillot,G periiflet ) dcduflis ta-
men expeuGs ab emptore fon^faQ is , Ac compenfato damno, Ii quid
abeodemex vitiofa illa venditione acceptum fuit . Atverd quando
fuit validus,erunt emptoris , quia tunc emptor (altus fuit Dominus
rei . Ita idem ii.». 1 8. alios citans .

Vit ium potam an manift flandum }

3t Quzflio tertia molefta eft .An vitium patens notabile rei, V.
C. en uum eHe monoculum , debeat ex Julii tia manifetlari emptori ,
qui illud non advertit t

Refpondeo, hac in quzftione maximdadvertendumeft.alindcfie
tacere, (eque habere negativi aliud verbis, |aut filio, pofitivdabfcon-
dere vitium . Hoc pofterius nunquam licet : Unde damnamus palfun
eos, qui de nodc,vcl fub tenebris, vel admixtas cum bonis data opera
merces vendunt, ut earum vitia non advertantur, Ac eos, qui infun-
dunt guttam argenti vivi in equum hcbctcm.quogcntrufus appareat
Ac eos,quifub verbis his tegere fatagunt fuzrei , V.G equi vitium,
Vcndohunc equum quaG czeum, quali claudum, quali ficcumf fic lo-
quuntur Siculi) plenum ollibus,Acc. Ratio eft, quia quidnam di deci-
pere, G hoc non fu?Tcgcrc volunt, ( dixi^ nam u fic dicant liticerc.nc
teneantur ad damna forte lutura, vel forti occulta,tunc proledi non
eli r>olitivi decipere, fed prudenter agere» ut modi* ap.diUumcrt.
dictum eit. Illud priushoc eft, tacere manifeftum vitium, non eft im-
rnbabilc carere in/uftttia,fi res vendatur jufto pretio, .Ac fine pericu-
lo damni alterius ItaTurrVv* 58 dui.x aliiqueapud Dun,/i.i.". Jt
tanta* tf 9. Bon./ <■.«.13. alios citans Dicaft .ht.i.d* Jafl tr.y.difl.o da.
».".i&cit.D Th Mol.A20r.Nav. aliofque,quia venditor non obliga-
tu facere partes emptoris,oftcndendo ea, quae cx fe patent tic videre
fictldpoteft emptor. Si tamen ex inculpabili inadvcrtcntia,vel hebe-
ti feni n, vitium manifellum emptor noni ideat , obligabitur Vendi-
tor illud ollendere , quia venditor obligatur tradere rem , non vitio-
fam , tic cx ilia , non habet hic exculatioucni dudam ab emptoris
pr u d entia , cui fc committere poftii ?

ImtrrrtfaSit dt vitia , fuidrtfpendtiii ?

31 Quzftioquarta przcedcnte moleftior: An venditor interroga-
tus de mercis boni t a te,vel malitia^bligeturfempcr.Acquandocum-

3 ue, vitium notabile patcfacerc?Rcfpondco obligari, non folfimquS-
ocxprefs^,fcd etiam quando tacite emptor interrogat, uc fi emptor
©(tendat fe vinum v.g. emere, quia illud diftfervare vult,id enim eft
tacite interrogare de bonitate vini . Ratioeft, quia feci» dolus daret
caufamcontradui ,Ac con fcquem er inva idaeflee venditio . fc.« :ipe
primb , nili venditor linccrj . tic fmc fraude aperi*
fe nolle rem fui venderc.n.li pro ; ui eft juit, JiA j*

r«und^quindo,itium efl [nrvi Jo |«n«

Oturc< circumflinn[scrnptor?mpc^u' ^^L ^unc ^ , 1] ca .

dat caulam cpntrtflui , fi vluu m fit difli parvi ponde-

Tivuhilommu, cx arcttnuua * . venditio, quu a tunc

pior empturus nequtquviti ’j ■ ' n3tx . f, c , u,/, ,/ta j/Si ,i-
«quiparatur _ venditioni con dccr j( co „fenfus,ut fupra didunt eft in
H*iv».Cu!U igitur adiit vi .' ^.«oncEr obligatur Venditor pretium
Notatione lccuoda , 5* c bb , reTumerCjniu aliter voluerit emptor,
totum reddere,^* 01 »* 0

V( vtH dinttnm integmli valori, .

niti in re»de quo hadenut dif-
' alor* rei non eognito^ecun-
S^'#onca*niu;Tmi 4 ,do ^ofofolotiont per muticum
Qaoad primum . id explicabitur dilcuticndo venditionem

lulodum^Tuamolira Mcflinaccontigilfc, memme .

Nob.lisquidim Vir vendidit cuidam, cnguo pretio, v« antiquum
prargrande inConcbtr formam expanfum , rudealpeclu, tic ut puta-
Catur vulgari metallo fufum; Voluit ergo emptor ex vafe ilio cen-
tum circiter librarum pondcris^liud elegantioris formae , Ac magis
ufum accommodatum co.iflaxe:f«sl inter fundendum adverterunt
Periti Artificesjllud conflare cx arre Corinthio pretiofmimo , quare
•cpaiavcruot «uri puriffimi quafi libras trlginu,totidera circiter ar-

eenti, reliquum prisce ftanoi.Uc rem Venditor inaudiit(ftatitn enim
fama^uali de invento thefauro per Urbem increhuit)ad Judices rem
detulit,recuperaturu*/i potuibcc,pretium,ut ipfc clamabat , juftum
rei i fc per errorem vfnditar . Quid Judices illi dccrevcnnt,egogra-
vilhmis tunc dtllcmus negotiis non aidverti.nunc vcr6,cum h*c Icri-
bo,e;ufmodi calus in mentem venit, Ac quid decernendum incon-
fcientia fuiflet,lubfcribo.

3f Proledb calus novus non eft >folet enim de eo di fpatari ab Au-
Aoribus,Salono,Leirio,Kannes, Molina, Reginaldo, aliique apud Di-
caftillum,Ma.^r Juflit$a } tr.^.difp ^.dui.^.nx j}. fub exemplis de
gemnu herba pretiofa,rudi aur>sAc fim ilibus, ab ementibus, vel ven-
dentibus minus cogmtiSjde quibus, antequam refolutionemaeinco-
gnitoillo vale aderam, fic ftatuo .

36 Siquisemit vitrum, quod communiter talecxiftimabatur, Ac
pro vitro illud alteri vendidit ,fed deinde in manu tertii cognita eft
£emma>ad nihil tenetur hic pofterior emptor, ficuti nec ille prior , fi
illam poli emptionem, ut gemmam cognoviHet. Idem folet dici , ut
n** » 4». dicetur, dc herba prctiola,qup cafu in fafce lignorum inve-
nitur abemente bona hdecumdem lignorum falcem* Ratio eft, quia
tanti valet res,quantizftimatur communitcr.Commuaitcr^utcm,
ut vitrum, Ac ut herba vulgaris illa aeftimabanttir, ficuti nunc 1 uppo-
nimus, ergo non pluris vendi debuerunt .

17 Dixi primi, ftammanitar talatxifltmakatur ) nam fl fuiflet me-
rus error, vel dccqjtio vendentis , ut Ii puer i Matre gemmam lu (Fu-
rat us,camque putans vitrum, ut tale veudidiflet,vel Artifex i rullico
vili pretio gemmam emiflet.fine dubio talis venditio vel refcindi de-
beret, vel reduci ad squalitatem juxta voluntatem decepti , quia ef-
fet error in lubllantiacjus rei , quz communiter majori pretiodigua
judicatur Ita de Lu.’o ta,l .dtfl.^ ftU.l 1 . n. 117. vtrf Stcuudi dtfluiln
f^.Sicuti etiam fi quis rem emit,datque monetam falfam,feu adulte-
rinam, ut comperit errorem ,compen(are debet, quia venditores, Ac
emptores tenemur cx i pfocontradulc reddere indemnes inrc , Ac
pretio (ecundum communem exiftimationem . In cafu autem
cum communiter ca re» vilis zftimarctur, raeritd dlflum cft,emen-
tem ad nihil teneri*

38 Dixi fecund6,(/p*/f amttianem te^naiijflri ) nam U COgnovifti
antei.ut accidere folrt^i Rullicustibi vendat aliquid funile tn cam-
pis rcpcrtum,eft major difficulta;Ac ego fic diftinguerem.Vcl cogno-
vifti viribus ingenii tui, Ac tuzextraordinariz lcientiz , ut fi in lajce
lignorum venalium introfpiccrcs herbam pretiofam : Ac tunc poftes
emere pretio communi 1 , quia commflmtcr pro re vili illa herba zui-
matur,Ac tuzarti illa felix tortuna debetur. Vel cognoyifti cx vi ar-
tis ordinaris, ut certi cognolcerent cztcri cjufdem artis communi-
ter, ut firufticustibi aurifici venderet frudum aurei rudis, velli tibi
Mercatori venditor offerret merces communes , vel moncus, qua*
ipfc venditor viles puut: Ac tunc non potes emere, vel accipere pro
sre,vei limili re vili, quia tunc jam adeft pretium naturale , quod eft
illud, quo zllimari folet abexpertis , quibus incumbit pretia rerum
sed ima re. Debet igitur pretium hoc commune dare»imm6 fi interro-
guude vaJurc rei , ut dixi* 3 t-totam bonitatem rei manifeltare te-
neris, ut fcilicet venditor clinat, quod pretium velit fuminum, me-
dium, an infimum:lege Mol *fl.% j}.Salasalioscit.fr^r/«/>x^y vtnd.
dut 36 .n. 3 Aliqui putant^i non interrogeris de valore rei, polle te da-
re infimum pretium nihil manilclUndodcinliusrei valore. Infinuac

dcLuao/tf * Jufl.d>fl. a 6' Sed id mihi difficileeft^uia

femper remano* fcrupulus idem, qui eft, Quando interrogaris: femper
enim venditor debet eligere pretium ad libitum (uum exiliis tribus
quod velit, non tu, dando infimum .

3 9 Lege Molinam , difl 3 j3.Cajcianum,Sjlas,alioscit.»*/'' dttmpr.
dut. 36. 0.3. qui etiam damnat illum cmptorcm^uidicitrudico,ven-
das hoc tanti, tic reliquum pretii condona mihi : nam licet ille con-
donet non eft tutus emptor, quia ille non condonat hberd , fed ex pa-
llo ,finc quo emptor non emeret; nifi recurrat dodrina dc ultronea
merce, vel quid tumle ,ut fuo loco vidimus.

40 Qj6dfitu, Ac rufticuszqu£ nefei retis , fed fukdubitareti*
de valore rei, Ac nihilominus ex communi confenlu fcicnter d*
cert6 pretio conveniretis, fi poftea pretiofitas , vel utilitas appare-
ret, ad nihil alteruter tenetur Patet ratio, quia fuit cqualc peri-
culum. Sifpes major concepta fuerit de valore, i tali emente, ali-
quanto majus debet pretium afierri, ut emptio reducatur ad zquali-
tatem,ut ex fe patet.

41 Jam redeamusad Corinthium Vas. Quoniam communiter
per tot anno*,illud fatis vile zflimabatur,puto ementem ad nihil te-
neri , quia ( anti emit , quanti valebit ; non pluris autem valebat, quia
communi Judicio, etiam peritorum , pro communi metallo reputa-
batur . Neque dicas in hac emptione vafis, per quam emitur aurum
prozre adede errorem in fubftantia , qui invalidat omnem contra-
Clura: ne id dicas, inquam; pe r nego en imadefle errorem fubftantiz :
cum enim vendatur , Ac ematur noc vas ,quod tibi eft in profpc&a ,
quodque nun ibus con ircHas, tota hzc vafis fubftantia venditur , Ac
emitur , auafi implicito pallo, quzeumque tandem illius materia fit:

2 uodimplici tum padlum non eft in volente emere gemmam » quam
einde invenit vitrum > vd contra .

Yttu

Cap. VII. De Venditione, & Emptione. ' 263

Venditio rei in fe non cogruia . gium, ut ipfi ioii vendant, dilhugucndum eft . Nam fint -i cionabiti

caula eft id illicitum cum onere rcili t utiooU, quod pi uno loco iub-
41 Modh res erat cognita, V.G- gemina, fed ejus valor,feu qua- eunt «pii privlleguti, tecundo loco iplc concedens. Ratio eft, quia
Iita« non cognolcebatur : tunc ne res ipla quidem, quoad lubltan- iiclitmjuriaaim volentibus fimilucr vendere lua merces. Si verd
tiam cognoici tur, feu videtur;Ut fi in falce lignorum adiit contuia tot ea caula ratiooabui , licitum eft , exculaiuc nimirum eadem ra-
herba pretioia , quae non videatur , & ut fi in Sacco lupulis pleno tionabiii caula, dummodo pretium penlaus omnibus iuftc confli- -
forte tb hoftibus erepto, inveniatur deindegemma, velaurumnon tuatur, non verdconlidcrata hac reftiiuiioneapud unum vendito-
pra-vilum . Queritur famcu;ulnam erit hoc aurum , fiimilitetibi rem, qua per accidens cil . Sicconciliancur.Socus, Mediua,Sylve-
venditus fuit ejulmodi Saccus ? Ldf. Ah.is.l 5.».6x.cumGaftrop. lier .alnque apud Saias, dub.ib.n . ». qui negant cum iliisapud cun-
dt Jofiitjm gener t,difp.untta.p,\\jt,\\. abfolutc rdpoodet . DcLu- dem A bonae concedunt.

co,f«iN.i.^ > /«/.^.$/r/?4|.0.|i(^.diftinguit.L<rfiius enimfic ha- \ At, quanara rationabilis eft ejulmodi caula? Refpondeo bo-
bet : Mile 1,9*1 1 xcujfit bofii Saccet lupute rr/ertet ,m quibat nant Jami. num publlCUm,quod lerc accidit IO tribu» C*ltous duntaaat Primo»
tur aurea recondita, non fuit f allui Deminui 1 Harum , cum tUot vtndtdt- quando Pnntept eget pecunia ad bt Ilum naejfanum, \tioper m %rg» "t-
rit^ntequom fciret, quod lateret . Hac LcfliuS . tqgona totae enim Jrrvuiit (ondiliemtbu/ fervori /e/ilis in velliga/ibut

A quo fi petas , cur Mile t non t fi f allui Domiant) Refpondcbit, quia imponenda , vendet* pateri hac privilegium , (j petumam ei operi
Dominium fine pofleffione non acquiritur: Poflellio autem line appUatt . Secundo quande nifi dantur boc privilegium , utunui , vel
fcientia efle nequit : debet enim cUc apprehenfio volunuria rei , poma vtnd.mt , nane, velpaua metea importarent in Civitatem , f altem
&c. Acquecx hac Leflii dodnnafequitur tuum die illud aurum , continuati ,Qcrtb,eb Jumptut , quot fine eo privilegio rteuperare vta-
quia tu illud invenifti , A primus occupalti . demet nenpojjem . Id fere accidit m imprimendis libris.hic in Sicilia,

Verum de Lugo fic meritd diftinguu : Si VHUt Saccum eripuit vo- in importanda nive aliatis tempore : nili enim habeant illi Imprel-
!om y prout fieri fetet, ilium occupa •§. quidquid id tffet ,f aflui fuit Domi, lorcs privilegium , ut ipfi toli ad decennium , V. G. eum librum
mu/ auri. Sai enim vr /antaria fit futt auri apprebtnfio . Si autem imita- imprimant , A illi ioli nivem importent , iis faci Ic carebit Rcipu-
tientm applicavit ad lupu/um , quia nihil aliud contineri credit, non dt. blica .TertiO , quande ebbentmtrtto a/icufui orti/icit aGquam novam
fuifivit dominium auri , fed remanet auram in Demunto tjut , cujut trot artem mvementit conceditur , ut ipjiftlui eam exerceat : conducit enim
Saeta / . Hac de Lugo , ex qua diftin&ione . ad publicum bonum, fit aldetro hemenei ad novat artet . •

Dico ,fi tibi is Saccus fuit vendi tus a Milite Domino , illi deberi 4 Petes,? uaade vendet Fnme*pi hoc privil*pum,potefi nefibi applica*

aurum: fi i Milite non Domino, deberi aurum illis, i quibusere- rr pretium f BLeip. nequaquam . Ratio mihi eftmamtefta . quia cum
ptumeft. Qudd fi iis finchoftcs, aurum erit illorum, qui jus habent ipfe illud pollit concedere, lolum propter bonum publicum , obli-
eos fpoliandiTqua les funt Principes, & Relpubiica.i quibus tu mi- gabitur quando hoc intervenit, illud concedere: at nemo pretium
nori pretio emere poteris quafi in pramium talis maniLUationis . accipere juite valet ob rem, quam obligabitur ex Jufiitia facere : ut
Qudd fi denique fada diligentia Dominus nolci non pollit , inter certe obliptur ex fuo munere, Apado implicito cum Repubiica
incerta bona computandum erit cxCaftrop./w. ttt. atqueadeo ex Pnncep»J>ono publico protpicere. Dices, accipiet quafigabeUamad
noftrafentencia erit primi occupantis, ut dicetur iafr.tr. 4.0.1.$*. onere Ojpubhcq fubfitneada . Refp. aflentior :fed tunejamerie ob
inprmfertim \o. RcipuL»ucabonum,Anihilominusdcbebitlblemniutes,&con-

ix qua dodrina confirmari poteftdec 1(10,0.41. allata de Vafe il- ditiones julla gabella , ut modd innui lernre.
io Corinthio : cfirn enim incogni tum fuerit aurum , nemo ejus Do- 5 Petes iterum , Priaetpt f ater it n, taxem pretii ejufmedi mercium

minium habuit, nifi is, quiprimusillud novit, atque occupavit. rtltnquete arbitrio bujui privilrgiati ? Relpondco, Leflius,/id.i. tap.

fie meritd diAinguit, fi merces fint pertinentes ad vi-
Sohetio per monetam falfam. fium , A cultum , vel quid fimile ad vitam necefiarium , debere

Principem taxare pretium , led ornatum, dei iciafve, polle non ta->
4) Hic hujufmod i dolus locum habeat opportunum , cu jus fuffi- xarc . Ratio eft, quia in ncceflariis facile populus gravari cont ingee
ciens notitia dabitur, fi error recentioris icriptoris , hac occafioae , ab uno venditore, quod ini om modum viure tenetur Princeps : Ac
}pfiu$pace,corrigatur . in non necdlariis, cdm non ex neccfiitateca emantur, non cu tam

I* ergo fic habet, •" Offertorio morali , V, rb. Poffe/fer , numere primo . Jacilc Cjuiinodi populi gravamen .

Pejfeffer bona fidei moneta falfa ,quam ponit inter alia/ fuat meattat ,

fottfl illam expendertpro bona moneta , etiam fetem illam effe falfam, en Monopolium rx compello .

Navarrofin Manuali, e.i 7.*. 16 7. Hxc abfolutc Leo Zambcllu^pcr-

inde fallam dodlrinam alfcrens/icuti de ftlfa moneta loqui tur^rgo 6 Si veoditoresconfpirent in pretiumjtaut vendant fupra legi-

ne.fi inter centum gemmas i me bona fide emptas, invenumdecem timum, aut lupra rigorofum , peccant cum onere refluationis cx-
fall'as,eafdem tertio pro veris etiam has dcccm vendere potero ? cellus,Adamnimdelequutiifiemptoresconfpirent.utcmantin-
Quis id unquam permittat f nam fi eao i tefive dolo malo, fivein- iri intimum . Ratioeft.quia jullum pretium non debet pendere ab
culpate decipiar, non prop cerei polium alium tertium decipere ; arbitrio unius, vel paucorum, ted ex commun i scftimatione, bona
nec, fi tu i me quid furaris,poteroego alterum tantum lurari i ter- fide, A fine dolo . Atque adverte juftum pretium nonefle hic illud •
tio. Non igitur hatceftdoarina Navarri, quamZambellusci ad- ouod forti poftconlpirationemenafcitur.hocenim-cumcxiniu-
lcribit . Navarrus enim /oc.cu. rede, licet non admodum clare , di- Iu conventione confurgat, injulhim etiam erit : fed illud, quod an-
fiin^Jionem veram tradit . Explico; Mooeta , vel prim6 talla ell ex te injuftam conlpirationem fine luco, A fidlacia currebat vel cur-
mixtione metalli vilioris, vel fecundbex defedu ponderis, vel ter- rere poterat, quidquid dicat Caram, lihjx. Tbtoloo mor n leo.
ti6 ex figno regio , quod i &llo monetario privata autboriute mo- 7 Illud non damno: pofle ejulmodi Monopolium reonoMiio tru-
■eta: jufti ponderis , juftique metalli imprimitur , cdm deberet il- di, hoceft. ut donec Vendentes vendunt pretio plus quim rigorofo,
lod imprimi authoriute Regis. emptores emant ex compaflo minus quim infimo, donec, inquam;

44 Dico prirnh, cum NavarroA Mol . to. $ Mfi. 70»^.». fi expei»- nam ccflantibus illis fivepartim, fiveex toto, cellare Ahi fimiil
datur moneta falfa primo, & fecundo modo, peccari contra Jufti- mododebent.

tiam , A cum obligatione reftkutionis. Addoego ( ad explicatio- 8 Qu6d fi aliqui Venditores confpirent in pretium , ita ut ven-
nemmajorem ) cumeodifcrimine, ut fi cogndcens lalfiutem id dant, vel emant intra latitudinem pretii jufti ; ut nimirum omne*
facias ^pecces cum obligatione reftitu tioms , fi eam inculpate non vendant pretio rigorofo, A nemoinfimo vel emantinfimo, nem®
cognolcens , non pecces , fed ftatimac cognofcis , obligans ad refi- lupri , non peccant contra juftmara , feclula vi, vel fraude, quia
ciendum pretium ei, qui damnum fenfit : obngirisautemoon ex iam fervant pretium iuftum : ficut enimlincinjuftitia, vendere
in jufta aflione, fed ex obligatione, quam habes lol vendi juftum pre- rigorosd ego particularis poflum , fic, A fine injuftitia poflumui
tium pro re etnpta . fimul .

Qudd fi nullus damnum fenfit ex tua hac expenfionc bona fide 9 Sed permaxim^animad vertendum eft, quodnam tunefitore-
fada.&ex illa tu locupletior nequaquam es redditus, ad nihil te tium juftum, id, quod dicam ». a» & innui n.6.
obligat ^meritd do lM%t>,difij.ode3ufijt.$. 10 Peccari, in hoc cafu, contra Charitarem docent non ignobi-

4J Dico fecundo cum eodem Na varro , fiexpendatur moneu lesDodorcs.quosfequiturdeLugo,/!».! .de Jufi.difi x^.ftS.xx.m,
falta tef tio modo , non peccari contra Juftitiam ; efto enim pecca- 177 .lege Caram. Molinam,^ .i^r. A ra-
verit is , qui lignum r^ium ementitus eft, non peccas tu, qui expen- tio prster leges graviter id inhibentes efle poteft cadem , quam in
ais, quia per ejuunodi expenfionem nullum alteri tertio damnum fimiii mox dicam, »*. ij.
infers , jam enim tertius habebit monetam , quaezqu^in foro ^li-
mabitur , ac quacumque alia legitima . Menopo/mm tx emptione omnium mercium ,

§. XIL Dt fraudibm ex Monopoliis . it Si unus Mercator , feu revenditor, aut pauci fibi fine vi, vel

^ , . . , , Iraude coemant omnes merces certi generrs,omne,V G.fruinetitDi.

f TV^r9 no P^i“ m Grjfcc,Latrai unias vendltio^nultis patratur, ut ipfi foli vendant etiam ex pedando tempus penuri* , A inopiae !
JLV1 A multis exculatur modis, quos diftin&c jam fubiicio. quo vendant carius, fiquidem pretio jufto vendant , fpe&atis «n.

nibus circumflant iis, ut mox '»*"*-*• -dicam, non peccant contra
Monopolium ex fetvilcpe Juftitiam coromutativam , undead nullam rcflitutionem cbligan-

% Quando aliquis, vel aliqui pauci obtinent \ Principe Prfvile- tur. Ita Molina, *-*“*■*» "S.a^ap n.uumer.u. aliique

Tamb. T. I, De Dee. Prae. R 4 apu <i

2«4

Explicationis Decalogi Db. VIII. Traft. III.

apud Bonae. difo.\Je tetttrali.q x p.yn.a ,. contra Nmrrum. Azor.
alioique putantes peccare contra juftitiam. Ratiocft, quia juAo

pretioemuotjuAoquc, ut fupponimus, vendunt.

i» An peccent contra Charitatem.e A omnino diftinguendum :
vel enim loqui pollumus de illo uno, qui Ane conventione cum aliis,
fibi diflas amnes merces emit : dehunc ne peccare quidem contra
Duritatem, docet Mol. iHdjenclufi a. « de Lugo , ilid.n 178. prae-
fcindrndo femper i lege prohibente» vel i damno valde notabili
Reipublic* • Ratiocflc poteA, quia fibi providerequilibet in Tuis
negotiationibus per luam diligentiam poteA .

1) VelpoAurous loqui de multis, quifimul confpirantcs fimul
emunt» ut carius vendant ;& hi difficulter i peccato contra Cha-
ritatcm cxcufantur, tum ouia fic lacibus induceretur pecunia in
Civiute contra bonum publicum, tum quia regulariter dcindef in-
duda jam penuria) carius, quam fuiflet pretium etiam fummum,
cpteri vendent .

14 Ad coemptionem omnium mercium facit eafus,quem narrat
Sylvdkr, V. Emptu//, r 7. accidifle Vcnctiis. Mercator acceptas lit-
teras ab Oriente de fuperventura penuria aromatum , laceravit, fic
abjecit : has deinde collegii alius Mercator, partes conjunxit, legit-
que . Tum magnam mercium copiam emendo , illum praevenit, lu-
crumque prarripuit. Quaefitum fuit an fecundus mercator inju-
riam primo fecerit ?

1 j Affirmat Rcbell.p.a.Ai^.y.^w.p. Negat ipfe Sylveft.eum quo
fentit A* •M.*.#'** w "Kait Laym. )

tar tl!t Interat /acerata) in publicum abjecit , (y ve/uti pro der t /ili i 1 ba-
letis % bec ipfo emnibui fragmentorum iHorumpeteflolem ,eu ufum fuijfe
Ctnfrtur , ut pr einde qvifqttt in fuum eemmsdnm iit uti potuerit ^ itaque re-
fic fi tefe/trit Sylve/ler , si quis litteras in publicum locum abic&as
legit, folum.utfciat, curiohtascA , fi ut fibi provideat , commodif-
oue luis Audeat, humana, non vitiola prudentia cA. Ha-c Sylveftcr,
OC haflenus Laym. apud quos fit hujusdo&rinx auflorita*.

1 6 Egoenim non cxcularcm A dolone conlequenter ab injuAitia
illum, qui legeret litteras alterius, ouas miis circumAantiis inve-
nit, ut ccrtb moraltter judicet non efle conliil td dercliftas , fed ca-
fu amiflas, vel non vere coniciflas . Ratio eA , quia tunc non militat
ratio excufationis: tunc enim Dominus non ccn fetu r illarum lit-
terarum uium liberum aliis dedifle . Si tu invenias chartam ,in qua
fint alicujus Icripta peccata ad confcfiionem » aufloremquc nofcas»
illamquc ne legere audebis?

17 Notat praeterei*W. Laym. fi iis litterisabjcflisaliquid oc-
cnltum legat, eum peccare contra Charitatem, imm6, fic contra
Juftitiam, fi illud alteri manifeAet , unde damnum iniuftum alicui
contingit, ficut i peccaret , qui oAenderet locum ubi aliquiscft,ei,
qui iplum velit occidere .

Mtr.epchum ex rtmetier.t a Herum vendentium ,

15 Si quis vi, vel fraude impediat importantes merces in Civi-
utem , frumentum V- G. ut iple folus vendat , majori fcilicct pre-
cio, quod tamen delcendillet >fi illi nooluifient impediti , peccat
contra luA it iam, fic contrahit onus rcAitutionis, ut ex fc patet .

19 Si vero quis impediat folim precibus , fic iuafione , non pec-
cat contra juftitiam , mod6 vendat juAo pretio. Ita Booac
quia non facit injuriam, fic uti nec facit injuriam ex communi len-
tentia-qui fine vi» vel fraude (ludet TcAatori , ne alicui legatum ,
vel hscreditatem relinquat. Quod autem hic fitcenlcndum/uftutn
pretium, dicam praetere* an hic peccct Ultcm contra

Duritatem, exdiaiscolligi potett .

Pretium in Monepciie .

__ nixi n g.illud pretium efle injuAum,quod ortum habet ab in-
juAs eonventione.ScmpcT igituradvertendum cA,an pretium ideA
«relcat,qui»abuno,velimultiscoempt( luntrum injuAa conven-
ti ione , merces : tunc enim lemper erit iniuflum Priterei quando

Pretium p^rfcariusdctcrminabituraaarbitrmillius foliusven-

«iitoris.vcl perinde ac fi ab in itio merces folAm fument apud unum,

^larc injuflumeA pretium. Ratioefi, quia pretium debet taxari ,
v el frequentia emptorum.cx abundantia; vel penuria rerum,ex ne-
ceffitatc carumdcm, ficc. quae cum nunc pdl iJlam tuam coemptio-

nem eadem fint , idem debet efle Sc pretium , non verfieariu* .

xx Non eA tamen cum privato quolibet, qui non conlenfit Mo-
nopolio, nec ex fraude, vel malo confi lio dedit cautam augmen-
to pretii, lcrupulose agendum, quafi non poflit vendere res fuas
pretio per malitiam aliorum auflo, cum pretium au&umper in-
juftitiam, juflumnon fit. Ita Reginaldus, aliique citati a Bona-
cina , de eontraliibut ydtft i.quaJt.i.pag i.mum. H. contra Filliu-
cium, & Rebellium. Non, inquam, ita, maia quamvis audumfit
per aliorum fraudes, efl tamen tunc ( ut luppooimus ) pretium
commune , per fraudes , inquam , non meas , ad quas , cum ego non
coafpiraflem , illas, vel earum efferum pretii aufti tollere non
obligor, Ut certe obligantur, qui injuAc illas potuerunt : Et fand fi
per latrocinia frumentum, V.G. fuiflet difiraflum, unde&eius
pretium auflum fuiflet, quis condemnaret vendentes hocaudo
pretio? ut item, fi ne (ci rem illam injultam coni pi rationem , & bo-
na fide pretio illo jam communi venderem, quifnamad reflitutio-
nem mc obligaret ^necegofi Iciam ,cum fciemia ad Juftitiam, vel
injuflitiam pretii nihil addat omnjnd .

CAPUT VIIL

Dc eadem quarta Radice Rcftitutionisei contradu
particulari mutui.

I. Quid fit Mutuum.

I TV/TUtuum fic di&um, quia de meo tuum Iit f efl traditio rei

IVI confidentis m pondere , numero , vel menlura, fne recupe-
randi liatuto tempore tantumdem in genere luo . Ita Mol.LefL Bo-
nac.mox citandi, aliique pnffim .

x Dicitur ?xvx\ 6 . (Tradit i») quia mutuum non perficitur mero
conlimfu ut vendit io;fcd requiritur ipfa rei traditio, per auS tranf-
fertur rei mutuatae dominium in mutuauriu , quod non facit com-
modatum.neq,cx natura lua depolitum, nam propterei>fi quod mu-
tuatum efl, fruflificct, vel pereat, mutuatario 1 rumificat, peritque.

J Dicitur freundd , ( rei (enfiflentit in pendere , ^r.)utexplicen-
tur tres fpccics mutui. In pandere , ut cum mutuatur mafla argen-
ti. Innumere, ut pecunia. In n>en/ura y ut vinum, triticum, lac, &
fimilia, qu* in jure, /rg.i. Jf.fi certum petatur , dicuntur recipere 1'uB-
clionem, idcll quod una fungatur oflicio. vel vice alterius ; ut unum
vinum pro alio, &c. Vide Angelum, K.t>/*r#,i.iii#*i.$6.Nayar. in
Manua/.cap.i j num.it.

4 Dicitur ) ad differentiam donationis,^ ven-

ditionis, ficc.

j Dico quarto (/ intuta timfere ) non enim teneris reddere ante .
Nihilominus potesanted reddere , nam quoties terminus przfigi-
tur ingratiam debitoris, non poteA creditor vetare , ne debitor u
vclitdolvat antei- %ajdji uuUh 4 /Uti tonflitut m ttrmmui ? Rclp.Ccr-
tumcA non pofle mutuantem Aatim repetere , fic enim fuiflet mu-
tuum .Erit ergocxMenochio.A Arbu.hb. a.sj/ix. tempus jier Ju-
dicem decernendum A 6nc,£c i circumflanti» mutui . Si enim mu-
tuafli Agricol*, V G. frumentum byeme,appafct te mutuafle uf-
queadmcflcm.&c. Vidcomnind, qua: dicam inferifis$.s.*.it.

Quando nullus cA conflitutus tcrminus,non peccat faltemcon-
traTuAitiam, qui mutuum, Verbi Gratia frumentum non repe-
tit nili tempore , quo illud maiori pretio venditur ; quia fibi im-
putet mutuatarius, Ii non reddit tempore fibi commodiore. Iu

St\oM\Si,X X.quafly^.articul.X. SotUS, / 'ib. 6 .quaflien.t .artitu/* .Na-
varrus, Manual.tap.i 7. num.ix 5. Peccaret tamen contra JuAitiam
mutuans, fi nollet tempore vilioris pretii acceptare frumentum ,
quod illi offerret mutuatarius ,quia fic privaret ipfum fuo jure va-
lendi fol vere, quando vult .

6 Diciturquinto ( mpenere fuo ) nonenim reddendumeA idem
in individuo ut fit in commodato, lof idem in genere, ut loquuntur
Jurilconlulti, feu idem in fpccie, ut aptius loquuntur Theologi, li-
cet lemper in arquivalenti boniutc, vel lupplcndo defedum, ut ip-
fa JuAitia pollu lat vinum . V.G- bonum , pro vino bono , &c. quod
certe involvitur in lequenti particula .

7 Dkiturenim fextd ( tantumdem ) id enim folum requiritur % 8 c

fatis eA. Nam qui mutuat pecuniam, VG. auream, ei juflcreddi-
tur argentea, vel aerea, fi tantumdem invalore reddat, quia fic
jam redditur aequivalens. Excipe, nifipraeceflerit padum in con-
trarium, quod mox pofle efle juAum, dicam in fimili. Atque ex
hac particula maxime dilcernitur, quando in mutuo iublateat ulu-
ra:Sienimpluscxigas. five in pecunia, live inaliquogravamine,
quim fit iplc mutui valor, ufurariuseris, fi ex vi mutuiexigas ,
ut fufc§. /rf*'nti explicabitur, quia exigis plufquam tantumdem.
Ex hac eadem particula fit. ut qui contra, mutuat pecuniam minu-
tam, ac ream, V G. non poflit exigere, ut reddatur argentea , vel au-
rea , quia fic imponeret debitori onus ultra fortem , feu debitum .
Pluriscnim valent nummi hi, quimilli aurei, adcdquenontaa-
tumdem.fed plus requireret. .

8 Pari modo fi mutusfli aureum valentem nunc decem julios ,
non potes exigere tempore praefixo, aureum valentem tunc fortA

( ob

Cap. VIII. De mutuo.

265

( ob incrementum monet*)andeeim Julios, fcd folilm decem. Coti*
tri (i mutuafti aureum valentem nunc decem , fi dccrefcat moneta,
itaut aureus tempore pr^fixo valeat novem, non eris juftefatisfadus,

C recipias foliim aureum, fedfuperaddi debet Julius. Ratio utriuf-
queeft,quia tu tantumdemex mutuo debes nunc recipere quantum
eo tempore, quo mutuafti, valet res ,& nonfupra,nec infri, femper
przfcindendo i pado utdiduraeft,dcquo mox .

9 Idem cft in umilibus rebus fundi 00 em habentibus. Si enim mu-
tuafti roenfuram tritici , contingat autem menfuraro augeri ,velde-
crefcere/emper potes exigere juxta mcnluram,quam mutuafti, ha-
besenim Jus ad tantundem.Quid,fi crevit pretium, V.G.triticiPmu-
tuavi tibi,V.G.quatuor tritici menfuras,qup tunc valebant quatuor
aureis , n unc verd tempore , quo reddo , valent odo ? Refpondeo, fi
nullum praeceftit padum five creverit, uve decreverit pretium, fem-
per mu tuatarius debebit folvere quatuor menfuras,ncmp£ totidem,
quot recipit.Ita Bonac-aV conte a£lib.d*fp. \p 4.» *. Mol. 4 /.;ta. ».7.
id enim ufu, A confuetuditve.&tjiiafi virtuali pado inter celebran-
te* routuum,receptum cft, ut fi nullum procedat padum, res debeat
folvi iu pari bonitate,& menfurvA nihil fupra, nec nihil infra . Iu
heShm/iijxjM.dmi. 1 7 *.i taCaramuel./'*- x.Tbeel. mera/. ««.7*9.
pro hac fcntentia affert Azor Swt.Navar.aliofque ; fed LefT. Ut jit. a.
Mp.ponit fcntentiS contrarianvjuam lequit ur Sc«n.»« +.difl. \ 5.7 x.
aliique docentes, pofle peti valorem , quierat tempore mutui ce-
lebrati .

to Dixi(fi nullum praecedat padum) nam poflee padum tripli-
citer praecedere . Primd, fveertfcat pretium frumenti , fi \t »en , setL
dem memfmra reddantur . Sucundd ut fi frumenti vaUr detrtfcmt , red-
datur tantum, quantum , aqui valet valeri frumenti , qui efi tempore ,
que mutuam illud mutuat . Tcrti6, ut reddatur , quantum uquitalet
XuUri frumenti ,qui erit tempore, que mutuatarius reddet . Et quidem

in primis duobus modis juflumeft padum, quia Dominus frumenu
habet jus ad fa as przfcntcs menfuras,& ad praefens pretium fui fru-
menti . At in tertio,niGadGt alius titulus damni emergentis, vel lu-
cri ceflantts,vcl juftae emptionis ad meum, &c.injuftum eft padum .
Ratioeft, quia Dominus mutuare non poteft fecundiltn valorem ,
vel pretium futurum non exiftens, fed fccundAm praefens , cujus
tantummodo dominium habet .

1 1 * Denique vide differentiam . Si quis mutuet vinum vetus, non
fatisntdi, reddatur novum, quia non reciperet tantumdem, quia vi-
num vetus femper fupponitur melius,quim novfi. At fi quis mutuet
frumentum vetus/atisfit ei, fi reddatur vetus, nec poteft pacifci , ut
detur oovum.Ita Ange]us/r.*.74.Navarrus,/.c.*.as. lege Molinam,
Saloni um noftrum , Sylveftrium ,aliofque,quos citat Bartholompus
lS.Faufto,**/>vcV»/?.i 6 .f.f 71 uia eflet gravamen quxrcre novum,
ctim uovum fit femper melioris conditionis . Excipe, nifi alicui, vj.
Agrkolar^equefacild , immd facilius eflet reddere novum mellis
tempore, tunc enim non eflet gravamen : nam juflificari poteft nego-
tiatio in Sicilia ufurpari folita dandi frumentum ad renovandum:
dant enim Mercatores byeme unam frumenti menfuram bonq qua-
)itatis( nifi enim eflet bonz qualitatis, injuflitiam fine dubio com-
mitterent )ut recipiant equalem tempore mefTts.Adde hyem is tem-
pore frumentum praecedentis proximi recolledkmis noo pofle vo-
cari vetus, fiquidem per paucos menfes i mefle, eofque non zftivas
frumentum regulariter detetiorationem nequaquam patitur, ergo
jufteei fatis fit per novum fequentis recolledionis . Denique com-
muniter plus valet menfura frumenti hyeme,quam medis tempore,
frumentum novae meflis magis crefcit, quim frumentum habitum
'hyeme , ergo jufte compcnfatur pretium cum incremento, &c.

$. II. fuidfit ufurm .

l T? St lucrum quzfttum ex mutuo vi mutui. Ita Innocentius, de

JJl ufuris. e.^.^ypajfim.

x Dicitur primo C lucrum ) Ufura enim eft, 1 quando quid pretio
fftimabile accipitur l upra fortemudeft.fupra id quod mutuo datum
eft, five id fit pecunia, five aliud ,auo gravetur mutuatarius .

} Dicitur fecundd ( quafitum \ five mente , vocaturque Ufura
Mentalis, fi ve initio padoexprefloufurario , appellaturquc Ufura
Realis.

4 Dicitur Terti^fi-* wv/«*')fi ve expreflo, five tacito, feu palliato ;
(i enim fingendo venditionetn, V G. ex pofcis lucrum fupra fortem,
mutuum erit palliatum .

5 Dicitur quart6( vi mutui in hoc confiftit ultima eftentialis
differentia ulurz . 5i quid enim ex mutuo lucreris,non ex vi ipifius ,
ideft non tanquam ex juftitia debitum ex mutuo , fcd cx alio capite.
Verbi Gratia,cx damno cmergentczx gratitudine,cx benevolentia,
ufura non eft,ne mentilisquidem , quantumvis nifi hoc lucrum gra-
titudinis , V. G- expedares , non mutuares ; quia non expcftas
ex vi mutui, nec tanquam debitum ex Juftitia . Ita Cajetanus , v.

x.i*q.&.*rt. i Rurfus( ex vi mutui) five principaliter ,
five minus principaliter. Sienim principaliter intendas amicitiS^dc
minus principaliter lucruex vi mutui, U iuranus eris. Ita Valentia ,
te m. \.d. j 7. quafiien. 7 i.part. r .Ratio eft , qu ia quando objedum eft
ex fe malum , femper eft peccatum , iflud eriam minus principa-
liter velle . Ut fi Judex principaliter damnaret Reum objufticiam,
minus principaliter ob inimicitiam, utique pcccaxet,quia damnare

reum ob inimicitiam femper eft objedum malum . Iu in cafu
noilror&c.

Gratii ude en mutue .

6 Ex didis colligi primb , licitum per fe,& fpeculativ* efle mu-

tuaotem , etiam antequam mutuet , rogare , vel excitare mutuau-
jrium.immb & cum illo pacifci,ut alicjuid fupra fortem impertiatur
cx mera liberal itate, & veri volunurk : quia f»c, nihil rxpeuatur tt
vi mutui. Ita Moliru,/ao;. .

7 Dixi tamen ( veri voluntarii ) nam fi mutuans eft nimis impor-

tunus, vel exprobrans ingratitudinem, vel quid fimi lc, tunc raut uata-
riusnon daret gratis/ed ad redimendam vexationem ,< 5 c ex timore,
nc denuo mutuutp obtineat, vel obtineat difficulter . Signa volunta-
ri* traditionis vide infri t 5.7. ««/».4. . , _

8 Dixi itenlm ( ** mera fiberatitate ) nam proh quim periculoflhn
eft ,ne, fi hzc petitio , vel padum fit ante mutuum, dcecncret in
obligationem ! nam propterca didum modi eft ( J*r , ocfpeculati-

vi)inpraxienlmomninAexp!odcndumefteiu^iodi paflum , vel

przccdens petitio, quamvis lignis, & imperfedis verbis inlmuau ;
quia haec in praxi notant obligationem , Ac. Quod u uws padum
obligans mutuatarium , ut omninb det altquid ex gratitudine , cur*
eft ufura, ex Lzym*o,/- iJr.io.deS.meniayt.ntt %.x.n.%. {J 9 quia cla-
re fuperaddis obligationem: A merito Val. t.%.difi.%.e.% i^-a. docet
efle illicitum,in mutuo petere, quafi ex juft itia, amorem, oc benevo-
lentiam, quia ex mutuo n 5 debetur amor, nui ex debito morali, oc 11-

bero,non cx oblrgatione,multb igitur magis erit ufura mutuare cum

pado, ut mutuatarius frequentet fuum molendinum , ut emat a tali
officina merces, Ac. quia haec efleot gravamina 1 upra fortem .

Mutuare cum paBe , ut fiat quod debetur ex tkoritate .

o ColligofecundA : An liceat pacifci, ut mutuatarius folrat ,fcu
faciat, quod debet** charitate. Medicus, V.G.cx chantatc debet
mederi pauperi infirmo.fi non fit alius,qui medeatur ; Medico ^itur
huic liciti nepoflumus dare mutuum ea lege , ut ultra forti et pau-
peri opem ferai?Refp.!icitiex Mol ^.509. Caram. /. ». m ar -

u.116 illiciti, & injuftiex Navar./.J.c.a.-.XJV Ratio hujus eft.qula
ficadderemusonus ex juftitia*dm antei folum fuerit ex cnaritace .
RatioMolinz eft , quia cdm Medicus abfoluti mederi debear, nocx
judicatur moraliter fupetadditum ipfiefle onus novum . iUt ruraque

probabile ^ f ut fiat, quod debetur ex Juftit ia ,•

Ubi,

An Beent Cbrifliane dare T tertis ad» furam >

10 Sed quid, fi padum fit,ut fiat id,quod ex juftitia quis debet?Dv-
bet , V.G. Petrus ttbiquinquafiutaftotrfai UHmutuare alia quinqum*
ginra cum patio uijoivat rrflfMm/Rejpond.pofte . Ita Mofin. «i.Dica-
RWUa.de Jufi.tr. lo.difi.t.dnb.^. rs.Sx. quia tunc non petisillaqum-
quaginta ex vi mutui , fed ex vi Juftitiz ante mutuum ; Hinc addit
Navarr.&*.t46-tc pofle mutuare cum ufura ei, cum quo bellum ju-
flum gcris/icuc enim vi,& bello illum fpoliare potes , ita <5c ufuris .

1 1 Quzdam Matrona fubminiftrabat hic Panormi pecuniScum
ufura Turcz ruidam, prztextu^u6d in Tureas nos juftum bellfi ha-
bemus, ut illi nefeio quis Conleflirius pofle infinuaTerat . ProfedA fi
Confeflarius indodusfuir*rravifle mirum non eft: fi dodus, Navar-
rz didunt debuit expendere : qui de hoftibus luqu it ur, quos mutua-
ta r i us fpoliare potcft,rv 5 vcr 6 dc his Tureis inter Chrilliaoos fubca-
ptivitatedeaentibus,in quos nullum bellum juftum habemus, cum
pertineant, dum funt capti vi. ad communitatem noftram, nfi veriad
Communitatem Turearum . PoteftquidemexFilliucio,Cajetano,
Azorio, apud Dianam /5.7./'-. 7. re/', n. capti vusChnftianusil Turea
luo Domino aliquid furtimacciperc in compenfationem fui famu-
latus, ademptzque libertatis: ocvald^ probabiliter , cx Molitu ,
Lcftio, Macliad. quoscit3t,fequiturqiic^.Diaru,&alii,>>. 5. tr. \ 5.
non aliquid foliim , fed quidquid potuerit ,idquc ob rrselumptam
Principis voluntatem, cujus cft, hortes hos coit munes debellare, A
fpoliare,qui mavult ea Turearum bona, ad qu* didus Princeps jus
habet, clfc apud Chriftiaoura , quim apud Tuream inimicum: quare
ex hoc titulo quilibet Chriflianus , etiam non torvus , poterit ibi
apud Tureas exiftensC przfcindcndo ab alio inconvenienti) ufuris
eosfpoliare. At verdquoad Tureas apud nos conviventes, ficu ti nec
caufa libertatis, nec caufaprzlumptf PriucipUvoluiitatis ab iis ali-
quid furriperepotesj unde te Princeps ut flir«npunirct,fi quid illis
auferres : ita nec poteris ufuris , vel quibufeumque tidis contra dti-
bus rcl familiaris detrimentum iifdem afferre .

Mutua re eum pallo aliquid faciendi , (jt .

IX Colligo tertii : An bit centralius fit /ieitus , Da tibi mutuum

fub oseere, quod jufioprrtie eolms mees afres . Scotuscnim, Acailiaoud

Dicaftillum, libro fecundo , t rati at u detimo , diftnSliant fecun-
da. num. ixo. approbant hunc contraaum , probantque com-
muni praxi , qua Domini dant mutuas pecunias Rufticit byeme >
cum pado, ut agros ipforum Dominorum colant ; fed profedbuon

ideA, qua ratione liberari id poflit ( fi aliud non addas ) ab ufura :

266 Explicationis Decalogi Lib. VIII. Trafl. III.

in csim alind gravamen praeter fortem adiicis : liberari igitur de-
bet a Caxv.n w.».j4i.foliimex corapenfationegravami-

num . Do minus enim privat le iua pecunia,* 1 ubi t gravaroiiu duo,

5 ritn6 * ut nen rtptiat pteuntam , anut,mpui % que agnfelent ce/i :
iam/indheat , Seeundi, ut mouadmiiiat rufltces , q uer twffct
caUmdet. Adde* Terriun»,quofe obligat Dominus ad dan-
<ku» reliquum pecuni*, & ad illam pecuniam uiveniendam,fi forti
«acarwt, ne fcil icet defraudet Ruflicutn promiffionc. Si ergo Do-
ra imis H*c gravamina fubit , non erit in/ultitia ad illud onus co-
IciuJi agros ruAicum obligare .

Df imttmieme /utri fupr a fert em « parti mutui tamtdm
tx controbtnuius .

t j Si tum mutuans,tum mutuata rius intendant dare* recipere
«fidum lucrum ea vi Judiciae, utrofque peccare, fi verd alio mulo,
neutrum delinquere, jam patet ea didis . At inlurgunt adhuc duae
difficultates*

Altera : Sii mutuatarius det unquam cx Julii t ia , mutuans tamen
verd, & line dolo ignorans talem dantis animum accipiat, tanquam
traditum ex libeTaiiute; vel contra • Si mutuatarius det ex liberali-
tate.fcd mutuans i Ilius animi nelcius^ccipiat Unquam ex JuAitia,
quid in conferentia fcnticndum ?

14 Refpondeoad prius: Mutuans ex illa ignorantia nequaquam
peccavit, nec eadem durante Jucrum accentum reAiiuere debet: Ac
« deficiatdlaim debet reAituere* Ratio eA, quia certante ignorantia,
ceflat bona fides & confequenter cura non adfit titulus jufiusducce-
dit onus reAituendi . Quid fi inveniatur illud expendifle , reilituat,
ex MoIina^^.}o6.LeAi/2.c.ao.«4. id,in quo faduseA ditior, ad ni-
hil tenebitur,quia totum bonati de cooiumpfit. Refpondeoad porte-
rius: Mutuans>licdtad uihil teneatur ex re accepta, quia verd adefi
juAus titulus retinendi,qui eA donatio liberata: at, quia illam igno-
rat, peccat conferentia erronea , eademque perfiAente, obligabitur
ex eadem ad reflitutionem : Venlm , fi veritatem cognoicat.* reti-
cere poterit, & repetere, fi dedit.Qudd fi expenderit, bend fuifle ex-
penfum poterit item repuure . Sicuti fi furatus As librum.qucm de-
inde cognofeisefle tuum, tuus erit : acceptio enim illa fuit folAm
formali ter in jurta , non vero materialiter, quod requiritur ad pa-
riendam veram obligationem reAituendi .

1 1 Altera difficultas;Si mutuator dubitet negativd,An routuata-
*ius lucrum dederit fupra fortem liberalitcr^uicx vi mutui.tenebi-
tur ne ad reAitutionem?Refpondco tcaebitur.Ita Med .de ufurajq.^.
r.g.quia indubio potius eA jus innocentis,* Domini rem luamcer-
t6 poflidentis , nam , tamrtfi fupponamus , lucrum jam elte in mana
xnutaantts,tamen hzc pofleffio cA materialis, feu ut vocamusnatu-
ralts.G quidem poJfcrtio civilis * vera eA apodmutnaurium, donec
conAet de vero titulo enodationis dominii .

i« Signa autem, qu&dliberaliter,* verd gratis aliquid donetur ,
vel donatum foejrit,{unt . Si mutuant reddat lucrum acceptum,*
jnutuatariusmhilcuninusfponiditerAm donet: fiidem mutuatarius
fit dives, liberalis* magaificus: j 0 dando lucrum, non praeferat tri-
Aitiam, vel molcAiatn, pr*(ertim quando idem motnatarius non

fperat iterAm ab eodem mutuante fimi le mutuum . Contri,fimu-
tuatariusfit pauper ,ft parcus.fi avarus, fi moleftiara perferat, fi con-
queratur cum amicis dejadura dati lucri, fifiot conjcdur* ipfum
moveri ad dandum !uccum,ne itcriim petendo mutuam repellatur
Ac erant non vulgaria indicia involuntarii . Lege DicaAillum ,
*rjoJifl.%.dui.i J. fecit huc, quod dixi feprd i tr.x.<. 9 .% *-"•!*•

6 1 1 L d‘ rati»*! damni emerpemtii, me/huri eeffautrl UtomM

*' quid accipeu fupra ferum i

k, IDiS»:*-»-"- 1 Uiwmditiona folilm re-

Suifitas ificranws .

r , „,**<■**’ f mttpmt .

_ , _ Ac iimnumtihi crcnturum,vel «cntunun n-

j Pnntf,**rem> jrjipcdiri pfifkrt. luCiftt.i.j.j., 8. mt.i.

«oocbii.K. , .Sccfl.lius, hjj.t.jj,. I » ,’r, mim hc.

£^YliamP* uoi * ro ’ vcli0>icum ’ <, “' ' damnum i>olIu impedi-

* e ’,°toondJ!uTrd mutMtjrio rninifefti dicitur, fortjfli mi,
um h° c oserc mimum aeeinerc 2 u crso taceas, iudirari

i mutuatano nwmis«* ivruiie enim nol-

e mutuum accipere ; fi ergo taceas, Judicaris con-

«iooare fufficere autem puto, fi nat paaum ide lucro lupri fortem ,
®eceni® eAnecrflc , ut explicetur cxpliciti noc lucrumeAcpro-
X>ccr damnum DrcaAillus/c.».ii8 CaArcip-^/“A««w./4/>jg.i j.
^atf»eA,quia jam fufficienter mutuatarius conlentit ad illud onus:
*rit tamen bonum confilium expl icare, ne ut ufurarius condemne-
**s:Suffieere item puto,fi te quis V.G.Rex cogat ad contrahendum:
Sic Saloo , & alii citati i Salas , dul.t 8. ».j. Coadlio enim illa eA im-
Plicitusconfcnfus ad omnia damna ,qtue alter conuahenspatitur.
Idemque dic io lucroceffimce .

^ Tertia»ut juxta damnuro/eu daraoi periculu, xquale preuum

detur. CAm autem iacem plerumque fit quantitas damas, qnodef
mutuo alteri dato eventurum tibi fit, perpendat omnibus confiden-
tis vir expertus juxta mox dicenda*. 14. bic proportionali ter appli-
canda,qu3rnam quantitas pretii fit Aatuenda .

I Ex his coli igefequentis dubii foiutionem . Ego dbi mutuavi
centum ,ea lege , ut propter damnum mihi verd emergens , reddas
centum* dcccm, potes ne tu mutuare haec eadem centum , vel eo-
rum partem alteri tertiouit abiUo recuperes illa decem, vel partem
eorum, quam mihi debes r

6 Relpoodco, Dic mihi, fi ego tibi vendidi equum V.G.injuAd
centum, potes ne tu equum alteri tertio injuAd vendere, ut excefsG
pretii* me tibi ablatum, recuperes ? Refpondebis , d i (Unguendo : fi
equus in mea mao u , quia illius curam geAi , melior effe&us eA, unde
jam centum valeat, polium ; fecus nequaquam, quia , fi injuOd ego i te
trador,jaAdmealiumuaOarefasooneA . Rcfld refpondifii^iam
finuli quadam ratione egopropofuae dubitationi refponfum dabo ,
cum Salas dui.i g.<» .6. alniq; ab eodem cit. fi fupponas primd propter
mutuum, quod tu das tertio, emergere tibi aliquod damnum ab hoc
tertioiuc fuded accipias ab aiiommuum:quia huic mutuum dasrao-
tes illud damnum,quod tibi emcrgit*ad quod hicconf nfit.ut lup-
pommus^xigere : Verum,li fupponas fccundd nullum tibi emergere
damnum ab hoc tertio mutuauno^ion potes co folo prrtcxtu,qu6d
vis refaxei re damnum , Quod ab alio , feu i m c padus es , vel pat ierit .
Ratio utriufque didi eft,qura quando quis patitur damnfi i mutuo,
alteri cficedit^uAum cA.ut illud hic alter reftrciat, quia illius dam-
ni eA caufa , iniuAum verd fi oon eA caufa : At in prima fuppofitione
mutuatarius ille tertiuseA caufa illius novi damni, ergo (olet juAd •
In fecunda verd non cA caufa illius tui damni, cur ergo fol vet ?

Di damno imirgtnti tx mora .

7 Illud addere operzprartium hic eA : quoniam mutuatarius non
folum debet fol vere damnum emergens toto tempore mutui , ut di-
ximus in fecunda condicione, fcd srquum pariter eA^it fi Ipfe in ter-
mino praefixo non reddit, & poA illum termioim mutuanti aliquod
damnum neceflarid fequatur ( fi enim volunurid, ipfi mutuanti im-
putetur^arquura , inquam, eA, ut illi refarciatur Dubiubisan adve-
niente termino hoc praefixo: opus fit monere debitorem de damno
hoc, quod tibi creditori incipit deinceps adurgere?* idem de luero
celiante. Memini mede hac rcuniverumfuperiCts nonnulla dixifle,

*.io.

8 Refp. negant ede necellarium Navarr. eitji.ji. Petrus Navarr.

/ib.l.din/l.f.i.ii.ijti.DiciWillhi.l.diju/i.tr.io.dt/J.l.dub .7 «vai.rpg.
quia ex jure Ag. magna Cod.dr contr.fiiput. Diti i*tirp*Uat pra btmina .
Affirmant Angel.vai/vrj i^Fj»o.Caiet.x.f-78.«vr.x.Axorp.|. Ai.fx.

S .fj.quem ciutXed nonfequitur Dianap.1^.8^/87. faciuns/iuac
ixiexdeLugo/V f **/.t. 5 . 6 .#.q.( 5 '!o. nt fcilicet fic Debitor pona-
tur in mora ;~oam fortafle, fi de novo hoc onere admoneatur , omni-
bus viis illud extmguerc f«uget;Ncc obAac praedirum Jusy^uod fo-
lAm loqui tur(ajanc;dc forte,* de lucro convento^ion ver6 de quo-
cumque poffibiLi , * coniequenti .

9 Dicotprobabiliusdredebereomuinodcbicorem admonerifex-
cipe confuetudinem Mexcatorunvle qua mox umm ftq unii.) Ratio
eft jamdiila ab infirmantibus. Et infuper, quia fi debitor non admo-
neatur , meriti Creditor indicabitur velle condonare illud fubfe-

S uens damnum, dequo mentio nondum faQacA,ni(i forti in genere,
c folum tacite cx univerfali quadam ratione , quod quilibet velit
fuis rebus lucrari, fi poteil ; quae confidcratio tam uni verialis , & in-
definita non videtur lufficeread ponendam obligationem um cer-
tam in Debitore*

10 Si 1 v.mora , num. i.fine , de hac re fic breviter habet :Ot/igatui

ex dilithftmptr tfl in mera . Qui auttm fine drhiit , nenpcltfl , aut
difficili pe t tfl , aut aliequi caufa jufia txtufatur , putant quidam
( cum hisfentit Mol. d. 3 1 5. quem citat, fcd non fequitur CaAropa).

de juf cemm.d.ifP. 1 j. num. 1 ».)men tff* in mera , adibqut neu timeri ad
initrtjfr rationi rutra , nifitxpaQa , t>t! appefitiem fatu* ctnutnth-
ma/iijSta/t temperi neu fi/l it uer et , aut impetentia tulpa ejut accidi/

f it. Hxc ille.legeitem Dianam p.x. trali.de Cenf.nfai. PoAVautctB
poni in contradu mutui, vel etiam aliis contra&ibus paflu mjeu poe-
nam hanc conventionalem dc fol vendo aliquid, fol Am ratione mor?,
quamvis non adfit titulus ullus damni emergentis, vel lucri certan-
tis, videtur hic fupponereSi.de quo tamen (u per ius top.-jS.f. mu. 19.
* 30. nos dixi mus, ubi addidimus ad fol vendam ejufmodi poenam
requiri lentent iam Judici s , & numquam obligare , fi mora fuit fine
culpa.

Dixi (excipe confuetudinem Mercatorum ) propter illnd,

quod Si, fic ibidim Addit . Alti putant , qui nen folvtt t impeti dtiite
ttiam/int culpa , inmeraeffe : qua miii epimie % udetur Mutatarum
ufu recepta . Hsrc ille . Quae confuetudo ubi introdufla eA fervetur,
quia efl rationabiliter in trodufla,fiquidem Mercatores folent nego-
tiari ,* lucrari continuA ; fed qunad praxim puto facilius incrodu-
flam Fuifle hanc confuetudinem, quando Mercatores dant mutuum,
quim in coeteris contradibus, quia Mercatorem regulariter intelli-
guntur pacifci cum recipientibus i plurum aqualem pecuniam mu-
tuam dequocumquc damno, etiam poA terminum folutionis even-
turo; quod non cA io aliis contrai ibus .

Illud

Caput VIII. De mutuo.

267

Illud redd notat Pafqualigus : creditorem acceptantem folutio-
nem partis debiti cenferi,iiberare debitorem i mora , fibi enim, eam
partem acceptando , praejudicat , nam , dum partem acceptat , vide-
tur i mplicitd poenam mora: , fle quodeumque interdie ratione raorf
habitum remittere.

Tres Conditiones quoad lucrum erjfans,

1 1 Prima condit io ex Dica 0 ilI.A' 4 .i.A/*/.fr. w.d.i.dui.j. ».167.
utaliquid acci pixs exeo capite, quod ratione mutui tibi lucrumccf-
fetjcft.ut ea pecunia dies negotiaturus^c re vera aliquid lucraturus.
Nota illud (ea pecunia )fi enim alia , cur huic mutuatz imputas >
Quid. Ii hanc deftinafti negotiationi, fle aliam otiolam habes Domi?
Refp.Tunc potes exigere Jucrum ccflansfic Arag.a.i.?.i8.«'.i.Val.
t. yd. quia de fadohgcfrudtficatura erat, non alia, Qui d.

(i iUailpofitUsfil?Pf//M» (fyutiqut poffem ) meam pecuniam negotiari,
*ifi t/fentrfui mutuum paterent j(t CU quod in idem recidit, Holo applica,
re, quamvis utique ,h a nc ptcwu.nr. ad negotiationem, qu ia volo mu-

tuare illam forti petiturit . Refp.quamvispcr hanoeondiiionacam vo-
luntatem non videatur pecunia negotiis deftinata , led delimanda:
unde videatur tunc non polle accipi lucrum fupra fortem : Tamen
adhuc polle doceo cum Leflio/. 6.7 f.to.»9ot79ySc Maldcitsapud
de Lu*o r.i.deju/l.d.i ift£l.6.§,i .«.4 4.quami o iucrum fuiftet dc pro-
ximo, fle non foUkm remotd habendum : id addo, quia remota lucra
non ponuntur ioconfideratione;videBoflium r.i.morjir^ydn.z 12.
licet non negem cQe periculum palliandi ufuram.Ratio autem, quod
tunc poflit,eft,quia vere tibi certat lucrum r, itione mutui .

** Secunda conditio,ex Dicallill. l.c.n.i 70. ut id omninfl mutua-
tario expliceturtium fortafle mutuum is nollet fub hoc onere.Exci-
pe, nili cogaris, ut mod&dixi n.\.fine .

1 i Tertia,ex eod£ *A*. 1 71. ut fervetur arqualitas^ndfciliret plus
accipiatur quam (it lucrum certans. Hinc prim6,deduccndac funt ex-
penlf,quaj Fecirtesin ncgotiationeilla-Hmcfecund^quando lucrum
clldubium.vel iub periculo, vel quando tu non eras in voluntatefir-
raa negotiandi , cftrn nefei res occationes fuper venturas, valde minus
accipere potes^dque judicio experti Hinc tertid, longitudo vel bre-
vitas temporis, fub qua fortd praefigitur redditio mutui , multum
prodeft, vclobcft ad decernendum lucrum : nam breviori tempore
produdaaegotiatio minus frudificat ,quim longiore.

. 1 4 Ob banc ergo lucri incertitudirvem, tribus modis pacifci cum
mutuaurio poteris. Prim6 determinando nunc lucrum tux negotia-
tionis tantum ede- Id quod expertus poterit dcccrncrc, juxtanatu-
sam negotii, opportunitates fefe offerentes, pauciores expenfas.flc fi-
roiies circnmltantiasfed deinde, quodeumque evenerit , erit in hoc
taxato lucro dandum ;quia par fuit periculum .Secund6,fi fiat pa-
dum , ut tantum detur «quantum alii Mercatores in fimili negotia-
tione lucrati luerint . Tertifl, fi fiat padum indeterminati, ut tan-
tum detur, quantum ipfi mutuanti certabit de lucro: fleinhisduo-
bus modis fimilis erit determinatio , nam dabitur , quantum Merca-
tores ia fimili negotio lucrati funt ■

Si ex mora fol vendi certet lucrum mutuanti, idem dic, quod mod6
diximus ».9. frio.

Latoris ajfimatio.

i < Tres fuperlunt difficultates. Prima, An xrtimitio laboris,quem
perferre aliquando deberes, ut lacrum cx tua negotiatione fortdla-
bunofa conquireres, debeat deduci ? Varii varia. Illud mihi certum
ell.fic nuncdicerefufficit:regalariternonefledcducendam,nifi par-
vamaliauam partem judieioprudentis.ltaLefiVr.Ai.il, «.98. lege
itemSalas Ai.ao.«.Ta. Se J. dejuft.q.x .an. 3 . Rebel). Regina Id quos
citat fequiturqu* Dicartilk./ c.n. 1 78. Ratio probans, & explicans hic
meam fententiam eft, quia homo communiter vult potius laborare
lucrando,quim otiari line lucro;ergo cum hic labor involuntarie illi
certet, non eft is privandus lucro, quod reportaret ab eo labore relido
propter tuam caufam . Sic pauper artifex vulneratus ab inimico ,
otiatur quidem , dum jacet in Icdo,fed mallet laborare, fle lucrari :
nam propteri inimicas lucrum certans debebit reddere ei , quamvis
otianti . Exalia parte, quia nullus homo eft communiter , quicefla-
tionem notabilis laboris non emeret aliquo parvo pretio , ided hoc
parvum pretium erit deducendum .

Lucrum coffant anticipati fumptmn .

1 6 Secunda difficultas: An Mutuatori liceat lucrum, quod ipfi ce(>
fabk,fumerc nunc ab ipfo initio mutui ? v. g. mutuat nunc quis cen-
tum, fperatque decem acquirere ex lucro fibi ceffanteipoteft ne liciti
nunc fibi fumerc ea decem? Refpondco nequaquam . lciMedina do
mfurii q.i.ff.i.ee»cluf.Dicif\i\U.e.}n,i‘j4.frdut 6 ./#?. Ratio eft, quia
dic non mutuaret centum,fed nonacinta.flc fic non potert lucrum ac-
cipere ex integro mutuo centum aureorum .

17 Oramuel.A\i.Tiw^g.roi?f.».7jj.tolIii fic difficultatem. Fiant
duo contraSlutqahtr mutuationis, alter venditionis fy fit potorit mutuam
fumtre nunc decem Jeufaltemollo,vel fe*. Explico;Mutuansnunc mu-
tuat centum aureoscum fpe, ut recipiat hinc ad annum ex lucro li-
cito^jracter fortem, alia decem . Vendat nunc anticipati hanc fpem
denarii lucri ipfi mututfario 1 qusc fpes valebit V.g. omnibus ab ex-

perto viro expenfis , fex , vel odo aureis , nam ftatim nunc poterit fi-
ne labe ufurx hos lex, vel odo aureos furaere, non quidem cx vi
mutui , led ex vi venditionis lperati a le lucri , & venditi mutua-
tario .

18 Lefiius AAi.r.ao Ai.i i.».i 00 ab eadem difficultate fic fe li-
berat: Mutuet quis tiii centum , ita ut mutuet cum int. reflo ftl&m 91 . at
y./jnt interefle t nam mos huc 9. reddere mussanti potes fistt ulla ipfiut in-
fuflitiapeo intere fe dohito illis 91. tunc enim tu mutuat at ius non falsus
Juc rumex itfafurmna mutuata cum intortfle f fodes aln, que palle plus
aquo nongravahe/it. Dices^ravabor ex eo,quod anticipati folvo auod
nondum debeo. Refpondcrem fic pro L*lfio:At certi debebis , fle ex
alia parte moleftia dandi nunc quod debebi s pollei , compcnfari fuf-
ficienter videtur exco,quod mutuans gratis mutuat tibi & fine inte-
rdie illa novem .

19 Aaor. P M, .%- lih.yeup.i. f-J. eamdem difficultatem fic tentat
eludere . Mutuet Titius centum Cajo , cum pallo , ut Cajus reddat quitu
que pro inter offo : mox Cajus det Titio aliquid aliud t quod unetur qui*,
qnt V.g. certam portionem olei , •>«*•', frumenti fjc.Nam tunc noncom-
vnttetur injujiitia , quia hac committeretur , fi sila quinque dttrabtren.
tur i centum rputuatst : at nunc illa olei , nit:i ve partio non efi pate pecu-
nia mutuato .

10 Ex his tribus modis, primus, fle fecundus approbentur, nam fi
finceri exhibeantur , nihi l continent iniquitatis : Tertius veri om-
nino reprobetur, quia illa olei,^ vel vini portio licic phyfice ooa fic pc-
cunia/rrt tamen xqui valenter , unde merito tunc non dieenturmu-
tuari centum , quandoquidem ^propter illa centum folviturdhma-
tio aureorum quinque, quamvis in alia materia.

Lucrum ctjfans ex contraflu exp/icite injufto ^fedjufto impliciti .

2 1 Tertia difficultas eft, An qui bona fide contradum uforariUm,
feu aliis injuilum celebravit , ignorans effe ulem, poflii lucrum exi-
gere iquatcnusfi injurtitiamadvertillct, alio modo non injufto cum
eodem, vel cum altero comraxilTct.Contraxiflct y. g. vel per contra*
dum locietat is , cum artecuratiooe fortis , fle lucri , cujus contradi us
luilitiam hic fupponimus,flc videri potdlapud Dodlores.Bonacin.A
r*«rr./}.f.J/.ti.».t.alit>scit.Mol^ 4 i 7 .Dicallill.A»^v.roy.a.»n». 4 .
(j a8.Val N ivar.aliique.Dian^.i .tr. j.rv/.^o.contii» Azor.Pil.Sot.
Dicallill. AA>.Ar#/f./rroV.*V»A2t. vel per contractum emptiooli
frumentorum , feu fimilium jiaxta metam taxandam, dequo/«pvrw«
fuse dilputavimus; vel per contradum jufti Cambii,vclConftitutio-
nis cenlus annui , vel per fimiles .

Refpondco, id quam vis in praxi non fit facildconrulendum.tamcn
Leftius/W.t.r*»^.io.«.Toj. prubabilr putat juile polle i quando mu-
tuans expreflicieveltc contrahere omni meliori modo, quopoceft.
ImmbSi , v. ufura num.lt. quem fequitur Tannerus 3. a. q .4. d. 7. d.\,
num ^ 9 Dian. pecr. i. dtc0mr.ref.q7. de Lugor.a. de juft. d.11 ft 9 . 9,
id eft, (i mutuans fcit, non verd fi ignorat concradtum illum juftum ;
benignius loquuntur , fle abfolutc polle concedunt : Prutedld Si fic
habet j <g»r feni eentraclumufurarium iona fide credens juflutn .pate fi
tantum lui ri retinere , quantum acqx ifivtjftl a It equi per centralium lici -
tum . Ratio potiifima ( nam alias vide apud citatus ) poflet efte,quia
mutuans dum bona fide procedit, fle non eft difpotitusad exercendas
ufuras ( quam ccrtd difpofitioncm nemo mediocris confcicntiz ha-
bere prsriiimicur) implicite contrahit cum voluntate non commit-
tendi ufuras, fle cum voluntate habendi lucrum: ergo contrahit
cum voluntate contrahendi juftomodopoftibili, noccnim totum
involvitor ab illa bona fide flec. Cum igitur cx alia parte jam mutua-
tarius confentiat ad id totum ,quod petit mutuans, aderit ex utra-
que parte fuAciens , fle jullus contradlus, atque adlualis confcnfus,
nec lolum conditionalis, fic: Alio modo jullo contraxi fletui hunc in-
jufhim cognovi het; quam condicionalem certe non fuffketcad pifti-
ficandum lucrum omnes fatemur, quia conditio nihil ponit in elferfi
ergoadeft fufficicns utriufque voluntavdcrit/iuod nccertarium erit
adjulle’ lucrandum .

ia Nec obllat primi, Quod damnum hoc refarcicndum debuit
antei debitori manifellari : non obftat, inquam , laus enim illi fuifte
noti ficatum cenfctur , ciim ab illo mutuans lucrum illud fupra for-
tem petiit.

13 Non obftat fecundi, Quod portet idem fieri ab eo, qui mala fide
contraxit per contra&um cognitum ufurarium,non obdat, inquam >
quia neganda eft fequela; Qui enim bona fide eo modo contraxit, im-
pliciti vult bono modo contrahere . At qui mala, jam voJuic contra-
here pravo , non autem redo modo .

Dices At fi fciviilct bonum modum^hoc bono modo eohtraxirtet ;
Ergovirtualem , fle implicitum confcnfum habuit ad hunc bonum
tnodum.Refpondeo»nego confequentiam ;Cilm enim conditionalis
nihil ponant ineile,flc ex alia parce is cxprefse malo modo contrahe-
re voluit , non eft atteodendus ille conditionalisconfenfus , fed hic
abfolutus,qui yeriaffuit . Qnare non placet Verrie illi tr.^.q^mor. %.
num.t. qui contrarium docet. Nam etiamdato, led non concerto
quod fpeculativi id poflet defendi : tamen 'i praxi eft omnino rcpel- -
lendum : cftmcnim nullus ficcontradui ufuranus, qui non potnlf-
fet vel cum hoc , vel cum alio contrahente celebrari a liquo tandem
redo modo, jam in praxi omne in/uftum lucrum ex uluraciQ
du conquifitum , d medio tolleretur .

»4 Nec

268 Explicationis Decalogi

NccobQat tertid, Quod in venditione, locatione,ccn(ibus Heri
ficnilequidnoo poteA . neque coim poto i Petro», g petere pius,
quim dcccro, fi pro decent, pretio nunuum infimo reni eidem jultd
vendidifli, vcl/uAdlocaAi, quamvis, fi pretio lumniovendidiflcs ,
erum julic vend idilles , non obUat, inquam , quia in calu huju> obje-
flioni* emptor , leu cond ucens contrahit cum hac periona , qua: uoo
couicntit in fi ad pretium conventum A non ad aliud: At in calu no-
firo mutuaurius pm cunfcn ti t dare tantum luerit Ac ioliun per con-
ieicdtiatn erroneam, hoc apparet iniquum : ciimergo depolita erit
conlcientia erronea, poterit mu euans, quali per compenlationcm fibi
rctiucte lucrum, quod aliis juficaccepillct .

aj Immdex venditione, vel locatione confirmari poteA dodrina,
de qua difputamus • Sit, qui vendat , fcu loce t bima fide rem pluris ,
vel mmorU jufto: valeat decem v. g. l’cd vendat , loeetve duodecim,
vel odo , Aatim atque apparet bunc contradumcflc juilum , poterit,
abArahendo i liberali donatione, imroo debebit reduci ad jullum .
Cur igitur , idem non fit in calu ooliro, ut ficut ibi vcluti reforma-
tur contritius, quia impliciti femper intelliguur venditio, vel lo-
catio ii da fub pretio jullo , ita in cafu nollru reducatur contradus,
auia propter bonim fidem intelliguur fadus alio modo, hoc deju-
rio: nare quoad fenientiam Emman- Sidubtuue furticiat ; Ac de
qua Leflius/». 1.20. ».i 10. ait non cOc pcrmittcodum, utquisfic
contrahat abfque expreflo titulo, obquem lucrum petat, vel nili
expreflerit f e velle contrahere meliori modo , quo pote A . Sanum
certi confil i um .

*6 Inquires. Sicuti poA initum pnrdidum mutui contradum
cum praraida Virtual» intentione licere videtur lucrum accipere, li-
cebit ne ab initio his duobus mudr contrahere : Prim6,Do tibi cen-
tum, ut omni meliori modo quo juile polium ultra fortem lucrum i
te reportem : fetundfi , Do tibi centum , ut ultra fortem lucrum i tc
reportem-

17 Rcfpondeo ad primitm.Non efle bunc contradum improbat»-
dum : iimnd hanc efle fententiam Lefln jam dixi «ai .Ac ".aj.nifi ta-
men ex eo capite infirmet ur,quod 19.0C jo mox explicabo . Ratio
efl,quia fub illa claululaC omni meliori modoAcc. ) jam implicite fit
contradus juAus, & excluditur injuAus .

Refpondeo ad fecundum ; id triplici modo fieri polX t . Primi, fi
advertas ad bonos titulos damni emergentis , v. g. vel lucri cefiantis ,
Acc. ex quibus lucrum fupra fortem acquirere /ufld polles . Secundi
C advertas nullum titulum boflumadgfie. Tertii, fi adeA quidem
bonus titulus, fed tu prarfeindas: nihil Icilicet cogitans de /uAo,vcl
injuAo titulo.

Dico. Primum modum efle licitum: Secundum illicitum, A ufu-
rari um, qu* duo patent ex didis: At tertius modus, quia nemo eA
cenfendusdelidum committere, ni fi cxprelse conflet, judicandus
erit etiam licitus, (alieni rc;ul-riter,qui enim hoc tertio modo con-
trahit, impliciti bonum titulum involvere przlumitur;quarcnificx
mala confcientia,Ac prava confuetudinc mutuantis fubulura , aliud
colligatur, voca hunc contradum bona fide faducitpro quo recurrar
PodrioajSrnbadeous i Sl uaditi .

Duo muhtu ultrum ctntrafiut Munii
dtftuiiuniur , (jt.

xS Qu X d a.t 8 d i ximus,nifi in unoexplicentur,anfam pollent af-
ferre llhendi, ut his (upenoribusdicbuticcidu tuidsmaU^dt^iif-
CmoThtoloso; Is cum abtolure nobili Vidu* cuucjlliflct .putlc de-
cem pro cen tum in annu recipere ex dato mutuo , redemdebend
oeinenfa neeeffum fuit eundem admooere, ut lucrum receptum
tdliiueretyn ea quodam capite ajiqu am partem difli lucri potuctlt

retinere intellito ea infra dicendis 5 9- .

* CI ” P.ol. catiocflharc. Diximus tunc prdieiiicrumi iufmodifumii
quando mutuans.fi non fcciifet hunc coiuriClum intullum feciliei
quanuo focictatis , vel tnctv, «el cambli , rcl cenlus,»el fi-

roTs A tverd (i muTuans nullum cont radium ex jullisfecilfet , lu-
ccuin reportare pofle nunquam diximui; reporta, et enim ex nullo
I ‘ni lam infpiciamus.an illa Vidua nobilis inillet aliquem ex
comradliSis^llisiIpfad ut ex fefatebatur . i cambiis abOinetele di-
cebat, quia fidocarrhat correfpondemc . Comraflum meue ommnd
rcfpuebit,quia nimis molefliim ubi erat dependere ab i«,quj metam
impolliuri erant, & cum tanta przlertim mcertitudinc lucri, ufquc
ad vertentem ferd annum , met* impolitionem expedire ; Societa-
tem verd vel fecnrum cenfuro,yel alium umilcrn contradum, inire
poterat cum nemine , quia multotiea 1 um qiwfivilJct , non invenit .
njf ergo^miceThcologc,cur Aatim,re Indifculuj^conceAiAi potuif-
fc illam ex mutuo lucrum reportarer Si enim ipfa meliorem, fcu
juAum modum non habebat lucrandi contrahendo cum alus , ncc
coutrahendocum ea, cui mutuum dedit , quar mulier etiam erat,
ncc ullo modo aliis contraditus apta , fatis convincitur imqueeon-
traxifle cAm juAenun potuerit .

Quod igitur didum efl de hoc inito contradu, dici debet de ine-
tando, quando alius contrahendi juflus modus non affulget , cA
enim clard ulura palliau , etiam exprefsd dicere, te velle om-
ui meliori modo contrahere i quando hic modus, vel noneA, vclrc-
Cufacur.

jo Hinc damnabis novam quamdam muliercularum noftr**ta-

Db. VIII. Trafl. III.

tis ocgotUtionem.Dant unum, vel altesum aureum petenti cuipiam
hac lege, ut lingulis hebdomadis duos repetant urenc*4eu Julios, do-
nec aureum integrum loivant^ciolnpcr alios ues^uatuorve Julio*
pro lucro. Pro: edo fi ipfis lucrum ccfiet, fi damnum emergat, b peri-
culo fe ex ponant, uuo vcrbo,fi juAus intercedat titulus , aliquid pro-
portionatumeas repetere poAe,non eA dubiumat C nullus, unde po-
terunt? neque bic valet prxtextus , Ac c non valet •

inquam: quia nullus cll in his circumAantiis poflibiiis judus contra-
dus,non cambu, non renlus,non Societatis ,nam ut alu taceam , quis
hos celebret in tam modica pecunia? non metse ,quia debui Act mu-
tuans expedire mtt;r impolitionem , ncc potuiKet poli hebdomadas
lucrum, Ac furtem fibi repetere , non denique fimilis juAus aliquis
contradus quia is non apparet.Remanec ergo negotiationem ufura-
riam, Acprorlu» improbandam. Vide $.j. *.tp.

