GRICE E SIMONI

 I 4*F* SIMON IS SI- MONI I LVCENSir D O C T. ME D. E T P H I L, COM M EN TAXI OR V rfti IN ETHICAARIST. AD KICOMA- CHVM,LIBBRPRIMVS: Inquo,omniafereargumenta adPoliticam homfnis Foe- lieitatem proponcitdam pertinencia, tnt&antur, ^ D I LLVSTRI S S. P R I NCI PEM D, CHRIST OPHORVM.PALATINV.M,ILLVSTRJ$S. atquc Excellentjfi.Princijj'vs D.fkide&ici Comim ' &Eie3oruFilittm i Bavaril)Hcem i &'c. 'Com Indite rerun, omniaaipewa&atarumlocupkttfsimo. *  G ' H" E V AEi *ipvn VO^iNNEM CRISPINVM.  *& T^ 2 - zed by G00gle \ * EI? S I M 1 N A" T O N S I Af ft NION T A NdJJTJKof olffJta&axbf Jitvaposw As at KctMgi E/* 0* A* A etflfetAtf A rum modb quod Tceliatatis vj, naturaq, bene coprehenfa,incredibik virtutumamore wcendi pofiimus^ad eafy nobis comparandas ,fummo quodam Sludio incitarijed quoniam ctiamfola ipJiusccgmtio,adituntnobti odea qwt de totohocge- nere Vhilofophi* abAriflotele traditafmt percipiendaipateface- repoffe videattir.Quamettam obrem^erendum tnihi initio futt-> ne nofier hie fetus, wfuam tenuitatem exiguitatcmque , in tanta  diofumcomentmorinh turba, non admodnm cohfyicuus appare- nt, imb plane pro mdlohaberetmSedanwaduerti^ colter yt\ii. Digitized by GoOgle * epistola; tis diligftet omnibus, cum tabonum ^fgrandea nobis cmitti, vt fuum ipfe quoque locu inter Adultiores comode tuerijatifque emi nerevalcatScripfcrut white librii innumerabiles:prope virhquo- ru tame maximaex parte fcriptaifi libereloqui debeo)dormientiU [omnia potius, qmm vigilantiu opera ejje videntur.Vudetfcreme dc qmbufda Italis noftris loqui,vt Figltuccio,Acciaiolo, {cjuaqua fcripta qucejub nomine Acciaioli de ca re circuferuntur ', non Ac- ciaioli comentariajed Argyropyh pr^ekSiiones Flore ti^e habits, &abAccimlodefcript apl\t audio in Ariftot. leSlione vix acne V/x quide \erfati eranty aut effe ctiampoterantiThomas wbifcu ceque ac cu J puens agit,quare verba Anfl". dihgctercoftruitynilpnttereaan- mtatione magnoperc dignii attingit.Albcrtu vtMagnuin quibuf- da pus hogicis &hyjiologicis plurimi ducojhic vt Minim u pla- ne nib'difadendum efte exiftimo. Bark us qui iflorum Inter prete agit,quanquain 0B0 libris de phyfica aufcultatione explicadis no male fcgefiit-iinhis tame comentariisjde eft qui in hogicis, lauel- lum aliofqi nonulloscxcufo vtMonachos,qui Ethica doirma,qude ijs qua difficdiou erant mhd. Quod vero ad cos qui in verbisArifl u grerlu vku (llhtftJ?rinceps)bowfrote,itgcnue^ pdrum imo mbil^comctariis lis qua extat in Etbkd Arifi ".in me\s bifieperfiaedis ddiutiifuife* Ex Ekftr.qie d mefumptd er illu firdtd/untyoes facile dgnofcet. RelujuaArift. Vlat 1 . Proclo Marf.fi- dno y dlafqueVlSim pi. A- chllinoy Zimarteiland.Thomce inquafifuisTl^k Scoto,dcce- fta refero^Ex bom ego diutwma decurdtaque lcho);e , alias ( vt foleo) excerpji bine inde rmlta , qua pofied dd prafentcm librum dlufirdnduwdximevdlerc dmmadi.em.Extdttfcfrdgmetdquit y ad nomm vfum apte accommoden- tur. lime eTgofahmfhiSiiifinon alum ex comentariis omnibus nojbris LeElores femper percipient y vtquicquid ve/ ab Ariftote- It) \el a nobis ex aliorumfententiaproponitur^quo loco y (f a quo Autore pertrafteturjntelligant.'Neminemenim \fquam vel tan- tillumdefraudo , quid a quo y ^f in quo loco dicaturjndko. In quo etiam mmtre y quid t$ quantum meimftt y quantopere etiam rmhi tribui debeat, a ddEiis & aquis leSioribus agnofci atque decerm cupio. Sed ad Lee nojbra propius accedo.Explicaui quidchoc an- fio librumhuncprimumitbicumad Nicomacbumpublice:placuit tamen nzed by Google Digitiz e pis tola; tamen in maiorem nofbvrum Auditorm yfitm, qui nan omniatx meispubUdspraleEhambus aMigere potuerunt^\tin illafcrtben- difejiinatione acaderc folet, er quae coUegerantsnutdrtdydcfor- tafjc etiam rum bene iis quce dixeram congruentia crant, in lucem eundemproferre. Nemtnemautemhabui(lllufirifi. Vrincep$)in asms nomine apparere mallem quant in Tuo , vf quemadmodum tre tuoprimum omnium exapi youat^tta mc alter bengrntate d- Uus exaperetufy qm tati Vatris imaginem exprejfam vndequaque refemt Accedit eb>qu6d ex eafamihafis natus^qua quafi \iuum fioddam Fotlicitatis exemplar 1xtbc&r:quareeoe nan nomine, gratierem hmckbeUumAuditmbusmeisfa > no- mine Tmpr face- re turn pemrfuin tarn nobtlibuiHslibclli edendiaTgumeraomoni- tus/wrummmodumTiUgrdt Gratidamjnqu^Tdx^-- luftrifiime Viinceps)quiin luuentuteiflatua y maicmm tuorum ex- cmp&f vnataxus , verifim* Gloria folidifiimaque Laudis iter y tarn ardenti animojtata vigilantia afiiduitatcque adhbita^ ingref- fusfisyCmfi diutius injiftas y non dubito quin danfintum Herotae Vtrtutis lumCypofteris tmsfispralatu^ y quinTe tua Vita memorise bomimm atern* comendaturafjt^qmn tandem veram Beatitudi- Digitized by VjOOQIC . E P I S T O I/A vtm tihifts aures y animum y mententque in te vwo defixamfemper in* tueonyerumcultuiatque meiammi in Tepropcnfbnisiqu EESSOT^IS CO M ME NT A R ;:L A I N E T H I C-AX A RlSTOT E L IS Ji D N2COM dfffufa iurit, in homine qua- ficonglutinata&fimulconiunda reperiuntur. Corpore nanque fuo crafla atque ex dementis concreto cum rebus inanimis conuenit,Anima vegetinte cum Stirpibus,cum bmtis animantibus fenfu,cum puris 8c fimplicibufcMen- ribus Iritelltgentia,quibus omnibus vniuerfita^ hare conftituiturab&luitur- que.quo etiam nomine a veteribus Gra?cis,Homo {tUK^tMrtm eft appellatus. ^Juemadmodam autent,vt Arift. 6. thi.ca.primo ihquit, non vnius generis & conditionis res funt, quas animo comprehfcnderp vofumus , ita non Vna paf s anittli noftri eft,qua ad iftas Rfcs oranes pertinet. Res enim aut funt ne- ceffaria: 8c perpetux, auunutabiles,& qija* hcvel iflo^nodo poffum euenk a* Digitized by VjOOQ IC i ETH1CORVM re/Animi ite noftri du* font partes, Vn*l|tr* ratiojift eft expert: altera qua? rationis capax vel ipfapotius ratio eft, (illas in hunc modumdiftinxit Anft. primo magnorummoralium,cap,ji.& fextpJjUhi. qi.i.& ex Ariftoteie Sim- pliciusin pra?fati$ne fua in primum de Phyfirfa aufcultatione). Ratio quoq; duas habet quad partis: prior au(e ea eft,qiip? tota Swpro^l dicitur,& iaqua ineft fciendi vis:pofterior vero, qua? C*kZtiym & koyw* appellatur,qua?que cofultat, deliberat,cogitat,ratiocinatur,& tota in parte alia irrational i per- ficienda verfatur. Res ergo neceffarias Mens ipfa coritemplatur,in qua fci- endi vim ineffe didum eft. Res autem mutabites pars confultans & ratioci- nans tradat. Rurfus vero , Res neceffaria? aut caufam habent , aut non ha- bent ex f . metaphy.cap. j. verbi gratia,Hominem effe docilem neceffarium eft, habet autem caufam, rationem videlicet & mentem a qua proficifcitur. Veriim cur Homo rationis capax fit,nulla afferri ratio poteft , quandoqui- dem Definitio ineft immediate. Habitus ergo ille, quo Mens res necef- farias &caufacarentes, fuaptequevi Scnatura notas comprehedit , Intel- ligentia ab Ariftoteie nominatur , ita vt nihil aliud Intelligentia fit 5 quara caufarum &Principiorumcognitio.Habitus autem ille,quo mens res necef- farias & caufam habentes percipit, Scientia proprio nomine dicitur. Vnde liquet in omni difciplina in qua caufe & effeda confiderantur ,- turn Intelli- gentia? turn Scientia? locum elfe : nam caufa? ad intelligetftiam, effeda vero adScientiampertinet. Sunt autem multopluraeflfeda, quara principes cau- fa? , ( vt rede Dodi quidam annotarunt ) idcircoque Difciplina? omnes denbminatiohem ex maiori parte fumentes vt a?quumeft, Scientia? po- tius quam Intelligentia? appellantur. Reliquus habitus qui Sapientia? dici- tur, eft quidem aliquid quafi ex Scientia Sc Intelligentia conftitutum , vt A- riftot. primo magnorura moralium ca.$$.docuit,perfedius tamen aliis duo- bus habitibus.Nam fi aliquis fit,qui prima omnium rerum initia cognofcaf , prima que omnium rerum eflfeda,ts noraen Sapientis v ere fibi vendicabit:i- ta yt Sapientia fit quafi perfedifsima quidam Intelligentia , ac fimul Scien- tia perfedif$ima.Csterum Zn^tmiuiv iftara partem^non hoc tempore trada- mus. Quare pluribus,habitus ipfius partes& natur&m perfequi, fuperuaca- neum eiTet.Res itaque mutabiles, partemque Animi confultanteui in manus fumamus.Ha? autem vel fub Adionein vel fub Eflfedionem cadere dicunjtur: ad illas Prudentia,adhas pertinet A rs. E>iftindio fane Ariftotelica eft , vt ex fextp Ethico cap. 4. liquet , & peruulgata, non tamen ab omnibus vndequa- que rede expofita. Alexander in fexto metaphy.com.i.iis contentus qua? A- riftoteles primo magnorum moralium libro cap. 3j.de hacrepronuntiaue- rat: {ujj Effedionem cadere ea ftatuit, qua? opus poft fe relinquunt , vt poft ardiheatioriem, Domus^iib Adionem vero ilia, qua? poft fe nullu fuperftes opus habent , cuiufinodi Cantio &: Saltatio eft. Alexandru fequutus eft Eu- ftratius fexto Ethi.fub finely cap. quart*: Veruntarnen,quanuis vterque redp quod ad voces ipfas ex parte diftinguendas loquutus fit , nemo tamen ipfo- rum ad naturam Artts & Prudentia? exprimendam appofite dixit. Nam fi ad prude^ti^,Adipn^omnemiIl4mrererant , qua? poft fe nullum opus re- " 1 luiquit Digitized by VjOOQIC LIBER I. ' 3 linquit, faltationem & cantionem ad Prudentiam reuocari oportebit : Qua pohto,explicent fe ab hifce nodis. Nam prudentia cum deliberatione& m&ufiov appetitu interueniente Temper eft > at quid horum in iftis aftioni- bus proprie fpeftatur ? Item Prudentia in iis verfatur qua? non huic & ill! bomioi>ied fimplicher homini bona & mala fuat>bonaque fencer deligcns: Ars vero canedi & faltandi, de iis tan mm qua? tali homini bona funt & ma- la, cogitat ratiocinaturque : puta faltanti bonum eft, $a1tatio,multis pedum ia&ationibus , ex artificio & cocinne fafta, canemi vero cantio cum fuauif- finu fenfui auditus fymphonia:Malu vtrique eft , fi a&io eorum expers artis & dulccdinis exift imatur. Poftrcmo in prudentia , nulla manus auralterius partis corporis opera exigitur,cantioautem&faltatio> in nulla aliarever- fan videmur. Contra fi cantionem & faltationem ad artem fimpliciter per- tinere dicamus, refpondere oportebit Ariftoteli qui in fex to ethi. cap. 4, ita loquutusefh QmaautemEfFedio& Aftiodiuerfum quid funt,non aft ionis , fed effe&ionis artem eflenecefle eft. Non dubium eft autem quin Ar iftote- , les nomine Effe&ionis eo in loco id tantura intelligi voluerit,quod exemplo paulo ante a fe allato coueniret : eft autem exemplum ab aedificandi arte de- iumptura. Thomas in prima parte x. q. $7.art.j.& in quaeft. vnica de virtu- tibusinvniuerfumart.il. in concl. diligenti us cene has voces diftinguere voluit'.Quum in vno loco ita ioqiiatqr > Nil refert quompdo fe habeat Arti- * fex fecundum appetiium -, vtrumjSt lanus an iratus, qua item voluntate opus 4 efn*ciat>dumopus quod efficit bonum fit, ilia fiquidem virtutis. propria funt.  fed vna in vfum tantum vt equi- tatioequum, faltatiopedes^ cantio a^rqrn^ citharizatio citharajn; altera ve- rb , vt illam immutet , formaque aliqua cpnftanti informer atque ; effingat> quod iam opus vocamus. Vnde etiam non dubito amplius de errore illorum, qui Artem pulfandicithara&omnem muficamad Prudentiam retulerunt. Sed fatiffacere necefle eft Ariftotelis exiftimationi,qui nullibt ne verbo qui- dem vno,vocum iftarumhuiufcempdi diftinftione ugnificafle videtur quam nos attulimus:S- d prius refppndedium eft verbis eiuijde fexti Ethi. ca. 5. vbi nomine Prudetia? omnei illas agones copleftitur,quaru finis no eft quid ab  ',.,  ' . "',"' V : a,iL Digiti zed by G00gle 4 ETHICOUVJt -illis diucrfum-.Vndc proculdubio fcqui videtur omnes illas a&iones y de qui- bus no* proximo memione fecimus^ion fubArtevt diximus/edfub Prude - fc tia cotsnerhVerba Ulius hare Tent* Reliquii eft igitur vt Pr udetia, habitus fit " vertfl cu rationeagei,ea verfans qua* bona & mala !iominWunt:na eflfe&io- " iris finis diuerfum quid ab fea*ft,a&ini s verb no iimper,i pfa nanq; bona a- u &iofirtiseft.PfoAHitaergo:dice^ qua? Prudential peculiaris eftvnatura abeo vbi oportuic fuifle fignificata. Ec in 5. quide Ethi.ad finem 1. cap; in i.cap.j. in fexto verb eiufdemtra&atio- nis  & a&ionis moralis natura tra- dat, verba qu*da imb multa habet, qua? ti quis diligenter expeda*,officium Arift.in hac re,iu>n amplius ( v4 puto) defiderabit. Ad locum aute fexti Ethi. cap.5:& qui jfupefiusaddxicebatur ex eodem lib.ca^reipontfendum. Arift/ fpectes illas habituum in fexto ethi;*numerarc ? qua? perte&f funt,id eft quae, quamaxime inter fe diftSt:at inter fpecies perfe&as Temper fere aliquf font quafi media? interfit?,qua? partim ad vnam,partim ad alia,quanuis no (qua-' liter, referri poflfunt. In natura hoc manifcftb cernere licet. Nam inter ani- malia &Platas &i jCa?load finemfumma? feptima?,& Ari{Lmultis ift lock recefet : Ita hicinttfP A Prudentia ahqiiado coitiuniter Artis ftominedefenari/iqyide Prudetia ad aftione ipfam teMat.Non eriim prudes de iis qua? fub-a&ionem cadunt o*\ ptime deliberdt,& r de eo quod optimu eft (foiifilifrca^it^ifi Vt a&ione ipfi, qtia; fihgulaKs eft>aggredi optime dt facillirtie queat ^qvo etia riomirie,aTho ma i.{ec.q. , 4r.arf.2f}& ^.ethiitec.^e^ Afift.fententiatedem iri loco ^Ptmde^ tia,Praftica qua?dam fcietia nuncupata^eftiqueadmbduttixotra Arift.i.Top.  ca*>,nomine eleftionis, omne afiiori'e qu$ gratia operis alicuius fiue i Hud fit ' aftio fiue efteftio,fignificare vifus eft.Ex quo loco elici illud cupio, Habitus quide iftos inter fe tiatiira difti&Os efle,vnfl l tam^ illoru m altero reperiri & 3 aliquid vaius off altero confuiidi rio eflfe aWurdam, In fci&ii^enim nohulla* eriTeaionem reddlereykaivt m artibus nowftulkcottt^irtplurion^m redbktit,' aanotauitProdusiaEuclidem, Nosautem-in fcientiis Intelligentiam,in Digitized by Google  -' .Llftfr&aL..: 5 S apk n ria lntelllgftfam Srtdemi^ fpcAari/upcrhis ex Ariftotek dmmutf jn artibus v$ri prudenriam cernt, li^^^xiiique^^pjtot}aGr^cis,a no- bis autemcoaieaurales vocantur,vrars*nititari$ ,rhetori medicinal Hse nanque in deliberando perfappe funt occupat a^Poftremo in Prudetia Artem & aliquo etiam modo Sapientiam cofiderari , partim ex iis quae diximus co- gnofci poteft , parrim vero ex illis quae Thomas in fee; fee q.47. artic t. in refp.ad primum oftendit. Eget^utem ha?c prudentia q*ia? habitus metis eft, yiitutibus moraliku6,qua? habitus fattjteatis appetentis diomtur, imo nil a- liudfere funt,quam mentis & prate tiaeVeftigia in Appetmifrapf eifa: Quid? nonne ymutetn,re#airt effefationem d&iJBHG t Nude atitem fe&a ipfa rati6 prudent ia eft. Hinc ilia did folet*qu* Platd'etia in Memn^ne oftendit ,Pru- demiara videltcet,virtutibus moralibus, & Virtutes morates prudentia iadi- jere.Eura qui habet vnam vhtutem perfe&am atque abfifrlutam , omnes ha* ere, quandoquidem perfe&wirtUs fine pftklentia efie nofl pofsit : Contra, 3ui prudentiam pofsidet, omnes quoque virtutes obtihere 3 hequeenim prii- es eritjtufi reftifsimum rationis iudi& appctittim rat ienj obe- dientem, vbi autem ha?c dub adfiint , ottines adeffe virtutes ftecefle eft. Qua? omnia ex Ariftoteiis fedindo ethics cap.  denominationem fufcipe- redebeat,Morale hanC Pftil6fophiam,quap de ^virtiitilbiis^gitAnttnBrafti-. cam fine Agentem jneritoBe no' dfreet qtiomodo prudentia a natoff proficifca- tur ,id nana; feijtiam redolerefc fed quomodo ipte,prudemer um ciuSbtis & cumdoroefticis,nobifq-, ipfis agamus. Infumma,nonfVeritatem fifci pro fine proponrt,fcientiaque>non quo pado tantum res fe habeartt docere Vult, non per fe caufas conteplatur, fed omnia ad aft ionem r efemQuocirca in libello de aotmaliu motione dicitur, in artibus opus ipfum effeeonchifionem. Ha?e vero qu* mox d^ximus,verifsiftiadfeteftanir Arift.ttim rtVi.ethi.&i.i.italo qui tunQuoma autem pra?fens tra&atio no taufa fpeculationis eftyqiiemad-  niodum ali^no enim cofideramusytcognofcamus quid fit vmus,fedvf bo-  niefficiamur,alioquin nulla eiusefletvtilitas)necefre eftttdeiHftionibus  quomodo agenda* lint coftderemus.Sic Arift.redeinfexto metaphy.prilno,  omnem fcietiam in op6ri;efc? qu^*eri^m wo^k&ebune Atqui (inquit) Veritas til rebusiiimura?xjuarf#dipitemai (um,tamumreperitu*vnon in rebus agen- disinquibusiuta fempkerna Veritas eft* fed 7jto&^^: mutant urenini res agendaejfecudum * tateni agentium, fortunas habitudinefque eorum uv* quibus aguatur. Sed iam eo oratione pcoucfti fumus 9 vt Subieau & Scopum huius artif eiufde'mque Diuinx>neni 5 Ordinem partium Jnfcriptionem,&v- futotamgenerfttui^quanxfpeciatim.proponere atque explicate debeamus. Alias annptauunus ex Alexadfpo&aup meta|> hy .qhmo.& aliis Gratis in- terprfctibu* jn arttfnis^fubjg&imnoft Pf P r le fihero dici poffe , quanuis ad fubie&um omnia refer ri vidtttttur; fed a forma & fine diftingui.Vult nanq* Ars non formani ret contemplari, fed materiam aliquam , vt natura, formis exomare: V nde fequitur ,Subie&um ab artifice non gigni, quod Arift.primo Pol. cap. 7. docuit. SiC,illi qui aut Prudentiam, tut Virtutem, aut Honeftam actionem fubieftum in Plulofopjua Morali ftajtuer^nt,erraffe deprehendun- tur, quumiftaa Aiorali fiant. Suit fggpftfl? fines &fcrm^ Mater ie* vero& Subieaura H.pie,fiue auiflu hominis,Voco>iaquk Arift J^ca.* -materiero & fubie^tunj 3f tjs J4ex quo opus confiptur, vt textpris i*nam,?s ftatuarjj.  Atqui AHftotdes,pryno Etlu.ca. ij. ita loquutus eft: Propofitum politici eft  (quo flominetotatn Moralem Philofophiam fignificat vt often demus)ciue*  bono* &legibus obtemperant,e$jefcere, Et paulo inferius addit : Virtutem  yero Jiumanam dicimus non corporis, fed animg.Fqelicitatem quoque ani-  rax pperationejn appeHgmus.Et in primp ormic9 ? cap.primo :ftes fam*  liarit^ $: refpublica inter fe differuntV non fojqm quantum domus & ciuita*,  quar, fan* earum fuHe&a>yerumetiam ilk>, &c. Quamobrem vt fabro lignfe rio fads e& tegueo* ligni, id eft fubie&i fui cognitioncm habere,(perfe#ani enim akeri rellquix )it^ Morali fat eft, fi aoinue natura leuiter tatum, & qua^ turn foo^propohto fat eft informetur,quod in ij. cap.prjmi Ethici, Ariftofe- cc les pf fcftiturusj ita primum Jpqui voluit : Sc;4 fi hax ita habeot, perfpicuuni cc 4?ft,Polki(Cum qu*,ad atjkaam fpe&ant,qupdammodo cognofpere oportere, ugnarevidetur, qui docet vnaiulfcienti^m vnius tatiim generis.^if &i efle: Non debet, inquam c(fe^okftu$',quandoqu4iiem,idnominuni^ faciiiorlfque^b^rinapgrati^ yttjun^nquahtuniper nos fierjpo* teft^nintb^ fatijfiiat^icaws Pniq>iaii^ jlubi^um Verojkpiftipiem. Priintfm horuntcoqfiriWtp au^ritflteArifiote T lisf^xtoEthi.^p. 2. quoinioCoPoiiticam&PrideAtiOTvaum^ lubitum efle di^it , quo pouto deinceps Prudentiam , in earn quat fui ipfius, ' ^ "" ' ' """"' "" -- - &qu Digiti zed by G00gle ? LlBETt t j> ft vt fuperius diximus* Secundu ero probare fuperuacaneum , & nimis fortafle puerile eflet. Quis enim eft mi noa fateatur tarain Ethicis quam in ceconomicis , & Politkis hontinem fwiici^uaiuis UUc Moralist OecgnomS hie Ciuu nomiaetuHUlud qu- ftionedignhiseft,Cur>fi Artifex Swbkdumifunniflon efficit^ceconomus ta- men Domum, Polkicus ciuitatem, quam volunt informare faciunt. Id cert e ex libris qui de iftis rtbtfstradaht liquet. Nam primo Pol. cap.prima&pr, Oecon.cap.