Grice e Zabarella

 Logi- 

cam dicunt  cfle  facultatem , quod  per  hanc 
eornm  refponfioncm  difficultas,  qui  in  pn 
fentianos  vrget,  non  foluitur";  quum  enim 
conflat  Logicam  habitum  cfle  intellectua- 
lem, & credendum  fit  plenam , Sc  fufficien- 
tem  cfle  talium  habituum  enumerationem, 
quam  Ariftotel.  in  6.  lib.  de  Moribusfecit, 
attamen  nondum  apparet,  ad  quem  ex  illis 
habitus  logi»  redigendus  fit : imo  nos  ad 
nullum  eorum  redigi  pofle  demoftrauimus: 


& in  fola  mentis  conceptione  confiftuntjfa- 
bricat  enim  illa  intclleftus,  vt  ijs  iuuetur 
ad  rerum  cognitionem  adipfcendam;  hic 
non  funt  nili  conceptus  animi , qui  voce  ar- 
ticulata fune  a nobis  fignificari;  vox  enim 
^rticulata  cft  lignum  conceptus , qui  ellin 
animo , duplex  autem  cft  ciufmodi  vox , vt 
in  huius  libri  initio  diccbamustalia  namque 
fignificat  conceptum  rei,  vt  homo,  animal; 
alia  vero  conccpcumconceptus , vt  genus, 
fpecies , nomen  , verbum , enuntiatio , ra- 


quial.ogicancquceftfcientia, neque  intel-  £ tiocinatio,  & alii  huiufmodi;  propterea 


le&us , neque  fapientia , neque  prudentia, 
neque  ars;  qui  igitur  faculratcm  cfle  dicur, 
fi  facultatem  alium  quendam  habitum  cfle 
putant  pritcr  illos  quinque,  Atiftotclem  in 
habituum  enumeratione  mancum, ac  dimi- 
nutum faciunt;  fi  vero  nonalium,  fcd  eo- 
rum aliquem,  id  declarare  debebant , & ar- 
gumenta, qui  nos  attulimus, folucre, quod 
ipfi  neque  fecerunt,  neque  facere,  vt  arbi- 
tror, potuerunt. 


hx  vocantur  fecundi  notiones ; illi  autem 
primi : prius  enim  mens  rem  concipit : de- 
inde in  eo  conceptu  alium  conceptum  ef- 
fingit, enmque  voce  fignificat,  qui  dicitur 
vox  fecundi  notionis , & eft  nomen  potius 
conceptus,  feu nominis,  quam  rei:  voces 
quidem  primi  notionis  non  funt  inftrumen 
ca.fed  ligna  conceptuum,  vel  falrem  ipfi  pri 
mi  reru  concentus  nulla  ratione  inftrumen- 
ta funt, fed  imagines  rerum,  vt  docet  Arifto 
telcs  in  principio  libri  de  Interpretatione; 

propterca 


i»  IacobiZabareltePataumi 


propterea  difciplinx  illae,  quj  in  his  vcrfan- 
tur.non  dicuntur  inftrumentales.  At  voces 
feciide  notionis  iaftrumenta  dicutrruriquo- 
niam conceptus,  qui  per  eas  lignificantur. 
Tunc  inftrumcnta  noftri  intellectus:  nam  An- 
gere in  conceptibus  rerum  alios  fecundos 
conceptus  non  oportui/Tet. nili  aliquam  no- 
bis vtilitate  prxllicuri  fuiiTent ; igitur  aliud 
non  funt,quain  inflrumenta:quouiam  ea  vti 
litate  amota,  indigni  qui  a nobis  cognoice- 
rentur.feu  formarentur,  extitiifent:fcd  quu 
vtiles  fint , & ad  rerum  cognitionem  capef- 
fendam  maxime  conferant, digni  fuerfit,  de  j 
quibus  aliqu*  difciplinx  conllituerentur; 
non  quidem  per  fe  digni,  fcd propter  alia, 
ad  qua:  vtiles  funt:  propterea  lue  difcipline 
vocantur  inftrumentales:  quia  non  propter 
J^;^y.fe,(ed  propter  alias  tradit*  funt.  Has  ego 
i’.f , duas  cfTc  exiftimo, Grammaticam , & Logi- 
Gum**-  eam  : namvtraqueeftinftrnmencum  pliilo- 
i»  fophif.fed  alia,&  alia  ratione, que  difteren- 
*'“■  tia  breuiter declaranda eft.  Mentishumane 
officium  eft,  tum  humanam  fpeciem  confti- 
tuere.taquam  proprie  eius  forme,  tum  etia 
proprias  hominis  edere  operationes,  quaru 
prxftanrisfima  eft  contemplari,  & cognofce 
re:deindc  vero,  & adionibus  noftris  pr$ef- 
Gramt-  fe,5clnfpiccre  quid  a nobis  eligendum  quid 
tkt  mti-  ve  fugiendum  fit.  Sed  caeftipfiusinfirmi- 
tas.vr  ipfa  per  fe.abfque  alieno  auxilio,  tum 
’ in  contemplatione , tum  in  adione  parum 
proficere  queat, & nemo  hadenus  fuerit  in- 
uentus.qui  folus  ipfe  cogitando, & ratioci- 
nando plenam, & feiendarum  & agendarum 
rerum  cognitionem  fuerit  conlequutus-.fed 
artes oinnes  feientic  ab  hominibus  per 
additamentum  inuente,&  pierfede  funtjpri 
mus  quidem  aliquis  in  aliqua  difciplinaali-  i 
quid  inuenittid  tamen  rude»&  iniperfedu ; 
alius  pofteaco  principio  adiutus , aliquid 
aliud  inuenit:deindealiusaliud  adiecit,  do 
nec  ad  perfedionem  per  multorum  operam 
dudafit;quifque  igitur  noftrum  dodorc  in- 
diget,ad  plenam  eorum  notiriam  aflequen- 
dam.qux  homini  humanis  viribus  vtentico 
gnofccrc  datum  eft , difeimus  autem  ab  alio 
aut  prf  fente>&  per  vocem  docente ; aut  ab- 
fente,&perlitetas,qu{  loco  vocum  funt;  id- 
circo quum  Scabalijs  intelligi.&intcllige- 
re quid alij dicant, & feribant,  & addifeen-  j 
dum , &ad  docendum  omnino  ncceifarium 
fuerit,Grammatica  inuenta  eft.quf  concin- 
ne loqui,&  feribere  doceret;  cuius  quidem 
difeiplin;  cognitio,  fi  omnes  vno  atque  eo- 
dem idiomate  vteremur,  minus  fortafle  ne- 
ceffaria,  licet  non  omnind  inutilis  nobis  ef- 
fer,quum  fepe  videamus  rudes, & imperitos 
homines  ilia , que  ab  eruditis  dicuntur, vel 
feribunturin  eodem  idiomate  non  inrelli- 
gere : fed  propter  linguarum  varietatem  eft 
penitus neceliaru,  quum  neque  iiccraci  viri 