IV. Dijficul:*/ vclpmculumrtcuptrtndifoftim au*
dtt lucrum}

z /°\ Uando ratipnabiliter timetur periculum , vel difficultas, vel
cxpcnlyin recuperando mutuo, atque harc oriuntur ratione
pcrlosia: mutuatarii , poteA aliquid proport ionatum exigi fupra for-
tem Ita D\cx\X\U.x.ibjufl,i.\c.d.x. 4 *i. lO.Letl/.cy^.ij.Val./.v^.».
Sylveli.*.*/wi».i^ J «.aliiquc.RatioeA^uia I ubi re etiam fponk hcc
pericula in lucrosrqucac in iorte in gratiam alterius,eA pretio ffli-
inabilc, quidquid dicat Salas^Af^.ao. n.8. alioscitqui negat pro peri-
culo lortis aliquid efle deducendum . Proportumatum(dixi)inquo
anguntur timorati Fidcles;Ac tandem nulla alia regula certior ,quim
judicium experti, afferri poteA, juxta periculorum qualitatem, nu-
merum, gravitatem . Illud erit adjumento, ut videas, quanto pretio
Mrrcatorcs communes finulem negotiationem afiecurarent , leu fi-
dejuberent in foro, Ac exinde, quidpoAisturxfimilibus periculi*
expufcere , perpendas. Dixi rutlus( rationabiliter timetur ) nani
pericula timentur ex fola pufillanimitate, negant pier ique cum
Molm. SaLapud e Lugo citat, pofle quid ultra lortem accipi,
quia tunc illorum periculorum non eA caufa mutuum, fed mutuan-
tis vitiata difpofitio. Verum de Lugo innuit poflejicdt denique alio-
rum judicio relinquat. Ratio cA,( inquit ) quia pneter Matrimo-
nium, proquo aliud potuit in jureAatui , in aliis contradibu*
caufa h*c immediata, cur poflit quid exigi^rA angor ,Ac moleAia^u*
mutuans piAuruseA, toto v g. anno, proptei timorem aminendiior-
tem^uarquefubire ipfc non obligatur fine pretio . At haec jam in eo
pufilloadfuiu : ergo occ.

x Solet autem contingere , ut nmtuatariusad adecurandum mu-
tuantem de fua mutuata pecunia^idhibeat aliquem fidejudorem, cui
aliquid v. g duos, tre lue aureos pro quodlibct aureorum centenario
ipfc mutuaurius dat : ( Ac juAdquidem, nam hic tidcjufior debebie
(olvcrc totum mutuum, fi mutuatarius non lolvet) id, quod licite fit,
etiam quando non cA periculum , ne folvat mutuaurius, utdoccc
Molina d.^ 19. aliique ct«uiraCov.4j.F« c.x.n. 6 . quia adhuceAopus
ptciio al iquo licet minori 9 Aimabile .

9 Jam inquiro, an bic quAMlfacit hic tertius, poflit facere i ple mu-
tuans, fimlle pretium furtensi mutuatario, cujus fit fidejuflorpro
feipfo?

4 Refpoudeo, Si mutuans obliget mutuatarium , ut non eligat
alium afle curatorem , nifi iplum mutuantem, ufurarius non erit.
Non autem talis erit,fed jullus negotiator , fi illum nonobligct,cAo
fe offerat, immA Ac rotet,! d line penculoobligand i mutuatarium .
Ratio prioris eA, quia illud dict imponere mutuatarioonus novum
fupra fortem daum, Ac hunccalumdumtaxatdanin.it laccrCanon
c. Haur&am i % dt ufum . Ratio polteriomeA , quia, luiciperc in fc ta-
le onus ailecurationis, cA pretio z Aimabile, ut 1110J6 didum cA:qua-
re ficuci alius tertius pro hoc onere aliquid exigere valct^ur non va-
leat ipfc idem mutuam , qui certe non fitdcicriomconditioni* ex
eo, quod mutuet?

V. dm /ictui ulifuid phi! tcciptu, ob prtmijjiemtm ,
aliti i quit facte ne* ttptttnSt pt cumam mutuatam
intra certum ttmput .

i /^Ommuniorfententia habet oequaquam licere . ImmAnon

vj nemo addit contrariam eAe novam, inauditam, periculofam
in fidc.Ac aperientem viam ufuris.IuMoIm.d }o8.*.rc.Lcll
Salasw.dlr ufuritjdubj*. ix.Aragon. i.x.q.j 8 au .\ . Dc Lugo*#«n.i dt
jujl.d.xq /te j.*.i 7. contrariam falfiAimam vocans; DicaAill- l-x.dt
jufi.tr. 1 c.d.x . Rationes hujus femen tia: funt variz,i variis Dt^Iari-
busexcogi tatz^uas.nc bis repetam, mox cutn earumdem folutioni-
busfubdam.

% Alia non ignobilium A uthorum fententia ( quam Leflius, licdt
contrarius , ait pofle alicui videri non improbabilem . fed tamen
Mercatoribus tam laxas habenas non die danda ; docet utique lice-
re . Ita Ledelmap.t. fr.8. c.\f.etuc /.^dicens idem doceri idifcipulis
S.Thom.apud Dian.p-r.y trafl. 1 j. nf.q0.l3p.iAi l.rtf^l. Medina
apud LeCt.l*f.ii*. Caflellin. apud deLugo^f.civ. Joan- Medina apud
Lefs>f.«r quibusaddcTrul!.qui fiancWat probabilem, licdt ipfc
contrariam fequatur tem.tJ» Dec.lib.-j.fap.iqJub. \ 1. apud Dian^. 8 .
tr.]jrtfa}. 1 ?pi*ri.}'tT.i,rtfgi. citatu Tannerum .Ratio potiflima

(nam

nam alias vide apud Leffium)eA,quu non poteft negari promiflionem
noa repetendi, per annum V-G-cIe novum onus,novamq; obligatio-
nem pretio tftimabilem,ut mox clarius patebit ■ .» r .quare quod pro
ea accipitur, non accipitur ex vi mutui , fcd vi talis novi oneris .

3 Confirmari primdpoteft,quia omnes cura Molina concedunt}
tepoffe quid exigere pro prommione , qua te obliges intra annum
mutuare quid, vel vendere, quandocumq; quis vol ueri t,qu ia id ver£
eft onus pretio xftirnabile. Sed idem eA promittere non repetere in-
tra annum, quod mutuatG eA/imile enim ell utrumqjonus: crgo&c.

4 Confirmari fecundb poteft. Quia debitum maturandum poA an-
num poAenuocextingui dato aliquo pretio credi tori * debitorelu-
perius,cum Faeund. Rcb. aliifqucdo&is Authuribusconcellimus *.
7. $ 8. num. x. idemque etiam fi alius titulus non appareat , nifi quia
ptaefens pecunia plus valet , qulm futura, non quidem in fe ( tanti
enim in fe valet aureus hod ie , quanti poA annum ) fed ratione anne-
xorum,quia in anno timeri femper rationabiliter poflunc pericula ,
cAonunc prorfus nulla praevideantur, ut itidem explicuimus. Jam
infero ; ergo pecunia mea praefens, quam tibi mutuam d6,plus vale-
bit propter fimi lia connexa, quim tua, qu* futuro tempore i te fol*
vetur.

5 Caramucl^.2.TW.n»#r.</.ia. »wH».8ox.videetiam«*rm. ?6j.
plerumque benignus, & interdum debito magis,hic fcrupulum inii*
cit ; ita enim euro, qui ccrtd fcit fore, ut nullo modo pecunia, quam
alteri mutuavit , indigeat , nihil juft£ poric fupra fortem exigere,
quia tunc nullum fibi gravamen imponit; at qui nullam fentit dam-
num, non habet, cur utilitatem aliquam Centiat . Haec , inquam,
ait. Verilm fi probabilisefth*c fecunda feutentia, quando praevi-
detur indigentia , quam ipfemct Caramuel,»*«*.e.7 6tf. ampleditur,
dicendum conlequenter erat , aliquid Iic£t minus femper accij
polie « quia nunquam in praxi verum cA , ut ipfemet infinuat dii

Caput VIII. De mutuo. 269

perfonarom, temporis circumAantiis . Tempore v.g. pecuniae, fi
tu pauper mutuas modium farinae , tempus imbibi tum huic mutuo,
intelligitur una, vel altera hebdomada, & fortafle miims:at tempore
abundantix, etiam menfis:qu6d fi fis dives, & mutuatariusfit rufti-
cus inops,erit etiam annus, leu donec triticum ex fua tenui iegeteis
recolligat . Quare fi mutuas per tempus aliud , feu longius a prsed i-
flis, erit quid extrinfecum mutuo, & illud fubirenovumonus , oc
vendibile*

ix Quarta Ratio. Quia fic mutuum non differt* Precario. Prae-
cariumenimcA , quancio rem commodas lege , ut poflis repetere
quandocumque volucris . Commodatum verd c A, quando rem com-
modas ca lege, ut repetere non poAisproeo tempore commodati V.
G. pro aono,quo commodas. CGm ergo mutuum aflimilctur Com-
modato , debet participare de ea cond itione , ut repeti nequeat pro
toto tempore, quo ipfum mutuum durat, quo pacto d tueret a preca-
rio :fecus non differret.

1 x Refpondcri primA pollet .negando fecusnon differre. Differt
enim ex eo quod Precarium eA dc re ex fe ufu non conlumptibili,V.
G. de VeAe, Statua, &c.cum mutuum fit de re cx ieulu conlum-
ptihili V.G de Vino .Oleo, pecunia, &c. quo paflo fatis different
fine neccAitate aliud diferimen excogitandi - Rei ponderi tamen ie*
cunddpofTct, diftinsuendo illud (•»««■"»
mutuum proprii , & flriae diOum , ut fcihcet milio eft mtrmfccd
eooiunlU 1 & imbibi «obligatio non repetendi pro aliquo commo-
d 0 tempore numero pratedonte explicato, aflimilatur commodato ,
concedo . Mutuum largi » Cc impropriidiaum.utfctlicctanne-
*um cum obligatione longioris temporis . nego : hocenimtranlic
in alium contrarium innominatum , Do ut des , vel potius m vendi-
tionem, per quam vendit quis juAo^ic proportionatopreuo pericu-
po»c, quia nunquam m praxi verum cir , ut ipiemei murum j am t & libertatem repetendi rem luam pro tempore illo extrin-

««w.8o:.nullumficgravamen imponi .femperenirotimeniur indi- feco. , ... - . . .. . . . «

gentacr cafualesj&periculainopinata : immAipfa promifliononre- 14 Quinta ratio eA Joannis de Lugo . »*'* . '

petendi verbi gratia per annum, eA novum gravamen prctioxAima- tiontm fortis jam totum ,quedmutuatanut at e , ergo /t p u

bile, ficuti promiflio tibi quid vendendi, quando volueris, ut Jam requirat mutuam y injujl) requirrt . Antecedent protatur , quia ant
l n * vs /, t pttmnia pefi annum reddita t quantum anti annum mutua con.

etffa . Confirmat ur t quia tanti valft V. O. hae fiatuanunt , quanti
fi vendam pe fi annum , /f e /edam» , depradiity (yt. Immi tanti d fi i-
matur A Deo gloria , feu Beotitudo data nunt , quanti datapofl an.
num : patet i quia aquaMut mentit fufli nuru defuntto tonfertur ea.
d.mO/oria ,qud iifdtm metit it totefeetur mori lute bine ad annum , w/
annet . Hxc ille .

i< Refponderi primd fic poteft Hxc ratio nimis probat, ergo
nihil . Nam probat nihil mihi deberi cx locato, tanti enim valet lla-
tua nunc, quando tibi initio anni loco, quanti valebit poA annum ,
quando reddes. Et ficut omnes refpondcot tunc non accipi pretium,
pro re locata , fed pro alio , idcA pro ufu rei locatx . Ita ego
refpondebo non accipi pretium pro pecunia concefla , fcd pro
alio : ideA pro libera promiflionecam diuturno tempore non re-
petendi*

16 Refpondcri poflet fecundd dirc&A , negando antecedens .
Ad probationem diftinguoafliimptum : Tanti valet pecunia coo-
cefTa , quanti reddita; ratione fui concedo , rationeannexx pro-
miflicmis, feu alterius connexi, nego, ut patet ex didis . Ad con-
firmationem idem dic . Sani Gloria tanti valet ratione fui nunc, fi
nunemibi illam Deus conferret, quanti fi conferrer poA decem an-
nos . Sed dic , amice, fi tibi illam Deus nunc conferret , & non
hinc ad dec em anno$,quanti faceres cam prxfeatem collationem ?
Ego, immA & tu, &. fanx mentis quifque pluri» faceret^uim infe-
riora quxque bona , ac vitam ipfam, aliud igitur eA xAimatio rei in
fey»liud,quoad aliquam circumAantiamextrinfecam ipfirei conne-
xam •

Quanti valeat promifio non repetendi
mutuum , fyt>

i-j Illnd denique ante omnia intereA hic fdre, ecquodnam pre-
tium exigere dletcGgruura ex hoc titulo? Judicio experti omnibus
expenfis,refpondebis;fcd adhuc urgeo, ecquod nam eA hoc pruden-
tis arbitrium ?Burfx, ait Leff^.x.cap.xo.fturw.ixj. determinaturi
mercatoribus e/ufmodi pretiu fingulis annis, aliquando fex, aliquan*

didum eA .

6 Confirmari poteA tertto: Quxrunt aliqui, An Poflim liciti mu-
tuare V.G centum Petro ea lege, ut fi ego vivam ufque ad annos de-
cem, ipfe mihi anno decimo rcadat ducenta, ideA fortem , dc alia
centum ,quafi decem pro fingulisannis ; fi verd decimum annum
non pertingam, nihil prorfus, nc fortem quidem reddat? & lic£t ne-
get Sylved‘9.uf*T.9u(fi,i64j )7-quia id eilet lucrum ex mutuoieon*
cedunt tamen recentioresapud Di»mmd>art 6.traa.^refo/.jt .fyde-
ineept : Barthol. i S FauAo, infpec. Cenfid.xi.qudfi.$f. EA enim lu-
crum ex contradu innominato, Do ut des ,dceA vcluti ludus paris
periculi . Non eA igitur novum , rranfire mutuum in alium contra*
dum ratioac alicujus fuperadditi pretio xAimabilis . Quare fiego
fubeo periculum , n£ inopinatus adfit cafus , quo ea pecunia ego in-
digeam > vel indigeat amicus meus , cum interim mu matari us certo
fcutfeinomniiupervenienticafu , fine formidineperannumuti
poffc pecunia mea,quam non repetere promifi: cur efle id pretio pAi-
mabile non fit judicandum?

7 Equidem video hanc fententiam ufurx periculo fubefle^Sc in-

fupcrclie difficile Aatuere .quantum poffispro hac promi ffione re-
quirere, quod jam mox «,i7.qtiqremus; tamen, an fit probabilis tum
propter ejus Authores, tum propter rationes jam allatas, dc folutio-
nes contrariorum mox afferendas, ultima fit apud fapientem ledo-
rem xqua fententia . ...

8 Supereft ergo, ut pro curiofis videamus, quo modo ad rationes
contrarias, hoc eA ad rationes primxfententixrcf ponderi poffit .
Prima ratio eil,quiaficexomni mutuo poffet exigi lucrum, prxtex»
tu, quod non ex vi mutui/ed ex vi promiffionis exigatur .

Refponderi poteA , negando fequelam , ut tnox n. 1 x. clarius ex-
plicabo.

9 Secunda Ratio, quia fic pro longiore tempore poffet plus exigi ;
fi enim propter promiAionem non repetendi mutuum , pro uno an-
no^cci pisduo,V.G.pro duobus annis, poteris quatuor : at omnes fa-
tentur tempus vendere, Ufurarium efle .

Refponderi poteA , negando fequi pluspolfe exigi pro longiore
tempore abfolute^oncedendo efle quid moderatum plus,vel minus

.Ii. nnnl .lifliufifin mnlmuihir i .H n -t

effe meam promiflionem non repetendi , quim in breviore .

10 Tertia ratio coeteris fortior, eft, quia obligat io non repetendi
mntuum pro aliquo certo tempore , eA imbibiu in ipfa natura mu-
tui : qui enim mutuat, pro aliquo tempore mutuat, atque aded ficu-
ti datio mutui eA donatio liberalis , ita necefle eft ut fi t id , auod eft
de ef&ntia, feu natura mutui, hoc eft, ut fit liberalis etiam obligatio
diOa non repetendi pro certo tempore.

r t Refponderi poteft fic diAincuendo : Obligatio non repetendi
mutuum pro aliquo commodo tempore * eft imbibitafn natura mu*
tui^oncedoantecedcns . Obligatio non repetendi pro toto, & quo-
cumque tempore.quo mutuum protrahi poteft xft imbibit* in natu-
ra mutui , nego antecedens . Colligo ex Dicaftill. M.x. defufi.tr. 10.

tuo, quia politoco Aatuto, fit taxa com-
io ; fcd idem Leffius, hoc non approbat
praefundendo* lucro ceflante, vel lucro

munis pro omnibus . Audio

paul 6 poft,ffMMx 7 .aitquepri

emergente, id injuftd Ilatui;mult6 magis, quia nosouprimus u
(aliter prt locis, ubi hfc taxa non Aatuitur. Aliquid ergo nos firmius
ftatuamus,£c loquamur de mutuo in pecunia, e»empligratu,pcr an-
num, nam pro mutuo olei, frumen ti ^cc.potcll evenire, ut annus non
reputetur longum tempus, utdixt»-i ' cum c«»tra regulariter pro
mutuo in pecunia longum reputetur tempus urtius anni , muh6 ma-
gis duorum, trium , &c. .

18 Dixi jam pofle pro hoc titulo promilhoois noo repetendi pe-
cuniam mutuam pro quolibet anno,Jieite mnoflrahacxtate pecu-

. .. ,- r niofa exigi quinque pro centenario. Ica ^. ram// * 1 Tbeetog.moraJ.

diff.t.num.is ■& x*j& aliti . Tempus igitur aliquod eft imbibitum num. 799. Ratio eft, quia ejufmodi promiiuo regulariter tanti vide*
In mutuo^c non determina toro, fcd detorminandu cx variis rerum, tur «lunari pofte * prudentibus . Et boju» ratM eft, qui* preuare-

Google

270

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Trad.IV.

rum cx communi rftimationc hominum pendent: commune autem
hominum judicium nunc videtur efle, ut qui vendit fuam libertate
de refumeuda fua pecunia per annum, quinque exigat pro centum ,
cuius rei lignum cfi.quia fi cu ili bet prudenti dicatur, Vel elige nunc
habere centum numeratos aureos , vel centum, & quinque port an-
num, eligeret potius centum pra fi:ntes,quim centum, &quinqj,fu-
turos,quiex multis eventibus impediri poDunt,ne habeantur. Con-
firmatur, quia aiiecuratores in mercium periculis, nec vald£ exce-
dentibus, nec admodum levibus, Ii quinque pro centenario fumanti
non imprudenter, nec injufldfe gerunt : ergopari modo in cafuno-
firo ; ctlm illa promiifio non repetendi trahat lempcr non vulgarium

periculorum,difficultaturaque timorem .

19 Ex bis collige prirofi • Viduae illi alUt*$.j.».i 8 . polle conce-
di , fi vera eflet dodrma numeri fecundi hadcnusexpenfa, quinque
pro centum , ncmpdquu propter bonam fidem judicare pofiumus
eam celebraturam fuilie contradum hunc promi llionis nO repeten-
di, Scc. Collige fecun Jd,cur Mulierculis illis allatis eo (. $>. n. jo. ne-
gandum fit quidpiara lucri percipere ? nimirum, quia uiiusaureus ad
ntionemquinque pro centum fer6nihil,unutnfcilicet,vcl alterum
obolum in anno potuifiet ex hoc titulo promiiTionis parerc:& tamen
i lite repetebant aliquos Juli os nec poli annum, fcd poli hebdomadas .
Harc quoad totam hanc huius §. 5 . difficultatem expendenda fapico-
tiorum (Uteris obtulifle fufficut .

$. VI. An fieret quiJfupr* fortem reportare eb moUUiam priva-
tionii fia pra fonti t pecu mia /

x A Ddunt nonnulli aliud caput accipiend i fupra fortem , nem-
i\ pc, ratione moleAiar, quam cx fua abfenti pecunia quis per-
cipit, leu ratione carentiaeconiolationis , qua quis frui folct, dum
domi, & in atea fuam pecuniam praefentem habet , quem animi fen-
fum comprobat fortafle Avarus ille } dum apud Horatium fic fibi
blanditur.

At enibi plendo domi, dum numme i conttrr.pler ia arca .

Et quidem CxnmMb.x.Tbeol.mora/.d.i^. mum.\ 6».l fequiturque
Med.apud QicxhilUib.x.drjufi.tr.iaj/.i.dub.i r J fic habet . Dtflin-
fw tnolefiiam i periculo , vel damno emergente , fy i lucro cejjante . Efi
9 tri aliqua recreatio invidendis rebus pretiefit > cur aoa (yiafoffiden-
dss f Pro audienda como dia , vel videnda defiia , datur precum , (Jj 1
tume contradicit , cur aoa pro videndi s t vel peffidene/it optimis auri par-
tibus t Ratione ergo bujus moltfiia A carentia pecunia fuborta , procifo
omni alio periculo y psffie quid fupra fortem accipi , affirmat Medina .
£t DtvtT forna Interpretet qua fi. fi. art.l .judicant Jpeculative proba-
bile . Sed Dicafiillut contradicit , (y inquit , Mihi hoc finientia (y
/pecu Jml ite improbabili t , (ymeraliter irt peaxitr.iomninb videtur per ni.
ciofa . Videte Cenfonum Catenem fovero /aperci/ie doflrieutm ceadem-
oeantfm f audito tamou rtum.X^ftbi deinde effe contrarium ,&C.HfC
Caram.

x Equidem ciimad praxim animus meus fit femper intentus, ajo,
hanc moleflum in praxi efle adeo levem» ut in communibus com-
merciis parva , atque adebnihil reputetur , ac prwpterei vix Qui-
dem fic pretsocompenfanda. Dicaftiil. ablolute hanc noflram lcu-
tentiamdocet/.^.aj*.

§. VII. De Cooperatoribus cum Ufurmri» , (y de ocrumdem
panit . t(emiffii ) .

I 1 "^ E Coopcrantibus cum Ufurariodidumeflfurticicnter fib.g.

x Ouas aut an p?oas, obligationefque contrahant Ufurarii. Qua
rationecorum bona remaneant obligata refiituuon» ; *n dominium

infptc.d.\(>.qu*fi . lOO.

tractatus IV.

De Grcumftantiis reftitutionis , & Concaufis, &c.

CAPUT primum.

Dc Novem Circumftantiis Reftitutionis.

X Hnverfibuscst continentor.

g.. #/ » &Hjd refiituit , Cui , Quantum, Quomodo , Quando ,

Ordine , quoque luo , que Caufa rxcuftt ini quum ,

$. I.

t T\Rofefl6^srcflitaere tenebitur, qui ad I id adft tingitur hjuftida,
X de quate in coabac materia de refliuuione dii putatum eu.

Ita fan£ . Verum , quae alibi locum coramod um nou habuerunt , hic
fubiicienda fune , idemq; lacienda in fingulis propoli tis circumllarv-
1 1 is. In hac ergo prima circumdantia docebimus^n rellituere tenea-
tur pauper fidus, & An Rcligiufus acre alieno, vel furto gravatus .

Paupor fiflut .

x Qui fimulata paupertate accipit Elcemofy nam, peccat, tenetur-
quead reflitutionem ; exCxflrop. tom.i,tr^.d.x.puan.t^. num.j.
Ratio efl,quia accipit fine ti t u!o;cum enim interponat fraudem, fa-
cit, ut deficiat finis, quo Domiuus movetur ad dandunyqui finis erat
paupertas .

Cui autem fint reflituenda^liifne pauperibus veris^n ipfi Domi-
no,qui illam cll elargitus, vide late apud Mcroll.'M>.r.i.<«*.856.Ec
Sotus quidcm/jucm lequitur Dian./>.6 rr.8/r/.iop. putat , Domino ,
qui dediti Medina, & Navarrus, pauperibus .

Si fraus tamen caderet in modum, non verd in fubflantiam,jpoflec
Elcemofy na julle retineri, quia, quoad fubflantiam, adeiUt lufficicns
voluntarium, utfiquisElcemolynamquidem tibi porrigeret , fcd
mfi fingeres paupertatem, non ade6 promptae liberaliter. Atque ex
hoc capite frequenter exculo veros pauperes, led ult ra modum fuas
necelficatcs exaggerantes. De hac re tota prztcrauthorcs mox ci-
tandos fuse agit Dicaflill .Hb.x.tr.i d. 6 .dub. j.

3 OLiicis.Qui findens Sapientiam, virtuteique, accipitabEpifco-
po beneficium , validi accipit , uec obligatur illud rehgnare , < 3 c qui
ordinatur v.g. Sacerdos fine patrimonio , vel cum Excbmunicatione
validdmitiatur.& umen Epifcopusfifeiviflct veritatem, uon con-
tulil ct beneficium , nec ordinaflet :ergo pan ratione femper validi
donabitur Elecmo()’na in cafu nollro,< 5 cc.Rcfp.ncgo paritatem nam
Epifcopusriuan.doattuconfert benefici um, vel ordi nes abfoluti in-
tendit harc conferre huic determinate pcrkmae , fic expolccntc te-
ccpta confuetiidinc,& bono Ecclefiaflicome Ordines, fic Beneficia ,
fub infinitis fidelium icrupulis, Incerta eflent; id quod non cll in ca-
fu ementitae paupertatis. Dc Mendicautibus oftiaum modicas Elee-
molynas benignius loquitur Granado x.t.eontr.j.tr.i i.d.q.n.j. in his
enim(ait) non um habetur ratio paupertatis, quam chantatis, unde
Dominus nou ccnfctur dare lub conditione paupertatis , fed abfuis-
ti: quod fani non ita fe habet in Eleemofyna notabilis quantitatis.

Io hoc denique punflo PafquaUr/u.4. q 39. num.x. ait, hunc acci-
pientem Elee mofy nam praetextu paupertatis ,oec in magn is, nec in
parvis Elccmofyms teneri ad rdjitutionem^peccare ubi cll gravitas
materiar > non credo , n^ari pofle , nec i Palqualigo ,nec ab aliis. )
Ratio, erf , inquit, quia tinis principalis femper adcfl, nempe amor
pictatis,& Dei. Multh magis,quia Juriscoiil ul t i, quos apud cumdcm
authorem videre poteris docent fa£lapcr errorem non re tranari ,
quando fubdl caufa pieutis.Scd ccrtc noftra fententia faltem tutior
cll ,< 3 cconfulenda.

4 Quid depaupere t qui pigritiae vel etiam cupiditatis caufa Elee*
mofyoampolcit? Rclp.fi veredi pauper, nec moraliter peccat, nec
ad reflitutionem tcncturJta Bartol.apud Dian/ j/r.g : r *J ii .§.*otm
etiam. Non priilc,quia otioli tas illa, vel cupiditas, nili aliud addatur,
■on pertingit ad gravem deordinationem . Non pofl critis; quia con-
flante pau per cate confiat fin i s eleeroofy me .

Quid, de Erqmiu^cu fervi ente alicui Ecclcfiad Refp. licere huic
vivere juxtafuura flatum ex Elcemofy nis Ecclcfiae, illi tamen ^qua-
liter providendoiquia qui altari fervit, de _altari& vivat . Quodex
fuo competenti viau,tcclefisequc cultu lupcrell polle eum dare, fi-
vd fuUco^natiSjfive extraneis, modo fint pauperes , & mod6 ex cir-
cumilantiis non appareat Dtmaria Fidelium Eccicfizornatuiap-
pUcari, colligi turex didis.

5 At vcrd,cuinarainjufteficfort£ accepta funtrefli tuenda, Do-
mino ne, an Pauperibus^n locis PiisPReipondeo utrumque cfTc pro-
babile docet Vafqu Opufeje E hemojyna , r. 5. §.4. d.t. quem fequitur
Cailrop.***. i.rr.6y.a^. 1+.«««». 7. & Diana, locjcit.rtf xx. Domino
quia is non dedic^iifi huic,crgo noo alteri . Pauperibus: quia^ui de-
dit, non refpex it » nili rationem vclutigenericam Paupertatis , 6c
Chrifii Domini amorem : unde faltem regulariter non aflrinxit in-
tentionem ad hunc numero pauperem , ergo jam habetur voluntas
ejus interpretati va dandi cuicumque alteri pauperi , vel Ecclefur
no mi ne Chrifli-lllud adverto, fi quis fida nobilitate d icendo v. g. fe
efle filium alicujus Principisacclpiat aliquid , ut fi hoipitio magnifi-
co exciperetur» obligari ad rdlitutiooem Domino, nec pofle Paupe-
ribus, quia tunc motivum, ne in genere quidem, attingit pauperta-
tem. Simile quid decerne in fimilibus.

6 Ex d <dis potui prim6cujufdam pauperculae interrogationi r©-
fponfumdare. A ferebat illa fe Eleemofynisquotidianis fumma c6-
flaflevigintiquinque aureorum , earoque fervare pro necefli tat ibus
fortafie inopinath fuperventuris : fcifcitabatur ergo an deinccpc

dere ? Rcfpondi modicam videri illam acquifiti cumuli quantita-
tem ; quare noo videri eam jam exceflifiie fines paupertatis , ut noa
poflet deinceps mendicare : per f pera tam autem pecuniam confe-
quenti tempore acquirendam, tunedemum illam vetandam cfieab
acceputiot»e,quando prudenti judicio , fecuodflm ejus infimam fla-

Caput I. De Circumftantiis Reftit.

tus condi tionem,non indigere ampliis comprehendetur: expenden-
do umen neccfliuics moraliter proximas , noq verd quaicumque
remotas; has enim quicumque divites timere pofluot, nec umen
valent titulo paupertatis Eleemofynam cxpofcere;concedit nihilo*
minus Diana ,part t. tr, i . Ufitell. refiel.%. Eleemofynam pnfle petert
eum, qui filias habet nubiles , quas commodd dotare oon poted ,
etiamfi oondefint necdlatia ad vitam fuam , # filiarum , utcumque
fuflentandam .

Secuoddex didis approbavi cum Sanch-Ar.'» 7)#<\/.a4.n.r4. com-
munem praxim ,qua divites colligere alicubi folent llipem procat-
cere concluiis.pro Xenodochi is,pru Pauperibus . Nam etiam tam fi-
naliter ver£ egentes fublcvantur .

Unum obfervavi.Si quis dives oblidetur aliquem pauperem alere,
non pofTc pro ipfo Eleemofynam petere . Pater V. G. vel frater non
potell Eleemofynam colligere pro filio, vel lorore pauperibus. Ratio
eft,qutaexeoqu6d filius,# foror gaudent Patie, iratreve di vite, ha-
bent jus,quaaliabipGsdebea»t : ergo jam pauperes non funt, pro
quibuspoflit ab ns,quibus incumbit eos luftcntare.clcemofyna colli-
gi, &c.Ica'

a Sanch/i .»■ Dee. e . 1 4 «.$.

J(ehgiefus are aliene^ vel furte gravatus .

7 Potuit haec debita Religiofus comraxiifeantc profeflionem :
potuit poflei .

Ante troftjjuntm ,

Quoad prius: Prarmitte.per fe sere alieno undecumque gravatum
non habentem unde reddat, polle rcligiofam vitam fufeipere- Ita S.

271

1» VerAm hic duat fubdubitatlones emergunt - Prima : Quid, fi
huic jam profeflb tn Religione deferatur al iqua b?reditas 4 cgatiun»

^°Relpondeo:Sanchez tU>. jJ" D Ha/eu.**. cuiadde Felin. Aror.
Mol in.aliofquc apud CiHtop.ietn.ijr. 1 6J. \p- * 6 . «». $ • docet ex his
Religionem obligari fatisfacerepro di&iscjuldem Religiou debitis
quia nunquam per ingretium Religionis taflum i debitore, derog*-
tum fuit Jus creditorum in caonmu,qua: obvenire poliunt Religio-
iu ratione perlon* ipfis obi «gatz.Con b rmari poteft,qu ia fic*qui ccl-
lit bonis,ii quid praeter necetfaria alimenta forte acquiuverit , debe-
bit id creditoribus dare, ut omnes fatentur.

Verum C rogata i tanto Viro venia ) hoc ipfum erat probandum ,
an tale jus retineant creditores io Rcligiolum . Adc o M cm a ti ottCia
enim clara patet dilparitas : nam faecularis cedens bonis nec fit alte-
rius, nec fit incapax dominii , ut fit Rehgiolus . Praterei mihi vide-
tur pofle contra Sanch ex ipiius do&rina probari oppofita lententia ,
ipfeenim plures referens M.jjn X»< **■“?■ * *■*"'»• ? 6 : «CaQropal.

communior, veriorqucopimo docet, lega-
ta ,hsrredi utes, donationes ,#coniequeoter pretium laboris Re-

'Thleeeraex rr/.al iigue,quos citat Sanch. Dtej.19.ttu.-j, contra
Mol./.jV^fl.aliofquc. Ratio S Th.».a.f.*//.ar/.6 ad\. cft,quia *
putatur cedere bonis, quod facere poile cuilibet liberum ell : nec

enim obligatio^juamvis juramento firmata,ad reddendam pccuniS
unti eft,ut fidelem privare poflk bono tam fuperioris ordinis , quale
cd , Deo omnium Domino vitam addicere.

8 Dixi primb,(per fejnara hodie adeft Sixti V. prohibitio , »

ingemi at t gravatus , vel reddenda raltcmbus obligatu i , (ye. ad prejefi.

fianem admittatur . Illam lege cum moderatione Clementis apud de
Luso tam.\.dtjufl.d.n/t(i.6.A num.jg.C/C Cillrop.um.j./r. 1 6.difp.l .
puni}.j.§ x.num.iO.Sc Dici(t-b.mox.citand.(cd interitn notaillud(in-
genti. )

9 Dixi fecundAf non habentem unde ) na mfi habet, quod debet,
relinquere debitoribus, opus erit, perinde enim facit^c qui bonisce-
dit. Addunt Sanch. /.<■.*. o.aliique apud de Lugo/c.n.fij.quibhsaddc
Dicaftill./.a^r/w/./r.a .A.io.dub.S.ti.i iq. fi intra breve tempus, puta
unum , vel alter um annum pollet manendo in fseculo creditoribus
latis facere , obligari , non flatim ingredi . Congrua do&rina , fed
nequaquam obligans. Ratio eft duplex, altera dicitur exexprefli
authoritate S.Thom. /*r, tit. quae ad faciendam noftram fententiam
probabilem fufRciens eft . Altera ducitur ex Ipfa natura Religionis,
quae non habet folam bonitatem coeterorum confi!iorum,ob quefa-
teor,non polle negligi fatisfa&ionem debitorum, maxirrfeexdeliclo,
neque enim pollet quis, ut orationi vacaret , ut Xenodochio lerviret
relinquere U tisfadion em ex Juftitia , quae fortior eft : Sed habet
etiam ftatus Religiofus bonitatem longdfupenorem , nempd fein
fervum Dei perpetud mancipare: utiemper exmimata utprofeflio
cujufcumque Religionis maximum, ac lummum , quodpoflit ho-
mo ex fe Deo tradere t nam vitam , cjlm ejus homo Dominus non
fit, tradere ex fe non valet . Hinc ergo fit,ut irrationabile fit.tancum
bonum velle i quocumque debito retardari .Dico (quocumque,)
nam fi violafti virginem, V. G. fubfpc conjugii , meritdab instfelTU
Religion is retardaberis , quia in violatione non agitur de debito rei
pecuniariae, fed dedebitocircaafluroptionem flatus, quem fine nota
non potem lufcipere virgo ilia, ni fi mediante flatu matrimonii i te
fufcepti : cum igitur hic concurrat fulceptio (latus tui, quem prae-
tendis in Religione,# ftatus matrimoni iduent virgo praetendit(nift
volens remittat ) non ell mirum, qudd praevaleat datus matrimonii,
puta in favorem virginis affedz i te illa injuria • Ac in debitis pe-
cuniariis ctim concurrat folutio alienae pecuniae, & datus Religiofi
fufeepeio, haec, utpotd bonum adeA excellens, praevalere debebit .
Nihilominus confultdad finem non folvendi debita , Sc non propter
alium fuperiorem falutis propria? bonum, velle Religionem ingre-
di, nullo modo fine peccato injuditiz concederem .

10 His\>rxmiflis, Dico primA, gravatum in faeculo praedicis de-
bitis fir£ ex contraQu,fiv£ ex deliflo ( nam fi non ingentia fint , licitd
admittetur, ut vidimus, ad profeflionem jcundemque nulla bona ha-
bentem,quae fecum ferre queat ad Religionem, ad nihil ipfum obli-
gari. Ratio ducitur ex difiis,qnia,ob tantum bonum Rcligionis,po-
cuit cedere bonis : An in Religione adhuc teneatur laborare, ut fol-
vat ea debita,fi poflit^nox fubiiciam. An etiam licitA^uandn^uam-
vis ingentia fint debita, funt tamen incertorum Dominorum ; vel

[uando funt contra^a fine culpa, vel quando ex fola liberali promif-

quando lunt comraUa Une culpa, vel q
fione : Vide apud Diead./x.^ ».1 4 j.
xi DicofecuodA:Si is aliqua bona

ligioli non acquiri mediati , guafipnmAipli Religiolo, oc deinde
Religioni ,led immediati, ipd Religioni , quiaiple Religiofus in-
capax omnino ed acquirendi dominii. Jamex hoc principiocoolfr-

quitur creditores nullum jus habere in bona illa delata poli prolel-
itonem , deberent enim habere Jus in Religionem , quod nunquam

% hac nodra fententia fic habet Cadropalaus,r.J^»;<^.t6.d.

2 , E? re Mona/hr tum rx bemt , eccafionr Hjhgie/S , pafl prcft/ftentm ,
ataid/ftii , fatitfaetri ertdttrilftti *cm tfttrtur . Tumfuta debita funt
txtiubia : Tum quia illa btna RtUgbf, non Mittuntur , ut txtoda
enut tradit oubut fati fatitadi aeeipiant ; (y fub te tnm in Monaflt-
rium tramftrantut ; ftd tmmidiati atquiruntmr Mtnafttr it , quid
rten rxperjUa Rrhgit/i , ftdtx btnn ab Me acetptit , n*( f*b n cnrt
ab/ir alienem fatiifanrmd: enditeribut habet . Hdc difputatiamt
tia ditia funt , qua alus dt finienda corrmiitimu: . Ha&enu* Cadro-
palaus : cujus verba dui» in me pariunt oppofitos effeflus . Alte-

rum ; folam propenfiooem tanti Authoris, additis non vulgaribus

iam diflis rationibus , videri fufficere ad id probabile reputandum .
Alterum ; Qudd tantus Author noluerit litem deceruere,tne urge-
re, nec ego decernam . -

Fateor tamen conveniens effe , tunc Religionem ex prardi^isfu-
pervenientibus bonisfolvereprrdidla debita : & quidem poced^usa
probabiliffima cd fententia Sancbez : quare tunc non dicetur Praela-
tus difliparebona Religionis, fed folvere debita, ad quae lolvenda ex
probabili, immo communi fententia conllringitur.

14 Secunda fubdubitatio: An hic ReligitHus obligetur laborare,
qud pretium laboris impendat ad lolutionem prardiflorum debito-
rum ? Rcfpondco non obligari: Nam cum ipfe nullius dominii capax
fit , & totum quod acquirit immediate cedat Religioni , de eo
pretio dif ponere non poted : folutio hucem debiti ex propriis debet
ner i, non ex alienis.

De Lugo dfjufi.di/p.zi./rB.6ji.7y.d\io docet . Alterum, oblicae i
Monaderium folvere priedida Monachi debita ex pretio ejufdem
acquifito ex Concionibus , Legionibus &c. Alterum tbid. numer. g».
ver fi ultima dtatqutpari , non obligari Praelatupi ad dandam licen-
tiam Monacho, ut laborandoacquirit aliquid , proprpMis debi-
tis (atisfaciat , quia Prclatus jus habet impediendi luumfubduum
in aliis asionibus, prout PrzUtoipfi libuerit v Dico tamen hccduo
dida fibi minus cohzrere . Si enim poted Praelatus prohibere ,
ne pretium habitum ex labore detur debitoribus illis ? utroque
enim jure xquA potitur Praelatus , # in perfonam Religiofi ,
# in pretium ab eodem acquifitum , Melius igitur fic habet Cadro-
palaus r.^jrati.i6.d.^.part.J.^j^. numer. Z. Sed verius txsfiime , neque
f>r a latam obtigasumeffe baue licentiam ( iabetandi) e eat edet e } neque
te illa ntif a run t resfiterum , fed fieligienit et , fy prefeffioue fa.
tlajum ttjjtene bentrum debita extiiasfii . Notas ? id de hereditate,
vel legato delatis pod profeflionem noluit decernere Cadropal.
modA num. 1 j. fed hoc de labore abfolutd , & fine harficatione de-
cem it.

aliqua bona habeat , quasad Religionem
ferat , obligari tunc Religionem folvere praedifla debita, juxta vires
bonorum allatorum . Ratio ed clara, quia bonorum fucccflbr ad-
flri ngitur debitis ejusjeui fuccedi t -

&c. quamtumyis fequamur illam opinionem ,qu6d fint in quocum-

J |ue rigore Religiofi . Ratio ed , quia hi cum tam amplam habeant
uoriim bonorum adroioidrationem , non cenfentur cedere bonis ,
C umeas Religiones profitentur, #c.

Aere aHene gravatus pe fi prefe/fieaem .

16 Quoad pollerius^ uando Cc i 1 icet Religiofus contraxit ^bitx,
dumcdKeligiofus ; Didingucndum eft deddaitisex deliflo,# de-
bitis ex contradu, de quibus aHertionibus fic d«“°*

17 Adertio prima : Si intra Religion*" droitum ex gravi deli-
flo Religiofus contraxit V.G. furando , damniheando , l upra pre .
tium iudum vendendo fccularibus,dtc. certum ell, debe re reditus-
^ — r...D*lioMMnn . fa r« 'pfaextet vel

non debet Rew
" commifliun
modo

Z71

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra& III.

modo capitulari ab Ipfa Communitate , non debet vergere indam*
num Monafterii . Vide.quz dicam mox u Debet autem refli-
tuere Religiofus ipfe, fi fruitur peculio, vel (i poteft ex iis, quat (ibi i
Religione conceduntur detrahere de non »«cefiariis commoditati-
bus. ItaSaochez/id.y.»* Otcei.esp.i 9 »-r n.cit.Molin./ow.i.di^.
vtrffoiiui dtflingutrtrn . Ratio eft, quia Religiofus furansab extra-
neo in jufti tiara committit, ergo tenetur facere sequalitatem co mo-
do, quo pote/1.

iH Neque dicas : Religiofus modA non tenebatur fol vere debita
cooiratita in ficculoex dclido, ergo neque nunc debita G mi lia con-
tradi in Religione . Ne id, dicas, inquam , nam ibi purgavit de-
bita illa per ccffionem bonorum, aon verdincafupraeleuu^Scexalta
«urte quilibet conari quantum poteft,dcbet, ut aequalitatem, quam
larfit , refarciat .

19 Poteft tamen Praelatus impedire, ne hic Religiofus ex fubtra-
flione peculii, vel fuarum commoditatum, folvat tzculariprxdi-
tta debita ex delida,etiam in Religione contrada. Ita Sanch. loc.cit.
nem. 1 1 j .contra Navarr.l icdt eedtm Ai.j.m Dtra/ cmp. 3 1 . j p./in.tui
didi immemor fequatur contrarium . Ratio cfl , quia fru&us pecu-
lii, & totum, quod Cbi Religiofus fubtrahit de fua commoditate ,
eft in dominio Religionis: poteft ergo Prsrlatus illud nolle ab fe ab-
dicare, & fic refliiutionem jufte impedire.

ao Fateor eigo, ex illo deltdo Religioii ,ncceflarid, & immedia-
ti oriri obligationem reflit uendi , oritur enim ex ipfa natura inju-
ftsedamnificatioois; & hoc folum potuit velle de Lugo , rem. i.de
jufl. eifput.yfeB.xo. nu. ii j. qui nobis videtur contrarius: fcddico
poffe deinde impediri ipfamreilitutionemlPrarlato , exeo, quod
Religiofus non habeat , unde reddat, Pr«elatocontradiccnte,qui ju-
fte contradicere poteft , quia folus i pfc poteft difponere , 8 c non Rc-
-Itgiofusde rebus quomodocumque pertinentibus ad Religionem .
Atque ex hujus dodrinae i nad vertentia defeciflein hac doarina vi-
dentor non pauci.

ii Dixi autemCfaeculari) nani (i Religiofus damnum pergravem
culpam Theologicam fecerit Monafterio,V.G in officio Procurato-
ris,Cellerarii^acri(hr Ac.Prarlatus non poteft impedire reftitutio-
nem. Prziatus enim, nili caufa proportionata obdet, obligatur Mo-
mfteriifui indemnitatem procurare .

22 Aflenio fecunda- Si Religiofus, dum eft intra Religionem ,
contradum aliquem Gve oocrofum,(ive gratuitum cum aliquo iniit,
'undeoriatur obligatio reftituendi, erit diflinguendum. Vclenim
iniit legitimi nomine Religionis : & tunc tenetur ipfa Religio, ut
exfe patet , dr prohat fusi Sancbez, Bi. 1 J» Dee.tep. 3 1 . d V el

j»ec nomine Rei igionis,nec cum licentia Prsrlati:dc tunc fine dubio
ad nihil Religio tenetur . Vel denique iniit non quidem dido legi-
timo nomine Religioni*, at cum licentia Prae lati, (i ve etiam line di-
da licentia; Ac tunc fi ex e/ufmodi contradu damnum contrahenti
fucceffit , quia tuncadeft damnificat io externi , quae comparatur in-
iudae receptioni, recurret contra Religiofum dodrina allata". 17.
Religio autem tunc nihil debet , quia ex delidoRcligiofi , ut mod6
diximus , nondebet Monafterium damnum pati : oc illa licentia
quan do affuit, non data eft ad contrahendum nomine Monafterii :
fed fuit mera permiffio , ne Religiofus illiciti contraheret .

aj Dices , fi fervus. vel animal dattinum infert Tertio, Dominus
eorum tenetur vel refercire damnum , vel fervum, feu animal pro
noxa dare,Ag.» V» naju/.Aiheu.Sc nos diximus/V" 1 Bi- fi- ‘ a P- 4 -
ergoincafu noftro fi Religiofus damnum infert tertio, violando v.
g. tertii depofitum , fi non tradetur Religiof us faltem referciatur
damnum i Relisuooe . Rcfpondeo neganda eft confequentia , quia
Religiofus non eft fervus : tege Sane hcz, multis probantem /*>- r •"
Decel.tep.x 1 .«vvw.40.de Caftropalaum/«".3.»^«. 1 b.dtjp.i
qui docent commune ciie apua Doflorf* , Rdig'ofum,tum icr^
vo.tum filio fami lias comparari . prout Mon.ficrio ■

Std io re noilra utilius cllMoninirioaiuincumpuui^ofsmilus,
«jusdebo nuo tenetur Puteret

ergo&r. , r . . IM n u i Rcliuofo nomine fuoinito

Quid fi I icentis Prsei-rij nulium darnoum tertio fuc-
*“Ir r 7 r rmaaaiurtao RrhgiofusdcbeitftjrecoruritUi.A^,
ceffit. fed fol |I m .“^ ro cuolcieut «debere ftire . R >tio eft, quii efl
^babiliuscficml .[j ajt.oncm nalunlcm in Religiofo , dura

: 'w^ed^Religiolum non h * l, £ re » n «c velle, nec nolle;id
j- ilinauaBM»® non habet, quia non eft tam efficax, ut non poffit i
^.^SiSeievocari, non veri ut non poffit fe obligare .

Quoniam veri,ut innuimus , poteft hunc contradum irritare
ataue adc6 nullum reddere, eftopoftitilli ftarc, fi velit,
SEK tnf omnes, ficut poteft, fed non tenetur pupillus, vel mi-
nory quando contrahit fine authoritate tutoris, vel curatoris ; In-
quiro, id fempexm.* eft, etiam quando ipfemet Superior dedit licen-
tiam? Et quid de fucceflbre ejus, qui eam liccntiamconceflit?Rcf-
pondeo , quando ab iplii , vel i quocumque fucccflore data eft licen-
tia ..non poffcnecabipfbn^ci quocumque alio Superiore irritari
ejtifir.odi Contradum . Ita Sanchez Ai. 9.^ MutrJ^p. numtr. 14.^7
lU.-j. 4 H TUcal.cup.li.nu ^r. contra LtitJ^.ldup^o.u.JO.num.tJ. di-

ccnteinvalid 4 pofle,fednoalicitc,fioe;uftacaula • Ratio efl, quia

licentia facit , ut contradusfic omni ex parte validns^tnde acquiri-
tur jus tertio; hoc autem femel acquifitum , injuftitia fieret, fi pvl'-
fet invalidum reddi- &inchez»idd<r»addit , fi tunc Suptfur nibito-
minus reveni /1 nulium , nefu?ut. ut fuliitut fln rf nfmnB <en-
truflui , mn pecren f nidi tum , fi ei non fiet . Verum hoc io-
telligere non poflumus \ fi enim ipfenobifcum concedit, tunc ac-
quifitum efte Jus tertio , qua ratione fubditus in re tam clar£ inju-
(U , atque ade6 peccaminofa potiet Superiori obedire ?Tunc igitur
folum poterit irritare ulcro contradum Superior , dc confequen-
terfubditus illum non fequitur , quando line ulla licentia initus
fuit.

»7 Difparitas denique, cur poffit idem 1 Superior , qui dedit li-
centiam fubdito, ut voveat, vel ejusfucccflor irritare Rtligiofi vota,
non verd poffit promifliones homini fadas , eft, quia ex voti appro-
batione non acquiritur jus tertio , fed Deo , cujus vices cum Su-
perior gerat ad gubernandum , poteft faltem cx jufta caufa eidem re-
mittere Jus Deo acquifitum : contra , cum non gerat hominis vices ,
Jus homini acquifitum remittere non valet . Lege Sanchez M. 9. de
Metrim.d. 40.«. 1 4.

$. II

1 /^VUomodo idem, quod debetur, vel ejus aeftimatio reflituenda

VjJ fit, patet ex didis . Solum id fupcreft notandum, an ut me
occultum furem non patefaciam , poffim rem extantem retinere,
ejufquc valorem reftituere ? Rcfpondeo id non pofle paflim contin-
gere :quia tunc potero ex Dicaftill^a.^v//fi/.f.iV.ii
r at. media alia perfona,qui de roc taceat, reftituere . Quando tamen
lic£t rariffim^, eveniret , ut meam famamterti* perlonar credere
merito non audeam ,ajo ,tunc licere valorem reddere , etiamfi pti-
tem Dominum nolle va!orcm,fed velleomninorem .Ratio efl, quia
pluris facienda eft mea fama. Adverte de notabili fama efTefermo-
nem ; ac notabiliter excedente seftiimtioncm , quamaflequeretur
Dominus de re fua, ut cx fuperius didis colligi poteft . Imm6 cafus ,
licit etiam rarus efle poftet, ut propter meam eamdem famam , nec
rem iplam,ncc valorem reftituere tenear,fed expedaremihi
donec nancifcarpcrfonamapumflua mediam relliiuam, &c. Vel fi
nunquam inveniam, nunquam reftituam. Ratio eft eadem, quia mea
notaoil is fama exiguo proportionaliter damno alterius pecuniario
praevalere femper debet .

$. III. Cui.

r Q Ani Domino : fed adhuc du* obviam fe mihi faciunt quseftio-

»3 nescias faciliores vide apud alios. Prima, an Dommorefti-
tuendumid , quod eidem allaturum Gt damnum ? Secunda , cui
rellituendum, quando Dominus non appareat ? Singulas breviter
percurramus.

Ah refiitueuAs Demine re/ t ipfi ne ei turei

x Habeo apud me Petri gladium , & vefle* *, an poffim prim6 , de-
beamque eidem reftituere gUd ium.quo i pfe fit certd occifur us con -
tra Juftitiamfuum inimicum, vel etiam fortd fe ipfum . Secundo ,
an vefks. quibus certbuf urus ad fornicandum. Dixi(ceu6,) nec
enim fufficit dubium ; cilm nemo fit przlumendus in dubio adurus
male,imm6 neque probabilius moralem certitudinem non patiens :
quia fi fit probabile, Dominum hoc gladio peccaturum , cru etiam
probabile oppofitum : at in pari probabilitate melior eft conditid
Domini,qui rem fuam apud te poffidet , ut didum eft fus^/.i.
A§.l&aei0cepi . Exciperem furiofum , huic enim non redderem
gladium, & fi folUm probabiliter , imm6, & fi fola fufpicinne ti-
meam aliquod proximo malum . Ratio eft, quia fic favebo forti in-
nocenti, oc ex alia parte furiofo,<lum talis eft , nullam injuriam fa-
cere ccnfeor.

3 Jam verd,quoad prius. Allero regulariter, me non teneri, 'tmm&

me peccare contra Chariutem, fi reftituam remei , quaufumsftc
ad peccandum contra Juflitiam . Ita & Tbom. ed rrimum . Ra-

tio eft, tum quia hienon agitur, de deneganda reftitutione , fed de
differentia: at, qu* major ratio differendi, quim velle expedarc
bonum, 3 c utilitatem ipfius Dominicum quia, fi quando poflum, de-
beo auferre gladium ab eo, qui vult occidere innocentem , quanto
magisgladium denegare?

4 Addidimus illud ( regulariter) nam aliquando denegare non
teneor. Primd, quando non polium fine magno meo incommodo ,
Verbi Gr-cum periculo meae vitz , vel fortunarum , nifi forti bo-
num commune expofeat, ut ne tunc quidem reddam,nam juxudifla
fup. ii i. 6 . cep. 1. §.a. ifrufertim. 4, tunc bonum commune praeferen-
dum eflet meo.

SecundA. Si ex mea denegatiooe fecutura edent majora, vel «qua-
lia mala; Cum enim tunc (pes non eflet obviandi maiis,ccflaret ratio
rem alienam retinendi , vide mox *. 1».

5 Addidimus item ( peccare contra Cbaritatem ) quod cer-
tum eft . Quid ver6 f peccabone etiam contra Juflitiam , ita
ut obliger ad reftitutionem , fi Dominus damnum injuftd ali-
cui infert cum eo , Verbi Gratia , gladio , quem ego culpa-
biliter reddidi ? Molina teme tertie , difput. jfj. docet me peccare

folftm

173

• Caput I. De Circumflandis Reftitut.

folftm contra chariutem , Lcfs. verb M . ». i$. *d* 4 * contcn-

dit etiam contra Juditiam , ideraque multis probat Salon. kU Cuireflitumdum^een •ppuitnie Jeuifnete Demine.

eeutr.%.

6 Profedd Leffii fententia probabilior eft , quia tunc valdd U Nifi hic diftinguas.fcurild, ut ceud non rar6 etiam dodisacci-
proximd cooperarer ad injuftam illam adionem occifionis , red- dil,prolaberis.Qij3tuorhicfuBtdivcriicaiu$. Prim6 .quando Do-
dendo gladium, quem negare pullem. Dices, neque contra e ba- minus eft valdidntan;. Secundo, quando eft delundus. Tertib,
ritatem , nequeeontra Juditiam pecco, reddens pecuniam de- quandocftignotus,feuiQcerius.Quari6,quandorei,deqiu^itur ,
bitam ei , qui illa domum , vel navim empturus eft , in qui- Dominus nullus eit . De primo dicetur mox in Circumdantia,
bus certd fcio U furas, fraudes, Ac illicita mercimonia 1 Domi- ktee t de ccetcris hic .

no efle exercenda, ergo neque in cafunoflro. Refp. necando coofe- „ . . _

quentiam; naro illa delida valde funt remota i mea redditio- Defuttile Domne rei , Cuifit tlUrefl nuenda .

ne peeuni*; quhd fi haec cooperatio cum peccato alterius appa- . ....

xcat, fatis exculaturd debito, quod ego habeo reddendi Domino n> In hoc cafureftitutio facienda eft legitimo hzredi; legitimus
pecuniam fuara. At prardidi gladii , & fimilium redditio, de qua autem eft.vel per teilamentum, vel per Judici sfeotentiam, vel per
nos loquimur, proximaeft ipfiadioni injuftar, qu* lacienda eft . legum difpofitiones^ilm ab intcllato remanet hjcrcsquieft ftridior

S uare, fi non ed aliqua major, & urgentior ratio reddendi , qualis in gradu* Ratiadidieft,quiab*reslucceditittomnujurareahade-
Ict metus mortis, vel fimilis magni mali, non exculabor i pecca- fundi: id enim elheflc haeredem,
to, non folftra contra chariutem , quod omnes concedunt , fcd Quid,fidcfundusnu|lum habeat haeredem, nec de rebus fuis

nec i peccato contra Juditiam , quod cftm Ledio contendimus^ quia difpofucrit^uandobona ab iplo relida vocantur bona vacacma?Re-
cadem cooperatio tam propinqua ad adionem incidam me etiam fp.cxfc haec de jure naturae luot primi occupantis , habentur enim
injudum condituit , quafi (ocium , & complicem ejufmodi delidi proderelidis , nulliulque Domini funt. Si quidem mortuus amittit
contra Juditiam . omnia bona temporalia, nec eorum amplius in alia vita Dominus ed.

7 Initas: Nemo tenetur ex Juditia ( etiamGpoflit ) defendere Cum ergo ante mortem nihil dilpofuerit, nunc verb pod mortem
innocentem, nifiid ex officio illi incumbat, cenetur enim foldm difponcre non poflit, remanent ea borulub nullius dominio,
ex cbaritate, fi Une fuo notabili incommodo pollit: ergoneque te- Dices, difpofuittacite.de interpretat ivd, ut iljadidribuerentur
neor ex Juditia denegare gladium volenti occidere 'euradcmin- inter pauperes, vel loca piajrro ipfius amnu. Relp* Quid, fi hic erat
nocentem , fed folum tenebor ex cbaritate . Relp. ncgoconfcqueo- Gentilis? Quid, ii ed in Interno? Qui.d , fi alus voluuiet relinquere,
tiam. Aliud enim ed defendere innocentem, ad quod non teneor . & quia loqui non potuit, nondilpolutt? Ita Sotus, Petrus Navar-
nifi ex chariute , aliud non cooperari ad occifiooem innocentis, ad rus, Vafquez,LeiUpud Dicul*w* mox "'.«.373- Valdd igitur mcer-
quod teneor etiam ex Juditia i & hujus ratio ed , quia coopera- ta ed h*c tacita voluntas^tque adeo vivent» nunc obligare non po-
ri eft pofitivd ede veluti focium , complicem delicii , qu6d non terit-

eft ; non defendere, rcfpedu ejus, coi non incumbit ex officio. 14 Dixi autem ( ex fc,oc de Jure natur*) nam in aliquibusRe-
Et hlnC etiam fit, ut fi Dominus occifurus mimicum, fumeretex gnis applicantur Pileo, An ante lententiam vel poli illam, tu conu-
fegladiumliium i mea domo, deego non impedirem , cftm pof- aer», ubi vjderis Petrum kNvumJ.±d4rtflitut.cop.t.num.l.fr LJi
fem, fit inquam, ut ego cuncfolurn contra chariutem delinque- venantis detona vaeantitMt/i.io.vcUivepct leges, fiveperconlue-
rem, quia tunc non cooperarer quali confoclus, fcd loliim negati- tudinem introductam timoratorum ejutmodi bona dillribui fo*
vd me haberem . icnt.Ac debent paupcribus,vel locis piis Dicallill V.a.Wj- Jnfipr.x. 4 . 9.

8 luftas iterum : Ergo etiam ego peccarem contra Juftitiam , iW.14 " J#°. citante Azor &Reginaldum; fed quid debeant folum
(i redderem pecuniam promifiam ulurario, qua fcio ipfumufu- exconluctudinecongrucnti,nonver 6 obliRante?unde «bis lavet
rum ad injuAas ufuras ; quia dando illi materiam tam proxi- Bulla compofitionis, ut pluribus Ingeniose docet, mccitato^miciffi-
macn ulurb , Jam cooperarer cum illo velati focius ad inju- mu» P.Fn*cifcus Bardi t-x.Jeieil. Mor.p. 16 Mobilia Peregrinorum
ftum lucrum. Rcfpoodeo itaefle per fe , Ac nifi exaliquo c*- fi hi decedant inteftati, Ac line h*rcdibus,diftnbuantur m pias cau-
pite accideret excufatio ; at certi femper accidit . Primd, ne fas per manus Epii copi illius loci, ut habent jura, Auth.*mnet per ego.
fixae Cnt cum Ufurario. Secundi, neego habear infideli* . Tertii» , C^tooomnnoet t 4 eiueeeffionHm. De quibus vklCaoCtirMoL^.i.dSr Jujk.
ne quando iterim mutuo indiguero, idem Ufumrius, vel alius et.j}. Dicaft. leeo (it. xliiquepa^w ,
mutuum mihi deneget. Adde denique maximi me cxcufari exeo

capite, quid ufurarius femper fit paratus ad injuftum lucrum IinetOiVeJ inferte Veneno, Guireflitutndum ?

extorquendum, de qua re didum eft Utis/«p. /.7 r.i. $.4.*»«. s pra-

15 Diftinguenduseft Dominus incertus ab iqooto. Sidebesrem
9 Quoad pofterius : Affero me non teneri refti tuere, imtnicon- huic, vel il Ii T nec fc is determinati. Cui, erit Dominus incertus: Si
tra chariutem me peccare , fireftituam, id qui certi fcio Domi- veri debes rem alicui, determinati, nec illum ullo modo (fada
num peccaturum contra alias virtutes i Juftit ia , nifi accedat eteu- morali diligentu,que femper pro qualitate rei facienda eft ) cogno-
fatio . Ita Leffius /■ z. t»p. 1 6. dmi. 4. Mol . d.-j tj. §U 7. ex S. fcere datur, ut fi furatus fis fi Viatore tibi cognito, certus erit Domi-

Thom. i.a.f*ar/.*A.<*rf.6. Ratioeft,quiaex lege chantatis tenemur nus , licit ignotus .

fuccurrere proximo indigenti, quando fine magno incommodo pol- 16 Quoad prius tria breviter funt notauda .Primum, quandofei-
fumus, ut hicnonDoffeluppeoimus. Quamvis ergo creditorabfo- tur, nempi pertinere ad unum ex d udius, vel iribus, led ignoratur ,
lutd habeat ex vi Juftitiar jus petendi fuum , non tamen hic, & nunc ad quem determinati pertineat , debet inter illos dividi, juxta ipfo-
quando ejus peccatum facili per denegationem illam removeri po- rum voluntatem, iramdde pro rata majoris, vel minoris probabilita- ^

ceft : Juditia enim non eft contraria duritati, fed potifls illi maximi tis.vel dubii, ut / .i.r . $.7. V.reftiiunt , didum eft i nobis in fi-

fubordinata. mili. IuLeu./.z »,2. lege Ludovi Cruce»»

jo Urges? SiDominus velletuti fua pecunia adpeccandum, cimtmdtfl \.dub.$.n
tu non pofles illam pecuniam auferre , ut peccatum impedires, 17 Secundum. QuandoquisCoromunitatemaliquam. redditu*
fatis enim eft , fi utaris ( quandofpes eft emendae ) corrediooe fra- V .g.vel hrudum alicuius Civitatis lacfit , reftitutio facienda eft rpfi
terna, ergo neque potes ejufdem Domini pecuniam denegare . Communitati, uon autem particularibuaCivibus^uia Communitas
Refp. nego conlequentiam . Nemo enim tenetur impedirealic- ipfal*fa fuit.lca Vafq .1. Rebel.i p./.x.y.ia fj

num peccatum vi detinendo, vel r«eiufdemauferendo:hocenim

eflet magnum onus, & ex fe valde fidelibus incommodum : At te* p./.4.f.26.Dicaft l.x.Jt Jufi.tr. z.^»//. 9 .Jn&.i y ’**

netur impedi.-e non concurrendo^iecprfbendopofitrvd materiam, ig Quidam Senator praedivitis Civitatis.dum eam gubernaret/e-
& inftrumenta ad peccandum,quia id non eft ex fe valdd onerofum , pofuit libi ex publicis redditibus aureos mille : meque interrogabar,

te incommodum. anpofteteadiftribuereinPaupcresejuldemurbis.&ficabon^erc-

Signatd dico, (nifi nam ftitutionis liberari? Rcfpondi, nequaquam ; quia in aureos illos non

fstpiffimeexcu fantur fideleveftituendo-Priro^quia negare non pof- magis jus habehant inopes, quim locupletes. Debent ergo reflitui ip-
funt fuum Domino fine periculo notabili enim ipfi non reftitucot, fi zrario publico . Quandoenim defraudantur ea loca, quae faciunt
poceft Dominus agere coram Judice , Ac illos compellere , Quicftm unumcorousexmultis.utMonresPictatis.Seminaria.Hofpitalia&c.
tum Mffiot probare pravam Domini intentionem, patientur litis ex- non verd defraudantur ipfi peculiares Alumn i, Conviflor«, Infirmi
pen(as,in fidei iutifque notam, idque fine fruiftu, nam Dominus fuum &c. non fatistit reftitucndohis,fed omnindreftitutiofacicndaeftip-
recuperando per Judicem, intentionem malam, ut libuerit ,exeque- fis locis defraudatisad quorum deinde Superiores pertinehit ea bona
tur Secind6 , quia fi resagatur inter «quales , facild fuborientur reftituta fimul cum coeterisadminiftrare .
inimiciti«, unde pejora mala confequerentur. Ex quibus colligo 19 Tertium: quando quis I«fit non communitatem ipfam , «t
Dominum ferid petentem fuum , valde rub poffe repelli , quantum- didum eft , fed multos cx ipfis particularibus , q U ( cognofci ne-
aris ejus malus finis cognofcatur; quia valde rar6 ex deuegationc if>- queunt, quando in bclloinjuftoCivitasdcpr«datur,reftitutiofiat,
commodum notabile debitori ceHabit. vel Magiftmui . vel Epifcopo, vel Viro probo, qui dividant in An-

gulos Cives pro damno accepto, quantum neri poceft . Ita de Lugo
temo 1 . de Iu fi. d.^.ftU. 1 a. num.lAS. in Iimu 1 , ®#r/. Hinc infertu* pri-
mi. Qo6d fi hoc idem non poteft , ut accidit, quando quis defrau-
dat in pretio, vel roetifura cos , qui emunt minutiores cibo* , non

S enim

Turri. T. I. de Dee. Prue.

274

Explicationis Decalogi Lib. VIII. Trad.IV.

enim potefl fcirequos in particulari IxfitXci tumeo Izfifle hanc vi-
cimam, hanc Civitatem, hunc Populum; tunc Judicio prudentis viri ,
aliquod bonum his defraudatis commune faciat ,qu6 quantum fieri
potcll damnum compenlctur. Vide citatos. Atque hunc juvari pofle
per Bullam Compofirioni$,ubi ea conceditur, monet redd Ludovi-
CUS i Cruce •" tuli. Crui. d. j . dui. 1 4.

10 Quoad polleri us , ideft quando certo confiat addic rei Domi-
num, quifitooininb ignotus, duo cafus funt diiltnguendi .Primus ca-
fus cll, quando res venit reflituenda ex radice injuftz accept ionis,veI
fimilisinjuftitix . Et tunc fi fa£h diligentia inveniri Donimus non
poilit, crt omoiifo ex definitione Alexandri Pontificis pauperibus, vel
locis piisdillribuenda.c.cowi tu dt ufurit t ubi Alexander 1 ll.uiuras ju-
bet tradi pauperibus;quod DoGores extendunt ad alia ex quocunque
delibo. picalU*>/«/f.rr.iy.p^.i4.i,.jg8.i 0 haccnlin,& fimili
materia fub Pauperum nomine lemper intelligunturetiam loca pia.
Polle tamen etiam in hoc cafu ului cfle Bullam compofitioois,meri t6
notant DoGores Navar.* 4 iV.»M«.r«p.i 7. num. 4 ?. Sc communiter Di-
call. itt.tit*. $8. MolV, .748. Ludo v.a Cruce itto ci/.al iiqu e. U t et iam
u is eft verd Pauper pofle libi applicare iidem ootant Moiy.747.Ld'.

filio <Scc. prxtertim,fi ii fint pauperes,& ita prudenter ;udicetur vel-
le Dominus .

»1 Sccund us cafus eft. Quando res refiituenda venit cx contra-
diu juflo, velexrc, quocumque modo bona fide accepta, & com-
munis difficultas folet hic die de rebus cafu inventis : ( nam de habi-
tis cx dido concraGu mox dicam num at.) Vcrb.grat.de roarfupio
nummis pleno, annuJoaureo, libro occ. forti inventis io via > in
templo , in platea, quae przfumuntur habere Gne dubio Dominum .
Fadta enim diligentia, nec Domino invento^uinam hzc erunt relli-
tuenda?

2* Duplex, ut folet^fi fententia; Altera communis , debere pau-

K r ibus di llribu i . Ita Mol. t>m. 3. difp. 746. Ratio dl ; quia cum hzc
iu habeant aGualem Dominum, non funt cenlenda bona dereliGa,
quz fint primi occupantis, fed funt applicanda juxta przfu mpum
Domini voluntatem; quz certe laltcm inter fideles efi, ut pauperi-
bus, vel incultum Dei locis piisdifiribuancur .

ai Altera minus communis, Icd mihi vel probabilior, vel zqu£
probabilis ( certd P. Franci Ictis Turrifi nofirz Societatis dodifiimus
Theologus, & in philofophicis amantifiimus Przceptor meus, hanc
meliorem appellabat) docet, pofle quempiam rem eiu (modi fibi re-
tinere, animotamen, utficompareat Dominus ei illam reddat (fi
tamen nondum eam confuropfcrit ) vel id In qud faGus fit ex il la di-
tior. Ita Sotus A Mo-

li n.fatetur,hanc fcntentiam doceri k multis rccentioribus/Vafqucz,
Maldcrus, CaAropal.p.tg- d* fujl.iagtu.d. umica ,pu*ao 4 aliiquc
apud de Lugo t .\Jt jufl ,iap bfttl ,\ x.num. 1 j8- & apud Dicaft./vc. e.

cfle hzc bona vacantia , nimis eft clarum , ex Mol. wm.x . traiiat.x. d.
51. quia vacantia ea folum funt , quz relinquuntur i Defundo , mo-
do infinuato num. 14. qualia cert£ non funt, necprzfumuntur cfle
e jufmodi inventa. Addeipfampraxim, quia videntur omnes cef-
fifle fuo Juri in rebus omnind deperditis, cumfxpiflimd, netirao-
xatiquiuexn ea pauperibus dillnbuant, fcdfuz forti attribuunt ea
in veni fle . Adde iterum , Dominum magis przfumi velle rera fuam
lervari apud inventorem , ut fi forti antequam res coniumatur
ipfc Dominus comparcat , ipfi reddatur, quim difiribui pauperi-
bus, qui ftat im rem conlumem , nec lpem ullam relinquant red-
dendi •

24 Ex his v,dcs,menon fundare, utaliifaciuot,hancdoflrinam,
qojl' tamnu veri nun «I- fub phyllco Dominio fui Do-

m.nbV, dede L ugo/.r.f , ,./ifl.io.fo| | i m enim dico, ««im«nuc fu-
Cii diligentia, Dominus non apparet, moraliter judicari efle fub do-
SJI?TJeilu5i^ e ^ l . U “ Utem f*lumpum Dom.ru nolenti*

V, Mol ^ ^>.qni fic contra Sotum, atque adedeon-

tra Si hzc inventa bona poli exhibitam diligen-

tiam eflent de«litu, dc ab inventore retinere podern, polient etiam
xcuneri *cqiu e* aeliGo v. g. ex furto , vel ufura , quando horum

ignoratur Dommut, qui 4pari modbeflfeot exillimanda dereliGa ,
quod tamen ncgavim U|

26 Rcfponto,magnjm adefle difparitatcm , & totam ducendam
ex voluntate mterpretativa Domini, qui jam fuppoaitur adeiTc,
licet incognitus. Hic enim rationabiliter prarfumitur velle, ut in-
ventor, & univcrlim omnes bonx fidei pofleflores ea inventa fer-
vent, immo udem fruantur quandoquidem bona fide, & fine inju-
ria ipfius Domini occupavere: at nullo modo przfumitur velle, ut
ille, qui injurius fuit t ea bona per injufticiam arripiendo , eadem
fibi fervet, vel iis friutur : Judicatur ergo Dominusfua bona ali-
quando quafi delerer e , non tamen pro fure fibi injurio, fed prd viro

nulla injuQitiz culpa laborante .

27 Dixi ( quali ; nam Molina reprehendit Sotum,pcrinde ac fi di-
ceret hzdle fecundum omnem rationem dcrcliGa,idqu6d certi ita
non ell,quiaonuiin6 dereliGa non funt, fi Dominum aGu,licct inco-
gnitum habeant. Nos igitur dicimus efle quafi dereliGa;qu<ud hunc
cfieGum,qu6d ex przlumpta Domini voluutate, poilit ca fibi , donec
fortd Dominus compareat , retinere .

28 Quid, fi cocnparente fortd Domino, res inveniatur confumpta

omnino i Refpondeo, fi res fit bona fide conlumpta , nec inventor fit
ex illa re faGus in aliquo ditior, puto, ut raodd innuimus, non deberi
Domino zauivalens, quu bona fides liberat e/ufmodi inventorem
aboncrerellitutionis. Idem dicendum efle mcafibus fupradidis ,
quando quis libi ut verd pauperi rem applicavit , merito docet
Ldf. Ai.f.i 4. j. aliiquc apud Dicafl. /.a dt

difp.%. dui. 1 4. i», jji jjdiimctpt. Qu6d fi rrsextet,vcl aliquid, in qu6
fattus Iit inventor ditior,fand debebit Domino comparent i reddere/
ncmocoim debet alienis rebus ditefcere. Id quod ita verum eft, ut
etiam ex probabiliore fententia Mol & Lcflii contra Petrum Nav.
Cc Rodriq. apud Barthol. iS. Faull **fp*t. Ctnf.d. 4.5.1 7H.fi ca inve-
luantur ^in pauperi dillnbuu , debeat Pauper Domino comparenti
reddere, Ii illa pauper in individuo habeat, vel fadusin iis fuerit di-
tior. Si inveniantur appropriata per Bullam Compofitionis , idem
elle tenendum, & confuleodum , fed probabilitate non carere , quod
pollini retineri, laltcm donecacceda t judicis fententia.docct Callr.
•it hmlU Cmc.p. mlt. Jf.i.a.j. aliud benignius dicam •* Ttsil. dt M »//.
Crmt. r.18. *i ».9.

19 Denique tria adverte. Primum fi rera allcujus invenifli, &
acquifivifti , cum magno periculo Verb. Grat* fi cx incendio rem il-
lam libcrafli;Dominieft,non tua:tu ver6 potes zllimationem tui pe-
riculi. & laboris exigere, ut etiam expenlas, damnumque emergens,
lucrumque tibi forte cellam & c . Ita LelTius i.z t»p <, .dut. 1 X . nam. 6 7.
vidcquxdixif.t.ra/M.b.S, »‘"».12.. Pr6 ipfo tamen fola intentione
mbilex Jullitia potes requirere, fedfolumexgratitudincMcaCo-
varr.i(<x./>»fraxw»/i.a.5.J. n*m.y ali is citatis. R«tio hujus eft, quia
tota res inventa Domini eft, tota igitur reddenda/ at fi tu aliquid ne-
celiarid exigas, jam noo totam redderes. Ratio autem^u6d pretium
tuz diligentiz potes ciigerc . eft , quia utilis gcftor negotii Domini
fuifti.Ergo potes aliquid moderatum accipere; moderat um,inquam,
quia fecus non dies utilis gellor negotii, ut di&utn d\/'upr. ira», x j,
8. d".J.

Qubd dixi de re ab incendio erepta, diOum reputa deerepta ex
nauiragio. Sohlm hic additur excommunicatio Bullz Coenzcoo-
tra occupantes bonana»ifragantium:ubt femper intclligc , fi adfic,ac
nofei poilit Dominusdecusjdc illis decerne, bcuti de rebus dercliftn
non fiat rcllituiio ad incognitum Dominum .

Prztexei refle docent Suar. /om.4. dt rtmf urit , txpofit ita* Bu//.
Cmma^dijput . ai allatus de Lugo, ttmtpriot* dt Jufi. di/putst.g,

Jtd.xo. «»'11.99. Caftropal. traft.6. y num.x.Diui.p.^.

traSI.I.rtf. ib.vtrf.attandum tertit t non incurri excommunicationem
ab eo,qui illa, bona capit animo eadem rellituendi veris Dominis, li-
ctt interlm ii» uutuc : modAioapoteos non fiat rellituendi Domino
torte comparenti .

Si quis furetur , vel dono acci piat hzc bona naufragantium abeo ,
qui primd occupavit, contrahetne hanc excommunicat ionem?Con-
trahete docet Suar, dt ttmf. difp±\,f,a.i. quia^uamv is media-

ti, adhuc accipit naufragantium bona. Neeant Siyr.&Sonkaaliati
i Diana probabiliusyjuia Bulla loquitur folilm dc pri-
mo occupante .

Ligna deoique ex inundatione fluminisafportata Domini quidem
funt, fed ex ipforum qua litate ,dillantia Domini, labore io eripien-
do, collige, an Dominus prodereli&is habuerit : nam tunc primi oc-
cupantis errunt . Iu Mol. *M. difp. 1 55. Caftrop. dt Jmfiit.
di/pjt*. I.19. «.6.

go Adverte fccundd, adefle aliquas leges applicantes hzc inven-
ta quibufdam Locis, vel Operibus Piis, quas puto non dfc ufu rece-
pta , (altera quoad forum Confcientiz , & ante Judicis fententiam .
Lege Doilorcs, Petrum Navarr. Ai.4. dt rtftit . c.i. /w.Xa.Ludovicum
i Cruce «« Bullam Crue.difp.ydut.I y Mol.iw/w X . trail.x.difp. j j. (y
tt.i.difp. 55O.

j 1 Adverte denique tertib,mihi non efle improbabile, quod docet
Petr Nav.Ajlf untta C.dtTbefaur.ilO ff.Thtfamrtt Irtfltt. dtrtrumdi-
wr/JLeflius Aa.v.t.dW. 1 a. ».j8. nimirum debita ex contradlu pofle ,
tamquam dercl idla,poft faflam diligentiam, Domino non apparente,
xctincri ,quia hzccumparari merifo poliunt cfim Inventis, quando
quidem ignotum habcntDominum,utfupponimus:&perhocrcf-
ponfum eft ad illud quod •». vigtfimt prime , prom i fimus fore hic re-
ibl vendunt .

Qu6d fi teneas , hzc deberi pauper ibus, ficuti debentur ( quando
nefeitur Dominus) habita ex deliflo , jam potes confurgere ad Bul-
lz cooipofitionem>ut colligitur ex diflis ».14.

Nulle /xiJJttu* Dcmint , tui rtt rtftitataJa }USidtT btfaurlt.

\i Sub nullius dominio funt ea, quz five i Dominis funt omnino
4 ercli£ta , ut qu* Dominus ipfc k fe proiicit , fif c Dominum num-

quam

Cap.I. De Circumflandis Reftitut.

quam habuerunt » ut gemmae rudes ad Iit tu* invent* . Huc fpe&at
Thelaurus, qui definitu r efte : Vetus ditpofitio pecuniae , cujos non

275

lolet exemplum de Pharmacopola peritiflimo emente vili pretio
fafcem lignorum , in q u ibus cognovit adcfle pretiofiflimam herbam
communiter ignotam .