*.Parte$ domu* eif umerantur affignanturque,& in a.3.4.7. pra?- fattm cap. to. & 1 u pol. panes ciukatiseodem fere or dine conilrtuuntun. quum tamen ifta a nukoalioartifice tradi ficriue conftet. Accedit eo,nonul^ k verba effefec.phyV*4,quf pugnarecutniis yidencurquf nos diximus, ni^ minim/ubieduiuabanifaenotofi^^  fcs materiairi faciun^ cc foluitur hie nodus fi dicatur , Secundum fubiedum ab artifice fieri non efle abfurdum, de quo fecundo fubiedo tantum libro illo fec^>hy Ariftetefcilo quebatur. AEdificatoria nanque art lateves facit, & medicma medicamenta, %k figuiinalutum > & colores raiftos pidura^qu? omnia fecundaeflfe fubiefia re^oftuiftaruittartium^n^moeft quinonagnofcat. Quapropter primum fubiedum quod Homo eft,vt n6s pwtrimus, nonefficit ppliticus : facece au~. tern fecundum, nempe Domum aur Chtttatem quedammodo pocerih Hoc fine atque hoc fubie&o Moralis jphilofophi* coitituto , ad Diuifionem veni- -enduraeft: Peruulg^taautemillaeft>iaMoralem > oeconoraicam ,.& politic cam:qnas partes Euftrattus materia fubtedainter fe dift Idas efle docet. Ni in Ethica vnus Homo fubiicftur,in QeconoanicaI>omus,In PotitieaCiuitass Hcdtuifiox Ariftotelis ore m^toEthiLca,8;& primo oecon. cap. 1; de- fumpta videeur,Sedcerte Moralts pKUofopiiif fummameiufdonq; partium iericm & orpine non magnopere cxplicat atque proponit, quod tamen Di- uifioniimunus eflelnterpretes admonuerut. Secundo- ArHloteles tarn Ethi- cam quam Politicam nomine vno communi fignificat^nempe Politice$,vt ex lexcentislocis Ariftoteiis demonftrari poteft. Pr^ciDuavero locaillafunt* Infinei.capitishuiusprimihbri)Vbiiaquit: Atque nscquidemmethodus  quesroAmxi77ri^hocexpetit. In primo etiamRhet.ca. 4.Rhetoricamex4~ nalyticafcientia& politicaquardemoribns eft* conftitutam efle dixit. Ter- aa Ariftoteles^Politica &Oeconomtcamquf in ferendis Jegibus inftkutu>~ nibufque>&m^iftratibns conftituendis vcrfantur, Ethiccs gratia inuentas dfe tracbt io.Etb.fub finem quum inquit .Leges &oeconomica inftituta pro- ffer bominum prauitatem excogitata efle, vt videlicet 9 tarn amici quam ci- nes & filii nxofncio bonl viri retinercntur* qua tamen quomodo fint intcl- ligenda4nfra cap jwquicquid Mirandulanus Epifcopus dixem, pluribus cx- fxmemttt. Quapropter concludereoportet, cum quide.bonivjrivirtutibus rgit^debodi quoque ciuis virtutibus quodaxnmodo egifle, qutun virtutes v+ *mnshom]nisjnatiirar r nonni(i ciuilis ^dftatis^atta>^dquamiiantsdlc6 uemre'iiidtatur.Ynde ctiaoiUudArift pact i vni tarttum refpe&u altenus non conuenit, vt in illis compo- ftcis omnibus euenit qug vnum ordine folo efle diaitur. Qujoprca etiam re*- drfsime ab Arifrotele, Px>littcafcietia,fiueM oralis Philofophia, in Ethicam OeconomicaraA Politica diftribUtaeit. Djjamus ergonos planius, natura rci fpe&antes, Scientiam Pol jticaH^nxiuas partes prf cipuas cffe diftribu^- dara,In vna quarpohticea eleraertta&fumma tradit atque defcribiibq uf que decern lufcc libr is Ethicfc abfrlukur: In alteram,qua? quafi ex hac colfatuta*, peculiares quafdam inftitutiones proponit Et ha? v*l ad familtam vel ad cl- ues in officio Politic retinendos & rc&eadminiftrandos pertinent. Ex illts QeconomicaPhilofopbia^exhis vjeroPohticaemergi* : a fubie&o videlicet earurii fecundoi refpe&u illiufpeculiarjs quod afferum>denominatioae fuV tnentesjEK priore tlla qiurJEthica dmtux>Dux iftttunduAtujC>vt liquet ex iis quacxliximus^Quareredifsime Thomas left.juprftfl)ietkfcidpcuit , In lit- bris ethicorura principia & elementa Politia? tradt *in aliis vero quafdam Polkie) partes,ex illis elementis quafi eflfe&as proponi,quod tamen ipfum et Artftotele primo magnorummor. ca* i. fumptumeft : quern locum expend! maxime cupio. Vnde etia cognofci potcft* quam improprie & falfo a Mira- dulano (implicit et alicubi fuerit pronanciatum > Etnicam videlicet tantum*- veram poiiticen efle. Neque enimfi id vtriim effet, Ariftoteles in 10. ethi.ca. vlt. Bthtcam adPolkicunordtnaretJ>icet quis,Politica qua? proponit foe- licitatem,vocatur Ap^f7FK.7^y/jw)pri.ethic. cap^.Refpondeo , per Politicam partem Politicam aut totam hacmoralemPhilofopliiam inteliigi. Excipiet, non effe hoc verum , quandoquidem ills Politiar quae Archite&onica ibi vo- catur,oeconomia fubiiciatur,vt ex eodem loco liquet, quod certe falfumef- fet ft nomine Politiae tota fcientia moralis defignaretur , cum nihil fibiipfi -ftibie&um fit.Refbondeo*nihil ibi falfum dki,quod fuo loco declarahtmu&. Ordo haru inter fe partium>aperte ex his qua? diximus elici poteft, eftenim compofittuus.Quare Ethicaprfcedunt r duplid nomine > turn quia ibi veri Politici mores expliicantur , tumquiaex illis tanquam ex elementis quibuf- dam Oecondmica & Politica pr$cepta de ferendis legibus extimduntur:Se> quitur ftatim oeconomices, quod eius pra?ceptaad pauciores pertineant* i~ pfaque pars quf dam Politico de ferendis legibus ut, quemadmbdum etiam Doniusciuitatis pars efle dicitur.Hinc ab Ariftotele primus Poliricus liber* in tradatioiieoeconomif totus confumptus eft in quo pmnia fere ea propo oir^qua? iiUpr?cipuafum. Quod fi libros alios duos aat etiara pluresdeihac eadem refeorftm eiere Wuerit^ulli miru vtderi debet;,cuin particulariora qua^in&^perfequat^r>quoniniainprim^ " " : ' k '->'" -"' - '*" ".' --^ ' " . ". '"" ' " :"; ft Digiti zed by G00gle LI HER I; " f fct. In hunc eundem finem,pler$que ex iliis tradationibus qua? fob nomine paruorura naturalium continentur, traditf font: nircrirum vt qugdafl* perfi- cerentur,qua? in libris de anima ad vpguem abfolm & explicari non potue- runt. Nulla ergo araplius obie&io ilia eft, qpa nonnulli vrgent Ariftot.Eum videlicet ab ordinis lege difcefsuTe., vt qui primuai de Politica quam de oe- conomjcaagerevolueritjlnfcriptiocom inftituta, legefque tradantms quibus afie&iones hominum coerceantur , vc focietas & coafuetudo mutua coferuari quea&hinc ab Ariftotele in i. Rhet. ap. t.Pbfitica,tra&atio de affe&ionibus nuncupata eft.ak enim^ wfjcuti m prrteeielu/ 5J *$&pvif y f JktteKVxXfjjt), $ i ef fkit que. vttuto it inere ad roelititatem peruenire pofsimiuL Qua Tola ratione Ariftoteli in decimrilibro Moralium de ea felicitate dtfputare licuit qua? in contemplatione confiftit ,qufque vere faominis naturam explet perficitque: vt indicaret videlicet, ciuile banc foelicitatem a reft e prudeterque fa&is pendentem, quam nobis hf cdo&ri- na moralis tradit , non ob ali am caufam amplexandam efle , nifi vt cohibitis ac moderatis affedionibus, alten quf verc lumma foelicitas,fummumq; ac preftantifsimumhominisbonum^^^ ba Enftratii quum Moralem fiue Pohticam hanc difdplinam Medirinarco- parat, fntelligenda font. Neque ehim abfolut e virtus qu{ in agendo pofita eft, & quf animi fanitas cenfetur, fini* vltimus aoimi liumani eft , vt neque etiamfahitasfeuincoldmitas corporis:vt ergo fenfusiiue corporis non ii*- columitas fed yoluptas extreraura bonum exiftit,ad quam perfruendam nu- quam non rapitur , ita mens hiimana non a&ionem honeftam, fed contepl#- tionem veritatis qu 5 raultu a&ionrpr f ftat pro fummoiine & extremo pro- pofitam habet. Carter urn hoc in loCo.D.Pethis Martyr nofter pia? membri?, (quern honoris caufa nomirio ) quaarir anve*um fit Contemplationem in beau vita efficienda multo pra^labiliorem Adione efle. .Qurftio fane torn ob eius exc^Uentiara , turn ob fe&atores furomos &c prxclaros quds v- trinquehabuit,dienifsiraa quae diligenter pert ra&etuh Perttnettamen ad Decimum librum huius traaationis , in cuius capite 7. & 8. Ariftot. de ea re non'nihilagit. Nos t amen pauds, ratiortesrvtrimque partis pra?cipuas intgr fe conferarous. Proiisquivitscontemplantife dederunt,prxcipuailla jratio eat Ariftotele furoitur^Maximam videlicet>atque inter ce terns excellew tcmdft f oehcitatem illam,^ua? proumitis ad fummam maieltatem vitaque DcifoeEcifiipiamaccedat. AtquiinI>can^aitem in nobis diuturnior eflfe poteft , quant 1 Adio:fiquidem virtutes occafionem ex- pedant, vbi fe oftencfere pofsint: contemplantes autem e nobis ipfis dunta* xat pendemus , a nobis ver& ipfis nunquam abfumus. Item Deus vt fit foelix nil externum requirit,fic vita contemplation! dedita paucifsimis eget ad vi- tamfuftentandam: contra vitaciuilis raulta requirit v topes 3c clientelas,& dignitates, 3c munera, vt prarclarc agere queat.Prarterea quietis & traquil- lkat is arnica contemplatio eft , vita vero ciuilis multts afsidue negotiis eft implicitaiquoetiam nomine coqtecnplando vitat Deifirailiores efficiraur. Ar gumto illud eft, ait Artftoteles,quod foelicitatis & beatitudinis nomeifc bmtis animantibus non tribuimus t quoniam contemplandi facilitate deftk ruuntur, in homintbus vero vfurpamus eatenus, quatenus contptandi vim habenty qua Deo fimiles funt, cuius tota vita beata eft. Qui vero contrariam opinionem tuentur. Priraum hoc ( reference Ariftotele eodem libro cap.7,) obiiciunt: Si homo 3c mortalis e$,mortalia 3c humana cures,neque te iis im- mifceas quo? tuar nature repugnent. Mox & aliam pro fe rationem liabent que ex primo magnorum moralium cap..a j.elickur. Eft aute ifta ; Prudeo- fia? propriamunus eft,de iis qua? homini fimpliciter bona vel mala futyleli- beraxft bonaque eligerc, inter quaeSapientia enumerator ,ergo ipfa etia fub prudentia; dele&um cadet. Itaque quemadmodum Architeao reliqui Arti- fices qutbus ipfe ad aliquod opus moliendu vtiturjeg^fque prarfcribit,fub- ie&i efle dicuntur,ita 3c Sapientia in qua contemplatio (ita eft,Prudentia in A&ione verfanti fubiicietur,cunrabhac ad fabrica banc foelicitatis compa^ randar,vduti opera quardamadhiberivideatur. Terti6aiunt?curcontem~ plamur naturam>imo Deum ipfom,nifi vt eundem cognitum amemus atque colamuscatque in fumma contemplatio omnis a&ionis , gratia videtur efle. Poftremo illud habent in ore: Nihil melius* nihil praftabilius aut diuinius reperiri poffe quam prodeffe quamplurimis , id eft focietatem humana cut n#i (umus, patriam, parentes>amicos iuuare. Qua omnia a&ionibus pra?- claris non contemplationibus exequi pofllimus.Quid$ (dicunt) nonne eum nefarii fceleris condemnandum efle omnes fateremur , qui quupatri* ftiar res in fummodifcrimine pofitas effeaudir et*de eiofdequefawte a&ah ir* fua contemplatione pofthabtta laboranri patriariKm fucciracret? &dqua>- niamBliUofophonim&t^ tori, Digiti zed by G00gle tIBER. I. \ if. tari^ofltbuTqitedemonftrattibus fulcitur, Ciuilkim verqpofteriorvt probabilis tantum habetur :Philofophorum &fapientum veftigiis fenten- tiifqueadha?rerepr*ftabit. Quareratio^iibusaduerfariorumallatis occur-. tamu$.& iam iam prima?, ex Ariftotele refpondeamus,nos nullo pado natu- tx regugnare, fi in hoc etiam corpore habit antes, vitam beatarum mentium imitari velimus:neque enira animo & corpore tantum homo eft , fed etiara mente:quare fi mente viuat, id eft fi fola fcieutia & veritate ali velit,natura? fuar fines non excedit.Hinc duplex ille homo, quern Arifi ot.nono & dectma libroderaoribu5,nonferaelftatuerevifuseft. Tantum ergo abeft,yt con- templaado nature fua?repugnet,quinpotius vimiUam&facultatem exe T rat , qu* ipfi a natura traditur: quo etia nomine , iure Simonides ab Ariftot. in primp raetaphy.repjreheofus eft.Ad fecunduraargumentum refpondet i- dem Ariftoteles, Prudentiam,Sapietia? ancillary non autem Sapientiam pru dentin , Sapieatia enim vere Architeda & Domina eft , cudaprafcribenj^ Prudentiaergo illi famulatur atqv Atrienfis cuiufdamprodromique munere fungitur.Nara & affediones cehibendo moderandoque ocium Domina? fua? pzrztM eft ef ficit vt fapientia libera & vacua,officio fuo operam d?re pof- EtyScde rebus qua? homini bona? funt deliberans, nunctat nobis alteram efle poft (e,pra?ftantiore, vitam,quara arapledixiebeajmis. Non ergo Sapientia ytituradfabricam vtfamula,fed illampotius nobis prudent iaoftendit yt Architedam. Tertiu argumentum quod ad priorem partem attaiet D.Mar- tyr rede quidem refellit > fed non plane (qukquid de Tbeologica fcientia dicat, ea enim de re, Sententiam fummi viri Heruei folam, yerara efle exi- ftimo)expltat. Dicatur ergo, Deum turn vt amatum turn vt intelledu , na- f uram ooftram explere, & tarn ipfum amando quam intel ligendo , nos efle oelices 9 priustamen&magisintelligendoquamamando, quod alias pro- bandum eft.Hodpofito dicendum eft,Mentem quidem primumDeum intel- ligcre, mox in ilium propehdere,quod iam amoris eft. Interea tamen dum in ilium ita propendet,a iucundiftima ilia contepIatione,dulcifsimoque ijlo afpedunon auellitur, imo propenfio ilia exacuit mentem ,effkitque vt in 7 tenfiusetiani Deum coutempletur, & intueatur. Quod vero ad fccunda ar- gumemipartcm, negandum eft omnino cpntemplationera omnem adionis gratia efleiEt eo etiam pofito Agentemcontemplanti prarftare . audiajur de iac re Ariftoteles primp metaphv%cont.4.Quapropter & Archjtedos circa cc fingula pra?ftantiores efle, magilque fcire, quam eos qui fuis mam'bus opus cc aijisconficiunt, &Sapientioresefleputamus. Ei Alexander in com. primo cc eiufde libri ita loquutus eft: Quod fi cognitio fimpliciter nobilior eft adjo- in Architedi enim artificibuspra?feruntur.(Cognofccntes videlicet, a- cc gentibus, fie e^ficientibus) confequens eft vt ipfum infelligere, quam agere cc bmplufitor melius apbiliufque habcatur,Non ergo quicquid alterius gratia cc quoquomodo^ft, ep ignobiliys sflfe-cenferi debefcquanuis Ariftoteles fepti- jmq politico abfplutepronun(wevifusfitJ>eteriusftmpermelioris gratia ^flV,Corporanaqueca?leftiahisinferioribus mult 6 pra?itantiora efle in Phi lofophu nidli^ aibitat> Yt etiam ex prigap depart.aninucap^.cognofci o- Digitized by Google t i- ETHICORVM tcft:& tame henira inferiorum gratia effe, primo meteorologicb Sr alibi afl firmatur. Sed de hac re poftea, neque enim omnia vno in loco funt incuicS- do- Ad poftremam rationem , dico, non deeffe fapienti id quo genus huma- num iuuare magnopare pofsit. Nam fcientia f oecundifsimus eft : quare ad- miniftrationis Diuina? exeplar fuae Reipublica? proponcre poterit,SuQS con filio & monitis iuuare* Scriptis item non modo viuentibus,verum etiam po- fteritati j (quod Agemi homini non datur)mirabiliter multumque prodefle: Quod fi etiam fateamur,aliquando a&ioni contemplatione pofthabita dan- dam operamefle,vt in fommopatria? difcrimine , id necefsitati conceden- dum eft, non a&ionis praeftantiar, Quemadmodum (vt refte quidam Do& parte tertii continetur , fumpta a fine propofito ratione, de virtutibus in vniuerftim aeitur. In term , qua? a poftrema parte tertnlibri, vfque ad decimum protenditur,virtutum fingularum natura,eo- rumquevitiaoppofitaexplanantur. In quarta,qua? totum Decimum librum obtinuit,foelicitas in contemplationepofita,tanquam fcopus omnium adio- pumhumanarumaperitur, extolliturque: Cuius etiam gratia initio illius li- bri , pleraque de voluptate repetutur. Ordo analyticus eft,proponitur enim finis, qui in artiumtra&atione, quod ad partes attinet,pra?cipua caufaeft, vnde inftruitfenta & aftiones artificis dtriguntur. Methodus eft Demonftra- tio 077 , id eft per pofteriora & nobis notiora , fubiefta? videlicet materia? accomodata . de qua re pofteatrum Ariftotele ageiiius. Irifcriptio eft A P I- 2TOTEAOT2 nSrnSr N/x*fu*;eW, Quis & quantus Ariftotdes fit , no- mint qui non exulcerato animo funt, id eft prater Petrum Ramum , omnes. Nicomachus vero Ariftotelis filius fuit , in cuius gratiam amore tompulfus  Pater,hf c fcribere voluit, vt Cicero libros de of ficiis Marco filio fcripfit . Sut qui velint, vt idem Cicero,hos libros non ad Ariftotelem , fed ad ipfummet Nicomaehum authorem f eferehdos eflt. V-ettim fatiffacere oportet Arifto- feli,qui infine decimilibri declarait,eiufdemauthoris hbs fibres Ethicoset feiaiius politici funt: Atqui PoKticos libros, nullus adhuc quod fciam Ari^ quae Sapientia? no- men fibi vedicauit,a communifsima propofitione initium fumpht, ilia vide- licet. Omnes homines natura fcire appetunt. Et fane totus ilie Ariftotelicus decurfus huic non eil abfimilis : Quandoquidem,vt ibi a communi omnium hominum appetitu fciendi, ad excellentiam fcientiarum fpeculatiuaru, ma- xime vero ipfius fapientia? teftificandam paulatim afcendit : ita hoc in loco, ad fummum quoddam human? vita? bonum, extremumque finem, ex homi- num mirifico boni defiderio colligendum, ftatuendumque afcendendo pro- greditur. Difputat ibi primum nonnulla,de cognitionibus fiue difciplinis in genere : monet deinceps , quxnam ilia difciplina fit ad-quam Sapientia per- rineat , poftremo viam 8c rationem eius comparand* oitendit : Ita hie in i. capite de Finibus nonnulla agit in vniuerfum, mox in fecundo , pofito fum- rao quodam atq; extremo hominis fine, eius proponendi munus Politici efle docet , in tertio tandem viam ratronemque doftrinar politic* dedarat. Cap- terumexplicemusiam tandem, quid ha?cnoftra tam Celebris &peruulgata propofitio valeat. Summa contextus eft:Omnem artem oranemque tandem methodum, omnem a&ionem 8c eleftionem, ad bonum aliquod tanquam fi- nem 8c extremum referri: qued cofirmatur teftimonio veterum tam Acade- micorum quam Peripateticerum videlicet ,qui cum animaduerterent,omnia qua?cuque in hac vniuerfitate cotinentur,mirifico boni defiderio efle effe&a, acquirendi, aut certe conferuandi, Bonum id efle definierunt : Quod omnia appetunt. Hie primum omnium annotari cupio:Definitionem boni ex vete- ribus fumptam,non vt Propofitione Ariftotelica, ipfa confirmaretur, fed ad Ariftotelicam ipfam propofitionem potius(qua? quidem vera 8c feipfa per- fpicua ell )magis con&rmandam adduct Quadoquidem,eo quod omnis ars, omnis methodus at que omnis atio 8c eleftio bonum aliquod appetit,no id- circo potuiflcnt Antiqui colligere, Bonum id efle quod omnia appetunt ( fi- quidem multa alia fuperfint , in quibus neque methodus, neque actio nee e- leHo locum vllumhabent.) vt re&ifsime contra potuit Ariftoteles , defi- nitione ilia Boni ex fingulis rebus colleda , fuam Propofitione Particulario- rem ftabilire.Qnare Euftratius quidem, qui defcriptionem Boni hie allatain a pofteriori efle docet 3 re&e loquutus eft,(yt ex iis liquebit qua? poftea dice- mustMirandulamunamen, non bene earn ex loco probahili dedu&am efle affirmauit.Crterumquaeannotauimusverifsima efle manifefto apparebit fi quis morem Ariftotelicum vt in priori de phy.aufc&Poft.analyt.necnon in libris Metaphyficorum obferuare voluerit. Neque moueat nos particula M , qua? non magis complexionis quam cauff vim lecum afferre videtur.Ex his patet, Contextum in duas particulas fecandum efle. Prima autem Propo fitionem continet,Secunda vero iliius cofirmationem.Particularior eft pro- pofitio, vniuerfalior confirmatio. Quarc particula ilia i;*3w7, non ita late in ropofitione, vt in cofiramtione patet:quod quide marticulus to huic appo- itus indicare vult. Eft autem Ars fi proprie furaatur. Habitus cf ficiens cum refl* Digiti zed by G00gle LIBER i; if re&a ratione in iis confiftens quar aliter fe habere pbffunt*, ob humana? vit* vfum:vnde Euftratius ab hac propofitione omnes illas artes explodit quar vel mal ^ vel nuliius vfus funt,quas etiam a?quiuoce artes dici debere monet. Minim eft autem artem aliquam explodi ab eo , qui duplicem tllara boni di- ftin&iontm propofuerit, eius videlicet quod per fe 8c natura fua bonum eft, atque lllius quod per accidens, id eft non verura, fed appares bonum efle di- citur,de qua dift inftione Arid oteles multis in locis,prarfertim autem tertio ethic cap.