, ea, que  ab  alijS:aiio  idiomate  dicuntur. intel 
digere  queant, nifi  illius  linget  intelligeutii 
per  Grammaticam  fuerint  aifccutj:  propte- 
rea non  eft  eadem  jpud  omnes  Grammati- 
ca,quia  neque  ecdem  voccs,neque  exdem  Ii 
terx,  vt  ait  Ariftot.  iq  principio  libri  de  In- 
terpretationejverfacur  enim  Grammatica  in 
fola  vocum  , quibus  conceptus  animi  figni- 
fkantur,  limationc;&  quutn  ad  omnium  di- 
fcipiinarum  intelligentiam  vtilis  fit , preci- 
pue  adomnium  prfllantisfimamcofert.que 
philofophia  eft , eiusque  porisfimum  gratia  ^•s»***» 
inuentaro  ac  traditam  fuifle  credendum  eft . 

Logica  vero  alia  rationeinftrumentum  di- 
citur:quoniam  non  in  polienda  locutione, 
fed  in  conceptibus  ordinandis  tota  eius  na- 
tura confiftit;  propterea  vn  a,  & eade  eft  om- 
nibus getibus,&  nationibus: quiaapud om 
nes  homines  idem  funt  conceptus , tametfi 
no  ijfdem  vocibus,  neq;  ijfdem  literis  apud 
omnes  fignificentur : ideo  Logica  eget  Gra- 
matica.eaque  pofterioreft,  quia  intelligere 
aliorum  conceptus  non  po(rumus,nifi  voces 
eoru  fignificatricesintelligamus.quare  om- 
, nium  difciplinarum  prima  debet  dfe  Gram- 
' matica:quia  omnes  ea  egent,  vt  intelligere, 
acjntelligipoifunt.  Ob  aliam  quoque  ra- 
tionem Logica  Grammatica  liquitur:  quo- 
niam ipfius  Logicsrconftitutio  a nomine, 

& verbo  exordiumluniit.quc  a Grammati-  *(•««  di- 
co videtur  accipcreLogicus.quamqua  alia,  ^ 

& alia  eft  horum  coniideratio  in  Grammati 
ca ,&  in  Logica;  Gramaticus  enim  voces  re- 
rumfignificatrices alias  vocans  nomina,  & 
alias  verba;  has  & reliquas  orationis  partes 
tradar, vt  partes  locl:tionis;conceptum  au-  , 