$8 DcmqueaudircfolutionemCiiamuelis4**'»'.' , " ,n *8° cir-
ca cafum, qui frequenter accidere foict : petrui lenJutit oprarium ,
ut puteum effoderet tndomo fua , nempi diurni fierent prri it , f^bu il-
lam auro p !tnam invenit ,»uinam , fi St tonduilerif Hj/pen.

dte ,fibi i l {* ne efi , quta illud (fi Inventarii x Standomim injure natu -
rs otrnti T 'befattri , cum es fenullim finr , fiunt intfntfirii , fui nibi/
tomiitur 4*tt U*l> s mibilUfipmilit * , Api i»1** rtpeeit.

m Std nutu Pomo tft inventor, ergo, tyObiitit : at urinator Mercatori

Quod autem dc illo cafu', quem io alium finem enarravimus fu- *«*»»*/ in muri quorit : typem. >'•» , f »« condoUut efi sd gemmat qua.
prs£x.*4 -$‘ »■ dtfuperftitieno, ».ia. De node quidam avarusienex tendat ,tyoptrariui cmduBot fuit a J aquam quareodom y nen tbe/au-
terrae infodit Thcfaurum, ego id cafu praefenfi, poflumoe hodie ju- rum ,• fj fit** diUut minator fi forti ,n mu » invemret enftm t fih *l-
dicare illud aurum die derdi<ftum,& juxta mox dicenda mihi illud Ium acquireret ,fic tbofaurum t°U' or \tj c - Addit fic.’ St iaptduUpfu

. er I • i’ ji/P 1 a 1 : -• A - — -

ex tat memorUjUt jam dominium non habear. Addit Lcflius citatus
i dc Lugo ««citando, id vertiro efle, quamvis iciatur, quorum ma-
jores Thelaurum condiderint : nam quod tanto temporedefuepof-
fideri>dcfiic efle in dominio, tum recondentis , tum ejus hzredum ■
Ita Leffius, iquodiflentit de Luuoamm .dejuBJifp. S.fHl.t t ai i i .
rpiia tempus quantumcum que diuturnum non totUt dominium rei
a luo Domino, fi iscognolcatur. Eq uidem adhaereo Leflio,quia ex
diuturno tempore clard colligitur Dominum voluifle derelinque-
re, feu i fe illam pecuniam praiicerc, Ac.

effode re?Refpon deo.fi ium certus eum non intodiflead cuftodiam,
fed animo , ut illic Thefaurus in pofterum lateret,A pateret nemi-

teret in pofterum, lam prsefumitur fenex abdicafle i te,fuifque hae-
redibus illius Thdauri dominium , inftar Cratis Philofophi , qui
fuas omnes divitias in mare projecit, ut liberifis Philolophiae va-
caret ,

Tbrfaurut inventui »

33 Sed jam propius ad rem noflram veniamus. Dicoprimd; ad-
eflequaidam leges in jurccommunicirca Thefauros . Primam, fi in
loco proprio inveniatur Thefaurus, totus dio inventoris . Secun-
<Um.fi ubilibet inveniatur per artes magicas, vel malas, fifco regio
applicetur .Tertiam, fi in loco alieno, de indu Uria, abfque Domini
confenfu , totus Domino loci cedat . Quartam , fi in eodem loco
alieno, led cafu, dimidium lit inventoris, dimidium Domini loci.
Quintam, fi io loco publico, dividatur inter Fifcum,vel Civitatem,
fic inter in v en torera; Si verd in Ecclefia , feii loco Sacro, qudd non
fit in ullius bonis, pari modo inter Ecclc fiam, feu Prslacum , A in-
ter Inventorem dividatur. Quid fiat , quando eft duplex Dominus»
alius quoad proprietatem, alius quoad ufumfrudmn , vel quid fi-

nile ^praeter Juni peritos m Ugjnod* citat. typafiim . legatu*<etiam

g ud Theologos, Molinam 4 fp. jd. Leflium loto tit.de Luio Uto rit.
iram. Li .T irol. mor. H tntm.i 08. f? pnjfim .

rv f Ji n.: T i: :

34 Dico fecundd. De jure naturali ,i(nmd A Gentium Thefau-

ruscft inventoris. Ita de Lugo let.ett. num, u a. Mol.afyji.jd.Sotus
l.<[.dt jvfi fttufi .\.*rt Mcd- i.\Jt Jufi.rop.4. A communiter. Ra-
tio eft.quia in nullius eft dominio, ut cx tneuuri definitione rnodd
illata manifefte apparet . Si aliquod damnum iecilb.ut Thc&urum
arriperes, v.g. vineam exti rpsfti , vel murum deftruxilli , Ac. hoc
totum deberi Doro inorefti tui, dubium efle non poteft.. ■

35 Porro , quoad forum externum videant Jurilconiulti ,qu6fe

extendant illar leges, alistque tortd proprii* municipales. Quoad
forum internum, A in confcientia fic habet Sylvefter , ®. ,

n*mer.\%* ( favent Sotus , A Mcd i na loto (it Sto, quatenus negant
Principem poik fi atuere/Th efaurt» totos eifc fuoss Uge Francdc.
Bardi inftltR. morJ.x.q.U. oumd,.) Snundim Pttrum d, Fulud* bodrt
uhicumqutirniituiotuiTktfmmrnt , de tonfuoludtno efi Ptiafipit . Std
ege dite tfirnm tonjuetudinem in tonftkr.tia nenh^srt : qui» non tfl
introduila prr medum logio , ftd vielemtiu i rut fuit unquam mo ibur
utentium eppreietu , nifi vio lentor . E fi etiam tontra juom Canoni* a 9
qua volunt fioeea intorta , fi rofiituonda funi , tffrpauporum - & fi non
fulti rtfiitutnda , ofi centra Jura Civilia , & tfntra etaturakm aquit*.
trm : ut patet in ditio §. Tbefouro/y UUdititm , quod D. Andr. na-
turalem aquitatom fu utut fyr. voluit Tbof aurum inventum in propria
funde offo totum inventori/ , centra qnam equit at em tonfnttude nen

peteft . Hstc Sylvefter , qui quamvis loquatur de confuetudine ap-
plicante totum Thcfaurum Regi, tamen multum favet afferenti ,
ejufmodi omnes leges Civiles efle pari modo violentas, quod nolo
decernere. Lege Caramuel,J.a.TW<g.»rvr-«/.**i«.a89. favent ex
purteBatmez.aliiqucapud Dicaft./.a dofufijta&.x. dtfp 4 ,dub. 15.

c. & propendet Leftius l.x /.5. duS.tqjtum.66 . citans Sylve-
fter, & Sotum , quibusaddeTruli.i»v*P>«r. Crm.iata l.^l.tafm 14.
mum. 10. Lopez, quid icit, Inventorem noa obligui quid dare Priu-
cipi^ntequam exigatur

vulneret u , , aut ettidatur tafu operar 'u, ,fau) Petrae non tuutar opera ,
r,o ratione ifiimt damni non pravi/ , ergo neque , rntiaueT t>rf. ou*

ri cafu inventi . Taeoat ergo epotor m , , & graito agent dootufiedrat ,
beatior fine tefit. Harc ille abftrahens a legibus pofitivis , dequjbus
poftea loquitur, AquibuspanlA ante nos egimus, deque iifaem vi-
deatur Frandfc. Caftill . tCf "- 5>r.i40.

§. i v. *

'ii.L , •

. *“r»Antum debet reftitui, quantum eft ablatum, ablati autem

1 . nomine incelligi damnum , lucrum , fruttus , Ac. jam fatis
In fuperior ibus eft explkatara.

f. V. Quomodo .

> ‘VTIfifit alicui obviandum fcandalo, fatis erit , fi reftitutio fiat
fi ve occultc,fivepublicd; five perfe^ve per alium : Ita Di -
caft. /. x.do j"fi‘ ir *‘ typ - 1 1 rM.xoJt.i »* - vide/* non enim eft
deneganda refti tuent i, fu* famae confer vatio. Porro aliquot mihi
fuerunt propofitie difficultates, qu*ad huius circumftantiae dilu-
cidationem facere poffunt, A funt ejufmodi .

J^tfiiiutie folia domine illam nen advertenti . .

* Prima. An fatisfaciam.fi ita occuUdreftftuam ut ne ipfe qui-
dem brfus advertat . Debeo V.G. tibi centum cx injufto, fcd occul-
to latrocinio , A quia fum tuus perfamiliaris, timeoque, fi fetus
quocumque alio modo reftituam, ne ego fur deprehendar ; fingo
tempore tuarum nuptiarfi dono tibi gemmam auro tofertam ciul-
dem vitoris, at furtum reveri tamen tuum redditurus, liberabor,
ne fic ab onere refti tutionis, quo gravabarPRatiodubitation is eft ,
quia certd morali ter, vel falcem probabi liter fcio, te ut pote gravif-
fimum Virum, mihi alterum tantum inaliauafimilioccaiione re-
donaturum, non redonaturum, nifi ego antea donaflem . Refp. cum
hec redonatio fit ex mera liberali tate, ad quam egoamicum nec in-
duxi, ncc obligavi, non dicor nifi indireda caufa illius, feu non l um
abi ol u td illius caufa , fed folilm occafio j quare curo periculum mep
fixm£ fit caufa proportionata mecxculans i cooperatione hujus no-
vi detrimenti, quod ex occafioaemei fiff i muneris patiatur amicus,
non peccabo, ncc ad reftiiutionem confequenter obligabor. Confirt
raatur.quiaad vj undam infamiam notabilem licet differre refti tu-
tiocern,immd A non reftituere,cum fama fit bonum fuperioris or-
dinis.ut diximus fnpra e um de adnluTto : curcrgoidem non proce-
dat in cafu hujus occultat refti unioni 5, quae magis favet credito-
ri ? Ex qoo vides, idem ( fi ah fit proportionata extua) fieri liciti non
pofte ..

Anfatisfaciamdebicoluftitiaeper donum gratuitam immemor
diAi debiti? Vide apud Trullenc h.affirmantem, f* Dttaljemo tJ.j.
*+ 4 *fp.$.**m. 1 o. contra Rodriquex ab ipfocitat , legatur onmind
P.&alddem iens cum Trullench.apud Dianam p.qjf. 1 j .rr/44.

Hefiitutie fella per intermediam per fertam .

? Secunda . Rem, quando Domino debebam , eidem mifi per ho-
minem , quem credebam fidelem , fed ipfe muneri fuo nonlatisfx-
ciens, aufugit, obligaborne iterilm reflituere?

4 Refpondeo, in aliquibus conveniunt hic DoQores. LegeKa-

3« Ex ea capite ,qu6d Thefaurus de Jure naturali eftlnventoris, var. Leflium, Rcbcll.Mol aliofque mox citandosquibus addeCaftr.
fequitur, pofle te emere abaliofiindom, in qu6fcw(etiaro certd ) dtjuji. commutat, va , dtfp.tpu nfl.i 7.5.9. Di (crepant in uno.
adeffc ThcfaurunTjCilm enim cx una parte Thefaurus mfoffus nui- Conveniunt primd, fi debitum eft ex re accepta, A res eft in indi-

lum habert Dominum, A confequentcr Dominus fundi non fit viduo aliena, V.G- veftiSjCquus.visirgenteum, haec numero men-
Dominus Tbeftmri j atqi ex alteia parte tu fundum jufto pretio furatritid,quoties (me tua culpa gravi Theologica , ad Dominum
emas.ut fupponimas: non eft,ondruUa culpa committatur. luS. non affertur , ad nihil te obligari. Ratiocft ; q uia res Domino pe-
Th.Bancs , Navar. Molina, Valent, aliiqueapud Tttrrian.^.41. rit : excipe nifi adhuc in aliquo faftus fic ditior , hoc enim adhuc i

''aid- te deberi non eft controverfum.

an.nancs, navar. moiina, vucoc. iinquc^uu imu»u.-7^
duii.n.t. adde Vafq. aliofque apud de Lu^o ia6- Qui
quid Angelus ,Tabiena, Arraill. apud Tumanum*^. nimis icru-
puloscdixeviist.

37 Dices, At fundus in quo adeft Thefaurus, maiori pretio eft
dignus : Ref pondeo, non ita . Dignus enim eft foloprctio lecundu m
communem hominum exiftimationem , quae eft regula conftituens
pretia rerum^it fuo loco diflum eft^t donec Latet Tbcfaurus^om.
munis aeflimacioeft .perindeaefi ■uliusomnindfublateret. Dari
Tamb.T.I. De Prat. Dee .

ce deberi n

$ Conveniunt fecundo, fi debitum eft .ex contrado ,qud aliquid
i te alicui debetur , pari modo in indivKfuo,V.G.Veftiscomtnoda-
ta, equus locatus , hacc numero pecunia per modum mafljedepofi-
ta, probabile (altem dfc , tenonob<igari, ouotiesfinetua culpa
gravi Theologica ad Dominum non affertur . Ratio eft eadem, A
quia cx contra&u non obligaturquis , mu ad diligentiam mora-
lem proportionatam dU rei» de qua agitur , m eodem contra&u , ut
S % fupra

pro lucro 5pw+tuaii l
do:id quod pari modo i

iiifcrOm reftuue-

176 Explicationis Decalogi. Lib. VIII. Trafl.IV.

fapra univerfim difhim eft : dim ego tu tradendo huic homini , du£o Argumento, ixtup.fitti, JtVou. Excipe oifi forti fe per
qaem bona fide fidelem credldilh, non peccaveris faitem moruli- contradam obhgaflet, quid miflimum eft. At vero fi amittat pe-
ter , erit probabile , tc ad iterim compcn fandum , non urgeri . cumam , vel fitnilc quid tundionem recipiens, diihnguendum cll :

6 Conveniunt tertii i Si debitum fit ex eodem contradu , ut fi Si enim amifit eamdem pecuniam, V.G.vel totum cumulum pecu,

debeatur pretium rei emptae, vel item fi debeas ex re accepta. Ve- niaruminquoem&ipfius, devoventis pecunia, ad nihil obliga-
rim ita, ut debeas aliquid non in individuo alienum, fed debeas pe- bitur propter rationem modo didam > & de hoccafu iolum memi-
cuniam foNere, per a^uivalens, te non Uberari ab iterata reditu- nitdodus, dc er udi tus P.Tancredii&iiv/.rv.q./.a.f. 7.«. J». allatus
tione. Ratio eft, quia, cum res quando perit, iuo domino perear , iDianap.K).".! dum mediatorem amittentem calu pc-

illa pecunia in ;manu mediatoris tibi periit, quierat Dominus , cuoiam, ab omni onere liberat :Qu6d fi amiuac aliam pecuniam,
quare creditor adbuc erit fitisfacicndus. Exci pe »mxi illa raderis quia nimirum illam voventis, in proprios ufus,V.G. expendit ,
per hominem defignatum ab ipfo creditore :luDodores commu- vel forte domi re politam habet, tunc ( cum amittat luam pecu-
niter apud dkaft./A4Sr r ^.»^.dir/^.j.w.i 07. tunc enim creditor in mam ) obligabitur , vel repofitam , vel llliarqui valentem ad Lau-
fuo homine defignato , fuam fecit pecuniam, adeoque ipfi periit . retanam Ecclcfiam deferre ; Ratioeft ,quia amiftionis i niortunium

7 Diflentiimt autem Dodores. Si debitum fit ex delido. Fura- nullo modo nunc debet cederem damnum Ecclefiae, quia non amit-
tuses equum, mittifqueper hominem fidelem, V.Gr. per Confei- tituxres, auz fit fub Ecclefiae dominio. Id quid negaturum noa
fari uro .fiveeumdem equum ,five ejus pretium ( in hoc emm cafu puto amiciiimum Patrem Tancredi , necalium.
idemcft/iveresdebiuHtinindividuo > riveinfpecic. )An(i Coo-

fcflkrius ea non reddi 1 Domino, ledpnrter tuam expedatioocm fi- Ufflitutit doni vmim Dmuterr ,

fjrfhrius ea non reddit Domino, ledpneter tuam expeditionem fi- deni imrim Denator/ ,

bi ufurpac, ad huc obligeris ad i te rim refli tuendum ? Te libem i

reftirutione prima lententia . Ita Cenedo depaup/nat/ /fr/ig. d jput. 1 1 Pofterior difficultas per hanc occafionem «plicanda hujuf-

6j4.«».8.Diana,p.»rv.X./vd.i7.Ali//// t fv/i/*.i^licens hLicefiefim- modi eft : Titius lamulo, vel alteri dedit vas argenteum, V.G. at
tenti! tutam in praxi : Lcflius /. j.c.i 6 . 4 *t. 6.«.6 7. dicit non efle om- ipfiusTitii nomine dooo traderet Cajo . At famulus vel non tradi-
nind improbabilem i Filliuc.M.^.x.c.j./wrw.ijj.Rodr.Petr. Na- flit, vel umdiu dare culpabiliter diflulit , donec Titius diem iuum
tar. citati i Dicaft. mox citando ,«.14. DuM.p.i.tr.ijstf.*.) quia obierit, ita ut Cajus doni ignarus, illud nc acceptare quidem po-
tu fecifti , quantum potuifti , dc quia tunc creditor judicatur con- tuent. Quzritur.ad quid lamulus fit urgendus rRefp. Mol.c.z.
fentirehuictranfmifiion i per hominem fidelem, perinde ac fi iple- difi.xtyu.-j. cui adde iancLeiTium, Bonac.de ex parte Laym. docet
mctdcligrullet, fi quidem tu prudenter te gcflifti. Te nequaquam i lamulo duplicatam deberi rettitutionem : Cajo enim Donata r io
fecunda lententia liberat - ( Ita Leflu U. Rebell. I a. dt debet vafis aeftimauonen», propter damnum , quid illi intulit.dum

. Mol. / .ydtfp-q$^.n,x&.qu**do per Cenftfftrium^Q^ donum ei non tradidit , nec laltem fignificavit , quo potuifiet Ca-
tus, Na varr- aliique apud Dianam, w«c«/.quibusadaedeLugo',i. jus illud acceptare . Haercd ibus vero debet vas, quiacummanda-
J, )»fl.d>fp,xt. j. ) qnj* tum Titii non habuerit effedum, deex alia parte omne mandatum
in te femper remanet radix obligans ad reftitutionem . nempi in- expixet morte mandantis , jam nunc vas non pertinebit ad donata-
jufta acceptatio, dc Dominus nili rem iplccum effe&u habeat , non rium , fed ad hsrredes Titii donantis . Nifi forte donatio fuerit ad

in te femper remanet radix obligans ad reftitutionem . nempe io-
jufta acceptatio, dc Dominus nili rem iplccum effe&u habeat , non

perterretur : Haec poitcrior lentent tacit certior ; iliara priorem mmu ent unnuo. ruto ergo cncprooaouc, mmccrc, uureaoac
non audeo propter Authoreseam fequentes , improbabilitatis con- donatario tanrim . Iu Sd , V. Domans , m* j. lcflius putat hanc
demnare. probabilem apud Dian. p^Jr.j/*/.^. Ratio eft . quia fatis eft proba-

bile, mandatum illud cum fit iavorabile , dc gratis ta&um, nonex-
R/fiituiia tum errer/ fati* rx C/nfihe Ccnftffani. P irare ««te mandantis/icuti non exphnnt Cfterar gratiae UQ* .

' IuSanch. 48. dt prg/trtum 64.

I ExdifliSjquulftatuesdefequrotidilEcultatejqumterttoiaibj .

loco propoiica ell ? Confcfta rius bona fide tibi indicit , ut veftes , vel §. I V. %»*nd* .

J5 «^Seris^li^e^ * pRofefl6ftatim:Dequo,d«^emorofo debitore multa i me
idem Coo feflarius , re melius propenih, fivealw* «k>a«> r «ad ver- 1 dida invcajec/^.^)- **■**■ tJ* X .§.u*

m- incautum fuifieconfilium, quia cum fciretur Dominus, Doni- nu. 7 . quibus hoc vel breviter adde, vel brevi ter recole.

tuendum 3 Refoondeo , te obligari, teq*utur« dnftisin poftenore velalterum, vel tertium diem differre reftitutionem, fiE>oraino
C*n\tnt\xre\*xl*Mrmttdtnti' Sed ta*«*etx*infi «cgteris cafibus damnum grave non emergit , ooq eft gravis dilatio Lege Dicaft.

ieauans noftcriorcmdidamfcntentieni.tehicnonauded iterum Aliquid amplideconcedi , quando lolucio eft ficien-

^tgare . Rat.o mihi vide, ur cfle^u» Dem.nu. 4* <* cont«flum ,V.« iceniurD,n.o, diam . Contri,

a tua diet.teeffe m.itul.ut noBcr-ieoleru lUI Om-

ucar eooiecuCMj.quiidarrt

caft. / xjr.t.di/l.i^duh.x .n.b. id enim noieft ftatim (olvere . Multd
gravior erit, fi cum fcias te veri debere, tamen vis cogi i Judice ,
tunc enim prseter peccatum dilationis , debebis reftituere expcnfa»

ludlpiritualeEleemofyn* jam adaequa ver it totum debitum.
Mnb*tor rnm n/Ututndam *mttirn/ .

o Denique du« mihi bleaddend* occurrunt non diflimiles dif-
ficultates . Prior quid nimirum in voto , & Juramento < Vovi cum
uramencoca«<«^^lW»«i*« Domui Lauretanae ,mifica per

a SecunddiQuicumpollit, non reftitmt, pecca re continud ,
& id vocari, ac efte peccatum habituale, Ipccialique modo effecon-
feffori aperiendum, l.\.txp*dhsC^tffwmtf.i.%4»*fntim %. docui-
mus : Sed & alia valde neceflaria ad praxim Conleflariorum dice-
mus inferiusM- r . r

x Tertii, qui ab articulo mortis urgetur, nec per leipfura
reftituere vult cura poflit, led vult relinquere onusreftituen*
di hzredibus i quique cftm dubius fit , an re* lua fit , dili-
gentiam ipfe , cum itetn poftit , fkere detreait , volens ut

Cap.I. De Cirounftantiis Reftit.

ditor judicatur rationabiliter efle invitas in acceptanda dilatione ,
non poterit excuteri debitor, qui eft folvendo . Ut fi, V*G. propter
nobilitatem, feu potentiam debitori» , non audeat creditorinops
exigere, quia excuiabit debitorem t

5 Quando terminus folveadi condi&us fuit in favorem debito-
ris; ut in commodato , & mutuo , poteft debitor terminum praeve-
nire, Ac folvere . Iu Svlv. V.Lctmttt f.g. Medi na, t.dertfiit. q. j. t*uf.
o. lege Marianum, p.t.tr.-j.ref 1 7. Qudd fi creditor acceptare nolit ,
& forte poilei res pereat, interius Creditori imputabitur , non de-
bitori. Quando verb terminus fuit in tavorem creditoris, ut in
locato , tunc debitor praevenire terminum non valet i efict in dam-
num creditoris .

Creditori autem ipfi nunquam conceditur pofie petere remfibi
reddi terminum conventum, tap.unu. dtplui petit. nifi in tribus ca-
fibus . Primb ,/ ded,ttr pergxt md ,nep,*m . Secundi» , fi' f*i*mpmrtt.

turCharitati, quae eft finis omnium virtutum, neque prodent iar, Afc
red* rationi, quae per omnes virtutes intercurrit. ArChantasAc
re&a ratio didat , non debere Dominum velle rem luam cdm tan-
to rigore libi reditui, ut damnum ade6 intolerabile debitori infera-
tur . Inaequali autem , feu aliquantb majori , ideo obligamus debi-
torem, quia in damno non aded excedent i me lior ratio debet habe-
ri innocentis Domini .

j Qub fi differri non poffit folutio ; vel propter abfentiam m loco
reroouftirno , ac diuturnam Domini , non fit lpes futuri temporis
quo res ttanfmicti ad illum cum moderatis expenfisdetur , nec per
litteras, deuinternuncios. Domini voluntatem explorandi, non
propterei debitor potcd rem ablatam tibi retinere, fedveldifpo-
nendum de illa eft, in favorem pauperum ,vel componendum vi be-
neficii t*mt>*jiti*Mi , ficuti/vp^c.i j.t.wvw.xo. diximus fieri
debere in cocalu , qud incertus Dominus eft , quia in hoc cafu mo-

Tertio, fintipist efft fmfptMeu d* r>in ftlvtndo , nam tunc coge- raliter judicatur Dominus, ac fi edet incertus. Idem puto in alio
ttu* vel reddere, vel cautiooem praedare. calu .quando Debitor, propter inopiam nullo modo potcd expenfas,

ne mediocres quidem facere, ad cranlmit tendam rem ,vel ad Do-
$. VII* 9 »? Ordixe , minum admonendum : tunc enim pari modo, vel pauperibus rem

elargitor, vel beneficio compofitionis utitor . Ita Lodovicus i Cru-
* /~\Uando debes pl uribus, nec es fol vendo omnibus, certi credi- ce, difputat.y imBxtUCrmti*tt,dmd.6x»m.%. aliique ab ipfo cita-
vi tori habenti potids jus reddere oportebit : quodfiomnes ti . In utroque autem cafu, fiprarfumatur voluntas Domini, utres

a uan jure pol leant-pro rata eri t,qudd habes ,fingulis dividendum. refti tuenda detur fuiscontanguineis, Patri, Matri, Filiis, Arc.mul-
ccce varius, multiplex, ac difficilis nodus ex tricandus- Quo td magis fi ii pauperes fint,ipu$ dandam rem ede nemo negabit, ut
enim filo manududus intricatum hunc labyrinthum de praelatione diximus .

creditorum evadam? Putoftridim , ac lummatim id i me explica-
ri fine periculo obicuritatis non pofle : nam propterei latis judico
ce in re praefertim non admodum frequenti, ad Theologos^c Juril-
confultos de ea fuse difputantes ablegare . Mol. d.j6Q.Lc([.Uf-at.c.

*J Valent. d$fp. » o. de Lugo, tomt 1 . de jufl.x.per m«*,Vafq.

4.1 ijerefiit. Dicaft. L\.dtfmfi. t« m z difl.i 1 . Caftrop.^.7. diflimH. 1 .

De hisomnibus videSot. Ud.+de
>»Af- i^r.t.xdf. Rebe)lium,,ftar.i. /.i. 1 \,feSd.\.jj ^.Azor.j.
psrj^.t.1%. fy jj. LeflT. /.l.tap.t j.dui.S. Vafq. denjlit.§.i<xd*t,l.

Molinam, difi.jp i. de Lugo t ttm.i .dtjy/i. d#.\o.fetl.8$,\.

Bonae. d>fp,\. dt tefiir.q.y

$.VIII. §*> Ut*.

tettpt * .

6 Si reftitutio facienda eft folikmex rc accepta bona fide, ▼. g.

quia habui equum, gemmam, vcftcs , qua: deinde novi efiealterius t
u bos alterius ad meum pnefepe confugit , Acc. ProfeC,,* tufficiet fi
eareftitutio6atinloco ubieftdebicor; Ac admoneatur Domirus r
Qubdfiresad Dominum fit tranfnr ttenda , Domini expei trani-

mittenda erit. Ita Nau. Mol.Rebell.LcirRcgin.Valq^luqjc cita-
ti i Dicaft- t.%Jej»fljr»8.i.d.x i,d*d.§.*.\oy Ratio eft, quia fecus
ego paterer damnum fine mea culpa . t unc enim dominus jus babec
in rem fuam, non verb in me •

7 Adverte hic tria . Primb , mihi efle compenfandas juftas coro-
1 T^Iftinguendum eft, vel enim agimusPrimb dt refiitxtitne d*H* penfas, alioqui ex re i pia extrahemus, fi quar i me &d* lunt,ad fu-

tt tx injmft* mcttptlttujtu txqmocumqmt dthilt , vel Secun- ftentandum,V.G.equum jidqueex tacito contraflu, qui diciturex
do, ex re meetpt* ttxtrxfl* . negoiiisben^ geftis. Secunda multum expedire, fi Dominusadmo-

neatur A res interitu alicubi cuftodiatur ; nam fi fuperfluas expen-
fai fine rationabili voluntate Domini facias, illas amitteres, ut fi
equum VG.tranlmitterescum majoribusexpenfis,<juimequus va-
leat, fi fine morali cuftodia,&c.immd tunc fiobnegligentem cufto-

Ex dtUflo .

» Si reftitutio facienda eft ex radice delifli regulariter eft exhi-
benda, ubi degit Dominus rei ; pneterei quando aolentia crediti eft
ex culpa, vel voluntate debitoris, V.G. furripuifti equum Petri Pa-
normi, & illum tranlfulifti Syrae ufas, Panormi debes reftituerc. Pa-
ri modoji furatus es pecuniam hic i Titio, dc Titius fe contulit ob
fua negotia Catanam.qud erat fecum fuam hanc pecuniam transla-
turus, Catanae debes reftituere.Ratioeft, nuia credi tor per reftitu-
tionem debet ad ^qualitatem reduc i,( 5 c nullum debe t ex injufta tua
receptione pati damnum. Qua re fi quis furetur pecuniam, quam ip-
fe Dominus ah6^tiara in difiun^iftimam Provinciam^nittebat, ra-
tionabili ter petit, ut ibi reddatur . Dico ( rationabiliter) non enim
poteft temerd velle Dominos pro arbitrio luo in quocunque loco
fieri reftitutiooem ,fcd foliim , ubi culpa furis fele extendat .

5 Venim , cujus expenfis? Ducendus eft, V-Gr. equus ablatus in
locum debitum, quis tribuet expenfas? Reipondeo,trft>uet debi-
tor ,fubtrattis iis, quas forte alioqui Dominus fuirtet fadurus , fi
ab illoequus non fuiflet ablatus . Ita Sotus, Valentia , Navarrus ,

Azorius , Molina , Lcftius , & communiter apud Dicaftillum , Utc
cft.x.98 . Ratio eft, quia fecus credi tor, qui nunc eft Dominus n te-
retur damnum ex alterius injuftitia- Idcmqueeft/i reftitutio nat ex
injufta retentione , quia tunc jam eft ex delibo . Commodavi tibi,

Veib. Gratia, Equum per unum menfem, tu fuifti in mora injufta
reddendi ; unde ego Catxnam petii cum omnibus rebus meis :
debes tuis expenfis tranfmitccre ad me equum , fubtraHis iis,quas
ego fisciflem, Ac nullis fubtradis, fifeciffem nullas :fic enim ad
aequalitatem reducetur injufticia , cujus mihi ex is/ufta mora au-
la luifti. r mrruinm

' 4 Inquires : Si expenfae futane edent majores , vel squales rei utilitatem loliusDomini , ibi bona fide , id eft , fine fraude, Sc dolo

reftituend*, obligor ne, cum tanto damnosas pati ?Surripui V.G. -*-*•— — A: — — a..uc.i:i * '•

equum valoris centum aureorum :expcnl* au 1 * — r

ferendum, afccndunt ad centum , ducentos,

diam cilm culpa gravi periret equus, teneris ad damni refti turio-
nem, ex injulb ditnnificatiooe -Tertib, fi res tranfmitti ad Domi-
num non poteft, nec ad moneri,ncccxpe&ari,A:c. detur pauperibus,
vel ufui fit Bulla compofitionis juxta modum jam jam *».y. didum.
Nec tamen videtur improbabile polle retineri apud (e^uix tunc re*
comparatur rei habenti Dominum ignotum , juxta di&a 5.*. 5 r .

Ut» t e* tontrattet .

X Si reftitutio facienda eft ex contraflu , Ac ex juxta acceptione
diflinflioneoDus habemus . Legatur Dicaft. Utttit.m. io?.LelTVaf-
quer Regi oald. ab eodem ciuti . Vel enim reftitutio eft eadem nu-
mero, leu, ut loquuntur Jurifconfulti, eadem res in fpecie V.G.
equus locatus, commodatus^lcpofitus.vel reftituendum eft aliquid
sequ i valens, V.G. em i fti equum, debes pretium ; vendidifti, recepto
pretio frumentum, debes frumentum pretio recepto arqui valens ,
accepiftiprasdium,debescenfum,Acc.deutroque feparatim .

9 Quoad prius, Adero debere reftitui in eo loco/jud conventum
eft, velineoloco, quem natura initicontraOus requirit. V.G. fi
in contradi u locationis equi appofitum fit , ut hic equum reftituas ,
hicdebcs.fi ut reftituasCatansc,qudpergis,illic debes Acc. At ve-
rb fi nulla conventio fadlaeft, tunc debet rcfpici natura contra-
dlus, hoc eft , anPrimbcontradfus, quem facis, fit folftm in uti-
litatem alterius contrahent is ; Secundb , an lolii m in tuam t Ter-
tii, inutriulquc.

10 Si enim accidat primum, fi, V.Gr.habesdepofitum librumin

ebligabome?

Refpondeo,te abfolutd loquendo obligari, quia tu intrifti , tu co-
mede : hoc eft, quiatucaufa fuifti, cur tantum debeat expendi , tu
expende : neque enim Dominus ex tua injuftitia pati carentiamfli^
re. debet ; Dixi ( abfolute)nam, fi tu exhibendo tantas illas expea-
ias, pateris noa quidem damnum atquale.vel aliquanto majus, quim
patitur Dominus cx 1 uae rei carentia, tunc enim fine dubio tenere-
tis ; fed fi patereris longe majus , quim natitur Dominus cx abiea-
tia rei fu*. Ac tunc fanbpoffet differri fiwutio^uit aliquo modo con-
veniri per litterascum Domino. Ita Val. Cajet. Nav. Ac ali i apud
Vafquez,'*/» io.*>*.i.«*.x7. Ratio eftj, quia Juflitianon adverfa-
Ttmd.T. J. De Prst. Det.

/ure

contra te .

11 Si babes Depolitum foliim in utilitatem tuam, teneris tuis
expenfis refti tuere, in loco, ubi bona fide habuiflet Dominus, fi
tibi non cora modaffct, modbperteftctcrit, ne Dominus fecum
rem fuam tranftu Ierit, dedudis tamen expenfis, quas feciffet Do-
minus . Ratio eft , quia Dominus non debet pati thunnum ex gra-
tuitocommodato. Ac ex alia parte non debet, necillelucrarijiec
tu perdere fine tua culpa, ex mero commodato, quod eft ex fe
gratuitum. ...

1 a Denique fi rem habes in utilitatem ucriufque,ut in locatione
equi, in qua Ac tu equi ulum A locans pretium habet : tuoc iu cali*,

5 5 dc

278 Explicationis Decalogi Lib. VIII. Traft. IV.

dequo loquimur , quando nu!U faflaeft conventio, videris primo
afpeflu, teneri tuiscxpenfis, ne Dominus line culpa laedatur : puto
tamen expenfis ut riulquc ; quia retorqueo argumentum , Ii enim
tuisexpenfis, tu ludereris fine tua culpa . Dividantur ergoaequa-
I iter cxpcnf*,ficuti*qualeed commodum. Immoaddo, non raro
debere folis expenfis Domtm , auando lciiicet Domini negligentia
non luit admonitus conduflor de loco,ubi reflitutio lacienda eflet;
iplcemm, luocommunitcTulurpatojureutcns,ibircilituet , ubi
rem locatam recepit. Excipe, nili Iit recepta confuctudo, ut alibi
reflituatur rica in aliquibus locis Equi locati ad iter faciendum re-
ditui lolcnt io locis ad quos equitando pervenitur,&c.

1 j Quoad pofterius, ouandoex contrafludcbctreflituirescqui-
valcnsjuxtadivifionem faflam».8. Dico debere pari modo rdlitui
fecundum conventionem contrahentium , fiveexprefse , five tacite
in contraflu poficam ; Atii nulla fit appofita conditio, regulariter
fieri debet reflitutio, lcufolutio, ubi tradita resfuit ,&t recepta ,
V.G. hic vendididi, hic locafti Equum , hic iolve prqt ium , id enim
videtur poftulare «equitas : idque aequalitas inducenda inter con-
trahentes .Qudd fi hic Panormi lubconditione numeratae pecunif
loces domum Catanae exiflencem, hic debebis ,quia illud ( numera-
ta pecunia ) id tacite, nedicam exprcfsc, importat, &c.

1 4 Ex qu6 vides, tum pro hac poflrema doflrina, tum pro proce-
denti, maximi circumflamus decerni debere in tota hac materia
locum, ubi (it reflit uendum , id, quod nos nunc innuimus i ub nomi-
ne tacitz, vel cxprclwe conventionis, & pauld luperius fub nomine
naturae contra^us , in quo nimirum tacite imbibitur aliquando ,
vel exprcfsc loci determinatio .

ij Hinc primd: Si in via cibi do mutud decem aureos, ccrtc non
in via, led ubi tunc ego proximd,immd etiam longe habito, reddere
debebis . Ita Bon. /.c.*.$ quod undem concedit deJLugo . U.n. joa.
quia ex natura mutui>qu6defl in utilitatem 1'olam mutuatani,col-
Iigimus, Dominum rem luam habere debere fine expenfis, quia nifi
exprelse quid in contrarium fit conventum, non ed aequum , ut ego
ex beneficio tibi collato damnum patiar.

Quid , fi emas , vel vendas in via , d ila tio pretio , vel re ? Qijid 1 fi
vendas rem exiflentem in loco dillanti, V.G. Dolium Vini exiften-
tem in tuo praedio 5 Rclpondeo in his cafibus feropcriolcrcconfli-
tui in praxi locum lolutionis : qu6d fi per incuriam non conflitua-
tur, ad tacitas, c onfuetalque in ea regione conventiones ; modd
pauld ante dido, erit recurrendum.

16 Hmc iecundd : Si tibi promicum dare liberalicer poft annu m
Equum, & ego ance annum domicilium mutare cogar; certe luffi-
cieotertibi latis&ciam, fi Equum ibidem dem, ubi bona fide inve-
nior. ha Dicaflill. l.\Ar.i.dtft.\\ Vu^.p.n.ng. quia cxcircumflsui-
tiis peculiaribus, quod harc fit donatio mere liberalis, quodque ego
jwmconfultd, ut effugiam ab Equo donando, fedbonande peregrd
abierinr^coUigitunnonalitcrrae promilifle.

17 Hmc tertio : Cenfus realcs , lcmper rebus flabilibus debitis ,
V.G. fuper Praedio , E>omo , Feudo , dcc ( nifi exprcfsc conventum
aliter fuerit ) lol vi debent in loco, ubi f«nt rea hypothccatae : eft
enim ccnfus, qua ii pars Irufluum rei . Idem de penfipne beneficii,
ibi enim debet (oivi , ubi dl beneficium , licet iciam laepiffimc con-
veniri exprefii , utfolutioeihibtttur * ubi degit Pcniioninu! .
Idem de legatis : debent enim dari .ub. Hutres hxreditatcra ad.lt,
nifialiterci intentione Tdlatoriscoll.gntnr, « quidem legata funt

P ‘ln ^^bwp^toquando res ad Dominum longe dillantcm
transferenda elt, cui pereat ,f. pereat m via,dmmus§.j. J ».}.

y K. fis* tavf* tu. fu itif.u*.

a /—^Uindccim cafus affert Valentia , i.a. dJ/?r.s.,.«.p.,.excufan-

tl «slreftitutionc ;A multa de his excufantibus lege apud
CaftT 5 > >“/>■ ■ Ptxc ipue funt Impo-

tentia debitoris. Infamia Vitae , Membrorum periculum, condona-
tiocreditoris,ccffiobonorum,resreAituenda creditori nocitura ,
praEfcxiptio.bcocficium Bullae compofitionis, lolutiofaflacreditori
i ui credi tori* Juncis au t hor itas . Qu on iam verd ex his m u 1 ta fpar-
***&•+ d(fla funt* cdm de periculo mfami*,&c.cum de
adulterio.de rc nocitura creditori fnpri $.3. num.i. dt infrejfy Htli-
mitirb % 7 dtpttfcripiiiJoprktTA.t.Ar deceflionc bo-

norum *- 1 ’ flatur , multa autem lunt facilia , & paflim obvia ,
nec defunt*llq ua minu$ frequentia. Ide6 prima hic , qu* frequen-
tifiima eft»b*ev» e *Pucationi fubiicienda dumtaxat fuperefl;fi prius
adnoce$<»* t,,,n excommunicat ion em creditoris, multd minus

deblton* ® X 5 UU J C i reftit ut ione . Ita Sylv Suar Lcflius, aliique
apud At : lucrum magnum i debitore acquirendum ,

tunc folumdaDitcaulam ad differendam aliquantulum reditutio-
nem , quando «peraturfic debitor polle fatisfaccre omnibus credi-
toribus . It* Layman, Lcdius,aliique apud Cadrop.

1 * 9 pia txcufami m rtftit utient .

^ Impo tcnt '* ergo fcu inopia, caufa ed legitima, cur omitti, vel
qu6ddlnJ‘ nus ««('ff' rripoffitreditutio, quia vulgare edpronun-
ciatuxn ; ^ ifdffffiSik »•*** ttmmr i vide,quzdixirr.».r-6. Cim

autem fortior fit omiflio( utique perpetua )aulrt dilatio, fortior
ad illam impotentiam, quim ad hanc fine duDicationertqairitur .
Hinc lege apud Do£loresScotum,N*varrum, Valentiam, alidque
apud Bonae, difp. 1 nft contra Molinam, ^/>.7 54. polle

licite aliquando ex detrimento, qudd debitori (equitur, ctiamfi
non conuciatur in ncceditatem decidendi i luo (latu; polle , in-
quam , licite differri rellitutioncra ad tempus, quo fine tanto de*
triraento fieri queat reditucio . Lege apud Leflium/.i.c.ifi.w.n. {j
xj. cum , quidebet centum aureos, pofle differre iolntionem , fi
non poted nunc redituere , nifi pnrdium multd minoris vendat »
quim valet . Legoapud Bonacinam aj. poflediffcrrilolu-
tionem , quando ad redituendumdatim, rem valentem ducenu ,
oportet vendere centum y ou6d duplex di^Hun Ledi i ,& Bonae inae
cxplicant,quantum debet efledetrimentum, quod hanc licentiam
differendi concedit. Legoapud Joanncm Medinam C«d dtrtfl.q.i.
ad 1. Leflium , Navarr- apudCadropal. mox citandum ; fi pericu-
lum fit, nefiliae lc prollituant, & ne mii fiant latrones, vel ne debi-
tor iplc Pater oblummam indigentiam in defpcrationem incidat,
pofle differri folutionera . Addit mcritdCaftropal. dtjufl, tommut.
difp. 1. par.\ K. §. j. dummodo credi tori indigeno grave damnum non
obveniat. Harc, inquam, abfolutclcgo. At propter has caufas
pofle reflitutionem abfolutc omitti, non pajfim lego. Nam fi de-
inde accedat major caufa , quale ed periculum yiuc , membrorum,
jatturae notabilis, & diuturnae propriae ianitatis, gravis infamiae ,
notabilis calusiluo flatu .itautilli filii , V.G. Paterque, non ha-
beant unde alantur &c. nandifferri lolflm , led omitti omnind po-
terit reditut io.

Qua ratione, qui differt (olutionemob caufas prardi&as, obli-
getur ad interede,qu6d ex dilatione forte patitur creditor, lege
apud Dodores , de Lugo diyufi. difp.xi .ftii.i. >i n.i 6 . Molin. Lcfl'.
Rcbcll. alioiqueapud iplura.

3 Sed quid, fi detrimentum illud , & periculum latrocinandi in
filiis , & delpcrationisin Patre , de fallo lcmper perieverent f Ref-
pondeo : Tunc non cft improbabile cum Rcbcll- p.i. 1.1.9.

nu.i 6 . per accidens omitti podereditutionem, fi tamen praemit-
tantur diligenter remedia, nec illa mala perieverent, &ut reili-
tuatur illa pars , qu* fine magno detrimento poted^c grave inde
damnum creditori non obveniat. Ratio debet efle, quia fecus de-
bitor hic, & nunc daret creditori nqtabijiter plufquam ibi debere-
tur, daret enim illud, quod ipfi debitori in illis periculis , & detri-
tis tam gravibus, qu* luperari morali ter non poliunt , ut fupponi
omnind debet ; valet multd plus, quim illud quod debet , ad quod
Juditia obligare non poted, qu* aequalitatem per fe refpicit-Vi-
dc %.pr*cidtnttm «*. 4. Dixi nftalilitrr , quia debitor ad non nota-
bilem jafluram ,maximd quando debitum ellex dclido*x omni re-
fla ratione obligabitur, nam ided obligabimus etiam ad partem ,
quando partem poted , &c.

4 Illa ergo inopia, leu impotentia omnind i re: . -tutione liberat,

qua primd debitor vere non nabcr,unde lolvat . Sccundd^uia fi lol-
vat,fitextrcmd indigens. Tcrtid ,quiafiiolvat fir ravi ter indi-
gens. quod aliis verbis fupriiu fimili diximus , qua quis notabiliter
cadit, Afuo datu . Adverteillud ( notabiliter )«iuqd , qjia non no-
tatur ab aliquibus, Proh, quam l*pct»l liatur ol»l 4 .*cio ,-editutio^
nis ; ut aliquando appareat efle morali ter impoilibiis , qu* ccrtc
ejus generis non ed! ,

Utdcootri, fi credi tori condet de impoten na < '"nimo.1 deui-
toris.i Iit molediam afferre non podct.ncc a lodice : .er' • car-
cerem debitorem coniiciat. Ita Bardi /. 1 .///-. o • \. » edi-
toris cootra proximum impotentem, vel lu ipt nd ifi nguet.
Video tamen fiarpiflimd excufari creditore^ -rgi utes; quia i*pd
adedfpes, ut debitor ita vexatus, aliquam rationem ineat lol vendi.
An adeflc poflit alia exculatio, prudens leflor in ; uirat .

j Adverte item, fi quis in Itatum honorific.nalcendidet pro-
pter rem alienam mala fide acceptam , tunc fac u nd um efle redi tu-
rionem, etiam cum diminutione fui talis flatus, quia hoc non eflet
cadere , icd redire ad luura : multd magis fi in pari neceflita te eflet
is.iqud remfurripuidi.tuncenimdcbctcflem-liorcondirioinno-
centis Domini. Illic fubadverte, fi filius V.G. Ulu rari i mala fide
capit poflidere, teneri cum, etiam cum diminutione datus relifli
a Patreod rcditucndumTquiaejufmodi p>oflefliocum mala fide mi-
hi ipfi fuffragat ur ; fi verd capit poflidere bona fide , non teneri po-
flei i fuo flat u bona fide pofleflb decidere , ut redituat , fi cognofcat
ca efle bona aliena, quia quilibet Jus habet ad conlcrvandum da-
tum bona fideacquifitum .Vide Dianam p.ytr.^.ref.rf. &ex Cp-
ledino,& de Lugo d.u. dtjnft.rn.ix.

Imptttmlia TtfttJ , Netafij ani rtftimthne ixeuftt ?

6 In concurfu extrem9»vel gravis neceflitatis dckitorisA credi-
toris quid faciendum, per aliam occafionem diipueabirous- Ve-
rflm cafus i I le frequens de Tefte , 8 c Notario,hic non ed prftermit-
tendus ; Hi enim cumnonrard falfis tedimoniis., vel icripturi*
injecerint innoccncan in amillionem bonorum, immd aliquan-
do in periculum vit$ « fc excufaot i reftitutione,& i revocatione
difli, vel fcriptur*,ob aequale periculum quod fubi ren t . Sed com-
muniter DD- clamant ad versus hos,doflrinique i nobis modotra-
ditam inculcant. Indar omnium fit Bonacina, r#/>.8. dt prattpt.

Caput II. De Concaulls ad aclion. injuft. 279

Dotal.t&fp.t O-f.f _^.}.*.r(S. §u*rts ( iitj utritm il/e/b Cujus falfnm di.
dium , infrrtnd • efi ait er i meri, uti muti/at ia , lentatur ad retrallandum
fuum ditium tum perit ult /inulis pasna incurrenda } fiffp. affirmativi
( cum Valentia ,Bannez, Azorio,Mol. FilliUC. citatis,»*»^. i Bo-
nae. ) medo tredat f$ profuturum per ittraflationem , medi inferenda

ttfiimonio peccaverit . i (arioefi , qui* in aquali damno habenda rfi po-
tior ratio inucc tutis . T enetur etiam tot admonere , quas ad f*l/'umtofii-
manium ferendum induxit , ut fa/fumretraiU nt , /j jus rotu fontibus re-
trabi are , senet ut Itedici f tandem aperire , ut innocens eripiatur , quamots
/ibi vita periculum immineat , mehor enim e fi tendit ia innarent is . Si f(rvs
fuit per alias ttfles conviblus , (j falfut ttfiis nihil fecit ,* non eft mirum
tunc ad nihil ah figari , quia nihil lamni Intuto , ut fuppenis . Lege Dian.
p.\. trabi. yrtf.\Q<,. '

Dixi (mada credat ft profuturum) e/uia cudens fe nihil profuturum
non tenetur rete ali are , eum nullus ad c pus inutile obligetur . T tuebitur
tamen refiitutiemom damnorum fatere , cum illarum coufa injufiattn-
foatur. Huic diUo addo ego , fem per juvare , filtem per homi-
nem gravem, admonere Judicem de follicate praedi&a, cx Di-
caftillo, fib.i. irall. 1 . de lufi.difp j. dub. }. num. j j. nam certi

nunc Judex majorem diligentiam adhibebit exquirendi veritatem
pro Reo .

Dixi t mode in proferendo trfii mania peccatorii mortaliter ) nam qui
bona fide permeiefam aliquam falfitatem dixit in Judicia, non tene-
tur cum tante fuo incommodo , cognita veritate , ditium retrablare ,
cidn ex nulla radice confiet ad hac teneri : ita Satui , Natarrus , &
alii ( Toletus , Na varrus , Clavi* Rrcia.fSylvefter apud Bon. ^.qui-
bus adde de Lugo, Tom.i.de lufi.difp. J0 . fed. 2. knum. 14. )Harc
ex Bonae.

Quid.fi verum crimen per teftimonium propalafii , fed injufii ,ut
poti, quod erat occultum? Refpondeo cum Caftropalao , dtluflu
tiaeanmutativa,di/f>.i.pag.\j. jT.j .num.6. citantem Leilium , Saii-
chez, Petrum Navarr. te tunc non efle obligatum vitam exponet e, ut
delinquentem J iberes , led iolfim quando fotfum crimen impofuifti .
Ratio eft ( inquit) quia jam lententia erit julta , fi crimen verum
fuit :ergo tu, licet peccavcris;non fuifti cauu mortis tnjufta:,Ucc.Vi-
de iplom latius Haec dtio proximi ditia fic approbat S 4 , V. \efiitn -
tia z. Quifalfe te fiimosua fidenter ceetiitit a tum in vita ftricu/um , t rue-
tur etiam cum f t* vita pericula eum Itberart . quod fi fine talpa fecit /it bet
retroit *re Je fa/fit fine magna feta pericula .

C effio Bonarum .

1 ... ; .1 .

7 Ad impotentiam reducitur Ceffio bonorum , de qua fum-
matim duo efferre lufficiat, alterum omuibus pervium , alterum
lingulare .

8 Primd: Celfio bonarum excufat quidem i reftitutione in foro
externo, non verdinconfcicntia, nifi veri impotensfit, qui cedit;
ejufmodi enim ccflio idei Debitori fuffragatur in foro externo, quia
Princeps fuppon it roiferum hominem non efle folvendo, undeufic
folvendo , nunquam Princeps in tend it tollere Ju* creditorum , quid
intendere iniquum fani edet . Alimenta tamen , quibus fecundum
tuum flatum parci vivas.te In foro confcicntiae pofleretinere,imm&
& occultare probabile eft( fi vc ea accipias ex bonis, quibus gaudebas
ante ccfliooem, live ex acquifitis poftei ) fiquidem ad propria alimenta
quilibet j us habet, cum is,qui iis caret , fit in gravi ncceflitate confli-
tutus, in qua etiam aliena poflfefurripi , nedum propria occulca re ,
communis jam nunc eft femen tia .

9 Ex hac eadem do&rina illud obiter dicam. Nam uxores, & fi-
lii ; quorum viri,pareotefque ad magnam funt penuriam redafli five
culpati, fi ve etiam fine cui pa,fi poft eorum mortem inveniantur non
eflfe folvendo debitis i Patre,viroque cvntra&is , poflimt ex bonis re-
lidis tantum lubtraherevitqueoccultare.quantum fatis judicetur ad
vitam, luumque flatum honefl^ coofervandum . Ita Coeleflinus ci-
tans Scotum,Azoriutn,a!iofqueapud Dianam,/», j. tr.i4s0fisT.Et in
Judicio requifiti pollent, cum aequi vocatione congrua jurare, ie nihil
occultare, puta nihil non ipfisdebitum :«5c propter eamdem ratio-
nem non incurrerent excommunicationem forcd latam contra ea
bona occultantes . ••

10 Sccundb: Propofita mihi nova quzftiuncula fuit nudius ter-
tius, an Artifex, qui ceffit bonis, poflit inpofterum contra fuum
flatum otiari, an verb obligetur artem fuam , ut antei exercere ,
quo aliquid prseter viduin, (cert£ poteft ) acquirendo , creditori-
bus fuis , fal tem ex parte . fatisfaciat -

Refpondeo,Nonnulii apud Dianam tem.%. trabi. 4. rrfe/./S. omni-
nb hunc Uberare ab operando fortafe contendent , ex eo principio ,
qu 6 d ccflio , quandpexhibitaeftcum ignominia, fubit vicem per
fe&ae lol ut ionis . Et hanc fcotentiam mordicus tuetur, dc probare
contendit Thomas Hurtadus ,por.i. mer. trabi. S.cap 4. rof.^j.n, 4^.
Vcrfim, quia communis, &folida lententia negat tunc extincui
obligationem , fed folum fufpendi ,quia tota ratio privilegiiceflio-
nis bonorum duda eft ab impotentia Debitoris, & illa ignominiae
figna folum adduntur, ne paflim ejufmodi ceflionescam damrto Rei-

f iublicar intententur. ItaCovarmv. Leffius, Mol.Turrianus,Fil-
iuc. Bonae, apud de Logo , ramei, de Iufiiria , difput. 11. fibl. a.
quibus adde Caftropalaum , de Iufiitia cnmmutativa difput. x.pag. 17.
fi. 11. num. 6. cit; Medinam, Na varruiu., Sanchez , & alios . IdcA
T*uti, T.l. De Det. Prae.

Artificem hunc omninb obligo ad laborandum juxta fuam conditio-
neanquo reflicuat, quando poteft, tum quae ex contraiturum mulcb
magis, quae debet cxdeliuo. Et ratio ipriori eft , quia quilibet
obligatur apponere media faltem ordinaria , quar conducunt ad fi-
nem, adqucmquisobligatur ; cumccrturaiit.eum, qui oblidatur
ad finem , obligari etiam ad ordinaria media ad illum . Sane quis nuo
obliget «x virtute Religionis fidelem ad ambulandum i Domo t ua
ad Ecclefiam competenter diftantem, qu6, die Dominico, Mif-
iar interiit? Sacerdotem cx eadem; ad emendum Breviarium, quo
horas Canonicas folvat? Patrem tamiliq* ex virtute Chantatis ad
conquirendum con luetis hominum laboribus villum , qub familiam
alat, & lexceuta alia f Pari ergo , immd maiori ratione, |uftitia,qux
fortius urgere iblet ,quam aliae virtutes .obliuabit debitorem hunc
artificem ( i quo cx ceflione bonorum non recellit , utdiUum eft ,
obliga tio reftituend 1 ) ad laborandum fecunddm fuum flatum , qui
labor medium eft retpeUu iplius latis ordinarium , qubfiuem obti-
neat faciendi atqualiutcm ,quarn poteft cum Creditote» Nam pro-
pter eamdem rationem, hunc & quemlibet alium Debitorem non
pofle repudiare hereditatem , vel qu id fimi 1 e , docet Sane. Lefl. apud
CaftropV.r.*.4.quia harred itate poflit creditoribus fads^cese,quu
hoc eft medium ordinarium , & facile .

Paritas , quae poteft oblici contra hanc dodrinam duda i Religio-
fo, qui in notha lententia non obligatur laborare ad folvenda debi-
ta coocrada in laK ulo , jam fatis , fuperque difloluta eft fupra $ .1 ,ms.
prafertim\%. *

CAPUT II.

De Concaufis , fcu Cooperamibus ad a&ionem
injullam , ex quibus oritur obligatio
reftitutionis .

1 A Ntequamadfingulascaufasac. edam, duo pro omnibus ad-

l\. vertd. Pnm6 JsatCancaufat nunquam teneri adr fi lr ut io nem,
otifite ip/a damnum ftcut umfit .Secundd, nec teneri , nifi adfit certi-
tudo moralit , quod id fit ftcutum ,quodqut fit ftcut uni txejufmodi cau

fa Nam quando dc alterutro ex his ambigitur, diximusdifirfrijfi^
prahh.l.inDera/.fap.y^.y. v. damnum /nutum . Concaul2C3u(efti

ha: >de quibus locuturi fumus, novem omninb funt , hrscarmini-
buscomprcheofa::

lufite yCenfi.tum fCcnfmfus , Palpo , preurfus ,

Participa n , Mutui , Non ebfiant , Non manife flant .

De his concaufis, lege Azorium, 3./» /.4. r.ro. Leflium,/.i^:ij.
Rebellium, p.i./.z.f,i4.Vafquez,^rrr/?,r,9.5i.r. Molinam /em. 3. i
difi.yzQ. Reginaldum,Ronacinam, Layman t cumdrrrfiit. Sanchez,»*
confit. l.x.cap.i. dub .49. & de Lugo , to, j, de tofii' .difp.i^.fcbl.x.lf ^,
(lilium , A*, tr.z. di/p 4, %

I. luffie , f*u , qtsed idem tfi , Mandatum ,

1 T^EMandante, feu Jubente, aliqua diximus agentesde Ho-

AV micidio, hb.6.cap.4. J.y. itemde Ratum habente quod
certd huc reducitur tquae fu ut omnm6 recolenda . & hic proportio-
naliter applicanda.

* Superlunt autem aliau* difficultates: Prima eft, fiMandata-
fius excedit limites Mandati, an ad reftitutionem deb : tamex cx-
cellu teneatur Mandans ?

Dillinguunt communirer Dollores, fi talis exceftus damni eft ex
communiter contingentibus , poteratque faciid , ac debebat provi-
deri a Mandante, tunc tenetur Mandans; Ut fi Pctrusjullit me fu-
rari i Paulo centum, dc«o ab eodem furor centum, «quinque :
u juflit occidere Cajum, «per errorem occido Titium Cajo fimi-
Icm, quam fimilitudinern co?nofcebat Petrus ; id addo , quia fecus
exculabicur mandans, adeoque nonerit irregularis, ut decrevit
Sacra Congregatio apud Dianam 4- *• f«L\ 1 fine , & ego

Ani fupra fib.6. eap. h §. j. num. j t. ) fi juflit gravi ter vulnerare, A; ego
occido,dcc. Ratio eft .quiacdmbarc fint tam proxime conjunlla iis,
qu*mihi i Petro mandata funt, meritd imputantur ipfi mandanti
Petro .

At verbfiexcefliis non eft talis , unde fofi arbitrio mandatum ex-
cedentis attribuitur . ut fi e?o jufli leviter v-rberarc , & tu occidsfti'
tuncroeritd mandans de eo exceffu non tenetur. L«e Azorium,/
< cui adde plures apud Dianim, pan.X. traff.n. rtfo!. ^ j. excufantes
ejufreodi mandantem i parna ordinaria Homicidii . Dixi modb
(quam fimilitudinern cogoolcebat Petrus) nam fecus, excufabitur
mandans, atfcdque non erit irregularis, ut decrevit Sacra Congrc-
gatioapud Dianam ,par.tf.trabi.4.refet. j r . & e^o dixi fupra /ib.$ cap
4S.fiO.3f.

? SccundadiflicultaseftrAnad damna, qu^ mandatarius forte pa-
titur propter exeeutionem mandati,teneatur mandans^v.g.fi ego,ob
furtumex tua jufliooe cfim i fTumpid Triremes damnor, an tu debeas
mihi refarciredamna.qur ex ejufmodi conde l p nat j on » con j- uf ^ uDt p
Refpondeo efle item diftinguendum,ficut i diflinguendum audivi i P-

Jofeo^e S.Aug.celeberrimonoftr? f tatis in 1 Panormitano hocCoIlc-

&ioftudiorumPr?feHo^c Theolo 5 i*r,tumfpecu!ativa;,tum moralis

S 4 cxcul-

280 ExpKcationis Decalogi Lib. VIII. Tra£t IIII.

excultiffimo. Nam, vel ego me fpontdobruJUtqueidem cft/i liberd
gccepuvi mandatum, multd magis fi accepi pretium; & tunc tu mS-
dans ad nihil teneris^go enim ultrd me periculis objeci;unde cum i
temandante injuriam nullam receperim non fum in aliquorefar-
ciendus. Vel ego Tum k te deceptus/cu eoatfusAc tuoc ex Dicaft illo,
/,%.de jufi.tr a. d*fP-+ "M. reneris utique , quia fic damnum

meum fcquitur ea injuria k te mihi per deceptionem/cu cualHooem
illata-Sed adverte hoc damnum debere cfie ejus generis , quid com-
muni ter contin&erefoletex adionemandataffecus non efietvolun-
tarium, nedirefli quidem mandanti, nec propterti eidem fub poena
reftitu t ionis imputandum , ut ex modd diflis confiat .

4 Litigahaot^habe id obiter occafione mandati ) duo annofupe*
riorede quinquaginta mille, Ac impluis forttffeaureis: Alter crco
cum premeretur a diligentia Procuratoris coi litigantis, cum aggref-
jus d e d ie eft , inftiflilque d uobus , vel tribus lethalibu » vulneribus ,
aufugit ; Quid deindeconfecutumfit, ad noftruro inihtutumoon
pertinet, liludquaefitumeft: An Procuratori huic vulnerato de.
berentur expenije vulnerum ii diflo collitigante ? Ratio dubi-
tandi erat, quia Procurator ajebat, fc ex mandato collitigantisea
negotia gerere, quare damna inde iccuta, Jpfi collitiganti impu-
tanda, atque adc6 ab ipforefarcienda ■ Nec defecere, qui Procura-
tori faverent ; ita ut valdd notabilem fumtnam extorferit i nimis
benigno collitigante. Demiim res ad Tribunal dclatacft, Ac ego
Minimus interrogatus, mecumquc aliquot dodiflimi Theologi :
Diximus non deberi /quamvis fi aliquid illi ex liberalitate erogare-
tur, congruum fatisciTe non negaverimus: ^Prlmb, qui* Precar*,
ter illud negotium oceeptatit ; SeCUodd, qui* p'ttio ftrvitbat felit jm-
fie : Tcrt i 6 , qui* hoc Temnum non tr*t ex communiter contiugentibui ,
frdemnine per accident ad ofiicium Procuratori/ j Quartd, • educto-
ne , aeque enim damna , qa* fequuntur febremurar,c , fi ce fu , V. O.
decidit e ttfto , debent re farciri a Domino , qui illum peeno conduxit ,•
ntc navigan/ibui debentur h Deamo navit damna naufragii ejvfdem
navit abipfit tcnduCu- Ac fexcentafimilia. Quddfi Procurator ex-
cedebat in verbis, vel in aliquo, quod iiyuftc offenderet alios, td in-
ii imputaretur, nonverdei, qui bona bde eum conduxit. Ac nullo
modo aliorum offenfiones intendit. Taccocaetera, utadnofira re-
vertar.

* Tertia difficultas proponitur in fequentem modum : Ego,pro-
is centum aureis, tibi pryccpi , ut inimicum meum occideres:
mox poenitentia duflui mitto ad te litteras: quibus difertd fignifi-
co, ut omninb ab homicidio ccffes: cuverd» ut promilTo potiaris ,
fingis nonrecepifle litteras, meumaue inimicum interficis : in-
quiro: An ego poenas incurram mandantis , atque adcdfim irregu-
laris , ac reftitutionis reus ( Refpond eo negati vd , cum dc Lugo, r.r.
dtjvfl.difp.\$.ftC,x,§.\.n 14 Ratio eft, quia fictu non potuifii oc-
cidereex mandato meo,qubd jam revocatum fcivifti , fed ex arbitrio
tuo. Illa duo etianj certa funt; Primd, tt nottpojje jujn acquirtroU-

lam merctdtm : Secandi) y me qui felUrn ex ignorantia mibiperfuadeoi a-
curriffe irregularitatem ^comperta veritate , nulla induere difpenfatione ,
tfio ar.it H propter cenfcientiam erroneam indiguerim . Addo^C Tertium:
It obligari ad referciendum quidquid damni ex tali homicidio t forti mihi
imputato obvenerit , ut ex fe pa tet .

6 Quarta difficultas: Qu id fcotiendum , fi ego mandans revocem
mandatum , verum tu mammarius putes , me non loqui ferid ; unde
fiat , ut tu fureris ,vel occidas nomine meo : erone poenis mandan-
tisegofubjoflus? Refpondeo, puto te efle. Ita idem,/, eit.uum.ig.
Ratioefi, quiaadhuc, licdt per errorem , tuinvim mei maodatt
operaris, ac meum mandatum eft principalia cauf» illorumdamno-
rum.Idem putori tu fciveris quidem revocationem meam, fed dein-
de i nculpabiliter oblitus revocationiMaxnnum in fetas ea vi mep jul-
fionis proteri tar.jam enim caufa principalis damni eft juiuo n»e* • Si*
cuti efl/iuando,licct ego , per Nuntium tempore revocaverim man-
datum, revocatio tamen cafu non pervenit ad aures tuas : tunc enim
omnes docemur, mcmaodaatemlubjacerepCBnis mandantis, oc ta-
men mandatum meuraob revocationem jam' iaaam, non amplius
exiftebac, Gcuticert^ non exiftitin cafu prajfent». .

7 Qmntadilficitltaa; An fiego mandavi, ut damnum inferatur
Petro ,Ac jam non valeam ampUis mandatum revocare, poflum ta-
men Petrum admonere, ut Gb» confuiat, an inquam, illum admone-
re tenear, fi ftaGtfpMdarnnuroefTugiendi? Rclpondeo, fine dubio
tob!igor«uia teneor facere quautum poflum, nc damnum mea injufta
cauia proximo fe™** 1 ** •

Quaeflio^ de ™ agitari, an femper tenear, cum meo ma-

gnomeonam 0 ®^* puculo, quod fubirem,fi Petrum pratmonerem .
Et tunciwO""? 01 **^ confusi ab aliquibus id refolvi : Diftinguen-
dumef|? pc r d,1,8Cntc ,r e ft- Vel enim primd, fi praemoneam , inci-
datn In damnum *naai e t ve l qiufi jrquilc, ac Petrus , & tunc obii-

§ bor omnino, mmtq magis, fi incidam in damnum levius ; le^e
\xmnt t P \ tr : 1 ^ 9 ,r ^rtuferitato y rtf.\A.Kxuoeii y quia mea aflio
Injufti mandati me obligttadamovendum damnum ab innocente ,
cujus ego eflem mjufta caufa . Q^are fi vita Petri periclitatur, tua vi-
ta eft redimenda, ufama, tua fama; fi bona, tuisbonis funt repa-
randa. Communis eft harcdoaHnadcfalfotcfte, ut nuper
r.i. vidimus» ^'ooligaturferetrailare, quamviscum luo aequali
periculo , quaodo retraQatioeft profutura . Vel fccundb ;fi praemo-
neam 1 timeo malum in fuperiore ordine , feu ccxtd longe majus

qulmeftillud>quodeflex mandato meo inferendum, Ac tunc exco-
labor i pra: monendo* lude i.«.ai. quia tunecen-

fetur moraliter elle io poteflate mea praemonere, cum, quae multum
difficiliafunt,judicenturmonliteri(Qponibilia, Unde fit, ut fi vi-
ra mea, vel fama pericliteturexdiflaadmonitione; ad illam non
obliget , quando prediflo Petro inferendum tantummodo efiet dam-
num 10 bonis temporalibus. *

Illud adverto, n»e debere femper reilitnere illa bona , in qui-
bus fortO praedidus Petrus deinde lzdetur, quia femper illa lzfio
eft ex vi mandati mei ; & ex alia parte polium fine periculo meae
taraar , vel vitae rellitucre medio amico occulto, vel prudenti
Cunfeflario . ...

Qui confilium dedit alteri ( obiter hic id notare juvat ) ut malum
faceret, unde qui coofiliumaccepit,damna pallusell , non obligatur
confulcns aliquid reftiuiere de hxs «lamnis . IuClavis Re^ia,Leirius,
Azor.Si apud Dkaft./.x .4 fuJUtiatr.iJifp.^. nmm.i$.t\vu liberum
fuitronfulcO cale confilium acceptare: feienti autem , Ac volenti
non fit injuria. Simile quid de Mandatario libere mandatum fufei-
piente,dixi «.j.

8 Si nundatarius accepta i me revocaiione,adhuc ex fua volunu-
te velit damnum inferre Petro ; tunc ego non ero amplius Petro in-
jurius ; Soldm ergo obligabor ex Char itate i pium promonere, fi fpes
fit averfionis damni : SedquiaCharitas non obligat cum magno dif-
pendio, ut alibi didlumeft, ided in hoc cafu revocari jam lufficienter
mandati, non obligabor promonere ,fi inde notabile damnum mihi
imminuere pise videam .

$. II. Confilium.

i 'XTOnfolum, qui confilium dat fuum hic locum habet , ve-

X N rum etiam qui hortatur, dirigit, i nft ruit, fuadet, terret,
minatur ad i njuftam patrandam laeGonem, pu enim eft dc Jiilcc om-
nibus ratio. .

Certum autem eft, Confulentem teneri ad reftitutionem damni
illati, quia Confulcns damnum, verd cafa eft illius, utmeritd
Ariftoteles. *.Pbyfi ** 9 - revocet Coofultorem ad caufam effi-
cientem. Immd adverto non rard Corffultorem ( id qudd etiam
dic demandante, <3c fimilibus^ teneri ad reftitutionem, non verd
eum ,qui exequitur : quando nimirum exequensbona nde, oc invio*
cibi liter fe gerit , dum interim Confultor , feu mandans confcius 10-
juftitiar eft. ' . , „ . . ..

» Jam verd tria hic difficultatem habere folent. Primo , quia
fi revocetur confilium ? De qud tamen dixi fupr. /•©. tap. 4 - 1 . 4 . cun »
de homicidio. Secundi, quid Ii confulatur minus malum? de quo
etiam dixi fupr. Hb.^.cap.i.^.^.cam dejuramente ad pec eat. & cum
de tramfgrtffuro . Adde Dicaft. htofup. cit. «74. Tertii , quid.fi Jnju-
fta aflio aliis fierct,etiam alterius confilio non accedeme^de hoc }ain

\ Si ad io nem quis injuftam peregiflet , etiacnfi meum Confilium
non acceffiffct , acceffit tamen dumtaxat meum , non veroaiterms ,
ex quo meo confilio motus ille egit injuftd , ego teneor ia rein-
tutionem? JtaSotus, Cajet. Covarr. vel RcbeU. quos citat, 1 ©-
quiturque Dicaft. Hb.x.dt Jufi.traC.%. d.a. d. a. num.u. Si autem
illeerat, fireexfe, fiveex aliorum confilio determinatus adin-
juftc anendum , acceffit tamen etiam meum confilium , ex quo
Ulc nmil rootuseft, ego non teneor ad reftitutionem . Ita Mo-
linam, Leffius, Vafquez, & communiter apud eundcm/«* cit.
Imum. tt. Si denique ille erat determinatus ad injuftumaaiooem,
fed meum confilium , quo fupervenit , folum illum movit ad citifts ,
crudelifis»fcveridsagendum, licdt probabile fit roc obligari ad re-
ftitutionem : Ita Dicaft. lec cit. dnum.i 4. ciuns Rebell-Mol. Pe-
trus Nav.Cajetan.Sotum,aliofque.Efttamenemm probabile, me
non obligari, nififortd ad cxccJlum- ItaNavarr. S.Thoni. alilqnc
apud eum «»«.tj. Ac ipfc Dicaft. probabile putae . Explico lingula
fineulis exempli». , , .

4 Exemplum primi didi: Antonius, cum non fit determinatu»
ad injuftam larfionem .intendit decem ad fe vocare confultores, noa
tamen deinde advocat ,vcl fi ad vocat»roe prinsuroconfulit , qui con-
filium illi do de occidendo, qud unico cooGl io iilecoatcntus^c mo-
tus i Ilum interficit . Aftcro , me teneri ad reftitutionem, quia de fa-
fio damnum i confilio meoconfecututnelhficuu fi ab alieno,€C non
k meo confccutumfuillet, alii, Ac non ego, ad reftitutionem eflenc
obligati . * ....

* Exemplum Secundi : Cajus cum fimili modo ad injuftam asio-
nem determinatus non fit, decem Conlultores ad vocat, Ac
nov^ m ,an i mo item firmo decernit inimicum occidereded poftea fu-
pervenit meum Confilium, iquoipfe Cajus nihil movetur, fed abil-

lis novem motus inimicum interimit . Dico, me non teneri ad refti-
tutionem . Ratio eft, quia^uamvis ego peccaverim contra Juftitiam,
inefficax fuit meum confilium ad aflionem injuftam, cum tota effica-
cia fuerit ab proauditis coolultoribus Si dubium fit, ao meum con-
filium moverit necne Cajum, quid fentienduni dixi fnperiut /.I .*.%• §.

2. Verbo jit fragium . t

$ Exemplum tertii: Titius determinatus jam omninb Inimicum
occidere, cx meo confil io foifim illud habet, qubd quia valebat oc-
cidere ,crw, occidit citiut, oespe hodie , Ac propter meum confi-
’ luim

Caput II. De Concaufis ad aftion. injuft. z8r

Jmmocciditanimofias,immA fic crudcluis . Ajo,efle probabile rac
teneri ad reflitutionem, quia de tadu damnum infero : at dte etiam

S robabile non teneri,qnia verum non eft,i mc damnum , quoad fub*
antiam, tuille illatum, fuit cmmaprsecedcntc deliberatione, fic
folum ego caufa fui in qualitate ,leu modo. Confirmabat haoedo-
urinam uuper laudatus Pater lolVph de 5 . Auguftinoji quo illam ha-
bui, hoc exemplo ; Nam fi foetes, V. G. inimici mei conflagrarent ,
fine ulla fpe auxilii, fic ego ex odio flammas adderem , Ijcdt peccem,
tamenyjuia novum damnum non facio, non obligor ad rdlitutio-
nem : iu ergo in cafu noilroAc. Loquimur autem folum de rellitu-
Cione : nam c reteram , quando citius ex meo confilio mors alicui
infertur , cum fim caufa accelerationis imuftz mortis,in irregulari-
tatem incurro.ScioGafp. Hurt.aV itrig.dsfputatione different. 6, «au
«•vr.ZO. »* edi». Antuerp.i 6l j. fic habere. Non incurritur irrepet»
Urit es , quando abfjtse mandate , aut » onfitie , aut incitat ione , ani
animatione aBkt trat faciendum homicidium , cuoad fub flantium ,
quamvis aliquo ex hit quatucr modis animus delinquentis fuerit du.

*d <d faciendum , aut indubius ad id faciendum citimi t 9el ceu.
deliu s i quia tunc dicle modo coeperam , quamvis fit caufa dtflin&i
na mere alius , non influit in homicidium quoad fubfl antiam , fed
tantstm quoad modum . H*C ili* : Quem videtur fequi Rannez
apud Dianam, part. g. trafiat. 7 . tejolut. qui , quoad il-
I ud ( citius ) placere non potriVum verA qui ad mortem citius dan-
dam influit, ad fubftaneiam homicidii , nec folum ad modum con-
currat .

7 Confultd autem in hoc tertio dido notavi illud (nifi forte, quo-
ad exccflum,) nam fiquia erat determinatus ad furandum decetn,tu
*«A exciresad furandum viginti , te obligari »4 rdhtutiooem ex-
cernis fupri decem , dubium dic non potefl . i

Quando Confcflirius non dat confilium dcReftitutione p^niten-
ti,quam is debet, & fimilia & f diximu$ <* Methodo Ceufeff. lih. 3.

§. De iis, qui confilium praebent, cum fint ignorantes , nec
apti ad confilium praebendum , legatur omninA Vafquez 1 de
rtfl. t.i. d.j.

$. 111 » Cenfenfut , Palpa.

* /^Ulfiveperfuffiagiumfecretum, five alio modo confentit ,

V^utfiatajfliA injufta, obligatur ad reflitutionem , id quod
cx dittis de confulente , cui valde affinis elt confenfus , fatis liquet.
Adde tamen omninA ea, quae dixi Ud.t. cap. j. $. 7. V. Suffm-
gium : fic videatur infuper Dicaflill. hh.x. de juflieia.tr. %.d,y. dad.j.
d. tum.ti.

* Sicut autem injuflos efl, qui per fuum fu (fragium aflioni ini-
quae confentit, ita non rarA erit injuftus, qui non confentit, ubi
afTentiri per juflitiam deberet, feu quod idem eft.ubi fuffragium ne-
gat, quando in favorem alicujus , vel in bonum Reip. illud fer rfi
oportebat . IdccrtA colligitur ex didis, fic videri poterit latiils
apudDodares, Molin- difp.jjt. Dian. p.?. tr.i. de dub. keg. refolA,
deLugo, *o.\.dejufl.difp.\$. feEl.\.§.\.d nu.6o.

3 Palpo, fcu Palpator, idefl, qui laudando, Aradulandoalium, vel
contra, irridendo, arguendove alterius ignaviam, ell caufa a&io-
nisiojufl*, tenetur utique ad reflitutionem; Idque , etiamfi non
laudaverit animo, ut fieret adio injufta. Satis enim eft fi praevi-
derit damnum ex fua laude fecuturummam fi eflet cum inadverten-
ti* inculpabili $ex generalibus regulis involuntarii excufandum fo-
te, fcimns omnes. De hac ejufmodi adulatione iterAm memini me
dixiflieiMMrr^ Geefeff jih.c nec inutiliter recoleres locum
illum.

§. I V. ftocurfut .

x TT,qui Malefadorcm receptant.qui protegunt^qui fecurititem

X pnebent, ad injuAA agendum, vel ad non reftituendum, qui-
que przdam fervant, quos omnes fub nomine Rceurfus compre-
hendimus , peccant , fic ad reflitutionem tenentur : quia, ut fic 1 unt
caofaeadionisinjuftz . Ut fic>dico}Nonenimfernper,fi latro ad te
divertat, ftatim teneris ad reflitutionem, fed fi ita di vertat, ut an-
te dclidum,tu vel taciti, vel exprefsA promi! eris , illum receptare,
unde ipfe hac fretus receptatione furatus fit. At pofl commiflum jam
furtum, vel homicidium, fiillumcafu recipias, neisilidoribus
V. G. comprehendatur, vel ob aliam caufam , cum latronis
Ut fic, receptator non fis,reftitutioms Reus neceris- Nanipropte-
jrea Moli na difp.y^ Dicaflill. alios citans Bk.x.dtreflit. traB.x. difp.
4 ^* 4 . 7. meri t6 excufanc Advocatos, & Procuratores,qui defendunt
in judicio fures , vel excufant in iis , in quibus ipfimet fures poflunt
fe iure defendere;' Defendere autem, & exeufare fe poliunt , quando
culpa cfl occulta , irnmi» quando non efl femiprobata, quando injufld
vexantur non fervato juris ordine , &c. ) Eos enim defendunt,
non ut fures, fed ut jus habentes in praedis. Nequeobflat hos ,
qui defenduntur, fic eos, qui ut amici receptantur, probabili-
ter iterum reddituros ad latrocinia, nee jam ablata reddituros : id
enim iplis imputabitur , non verA juQA defendentibus,vel cafu rece-
ptantibus . Cafu iaquam,fieDim dau opera, fic ferfifemper, vereor,
ne latro hoc receptaculo fifus malfi agat, fic tu formalis fis latronis
receptator .

a Hinc fit, at peccent, At refiitutiooi» obliga tionem contra-

hant Pater, Dominus, Princeps, fife. fi videntes filium, famaloe
v ailill os mjuilc agere confifoa in potentia ipforum , eos , fi pofluot ,
no n compelcant : auia dum fic animati, fic in Domibus, ac Ci v icati»
bu«. tutA recepti dcliOa committunt/uam culpam in Patrem > Do
minufque fine dubitatione tranlmittunt . Dc Patre, Dcuninoque re-
cipientibus Domi Amafiam filii, vei famuli, vide fupcti|is Bh.ye. i.§,
4 .o«m.xa.<^ 2 V

3 Non dceft tamen interdum excufatio in recipiente: Cum enim
aflio mera receptandi fit ex fe indifferens , potefl admittere caufam
excufantem, qualis efl metusmortis, vel notabiliimaliproportio
nati, utexdidli 5 /»p./.j.r.i.fi.a. per totum t flicile colliges: immA
meritA Rcbellius^»r.t./i^.a^.6. «•»». 40. aliam cxcufatiooemaffcrt
proiis.qui latronem in diveriorium fuum ree ipiunt»fi nimirum fint
alii, i quibus zquA reciperentur: tunc enim, cum damnum certA i
fure inferendum fit; non judicabitur moralitcr mea receptio efle il-
lius damni caufa .

$.V. Participant, V t

I T>Articipcs Criminis appellamus non cos, qui proximi, fic fimul

1 rum fure V. Gratia furantur, praedamque partiuntur;hicnxro
proprii non participes/ed cauf* principales vocantur, fic funt ; fisd
eos qui furem V.G. vel homicidam comitantur, quiaftant, qui
e xplorant fcneftras , fubminiftrant ncceflaria ad damnum peragen-
dum, fice, quique cauf* funt minus priucipales damni . Quoniam
vcrA efle fic participem Criminis coincidit non rarA cum alus canfis
cooperantlbus haflenus explicatis, vel certe efl aliquid communt
ad illas ideA nihil feparatira dehujulmodi participatione dicendum
occurrit ; Nam utrum^qui particeps furti efl obligetur ad reflitutio-
nem totius, quod hic explicandum edet, paulA pofl $. 7 .fic 8. commo-
di&s expediemus .

§. VI. Mutus , non olfiant , Non mamfrflani.

XI vis inflruftio de Negativis : Mutus, dicitur, qui loquendo,
reprehendendo, clamando, confulendo potefl impedire damnum
proximi, fic tamen tacet . Nonobftans, qui potefl la^ofuo,ideft
auxilium, fuamve operam pr*bendo,impcdirc damnum, nec tamen
prxbet . Non manifeflans,qui potefl revelare damnum inferendum,
vel illatum , quo paflonon inferretur, vel relarciretur^iec revelat
tamen .

a PorrA regula certa fit hujtifmodi^r Dicaflill. M-i. de Juflitm,
trail.i. difpui yduh. J.Quj non loquitur, non auxiliatur^ion revelat,
uno verbo,qui le negativi gerit, fi pqflit,fic debeat ex Juflida . ( Quae
debentur ex lufticu , qu* ex Charitate , diximus no <spaj/fim y tL col-
ligit DiciiMnuSylocoeuateynum.x ) damnum impedire, peccat,
teneturque ad damni reflitutionem.Si verA fine notabili incommodo
pollit quidem», fed non ex iuftitia debeat, fed folum ex Charitate,
cflo peccet , non tenetur ad reflitutionem. Veritas regut* pacet ex
didis : ut etiam ex didis liquet, propter periculum £rave nocumen-
ti, qualis ccrtdefl jadura gravis rei familiaris,hoqoris, vitx, propor-
tionata ad damnum proximi^xcufari f?pA ejufmodi non impedien-
tes, etiam obligatos ex juflitia, vel quafijuftitia, lege Petrum Na-
varruro,/'^.j.t^.4**"».ia3. Molinam, &fp. 735. Dicaflillum/.tf./.
quia non cum tanto onere ordinaria hfc officii affumunturinifiouid
amplidsexpofcat padum, ut in Milite, fic Parocho, ficc.diximus/.6.<\

3 Qiiid,fi quis cum teneatur ex charitate, confultAjtamcn fenega-
tivf habet ex odio; ut damnum alteri fequat ur ? Rdpondeo , adhne
non teneri hunc ad reflitutionem . Ita Dicaft- tot- dt. mm.t 31 .mulos
citans. Vide qu* nos fupra docuimus/ff t-c.yfl.t -Quia fic,quamvi*
peccct^x maloaffcdu,ex nulla tamen parte efl caufa externi damni,
Affedus enim internus externi damni caufa efle nequit, fic utentium
i pfum vel omlflio auxilii, cAm fint negat : va,pofitivi damni cauia efle
non poflimt.

4 Sed quid, fi mihi obligatoexfoliCharitate,vel etiam nullo mo- -
do obligato, volenti tamen impedire furtuiruy.G. contra Petruna
Antonius fuadeat, ut oon impediam: peccabit ne Antonius cod-
tra Juftitiam cum onere reflitutionis .