*, loquutus eft. Sed fciendum artem fumi hoc in loco, vt plxrun- que fit coramuniter, id eft pro omni via 8c ratione docendi aut difcendi quj certa fit, qua fignificatione fcientiam, quum proprie etiam accipitur, conti- net. Queraadraodum nanque Scientia proprie^eft Ars communiter , ( vnde fit vtGeometria & Arithmetica qua? proprie fcientise funt, artibus liberali- bus adnumerentur)ita Ars proprie,eft Scientia comuniter. Quod certe Ga- lenus nobis declarabit, qui Medici nam definiens, fcientiam nominauit. Ve- ram autem eife hanc Artis fignificationcm ex cap. 2. primi Rhet. atque aliis ex Jocis cognofci poteftata vt exiftimem non latius hoc in loco Methodi no- men patere, (quod quam libet difciplinam via 8c ratione progredietem,aut in contemplatione aut in a&ione , vel effe&ione pofitam fignificat ) , quam Artis vocabulu pateat. Ac fi diceret Ariftoteles,Omnis ars,& in fumraa, D'u fcipIinaomnisqua?tunque ilia fit, modo ratione ordineque nitatur ad bo- num aliquod tendit. In hac eadem fignificatione in primo phyficorum cont.i.vox piStJbf pofita eft, quicquid ibi dicat Auerroes.Na vt omnes eiuf- modi difciplinam, bonum aliquod tanquam finem refpiciunt,ita principia a- liquot 3 & caufas habet,e quorum cognitione reliqua cognofcantur.De mul- tiplici vero vocabuli (i&SiJbv fignificatione fi quis plura nofle cupit,ea ex co- mvntartis Alexandri,Simplicii,Philoponi,in primo phy.com. i^petere pote- nt. Cur autem Methodi vox ad artes etiam ipfas 8c fcietias defignandas ac- comodata fit, declarat egregie Magnus Albertus p. Top.cap.t. Non alio au- tem fenfu ad ha?c duo vocabula proferenda Ariftoteiem progreffum fuuTe* manifefto cognofci poteft ex iis qua? primo magnorum moralium capite i. tandem propofitionem repetens, inquit. awm fdp oivUiTv/ifoTT *W &bdmq6d omnis are omm'fque* Digitized by VjOOQIC LIBER I. 17 ottnlfquefcieatfe, a&to item& eledio , naturam explere vtilt, id eft id co- oenfarequod natural deeft, fi eflimnihil nobis deeffet, fruftra agere, fruftra icire, appeteremus , vnde & Deum aliquid extra fe intelligere Phyficus ne- gat, fensiesit videlicet, fe id affirmare non poffe, quin Deumalicuius perfe- ftionis expertemconftituat. Porro hie primo dubitatur, Cur Ariftoteles de fine extreme hominis loquuturus, Boni non Finis nomine in hac propofitio- ne vtatur. Deinde illud in quapftionem cadit: Si per Methodum omnes difci- plinas intelligamus , quomodo illas qua? in Tola contemplatione fita? funt,no potius ad verum quam ad bonum tendere dicamus , quandoquidem , bonum & verum non idem omninofunt,nequeeadem facultate percipiuntur. In verum enim dirigitur Mes, quo etiam folo pafcitunin bonum vero Appete- di facultas. Quare intelligibile ipfum, non nifi Tub ratione veri Mentem vn- quam moucre potericquod etiam ex Platone in Sy mpofio colligi poteft. Pri mamautem qua?ftionem diflbluit Thomas in p. p.q.f .art 4. & in quarto co~ tra gem.ca.1.} .& \6. in hunc modum, Finis cuius gratia omnia agunt , non* nifi bonum effe poteft :_nam id ad quod agens vt ad finem tendit , aliquid de* terminarum fit oportet, atque adeo nature agentis accomodatum , vt illius appetitum expleat perficiatque,quod vox etiam ipia nAo* indicat. Quare di ximus etia,rem ob id ipfum quod bona fit,hoc fibi peculiare vendicare quod finis dicatur. Proipdeque Ariftoteles in fec.de Phy.aufc.cont.ji.dicebat, A- Cl lia vt finis bonumque carterorum: id eniiri cuius gratia, optimum finifque a- c liorum effe debet. Ad fecundam dico, Mentis bonum effe ipfum verum, ma- lum vero falfum:idcircoque habitus illos,Virtutes Mentis tanfuromodo nfi- cupari pofle, qui femper veri funt nunqua falfi: Vnde Opinionem & Sufpi- cionem virtutes Mentis minime dici debere quodam in loco Thomas often- dit. Hoc autem clariusexplico:Anima noftra quodammodo omnia eft", vt terriodeanim.cont.37-conftat,idcirc6queconuenientiam cumomni ente habere poteft ranima? vero duplex vis eft,vna qua? cognofcens dicitur( voce- tur autem Mcns)altera qua? appetens nuncupatur, fiue optfyf , quanuis com- mnnius hoc vocabulum quam vox Appetitus effe videatur. Appetens animar vis^voluntas proprie hie nominanda eft, qua? reipfa a Mente non differt, fed folaradone.ConuenietiaergoEntis cum voluntate, nomine Boni exprimi- rur, ex cuius poffefsione voluptas oritur: Conuenientia vero Entis cum In- rei/fgentia, verum dedarat, ex cuius perceptione certitudo & fcietia repor- tatur.Harc fere ex ore Arift. 3. de ani. fumpta funt. Vnde cum dicimus Me- tem rendere ad verum, vt ad finem & bonum , id volumus , non quidem ve- rum fub ratione boni proprie mentem mouere, fed Mentem antequam o- peretur,id eft fpeculetur, finem fibi ilium proponere cuius gratia vult fpe-^ eulari.Non prhis ergo ad operadum excitatur Mens , quam Voluntas affen- * ferifcaflentire autem voIutasnequiret,nifipriusab Intelligibili moueretur, atqui no nifi fub ratione bopi,Intelligibile voluntatem mouere vnquam po- Ccrit:Vel dicas,Mentem vt eft natura quardam qua* perfici poteft,bonum pro obiedo habere : vt autem Mens eft , in verum tanquam proprium obie&um fcrcL Venianuncadalteramcontextus partem, qua dicitur , Antiquos de* Digiti zed by G00gle ig E T H I C O R V M finiiffe ipfum bonum, Id quod omnia appetunt. Similishulc ilia eft qua? i Diony fio quarto cap.de diu. nom.ponitur. Sed ante omnia declarandum eft quid hie per (tv i,}*Siv) intelligendum fit ,mox quid per vocera (Omnia) Quantum ad primum attinet,dico Deum per ii &ya.5iv oranino debere intel- ligi , qui fons 8c ratio omnis bonitatis eft, aut fi mauis , Bonu vniuerfe,quod bonum vniuerfefumptum,eftipfanaturabonitatisquar non differt a Deo. In hunc ergo omnia tendunt, nam 8c elementa ciim ad proprium locum fe- runtur Deum qua?runt,quanuis id non animaduertat:& Homines etiam,ho- nores,voluptates & diuitias appetere poffunt,& etiam repudiare,bonum ta- men vniuerfe non appetere minime poflunt , cum nemo malum expetat qua malum eft. Ha?c Alexander quoque, primo metaphy. cont. ij.tcltatus eft. Refpcxerunt ergo veteres illi,ad Deum cum Bonum definirent:quod eo etii Connrmatur, quia Ariftoteles qui eorura definitioiiem hie probat, in duode- cimo metaphy, cap.io. Deum effe ipfum bonum 8c ipfum appetibile often- dit. ( w-7*),Id eft quarcunque in hac vniuerfitate continentunBonum enim neceffario volunt ortlnia, aut faltem quod fpeciem boni pr*fert,vt idem ait primo Pol.capite primo, 8c boni ratione volunt quicquid volunt. Nam fi adsequatum appetitus obie&um , fit ipfum bonum,certe bonitas erit ratio i- pfa, qua appetitus aliquid appetat , ita vt non aliter appetitus in omni re qua appetit bonum expetat ,quamvifus in omni colore quern videC 9 lumen vi- deat. Atqui vt in fingulis quibufcunq; rebus efficiendis,licet midta? cauf? co currant , fummus tamen opifex fuam &ipfe efficientiam adhibeat neceffe eft,alioquin enim nihil in fucem prodire,acnepaulum quidem moueri pof- fet, fie in i ifdem rebus alliciendis rapiendi'fque, multa quidem bona,& mul- ti fines exiftunt, fed omnes deriuantur,& vires accipiunt a fupremo illo bo- no &iine qui reipfa cum Deo idem eft. Quapropter Princeps ille Deus cum caufis omnibus erficientibus fimul efficit, 8c cum reliquis finibus fimul alii- cit & mouet: afcendentibus enim elementis ad afcenfum conducit , defcen- dentibus ad defcenfum , progredientibus confert ad progrediendum, ca?lo volubiles ad ambitum circuitus iuuat,animos hominum mobiles libere pul- fat, allicit, perfuadet , proindeque tam apud Philofophos quafn Theologos illud vulgatifsimum eft,Nihil eue in rerum natura quod non Deum expetat. Hapc fere Thomas in tertio contra gent. cap. 17. & 19 > qua? Peripatetice e- ttam difta funt.Sed &alioquodam in loco egregie,vt mihi videtur,expofuit Siuomodo omnia Deum appetere dicantur. Omnia enim(inquit) naturaliter ui conferuationem appetunt,& ideo ftudent vt fint quamdiutifsime:vnde fi qua fint interitui obnoxia, refiftunt quantum poflunt contrariis , in eoq; fta- tu 8c loco effe v*lunt , in quo fahis eorum incolumis feruari quest. Terres & aauea,id eft grauia omnia , ad inferiorem locum feruntur, ignea 8c aerea id eft leuia ad fuperiorem, quia horum in fuperiori vniuerfi parte , illorum in inferiore forma & perfe&io optime conferuetur. Nunc omnia hac ipfa ratione nempe quod Sint, cum Deo conuenientiainhaberedicuntur. Deus nanque ipfum Eue verum 8c fubfiftens eft , cuius participatione alia omnia Effe dicuntur 9 Et Euftratius inquit^ihil effe bonum nifi participatio ~ Digiti zed by G00gle LIBER I. I* bc,fununi boni,nimirum Dei , qui vere eft bonum non participatum  nihili facienda erit. Nam quod Sepul- ueda inquit ex primo Eudem. capite tertiq: omnia, id eft, remquaroque, fuum proprium bonum appetere: verifsime didum eft: nihil tamen ad- uerfus noftram explicationemmomenti habet. Quis enim eft qui non fa- teatur omnium rerum finem & commune extremum Deum efle? quo e- tiam refpicientes veteres Bonum hoc modo definire potuerint ? Quis etiam nefcit, quemadmodum cuiufque fpeciei propria &fua natura eft, a cete- ris diftinda, ita proprium quendam exiftere finem, &vni tantum natu- ra? accomodatum? Superius.de dementis dixiraus, percurramus nunc a- lia. Plants radices in terram defigunt ,'vt-ea alantur & fuftententur, truncos & ramos foli exponunt, vt frudus ferre valeant > & fobolem pro- pagare. Animaliamultam curam adhibent , vt comparent qua? fibi ad vi- tam funt neceflaria ,& qua? nocituravideantur declinent , tuentur quoque fenfusfuosdiligentifsime, nihil praetermittunt , vt progrediendi faculta- temincolumemconferuent. Homini item , qui nobilifsimahuius vniuer- Catis pars eft , bonum aliquod peculiare^ pro fine & extremo propofitu eft* Turis item & cxleftibus illis Mentibus fuum efle conftat. Condudatur ita* quevnamquanque quidemfpeciem fuum peculiarem quendam finem ha- bere propofitum, non tamen e6 veteres refpicerepotuiflequum dixerunt, Bonum id efle quod omnia appetunt. Quo? vcro Mirandufanus ex primd Rhet. cap. 7. affert , tantundem valent. Verba autem Philofophi ifla iuntt Quoniam id bonum efle dicimus , quod res omnes expetum > vel qua?  /ar,t/>#eW Hie vero obiter non poflum , illud non dicere, mirari me Mirapdulanum do&ifsimum &fummum noftra? atatis Philofophura , in decern lineis bis in repugnantiam incidifle. Quaerit primum quid illud fummum bonum fit, quod omnia expetunt, Refpon- det eflfe Deum : Mox quarrens quodnam bonum illud lit quod htc defi - nitur , Refpondet , efle bonum quoddam vniuerfale non tamen fimpliciter, fed iis tantum commune qua? Mente pradita funt. Hoc eius refponfum eonfirmar.eo quod definitio eiufmodi, ex propofitione deducatur, qua? nonnifi mente prarditafpe&at. Poftremo quawens , cur Ariftoteles iftam boni defenptionem hue afferre voluerit , Refpondet : vt propofitionem fuam quam demonftrare nonpoterat,communi omnium (ententia com* probaret. Iftanunc quarfita &refponfa alii perpendant , mihi qui errata indicaui , ea propofuifle fat eft, Redius animaduerfum ab Euftratio eft, banc Boni explicationem,non definitionem fed defcriptionem efle, con- ftantem ex iis qua? pofteriora funt. Etenim, Bonum Primis adnumeratur, & cum Enteconuertitur. I fta vero prima tranfeendentiaque , per aliapru ora exprimi nequeunt , fed per pofteriora exprimuntur, vt caufat per pro* pria effe&a. Quum igitur Bonum hoc fibi proprium habeat , vt fimulatque eius fpecies appetitu percepta fit > ilium raoueat , re&ifsime per motum appetitus , vt omne mouens pec motum defcribi folet . Qua etiam fola ra- tioned quod dicimus,Rem videlicet in Efle appetibili rationem Boni con* ftiti&re , intelligi oportere bene Capreol. 1. fent. dift. J4* fl- * annotauit. Sedqua?rerediligentiusoportet , Quomodoinanima appetere bonum aut finemdicantur,qiuimpra?fertim finis nonnifi fubratione amati&defide* rati moueat 5 qua? certe ratio cognitionem in amante , & defiderante exigit. Illud fecundoquaeftionedignum eft: Si vaicuique fpeciei fuus proprius fi- nis, fuumque proprium bonum fit propofitum , cur eft quod Homines in fi* &e deligendo facile decipi pofsint, & in proprio veroque aflequendo ,.mul~ tumlaboris&diligentiapadhiberecogantur? C altera vero fuum finemde* Centem & ftatutum, femper confequantur \ Poftremo dubitatur: NumDeus commune &extremum bonum gqualiter omnium rerum efle dicatur? Ad primam quapftionem dicimus: inanima bonum fuum appetere, non quod ipfa cognofcunt , fed quod , Numen illud prarftantifsima? & faj>ientiftima? Mentis , cuius vis per cun&as naturas huius Mundi fefe perfundit atqut infinuat , bonum efle cognouerit: Deus , inquit Atiftot. in lib.de mundo,per omnes Digiti zed by G00gle LIBER I. xi omncs naturas pftntas & animaliafufus eft : Vniucrfa namqueexiUo fc per iUuraconftkiita,&coagmentatafunt. AI^ vita &ftatus omnium Knotty (& harara quidem obfcuripr,iilarum verb clarior ) pendct. HiftC tUud Vc- tcrnra, l^onimomnta plena. ErPot ilia aurcacarmiBa, - Deum nanque ireper onuses Terrafquetraftttfquemarif,ca?lumqueproftimefnorat z de quodiui* nttus ctiara a Dionyfio in lib. de diui. nominib. fcriptum eft. Et Thomas in 3. contraGc ot. cap. x$. & p. p. fumraar. q. 7o.art.}.item i.fent.dift.^art.j. totamhancreminhuncmodumilluftrauit. Corpora cadeftia abaliqua in- telligente Subftantia vt; organum quoddam ab agente mouentur : motus au- tern corporis ca?leftis ortum & coferuationem inferiorum refpicit, vt Arift. p.meteor.fcribit. Vnde primum {equitur, qrtus & affe&iones horum infe- riorum noa aliunde quamexconfilio fubftantia? illius intelligentis &mo- uentis pendere, neque enimaliura finem refpicit inftrumentum ab eo, ad 2uem Agens ipfe princeps tenditideinde quem^dmodum corpus carlefte ad Bern fui mptus a Subftantia intelugenteiijouetur 3 ita corpora ha?c iriferiora omnia,quqrum mofus a. carleftj pendet 3 ad proprios fines ab eadem Subftan- tia intelligenteferri,& duct non alia rati^ne auara Sagittam a Sagittarib(de iis quar cognition is expertia funt nunc potifsimum ioquor)ad fignum ab eo infpe&um pelli dirigique videmus. Hoc illud eft,quod Auerroes alicubi di- xi;  Opus naturae effe opus Intelligentiarnon errantis : EtThemiftius fecd^^nimcap,i4,Naturara volentera & ppftulantein, yocauitSecuda aur temquxftioitadiffeluendaefl:. HominiquincJbiliifsima huius vhiuerfitatls pars eft y verumitem quoddan^propriumq; & nofcilifsin^urn bonum pro fi- ne & extremo propofitum efle: quern ft affequi .veljt, plurimum laborisVplu- rimumque diltgetiar eum adhibere nccefle fit , quod inius appetitus ita a na- tura formatus fit, vt fefe ad bonum & malum couertendi facultateni habe at, (hocomnino phyficum eft, aliter enim germane vera,& Euagejica Theolo- gia loquitur, quanquamPapalis theplogia a Genjiliui^libertate non abhor- reat } qupniajn tantq tanque excellenti munere v jd eft Intelligentia jpfa do- oafusfeft. Quafi volueritPeus, tantiboni collatiHominem memoremeffe, proindequemcrcedem aJiquambeneficii,laborem nempc & ftudium{ vt Prodicus Chins inquiOabeo continenter^xigere. At cumaliisaniniantibus inaniratfque rebus , quibus cognitio vel ratio & mens concefla non fijit, alir rer prorfus egit. Nam iis certum ac decentem finem conftituit , quern fere femp? r wnkquereiKur. Poftrema? quarftioni ex Euftratio cap.*, in hue mo- him fatifficri ppterit : Qeu*n efle quidem coinmune oninium rernm bonum, rri*3p viufcuH*fque jei pjr^riunj,quatenns projjr io qqodam & pcculi- afi flp^d^i^nguliscoprehenditur vel participator: no enini onines equa&- ter,4ioinam natut^au^ e^^e^aut comprelwndcre ^icuntur, fed qua** 'biii. Digiti zed by G00gle %% T.HlCO:RVM qusque fts ab illopropius abcft, eo petdpitfwricipattjtie perfe&his. Hinc Thettrfftiufffcc.de amxapa^imjun , Qmnes dtuins naturarparticipes fie* ri V thtiMlmt expccere , quantum tamen cuiquefatis eft ; Euftratius e-* riam m hoc priraomiaquifcEns qUod prirao bononon eft knraediatuni, ha* bere ali quod propnum&peculiarebonum, per quod ad iliud primum & commune bonum refertut * Item T^omasasi 4. contra Gent.ca. t{>ait pr4 xi- mius aliquid Deo coninngi, quum aliquidde Dei fubftantia comprehendit, quam quum aliquam tantum tlltus fimtlitudtnem, vt Mentes videlicet orle- ftes,quar*,id eft opera V eflfeda quxdam. "Voco autem isipyi&y, motionem aut operationem fpfam, aut etiam , fi mauts , facultatem ipfam iam agentem & operatem,fiue,vt Galenus initio primi de fac.nat.ait, f&siidtjj xivwtf. Hoc modo cantio, Saltatio, equitatio, qua? motiones qua^ dam funt, fines efle dicuntur facultatis cariedi, laltandi, equitandi , propter- eaque nihil poft cantionem , faltationem eqiiitationemque tanquam produ- ^iim atque effedum fuperftes manet .S ed yocd ii t^v quod iam fa&um ai^ que coiripletum per adkmem,fuperftes efiVvt in naturali adione, c*ro,f*A- guis,' lieruus, in artificiofa ver6,domus. Quanuis Galenus loco fuperius ci- 'ut6h4fyiaM quoque ipfim ii \?y>i "dici poile velit. tamen c6tra,non licear, 9pus,adi6nemomninov6care:fiquidemcaro natura? &dorausartis opus eft, non tamen caro aut domus eft adio.Horum ergo finium talis eft Ari ito- telis fentetia,vt fines ejiii funt opera, operatidnibus feu motionibus per quas cojrnDlentur,pra?ftare r dicit,Sedhic primum animaduertatur Ariitotelera ^runqie vocibui illis -mi&iui nempe dc Ui?yti*t abut ( , Pro^rie rer^ anfi yiidv vt dixutiUsoperatiotiemfignificare ,fiue,vt diiigentifsimuVLambiriu* ck M.Yullio dicit, fiindionem muneris, qua? idem eft quod vrnhiyu*. feci- da, qua : aduiti fiue adionem fignificat: Hec idcirco finis fatione habet,quia jacuftati* accefsio quaedam 8c perfedio eft, fiquidem tuc maxime res perfe- da dicitur , quum in propria adione verfatur: Adio etiam facultati pra*ftar, quum facultates adionum , non adiones facultatum gratia fint comparata?. Neqlie enim homiriesroncionibus aut pr$ledionibtis adfunt, eifque audiut v| faciilfafem audrefrdiadipifcantur^fed contra potius^noti aliam pbcaufarti laclultateriftii pra?diti fuehiritiquam Vtaudiret.Hirtt illud pronerbiumrDum dorriiitdodUsabindodoniliildiffm; Hta fflodocotffgplado ttK>tioqu^ Digitized by VjOOQ IC LIBER I. %i . dam & qwdemperfc&a,noftr* Mentis eft,Anima? vero fentientis 5 vt vide- /i>Audire,olJFacere. : Adhanc fortafle refpiciens Arift oteles primolocp voce inp*44t x i$ hoc contextu vti voluit, (ecpado vero mffr  quum certefaU tatiouero, aut ardificajkmn>q\*Qd non ita perteda? energy lint ( nam & Or pera corporis egem * & ad opu&extermira tendunt ) , a$ fignifica^ tio, quum neps ad imper fedam quandam jqptionem exprimendam iumitur refpedu reiqu? ad id quod potentate eft pergit. Inde Arift. 