tem  lignificatum  non  cofidcrat,  nifi  propter 
vocem  fignificantem  ; Logicus  vero  concc- 
ptusabeis  fignificatos  contemplatur,  ipfas 
autem  voces  fignificantes  non  conliderat, 
nifi  propter  conceptus  fignificatos, quod  di 
ferimen  in  definitionibus  nominis,  & verbi 
a Grammatico, & a Logico  traditis.infpici 
potcfl;Logicus  enim  primario  cocepru  s re- 
fpicit,  fecundario  voces ; contra  Gramma- 
ticus primario  voces, conceptus  fecudarid. 
Exijs,qtix  diximus,  manifeftumeil  Logica 
vnacumGrainaticafub  intcllcduali  inftru- 
mento,tanquam  fub proximo  genere  conti- 
neri, vtraque  enim  eft  difciplina  inftrumen- 
talis,feu  habitus  animi  inftrumentarius,  & 
nobis  inferuiensad  omnium  aliarum  difci- 
plinarum,& habituum  acquiGtionem,  pre- 
cipue  verd  ad  prxeipuas  difciplinas , & ad 
habitus  omnium  prxftantisfimos.  Differen- 
tia vero  harum  duarum  inftrumentaliiim  di 
fciplinarum, quemadmodum, & aliorum  om 
niu  inftrumctoru,afcopo , &ab  vfu  vtriufi- 
que  defumitur;Gramatic{  enim  fcopus  eft, 
reda  atque  concinna  locutio , qua  iuuemur 
ad  omnium  difciplinarum  intelligentiam, 

& au- 


Dc  Natura  Logica:,  Lib.  L i 5 


& audiendo , & legendo  . Logicz  vero  fco-  i 
puscfl,  viam  ac  methodum  tradere,  qua 
ad  rcrumnotitiam  adipifcentiam  vri  debea 
mus : ignotum  enim  noncognofcitur,  nili 
ex  alicuius  noti  cognitione  , & ad  cuiuf- 
que  ignota  rei  notitiam  aifequendam  a fla- 
turis qinbufdam  principiis, & per  certa  que- 
dam  media  progredi  nccelfc  clt,  line  quibus 
eius  rei  cognitione  numqtiam  potiremur. 
Tales  igitur  methodos  Logica  ducet,  ouas 
coguofeere  vanum  prorfus  eiret.fi  ad  rerum 
notiam  adipifcendam  nihil  nobis  vellicaris 
przbcrcnr ; quamobrem  ea cli  Logicz  natu 
ra , vt  fcien riarum  iufirumentumfic.ik  do- 
cear quomodo  conceptus  rerum  difponen- 
di  luit , vt  cx  notis  cognitionem  ignotorum 
adipifcamur.Scd  de  Logicz  fine  diligentius 
ac  fufius in  fcqucntibus  loqucmur. 

Cap.  XI . an  Logica  fttb  aliquo  quinque  habU 
tuum  intcllcduatium  contineatur. 

Declarat vm  efthaaenus, qua- 
lis habitus  Logica  fit:  efl  enim  habi- 
tus intclledtualis  inllrumentalis.quo  iuiia-  ( 
tur  intelledlas  ad  aliorum  habituum  ade- 
as ptionem.  Nunc  videndum  cll,  ani.i  illis 
•»*  quinque  ab  Ariflotelc  numeratis  continca- 
' tur.  Dicunt  nonnulli  Ariflocelem  in  illo  fe- 
v xto  libro  de  Moribus  folos  nominare  vn- 

, luifie  habitus  principales  , i taque  fu ffi cien- 
tem cifeeam  numerationem  ,•  tanquam  ha- 
bituum principalium;  aft  habitus  Logicz 
non  eft  principalis , quum  fit  inllrumenta- 
• rius:  nullum  enim  inflrumentum  dicitur 
principale,  quatenus inrtru metum  cll:  quia 
cll  propter  aliud  tanquam  propter  finem  : 
finis  autem  prellantior  efl  ijs,  quz  ipfius  1 
Y gratia  funt,  vel  fiunt;  habitus  igitur  Lo- 
gicz illa  enumeratione  noh  fuit  compre- 
hendendus . Hancrcfponfrnncm  haud  equi- 
dem fpernenda.aut  refutandam  eife  ccnlco, 
fed  potius  magis  declarandam  , vt  omnis 
hac  in  rc  difficulcas  tollatur . Videtur  enim 
dicendum  ellc  Logicam  ea  habituum  nurnc 
ratione, & comprehenfam  tui(fc,&  non  coni 
prehenfam:  no  fuit  coprehcnfatquia  no  fuit 
exprclfajfi  quidem  Arillotel. folos  exprimt- 
re  voluit  habitus  principales;  fuit  tamen 
etiam  modo  quodam  implicite, & fecunda-  ] 
rio  comprehenfa : qu ia  prxeipuorum  habi- 
tu uni  nominatione  illi  quoque  comprehen- 
duntur, qui  eorum  gratia  funt;  quemad- 
modum fi  quis  ad  percontantem  quo  iueric 
'rcfpondeatRomam,  hac  rcfponfionc  alias 
quoque  medias  vrbes,  per  quas  tranfeun- 
dtim  fuit,  implicite  fignificat.vt  Bononiam 
re!  Florentiam,  quz  exprimende  non  funt: 
propterta  quod  prxeipuus  illius  itineris 
fcopus,  ac  finis  non  fuere , fcdfola  Koma. 
Similiter  ratione  folemus  dicere  , Jmpera- 


i tor  Romam  venit,  fine  expreffione aliorum 
quam  plurimorum  Ducum,  & militum,  qui 
vna  venerunt,  hi  namque  eius  gratia  vene- 
runt: ideo  ei  nsvnius  nominatione  totum 
eius  comitatum  fubintelligimus.