Refpondeo negativ£,fi fine vi, vel fraude fuadeat;fi cum his, affir-
mative. Ita Molln^d.dijp.y lyLe&lih.i.c.l l.duh.\o na.66. apud de
Lugo,».r.A//».i9 feR.i.n. tor. Ratio utriufque efl, quia fi Petro nihil
debebatur ex juflitia , nihil contra juftitiam ab ipfo tollit Antonius
fua mera fuauoneut fi vi,vel mendaciis tollit aliquid Petro, quia is
habet Jus,ne vi, fifc fallaciis impediatur 1 bonoconfequendo, ficutl
propter eamdem ratiooem folemus dicere, fi impediat quis Teftato-
rem vi^C fraude, ne alicui relinquat legatum, obligari ad reflitutio-
nem,non verAfi mera fuafione,iuin calu przfenti . Si forcAabodio
moveatur Antonius ad difluadendum,eumcx interno affedu pecca-
re nimis efl mani feflum .

j OuidU» mihi volffti impedirefurenHne is furetur ab eodem fle-
tro,ipfe fur det mihi pecuniam, neipium impediam I furando, obli-
gor neprimAad reflitutionem damni illati ipfi ' Petro i fure.SecundA
obligor ne ad reddfidaroejuimodi pecumam Domino,idcfl,ipfi fur»

Refpondeo ad Primum- Si teneritex juflitia imped.re A pmptet
datam pecuniam non impedis/iuis ambigat , t« teneri ad rcAituun-

nem

aSte Explicationis Decalogi Lib. VIII. Tra& I V.

aera damni ? lege Dian-Al-*'- 6 - citantem. Atfifolum
teoeruex Chariute , puto te non obligari ad prardidi dSmni refti tu-
tioncm>CK hoc capitc.quod media pecunia non impedis; quia acce-
ptio pretii tibi dati i fure non te magis obligat ad impediendu^quim
antea oblisa bar is. Si ergo antei non obii nabaris ex pulluia, nec
obligaberis poliri. Neque obftat, quod fecurior , oc an i molior
fiat latro ex certitudine, quod tu non impedires: Non obftat, in-
• uara , quia banc fecuritatera eodem modo potCTat ipfe habere, fi
tu fine pretio ipfi ptomifitles non impedi re.Ratio autem ulterior, cur
neque prctium*ncque promi Ilio non impediendi augeant tuam obli-
gationem, eft,quia tunc redditur fur aniraofior , non ex pofitiva tua
;*&fb ne.fed ex negativa omiflione, quae omiffio non reddit cx feani-
onoliorem latronem , fed ipfe latro cx le utitur fucomiftionead
majorem fuarofecuritatem . Quod fi aliquid addas . per quod fu-
rem animohorem pofitive reddas , obligari ad aliquid ptoportiona-
tum reftituendum, pauld anti jam diximus .

7 Refpondeoad fecundum .Tenon teneri refti tuere pretium ac-
ceptum:Semper intellige,fi fur dc fuis bonis pretium dedit Lege So-
tum»Navjrrum apud de Lueo/e.».io}. contra Molinam. Rario eft,
quia, tunc illi vendis operam tuam, ideft omiftionem impediendi,

2 uamomtlfionem poteras ponere, & non pon.-re,ut uni verfelitcr di-
tum cXiJmpJU.f.t.j $i. $.*/». 8. Unde etiam debes recolere, Ii poli ac-
ceptum pretium res eft integra, ideft, adhuc poteft impedire dam-
num , vel potes facere , ut illud referciatur , te ( ne perfeveres in
peccato ) debere refeindere cont radium initum cum fure, Sc refti-
xuere pecuniam, atque adc6 impedire damnum, ut »*. explicatur •

8 Kx didis infero : Primb^x Molina, difp. 755. Leflio, t0m.11.
dmd.\ 5.*.75.La3rraan,/»^-gy»^.s./»' il,x.<*p. i.nn.j.Sc communiter,
fimulunncui cura alicujus rei commifiaeft, fi non impediat (cum
poflit furem five extraneum, five ex confervis , Sc domcllicis, obligari
ad reftitutionem : Famulum verA,ctH rcscommiflanoneft , obliga-
xi ad refti turionem folutn, fi non impediat fures extraneos, non
autetn,finonimpediatconfervum, feu domefticum .Quoad dome-
/licoienim/i, quando poteft^inefuo notabili incommodo, rositn-
yedire, tamen non impedit, peccabit folum contralCharititem . Ra-
tio horum eft, quia omnes famuli funt Cuftode domi rcfpcdu
exterorum ,at refpedudomeft:corumfolusil]ecenfeturCuftos,cui
cura rei commiflaeft . Si tamen iervus videateonfervumcongrega-
je res Domini, utnodu cum illis fugiat, obligari quemlibet fervum
ex juftitia docet de Lagngnm.t .d*Jm/l.4i/p.t^.ft^.z.n. 106.J? quia

tunc ille^ui fugam parat, cenfetur ut extraneus . Nomine autem fe-
jnuli,cui cura rei commifla eft, intelligttur etiam , quicumque ille ,
«ni datur clavis loci, ubi res fervatur, & ille, cui committitur cura
loci, V-G. domus, horrei, &c. dcillc, qui prarficitur>tanquam
moderator totius familiae, vel loci, & ille, qui Dominum comita-
.tur» quoad res, quas fecum Dominus fert , Scc. quia per hzc officia
videtur his rei cura i Domino commendata .

p Inquire^Si Gnt multi famuli, quibus incumbat cura Domus , Sc
»emo impedit furantemyCiim tamen impedire pocuiflent; V.G cla-
mando.&c. obligantur ne finguli in folidura,noa reftitueotibuscon-
•famulis^n folum pro rata? Refpondeo obligari infolidum: itaLcl-
{ms,bfS**.d*b.1 i.m/m.ip.}fiCq.c.9.dere/J.§.i.diib.u/t. Ratio eft, quia
vel finguli fepantimfumpti poterant impedire totum damnum Sc
tunc (amdixedldobliTantur. Vel finguli non poterant, poterant came
adjuti confcrvi s,flc tunc pari modo obliLubuntur i nam quilibet erat
ex Juftitia obligatus advocare ceteros, feu fe promptum exhibere ad
impediendum, ut caeteri invicem animati ad repeflendumiurc, ac-
currerem.Quid,fi quilibet praevideat confervos nd accurluros^Rcf-
pondeo^idbuc omnes obligabuntur in folidum,qulacAm finguli non
clamaverint, fuerunt caufe injuria, unde invicem conferti putarent,
le non poflefolos impedire danmum:&fic de fido damnum non im-
peditum fuit ex culpa fingulorum,qui dum non clamaverunt, feque
promptos non exhibuere, fuerunt in caufa, ut quilibet putaret con-
lcrvos non accurfuros .

10 Infero fecundo; Cuftodem Vineae contrahere onus refti tu tio-
n»,ni clamet, furemque impediit; at.quinooeftCoftot» quamvis
peccet; non prohibendo, fi fine incommodo potiet, tamen quia
foliltn peccat contra Charitatetnyonus refti tution is non contrahere.
De his cuftodibus vide plura apud Fagundcx , ***&•* *P-5 ■

mum.6.fyy.

1 r I n fero tertid : Excuferi cefletn ( efto pct T olet Jit j.e. j 1 . Re-
fcelJ./#r.ri/.'».d?-R«l^»v^'.»,iianQn cxcufetur)! rcllitutione damni

. jtia*— - • . u manifeftet. Ita Molin.

qui-

|)US addi "/ #/ * f 4- R at 10 eft, quia quamvis

tefl|stuiK*W"jF“ r *x Juftitia legaliivel ex Chariute, veritatem
aperire* -00 tan> * n *°nftat obligari ex Juftitia commuutiva, cum
ni r, obiyt° r> n «lue excontradu, neque cx quafi contradu , id

efte*o»cio.

ia lofc/°?. uart ^ : Cuftode< portarum, feu Gabellarum, Nemo-
rum , & finite* ex ' officio , nili maoifeftent fures,tencri ipfosad re-
IKtutionem damni ilUti . Ita Molin. difp 719 - de Lugo tem.x.dtjufl.

ejuftnodi Cuftodcs, ruul to minus tcftes Sc alios privatos ad Eanc ro

farciendum non obligo ex probabiliffimafententia • Iu Dian
traJI.s.rtf.tf.DiCiiYilUie.iJt Val*qu.

aliifque; ubi **•* api- agit, (um reo jam ituurfa in p***m pegit

patij et dt Handmpttunim . Ratio eft, quia hzc p«na non debetur ;nifi
poft fcntentiam.fententiaergoquomodocumqueimpedita^um jus
nondum acquifierint Adlor vel Fifcus, nihil debebunt non mani fe-
llantes.

Idem quoad pqena$,d icendum crit(ut notant T*nnerus,LeffSan-
chex,Valquez^liiqueapud Diin.p.^.trafi.6j'*/.i j.deLugo/**.».atf
{ ) dc judicibus , qui non condemnant ( efto

cum peccaro) Reum ad lolvendum aliquid Alftori , vclFifco,vel
alten,quod ex peena, etiam conventionali, debebat Reus: immd
idem dic dc facientibus, etiam pofitive , fugere eos , qui eflent con-
demnandi ad poenam pecuniariam ,&c- Iu apud eundem Dianam
Ue.tir.&d cLugo i**, cit. Ratio eft, quia pari modb hanc poenam
Reus debebat poft fententiam. Solum ergo tunc debebit judex re-
ftituerr , quando iniquam profert fententiam ; vel vexat litigantes,
dec.quia Reus ad juftam fententiam, dc ad fuam indemnitatem Jus
juftitiz feni per habet .

DeCuftodibusfeabfcondentibus, qu6 faciliusdelinquentesde-
prchcndant,dixi(i^4- f.i.f 4. num.z. (g j.

5. VII. ordini b* Ccntauf* rtfiitutre deimt .

1 T}Rzcipua difficultas ea hic eft,ur videatur, cuinam ex hiscon-

J. caufis incumbat reftituere primo loco ; in cujus defe&um de-
inde concaufa alia fucccdat • Id breviter ftatuo .

Si plures fuerint caulae ejufdem rationis,& ita, ut zqud teneantur
refti tuere, reft 1 1 uerc debent pro rata . V-G. fi funt duo exequutorrs»
qui intulerunt proximo damnum decem aureorum, debet quiique
quinque rcftituere.Quod fi unus nolit,vcl non pofiit: certe quia uter-

3 uc tenetur in folidumduccedtt fecundus ad obligationem reftitue-
i totum, ideft in dido exemplo decem; Cui tamen fecundo de-
bet alius refercire fuam p rtem feu ratam, quam debebat .

x T unc autem plures aeque tenentur, quando zqualem influxum
habuerunt in totum daumum^d quod tamen §. fatunti clarius ex-
plicabitur . Nam fi unus fine communicatione cum aliis futflct cau-
lafoluro partis damni : ad partem tantilm fuam refti tuendam obli-
gari, nimis eft clarum . ‘

Si verb non omnes fuerunt caufe ejufdem rationis, unus enim fuie
V.G.Exequutor^lterPalpanSjunus Jubais, alter rei ablatae Cuftos:
erit maximd diftingucndum;id quod tribus didis explicabo •

% Ajo pnm6,fi res aliena, vel ejus pretiu, vel pars extat apud ali*
quem,rurlus fit ab aliquo res mala fide coniumpta eft, ii debent pri-
mo; ceteri in horum dcfcdujqui coeteri ab eo, apud quem trs exue,
vel i quo mala fide confumpta cft^eferciri debent . IcaVatques» de
i .dub.i.num. 44.12 5 j. Mol inay/</f*W/.7t 7. »».a. Excipe
nifidemandatoalteriusdamnum aliquis dederit, & in przmiuna
rem alienam acceperit;nam tunc mandans etiam ante hunc tenetur
reftituere,quia tunc ipfe eft caufa principalis damni, qttiicmpereft
prior -obligatus, ut mox mum.frf nenti lubdam-Refticuente autem eo,
qui primo loco debet, ideft principali , ccctcrx minus prine i pales
caulae, liberae manent i rcllitutione : fed rbftiiuentibus minus prin-
cipalibus debet principalis compenlare bis totum ,quia hi fucceflo-
runt loco ipfius . .

a Ajoenim fecundb/i accedit jumoieu mandatam , lcucoxftio
ad mjullam adionem, jubens debet prius, exequutores vero in defe-
dum jubentis, qui jubens debebit femper ut mododixi,exequutori><
bus refercire totum. Ita Vafqu./*r. Excipe, nUi exe-

quutores in damno inferendo moti fuiflVntexfe, vel quocumque
modofuiffenc enim Sc ipfi principales, ideft quia agebant negotium
fuum. Ratio didi eft^uia tu nefubens, mandans, cogebs, lic^t Aon
fit caufe moralisdamni exequens^ft tamen principalis, ut ex lc pa-
tet. Ratio exceptionis eft, quia tunc exequutores funtipfi certi-
principales. r*- * ^

5 Ajotertii, fi nullus fuit Jubens, tunc Exequutor debet priut;
coetcrz coocaufat^ut Palpuns,Confentiens>lutus,&ali^ tenentur
folumindrfedumexequentis: nifim his extern extaret aliquid e*r
furto, tuncenimex* j. tenerentur fine dubio illar concaufz. Ec
quidem hae cf tere concaufz ,.quz fecundo loco debent, non debere
unam priorem alterare, docet Vafq. ^r.rir. fed omnes pro rata juxta
majorem, minoremvc influxum ad damnum datum , au arbitrium
pnidentis^uem influxura^bligationfmquaix influxu exurgentem»
mox §. fomenti clarius medec liraturum modd promifi ,de Lugo au-
x.ztdide fuftit.iy tAp.i.difp.\^.ei m«U}i. diftinguit aliquos cafus,
quando a I iq ua ex his concaufis prior debeat , quam alia ; quem, fi eft
otium, lege.

6 Illud hic praeterire nolo; fi fqrtd lzfus remittit, uni exconcau-
fis,non ftatimcenfendum efle,ipfum cgteris remififle; fed efledi-
ftinguendum. Nain fi remittit principali, fend intclligitur remit-
tere cctcris:at fi remittit alicui cx c-ufisfecundarin,tQc principalis
tenetur ad reftituendum totum ideft, ad majorem partem reftituen-
dam ip fi la:fo,& fuam partem ipfi remiffo . Cauta* verA c^cerr fe-
c undaris, quibus non eft remilT’um,cal u,quo in defe&um principalis
debeant ipfe refti tuere ^ion obligabuntur ad totum, quia debet tolli
illa parsjde qua una ex concaufis obtinuit remiflionem. L ege Dieaft.

//i.».

Cap. 1 1 . De Concaufis ad attion. injuft. 283

Lb.x.drufiitut.trafl.x Jub. t.&t r. certe Mol inam ,^/p. 758.

docet principalem tunc totum debere reflituere ; ted non explicat
cui Domino lcil icet, an etiam fuam compartem reraiflb.SedjUt dixi,
raibi videtur fua pars non dfe deneganda remiflo^uia rcmiflioa Do-
mino fa&aeft in favorem rcmiHi, ergo abii Io h*c utilitas demenda
non eft.

Dc haiflenus ia koc 4 .diflis,Iege Molindc Dicafl. citatos , ibi enim
multa minutiora omnin6 videnda funt .

Sed illud nonefl inter minutiora connumerandum . Dixi enim
pauld ante tunc pluresciufav aeque teneri, quando arqualcm i influ-
xum habuerunt in toturudamoum . Idcnimverd ut cognofcamus
quantum unaauarque damni caufa reflituere debet,ditigeiuiorem **
%.ftqutatt explicationem expofeit .

5 - VIII. §“a*tum fibula damni Ceaeaufartflituert
teneantur .

f T)OteH pnml>o liqui/ caufa damni , partiali! a/ r ejfr/lu/ : Potcft

X fecundo ; effo caufa damni, tetaluatt c au/ q j Potdl tcrlib,^
tau/a damni t partialitato caufa .

1 E/ft Cati/ am damni^partialitatt tftRut efl ,folum partem damni
facere independenter quacunq; alia caufa . Ingrederis, V.G .vincam
coIJedurus uvam,dumalii fine tuoconfenfu,ycl adhortatione ea m-
dem ingrediuntur, & fpoliant : Tunc tu cauta es damni vine? par-
tialicatecflc£hu,tuamcnim partem folftm furaris, & ut modbdixi ,
certum efl ex Moiin. difp.-j 54. *.». t e tunc iolum ad eam partem re-
ltituendam obligari .

i Eft caufam damni tot alitate eaufat/lficcxc totum damnum, id
quod duplici modo even ire poteft. Primi tt fine alterius auxilio

rerum damnum /tat , tota Vinea , V.G. fpolietur; & tunc totum i te
debere reflitui,vei pueri non ignorant . Secundi, fi thunnum fiat cum
auxilio mlttriur fed ita, ut etiam fine auxi lio fieret k lingulis ; ut fi
duo letbaliter hominem feriant, finguli vulnus letbaie infligentes :
▼ei fi duo confutant furtum, i taut fingu lorum con filium fufncientcr
ad illud furtum moveat : & in hoc cuam cafu certum efl ex Dica-
U\l\o^b.i.d/ refit.tra/i.i. dtfp.4. dub.z. fi ngul os debere totum dam-
numdi fortd alter partem nolit, vel nequeat reflituere,quu veri funt
caufa totius prorius damni .

4 E f* **»/ am domui partta litat t caufa eft t facere totum damnum ,
fed cum auxilio aliorum, ita utquod fineulinon facerent, faciant
omnes . Exemplo res fiet clariortfi duo V.G.pondusgravefunipiaoc
quod neque ferre , neque coniequenter furripere unus potefi , tunc
finguli , caulae partiales damni totius funt , ambo autem funt caulae
adarquat?;dc,in hoc modocaufandi damnum, difficultas efl non vul-
garis (quam vari£,dc confuse cra&atam invenies k Doloribus) an
finguli debeant reflituere totum damnum,atqueaded i n folidum, ca-
futfuo alter partem fuam nequit,vel nolit reddere; an verb latis fit ,
fi partem fuam reflittut juxta fuum influxum ad damnum datum
majorem, vel minorem judicio prudentis aeflimandum .

5 Ut autem id melius decernatur, fint hae duae regu!ar,faltem pro
praxi probabiles, quas coi ligo ex aliquibus Do&oribusapud Dianam,
quos citat>fequiturqucdc Luso,».» Ae j"fid/fp. J ».8aitem
ex Vafqu.aJr u fl.c. 9 $.!.«». 34.de Dictui h.xjertft .tr. x,difp.^.d.x.b n.
ap. lege etiam dul>, 9. Prior : Quandoquis per caufam damni ita ad
damnum concurrit, ut fine ipfo, nulla alia caufa fuperveniente, ad-
huc fieret totum damnum , non obligabitur, nifi partem damni refti-
tucre,menfurandaml viro prudenti , juxta menfuram influxus ad
damnum datum.

Poftertor : Quando fine illo non fieret totum dictum damnum ,
obligabitur ad totum in folidum , ita ut non reflituentealio partem
fuam , totum ipfe debeat .

6 Ratio prioris Regulae eft , quia obligatio refl i tution is oritur ex

damno^juod quis fua aCtione proximo infert : led influet in damnum

modo dido in priore regula , quod eft influeri in damnum partiali-
tateeaufae, diminuti infert : ergo diminuti orietur obligatio.ergo
non eft rationabile, ut ex diminuta obligatione teneatur aefreflituen-
dum totum .

7 Ratio poftcrioriseft, quia tunc caufa Illa ar qui valet caufae to-
tali: licit enim illa caufa partialis fola non potuerit totum damnum
ponere, potent tamen totum impedirefui concurfus fubtradionc :
Ii enim ilUnonaccefliflct , nihil damni ab altera concaufa fidum
fuiflet : fi ergo non fc fubtraxit , dc non impediit totum , quod certi
poterat, ipfi imputabitur totum damnum .

8 Ex priori Regula infero,militem gregarium fatis probabiliter
non obligari ad refiitutionem totius damni, quod fit ab exercitu : Ita
LdfiuS|/a.c«p.x \.dui.^n t,’] Mo\J>fp 754.aliique.IHud eniroetiam
fine ipfo fieret . Et quamvis ipfe concurrerit ad totum damnum
f omnes enim milites animantur ex confortio commilitonum ) ta-
men eft valde exigua animatio concepta ex pnrfcntia ejufmodi
unius militis: imm6non rard «jus erit tanta utiiitat,ut modicifli-
rnd animet, onde &modiciffunt' debeat , practerilluddamiHrtn ,
quod fort^exfe immediati incolit.

Pari modo idem dicimus in confulentibus damnum , immd& k»
adhor cantibus ad illud, quando omnaconfultores,vel hortatores ita
funt caufa totius datnni,ad huc fineconfilio,& adhortatione confut-
tus, & excitus fu ffkien ter erat per totum damnum illaturus;fofura

enim debebunt, quantum dimni prudenter judicabitur commcnfis*
rari ad ulecoafilium,vel adhortationem . Idem putd fi faQum fuif-
fet totum damnum, fed mea hortatio fuit caufa, ut fieret aliquantu-
lo citius^icc per dilationem impeditum ullo modo fuilTet damnum: ,
idem inquam, puto, (licet contrarius fit Vafquezdcd nobiicumeft
de Lug<^ 4 c. )quia anticipatio, illa,quaei me provenit.parum,imm6
aliquando nihil damni videtur addere, fi hujufmodi damnum ab al-
tero paul6 poft erat omni nA inferendum .

j Ex Regula pollet ior i infero, illos duos ferentes, &: furripientes
ambo pondus, quod neuter potuitlet ( quod fuit exemplum allatum,

«. 4. j obligari in folidum ad totum damnum , quia finguli poterant
impedire damnum ipfum totum. Infero prsrterei ixngulosfuffra-
antes , & Confulcores tunc teneri ad reftitutiooem totius, quan-
o unum fuffiragium , feu confilium nihil faceret fine altero . Re^

3 uirebantur V. G. decem fuffragia ad concludendum decretum de
amno inferendo, quia novem non fufficiebant. Dico omnes decem
fuffragautes obligari in folidum, quia quilibet fi fefubtraxiUet , to-
tum damnum impedire potuiflet. Qudd fi conclufo jam decreto
accedat alius, jam nullus damni caufa hic erit . Quare licit pec-
cet, noo obligari tamen ad reftitutkmem diximus,/»* 1 Df«\r 3.$. 7.
V.Suffta ^. Infero item, fi duo ingrediantur domum ad furandum , V.
G.centum aureos, itaut alter Unealtero non ingrederetur, in foli-
dum obligari , atque aded ad cotum , al tero nolente , feu non valen-
te fuam partem refli tuere Lege Sanchez, M.j TXcal.capa r,*.tg.
Idem dicdeduobusfi fe inviet ani meaeptaut fine hac mutua anima-
tione non fequcTetur damnum • Idem in fimitibus,quiaiflhts«afi-
bus finguli impedire poterant totum damnum .

ro Obiicies . Ex priori regula fequitur illum ?rrgacium injufli
belli militem, ficuti five parvam , five nullam incurrit obligationem
refiitutionis.ita nullam incurrere irre. ularitateui, quia jam fine ip-
fo fierent illar occifioncs,&: iplc immedute nullam fecit;idemque ia
foniltbus privatis homicidiis; at id videtur ciUe contra SacrosCaao-
nes irreguUriutem fulminantes contra quocumque modo concur-
rentes a'd homicidium .

1 1 Rcfpondeo,ncgo fequi illum non fore irregularem. Ita Hurta-
dus& DD communitcr apud de Lugo, /.<■.•.94. Ratio rfl, quia onus
reflitutionisenafckur ex ipfa natura damnificat U>nis , juxta illam
igitur debet ejufmodi onus menfurari . At non aequum «*fl, ut quan-
do ego debiliflima caufa fum alicuius damni, totum Utud reftitucre
debeam. Irr^ularitas verteum fitpanajulle abEcclcfia propter
bonas rationes fulminata, juxra ejus legem menfurari debet ; lex au-
tem canonicz'c.fcut dignum fi.u.r. dt bemicid.e.quod ia du iit ydt pani t t
juxta Glofiam.de docet cum communi Sylveft.K. Bt/fum, 3 9.3. Nar.
& Covar.apudLaym./^ J tr . 3 />.!.<• <//>.8. )cam imponit cuicumque,
qui quomodocumque five partialis . five totalis caufa fit injuAi hV
micidii. Erit ergo ille miles irregularis , quia occiliones fiunt ab '
exercitu toto;cu;us ipfe parseA^uamvisdebiliffim^ ineas influens;
fiunt enim illar caedes unquam ab una caufa . Certdfidetcm homi-
nes inimico decem levia vulnera infligant ,quar lingula non foffice-
rent ad eum occidendu,fufficerent omnia fimul ut,omn« irregulari-
tatem contraherent, quia verum eft dicc^omncs coocurrifle ad bo-1
micidium tanquam unam caufam: ergo etiam in cafu militis/iequo
agimus, levitasilla influxus noo excufabi r ab irregularitate •

De milite autem in bello jufto , quoad irregularitatem ex defedu
levitatisyriiaell ratio.de qua videLayman /.c.Videitem/»AfJ.a r.a.
ubi irregularitatis etiam damnavimus eum , aui folifm celerioris
mortis , quamvis alias omnind fequeod* caufa ert .

Quando cfl aequale dubium an concurreris ad injuftaraaQioaem
five tanquam caufa principalis, five minus principalium tenearis re-
fli tuere, jimfupra monui medixifle,/.i.ca^.*.5.r K Vamnumf dt
poterit etiam videri DiexdAUiisJit.ijra&.i.dort/t.di/p.t.d.x. w.39.
citans Sylveftrum , Leflium , Avilam , Rebell. Medinam , Sinche» ,
aliofque.

CAPUT III.

Quatuor Cafus a Caramuele addufti in materia
Reftiturionis expenduntur.

Primui Cafui .

Do frruo infimo,

I T)Rimus Cafus. Crnmuel JH>j,.Tkool. Mora/ numfigo. AmSrefiut
1 f ttuu 1 1* avi morbo porielu at ur ,jjdt f trituri Mt dicit . Prtrut
autem , qui non profitetur arttm Medicam % feet pharmacum , quo il-
lum omninb fanet ,• petitur . Prim6 , A * nbfigrtur ihmd ipfi e tabere f
SccundA , Anpoffit ipfum vili pretio emote , tnrure , fiPiqut

curatumretinete .

x Ad primumqtiim multi/ doceant neminem teneri uei medicini/ , fed
poJfefecemmitttreD U . ut multi fanlhjfimi vh i fecerunt , fy tt alio
caput nemo tenetirfiriHior vitam fuam/ ornare fiubm alienam : Ambro -
fiurnen tenebitur uti pharmaci/ ^ue tergo tenebitur fitrut tidempbonrut-
cum prabrrt.

, Ad

284

Explicationis Decalogi. Lib. VIII. Tra£t IV.

qui liberi promifit , poft illum dumflatutum Pafcba f il/i murti mi! It mi
ip fumet promittent em pertinent ,fuifunt ,• ergo mhtnum non retinet, ergo
unit aderit mitigatio 1 HzC ille ?

9 Difplicct refolutionim hcctdifparitasdata adfit,oMlat tamen
illamet ratio ab ipfo allaca,per illud f alterni nam fic arguo; Qui con-

9 AifluJiimtupmftmrun/iprtitm , quia tam i tunc valet hemo m
tujui vtta defpiratur i idque utrum tft , tiimm fi tetrui teneretur ia-
rt illud pharmae *.m , nant non tenetttnt , ex Juflitia , ftitx Cbaritate .

Haec Caramuel .

4 Verum mihi nulla ratione probantur : Primienim, difplicct ... . r

quod unquam certum fupponit in refponfione ad primG ; neminem trahit ad diem ftatutft, tdc*. obiigatur poli Illum, quiafubintellexit
teneri uti mediant»» quod talium dl de medicinis ordinariis, aliifq; faltemikd qui /urat dare liberali ter ad eunde diem, regulariter fub-

mcdiwfaltem uoa multum difficilibusad vitam coofcrvandam , ut ! ‘ < ’ t “ : L : J

diximus no* fuperius/.f.r.».$.i .Exemplum autem Sindorum foltim
probat, id ad lummum ficiti potlc,vel ex peculiari Sangi Spiritus in-
ltindu,vel quoad extraordinaria media. Secundi, eftlatadifparitos
inter vium meam , &. alienam : nam efto, quoad vitam meam, poflim
cedere juri meo,ut aliqui, licet falsi, putarunt^ t, quoad vitam alte-
tiui, longi alia dl ratio : illeemm alter in exttema neceflitate non
cedit juri fucsnolcndoi me medicamentum/cd veri maximi requi-

intelligitA/^wjergo.&c.minor probatur, quia regulariter nemo ad-
dicit promiflionem alicui dieitSi enim addiceret, certi fine aha dif-
paritate exploratum cHct oon obligari deinceps . Ut Votum de jeju-

rere nracl umitur.

5 In refpoofioaead fecundum , ullum eft vili pretio valere homi-
nemycujus vita dcfperatur,fi nafcatur adede in promptu medicaml-
tum certum, multo magis Ii eft debitum, quamvis ex folo titulo du-
ritatis : fi enim medicamentum eft in promptu,ac certum , certi ab-
foluti vito defperata non eft. Secundi, five ipfi debeatur ex jullicia ,
live ex chariutcdaciscft, ut ipfi debeatur : Unti enim valet cidnulus
h$rediutis,G ei debeantur mille ex juftitia^uanti fi certb debeantur
quocumque alio titulo, V. G. ex Char itate : Immd aliquando magis ,
propter majorem certitudinem . Fac tibi deberi ceotum ex juftitiai
creditore^ui difficillimi fo!vit,& centum i Sando Joannc EJeemo-
fynarioex mera charitate ; quid tanquxm zftimabiiius tu eligeres i
Vide qu$ di xie Molina tfup. num.p. eodem confentiente

Caramuele : Medico debenti mederi pauperem cxobligatione Cha-
riutis, fi fu perveniat alia obligatiojuftitiae , non videri moraliterei
fuperaddi novum onus . Ito ergo, quamvis Petrus folftm ex charitate
debeat mederi fervo,tantumdem moraliter erit pro vita fervi, quan-
tum fi debeat ex juftitia.Non inierim nego pofle fuse tantar artis me-
ri tam mercedcm peti i medico, vel i Petro . Vertlm haec alia efl con-
fideratio. QuAd fi obftinatus eft Petrus in negando med icamento.fa-
teor vicamlervi ede defperatam,Ac ab alio tertio pofle vili pretio re-
dimi, fedan abipfo Petro, qui hanc obftiiutionem fuam deponere ex
charitate obligatur ,ex univerfalitcr diCtisfup./.jj.q. *ai. cum
dt acceptu tu turpi tmufm , colligi poteft .

S renudat Caf ut.

Dt rebus immixti/.

9 A t quiri t ( dt Caramuel x.Tbtol. mtr. mu. xjo. ) dominium mix-
tione , e km pansa rtt mUtntt i tu tui/ immifrtutur , ut diftirtoui nonpof.
fiut : tume tnim ttntrit recompenfart proxime damnum tx ime mixtio-
mt illutum .jmfli tamen rts luu imnuximi rt/inei ■' haemnei ■ Con fulto
dixi Mere itm tffo immixtas , ut diflingui nem peffint nam fi aliena fint
multa .nunquam tuis poterunt ita immifceri , ut mampeffint difltugui f

Haec ille . . t , .

7 Ex his , un um placet» alteru m d ifplicet . Pla<«t acquiri domi-
nium per eam mixtione, qua pauce res alienae iu tuis imroiiceantur,
wt<r ' ■* * '

»6, ad hominem , quia fi pauce 1 esalicua , ut redi fupponis, dode
Caramuel, tuis immixtae difcerni non poflunt,ergo nec ducerni pol-
funt alienae roult( paucis tuis immixt$:fi enim dilcerm poflunt alie-
nae multe inter paucas t uas^tiam difcerni polTen t tue paucp mter
alienas mulus : diferetis enim alienis multis , jam Decelland,qu? re-
tnanent, erunt tu^Difplicet lecund6,quia clari probaturfalfum fcfle
tuas res paucas immixtas alienis multis femper poHedi (ungui ^vel
centri , alienas multas immixtas paucis tuis^iiftingui P«fte.

Quis enim eft tam oculatus JSc lynceus^it unciam vim fui imuiixtS

cum vini amphora alieni, vel concra/ciat dilcernere,qu* fitlua un-
cia,que fit aliena amphora, vel contraPSic in frumento,fic in pecunia
ejufde gener is/ic etiam in aliis rebus,in oviyn lanis, vel lcricocjuf-
de color is, &c. H5C fatis, nam quid de acquifitione dominii per mix-
tionem fentiendum fit, nos di^puuvimu 5 ^/*p.«• < '• 9 • 9 • 4 •*

Tertius Cmfut .

Dt premiffitnt in diem .

g 0SL' ** t0a,r *Hu ( a it Caram /.x. Tieel. mor almum. 6 08. tj 609.)

f, ^turnm promittit Pure mille dio Pafeiatit Jidieflatuto nonfeltit ,
ptt*** i debet tamempojf terminum elapfum foloere ,

moe T bae ebtigatiouerfueufqut fohat de faiio . K*tie efl ,quia

f ? ** mi *»JI i Dabo tali die^utl fatiem ftqmtnubut , f tnim
* ' nc *fubi*nliigdt*r , nemo eeittrabertt . Verkm qui liber}
****** £**** Petro mille eodem £e Pafehatts , idqut corroborat
tur*r*', dmt dio flatu te , poierauit quietem Jednom ebriatur po-

A$d . Er ratio di f paritatis efl, quia in cenlraflu , poft »X

Pafiia , mille illi antei jam pertinent ad Petrum .
Ojj/s %injufl tuendas , ttnfeqvtnt er retinet atituumffed

ratum pro die fixo eHirt. At regulariter, ut dico, non folet in com-
muni ufu humano aliquid temporale homini liberaliter promitti

fub hac conditione temporis (latuti ■ Promittit Princeps amico,fic .
Crat in tui gratiam Innabo k e arcere tuumfratttm , tuum fer vum ,• Cras
dabo tib* mille aeneos . Numquid inteliigit ita, ut afficiat die craftino
promifftonein? nequaquam . Et pauperi quidem fi dica if>as dabo ti.
bi ve flem, qua cooperiaris ,• Nunouid , fi pauper poft duos veniat dies ,
diers? Abi.fr at er ypromiflia mea fuit addi lia diei btfltrne . Dixi tamen
:ulariter ) quia ex circumftantiis aliquando coli igitur promiffio

regulariter ) quia ex circumltantns aliquando colligitur promi Ilio
eueaddida dici, vel tempori ,ficuti aliquando dicimus in Voto . Si
enim cras ego inftituo publicum convivium , & tibi promitto etiam
cum juramento cras daturum cibos tibi , Sc tus tamiliz : clari ap-
paret, fi tu eo die non accedas ad eos accipiendos, me fequenti die ad
nihil obligari, quia ex circumftantiis pe rfpicuum eft, promiflionem
hanc addidam fuiflead diem communis conviviis .

Quartus Cafus .

De mutuo cum quadam obligatione .

10 Ao Petrus.fi illi Antonius probabiliter,aut dubii deberet cen-
tum aureos/laret eidem Antonio mille mutuos,fubooere,quid mil-
le, & centum reftituerct , nimirum hos mille.flc alios centum, eilet
ne u furari us?Refpoodet Car*m./.».Ti .»».«.7 X 7 .S i deberet feeboh/i-

ter m fur orium non oflittjftfi dubii . f(atio efl, quid fi dubii jmpruitus erit 9
oxrflimanda fibi deberi iilom pecuniam , do qua dubitat : Efl ouim A *to-
ftii.quamJik non conflat ejfe Potri : quare ufurarius erit, quia vellet t
ftepra fertom, etiam illam pecuuiam . At fi probabiliter prudenter opero-
bstur exiflimando illam pre uniam pertinere ad fe ; cum quilibet pojfit
operari fine peccat* in probabilitate rei : quare nikil pe ater fibi debitum
recipiet. Haec ille.

1 1 Sed certi ficut illud dc dubio abfoluti placet, fic illud de pro-
babili difplicet ex principiis intrinfecis. Ratio eft^uia univerfalitcr
docui/*M3 $.*.« «.9-in qualibet rei probabilitatefempercftecon-
fiderandum,ex quanam parte ftet pofteffio: ciira igitur in cafu noftro
Antonius fit injpofleffione , non poterit per ullam privatam audori-
tatem i fuappfleffione perturbari; adi ei*, ubi de hac re fusi »
& ubi videbis, an adiit pro Caramuele extrinfeca aliquorum au-
doritas.

CAPUT IV.

Qflomodo fe gerat Confeffarius : fi quando poe-
nitens , cum poflit , non reflituit , nec
debita folvit.

1 <TpOrquetidficpiffimiConfcilaiios: Qui proptereinon rarAl
X Fidelibus reprehenduntur*qu6d faciles fine ad abfolvendoS
eos,qui cftm fatis locupletes habeantur,zrealieno fruuntur, nec rt-
ftituunt.Utrofq;fcdabit dodrina^uam exDica {[.infime hujus traiJa-
tionis de refl. pro praxi Confeflariorum afferre opere pretiQ judicavi •

a Que ergo in hanc rem docet /.» de reft.tr.x.d.Q 1 dub.x.kn.bAe-
ge etiam Molin. r. 3.^.7 j6. Ac de Lugo - /10. 1 . 1. drjufl.d.%of9.)cgo
clariutis gratia in trii di(HinB,uo.Primb-,Dt eo qui potens reflit mere n*n
reflituit . Secundi; D* to^jui juffut k Conftffario , ut refl it ua/ , nendum
partit. Tertii; D"*,?*' cum nouprffit rtflituete iufere interno, prafu -
mtur potentem externe.

Petent reflitunt , non reflituit .

; Quoad primum:Dcbitorqui finealiquacaufarationabili poteft
commode totum debitum reftuuere, & non vult reftituere totum ,
fed tantim per partes, non poteft liciti i Confeflario abfolvi.Ita So-
tus,Major,Molina^]iiqueabipfo Dicaftillo^itatLNavarru^ tamen,
Hofticnfis, Angelus ,Gabr id apud eumdem , docent polle liciti ,
quando idem Coofeflarius duo videt ex p^nitentis difpofitione.Pri-
mi,quid data ei hac dilatione,reftituet,&: oon aliter.Secundi.quiA
creditor ex hac dilatione non incurret damnum aliquod: quia tunc,

peccato fic non excufabitur , unde abfolvi nec poterit

4 Si-

Caput IV. Quomodo fe gerat Confeflar. &c. 285

4 Nihilominus probabiliserit hecNavarrifententia, fi preteril- Dicaft. cieatis . SiumenhiMut wr,aut fkpiAs fuerat juiFusinaliU
las duas conditiones addatur tertia : fcilicec ,qudd debitor habeat ConfcfliooibusrdUtuere-&tanieo*ump^tjn6recit, regulante*
ignorantiam probabilem, ex qua fit in bona fide, putans fe mod6 fa- non eftabiolvoodus,quoulque fecerit re ipu tewtutionetn . Rauo
tisfacerefux obligationi , neque teneri ad araplnis : quia tunc Coo- prioris partis eft, quia, fi cut in omnibus aliis Coo leflariuacreaere po-
fefsarius , fi prarvidet nihil profuturum monendo ae ipfius macori teft, 5 c debet prenitentibilia in hoc . Ratio pottecionsdl , quuta-
©bligatione,potcft eum abfol vere, ne abeat ddperatus : in quo non liihomoeft in periculo prorimo,exptrienUaipfa comperto, iterum
folum credi toris/ed etiam pmnitentis negotium agtc,immo& Dd, diffcTcndi reftitutionem . Idedww mw putant Angk* , « Le-
cujus minifter eft. Ita Sytveuer, Armilla ,Sc Petrus Navanus . Et hic defmaipud eumdetn Dicaftillum cue probabile anmi tunc illum
quidem probat hanc ignorantiam communiter excufare debitores, pofle; nam ideA pollet de coocubinario, qui totpiusjuflus non ejecit
quia aliis major pars Reipublicp in flatu damnationis exifleret; quis domo concubinam . - r . . _

enim, inquit, eft, qui vel tcftamenti implet ionem, vel debiti folutio- 1 1 Dixi autem ( regulariter non efle ablol vendum ) nam talu elie

nem non hoc praetextu differat ? poflet pomiteos.talcfque circumflantia: pwenCcxcurre^utCoa-

j Hinc autem ex eodem *>. n. 9 videtur fequi , Confeflarium te- Feflarius debeat efle cootentus folo propouto rdlituoidi . eturnfi
neri ad non monendum; fed abfolvendumhujufmndipai-niientem: anteafkpA jullusoraiferit refti turionem. Dic.». 1» ex Na v.Val.Mo»
Et quidem meritA,fuppofitaeaopinione , quia ftpcenitens non ha- lin.Azor. „ M __ r .

bet impedimentum, ut abfolvatur hic &tiunc , & ex monitione Et MoI.quidemw.$.47jS.exemplurn adbibet; ut uGmueuarittS
Confeflarii non fperatur aliquid melius , led potius, ut delperatus non leviter credat,p^oitentem rei pia rtmituturu lUtinMiue mora,
abeat paeniten.fi immd ut comruittat novum peccatum : peccabit quia non ea acrimonia fuerat illi jufla rcftitutio, malus Conldlioai-
ConfefUrius monendo . bus: vel fi ali* adfint circumflanti* ad id cre«ndum : praeter tim fi

6 Non tamen puto cum Dicaft.*.» o. ita mald faturum Confcfla- injungat illicit non piius accedat ad Euchariltiaiu , quina reuituac .

riura ,qui timens de probabit itate ignoranti* talis hominis diceret: .

Ego non audeo te abfol vere, quarre alios Confeflarios, non umen be- Nm petens reflisuere infere instrue ,(je.

nd faci experiendo ilii omnem veritatem, quam timet ei non profu- . . , ,

turam, fed potius ob fuam culpam nocituram . 1 1 Quoties paenitens accedit cum impotentia reftituend i*elt ab-

7 QuAdu ipfe debitor petat doceri , non videtur pofleilli negari folvendus, fi dicat fe habere firmum propofif » rcuUttCnd 1 ^ tflo
veia doctrina, nec occultari veritas* um jam d ubitet, &: conferentia lirpids ante reftituere culpabiliter omiknt : idque , etiamfi reft itu-
larfa fitific Dicaft.*.! 1 . Ego verA removeo illud f non videtur) & ajo lio facienda fit ex decimis. Dicafhll.*»»* %ct Molina . Ratio eft ,
abfol ut£ non pOftencgari vcritatem.utdiftinCledixi/. x.metb.Cenf. quuCoociliumTridentinum durapr*cipit Contcllarus, neablol-

pSedredeoad DicaftillidoOrinam. vantdcbitoTesdecimaruni.quoufquceasfolvcrint , intelligeoduin

8 Notant autem AuCtores,prarfcrtim Major, Navarrus,Corduba, eft loqui de debi toribus potentibus reftiiueri^dCquLnon reftituendo

Navarra , hacc eodem modo locum habere, five debitum fit cxdeli- peccant : unde impotentes bene poliunt abfolvi^etiamJi incxteriort
do,fiveexcootraChi Dicaft.*.» z. forohabeantur excommunicari , C in confcientia excommunicari»*

Quod verum eft i fed ignorantia probabilis frequentiDscontingit nemoon incurrerunt; quia jam erant impotentes, quando lau fuit
in debitis ex contradu, rarA indebitis ex delido. excommunicatio. Venlm,ut dicetur in materia de Excemmmniteue-

9 Eodem autem modofDic ».1 $.)vidctur philofophandum , five n», hi monendi funt>ut in foro externo fe gerant proexcomnwnica-

debitorvelit partf deberi ftatim rdlituere.de part6diferre(in quo tis . Dicaft. »*. .

tantum cafu loquuntur audores ) five tocfi velit differre; quia igno- Qijpd fi erant potentes * quando excommumcatiolata fuit »

xantia eodem modopoteft contingere circa totum, St circa partem . eamque rcvnri incurrernnt.nonpofiunt abfol vi i peccatis extra ar-
ticulum mortis , nlfi prius abfolvantur ab E«c*wi«mMiioat»onc per
Jyffw i Qemftffatio utndmm nflituit . eumqui poteft; per Bullam verA Cruciatam poliunt abfolvi, fiprat*

lient cautionem; de quo «/•#». ^ •

ro Pjcnitenti , qui prima vice faretur fe culpabiliter non refti- Haec ex Dicaftillo . Nos verb quandoquidem ex tot implicitis
tuifle alienum, nunc tamen habere firmum propoGtum ftatim refti- quaeftionum dumetis ( urinam inoficnfopede ) jam tandem emerfi-
tueodi , non eft neganda abfolutio,Dicaftillaia«mv. 17. ex Petro mus,finemiroponamusbuiclibro,atquebonaledorumvcnutau-
Nmna ,Navarro, Corduba, HenriqKz, Scuuex, aliifqw abipfb tifperquidcafiuu .

Laus Deo , BeatiJJim a Firgim , ac Beato Jloyfio.

LIBER NO N US

IN DEC ALOGVM.

Non falfum Teftimonium dices.

F ALSUM teftimonium affers contra proximum. Primo, intra te ipfum , li temere de illo judicas .

Secundo, coram Judice , fi falso eumdetn proximum denuncics, accu(es,infames,&c. Tertio, coram
non Judice, fide eodem perperam obloquaris, de quibus omnibus hic erit breviter diiputandi locus.

2 QuAd fi Intelledus.ex lnfufficientibus indiciis^ncipiatadhf ra-
re uni partMie^t unperfcd^,dc cum magna formidine oopofiti pi-
cetur ejufmodi adusfufpicio proprid dida. Si verA ex iifdem infuffi-
cientibus indiciis adhzreat uni parti determinati, licAt cum aliqua
formidine oppofiti^i icetur opinio. Uodeadvertis/ufpidooempro-
priddrftam efle vel uti inchoa tim,& imperfedam opdn iooem, abea-
que diftingui fecunddm magis ,& minui .

} Si denique firmi ter intelleftus uni parti adhaereat ita , ut fal-
cem mtraliter de re non dubitet , dicetur judicium certum elictre .
Dixi ( ditem moralicer ) id enim fatis fuperque eft ad judicium cer-
tum pra&icd : nam ad judicium certum fpeculativd , debet addi
evidentia , per quam judicet intelledus aliter rem fe habere meta-
phyficd non pofle.

f? "• >

Ctmhtienti rtfsei/ia , mt J wi irmmf t mere A .

4 lam verA certum eft PrimA ; Judicium 1 temerariunr ex Cceffc
peccatum morule ,q«ia fic grav« cootra Julfiuam injur» fit pcori-

CAPUT PRIMUM.

De falfo , fcu temerario mdicio .

DifcrimiH inter Dubis et ionem , Sufpicientm , Opinionem ,
fy Judicium.

i IJ V quatuorvoccs.Dubicatio.Sttfpicio, Opinio, & Ju-

licium, in hac rcnoftra.ficdiflerunt. Siintelledui
9 hS proponatur aliquod objeflum , circa quod debeat ju -
jnyHRn dicare aliquid , de quo fu fidentia indicia minusap-
BaBnl parent, unde is haereat , nefeiatque, an affirmare po-
tiib debeat an negare ; dicetur efle dubius . Et , fiquidam intelle-
fius tunc velati fufpenfua, & perplexus nullam aflum eliciat , dice-
tur dubitare negative. Si verA eliciat adjuro, quofedldt dubitare ,
dubitabit adhuc negariv^ ; fed quia additus jam eft epifmodi adtus
quafi reflexus, dicetur ab aliquibus dubitare pofitivd.

286

Explicationis Decalogi Lib. IX.

im>. Neque vakt dicere tProbabiH ter docent nonnulli modo mox do*noo cd perfeda temeritas, neced lrfio gravis, qban do illc^ui Cc
explicando^. $•$ i.*.?. non ede mortale, etiam finecaufa, crimen oc- fulpicatur, habccadualiccr , vel faltem virtualiter formidinem op-
coltum uni, vel duobus prudentibus rem nfi evulgaturis manifcftarc, politi , &quafi facili dl paratus ejufroodifufpiciooem deponere . Id

quia id non eft infamare , nec ex eo (altem notabiliter fima alte-
rius hrditur,ergo neque erit mortale apudfefoium non evulgaturO
certi judicare perperam de altero. Non valet, inquam, is enim, n6 di-
cit ni fi verum; At in cafu noftrocertb judicat malum grave ex Infuf-
ficicntibus indiciis, quod ex vi illorum cd. Et fand graviter quis pro-
ximo injurius ellet, (i crimen falfum de eo, etiam uni propalaret .

j Quatuor autem conditiones requiruntur ad contrahendum hoc
mortale . Prima cooditio ut judicium fit plend deliberatum. Hinc fi
cutium videt hominem eerediente ex aliena domo, repr^fentetur.

quod totum quafieffentiaiiter imbibitur in ipfoadhi fu fpidon is , & ■
reliquis illh , de quibus eft fermo .

t a Per accidens tamen fufpicio ede mortalis poteft Primd/i pro-
cedat ex odiogravi,iddVi quis licdt videat rem pofie non efre,tamen
ipfe propter odium inimici deledetur de malo gravi ipfius:ut fi quis
fufpioctur ede mortuum fuum inimicum , deque ca morte fibi com-
placeat ;quod tamen peccatum noo contra juftitiani credo foret, fed
contra Charitatem, quia non d eledatur , nifi de malo inimici ,quod
eft contra Charitatis virtutem : nili forte deledetur deipfa injufti-

eum ede furem , is non ver£ judicat : fed potius ci proponitur obje- tiamalar fufpicionis, guod certe raridimum erit. i

«itur autem vel ex fupgedione i; Sccundd. Si lui picans adderet inceriusaliquod aliud malum.

quadam naturali fagacitate Naturae. Cum igitur
quidem adhuc fit.led repraefentatto ejus, quod ju-
:lum temerarium ede non poted.Rurius ulu veni-

£hun,dc quo ed judicandum : proponitur
Dormonis , vel ex quadam naturaU fa
tunc ne judicium quid
dicari debet, judicium

re non rard (olet , ut imcucuiou ic, unooiuamairmu acuocra-
«ojudrcet aliquid Onidrum ; & tunc, cum potius fit adus primo pri-
mu$,Quim volunurtuSjVerd judicium temerarium quud, ut fit mor-
tale,debet plene voluntarii procedere) nequaquam erit .

6 Sccundaconditio,utfit in re gravi, quia fecus levis erit injuria .

Colligitur autem hxc gravitas ex qualitate , fc profclTione perfona-
ium,de quibus fit judicium. Unde grave non erit, temeri certi judi-
care de milite, quod hodem quaerat ad vindidam , de juvene parum
|ionedo,quod ex pravo fine,per aliquem locum tranfeat , quia ipfi de
cjufmodi criminibus gloriantur; quare uon judicantur, honoris Iffio-
nem patL Contra erit, fi temerd certi judices de probo Epifcopo,vel
Religiofo ede roendacem,&c. Propter cande rat ionem certd temc-
H judicare aliquem eflci]Jegitimum,exignobilium,velHiEreticorfi
velH*breorum familia, videturaffrrreiojuriam gravem proximo.
Ita ip.i.Jmt. ^.«.41 . quia inter homines

j>robos,h*c multum srftimantur , ne i publicis honoribus , Sc officiis
arceantur . Verfirn vide,quae dicaro $ Ledio.

7 Tertia conditio, ut judicium fit certum moraliter . Secus ut
modo dixi, non eflet Judicium, fed fufpicio, de qua mox .

8 Quarta conditio, ut fit ex levibus con je&uris, & fufficicntibus
judiciis : nam fi ex fufficieotibus , non erit temeraxiutn, fed pruden-
ter elicitum judicium .

9 Sed ecce non exiguam difficultatem . Quomodo enim digao-
fcam indicia ede, vel non ede fufficientia ? Dico, id tandem pruden-
tis arbitrio ede dijudicandum : Regulam tamen hanedari pode .
Quoties judicia non funt proport ionata ad telejudicium, ideft quo-
ties judicia ex fe, aut ex communi hominum u(u funt indifferentia,
aut rari conjunda cum uli effcdu,d icuntur impropor uoruta^uquc
aded infufficientia .

Si verdfolent ede ut pluri mfimconjundajproport ionata erunt^c
fufficientia. De nodu quis v.g.fenefirstn alienae dodtus fcaiarum ad-
miniculo, occultd aperire tentat : hoc indicium ed fufficiens ad ju-
dicandum illum efTefurem.Dedie quis borue famae tranfit per viam,
ubi Mulier inboneda degit , hoc indicium fufficiens nequaquam ed,
ut credas illum ede adulterum .Fateor non die unum indicium tan-
tummodo expendendum /ed complexionem omnifi; contingit enim
ficpd,ut unum alterum adjuvet, vel minuat, vel omnino tollar. Fac

utfiquis,ex illa levi fufpicione,graviter contemneret proximum, ac
fi re vera illud peccatum is commi fi liet .

1 4 Tertii) . Si fic fufpicans procederet ex illa fufpicione ad dam-
num notabile inferendum exterius proximo : ut fi judex ex levibus
indiciis rem condemnaret , vel Superior Religionis fubditum puni-
ret , &c.

15 Qpartd. Si fufpicioncm quis aliismanifeftet.namexmani-
feftatione rei gravis , quamvis dubiae , regulariter fama , immdnon
rarb bona proximi exponuntur gravi periculo : Experientia enim
condat, cum de aliquo homines dubitant , faci Id illum contcmnc-
re^idemque de trahere, atque officia, bouorefque denegare. Qu6d fi
quis uni, vel alteri timoratae confcientisr fuim patefaciat Impicio-
nem , unde prudenter cenfeatur non adede ejufmodi,vcl fimile peri-
culum: fandexcufatur faltem i moruli. Manifedire autem iis, qui-
bus poted , aut ex aliquo capite debet , nui Ium ede peccatum > du-
bium non eft.

16 Addunt deniaue plures fore mortale peccatum fufpicionis ,
deliberate fufpic ian de perfona honeih,< 5 c proba aliquid enorme ,ut
lueredm,vel incefturo, vel fodomiam de probo Epifcopo.Aec. Ratio

Thorii. ». V t**fi 60 * r ’ l Sufpithnttxitmrt , npo

a ,^ ;^ f lfpmdcnter laclionem afferre notabilan . AdCoofir-

£un’te videte aliquem dc die /coram Vicinia, feoedram perfcalas mationem f Refpondeo
aperire velle:potiils^i prudens es, putabis ipfum elavem propriat do- umen in fuo ordine aliquando pode c ”®]®y en ?» **
rowamiCrc.quimroolin fuiumJ-CSC lattopm

picio, femper erit ex genere fuo levis .

17 Obiicies. Homo potids eligeret amitteredecem aureos v.t
qulm bonum fuum nomen, etiam per levidimam fufpicioncm apud
unum,vcl alterum :ergo fi amittere decem aureos resed gravis, er it,
& id, de quo loquimur . Confirmo primd , quia vere majusedbo-
num »dc nobilius ,ordimfquealtiorisfama , quim pecunia : ergo
ctiaro kviflima famae jadura gravior erit , quim notabilis jaflura
pecuniae . Confirmotecundd.quiafiamicusfciret meam fufpicio-
nem contra ipfum^vertcretur a mea amicitia : ergo figoura ed hujus
generis fufpicioncm graviter amicum Ixdere .

1 8 Rd oondeo . Quando fpfpicio ed in genere fufpicionis , atque

ade&Ckfe leve malutn.i nulhiroque effedum graviter malum pod fe
trahens, neque ex odio procedens, nullus homo prudenter eligeret
potids amittere decem aureos; quim illam pati . Ratio ed,qui*
fufpicio illa cdn» fiat ex noAra humana fragiliutcadycrsus quot-
cumque vel Sanflidimo* Viros juxta illud S. Augudini , ciutiiS.
Thom. 60 mt - 5 - Sufpicfnttxifrt , iwa

debet iudiWtflpnidcntcr laclionem afferre notabilem . AdConfir-

• 1 i Refpondeo e(R quidem lam»mcx fciytiornordinit ,

S V.J. qui per aliqua indicii, quoad hanc praxim , reRe difeurti t .

Dv h**'* , mortalt ntntfl. .

10 Certum fit fecunda, temert judicare in re gravi dealiquotibi
prorfus ignoto non ede mortale : quia moraliter perinde ed , ac u
denullojudicares . Videat qoisV.G.Huminem de nofle caput ha-
jbeos pal lio coopertum , vel tranftpt per locafibi ijpiou , wcidatque
in homines fibi nullo modo cognitos , hic fi temere judicet de illo ,
Sc de his, non peccat mortaliter, quia nemini facit injuriam Quod fi
forti deinde veniat in eorum notitiam, fc gerere prudenter debebit,
nec nifi jaxta ceojcOuras /uAscart ,

f&m/.ffi", I * n V m 'fi '•"'•t' .

let argiimentalio ab uno ordine ad aliud, fecu> lardcre modicidimi
in honore per levidimam injurum mortale eflet^uia honor ex fe eft
mollioris ordinis, quim fint omnia bona temporalia . Ad (ccundure,
irrationabiliter illum amicu m fore avertendum ab ami-
citia ob levem fufpicionem coamici ,cum omnes parati ede , in hac
valle nodrae fragilitatis .debeamus, ad tolerandas hujus generis lu-
fpiciones,quar non infurgunt et odio, nrc malum patiunt eftoum «
quaeque non rir6 ex amore procedunt^lc cariflimis enim amicis ma-
la fubmd e fu fpica mu r, quia mala in illis adede nollemus .

19 A tqueex dialis dcniquccollige rari Icthaliter peccari perte-
merarium judici umlta Mol. /y. 4 >»//)• 1 J. ».4. D»cad. M.x.y.x.m. 1*.

t ergo incertius ^An fufpicio deliberata in re gravide

^^Deiis^tqueadei temeraria, fit culpa mortalis.

5ub nomine autem fufpicionis includimus five dubium,fivefu(pi-
^ionem impropriididam,five opinionem • Salas, Bannez , Aragon.

Itasdos, dicunt eflc mortalem; non die concedunt Cajet.
^S*^*****"**Jiiquc apud Dicadill l«J- 4 * 46 qulbus add nhefs.M.

*MoL/e.4V#>“>fV. \ 6 .tond. Axor.^sv/.}. M.i j. 1. 1 1.
Praevides mihi hanc benigniorem placituram. Fateor te
^^ l yP 5 * v, “ i 0 e.Et ratio quae me movet^a ed» quam affert S.Thom.
*f ' '*• ***. ^4. quia fufpicio in genere judicii edadusimperfe-
1 atque adeo non cftplend temerarius, neque oecedaridconjun-
£h* s c “ m f®5(temptu faltem gravi proximi:crgo ficuti cfterapecca-
g^a ^ r 1 »ro,non funt nifi venialia ex parvitate materi^, iu in
i«iP>aonis. Antecedem patet^ui* ubi noo eft perfeda certi tu-

px.dub. j Ioquences de viris timoratis . Quis enim nifi ex gravi

* “ ... ' judi -i-*

^ ._Jem~ r; . .

julariter potilis errat errore intelleduS invincibili , putansillud

illo odio, velex magna dultitia,cert6 judicat cx indiciis non certis?
irnmdetiam htc dultus culpam _ morule mfipientiffimi vitat ; quia

regulariter potius errat errore intellectus mvincimu , putans mvu
indicium ellc certuro,atque fufficiens, quim cx prava voluntate .

CAPUT IL
De Falfitate in Judiciis publicis.

1 QOlent hic Autbores non de falfitare fol um a^ere intacurrto-
O te in Judiciis, vertlm etiam de carteris culpis ad Judicia tpe-
dantibus atque aded ad Judicem, Reum, Accuutorem , Tedem,
Notarium . Ifdem ego vedigiis infidam; modd tc,ledor, admoneam*
b^c edum taxati me oreviter efle tradanda,qu^frequentiora funt *
cftera legantur 4 curiofo apud Do dotes, quos jam jam laudabo.

5. t

Caput II. De Falfitate

§. L >V«.

i T\E Judice nSnulla delibavi in Libri/ prxctdeatibut . Primo, Ad
JLx Reum fecundum allegata condemnare valeat, quem privau
(cientia Judex novit innocctcm?/»p./ftf.6.<'.i.$.4.^*.o. Secundd,An
fententiam ferre queat juxta minus probabilem fententiam?/^-^ 1 •
*■ 5 •5'4*£f ^ 8-rr. i .t .7.$ . 1 1 3 .Ter tid*n ex levibus indiciis condem-
nare valeat Reum ^pauCeanti <M.<M4.Quart6,An pretium accipere
podit Judex pro fententia jufta,vel injuiia.'/«^7.7. c. y nu.t 5. & 14-
Quint6,quo modo fe gerere debeat io maletadloribut puniendis?/*^.

a n.y Nunc tria, quacprx exteris fdtu funt ne-
ceffaria, de eodem Judice proponam . Primum erit de modo proce-
dendi cjufdcm, Secunddm, dc muneribus ab i pfo non accipiendis i
Tertium , de muneribus ipfi non dandis .

Modut procedendi.

a puidnam requiritur, ut Tudcx juridicd procedat ? Refpondeo
duplici modd eos polle procedere. Vel per viam loquifitionis.Vcl ad
i nftamiam partis per viam accufctionis. Lege Sxnch. Leff. dc Lug.
mox citandos, & Dicaft. /.*. dt Juft. tr.\. d. yduA.y

5 Si procedat hoc fecundo modo, requiritur femiplena probatio ,
udex poflit Reum interrogare,& tortu rz fubiiccrc . Secus tene-
t urde damno,&o5feflioi Rcofnfta non ellet valida. Semiplena au-
tem probatioeft,cutnadeft unusTcftis omni exceptione major de-
ponens fe vidifTe : Vel (i adfunc vehementia quaedam indicia, dcc.

4 Si procedat primo modo, Inqutfitio, vel eft Generalis , vel Spe-
cialis,vel Mixta . Generalis eft, quando inquiritur in genere ,an fub-
diti fervent leges <5c (..Specialis, quando inquiritur in particulari ,An
Paulus V.G.Homicidiumcommiferit . Mixta, quando inquiritur
de perlona determinata , V. G. de Paulo, non tamen de determinato
deliflo, vel contra quando dedeliCfo determinato V.G- de homici-
dio fortd patrato, fed non de perfona determioata .

Dico igitur primd^d generalem i nquiiitionem i Judice inftituen-
dam, non requiri, ut prarcedat infamia, fed tunc interrogati non de-
bent patefacereeos, qui occulta crimina perpetrarunt ,‘etiamG fub
juramento, vel excommunicatione illis praecipiatur, ut qu6d iciunt,
proferantjpo(luntenim,ac debent per sequi vocationem dicere lc
oefeire.

. Dico fecundd, ad fpecialem requiri, ut praecedat infamia Autho-
ris, vel utrumor dceofparfusfit per majorem partem viciniae , vel
al iud atqui valens . Id autem eft ad inquirendum ; nam deinde ad in-
terrogandum Reum, vel fubiicicndum torturae requiritur femiple-
na proba rto, ut di&mneft .

Dicoaerttd , quoad Mixtam legendum e fle LelT./.x.x. 1 9.»*». 109.
ficuti etiam cfle luendos Sanch.46.r**/> Jt.de Lugo t^.dejufi.d. 3 7.
/r/7.6.aliofque ab nisciutos, quoad alia huc pertinentia, nobis enim
fatis Gt haec pingui calamo innuifle, ad dandam Tyrotubus cogni-
tionem terminorum .

Munera d judice non acceptanda .

y Non eft fermo de jufto ftipendio ipfts confti tuto Gvc ex lege,6ve
ex confuetudmcjfive ubi illae non adfunt,eK pi3o ; Neque de pretio ,
quid is forti accepit pro co,ad quod ex juftitia non tenebatur - Ut G
no&u ad longum tempus vigila veri c,qud caufam expediret , Si lon-
gum iter fufceperit^cc.Nec de muneribus ipfi datis ab aliis i litigS-
iibus,vcldati$iconfanguineis, amicifque ex ali is titulis : haec enim
live ftipendia/ive dona ex nullo capite ifljufla fupponuntur.Lege Di-
caft./.xV' Jufi.tr.*.d.6.dub+.u.64.Necdc illaquseftione>Ao pro li-
berandis reis liceat fupremo Judici pecuniam accipere, ea enim huc
non pertinet, & d e illa poterit legi Dian. p.J.tr-6. rtf.x , Ncc de illa
alia, an Tudcx poflit pecuniam accipere proexigenda fententia pro-
babili, dc hac enim breviter, fed fufticifter dixi 48.fr. 3. r. 7.6. 3, ».»j.

Sermo igkur eft de iis muneribus, qu; ad movendum Judicem fo-
ient i partibus dari . Et quidem Pctr.Navarr/.7r.5."«.»a : atque ali-
qui ex Societate, apud Dicaft. mox citandum putant , polle Judicem
accipere munera i parti bus,ut ab amicis,vel perfonis dignis donata,
fed non ad movendum animum . Id qudd tamen non placet Dicaft.
l.x.dt Jmfl.tr.x d.i Jui.^.n. 80. quia fi c, flernitur^ nqui t , via ad omnia
munera accipienda ■ Nam proptere! nos abfolute hic quzrimus, an
ehafmodi munera fint illicita, & reftituenda . Elie communiter i
Rep. profliganda certum eft, quia ex Ecclefao X mia, dona txca-

fant ocuht judicum .nihilominus ad trutinam Theologicam fi id
expendamus , *ita dift loguendura eft .

6 Prarfcindendo i Juramento, qudd alicubi emittitur de non ad-
mittendis mujwribus.quodomnindcftobfervandum,& pmfeinde-
do i legibus pofui vis, de quibus poftei ; Vel munera ita accipiuntur
i JudicC|Ot ab illis ncc moneaturad injuftitiam, nec periculum grar
ye & proximum Gt,ut ad eandem acciatur, & tunc jura na cur?, ncc
illicita, nec reftitutiooi funt obnoxia; hujus generis regulariter fune
munufcula ex efculentis,vel ex rebus parvi momenti.Ratiocft^uia
tunc non adeft caput , ncc ullius cui pz, nec ullius pceoae . Vel ita ac-
cipiuntur quocuque fine i parte dentur, ut Judex ad injuftitiam affi-
ciatur, vel ut proximum Gt periculum ad illam, & tunc Dico Primd,
illiciti accipi.Dico fecundd, efle obligatione reftitutiouis ante cau-

in Judiciis publicis. 2.87

fam expeditam . Dico tertid noa dfcreftituendi obligationem tinica
caula,Lege

d. |64-Reb./»fr.I .dt donat .qu.uh .^tL\x^,mox M .num. \ ^ ubi
folvuntur aliqui textus in contrarium. Ratio primi didi rft, quia qui
amat periculum ta proximum peribit in illo.Katio fecundi didi ell,
quia,«/»^< univerlaliter diximus. Judex obligatur ad removendum il-
lud periculum fu; fubverftonis^t tunc munera ret£ta illud afterunt,
ut lupponimusjcrgo. Neque Judicem ullo modocxcufoab hac citata
reftitutione exeo capite, qubd in urbanus videretur, G munus litigati
remitiarut cxcufat inaliquocafude .

1 g. Non, inquam, excufo, tum quiaex ea rtniffiooe potius honorem
ex afleduad Juftitiam,qulm dcdecusexinurbaniutc, libi apud om-
nes conciliaret, tum maxime quia G fupponis eum per illam ret€tio*
nem muneris cfle in periculo proximo peccandi, qua ratione fob me-
ra u rbani cas,n ili accedat alia notabilis neceftitas.eundcm excularc ab
eo periculo cavendo pofTitPCommodiiis igitur huic Judici remedium
erit per P*nitentiam,Ck>nferti<>ncm,& alia operi devotionis fc con-
llanter munire, rvc injuftitiam faciat , namficprobabilitcrpracvidet
conflantem fe luturum in bono propofito, jam non erit in proximo
periculo peccandi, qu^d fi Id probabiliter habere non poflit, reftitu-
tiouemomoind expediat necdTscfl.Lcgc noflram Mtti.Conf /.i. c.\.
Caramuel «» « io- 6-Ritio tertii didi eliquia fi liti-
gans ver£ dedit gratis illa munera, tranftulit Dominium in Jud icem,
Ct finita caufa jara non eft ampliiis locus illius periculi .

7 Venio ad leges hununas JurisCdmunis. Et pro Judice feculari
d uo dico.Primd, probabile mini die, ex Dicaft. ioe.eit. «.8a.Gi Judi-
ce munera, etiam contra leges has acceptata fuerint, non cfle obliga-
tionem reftitutionis ante fententiam. Ratiocft t quia in his legibus i>6
adfunt verba clar£ impedientia translationem Dominii in Judicem;
& ex alia parte reftitutio ab i ifdem luibus videtur impolita in poe-
nam, atque ade6 non urgere ante feotetiam. Poft fententiam obliga-
tio urgdiit q**i» i u ^* fententia: femper eft flandum^it omnes doce-
mus.Legede Lugor.a dtfuflJ.yjftti.i yH <*. 1 8 j.ubi, quid, quando,
vel eft injulla lentent ia, vel praei nmptioni falfz innixa .

Dixi ( venio ad leges Juris communis )nam proprias quifquefuas
confideret, ut Hifpanas confideravit pluribus Sanchez tonfiU.

tapA.d. 1.

Ec quoad Jus Hirpanicum,uc etiam, quoad mulu,quat in toto hoc
Q.dilpucata funt 1 nobis, vide Thomam Hurtad p.x.mor.tr&e.x. dnu.
2.64. nec omittatur CoSttopx\-,de jafl romm.d.x.%.1 r. num. z. qui con-
firmat.quod ego modd dixi,nullam fcil.efle lcgem:qua; irritet tranf-
lationem dominii munerum Judici donatorum,additq,irritationem
adus ,& translationem domini i, nunquam eflj inducendara,mfi legi-
bus fuerit maniteiliflimd exprefla .

Dico iecundd, (prffcindendo abeo quod modd didum eft efle de
jure naturae)Judiccsizcu lares non peccare faltem mortaliter exeo
folo capite, qudd ad versds has leges farculares operetur . Ratio eft,
quia probabiliter cenfcntNav.Cov.Val.aiiique apud Caftrop. d.t.dt
'WP 1 ?.».y-frculares leges faltem debdo ad mortale nequaquam
obllringerepiifi id exprcfsd declarent •

g Jam verd fupereft dicere de Ecclefkaflieis Judicibus Gve Ordi-
nari is, five Delegatis :de quibus item affero duo .

Aflero primotfirarfcindendo Gmiliter l jure pofitivo, etiam G iljj-
citc Judex Ecclefiafticus agat acceptando munera, non obligari ante
fententiam ad reftitutionem. Ratio eft eadem, quz modd » 7. dida
eft de Judice farculari- Excipe, nifi fint accepta pro ferenda fententu
jufta,dequarediximus/ttp^/.6 c.y§.\.nuM.pnftnim 13. Excipe
item, nifi accepta fuerint ratione vifi tationis : fed id eft de jure pofiti-
▼o,ut paulo poft ». 1 o.d icam .Excipe demum, mfi intercurrat fimonia,
utexlcpatet.

9 Aflero fecundd, quod culpam, conGdcrando foldm Jus po-

fitivum, ( nam quid prohibeatur de J ure nature, di^um eft fu po-
ridsuniverfim mmir.6.) me non invenire verba in (acris Canoni-
bus clara denotantia obligationem fub mortali, quamvis enim id
graviter prohibeaturKamen rigidior vox, quam invenio, eft,M*«-
damut , que obligationem ad mortalem culpam cx aliquorum fen-
tentia non ofteodit . Ita Ator.part.t./.y Ji, Vtrb. Ltx

num.6. dc uni verfim Cajet, infumm. Vtrb. Gltritornm ptteata , ver fu/,
finem. Qudd fi jubeatur c. Jiat ut um §. fi fuid autem t dt Rtftriptitin

6. acceptum reftitui , id intellip.et quis poft fententiam, ficuti modd
didum eft de Judice feculari . Proterantur Canones . Non quod pro
certd afferam non adeffe prohibitionem fub mortali , lego enim Do-
doresrteidiflimd ju vehere contra e|ufmodi munera; led ut rem coo-
Gderandam fapientioribus offeram .

10 inquit Pontifex, cap. eam ab omni , devita jjboneftat.

Citrit .) ad audientiam ApoieUtm noftri ptrvenir , fabd ritm ex Dt-
/tgatione mfira canf te ftefeipitii prrtraflanda e , more faeutarium , /»-
per decima Utu , vel parte a/ia pro di ver f a terrarum eon/eettudteu ,
praler txpenfat viFlua/rum t tum frtigantibui , recepti/ pignoribus ,
pro Sa/ariotonvenitit . Non attendentis , qubd ab boe vobis , {y ahii
Clerici/ fint Ecc/efia/liciredditut deputati , ut ex ipfi i bo nefit vivere dt-
beatit : ut infri - tdebque mandamus ^fuattnue ab bu/afmode txaflio-
nibus dt extero abftintnln , vigorem judiciarium gratis fittdtatit Uti •
gautibus impertiri . .

Et c ap.fi at ut um jf . «*/ 'P** 1 referrpt. ,n &. Infuperpt gratu & cum
omni puritate judicium teram ipfo procedat , nu/hse» munus, vel quid.

quid

Explicationis Decalogi Lib. I X.

qutd*ltud{ nifi fafan e f/U lenium , vel peculentxm mare UbereUteit
ablatum y quod pauci/ ciufhmipaffit ditbu/fiyc.fiociparo b partibuitfue-
Mtercumque perquiram .

Et tn Decreto c. non liceat li. f.j. Nem licet Judici vondere juflum
judumm,rlfi l it tat Advocate vendere ju fiunt patrac iulum ,(y Jurtfcon-
fulte r ellum canfilium .

Ibidem, cap. uen f an) §. Hietantem 14?. J. Ille tamen fetet tanquam
mule fibi allatam pecuniam repetere, q ui jufium judicium tmit , quantam
t>ema U tfft mea debuit .

1 1 Ha&emis facri Ca nones;neque hac de re alio* invenio : inve-
010 quidem alios multdfeverioreshofquc i Sacro Concilio Trident.
f*{f.\\.c.\.d*rtfetm. renovatos . Sed loquuntur de Viiitatoribuyjui
fandfi munera accipiant i vifitatis, peccant morraliterA ad reditu-
tionf tenentur,immo dum de cafu Vifitationis tam rigidd Canones
loquuntur ,non ver b fic de aliis cafibus^ns in folo rigore jur is natura-
lis r- linquere videmur . Tantum rigorem in vifitatoribus fi libet eo-
JgQoCccrc,eccetCXUX$,c.J(amena ^ pro/uretiane^de cenfibus jy exafi. im
6 . & confirmatur t. exedit eadem.Caveet t inquit, u* ipfe ( Vi litator)
vol quifquem fumum aliquod mutmut, quodeumque fit y(y quatit arcum,
que efferat ut t pra fumat recipere i ut nenq ue fua funi Rideatur querere ,
fedque lefuCbrifii. fi fecerit centra pr e funptum , recipient me-

Jedlhtnem incurret , A que nunquam ( ni fi duplum refiituet ) liberetur.
Valumutemim iu bii frundem quemhbtt penitut ruituri . Hasc ibi • Ad-
verte tarrven legitimas procurationes pro moderato vi&uefle coo-
ceflasAc.LegeTrid. t.c . Adverte item Inouifitoribusprohibitum
ede dona percipere etiam ab Officialibus, fub poena excommunica-
tionis latz fententiae . Lege Sane. l.\. cenfi t. unice, dtfi. 1.0.6.

ia Puto autem, in illo verb H.pr*f »*»••) temperari id, quod rigidd
notat Glofl. in d.c. 1 (cmauaJS precuretionet de cenfibmt, (y txefl.V.Afi-
qued munus 4\xm innuit,Vifita<orem,ne rfculenta quidem, & mod ic$
confiderationis munera pofle recipere,quamvis,per t. St utut umj ita-
vaun,pofT]t eadem recipere Judex Ecclefiafticus extra V ifitationes •
Puto, inquam temperari . Cilm enim illud ( prefumet ) temeritatem
©ftendatjCrederemeritdpofiumus tantum rigorem ad modica cfeu-
lenta, vel ad exigua firoilia nequaquam extendi . Et Trident inum
teee ei», 'hunc Canooem confirmans licet non utatur eodem verbo
fre fumat) dum tamen aliud non explicuit» videtur fol&raidem,
quod Canon voluifle.

Munera Judici an demanda >

1 5 Quando Judex lieitd poteft accipere munera juxta didU,lici-
tiic alis dooat.Sed quid, quando illicite Judex petit, vel accipi t«Re-
fpondeo.Si ea quis dat^d redimendam luam vexationem i njullam.no
peccat Ita Mof.r«».r 4r^?.x>.88.Saoch./.l. Canfil.c. unice, dub .3 . Sc
communiter.RebelUliiquc apud Dicaftilk/.r.» -86. Nefit umeo li-
tigans facilis ad credendum vexationem injudam intercedere, quia
omnes fer* litigantes putant, fe injuftd vexari, cum tamen u6 ita fit ,
Interced it umen, quando imminet periculum darz injuftiti* , vel
iujuftz inzqualitatts.ro expediendis negotiis, iispriuaexpcditi*,mb

judicitun fimuioi, qui iliquibul propter
anunera aeceptaaditumprzbentad judicem, aliis injuftd excJufis
«mniob pecmefted tamen iiidem propter eandem rationem dare
licebit munera ad redimendam vexationem. Dixi (lojulle) nara fi,
line alterius prejudicio^xtraoidmarium favorem bmulus procuret
Iitigantiplicite, quamvis indecori, propter hanc aulam, aliquid acci-

**?»' Non «flu* Judct.riiiverccHJiunt Jd rcdiraendim tCMtio-
orovicberefpncifr peccitumJmimloA «ftuur, quu, mvitr,
ti Dominis accipiuntur. , .

Denique Judicis Amafip quando ad lolicitandam caulam munera
liceat offerre, diximus 4|.^. 4 ff l J-

^ .§ H.

tfptu en liciti aperiat acculte, vel faffa crimina Tcfii um }

S /^VUarres primo , poteft ne Reus ad onerandam falforura Te-
yZftiuro aufhoritatem^oruro occujta crimina revelare >Retp.
li alia vja non datur, qu» commmodd tcftimoniu mhrmetdani poteft,
Jive (ponti, five compulfi l Judice teftesilli tcftati fuerint. Ita Lefs.

ruidi amico tuo ea lege, ut nihil dicttet,ipfe autera manifeftavit al-
teri cum gravi oftetifione tua, vel alterius, potes tu negare te id ipe-
ruifle . Quilibet enim habet jus te^cndi^uantumpoteft/uadi6la,dc
fadla,unde natatur ofienlio. Qubd fi amicus patefecit incafu, quo
licite poterat: tu illum fine injuria non pofiesut mendacem pronun-
ciare .

4 H xcpajfim inore funtomniumjillud fingulare e fi , & difficile :
An fi alio modo te ab injuftotefte tueri nequeas, licitd faila crimina
illi poflisobiicere,auanufufficiant ad tuam jufiaro ddcnfiooc?Duo
affero,unum mihi latis probabilc^l cerum fatis incertum .

j Probabile mihi eft,te,fi id facias,nnn peccare contra Juftitiam ,
unde nec obligari ad reftitutionem. Ita Bannez, Ledefma, loan. Ia
Crux^llatii de Lugo/o.aV/ jufi .d.yyfr£i.x.nem.i6 D\c latd contra
qoendam innominatum /.1. dejuft.tr.xj.ix.p.q. d*. «10.404- & apud
Dianam^ ytr.S rtf.qt , . Ratio cU,quia,ficuti fi ad defendendam tuam
vitam contra invadentem, mendaciisA ftratasemate cura rcs,ut ille
i nfovcamv.g.caderetpmciidax quidem c fies, fcd noniojuftus: cum
(quoad Juftitiam)habeas jus tedrfendendi omnibus viis : ita in cafu
nofi ro, &c. Et Ratio a priori eft,q uia defenfio vite contra injufii ag-
gredientem^u^ert i quacumque tua a&ioae ad defenfionem neccfla-
riaomnem rationem in/uftitiz.

6 Incertum mihi eft.An id poflit fieri liciti fine ulla culpa^Et qui-
dem de Lugoi»i/W?.» uum.it. fic habet . Cntum e fi neu licere , quia
edmiuus trti mendecium^ued nunquam licet . Et poli qultuor interje-
flas lineas. Hee falfum ait, crimen teftii , erit prAtandumptr tefief
altet , qui eitm debeant jur ere , temmitteut peccatum mortale , fy per
comfequeni 001 ed boc Imteri y erit mortale. Hzc ille, qui expliat.
Ioan.UCrux,Banacx,Orelt.Ledefm.apud Dianam mox citandum,
fuosin contrariumcitatDian.^.). tr. ^.rtf 4.. ai tque, eos docere non
ede mortale ex parte injuftitiz, ooo verb non die mortale faltem cx
parce perjurii.

7 V ideo doftrinam hanc. Sed quoniam tota culpa refunditur in
mendacium, & perjurium, fequitur Quzilio : fi fol&meflec men-
dacium fine juramento, non ede morule, quia quamvis hoc menda-
cium fit abfoluti dc malogravi contra proximum , tamen cum jufti
i me hoc damnum inferatur.non eflet mihi imputandum ad grave i
Atque hanc fequelamexpretse concedunt Hurtad. & Bannez, apud
Dian-f.g. rr.g. roJ.^\.

Secundi, etiam accedente juramento poflec adhiberi zquivocatio
tum d me, tumabiis^uibuscilccru mea innocetiaA fic vitari per-
jurium, feu mendacium, quo folo pofito negant communiter Dod»-
resA ipfcde Lugo hanc lentent um.Si igitur hoc tollatur, non fune
huic dodtrinz contrarii. Juramento autem pqui voco.c 1 1 J in judicio,
fi id illegitimum fit, me ficitdpofl^uti docet CaftropalaAs cum aliis
/. j d.x.de juram. p.-j.n.x . cr.oetiain in Judicio ubi injufius eft tcftis.
Videbitur igitur alicui pofle vitari morule ab eo, qua in pnrdiOo
cafu , falfo , vel illegitimo tefti falfa cnmina impingie .