5. de ani, cap.4. vocat c*^ y% acute intuenti patet. N^ade energ^a agentis, contempla^tis^elt- gcntis , & efficientis inteliigi poteft. Quapropter non poflum non mirari iupfdam^lioquin magn* exiftijnatioais viros, fuam quandara fintum diui- onem ex hoc Arift otel ico vocabulo comminifci voluifle > ita vt dixerint v- gam genus finiu efle ipfius Oper js e^edum mqtioqesi per ficiitem: alarum vero,perfeda eaergaani fubieduperficisate>npn jqpuooejVt yidere, audi- re^telligerelPrim^equn impcoprieOpus dic^tqr perfedio adionis,quii ptrfedip, vtSimjdicius. & jpterpjretes pmc^s Qre^i jp feeble Phy.auc.co^ 7. annotarunt : ,|ion tollat id cuius perfedio eft, i^o perckit , opus vero fa*  cukatera deft mat. Deinde etiam in genere finium qui motiones diqumu* . tamperficietes fubie&u in quo fum,vt videre,audire,qua perficientesexter- nufuhicdu,& ad opus aliquod tedetes>vt equitatio ardificat ioq; , continetur, Ni ^*^^T &rede > na opera fiiat id  irexfr quod vere rat^ione finis ter sniqiq* obtinet: pp^ rat tones yprafiit *$*$>$ tt^K.Notat ide4iuiufccnK>4i finiO $flfoi6uidepab Arift,iuidej>pofita,vt fypulu e medio toliere^quii^qve- tis diftidiaai^ ^^&fentetiefficacia t f e{w4ere ( $qtpnttf]$c autc omnia gaulcx Digitized by VjOOQIC ETHlCiORVM 4r^ rit ^ c ^s^teteie ipCo Cfcgttofafttur.Kunc exp^amusfqutfhtfinlo- teriusex ratoteicipiw*6 a :..,;in.-m4- verba iftaexj>liCas *>nere)ait. Duplex autem eft id qu^ fab nomme Cuius gtttn rl vtoluMas, turn id quo itur , turn id cui itttr.vt*KmH moralibus bifa- 2z |s iuidkur,vt primus foelicitas habeatur, quo omnes contendintus, mt% nn _ ^^ - fi ? & fibi quifque cui foelicitas optatur,& qua?rttur.Idem du* :er ^jr is ira iwledicuiaConfpicitur.EfteBimibifanitas,tanquamidqu6per- srX "i&r cu jus caufa accerfitus medicus eft : eft pratterea aegrotus, cui paran- cll JC'-. e {fc:i*uendaque fan itats. Item in rerumnatura,Diina,iHafempiterna-  el *^  rtuamappetiabomni re dtximus,eftid lummum quo res omnes *M -^v^cxc  8c cuius gratia inft ituunt omnia: Animans vero quod gignitur/it *. >i - &c 3d cuius vfum' iftk&c arternieas Comparari videatur. Sed enim hare k rtxift** irefba diferte doftrinar iftorum repugnant. Quid? nonneThei *Vf ^TT s foelicitatem voCat finem Cuius, quam tame ifti finem Cui efle affir- lltt * z y^ r iftoteles quoque *.Phy. cont. j%: inquit. Noftri gratia funt omnia, iatX -^ e rr%. finis quoquomodo nos etiam fumus: Id enim Cuius gratia bifarii 1"*-*^ vt in HbrodePhilofophiatraditumeft. SimpliciusexplicansinqUiti lC * c  c ^ e ft finis, alter idCuius gratia eft appetitus ,'quemScopum iuniores u P^ t ^ C eti partitas, quam medicus vule aflequi : alter in quo hoc eft , vt cui 9*^*^^ C eu Sejifus,natti hie eflb finis Cui. Auerroes itent ibid, in hue modum ittax- - Fit"* dwbbus modi* diCitur,aut ficut dicimus quod forma eft finis * f *l s ~itx , & illud ad quod peruenit res eft finis rei : aut ficut dicimus Homi-i l *rr*cfCc finem return creatarum propter ipfum. Quomodo autemhsec Sim- f -*l\ s sc Auerrois verba,cum do&rina iftorum conueniat,iudicent nunc alii: J* ,1 xacixxatf fortaffe lftifunt cum Simplicio,in eo , quod putauerunt , per H- Ls **^ A* l>Rilofophia"ifcrtptos,m quibus fe dehac finium dtftiadioaeegifle r ^^x-xi* AriftoteleS.Ethicos hoTcelibros defignari. Naminhis-ethicisimrii c ^^am iftiuff o* 1 } finium dtftinctio legtturT & fi legeretur , non aliaeflet y*, ^ 4uaffl Anftoteles,Sr ip f ms mterpretes , tot alfts in locis quos recenfuU * ^^^P of T Unt - ^ UaqUe CT S D oai ifti,hoc in loco in Philofophia ^^a^***"; N k S f efequetur,Oues,"quas pa- fcere & cuftodire vult Paftor , antefercndas effe paftori : Angelorum i- tem'naturam hominibus quorum miniftrifunt non antecellere : Carlos tandem qui horum inferiorum gratia motu fpherko feperenni moiien- tur > inferioribus hifcc fore ignobiliores. Statim autem litem dirime- re vult , quum ait. Finem Cui ,pofle efle ignobiHorem eo, quod ad i- pfum refertur,Finem vero Cuius Temper nobiliorem haberi. Nam (inquit) quando aliquid ad finem Cui dirigitur vt ipfum perficiat,no vt ab ipfo per- hciatur, tunc finis Cui indtgnior eft: vt Cadi finis Cuius, eft afsimilari Deo & alia perficere: Angelorum finis Cuius,eft obedire Deo & nos feruare: O- ptttonis finis Cuius,eftfuaipfiuscopia &vbertas, finis Cui ipfa? ouesquas perficere vult. In fumma concludit Cados, Angelos,Paftorem,efle excellcn- tiores fine Cui,non fine Cuius.Laudo D.Marty reTheologu,quod reftius de fine Cuius & fine Cut quam Philofophi illi (de qmbus fupra)lfenferit,& di- ftiadmi perfpicuat, tenebras nouis prarceptionib* offunderenoluerip. Ta- tiim in eo lapfus eft,quod in afsignandis finibus Cuius & Cui, propriam no feruet analog i am. Globorum cadeftium finis Cuius, eft perennis ilia libera arque indef elTa motio,qua Creatori fuo pro viribus fe ftmiles reddere volut . Purarum item & Simpliciura Mentium , quae Planetarum orbibus prcfunt, Autoreim&Effedorem fuum contemplari atqueamire , finis Cuius eft. Fi- nes vero Cui non homines,aut inferiora, fed ipfemet Mentes & ipfimet ca?- leftes orbes ftatuendi funt : ita enim Themiftius fupra loquebatur. Primus  a-  ftoris ergo finis Cuius erit, la&is, lana?, & carnium copia, quam ex blacidis antmafttibus, m ocio & fine labore cohfequi cupit , vt ait Arift.p.Pol.cap.f . finis vero Cui non erunt Cues, qiribus nihil hiiiufmodi acqiiiritur, fed ipfc- met Paftor. Atqui Ariftoteles eodem in loco doCuit. Stirpes omnes, anima- tium, animantes vero omnes homrnis caiifa, him ad cibum turn ad alios vfus fiiiffe procreatos,& in fecundo Phy.cont.ij.Noflri gratia omnia e(Te,& nos cflequoquomodo fines. Oportet igitur neceffario ftatuere , finem Cuius id effc & dici femper quod generatur.Cui vero,id cui res generatur , & acqui- ritur fine internum illud fit, fiue externum. Exemplumin iifdem rebus fu- Af poterit -h oc modo * Orbes c*leftes propter noftram admtnift ratione efle dicuntur(fiue primo vtTheologi dicunt,fiue feCundario,vt Phyficimihil in- tereft) ergo conferuatio noftri,Orbium celeftium finis Cuius erit , Nos Ve- ro , Cui. Quis hoc neget? Vnde fequituf non femper finem Cui , fifti Cuius preftare, Deo enim,qui vt a feipfo intelledus,eft fua ipfius foe!icitas,vt au- tem ab aliis Mentibus intelle&us,foelicitas,beatitudo & finis Cuius illarum: nil perfe&ius reperitur. Item non femper finem Cui ignobiliorem efle , fi- quidetn, laftts, lana?, & carnium copia,quanuis vita? paftoris commodafint, non t amen Paftori prarft*ht. Sed quorfum ifta? Nam dum Angeli , aut cor- pora Catleftia,conferuationtsnoftra? gratia agunt,neque fines Cuius neque Cui dici poffum. Quomodo autem omnesCraraturar propter Hominero,& Digiti zed by G00gle u ETHICORVM Homo propter Deum J)eus Uemhorao propter homines fa&us efle dicatur, alibi quarrenduiyi eft. Quarefimpliciter concludatur opera , fuis a&ionibus praeftare,quia Huiufmodi a&ionum natura & perfeftio,n6nifi in opere dtf- cerni aut apparere poteft. Neque ob hoc fequitur Angelos,corporaque cap- left ia,. nobis efle imperfediora : aut Paftorem ouibus ignobilioremifiqui-. dem>noti in Efficientibus fed in aftionibus &operibus efncientium,propo- fitionisAriftotelica? Veritas fpe&anda eft. Ergo quod ex hoc loco colligere aliqui voluerunt, Prspcim ncrape in Artibus Theorise anteferenda efle,pra?- terquam quod,vt fuperius oftendimus,Ariftoteli in primo metaphyficorum repugnat, omnino etiam a fcopo huius loci alienum eft. Aliud nanque a&jp ipU eft qua? in opus tendit, aliud cpnteraplatio cognitioquc. Sed hc al4s, nuncadcootextumredeo. ,. .. \ Qupnia vero a&iones & artes,Scienti#que mulcas funr, mulciquotjuc fines exiftunt: Mcdicina?iiquidem,Sanitas: Artis excruendarum nauium , Nauis: Militaris tacultatis, Vi&oria;Oeconomiaz,Piuitiae. Deducitur ha?c pars ex pr jmis verbis huius capitis, Nam fi vnicuique ^r- ti difcipliaopquefuuseft propofitus finis , multis certe extantibus artibus &difciplinis,corapluresquoque fines extabunt. Quod exeraplis probattir, feipfis perfpicuxs. Verifsime autem Medicina? finis Sanitas dicitur*pam: vt alibi 4ixiraus , quod in Artibus efficitur , proprie Finis eft : quod vero for- matur,Subie&um,vrinMedicina Corpus humanum. Quoin locpanimad- Hertcndum eft, npnita lehabere materiem,aliarum artium,vt materiara fiue fubiedu Medictna?. Alia? nanque nullam intimamj>ropenfionem gerentes, ad fformam artificiofam, totas fe vni artifici elaborandas ac formandas prae- l>ent , neque repugnant informanti : quo fit vt Artifices in iis fuum finem, facile & temper confequantun At Medicus non Temper fuum confequitur finem. In caufa eft, materia illi fubie&a , qua? tarn ad fanitatem quam aegri- tudinem,propenfionem innatara gerens a multifque & contrariis caufis eo- dem tempore agitata. Medico renftit Alias autem omnes artes eiufdem na- turquas inordinatiores Arifto- tcles in meteor, vocabat , proindeque eas nee finem fuu femper aflequi,& in cofultando deliberandoque perfope pecupatas eife. Exhis cognofci poteft locum Ariftotelis primi Topici cap. 2. nil prohibere,quin Sanitas Medicinal finis ftatui pofsit,quanuis Alexanderea in re nimis fuperftitioiits fuerit.Ne- queenimmedica;mentaexartea5ihibe^e,finis Medici eft > fed medium quel faaita- Digiti zed by G00gle LIMBIC f. r %i foniratem vuh inducer e aut eonferuafre, qua? fanitai fiiris dicitur, quoparta vero difpouta- que rede vti.Proprerea etiam primo PoLcap.7. ftriftius comprefsiufque de his loquitur , fiqutdem dixit.Sic opes parare, quodammodo Patris familias rxter eas aJiud quippiam , vtinScientiisquas commemorauimus. Ex fuperiore iHa propofitione vrjiuerfali , Affumpt ionem hanc volut t A- riftoteles elicere, nempe in humamsadionibusahquS finem efle. Ita ex hac noua fimum diftindionc, Aliam vult c6cludere,nirairum, In adiortibus hn- man/s finem reperin optimum prarilaotifsimumque^iuccerte fpedat,quar in priori htiiut cdiexrus parte afteruacur jde finiti inter fe coHatione, qua vi- delicet vnum akmrtn compledi,vel conttnere dicitur. Docet itaque, finem ilium qui ermnentiqr eft V qwque alios compledijur ,& fub fe ita coint inet, Ft illrs pr aut eius qua? framos , calcaria , aut e- ^pptaeffidt:,idcircointeniogeuereProbleniaturq ab Ariflotele primo topteo enumerator urn coHocari oportere^qwaadaliumquendam & vltimil fineitojhijcdirifeaobir.Namfiid concedatur.fateri quoqueopbrtebit>nuJ]am. Digiti zed by G00gle at ETttlCOlVM tia habere. Omnes enim artes, quarum opus eft in agendo, ad Politicam re- feruntur, vt fcquenti ca. audtemus. In altera contextus parte, tollitur e me- dio fcrupulus,cuius gratia ex Euft ratio fuperius diximus , ab Ariftotele prir orem illam finium diftin&ionem f uifle propofitam. Eft autem talisiNon yi- deri finem illum^qui eminentior eft,& reliquos comple#itur 5 optabiliorem> quia fieri aliquando poteft , vt fuperior finis ctqyi* tantum fit , inferior ve- ro to tppsisquod cum aliquid fuperftes & manes fit,magis appetedum videa- tur. Spluitur, nil interene, vtrum fines fint opera, vel operationes:Quocun- que eoim modo fe habeant,ccrtum eft ef ficaciam eorum & pra? ftStiam, non aliunde quamex maioreaut minore complexu , ex humiliqri aut fublimiori gradu,tand^mqueexdominiiiure ampuori velanguftiori petqpdam efle. Nemo ccrte eft, qui Equitationem frarno,proindeque Equeftrem artem>arti conficiendoruvifrarnorum prxftarenon uteatur. Itaconcedum pmnes', fa- nitatem qua? opus quodda eft, exercitationi corporis qu* eft operatio > pro- ptereaque Medicinam G ymnaftica? anteferendam efle. In verbis funt non- nulla expendenda. (ccpmrr ). Nos vertimus facultatem-.idcm enim hoc in lo- co valet, quod Alr&fjur. Vocantur autem facilitates artes qua?dam,vt Rheto- rica 8c Dialedica,& Conie&urales omnes. Caufa triplex eft,inquit Alexan- der in primum Topicum cap. i. turn quia res contraiias a?que tradant , quod verbum 70 JtirA&$ indicat , turn quia homines iis imbuti > poteftate 8c excel- lentia quadam fint prediti: pofeemo quontam qui iis funt ornati , ancipites funt/ben^que&male,modifqueoppo(itisillisvti valent. Quae fi vera fint, & non potius facultatis nomine,Habilitas ipfa ad (juoquomodo agedum ac- quifita intelligatur: vocabuli ^W^imr , quam alibi etiam vt in fecEthi. ad- hibet,erit hoc in loco agnofceda. (Et omnis belHca atio),vt Sagittandi, Ia- culandi ars, 8c qua? abEuftratio ^/Apoeix* nominator , aliarqueeiufmodi. Quae hie a nonnullis'de Architefti Vniucrf? Reipublica? moderators officip proponutur,quod Scopum Philofophi nulla ex parte attingat,omnino veluti fuperuacanea habedaerut. Qua? ratur ergo illud potius quod fupra ex D.Mar tyre propofuimus. Num videlicet opus finis rationem obtinere pofsit : Si e- nim effedum quid fit,quomodo caufc? munus geret?Refponde,o>duobus mo- dis de rebus nos.pofle loquirvel co quo extra animam exiftuat > vel quo in a- mma habent Effe. Hes non poteft caufa finalis efle , vt in anijaa eft , alioquin enimMedicusnunquan fuofinefhiftraretur,afsidue naoque illi in niente pnefto eft Sanitas. Quid? ergo finis caufa erit, prout exjtra nuentem Artificis eft* Refpondeo,finem vt amatum quid defideratumque per fui fpeckm ageV roouere: quacerte fpecie nifiafFeausfitagens 9 nunquammouebitur. Quid enim aliud eft, Propenfio amantis in amatam rem , quam fpecie s amata? rei In amante ? Ha?c tamen fpecies non poteft agentem allicere 8c rapere , nifi ratione illius Efle quod extra mentem reipfa obtioet.Idtirco naque Athkta? ftrenue certat , vt propofitamcoronam acquirere pofskit; oeque in certaj$e defcenderent, nrfi ea fe donari poffe exiftimarent Jtafeotit Auerroes **jne~ taphy^-Sed obikiet quefpiam , Aut Finis eft caufa quando eft V aut quando non eft&ion quando eft, quia Arift.i. deortu & inMf^dixit, habitibipra? fentibus Digitized by Google 1 1 B E K 1 h > ftatibui in materia,omoein morum define re. &eo confirmattir, qnodfopc- fiusdiximus, Finem videlicet raouerefub rationeamati&appetiti r cjuotf fane indigentiara & abfentiam rei , non pra?fentiam & pofleisionem indi- at ; Non qjuum non eft: quia non ens* rationem boni habere, caufa efle,rrio- uere>terminare, nequit*iita vero omnia finalis caufe miinera funt. Secundo fi finis fit caufa,vnura& idem eriteflFedus&caufa. Caufa nempe qua mo- net agens, effe&us vero qua ab agente mouente materiam iriducitur. Ter- tio , repugnant ifta duo inter fe, efle amatum&defideratum: nam fi finis defideratur , non adeft aftu , quomodo ergo amatur ? Si amatur , iara adit adeft,quomodo ergo defideratur? erit fane idem adu fimul &* poteftate,pr#- fens&abfens. Dico ad primum, Finem mouere partim quatenus non eft, id eft prout poteftate tantiim, fiue prout extra producendus eft: partim qua- tenus eft, in flaente neftipe artificis impreflus. Agit ergo finis , non omnino vtpoteftateeft, neque ortuiino vt a&u, fed vt partim hoc,partim illo modo> efle dicirur.Locus Ariftotelis addu&us nobis non repugnat,qui affirmamus, finem qua finis eft, efle caufam folummododum resfit,tefte Auerroe i. pod. com.39.tunc enim efficienti proponitur , eumque ad agendum mouet. Quaetiam ratione Arifhin 7. metaphy. *9. dixit Caufam efficientem ,effe potius caufam rei dum fit, quam iam confiftentis. Quod fi ibidem idem do* *eat,csufas rei iam confiftentis, forraam efle & finem,nil mirum,cum finem* fumat quatenus idem eft cum forma, vt 8, metaphy. w, & multis *liis in lo cis habetur, non autem vt proprie finis eft, fiquidem tunc agens iam in a&u prodiit. Ex his liquet, qucmodo finis*pra?fens & abfens ^ amatus & defide- rams, fimul diet queat. Ad fecundum dico , Finem, quum a&ionera agentis termmat , non efle caufam fed effe&ura, qui cum form* in ortu prarfertira oaturali re ipfa idem eft. Ceflante ergo agentis aftione, definit item adio fi- nis , quandoqaidem Caufaiitas finis , a&itaem prccedit agentis : terminat kaque finisfedidadu,ideft quandonon'eftampliuscauftjnon terminal tntem, fed mouet, Ciira poteftate fuerit. Ad tertium dico , finem appeti pec a&uta, quern nondunt habet , fed haBiturus eft : amari autem, quia in mente artificis refidet : proindieque rede dici folet,Id cuius ratioire Finis mouet ad agendum , nil aliud effe,quam realem confiftentia qua? extra product queat, , id vero fine quo non mouet jefle coraprehenfionem & refidentiam fpeciei il* litis in anima Efficient is. Quo in loco , vt tota res hare planius intelligi pof- fit, illud pro furama quarftionts apponam, In caufa Materiali r & Finali,nori fancam entitatem defiderari,quanta in Efficients & Formali exigitur. In his enim Efle adJu requiritur, quia vnumqucdq; Efficit, quatenus eft, be Forma son dat efle, nifi ipfa fit. Materia vero caufa eft,prout formam recipit, quod iam poteftatem dici t. Fin is item mouet agens ad fui produ&ionera : quare in. Efle cotoprehenfo, & productbili fat habet Vt caufa efle pofsit. CA P V T I I. Cl igicur aliqufs fie rcrtim agendarum finis, quem qui-  dexn podptcrie expecamus>alia vero propter ipium, & Digitized by VjOOQ IC p ETHICORVM noil omnia propter aliud optemus,(Sic enim res in infinu * turn progrederetur jproindeque inanis &vanus nofter ap- petituseflet)perfpicuumeft,hunc ipfumfore bonum ac- - que optimum : Cuius cogmtio nonne magnum ad vitam degendam momentum habet ? Atque tanquam fagittarii /ignum habentes,faciliusidquodexpetere oportet con- fequemur ? Quod fi ita eft , danda erit opera , vt quid tan- dem fit j & ad quam fcientiam, facultatemue pertineat - ^adumbrcmus. lam concludere oportet ex hypothefi fuperiore , rebus humanis agendis aliquera finem efle propofitum , qui veluti fummus quidam Archite&us ha* beatur, id eft qui no alterius, fed fui ipfius gratia folummodo expetatur 5 ho- minifquevotumitaexpleat^vtineoappetitioomnisacquiefcat: Alioqui fi propter aliud expeteretur, appetitio human* in infinitum abiret , proinde- quefruftradefiderium noftrum ad optimum naturaliter propenfum eflet. Nullus ergo infiriabitur, Hominem agentem, habere fummum quoddam & extremum bonum pro fine propofitum, ad quod eius appetitio feratur, & ad cuius normam omnia fua ftudia, omnes fuas cogitationes , a&ionefque exi- ?