Adhuc umen incertum id cft pronuocto,Ut quid enim ? fi fodo-

1.*.* -Quilibet enim jus fe tu(di habet cum judo moderamine,
prztcrtim eodem genere Armorum, quo oppugnatur. Qubd fi alia
sri*^*** 1 “t item fi per mani feftationem unius pecati minoris fibi
cQ o \ Uriere latis polfet, mapifrftaret autem majus, euro Peccatura m
Juftitiam puto jficuti eodem modo pecare fuppofui-
corporaliter defendendo^rxee-

Hinr defimfionis.

j ■*£ ab arV r* uitUT primdyt um/iui accufatut de criminc^uod juri-

j 1 l * t ore probari nequit, non folum pofle negarecrimen,
0 B Cte accufatorctn alumnuri,<3c mentiri. Ita Petr. Nav.
lege etiam S.Tbom^.».f .60.«*« x.qui enim accufat de
m inc,quod prohari non poteft, calumniator cft, A mentiri przfu-

0*** ta L« • >

# sequitur f ccun< Jo : idem efic extn judicium, quare fi quid ape-

mitam oportet probari cfle illum teftemdi excomroumcatum^ih*-
reticum/ Sibi teftssfalfus id imputet, rclpondebit aliquis- Audio:
fcd adhuc hzreo-Quid enim,fi fit necefli publica* feripturasemen-
tir i, poflec ne Notarius publicus ad hoc induci, fi Notario conflaret
mea innocentia ? Quidni? Refpondabis . W enim non eft infidelem
effeReip.fed maxime fidelem , dum e jufdem Rei p. innocentes 6c
defenduntur . Verilm fi aperiatur hujusmodi oftium, quo modofta-
bunt publica Judicia ? Inveniantur, Refpondebis, teftes veri, ut fao-
£tx requirunt tribunalia . Duo enim falfi teftel quacumque arte re-
pelluntur .publica judicia firmantur potius.non infirmantur . Sed ego
iterfim auoio,qu»a tamen adhuc durum audid,libenter nodum hunc
in aliud tempus evolvendum refervo.

An reo liceat crimen fibi imponere ad eviunda tormenta, dicam
inferius, r.j. $.6.

Hfui An debeat fi ere fent entia }

8 Quzres fecund6:Teneturne Reus condemnatus ftare fentftif

Judicis? Refp. fieft jufta, tenetur : quii fententiaeft veluti quzdam
lex privato impoGu, unde condemnatus ad folvenda certum verbi
gratia Abet fol vere etiam in confcientia.Si eft injufla, non tenetur :
quia oon expedit bonopublicojUt qui per calumniam, vel falfo* tc ftet
convidlus cft,obligctur in conte icnuaAc.S d dc hac re vide diftin«d
apud de Lugo 4 x.dtjufi.d.\q.f$li j,J«i 185.& de injufla lententia in
materia Beneficiorum vide Di caft . 4 * jtcjufljr. 1 ,dif. I j./a.Nosunu
noutu dignum diximus 1.6. 1 4. S.x.n.j. ,

An Remi y etiam Hflrfjafuty fuperc queat l Carecre ?

9 Qweres tertib:Reus I i citd ne fugit e Carcerc?Refp.cum codrtn
ib'dmb+. non folilmantedcd etiam poli juftam fententiam licitd n»-
git,fi fit periculum damnacionisad poenam mortis vel mutilat ioni* ,
vel gravis mali , quia non poteft poni przceptum^it ibi maneat cum
tanto tuo damno. Probabile item eft, pofle vincula effringere, «
rumpere ca ic e r e m ; faltem cum animo reftituendi frafltionis damnu
quod tamen damuum reftitui non eflfe in ufu putat LiH. Hb.x.t*p.\ t .
num.\q.fin$. Ratio eft, quia qui poteft velle finem, poteft pone-
re media, neque id cft inferre vimpubticz poteftati; per hanc

enim

Cap. II. De Falliute in Judiciis publicis.

289

poftquam oftendi t Advocato fua Arma^ogeretur flare pretio, quod
Advocato libuerit . Ceterum fi nulla interveniat fraus vel lia udis
periculum, non exillimo cum Dsaa. p.i.fr.t6> r '/-47. has leges obli-
gare in collicientia, quia fundantur fnprxfumpcioae fraudum Si-
cuti autem pofle Advocatum poftvtdoriam accipere , quae gratis
dantur,certumeftdta magnum periculum erit, ne mmgratisden-

tur,quandoab Advocato nimia folHdtudinc requiruntur : dabit
enim Cliens cx timore, ne alii» ab Advocato injufte vexetur .

J Praetereipotefl Ad voca tus accipere integrum ftipendium pro
lite promiflutn , quando promi ttitur quid determinatum pro tou
lite ad finem ufque, etiamii Clienseam non profequatur. Lege Fag-
Ratio cfl, quia ftcuti,qui locat operam luam proanno,
non debet fuo pretio defraudari, fi per ipfutn noo ftat illam ponere*
ita incafu aoftro . Quando tamen Advocatus propter infirmitatem
v. gr. non fervit, lolum meretur ftipendium pro tempore fervit i i .
Quando item Advocatus, dum non agit hujus Clientis caufam , fu»
icTpit aliam ,quam noo fincepilTet fi priorem fuifietprofequutus ,
compcnfare debet lucrum, nec poteft gaudere priore ftipendio.
Quando denique Advocatus potius clegilTet amittere flipendlum ,
£c non laborare, quim contra, non valet faltem integrum eipoice-
re Aipendium,quia jam non laboravit . Vide taracn quoad hoc po-
llremumca.qusE notavi l*b 5.

4 Pari modo jufteftipcndiumaccipict.quod folet quodlibetai*-

no dari, tametfi eo anno nullam caufam Clientis agat,nam(leclufo

tx Soldmerso dubitatur, An alii pofTint adjuvare Reumaddi- pad o, cui eflet liandum) ipfecft paratus advocare, ooufque fubit

- I I r. J :L T ™r *• J r Ci in llMtrliMC

enim prohibetur, ne fiat vis contra Judices, &Min»ftros, quando
jnlte agunt, non verd contra vincula,* carcerem. Idem puto fi quis
fit ineodom carceret & propter paritatem rationis in Triremibus 1
obpznamdelidi : in carcere inquam atroci , vel perpetui , vei
pro longo tempore, tum pro brevi , & ordinario habet jus Judex .
Legr D 1 an ,p, 1. trafl, t -j.ref. jj. ciut Leflium,Maldcrum, Ledefmam ,
iliofque.

10 Quid de Religiofo, potcfl ne lugere £ carcere, faltem, utfe
fuo Superiori mitiori fidat? de Hoc legeSanch. M.6. •» Doeal. eaf.%.
nnw.ia.llridius loquencem :fed lege Caftrop. de V «** {«% «M. d.4.
fmt. 14. Ac Suarez tom+Jo %/f/r.l^.i, r4s.r0. num. io. # 1 1 . lo-
quentes mitius,£c Granad. tom.x.tr.^.d.i j.n«.a8.foquentem Bannes
x.XAumftfiqjtr.^poa y.raar/.mitiflimd quoad triremes, modd fugtat
non ut vagetur, led ut ad Superiorem, vel Pontificem pro rcuiillione
COBbmt.

11 Denique poteft ne quis licite adjuvare didum Reum, ad fu*
gicndutn,& ad carcerem eft i ngendunPRefp. Certum eft Miniftros,
& Officiales Juftitiac non pofle, quia ex Officio tenentur cuftodire .
Certum efl Secundo; Alios pofle confli Iere Reo, ut fugiat, quia fi sp-
fe licite poteft fugere, poterit Ac confultorcoofulere. Certumett
Tertii, vel land Probabile ex de Lugo/.r.rfLfo/W^.rf.jj.tedari ipfi
inflru menta v^lecuriro , ut ipfe Reus effodiat parietem, vel effrin-
gat carcerem, fugiaique^uiajUt modd dia i, qui licite ponit finem, li-
cite ponit Ac media.

tiamcarceris fr'*dionern,ad quod fic refpondet *b. de Lugo : omnes refpuendi adverfae patris patrocinium . ffi in decurlu litis Cliens
•tegant , poffeal et juvare Reum effidiende parietes , effringende porta / , tranfigat cum adverfario, fifliaturque I is per tranfadionemj licite
vel alia fimslia fati* ndo . Si enim non licet effiingtre portat , vel effio- item Advocatus accipiet determinatum ftipendium promifluoi pro
dtrt pariotot demut privata , «mu Keebit domui publica , porquod totalite;nam uonftat per Advocatum , ut lis per fuos terminos
publica patefias pateretur vim effinderetur ,• hcet ergo f(te ipfi , pro- non currat. At fi non fuerit determinatum pretium protota lite,

pt»r natur ah jus conf ornandi fe tffum , /ierat Ufarrrt , nontamonhof led Advocatum ferviat ad rautn anni , Jbanc iolam accipiet . lUud
licebit ahii , qsttbut id non eft neceffirmm adfui eenfervatienem . Et de fubtra&ione ex negatione fui laboris , quod modo dixi. Ac de fu-
paulipAftobiicienti fibicur mittere quis poffit Reo fecurira ad ef- Iccptione aliarum caularum, femper ell proportionalicer in fimili-
fi-logttdum carcerem ; non verdfervum* qui adjuvet ; Refpondet busappHcandum-
fecurimefleinflrumentum inanimatum, fervum verd animatum. * AA

Strvui iraqi/o (mi ) rflodund* tarcrrtm , ptecartl , quia /<mti filant
ipftrtm alienam invita Domino , ut diximui , atque idtl Qj Domiuut
pete aret , mitten/ y (jpraeipien/ fervo , quod 'phrvut fi 'ut fet eat* fatere
etenpottfl /feturis autem feindtndo mnp teat i idtb net fuiillamtmt-
fit, tilmnte fit caufapettandi , nec ipft t tepentur immediati tffraftb-
mi t arteris . H*c ille, rui ncauer» fubfcribrrr.

n t arteris . H*c ille, cui nequeo fubfcribeTe.

Primd, quia univerfalicer qui potefl ponere finem, poteft , ut di-
Qum eft^dhibere media : At medium en, Reum in cffringendocar-
cerem, habere meum , vel tuum ferrum adjuvantem .

Secundd^uia diximus figM.te&e .60,1 .nec potuit negare de Lu-
go citatus ii. me furari poflejTi aliunde non habeo,proextremdindi-

gente, quod enim ipfe licite poteft , ptrffiim Ac egoejus proximus, , .... ...

tunc enim per me taoquana per inftrumentuinfurripit , quodfuum ciatio judicialis : quando ut fupefior pro fuo munere faciat , quod
efl.extrcmd indigens, (^x^c^^usptt aliumfatit^pttfti^umfacert judicabit expediens, dicitur proprie Dcnunciatiocanouica : nara

late appellaturetiam Judicialis, quia fit Supehori,ut Judici. De-

catoufusefiec . Ratio eft,ouia labor, quem ipfefufcipit in fuacau*
fae defendenda, meretur iflud ftipendium , neque debet cedere ia
utilitatem adverfarii . Quae diximus de Ad vocato, propter parita-
tem rationis eti am de Proc uratore diAa cenfcantur .

iv. Ateufator , (fr Denuntiator .

1 f'“\l 7 ando crimen proximi Superiori aperitur folUm propter
V J bonum ,& emendationem fratris , dicitur Denunctatiopa-
^^"'cerna : quando ut delinquens puniatur, dicitur Denun-

tri detur .

Tcrtid , quia faltefuppomtureftc peccatum adjuvare Reumin
effringendo carcere : fi enim non eft peccatum pro ipfo Reo, nec erit
oadiuvi

eendi Malefaiiores ad carceres , non verd dare poteft praeceptum ,
itu tollere ju*,quod quifque habet fe detendendi ii duris tormentis ,
Jkc. Unde colligii^lfum ede fervum illum peccare adjuvando , non
enim peccat . ut patet ex dialis, Ac confequenter quoad hoc eadem
erit ratio de leam illa, & de fervo ?

Quintd: Si Reas cx fc poteft effringere carcerem ob fui confervx-
t jonem,id certe eft propter amorem , quem quifque debet (ibi ipfi .*
ergo poterunt ejus Fatcr, Sc Mater, qui una pexfooa cenfentur cum
fillojquiquefaspcmagis amant filiosquxm feipfos.Et certiqufs fer-
reus negabit Matri polle adjuvare filiumf quem mox moriturum ti»
met )ad carceres effringendos iliumque icrVandum ? Si Matri rd
concedis, ergo Patri, ergo fmrijforori, amico, ergo cuicumqucpro-
ximo, qui ex char itate movetur adjuvandum . Sempcr autem fupp^

00 tugam hujus in damnum Reipubl. vel vitx alterius vergere in ju-
fli non debere, ut ex fe patet .

$. Ili. Advotatut Procurator .

1 Uw caufas poffit Ad vocatuipatrocimri dixi/»p./. ix. j, jf.7.

V^Rurfus ex fuperioribus 4 i.tr 4.r.i. 0.6. n.i*. Colligi poteft ,

An teneatur reftitucre p^nam pecuniariam , quam Cliens iojuftd de-
fenfusfolvilTeteot item, An teneatur patrocinari extreme indigenti?
ft*p. /. J. r.i.per tot. nunc ergo d umtaxat addendum aliquid eft de fli-
pendio ipfi debito.

* Et pr i mbrftfidem prohibentur in jure log.fumpius Jf.de paSlirfy
sliti , pofle Advocatum cum Cliente loco ftipendii pacifci de quota

E rtefitts^ioceftdedimidia^veltmiayVelquaKa parte ipfi danda^i
vincatur . Ratioprohibitionis fuit, ne per fas,vel nefas advocatus
nceotiS promoveret-Rurfui proh ibetur,r»e idem de pretio conve-
niat cum Cliente pqft inchoatam litem,fed vel ante illam incarptS,
^elpoft finiam colligitur ex e. infamet Ratio fuit, neClieo*

‘ T amb. T.l.de Dee , Prat,

ois.qoz non lubit Denunciator .

a De bis autem plura funt, & varia, quar clare afferuntur i Do.
foribus : illos ad i . Ego enim illud hicdumtaxat proferam, quod ti-
moratum, Cc probum virum torfit nudius tertius , nequede fuo ti-
more amice confulit . Dum is, nomine Cajus^ure d ornum reverte-
returlub primam nodem. aggrefliiscx improvifoa Titio, vulnera-
tur gravi vulnere nullis przlentibus, & ut ipfe fatetur , nullis non
folum vehementibus , fed ne probabilibus quidem exiftentibus
conicd uris, ouibus probare poffit i Titio, ( quem certiffimc cogno-
vit ) fuiffe vulnus inftidum . Quzrit ergo, an peccet» fi Titium bo-
nae famz virum ad Judicem differat ? Ratio ti moris , & dubitatio-
nis fuit, quia occulto cxiftentedeiiflo mfamarctor proximus, oui
jus habet, ne famam amittat ex occulto crimine. Id fimilecontin-
git non multo hinc tempore , nam improbus quidam Reiigiolus
tenuvit puerum indecore ofailari, nefeioquo occultiffimo in lo-
co, dubiutumquefuit, An Puer rem deferre ad Superiorem pa-
Um potuerit, quamvis ejufdem Rcligiofi ali s optimi nomiois in-
famia fuiBet confecutura?

I Antequam refponderem, volui aliquot Dodorcs evolvere, ex
quibus afferam bk inftar omnium duas. Fagundez, AcdeLugo ,
Prior loquens, an accufatio fieri poffit nonprxmiflacorredione ,
fc ait hl. 8. «» Deraiog.tap.tf) ,num.\ 9. V i di f api dubitati , an ante ac-
tufas (enem promittenda ftmper fit fraterna Monitio ? fy fic f(efpoa.
dto . Prima Centiufie , fi At rufator poteft probare in Judcio at tufa.
lienem , quam proponit , non renetur promittere fraternam admo-
nitionem , fivo in ea vindillam propria injuria intendat , fice pu-
blicum bonum ^ripub/ica , qua vult , ut publica detela punian-
tur , ac fttleraU timore fnppticii cohibeantur . Et pauli p e ft addit
trti hujus ni rationes . Primam t quia nimtt ejftS difficti} obligaro
atroci afftlhsm injuria , ad faciendam ta/urianti torreSlionem fra-
ter ne tn exi flent e injuria publica , quaque probari poteft . Secun-
dam , quia D* linquens fit pebhti gut mmenique dedit , ut aetn-
fate ipfttm poffit. Tertiam , qma m accufatton, dirdii , & ,ov*e-

T diatb

29 °

Explicationis Decalogi Lib. I X.

diali intenditur bonum J(tipkbhea , nem iere deUnquemit ptcuftare
Penum , ed quod immediati ‘t"d*t correfiie, ftc. S,- eunda Contlufio
qi t *nAo rnmentfi etcultum,(j in Juditio probari nen pettfi , tunc te.
nttur m f tu feter ante ettufeiiexem prxmitirre admonitionem , (f fec-
eet mortaliter contra Cbantatem , mfi tilem premit tat , fi ex tl.a emen-
datio Pute terit freretur ,prefertim fi tpfe /nperfona bentfla , (j boner
fume . Excipiende tamen/ une trimine ex fe contra bcnumpub/u um, qua-
lia funt ba rtfiijefifiteno nummorum, prodit io m Principem, (j fimtiee .

Hzc cx Faeundcz . Vide occultum crimen non polle in Judicium
commi fit, fit Porfonm bene feme.ftc.

4 De Lugo autem, tem.i.dejuit.d.i-j.fefi.j.aum.jb. loqucnsnon
dcacculauone lolum, fed univcrlalitcr de quacumque dcnuncia-
tione judiciali , fic habet . Dubiteri pettft y An ut denum iatio i ititi
fiat, requirat procedentem infamiam . Suppommut autem neminem pefi e
Atitl judicialiter denuntier» , mfiqued bene fide putet pojje in juditie 1 'e -
git ime preberi ( /equitur puto pretrr brrrejtm elterum infeihvem, (jt. )
etioquin fine ulle fruliu infamaretur proximat . Hec /uppofito prune
fentenlie ( numtr .77 ) decet neminem pefje juridice donant, ero pec ce-
tum fecretum ,etiemfi po/fit il/iut tnmen ptcbert % ntfi trimen fit te /e ,
quid redundet m l^eipui/ice , vtl innecentit frete damnum . Oppefite
termen ftntentie ( nu. /8.) videtur torter, quhmolii videntur /apponere
ut cemmunem , Suere Filliutiui , Meline . Patie efi,quie fit ut propter
bonum tommune unufquifque bebet fatuitatem eccufendt , que proba-
rt pote fi , fic bebet fece halem denuntiandi ab f que maline dttraiho-
nit i prependrret enim bonum commune , contra quod e/f,t fi /t irent fte -
tereti bemi ne r t fe pojje impuni pectere, abfquo metu faner, quandtii eorum
de htle non ejfent divulgata . Hsrc ille • Notas illud {qu* probare pettfi ,
equod bona fide, putat poflcin judicio probare. ) Cum ergo Cajus, dc
ille puer non putent bona fide poflc vulnus, & olculum probari, ic-
quitur, nec polle illud denunciari.

j Equidem allero in rigore Theorico Gcelleomninb lentiendum,
& id probari 4 praedi da dodrina Theologorum . Ctrterum in praxi
putare cum dc Lugo in fimih /ib 4. re/p. mora/, dub.46. num-

quam peccari, etiamfi occultiflima Judici deterantur ab eo,qui in;u*
riam pafluseft.vel ab i is ad quos juxta Dodores injuria pertinet, ut
Pater, Frater &c. Videapud fagund.pr.8.'.;8. *.io.& Sane, fib.6.
ten/.p.i.dub.io Sempcr autem lupponeabeflc debere odium , Ac
defiderium m ulla- vindidae. Ratio dodnnz data- pollet efle, quia
nunquam defunt rationes propalandi , lauet communis praxis .
Quisenim eA ille, qui hodie ad Superiorem , vel Judicem non de-
fert faltem per viam querclx, injurias libi illatas quocumque in lo-
co, & quacumque ratione illas acceperit? Et mcritdPrimd, quia
Judex , dc Praelatus, quibusmulta lunt cognita, quique manus,
ut dicitur, valde longas habent, aliquas fortalsc conjeduras ex-
pifcabuntur , per quas poffint ad Judicium procedere :dc reipfa
millies evenit, ut occultiffimi delinquentes comprehenfi abin-
duftriisMiniftri non rard fuerint. Facit huc praxis, quam appro-
bat LelT. /ib.z.f.xq.n.t . apud dc Lugo, tec.cit/tfl.6 . ».64. contra
Navar. perquam Judices Saeculares nulla praecedente infamia ex
fimplici de latione alicuius procedunt ad Ipecialem inquilicionem
contra aliquam perlonam.

6 Secundi, quia nimis edet oncrofum injuriato ; fi antequam de*
ferat, ipfi fit (peculandum an teiles habeat, an probi il fint.an adfint
conjedurar vehementes, vel probabiles, &c. id fieri debere in pro-

S ii didaacculationc mirum non ed, quia per acculationem hoc
i onusaccufator imponit»atdenunciator judicis Officium dum-
taxat implorat, extera ipfius prudentiae remittit .

7 Tcrtib^uia fummum malum Rcipubliczctlec (celeratis hac
impunitate occulti criminis aniim dare vexandi proximum ; nam

J uando iciunt fe, quomodocumque occulte peccaverint, ede apud
udiccm prodendos , avertentur tacili&s i malis .

8 Quarti, prxilat. Superiorem feire dclidia fubditi non iolum in
foro paterno,ied iniudiculi : nam licet, quando probari non podunt
propter defeflum Tedium, procedere ncoueat ad p^nam .tamen illa
cognitio inferviet faltem , ut forte incidentem eundem in fimi lia
Mccata poffitpodci Judex fecuriuscadigare,flc fortalsc fi hic fit
fecundus Cafuspodit confirmare alium antea ab eodem Superiore
cognitum. Favet lex eum que mcrnum$.\-ff- JriKjmrtii , quamvis
valde i Chridianis timoratis limi unda , dum edicit i expedire cri-
mina omnia propalari .

£um y inquiunt, fui nocentem infomevt , non effir bonum, fj equum
ab eam rom condemnare. Pectet e emm metentium netetjft & operter e t fr
expedire. Notas illud ?( infamavit) occultum ergo lupponitur fuit-
fc crimen.

9 Q“ int& noto illud allatum 4 de Lugo uum.4.(fuiu, fine fru.
fjae enfemeretuT preximui ) at in praxi femperadell aliquistandem
l^uAu» , ut ditj uni j^ am propterei excipio cum eodem
^erZiiritt crimen hominis graviffimijhoc enim non puto
. rr * ^ Judicem , non folftm quando uni folied
lt n ' , n l 111 .: c |! i ni quando per paucosTedes probari podet

'licere, quia fi crimen hoc propalaretur, edet fcanda-
4 * ,fT j um ,ca » & nullus (peraretur lrulhu l & nullum przca-

Vtf*^ ^“^ITlxlum Prr. ut fiinr»nnimti«.un/l,*infamarerurnrn*i-

minc , quod probari poted ,fic tamen habet : Bfi licitum prajudit ara
fame ejut ,qui delinquit , nonjoliem Jentent ie Judicii , pejtquomdeli-
tlum fuerit probatum , in panemque ejut dehth : fed etiam ut de te deli-
ti • eccufetur i legitime jutufetere , inquiretur ei J udi te ex Ofiitio , de-
tegetur , et denuntietur ,ttfiibafqut tempt oletur , quantum m bonum
tommuue jme Civili, aut Canonico , in Etclefiafiito , Vtl in Sottuleri
foro fuerit pro qualitate de filiorum ,preftriptum , aut p.rmtjfum , neque
intelefiemo fnmedohnquentu ,queeevie juxta ordinem , et f. ermif-
fionemjnru Jit , ulle e fi culpa inforo tootfeiontta , neque contra Jufli-
tiem , neque contra Cberitatem delinquenti/ , modofinifire aha inten.
tionon edmifeeluT , neque t r en [gr effio fiet , quoad id , quod te torre-
fi tone J aditiali , Canonico aut Civifi Jurtin Ectlefiefiico,eut in Sae -
tutari foro ofi ponuifium . Hacc Molina . Noto autem illa verba ( Ptr-
uujjumjtrmitfionem J urii, E/i permtjj umjfcd Jam videtur padim per-
mitti, ut quilibet fine tot cautelis^lefuis injuriis apud Judicem que-
relam exhibeat, ergo &c.

11 Atque hxc mihi in mentem venerunt , quibus virum illum,
puerumque eximerem timore peccandi^i aliis placeant,mihi de ex-
cogitata veritate placebo; fi difpliccant , inverfodyloqux feripta
funt fpontd delebo , Scc.

§. V. Ttfiit , No ternio Jen Tebe/fio .

x /^U* de his agitari communiter folent , habesapud DoAores

V4 perfpicud. bon.Dtcel.pr.d.io.q.i p.%.n. i6.de Tcde,dc»^.
»//.dc Nourio Faguod.«« 8 .Dtt.pr. l.t.c.i^. de Tede de Notario
ib.e. 94.de Lugo de Jufi.tom. 2V.39.dc Tcdc, & deNoUfiO ib.d.4 1 .
De taxa 4 Notario, & fimilibus mimllris accipienda Diana. M- te g.
refg.Dc Notario quoad cooperationem cum contrahentibus mi-
qud.didinAd loquitur Bathol .4 S.F»\idoJn/fiet.Cenf d q. 1 16. De

eodem odendentelcripturas in damnum aiteriiM , lege Fag. t.X.in
Det.t.j.n.6 & 7. Nonnulla etiam, vel coacroverfa, vel necdUria nas
in prxcedcntilMsfitisfuperque nouvimus^quare hic^miccLcdor,
non es detinendus diuti&s, fed folum de locis admonendus .

An tedis pofiit arauivocare , dixi univerfiro /. j.r.i, JT.».
pomte

_ ‘.1.9.4.«.,

Anlcribenao indiru mentum emptionis cum lxliooe infra dimi-

An Notarius pofflt cooperari feribendo contra dum Ufurarium,
dixi /. f 1 << ". 4».

M, ca , cc nullus lpcraretur lruaus, ec nullum przca-
'naJum.&c- ut fupponimus, unde infamaretur proxi-

9 Si nmdA * noto m ^ >a Molinx tom.y do Jufl.ttoa.^.d.\\.num4.
q» c ‘Uvudc Lugo: qui quamvis loquatur exprc&decri-

dium,dixi/.i^.?.r.7 ir u.n.s.

(An utrique, ided Tedis, Ac Notarius obligentur revocare did um,
vel feripturam (alfam,dixi l.8.tr.+c. i.j f.^.n.6. Ac rurfus dicam
cum do rofiitntiono fame t. J.jJ\j.».4l .

CAPUT I IL

Dc lzdcnte famam alterius, cjufque
rcftitutionc.

5 . I. fuiet fit fame, & quomodo Udetur f

J T 7 Ama,qux coaddit ia aliorum bona opinione , quam dealiquo
X 11 habent, laeditur , quando in eorum animos ingeritur de
eodem, e uam fi fuerit defundus, prava opinio . Et quidem ii Isrditur,
lalfum crimen imponendo,dicitur communiter infamatiojli verum»
fed occultum propalando, dicitur detradio . Utrumq; peccatum
ejuldem fpeciei line dubio mortale contra Juditiam , unde Ac redi-*
tutionis onus inducens. Ita« nofire Motb.Cenf y.a^-.t j. Morule,in-
quam»nifi materix parvitas etcufet,vel aliud, dc quo mox. Ratio ed,
quia non minus homo Jus ad lui bona temporalia habet, quam ab bo-
num tamx publice apud homines acquifitae.

1 Laeditur autem dupliciter ,exS Tb.a.a.f.7}.ar/.*. Primb, velu-
ti ex injuda acceptione , ut cum quis injudb , live forma liter , ided
inteodendoalteriusfaimmdenigrare , illam denigrat , fivemato-
rialiter , quando non ex hac intentione» fed ex quadam loquacitate
denigrat re ipfa . Seuundd, velutiex re accepta : utciim quis per
inculpabilem inadvenen nam aliquem infamat , u t mox $.3.4.7. cla-
rids explicabitur.

% An inducatur diverfa detradionis fpecics , vel ratione mate-
rie , vel perfonx infamatx.vel audientium \ ut item quomodo diffe-
rat detradoT 4 fufurronc,oc multa ad detradionem, quoad ennfef-
fionem pertinentia/unt 4 nobis difputata Inofiuft. Exprd.Cwfl.yc .
9 $‘t-

4 Modi ex Moljr.^.d.vj.Vzl.tr.ifi.g.q.ij.pj.PiUjr.^ q.ijnu.% 9 .
Ac communiter; quibus a licujus famam quis commaculat , his verli*
bus comprehenduntur .

Imponent, A u gene , Mexifeflum , in mele verrent .

Qui Neget , aut Minuit , Tacuit , Leudetque remifti .

Quibus odo modisfex^littf addit RegJnald- /14. num.6$fcd qui ad
prxdidos tandem reducuntur .

j Sidclidum occultum publicetur feriptura, vel fignofluo pado
dicitur proximum infamari perlibellu lamoTum, praeter peccatum
gravecooficientis, vel divulgantis( non dicitur autem nec confice-
re, nec divulgare , qui folum ob curiofiutem fine periculo divul-

gan-

Cap.m. De Reftitutione Famae.

291

gind! , legit) contrahitur obligatio , nt poblica fama reflituatur , vel
per Pnrconem,vel per Contionatorem ,vel aliam publicam fcriptu-
ram,perquar,iudicio prudentis>fama, quantum potefl, proximi rrtir-
ciaturycontrahitur item Excommunicatio ,fed terenda, ti libellus (it
contra cceteros : ( lege Bonae da refi.d. z.? .4 P.9. * *9- qui Mediolani
baoc Excomm. efle ex /ure proprio latam etiam contra c« tero* mo-
net.D»cart.Ai.a.^ Jufi.tr. \J. 1 xp.x.d.^.n To9.1ata,fi (it contra Reli-
gtofos. Ita Fagund./.S.in Deeal.e.\.n 14. Adverto denique ex Fagun.
»i.«u j.non eliedivulgare,fi uni tantiimperlezas, id verA intellige,fi
prudenter putes illum tore taciturum . Libellum denique, jam fort£
publicatum, aliis referre, eritne divulgare? Refp. hujus dubitationis
expreflam mentionem non invenio apud Auchoresried ex ipfa praxi
Fidelium , dc quia iam amifium efl /us famae , puto non efle mortale ,

fac i IA poflit, tacendojimpedire malam grave proximi , noo i ropedt* !
fed non peccabis contra Juflititmfluia caufa infamiae nonc(t,ut fup-
ponimus, tua loquacitas, fed levitas credentium.

6 Quid/i quis dicat^fc illud crimen proximi audiitfe ab al iis, maxi-
me fi nominet difli infidum Authorem, ad cujua fidem veritatem re-
mittat ? Refp. ex Dicati. loco eup+dub^. u.i 74 pari modo peccare,
& quidem contra Juftitiam.Nunquam enim mihi placuit , hunc om-
ni nAcxcufari, ut excufat RcginaId./.»4.».77 aliique apud Dian.p.J.
tr.Mtfetl/.jA 18.de Marcus Vidal.»» AreaVitsIJniuifdefiJ mu . ^ j.
putantes huic referenti communiter fidem non dari : videocmm
contingere oppofitum ; fidem fcilicet adhiberi communiter , fi non
certiflimam , ejus tamen «eneris , qua re ipfa laeditur fama proximi ,
vel faltem, qua ejuldem fama certa ponitur in dubio.lca Bonae Uex.

juxta ea, qu* mox dicam $.a. ».9.pr*fciodendo ab aliis damnis, quas M-Socus l.+.de /*Af.6 art 1. Mol.tr 4-d. io.Laym. aliique apud Dia.
infamato evenire poifenc . /.c.quibus adde Dc Lug de lufl.t. t V.i6.«. f t. Solum igitur tficl rnor-

tali exculabi tur,quando tam modicayomnibus expenfis, cx ejufmodi
relatione ingeneraretur fufpicio, ut revocaretur ad materi* parvi

II. Encufationti , faltem i mortali , Infamantis ,

1 T^Ecxcufatiooe i reftitutione»»#*, nuncfolAm agimusdeex-
cuutione i peccato.

Ignorantia , (Jf parvitas materi a .

a Prima excufatio efl ratione ignorantiae *, vel inad vertenti* in-
culpabilis.

* 5 ecuIM,a ’ ratione parvitatis materiae,qu*efl attendenda ex cir-
cumflanti is /uxta f equentem regulam, cx Salon, Lefl. Bonae, aliifque
*•** citandis i quar femper etl prae oculis habenda . Quot ies notabi-
liter tama alterius Izditur; tive id, quod narratur , fit peccatum
mortale, live veniate/ivc detedus naturalis , toties peccatur morta-
'■***». «verdquooeslzdicurieviter, peccatur venialiter: quoties
subii larduur,nihil peccatur Verb.Gr.fi dicas de Viroprobo,vcl Rc-
ligiolo efle amatorem Puellae, coromiGfte duellum, efle deditum
amoribus, dcc. quia ledis ejus famam notabiliter , i dcA mortaliter
peccas : At fi idem dicas de Adolefcente nobili , vel mitite;quia levi-
ttr, vel nihil ejus famam laedis, leviter , vel nihil peccas . Idem etl ex
Sal<m.x.i.f.6a.« , r a./Mwv.i.fidicas crimen de homine incognito, frae
^unal*diru in,Ve ^ e i us “ ll, jli a ®j&c. cogoofcendiyquia tunc nullius

4 Hinc i nfert PrimA Leflius lib.x.c. \ 1, mu. t a.Dicafl. /.*. de Jmflit.
traCt.iji. ia p.x.duh.^.nmm.t lI.Azor.^qjCl.! l- ea P- J.dmi.4. infra 1. 1*.
6-1 - *" m &' veniale efle narrare defe&us veniales , nifi forti etiam ex
Bonac^a.^ 4.^.1. «”». /.citante Navarr.Regin.Arrag.de alios;

ex his cadat quis notabi liter a fua fama, ut fi de Viro probo, dc Reli-
giofo di ceret ureile mendax ( Notaj mendax, inquit, non ve r6fc mcl>
aut iterum mendacia levia protuli (fe) dc nrfi tam multas leves de-
tra&ionesyex De Lugo dejufl.t.i.d.io.fe&.\. num.^S.t? JT.i. <*•«*. 7».
tX §.i.num, jx.apud Dian-p.io tr , t %*of.r). quamvis interpolatis ter-
monibus, aggeras ut fenfim notabiliter de bona fima hominem deii-
cias. Infert SerundA, non effe ordinarii mortalem revelationem
defeduum naturalium.uteftegibbofum , coccum, Clerici filium, Ju-
«izum, parvi judicii, ingeniique, ignobilem,Acc.At ede mortale tenet
DicxAM.t.de lmfi.tr, \,d. 1 * fi.t .dmk. 1 .«».41. Infert Terti A, idem or-

tatera . Illud notat Clavis Regia,/.a.r^.«».s eamdem detraaionem
fi fiat apud Viros graves^raviorem fore, quim Ii apud populares. Ve-
nlm recole contrarium non lemel cootiogcre : nam detrahere apud
uaum, vel alterum Virum gravem , quhudicetur non locuturus,
jam jam videbimus non cfle peccatum; cfle, apud populare* tacild
oblocuturas .

Referre uni % vt/ akeripteh* .

7 Qturta : Is, qui proximi crimen uni, vel duobus refert , quk
prudenter creduntur non elle aliis relaturi, excutatur faltem i mor-
uli, modd nullum aliud damnum proximo fecuturum timeatur-Ita
Rcgiruld. i!w«i.*, 7 j.Le(C/.ir.ti.M. 7 aA»>rAl^f f ^J
a. Nos ipfi ** Opmft, Mtib.LenfJx, t.$. a. aliique apud de Lug.rv.1 .
de tmfi. d.ix. mmm.il. nobis contrarium i apud Di an. p+tr. j.rtf. g %,
& Bonae- dt a. rtfl.q 4 .p.%. num x. nobis favente* ; fcquitur notlram
opinionem multos ciuns Dicati. /j. de Imfi.tr j,. difp. ii.^.a. dnt . 8.
m.i jj Ratio etl.quia fic moraliter perinde etl^c fi crimen taceretur.
Excipio cum LelTio cafum,quo prudenter indicatur quis nolle ratio-
nabiliter, ut fua fama apud illum unum denigretur : ut eflet in Rcli-
gioto,qui mallet fuum crimen (ciri i fexcentis , quim i fuo Prziato,
i auo multum dependet .

9 Hinc excufant nonnulli i mortali ; PrimA , Viros, uxorcfque,
qui inter fe dc occultis alterius peccatis confabulantur, modA noo fit
verifimile alterutrum ea di vulgaiuru m; SecundA eos, qui in Confet-
lioivc etiam ad tuam folamconlolationera complicem reveiantjTer*
t , 0 ,eos , qui cootilium etpofcunt i V iro prudenti : Neque enim te-
neor leve periculum altenus famar ( quale etl peccati cogni cio apud
unum, vel alterum nonoblocuturos)przferre commodo meo^tum
lcvi,QuartA,e«de Lugo/.aji. J4 eos, qui ad folatium referunt amico
injuriam fibi ab altero fadam, etiam U, quando nomenclatura juvat
ad folati um>notntnetur injurians ■

Crimen efii publicum .

9 Quinta: Excufaturis, qui crimen publicum aliis minifeflac;
five publicum fadum fuerit /utlCjfwe perinjuriam. ItaLetTius l.c,
nmm. 77. contra Molinam^ liofque citatos i BoaacV.aV*

«■ ). putante leotentiam nollram efle etiam probabilem . Ratio etl ,
quia per pubiicitatem undecumque ortam, amittitur Jus ad famam.
Publicum autem etl crimen jure, vel faflo : Jure etl , fi de illo lata fit
fencentia i Judice : Faftoell, Ii crimen de fado fciatur a Communi-
tate , live crimen commiQum fuerit in publico , auod dici folet No-
torium , five divuLatum apud multos, quod appellari confuevit Fa-
mofutn -

1 o Verum hic emergit moletla difficultas : qua nimirum ratione

T . , , publicum elic crimen, vel occultum cognofcamus- Praeferant nobis

fore aliud pecCitumA aliquando /uxUgraviutcm injuri* mortale lucem duo illullres Authores^anchez,dc Molina . Prior, quem plu-
tunc enim erit contumclia,de qua latiAsi^d t. ».§. 8 . 1 ege itero Bon. rimi ferantur, loquens de occulto, pro ut fumicur in difpcnfatiooi-
d» rtfi.d.% 9.4^1 -&P‘i‘ tusdf.j. ^ bus, & in ibfolutiooeab hzrcfi per Epifcopum ( nam certA videtur

Quzre^An mortaliter peccem, fi dicam te morbo Gillico labora- eadem efle ratio in detrattione ) hanc regu lam tradit Sanch. in Dee,

dinark effe,fi reveleturdefedus, veluti in genere , ut etTe aliquem
avarum . Iu per bura , iracundum . Ratio harum illationum efl , quia
h*c communiter fciuntur, vel facitefeiri contingit, vel parum per
illa laeditur proximus , cAm fint defeGus vel leves, vel involuntarii ,
propter qu* non cenfetur efle quis infamis . Didium tamen utrobi-
que etl ( ordinarie ) nam ex Bart.i S.Paufto**// , rr.C<w»f. d. at. 94$. fi
ex horum raaMfefhtione eflet notabiliter quis contemnendus , vel
aliquod damnum in/utle paliurus, vel ratione gravitatis perfon* gra-
viter denigrandus, vel quia^lum naturalis,defedusoreexprimuntur,
Cx modo loquendi ipfa peccata gravia fi^nificentur , mortaliter pec-
cabitur. Adverte infujfer,fi haec in faciem honefli hominis jaciantur.

re? Refpondeo negati vA cum Bon. tjt.p. j. m. 9. fi tibi dedecus noo efl
fuitlc moechatum, ut de milite, vel nobili adolefcente modAdiximus,
quia tunc famam tuam non denigro . At fi dedecus tibi illud fit^affir-
mative Refpondeo curo eodem Hid. contra Navar.aliotque abfolutA
negantes efle peccatum, quia regulariter hic morbus inde procedit .
Excipe, nifi ftatim fubdam illius morbi cautam fuiffeextraordina-

l*.eap.\ I .mum. io.(jde matrJ.%J, 14 .nmm. j s .» Uiq ae (vide Dianam ,
f.S».Xref.l j.Bonac -de temfurj n comm.d 1 .f. |^.x.U.V . ) Tmne crimen
cc luteum men tfi, f mande in major i parte vicinia , Collegii , vtlMtnafit-
rii , vel Parochia eognefeitmr , dummodo faltem decem per fona invenias,
tur in ea Vicinia t Parochia , Collegio, vel Mena fi er io . HzcSauchez
Molina autem *-\.d.\i.n. 4. volens rem enucleacids aflerre, do-

V ..... ........ . ...» v..,.».....- iTiwiiiMiuidu Twiuii iciu cnuciuuut anerre, bp-

rum ; nempA te fuille infeOum 1 ex loco frigi do, vel ex hofpitu mfeOa cec,uc res fit publica io Collegio conflaote ex odio perfoois, fufficere
lupe 11 edi ili , vel , ut accidit Infanti cujutdaro mei perfamlUaris.ex fi quatuor fciant . Quando conflat ex viginti, fuficere fi feptem , aut
ladle nutricisinfedhe. odio ; Quando ex centum, fi quindecim^iut viginti; Quando conflat

ex mille. I afficere viginti, plus minus, qui tamen non ex una , vel
duplici domo fint, fed ex diverfis . Rurfus , ut ret fit publica
in Vicinia conflante ex quadraginta habitantibus io quatuor, vel
quinque domibus, fu ffic ere,- fi fciaiit decem , velodloex diverfis
domibus. Przterei ut res fic publica in civitate, vel Oppido con-
flante ex quadraginta domibus, fufficercfi fciant viginti decopo-

— r -y— pulo. Quandoconflatex quinaue millibus, t officere, fi fciant tri-

dientes, rei ex fua levitate, vel ex malitia fore credituro* (peccabit ainufpaSimdeilUCiviute. Deniqneutres fitpublica in Regno,
quidem e* Leflio/.a.r^.ir.^.j. contra Chariutem, quia cum iufficcre , fiiofamatus fit ia Curia , vd ui alio illuftca loco , e*
Tamt.T. I. De Prae. Dtc. T a quo

Circumflantia , tUfuibu/ non adhbetmr fidet ,

J Tertia , Si cum iis circurnAantiis^c ab iis perfonn,tam vi libas,
& nullius autboritatis narretur criraen,ut audientes non fint credi-
turi^norule peccatum evitator . QuAd fi tu 1 eo quidem modo nar-
res, ut prudenter non fit tibi fides adhibenda, fed tamen rides Au-

19 *

Explicationis Decalogi Lib. IX.

quo facile in totum Regnum faroafpargitur Hxc furaroatim ex Mo*
lio- Nihilomi ous neuter animum fedat. NonSanchcz: qui* ex ejus
regula videtur fcqui rem divulgatam apud quinquaginta m Collegio
conflante ex centum, vel divulgatam apud quinquaginta millu in Ci-
vitate conflante ex centum millibus , tore occultam in Collegio, vel
Civitate, quod nemo prudenter credct-Non Molina,quia tam multa,
variaque proponit, ut difficile Ut omnium inpraxi memioifle. Nec
tamen haec dico, quali meliori me regula dari queat: fed ut adverti,
has val cre quideni al iquaodo.lcd illam efle meliorem: Tunc crimen
dici publicum m re,dc qua aginius,quaodo prudenter, & ex circ um-
ftantiis judicatur illud tacilc fore communiter evulgandum .

PuhAta in a Ac Ut».

ii Quid, fi Iit publicum in unaCommunitate,fenCivitate,poterit

ne divulgari in alia? .....

Refpondeo- Quando qui damnatus efl per fententiam Judicis ,
concedimus cum Leffio/.s^.i i.i«.7j.DicaftV.x.a5r lufl.tr. x.difp. 4*.
p. 3 .da i. 1 4 polle tine peccat odi vulgjri,uec peccari contra Juftitiam
nec contra Charitatem : qu u ided damnatur , ut iit exemplo aliis ,
quamvis rcmotilli tue degentibus . .

Hinc tequitur, non efle peccatum loqui de eaufiM>b quam in carce-
rem quis conjeuus fuit, vel de pccna triremis,dc t rucat ionis oaG,Acc.
delinquenti iofiilla.Ita Clavis Regia Hh.t 1. top.6. aliique apud Bon.
difp.x de 9-quia ficuti detentio in carcere publi-
ca eft.ita lV caufa^ta & pceiu.Quando autem crimen efl publicd no-
torium , vel famofum amitti iamjm etiam pro remotiffunis locis ,
inulto magis pro locis yicii)is,qu6 facile, Ac brevi perventura eft cri-
minis fama; fentit meniA Lcfl.' »^</.«.75 .atqueaded non peccari con-
tra Juftitiam. Ratio cfl,qu ia ,fi ipfc peccavit in publico^elfit jam fu*
famzj quare fibi imputet ejusdiffamationem : fi verd res aliunde cfl
manifeftata , tribuat fuo infortunio, nam ceterum eo ipfo,quod res
undecunque fit manifefte publica ,jus ipfeamifit fuar famx . Bt em)
expedit ( ait hic de Lugo>a^ bonum pubheum^uad uniuf^uif 'jue ah abii
cegneftaturq*a iit publtc) rfl t me alii in ejut centiHu (y bonere,aut catt-
tu alitombut humanis decipiantur , Hoc his verbis comprobat Lefs.lo-
CO dl-tdem confirmatur rx confuetudimt tetiui Orbis , nunquam enim bo-
mintt putant fe injuriam fattrt^fi puhAta crimina ( adverte non occul-
ta ) a/ii reftrant ,» el Atterit pro fer ibant , biflo us commendata legant y ttl
ferant. Haec Leffins .

a* Dixi (non peccari contra Juftitiam) nam peccari contra chari-
ftatem , idem author ibidem docet. VerAm neutro modo peccari afle-
rit Fagunde* •upr.Ecel.*./ j.r . } .^.citans Nav.Majorem, Cajer lege
&\mj>.\Jr.\.r*f*l.\T.Cce\\n&cvnVa%\\tt&J$ ««Drr.r4.ar.11. Acae
\ 11anji.sJi.87 /rne4m* eaedem rationes, qu* probant non efle contra
Juflitiam,probant , nec efle contra Charitatem. SsndLeffius confir-
mavit rood6 non efle contra Juflitiam, quia nemo judicat fe ellc inju-
rium alteri , fi feribat , vel in Hifloriis evulget peccau alterius loci :
Subiumere poteft quoad Hiftorias Fagundeziat nemo judicat fe ul-
lum peccatum faltem grave committere , fi his Hiftorias fcabat dc

non occultis criminibus.

i\ Et quidem, quoad Hiltonographos, nimis durum eflet eos
damnare de moruli, quamvis, quia non peccant eoe tra Juftitiam ,
illosexcufesireftitutione. Alii bop verum exiflimant /'habet hic
Rouaclna diffuti. 4 * teflUut.quafl.^.pfi. num $. ) non fo/Am.dt Crimi-
ftibut imfamateriit iu aliquo lotopubAtit , verum etiam de infamator in
non omnino fet relij y etiamfi nonfint puhAta . {{alie efl y quia eum H t florite
ferihant vitat Pnntipum^aiqut aliorum y aAquidipfit tribue dum efl ^uod
a Ait non conceditur i ficuti fudit» ex tfctio inquirenti , tompetftjui f*r
querendi de Criminibus non omnia) fn retit . H*C Booac ■ Gojtf*
nis ulterior ratio efle poteft : quia bonum commune ,adq«w<l w»dic
Hifloria,quc exTullio efl magiflra vito^ft prxponendu® auq**** 1 * '
fami* peculiarium perfonarutn: fieuti propter eandem , a _

idem conceditur pridittor Judic^Ctoqinoautem wulUPW"
ricCim noo fit necefiariumad hdoum,pnbHcumtw nocew* ^

fuperquefuflicit fetibere publica, & ■oooromno«^“ t *''
tacenda omtvindfcribcntibusfanti , ^ - .

intentum, tunc enim id erit E*******®**: ,

Secundd :Exodiogravif mortale , propter malum ctte-

Qum, patet exfei.

diflanutus,poterit etiam in Civiute d iffamari, quod certd non Vide'
tur admittendum.Relpundeom^ofecundam confequentiamiUnde
non admiuo pofle crimen Rei igiofidtnmd & familic alicujiu parti-
cularis publicari apud exteros . Ratio efl ducenda ex illo principio,
quia Collegi um, Fami lia, Monafterium repuuntur veluti una perfo-
na ,& malum unius habitantis redundat in malum alterius , propter
conjundionem moralem, quam habent ,qu* moralis cooiunctio Um
arda non efl iu civitate,vel vicinii:hinc enim fit, ut fi publicum cri-
men unius ibi habitantis pandatur apud fzculares, vel cx teros, oria-
tur aliqua injuriari non contra ipfum peculiarem fic pr^cifum Reli-
giofum, cerid- contra Communiutem illam ,oflcndcretur enim Mo-
naflrium;vcl familia , qu* habent jus retinendi resfuasfecretas, &
occultas ( quod jus ikmi habet Ci vius, vel Vicinia ) atque adeb pecca-
retur contra Juflitiam . a ,

Hinc umen ne inferas, de aliquo Collegio, vel Urmiu numerofa
dicere indeterminati ibi aliquem inveniri improbum, femperefle
mortale. I u Molina, Azor.Clan-Reg.apud Bon.<*. de n fi. 1.4. p*. n.
10. nam etiam in CollerioApollolorum adfuit Judas niti forte inde
oriatur notabile dcdccu$,ut u dicas in hac familia adefle unam filiam
defloratam , vel quid fimilc .

PuhAta iu alio tempore .

17 Ex d idis refol v i debet alia quxft io , Ao fi fi t aliquis, qui in fu*
Civitate laboravit infamia publica, led jam acquifivit bonum nomen
iueadem,vel in alia Civiuce, An.inquam peccet is^ut illius crimen
antiquum, vel antiquam infamiam propalet, quod idem efl, ac fi que*
ramus, A n qu* fuerunt publica uno tempore^Sc poflei obf oleta, pof-
fint publica i tenim fieri .

1 0 Dico cum Fagundez./v.Err/.a./i^. j.t, ijium. i6*itante.Sot. &
Left.Scd contrarius efl de Lugo tom.i. de Jufl.d.t^fedi^.A numer.tf.
immo Idem Fagund. en Detal.Ah.%. tap 4. ««««4 videtur mutafle lim-
tentiam , ubi didt in hoc cafu peccari , tum contra charitatem , tum
contra Juflitiam.Dico^nquaoyioo peccari contra Juflitiani,nifi tor-
te propa latio peccati pr*teriti det rationabilem cautam affirmandi t
nunc illum efle malum, vel nifi aliud proximo fequatur damnum.Ra-
tio exceptionis cli , quia pr*fentem famam nondum proximus ami-
fit, & damnum illud de novo coofurgic , ergo iliaci tollere , Ac hujus
damni caufam dare fine injuflitia non poflumus. Ratio didi efl, quia
famam przteriti temporis jam amifit infamatus, ergo contra Julii*
ciam non agimus , fi contra eam obloquamur ■ Asere autem tunc nas
contra Charitatem alicui videbitur, quia hoc infami* malum ,auod
ex refricatioae peccati przteriti proximo infurgit,tu facil£,ideft fo-
lum tacendo^ vertere ab illopote$,erro Charitatem offendis, fi non
a verus. Video pofle dici, proximum jam ani iGflc omnino famam pit
tempore pr* ter ito, undcnec efle contra Chariutem profolo illo
tempore eam tollere . Et video Dofle Iflc applicari aliqua ex didis
paul6antea.ii.Ac ia. fcdhaec alii expendant .

1 9 Inq uires.exe ufatu r ne i peccato : Prim6 is,qui crimen alterius
verum, fed injufld propalatum aliis tnanjfcflat ?Secund6,is,quicri*

bit< hooores >velidem privetur boms, m carcerem conm-iaiux , vci
PU^aoon nhbat,Acc Ratioefl ma nite fla, quu Cbaritas didat, ut

'WSoST

flitutionem

.. Jitaugno incommodo poflum, impediam malum grave pro
Nor» pcccas autem contra Juflitiam , unde nec obligaris ad re

P. , 5 “^ ,one ^daroni: 6 cuti,fuppoluo crimine publico, non es injurius
^^iUtdiduineft.

P* ces, fi crimen , quod publicum efl in uno loco, poteft in alio
» er ^o G quis efl notatus publice in una vicinia , poieut in alia
VI : fi quis in Collegio , vel 10 Monafterio efl gravi crumne

culafi^oSriorem^R^tibutriufque efl, quu in polleri orc cafu ad-
cft iniuflTSioperatloaddamaum fam* alterius, qm femper habet
iusintrmfecum fuodaturo in fua probitate, ne falfum de le narretur,
vel confirmetur . Ac in cafu priore, injulta cooperatio non adeft,nam
illi hicA nunc^iulium jus remanet ad fuam f amaroiuon enim rema-
oetUU jysillnd in irin fecum ex co,qu6d peccatum noncommiferit,
bm enim fupponimusconimifiile,ncquecxeo > qu6d occultum fit ,
qui jam efl publicum , ergo, Acc.

Affinitat iaCriminibur .

ao Sextbex Nav.Lel 7 .Azor.aii i fque apud Bon.l.tp.j. Excufatur,
quia prodit unum peccatum.licet occultum, fed qubdur valde affine
vel connexum cum alio publicoejufdem,fic enim non cenfetur nova
infamu. Qu6d fi affine non fit .nequaquam excufabcris, non enim va-
lct:hic cfl infamis, in materia iuxur i*,ergo m materia bcrefis . Syl v.
7 Y.JXe treliiii ic ,.j 1 ad fm. afleric oon efle mortale infamatum in gra-
viori crimine^nfamare io leviore* Ut fide homicida, vel fure dicas
eosfuifle fornicatos .Sed non alfentior i femper enim cenfetur infa-
mia nova. Illud quidem admitto^ aliquando hominem efle itaprofti-
tutz&mCiUtPttuinipfiaccrefcatinfamiz , fi aliud crimen etiam
non affine de iplo dicatur, & tunc non peccabitur^ i fi veoialiter pro-
pter parvitatem materi* . ‘* • ii r-' .■*«;»

Oh malum avertendum , (yc.

z 1 Septi mo ex Sot.Nav.Molin.LefTapud de Lugo tom. 1 . dt Jufl.
d.i^.felly.inum.p. lege item Fagund. in Decal.l.s. r.6.Dicafli!lum
l h.\.dt Juft.tr.xd.i .p i ./j.Exculatur is, qui detegit alterius occul-
tum crimen verum , quomodocumque i fe , five jufte , fi ve injuflA ,
cognitum, five cum promiflione fervaodi , etiam in mortis pericu-
lo^cretum (de qua promiflione videatur de Lugo ibidem num, 1 15.)
excufatur inquam^ui id detegit, in iis cafibus , in quibus conceditur

nnflp

Cap. III. De Reftitutione Famae.

2-95

Neu ptceajft centra Juftitiam .

•ofTedeteti.Concediturautem ad vitandam mortem, etiam fi propa-
latus incidat ipfe in periculum vitaerad vitanda gravia tormenta, ad
confilium capiendum, ad impediendam damnum grave^uod immi-
net alicui perfonar, multo magis Reip. quatenus tamen ad taledara-
nura avertendum fit necelTarium,dc non fitaliavia, qua damnum

«oerti queat, ut eflet non rar6 corregio fraterna. .... .

ia Damuum prave,dixi,quia non eft necefle,ut fit gravius, quim tra Charitatem, vel aliam Virtutem , Sc non contra Juftitiam.totiet

4 Excufatur primi 1 redi tuenda fama is^qui non peccavi t contra
Jullitiam Quare quot ICS •» Suptrienbui , <3: tm c enfequemibui inve-
nies, i nfamancem per fuam adionem externam folAm peccalle con-

v , p — , , tra Charitatem, vel aliam Virtutem, & non contra Juditiam.totie»

illud, quod fubibu ille criminofus,quilmc mani fellatur. Hinc eum, eum nonohlieari ad refti tutiooem,pronunciato.Ratto fatis eft didla
quem novi furem,poflum propalare iis, quibufeum habiutiquem no- fuperius tum de repit nuent .
vi imperitum Medicum, Ad vocatum, Contefiarium, A rtinccm,pof-

• “ .2? ‘'‘vuivbiii, au <UL*UIUI,VjUUulUlluui|iii uiuvuit^wi-

lum mamfefiare iis, quibus damnum fieri ex illius imperitia poteft ;
quem novi homicidam, vel habere impedimentum dirimens, polium
aperire judici, vel Parocho, ut innocentem liberem, Sc ne matri mo-
:elebreturdi

Neti pnuitt* Ufifft,

nium celebret ur,imtnd aliquando in his debeo ex Charitate, quando
fcilicet innocenti magnum malum obveniret, nocenti modicum^it-
que in dubio inclinandum eft proinnocente : femper fupponendo ,
fpem adefle malum avertendi .

* 5 Ratio hujua feptinue exeufationiseft , tum quia nemo obliga-
tur , nec communicer intendit feobligare ad lervandum fecretum
in concurf u propriae vitar, vel magni rnali;tum quia nemo habet jus
ad famam immericAacquifitam alterius innocentis periculo.

14 Si in nullius damnum vergat fama fidlts artibus aequifita, illam r», niG per peccati mortalis an ni (citationem , quam fcquelam ex-
demgrare etiam verum crimen detegendo.non potes; quia tunc nui- prefsA concedit Axor. btj*. QjU,inquit,per detra&ionera venialis
Jam rationabilem caufam haberes auferendi prarlentem famam alte- culpznon lasdicur notabiliter jama,cujus tamen contxariumcolli-
rius. HincexFagun./.SawDcc.c.j.w.j. fi fimuiatio nemini noceat, ut
quando pauper fingit pietatem, Sc mulierculas in forolan&itatcm
tingunt, ut cleemofynas accipiant:!

5 SccundA excufatur is k rcfli tutione famz fub mortali) qui mo*
dice/eu in parva materia detraxit; hate autem, quinam fit, non mul-
toancA vidimus

6 ExcufatitemirellitutioneFilliuc.^.Jx r.g.«w«i.xx9 cui adde
Azor,qui idem expref-A docet l.ij.t. 7 .dmb q.eos omnesqui infamSt
non de peccato moruli:nutatcnim,oec rciirit>SYlveftrum 1 v.D/rr,f.
1 .Sc Navamun infumx.i 8 n.i 4 univerfaliterallerere.detradiioaC,
ut obliget ad reftitutionem, debere clTe de peccatis mortalibus. Per-
pendat id do£tus Le&or, il-queretur enim nunquam famam denigra-
ri, nili per peccati mortalis raxnifeftationem , quam fcquelam ex-

gitur ex didJisfupra/^a/v^Mujf.». ■.».& 4.

Sim culpe lufijft .

r ~ rn j. V ~' r — occultu vitiis laborent, non

iunt mamtettandi, fi pemiciofi Reip.nequaquam fint;funt enim ca-
eleemofynarunvjuii funt pauperes , & occultis fuis peccatis
libi Colum afferunt nocumentum .

Aliqua huc Ipe&antia, Sc an Accufator, vel Reus pofiint Judici
aliena mmina occulu propalare.luperius diximus 5.4. *.a. oc 4.

aj Quod liqueras. Cur ad tuendam vitam, immAAc ad vitanda
tormenta gravu, polium alterius crimen occultum aperire, non vcrA
lallum imponerc,cilm utrumque fit infamare? Rdpondco cum Na-
varr.Reg.Lc(I Soto, aliilque apud Bonae V. a derefttt.q 4. />.io.««.io .

qu^ iplo lumine natuneapparet , minus cilet infamare allerendo 8 Aliiqui dicunt obligari et quadre accepta. VerOm ne iramore-
veru,quam imponendo falfum.Cum igitur ego habeam Jusad vitam mur in loquendi modis; Dico obi ieari^c quidem e* Juftitia , Sc non
lervanaam ex una parte, dc ex alia aliquod tandem Jushabcam pro- folAm ex charitacefut aliqui fentiunt quando plenA deinde adverte-
nua» m ***'*“ ~ :L! "" ' :J * 1 ret ex fuodidoinjufte proximum fuifle infamatum . Ita Mol.

difp - 40 Ratio eft , quia Jufticu non folilm prgcipit.ut n? quis det cS-
fam damni, fed ctiam,ut eandem tollat, fi fortA pofiti ab cod?m fit :
Ad eandem enim virtutem pertinet, milum (ibi oppofitum non po-
D £ rC ■ tollere/i illud abeodemfubje&o,in quoefi virtus, pofitum
eft . Si paralii laqueum ad fuffocandum hominem, fi dedifti venenum,
‘ 1 ’ “* 1-1— .1 — a-c-j . il . ueus, venenum,

7 Tertiiflui omnin6 incu Ipati, uc , fi credens peccata efle pobli-
cum, illud aliis aperu i t, certum elt excufari ex capi te i njafie infama-
liooisiquiajam fu ppon imus, hunc non peccalle mortali ter Mem eft,fi
per imperfedam deliberationem^rfio venia liter peccaverit halima
graviter infamavit, ut colligi potetf cxdiQis/uptridr , ubi ad obliga-
tionem gravem refiituendi, erivem culpam theologicam requifivi-
mus. At vcr6,an uterque ex aliq jo alio capite obligetur^ion vulguis
efi difficultas.

8 Aliiqui dicunt obligari ex quadre accepta. Verilmneimmore-

Dalandi ca,qua* m Mundo exti terunt, mihiquefunt nota, idcirco eo
Jure uti pocero m mea neceflitate; cfto per accidens fequatur malum
alteri us:At ad dicendum fallum,cum id nunquam extiterit,nullum
pronus jus nabeq. Adde, me non pofle innocenti damnum inferre,
ideo non polium illi filium impingere : At fi vert quis commifit cri-
men, innocens pon efi.undc fequitur, ne per fqui vocationem quidc»

,1 , „ . r.ir ^ n t* wiiuwMvt.y, — c». a. ^raui laqueum aaiunocanuum nommcm,Iidi

polle me alicurfalfum imponere, etum adrae,m v,um confemn- fi mcendifli [egerem, omnia inculpari, led adhuclaq

aetenacnauma etiam cum aiiquotuo non migno incommodo, ( Iicit putem cum
Rebell.LefTapud Barth.dcSFaufiV.af t 41.0.1. non cum tanto io-
ntorum ,vel ex commodo, quando fi culpam^rivem curn plena deliberatione ad-
ira ? n dc aliquo hibuilles^uia illa prima bona fidesaliquid debet demere deobliea-
‘ ,ooc « videomnini -.a 4 .)Quamv,s enim fi tert.Q, quilibet

tan ' en imovet damnum innocentis . An ad me defendendum i
talio teite.dixi t. a. 6. a. «.5.

ifi Illud probabile putat L cCC./*t.*it.d.S. vi tormentorum , vel ex
fimili capite, po r e quempiam fine mortali faifum crimen d<
confiteri, mocUMsanimum hjbeat poft tormenta reiarcicnd:

larciturum;a fit^ion obligetur nifi ex charitate: tu tamen , qui reipfa, licdt fine
eiisXrationis’ C “ ^ "“ firn djmni dtdiili.maiorcm obligationem contrahis , qua
um parri ponderis efl.utnnn invitus cenfendus Ct ,ea|ni infimatus w lSbfi . vld' de 1 'vo' "fa*!?.”

(adderemcgo;modd(it certus moraltcer de fado reiarciturum ' &
mod6 non fequatur infamato aliud damnum, m(i mera illa 1
ratura infamia.Ratioeilcpotciiquia infamia tam brevis a

i^ituscenfendusfir.eam infartus vel wfi . Vide in f.mi^ Lugor-TrT^.dSjX,”,^,,,»
pati. Videotamen hanc dodrinam fine alio damnojmfi merae infa- \.d\oftR 1 * »7 Iniirirur ■/

7„« i,..», «aha, que ex uli inftmia fequentur, pofiauam tu advenis iniuftd

* fuifle proximum i te infamatum,non verd ad ea, quae forte ance h?"**

advertpnt iam (friir, fii/vr.nr u : 11

17 OQavh denique excufantnr i Iade U Cruz-«» Uirtn. Cemftj/f. p.
J.f.x.^rxV.jrwr/.i.apudDian.p.J./r.j.rv/.ji.iijquiinjufl^conque-
ruatur. S iptr/e»n,inqnitj*erft i grtvit rr injurUtm/eem vnUm ft i de-
Iere 1 eluite* t , in qtttetmemai pr erumpit pmP/icmt , non ilUce de petente
mmteli demuntur y fi injurient infeteeettee durum enim uidetue fic ef-
jHflum euimmm rebitere , ne tu querimeniem prorumpet , eumbee nelu-
eebjfimum fit . Haec ille, penes quam fit autboritas; ego enim po-
liib hunc excufarem ex primis motibus, Sc ex involuntario dcc.

iT. III. Eueufetienn rtfi i tuendi femem.

^ l * cr ' nt • Ratio eff, quia pro his io nulla culmi
* ul , .L I 5 pro '^' 51 dum veri ifti, depotuim ,utfupponimus,fed
noluifli damna impedire, gravem commififii culpam, « in nofir»
lententu contra Juflitiam .

C enftnfue ittfemeli , mt ejuf dem remiffie .

: Excufatur 1 refiitutioaefan«,quandoqui$ infimat

«o QuintA , quando prava fama notatus, fusTfam* reftitutio-
nem reroitxjt , roodA tamen m utroque hoc cafu infamia non fit con-

1 Pierie adefle obligationem reftitutionis fimx^Sc junfla cum alterius fama, de qua is difjwnVre nequeat Vide Fa-

A" damnorum realium.quzex fc ab infamationecoafcquutux gundez4i.8j« z yeteipr tep. 5 «Mi.t, docentem fuffirereremiffio-

proximo

» Et famz quidem efireAitutio perfooalis: at damnorum eOiea-
Us.Ita Bonac.V.i .de , j.iliique.Uodc fit,ut hzredes in-

famati reffitutionem damnorum temporalium petere pofiint ; c £km
obi i. 'at io realis afficiat bona defundi i:non verA pofiint petere refti tu-
tionem iarrrar,nifi etiam Sc in ipfosinfamia redundaverit*

3 Non defunt tamen fu* caufz excufantes k praedi dia fam* re-
lu tutione, quas jam aggredior .

Temb. T.l. De Det. Pute,

gu ndez fib.8 Jn Dtce/.pr tep.^ mmm.i J docentem!

nem folias Religiofi , fiisfjerit ’n famatus in crimine non redun-
dante in Religiooem : fecus fore necefiariam remiftonem Su-
perioris de coofenfu Relizioforum , io quos macula redunda-
vit.

Jufie, vel nem metent defreHie .

ti SextA.qnando de aliquo iufiddetraxifii .VideS. Thom.

fuetfl. 6 %. art.x. ed%. Dctraxilli autem jufiAmcafibus fupradidlisj.
l.numxt. . . . .

ia ScptiroA, qiundoqui*cilitau>“»nismeare, uc prudenter
* 3 non

194 Explicationis Decalogi Lib. I X-

oon judicetur pati noram infamiam et nova detradlione. Hipc colli- pri* animi, & yit* fit loosd, irarofi incomparabiliter major, qu 2 m
eo,Ii detra&ori non adhibeatur fides, quia judicatur dic menda*, auc fima alterius, hujus relhtuti o ooueft faluti illorum prxtercnda.Vi-
ioco,aut e* ira diaifle, cum excufan 1 reftitutione^ quia infama- defuse Aivemmdi "fiunt vn» gx bomvtdi* .

tusoon eft partus damnum . Quid, fi infamatus putet fe damnum fe- Dico quartfi, probabile eife,li non potes reftituere totum inju-

dfle , cfim tamen non fecerit? Refp. tunc obligabitur refUtuereex ftfi ablatam.ee non teneri compenfare pecunia,eiiainfi mfamianota-
confeientia erronea, fed fi nefeiat damnum non fecifle, liberabitur k tus pecuniafibi fatuficri petat-Itaijym.Filuuc.Turrun. Nar.Syl-

jdhtutiooe. reftjliiqueapudDiaii^.j.^.5. , '/'?o.Ratioeflfluranemorefti^re

j$ Oftav&;quando infamia commaculatus, jam aliunde recupe- teoctur,ni£i quod ablatura, eft & quidem in eodem genere : Juftitu
fivitfuam famam. * enim foJiime*igit, ut fiat aequalitas in eo, in quo damnum alter reci-

ta NonA, quando infamia data eft oblivioni. Id quod ulu venire pii, ergo in eodem genere, non a! io. Adde neri non polle aeaualiu-
folrt in ablentibusflc defunflis. tJt autem crimen alteri narratum tem i Juihtia in tentam, mfi detur arquivalens^t pecunia nulla $qui-
prudenter cxiftiroctur moraliter certd oblivioni mandatum^o an- valet lamae - LcgeJLcfi. /.t.d.t 6. qui reddit ineo folii m caiu teneri
nas requiri putant Cordub. Navar. Val. apud Barth. de S. Fauflo in in pecunia,quandoqui pollet in fuo genere reftituere >fed noHet^a
fpte.J.xi.li%At& melius id prudenti judicio relinquendum . Dixi quando accederet lententia Judicis infamantem cogens ad rcfli-
(rooralitcr cert 6 )n 5 fi fit duCiu,rcftituenda eft famate quide modo, tuendum, feufatisfaciendom io pecunia . .... r

quo mox dici$.+-”.3.quia tunc certa efi iniamia^c dubia excufatio. 14 Inquires . Didlumeil infamantem teneri ad reftitutionem fa-

1 j Deci mh, quando poft infamiam i te alicui oblatam, csrpii ia la- m* cum fuo pari, vel parum majore damno,eft ne id univerfaliter ve*
borare publica infamia in eodem, vel fimili crimine, de quo illum rum? Refpondeoitaio infamante cum culpagravi. At eum, quivel
notaib, jmtafupradi£U§.4.*.io. fine gravi culpa, vel omnrafi inculpati infamator fuit, d equo dia»-

musV 7.(76. folfim obligarem, quando non incurret damnum nota-
Jnfamatio rttiprata. bile. ColligoexLcfl./vf.r*^**-!*-^**^^-^» Molina, < 5 c Re-

bell. * K »pf«n» lumen rationis diaat

16 Undecimb-Quandoduofeinvicc infamarunt. Probabile enim mitius elle agendum cum infamante fine culpa/juimcnm culpa gra-

efi^x LcfT./av.rir d.i j.Stl.Malder.apud Dian />.j Bonac i vi . Certe qui c* officio, V.G. Medie i Hofpitali* medetur vulnerato,

■x.di rtfi.q 4^ ji/t.a. 1 .£7 z.iunc neutrum ex Juftitu teneri ad tam$rc- tenetur ex Juftitia,6c tamen non tenetur cum tanto rigorequantd
flitutionemiquia quando jura funt aequalia, cenlctur utraque pars tenetur is»qui injufli vulneravit: Medicus enim ex J.

fansfa<fb,& taciti invicem fe compenfaflff.Alteroaute reftituente, «.70. non tenetur cum aequali fuo damno, quia non obligatur ta roe-
teneri alterum reftituere ;pallmcft. Ut etiam, fi infami* fuerunt dendumet culpa,fed excontraau,& ex alia parte homines lulci-
notabi liter inaequales excefium ab altero debere, eo meliori modo, pienceseiufrnodi ordiiuria officia, non cenfentur cum tanto rigore
quopoteft, reftitui, nefitdubium. le velle obligare. Vulnerator autem tenetur cum sequali,immd cura

femxrc, folfim quia tibi iofamiam intulit; boc eilim eflfet vindiftam fito infamator fupponatur non commififle culpam gravem, quam-
fuinerc,quod ex LdTAc.c»/.».!}. non licet privato, folfim endmajo ex vis teneatur ex juftitia,uc/*.8. diflumeft, non tamen cum unco
fuppoutionc aequalis infamiae ex utraque parte fafl* ( utique illi- rigore teoebitut .

titi)ncutrumad reftitutionem obligari. Adverte fccundd, fi pro- .. .

prer infamiam ferutum eft alterum damnum reale, hoccflcrefti- $. VI. ratmnt fama fit nfiitvtnoa.

tuendum: nifi f rte ex utraque parte fuerit aequale damnum illa-
tum ; tuncenim fieri Doteritcompenfatioj yclfifuerit inaequale,
facienda folum erit reftitutio excefTus .

Trujbanta rtfiitutio ,

Damnum profrium.

5 . V. An D ttraflor refiitu/rt tentatur famam non folttm a}nd
[hos audit oret , ut etttnm tfi , ftd t tiam apud t0t , apud ?uot
iidtm auditem detraxerunt t

H ic tria mihi funecerta, unum incertam. Certum eft mihi*
Primd fi crimen propaUfti viris gravibus communiter re-

puta-

19 Decirootertib,excufari is/jui magnum damnum incurreret,
fi reftitueret Id quod, ne erretur, quatuordi&»s explico: modfi reco;
Usquatuur item efle bonorum ordincvidclicet fupremi ordinis el-
fe bonum animati tum corporis, ideft vit* vel membrorum , deinde
famae,addc& honoris; denique pecuniae. . . ^

ao Dico primi, infantem teneri ex juflitu reftituere tamam
cum aequali fuae famae, feu alterius aequalis damni periculo» vel

^21^ Dic^fccund6,n6 teneri cum notabiliter majore, quod feiliet*

u/r.n.ix. Ratio hujus& praecedenti» difl 1 eft, q j' a
tiva, quando agitur de aeauali,vel pa rum majore .

‘ q 5dll»fc

u,»el hmi penctiume : lunc enim foWra KO S'^S' cire ^| 7 “*
rea) wji qu* per infamiam tuam proxi mus per fe eft palius . At 11 ex
infamia.qu«i&ls6 imponendo alteri intul.ft.,v.tar, feu notabilis fa-
ma periculum i»,vel alius fubeat, vel notabile malum Rcip impen-
dat • tunc profedfi teneris reftituere famam, etiam cum tuo aequali
yiuedifrriimoexmando prudenter putas tuam retrattauonera pro-
futuram innocenti - Ratioeft, quia Juftitia, ut ditium eft, requirit
*** *n periculo arquatispotius fubeat illud damnum nocens, quim
mo ens^* te a lblI , 6ifi 5 ! dequibus vide /.* . 5 9 -

t,/' l>c u , cr[l A,r™Kn<.r.qurna,be [ rcnun e icf 1 nnmc5|.^

18 Duodecimd. excuktur Ircilitacnd. fimiisflui prudenter
Bovi t , aud lenips nullo modo fidem habituros ei, qui fe i detraftione
£da retradat . Ratio eft , quia tuoc recra&atio eftet fuperfliu .
Certd islaltem laudare conetur infamatum, ut fic aliquo modo re-
farciat infamiam. Si dubium fit,aj> retradatio fit profatura ,omni-
ndexhiberidebet, quia indubiomelioreftcoaditioe)usqut ioju-
fle i bona fima deturbatus eft ■

1 TEI impofuifli falfum,-»el verum crimen propalalli ;Si prius,

V debescoramiifdemaffirmare,tefaHumdi)tifre, etumfiua

tuum sequale, vel paulb majus dedecus id vertatur. Dicoixquale vel
paulb maius, propter modbdiflad o Nam propter eandem ratio-
nem VllUlobosi./«-J'- » " > </-fn ** t- *it , virum eravera
PrarlatumV G.non obligati dicere fe meamum etfc-.id enim multo
ipfi efle t dedecori Sufir iet ergo, inquit, fc reddat famam eomodo,quo
reddere obligatur illevqui infamavit vetumetimen propaunao.quoo

|an J 'sienim poflctiusjioe eft crimen verum occultum evulgafli,tttl
poteris equi vocatione, ut fi dicascum hommem ct.men i>lud"«u>.
quampauaflc.intdlitcndo- p.iblici.velquid fiinuc i _Non rartfuffi-
ciet laudare in eodem s e..cre,quo.ttupetafl. i

avarutnulicas me multas eleemotynas dillnboifle . Ita Solus, Cajet.
Villalob aliique apud cruditiflimum Dian.p.jrr.SJv/ijo. Deniq.il-
lud mente rct mrasafetralftotcin debete famam ablatam rumeffeflu,
quantum in le eft,tefarcire,hoceft ficete , ut nfamatus fuum decus
recuperet • Citcnim ea circumftantus intelligcndum , qu; verba ,

quselau»,qui modus loquendi requiratur, &Catis fit.

Si alia vu non datur reurcienai «lteriustunsni, mfi adhibendo

juramentum j & ceftes, &: lumptus, nec fufficiat ferid fc retndare :
rtiam ad id obligari communiter infdmatorem docet verior lenten-
tia. Ita Turr Navarr.Molin.aliiquecum Diana^Vw^/i/i^licit
Faber ad tam extraordinaria media non obligari contendat. Sed
Fabri fentenda, apudeuudem diligentiflimum Dian. i^wtunc
folfim eft admittenda, quando h*c media extraordinaria notabile
majus damnum afferunt infamanti, modbfnpra $.}. at .di^o^>am

creterfim ad alia media non afferentia, oblidatur infamans, \it*Hd.

vidimus. An aliquando obi ixetur ignotu- mtamatorife prodere , ft

id fit neceflarium ad reddendam proximi famam? dic communiter
non obligari; quia communiter rciarciri poteft proximi fama fint
notitia perfonx.quar infamavit. Obi rgar» tamen poterit in aliquibus
caiibus, quando aliter iujuftd infamati fama refarciri nequit, nec ulla
cx praed i£l is addi pro to excufatio . Vide id pluribus Fagundez AS.
8. in Dtea/. rap.l j. <1 ntt.%.

I Quando reftituenda eft fama,cuju$ infamia five propter tempo-
ris lapfura.five propter aliud dubitatur, an oblivioni fit data,m uimfi
avendum eft, ne dum notam obiitCTare contendis ,ejus memoriam
ref rices, Tunc ergo fuffir iet infamatum laudare de contraria virta*
te,idque cum ea dexter itate.ut audientes pruften ter judicentur de-
ponere in juftam proximi cxiftimationvm . Ita CajeL & Rebell quo»
citat, fequiturque Bartb.lS.FauftV.aif.69.

Caput III. De Reftitutione Famae. 29S

putatis ut probis,qui, prudenter l te credebantur abit non revelatu-
ros ea , qup i te etiam mjuilA infamante accepiftent,te non obligari ,
ni fi ad rcftt tuendam famam coram his , non verA coram aliis, quibus
ipfi propalavere . Ita ViUalob.apud Dian£.$.f'.j.vtf".34. Ratio eft,
quia tunc per accidens eft refpedu tui, ipforura revelatio, & eorun-
dem malitiae imputanda .

x Contra fecundA, Si ideA his, vel etiam uni crimen proximi ape-
ruifti,ut hi aliis patefacerent, te obJigtti etiam coram aliis, quantum
rooralicer potcft»fama m primi rtftituere . Ratio eft, quia tunc ii fue-
runt inftrumentum tuum, tu verA caufa principalis .

5 Certum tertiA mihi videtur, fi advertis auditores tuos efle ma-
los^dc praevides facili coram aliis oblocuturos ea, qu^ illi manifelUs,
te obligari etiam coram aliis famam refti tuere . Ratio eft, quia tunc
v ideris efle caufa di reda eju fmod 1 oblocu t ion «, pecca udo non folAm
contra Chariutenvfed etiam contra Juftitiam/iquidem ponisignem
detradioois in manu ejus , quem certA mortali ter vides paratum, ad
Incendendam bonam legetem famae alterius .

4 Jam verA incertum mihi eft^n obliget rcftj tuere famam coram
illis aliis, quando eofdem auditores meos ego non reputo probos, vel

C esjfed nec reputo improbos, vel leves : ut item n6 reputo eos ob-
turos,fcd nec reputo non oblocuturos . id certi communiter in
praxi contingi t ; cumlzpifliroAidctradofe non fiat ani mad ver fio
de bonitate, vel fidelitate fuorum auditorum .

r Alieromihi probabile fieri , me tunc non obligari nifi ad refti-
tuendam famam coram meis auditoribus, non verA coram aliis, qui-
bus ipfi meam detradionem notam ficere . Colligo ex Fabro apud
Dian./.'.Ratiocft,quij cilm nemo fit przfumendus malus, nec malA
oblocuturus , non ccnfeor ego , q uando prarci fi vA dido modo me ha-
beo^oa periri cum ipforum peccato, ut cenfeoincafu m pmttd.

VI. fuii p*ffit ?

i Olne mortali, per fe,pofle, jam nunc eft communis dodrina. Ita
OSotus,Navar.aJiiquecommuniter^uoscitat,fequ!turqueLefl.

Contra Ci\ci.xy^Jl.ar.x,lfy v. DitrdfHa,

contra quero etiam agit Barth. k S. Faufto in/ptrv/ d.% 1. f.f.

quia ficuti quis fccultatesfuas per fefine mortali difpeTgere valet ,
tta fuara fa ma in, cuius eft pari modo Dominus .

x Dixi(perfc)»f lethaliterpeccabitjPrimA fi infamia redundat in
aho*.puta ^filios, familiam, Religionem; SeeundA fi infamator fe infa-
ma odo, afferat irrationabiliter fibi periculum vit* ,vel muti latio-
nis membfonim(horum enim non eft Dominus,* de quibus abfolu-
tedifponere poflit homo;TertiAfi inde oriatur alicui notabile dam-
oum,ut fi fe Praelatus inia met, unde fuos benA regere nequeat, an ve-
rA mortaliter peccet, contra Charitatem tantum , an etiam contra
Juftitiam, vide apud citatos .

I At fi fine caufa fequis infamia notat; peccari venialiter certum
fit/juia aliqua haec eft prodigalitas. luaeLug.t.i .dt JuJf.d.t+SiU.
ao«.r;6.Caulae autem har. reducuntur ad tres. Prima eft amor hu-
militatis di feret se* prudentis . Secunda eft necdfitas vitandi fibi ,
vel aliis tormeata,vel damna gravia . Tertia utilicas,qua acquiratur
bonum aliquod notabile fibi, vel proximo: tunc enim Charitatismo»
tivum juftam reddit diffamationem .

4 Sunt taiqeodiligenteTduodiftinguendi. Poteft enlmlequisin-
fanure , vel propalando peccatum fuum verum , vel impingendo fibi
peccatum falfum ;Hoc difficilius eft, illud fanA facilius.

5 Dico enim primA, ad evitanda tormenta gravia, immA * levia
pofle quemlibet occultum fuum , quodcommific,crimen manifeftA
proferre^tuunG fit fibi mors imminens fecutura- Ita LefTSaton,CU-
vis Reg.aliiqueatmd bomc.d.x.dt reJI4.4-p.to.t1j. quibus adde Tol.
aliofque citati aeLugo l c.n.x 74 contra Mol.aliofquc *'d.cit. Ratio
eft, quia quilibet poteft cum laude mori propter fcclusl fe patratum
morte dignum : * ex alia parte obligatio coofervandz famae non eft
valdArigorofa, ut ex didis patet.

A DicofecundArad tormenta, damnaq; gravia vitanda poffe quem-
libet fibi falfum grave crimen imponere, etiam fi mon fit fibi fecutu-
ra: at non ad vitanda levia.Ita Barth.lFaufW* Sptc.Coitftjf. difp. ai.
f •$.». J -(7 licAt immemor fui didi non poflfe fine moruli , dicat **.
difp.x.q. XI. n. r 4 . Ratio prioris panis eft , quia nemo tenetur cura
tanto incommodo vitam fibi cotuervare , ut alibi didum eft . Ratio
pofterioris cil,quia,quilibet tenetur vitam cullodire, quando n6 ma-
gna difficultate poteft : at nunc poteft tormenta levia fuftinere,ideA
enim levia funt, quia fubftincnl te poflunt,fecu$eflent gravia . (n
priore dido femper fupponimus abefle perjurium; cui infamator fui
providere nondifficulcer poterit perzquivocationem:itemque ab-
efle damnum tertii ,quod fi fbrtA incurret, ut fi idem infamet fami-
liam *c.providerc etiam illi damno poterit feflatim retradando ,
ac pubi icAfat endo fe tormentorum vi fibi crimen impofuifle . Ve-
rum debet adefle fpes ejufmodi retradatioaem profuturam , quae
regulariter non adeft , nunquam enim illi retradanti creditur 1 Ju-
dicibus .

7 Utrum ad falvandumPatrenyel Amicum poflit quis fibi finge-
re crimen falfum . Videantur laudati Dodores,fi inqui litus de hae-
vcfi fit verA innocens^n peccet , fi fateatur Harrefimfluam »00 com-
rnifit, lege apud Carenam de Lug l.t. »*. 1 $8. LdT/.r^w|0. aliiquc ab

luscUgcly- ' . ■

T*mP. T, I, Dt Dff. Vtdt.

$. VII- 1> *» 4 i***i .

1 /~>UiPrimAaudit, ut inducit, vel excitet ad detrahendum (ii

V^quod etiam lolfim interrogando neri contingit)* fecundA,
qui audiendo, laciatur lo Ium de detradione ut intamiaeft proximi ,
licAt non inducat , peccare mortaliter nimis clarum eft . ItaNav.

Sot. Aror .aliiquc apud Bonae.* 11. i *.i. illum quidem

contra J uftitiam, unde obligetur ad fam* reftitutionem , hunc verA

contra Chariutem, atque adeA fine ejuftnodi obligatione . Peccac
etiam contra Chantatcm,qui6cilApoiens iropediregravemdetn-
dionem, non impedit : CWius enim vult, ut damnum proximi
avertamus, fi facilA pofTu mus. Contribui luppofiu detradione, fine
ullo i piius defiderio,la-tatur non de ipia inf*mia,fed defola curiofa ,
vel nova cognitione fadorum proximi, vel de eloquentia detradoris,
valde probabile eft^x hoc praEcisA,nA peccare mortaliter. Ita ildem,
& Dlcaft./.x.<* ?*/tj**.xJ. 1 M-4 V*.ao Ratioefljquia tunc

is non inducit, non defiderat, non infert aliquod damnum iuiamato ,
* ex alia parte foldm letatur de re vel indifferenti , vel certA non
prava mortaliter . Semper intellige,modAcxcuieturabimpcdleada
detradione. de qua excufatione n»** ^ "■ j.quiafecuscenieretur adi
illam detradionem inducere.

x Dices. Si mera curiofa cognit io fadorum proximi non elt mor-
talis: ergo non peccarem ego mortaliter, fi animo rem nullatenus
aperiendi, velim crimen occultum v.g. adulterium Clerici obferva-
re , ut de UIo confcius fini : quae tamen confequetitu non videtur
concedenda, quia quilibet habet fus , ne fua occulu crimina ab aliis
fciantur,* ne ipfe apud alios infametur.

Reipoodeoeum Fagande* ,<«8.

concedendo , me tunc non peccare fa Item mortaliter : modAdr-
daobfervatlo non fit ex odio , velalio pravo moralitcr fine . Id
autem concedo cx eo capite, quia paulA ance diximus propalare cri-
men proximi um vel alteri/jut prudenter judicatur non efle revela-
turus aliis , probabiliter non efle mortale : quare nec erit mortale ,
ejufmodi Clerici adulterium fieri novum mihi,aliirilhid non mani-
leftatuio .

| Quoniam autem didum eft , peccari faltem contra Charita-
tem ab eo , qui audiendo detradionem , eam non impedit » fr
poteft , difficultas emergit* quidem timoratis confcientiis valdA
moleila . Quandonam judicandum fit impedire eum pofle , atque
adeA peccareji non impedit ) Solet enim perlarpe contingere ,
ut aliquis inveniatur in convidu aliquorum , qui graviter de aliis
detrahunt . fedauia,pr* verecundia, vel fimili caufa , illos non
impedit , femper dubitat , au facilA poflit impedire,* confequeotet
an peccet. - 1

4 Si folus unus, vel alter srquA taciturni, eflenr prxfentes, inde is
non peccaret, quia nec peccaret detrahens ex modA didis • At cafu*
nofter eft, quando coram pluribus exhibetur det radio . 1

Rcfpondeo in hoc cafu communiter te non peccare, nift ad fnm-
mum venialiter, rarA mortalicer Mortaliter peccabis( & quidem
iolAm contra Ciuritacem , nift fis Superior , vel altu* , cui meum*
bat ex JufUtia famam detradi defendere ) ineo tantftm cafu , quo
nulla adeft excu latio, ex mox dicendis. Venialiter dumtaxatorc-
cabiSjimraA ne peccabis quidem interdum , qujodoalioua adeft c*
his excufationibus,quam jam fubdoex Soto.Nav.MoldLetHu^liifque
citati 1 BQfuc.dtrt/iiBfj*p4r,d,i.f.+,p.vhim,tic 4 Diaap.a.rr«tf.i7.

j*^rima eft, quando det radio eft levis .

6 Secunda, quando licAt fit gravis^tumen coram uno, vel altero
prudenti , juxta fuperiilsdida .

7 Tertia, quando rationabiliter putasti ud i tores fidem non habi-
turos

8 Quarta , quando ad vertis tuam refiftcn ttam, feu monitionem
noo profuturam.

9 Quinta, quando non es moraliter certus obloquentem injuftA,
& de gravi crimine occulco obloqui .

10 Sexta, quandojudicatur detrahens habere juftam caufam de-
trahendi, puta, ut confilium petat, vel ut te utiliter moneat , vel ut
dolorem fua m leniat , juxta d (da fuperius .

11 Septima, 'quando tknesVeAerar, vel contumelias, vel graviter
tua interni, te non reputari defendere infamatum .

n Odava, quando ex rationabili verecundia, vel pufillan imitate
non audes refiftere,* ex alia parte infamia proximi non eft ita gravis
ut prudenti Judicio arftimeturfub mortali impedi ndi cum tanta
tua difficultate. Hse funt caufz excufantes .

1 J CAm ergo potes refiftere, vel didis, monendo infamantem, vel
fadis,oftendendofigna triftitiae, difcedendol loco , fermonem aliA
transferendo, *c tunc obligaris haec prarftare , quando ab bis prse-
ftandis nullaex przdidis cxcufationihus favere tibi poteft . Ex qui-
bus colligis, rariffimA, quando eft tibi fuperior, qui obloquitur, rarA,
quando eft zqualis^tdefte obligationem hf c facicnda,qui rarA aliqua
ex is excufationibus non intercurrit • . .

14 PorrA , quarta excufatio .quando nimirum advertis tuam
monitionem minus profuturam, fic magis ac ma^tt iliuft r j tar ■ e ft
enim oper? pretium aliquando ut potius taceas,quim ohfiftas detra-
henti:idq;proptcr majus bonum in&mati, n6 rarAcmm meli As huic
1 4 con-

Explicationis Decalogi Lib. IX.

196

«onfulcs permittendo dem&ionem ulqucad finem progredijquam
illam abrumpendo : fi non abrumperet, remanerent auditores cum
illa cogn 1 uone con fula narra t i ex parte criminis,quod lortals^non
erat unt* gravitatis, quantam parit cognitio illa incompleta, &
tforulsc aliqua circumdantia lub finem narranda alleviabit crimen
Pnrterci fxpe ufu venire fol et, ut quia tu reddis , majore conten-
tiooe detrahor i tua reprehenfioncoffenius proximi cnmcn incul-
cet . Denique id quod detrahens obloquitur, faci Inis aliquando re-
parari pollei poterit abloluta de tradationc, commodius enim au-
diens poterit narrat ionisfalficarera infinuare .

15 Quinta vero exculatio, quz omnium cdpotiflima ,& maxime

communis ad exculandum privatas perforas audientes det radio-
nem fic illudratur a Bonae, l.t n. g. Exdi/hs tolligitesr privam ptr : o -
mos /apiis excu/ana mortali non e! flando detrallioni : tum quia /api
nent fi /pos /rudius , tum quia audient men it bet in dubia pr a (umere io.
quenttu. malum , nifi habeat /u/fititntrs t enitfl uras in (»mr anum i fy
tbm it/r ne/tiat , an deliBum, quod ab a lio narratur , fitpublitum t w/
Ottuitum, fj uirbmjufie narretur % m/equonstr /a.iat injuriam nar.

ramis ebflando , at fi corriperet do precato#* od ur/tit ejJtjetcatum . H*C

Bonae- Sed quiddi dubitet de injudiria narrationis f Rcfp. neque
pofle corripere, quia in dubio quilibet cd praei umendus bonus, ut
dixi /np. J.i.inDts.t.x.Q.j.v. Dstraliio , quem locum omnino re-
cole, multum enim facit ad hoc argumentum .

16 Odava denique exculatio, maxime pro timoratis , & ferupu-
lofts/ic explicatius proponitur i de Lugo , d,jufij .\ . di/p. 1 4 ./o£L%.
mum.il}.$uandonamproMtmi damnum talo fit , at tantum , ut debeas
propriam vrrotundtam (onttmnert , pendet ex variis e it cum fi antiis , (y
materiis gravitate damnt , gravitate tui ruboris, (yt. guodin / irupulo -
fit latius mulsi interfretandum rernmunittr efi ,qnia epfioxbat obliga -
iiono impolita di dttraHionts f longi gratius ditrimontum /ubtunt ,
qubm alii T stm quia propter /trupulos rufe sunt in praxi ds/tern re to-
fis e in quibus habent obligationem impediendi , ab iisfin quibus non ha-
bent , atque odei emponunt fibi gravi/fimum onus , nempe procurandi im-
pedirt , quoties ton/i.ntia /teupulofa urget ad impediendum . Tum
quia , etiam quando re veri rj/rt talis obligatio pro alsis , rpfi tamen tum
ftrupulrfi t\ ifi Unentur , putantur id /attre t* /ctupnlo, (y /atthiii do -
/pieiuntur ,{y coguntur mejerem aliis ruborem , molofiiam /ubiro .
Quore ii rarijfimi tenentur /ub mortali ad ceu/u lendum /ama prossi -
tns, tum tanto /uo incommodo , ( y moleflia . H*C il le prudenter .

V 1 1 L De ladonto honorem ahoritu, tju/qut re fi it usione .

I /~\Bligatio reft itutionis honoris adeo ed affinis prardidae redi-

tutioni famae, ut hic meritA fuerit adnedenda . Honor. qui
ex S.Thom. a.a^.iot .an t.adx. ed tedificatio quaedam excellen-
ti* alterius, quae tribus laedi lolet modis, dc quidem ex genere 1 uo,
( nifi excufet parvitas materiar >vel in deliberatio ) mortaliter. Pri-
md, per contumeliam verbis, vel lignis» illatam.fivcabfenti , quod
vocant convicium, (ivepraefenti, quod vocant improperium . Ve-
rumque enim honorem alterius imminuit , licet gravius , ut per fe
patet, improperium . Et quidem fi ex intentione laedendi honorem,
erit contumelia formalis , fi non ex hac intentione, led fiat tamen
id, quod honorem re ipfa laedat, erit contumelia materialis, irrifto,
illulio, lublannstio, maledidio', quando laedunt honorem, parum
inter fe diderunt,& huc pertinent . Sccundd, laeditur honor per

Si: w.oma u

injuriam corporalem, ut percutiendo baculo, impingendo alapam >
ablcindcndo aures, & tunc enim praeter lac fioucm corporisTlzdi-
tur£c honor, cum per illa tradetur quis ut Utro, ut infamis, &c.
Tertid, laeditur item mulierum honor fraude, vel inducendo ilUi
ad duprum, adulterium, vel fimile crimen.

a Porri de llupro, adulterio, & fimilibus diximus faris in praece-
pto fex to /W.7. De incuria corporali,quatenus laedit corpus, dixi-
mus praecepto quinto/upJ. 6 . Dclacfione per contumeliam five ver-
bis, uve Udis plura dixi inopujo. atConftff.l xx.$.§.\. & locis ib.
cit. qua ratione fcilicet contumeliae unicocon textu , vel in multos
jtdz,fint unum peccatum, dc quo modo differant, fi jaciantur con-
tra parcntes,conlanguineoft,&c.dc alia nondiffimilia. Unumigi-
t ur, au t alterum, quod ibi praetermifimus ; hic fubdamus .

i Omnes injuriae contra lamam, iuntejuldemlpeciei moralis,
unde non differunt, quJcum ex hoc capite,injuri* contra honorem.

4 Dixi (quantum ex hoc capite) nam aliunde poted adjungi alia
fpeciesculpz .Si enim praevides magnam commotionem ad vindi-
dam 111 eo, quem illudis, addes peccatum lcandali : fi irrideas ali-
quem, quia adumChridun* virtutis exercuit , peccas etiam con-
tra Religionem : fi illudas Patri, vel Deo, eris etiam impius , &
klalphemus, fi contumeliam facis occidendo, mutilando, virginem
deflorando, coni anguineam profti tuendo, erit ultra contumeliam,
peccatum homicidii ltupri,inceflus,&c.

5 Quoniam verd certum cll, deberi omninA redi t ut ionem hono-
ris ablati/eu (ne fiat calumnia in modo loquendi )dcbcr i fatisfadio-
nem illi, cujus honor per injuriam Istius e/f : inquiri lolet, qua ratio-
ne is rcil i tuendus fit, pr*lcindendo a damnis temporalibus , quae
forteex contumelia direde , deperfe fubfecuta lunt? hsccemm ,
io boa is fimilibus temporalibus, cfle redi tuenda, nullus dubitat .

Rdp.cum haec reditutionon ficnififatisfadio quzdam , quam
debet recipere lzfus . Illa laris erit, & requiretur ex Leflio, Bonae.
lot.mox tit.(yj>aj(fim,qpxx fecundum gravi utem injuri*, dignita-
tem perfon* lat isfacientis .confuet udinem Patrie, & alias circu rn-
ftanuas occurrentes judicatur i prudenti fufficerc. Aliquando(uc
in contumeliis non magni momenti, & in contortis i Superiore)
fufficiet amicafaluutio,vel loci honorifici concclfio: aliquando no-
cedariacrit invitatio ad meniam , aliquando laudatio apudeos,co-
rara quibus l*fus fuit honor, 3 cc.

6 Poti dima, & 1 ufficicns.laltem ante fententiam Judicis » etiam
pro grav illinus offenlis, humilis petitio veniz, privata, vel publica
;uxu conditiones privat*, vel public* culp*, nec necedarib ad-
denda cd genudexio, quia hasc nimis excedens .lat isfadio cd .

7 Mera lamiliaritas, feu familiaris conluctudo cum eo, cum quo
familiariter agere folebas , nifi addantur alia arriioris familiaritas
figna , non funicit ad fatisfaciendum honori lzfo : quia communia
illa.&confucta familiaritas exhibetur i lzfo, obvitandum fcan-
dalum, ob declinandas majores inimicitias, obeonfuetum modum
vivendi, non verd ad in/uriam relarciendam .

8 Denique Superiorem A V irum nobilem non obligo ad peten-
dam diflam veniam ab inferiore,vel plebejo, quia potem alia z<jua-
lis fatisfariio per alia figna arqui valentia his dari: quam squalem
(atisfafiionem non lemper podunt pares in fe , vel inferior relpe-
flu Superioris ; nam prooterci pro his veni* petitio interdum me-
rito ltperaddcnda cd . Aliqua alia minutiora lege apud LefT l.t.
c.l I . dub-17. Boo. de tofi, importet fiifp.x. & alios .

Laus Deo, Beattfinue Fvrgim, ac Beato Aloyjio.

LIBER

Digitized by .Google

197

LIBER DECIMUS

IN DECALOGUM.

Non concupifces Uxorem Proximi tui , & non concupifcesRemProximitui.

CAPUT PRIMUM.

Praemittuntur quaedam fcitu necef&ria de co-
gitationibus , & imaginationibus
objcdi mali.

RPERaE pretium hoc initio efl . rudem cognitio-
nem afferre operationum intelledus voluntati* ,
( quae etiam appellatur appetitu* rationalis ) Po-
tentiae imaginativ* , ( quae item vocatur phanta-
fu, ) * appetitus fenfitivi . Has duas poftetiores po-
tentias commune habemus cura Brutis : illae priores propriae fiunt
hominis, ut animal rationale eft .

Jam verd circa copulam turpem ( ut hoc frequemiori exem-
plo utar ) quatoor hominis prardidz potentias venari poflunt hoc
modo.

» PritnA. Intelledus , qui cogitet , difeurratque dc ipfa co-
pula.

tas valt illicitam copulam, certum fit, committi peccacum,dehac
volitione non eft necetfe hic multa fuperaddere :at quando vult, ut

....... I-

ede peccatum .ficuti diximus de cogitatione intellrfhn , ut eft do-
drina nimis trita, quia non eft peccatum, ubi non eu voluntas: At
fi fit voluntaria, ideftcumplenAconfenfu voluntatis , find ob bo-
num finem V. G. ftudendi , non efle ex ie peccatum , diximus f$pd ;
ficuti fi ob finem malum , vel ob finem , ut appetitus fenfitivus tur-
piter commoveatur, peccatum eflfe, nunquam dubitavimus . At
difficultas efl : G fit in rebus obfcaroisfoldm ob delegationem , qu$
Ipfa imaginatione fcntitur,ibiqueperfiftat ,an fit peccatum mor-
tale? & adero ede femper mortale . Rationem hujus alit aliunde
ducent, qup femper mihi difficilis ed vifa . Ratioergo , & qui-
dem pro praxi notanda, acfxpius i nobis repetenda, eu, quia vo-
luntarii , * deliberati , inurinari velle turpia fmebono, vel certi
commodo aliquo fine , ( is enim bonus finis alii mentem, argue aded
ab ipfi* turpibus divertit) multi magisob deledationem ibiexiden-
tem.falfum eft in ipfa imaginatione perGftere: nam, quamvis in te
fit auus inefficax , nec tu illum aflumas, ut procedas ad ulteriores
turpes adus, tamen ipfe ex fc propter fympathiam , & connexio-
nem nofiraruro potentiarum , * earumqueaduum,adleadvoc*t
ipfaxn commotionem fpirituum genitalium, * motuum inordina-
torum appetitus carnalis. Quia enim magis hominem commovet
ad turpia , quimillaeademturpiamferidpropter meram delega-
tionem, etiam fpecuiativam , imaginari, ut experientia certmimff
condat ? immd bend dixit S. Thom. dt rurit. ?. i j. *rr. 4. rarA abefle
It tali delegatione confenfum in opus ipfum . Cftm ergo eam com-
motionem nunquam procurare liceat , nec jicebit ea turpia velle
pofitivA imaginari . PofitivAdixi, nam eam imaginationem folum
permittere, an quis liciti poflit , mox dicetur c. t. Quod dictum
ed de imaginatione , dicae cogitatione : napi eodem modocqv
vinceretur qui* velle procurare illicitas ilUscommotiones : fiqaK
dem propter magnam didam fympathiam , quam habear ii aenitt
*potentic inter ie , illse commotiones , quafi neceliariA confe-
quuncur. Idem videtur dicendum dc quodam , quemvaidede)©-
ttabat odor ( an f<ptor?)fpermatis, quamvis. utdicebat,ad aliud
pravum objedum nullatenus animum intenderet. Idem, inquam
videtur . Illa enim deledatio de re taro prcncimd objedo periculofo
conjunda , fi ferid i non uxorato fufeipiatur , vel fignum ed atfcdus
pravi , vel certi eme periculum affert in turpem affedum inciden-
di . Hpc autem dida funt in rebus obfccenis :de quarum deledatio
ne itertim mox <.$.§.%. redibit fermo , nam quid in aliis materiis ,
iiA/.affemn$. 1.

9 Dico quartd» ipfum adum volupruofum appetitusfenfitivi,fi
ed fequensad rem dcliberatd imaginatam, feu vol i tam, crepiter ma-
lam, peccatum mortale ede : quia, ut d idum ed, ta lis ed deledatio,
qualis res, unde confequ itu r . QuAd fi fic fequeni ad imaginationem.
*el cogitationem rei leviter maTse,uc ad cadum jocofum manus, ad

r r • . , Blterioranootranfcendedtem,eritveniale.Idquodconftatexfpar-

do mater iali,infurgat& in appetitu fenfitivo; quia propter fympa- fmi fuprididis d*ftxtopr*ttpf. Si denique fequacur nobis oolen-
thiam naturalem deledatio voldntatis excitat deledationem appe- tibus leu certi fine confenfu deliberato; quod accidit in primis mo-
litus fenfitivi, & i contra, ut experientia condat. Videamus nunc . Hkn* • <1,... a» r»M . — »
An prsdidi quatoor adus, quando funt deobjedo illicito, femper
fint pecciminofi .

6 Dico primA .Cogitationem intelledusde re mala, V.G. de co-
pula illicita , ex fenou efle malam . Patet, quia cum laude ed in
Theologo cafusconfcientijefpeculante , &fedeilla fcientia dele-

n 1 1 : • a i .. t. ..

©ojetrum talis aaus , nempe copula ; potent ipla voluntas velJe ,
IU intelledus cogitet de copula , ob deledationem , quaeeftinfo-
U cogitatione, vel poterit velle , uc intelledus cogitet de copula
ob dei edi tionem , quas ed in Ipla copula . QuAd fi voluntas velit ,
ut intelledus cogitet decopula propter deledationem , quae ed in
cogitatione ipfa , ut relata ad copulam : perindeerit , ac fi velit
propter deledationem , quae efl in copula , quia tunc ea dele-
datio ut fic fpecilicatur ab ipfa copula , quae inter folutos illi-
cita efl.

4 TertiA : imaginatio, quae ed potentia fenfitiva,verfabitur circa
prsedidam copulam, fi eaendem intra fe obvolvet, idefl fi,per fpecies
copula: fenfiti vas , fibi vetuti prarfent em eam faciet .

5 Quartd denique : Appetitus fenfitivus immediati ab ejufmod i
imaginatione, motus, fentic deledationem in carne, &c.

Hi funt adus fatis in re diflindi . Sed tan^n difficillimum eft di-
fiinguere deledationem appetitus fenfitivi i deledatione volunta-
tis- Et ratio huius difficultatis eft , quia b» potentiae in nobis funt
maximi inter fe connexe, itautcAm operatur voluntas, operetur*
imaginatio, * cum confurgit in voluntacedeledatio dealiquoobje-

dante ; unmA etiam eft in Angelis , & Deo , qui ejufmod i turpia co-
gnofcunc . Quando etiam ed involuntaria , non efle peccatum , jam
omnibus efl exploratum .

7 DicofecundA , Adum voluntatis , quo ipfa vult , utintcl-

ladus cogitet de re mala , ob finem bonam , malum non effe ; ob
finem malum , efle malum . Hinc fi id velit propter deledatio-
nem , qusred in ipfa mera, &fpcculativa cogitatione , quantum
eft ex hoc capite non peccat ; fi autem velit id propter deledatio-
nem , quse eft in ipfa re mala , V G.in copu Ia, vel in ipfa cogitat ioue,
m relata ad copulam, fanA peccat. Ratio ed mani fefla , quia talis
ed deledatio, feu voluptas, qualis res , feuobjedum, undeeade-
fttmitur: voluptas enim ex A riflotele , r.4. Leflio f.+.c.*.

Jni.tK.ftmm. 1 08. (^M^^iedperfedio operis. feu ipfius pars , &
complementum. Cum igitur cogitatio lpeculativa non fit mala ,
mala antem fit ipfa res cogitata , V.G- copula illicita , at item mala
ipfa cogitatio , ut ad rem malam relata , eamdem bonitatem , vel
malitiam participabunt prxd tde deledationes , quas voluntas tan-
quam fines intendet . Quid , fi voluntas velit cogitare res malas , ne-
que propter finem bonum, V.G. ftudendi, fed propter levitatem ,
vel vanitatem, vel otiofitatem.qucex fefunt fiues venialiter pceea-
tninofi? Refp. id moti* fi»* n./irf. dicetur .

8 Dico tcrciA , Imaginationem dc te mala, fi fit involuntaria noo

nlteriora non tranfcendentem,erit veniale . Id quod conflat ex fpar-
fim fupi

cibus „ .

tibus j quando fine advertentia pravum objedum imaginatur , v*i
quando nullo etiam prpimaginato pravo objedo , fervet in nobis
abuodantia fpirituum generationi fervientium ; nullum efle pecca-
tum, palim eft, quia fupponi mus nullum adefle confenfum volunta-
tis ; de qua tamen re m** explicatius plura dabuntur .

10 Affer*musnuncmodum,qtioquiscognofcat,feno«deledar*
de objedo malo, V.Guk copula.nec decogiutioue ut relata ad rem
malam, nec de cogitatione ex levitate,* otlofitate, fed demerita ip-
fa cogi tat ione,qu$ ex «.r .efl etiam io Angelis,* confequente r ex fe
peccatum non eft.

11 Adiddignofcendum dantur tresRegul^. Prima eft. qup jam

dida eft de fine: Si enimob finem bonum ftudendi , medendi partes,
V.G.inhonedas.fciendi artificium,* (lratagemata.qup fiunt in bel-
lo, quamvis injufto,* fimil ia, cogitationem illam de rebus hujufmo-
di ob finem bonum, non efle malam, & illicitam : Si autem fit ei fine
peccaminofo faMo,& vano, periculum eft, ne fit ex affedu ad ipfaro
rem malam , * in rebus turpibus efle peculiarem rationem id con-
demnandi, jam modo dixi ». 8. - ,

it Secunda Regula eft : Ut videas^n tu refledasfuper ipfam c*.
gitationem , ipfam volendo ; nili ejiim ad illam faltein implici tA, *.
In adu exercito refledas, jam fignumed, te velle potilis objedum ,
quim cogitationem de iplo.

1 } Tertia : y t ad vertas, an cogitando aliarum rerum , non mala-
rum eventus, caufas, artificia, &c- ?quA deledens , atque cogitando
fimilia in rebus malis,injuftis,obfcttnis,*c.Si plusdelcderis in his ,
figonm eft affedus pravi;fi ifquA, figP u *J) ** 1,00 ““1* affeilus . Vfd^
qnj dixi ,cum de Turpi loquio,/-7.r.8.J; .4.

C A-

298

Explicationis Decalogi Lib. X.

C A P U T II.

An ad peccatum evitandum opus fit pofitive refi-
fterc cogitationibus, & motibus pravis?

* OTatus quaeflionis eft,an quando iocellefhis incidit fine delibe-
u ratione in cogitationem illicium, V.G. de turpi culpa, pof-
Ct , extra MatTimonium , liciti voluntas permittere ipfam cogita-
tionem , non quidem pofitive ei contendendo , idenimclaradlct
culpa i fed noo refiftendo ,& negativi fe habendo ? Idem quaeritur ,
propter paritatem rationis, de motibus ,& dcle&ationibus illicitis,
quae interdum, ut modb diximus , etiam nobis nolentibus , infur-
p.untin appetitu feofitivo ? hoc eft in came : aq liceat eas fimili
modo permittere , oonquidem illi coufentiendo , feu illas pofi-
*ivi admittendo , id enim clara eflet turpitudo , led fol&m non
reprimendo?

a De hac re,non eeo loquar/ed Caftropalaus, tem . i .tr.t.difput.%.
p. io. Q. ynum.x. ( legatur JoannesSanchez,qui fuse idem probat
dijp. ar.jqiiific habet :Et fi fupradsRa fentemia ojfirmans effepecc a-
tum a quandeveiuatas non rtpnmit , neque coercet a cum poffit , valdl
probabilis fit : tamen probabilior mibt videtur mos peccare mortaliter vo-
luntatem . yw non reprimit bos turpi i motus t ftd miri negativi fe
airca illo i e abit , dummodo sbfit periculum pollutionis t sus uberiori/
gpsvis confenfus . "Tenent banc fs nuntiam Cajet anus , Nsvarrus , To~
Utus % PbiItsrcbus % fj aliibltnts % quei refert Salat . Et bcH tpfe ne lutris
fusm montem dtt lar are , fstis iofinuav/t tffe pro bst finientia ,»/ legenti
patebit, .i.

Ptobsiilijfimam tffe affirmat Thensas Sancbe\ , quo bsssc ripulas
peabsbtlsorom in rigoro metspbyfico , prsUiii tamen aliam dicit tffe
•oram. Pracipus ratio , quo mi movet , efi , quis bujufmodi motui <i
matura proveniunt % it sui e trusis tuum fit impoffibilo , aliquos diffi-
Sillimum . Nenefl igitur credendum de divina bonitate , faluttm attr-
oumkomirttsmbis periculis expofuifft : tffet enim fatus atrr na cujus li-
bet bomsnitnon livi ptticuloexpofita , fi , clsmb natura fit in malum
proclivi i , ar Ratus fit , non /e Ium non admittor/ bos motus , ftd ttism
ollos rtprimtrt t cum poffit , obligantur fsno mtdts sppontn non stijfici-
lis ad repemundum . Ergo jS visitat bos motut confurgen^o quid in lo-
so tali , vel tali modo di cumbit a tenebitur a tali cubitu abflinere , im~
uob furgiri y ffife aliqualiter verber sire , qued certi efi dmnffimum ,
pauci admittunt . Deinde fuce siit mortaliter , fi non tvitar taufat ,
OM quibus cognofcit buju/modi motus pravos imfurgert j nam fipo/lquam
Otui tat i funi , tenetur HUt reprimere , i fortiori tenebitur reprimere ,
m oscitentur ,* tenebitur trgofmb mortali fami nom uon alloqui , nec
videro , a laqus fi milia omittere , qua in omasum ftnt ratis , vel bona
funt y vel fo lum venialia , Denique argumenta contraria ftattntia non

urgent , jyc,

3 H?c Caftropalaus, qui refpondet ad quinque argumenta, quibus
fundatu r prior fententia , quae, fi Jibculcge . Illud fatetur cum com-
muni, efleveniale(lege Joannem Sanch. loeoctt. qui *.}. necclfc ve-
niale contendit)fi^um pofi»,non rcpriroas^equeexcufationem.ha-
bea^cur non reprimas : quia negari non potcll , illos

ordinatos, < 5 c ad copulam i nci ure. Excufatio autem fufficicnscflet
ea , quf cil neccflaria , vel utilis tibi, vel alteri, utaudireOmfefrM^
ne», legere , (ludere , urbani loqui cum femina , equitate, & mulro
magis «cufabit timor, noidum attendis ad volendum pofitivi reprv
jnere.crefcat tentatio : tunc enim , immd iefemper tncjulmod»
tenutiooibus confultilTimum remedium eft , ftatlm avertere coei-
tationem ad alia obiefla non illiciu» pr?fertim quar te maxime aft-
ciurft : id enim nunc non folilm efl negative fe habereded certi reti-
flere . Que omnia, & eriamfi praevideatur pollutio, fed non inten-
datur , fit periculum confenfus; didal nobii (uot fatis tfff* 7 *

S ... . . . r

4 Obucis . Difium perfep^ fupra.ell , cogi ure turpia , velaf-
f umere ea, quar notabiliter «fluunt ad pollutionem , commotio-
xsemquecarnisdTe morule i quia tunc ettet illas procurare , quod
rnnquam licet : ergoctiam noo reprimere , namid , maximdm
suturis cal idioribus efl , virtuali ter velle , feu accepure cautam no-
tabiliter influentem. Mji*

Refpondeo negando cootcquentum: neque enim, non reprimere,
fed folum permittere^ acceptare caufam notabiliter influentem ;
tum quia Jolilm permittens, nec ver^ vult, nec coofentit , nec ac-

3 tat , utfupponimus , olo noo reprimat : tum quia nemo ne-
itiplwmaiinovertcarnem^c incitare ad turpescommotioncs,
vel le pofitive illot motus, il lafque tu rpes cogi tat ionea fovere, quam
circaeafdemfe habere negative . Illud igitur notabiliter ex te in-
fluit, XX» hoc.

CAPUT IIL
Dc Dclcdationc Morofa.

9 DeleQatio Morofa fit , & experiatur in ipfis cogltationi-

£, bus in tern is,hu c maximi ejus explicatio pertinet . Dc qua

^•bodoConfiJfiooi> i nb.x.e. 7 .fi.u

a Lo hoc diffendefideriumA confenfus in copulam, V.G. Illici-
tam: (idem dicendum in aliimaieriii ) ftdeleftationeipfa .quam
quit habet de eadem copula^ quod defidermtn eft adus ex fe etteax,
& confummari intenditur in ipfo opere externo fornicationis: De-
lcdiatio verd eft adlus ex fe inemcax , & conlumnutur interius : noo
enim tranfit ad volendum exequi i d,d e qtso quis deledaturinam pro*
ptered dicitur etumdeleOatiomorofa.quia peccans, dum moratur
in ipta deledatione^iec ad opus confummatum procedere intendit ,
in eadem velati cooquiefcit . Cftm autem certum fit in defiderio^c
confenfu , immd in gaudio dc re illicita )am habiu debere coram
Confeflai io aperiri conditionem perfonz dciideratae. hoc modo :
Thfideravi moniaitm , nuptam , (pc. & in homicidio, Jefidrravi occide-
ro Patrem , vel Fratrem , (yc.ie\itnviftss fum oteidijft t Patrem. Frs-
trtm , (j e. quia tales voluntatis aaus fu pponuntur die contra diver-
fas virtutes, unde tc fine dubio lumunt luam fpecificationcm i tali-
bus ob)cdis fpecie morali diverfis : cum inquam, certum id omnind
fit , cclebriscontrovertiturquiftiode delegatione morofa : Anfci-
licet fi quis folum delegetur fed non defideret/de copula,quam co-
gitaucum nupta,V.G.vel cum moniali ; debeat id explicare? An po-
tilis luffici a t dicere ; toties venere} th t epula illicita doliUatus fum illa
cogitando i

i Et, ut pro noftra confuetudine fcbolafticas quarftiones przter-
mittamus: Dico probabilem cflefententiam docentem fu(ficere,fine
obligatione declarandi pertonas , circa quas ejufmodi morofa dele-
datio verfata eft . Iu Vafquez^t. \Jifl. i r i & 1 1 x. Cailropataus ,
tom. i. r ml). i. difput.z. far. io.$+. aliique non pauci • Ratio eft, quia
deledatiuoes ejufmodi non variantur fpecie ex varietate conditio-
num illarum perfonarum . Non variantur autem , quia fatis fuper-
quc,< 5 c adaequate fumunt , contrahumquefuam omnes turpitudi-
nem ex oppofitione cum virtute temperantiae, qua; nunc fola viola-
tur : neque enim ille animule fiftens in fola ea vohiptate,proced i t
ad violandumdeu ad defiderium violaodi iuslpccialeconjugatar/o-
lutae/acrar,&c. ergo latis explicatur per (olam oppofitionem ad vir-
tutem caftiutis.

4 Noo Cc,fi quis deledarctur de concubitu conjugatae femalitcr,
uti conjugau efl,feu ut nupu eft, feu ut facra eft( id, quod cert£ rari t-
fimum entHunc enim eflet necefle id explicate , ut ex fe patet : nam
propterei,u quis fe morose dflcdlarrt dc concubitu fodomitico.non
fatis eftet fi diceret : Dtleftatusfum de copula illicita i fed debet hanc
fpecialiutem explicare, guia tunc formaliter deledatio verfatur in
talem copulam, ut diverfam i naturali congreflii .

I Quod diximus de dele&ationcmoiofa, videtur etiam fecundum
hanc lentent iam dicendum deafpe&ibus , quando quis refpicit mu-
lieres affedu venerco , fine progreflu adeasconcapifceodas : quia
tunc videtur fimiliter, interius deldhtio tota confummari . At fi

eafdem venereo mortali affeflu tangeres » quia exterius afliocon-
1 u minat ur , edet perfonae conditio declaranda .

6 An vcroficuti certum eft, qu6d qui vovit caftitatem.fi morosi
deledemr de objeilo turpi , V.G.dc fornicatione, debet explicare
fuum Votum, quia fic adversus Caftitatem , dc adversus Religionem
dMinqiui^ica epo/ugatus fi fimiliter morosi delcfetur, obftringatur
in Confemooe explicare, firefle conjugatum : Affirmat Vafquez ,
par.xj,tOl.xJlifl>ut,ii%.capj,.»um.xo.c\^u fides Matrimonii obligat,
noo fotibn corpus , fedetiam mentem in aliud objedum turpe non
collocare • Negat Hurtados fit fubjtRo pet c .dtfp.y di/f. io. his verbis
Dotet Vafqur\ conjugatum , qus ventre} dt/eRatur de fo rnicatione tmn
non fisa a non tamtum peccare peccato luxuria contra c aflitat em , fd
etiam peccato adulterii contra fidem Matrimonii . Id tamen dif-
ficile efi , (J stbfqmo fuffUionti fundamento probatum , quia diffi-
cile efi , ty nbfqtte fu fis cienti fundamento , in Matrimonio proflari
fidem tonjugi non tollocansfi mentem in aliena , HatC Hurtadusfand
probabiliter.

Idem eft in taflibus ex fc honeft is , V. G. ofeuio more patriae , fed
iohonefto tantfimex pravoaffeflu, colligitur cxdi&ii.

De locutione turpi fiftcnte in fola loctitiontsdele£btione»dai in

fuperioribus, fib. J. e. & fles fertum fi +

De unici

_ j unico a 3 u defiderii verfantis circa multa obje&a , dixir^r.

$.8^9.

7 Haec in Mu bodo Cenfeffiomis pro ea occafione i n mediu m attulat
ubi fuppofui , delc&ationem internam de objeflis graviter illici-
tis voluntarie; furoptam cfte peccatum: quod, liede certum Gtfi qui-
dem non multd ant£ diximus talem efie delegati onem«quale eft ob-
|edum,undc illa conquinturitamen adhuc tanquam in proprio loco
idem hic dift intius eft explicandum, & illuftrandum magis, quod
jam in tapfeq tarum .

8 Sed nolo illud hic non addere . Emmanoel Si, V. Cenftffie , mtm.

16. fic habet, flur de leti asses tfl depectatis proteritis aliis confeffii , id
foldm oportet confiteatur % non autem esepristure , qua Ws fuerint ptc 9
cata-. Veruin id fuit in edstsene fumans deletum. Et quidem n

ritd , nam dele&atio in peccata diverla quamvis jam coofefla, non
tendit in unam rationem communem , fed in iplas malitias Homi-
cidii , V. G- furti, fornicationiSjdcc. lege Sanch J>b.i .i* Dtea/eg. eap.
xjuem, 1 1 . dicentem fc latete fundamentum hujus dodrio* Emraa-
nuelisSi.

C A-

Caput V. An, & quando

CAPUT IV.

In quo vitae ftatu liceant cogitationes quaedam mo-
roias in materia luxuriae .

i C Ermoeflepotcft,PrimA/iuoadomnOTAfoluto$,Secundo>qiroad

U conjugatus. Terti6,quoad Spoolos. QuartA, quoad olim conju-
gator , nunc lolutos , ideft quoad viduos .

x Quoad omnind Solutos . Sicuti his fub mortali non licdt copula,
pollutio, diftilh(K), commotio fpirituum generationi mlervicu-
cmm, itanccdelcdaiiu, nec cogitatio morula dc illis: Sicuti au-
tem bi, folum fub veniali , exercent multos adusno» l ibidinolos ,
& fub nullo peccato adus naturales, ut fuse explicuimus , Hhr 7 .

ita fub veniali, vel fub nullo eorum delegationem ca-
piunt, dc cogiutionem ufurpant . Qua: omnia patent ea illo Ari-
fto telis fundamento, qu^d talis fit doTeclaiio rfuaU tUmd t and* A fu.
mitur .

X Unafupereft pro omnino folutiahlc explicanda difficultas. An
il licite queat ddeilan mornsdin voluntate, vel in appetitu fenfiti-
v6 , cogitando , vel imaginando copulam, quam lpcraot habere
cum f cerni na, quando illam uxorem ducent?Et rcfpondconou licere.
ItaSanchez, /»i. 9. dtmatnm. difp.+j. num. 4. aliis citat quibus adde
VifaucZiP.i .tem.t .djfp,u+ Quamvis enim eam lperare , iromd ,dc
defiderare lici td valeant : id tamen loltlm intra terminos, dc cancel-
los efle debet , quibus non tranfiliaru ad deietUtioQcm libidinoiara
prarfentem, hoc eft, cui in collatu, quoid uti funt , voluotaridad-
nereant. Ratio cft , quia illa delcaatio de futura copula appre-
henfa ut przfenti , vcletiamapprehenfaut futura, lea nunc prae -
fentem deledationem , mutuique fenfuales patiente, prohibita
eft folutis, ergo illis illicita. Prohibita autem eft, quia ex fe in-
fluit in libidinem : & cft ejus inchoatio, ucvidimus/«pr.f.f.n'r«r.

Quo autem modo ,datacaufancufante, poJEt prefifti in nperatio-
nibusjicet ex illis praevideatur pollutio,diiliilatio,dc c.dixi fuse fup.
iih.-t.cap.t. $.y ,

Quoad Conjugatos ^. lixi plcoifup.iiid.e. j.$. f.

4 Quoad Sponfos , Sponfa/que . Scuti/»?™ concedimus his licere
quoldam pudicos udus, amorifquefigna, quando exhibeatur fine
periculo pollutionis, deconfenius in illam, modorM. explicato:
Cc in przfenti concedimus , pofle eos moroid in illis pudicis adi-
bus,amorifque fignijdeledari,eaaue eogiure.vcl imaginari.fine pre-
dido, vel fimili periculo Ita Saoch iHd.u. 6 .Vtfq.iiid.*um.i.ljctt./ii.
ye.\duo.\ |.*.ii0.1e^e Bonae.»»** citandum. Patet id ex illo princi-
pio toties dido,C*#/«v* Optra tu) , hert voluptas indo doricasa.Coatri,
bcuti *^»V.docuimus,his nequaquam iiceretaflusimpudrcos^lc mul-
to minus copulam, ita hic propteridem principium affirmamus ,
nec cogitationem raorokm de illis , nec deledationem , ulla ra-
tione licere. Illi ergo liciti potuerunt defiderare copulam modo
dido w.t-de folutis , fcd non cis licebit de illa deledari , nam in hoc
funt omninA folutis pares .

Unde mihi difplicet Fagundrz,/»*cip/.a. mHocal.cap.^.uum.^ do-
cens probabile efle, id licere : non enim cft probabile , etiam propter
rationes , quas ipfemet profequitur . Et qusefo te,Fagunder , fi dum
reipondes ad primum argumentum contrarias fentenci* : fic habes :
Ar pfimwm dico , do loti asionem appetitus ftnfinvi taitm off* , qualo o fi
oiyelium, undteum foraturos fu» natur» im otjofium pruftn,, hoc
tft in matrimonium prafent , (y tale matrimonium non dttur , foquisur
ovidonior ojft copulam mortoUm . Si inquam fic doces , qua ratione ,
imtedombeo anto f tu circitor lineas . docuifti contrarium efle pro-
babile i Certe fcimu* omnes, non efle probabile id, cujus contrarium
eft evidens .

r Quoad Viduos . Dico, hos pofle pari modo gaudere dc copula
habita , & defiderare futuram pro tempore , quo fortd tranfibunt ad
fecundas nuptias ; fcd nullo modo,in pnrfenti delcdari.Ita Sane. •&.
n.S.\U(quczfJX.rom.i.d.i r4.« r.Cailrop.t’.t./r i^.ro.§.i.u. 7 .Bonac.
domatr.<f.+ p.%,num.\a. Patet id ex modA didis. Gaudere enim eft ,
copulam prarteritam licitam dumtaxat approbare, & , defiderare,
cft futuram eandem licitam velle , quae non funt prohibita. At dele-
dari extra ftatum adualem Matrimonii de illa , five ur praefenti.five
ut pr*terita,vel futura, fcd ut praefentem deledationem patiente, il-
licitum efl,ut modA diximus de omninA folutis . Qua ratione in prae-
didis gaudio,& defiderio poflit fubreperc morulis culpa,dicam mox
cnp.ftq.§.\. n ultimo .

CAPUT V.

An , & quando 'z cogitationibus malis cen-
icatur feparari malitia , ut ili* , ca-
rumque delcaatio , licite ad-
mitti poflint?

1 TD duobus modis ufu venire poteft : PriroA » per praecifionem ,

X ut fi quis cum ddcdatiooe cogitaret de efu carnium , immd

a cogitationibus malis &c. 199

& eas defideraret \ przfcindendo ,au fit prohibitus nec ne , an v.g.
fiatdie vetito Veneris, an die Dominico* Secundi, perappofitam
conditionem , ut li quis deledaretur de aliquo malo objedolub con-
ditione, fimalum noneflet. V.g. fic: do/slior, emporon

podio comodoro camos , fi dios votitus uonojfet . Uterque modus fuas
proprus difficultates habet in materia luxuriar, quas 000 habet in
cceteris materiis , nam propterei feparaum de ungulis erit dilpu-
taodum.

c, I. Prr pracifiontm im rnHij materiis
d luxuria .

1 D Egula nnivetfalis bzc cft, ex LdCo lih.^j»pit.\. Ai.x 5. Va(-

IV quez x.x./i 90 aapitul.%. Sanchez, Cadropal.roox citandis .
Quoties ab obiedo graviter illicito poteft leparari malitia , per prae-
cifiooem intefledus totius non erit morule de illodeledari . Verbi
Gratia, quiaicomcftjone carnis illicia die Sabbati, poteft intclle-
dus feparare ,feu przfcindcre comeftiouem carnis i circumflantia
Sabbati , unde tunc corocftio remanet nou mala, cum tota ejus mali-
tia ex fola prohibitione pro die Sabbati depeodeatuded tunc cuilibet
fideli licebit dc ilia comeftioae mente , dc cogitatione deledari , im-
mo & eimdem dcliderarc * Ratio cft manifelU, quia objcdutn
fic menti reprarientatum nullam involvit malitiam^rgo non cft.un-
de in illoimmoraii fit illicitum . Contrivcrb, quoties feparari eo
modo non poteft, deledari de eo, vel illud velle nequaquam licebit,
Verbi Grati a, quia ab adu odii Dei non eft feparabilis , ne ab intel-
lcdu quidem, mali tia,idc6ncc de eo deledari, nec ilium cupere

^ C » C Hroc fubdenda eft alia fecunda Regula ex iifdera, Quandoqui-
dem in omni bus objedis foltkm illici cis cx przcepto quocumque po-
iitivo; feiMper eft lcparabilis per intclledum malitia , ideb e» mu-
Jitia per mteliedumprarcifa,feH non intelleda, poterit fidelis ia
i jfdem deledari, eademquedefiieme: Atque ex hac regula fit, ik
pollimobiediri de negatione auditionis Miflz Dominicas, deefu
przd td6carni> dic Quadragefimas , de in?rcflu prohibito in Mon*-
fleriuraMonialiuin, dummodoabhis abllraUmper intelledum ,
feu non intellieani circumllantiam diei Dominicae, Quadragefimz
prohibitionis. Nam li deledarcr de lifdem ut prohibitis ,leu ut illi*
orcumftantirs fubjacent, illtcicd me de leda ricinus eft exploratum.
Gaudebat quidam Sacerdos fe per inculpabilem oblivionem Matuti-
num diei hefterni nonreciiaile: <fc reprehendebatur abalio nirai*
Religiofo Sacerdote. Huic dixi potuille illum caudere decareatix
illa laboris, que nunc nullo modo pcccammol a fuit , atque adeb
tale gaudii objedum erat ab omni malitia feparatum, nedum fepara*
bile. Deledabatur alius feoccidifle mimicum, & quiaid fuit ia
Ecclefu, dubitabat , at» comm.tteret mentale facrUcgium, fic fe
deledando: Refpondi , licAt comroiferit facrilegium , quandooc-
cidit, quia opus externum homicidii non fuit feparatum ab Ec-
clefia; tamen fiipfe nunc deledetur nifi deoccifione, abftrahendo
iloco, facrilegium non committit, quia nunc ejulmodideledatio
peccaminofa , que folum eft interior, cadit in Colam occationem , dc
non in locum facrum .

? Subdo&ego, & Caflropalaus , to.x.trafi.i.difp*. p.io.
num.xi. vrrf dico quarti ( non tamen Thomas Sanch. loco mox citau-

do) aliam tertiam Regulam; In aliquibus objedis jure nat ure illi-
citis poteft ab intellcdu feparari malitia : in aliquibus non poteft: ii-
citd igitur in illis deledabitur, illiciti deledabitur in his. Ratio eft
eadem jam didi . Dico, delotiahiturjmn verd hic addo dofidoraiit ; id
quodmox» 4. facili intelliges. Quoniam ergo ab odio Dei , abldo-
lolatria, i Mendacio, ab Infidelitate, idefperatione, Juramento
fallo, ea preci lio fieri ab intelledu non poteft, quacumque enim
fada abftradione femper remanent mala; idbdnec licebit de illis
unquam obledari. Atquiaeiufmodi feparatiofieri poteft in homi-
cidio, duello, furto, detradionede vcrocrimine, &fimilibus,
ide6 licebit ex iis fic abftradis deledationem cogitando capeftere .
Qudd autem fieri feparatiopoftit, (hi quod negat Sanchez , Uhr»
primo in Dora logum , capito Jocando , numtro it cimo ; nam propterei
tertiam hanc regulam minus approbat) inde probatur, quia homi-
cidium authoritate publica, cc in bello jufto commiflum, furtum
urgente neceffitate, detradio de ver6 crimine in defenfionem ju-
ftamfada, mala non funt : ergo fepafarl ab iliis malitia poteft, er-
go juxta primam regulam deledari d^ illis fic i malitia purgatis ho-
mo J icite valet. Confirmatur: nam oh aliam rationem potuit
Azorius, parte prima , tihro quarto , capito fsxto , qutfiiono 1 ,fL
«.culpe nequaquam damnarq Militem, Cis fingensfe ducena ia
beiloinjufto, foliimdeledaretur,au6d fortiter, ac ftrcnuA pugna-
verit, quAd fe defenderetur, qudd fimilia fecerit. Necobalum

ipfe idem Sanchez, /ihro primo in X>ocatogum t capito fecundo , n»m.
|5. vide etiam*»»». 16. peccati non damnat laicum, qui deleda-

retur cogitare fe audire Confefliones , abftrahendo, an habeat jurif-
didionem. Sacerdotiumque necne: & umeo eft /u renatur* pro-
hibitum pugnare in beiloinjufto, Sc audire ConfcHiooes Gnejurifdi-
dione,&c' ^ ^ r ....

a Obiieies primA , praedida «^1* ei natura lux illicita, non po-
teft licita voluntas velle, feu defiderare , ergo ncc ia fis abfo-
lutd deledari. lM/i^M*$*R«paodeo »«*4ndo confequen-

tiam.

3©o

Explicationis Decalogi Lib. IX.

eft illis drcumftaouisvelutum, atque aded Icmper mal um j id qu__ . .

coneft in mera deledatiooe,qux cura fit adus inefficax, Ac conium- rot . Exemplum tertii , Mendacium proferrem , Ida Ium adorarem t
mrt ur intf riinjnfwrit (equi ab objedo repracfcntato.ut non malo. fi- Dtum haberem , cupertm hae facere ^ fi non rffet D*. tfftnfa #

ne ulteriore pro^xeffu ad ipfmn opus externum.ut fuppoDimus. At- fi liceret t Ac • Ratio omnium horum eft» quia harc eft voluntasinel-
queexhis videcur modd,*.)- difluraeft {hciilquit de/ellobitur % non ficax, quxnibilpomt in ede, & cum ilU bene flat efficax ,A abfo-
\cj 6 defiderubit ) quod fetis Ut inoaifle . luta volun tas,q uz ad i ila agenda nequaquam procedit . Sen fus caim

5 Obiicis itenltn, Imaginati ra non poteft imaginari bxcobjeda eft, Ego ne h effit at itor, & obftluti comedere carat/ die metito , volo
exfe rodajBiGutipfeinrefunt,atqueadelmaliti»mfepararenon manere «1(4«, noto fututi , nolo prorfut Dtum odio habere ;

" quamvis fi it ut omnia poetato non ferent , hoc efiDoi, (p Domini mei

efenfa i futili mea infirma volun: us in illa f rependere/ . Atque ex
hac tertia parte regulae, vides latibs patere ad amovendum pec-
catum apponere conditionem , quim loliim per inteliedura abu ra-
be re : fiquidcroabllradionon poteft haberi in rebus in fe incrinle-
ce malis, ut $. 1 . «*«*.$. vidimus; poteft, u t jam didumed, appo-
ni conditio.

x Adverte duo, PrimA in duabus partibus hujus regulat confen-
tire ferlDodores: at in pane tertia dididere vehementer: Nam
Sanchcz, alios referens» i». prime , •» Dotui eapittfetundo , •m.utgtfi-
motortiu.ee BaCl. Pontius lto.dematr.tap.6.num.vigefimo , (ecquale*

“ “ “ ' ^ ’ ** ' ‘'*imft . II *

cx ic roaia , mu ui ipu m is *•*«» , uumm» uuii

poteft ab objedis ex fe malivcrgo puriter nec intelledux.Refpondeo,
quidquid fit de antecedente, quod Philofophis decernendum relin-
que (lege Cadropaiaum, tomo primo , tr otiatu fecundo , dfiiuliio-
m/ fttundu , pueto det ima, $. primo, uumoro quinto , ) negocon-
feqaevtiam . Nam imaginativa , quae ed potentia fenfitiva ,
edo non apprehendat res , nifi perinde ac funt extern* , Acfcn-
fibiles ; Ac inteUediis habet vimabilraheodi unam rationem ab
alia » ut ex iifdcm Philofophis unquam certum meriti fuppo-

1 L Per peatfienm
lusuris .

Do&ores ! ) contendunt ede mortale . Vafquex , par. 1 . di fimi). \ r 6 .
topitjt.ee Caflropalaus, alios referens , »#« 1 . 1 . tru&.\. difput.i. punit,
l T Icet in materia luxurix poffit quis aliquando feparareom- 10 . C.g.*. 4 . (ecqualia item Do&orura lumina!) docent morule noa
JL/ nem malitiam ab objedo turpi , poted enim in copula fonti- ede dedderare , appofitaprxdida conditione, ea, qur in fciofep*-

caria confiderare ipftm copulam , prxlcindendo ab eo, quod fic cum
«XNi fua,ut item poted ofculum apprehendere fine macula irapurp li-
bidinis , ut etiam impudicos talius partium inhon diarum fimili mo-
do valet i turpitudine luxurie lepararc , deuti fecit Medicus»quan-
do eas confident ,ut illas medeatur : Tamen voluntarii ,&ferii> fi-
ne ulla neceflitate , vel fel rem commoditate, i n prard idis, fi ve in vo-
luntate, five in appetitu fenfitivo, eadem voluntate coolentiente ,
deledar i, etiam malitia per in te II ellum abftrada ,ede extra Matri-
tnonii datum mortale, indubitatum mihi ed. Ita Vafguex,/>*wr/#-
ttt*dafiifpyt.\o$jop.\.ttofl. i.dul.6 ftB.+. Bafilius Pontius, /.lo. do
tnatr. tup.it. §.i.n. 8 . Ratioducitur ex illo fundamento aliis allato,
quodque faepiils in hac materia ede repetendum prstdixi: quia ni-
mirum propter mirabilem fyrawthiam harum potentiarum , &
alluum , voluntarii in iis delectari , ed (exCadropalao , tom. t.
tr.x. difl.x. punito drtimo t §. 1 .«. 6 . contra Sancher , Ubr.^.do mutr. difi.
47 «»-i 4j M.i . *« Dotuls*. in.y.) velle ha bere in fc aliquid , quod
notabiliter induat in pol lutionem , did illationem , commotionem ,
quod nunquam licet, influat, inquam .fi non per veram caufationem
fvoloeaimabQraherel fpecuiativisdifpuutionlbus) cei

tio ed ,quia argumentum quod urget in prima, & fecunda parte re-
yeCallropalaum,qui Advenarii

rabi lia tsMiei nulitia , quorum poderiorum ,quos nos (equimur , ra-
tio ed , quia argumentum quod
gulr , militat & io tertia • Lege

rationes optimi diluit, ,

a Adverte fecundi ,ex aliquo captteevenire aliquando, ut in hi*
t olloituulut (fic vulglappel lant ur voluntates hx inefficaces^ pecce-
tur mortaliter, ex parvo nimirum allualialiquo edeHu, quo im-
perentur. Si quis enim fic ex animo dicat, Cuptrtm uiudituri tUmtO
inimito Ji mtbi htrtt . odio buhrtm Dtum fi non rfiitptttutum, fje.
aufert quidem malitiam per appofitionem condi cionisded fi hi alius
imperentur i vero odio inimici, & Dei, jam ex hoc capite peccat»
erunt mortalia . Nam propterel , quia hic aflus, Defirutrem Dtum »•
Dtfiruortm inimicum fi non tjftt portatum , profici fc itur ab odio actua-
li Dei , vel inimici : idd , ut idem Cadropalaus,*^»drin». 5 .notat,feii>-
pererit peccatu m^onex fejfed ex principio,ided ex odio altuali, un-
de procedit .

f. IV. Ptt uppoftsm condit io ntm in materia fusuris .

) certlperdi-

aa m potentia ruro, & alluum connexionem, ut ipfa experientia nimis
clari tedatur . Quar ratio, quia non militat in materiis i luxuria ,
idel in illis potuimus voluntatis dcledaiionem concedere, qu 6 d hic
nulla ratione poflumus .

a Hinc non licebit delellari de pollutione habita in fomnis,vel ti-
bi foliato de copula maritali inter conjuges. Iu Sal. trolt.i j. difp.6. .. j

feBli- ••"•■** * Bafilius Pont, loto tittuo , num. ia. Cadropalaus ^cimpoffibiledTe, ut ponatur: uraen fufficit ad vitandum pecca-
hf ****** num. 10 . quia iiclt hxc fine peccato fiant, & t malitia fe- *um, dego Hias aHiones, abfoiutl . A efficaciter nolim , utmodO

, iU» foiA fuf«p„ , tfl „ fe rac i. ^™->cc„l r o,. & W Hcu-

lofx pleno» aleas. Alterum, facili bos aflus «ntwdum procedere

1 U EguhpructdtM/i zllzu purugrnpbo t eii»m valet in hac mate-
JV. na . Ita Cadropalau*,»Wdrw.Quare fi fic quis cup crctfiormi-
tnrtr tum iliufitfi ofjtt Dti oftnfufijsortm ducerem , nifi tjftm Suterdot {
cum Bortu uu toniuuitnmfimta tjftt uxor&t.non pecca rtt,quia per il-
lam conditionem jam aufertur ab iis alltonibus malitia. Quamvu
enim eam conditionem cognofcam nunquam ponendam » vel etiam

narentur, tamen ii .

tativa impurse comi^tionis . Fateor tamen polle te gaudere de pr?-

difla pollutiooe,& illam defiderareob finem bonum deonerat* na-
tur», atqueetiam gaudere, veldefiderare, ut legitimi conjuge*
debitum fibi reddant . Ita idem ibidem. & Innumeri apud Dianam,
pnrr.X.trult.^ofoloJ- & apud Caramuel.i* 1(tg-Sonli. Btnid. n.iOjt.
nam illud prius non eft deledari de poli uti oneded de poHutiooitefe
feilujqui bonus eft : A hoc pofteri&s non eft de copula deleOacioMM»
fumer», fed copulam fefitimaro approbare, quod certi nihil coo»-
net impuritatis.

i tinum adverto , #i gaudium , vel defiderfum fit •

ut degeneret in deledationem libidinofam , «m tuoconicoiu _
illam i ncgiudium quidem, vel defiderium fore IJciwm * wcw
goptet exciutam impuram deldbtiooem * modo ptn jam

«. IU Prfff"* i"#*"*"*" ~"" V '

abalUallualt voluntate abfoluta pecnminofa, dc tunc ea defide-
• efleinptcaliaexboc capite itaaffi r mamus,Gcuti modi diximu»
dealii»m * tcr ‘‘ 5 • ^* c ratione peccat mortaliter adolefccns, qui ex

tuipi «more in puellam dicat, ve/Um tangere, fi mea efiet uxor :

non enim peccat pnecUlexhoc conditionato allu , quia jam per
appoGcam conditionem eumomni labe purgavit ; fed peccat de ilio
aduali turpi amorc,qui huncaflum imperavit, ut in ptscod.

didum eft .

cibus

enim , . .

commotionem obicxnam , & fic recurreret dodrina toties inculca-
ta de fympathia potentiarum , & aduum , quid Icilicct impura libi-
do voluntarii procuraretur.

§. V. Expenduntur aliquo adafimilts tonditiono/ .

l C I quis ita an imo fentiat , dicatq ue , Neto pectore , quiaefi infer.

J nut fiennoud Infernum tondtmnor , non peccat , imroi mere-
tur : quia tunc efficaciter i fe peccatum removet , propter moti vuni
hone(lum,nam Deus confultl gehennam minatur , ne fdlicet homi-
nes peccent.

modAdidumeft; five tertii 1 At veri fi Optativi fic dicat, Si nonefet Infernus y por curem ,fen

» fi. Ua,l q« t

hbro fttundu , de /ri cupite derime tertio , numere decimo , quiatUDC

fenfus eft , i pfum velle abfolutl peccare, dcoptarenonaddfe pce-
nam Inferni, quod clara culpa eft . Dico (optativi) nam fifolfitn ,
enunciati vl , non peccat , fieret enim hic fenfus x fum ego tu/ie imSetL
litat it, ut mtcegneftum fatiR pectat urum , nifi me Deui comprfcerH SL
more Inferni .

*Ex

Sive res fit primi prohibita jure nofitivo ,

five fecoiulb | n 'jure natur* , i qua re Kparan , per abflraflio-

pdbt : nunquam eft morule illud defiderare , dcmeodeledan,
^P 6 0 * uttt * conditio . Exemplum primi eft , Caperem , vel tum

******* ion t cupio bot dit 5 obbati tomodort torne/ , fi vetitum non tf.
** > T p l / tontefu/ die / efet , vel fi&con* * \t\ fi nonefet potes.
1 ' ,Huc ex Cajttan. infmmmm Vorb.foptution/ipttcutu, reducitur
2Sr do *e»eft prohibita ex voto , ut fi quis ita fentiat, Sinon
1 ***** ingreffutim %e legionem , non ingrederer ; fi tton vevifrm jo-

Caput V. Ati , & quando a cogitationibus malis &c. ?or

I Ex ea diftinQionerefolveifiufi* An Gt peccatum fle efferre: Ni/

ifftm Hrligiojui fernicartr , tt ecciffium , vindicaret , Si enim ioluif

enuncias imbecillitatem tuatq jtjua» fine Geno Religionis facili la-*.

S fusfuifles, nihil peccas, AtU dicas optativi, ieu etiam animo
diberatojUudjatieQdi , GReligiofus nondlcs^^m^d^jec-

c as, quialroTuseJTteabfbluteveJlepeccare; idei
ceres optativi, vtlltm icadm , -vtlUm for meato, , noc. umen oc-
Gderium fornicationis fine prarfemiaopetitils delegatione , non
eflet ex Sanch. /.t.»» a 8. infpecie Sacrilegii , qui*
per illam conditionem (/ nontjjem) tollitur circum-

flantia voti.

« Ex eadem diftindione, fi quis ita obloquatur ; X/hm tateum

r otio nem mti flmtm , (cu rufi meum flatum mfpicerem , fcu fi tjfem facte-
Isrii , fcufi «wl* fiet er et ado/efcentta , f, micarer , occiderem , vindica-

rtr » cl we peccat , fi optativi fe habeat , vel determinati ca vellet :

a uia abfol uti affedum haberet ad ea peccata , & folum propter cqw-
itionem lui Status ab iisfefe cohiberet .Sicutergo peccaretwqui di-
ceret/? nemo mt nunc ofpt ceret fornicarer i n prxd idis. At G eadem

enuiKiativlproferret,nonpeccarct,Quiafenfuseflet : E&» infirmita-

ttm meam a^nofe ent enuntio me , ni fi it bec f anile flatu reprimerer . fine
dutio ptuniumm 'fcuix etiam nec peccat ,qui enunciativl fic dicit,
Jfifiatalie infrietur ,peecarem 4 quia tunc pari modo folumoftendi-
tur animi propenfio , non veri abfoluta determinatio peccandi . Ex
his collige firo i I ia . . *

5 Illud fuperefl dubium . An peccet, fi quis ita ientiat, dicat uryN

nomjjtt timor Dti , neiltm jejunare , nollem ab fi mere i ftrmc altant ,
Quando enim fenfuseft , Ex infirmi tat* , ftu propenfione mia nollem
jejunate , vt liem fornicar , ; ftdqutomibi imterde Jtdtt timor Dti ,nofo
mhfoluti . Simileeft hoc djdutn illi alteri , Htle abfolut) peccare,quia
tfl Inferunt , quod bonefle peccatum raodd numero primi, ditium
eft, noncrgoeft peccatum fic fentire, vel dicere. Bonacina, dema,
trimo mc queftione quarta > punfio decimo., numtro t r igefime , t bfo I u te do-
cet eHe mortale, fi ille incendat velle defillerci peccato, ob poenas ,
quas timet i DeoinfiigCTdas. SedeiUiflioguendum : ficnim pne-
ditla verba dicantur ex lenfu prasdido , non eft Bonacina- ailentien-
dum : id que , tum propter didam rationem , tum propter commu-
nem dodrinam, qua docetur Attritionem partem Sacramenti poe-
nitentic in hocDei timore fundari, xtifiulnfiti-. EtrodlCaftro-
palaus, loco cit.^.\.num.^. fines G c habet , Humquam t/l p* c tatpm&L
lt relinquere pee catum ot t imorem Imftrni , vtl et amiffitntm tonoris :o i
quimeumqut rnimfintm pteemtum reli aquatur , pet catum non qft , At
fi eadem verba dicantur in fenfu,quo quis veli t abfolud peccare, un-
de & optet infernum non efTe , nemo ambigi t efie peccatum ut in fi-
mili diximus». a. ; ^ ;

c a p u^;.y i ; ;zZ

Qua ratione dignofeatur voluntas confen-
Cffc mortaliter in peccatum .
t ' Remiffivi .

• J 0

i T\ EhacfttisdaiicidldidtiraeGW.ftr^.r.ir.J. d».i.7.quod
relege.

C A P (J ,T VIL

,i, . . _ , < .

Expenditur decifioCaramuelis de deledla-
! tlotie fpeculativa .

I Ssalll ith iSB i mam. io^,. fic habet .

Jcennts fptculattv i fropomtat fit* vana ebjtiia , ut majo-
rtm ai/f£iaiie»tm babtrtt in MoUttit , quo modo peccavit f t(tp*ti4
tria confidtr at itnt digna : Finem, Enntatimmtdn , {j Ordinationem
medi* ad finem. Fmiiefi deleti abiJUsr pollutio , non mutat fpecitm ma-
jor , aut minor dole fi at io / fj idei non t fi oput in Conf effiant hanc circum-
fiantiam aperire, entttoi mtdh orat ticittt quia efi ofiut fprculativut ,
qui nullo mado interdicitur, ordinatio medii ad. finem non ifl mala, fed
malitia finit , qmaficut materia rxifiit exifientiaformaim/ementiaprm
tati/i , it 4 etiam in eadem , medium ,fi aliis indi fiunt , inficitur nonpro-
priaftd maUtia, finit . ld*t in Qonftffione dicat , Ccmoufi mollitiem , (j
fufficit. Hadenusille. . ' 1 ■

a Sed non eft audiendus,debet enim is fateri le contemplatum ef-
fe juvenem ,vel Gxminam, vel beftiam, &c. Ratio efi, quia relidis
his tribus i Caramuele defideratis, cum ipfemet loquatu r hic de adu
pradico.qua nimirum ratione Joannes peccaverit, 6c confitcriSacra-
mentaliter debeat, videodum efi, quid fuerit in i pia praxi. In ipfa au-
tem praxi Joannes peccavit peculiari illo peccato cogitato ; Id auod
probatur, quiaut vidioMM/Sfntr.i.nJ. ea fpeculativa contemplatio
feril ,& line ullo fine, fcu licia commoditate fufccpu , & propter
ntcram ipftmfpecubtivam deledationem aflumpta , per lympa-
thiam evocat commotiones fpi rituum, immd & confenfum vo-
luntatis in illud idem objedum.quod Ipeculativcpr^teodit contem-
plari : Si ergo Joannes confenftt, quod facillimi fecit ,jam peccavit
voluntate inaliudpeccatum,pr*ter ipfam mollitiem: G non con-
fenfit,(e certi pofuii in aperto.A: proximo periculo taliter peccan-
di, imm6 illud periculum conlulth amplexus eft, quid efie peccatom
cjufdem fpeclei cumeo , ad quod vergit ipfum periculum, fciraus
omnes Ergo neceflarid id unquam novum peccatum aperiendum efi
Quare etiamfi caqquam dexterrimus fagiturius in ipfam folam fpe-
culativam contemplationem de pulchro , v- g- juvene coUimxverii :
quandoquidem fcri6 propter mefam deledationem fpeculativam id
frd e;mul tl magi* , q uia i dei fic contemplatus efi , nt majorem del«r
ditionem in mollitie fentiret **on potrft effugere qqin evidens , pro-
ximutnque periculum lubjerit confentiendi in iplum juvcocin. Re-
lege qu$ modi/, i >. i ;.dixi .maximum fignum efie affedus pravi,tna-
gis velle io pravis objedisfpeculari ,quim in aliis.

Conjugem cogitare aliis pulchras feemmas,qu6 fead adum conju-
galem excitet, conceffit foldmfpeculativlSanchex/.p^r mate . efi/fi
i8.».6.quem nos attulimus j nam pro J>raxi deinde ad-
didi t, id effe vaidl d iffuadend um,<3c umeo in hoc cajo finis efi bonus ,
nempladus conjugalis, dccoertatioilla nonaffumitur ut magis ,
quamvis in adu conjueili, deledetur. Certi finis bonus , immo &
commodus,ut fupri innui,ficuti etiam deledatio calla de propria co
niuge,di (trahit voluntatem i confenfu illicito in alias perfonas cogi-
utasiat incafu, de quo loquitur Caramuel , omnia indicant pericu-
lum evidenti lliinum in pravum ^oofenfum objedi cogitati .

i.iK..;, 1. ..

-■s* • - : t* r*», A

FINIS TOTIUS OPERIS IN DECAlOGUM.

...» .rL' necnoi:* n: A .

• • 'i*. \ .• _

Laus Deo , Beatiffm# 'Virgini , ac Beato Aloyfto .

302

INDEX

Rerum» & Verborum» quas in utraque parte Explicationis Praeceptorum
Decalogi Libris decem comprehenla, & in duas
partes diviia continentur.

Ahhntiff * .

Adulter adul teram uxorem fuam an accofae valeat . ib.n. j.

Adulter qua ratione amittit Jus exigendi Debitum . n.f.

Adulterio femel iConjuge remiflo an poflit negari debitum, n.io.

5 1 RATOSSA an poflit irrittre, di fpenlare, commutare Adulterium quanam obligatione Reflitutionem pariat, VideA*^*-
f Vou. libro tenio,cap.r 56.4.11.9. tutnt* AA*ltn*o . . , K

k Quid de Jejuniis Ecclefisc • lib-qx- 1.9.7.0.61 Adulterari volenti an poflisconfulere, ut fornicetur, lix.rfi.4a

Abortus, n.io. .

, Abortos. lib.6. c .*.§.4. Adulter an fe defendere queat ab volente illum occidere. 1 . 6 . c-r.

Aiftmis . 5.1. n.8. -

Abfentia i loco ftfti qua ratione excidat i laborando. lib-4-c.j. Adulter an occidi fine peccare queat. I.oc.r.M.n.J.

6.x.naa ALqutwm* .

y Ai/o/vrrt . iEqui vocare in contraflibus . l.j.C.«.fi.ri

Abfol me quis poflit harreticos . lib.ix.i. fi.pcr tot. In Indiciis, aliii 1 Reo. ■wt'

Abfol vere quis p^lkMaleficos,Difinatore»^ortiJcsos^cc. liba. AbipfoRco- j£t*i IDJ *

Ouis^WaTphw». ibid-5-4. n.27 iCtts^tiae excufat i I e/unio, vide Cuuf* txtuf*mtt i Iyum» .

X — Abfolutio. Alimini*.

Abfolutio an conferenda differenti folutionem debiti, lib.ff.tr-4- Alimenta Filii, Patris, Mitris, dcc. vide FUto» P*ttr % M*nrfr*tr %
cap 4 . Soror.

Quid de nolente reflituercciim poflit . ibid.n.j. .. * lmfimx

Qiiid de iufloiConirilariorri\ituere,& nondum rcilituit. n.10. Alimentorum nomine quid veniat. 1 , t, A'

Quid de non potente reftituere in foro externo. n.ia. Alloqui inimicum quando teneamur . i.jx. 0.15

Quid denonciiclentcConcubiium. lib. 7 .c*i.f *-n.a.& ' ' AUnvto .

A bfolutio an neganda fe Cxpius poilueotL lib.rc ?.§.».n.j. Alluvionequonredotrresfcratur^dominium . 1 . 8 .tr.j.c.J. 54 o-».

Abfolutio Due! 7 | US lib.6.c. i.fi.$?n.r j. Amenti an reddere debeat alter conjux debitam . I.7 •€•?•

Ablaiutio Lweui . ** Amenti an poliis laborem prarcipere dicfcflo. Uc.J.« !.«.!?.

AccePtaobturpemcaufamanreftituenda . L’b. 7 x. 6 .iT.».i n.8. Amt*.

R^uU ad digoofccndura quando ob ..«pcmcaulam «cipete VHjCl-J. !«***«*.

Acceptata juramenta ab homine quam obligationem pariant. Ub.3. Amorpro.irm an l ubc.t pro ejus falute niam propriam neghgerc.
AcceptatitTjuramcntii Vide t.rsmnui tcfeptstif . Amor.sfi s „aint« 0 »jnsa. i-»*!- 5 «

AecSta.iovod.V.de^.^. Ample.ua. ViddT-*- . '

Accefliriumfequi^p.inei^ta^. Ub.|«..,. 5 .JM- A ^ li „„ prohitoturc(1 jrdkieiami.

AAl«nes.& credita an poflint vendi .vide CnAUs om foffiat vtndi.
Afliones quxdam prohibitae die feftivo • liba-^-f’

Mercatus .

. Placitum.

Juramentum.

Accnfare inimicum , vide luimtum .

Accufator . .

AdjunOio quomodo uaMfemjfemmium

Adjuratio quid fit.

Adjurari quis poflit

lib-jc. 1 ^ 1 ^
L8.tjx.j4- 4- °-7-
L|.c.S*i.

AntwipMii t AntinpAft.

Anticipare an poflit fumi lucrum cefiinsex mutuo. L8.tr.jx.8.$a.

n.i6.

Anticipare an liceat borS c^ose in die jejuoitf Vide Hem tomoAtmAi .
Antiphon a .

Anciphonasduintaxat audiendo an fatisfiat obligationi, Iib.a.c.j §.
J.n.io.

Apofinfi*.

A poftafia . La.c-i.fl.f.

Appetitui.

Appetitus rationalis/enfitiviis quis . l.i.cs.fi.i.n.4.

if(U

I.J.I. Jtgun .

^w r . ~ ibid. Aquam mifcerevino»fic vendere an liceat. 1 . 8 .tr.j c.7.fi.j.n.}.& $.

Adjurari quis pollit. . i .ft; t iA.Iudicium. ibid. - si.n-6.

Adjuratione Comite*, Veritas, jui Enent fia. Aqua Saccaro condita an violet Jejunium.

Adiuratio Daemonum. AJmixtie * A”h*.

Adjuratio Dxmooum

Admixtio qi

c. 3 .}^n.

■ l . ... 1.8.tt.l. Arthaltcepta in «aditione an fit computandam ptotinm. 1.1. tr.

Admixtio quomodo transferat dominium 5

c ..«. 4 .o.„.&U.tr.4.c i-» : J- .

Adoratio .

f.07. n.18.

5 Afpenut.

I.i.c. 4 fi*»- Afeeflus turpes ut caufa pollutionis. L 7 'C.?. 4 *J.i».Jo.;t.

ib.n.»- Alpcdus turpes inter conjugares. L 7 .cv 6 .y.io 4 t.

Advtnn. Alpe^us turpes ioter folucos. ub. 7 .c. 8 .fi.i.io 6&fi-}.pcr

Advena Sacexdos,ret BeneBciatinsquod officium recitare teneatur. totum. A//rikgis.

).a.c.J.{ > n.l« . Aflrologia.

A Sg2S^ptiv,ti n . '

Quid quoad fuum ftipendium . " ATOotioqu^ neceiiaria in auditione Midi.

Adult AAuUtr , AauUtrtu . \jx.7. ^ uri f. a •

QuomJoexplicaudumiuConfeffioue, quando adeH ex ott.que Auti 5 . AmaCam dueeus an

Aurwm .

cum ptoptia conjuge eft Adulterium . » 3 «."; Aurum inventum iu Occulo lupulotum tibi vendito eujntefl. IX

Pollutio in i, fScmeff Adulterium r..„ .^1 Vc

iu.qj.uj.

Ux4.ii.n.8

ibx.j.J.j.n.».

jj.4n.9-

I.4C.1.5. i.n.19.
l.8.cr.54n.jo.

Adu teriQmfit Formatio habent isfponfam d 1 7c \ Avus quid pofiiteira vou nepotis^ujos Pater vmt.I.jx.v 5 «.i

^^Ueriipcen*. ’ 3 Bse-

n.tj.

Digitized by Google

Index Rerum > & Verborum.

3°3

Bulla .

B acci analia ,

Ub.

B Acchatulium node ultima qua hora poflunt carnes comedi

£} 4 capj.fi. jn-q-

BarUteufer i

Barbi toofor ibus aa liceat diefeflo tondere» lib.4. c. 3 $.*.

Borrottorio.

BarratUria,id eft Domus expofita ludo* lib.8.tr.ix-9 fi.r .0.3*.
Btilum .

Bellum gerere an liceat Regi ob rationes probabiles. libi.c.3.5-4.
num. »9.

Quid de Militibus . num. 36.

BelU injufti Miles an fe defendere poflit ab volentibus ipfum occir
dere. Iibl.ap>!.p<if

Btntficmm.

Beneficia communia negare inimico non licet, lib.i .cap. i.fi. 3-n.i 7.
Beneficiarii an iu fint Domini reddituum Ecclefiafticoruro,ut pol -
fint profani expendere. Iib.8.tr.i.cap.3.5.4.

Beneficia quibus conferenda . lib S.tr.jxap a § 4-

Nequaquam Indignis . num.].

An lemper dignioribus* dn.j.

Beneficiarius /)ui fit Sacerdos quot peccata committat om mittens
officium. liba cj.fi i.n.3 3.

Beneficiarii qua ratione teneantur ad Horas Canonicas, ib* i 0. r 9.
Beneficiarius advena quod officium recitare tenetur . ib.n.36.

Beneficiorum Praefenutiones.ColiationclVc non funt vetitae die fe-

fiiTO. lib.4 c 4-n.J.

Beneficium tenue habens an obligetur ad officium.lib.a.c.1 .fi. 1.0.34.

Befiiaktas 4

BeA ia litas, quae peccati fpecies . libjxj.fi J.

An differat i concubitu cum Daemone . n. i.fic 1.

An cenfeatu r relervatum fub referv itione Sodomiae . §-6.n.6.

Blafpbeeeuo .

filafphemia. lib.xx.fi $4-

Haereticalis . num».

Simplex. ibid.

Demendo, vel Addendo. ? num.].

« Verba certb Blafphema . • num.r 4.

i Verba certb non Blafphemt . nutlM*.

Verba dubi6 Blafphema . num. 18.

Blalphemianonefi, quae profertur fub conditione. ib^-»a.

x Quid de juramentoper vitam Dei . num.»^.

Quid nominando membra Chrifti Domini, vel Sandtarum . n.xj.
Blalphemiae quae denunciandae . ib.num-6.

r Quomodo confitendae. num.8.

BlaA>fietnus qua ratione corrigendus. num. 7.

Blafpncrniz.&Malcdidlionisdifcrunen. • num.a.

Blifphemantium pcena . nuro.»6.

Blalphemantium abfoludo . num-a7.

Ad Blafbhemiam inducens amentem peccat. libj.c.» .$.6.0.7.
Blafpbemiis vitam prolungare intendens damnandus ad mortem an
ad huc occidendus. lib.fi.c.1. fi.4-0.fi.