[ere debeat, fi nunquam a bona & laudabili a&ione difcedere velit. Vnde equitur , non minus talis finis cognitionem, ad vitam prudenter & prccla- re inftituendam prodefle, quam nauta? ad tenendum portum quern concupi- uit Cynofura?,aut Sagittario ad attingendum Scopum Signi inipe&io codu- cat. Ha? c prima contextus pars habet. Secunda indicat quaerendum efle, quid namiftud fummum bonum fit , & ad quam facultatem illius tra&atio pertk neat. Quod ipfumnosSecundam huius Prooemii partem prcecipuam efle, fupra ftatuimus. (Si igitur aliquis eft rerum agendarum finis). lam reftrin- giturpropofitioadTtt denreraumHominiageM cxoptando propofitura efle , aut fruftra appetitionem noftram j nature vi & du&u propenfam in bonura efle, quandoquidem nullum vnquain bbnum af- fequiHomo agendo poterit, quo expleatur,perficiatur que: fed Temper aU terum ab eo quod habebit, appetere cogetur. Quod eerie Naturae, imo ipfi Deo, quo autore in bonum & finem appetitio noitra fertur, macula & netiu* eflet, qui inconfulte temereque, hanc propefionem homini irididiffet : Atqui hoc de Deo aflerere nefas eft, Cuius fumma prudentia,prouidet iaque in mi- nimis quibufuis huiufce vniuerfitatis partibus,a? que ac in ca?lo &beatis ipfis Mentibus/ibi coftftat. (r iyt3or,^7ootee$py). Namfivtfinis,bonumeft:fie Ttextremus finis optimum erit. Vtrunqueautemfuprioftenfunifuif.Iffre* bus nempe agendis non modo finem aliquem, fed etiam finem qiiendam ex* tremum fpeaar i oportere. Hunc ergo finem proprie , Homo agerido v tilt affequl Quare a&tones fuas omnes ad illius naturam conformaredebebit. Alias docuitPhilofophus, Finem afferre necefsitatem Materia?. Eft enim, inquir,Serra ferrea vt fit hoc & huius gratia. At quomodo confirmari vnqua ad ilium poterut a&iones, ntfi primum cognofcatur? Propterea Arift.i.phy. $9. docebatildem fini in naturalibus proprium efle,quod principiis in difct- plinis conuenit. Vnde cognofci poteit,quam inepte hoc in loco nonnulli vo- cem(?r*0i*Oad do&rinam fiue praecepta de moribus referantrnolint autem ad finem ilium tantum refetri,ex quo praecepta de mor ibus,id eft vita? infti- tutio haurienda eft:quum prcfertim Ariftoteles addat,dandam efle operam, vtquafilineis quibufdam du&is, aualisfitifte finis exprimatur. (wtfp>% 4c*aGtv). Argyrop.figuracomprehenderc. Antiqua, figura accipere.Alii* crafla 8c pingui minerua. Nonnulli crafsiore do&rina. Lambmus, Formam adumbrare,elegatius certe omnibus aliis,non tamen fignificantius. Eft enim adumbratio rei nil aliud quam crafla & quafi leui penicillodu&a rei figura defcriptioque. Explicationem vero vocis huius tw^ ex Ariftotele non vno in loco commode petipoteft.cap.vdicitille, ijA^wWro^^feJ mirm* iLl* itrrrwr *jkpfl** i my)htif 19 rwy r khndif hf cfc/jcftid^In fecudo vero librohu^ iustra&cap.i. voceta rimv opponit, voci ixexCS* . primo autem Topicoca. i. vocabulum tv**? per vocem hmfit exjponit,vt liquet ex fine capitis,&*Ale- zaoder ibidem Ao^Kcf rC*?, vocat mimes*. Haecdixivt fciremus quomo- do Ariftoteles de foelicitate cy iww fe a&urura efle hoc in loco moneat.Ne- que enim valet quod obiicitur. Nufquam alias Ariftotelem k%eis%&t , aut magis propric de foelicitate agere. Nam cr iww agit, quu in vniuerfum & xurcK agit,vt in primo hoc Ubro: x&er autem quum fpeciatim, vt in reli- quis vfque ad decimum : fi quidem in illis non owrxSr , fed aufivi&t de ener- ga virtutis tra&ans, de foelicitate item Talparumoculos obiiciut,Mularum fterilitatem,& Appetitio- Hem hominis: Qup dubitatiocerte hoc loco no eft traftada, quum vix quic- 3uamliuninisadpra?fentemdifputationem afferrequeat. Quareinfecun- urn phyficum* fub finem, vbi de Natura? a&ione fermo eft omnino reiicia- tur.Illud tantiim in pr a?fentia monemus,quod tenendum eft, nempe propo-. jitionem iftam , Naturam nil fruftra agere,eode modo efle intelligenda quo illam aliam Ariftot. videlicet. Natura nil quicqua prius efficit aut pofteriu* quam vfus exigat. Hoc elicio ex Ariftotele qui in x.de gen.ani.cap.4. vnan* cum altera coniungit. Atqui natura manus & pedes hominis facit antequanr raunera ipforum exequi pofsint,vtidemfatetur in 30. fecprobl.4. Ergo> quemadmodum aliquid prius &pofterius quam y fus exigat natura coa#a a- liquando facit (neque enim pedes & manus foetus extra vterum matris effi- cere poflct) ita fi cogatur,aliquado monftra facit, Cogitur autem vt Alber- tiis inquit,a quatuor potifsimum caufis , Materia? defea us,vna eft, Altera>e- iufdmcopia,TertiaAgentisautpatientisqualitas. Quarta, locus fiuein- ternus Cue externus prauitate infe&us. Sed illud addatur -In Monftris etiam, natura? confultationem animaduerti , non modo quia Natura Monftru quo- que fibi aliquo modo proponere dicitur, vt declarant interpretes, verum e- tiamquia ad ordinem&perfe&ionemhuiusvniuerfi cuius ipfaDomina& Conferuatrix eft, Monftra ipfa dirigit:vnde dici folet, omnia qua? fiunt a na- tura vel fines efle, vel propter finem. Ex quo patet,multa effici a natura quar quanuis non funt fines, non tamen cafu efle dicutur , vt Mularum generation Sunt autem Mula? non finis natura?,fed propter finem: quanuis enim necefsi- fate materia? ftcriles fada? fint, funt taraen natura? propofita? non quide per fe, fed propter alterum,nimirumvt oneribus grauifsimis vitro citroque 4 remotis regionibus importandis exportandifque, ad copiam rerum natura- lem , &r commoda vita?, eflent idonea?.Talpas vero alias diximus^oculos ha- bere, & y ider e. De appetitu autem hominis rede dicitur, ilium non vt pra- ua opinione infedu,deprauatumque(hic nanque infatiabilis eft ){ed naturae lem accipi oportere, de quo Arift.i.Rhet.ca.8.1oquutus eft. Animaduertatur autem difcrimen, quod inter Appetitum &yoluntatem ftatui debet. Eft vo- lutas Mentis propria,cui verum bonura propofitum efle dicebat Themiftius X. Metaphy. Appetitus vero eft Cupiditas fenfiis , quern opinatum bonun* afficit: Digiti zed by G00gle LIBER I. 3 aflicit. Voluntas re non differt a Mente, atque eft ipfa Mentis induftio ad re obie&am iam perceptam fub ratione boni aut mali fequendam vel dedina- dam. Appetitus quoque reipfa a fenfu no differ atque eft propenfio fenfus, ad rem obiedam perceptam fub ratione iucundi,aut molefti, fequendam vel fugiendam. Dtfcitur ergo Appetitus a fenfu, voluntas ab intelligentia. Ha?c tx Ariftotele tertio de anim.elici poflunt,qui vocem ope?/*, 4 ua? appetitui & voUintaticonmiunis eft, nihil aliudindicaretradit,quam motionem &e- nergciam Mentis & Scnfus . Quare quum Arift . in primo magnorum mora- liumcap.ii. ope^/y in Cupiditatem , Iram&Voluntatem partitur, non alio modo intelligendus eft acfi diuideret in vohmtatem 8c Appetitum , qui Ap- petitus a Platone in duas partes diftribuitur , Iram nempe & Cupiditatem, qua? mcckpes potius, aut affeftiones appetitus nominanda? funt , quam Ap- pctitu$:idem autemeft Platoni motio appetitus quam cupiditate nominauit, quod Ariftoteli Appetitus voluptat em fequens. Itaetiamidem Platoni eft* notio appetitus quam vocatlram, quod Ariftoteli Appetitus dolorcmfiu Hens : qui Dolor & qua? Voluptas inttia affe&ionum , aut etiara affe&iones wot. Ha?c omitti non potuerunt > turn quod ofi%UK vocabulum , Arift oteles in hocprimo libro, olerunque in ore habeat, turn 8c qtfod ea dextre, intelli- gere noscommonefaciunt > qua? hoc in loco D.Martyr annotauit. Sed vide- tnr hie centextus pugnare cum iis qua? fee. Ethico habentur. Ibi nanque do* cet Philofophus, nufiam ex virtutibus moralibus quarum energe/a foelicitas eft, infitam nobis a natura efle. Nam qua? natura conftant , nunquam aliter ataue funt affuefcunt : at hominis natura ita ad has virtutes fe habet > vt illas fiiiciperepariter & no fufcipere queat.Nullam ite do&rina acquiri certum cft,quia fequeretur,vt cum primum virtutes nobis cognka? eflent , tunc no s cas pofsidere diceremur, quod falfum efle, res ipfa oftendit, & Ariftot. t. e- thi. cap-4.d0cet.vbi poft quam deartibuslo^uutus eft addit. Quae vero fe-  cuodum virtutes fiunt, non fi aliquomodo ipla fefe habeat ,continuo tuft e &  tempcranter aguntur , Sed fi qui agit quoque,aliportet,& refiquis fi qua? lunt honefti formulis feruatis:nihil tame donare, tmovndique fi poflunt 8c quidem cupidifsime accipere. Quis ergo dicet in huiufmodi homine liberalitatem adefle? cette fi adeflet,Homini pu- taprobo,&paupertateimpedit6 ne Phyfiologia? Thtologiar que atque aliis bonis difciplinis operam dare pofsit,benigni2sime faceret. Hucilla OukUi penmlgata carmina fpedant: Sed trahit inuitatmnouavis, alifidque cupido Mens aliud fuadct, video meliora proboque, Deterioralequor. Qua? fi uera flint, quomodo Ariftoteles hie dicere potuit>ognitaonenriftfu* finis ad vitam rede agendam inftituendimqu* conducere i 8c alibi quoque vt ckcimoethi.ca. vlfc& /.pol.i^viros fieri pw^dodrina, into in bocco^ /Google Digitized by ^ )4 ETHICORVM dem prime infer iui Faelicitatem poflc inefle omnibui,per doftrinam & cu- rara. Refpondeo virtutes, non ingenerari do&rina, fed doArinam inftruc- re nos quid aeere & quomodo,3c quando agere oporteat,ex quibus aftioni- bus,imperfeais quidem,fpius repetitisHabitura vircuti? perfe&uro adipi- fcamur. Confert ergo tain natura quam dodrina^ad Virtues, & ilia quidero aptitudinem & habilitatera tribuit, vt fee, ethi.cap, i. dicitur:h?c vero ma* gnum adfert adiumentum, quia nos inftruit , allicit, inftigatque. Sola vero afluctudo & mos funt modus, quo proprie & per fe,nobis fie a natura fa&is* & a doftrina inftitutis ingenerantur & confirmantur: Virtutura ergo & vi- tiorum omnino tales habitus fequuntur, quales a&tones prcceflerunt. Vir* lutes nan que confequimur,virtutis prius fundi muneribus. Quibus'pofitis, pugnam fupra propofitam, nuHam amplius efle,fatis coaftat. a Quare ad con* textum redeamus. Videbicur aucem ad illam qu^ prxcipua cft,& maximc Architcdonica pcrtinerc, talis aucem Ciuilis fd^ntia efle videtur.Quales4ianque in Ciuitate fcietias efle oporteat, & quas quifquc difcere debcat,& quoufque,ipfa ftatuit.I- tem facultates honoratifsimas fub hac fitas efle , cernim*, vt Militarem,Occonomicen,Rhetoricen:Qudd fi h$cre- liquis (cictiis pra&icis vtatur,prefcribatq> quid agere,quo abftinere oporteat, eius finis reliquarum fines complete- tunguare is ccrte, hominis bonum erit. Explicatur alteram ex iis qua? ad quarrendum propofita funt : Et ftatuitur* finis huius humani, extremi,& fumrai rationem inftitutionemque a Politico expe&andam efle , quod tarn excellens ac fupremus finis, huic foli Difcipli- na? quat Archite&a quidam & quafi domina praeeminens inter difciplinas humanas eft*bcne conueniat. Et dominii quidem ius eo declarator , quod no modo ipfa fit quae ftatuat , quas in Ciuitate difciplinas doceri, quas item di~ fci , & quoufq; oporteat ,verum & aliis honoratifsimis facultatibusartibiif- que etiam praaiis leges,modos, finefque prcferibat. Architefti vero,quod praftieis omnibus artibus tanqua miniftris vtatur. (w/ew7W),id eft pr;ci ' pua,princeps,Domina (ma; 'mSh^fT). Vel abutatur hie vel non abutatur friend? nomine, non multum de re ipfa laboro , dum modo id femper reti- neatur, quod Thomas monet,Politicu videlicet eatenus ; tatiim fcientiis con- teplatiuis imperare, quatenus eas doceri & difci in ciuitate iubet: Quod iam f amulatum potius prat fe fert earum refpedu,quam Dominium , vtiuperius de prudeotia refpe&u fapientix dicebamus. Quare nullam rogo D. D. Iurisinterpretesfuperbiendioccafionemexhoc loco fumant:Nam velint nolint fafces Philofopho contemplanti fubmittere debent. Quid ? quod ne- quc hate de luris iatcrprcte dicuntur,fed de legum latore, id eft vere Politic co,qui Digiti zedjDy G00gle LI Bin 1, r ^ cb qui PhHofophus eft. Alios alio quodara loco Arift. Pcritos nomination Scietes. Quare fi iis Praxronu munus in fuo famulatu afsignemus, fa t certe redeq; afsignabimus. ( wDA/77)u).Intelligit vel vniuerfa morale tr a&atio- nem,vel Poltica qua? vna pars eft>& de qua i.PoLcap.i. loqnesait. Maxime  enim in feren- dis tantum legibus , & magiftratibus conftituendis verfatur , fed in reda e- tiam & prudenti, omnium adionum Publicarum adminiflratione,quod iam Prudentia, feu Ciuilis f oelicitas eft. Quare fatemur quidem , vt Arift ot. ait ia ethi. cap. vlt.leges idcirco fancitas fuiffe, vt homines in officio retinerf- flir, /edaddimus quoque, non in eo folo Ciuile munus confiderari. Quot e- nimcommodatamanimi quam corporis , Ciuili,in totius politiae vfum par randa fund quot deliberandi? de quam multis confilium capiendum?in hel- lo, in pace, in xrarii copia, in egeftate: & in fumma, in deliberationibus, in hidiciis,in ferehdis legibus,infinita afsidue Politico proponuntur,in quibus prudenter agere debeat:de qua perfe&a prudentia in ciuibus &r principibus defideranda,ab Arift.tertio pol.diuinitus eft pertra&atum.Hoc voluit Tho- mas cum inquit, In toto hoc,quod nomine Politices vocamus aliquid confi- derari,quod in parte nempe Ethico non confideratur: & Ariftot. in contcx- tu fequeti,cum dicet : bonum ciuitatis efle quidem idem bonum quod ynius eft, fed pulchrius diuiniufquehabet ergo aliquid neceflario , quo bonu par- ticulare caret. Quapropter tota haec res hifce Theorematibus iam tandem inhuncmodum concludatur. Primo,duplex eft f oelicitas qua? in agendo co- fiftit, vna quam viriprobi vocamus: Altera quam Ciuili Homini tribuimus? Secundo,vna& eademfcelicitas eft Hominisprobi& Ciuilis ,ha?c tamen quid amplius habet , ratione communi tatis, & circunftantiarum , quam ilia. Tcrtio, In Ethicis libris vtraque quidem f oelicitas proponitur, defiiutur,da cetur, cum vna eademque fit ibla ratione differetis, non tamen Arift jxtdi 3 li- bri foli Ethici proprie & vere Politici funt. Quarto proprie & yer^ Eplij:i n ci funt,qui Rerumpublicarum adminiftrationem tradunt,quales o&o illi ef- fe dicuntur quos Ariftoteles poft Ethicos ftatim fequi voluit. Quinto , pro- pterea libri Ethici nort refie Archite&onici vocantur. Sexto vere & proprie Architedonici funt, Politici hbri. Septimo, vnde fequitur , refte* ab Arillo- kdidumfuifle, Politici aut in vniuerfumaut ex parte fumpti,inupus efle^ feKcitatemhumanaraproponere 5 definire 3 docere. (jim). Inutilesartes& lafckiasmalafquecxpellkPoliticus aJciuitate,non virproi>us,atqpe5 t dob eamcaufam,ne ciues aut kjutilibus occupati feria preterm i ptant , aut malis aoibus operamdaDte$,Yeleffoenunati redd wur 3 vclprauis ration ibusim- c.iL Digitized by VjOOQIC -y ETHlCORVM butt damnum alterius pottus, quam bonnm procurare difcat. (Ee quit quif- quedifcere debcat &quoufque) . V tiles vero artes quasretinet Politicus moderatur:de Mechanicis loquor, quibus folis Politicus terminos & modos quofdam pra? fcribere poteft, quos excedere operando non liceat. Hue fpe- ttant proclamatioues & ftatuta,de moderato Conuiuiorum apparatu,de vc- ftimentorum ornatu, aliifqueeiufmodi ad nimium luxum compefcendum fpedaitttbus , qua? bene initituenda? reipublica? non poftrema? caufa? funt. Prmonecettamerudiendos,&puerospra?fenim > prodiuerfo eorum in- genio, quibus ftudiis operara dare debeant. Qua? omnia vt vera fint, ex Po- hticis Ariftotelis libris , Piatonis autem de Legibus , itemque de Republ. a quouis difci fact 1 lime poteft. Ha?c autem verba aperte declarant , Arifto- telem hie non refpicere icientias c6templantes,quibus ccrte Politicus , nul- lum finem 3 nullumque modum prefcribere vllo pafto valet, cum ilia? huma- aa? voluntati non fubiiciantur,fed a certa,determinata, conitanti'que rerum rattonependeant. (ItemfacultatesHonoratifsimas) Archite&i ius often- dit, quo Politica, Artis militaris opera, Rhetoric* ,& oeconomia? in Reipu- blica? tutelam & conferuationem vtitur. Nam Imperatori quidem prcferi- btt,quo ducere exercitum, quo pafto eo vti,quando confl igerey quos milites elifcere debeat. Oratorum vero vfus, quantus in Republican^ nemo eft qui rielciat: Atqui his quoque, quid, quatenus, quo loco 8c tempore agendum fie a Politico mandatur. Oeconomico ettam prj cipitur , vt modum aliquem in poflefsiohe agrorum , famulorum, in permutando id eft vendendo atque e- , mendo feruet. (Rhetoricen). Non eftfeipfa honoratifsimarhetorica,vt Arift.i. Rhet. cap.*, aduerfus iftos Arrogantifsimos Rhetores declarat. Ar- rogantifsimosinquamrhetores quofdam noftritemporis*quife volut ora- aibus fciefttiis immifcere, fuifque perfuadibilibus ea damnare in Ariftotele & aliis fummis Philofbphis,qua? legere quidem poffunt fed non intelligere; Vride imponut tenerion iuuentuti, & illius animos ab Ariftotelica le&ione, ex qua vrta vera? & folid? difriplinaJ hauriri poflunt,fuis quibufdam flofcu- fis argumentorum, eleganti & vbere oratione veftitis volunt auocare. ToU lendacertee medio iftamonftraefTent, non autem inGyipnafiis publico vi- Sbi alenda: Eft ergo Rhetorica eatenus tantum honorat ifsima,quatenus ad- iundaeft materia? Politica? in qua vna proprie verlatur.(Oeconomice).N6 imperat Politic 9 Oeconomico, quod ad mores familiar pertinet*fed quod ad pecuniariam facultatem, qua? in parandis opibus verfatur. Ha?c Platoni i- deiri eft quod oeconomia. Aliis oeconomiar potifsima pars: Ariftot. vero,e- ius mtntftra t liquet id ex p. pol. cap.? .*. Colligatur ex hac contextus parte: Non quamuis fcientiam qua? fub altera quouis raodo fit, effe illi ( vt vocant ) fubalternatam:quanuis id Ariftoteles quibufdam fuis verbis in i.poft.analy. djcerevidtfarur. Scientia ergo vnafub alia, etiamdicipoterit,foIo!ordinis $ yfus refpe&u. Colligatur fecundo Polkicam Scientiam non raodp Archil teeuodem prorfus fjnem efle Politici & Ethici: auanuis ifle peculiare aliquid amplius habeat,quoci & lattus pateat,& perfe- cts diuiniufque habeauir, proindeque fummi boni inftitutio ad eum prae- cipuepertineredicidebeat. Alter anguftior eft contr&fiiSrque , quare non itaeminens. Sed verba paulum perpendamus. (Nam fi). particular caufam ^flFert eorum qua? did a funt. Nulla vero aut caufa aut ratio hie petenda fait, prarterquam eius quod proxime ddcuerat,nrmi t rum,cijr Politico muneti tribuerit, quod Ethicus ipfe folus praftare vjdehnv ( Vniushojninis). Dixi antea,virtutes norninis vnius natura?,nonhifi ciuilis focietdtis gratist , ad jquam natus eft, conuenire videri. Viri tamenprobii&ib , qiied non adco in multos redundet vt Ciuilis of ficium, vnius efle dicitur. (Ciuitatis tamen bo- Bum). Quanuis idem bonum fit viri probi, $c Ciuilis, non tamen neceflario cSocedendum efle Ariftotefi videtur, Summi boni inueniendi intelligendiq; rationem rede Politico, non Ethico afsignatam fuifle. At fi conftet Ciuileia foeticitate foelicitate fingulorii excelletiorem efle,iam Arift.libere affentie- dum erit. Eft aute excellentior & dignior Ciuilis foelicitas,quia amplior fit- Quod probatur, quia diuinior eft :Nam qua? bona latius patent,ea ad bonita- te Dei qua? latifsime & copiofifsime fefe fundit, propius accedere, explora- tifsimumeft. HacrationeCiuitatem naturapotiorem&priorem qualrbet alia focietatis fpecie nunciipauit i.pol.cap.i.perfeftum nanqueprius eft na- ture imperfedo,vt ex primo de carlo liquet,& Autor rerum prius totum ta- quam finem confiderat,fibique proponit,quam partes. (Genti). Inter Ciui- tate)n& getem illud intereft,quod Ciuitatem locus vnus & Vrbs vria 3 Gen- ton vero regio vna tQUContinet 3 elicitur ex i. cap. fecundi pol. & ex 4. ft- Digitized by Google jl ETHICOHVM ptiral (Quafda Politica). Non dicicur ergo fola verifs jme Political vf Mi- randulanusvbiqueinculcat, fed pars quzdam Politica?. (H*c methodus). Ethica nempe, qua? idcirco finem humanum proponet,quia quapdam Politi- ca eft: Vttra&atiodePrincipiisrerumnaturali^ efle dicitur, id eft pars qua?dam continens elemeta omnium effedorum Phyficorum,qu elementa in aliis libris non proponutur, quod eadem femper, fed magis ap- propriata, vt Auerroes ait, efle fupponantur. CAPVT III. Satis aute hac dc re di&ii erit , fi pro rci CubicStx natura explicabitur.No cnim inotnnibus difputationibus,2qua- liter docendi fubtilitas requirenda eft, quemadmodu nee in iis operibus qua? arte fiunt. Acqui in iis rebus quae hone- fbe& iuftae funt,quas Ciuilis fcienciaconfiderat, tan tain- eft difsimilitudo tantufque verfatur error, vt lege tantum- modo, non