; Bono .

Boni Caflreofu,vcl qiufi, AdventiIii,Profeaitia . Vide Vtculiumfi-

■3 ' herum.

Botu Ecclefiaftica laedere an fit Sacrilegium. U.c.fi.§. 341.9.
Bona vacantia , quae k. 1 l. 8 .traa^x.» $.].n.i».

Bona vacantia non funt, quae abintedatorelioquitietvuaJlb.S.tr.i.
C.t.$.l.n .peoftrtimw.

Bona quae tenetur filius conferre cum fratribus mortuo Patre. 1 . f,
:: deinceps .

Bona fervi ab inteftato Defundi cuius nam fint . 1 .8. trad. u.j.

jjAlf.

Bonis Proximi Temporalibus, dc no Aris concurrentibus, quae prae-
ferenda. LjXJ.fi. i*

Bonis Vitas . ibid.n.».

Bonis Honoris, & Fortunarum. . n. 6 .

Bonis Proximi fpiritualibus ,& noAris , five fpiri tualibus , five tem-
poralibus concurrentibus,quae praeferenda . libj.c.i.$.z.per
torum.

Bonorum celfio fada ab eo,qui non eft fol vendo quid operetur . 1 * 8.
tr-4.Ct.fi 9-n. 7 .

Bonorum omnium venditio . L8.trj.c7.fi. ] n.14.

Bono fida.

Bonae fidei , quando fupervenit mala , & contra quid fiet ab eo , qui
'..sem alienam confumpiit.
trad.ac.iji.8.

Quid, fi id eveniat milii refpedu mei PnrdecefToris ■ ib.n.J.

Bonae fidei, & Aridi juris Cootradus,quinam fint? VidcCamrmBur.
Bona fides excufat i Jejunio . I.4.C j .$.7.0.49.

Bn viarium . 1 ■ -•» >

Breviarii novi ufusan fub obligatione. lJ.cj.fi.cn.] j

Quae licentia requiritur ad ncc imprimenda. ib.n.4.

. ' a Bnvitns .

Brevitas qu* tempori sexculat laborem diei feftnri. M-cJ.fi> s.n.i.

Bulla Cruciat x quam poteftatem dat ad vota commutanda. 1 . 3. c.i 6.
6 j, oum.it.

Bullam eamdem habens an obligetur tempore interdidi adcfleSa-
croiodiefeAo. l4-c.a.$.ajva.

Bulla eadem an Sacerdotibus, & Rei igiofis concedat ufumladici-
niorum in Dominicis Quadragcfimse • M.c j.$.i .0.17.

Bullae Pontificum circa pada in creandis cafibus. libJ.tomj.cj.
$.8i n.xo.

Butyrum .

Butyro an vefei liceat iis, quibus licent bdicinia. I4.C.4.S i.n.r 9
An in jentaculo Jejunii . ib-fi. 3-11.4.

Cucus .

C itcuSjVel lufcus qua ratione obligetur ad officium recitandum
l.xx.j.$.8.n.io*ii.t4.

Cautore .

Cantare profana in Ecclefiaquod peccatum . l.a.c.^.fi.i.n j.

Cap* liamus , Cape liant a ,

Capellano Monialiumao liceat reciure Officium , de quo recitant
Moafales. l.i.c.j.Gi.nja.

Cape 1 lania fruentes an teneantur ad Horas Canonicas . ibid. fi. 1.
num. ao.

Caput.

Capita animalium non comedere an apta materia voti lib. 3 *C.tJ,

cm~trn. .

Capitulum fede vacante quid poflit io Juramentis. L4X.7.&3 n 7 >
Acc.16.fi.441. 4.

Quid in Votis. ,c.i 6 .$ 4 - n - 4 *

Quid in operibus fervilibus die fefto. L4.cj.fi3.nj6.

Quid iojeiuniis . L4 cj.fij.njl*

Capit ulu fede vacante an poflit abfol vere ab Hfrefi . 1 • ».c.i .fi.8.n.r a.

CaramutJ.

Caramuel non approbatur primdin duobus didis in materia luxu-
ri* . . lib-rc*

Secundb in peculio fervi . 1 . 8 .tr.I .C! .$.1 -«fl- 4 *

Tcrti6 in quatuor didis circa Paupertatem Religiofam . fib. o.
crad.r. c-i.fi. s.n.x.

Quartb in quatuor cafibus in materia ReAitutionis. l.S.rr.4 c. J.
Qyiatd in deledatione fpeculativa . i.xo.c.7.

Comet.

Carnes comedere an quis poflit in probabiliute medix nodis, lib. 1.
C Vide Jejunium. ■ <

Vide etiam. fi.jm.6.

An poflit, ne comprehendatur ut Catholicus . l^ c.i S.j.n.8.

Carnes non comedere eft de eflentia Jejunii. I.4.C.5.6.I.

Carnes ex difpenfatione comedens an teneatur ad Jejunium . Vide

nifptufatus od comes .

Carnes pluries comedens die Jejunii an pluries peccet, iib^fx.s.fi.1.
num. 17.

Carnes quas refpuit Jejunium, Vide Jrjuesium Ecclefiafiicum quid fit.

Caftut . ■ L ... -

Cafeo atrlicCat uti iis, quibus licent ladicinia. Vid t Butyrum. >
Cafeum adbibere in Jentaculo , < 5 cc. I- 4-c. j.n.4.

Catbecumenus .

Catbecumenus negans articulum fidei an proprid fie Haaeticus,
1 lib.a.c. 1.5.4. n-a. ••••«. . T . •«

Canfa . ,

Caufa,qua requiritur ad differendam Voti exeeutionem. lib. 3x.ru
• $.3.1 n.8.

Caufzexcufantesi recitando Officio divino quae. Iib.ax.5 fi

n.3.

n.].

- - «W 3 *

... n.*<.

n. 16.

Impotentia
Qu.d G Impotentia fit foitlro ad partem
Infirmitas. v-j * .

Nocumentum dubium .

1 Gravis occupatio»

Paupertas.

Caiifzaddifpenfandum in juramentis.

Quid exiftente caufa dubia .
v Ad commutandum in iifdem.

Ad difpenfandum in votis .

Ad commutandum in iifdem .

Ad concedendum laborem die feflivo

n-f8.
lj.C.7^'of4-
Ib.nJ 7.

L3x.744.fl>! 1 '

li,c.r6,fi.4.n.fo.

ib.fi.f.n.7.8Acil.

1 . 8 . tr.3.5 jfi.lege etiam Caufz excufantes i laborando in diebus ferti ; Vide Fejla die .

Caufis civiles»& CTiminales^uae prohibkaB diefefto .
Caufa: excufantes i Jejunio .
if£cas five fenilis, five juvenilis. (

Quid in ftEtninis quinquagenariis.

Quid dc Religiofo quoad Jejunia Regulae .

Quid de eodem Sexagcnarioquoadeadepi.
uid de iifdem quoad Votum jejunandi. .

' jd quoad jejunium fubr(^»CUA votis a Pontihce .
itas» quae & quanta.

J4.c*4>fl*4

6D.I

fl.J

dn.6.*b.

• 8

0.9
i n.io

i n.14
Ars

3 °4

Ars laboriofa .

Exercitu per fe laboriofa quas •

Per fe non laboriofa , quae .

Dubie laboriofa, quse .

Quid de coquis .

De Tutoribus .

De Barbitonforibus ,

De affamen t ibus artero laboriofam exfua voluntate.

Index Rerum» & Verborum.

Inum.
num.»7
num. 20
Dum.29
n.$o

Paupertas au*. num.jJ

Quid de volente laborare , ut fic reftituat , poteftnenegligereje-
junium. n.35

Conjugium in quibus cafibus . n.57

Opera pietatis , & difficultas jejunandi . 0.46.47

Tranfitus per loca infidelium . 0.48

Bona fides. ( m n 49

Ratio Hofpitii . n. 50

Ratio loci :excufatio dubia . n.51

Difpenf2tian.1i. Vide Difptnfartauispatofiim Jejunia.

Caufa, quae non excuiat i cooperando cum peccato alterius . l.y.
c-i$-4n 1 5.

Caufa negandi Alimenta filio ipfumqueeihaeredandi. l-j.c-3.5-t.
num. 8

Curiae excufantes , & non excufantes l pollutione . I 7 c 3.5. 5.
num. 48

Caufae excufantes i Reftitutionc bonorum temporalium . Vide».

tufantu tawfa .

Caulae excufantes i Refli t utione famae, Vide Fom* rejbtuti » .

Ce* fur a .

Cenfurae an incurrantur cum ignorantia, & qua. l.rx.a.ff.io.n.at.

1-4-C-j Sa.n .7

I.8.tr.$. 07.$. 1.5.1$
1.8.tr.i.c.7§.l.n.x

lege item .

Charis ai .

Charitas inimici debita quo fe extendat .
Chari tas proximis debita in temporalibus .
Charitas debita Proximis in Spiritualibus.
Charitas Parentibus debita .

Charitas erga Deum quid fic .

Quando obligat .

Charitas an excufet ab auditione Sacri .
QuJd in Jejuniis . Vide Hafpttii Pstit .

Chirographa .

Chirographa . Vide Crtdits on po/fint tendi .

C for».

Chore* an prohibitae .

Chorearum Tres claiTes .

Prima pudica , feu pura .

Secunda impura per fe .

Tfcrtia impura per accidens

Chore* an fint,vel ratione loci, vel perfonarum prohibiae. I.7.C8.S.

7. num. 5

Chorus .

Choro non alfiftens/ed nec diftributiones fumeas an peccet U.c. J.

S-4- 11 » 1 ...

Chori affiQentia an fuppleat attentioni . ib.n. 10

Cbriflianu / .

Chriflianoan liceat remigare in Claffibus Turearum. 1. f.cap.t .f .4*
num. 41

Chriftiano an liceat ufurisA furtis Tureas expilare. l.B.c. 3. c-8.$
num. n

Claritus .

Clerici Beneficiarii . Vide Btucfidarii .

Clerici quando prohibentur jurare in manibus Laid . *•%

Cittumfismi a. .

Circumflanti* Rcflitutionis . l.n.tr.4* •

Quis.

Pauper fidus .

Religiofosjrre alieno, vel furto gravatus . x *

Cui .

An rcftituendaresDomino nodtura.n.a.Vide etiam tr.a.c.inj.

Cui; redimendum, Defundo Domino fine haeredibus . 0,1

Cui, quando incertus cft Dominus .

Cui, quando nullus exidit Dominus.

Vbi dc Thefauris.

Quantam.

Rofiltw.Q faa» Domino, illo non tdrertente .

Keflitutioftda per intermediam perfonam .

S uid fi Mediator rem redimendam amittat .

■redonum an teneatur Haeres mortuo Donatore .

Quando .

«"'"«quo.

«oloco.

H? n doexdcliflo.

quid (is.

num. 18 _ CothoUts.

num-zi Cocholau an frangat jejunium.
num.it

.16 Cogi quis an poffit rem fuam vendere.

Cogi quis an poffit rem alienam emere .

Cogitationes .

Cogitationes turpes, ut caufae Pollutionis. 1.7x.|.fi.j.n. joAc ji
Cogitationes morofae. l.io.c.$.Vidc etiam D cUilotic/pocuUtna .
Cogitationes quaedam morolk,m quo vit* flatu liceant. 1. 1041.4

Quoad omnino (olutos. n z

Quoad conjugatos. n.$

Quoad fponfos . 11.4

Quoad viduos. _ n.j

A cogitationibus roalis,quandocenreatur Teparari malitia, l.io.c.4
Per praecifionem in aliis materiis i luxuria . 5-i

Per prarcifionem in materia luxurie. S.a

Per appofitam conditionem in aliis materiis i luxuria . $.$

Per appofitam conditionem in materia luxuriae. $.4

Perpenduntur quaedam alias conditiones. $.5

Cogitationes,^ Imaginationes Objedi mali, quando funt peccata .
l.io.c.i

Comedere.

Comcfiio calidorum , ut caufa Pollutionis. 1.7-e 3 § 5n.fi

Commodare .

Commodatam rem an quis debeat in communi periculo praeferre
fuae. l.8.tr.3-c.j.$.j

Commoditas .

Commoditas voventis an det caufam difpenfationis Voti . 1- J-c.ifi.
$-44ium.t5

Commutatio .

Commutatio Juramenti quae,* quo, propter quas caufas. I.j.c- 7-5 4*
per totum. ... ,

Commutatio voti in majus, inaequale, in minus, l.j.c.10.9 j-per
totum. . _

Commutationes aliquae votorum praQici. . l.jx.in.b.o.n.ii
De Commutatione quadam voti,dc Juramenti pu conulium. I*3«
cap. 17 ,

Comfenfatto.

Compenfatio. * . 1.8.tr.a.c-f

An fit Fur, qui fibi compenfat, quod ipfe debetur .

Compenfatio cum redivcrfaiiua.

Compenfatio in debito dubio. , .

Compenfatio in re,quar mittitur ad debitorem, 1 vel ei debetur, v-4
Compenfatio famulorum . H

Compenfatio fidcjuiloris. 9-J

Compenfatio ex bonis defuncti . V -7

Compenfatio contra juramentum, quando nam eft licita, l. J- *• 5 ■*

nttm ” -"c

Concaufe, feu cooperat.res ad aflaunem injullam quoad «8««^

JuLT feu Mandatura. «•«

Caafiliurtl •

Conicnfu* i Palpo *

Rccutfus-

MuVus. r, No no 88an5,Nonmanifellins .

Quo ordine hae concaufse teneantur ad refiitutionem .
^aotumqu* libet redimere debet .

Concubina .

Concubinam aflociare an liceat famulo. J.J.c.f .$.4.0.18

Concubinatus quid fit- I.7X.1 .^.x.n.r

An abfolvendus, qui concubinam non eiicit . ib-& n.g

Poenae concubinatus. ( n.|

Concubina, quoad Cooperationem cum ipfius peccato. Vi dcCoopo*
ratio tum Ama/ia .

Concubitus.

Concubitus cum Damone , V ide BrftiaUtat .

Concupifctntia.

Concupifcentia an minuat voluntari utn . l.t .c.x.$.4

Concupifcere fasnunam ignotam an fit Stuprum, AdulteriumA Sa-
crilegium. , _ _ . I.i.c.i.$^-«.ij

Concupi (cen t i* fedatio fola an fit reflus finis m Mat rimoiuo. I j.c.
3-S-J. n-*

Concarren .

Concurrente Vita propria, vel honore, cum bonis Proximi, vel Rei-
publicae,quid praeferendum . K.c-i -toto 5.1

Conditio.

Conditio in votis conditionalibusquomodoimplen da. i. 3. cap. 1 2.
$.6.n>4 *

An poffit impediri, vel i vovente, vel ab alio. ib-in.j

Conditionata vou an refervata. 1 .j.c.i 6.H.4-°*J*

Condi tionatse Blafphemiar quae • l.ax.p.fi-4 n - » »

Conditiones requifite ad juduminterefleexdamoo emergente , vel
lucro ceflante . 1.8. tr.$.c.8.$.3.n.»A p«i »

J. i.ci.S- 3 Cooditiones appofit? , quando aufaunt malitiam i cogiutionlbos .

lib.10.

I.i.c.i.§7.1n.a

l.jc.i.ij.per totum.
l.j.ca.§.r. per totum.
l.j.c.14.1»
L5.c-a.per tot.
1 2 c i § 1
§i

I.4C.a.5.3.n.8

l 7 A.t .$7
num.t
ibu
num- 3

ib.

n.31

S-4

n.i

11.3

n 9
n.u
$.6
ST
S-»
n-a
n.6
d.8

Digitized by

agle

-4 _

Index Rerum, & Verborum.

3°5

U ox. j.$. 5. 8 t 4. vide etiam *W. i cogitationibus malis .

* Ctnfabalani .

Confabulatu in choro an iatisfaciac. lix. j.$.4.n.xx

Genftffarius , Cenf effio .

Confefiiriiinftru&io profcrupulofis, Lt.c.J.$.8.in.»J

ConfdTar i us an paflit uifpcnfare in jejuniis Ecclefic. uh-4-c.j §.7.
nmn.dc

Confedio fidei quando nece0iri6eft exhibenda; Vide Credere .
Coofeflarius quomodo fe gerat cum Volente differre redi tuti o-
nem.vcl nolente reftituere. Ll.tr 4 c. 4- per totum.

Confeflarius quim prudenter fe habere debeat in examinandis
peccatis luxurue . L n-4

Confeflartus,quini poenitentiam injunget Homicidae . lib.ft.cap.j.

Consutus quomodo fe gerat circa inimicos nolentes fe alloqui ,
«* lib.jc.if 5.0.2S

C 9 nftgi» ,

ConfefTio frequens eum eodem Confeflario magnum remedium

contra luxuriam» l.vcio.num.r

Confuge .

Confufio rerum quomodo transferat Dominium . Lt.tr.J<c.$.$.*
num.ic

Cnjugi* ttn .

Coojugium,quandodatcaufura excufantem 1 jejunus . lib.4 c 7.
num.37

Conjun ,

Conjugat isan liceant cogitationes morofae . I.10.C.4 n. j . fine, re»
mifiiuc ad 1.7.0 $.$. $

Conjuges quid fibi invicem debeant . I j xap.J

Conjugatorum peccau in materia luxuriae. l-7.c.$$.j

Pollutio cooju|is. num 1

An peccet Coa/ux, fi reddat debitum alteri femen extra vas et
fundenti . num. 4

Coo jux an lcipfum libidinosi tangere abfente altero poflit . lib.7.
c.$.$ j.nura-4jr

Coojux , quomodo fe habere debet, quando alter eft adulter, lib-7
c.$.$.$.inum6

. C onfcitmia .

C °° paragi* prob * l>il '*^ cu °pinio,quid,& quot up lex. lib. 1 xap. J.

An illa etum pariat authoritas unius, 1 num.4

An probabilitas probabilis, i » mun.7

• An squalis probabilitatis, i num.9

Coolcjcntia^quid, & quotuplex • ibid.fi

Vera, filia, erronea, probabilis, dubia, i numx

Conlcientiam errantem an lequ i debeas. ib.$.x

Quomodo eam deponere, a # num 9

Comcientu dubia quale peccatum parit. ib.$.6.i num. a

Conlciencia icrupulota quae, rnde oriatur, A quid remedii, lib.i.
c.$.$.8. per totum.

Pernitentis fcrupulofilnftruffio . nuraa

Coafeflarii pro eodem infirudio, i num.i}

Confenfus .

Confenfus, una ex Concaufis injofbr aOionis , quem pariat obliga-
tionem reflitutioois . i.S cr.q c.x.$ $

Con/ftium. •

Con filium una ex Concaufis injufcr aftionis . ibid.$.x

Confilium dare ad peccatum mind$,ut vitetur majus : vide Invita-
rt ad peccatum .

Confli ium petere i Patre pto matrimonio an debeat filius, lib.j.
cap.x.g .$.num.6

Canfuetuda .

Coo fuetudo jurandi. # I.$e.t.$.j

Confuftudo male jurandi an lit in fe peccatum . ibidem nume-
ro i,

Coofuctudo an excufet ab audiciooe Sacri die feftivo , lib^xo-$.
a. num. 9

Ao i laborando . I.4.C 4-$.i.n-ai

Coaluetudoquibos figniscognofcicur fuiffe introducta cumobli
gariooe. l.f.t.1 x4.fx.ni5.flc deinceps.

Cent emptus .

Contemptus in rebusSacrisao aliquando venialis. Lix.i J.n.6
Contemptus praecepti quando mortalis . ib.$^.n.i

Cetui tu/ are .

Contimutum peccatum nolenti, refcuete. Ltt.n.c.7

Centralius .

Contnt&us ex roctu gravi imufto . Lix.».$.jin.ii

Ex levi. §4

Ex dolo. $4.n.xo

Conrra&usan confirmentur juramento. Ljx-f.ti.fi

In Contraflibus an aequi vocare, vel fifle jurare liceat. 1.2.
e.4.6.1

Contradus quid fit . 1.8. t. $ .c, 6 . $. 1

Ejus divifio in Nominaturo,Inoominatujn,Boae fideiilndi luris.

T*mi. T. /. Dt Det. Prae.

Nudum, Vcftitum, Onerofum, Lucrativum.

Contradus emptionis f rumentorum i Maflario formula , & Ju (li-
tu. 1.8.tr.$.c.7$.7.n.ii

Contradus cum dolo , vi ty Vide Deeeptionei occurrenaot .

Coni radus emptionis, venditionis. Vide Empii » , & Venduia .

Coutradus i gaudere . 1.8,tr.3^.7.$.6.n.id

Contumelia .

Contumeliae. 1.9X.$.$.*

C— forat i», Coepti ari ,

Cooperatio cum aliis in fradione Jejunii . L4X. $ .$.6

Pater, & Dominus refpedu familia . nunvx

Caupones , & qui cibos vendunt . numd>

Amici , icu Holpites i num.d

Cooperari indie tcfto cum iofidelibusinopere fervili. Vide opera
fer vilia.

Cooperari ad peccatam , quando peccatum . l.j.c.i.S^n.f

Cooperatio famuli cum peccato Domini quando exculatur. 1.JX.S.
$^.nui«

Cooperatio cum A mafia. ib.an.aj

Cooperatio vendentium cum mali ementibus. Xnti.$j

Cum foluturis jejunium. nu.; j

Cum idololatra. nu.$«

Cum minifitante indigni (aeramenta . nu $9

Cum inique Pugnantibus , & aliena bona diripientibus . nu.40
Cum ufurariis-
Cum tranfgrefliiro praeceptum .

Cum parato ad peccandum .

Cooperatores cum ludentibus , V. Barattaria.

U.4X

U.6x

nu.65

Cooperatores cum injufUs adibus, quoad obligationem Refiitu-
tioms V • Contaufa ,

Cooperatores cum Homicida quid debeant. V ide Hemtadit c cope.

ratae . Culpa .

Copulat fini* quinam efle debet . 1.7-c.$.$.j.n.j

Sola Sedatio Concupifcentix, vel Sanitas an fit bonus finis . nu-8
Quid loladcledatio. nu 9

An habens intentionem ad aliam peccet. nu.r j

An effundendo femen extra vas. t nu-»4

An lemiiunte altero ex con juge alterum non femi nare . nu.17
An Conjux lemper reddere d»itum obligetur iub mortali . n.xo
Afferunt nihilominus decem cxculatiooes. ’ anuH

petere debitum intra vaspr*pollerum,icmper eft peccatu. d,$r

S uid de tadibus circa illud vas , vel intra os ■ n $ ».& $ j

fodus,leu litus diversus io Copula quod peccatum . nu.$4

Tempus Mcnftrui , vel Gravidationis an arceat Conjuges i cor
puia. nu.jj

An tempus Adventus, vel Quadragcfimat. nu.$6

An Tempus fenedutis. nu.$7

An locus publicus, vel facer . n>$9 &40

Tadus, Ofcula, Afpcdus, verba curbia , quando in Conjugatis
funt peccata . V. eaidem Voces .

Copula cum Dormiente , vel fenfibosdellituta, an fit Raptus . L7.
c.6 $.*.n.i7

Quid cum ftatua Marmorea . L7X.7.$.x.n.to

Copula Matrimonialis an interrumpi queat. L7x.J.«.n.r6

Quid de fornicaria. c. i.fi. n.8

Copula cum Vidua an lit limplex fornicatio . I.7X. i.j.i.n.4

Copula cum fponla alterius an fit Adulterium . nu .9

Copulf fini», Modus, ticc. Vide Cen/iegatorum pectat a in materia lu-
xuria.

Coquat.

Coqui an excufentut i Jejunio. L4c.j5.7n. 17

Credere.

Credere quid debemus de neccffitate medii. Lax<i.$.i.n.x

Quid dcneccflitateprarcepri. nu.r

Quando . dnu.S

Creditam .

Credita an poffint vendi, fic quanti, L8.tr. $.c.7.$. J.n.l7.& $.8- per
totum .

Credita pecunia vendere. Vendere pecunia credita.

Creduli! at . ,

Creduli tas Infallibilis ex aflris a n peccaro i aofa . Lxx.6.$. t .n.ao

Crus,

Crnx CHRISTIDOMINI , qua adoratione colenda ? Vide
quia CHRISTI, (X Saafiorum .

Cubiculum .

Cubiculum amico commodare an podisad fornicandum. Lc.cr.
$.nn.ao

Cui.

Cui, una ex circumflandis reditu tionis . LS.tr^.c,t.$.j

Culpa.

Culpa juridica, lata levis, leviflima. Theologica, venialis, vel mor-
talis. I.8.tr.$ c-£$.4.n.i.&}

Culpa in proprii dWo contraflu • l o.tr. J.c. j $.i

Culpa in quafi con tradlu. ib.G.a

Culpa levis in una materia^ravls fubinde efl in alia. l^.t. J.c. j $.».

n.i.&x.& $4.n.j

CuL

30 6

Index Rerum , & Verborum.

Culpam non eommitten»>non e ff dignus poena. lib.jx.i f4-ni a

Cultos Divinus aa detcaoOun laborandi dic frfiivo . L4
C ****** •

Curator qu* minoris vota irritare valeat • l-3x.16.5 gln.17

Cufles .

Cuftodcs cx officio tenentur ad relhtutiooem ablatorum , nifi fures
manifeftenc. r . . 3**4

Quid de reOitutiooc pera* qu* non Wvatur . ibid.

Cnftodes. & fimiles an le ablcondere poffint,qud fures comprehen-

lib.jx.i.5+n.i.&g
D

dane.

E uum, deua£io,difpenfac io, donatio. In dubiis horum quid

lib.i.c.g.n.7

Damnum datura quam obligationem rdtitutiows parut.Li.c.4.5.»

Damnum datum 1 tuo Animali, vel fervo. ibn.6

Damnum datum 1 tuo filio . ib.n.6

Damnum emergens ex Mutuo. L6.tr.3x. 3.5. 3. fuse.

Damnificatio : Vide, M*****' 0 "** ***** ***** •

D vawa.

D*monum idju ratio, qu*,&quiUi,&c. 1-3-c 8 $.»

Collocutio. num.4

Petitio. num.g

Praeceptio. .. numn

Coetera vide Verbo Adjurate t Ex em fi * ,

Debitum .

Debita Patris an folvere teneatur filius. l.j.c.a.$.i.n.7

Quid, quando Filius poflidet bona vinculata. ib.n.7

Delitam (cnjug*/e ,

Debiti conjugalis petitio, vel redditio, quando alter conjuxeft A-
dulter . . , lsx.y$l.kn .6

Quid de redditione, quandoalter cum peccato petu . L7X.3.5.J
num.n

Debitum Murimooii. l 6.c.J.lnjo. Vide etiam Conjugatorum

A SSt^matrirnoaiili reddendo decem caufcexcufut. d-S ?-

' num 10

Deeeptte .

Deceptiones occurrentes in emptione,& venditione . L8.tr.3x7

(.1 «

In pretio. num.i

In venditione fada duobus. num.*

Io diminutione rei vendit* • num-4

Mifccndo rem vilem cum p retiola * num.6

Vendendo amd pro quo. num-7

Fraus A dolus, vel error in ipfa venditiooe. num-; *

Quando dolus dat cautum contradu». num.i 5

$Hndo dolus incidit in contraau». . num. i»

Ouando dolus tertii dat, vel noodat caufam contraHui.

Quando non fervatur exprete conditio .

Dex ipiens pdtnitcns an monete debeat deceptu m . ««J

Ex Deceptione initi eonttaflus cum juramento quid . ib.0.» 3

Decipiens occultando vel non mamfeilando vitium mercis .L8.tr.3-
cap 7.C.I* num.» j
Quid,fi vitium fmn parte Mucia.

Vitmm patens an mamleflaodum i vendente. num.i»

Intertortus vendens de Vilm "j n U

Vendensttm incogniti valotts anjud.cetut deceptus, “ i*
Quid de vendente rem tn fe ib num.i J

Deceptio in folutione per monetam lalfam . “ nui qs

Deceptio io Monopoliis : Vide, Monopolium .

Uti IBI a. ,, _

Decimas non folvere an Sacrilegium . l-s-c-M-l

Dedecui . .

Dedecus fubite an obligemur propter booum Proximi . I J cap.t

Si a-it.^ A

Deflorator Virginis : Vide •££££* '

Defundorum Officium die fecundo Novembris an ^riligatio-

nc recitandum. . r . U A I

An poffit recitari pridie Vefperi . 10.5-5. 7

Degradent/ .

Dcgradatusan ad Officium teneatur . LU-fJ-ta.;

D tleOatie.

Dele^Uti 0 folaan fit inculpatus finis in Matrimonio . L7X.3.57.

Delegatio cadus naturalis, Libidinofa, non libidinofa . 1-7 cap.t
v\_, 5: l -inum.a.&num7 , . .

i^lcdlario mnrnfl MOCip.)

^^^Uuombus infulgentibus quomodo refiftcndiun » Vide Me-

tue, tegitotituet .

Deledatio fpecuiativa quomodo peccatum . f.i.c.7

Dehitroti* .

Deliberatio imperfeda dat caufam difpenfandi votum. L3C.16.
54.num.z3

Denuntiare. u„-’ .

Denunciator criminis . ' 1-9-cap *-5 4

Denunciari occultum Crimen an valeat . ib.n. 3

Dcnunciand* Blafphemi* Hzreticales • Lxx.6.5.4 0.6

Deputati.

Deputati ad Chorum : Vide, Hera Canonica /y Hjligiefi deputati .
Dtfperalie .

Defperatio quid fit. l-ax.i.5-1-04

Defidertuem.

Defideria turpia ut cauf* Collutionis. l 7c.g.$.g.rv;o. Ac < 1

Defiderare malum alteri quando peccatum . L |.c. 1 .$. 3 i n.29

Defiderarc bonum effedum ex mala caufa quando peccatu m . ib-
Defiderare malum fub condicione . 1 b n go

Defiderare malum alteri ut bonum tuum , .vel utpariens bonum
Reipublic* an liceat . ib.num.31

Defiderare malum fibi aa quis poffit,ut apprehenfum bonum. Lf.
cip.1 S.j.num.jq

Defit utre.

DeArudor rei alien* quid debeat . , L8t.3x.35*

Dcffrudio : Vide, ^gRitusiemt raAix tertia .

Determinare.

Detenninatum pretium requiritur in emptione , & venditione .

Ub.8.c.g.c 7. $.1. num. 4

Detrahere. ;.,n- • i

Detrador : Vide, Fama . J

Decradorcm audiensquando peccat. L9.C.3 $-7

Detrimentum .

Detrimento tuo notabili an debeas tuam rem vilem in communi
periculo alien* pretiol*pr*fcrre. j.a.u.J.c.s. 5.3.04

Ductio . 4 {■ 4 1 .. ■

Devotio fpecialis ac con^rdoram interpreundi votum . lib.>

cap.16.5x. num. j.& 6

Dialapett .

Dialogus de chariute parentibus debiu.

Di/ficu/tai . l.o

Difficultas exigendi fortem an det lucrum in mutuo . Lo.tr. 3*

Difficuttasfqu* dat caufam difpenfandi vocum. IfM- 1 6.6.4.11. 1 1
Difficultas.qu*ilejunioexculat. L4X-J 5 7 °-47

Dilatio . .

Dilat io.quf eft peccaminofa in excquncdis votis , loexit. A9.3.
i num. 7

. «

Digni, vel digniores, qui fine quoad Collationes Beneficionmi, oc
Officiorum, 1 8.t.3 c 4 ? 4 n.i

DileOio Proximi : Vide PraUptum de Jifitettde& V idc Qharttat .

Diminuere .

Diminuere de mercc,pr*textuviDoris pretii. L8.tr. 3x7.5.* i.n.4
l/i/pm/ar* .

Difpcnfat quis i poena incuria ob mccftura . L 7x4.5-a.n- J

Difptte latio .

Difpenfatio Juramenti : Vide , ^ t laxatio Juramenti .
Diipcnfaciovoti : Vide ? Vate difpenfatm.

Difpenfatio qu*, & cujus requiritur ad laborandum in die fefto.
I4.C.3.5 x inum gi

Difpenfatus ad Carnes an teneatur ad Jejunium Ecclcfi*. I.4.C. S
5.1 i num.*

Difpen fatus ad Carnes an intelligatur difpcnfatus adladicinia .
ibid. num.g

An ad omnia genera carnium. num. 8

Difpcnfare quis poteft i Jejunio. L4.c7.97-* num y a

Summus Pontifex, led.ut licitd, cum caufa . ibid.

QuiddeEpilcopis. num. 54

Quid de Prar latis Religionum. num.jy

Quid de Qmicflario^ledico»Abbatifia,yirodo«o . num.6c

Diipenfatio probabiliter data an faveat difpenfato, Lix. 3-5 3*

num. 19

Di/putatie.

Difputatio de rebus fidei qua ratione prohibita. Lax.i $.1 1

Difpefitie . ”

Difpofitlonesfafl* contra prifis Juramentum an Gnt validae. L$.
c.g $ j num-7 . .

D iJJ cluite .

Diffolutio Maleficii : Vide, Maleficii Hffekati*.

Uifi anna .

Diflantia qu* tollit prcfentuin ncccflariam in auditione MiffiVj
I4 c.a 5.1 num.i a

DifiilUtie .

DilUllatio, quomodo differat 1 Pollutione. I 7 c.g 5.j num.s3

Difi'i-

Digitized

Index Rerum, & Verborum.

307

D ijfri&ntit ,

Diffribatio officiorum an vendi poflit . i.8.tr. t n ®

Dediuributione pecuoip Icgatar quid . ibid.

Divinatio quid , & guotuplex . l.*.c.€.$.i.o.9

E/w pcena,*abiolutio. lb.Mo-1 4.&IJ

Dofl» quid docere debeit iu protubilibol. l.i.c.q -S+l n.i ,
Mw,

Dolus, * fraus in eontradibus : Vide , Dtttptittui Htmrtmtt .
Dolus, * fraus in ludo: Vide, W«/ .

. Dtmimmm .

Dominium quid fit . l.S.tr.i.c.x.nur.

Dominium proprieutij differt i Dominio jurifdiftiooi». n.*

Item i PofTertione, ufufrudu, & mero uni . n,^

Dominium rerum quifnam habet • ib.e.a

Dominium acquiritur titulo, * pofleflione • ibx.j

Dominium quomodo acquiratur per Alluvionem. lib. 8. tnd. 3.

' Pe“djunaioKra. fUtffl .7

Per Confufiunem . num. 1 1

, Per Admixtionem. num.if

Per Prarfcriptionem : Vide , Prtftriptii .

Dtmitm / ,

Dominus an eiicere fervum debeat habentem Concubinam . I. j.c. l

Maii

Domino ignoto,vel defundo»vel incertO,vel nullo,cui reflitucndum
f a.tr. 4 c.t.f.j.n.i z

Domino non advertenti fafla reftitutioan valeat . Ib f.«.o.a
Domini potefiu circa vota fervi. l.J.c.id.$ Jn.45.OC ya

Dominorum Juramenta cootra fervos . 1 . j.c j ;. i.u.6

Dtmni .

Domui profefu Soe. Jefu an poflit permutare frudus fui Hortuli ,
quos ooa beet vendere . 1.8.tr.3.c7.$.i.n&

Dnulii,

Donationes inter Patrem , fle filium .

Donationem alteri peccaraiuosd fidam Impediens ad quidoblige»

n l.&tr.j.c. 5. $.1.11.9

Dooauo nimis prodiga jurata quid obligat. Ll.c.}.$j.n.X7

.. . T>»rmit*ni ,

Dorimtant io Choro an (atisfariat . Ls^p.f^.n.r^

I Juti lar».

Dubitatio quomodo differat k Judicio, Sufpicione, Opinione, l.t J-c.
i.num.i

Dubitare de peccato alterius an fi t peccatum, ib.a.ri

Duiwf .

Dubia excufatio an det caufam non jejunandi . l^.c. 5.6 741.71

Dubium dat caufam difpcnfandi votum . l.i.c.16 Q^.n.iq

DubiaCoofclentia : VideC**/?«*r<* duiia .

Dubia permulta percurruntur, & decernuntur. 1 . i.c.J.$.7*per tot.
Dubi um an res praecepta graviter conducat ad finem , qua ratione
interpretandum. . J.r .c.i §.3.0.14

Dubium vincere qui non potert,quid faciat . , l.t.C.j.f.q.n.;

In Dubiis melior eft conditio poflidentis ■ 1 . jx. j.$.6-n. t

In materia Juftniae . ibid.

b al iis materiis. n.lo

Dubiis in quibus favet poffeflio. I.f .e.3-$7.per tot.

Dubitans an omifetit aliquid in recitatione officii , ad quid tenetur .

Dubius in fide an Haeretica*. lj.c.z.S.r.nq

Dubium/i Gt an efedus procedat 1 natura,an i Darmone, quid /udi-
candura. I.a.c. 7 .§.z4 n.di

Qftid, G Gt dubium ut procedat 1 Deo, an k Daemone . ib.n.68

D utllwn .

Duellum qoid fit. Lfi-c.r.$.*n.8

Etiam privatum ei prohibitum fub excommunicatione Ponti-
ficia . n.i i

Quis abea abfolvit . ibid.

Etiam Inftigantes/avoremque dantes . ibid.

Quid de Provocantibus , non tamen adu pugnantibus , n.i j

Duellam acceptare , an aliquando JicQt . n.T«

Qoid , fi certA friatur non fecutura pugna. 0.19

W*.

E FfiiGo feminis extra vi» in Conjugati», aliifque. 1 . 7. cap.3. $. j
num. 14

Ubfife.

Eledio ad officium,vel legatum an vendi juQd poflit . L8.c. 3. c. 7 .S|

• num. 6

E brmfyn * . -

Elermofytia , Enicheja, Euchariftiar fufeeptio , Excommunicatio ,
Executor fenteoti*. In dubiis horum qoid fiet . 1 . 1.C3. $.7

Elcemotyn* votum quomodo commutatur. I-U.ififuri
Ttmi.T, /. DiDft.Prac.

Emptio alieno nomine. La.tr.3 c -7-y 9-"-°

Emptio, &venditioeftcontraflusbon*fidei. L8.tr 3 c.7.§.in.i.
Requiri t primd Confenfum ,& quidem abfolu tum . n.i

Secundi Pretium,* quidem determinatum. n.4

Eleemofyna per vi-tum proni i fla Pauperi , ut ts ufuxa exerceat. L I
c.ij.n.3 Tf. ' * 5

Quid*ii promituturob vanam doriaip. lb.n.(

Quid, fi prom itutur fub diGuntlioae cieemofyiu , vel jejunium .
ib-5-in.io

Elecroofy nam erogare quando tenemur 1 . j.c.i.$-i i n.17

Quibus elargienda . anah r*

An teneanur Pauperes inquirere. n.10

Elccmofy nam an oporteat reddi i fido Paupere , vel otio vacante .
L8.tr.4-c >-$.T

Emtr* ,

Erocn*,vel acquirens rem alteri obligatam quid debeat. L&.tr.J.c.t
f.j.num.y

Emens rem aliena pecunia quid . UUr.3.c.7.$.t.n.i 7

JB mpitt , “ v 1

Emptio omnium mercium ad inducCbdum Monopolium . 1.8. u.S

Emptio rei furtivae. l.8 tr.a c.*

Emptio alieno nomine. Ll.tr.3 c. 7.$ 9.0.8

" ^ •- —j— -« V ea-: Ll.tr. J c^ii n.l

"•4

Teni6 rem, & pretium. n-J

Emptio, quoad multa. Vide prrtiam, v»icr l Actpti*»
mt •erurrtnttt .

Eroptiom fit eadem , ac permutatio n. 8 * deinceps.

Emi , & vendi ,qux pofiunt. Vide, vmdi^ mi itimpQum*.
Emptionis pretium multiplex . Vide Prttium .

Emptio anticipata. 1.8. ».30.9.4.7

Emptio frumentorum,* Gmilium fafla inter Mercatorem A Mif-
farium anticipato pretio . L8.tr.j.c-7-4.7- i “-3

MaiTarius an poffit cogi ad reddendum frumentum . *n. 14

Augmentum frumenti cujos ctl n.i 7

An poflit flatui certa quatuita* configmndafrumenti . n.i 8

An Mercatori liceat pignus i Maffar io accipere. »• »9

An qui Maflarius non ell, uti h« Contradu queat . n. ao

Quid debeat Maflarius morofu». c |Ba ^

An revocari idem Coatradus poflit. n.31

tpifupmt. "

Epifcopi cautd imponant excommunicationis ppiam . I.T.Cap.i .$.f
num. aj

Epifcopi an poflint dare licentiam legendi libros prohibitos .
fi.7.«»um.7

AnpoffintipG legere. 1 xb.rx. x 9

An poflinc abfolvereab HxreCi . lb $.8 n,i t

Ah poffiot cogere Clericos ad recitandum officium alicu/us Sin-
di. I.».c.j.$,x.n.g

Quidjfi Sandus fit Patronus , vel habeatur ejus infiguis Reliquia •
num-6

An noffit concedere licentiam recitandi in alieno ritu . n. 37»

Andifpenfare in Horis Canonicfs. l.a.c.s.fl.8. 0.14

Epifcopu* quas juramenu d ifpcn&t . J .3. c. 7. $.3. jundo cap. 6. $.4
num. 4

Quae vota difpenfat . c.id $«|i n.4

An fua propria. m ,g

A11 ad id alios delegare poflit. n^r

Epifcopus quoad infti tuendos feflas dies : Vide VtftlAtt .

Quoad di Ipeofandum in operibus fervilibus. l^C,*.5.n,3*

Qjoad difpenfandum in jejuniis. \.^x.y%.j.ka .74

E?u*i Mtkttmftt .

Equites Mei it en fes an teneantur reciureHoras. L»x.y.$.i.n.S

Eguitart .

Equitatio, ut Caufa Pollutionis.

Errm- .

Error in eoa tradibus t Vide, vtrt. Vterptkmi tttimntu .

Error recitand i officium ouid operetur . La.c j J-a n-ij’

Error in juramento quando pariat obligationem . I.3.C f.n.ai.

Error in vovendo quid operetur . 3-per tot.*

Infubflautia. uum.*-

In qualitate.

Inhne.

EtiebtriflU .

Eucharifliae frequentia optimum remedium cootra peccata lu-
xuriae. I7c.10.n6

E»miGu .

Eunuchum fe fieri an quis pennictere poffit. 1 ‘

Eunuchus peccans cum muliere an debeat catpiicare fc efle talem .
1.7.c.i.$.tn.9 ^ * *

Ext immunit at it .

Excommunicatio ignorata : Vide Ctnf+* .

Excommunicationem an incurrat Exorcifta percutiens clericum
arreptum 1 Da-, none

Excommunicatio an cacufcc ab audienda Mifu . 1.4-c* §.a.n.r

Excommunicatio lata ia forantes an incurratur afui antihus mo-
dica. L8.tr.a.c**.$.i.n.4

V a E*-

num. 4
nam, a

3 o$

Utuf*r*.

Eiculitml trutfgreflioncVeti cxcu&turijxrtu. I jc.l1.57,
•om-4

Exculatiodubi» an Jiberet J jejunio : Vide V*lutntuf*i'ts,

ExcufantescaunrireftitutJooc, llUi-Ctt-9

Excwlauoocs i Rcftuuugoc Urar ■ Vide Fwm ,

'Utrum.

ExecutortclUmcntl ai),dc quando eflepoffit Religio fu*. l.d.tr.f.

•+>** ■*«*,.

Eibxredtrc filium u podii Piler ot> indignum i Filio coninQum
. Mitrimonium. I 7.0 $1.117

Xihzrcdandi filium ijusr fint lcgitimrciuf*. I j.c.t S.i.n 8

Bsfitafy ,

Expcnfz fa percipiendi» fruflibus ilienp rei quindocompcnfindf.
l.S.tr J-c.J.fi-J.n.ii.ic '»

Expsttrt .

Exponi an pollit filius ad Hofpitale i Patre divite. 1.403.$.!. nu.

4 & f

Utri.

Exterisancariuspoflitveodi. l-8.tr.; .07. i 4 nu 8

Exteris an poflitconccdi, ut ipfi carius vendant . 1 8 tr.;.c-6.9.5.n.i

Extnmut ,

Extrema Prpximineceflius. Vi dcNtr/jfi/st.

Extrema neceffitas Parentum , vel lororum an obliget ad egreflum
a Religione* vel impediat Ingrcflum in illam . 1 . j.c.x.$. j.n-6

Fxifitr,.

Exigere juramentum i pejeraturoan peccatum . ]. J.c.i .§6

Quid per fitffos Deos ? ibid*

Excrcifta .

Exorcifta quo modo fc gerere debeat in Exorcizandb. l.}.c 8.JT.X.
per totum. Catcra Vide>f<#i<w*.

Falfa mirae uls.

F Alfa miracula, vel fallas reliquias exhibere, quod peccatum .

l.x.c.6.6.i.n^

Fallum Teilimomum . Vide, Ttflit.

Fama .

Eampal teri us quomodo Ixdatur. I.9 c.;

Quid fit fama . $.i.m

JLrditurdiverfimodc . nu 4

Excufatur tamen i mortali illam lzdcns ex variis capitibus.

Ex ignorantia. nu.;

Ex parvitate materiar. ibid.

Item fi non adhibeatur fides detrahenti . nu t

Si Crimen referatur folum uni, vel alteri probo. nu.7

. SiCrimen&t publicum. nu.9

Quid fi fit publicum alibi, hic ver6 occultum . nu. 1 1

Quid fi quis acquifivit bonum nomen . # nu .17

Excufatur item, qui infamaturo infamat inrefimili . nu. jo

Quid ob;u/lam querelam . nu 27

Famz reftitutio- l9c.J.$.i.n t

Caulae excufantes ab illa . ib.$. ;

Non pcccallecomra Juftitiam. nu.4

Noa graviter larfiflc. nu ?

Quid fi duis fine culpa detraxit. Bu -

Confenftxs infamati, vel ejufdem temiflio . nu.9

Julia, & non nocens detraflio . nu .ia

Infamatio reciproca. nu.16

Fruftranc^reftitutio. nu.H*

Damnum proprium proportionaliter notabile. nu.19

Fama qua ratione ralituemU . I.9.C ; 4-4

Fama an reftituenda nonfolOm apud Auditores tuos,fed eti|*P«*
illos, qui i tuis Auditor ibus crimen proximi noverunt •

Famam propriam prodigere an quispoflic . Vide .»/****' *

Famuli juandoexculamur ab auditione Millz- 1 &- 4 * C1 P- X *$* 1,n *

Quando poterunt miniftrarecibos vetitos Domini • l^.c. j.$.6.

numa

Quando labo rare die feft i vo I4.C ;9-*-n.7nn.

'^S^nsaaaSfBi^S

iriis. ib.in46

Index Rerum, & Verborum.

Anbrevitas temporis. mt.i

Divmasgultus.

Panem^ibolque conficere . fruclufqae colligere . nu .9

Barbi tonfons.l u toriique officium . nu.lj

Fxuperum fublcvatio. bu*S 4

Ablentia i loco fejli . 00.20

Confuetudo* nu xx

Dilpcntatip. , mugi

Fidtjubrt,

Fidejubere an pcffit,qui juravit non fidejufluxum . Ub.3xap.3-8* 9 *
nura 66 J

E ida» .

Fides divina quid, quzquc lunt ejus praecepta . Lax.1-p.37. Vide

Vtrl. Crgdtrt,

Fidescxterlusconfitenda. &•$.*

Fidesexterius non neganda. jbj

Fides interius non neganda . «4

V id. Vrh. Harr/ijf (j Vrbo HdreiUui .

Fihut , Filts . ‘

Filii vota quae Pater irritare valet. 1 .; c.r 6 $.;ji .9

Filius Hzretici apud matrem fidelem educandus . l.a.c. i.$.$.n-r S
Filiorum peculium , V hiep*mliam/ilm*m .

Filia renuncians bonis paternis an adhuc pollit ea petere . 1 jc.4.9
3. num. 4

Filii quid debeant Parentibus . j-oa.per tot.p.xo

Primo Amorem. $.in.x

Alimcnu. _ Wf

An teneantur folvere debita Patri. >bid-

Quiddi habeant k Patre bona vinculata. nu -9

Concurrente necdlitatc tui Patris/Sc tui filii , cui fuccurrcndum.

c- 3 •$•; ,

Secundo debent Reverentiam* c.a.^.a.n.T»

Filio non licet percutere, accularc, occidcrc Parentem prolcrrp-
tum. nu, l

Quid, fi arma capiat contra Remp. nu.io

An Filiuspeccrt, fi nolit rccognotcerc Patrem . nu.i 7

Tcrud debet Obcdicntum . ' -i. 1 "“jc

Filusan liceat mire matrimonium invitis parentibus. L4.C.2 94
Ancum dignis. nu# *

Ancum indignis. ° 4 -*

FiUu> an pollit de luo peculio difponerc . 1.5x4.94

An tdlari . nu * 4

An donare. . . . nu *^

Sili t Infanti* , vel Pubertati proximus, an fe m loro externo
obligare poflic. „<c\*

Filius quoad ludum . l.y.tr.i.c-4$ i.num.7 ib.0C lib.8.tr.a.c.9 9 .l.
num. 7

Filius quoadlegitimam • Vide
Filius an pollit i Patre exponi in bofpicali .

Fi/ur~

l4C.}.$ |. n4.de f

Filo, quod vi yo neverit, morbum mederi» an fit fuperfiitio. l.x.c.6.

Filo LVas^iei S plora rc an fuperftitiolum . lxc£.§* m .)6 & 67
Finit . _

Fincvoti de6ck:nic,.n . & quando votum dcficu» . l.,.C.I,.in 9

Q C Jd"n daobu.fa.bu S1 l«rod.6cl«Ke._ , _ ,

Fimi Ad/urant,* Docmoncm quis efle debet
ciiil^lusaua ratione invalidat ,uraroentum

Famuli, Ac non fu nu ji Coo p < . rl ntcscum ufurariis .

F^idieti», «. r ‘ fi '

quomftituuntur .

Fef^^^°' DC ‘Pi unt jfiniuntq» 16 * r.«.-i:.

^ to ^ lc qiue. Ac quando liceant Opera fervilia. Vide Oprajr.

re «odic^ rue<luI c lu £»cKufet. lib.4.c.J.$.».pet totam .

I.4 e.i.$.t

$ x.nu.r
nu.2

1 .J C.8 0 2. nu.»

Finismalu» qu* r.tiooe .nv^uut lur.mcntura. I5.C.4 $.j ti.i»
Finis malus ad;u nilus materiae bonx invalidat votum. l.j.cj.J.

Quid-fi lx« u5 finis ad jungatur materiae indifferenti . ib.n.7
Fini» quis iu aau matrimoniali . I 7X. ;.04 n. y

Vtfcut .

Fifci regii.de Domini cujufdamlcrvi Contentio oro bonisejufdem
fervi ab intdlatodciunfli . I«.tr.i.c.2 0.*4i4y

Fifcoan addicenda bona vacantia. 1 . 8 .tr. 4 X*i -9 t-nu.14

Filco an debeantur pcenz ante lententis, iu ut eas impeoicnsobU-
getur rellitucre. 1 . 8 .tr. 4 C. 2 . 0 . 6 .n.i*.C 4 Ou- 6 .vidcetiam.ib.
c a.0.».n.x

Fornitalis .

Fornicatio, quid fit. . I.7X.1 $.r

QuomodoexplicandaioConfefiione. ny.a

Varietas mulierum , cum quibus quis fornicatur, an explicanda .
num.;

Quid.fi fuerit cum filia Confcfleris. «u*4

Quid cum Puella prima vicc . nu *4

Quid cum infideli . nu .6

Quid, fi lis Eunuchus, vel frigidus. na 9

Quid, quandoprioresinexcitanda puella. nu.ro

Qujd , u non fervas modum accumbendi . nu. r 1

Qui d , fi non abfolvas Copulam • nu.r »

Fonucatioeft peccatum mortale jure naturali. 1.7.01.$. a n. a
Forn icar i cx habitu. Vide Co*e*ii*atut .

Fornicari cum Vidua an fit fimplex Fornicatio. 1.7.c.;.$*a.n.4
Fratr.

Fratres, quoad conferenda bona mortuo Patre . l.j.c.i.$-*-n.g

Fra-

Digitiz

Index Rerum ,

Fratres quid debeant fratribus, Ac fororibus. 1 -j.c.f

Ffsut .

Fraus inContra&bus : Vide D neptiam occurrentes.

Fraus in Monopoliis . Vide Moncpe/ium.

Fraus in ludo: Vide LuJuj .

Vrvflm .

Fructu rei vitiofz venditae cujus. !.8tr.}.c.7.$. ir.nJt

F ruflus nondum nati an, Ac quomodo vendi poffin t , I.7. tr- 3 .c* 7 .fi.J
num.zo

Fruftusalii futurales,alii induftriales,alii mixti. l-8.tr.}.C3.parag.}
num.i

FruQuum reftitutio quando debetur ex iojufla acceptione . 1 . 8 . tr.}
c.a.if.7.n.a*

Quando debetur ex re aliena bona fide accepta . I.8.tr }•&}.$.}
Fruftus colligere die fefto an liceat . 1 4-c g.iT.a.n.j

¥ tu mentum .

Frumento eleflo an immifceri aliquae fordespoffiot.l.X.trj.c.

04- Vide etiam iT.it.nu. 6

Frumentum venditum , Ac confignatum byeme ad pretium menfis
Maii. L8.tr.}.c.7.paras.6.n.9

Fw, ¥ ter mi , ¥ artum.

Furans ut moechetur,quomodofc explicare debebit inConfeffione .
J 7 csjn.,.& j

Fumi »n hctit citreoii, rei paviter indigenti . I.l.tr.t.e.d
Fures ludo exponere quid poflint. 1 . 8 .tr.i.c« if.t.n x8

Furtivae rei emptio. J 8.U.1 c-8

Furtum quid fit, Ac qua ratione differat 1 Damnificatiooc,l.8. t.x.c.i
rurti quantitas requifita ad mortale inter extraneos. ib c.a

Furta modica fucceffrv^ continuau . ib.Ci ■ *

Furans modica ab eodem . ,b.

Furans modica 1 multis ib.f->

Furantes multi modica ab eodem. $.3

Furti quantitas requifita ad mortale Inter Domefticos . 1 . 8 .tr.a. c.a
Quoad uxorem. tu.

Quoad filios.

Quoad Famulos. n!c

Quoad ReJigiofos. ib.c-4

FUt *£*/£!? ° CCuil ^ Cbi cotnpenfat,quod Gbi debetur . Vide,

Furtum cx parvitate materiae quando eft veniale . 1 .I.C 4 .$.3,0. 1 5

Grtells.

' . , I • . ;

G Abella, Gemelli. In dubiis horum quid fiet. ).x.e.}.parau.7
Gabcllam probabiliter, juftam,fcd& probabiliter injuAam an
exigere,vel non folvere liceat . I.i .c.}.§-4 num.a j

Gabella impolita Venditioni quando debetur . lib.8.tr. }. c. 7. parag.
i.nurox

Gabellariocui. • j n-

Gaudere .

Gaudere effetfu bono ex peccarainola aAioneap femper peccatum .

ibid.

Gladius .

Gladium mederi,ut fanetur illo vulneratus^i» fuperftit iofum . c.6
parig.i. n-37.de 77

Grettmt.

Graeca lingua officiam dicere, an liceat Clerico Latino, l a.c j pa-
rag.xnum.16

Quid de Ptsnitentia Sacra mentali, vel voto. ib.oum. 1*

Graecus Sacerdos uxoratus an committat Sacrilegium tangendo
alias ab uxore. l^c.fi.parag.g.au.}

Grutu/.

Grata Deo fi res indifferens evadat, eft apta materia voto.i. 1 . cap. r «
parag.z.num.7

Gratius efl Deo^uodcft melius,nonfic homini. 1

Gubernator .

Gubernatores obligantur eiicexe i Civiutibuj Hiftriones turpia re-

& Verborum.

3 09

praefentaotes .

mes turpia r
1 . 7 C. 89 .J.O

Hetrtt .

Alia interior, alia exterior . Inum.}

Haereticorum poenae . ibid 4.}

Excommunicatio. num.i

Irregularitas. num*

Infamia. num. 7

Pr 1 vati Bcnefic iorum, Ac inhabilitas ad ea. num, 8

Non polle eflepacrinum. num.i}

Non pode contrahere matrimonium cum Catholica . n.14

Coonfcatio bonorum . num 15

Incapaci tas Tcdaudi, fuccedendi, Acc. num.i }

Exemptio fi i ioruro,amiflio fervorum, Ac juriucn,psn?qu€qufdanx
corporales . num. 14

Haereticalr Blafphemia: Vid cB/afpbema,

Haereticus rehplusquis fit . nx}

Hxreticorum cooperatores, feu Fautores. $.6

eoruadem pcenae* ibid.

Haereticorum libri . Vide Libri .

Haeretici Abfolutio . Vide Ab/i /ut is .

Hnia . .... *

Herba pretiofa inventa in fafce lignorum an reddenda !. 8. trj.cj.fi.
II. nuiq.36

Hijfrie.

Hiflrio turpia repr?fcntans^uomodopeccetlj.c.r .5 4 .n.» 81 . 7 C.X
para".}

An pecuniam juflt 1 accipiat . I.7. 0i.fi.3nu.i9

fimi,

Hominis venditio. 1 . 8 .tr.x.c 7 fi 3-n.i

Homicidium,

Homicida quam reditutionem debeat:Vide,?fc/f»V*r^ e* Homicidio.
Homicidium . 1 . 6 . per tot.

Homicidium obdef.nfionem Vitse . 1 . 6 . c.i fi.i

An ad illud quis obligetur. num.fi

Ut defendas unum, an alterum valeas occidere. n.io

An debeas. nu n

An te non aggredientem occidere aliquando poflis . num t f
An injudum Accufatorem,CalumiiijCoremque. ibid.

An finita airgrefliune . L6.c4J.3a mi.a

An In duello. VideDiw/Ai».

Homicidium obdefenfionem tuorum bonortlm. .b6.c.r $.*

Homicidium obdcfcofionem bonommproximi.ib. 0.3. Ac deinceps.
Homicidium obdefenfionem honori pudicitiae. ’ Ibid. 9.3
Homicidium ad mal< taOore» puniendos. ib§-4

Male&dlores nondum comorebenfi an occidi queant . num.i
Maletattores jamcomprehenfi . •• nti.e

Homicidium umus loci alterius. K6 .04.5.4.0.*

Homicidii Cooper uores quid debeant , 1 . 6 . c4.fi.}

Conlulentc5,& Auxiliantes. i . nu.»

Mandantes. num.*

Ratum habentes .

» 7
n.9

Non prohibentes.

Homicidium quomodo explicandum in confrflione . 16 . c. 1$.»

H : 7 J * ibid. 6, t

5 -t
num.}

fi»

num.4

II i£redi debes juramentum, quod pncditifli prfdeceflbri. Lj
JTj. c.}. parag. 7. nu.6

Hseres an teneatur juramento datoi praedcceflbrc . ].}.c 3.5.7

Habrrui .

H*brd in quo vitandi. l.l.ci. 5-lo.i n.6

H are Jit at .

Hacrediutis Venditio. 1 . 8 .tr.}*c. 7 .parag.}.n.rfi

Hartjft, Mafrtiewi .

HarrdisjHarreticus^orae Canoniczj In dubiis horum quid fiet . 1. x
ej-fi. 7

Hcitbjquidfic. L».ci.S4jiu.»

Tami.T.I, Ve Ptett. Der,

Homicid* quse pccm tentu imponenda I Conici lar io .

Homicidium fui ipftus.

Occifio fui dirCbla .

Occidetelejqjuniii, Ac macerationibus carnis.

Occifio lui mdirefta .

Occifio fui ad oppidum hoftiura crertcndura .

Ad lalvandum alium. nu

Non fugiendo a Carrerc^umpoffit vium fervare. IbicL

Pro bono communi. num <

• Pefte infedis fervieodo. num.»

An ut acerbiorem mortem evadat . n "g

An ob mortificationis amorem. n!a

An non mutandolocum mfdubrem habitationis. n .i 5

An ad evitanda gravia tormenta. n>lI

An cxercend o artem perkuiolam . nu! r a

Homicidium quando cafuale, quando voluntarium. 1 -fi.cj.fi.t

Ut id dignofeacur, prima regula dedante operam rei licite * n -
Secunda de dante operam rei Hlicits .

Tertudeomjttente,quodquisdebetexju(Htia. n »

Quara de Omittente, quod quis debet ex Charitue. nam.ro

Uenm m

Honorem alterius Jardens. r - c , (t «»

Ejus reftitutio. V***

Honore proprio concurrente cum bonis alterius, quidprasfercn-
dum. 1 } c. i.§.i . i nu.6 i

Canemif * .

Hone Canon ice . | Jit

Quinam ad illas teneantur- 6.1 .n »

Cunrtituti in Sacris . ’ m ^

Deputati ad Chorum. u u J

Beneficiarii . n t ^

An V icari i , yel Coad jutores Beneficiarii • ,£

An Capellani . nio

Anintrufi. .. . Bat|

An Pcnfionarii. • n.%*

V 3 An

jio Index Rerum

An qui bibet folum titulum lentScii . n.»J.*ln.ia

An qui habet Colas diftributiooes. ,b,d *

Anqui habet beneficium tenue . naj

Anqui per aliquos menfes non gaudet fruthtus . n.»S

Horae Canonlcx an linguaaliena poffint recitari . Uc.f.parag.»
num. 15

Horx quo modo recitandae .

Qua intentione .

Qua Attentione.

Sine ornithone .

Sine mutilatione verborum .

Sine interruptione .
Sine ordinis inverfione .

l.a.cjparag-5
n*
ibid.
n-4
ibid.

n. il

o. ia

Quo loco» & fitu • . A .. . .

Homin choro an fatisfacut mente difirafltt*. L2.c.f.94.n.8

Submifsd cantans. 0,1 5

Nihil dicens. °* ai

Dormitans. ni 7

Contabulans . n -'9

Tertiam recitans. n - a l

Horae quo tempore recitan&r. ... t «b.parag.i

Horas perfolvere an teneatur^qui difficulter legit , l.x.c j n. 1 8

Horas quas tenentur Clerici in Sacris perfolvere. ib-parag.x

Demere»vel addere an aliquid liceat. 0.7

Aa aliena lingua recitare. „ r . - 01 7

Horas quas tenentur recitare Rehgiofi : Vide
Horas aliud prrfcriptis recitare an aliquando liceat: Vide Mutatio
Officii.

Horas non recitandi qu* fuffici ens excufatio. VidcCnn/f excafaa-
tei ab Offici o.

Horas diei ex filo cognofcere an fit fu perditio . lib.i.c.6 parag.i .n.
39- & 79 1

Hora comedendi in die Jejunii. 1.4.c.5parag. 4

Hora recitandi in die Jejunii. ib.paraj j.n.io

Horas multas fi continuetur comefiio^n rumpatur Jejuoium.l^.j
paraer x. n.i j

Quid fi per horas interrumpatur. ib.n.16

Horologium .

Horologium Rotale^c Solare differ u nt .

H'fp4t f Hc/p uium.

Hofpitii ratio an eicufet i Jejunio. I4 c. j parag7.n 50

Hofpitibusan polfit offerri duplex caena in die Jejunii . ib. §.6. 1 n-8.

Honu/anui .

Hortulanis an olera irrigare liceat diebus fefiis.K^c.J.parag i.n.27
Hof petalo .

Hofpi tale an etiam fit pro expolitis a Parentibus divitibus, lib. j.c. j.
$.i.num4

Idolo/atrid.

I Dololatria . l.x.c.6.parag.t.n.6

Jejunium.

Jejunandi votum . 1 j.c.i 5 §4 n. J.& §.d.n 1 1.

Jejunandi in pane, & aqua. d.parag.6.n.t J.& >6

Jejunare ex voto non valens hodie>an teneatur pofiei. l.J.c.i6.parig.
an. 8.10.12

Jejunii inpane^Sc aqua commutatio . 1.J.C.I6 p*raB.6.n-*a

■W !. > «■ I.J.C.J

ibparig 1
DH0.I

n.19
ib-pang»
ib.n.14
n.M
num.it»
nu.17

l.a.c.j.parag.j.n.4

Jejunium Ecclefiadicum quid fit .

Quos cibos refpuit .

Quas carnes.

Qu* laflicinia admittit.

Jejunium unicam comcfiionempofcit.
jejunium an frangac^rundines mellita* fugere •
Quae continuat 10 comedendi obdi* •

Quae «ater ruptio.

Kx quibus caufis conceditor • .

Jejunii ientaculutn: Vide Rrf , \ i,um

Jejunium fcmcl frangere, mortale.
Jejunii caciiUnici :

b Jejunio.

lic.^.parag. i.n.i

. - . — ■ ««nonius* impedimentum matrimonii,

Jejuni u m, jura*nrat»in, . juti fdiOionis exemptio, judi-

23SSS»5Es* -fc ‘-

Jentacul.nl : Vnfc Rrfi igniti».

, quotuplex eacufat 1 culpa, reU poma . Lix. a. 5-

‘ ,o*r*c.>-5.7n>i

Imago

\ & Verborum.

Impedimentum Voti qua ratione prtevoaiendum.lib J.c42.pang. 9
num»

Impedimentum audiendi Mittam fub qua obligatione coi lendum. 1. 4
c.a.parag.a.n 1

Qua obligatione non ponendum . ( ib.paragr.j.n. 4

Impedirian poffit conditio appofita in voto. l.x.C ix.paragr.6.».\.
Impediens aliquem ab ingreflu Religionis quando pecca t.l. 5.
Impediens vi, Craude, in juru. n.»

Sine vi, vel fraude • ib.

Quoad obligationem Refiitutionis • num.q

Quoad peccatum . < ib.

Impediens bonum alteri, pertinens ad Jufiitiam commutati vam, an
contrahatobligationemRefiitutionis. 1 8.to. J.c.4. paragr.t
Pertinensaddifiiibuuvam. ib.parasuj

Impediens Donationem peccamiooCam alteri fa&am ad quid oblige-
tur. L8.tr.jc. 4 .parag.2.n.7

Impotentia .

Impotentia^c inopia excuCant i refiitutiooe.L8.tr4x. 1 . j%rag.g. i
num.a

Impotentia cxcufat ab afliftentia Sacri . I4.c-2parag.xnum.».

Impudicitia .

Impudicitia, hoceftTa&us, Afpe&us,firaileCquc inter foluto*.
I.7.C.8 parag.i

Inctftut .

Iocefius.

Quomodo explicandus in Confeflione . \

An explicandi gradus .

Quid in incefiu in conjun&is conj un 3 iooe fpirituali <

Quid in Impeditis impedimento publicae bonefiatis
Quid in Incefiu fodomitico •

Ptensr Incellus .

A quo difpenfatur .

Iadegoou .

Indigni qui cenfeantur in ordine ad nuptias
Quinam in ordine ad beneficia .

Inducere.

Inducens ad male jurandum quando peccet

I.7. C4

num.x

in.x

n«4

.. D *7

ib.parag x
n.|

l-5.c.x.pang.)-n.9
l.a.tr 3 C4 parag 4

Li.c.i.parag 6

Inducens ad /orandum fa!fum,quod juraas cre dit verum, an peccet.

I.a.c.i.para2.6.in.$
Indubio ad blafpbei

ib.n.7

ib.

Lp.c.J.parag.6

n.4

n.6

ib.pang.7

1-a.c.x parag.ro

l.x.c-j4»>r»n-8 nr g

J 4 -C'5parag.7.n.i4

ib.c 2. parag.i. n g

n.ar

n.ay

Imagine* Crucis, & Sanflorum qua ratione adorandae. L». c.4
parag- «• n.6

ImaqmcsA cogiutioneobje^i mali, quando peccatum. l.io.c.1

Impedimentum, Impedire.

Xmped itus recitare horas, an teneatur przveoire . lib.x.c. j.parag.8
nutn.xo

Tpbemandum femper efi peccatum .

Quidni inducas (ervum ad laborandum die (eftivo .

Infamia .

Infamare proximum : Vide Fnma .

Infamare fcipfum an liceat .

Propalando fuum verum crimen .

Impingendo libi falfum .

Infimantem audiens ad quid obligatur.

Infideles. _ .

Infremi eu .

Infirmitas quae excufat ab Olficio .

Infirmitas quae cxcufat i Icjunio .

Qii® ab auditione S«rl.

L S .c.,.puag.,.„.p«rei«im.

£urtdciTi acci ilare. n»

Ex d ud crei couTm 11 n i b us Beneficiis . n. r 7

Veniam petenti non dare. n.lfc

oiicrenti fatisfadlioncm injuriam non remittere .

Eundem non alloqui .

Innocent .

Innocens probatus nocens an poffit condemnari . I.6.C.* .parag, 4. n.8

Inquijitorn .

Inquifitorumpoteftas legendi libros prohibitos, vel dandi aliis li-
centiam. l.i.c.i.parag-7Ji.V7

Eor umdem potcftasabfol vendi Hxreticos. l.a.d.parag.8.nu.H

lafommum .

Infomnia. 1 x.c-6pang.t.n.xl

Inflrumentum .

Inftrumento alterius aequi fi ia an reddenda Domino infirumenti.1.8
tr.vc-J.parag.5- num.6

Infirumenta an dare pofiis volenti infringere Carceres.Lg.c. 2. num.
n.&ix

IfUelleUut .

lntcllcQus,dum vertatur circa objcdlum malum, quando pcccat Jib.

io.c.i

Intentio .

Intentio quae inorando .

Intendens doo jurare an juret . .

Intentio quar in adu Matrimoniali .

Interdiflum.

Intcrdifluman excufet ab auditione Sacri . l. 4 .c.i.pirag-a.nu.e

Interrogare.

Interrogatus de vitio rei quam quis vendit, quid refponforuscfi* 1. 8
tr.o.c.y.pariiJM-n-Jj ^

l.x.c.4. parag.i. n. 7
1 j. c.i. parag. imu.7
i'7*c-J-parag.5.n.ia.

Digitized by Google

Index Rerum > & Verborum .

l.ax.j$.i.n.ai

Ll.tr4-Oi4.3i n.n

|.J*.I.$.}.lnU.31

ib.nu.41

ntM»

Intrufut .

In t rufi In Beneficium an teneantur ad officium
lavtntum.

lavem a cui reftituenda.

Invidi* .

invidia quid fit.

Oritur ex animo pufillo .

An fit ex fe mortalis . ~

Invii mi.

Invitare ad peccatum, an lliquando non peccatum, l.f.c.t. $4.0.6

Invitare ad minus peccatura , ut evitetur majus , an liceat . ib.
Quid ad rqualcs , ib n.ia

Q«5d ad tranigrediendum praeceptum, quod quis trangreflurus
erat.

Quid de parato ad peccandum. nu-6j

Involuntarium.

Involuntarium ex ignorantia . ^ |.«x.v^.io

Kra an tollat voluntarium. Li.ca.$4

Irrrfulmitat .

Irregularitas ignota an afficiat ignorantem : Vide Ctnfnra. . I
Irregularitas an contrahatur i coniulente mutilatioocm , ut evite-
tur occifio. '• l-5-c* | y4- nJ t

An obdefenfionemfuae pudicitiae. l.o.c.1.64 n.i

An obperraifiionem propri* Cattrationis ; _ 1. 6.c.x.$4.n . $

A n oh adionem externam non contra Juftitiam , ted cum volun-
tate interna contra iplam . # l.|.tr.j-c.i$.jn.ii

An i coniulente, ut citius occidat.’ 1.8.tr.4.c.x.$.2.nu.6

Ani milite gregario. L8.tr.4x.a4.8n 10.0C u

fim. Tj f ; fi

Iter facere an liceat die feflivo : Vide Optra ftrtifi a .

Ittnerantes quando cxcufantur a Miflse auditione. l4-c.a.$.»4»r$
Judat r/.

Judaei : Vide,

J*Jm.

Judex quid faciet in probabilibus. I.1.C.5 $4- n * 1

Idem an poffitfequi opinionem Collegae. tb.nu.ij

An poflit cogere Reum ad pcenara ipfi Reo irrogatam, l.i-c.i.
$.io.num.xo

Judex non poteft cogere Reuraad veritatem dicendam» cauta
non icmiplcna . l.j<^.$.t.lnu.i

Quid in femiplena, vel plena. ibJtnu.3

Index. l4c.*.$.t

Judex, an acceptare munera poflit . n.j.acn.tt

judex non poteft Reum cogere ad Te occidendum . 1.6.c.a.$u n.x
Jodex an pro fement» injufta validd accopeet pecuniam . L7 -c.j.$.

An promicando "fecundum fententiam probabilem alicui fa-
ventem. 1.8.tr-j<.7'$*3 , o-*l

Judex laicus non poteft cogere Clericos ad vendendas res luas . 1.8.

Judmum.

Judicium tertium omnes Juramenti. L3x.rA4.D7

1 Idem cft comes Adjurationis. M-c.8.6.i.n.6

In Judiciis an aequivocare liceat. M.c^.ft.xn.}

Judicium fpecniat i vum , vel pradlicum, quodnam. Li.c.}.$.r.n.«
judicia publica quomodo infti tuenda . I.9.C.*

judicium temerarium. . L9.C.*

Differt ab opinione, fufpiciooe, dubitatione . nu.i

Conditiones qoatuor neceflartat, ut Judicium fit mortale, n.4
Prima, ut fit deliberatura .

Secunda, ut fit in re gravi .

Tertia, ut fit certus. 1 nu.v

S uarta, ut fit ex infufficientibm conjetturis . nu. 8

Hum fufpicari non eft mortale . nu.i 1

Nifi forte per accidens . nu. 1 z

Jurifdtfiiv .

Jurifdiflio probabilis in miniftro Sacramentorum quid operetur .

Juramini um .

J uramentum ex metu. l.ax.J $^n.pr*fertim6& n

aramentum per vium Dei , vel Sanuorum, an blaiphemura . l.a.
c.6.} ; 4.nu.xj .

Jurare quis poflit . I*5* c *5- 9-*

Juramentum quid fit. Lg.c.i.$.i

Quae Dei invocatio requiritur ad illud . ib-n. 3

Juramentorum Divifio . ib.$.x

lnaflcrtoriuro,promif!orium ,conteftativum,comminativum ,
Judiciale , extrajudiciale, abfolutum, purum, conditiona tura,
explicitum , tacitum , bla fphemum . ib.

J uramenta omnia, an fint ejuldem ipecici . ib.nu.8

u ramenta cogn ofcend i nornu . ib.$. 3

uraroentumafiertoriumquid. Lj.c.x

Veritas in corequilita. a $.1

Qua certitudine. ib.n.a

Juramentum promifTorium.cjufque veritu. ■ l.j.c.j.$.i
T dmiXdJitfrat.Dtt.

311

mi.7

nu.tx

nu.J

nu.6

d.C.I7-$a.n.iAx

nu.t
nu.5
nu.7
LJX.3.5.S
nu.t
nu.x
nu^
nuj5
■U.J
nu.il
nu.i 7
nu.17
ib.

SU.XI

nu.18
nu.19
nu.j4
«■.40
nu-44
nu »5°
uu.j7
nu.65
nu .64
I4X4 § 6
ib$7
I4.C4

Ejufdem materia in communi ,

Quidxuando eft in honorem Dei .

Quid Ji Iit in utilitatem hominis .

Juramenti acceptatio quid operetur .

$.a. per totum.

J uramentum pio voto aequi valet,
uramen tum q uomodo interpretandus! .

Prima regula.

Secunda.

Tertia .

Juramenta aliqua promifloria expenduntur.

Juramentum lineconfcnfu .

De adi u irritato per legem .

Illicitum ex parte attus .

Illicitum ex parce illud extorquentis per metum »&C.

Contra aliud Juramentum .

In Matrimonio, & fponfil ibus ex metu .

Dc non accubando , veldeaccuiando.

Malum ex fine malo.

Nimis prodigum.

Ex errore , vel dolo extortum .

De rebus indifferentibus .

De redeundo in carcerem .

Volentisctrnipenfationeuti.

Contraleges-
Non vendendi minoris •

Medicorum, ke&orum. Alumnorum.

Non ludendi.

De non docenda arte •

Nou dandi rmuuum , non fidejubendi .

j uramentum quomodo confirmet contradlum*
u ramentum an obliget lucceftorcm .

ararnentum Judiciale. . . - -

aramenti irritatio, rcmifTio,difpcnfatio,feu relaxatio, Commu-
tatio. VUk haec verba. . -

Juramenta Deo fadla de rebus refervatis an reter rata. Hx,7.$.j.
num.6

Juramentum Deo prxftitum an fibi poifit aliquando conomutaro
ipfe jurans. . ... l .}c.; .{. 4 n U; ,

Quidde Juramento in fuam propriam utilitatem praellito. iu.

Juramentum qua ratione veti tuiti die fello . 4.0.8

. ?"*' ‘

Juris ordo ifttondemiundis raalcta&oribus .

An poflit omitti i fupremo Principe.

Jujfio .

Juflio, feu mandatum una ex concaufis ad injuftam a&ionem, quam
obligationem pariat. l.i-tr.4C.x.$.l

Jufitlia.

Juftitta fecundus Comes Juramenti . I.i.c.i.$4-n.|

Eadem fecundus comes ad jurationis. 1.3.c.8.$.i.n.g

Liter } labor au , Uberia f us . A

L Aborantesexmera voluntate an exculetuur i Jojunia.n l4.c.f.

$.7.num.)0

Labori ofa ars, quae excufat 1 Jejunio . ib.n. 18

Quse fint h* artes . Vide Optra ftrvifia .

Laboris sftimatio, an deducenda in lucro cefTaote. L8.tr.j.c.8-$.g.
num.rj

Quid in materia Homicidii, quoad laborem, quem pofuifletOc*
cifus. , U.c.7$.3.m4

Lac , Lotii cisia .

Lafle an liceat uti in diebus Jejuniis . I4 c.f .$a.n.io

Ladiciniis vefei an liceat in liidem . ( ib.

Qujd in vigiliis, & in quatuor temporibus . nu ao

J ujd iu jejuniis Quadragefioc . nu.a

ujd in Dominicis ejuldem .
u potus an frangat Jejunium. Vide Potat .

Lrdtrt .

Lxdens famam alterius : Vide Fama . ..

Laedens Holiorem alterius. _ > l.p.c.t-5.8

Laefio fupra, vel infra dimidium in venditione,& emptione. 1.8.tr.

j.c.7.§-4-in Appendice^ .9 flcl.g.t4.c.7.$.i 1.D.1
Laefio, feu damnificatio : Vide f^tjlituttinU radix tinia .

Laicui .

Laicus an a<|j«vare Dcemoniacos poflit . 1 - 3 -c . 8.$ . a.n. »3

Laicisan liceat difputarc dc rebus fidei . La.c.»

Lana.

Lan*,& fimiles merces anticipatd vendit* . 1 - 3 tr.3.c.7.5 7 .n.6

Lilht ,

16 c J.$ 4.n.J
ib.

LeflioTurpium. ... . . _ l.Cc.8.$.|

LcQio Turpium, ut caufa Pollutionis. l-7*5-5.n. 70.de j*

Lcttiooet audire an fari* , quando rpcitatur officium. La.c.j^.

? ’ nuflLI0 V 4

3ix

Index Rerum , & Verborum .

Las an mifcendi irjcnto, & limslibusi
Legatum,

Legau pia non fol vere an Sacrilegium.

Legatum an debeat ur uxori fornicanu, fi tpti relirium fuit t ub con-
diriiooe> fi cailc vixerit. 1.6.c.x.$.».n.}

Lijitrt .

Legere nefeiens illicitd emittit pro feffionero ad Chorum . 1-ac.j.

$.i.num-8

Quid,fi fulcipiat beneficium , vel Ordines Sacros. ib.nu.17

Legirima filiis debita. ^ Lf.c-4-$-3

Legi' ignorato tranfgreffio. l.fx.».$.io

Leges Utoprobooopublico^clprivatodifTerunt. Lj.c.j^.so 40
Legesprohibcntes.vel Colum permittentes item differunt . ib.n.4»
Lex an obliget cefiante fine in uno particulari. JUx.i n .}6

Licitatio ; Vide f*bbefiat>e ,

Libertas .

Libertas requifita in voto. l.jx.fo - 6 .t

Libertatis imperferiio dat caufam tiifpen fandi vota. Vide Vthbt-

i . tat io impefitfta ,

Uberum quid fit * L 1 x -a .$.1 .nu-x

1 Libri,

Libri Haereticorum prohibiti . J.Xx.1 .$-7.pcr tot.

Libri alii prohibiti • tb.nu.j

Brevis feriptura an prohibita. nu.io

Quid dc manuferipto notabili . . 011.13

Quis habeat facultatem dandi licentiam eos legendi . ini 7
Eos cx ignorant ialegens quando peccat. i n at

Quid de lolum audiente . nu.jx

, Retinentes. nu,4i

Imprimente». j nu.4$

Defendentes. nu.54

Ubri quando offendendi Inquifitoribus. ib.1s.j7

Lienum .

Ligna colligere dicieilo. J.q 03.0.50

Litania .

Litaniae in die S. Marci, & Rogationum an fub obligatione . l.a.
An polfint recitari pridie Vefperi . ib.^j.n.7

Littgiefm rtt .

Litiglofares» an vendipoflit, l.Ltr jx7.^.}m.tJ

Leter e .

Locatam rem an debeat quis in communi periculo praeferre fuae .

M ntcjit e 1 a

Lqcataqrri frurius , quae non folet locari, cujus fuat* La.tr-3.c-3.
$ 7-nu 8 vide etiam n.9

Locare domutn Meretrici. •y*4 ,0 *i4

Locationes an licito dic lefto . ... I4.c-4.n-a

Lectu .

In locis immundis recitare officium an liceat. l.x c. j.6.6 n-x
Locorum diverfitas quomodo diverfiutem Officii aflerat. l.x.cj.

Locus publicus reddit Copulam maritalem illicitam* 1.7.c-3$-j.

inum-39 i

Locus item lacer idem operatur. ib.nu.4 0

Loco quo facienda eft ReUitutio : Vide, Ctrtumfiauua fyfittutnutt.
Loqui.

Locutio cum Muliere quando peccatum . L7.c.8-$.t.i nu.6

Loqui Turpia; Vide, Turpiliam.