etiam natura conftare viaeatur. Eiufmodique ctia error in bonis ineft,propcerea quodxnulci ex his deed menca capiant. lam enim aliis diuitia?,aliis fortitudo exi~ tiumattulit. Ha?c eft tertia prooemii pars , qua? ad rattonem dodrinar huius politic* tota/pertinet,&quaficuiufdam excufationismodumobtinens. Eaveroeft in fumiraNon vbique neceflarias argumenti conclufiones efle requirendas, fatis agi , fi fubie&a? materia? fit accomodata oratio : prarfertim vero in mo- rali Philafophia, vbi multa funt incerta & vana propter varias hominum o- piniones, atque adeo vt tota ab hominum exiftimatione & opinione pende- jre videatur.Qur inconftantia & varietas,tara in bonis,quam in iuftis &rlio- neftis animaduertitur:(iquide ea qua? valde etiam bona reputatur,vt Diuitia? & Fortitudo, multis exitio plerunque fuerint. (Satis autem hac de re di&uiti erit). Safpius Ariftoteles in his libris de moribus hac excufatione vtitur:%*o fubiefta videlicet materia difputationes fufciptedas efle:Qua> item in a&io- mbus verfantur nullam habere ftabilitatem,fed alias conferre alias minimi, vt bellum gerere modo vtile eft modo inutile:& inlioneftis eodem mddo.rti aliquado depofitum reddere,vt inquit Cicero , honeftum erit,interdum non Z r ^: Itt V unma>imniutar i iftaproa?tatum,agetium,locoru, opportunitatum, habitudmum necefsitatumque diuerfitate. Non Temper eadem Reip. tepo- ra funt, non femper iidem flatus manent. Quare quemadmodum neque Sa- lubria exquifite definiri poffunt, vt liceat videlicet dicere,tantam efle opor- tere exercitationem, tantum cibum falubrem , proptereique plerunque tarn exercitatioquamcibusnoceat:itah qua? occafionibus maxime expofta f unt,adamufsim determinant fcientia comprehend! nequeunt.Ergo fi di- Tp utationis genusjeis accomodatum afferatur , cert* fat erfc,fimefurvtEU- ftratius Digiti zed by G00gle LIBER I. & fbatius inquire! quod met imur quadraredebeat. Alias nosdiximus, Res 'aut mutabiles effe aut neceffarias, *.ethi.ca.i.primo magnorura mor. ca. 3*. lies aut em flec^flariar aut caufam habent aut non habent 5. mct.cap. 5. & o- &ano phy.tex. 15. Res vero quae hoc & illo fe habere modo poflunt, aut fub a&ionem aut fub effedionem cadunr. Et liarcomniacognofcuntur vel certo & vfquequaque,vel incerte ac tenuiter. Si leuiter apprehendantur > opinio & exiftimatio eft. Sin vfquequaque comprehendantur, habitus illi quinque cxtunduntur,dequibus nos fuperius fatis(ni falIor)diximus.Eft ergo opinio tefte Philopono in 3. de anim. nil aliud,quara rationis conclufio cognitioquc deterior, qu&m per ratiocinationem. Ad (cientiaJm vero gighendam firmif* fimo illo argument^ nempedemonftratione opus eft. Hincfit,vt Prudentia & Ars medio quodam loco fit* fiat ( quod ad certitudinem attinet ) inter o~ pinionem ex vna parte, atque Scientiam & Intelligentiam ex altera. I nfinuat lgitur fe opinio & exift imatio in res omnes tarn mutabiles quam immutable les,quemadmodum etiara de Solerti%& Ratione dicit Ariif oteles fub finein rirai pofianaly t. Tarn enim Ratio in neceffanis difcurrit, quam in proba* ilibus: Solertia item , qua? eft facilis & expedita medii inuentio , tarn in re neceflaria , quam mutabili locum habet , vt exempla ibidem ab Arifto- tde allataoftendunt. Ergo falfum eft quod nonnulli ad hunc locum decla- randuin fimpUciter dicunt. Qua? fprtt extra mentis comprehenfionem & fub fenfum cadunt,opinabilia effe.Dkamus itaque in Rebus quidem[moralibus, quodneque vniuerfales fint neque fua ipforuronatura exiftat,vt Alexander ait 2. met.com. 5. verkatem illaraverifsimara &certifsimamnonreperiri, qua? in rebus i fenfu abiudis &ftmpiternts reperitun Ta tame in his quam in illis quod ad certitudinem attinet,de qua hoc in loco agitur , Opinionem fuum locum obrinuiffe. lam vero dertionftrans argumemum in moralibus nullum habere locum pofle, fat ex iis liquet, quxdeeiusnatura in analyticis tradita funt. Illudmagis a nobis qui* poterit efflagitare,Cur fi Intelligentia qua?fupra ratiocinationem pbnttur>non nifi leuioribus quibufdam afgume- tis comparetiir, nempe iiidu&ione argument o ab effe&is,confequemibus & babilibusrationibus,cur inquam 9 quodad certitudinem attinet, opinio pliciter did non pofsit: nil certe id prohibere videtur. Refpodeo, in In- igetia aliquid amplius fpeftari,quam in opinione : nam ibi principiahac vim & naturam habent, vt folo frfnplid obtutu, fine alterius rei mteruentif, menti vel paulum illuftrata? tota fe infpkienda prxbeant, idcircoque natu- ta nota vocantur. Hac condition* Opinio caret. Colligitur ex hoc loco , in omni traftatione principia confentanea propofitis rebus aflumeda efle-.nam, vt Ariftoteles inquit ex eodem generc efle debect qua? demonftrantur , & ea per qua? demonftratto confidtur. Vnde & muhos gradus demonftrationum certiorum & incertiorum^dres videlicet neceifarias,&c6tingents varias, & conftantes , fecundum exigentiam accommodandos, Greci ex Arift otele propofuerunt. Quaretum fatis rede materiam propofitam tra&auerimus, cumprindpiaexquibus demonftrare>&fubieaa quibus pafsiones inefle voluamsa 8c gafsiofles quas problems , ex iifdem rebus quarum ars a nobis Digiti zed by G00gle 4 * * XTHICORVM n^itur,eoifthiit4enmt. (Materia), \focp wtei:iam ? inquUEuftratiu$iV- iiamquauque rem mcthodo fubieftaro&riA qua ipethodus verCmmquam i- tern vocat Ariftoteles. (Genus). RedditrationenMdemEuftr. quia mate- ria &fubie materia? variety, inftrumentorum varietatem infert , ( neque eniraeadem prwfns faber lignarius, & Sculptor inftrumenta expcdiendo& excudend^tra&ant ) 1 tain his > generis fubie- &i natura conft an tioraup minus cpnftans,Methodoruy arias differ etiasex^^ git : aut fcilicet verifsimas qtweque nuilo pafto refelU queant^ujt probabiles & poputares,qualefque res bx human? incertum exitum habentes expofcut. Vtitur frequentius Rhetor exemplo & emhymemate,i.rhet.c.zi.& tj. Dia- le&icus frequentius fyllogifmum &Indu&ionem ad difputationem adhibe- bit. (Non etiam natura). Aqaturaiufta^hneftadu magis quam pro patre & patria pugnadum ef- fet. Sed exeplis agamus, qua? adeaqua? in.obfcurp latent,vt inquit Ariftote- les, in lucem proferenda djjclarandaque* yelutiteftes valent. Vidit Sapiens elemental reliquas huius yniuerfitatif pactes r fibi inuicem cedere, iuum quanqueamare ordine^apquabilitatemque ^jwegeometricam feruare.Hihc ergo tuftitifc hincliberalitatis^iiagnificentijContinentiap, temperantiaeque modo Natura; fed ipfius Dei vuljt ftatuta fequi. Atqui homo opus natur^e^^m cuius fahrica ifta omnia nature decreta clarifsime veluti m roto ipfo vniuerfo fped^ri poffimt. Itaque vt non natura illi inefle morurft virtutes flicimus^ita neque prarter natura inefle affirmamus,quodin co ienunamorumnonmoresfitaanaturafint. Statuaturergo verifsimedi- ci,Jufta /Google Digitized by ^ LIBER t 41 ti , Iufta fchoneffid natura , id efi Diuina lege dk , & horura in nobis fcrni-* na natura inefle. Qtipd fi prifti fit prsectptor id eft Sapiens , multaeque & rcpcritx aSiones fimiles adhibeanfuf , Habitus ipfi acquiruntur ; qui- bus adept is, conftanterpoftea expeditque8ducunde,honeftaiuftaque a- giraus. (In bonis). D bonis loquitur, .qua? facilitates dicuntur, id eft bona omnia externa & corporis atque etiam animi,qiia? tamen a natura nobis co- tingunt:vt vis ingenh,vt diuitia?,robur,pulchritudo,eloquetia,fcientia, Vo- catur autem faautates,quia dant nobis & bene & male agendipotcftate: pro ilUusnanqueingenioinquemincijderint 5 quanuisfuapte natura bona fint, foleat & kicommoda & vtilitates afTerre. Neque hac ratione folum ifta bo- na aliquado homini mala &r exitiofa funt, fed etiam quia pofsidentibus ipfis exitiumafferunt.Quod fi refpiciamus,in numerohorum bonorum>& virtus &Religio qua? bona laudabilia & honore digna vocaret Ariftoteles,colloca- ri decent, RelicionanquequidexceHenseft,advirtutes autem lausperti- et,de qua re alias. (Fortitudo).Robur corporis fignificat ,quod ad amicos* propinquos,parentes, patriam denique & nos ipfos tuendos multu prodeft. V/urpatur ergo ctf/|ptf$ vocabulum hoc in loco , ob affinitatem fortitudini $ quarincorpore,&eiusqua?inanimocon{ideratur 9 vtuftratiusinquit. I- dem fupra de vocabulo Virtutis fa&u eft,& infra quoque audiemus.Dicitur autem et*fyH*preprie , quafi virimaxime peculiaris virtus maximeque pe- culiare oriiamentum.Hinc contra vulgus,fummam turpitudinem, timidita- tem & ignauiam in homine,ficuti in mulieribus impudicitiam putat. Et eft tfftfy&A virtus ilia cuius munus prccipuum eft quiduis pati , & Mofti it opus fit , non propter poenas a legibus fortafle inftitutas > non propter pcmia& bonores, non propter iram aut fpem,feu periculi ignorationem,fed propter vnam horieftatefti fe exponere. De qua re pluribus in tertio Ethico. Robur vero,inintegritate&vigore fenfus & mows, omnium partium corporis noftrifpedatur.  Ergo fatis crit , fi ii qui de hifce atque ex fiifce retius cfi- cunt,rudiore quodam modo,&wtf, quid verum fit de- monftrent,&de lis atque ex lis qua? plurimum eueniunt, diccnccs^talia quoque concludant. Ibctts hie qui veluti in cbnclufionis modum profertur, perfpicuus iis qua? fupra aHatafunt^amredditusefTevidetur. Sed tarn pro his quampfoillis ab Ariftot.&r a fjobis aIlatis,confuTatur pulcherrimuslocu$,& fane dignifsi- mus qui aTsidue in mente & in ore docentis & fcribentis liabeatur: Id eft in primo Eudemico cap.;. (Plurimum eueniunt). Ratio iufti & honefti,item- que boni,ex eo rerum eehere eft, quod plurimum eodem modo fe habet,ipfa vero iufti & hbnefti aftio, in numero eorum contingentium collocatur quar apqualiter vno & altero modo fe habere poflunt. Pnmum enim fi natura no- hunts confideretur, antequam habitu virtutis obtineat, vktutes pariter fuf- cipere & non fufcipere poteft; Appetttus enim rationi obedire & repugnare Digiti zed by G00gle 4* ETHIC OR VM  *que valet. Poftquam etiam habitus erit adepta, munia ipfa viftutts cxequi pariter&nonexequipoteft. Noneflct ergo minus facienda fcientiaharc quamPhyfiologia 5 quodadcertitudinempertinet 3 nificontingentia phyfi- ca,a coftantion radice oriretur. (De iis atque ex iis). Tamfrincipia argu- mentatiouis quam conclufionem hgnificat, qua? eiufdem generis efle debet* tefte Philofopho in Analy ticis pofterioribus. Eodemque modo quicquid dicicur accipi debet. Eft e~ nimhominis eruditi tantam in vnoquoque genere fubti- litatcm requirere, quanta rei natura recipit. Perinde nan- que efle videtur , Mathematicum rationibus probabili- busvtentemferre,&aboratore demonftrationes poftu- lare. Atqui de iis quaeiibi tiota funt bene quifque iudicat, & eorum bonus eft iudex:De fingulis ergo rebus, refte itf- dicabit is qui peritus eft : de omnibus vero 7 qui in omni re eruditus eft. Hare quoque ad rationem dodrinar Politico pertinent ^quauis Auditorem nonDodoremrefpiciant. Lex autem fane aequifsima hicfcrtur, vt epdem fcilicetmodoresaccipereaprzceptore velimus , quo tradi & demonftrari ilia? poflunt. Hinc de duplici illo Erudito mentio fit,de quo in primo de par- tibus animalium cap. primo 3 vno videlicet qui de vna re tantum : altero qui de cundis rebus iudicium ferre poteft. Vtrunuis horum pro auditore exigit Ariftoteles. Eft autem Eruditio nihil aliud quam facultas nidicadi quidnam rede aut non rede ab eo quidocet exponitur, non tarn methodo quam expe riment comparata-Differt a Scietia,quod ilia intimius res cognolcat : Eru- ditio vero tenuius &Ieuius,&quafiimperfe&afcientia. Adnibet Scientia, principia propria ad demonftrandum: fed Eruditio quicquid propofitap tra- dationiinferuire poteft, quanuiseius fines tranfgredivideatur. Anguftior eft Sciemia? campus, amphfsimus Eruditionis. Propterea rede Euftratius inquit, Eruditus eft qui rationes vnicuique fubiedo accomodatas exigit, & qui multarum rerum peritia eft imbutus. Erit itaque Sciens Eruditus,led no omnis Eruditus Sciens. Eruditi in omnibus rebus habitumfanpiusinduit A- riftoteles, vt quum Dialedicvm agens Categorias tradat , Ethicem docens, habitus Mentis exponitJPhyficen tradens,diuifionem Entis,aliique permul- taeiufmodi mmc a Phyfico,nunca Mathematico & Metaphyfico fumit pro- pofitar fibi materiei inferuientia. Multi etiam homines eiufmodi extiterunt & adhuc extant , qui nempe,verbi gratia,, in Mufica de fonis aliquam habent experientiam, in pidura colores, lineas, vmbras vtcunque nofcunt > in car* minibus codendis numerum & metrum fola experientia ex diuturna Iedio- ne acquifita tenent: Aut etiam qui in cundis fcientiis fimul aut pluribus eo- dem modo eruditi fint. Horum magna aliquando arrogantia efle folet. Cum nan- Digitiz tized by G00gle LIBER I-  i^^e^feaUqmdperegrinum&exalienafcieiitiaad res tradadas adhibere pofleScicnte$ ipios^id eft vere b$jfpow fpernunt,iifque etia pr 5. ftarc vohmt,quum cotra patios multiplice ill am fua le&ionem, incertitudi- nc & cofufionc qua detinetur, raetiri eos oporteret.Parat ergo Eruditio iter ad Scientiam, quemadmodum diximus Adiones virtutu imperfedas > ad vir tuttun habitus iter parare:Quapropter Greci muftutv ipfam vocarunt ,quod Videlicet in puerili prafertim artate adhibita plurimum proficiat , magna- que adfcientias&virtutes progreffuum caula eflepofsit. Ob banc ratio- Bern, nonnulla 6i Mathematico &Oratore Ariftoteles mtermifcet,vt videli- cet, inter Eruditum &Ineniditum,difcrimen appareat. Quia ineruditus iy- dicto carens, non diftinguit propriam a peregrina tradatione, fed vt Philo- fophuseffe videatur,quamlibetvel inanemetiam tradationem adquiduis doccudumaduocatamprobat. QuarctamlaudatacprobatMatheraaticum, quiprobabilibus rationibus acdialedicis vtatur quamoratorem,demon- ftrationes^d eft neceflarias argumentationes adhibentem. Mathematicarum TerodifdplinarumixeiCgAo^^ hoc in loco expendere fuperuacaneum ef* le&Dicamtts tadtum ob ea quae in Theorematibus noftris propofuimus,DcT monftrationes Mathematical quicquidSummus vir Tomitanus &clarifsi~ Jftis meus preceptor dicat. cont.ioi.p. poft. vt non funt ii 1m , quoniam ab effe&is nonprogrediuntur,ita non efle propter quid, quoniam non funt per vtramcertunquereicaufam. Refcruntur aut em ad demonft rat ionem pro- pter quid,quatenus font ex prioribus & notioribus,qua? in mathematicis( v- bi veriores caiife non adfunt) cenfentur , ac fi effent vers caufa? rei. Idcirco* prinripiamathematicavocata funt abAriftotele fimilitudine principia , 1. moraliumEudentcap. 7, vt a quodam dodifsimo PhilofoDho alias animad- uerfum futt.Iam quod Mathematjca non fit vere Philofopliia liquet ex Sira- plici03.de antm.36. Alexatyito in prcfatione in primum Analyticum>ProcIo m primum Euclidis, Ammonio in categ. qualitatis,Philopono in pft.analy. Com. i. Nam neque fubftantiam imieftigat, proindeque proprias & defini- cas certaTq; caufas non habet, imo vnius effeaus multiplicem obtinet. Ne- que repugnant haec Ariftotcli 1. poft* cap. 13,6c 1. meta.11. Nam certifsimas vocat demoftrationes Mathematical , quia eoru propofitiones ita nota? funt acperfpicua? 3 vtvelfenfibus ipfispateant,iU{fque fcrmifsime aflentiamur. Hare Simpl.p.de anim.n . Alia certior certitudo demonftrationum eft,quan- do videlicet effeda qua* adu lint, per caufam fuam veram, propriam* & certam co^nofcuntur. Qua notione tarn tradatio de Antma , & tota etiam Phyfiologia^quamMetapIiyfica, certior Mathematica diet poteft. Iadent  nunc Mathematici > fuaTque predicent Demonftrationes. Orator vero, qpi quanuis omnia fere omnium Scietiarum tradare veHe videatur, proprie ta- men maioriq; ex pane in rebus ciuilibus verfatur, exemplis,& enthymeraa- tibus, a verifstmuibuf feu perfuafibilibus dudis,plerunque vtitur , fpedans fingularia > fortunam, locum, tempus,& perfonaro : pro qua re tota confu- latur pulcherrimum Alexandri prooemium in Topicen, vbi quomodo Rhe- toricaDialcdic* fit ahirewn explicare vult. (Atquideiis qusfibi notj| Digiti zed by GoOgle 44 ETHICORVM funt). Iudiciumfiucxe/W eft notiriacondufionisquam Mens efficit: Hoc; le&io fequitur quae Mentem iudicat ; quo fa&um eft, v t oh maximara con- iiin&ionem, ide eflfe dicantur. Quaeratur,verbi gratia, num Refputyica qua? ex ciuibus,agris etiam colendis operam dantibus conftat optima fit:Concht dat autem Mens ratiocinans , optimam effe . ognitio huiufce conclufioni$ Iudiciumnuncupabitur,cognofcetur autem quura Iudicans Cogkabit>Rem- {ublicam ex hoc hominum genere coftantem iuftifsimam Sc tutifsimam ef- e:nam viuunt huiufmodi homines diuitiis partis fecudum naturam , abfitnt ab ambitione, non funt ociofi , idcircoque in nouis rebus occogitandis , auc exufckandis non funt occupati , fed finunt leges vndequaque dominari Jam fequitur Bledio,qua? hoc ordine hominum coftituendam rempublicam efle omnino deliberatum habet, imperatque aliis ariimar facultatibus,vt ad idem (enttendum agendumque moueantur. A Iudicio Iqdex deriuatur> qui differt ab Arbitro , quod caufa cognita ex lege iudtcet,hic v?rq cognitam litem, ex a?quo&bonodiriraat,teftePhilofophoprimoRhetorico. Qupcircaciuilis Scientist non eft Iuuenis idoneus audi- tor,^ nah^ueaftioniim humane expers rdcquibus tamen & ex quibus haecnoftra trattatio conftit : praterca vero cum libidini animi feruiat , friiftra atque inutiliter audiet, quandbquidem finis hnius difciplinar non in co- gnitione,fed in a&ione confiftae. Nihil autem rcfert, an moribus adolefcentulus fit, v el state. Non eft enim culpa in tempore, fed in eo quod conuenienter fuisaffe&ioiu- bus viuat , & fingula perfequatur. Huiufmodi nanque ho- minibus^vt & incontineritibus, iniitilis hxc difciplina eft. At yero qui ex recfca ratiohe appetunt, lis fru&um vbcrri- mum ferre poteft. Ac de Auditore quidem , quoque mo- do accipiendum quicque fit, & quid nobis fit propofitum hxc prooemii loco di&afint. Colligit au&arium ex lis quat de Erudito auditore Ioquutus erat Hoc ye* ro eft > Adolefcentes ( quo nomine adultos &fenes etiam intelligi yujt, fi morbus adolefcentum viuant,id eft affedionibus obtemperent) ad hanc.ci- uilem Scientiara no efle accomodates auditores>quod nullum ex ea fri$un* perciperepofsint. Sedperpendamus fingula. (Quocirca Ciuilis fcientke Iuuenis, non eft idoneus auditor. ) At qui no femel tarn a Platone qui de vir- tutibus&vitiis,omninoque de bonis hifce rebus &malis copiofe& enu- cleate fcripfit, quam ab Ariftotele di&ura eft, In pueromm inftitutione plu- timum efle elaborandum, & hoc forum qui leges ferunt pracipuum munus ge,vtciuesin bonis & yirtuttconfeatands a&ionibus eosexerceajitt Id certef Digiti zed by G00gk LI1E>R i: . m *mceTio.etUcapMt.&o&ai*>^^ Verum tftacum hoc loco non pugnant 5 in qw Ariftotelesvt fides fui$ demo- Ibmioiiibus popular ihuspr$ttetur, Audxtore peritiim exigit, qualem certe r IuuenemefTe nemo dicet, qui expers eft omnium a&ionum qua? in hacvita verfantur. Non arcet ergo hoc in loco luuenes a Politica clifciplina , fed eos vt impcritos iudices certitudinis huiufce difciplinae damnat. Quare alibi iubet pueros bonis adiontbusafluefieri, vt fidera iis qua? in Politica rradun- tur praeftcnt. Hoc eodem modo loquebatur fexto etbico cap. 9. cum diceret, Iudicium vero eius quod diximus eft>quia pueri Geometric* fiunt & Mathe- cc matici, prudentes autem non videntur fieri: caufa autem eft, quia prudent ia cc eft fingularium, quae fiuntaota experiential Iunenis autem non eft expertus: cc longitude nanque temporis facit experientiam. Aut dicamus Idoneos Poli- " f tear Auditores>hoc in loco Adolefcentes no cenferi,quia Auditor es veri Po- litices tili funt, qui non modo norunt quid agi oporteat, verum etiam, nihil jfine vtrtute agunr.quod praeftare nequeunt Adolefcentes,qui nonduni affue- tudineaut vte rerum initru&i habitus morura adtpifci potuerunt. Hie fen- fus elfdrur dim ex verbis Philofophi qua? proxime adduximus,tum ex mid- tisaiiislocis qua? adducere fuperuacaneumeffet, omnium vero maxime ex pnrfcnti contextu. Fruftra nanque & inutiliter audiet, quandoquidem finis nuhis difciplina? non in cognitione fed in aclioneconfiftit. (Nihil autem re- fertanmoribusadolefcentulus fit vel state). Quofdamefleexmultitudine docec Arift.io. ethi. cap. vlt qui ad honeftatem & probitatem nulla ratione excitari queant. Nam cum penitus affe&ionibus locum dare diuturna aflue- tedine foiiti fiot,t oti'que in voluptates fenfus propeof^ea quibus ha? pariuri- tur,confedari>reliqua vero omnia odio proiequi,nuUamprocfus nonefti, nullam iufti notionemanimo depi&am habentes, ita quafitiatura fa&i funt, vt nullaoratione emedari,atque a vitiis & flagitiis ad virtute t raduci queat. Nequeenim fieri poteft, autcerte vix>vt quae iampridem moribus concepu funt, oratione deleantur. Hos ergo homines Ariftoteles quos etiam incon- tinetibus coparat veluti iniquos huius difciplina? moralis iudices& inutiles auditores reiicit. Quare nullus ampkus fupereft locus qua?ftioni illi,qu hie tot verbis ab interpretibus felet exagkar i,qua nempe qua?ritur,Cuina hare difciplina Politica vfui fit.Refpondetur enim*primum Adolefcentibus,quia in ea prascepta a&ionum difcunt* quibus poftea ad praxim fxpius reuocatis habitus virtutum perfedos acquiront* Refpondeturfecundo, omnibus iis qui natura fua*& non fcientes cum ratione rede agere videntur. Refpode- tur tertio, omnibus iis oui non adeo affectionibus & appetitui locum ac do- minium tribuere foiiti funt, vt non aliquid etiam Rationt iuris reliquerint, quae deinceps do&rina excitata,& confuctudine adiuta,imperium integrum adrpifci valeat, ideft, appethum & affe&iones ita fibi fubiicere,ita profter* nere, v t quanuii iafurgere aliquando velint, ipfa tamen afsidue dominetur, Conducitad haec^urfus vitap a primis Jttatis temporibus inftitutus: irabibu- tur enim omntno tenuioribus annis , mores & exempla , quae ob oculos no- ftros ponuntnr , quibufqueinltituimur. Quod fiadinftitutionem diuturna Digiti zed by G00gle 4* ETHIGORVM cofuetudo accedat, nil aut reft ius fi bona>aat maris exltiofumfi mala fit. Vi* cnim ac ne vix etia fieri poteft ,vt vel monit is vel praceptis vel poena etiam, a perpetua confuetudine male agendi>ad vita? rationem officii & humanita- tis plenam, huiufcemodi homines vnquam reducas. Sed omnium maxima & potifsinucaufaeft Natura, id eft habilitas advirtutescapeflendas a natura nobis tributa. Namvt7. pol.cap.13. docemur, Homines tribus rebus boni probicp fiunt, natura,do&rina,moribus. Nam primum nafci oportet ,- id eft hominem effe, npn ex alio geriere animantium, turn vt certo quodara modo, corpore & animo fis affe&us,id eft ad virtutes procliuis. Et in f . pol. cap: n. dicitur, Naruram aliquando prauos homines gignere, quoru prauitas difci- plina&virtute nequeatfuperari. Eftautem narura iftaa'quo habilitatem hanc accipimus,cor pus caelefte , & ex confequenti Deus veluti caufa prima- ria coefficien s,caufa?que inferiores 8c fpecialiores,qua? Omnia temperatio- nem corporis & habilitatem animi,pra?fertim vero appetetis diuerfam pof- funt efficere : Omnia (inquam)quandoquidem Caelum nihil producit in his inferioribusnifi caufarum particularium beneficio, quas ipfuiti mutare ne- quit:Appetenti vero anima? potifsimum dominatur, quod ilia e materia? la- tebris edu&a fit, corpon'fque temperationem fequatur. Mens natura fua di- uina & capleftis eft, quare a caducis iftis & corporeis no mouetur : quin imo ipfa dominatur Aftris, 8c fupra Fatum eft. Sed quae ri hoc in loco iure poflet, cur Natura voluerit, no modo intelligentiam homini tribuere,verum etiam fenfum & appetitum, qui intelligentia? refifteret, illamque fappifsime pro- fterneret ? Certe Naruram, fuum in homine finem aflequi non potuifle , fu- fpicandi aliqua hinc nobis occafio prcbetur. Nam cum hominem ad verita- tem&hondtatemgenuerit,fittamen incommodo &.importuno comitatu appetitus,vt is omnibus caecetur erroribus,omnibus vitiis inquinetur,dete- riorquebrutis euadat:vt enim homo,inquit Arift.i. pol.cap.*,& 7. ethi.ca.tf. perfetionemna&us:aiiimantium eft optimus : fie cum a lege 8c iuftitia dif- cedit, omnium pefsimus habetur , dum ratio miniftrans & fubferuiens fen- fui,infceleribusatqueflagitiis noiusexcogitandis&rinquiredis continen- ter eft occupata , Prudentia 8c virtute qnibus eft a naruraarmatus ad omnes fuas cupiditates expledas abutkur , vnde homo nefarius & immanifsimus e- tiam aliquando euadit, in vencremque & gufem turpifsimus. Hinc monftra ilia, vt Caligula?, Nerones,alia?que noftn teporis fortafle no minus agreftes fera?, non minus turpes,non minus immanes* Refponderi folet 8c rede,Me- ti 8c in agendo 8c in cognofcendo ( quorum ipfa munerumrvtrumque obti- net) Sentientem anirpam annexam 8c copulatam fuifTe-.In cognofcendo qui* dem, quia cum per fe,& a fenfus focietate libera, firaplici intuitu , reru for* mas comprehenfuraforet, nunc phantafia? tanquam materiei fubftrata? vt forma coniunda , componit,diuidfr,ratiocinatur, a communibus ad indiui- ^uadefcendit,contraqueabindtuiduisadcommuniarevtoranes Temper voluptates qua? corpore & potifsimum guflu ttduquecapiuntur fibi amplexadas putet,ita vt cocitet ipfe potius affedia- nes, auirn ab ipfis concitetur. Contra Temperans ilk dicitur, in quo appe- titus abetter paret red? rationi: Continens in quo non libenter fedrepu- gnans vincitur, viduique vi obedit. Ex quibus liquet , quemadmodum In- conanetiaeft gradus quidam ad intemperantiam qua? integrum vitium eft, ita cootinentiam eflq progreffum ad Temper atiam quar vere virtus eft. Pro quibus confulendus eft Arift.-.ethi.cap.io. & feptimus eiufdem trad.cap.i. vfauc ad u.funt nanque-omnia ex illius ore fumpta. Vnde conftare illud vo* lojtoc interefle inter hominem viuentem k? 93pf , vt vocat Jioc in loco A- riftot.& flbt^i,Quod ille capit confdiu,& na^ntem habefts a cupiditate om- uino capcatam malifa ue moribus proffus deprauatam, de eo quod agendum eft deliberate conhlium capit, ita vt deprauata? menti aliquid proponenti, putaonme iucundumefleampledendum y Appetitus qui infano iinpetu fer- tur ftatimconfentiat. Incontinens vero conhlium non capit , fi ad confilium capiendum,rationem & appetitym coniungi oporteat. Nam non vt cogno- fcens & contemplans fed vt dormiens & ebrius agit.Qu^re quauis re afiqua iucunda propofita in qua potienda flagitium admitatur , integraque & reda ratione alb ilia abftinendum fuadente,altera tamen & peiotf ratio* nempe cu T piditas,omne iucundum profequendum effe clamet,ha?c tamen verba no in* tefligit,nequefibi accommodate fed ita affuefadusappetitus,prioremra- tionem fugat atque expellit.Ex quo Ariftoteles,Incontinentem Ciuitati bo- nas leges habenti quibus tamen ipfa non vtatur,comparat.Annotadum prar- terea eft, duplicem efle Incontinentiam, vnam qua; natura,alteram qu$ con* fuetudineingenerata eft(itaquoque duplicem intemperantiam conftituere licebit), Illam autem quae a natura eft , aut incontinentia aut intemperaritia, &dequaetiam^rtaifeAriftoteles loquitur cum homines memorat ** mL 9wr viuentes, vix ac ne vix quidem corrigi poteft. (At vero qui ex reda ra- tione appetunt) . Id eft ii in quibus aliquem ratio melior locum habet , ne- 3ue appetitus ita infanus & effr*natus,neque cupiditatum vis tanta eft, (Ac e auditore quidem). Epilogus eft prooemii, omnia hadenus expofita, ab vltimis ad prima progrediendo per capita repetens. ( Auditore) aequo & pcrito : (accipiendum quicque fit ) vt tradi ac doccri poteft ; ( quid nobis) Digiti zed by G00gle V* ET&ICOHVM Politicis. (Sitpropofitum) ageredefummo bono hominisagemis,idcp& }roponere &tradere, populari oratione argumentttkmibuique inaterii ubie&ar accommodatis vtentes, c a p V T i i i t. ' 4 Nunc igitur,repetentes ea quae fupradiximus,omnem videlicet cognitionem , omnemque ele&ionehi bonum quoddamexpetere:Dicamus > quidnaim illud fit > quod a Politica fcientia appetitur, te quod fit omnium agendaru rerum fummum bonum. Etcerte inter plurimos fere de nomine conuenit. Beatitudinem enim & valgus &Poli^ tiores vocant.Bene autem viuere,& bene agere,ide quocl beatumefle exiftimant. Qua? autem fit beatitudo, inter fc dtfTcntiunt, Neque vulgus &fapientesfimiliter cam declarant : Alii enim aliquid eorum quae font in prompt u & quae perfpicua funt, & voluptates^aut diuitias > aut Ho* norem , aliique aliud. Sxpenumero autem vnum & idem aliud. Quum nanqucafcgrotat, bonam valetudine,Quum pauper eft,diuitias,Quu vero fibi ignorantias confeiifunt^ eosadmiranturqui magnum quiddam,&eorum vires fu peransjloqutmtur. Quidam autem prxter haec complura bona,aliudquoddamper fe bonum efle putabant , quoct & his omnibus cur bona fint, caufa eft. Atque omnes qui- demopiuionesexquirere^fortaflefuperuacaneumfuerit, Satis autem erit fi eas podfsimum , quae funt celeb rio res, quaequealiquaratione niti videbantur,expendamus. Secimdahuiuslibri&prapcipuahapc pars eft,in. qua tradatioipfius fum* mi boni humani abfoluta cominetur.Enumerantur in primis male dehac re (entientium opiniones 8c refutantur.deinde Verifsima fententia preponitur cxpIicaturque.Prior pars vfque ad Scptimum caput 3 feciida vfque ad Decimu tertium progreditur. Caeterum quoniam Ariftot.hoe in loco primis {ipfif verbis proponit fe velle qua?rerequid fummum bonum fit,id eft ipfa Foelici- tas, adquam qua?ftione definitio refpondeturmon erit ab re fi de Definitionir natura 8c yarietate nonnulta pra?loquamur  Hoc enimmodo , De quana f delicitatis definitione afferenda laboret Ariftoletes , & in qua ei cum vete~ fibus conuenireautnonjconuenire cxiftimandumfit, facilius nofle poteri- mus. Definitionis itaquedu* funt fjpeoresvvnaexp.licans quid noraen ft:.. gfufioet Digitized by VjOOQIC Xljf^*- ..-v - ,>  LIBER L, 4> gnificet, dnfta ab accident iby^uibufdara , quam ante omnem quaeflionera nobis notam efleoportere docebat Arift.7.metaphy.59.Fru{traenini^ua!re- mus an Foelieitas fit,vtrum fit bonfc per fedum, nifi F oeiicitat is & Perie&io- nis noracn intelltgeremus. Altera qua? vim & naturam rei aft ert: prior Del- criptio nominator; feCutada Definitio quid rei. Huius dua? funt fpecies, vna qua? genus & differentias propria* definiti expi i mi t* Altera qua? caufam ad* ducit,a qua res ita pendet vt per earn eflfe & coferuari dicatur . Prior Defini- tio in omniCategoria locum habet.Ariftot.primoTopico cap. 7. idvoluit: pofterior Accident ibus propriis tantum peculiaris eft. Accidetiaitaque ma- lori in definiendo varictate ]prardita funt: nam earn primumhabet definition nem 5 qua? ex genere ac differ entiis rei conftat,a?que ac fubftantia,deinde ha- bentaliamqUam eaulalerttSjchola?nommant. Exemplum prima?. Febris eft intemperies catkla& fitca , qua? primi generis eft,afteres nimirum genus &* differemiam, (formalis quiditatiua nuncupatur inScholis) Exemplum fe- cunda?,Febrfe eft caloriftfitus conuerfus in igneum. Hie non genus & diffe- rentias Febris affefo* fed caufam per quam Febris eft 3 & conferuatur. Hoc fi animaduerrete Vohiiffent(obiter liceat ha?c dicere ) boni illi veteres Medici, nonadeolabbhUleiifeVfFebthncoi^seflej fruftra oftertderent: Vtraq; de- BnkioGzl^C^e^K^^^Jt^or.iS.di: t/f.liquet. Sed vna Formalis qui^~ ditatiua, altera CitoSfalis: Iri'pricfri idexigitur vt non modo genus, verum e^- nam generfs gehus Wipfe ad generalifiiriium, per regulam illam ante Cat*- goriaspofitam,iti quiddeDehflftopr^ intempe- ricmadDifpofitioherri feuoces,& Difpofitibnem ad Qualitatem, Febris tarn Qtalitas,tarti Maid tfifpbfitio; qtiam Intemperies dici poterit. Hoc non ac- ciditCaufali definitiorii, nJiitlC-ater irinatus, eft quidem corpus,eft fubftan- tia,nont)toehFelJrts r atttfi!bteftti^ Ciir igiturad hapcHlirefpicerertorirenirft^u^ eflemorbum in nuraei^SedredeoW'ifeftra.InE^ genus &diffe- retiam hoc modo. EcHpfiseftprn^atioliiminisquodlunaafole accipiebat. Ponerem item caiifara h diceremiBdipfis eft interie&io terra? inter folem & lunam. Ha?c definitifccaufalis, fi cum Formali ilia quiditatiua comparetur, vere definitioQuid rei dici pofle videtur.Nunquam ehim quiefcimus in na- ture propriarum aflFeftionuh^haurif daj, niff aim ad caufam a qua pendet af-r fe&io,peruenimus. VrtdeabAriftoteleBefiriitio qua? caufam aperit , prin- cipium demonftrationrs Sra GrWcii formalis appellatur : ilia vero qua? ge- nus & differentiam afFert, Cbncltif?o dernonftratioriis 3 & a Grapcis Materia- lis vocatur. Nunc ad idcfiius> funt. Ariftoteles itique prime loco,initio nernpe huius capitis,illara Define ttonern nobis ob oculos ponit , qua; defcriptio aut quid nominis dici folet* d*. Digiti zed by G00gle 40 ETHlCORi^M' fecundo altcram(quaft per gradus defcen4ens)infirrtierm a genete & dif- fieretiis fumptam vult afferre, in primanempe leptiroi capitis parte.Poftre** ftio tcrtiam Yerifsimam atque certjfsijnam > qua? caufanjfqpljcitati* confix cientera exprimit , in altera videlicet feptimi capitis parte , quam deinceps v fque ad vltimum caput diligetifsime perfequkur* Qya? yero inter feptirai} c hoc noftru caput quarturn, interie&a fuat, ad refutandtas aliorum fenten - tias de caufa Foelicitatis pertinent , quod Ariftot. in omni fua difputatipne ante omnia praeftare folet : caufa multiplex alias fuit a nobis expofita. ( Et certe inter plurimos fere de nomine conuenit). Omnesfummuni illud bo- ttling oelicitatis nomine aut alioeius fimili in fignificatipneexprinuit 3 id eft, ftueAupiovicits & ^Jbupjovw defcribunt,vt fit bepe viuere,& bene agere : (idem, eoim eft vita hoc in loco quod atio , fiue cmA*;c&* fequnda) Idem, in pri-, m o MagnorumMoraliumcap. 4. repetit his verbis: (Qarterum bene viuere, g bene agere,nihil aliud dicimus quam f oelicem efle,ergp & foelicitas viue Jo eft* Euftratius autem cap. 1. vocis huius vim explicans,inquit, Nihil aliud ^Jsfattw'uw fonare quam boni genid,quod videlicet fyomo qui jn perfe&ipne conftitutus fit, da?monem feu genium bene affeeii, qui neque etiam i- ftam foelicitatis notionem infitam in animp habent. Animaduertatur hoc in loco deceptos illos fuiffe qui fcribunf Ariftotelem dicere, omnes fere fateri, Fcelicitatem id eife quo referuntur omnia. Hoc nanque falfifsimu eft , cum ifta notio ad definitionem quid rei no ad definitionem quid nominis, de qua s hicfermo eft, pertineat,vt liquet ex cap& 77 5Jr. Non quia (vt Euftratius impro- prie loquens cenfet) quantum 77V fa fubie&um foelicitatis afferat , ( neque ^nim aliud fubie&um foelicitas habet quam Hominem cui adharret) fed ' quiaqua?fitum 77V ^ caufamconfidentem foelicitatis proponit,qua? iam i- pfamet foeUcitas eft.Nifi pro Lambino dicas, hoc quaeifitum 77V  confue L &genera~ . tim nobis ob oculos ponere. Hoover^ praeterquam quod in more Ariftote- Us pofitum eft, quia aninum legends ad rem poftea diftinft ius pertra&atara intelligendam,paratiorem habuioremque reddat , pertinet etiam ad tra&a- tionisdifficultatemaperiendam, cuius etiam gratia Arifloteles exeufatione quadam vtetur, vt poftea audiemus . (Vulgus ;. hoc nomine non modo Pie- bem,fed ciues,Principes,IUges,& Imperatores etiam comprehedi oportet, fi plebeio atq; abie&o animo (int. (Sapientes). Eos omnes intelligit qui bru- toruraanimantiumimagineranoninduerunt, neque mores lllorum expri- rount, id eft qui non ea qua? fenfibus tantum offeruntur quxque perfpicua funteligunt,fedquipauioaitiusmenteafcer^dunt.Seddenis infra. (Saepe- numero autem). In iummi boni iudicio , non modo vnum hominem ab alte- ro difcrepare, verum etiam eundemet a feipfo diffentire ( fi praefertim vul- garis conditionis fit)animaduertere licet. Aliquado enim fiet vt aliquis gra- uirer agrorans, nil expetibilius effe aut melius hbmini accidere poffe fecum animo cogitet atq; etiam clamet, bona valetudine. Idem poftea,fi quado bo- nam valetudinem adipifcatur, egeftate verb fe laborare & premi icntiat, a- nirao ftatuat, & affirmet,nil etiam alia bonaj effe fi cum Diuitiis comparetur. Qui item fi Diues forte-fortuna euadat/entiat verb interim fe infcitia? mor bo laborare, id eft partem fui pra?cipuam nulla cognitionis doteexorna- tam habere, fummopere iUosvtfoelices laudetatqueextollat>qui rerum frientiam fibi coparauerint. Hmcjitvtquicquiddkiaudiant,quodafen- fu paulo remotius fit v & quareuhque fibircommwiiter obuia, more vulgi mi- rentur.Qwa? admiratioquanuis(quiequtdCythagorei fenferint)veftibiilum quoddam & adytus ad PhilofopW!|;effeai& generofialiquid in fe habere vt deatur : femper taraen multuifc imper fedionis & jgnorationft fecum aifert: Proinde'que admiratio eorurn>in quibus, in amorem, appetitionem* tandem- queincognitionem defirrit laadaddaeft teorumvero in quibus in ftupidi- tatem quadam terminatur,(quod diuitibus iftis otio & luxui deditis accide- re folet)eft fummopere vituperanda. (Quidam verb pr*ter hare coplura), Platonem intelligit,qui Ldcambonorum itatuit,quamque Arifloteles po/iea coarguet>non ad folam vocem Platonicara 3 fed ad fignificationera vocis re T fpiciens. Qui fieri naque'paffet-vt Ariftoteles cum adhucplatoneirj audiret, ab illo diffehfiffet * & cum'eo multum faepeque vnius vocul^e caufa difputaf- fetfid tamen Philoponus raemorat. Non ergo Deum, fiiae qup abfolute nul- lum bonumdici aut liaberi poteft, intelligere voluit Plato, cpm abAriftote- U citatur,(id enim nemo inficiaretur)ied boni IdeajCuius paruqipatione tan turn alia bona effe volebat. rat autem Platoni aliud quid Idea boni > a Deo: Sed hapc poftea copiofius. (Atque omnes quidem opiniooes). In primo Mo- raliumEudemicorum cap.i. ita loquitur. Verum omnes omnium de fummo  bono fententias perfequi fuperuacaneum efjt'.quum^ a^grotis, & deliranti- " busySa pueris^uardam videantur, qu nemo fan* menjif in qiweftionem af- & d.ii. ~" Digitized by Google n ETJCORVM  fen. Hatione entm non egent. Sed pueri quident zmc maiori , qua eorum  iudidumcorrigatur:Adinfipientcsaiitem&apgr6tantes eraendandos, poe- cc nam Politician! aut Medicam adhibere opertet, qua Poena Medica haud mi- ce norem inferendi dolores vim habet,quamYe*fcera JE,odem modo & vulgr de  omnibus rebus fere temper proirancuntftsigrattemitteda fententiaeft.Ab~  furdum eft enim velle cum iis ratio^econtenderffs qui non ratione fed mid- da & poena egeant.Et in primo Top.cap.9.ii nobis fcripta generatim re- liquere voluit.a eAw $ way m&CxMt4A>* j nuna Sim &h alias enim nobis itoraz i^lix per fe& abfolurse nota^ dicuntur . Fortaffe igi- tiir nobis initium ab iis fumfcndu ^ft>quz Tunc nobis nbta*. Nonfruftraqua? fupra generatim de ratione huiusdo&rina? Politici tradidit,nunl re aggreffuras paulum a rcpropofita digredies fpeciatim ma- gis explkat. Quar e propofita in prima parte huius contex tus rationum de* monftrationumque diftindione 5 ftatqitinaltera iquaanam ilk fit, fecundum qtiam Polkicum progredi oporteat.