Locutio quae ufurpanda cum Dcemone . L j.c.a -P-x. nu.4

, Lutrum.

Lucrum ceflxnsancxcufetabxuditiooeSacri. L4-c4.G.x.nu-7

Lucrativus contrarius. li.tr J-C-p-J-xm

Lucrum ceflansex mutuo. l-8.tr.3-c 8-y-J n.i 1

Conditione» quotum requiruntur. . ib*

Lucrum cefUMcxcontrariuexpUcitdinjufto, iedjufto implicite,
ib num-rt

Lucrum ceflans anticipati an fumi poffit. ( ib.n.16

Lucrum an lumi poflit ob periculum recuperandi fortem . ib.6.4
Quid ob promilfionem non repetendi intra certum tempus . 5. j
Quid obmolctlum Carenti* pecuniae. ibj.o

Ludat,

Ludus filii familias vivente Patre .

t- jufdem habentis tutorem .

Ludus-

Non efl ex fe peccatum.

1-8 tr-3x.7.5-i i.n.6
l.a.c.fi.^tnu.io

Q ualu ludus eft Jure prohibitus •
Debent abefle Fraus, Dolus , M in* .
Ludi, re pecunia credita .

An mononfoUcndi ftatim .

V i ncere pl ufq uam potes perdere .
Ludus cum iis, qui alienate nequeunt.

nu.i 1
1.8 tr.a-c-j $ *

DU.I

nu.»

lnu.3

nu.9

nu.14

m 'i

ib.n.i

Cum filio Familia: Vide, Ludat FiJU.

Cum uxore alterius. nu.19

Cum alterius marito. nrnxo

Cum (ervo. >rMM*

Cura Rcligiofp. no-aj

Cum furibus * & ufurariis . nu -x 8

Ludi Cooperatores. , . „ »«•?*

Ex ponentes Domum, menfiunquea fimdia ludentibus an pec-
cent. .v. nu- 3 «>

An pecuniam , quam inde accipiunt, refiituere teneantur . o.jj
L udi illiciti infperiores . »u.*$

Ludi abftinenuam qui juravit ,ad quid teneatur . 1 3 X.$.$.j.n. 57
An pellit ludere nomine alieno. nu.36

Lufeat .

Luficus qua ratione obligetur ad recitandum officium : V i dc, Catta.
Luxar ia .

Luxuria an habeat parvi utem materiae. L7.C.8. $.1 .nu.8

Luxuriz fpecies : Vide 1 Fornicatio , SatriJtnium , Adulterium , Stu-
prum, I»te fi ut , S edeuue , Pollutio , Mollitu 1 , JJrJiehtat - Vi dc
ttiem Conjugatorum poetat* in materia luxuria ,

Luxuriar peccata, quomodo examinanda i prudenti ConfefTario j
, . L 74 .J.$ 4 <P 4 .

Luxura quoau motus pravos : Vide, Dtlrflat ie , 8 cV ide , Cogitatio-

. . tttt , ,

M et betenti,

■ ■ - .-I .. b i. fl '• *

Acherones : Vide Paflilli tfeulonti .

> Magia. . ,

gfagU..- , „ I.JX.S.S.IJM .7

Mela fidet .

Malae fidei quando fupervenit bona, && contra quid operetur in
eo, qui rem alienam coqfiunpfit. 1 . 8 .tr.}.c.}- 54 . legeetiara
•' r er ».c.f 41.8

Quid, ii id eveniat m ih i rcfpe Ctu mei praedcccfloris. » ?

. Maledicere,

Maledicere Parentibus quod peccatum- L <x.x- 5 .xn .»3

Maledicere animantibus, &. Urtiilibus, quod peccatum. ib.ou.t 3

t&aJtdillfo.

Malediflionis ,& Blafphemiaedifcrimen. LX.C.6.5.4X 9

Malefatlor .

Miltfaflor m occidi queat: Vide f*-

' t -■><■

Malcfaflor certus, fcd occultus an poflit condemnari .
num.il .

tiOlfins.

Maldica aflu raalcflcic ns an poflit occidi. 1 . j ,c. i J.l JU 6. fin».

naOcUm.

Malcfic ium . menfis, mors con jugis , nomen , novuaus . Io dufaus ho-
rum quid fiet. l.i.c.J.p-7

Maleficium ejufqoe diflolutio .

Aneam petere 1 Malefico liceat. nu.3

Maleficos confulere quando peccatum . Ln.c.6.jS.a.n.n

Malefici qua poena afficiaqtur . La.cb-5.a-n.14

Malitia .

Malitia praefdndensi levi, dc gravi, an gravis. I.ixx.^.J.n.Ji

Malum .

Malum inimico velle, vel optare • l j .c. 1 .$.3.n.pnrfcrrira 7

Mancipium . ,

Mancipium . Vide, Servut.

Mandatum .

Maodatum, quoad Homicidium . l.$.c.4.$.4ra.J

Univcrfim ,quod injuftasadiones . 1 . 8 -tr^.c.x §■*

Maritu.

Marii Cutelli laus, ejufdemque teflimonium de Sicula Prxfcri-
ptione. ld.tr.i.c.,-5-i.ia^4

Maritu t.

Maritus quid exponere ludo poteft . L8.to.xX-9.$.i .n-»o

Majfariut . *

Mailarii , & Mercatoris conuariusanticipatus : Vide Emptio fr n-
mutiorum .

Mattr .

Mater quat vota filii irritare poteft. l.l.cid.Sj.n *i

Mater, in necefti tate an Proterenda Patri . j.n. J

Mater quid debeat filio , quoad cum lari an dum , vel alendum . L T*
c.j.$.x

Mater an expcnfasfaflasinalimentisfilii poffit repetere. I.JX.3.&
j.num -3

Materia . ,

Materio parvitasandeturinluxuria. L7X.S.54A.»

Materio parvitas an adfit in Juramento non ludendi . I.3.C.3.9-I
num.60

Materia fubrogau Juramento an fub Juramento ferranda. H*

, M»-

Digitized by Google

Index Rerum , & Verborum.

Materia fubrogata Voto refervato an refervata. 1 j.cap-f 6. $-4.0.3; Charitas,

Materia voti quae : V ide Voti Maenio , Coni 'uc t udo .

Malriironium , PcxCgrioUIIl cflfc •

Matrimonium ex metu juracum an valeat . j.n.n Mutui.

Matrimonium ex errore pcrfona:, vel qualitatis contraflum an val i- Modus procedendi io Judiciis publicis .

Modus copulae mariulis .

dum.

1*W-

Matrimonium ex motu ; Vide Mitui ,

Matrimonium contrahens ex timore cum Impedimento, vel Cne an
peccet. l.i.c^6.p.n.9.&9

Matrimonia impedientes quinam excommunicantur X Tridenti no.
].).ca.i).nuin^

Matrimonium hlii parentibus invitis *. Vide 1 9 U#t ** &'•**.

Media nex .

Media nox quomodo computanda in Jejuniis . 1 4-c. j $• 5-i n.6

Mediae no^isprol»biiismuita incommoda agitantur, l.i.c.J-5-j
Mr di cius .

Medicina effecti non potell pro recenti vendi . J.&tr.J. cap 7.5.1 1
numao

Mediem , Medie amenta ,

Medicas quid faciet in probabilibus . I. 1.0 3.5.4.».! 7

Mcdicam«ta naturalia contra OaemooC an liceant- J.{.c.f-$.2.a.a*
Mcd icoru juramenta fub qua obligatione fervanda . I 3.0, i-n. jo
Medicus ao poflit djfpenUreinJejuoiifEccleliie. 1,4.0.5.9,7.0.00

Mt heram ruta.

Mclioruntata* j.ji .. 1 84*4.0,3.9.5.0.1 *.& deinceps.

Me mirum ,

Membra Chri(li,5c Saniorum nominare au BUrphcroia . VidcNo-

*i*rr*Q fyfatMf i

Mendicant et . ,

Meodionte, (juMdjuiuntnu , rei voca . Vide

Mentiri. , ,

Mentiris/» quis dicat proximo,an femper peccet . l-jx.i.§.*,n.6

Merentor , tetre tu ..

Mercator Remiflio: Vide^w#>» Mercatorie .

Mercatus qua ratione interdicitur die fellivo . I.4.C.4.11. t

Merces brevi corrumpenda an currenti pretio vendi queat . i. ft
tt.3c.7§.ii.aa4

MeTccs extraordinariae quanti . !.8.(r.3^.7<i«D>0

Merces nunc cariores, mox fut urae viles, vel contra , quanti . u n. a»
Merces ultronee quanti vilelcunt . l.g.cr-*.c.7$.4.n.7

• i m 1 ; , l .... Meretrix .

Meretrix an rct inere , vel petere in J udicio poflit turpe lucrum- 1 7.
c5.53-fl.16

Qiyiuurn poflit accipere. jj: j inura.xj

Metue. ..ni ; nnA

Metus dat caufamdifpenfandi juramenta . I.|-c.7.5.j-n.r6

Metus au tollat voluntarium. Li.c.t.fl.J

Motus le visura .vis, cadens in conflantem virum, &c. ibi n.t
Reverentia lis. num. o

Motus gravis injullus in contraflibus. num-i*

In Matrimonio . num a*

•. In aliis adiibus. num at

Metus levis injuflusin contra&ibur. 5.6

In Matrimonio. num-* a

In aliis a&ibus. num a?

Metus jullus in contra&ibus. 5.7

In Matrimonio. num. 3

In ali is adi bus. num. 6

Metus in Vado. 1 -u li.c.x.$.8

Metus io juramento. !.|.c3 $.5.n.proefert.6 1 a

Motus w uanlgreiDone praeceptorum . l.i^.a.6.9

Mile e . .7 ,, ' ’

Miles belli i njufti in defendere fepoffitab boftibus- 1.6.e,r.$. T .„.p
Mil« Gregarius ad quam reftitutioncm tenetur. l-8.t-4.c*.$.8.n.8

l.tdC.j.$.4.n.35

3*3

num. t
num. 9
Bum.ro

l-7.C-j-§.jn.)4

Militari quando poflit in bello .

- MUUbr. . ^

MiniAer SacramentorG quid faciet in probabilibus. 1 - i.c.4.5.4.0.20
MiniAri Julii lias an poflin t exequi lentent iara in jufiam . 1 . 6 . c 1. 6- 4
num. 16 Mtff* .

Miflam audiendi obliptio. l^c^.ff.1

Quje Milia audienda. num.a

to nU> num. j

{Jb!. , ’ aslii y iatmt

Quo (itu. ^

A quo.

An d use medi* liat fetis .

Quae prarlcntia requiritur .

3. uue Intentio.

Quae Attentio.

M iliara non audire die fello an excufct excommunicatio • 1.4. cap j.
$.x.num.i .-r^q

Anlnterd&um. •* . tta^Aa ? nam A

Au Impotentia . oum.i

Periculum mali. nnm.}

Amiflio lucri. num.7

Me/ere .

Molere an liceat die felli vo : Vide Oper* fenili* .

Malefit * .

Moleftia privationis pecuni?, an det lucru inrautuo.L 8 .tr.j.c. 8.§.4
Mollitiei .

Mollities, quid fit . l-7-C.7 §-t-Vide 'Polluti*.

Moli it iesfacri lega. 1.7^2.5.1.07

Mollities virginis. ].7.c-5.$.a.n.3*

Molli lies luoiaci. l-7.c.j.$.j.n.f

Mani* H 1 .

MonialiuraCapellanus an poflit recitare Officium, quod reciunc.
1.1.C.J #

Monialesan teneantur ad Omcium privatim . ib.$. i.n-tl

Momalibus prohibitae funt Chore*. ].7«.8.$. 7.0.6

Mooialem folhcitaas, vel conumpens, quam nato pcenam incurrit .
I.7.c.a.6-a.o.i

Monitio an requiratur , ut quis ex deli&o obligetur reflituere inte*
rdie rei ablatae. 1.8.tr.34H»$.6.n.f

Quid in debitio ex contxatta. ib.o.io

Quid io reddendis debitis ex mut uo, vel alio contra^lu. U.tr.g
1 «I*.6.a.n.7 Monopaltum.

Monopolium. 1.8.tr.3-c-7-6-*a

Monopolium ox privilegio,ex compadlo ex emptione orno ium mer-
ciu^ex remotione alioru vendent iG,ex inducente penuriam, ib
Pretium in Monopolio. num. at

Mor*.

Mora i n delidis ex deliflo . 1 . 8 . tr-3 .c.a.S 6.n 1

In debitis cx concraflu . num. 1 o

In debitis ex re accepta. num.rtAc*»

Mora Maffarii io coolignando frumento ipfi mercatori , quid opere-
tur. I.8.U.3X. 7.5.7 ma8

Mora in reddendo muttio. 18 .tx. 3 x- 85 . 3 .n .7

Morali* . \

Moralis certitudo exparte rei /uratae. l.J in. 1

Ex parte jurantis . b dnum.6

Mrrfaif .

Morbo caduco mederi quibnfdam verbis anfupeHbtiofum . l.*<c.f
$i.n.34.& 48

Hior t ah Putatum .

Mortale ex genere fuo. I.r.c.i.M

Ejus ligna. ibid.nu.a

Morule per accidens. *• lr.c.1.5.4

Morule ratione finis . ib.num.a

Ratione contemptus. num. 4

Ratione periculi. num- 10

. Mote,

Mors mariti certa debet efle,ut uxor alteri nubat . 1 ji.c. 3.5 3.0 x6
Mortem ut effugias,potesfquivocarcetiSin Judiciiod. j.&4.$ j n. j

num.8
nuro.9
num. 10
uum.ir
num. 17
num. 19

Motus primoprimus, & fecundo primusqui* . l.r.cJ.5.3 n.ir

Signabo hi tranfeant in perfedle volunurias. jbid. i num x 8
Motibus pravis infurgcotibws relidendum nepofitivd^nfufficit ne-
gative fe habere . \.io.c-*.Vtde oriam Cogas* iouee t

Mu Pier.

Mulieres nobiles quando excufao cur ab auditione Sacri, deficienti
coodeceotevefficu. J.4 c.i. ; i.:i 7

Qu^rd pro tempore i parta , vel fimili , 9 ibia.

Mulierabis honella , quantum poflit exigere pro ufu fui corporis.
I 7 c j.$.vn 14 &J5

Mulier 6ac copulam promittens ad quid 0blrgacur.L7.c- 5.5.3 .n.49
An poflit tunc frui pecunia,noo fervato promitio . num. 50

An Amafn munera acceptare poflit . num

Mulier, 'cai visinfertur,quid faciet, ne peccet. 1 . 7 <.«. 5 .x.n.j

Mulier.per vim opprefla,an poflit eiicere femen viri jam receptum.
17x7.5.5.11.17

Muliercularum duo contrallus mutui exploduntur. 1 . 8 . tra< 2 .g.c, 8 .
5-im.a 8 Muema.

Munera 1 Judice non acceptanda. l.?.c.a.$.t.n. j

Munera Judici donanda . ibid.num.tg

Munera acceptare ab Amafio mulier honella an poflit. i. 7. C.7.5.J
nuraya Mutati*.

Mutatio officii flando in eodem ritu an liceat .

Quid tTanfeundo in alienum .

Mutilare .

Mutilare fean aliouando liceat .

Quid decaflraiuo.

^*K!SMSSBS5=S=:'

i**.c*j.5^.n ao
num-jj

^^c.z. 570 .,
num. 4

h c - 3 - 5 .,.a<*

L#.tr. 4 .c.a. 5-6

Mu.

Index Rerum , & Verborum.

Mutmim (Ure pro tritico contignando tempore roeflis. IM.tr- 3 *

ap.7-§jn.$

Mutuum quid fit. Iib-8.tr, j.c.8.$.r

Mutuum, Vide Ufitr*.

Padi io mutuo, quarnS fint jufta.ib n.io.&$.».fparfim J per totfi .
Mutuum tibi dare cum obligatione, Ut reddas ,quod lubdubio de-
bes, an liceat. J i . lib.fttr.Ax.l.n.ir

Kam deccn

Mutuum dare cum paflo, ut nihil accipias, fi folumvivam decem
annos V.G- led deinde accipias fimuldccera Procentciurio ,
pro illis decem anais, an liceat . lib.8.tr.3x.l§. j-n.o

• > : N

Kavifsrt .

T^TAvigantei quando excufaptur ab auditione Sacri ,

A^l anum.}

. . .

Neceflitaj, quae eicufat i laborando diebqsfeftis . lil>.4X.j.§.i.n.6

Ncceffitas extrema temporalis proximi, quando te obligat ad eam
fublevandam . lib. 5x9 $.1. a n 9. Vide etiam nu.i a

Qui d de gravi . i nu.i 5

Quid de communi . ib.

Neceflitas proximi fpuritualistjuando. lib.y.c.i.$.a

Non extrema . inu.a

Extrema. inu.y

An cogat te profundere omnes Fortuna*, vitam que . ib.

Neceflitas extra, vel gravis an concedat poflefumi. lib.8.tr.tx.6
An tuDC debeat adefle animus reddendixum potueris . ib $Jt.n.a

Neceflitas, & utilius mercium quomodoaugeat rerum precia . lib.
a.tr.}.C 7 .$ 4 X >.!7

K/J 4 W.

Negare debitum poteft conjui ex decem caulis . libyx.j.^i.i n.xo
Prima caufa, quando vir remiffive petit. nu.ai

Secunda, quando rard alter negat . 1 nu.ix

Tertia ob multitudinem prolis, quam fu Ainere non valeat . n. a $
Quarta ob periculum gravis morbi • nu.i 4

Quinta, in primo bimeftri contrafli matrimonii deprefentin.X|
Sexta, Ante benndi&ioncs Eeclefiz. vel Denunciationes . nu.ao
Septima, Ob Votum, vel inccftum/ed vide hujurexpiicaaionem.
num 17 * • '

Oftava , A» Amenti Coa jugi . , r »“•»*

Nana, An dubitanti de Validitate matrimonii . nu.}0

NfgftgtniiM . -j,

Negligentia extlrpandiconfuetudinem quando cfl peccatam . utv
j.c.i.J.jjj.6

N/ftitnt.

Nefoe» quid fit jarxre,an juret. lib.jx.f.9.i.n.7

Nomen Diaboli fcriberc,& comburere an liceat. lib.J£.*.{.a.n.»,

N*. «*/"' • .... „.

Nonobftans, noomamfeftaiw, coocanfe ad mjutom aQwnem ,
Suam obligationem rcftitutiooil pariant . lib.S.tr 4.C.1 5 6

....

Notarii cooperatio cnm peccato ufurarii. lib.j.c.i^.+m.j*

Notarim quoad fuum munus. lto.j c.a.p.j

N** Mttu .

Noritiusueccandocootracaftitatcman committat &cfil«ium .
Ub.i.c.a-C.in.d

* y Nex mutis»

Nox media quaratione computanda in Jejuniii : VideMrdi.w..

Nutricesan eacufonturab alliUentia Sacri . Ub.+e.a. jr.a.n. j

- UD.4.C.}. y.«.a.I7

Qi^da Jejunio.

Oh/umti * .

O’

itwliM%dutnneperlecatoribu»Fidei. lib.x.c.i.$.x.n.y

> ObSenti* VotmmOfficiuro divinum . Oleum Sanflu,Ordo.

In dubiis horum quid Eet. lib.ix. 3.5.7

Ofi>igat*e .

ohlieatio mutua fratrum, & fororum. Vide Pratrtt .

Ob 1 1 8 »t io Patris, Mat r 1 s,F 1 li or6, V i de Pater, Mattr t PartntejjFi/iut.
Oblieat io horum quoad corregionem. hb.f.c^.+n*

Obligatio legendi Horas Canonicas quar,& qualis. lib.ax.y.&J
Oeten sV ide Canouic» .

Obligatio quar nafcatur ex juramento dolofo. lib.y e.3 $.1.0.7

Qusrcxvotofiflo. Ub.3x.1a.O-t

Quar cx promiflioneabfoluta.vel condi tionata in votis. ib.$.*
Obligatio audiendi Sacrum . V idc, M/ffiom audiendi ci figat io .

Qhftr tanti» .

Obfervantia vana . Vide Vana ebftrvantis .

Ottnfio .

Occafio peccandi differt! peccati confuetudine. lib.jx.i-S-jn.}
Occafio peccati an peccatum. ibAnu .1

Q f Ci lionem peccandi offet rc . Offerre mattriam ,

Occidere.

Occidere volenti an poflit dari confiUum,tK foliUa vulneret . lib.y.

c.1.6.4. i r»u.6 t ,

Occidere volenti unum an dari poflit condiam , ut alium interfi-
ciat- ibAn.il

Occidero Vide Homicidium . .

Occidere fe ipfum , V ide Homicidium fm fpfiut .

Offulta/.

Occultusomnlnbmalefa&or an poflitcondemniri.l.O.c. ».$. 4 .n.il

Occultum quidnam fit in ordine ad decra&ionem. 19 -C-lAa-n.io

Occupatio .

Occupatio gravis quando excuiat ab Oflicio : Vide , Caufa txtnfan-
rn ai efficio.

Offtrrt .

Offerre materiam, fcu occationem peccandi, quando peccatum .
lib.,.c.i$4 n4.Videnu.b7

Ojfirtam .

Ofllciu m pro Oflicio : Vide , Mutat ta officii.

Officium divinum: Vide, Homcanamc». ,

Omittereofliciumuno,velalterodiecftmortale , I.tx.y.$.r.n.}S
Oflicio Divino adderean aliquid liceat. Iib.ax.y-J.a.n .7

Officiorum venditio. UbJ-tr. 3 0.7.9.3 0.1

Oflic iorum diftributio, five EcciefialVicorum, liVc Sarculanum . 1 . 8 .

Ex Oflicio qui tenentur procurare lalutem proximi , quatenu*
obligantur . lib.j.C-i- 5 -»-n*}

- -i- Omiffit, Omitttrt .

Pro Omiflione peccati an poflit quid pecuniae accipi . Lib-7X.|.
5 - 3 .nu.ii , . ,

Omittens quod debet cx Juftitia>qnandonam ccnfetur cauta homi-
cidii. Iib.tf.c.3 $.i.n 8.&n.io

Quid fi Idlim ex Cbari tate . ib.

Onat

Onerofus, & lucrativus contrarius. lib 8.tr.3c.6.9.a.A.«

opera. ‘

Opera Malefici uti ad dilloluendum maleficium an liceat, lib.ax .4

5-j.nu.; ■ »

Opera fervilia diebus fcflis prohibita, quenam fint • lib4.c.3.5.f

u An tranicribere . nu.6

An pingere, venari, fculpcre. laus*

Quid depifcatiooc in flumine, vel in mari, retibus, vel arundine.
ib.$.a-nn.a$

An iter facere. , jbx -3 § ».n .> t

' An infidelibus pr*cipere opera fervilia . nB ‘ 1 1

An emundare triticum. ' ,i- ou ?,.

Ait diffiliare. _ . ,Bw

Operam dans rei licitz, vel illicit* quando cenfetur canta ho-
micidii. iib.6x.3A.tn.4An. 8

Opimo. ■ ■ '

Opinio, qua ratione differat i judicio. Dubitatione, & Sufpicicne,
lib.9Xapt.nUnW

Opinande malo alterius an mortale. nu.tl

Opinio : Vi 6 >cConfcuntiaprok**il " .
r Orattt .

Oratio quid fit, & quandoeju» prateeptum urget . Ub.ac.4-5.a

n Ordinarim .

Ordinarii nomine quid veniat- lib*4X.}.$.a*Ami.3{

Ordo.

Ordo non efl de fubflantia Officii. lib.x.c.5.$.3.n.im

Ordine quo debent mult* concauf* reltitution«n expedire . lib.a.
tr.4 c.» 5-7

OrdoJuris, Vide Jari/Ordo. „ . . .

Ordo Minorum, feu Francifcam,nullam habent domimum.fed res*
quibus utuntur^untSummi Pontificis. iib. 8 .tr.i.c.iJi .7
Ornatui .

Ornatur Mulierum. lib.y c.tA^n.7i-&l ; 7 c. 8 - 5 . 8 .pcr totum.
An <A> bonum finem liceat. diu.$-8.n.x A deinceps.

Exceflus an ex fe mortalis. hmhi.C

Quid ob aliorum fcandalum y ^ ib.nu.J

Ofcala inter Conjuges , Vide Tatim mt,r Conjuga .

Olenia inter folutos , V ide T oiiu/ utttrfolutat . ^

Ofcula inter Sponfqs , V \AtTaliut inter s P°”fo* •

Ofculfi vi illatum femmae hpneft* ad quid obligat olculintem. lib.

S.& 4 "

' 7x.y5-3 n l6 «4t

Ov4.

Ovis an liceat vefei iis,quibus conceduntur UQicinia , l^.c y 5 * •
num. »9

Ovis an liceat uti in jentaculo. fl». 5 -}A.|

Panum .

F tftum nudum, &veflitum, VideC#i*rr*fl*/.

Padla in mutuo qua* . lib.8.tr.3•C.8.$•t• , }• , ®• &

Paflarecrovcnditionis tria . Ub.S.tr.i^./A -®- 0 * 1 i

lnfiivorem venditoris. nu.ij

Index Rerum, & Verborum.

3*5

|n favorem emptoris ,

In Uvorem ucriufque.

Pagani an pollent cogi ad fidem^ ^

Pilt>o,Concaufa a d iniulUm adionem, quam obligationem reftitu-
* donis pariat . Lltt***.**

Panis .

Panem conficere die foftoan liceat . . 1 . 4 .c.|.f.* n 9 *

Panis codus in aqua^n,& quantus liceat in jentaculo Jejunu . M-C.

j 5 - 5 «* 1 * . ,

Parentes quid debeant filas. l.j.c.j.

Quoad alimenta filio legitimo. S.t.n.i,

Filio excommun ictto .

Filio fpurio , vel naturali . n.6.

Patttbuj .

Parochi quid poffintin difpenfaiidrs votis. I.).c.i 6 .& 4 .n> 4 *

Quid in oper/busleivilibusdie feflo. 1 - 4 -c* J 7 •

QuTd io jejunii». >]*%*•

Parochus quando obligatur fuccurrere faluti f uorum . 1 . 5 <4 *.n J

Parlitifam .

Participtn* concauGi ad iojuftam ailieoem,qium obligationem redi-
tu tiouis pariat. 1.8.tr-4.c.».jT.J.

Psf vitat matrri* ,

Parvitas materi* ubinara reperitur . l.i.c.i. $ 5 -

An reperiacur in contemptu rerum factarum. ib.n.6.

An in perjurio . p 7 -

An in Magia, fuperfti tiooe,SinK>nu,in re vencrea,in Sacramentis ,
in Homicidio. i p -8-

In votis, & juramentis. n.iv.ffcai.

In peccatis contra fpem . La.c.*.$.t.n J.

Rurfusinfuperftitiooe. La.cfi.^.am.49-

Parv itas materias undenam defumatur . L r.ct J i u. i j •

Parvitas materiar an inveniatur in luxuria* peccatis. I.7.C. j.$*i n.8.
Parvitas materi» in paupertate religiola: Vide, Patt^artat tL*l>iuj * .
Parvius materi* in furto : Vide Fmrti <ju*nsu*i .

Pnt / .

Pan noubilis Officii quae . La -c-5 -J-* p 9 *

Paftrt .

Pafcentes aliorum prata. 1 . 8 .tr.a c 6 $5.

PafiilU .

FaftiUi cTculenti , feumachetuncsan violent jejunium in pane, &
»qua. Lj.C.iJ.$.d.n.ao.

Pattr .

Pater patratus^defl habeas filium,flc patrem,! quo alendus. Lj.c.|.

f.i.n.1 1. .

Pater an concubinam filii poflic domi retinere. L j.c.t .$.4.0. as.

Pater non poceft compellere filium nec ad matrimonium, nec ad Rt
ligioncm . #

An poflic invitare ad matri monium . n.4.

An retrahere i i Religione , JbjO./.

Pater an licitd filium exponat Hofpi tali. l.f <.■}.§.!. a- +ac r.

Pater an poflic cxJueredare filium^Jc ob quas caufas . ib.n.8.

Pater quoad vota fiJ ii*, a-

Qujd vivente Avo. 0.15.

Quoad donationesinter patrem, & filium: Vide Danatiants .

Patri quid debeat filius : Vide , Fi/j»/ .

Pater quz filii vou irritare valet . Vide , F*/w nata .

Pauper fidus quid debet reft i tuere. I.S.tr-q.c.i.jTx.D.i.

Quid pauper piger ,& otio vacans,ut mendicet . ib n^.

Pauperes : Vide , Efeamajy ** .

Pauperum fublevatio an det caufam laborandi die feftivo , I.4 c. J .

$.5.0.14. Pmupmat .

Paupertas quae e xcufat 1 jejunio . U t J.*- 7 -n- ; j .

Paupertas quando excufat 4 recitatione Officii- l.i.c.j.$.g. n.i 8.
Paupertas Keligiofa prohibet dominium^c uium iodepend cutem .
L 8 .tri.c.z. 5 .j.n.i.

Parvitas in hac materia quae. LStr.l.cf.

Major quantitas requiritur ad mortale, io rebus ufu ewi lumpcibi-
Iibus,quim in aliis. l.S.tr.i.c.im.ig.

Major item fi res,v.eGallina in fruftra fecetur i Domino, n.i 5.
Paupertatem Rdiaioforum quoad pioprietatem mi tigare Pontifex
potefi. 15 . tr. i. o». $.1.0.14.

Pauperatis Rcligiof* aliqua feleda . ibi«L$ 4.

Paupertatem Religiofam viola tne,qui nomine alieno, v.g.Tcflatons
difponit de pecunia . 1 u : d . n .4.

Paupertas quandonam excufat i reflit ut iooc. 1 . 8 .tr.q.c.t .$.6 n.a.

Paupertas quando dat licentiam furandi . 1 . 8 .tr ax. j.

PbarmacopeU .

Pharmacopolae vendentes quid pro quo:Vide,FV»Afv quid pr» qua .

Pacatum .

Peccatum quid fit. l.t< 1.5.1. tu.

Peccati mortalis. & venialis di ferimen . ibid.

Peccatum mortale, & veniale d genere fuo,vel per accidens, ib.
H.3.& toto

n.a j. Cetera : Vide , V**fo Marts/a , & Varia Vaniala .
n.z6. Peccatum in genere an fit morule. Lr,c.l $.5.019.

Peccatum contra naturam : V ide Mallititt, Pollutu , S
U c.l fi.lO.0.». Ht*‘. ^ „ •

Peccati permiflio : Vide , Pfn*./fitp*cesti ,

Peccatum proximi ex intirmiutc,vel ex nMlitia,an differant in ordi-
ne ad fcandalum . I.5X.1 -5^*^

Ph ulium .

Peculium fuum an fi Uus alienare queat . 1 . 5 - c.4-$.i.

Quid quoad telbri. ibid.

Peculium filiorum. I.i.c.i- 5 - 7 '

Ptnfi» .

Penfione gaudentes an teneantur ad Officium . Lx.c.j 5 -i.n^i.
Ptregrimii .

Peregrinus Sacerdos , vel Benoficurius quod Officium tenetur per-
folvere. _ Ux.j.Unq<.

Peregrinum cflfc quando excufat ab auditione Sacri 1.4-c.a.S.a.n. 19.

P tritu lum .

Periculum quod excufat ab audienda Miflic I.4.C.1 5 *» n. j.

Periculum recuperandi fortem an det lucum in mutuo. 18 .u.f.

Prjunum.

Perjurii peenz • l.J.c.8.

PtrpltxUts,

Perplexitas non admittitur. L«x.I^.*.n^.

Ptnuijju,

Permiflio peccati quando peccatum • 1 -I-c * -5 441.».

Ptrmursre .

Permutare an pollint carnes ii,qui non poffint vendere. 1 . 8 .ir.{z. 7 .
$.i.n.7,.8.4cit.

Permutare an poifit Domus pro fella Sodet.Jefu f rudas hortuli, quo»
non poteft vendere . »b n.8.

Ptrfona ,

Perfonz qu* vendere, & emere poffiinc . li.B4A7.IS .

Ptflir.

Pidor an A malum licitd pingat. l.l.c.x. 5 - 4 ** * 8 » i*

Pingere au liceat dic fello : V ide optrs ftrtUi*.

Pifcatt .

Pifcatores quz pifcaripoflimc. lA.tr-a.c9 9 *.

Pifcari an licet eodem die : V id z y optr* ftrvtB * .

Piugudt.

Pingucdoan comedi poflit die Jejunii. 1^4^5.5.141.14.

Pana .

P® nae Haereticorum : Vide Harmetrumfmna.

Poenz non recitantium officium . i.a.C.5.§.y.

P®ode Malctici,Divmaior.s,Sortilegi ,6cc- l.a.cfi.^a.n.iA.

Poenae Blafpbemantium . l.a.c. 6 - 5 ^ ojtg.

Pxnapofitivanon incurritur, oififciatur. l.i.ci.^ioi n,i 1.

Quid dt poena non petendi debitum coojugale . ih n.aa.

Pf.if imtncmor in voto pinali an »115 incurrat tnufgredieudo votff.
Pauae perjurii. Vide, Ptrjuriipuns .

Poenale Vocum quomodo obliget. l^ia-tr.

Pcena ufurani. L8.tr-5.C-85. 7. remiflivi

Pan» Duelli- ^ 1 -g.c.r. 5.5.» i|.

Panae Adulterii . I.7.c.|-5.|.

Pan» Inccflus. 1 . 7 ct.§.a.n.a.

Panae Concubinatus. ^ ^ ^ L7-c.i.5.a-n.{.

Panae Monialem follicitantis,vel violantis . 1 . 7<.x.$.*.n.i .

Panse Raptus . I 7.C.6.5.» i n.9.

Panae Sodomiz . Ljx. 7 § 4 >b. r.

Panium ia .

Pcenitentiar Sacramentali quoad orationes Gtisfieri aliena lingua au
poflit . l.*.c J§.x-n. 1 8.

Pam tentis fcrupulofi ioflrudio . 1 . » .c.j. 5 . 8.4 n 4.

Pallat ia.

Pollutio Ccdefiz quando contingit ex facxilegio. L7Z.S.5.X.0.7 .&
deinceps .

Anex occulto. u-8.

An ex copula conjugali . n.9.

Quid ex tadibus turpibus. n.io.

Pollutio Coojuds quod peccatum- W-C.jilJUA t

Pollutio voluntarufcmpcr dlpire naturae prohibiu. I.7.C. 5.5.5.
num.46

Pollutionis caufa altera per fe influens, altera per aeddena , & levi-
ter. - L7.c5.fi. f 41 ^ 8 .

Quando eft peccatam pollutio u» cama . n.4 9.

PoMutioquomodo difierata diilillaiione . libfeptwBox.j.j,j,

PoTlutio voluntaria non divcrfificatur i di verfitateiaflru menti ina-
nimati. . . W-c-7.|.*ju.

Quidfiiotrabrachia.velafamin*. n.5.

Quid fi manibus alterius. 1, H-f 1

«fit

Pollutio puerorum
cmittentibui - _ , .

Pollutio Boa«n». don» 1 ®'" •

L7.c.7.5.*.o.ii.

Ali.

by Google

3 i 6

Index Rerum , & Verborum .

Alia voluntarii fiveanteeedenter in caufa, live confequenter et
ddcOatiooeipfius. ibid. Pretiumrei: Vide, Po*r.

PolJ^ioiflrommscapu^uaeinv^iluperiidacur. ib.n.18. Pretium determinatum requiritarbeniptioiieA vendillooe. 11 ,

Ao ad diOam pcricllionem adire quis concurrere motu corporis tr.j.cj.J. 1.0.4.

P?" 11 .- ... «bid- Pretium jullum rei quod. Htt.}.c.7.$-f.pertotum.

lollutio vigilantis involuntaria . ib.n.xo. Legitimum a Ii ud,aliud naturale, fen vulgare. 0.1.

Pottif**. Preuvm medium, fummum, infimum in vulgari. ib*

Pootilex Summus poteft relaxare juramenta Deo przlhta. J.3.C.7. _ Communis aellimatio determinat juilum pretium. n.*.

/T.j.n.f.

Commutare.

Dies fertos indicere .

Di Ipenlare i n fer vi Ii bus d ie ferto .

Dili eniare in Jejuniis EcclefiaAicis.

Pofftffis ,

Pofieflin quid operetur in probabilibus •

Circa jus,

Circa talium .

Exempla de portertione in probabilitate Juris.
Exempla de eadem in probabilitatefalli

ib.

n.«.

n.xo.

n.14.

n.xo.

n.xr.

n.xj.

Probabilitas: Vide, Coa fc itui io prtbokilnj^y Opi ni* ,

Probabilem fententiam roodd unam,modd aliam fequi,an liceat, l.r .

Pretium crdci t,vel deexefeit quinque ex capitibus .
ib.$ q.n.a. Primd ex parte rei venditas .

1.4-c.r.$.i. Secundb ex parte pretii.

ib.e.j£».i.n.$x. Tcrrid ex parte emptorum, & vemlitorum .

ib.c. j 5.7.11. j». Quartd cx parte expenfarum .

Quinto cx parte modi vendendi .

5 . J.n.9. Pretiu quomodo augeatur i Neccflitate, vel utilitatemercisib.n.17
n.9&*4 Pretio quo res emendae,' vel vendeodae. ib.n.ig.

n.10. & i 4 . Quanti res extraordinariae.

n*»4- Quanti, e*,qua: fciuntur mox fore cariores,vel viliores .

» -- n.»7. Quanti in lubhaftatiooe .

quid operetur in Dubiis: Vide, Vtrbuduiiis. VtetiunuV idcjieeoptioms occurrrntn.ubi multo dt pretio

Pollcflio migiofa filii non nocei juri paterno in bonis temporalibus. Pretium inMonopoliis. 1.8.tr.J.c.7.$.i».n.»t.

PoflelTor malse fidei : Vide .rf, p,i„. W»*, «> ’•* fi ’

Pofleilor bonse fidei : Vide , Htflitutionij radix ite unda . U.c.1.910. n.a.

Poflcflioquomodojcquiiaiur. ^ l.J.c.J.tr.I.*.a. Pri.atio pecuniae an det lucrum in mutuo. LI.tr.J.c.tJ.8.

difpenl " di > ,el «mmutandi in votis, an habeat Privilegium monopolii ao,& quandoconcedi poffit I Principe. L*.
m juramentis. l.J.c.7§.t.fil. tr.3.c.7.$.i».n.a.

Potcllas Civilis an habeat potertatem relaxandi juramenta. I.3.C.7. probabit, s as .

$.341-13. —

Potus .

PocusanfrangatjejuniomEcdefiailicum. U.c.j.$.z.n.i. c.j.fi.,. pertot. Pnfiffi»

«utdde potu vmiunun. juris, iaOis, cervifi* . n.«. Protilfio fidei i quibus emittenda .

Qgddeaquiscondim n. 7 . A Beneficia,,,..

« Vd de iucco ore expreto ab uva,inaliSrf{tejirqoe fruflihus. nj a piofetonbus artium liberalium .

QaJddeCodioInte. n*. Sufiquapmna.

Uuid de Arundinibus mellitis. n.14. Pro(e(fiadCi>orum:!Vide, Ctmmta , & *p*mi

Potui v,oi,ut caula pollutionis . 1. 7 .C.J.S.J.0.JI. tdcUfmm .

n Prpnptum. ProfefijoRcligiofaexmetu.

PrarceptumChan tatis erga Deum quando urget. l.x.c.|.$.s. Premijjio.

Prxccptum Superioris quando judicandum grave. l.i.c. 1.5.3. Promiflorium juramentum, cjulquc veritas.

n **•**• . Quid de promi florio dolofo .

Prxcepti tranigreluoex metu . I.i.c.z.5.9. Promifloru juramenti materia in communi .

Pnrcipere infidelibus die fello opera fervi lia an liceat. l^.c.j.$.s. \ n honorem Dei .

num.if. . . In utilitatem hominis .

PrzcepiumKcIututionisafiirmativumncjan negauvum. l.o.tr.3. Promilfiorequifitain voto.

cap.i.J.i, Promillioli:taquaeiiam obftat voto-

PMceptum de diligendo proximum quale. Lj.c.l.n.1. Pronnflioabfoluta, &c condici"»'* • ...

* nvmc *^ tcr ^ n0Mr *’ Promitterecumjuraracntor em "‘ lc,tam > < l U0 ^P cccatam * Ljx*l.

Pr*<Kcm. Prwnifliopecuni*ob re m tnrpcm an re habita obliget. U.c.f.

tl Infamni,*/. 1 CI Aflm,in llcat - Pr^nillnourepeteod 1 mutuum mir, certum tempus^ an dee lo-

Ptxlati, vel eorum Vicarii quampoteilatem habeant in juramentis p^.n.o.ndion.&quandoobligat tranfaflo termino. U.u^

reianndrt. 1., c.7 S.,n.«. cap.J.num.».

“uid in commutindis. ! b.|in.a.

uid in votis. I , r ,6 9 . 1 . 0 * Propinquitasquanta requiritur, neimpedunentumpom poffit ete-

|uid in operibus fetvilibus diefefiivo. l,b. 4 cap.j.{ a i cutiom praecepti . l 4 c.1S.jin.*

numai. r . r . Pfopojstum.

Quid in jejuniis. I. 4 .c j.Sen.JI. PropoCtumrequlfitnmiuvoto. ‘it-"-

Pixlatu. Religionis quae vota fubditi irritare poceil. lj.c. l6 .S'l- >oWa.wfuflic. t adetiKnda»d.mfopet«ltM««. l-n.

num.xl. e.®*?.', num.a^.

Quaedifpenfarc ib5.4in.4- Proximus.

Ouid in operibus fervilibusdic fcflo . M-c.jS.a n.j4. Proumi necen,tas obilarpie opinionem probabilem fequamui. U.

Quid de jejunus Ecdefi* , & Regni* •_ ._ £-5 ' ** J ‘ p .,,/. .

Puella honerta quid faciat , ii advertit fe ab alio libidinose tangi. I.f.
c.t. 5.4. n.xj.

An obligetur finerc fc cont reflari i Medico in partibus honertts .
An liceat illi habere amatorem- n .x6.

An leconfpiciendam offerre Amatori, ib. Vide etiam. 0.7».
An munera acceptare. 1.8 c.j $ .?in-49-

An le ornare. l^c.j^per tot.

Puer.

11^.1.5.3.0.33.

1 .S.C.I. 5 .IS.
n.i.
n.l.
n,4 & 10.

l.i.C.a.$.g.

l3-c-3p*

ib-ll*.

n.7.

n.n.
l.t.c.i».
ib 5 - 1 -
ib.$.x.

wuid de jejuniis Ecclefi«,& Regulae.

Pttlati Rei isioforuro an poflm t diipenfare in reciuuonc Offitu. 1 .
»c.j.dT.8ji.ad.

pr./irlpi.,.

Pnrfcriptioquid fit,& quomodo currat • l.s.tr.i.c.4 J.4.

Tempus ad prllt nbendas rn temporales .

Adpntfcnbcndumcomraleses. . . . n *

PrBfcriptionis juie an gaudeant in conlcicntia Siculi , ubi ea in foro
.ealcrno admittitur. _ ib.*.».

Progmatiea .

Pragroatic* dc venditione frumentorum in Sicilia. J.8.tr.3^.7 § J. Puerorum motus quando mortales

nuro-9.

Prssxts . Q

PraxMua explicari debet Homicidium in Con&llione. l-l c-J-

5-X- ^uudruftfimo.

Praxisfervanda in commutatione Votorum. libro tertio, c.t 6. "

$. 6 .

Prtrrs .

Preces importunatao cadant in coartantem virum. Li.c.x.$.f. Quando, circumflantia Rertitutionis .
num-9.

Q Uadragertm* tempore an liceat recitare Vefperas anterefe-
Hionem. I-4-C.5 5 - 4 - n, 4 «

fgusuU.

? . turionis. t LB.tr4c.1W.

Quandonam accedere ad conjugem fit prohibitum. i^-c-S jT.f*

Digitized by

3°°2

Index Rerum» & Verborum.

An tempore Menftrui, vel graviditiomi . num.; j

Ao tempore Adventus, vel Quadragefimae* num.65

An tempore fumpcae,vcl allumendac Eucharifli* , »0. remiffiv£.
An tempore lenedutis , <M7

Quando jejunandum. 1 * c, f*y f-n-4

Quando votum obligat- l.},«.|».$.j

§ua>,fitm ,g«oa titai .

Quantitas furti reouifita ad morule ; V ide , Parti Quantitas .
Qua ntum circumflantia Reflitutionis. 1 o.tr.4-c.*.§4

Quantum Gogulae damni concaul* reilit ucre teneantur - 1.8. tr 4

ran t.S.g

I4c.5s.1n-1
oulj
; nu. ip

I-W- 5 -W

im Gngi
cap ».4.8

Quanta refeQiunculafumipoteft die Jejunii.

Qualia .

Qut

QuinquayKartm .

Eadem commutandi .

Vota difpenfandi , vel commoundi .

/otacuipem , „

Difpenfandi in laboribus diefefto . l.^c-V^.ai n.?4

Relidi olorum vota Une fuperiorum fcientia,vel conienfu*&c.iib. 3.
c. 13.4.5. i n.5

Religiofus, qui mafe fede induflmgeffit , ot dimittemur, ad quid

<uo tempore .

uinquagfnaria mulier an cacufetur i Jejunio .

•»'/, fwi#, qatmtd* , gh* het , $"f ordiut , g* tod .
uis, circumflantia r citi tutico»,
uid, circumdantia Reflitutionis.

_uomodo, circumflantia Reflitutionis.

^uo loco, circumflantia Reflitutionis.

;uoordmemultxconcaufse debent reflitutiooem expedire.
tr.+c.i.fo

Quod nondum efl, an vendi poflit. 1.8.tr>j.c.r$.3.n*aP

Quod eft illud oflicifl, ad quod tenentur obligati ad illud. J.a-c-5-5-*

\J Radix.

R Adices reflitutionis. Vide, Rtjhtutitnh Radicet ,

. ,

Raptus. 1 - 7 -C .6

Quidflt ^ 1 - Si.‘r' n ' t

Ad Raptum requiruntur tria. 5 -a.o.i oc ieqq.

Raptus poenae. . O.a.n.9

Raptus, quandonam dirimit matrimonium. ib-OC n. tO

Raptus an fit Copula eam fccmin* dormiente. tt.17.ib.

RatificeUit .

Ratificatio in Votis quid operetur . I.3.C.19 S-J- n - J 7

Rttmrfmt .

Recu rfus.una ex concaufis ad iojuflatn adi ion em , quam obligatio-
-> nem Reflituttoais pariat . I.8.U.4.C a.$-4

Redire .

Redire an 1 iceac ad prius Votum pofl commutationem , vel diijpen-
lationem. La-c* 6-5.7

Redire an obligeris , fi ad tempus fui t Commutatio . ib.n.a

Refefliomeul» ,

RefedliuncuU in die jejunii conceditur. I.4.C.5 5 -j

Quanta . ou. x

Qualis. «M

Quo tempore. **• >o
■

Regula difeemendi voluntarium iibcrumLr.cap.x. 5 .i-nu.f jundio

Cognoicendi divinaiiooemfuperftiiiolanj . l.a.c. 6.5. 8, n.ia

, Cognofccndi invocationem tacitam Damonis . ib.o.af.& 25

Cognoicendi an vis fit naturalis, an lupetuttiola . n.6». & 65

Relaxatit .

Relaxatio Juramenti» i quo^e au ibus,ob quas caulas. ij.c. 7.$.}
Rf", •

Religionis Votu», Religloforum Vota, Refcriptum, Reflitu tio,
Reus>& Tertis. InDubiis horum quid fiet. : l.Uc.3.5.7
Religiofi deputati ad Chorum qua ratione obligantur ad illum . l.a.
c. j -3 n.6

Quid, fi lint numero pauci. , 0.14

Quid, fi non funt in Sacris, obligabuntur ne privitim. n. rj

Csetera : Vide, H»r* Gmntmcs ,

Religiofi an polfint tranflre ad flatum laicalem in eadem Religione.
. Ib.n.15

RcligioG an polfint recitare Officium, quod recitant Dicecefani .
ib.$.*.n -5

Religioforum Praelati . Vide , PreeUti .

Religiofi incolaean teneantur Voto Civitatum. l.j.c.U. 5 ».nu. 6 .
jundlon.it

Religiofi Mendicantes quam habeat poteflatem relaxandi juramen-

patiente.

ib.n.S

l.j.c.7 0.j.n.9
lb.$.4-n.a
ib.c.S.^ a-n. 8. & 0.46

£17

Poft profelfioncm . num. »6

Religiofus quid ludo exponere poteft. J8.tr i.n.17

Religiofus an poflit efleexeeutor tellamenti . J^-tr.i.c.a-S.jn.6

Religiofus an debeat egredi i Religione , vel io illara non ingredi
propter neceflitatem parentum, vel fororum - I 5.c a.l5 n.6
Religimus, quoad voturo Paupertatis: Vide, Pauperia/ ReJ/gioJt.
Religiofus Sacerdos dum confitetur peccatum Juxuri* 1 an debeat
explicare , facerdotium , & profeflioocm . l-7.ca.$.i .04

Religiofus inviutusadcoDvivjum^n fine licentia lui Superioris co-
medere appoGra poflit . 1.8.tr.i.c.».$.5-n.9

Rjhquuf .

Reliquiae CHRISTI Domini ,puu Spinae, Sudarium, Crux, qua
adoratione coi roda:. La.c^-§.i.ni4

Reliqui* Saniorum quomodo adoraod*. ib-u.j

Remedium .

Remedia adversus luxuriam. I.7.C.I0

Rtmijfit M

RaniffioJonmaitiqu*,&lquo.

Rcroiflio Mercatoris an,t 5 c (juitido&mtementulieoo nomine -
L8.tr 5 .C.J.J.IO

Remittere.

Remittere an libi quis poflit juramentum in fui utilitatem emif-
fum. J.j.c- 7-5 ».04

Remittere offenlam inimico. 1-5 *.i.5.?

Repraftntmt .

Repnefentatio turpium- 1.5.c.i-5^n.a8.&l.j.c7-«*.5-4
Repraelenuuo turpium, ut cauf» Pollutionis. l-7.cap.j5-S.ou.5a
& 51

Re fervat 0 . _

Refemta Vou an aliquando ab inferioribus Papa difpenfentur.
L|.ct 6 - 5-4

An ad id det caulam necefficas . nu ’ ?7

An imper fe&io voluntarii . ntt * 4 ^

An privilegium . - na ^ - 4 *

Refervata ne i n tel 1 1 eatur fodomia imperfecta , quando relemtur
fodom» abfoiutd ■ l7-C7-4-3-o-4

Refervata fodomia an intelligatur tum de agente, tum de
7 L.7-C.736 A.n.t , .

Refervata lodomu, an refervata cenfeaturbeflialitas.

Refile * #.

RefifterepoGtiv^ an quis debeat in motibus puv is . I.t 0 .c.tt

Reftitutie . .

Reflitutionis obligatio an deteaufam n6 jejunandi. |. 4 .e.y. 5 - 7 - n -I 7
Reflitutio boiions . l^.c J-M-*- J

Reftitutio Famae : Vide, Fama .

Refti tu tio ex damno d ato : Vide , 'Damnum datum .

Reflitutio ex homicidio.

Ex Homicidio direfto. . I P ’»”7

Ex Homicidio indirtrlto. ^ _ jb- 5 -t

Vide etiam. I.I.tr.?.C.». 5 -sAn.in

An obligerisad reflitu tionem^i volentem occidas. 14 x 4 . 5 - 3 - 6 ^
Quid in Duello. ib.

Quid/j occidas provocantem . n. 1 f

An aliquid reflituendQ pro damnis fpiritualibus occillo fadis.n.10
Quid pro damno perfonali . ou. att

Reft i tuere an teneatu r excedens modum fu* defenfiocis. 6 J-n. 1 €
Reflitutioex homicidio quibus haeredibus debetur* didf.p.^.n.i
Reflituere an quid debeant haeredes occiforis. ib-n.r 4

Reflitutioex Adulterio . I.7.C.J.6.4

Adulteri obligatio propter prolem non legitimam fucccdentem.
num. 2

Adulter* obligatio propter eamdem rationem. n. 7

Quas excufationes haec habeat . 3 nr- 9

Adulter certus defua prole tenetur cam alere* in. f

Reflitutio bonorum temporalium . 1 . 8 -tr. j*.i

Quo praecepto jubeatur. jb.

Reflitutionis radices. . . -tr ?* c » 1 . 5 ,f

Reflitutionis radix prima ex injufta acceptione . ibidem , cap.x. per

Reflituere tenetur ex hac radice is,qui alienum fumic . §. %

Per adliooem injuftam . ib.

Per adliooem exterrfe i njuftatn. 5-5

Per injuftatncxculpaTheologica. O4

Ex culpa Theologica gravi. §.f

Quid ex levi externi, fedinteitii gravi . ^ n.7

Reflitutio ex delidlo, quomodo flatini obi iget^ 5.6

Reflitutionis radix fecunda cx re accepta. r i. *

An furi poffim reflituere «em ab ipfonwhi bona hde venditam 5 -a
Quid,G affuit mala fides. §-5

Quid,fi res fic vendita fit altenobligata. ib.n.j

Reil tinitioc»re*cccpuquoinaioft» l,a,0 * ,,i 8 •

q.6.n.t i.actj f.l.n.»

obligatur. " *" "LjilJ.J 6.U.8 RttoM?*qu^*nMI*»^^ oral ^ t ®? ^ c C “™

Anteprofeflionen. ib. cap 4

Re-

Index Rerum, 8 l Verborum.

Rfflimuooem w lebeatAui i mped it bonum alteri, Coe vi, fraude,

doio.ftx.vrlcumhu. j5x*T*

Quoad ea, qua pertinent ad juftiuam eommutativiin . mioft.i

« Quo*dea,quaeaddirtributivim.

Quoad impedientem ne quii acquirat Beneficium. ib.n.J

Reftitutioniiradixquartiexcoatraflu. l.I.cr.5^.5

E* culpn in proprid diflo eoocraflu . 1 J.tr.i.c.y.jLi

RefLtutioais eadem quarta radix immediate , excontraftu inuoi-
verfum . *bx 6

SSitutiwmodeni quarti radix ex tootraftu peculiari emptioni^
& venditioni*, Vide, Empti* ,flc Vide % Venditie.

RefHtutionis eadem quarta radix ex contraftu particulari mutui .
U.trjx.S.per cotum .

Refli t u t tonis circumftan tiz . V ide, Circumflanti* reflitutieuii .
Reflituenda ne eA res Domino nocitura . I.8.U.4.C. 1 § 3 n »

Refli tu t io an iteranda, fi pereat in manu intemuocii . lib 8. tr.4.
c.r.Jf.yi n. j

Qu id, fi per errorem fiat alteri 1 Domino . 1.8 tr+c.r. jf .7 i n.8
Quid, fi Mediator rem rcftituendim cafu amittat . 1.8. tr*. c. 1.
$>)inun.9

Reflitutiodoni mortuo donatore . 1.8.tr.4.c.r.$.7i n.11

Rcflitutionem volentem difierre, vel nolentem ficeic,sn abfolvcn-
dus? V ide, Abfclmli» ea tonftrtnde .

i**'

An liciti aperiat occulta crimina teuitun. nura.i

An Alfa. num.r

An debeat flare fentent* . num. 8

' Aniugerequeaticareeie. num.o

Quid de Reo Religiofo ■ ibid.

Reo an poflis dare infirumentum ad effringendas arceret, ib.n.n

Eidem an poflis auxilium ferre ad furiendum. ib.n.1*

Reus Malefiiftor : Vide, Me l< fetior , & Vide, j

fe&etft .

Reus non potefl cogi ad fe interficiendum .

*«.

Rex quoad Bellum gerendum : Vide , Bellum .

Hjtu/ .

Ritum Socii an fequi poflis in recitando officio .

{(mtriee .

RLubrtcarum contemptus quale peccatum .

, Homicidium admeU-

Lfi.c.i.$.r.n.j

l.x.c.y$.a.n.»7

l.ix.j.^.an.rs

Steteram.

^ A ccaro condita aqua an rioletjejumum . l.q.c.j.J.X.n.j

Sacerdos an debeat explicare fe Sacerdotem efle , dum confitetur
peccata luxuriae . 1.7. e .».$.1.0.4

Quid, fi fit fimul Religiosus. 1.7.c.t$-t n 4

Sacerdotium fulceptum ex metu . I i .c.a.$ 8 04

Sacerdotes, & conii i tuti in Sacris : Vide , Hora Canitie* .

Sacerdos Graecus : Vide t Gr*cui SeeerJei .

Seer emeatum .

Sacramenta petere ab indigno, vel cxcommunicato.l.yc.t. §4.0.39

Saeri/qium .

Sacrilegium quid, & quotuplex . J.».c.fi§tn.i

Circa perforas iacras . num.»

Circa loca facra. num.6

Circa res facras. num. 7

g , fi retineantur legata . num. 10

, fi decimae. num.it

i, fi peccatum fiat tempore facro. numi»

,fi retineatur quid contra votum. nbm.13

Sacri legi um i n materia I ux uxic . 1 . 7-c.x . (r . 1

Sacrilegium cxperfooa facra. ibid.n.r

Efle Iaeram per votum folcrane,veI fimplex an mutet fpecirm.n 3
Sacrilegium ex loco facro. ibid.n.7

Sacrilegium notorium violat Ecclefiam . ibid.

Sacrilc^iumcommittemcum Moniali qiomptctum incurrit . 1. 7.

C.».$.t.n.l Seerumlimfiui

Sacrum tempus an conflituat hoc facrilegium . l.7.c.a§ini 3

Quid Reliquiarum (aerarum grflatto. ib.n.iq.& 15

Sacri loci pollutio: Vid tyPellutieEeclefln .

Sacro interefle : Vide , Mtfe .

Sagimen.

Sagimen comedere as liceat die jejunii* L+c. 5.$. i.num 1 6

Se/ut at e .

Saluure inimicum an obligeris: Vide, Inimicum.
fitlutacorcaa» fuperflitiofi. J.».c.6.§. 1.0*30

Seni Ii.

Sanfti qui, & qua ratione adorandi . l.»,C4§. i.n-8

Sanft«ao nuncupari Vota pofliat .

Semitae .

Sanitas Cala an reflus finis io Matrimonio.

S at uf allio .

SaiiifaAioaem offerenti injuriam remittere an obligemur. l.f .c.i.§.g
num»

(•8C.i«

L7.c|.V7.n.t

Scandalum . Vide , Coepereti * . 1-t .c. 1.5.4

Scandalum pufiliorum. ibid.n.64,

Scmndal um an fit dare peccandi occationem ex fragilitate peccanti .
ibid num. 7&

Scientia.

Scientia habiu i Daemone uti^us peccatam • L x. ap.fi. $. 1 . n. »»
&§a.ouo.ii

Stbifme .

Schifma . l.».ap/.$.f

Scbolefl icut ,

Scholaflicas quomodo poflit conti nuat jonem Audi i probare, lib-3»
CAfi.nl

ter Here.

Scribere turpia , l-7-c.8.$.f

Scrupu/ui.

Scr upul us unde oriitnr, quid remedii, ftc. Li .c.3-9-*

Seges nondum colleftaan vendi, & quanti poflit . L8.traft.3- cap,7.

$.).ram.a»

Seges in alieno fotacnjuB ei. 1.8. tr.j.c.3.$. 5.0.7

Semen.

Semen generationis corruptum an liceat confultd expellere. L7X.7.

$.ainum.4 _

Semen fuTceptum effundere an liceat feminae . I.7. c.7.$.*. n.p.oC
fib-eodem cap. j .$. j.n.t 4-dc n. 16
Semen animalium emungere an peccatum .

Stmtaaro .

Seminare an obligetur uxor viro feminante .

Seminare an poflit uxor finita viri copula .

An fe manibus ad id adjuvare .

An ad idem fuis manibus poflit vir adjuvare .

Sepu/ture .

Sepultura quando nam privantur morientes io Duello . L6-Ci.$.|.

n. 1 3 Sertui

Servus an Dominus fit fure vitae, membrorum, honoris perinde ae
liberi. U.tr.i.c.» $.i.o4

Quid de aliis bonis. 1.8.tr.t.c »^.*.inA

Servorum mi tigata conditio , quoad ipforum peculium defenditur.
dnum.9

Servorum dcfunftorum bona ab intcftato cujus funt . L».tracx.t<.x.
$.r.num.i8

An tcllari poflit fervus . l.i.tr.t.c.»^.i.n.»»

Servus quid ludo poltic exponere. 1.8.tr.».c 9.$ * n.»r

Servus infinuus ao poflit minoris vendi exulente remedio etfacaci
lux faniuri* . l.».tr-4C.}n.r

Servilia opera : Vide , Opere Sn-viUa .

Servi vota an Dominus irritare poflit . I q c. 16.5.3.04 j. & J»
Srxegrneriu/ .

Sexagenarius i o excufetur i jejunio Ecclefiae .

Quid io Jejuniis Regulae .

Quid in Votis.

Quid quoad fubrogata pro voto Caflitatis .

Signa.

Signa oflendentia vim non efle naturalem/ed fuperflit iofam . lib.»
c4.$.i ; ln.$4

Signa amoris inter Conjuges .

Situi.

Situs fedendi, vel cubandi caufa pollutionis .

Soter .

Socer an poflit Generi vota irritare .

1.7.0.8.51.0.*

L>c,6l.iu6

l-7.c-3y-s.oiJ

U.c.j.§. 7 .n-r
L4^j§7-in8
ib n.p
ib.l n.io

l7-C.3-f.ff
t7.c.j.$.f.n.jr
1'3'C.tfi.R J41.X7

Socii privilegio in recitatione officii an fhxi poflit . l.*.c j.§.» n. 1 7

Sodomia perfeft a quae. I.7.C.J.6

Duo mares fe cosmnifcentes , fed non in vafe praepoflero^n (odi
mia . num

17C.V.6.3

Quid , fi non effundatur femen in d ifto vafe .

Soduouarpcenas.

Sodomia cum afliui.

Cum Infideli.

Cum Virgine. L7.c y §.i.n

Quid dc Sodomia uxorati. 1.7.c.3.$.i. 0.3.0: 5 » n

num.}
num.»
ibid.num y Scb
],jX4&i.nuni.7
I. 7 X. 1.91 num-8
L7-C/4.MW»

ymu ut jujwnii urouu. i.y.c.j.y.i.n j-oc $.».n.X

Sodomia impei iefta an refervata ceafeattu exiflente refer vata fodo-
mia abfolutd. 1.7.c.7-§.6.numy

Sodomi a ai?entis an diflerat i fodotni» patientis . ib.$. 3.0.7

Vide etiam. $.6.1 n-}

Sodomi ^cum Viro an diflerat i Sodomia cum muliere • I.7.C.9. n.s

Somnus ut cauiapoliutiosis. l.7.c3 5 t oum.y*

Spe/

Digi

Index Rerum , & Verborum.

3*9

Spti.

Spes Theologia . Lax.».§. i

Spina .

Spina: Chridi Domini qua rabone colend* : Vide, Cbrifti

„ • Domiai. Sponfalia.

Sponfalia jurataex metuan valeant . I*}*.)

Sp onfut.

Sponforum ofcufr, & taftus : Vide,T<*<3iw inter fponfos .

Spoofuao liceant cogi tatioocsmorof*. 1.10x4.0.4

Strepit ut .

Strepitus Judicialis, quomodo vetitus die feftivo : Vide , P lactium .

‘Z7-. r$ |s?!SSjS.

Stupratoris obligatio ■ ' J Tcfluumcuiin conftituatcaufam (emipletiam . l.t.c.J 5 } n.if

T nmit.

Tentatio quid fit.

Esplicitt.

Implicita.

Termitm/ .

Terminus prorogatus in juramento qua ratione Tervandui
$.xn-j Teflipcarl.

Teftificari *quivoc£ an liceat in judiciis .

Teftificari an liceatde vifu, quae fcisex auditu .

U.c-x.$»

n.*

ibid.

SifictcQificeris, an cogeris ad reftitutiooera .

Teflii .

Teftis.

Lj.c.7.

1 . 1 .C.q.$.»

L).ca.y.inio

ib.n.x»

l.p.e.t.5.#

Si nullum damnum, nulla obligatio.

Idem fi deflorata remittat .

Idem fi eadem confentiat •

Explica, nifi tu rem occultam propalaveris .
Stuprator vi ramis vi,p*tu, &c. ad quid obligatur .
Qu_id,fi folum intcrccffit oleulum .

Quid, fi fluprator pecunia areat.

Quid, fi dubium fit an fuerit virgo.

d$.J*0-»

itg

ib.n.id

ibid.

px 7&*9

Stuprator virginis cum promillione matrimonii ad quid . ib-n 59
Cum promilTione vera. ®-l 4

, Excufationes quinque, quxftupratorem deobligant idifla pro-
Aiftfibofe. in. 57

Stuprator ad quid obligatur, fi ejus matrimonium refpuat deflorata .

ib.n.48 . ^

Stuprator virginis fubTpe matrimonii ingredi Religionem , illa in-
vita, non potefl . .. ui I,I.tt.|*W.-j 4 i* l '9

Suadere .

Suadere ad peccatum : Vide lenitate .

Subbaflatio .

'Subbaflatio .

Superfluum.

Superflua quando indigenti donanda.

Sufpicio .

\ Judicio, C

Ls.c,*.§.i n.iadc 71
Opinione, dubitatione, j. 9.

Sufpicio quomodo differat i Ji
c.i.n.t

Sufpicari de malo gravi alterius an fit mortale. n.n

Succt/Jor . 1

Succeflor an teneatur juramento praedecefforis. M-5*5y-7

An Votis. Suctui. l.rc ii.*^*

Succum ore fugere ex avis ctrtcrifque truaibus , an tr angat jeju-
nium. . . 4tSM4%7

Quid ab Arundinibus mellitis.

Su durium .

£u darium ChrUli Domini qiu ratione adorandum : Vide ,

Cbrifli Domini.

Superior , . . it , . - , j

Superior Religionis qux fubditi vota irritet: Vi tojtomkflm £'/*•*-
nii. Superflui 0.

Superftitio ap habeat parvitatem materi* . l-».c.6.$a*n.49

Cetera de fuperfti tione ; Vide » V *** obftrvanua .

^ I Sufpenflo.

Sufpenfio ignorato : Vide , Confuta .

Sutor.

Sutores an excufcutur 1 jejunio . 14*.J.$.7J» »8

1 r T

Tabe/Ho.

T aflui.

TaQuy inter fponfos , quando licent . I.7.c.j.$.<.n.6r

S iid de fpon fis fub conditione. I.7 c.j.§.$.n.6x

us inter folutos. 1.7.c.8.$.fin.6.$.x.per totum.

Tadus inter Conjuges. { i.7C5.$.j.in4*

Quando adeft periculum pollutionis. I.7.C.J §.j.in-4X

An quando adeft dubium dc validitate Matrimonii. ib.n.44
Au ue Ipfum, ungere turpiter conjux poflit. ib.n.45

Quid quando adeft pullutionis periculum . ib.n.46

Tangere.

Tangere catulos, feles, pueros an Iit illicitum . L7.c.8.S.a.n.s

Templum. I

Templa infidelium adi re an liceat . l.x.c.* $ J.n.i 1

Temporale.

Temporalia bona tua an bonis temporalibus proximi poftpoocnda .
l.j.ov.$.iin^

* . > T empui .

Tempus copuj* : vid Cyfuandonam accedere ad copulam .

.Tempus, quod requiritur ad pixTcribeudum . l.p.tr. 1.04 $ *
Pro rebus temporalibus . n.t

Pro abrogatione legum. no

Tempore quo xecita udum officium. l.a.c.j^.y

Tempus diiigeudi Deum fub obligatione quando . ^ l>x.c.g.$to

Tempus qua ratione expendendum in exeeutione Voti L j.c. 1 ».$ .}

Teilis unicus an confli tuat caufam fcmiplenam .

T beo logus .

Theologorum monlium laus,& eorum utilitas . l.f .c.t.S-f •**• **

Tbf/t totrut .

Thefaurtcujus . L8.tr^.c.l.§-)An.jA

T itu lui .

Titulum Beneficii dumtaxat habens an teneatur ad Horas . U-c.J.

§.t,n.i$A „ T rauferibeee. #

Tranfciibere an liceat die feflivo . l^c-Vy- 10 ®

Tranfiem % Tranfltut . ■

Tranfeuntes per loca, ubi celebratur fcflum.an teneantur intereffc
f*ao. I.4.c.a.jS*-n.io

Tranfi tus per loca infideiiumao excufet i jejunio . l^-c j.9*7- tt, 4*
T refdecim .

Trefdcdra Cmul menff tccumbere an fupcrttiliofum.l. i ,c. 6}- 1 ♦
\6. & 76 Triticum ,

Triticum emundare ad molendum an liceat diebus (effis: Vide/V*-
ra^ServiUa. Tutor .

Tutor an, &qu* vota pupilli irritare valeat. l.gc&H n.t7

Turpis,. •

Turpia loqui, vel cantare . 1.74 0 ^-4

Turpia feribere Vide, Scribere Turpia.

Turpiloquia, ut funteaufie pollutionis. 1.7.c.j.5.5.n.jo.« 51
Turpiloquium inter conjuges: Vide , VerboTurpta .

Turpium fcQio : Vide, Leflio Turpium .

Turpium reprxfcntatio : Vide , Heprsfeniotio Turpium . ^

Vacantia Bona. yj

V Acantiabona : Vide , Bosa Vacantia .

Vagut. ..

Vaei quandonam teneantur Intereffe Sacro . 1.4.c.».^.».n. 1 5

Valor.

Valor rei : Vide, Pretium.

V a loris incogniti res quanti . 1.5 tr. 3 .C. 7.5-!* j». gq

Valore rei crcfcen te , vel decrcfcente, qualem debet, qui rem alie-
nam confumplic . 1.8.tr jx.a.^j.per toturp.

Valorem rei debet, qui rem al ienam dam n ifia v i t .1.8 . tr . J . c.a .5. 1 .a.9
Vana ob/ertantia .

Vana obiervantia . 1 ~xx.6 y «dMf

Regulae, an hic adfi t padum cum Dxmone . 0 x4 . dc *t

Enumeranturaliqu*adionesfuperflitiof*. 1 ac. 6 .^i Jn.xg

Obfervarc quaedam feffa vel tempora quando fupentitioCa. n. a^.
Venari.

Venari an liceat die feftivo : Vide , Opera Servi fia.

Venatum ut eas^n Mifiara omittere die feftivo poflu. LiX.\.§.iA
num- 8.

Venatores. l-8.ur.ax.#.$i*

Vendere.

Vendere rem incertam pretio certo non licet . I.»x. 5-5 5-n.ao

Venditio qu* licita diebus fellis : Vide , Mrrcatuj .

Vendens r«m fupra taxam uni^ui Tatio eodem modo vendidit, an
reddere debeat huic Tertio. 1.8.tr.$.c7 $ j n.$

Vendentiumcooperatiocumpecatoemcntiura. l.j-c.i. §.4.0.55.
& deinceps .

Venditio. I 8.tr.l.c-7- P« totum.

Venditio differt i permutatione. -0.7-

Venditiovoluntariaefle debet . I.8.W.5.C.7.'

Sunt tamco cafus,in quibus vendere quis cogitur

Vendi,&emi,qu* pofliint .
Venditio Hominis.

Officiorum.

Eledionis ad Officium .
Sententia probabilis.
Omnium bonorum .
Hrreditatis.

Debitorum.

Videetiam .

Rei litigiofae .

Ejus quod nondum efr .

Venditionis pretium: Vide* ^

SJ ^

1.8.to.5.c.7.55
n. 1
n.|

n.6

n. «5

"il

n.17

5.8.in.i

a.§.}.n.i8

1 • n * 10

ib.n.x

Ven-

3io

Index Rerum » 61 Verborum.

Venditor an pretio ab emptore eonfoluto poffit percipere fru>

Qusrei. I.8.c.}.fi.« n.rg

Vendere ne liceat carius credito , ut ftitim vilius idem numerato
ematur. . . ib.$.t

Vendere, vel emere cum paflo rctrovenditionis . ibid.a.15

Cum paQoin favorf venditori*»rel emptoris, vel ntriufquc. 0.19
Venditio frumentorum : \iie t Bmptin/ntwHatfnim.

Venditio alieno nomine. . 1 8tr.}.c.7-fi p.n.1

Venditio lanarum , Sc fimilium anticipato. I8.tr.}.c.7.5.7.n.4
Venditioin locodiflanti an faveat vepdentialienonomine. 18 .tr.}.
c75.9n.14.

Venditio fa£a duobus. ib. 5 ir.n.x

Vcndifiprei vilior** immittar cum pretiofiore, ib.n.6

Vendere quid pro quo. n. 7

Venia . u ut

Vcqiampetentioflenfamreroittercquandodebetoffenfui. Lj.&i. Voridifpenfati

$.3.0.18. Bona bdedata an valeat.

A quoca poteft expediri.

Voticeflatio. Ub.J-cap.tg

Ex natura rei.

Ratione temporis . fi*

Vou refervata : Vide, Rtftrva u Vou .

Votiifriutio. M-C.lg.G.g

Quid,« quotuplex. ib.n.r.&»

An irritentur Vou Qeculi per Vota Bienni Societatis Jcfu. i n.4

Veniali.

Veniale per accidens quodnam (it ,

Ex parvitate materiar ,

Ex impcrfe&ionr a dius .

Venialia omou velle committere an mortale .

Yrrba .

Verba Blafphema .

Non Blafphema .

Dubid Blafphema .

Verba i recitante officium qua ratione proferenda
Verba, quar contineant juramentum .

Verba turpia inter Conjuges.

Vrrilai ,

Verius primus comes juramenti .

Eadem comes Adjurationis .

Vitabat .

Vicarii Epifeoporum quid poffint in juramentis, votis, operibus fer-
vilibus, jejuniis ; Vide ,SuS n«n.« Pralati,

Vicarius Beneficiarii an teneatur ad Officium .

Vidua .

Vidua per fecundas nuptias amittit tutelam filii .

Quiri, G fornicetur.

Quid , de legatis i Marito ip(i relidis .

Quid , (i Mantus addidit ( C cafte vixerit • )

Viduis an liceant cogi utionei morofx .

V tutulum .

Vinculum ex vi Religionis efl diverfura 1 vinculo n vi Fidelitatis.

Vinum .

Vinuman frangat jejunium . _ I.4 c.j.fi. i.n.4

An Filii Vota irritari poflint £ Patre •
An Tutore, vel Curatore .

Ani Matre.

AniSocero.

An i Superiori Religioni».

An i Domino.

AniCunjuge.

Quid de votis rati ficatis .

DtTaif

n *
0.1*

n. 11

tt-.i* i*.

■>•«*

d.s6

ib5.4n.11

l.a.c.6-5-4.n.r 5
n.r 6
n. ig

. l.t.c.f-5-4in.8
Lj.c.i.5.)

1.7 C-3.f-5-n.j4

l.j c.T fi 4. i n.r
l.}.c.*f.i.n.4

l.a.c.j-5 t.n.19

i7.t4.M44

ibid-

n.6

l.io.c.4

L}.c.t 8-5-4

ibid.n.4

. . d.4

Voti commutatio. I.|.c.t 6.5.5

Voti acceptatio quid operetur, quoad commuutionem. l.jx.r 7.4 »
Voti materia quse. I.I.C.IS

Poffibilis die debet. n .x

Honcfta, non indifferens. ib.$.x

Non impedit ira majoris boni. f.t.dcfi.g

Quid de partim voto apu , partim non apta . f . 4

Vota qusrdam pcculiariacxpcnduntur.

Non nubendi.

Nou ludendi.

Contrahendi Praelaturas, vel Sacerdotium
Inlcrviendi in perpetuum .

Praedandi hoc , & aliud •

Non petendi difpenfationem.

Vot um revocare ; Vide , Pj vocare Verum .

Votum difiun&ivum .

Votum qua ratione interpretandum.

Votorum aliquorum interpretatio.

Vocum quid Iit , & quotuplex .

Quam libertatem requirat .

Quod propofitum .

Quam proiniflionem .

Votum quando obligat. 6c in differri queat . ib.fi.f

Votura ao obliget alios i voventc,idcft hzredcs,vel fucceflores . l.j.
C.IS.&I 4

Votum an oblidet eos,qui funt fubalicujus pote(late,putx i m pube-
res, Rcligiofos, fer vos, conjuges . I. j.c.i i - 9 - j-per totum.

Votum conditionale quomodo obligat. ib.fi 6

1.5.C.1 J.54.H.1
n. t

n-*
" 5
n-6
o -7

Lte' 1.5.5.11«
l-J-C.iJ.fi.6ib.

i n.»
l.J.c§
C. 10.fi. c

C.CK
C.l»

. Votum in cujus honorem emittendum. I.JX.«4

Vinum quomodo violet jejunium in panc/c aqua.L J.c.i j.fi-6i n.r 7 Vovere fine perfefla difcuffionc quodnam peccatum.!. J.c.10 $. i.n.z
Vini potus, ut caufa pollutionis. I.7 c.J.fi j.o. jr Vocutn callitatis habens an peccct contra voturo inducens alios ad

Vinum mixtum aqua vendere: \ r ide % A«uam mifttrr vine
Vinitores, quando aquam murto mifceic poffuot.I.H.tr.J c.7.5.* *-n.6
Vir.

"Virquid uxori debeat quoad alimenu. I J-c.j 5 - J*"- 1

Quid pereuntecafu doce. *bid.

Quid promi lia dote non foluta. M

Virquid uxori debeat , quoad copulam : Vide,C enj n atoeumpec(atx
in matrria luxuria .

Virginii at .

Virginitas quando irreparabilitef amittitur . L 7.C. j. 5 .i.n.«

Virga .

Virgo pro primo ufu fui corporis an poffit plus exigere. L7. c. j. 5 - 3 -
nJt.&n.aa

Virgo in dubio an praefumatur talis. 1 . 7 -c. j.J.fi. n.jo.flc }t

Virgo externa, fed interni corrupta quae poffit . 1.7 c.f.fi a.in.|

Virginis ftupratorqui debeat: Vide ,JNpMMr, fy stufPktoeitoHr-

gatia .

Virgo nubilis an excufetur ab auditione facri . I.4.C. 3.5.1.11. 9

Virgo San&iffiroa qua adoratione colenda. l.a.c. 4 - 9 1 - 0 7

Vira.

Vitpdifcrimen dat cauti rquivocandi etia in judicii».! }.c 4 fi.} n-j
Vivere qui in hoc mundo femper vellet, an peccet, l.a.c.j.ty.i.n.}
Vita propria concurrente cum pcoximi bonis quid praeferendum .
l.J.C.T 5 l

VioUntum ,

Violentum quid (it . I.r x-i 5- 3

Vitium.

Vitia mercifi occulta quando mani feftaoda. iJ.tr.Jcj.fi.i i.in.*5
Vitrum.

Vitri progemma venditio.

Voluntas .

Voluntas quomodo fe habet circa objefla mala . l io.c 1

Voluntarium quid (ic . brxa.^i

Votum.

Vota an nuncupari pofltnt Sancis non Canonintis . l.x c- 4 - 5 * 1 • n I >
VotO de orationibus perfolvi aliepa lingua an poffit . l ».c-j fi.a n.18
Votum rei 1 ude termuutx . i-vc-tffi -7

n. >o
n.i»

irpu. I7.c-i.fi i.n.6

Votum de non comedendis carnibus etiam in neceffitate an valeat .
l- 6 .c-a. 5 -t.ii 4

Votum defloraturis an impendiac promiffiooem Matrimonii deflo-
**“• '• 7c,ilou

llfu rarius exponere quid ludo valeat . 1.8.tr.} .c.9 $.r .n. a8

Ufura quid fit . - f.8.tr.}.c.8 §.*

Ufura an fit, fi requiratur gratltudocx mutuo. n-6.ib-

Quid/i adiit pactum , ut fiat, quod debetur ex Charitate . n.p
Ut fiat, quod debetur ex Jurt it ia .

Ut 6at aliquid abfolutd .

Ufura an fi:, quando intentio prava efl foldm ex parte unius- n.xt
Ulura an fic aliquid exigere pro damno emergente, vel lucrocel-
fante. I S.tr.J.c.8 §.g

Ufura ne fit aliquid accipere pro periculo ex difficultate recuperan-
di fortem. 4.4

Quid ob promiffiooem non repetendi for tep intra certum tem-
pus. fi.r

Quid obmoleftiam «urendi pecunia. 5 **

U furam exigere Chriffianus an i Turea poffit . Lf.tr. } c 8 5 -* n.i 1
Ufurarii pccnx . 5 7. remiflive.

Ufunrii cooperatores . I./x.t -5-4i 0.4»

Vfmt.

Ufus qua ratione differta domipio . I7.tr . tx J*44M

Uri Urat .

Utilitas,£c neceffitas Mercium quomodo augeant prcthui . l.f.tr.J.
C 7 - 5 * 4® 1 7

Uxor.

l.f.tr.}x.7.5->4.o.}6 Uxor prxferetxia ne eft filiis in neceflitite. Lj.cx.f.jjtt

Uxoris vora an vir i rri ure poffit . Lj.c 16.$ .f .«4I

Uxor quid viro debeat quoad alimenu r l.j.ca-fi^

Uxor cum periculo mfed .onis cum laude affiftit viro pefte in foSo,
1.6-c-» fi.a.n-7

Quid debeat viro/)uo ad copulam : Vide, Conjugmurmm patrata .
Uxor ex bonis Mariti quantum ufurpare poffit. l.g.tuA.t. cap.a.
§1-

Digitized by Googlej

Villa Speranza

Welcome to Villa Speranza.

Search This Blog

Translate

Monday, August 18, 2025

GRICE E TAMBURINO: '10 comm" -- IL DECALOGO CONVERSAZIONALE

No comments:

Post a Comment

Villa Speranza

Followers

Blog Archive

About Me

Villa Speranza

Subscribe To

Welcome to Villa Speranza.

Search This Blog

Translate

Monday, August 18, 2025

GRICE E TAMBURINO: '10 comm" -- IL DECALOGO CONVERSAZIONALE

No comments:

Post a Comment

Villa Speranza

Followers

Blog Archive

About Me