&uptexauterii ddmoftratioms genus exj* ponitur, vftumqued principiis feipfis notioribusi id eilcaufis^alterum quod prindptis notis nobis idefteflfe&is vtitunhocfecundum tanquam Pohticd accommodatum ehgitur.Pf b qua re totfc fciendum eft , Triplex Demanftra^ tionisgenus effe,vt ex Auerrois & Gracorum , imo ipfius Ariftot.fententia* neminem latere puto. Vnum quod res fiti oftendens: vt quum ex effe&u cauv famelicio. Alteram caufam afteres effe&us* antea nobis cogniti quidem,ve~ rum non per caufam. Tertium eft quod vtrumque fimul praebet* rem nimi~ ru effe^&caufam ob qua res eft.Primum dem6ftrationis genusy Quia, Signi* 8t Efle dicitur Secundum Propter quid & Cauf*:Tertium Simpliciter,id eft caufap&Effe. Prima item ilia a notis duntaxat nobis progredi didtur: Se- Cunda a notis natura : Tertia a notis nobis & natura. Dux priores in Natu- rafibus potifsimum difdpHnis habentur., Tertia in Mathematics locu pra?- cipuum habet: ep tame modo quo fuperius oftendimus.In iis enim vt SinrpL inquit in i. de anim.ii. cum caufa* lint accidentia^ eft quanthates & quali- ties qua? fub fenfum cadunt, vt priheipia, funt nature notiora, vt vero fen (ilia, nobis: At in rebus naturalibus fecus accidie, in quibus caufae , funt fub- fbmia?,ad Cum his quae hoc in locoexPfctonc tradunttirl{quim habent (imilitudineau Nanv percept ionis hunuawe diftinAio rcmm naturae fimilis codcm in loco ponitur: ea videlicet qua a fuppofitis fiue imaginibut ad prima ^c vera,aut contra a vcris & prtmis ad fuppofita imaginefque pro* grcdi cognofcendo dicimur. Alia qua? ex Phedro &Philebo ab aliis addu- cuntur ;funt hifce noft r is abfimiliora. _ Sed neutra huk loco Diane quadratic Omitto,qu6d neque in lib.de Republ.neque in Philebo & Phaedro exempli Stadii reperitur (id enim abAriltotele explications gratia fuiffe additum, fufpicari quit poffet ): Illud tantura dicam > me nullibi Platonera de duplici hoc procreffu dubitantem & quaprentem (talem nanque ipfum inducit Ari- ftotclcs) audiuiffe. Quare libenter iis nunc aflentior , qui docent , hunc lo- cum in aliquo alio libro Platonis qui ad noftras manus adhuc non peruene- nerit>fcriptum effe , aut , quod ego non minus crediderim , non ex libro a- liquo Platonis , fed ex ipfomet Platone docente aut difputante , ab Arifto- tele eius difcipulo fuiffe annotatum:Particula? ille wrfp,xj \fyru huic noftr$ Coniedura? fidem facere poflunt. Sed non eft de hac re magnopere laboran- randum. Qua? deexemploftadiipofteaabArift.proponuntur>feipfismani~ fefta funt. Qua? item de duplici notojis quap fuperius attulimus , commod {cuique bona efficiantur, fie ex cuique notioribus , ea quae funt nota naturS, cuique efficienda funt nota. Sunt autem notiora nobis in difciptina raorali effeda,id eft operationes qua? in a&ionibus humanis con- lideranturjquaequeivirtuteproficifcunturjquam virtus ipfa &foelicita qua? bonarum operationum caufa? funt , quarumque natura nobis latentior eft, aut(fi mauis)quam caufae quamobrem virtus & foelicitas itafit.Ideoque probationes fere omnes omnium moralium rationum adhibit is clarisexe- plis tanquam teftibus ftabiliuntur.Haec monita fi voluiflent Latini vbique a- nimaduertere,no in tarn multis ofFendiffent. Dum enim res iftas quap ad mo- raiem Philofophiam pertinent inopia iudicii fubtilius quam par effet tra- ^arevoluetuntjin multa incurrerunt errata ', quod , tilorum & praefertim Thomae fcripta tra&ationefque de virtutibus confideranti facile pbterit ap- parere 3 & nbs fuo loco oftendemus. Illis fane accidit quod Ariftoteles quo* dam in loco dixit, nempevtab iis qui non rtiukum intelligunt, fuerint fupe- rati. Qnat hoc in loco Euftrathis affert, oftendens videlicet , quomodo Foe- *! c ^ t ? s >P r incipium& finis aftionum dici pofsit,funt quidem omninoveraj led fuperuacanea, Neque enim hoc in loco Ariftoteles deprincipio &fine ipeculantis & agentis traftat, fed de principiis & effe&is feuconclufionibus ex quibus & de quibus in hifce ftioralibus rebus ratiocinamur. Quae vero a* 1" ex fexto de Rep. Platonis &-4Vahm$mh principiorum hie annotarut, Piae^mn,^^^^^ ,^ ifcipliiMpefcgatiar^ tized by G00gle prapterquam quod accuratius & fecudummaiorem diftiplinap elegatiam di- da LIBER I. tf dafuot quam re* fubie&a ferat ne dum poftulet, lubrica etiam aereaq; funr, ghrx6$rm nanque ilia qua? Plato in fexto de Rep.fignificat,&ad quae per hy- pothefe$nosaicenderevult,nonfuntontnmo ilia quorum refpe&uea qua? in fcientiis ponimus hypothefes nucupantunlllud potius ab ipfis defideraf- fern, vt tarn hie quam in aliis locts in qmbus hanc rem attigerunt > declaraf- fent*quoknodo ex hypothefi ad *ntfiodw,aut contra quomodoab aixrriSt- ituadhypothefimprogredr demonftrando licear. Siquidem omnia aiviri- dm, (dico omnia,ne quis me putet ilia tantum duo maxime communia m- tclligere, qua? vix vnquamdemonftrationem niftad incqmmodum ducetem ingredi videntur)nequeper fe fint primomodo^neque: fecundo>neque prin- apiarei* neque neceflariae propofit iones,proindeque nullam cum hy pothe- hbusaffini totem habeant. Quid?quod Arii^oteles,Alexander,&Themiftius, yU*vfflfef7*,pofteriora& ignotioranatura vocant.Ha?c Arabes,ha?c Gra? aiixc Latini, in libris de Demonftratione explicandis aonotarunt : Quare miranduramagis eft, cur ii qui artem Demonftrandi integram abfolutamq; nullo adiumento ex Gratis , Arabibus aut Latinis fumpto , fe tradere velle profe/sifunt,iftaatquealiapropeinfinita ardua& fr.mmopere neceflaria ad Analytica Ariftot* intelligenda aut nihil aut leuiter attingere voluerint. Carter lim Qua? D. Martyr de primo cognito hoc in loco difputat ,tam fiimr a re& locoaliena , vt vel hoc iolo nomine dignifsima fint qua? pranereatur: verim qifenia no vndequaque etiam confentanee Peripateticorii doctnnf abeo dici>& corifufe proferri videntur, ne alicui imperitiori errandi occa- fionem vllam prabere vfquarapofsint , adhanc furamam quam nos hicvt verifsimam proponimus , ea exigi oportere dicimus. Cum qiia?ritur quid fit Menti noftra?(de Senfn enim nulla quafftio eft ) primo notum , V trum vi- delicet lingular* & conceptus fpeciei infima?,an conceptus generis & cormi nior,proponedaiftiufjmodi diftin&ioeft. Duo funt ad qua? nos refpicerepof fumusrPrimu eft abftra&ionis mod 9 , al ttcu vero cognitionis ordo.Refpe^u pf hni, quia abfttfahendi initium arfingularibus fufH*mus,ex quibus etia con* ceptum fpeciei infirtia* primo loco^extundimus , certe fingularia & fpeciei inhau? nobis notioreserunt. Refpe&uverofecundijideft cum conceptus iam abftra&os &feiunflos inter lecomparamus, quoniam conceptus com- munior eft fuapte natura cognitu facilior , idcirco nobis notior effe dicitur. Primura Tfeeoreraa ftibilire feperuacaneum eflet,cum prefertim alibi,vt irt libris de AEfthetertis Senftidm & Senfilibus pluribus dem^fti5auerimus 3 Mea. rem noftramneceffario Singular ia primo loeocogrfcere:Hoc fortafle mo- do Sc6to fat is eritfa Qua?na fatio Platoni occalionem dubitandi pr f buertt^Vtrum a principiis an ad principia, cognof cendo proficifcendu eflfer.Deinde tollere oportet ambiguitate qua? ex decla~ ratis a nobis, oriri videtur.Nam fi Cognitionis ordinem fequentes,commu niora Menti noftr$ primo nota effe af tirmemus,quid Aciftot.imo quid nobis ipfis refpondebimus qui fuperius diximus , ea efle nobis notiora qua? ad fen- fum propius accedunt? Certe Cenfus non videtur efle.vniuerfalium.AHas o~ ftendi (vt ab hac poftrema dubiutione exordiar ) quomodo fenfus etiam V- niuerfalium effe dicatur . Nunc tantiim dico ha?c noftra nuilo pa#o inter fe pugnare-.Cum enim de primo cognito Menti noftra? loquebamur,Conceptu conuuunem cum conceptu infima? fpeciei comparabamus , fingularia nanq; quin prirtio nota fint Menti no amplius dubitabit aliquis, fi noitrum cogno- icendi modum, fi effe&um Mentis>fi verba Ariftotelis in ii.raetaphy.cofide~ rabit. V nde colligo, rede idem & notius & ignotius diuerfo tamen refpe- #u diet poffexommuniora naque quatenus natugam fenfilium rerum magis redolent, id eft compofiti, totius , effe&us , nobis notiora effe dicuntur ipe- ciebus ipfis:hoc enim raodo crebro fenfibus noftris occurrere dicuntur: qua- tenus vero caufa? natuxam fapiunt , id eft fimpliciori$,prioris, partisjconfti- tuentis fpeciemquaetotumquoddam&conftitutum feucorapofitumdicit, minus nota vocari. Sed iam egent ifta diligentiori tra&atione,& ad exquifi- tioremdifciplinam pertinent. Adaliam generatimprimiimdico, in caufa dubttationis Platonica? fuiffe, Scientia? ex vna parte , ex altera vero Nature noftra? conditionem. Scire eft rem per caufam cognofcere propter quanpj-es eft, ergo in fcientia a caufa rer omnino progredi oportere videtur .At nobis, id eft Menti noftra* qua? Phantafia? & fenfibus immixta eft, pon caufa? rerum (ed effe&a & compoiita Senfibus crebro occurrentia,nota funt. Ab effe&is i- taque ad caufas primo afcenderc iubet Ariftoteles , vt regredientes deinceps a caufa ad effe&um veram ac certam Scietiam adipifcamur : de. quo Regref- fi* alio loco difputandunt eft. Qnanquam fpeciatim magis dice re poffumus platonis locum pauio aliter explicantes , hoc modo* Duplex Priacipiorum genus effe, vnum quod Effatorum ( vulgo dignitatum dicif ur , quod nempe > dignifsimum fit cui fides adhibeatur,vt Theophraft* affiriipare videtur): Al- teram quod Hypothefe*n eft. Primum illud genus in communia mwime & minus communia fecatur: voco maxime communia duo illa,OequoUbet eft veraaffirmatio vel negatio.Et>Non contingit idem fimul effe,& no effe, Mi- nus vero communia funt:vt,Qu* funt aequalia vni tertio , 6V inter fe funt a?- Sualia: Si ab a?qualibus a?qualia demas, qua? remanent fqnt a?qualia. Hypo- jefes voco qua? vni tantum fcientia? conueqiuitt, ( non late &V  expert - cni^&confenfucommurav Hscfuit ratio , qua Plato dubitare potuit an via & ratio progrediendria faentiis,fit a principiis , an potius ad principia: dicitur enird a princ*piis,quatemis ab illis per fe notis proficifcitur,ad prin- cipia vero quatenus ad ifta fuppofita* id eft aliorum ope ftabilita tendit, Ac fi duo principiorum fcientiar genera fuadubitatione innuere vellet. Quocirca eum qui de rebus honeftis & iuftis,& vt femel dicam,de Ciuilibus idoneus auditor futurus fit , oportec bonis moribusefleinfti tutu m. Principium enim eft rem itaefTe.Qupd fi fit fatis perfpicuum,quamobrem fit,afFer- re, nihil opus erit. Homoautemeiufmodi aut iam tenet Drincipia,aut ea facile pcrcipcre poffit:Cui verb neutrum florum ineft,audiat Hefiodi carmina. Exverjionc Umbini. Optimus ille quideqa eft, qui per fe mente animoque Omnia perluftrat, qua? fint raeliorafutura Poftea ad extreraa? vfque nouifsima tempora vitar. Eftaue adeo ille bonus monitis qui obtemperat acquis ReOcfuadentis:verumdetcrriniusilleeft Qui neque confiliuipper fc explicat ingenii expers, Nee mopita alteriu* (equitur peque fpente recondtt. ? verfime Turnebl>tju* minus a Gratis ipfis verbis difcedk. Optimus eft,fefe qui nouit cundamaciftro, Spedans qua? poft, qux femper prodefle valebunt, Ille etiara bonus eft, audit qui re&a monentem: At cui confilium defit, rton vultque monendo Aufcultare alii,demura, vir inutilis eft is. , Quemadmodumnonfruftrademethodohuius difciplineea qua? pro- line fpeciatim explicauimus, repetitt funt, ita non eft h*c repetitio condt- tionumin AuditorePoliticesdeuderatarumfuperuacanea,quumhoc abil- lo deducatur. Oportet (mquk) Auditorem Politicu vt agrum in quo iacicn- da funt feraina,bonis raoribus effe natura aut inftitutione paratum,ac difpo- fituntalioquin enim,quod pro principiorin hat arte furoendum effe fuperius diximus, id eft ipfum 7? 2i* , non concedet , quo fiet v vt nullam qubque con* chtfiombus Potiticis itdem fit prarftaturus, Huius rei occafione > quem nam auditorem ilium effe intelligat, cui aut natura aut inftitutione ipfumWcj? Digiti zed by G00gle ft ETHlCOfcVM morumfit perfuafiim planiusdeclarat, Tria ilia genera hominum ex Car* minibus Hefiodiproponens. Primumeft,eorum quinaturafua ad^virtu- tes & bonos mores habilitatem habent. Alt crura. eorum qui quanuis earn ha^ bilitatem feipfis no habeat,quia naturam paulo obtufiorem obtinuerimma+ giftro t^men rede moneti obtemperare , prafto fum. Tcrtium deternmura omnium, illorum effe dicitur, qui neque feipfis natura valet, nee raoniti Sa- pietiorurafequivolut.Prioris&fecudt generis homines ipfum to 077 tenet, . &: primi quide loco eflfati(vt ita loquar)aln verb loco hypothecs , quoctrca - vtiles & idonei funt Politices auditores Pofteriores plane funt inutiles. , (Oportet bonis moribus). Explicetur hie locus non aliis verbis quam illis- primi carminis Hefiodi, nempe qr o*Tor mt^m ymov. Natura videlicet at que educatione : Neque enim ( yt fupra diximus) parui refert fub qutbus 8f cum quibus vitam agas. Siquidem poifumus diuturna cum improbis familiarita^ te, non modo improbi reddi , Fed Mens etiam qu*turpia oc honefta iudica- mus, ita caecari poteft, vt quad natura fua deprauataprincipia iufti & hone- fti videre nequeat. (Principium enim eft rem ita efle). At que ita principal, ., vteohabito,non multumqua?ri velit quamobrem res ita fit, imo inferius. cap. 7. dicet ccaa' ix&w U -nIuftiti^ St Honeftatis ratio eft. (Homoverofciufrtiodi)*  demonftrationis diutdere voluit tarti in id quddifc ipfa tale .'eft Vt efFatum & fuppofitioyjuim in id quod facultatt folui9dQ ^aie dicjtur vt^kfinitio , ita hoc in loco declarat, fe eum Hominem to x '!m morum obtinentem nuncupafr fe,qui aut reuera & natura id fecum affert, aut qui a pra?ceptore facile acci- pere & acceptum continere valet. (At cui conhlium defit).Fortaffe hocito- minum genus neque principia etiam ipfa CQmm&iifsima ftupiditate fua con cederet.Id infe&atur Plato in 6.de Rep.Prb icbnditionibus horum generum bominum,qui ad per fe nota &occulta diiudicanda apti aut inepti (unit, cor- poris conftitutio imprimis fpeftandaeft i vnde & duriores carne inepti me* tedicuntur ab Ariftot. contra molies Oogkarois aninue vis 3 probe vel maw le affeda, Auerr.^de ani.xo- Experiemiamdior & minor, quam Platoni ftp-J pius exprobrat Ariftoteles. Exercitatio breuior aut dkiturnior in Diale&ifca, Auer.p.phy.com. 7i.Bonorumpr2Pceptoruexprincfpiorumcopiaaut ino- pia. Lincon.i*poft. c6t.i.Mathematicarumt^fciplinanimcognitio(nondi- co abufus in hoc enim tantum Pkuo-ib Ariftotele coarguitur )aut ignorarky Confuetudo & familiaritas; aurieMqt H*cad rtdftrummof alertwuditorcm^ accommodato.  ani- maduertifle videtur: Quivt magnum fuit ingenium, & multa fub inuolucris quibufdam & integumentis precepta ad benp beateque viuendum tradidit, ita has tres vitap conditiones jfimilitudine mercatus illius qui in maxima O- ly mpfcorum ludorum celebritate habebatur>adubrare voluit.|Nam vt illhlc alii in certamen defcenderept>vt honorem & gloriam confequerentur , alii qurftus gratia in vendendo & emendo eflent occupati,alii vero quid agere- tur & quomodo tantiim infpicerent:Ita nos ex alia vita tanquam ex vrbe all- qua>innanc vitam quafi in mercatumvenientes, alios honori adipifcendo addi&os efle , alios pecuniae inferuire , qui item vita qua? tota perfruendis voluptatibusconfumitur^amplederentur, (ferenanqueob voluptatemfo* lam,diuitias expetiimis) Alios vero neque qua?ftum,neque honore aut plau- Gimqiiarrentes,jrerum naturaro & illarumopificemconteplarentur. Ex quo Anaxagoras,eodem Artftotele primo Eu4em*ci* referente, ambigentc quo* Digiti zed by G00gle *> ETICHORVM dam atque interrogate, quareviuere|>otius quamnonviuereexpetedum cflet> iuffit vt caelum munch' que totius conftitutionem animaduerteret ; Sen- tiens videlicet,vitam ob earn tantum caufam nobis opcabilera efle debere,vt rerum naturam contemplan pofsiraus. His autera tr ibus vita? condit lonibus expofitis , primam primo loco ref utat Ariftoteles , nempe illam quae multi- tudinis imperita? eil> quanquam etiam poftremo loco rationem qua niti ipfe* poterat,adducerevoluerit. (Bonum enim non fine ratione). Cur LamW nus ha? c verba cum iis qua? proxime de viilgo dicuntur connedere voluerit a nefcio:ita enim legit : Nam vulgus quidem & odiofifsimi infolentifsimi que 99 homines, efle fummum bonum & beatitudineiii, vbluptatem, ex multis vita? > gener ibus non fine ratione exiftimare videntur. Verba vero Gra?ca in hunc modum jfcripta leguntur.To $ ky*$ir kou rtw *Ad*.iym* hk khbyn* ioi/^mht *?ff@icw \&z>\m&$ut feujtoKTtu./Sotfxiquct'typ /3tfr &&u? yildpot. Cur itaque Dofti quidam hoc in loco docnerint,Ariftotelem fenteil tia? vulgi nihil c6tradicere voldiflfe , icjudd voluptatis vocllbulo latilsime pi* tenter nil de ea temere pronunciandutii fuit, valde miron Cum enim Philo-> fophus Multitudinem mancipiis & brutis comparet, iam voluptatis nomine non illud verum genus quod ad animum pertinet & de quo io. Ethi. agitur, fed illud falfum 8c quo fenfus tantum commouentur , titillanturque,vt Cic. in *.deFin.ait,fignificari manifefto liquet. Vnde & in i.Eudem. ca. %. non a> lia ratione hanceandemopinionemrefutare Videtur. (Sed ratione etiam hacnititur). Vulgus imperitum,Principes &eos qui in fumma poteftate conftituti intperioque pollentes funt, vitam luxus & voluptatum omnis ge- neris vndequaque refertam agere animaduertens , eos imitari in fine de- ligendo vult,exiftimans videlicet Tales homines qui ad aliorura gubernacu- la fedent, atque in tanto dignitatis gradu a Deocollocati fint , decipi nullo pa&o pofle: item eos nuliam ob aliam fere caufam beatifsimos iudicat quant quodplurimasmaximafquequandolibet poffunt capere voluptates. De Sardanapalo, aut SmyndyrideSybaritadequo i.Eudem.ca.t. paffimlegitur in hiftoriis.Fuit ille Aifyria? rex,obfcoenf atque monftruofa? xnollitudini li- bidinique Digiti zed by G00gle *V" LIBER I. *x bidiniqueioduleens: quern tandem voluntas perdtdiutque delcuit. Quern cxitumvulgush reputare vellet,fortaffedeiinerettantopere Sardanapali- cam vitam ilia adnurari.ed quid de Sardanapali^exitu loquor \ Infinita alia extant exempla Vetera Imperatorum 9 Regum, Populorum , quibus volup tas &otiuminfinita tormentamalaqueproruisexitiofaattulit. Regnum Perfa- rum opidentifsimum ac potemifsimum funditiis euertit yoluptas. Populi Roraani imperium,eadem voluptas,ideft Ca?farum vita>in omnilibidinura fcluxusgenereeffufa perdidit. QuareverifsimeaPoetailludaliquando di- ftumfuit. Ocium & Reges prius,& beatas Perdidit vtbes. DifcanthincquiadReipublica?gubernacula fedent, quorumque mores &: vitam alii intuentur , exemplar omnium yoluptaoim continentia? prarbere, non vetri fcruire, noa vsnereas perfequi voluptates,animi quanuis bene jn- fbtuti-coraquinatrices,no mollkudiniociove indulgeifoTiberii Ca?farjs rno re, aut Xerxi$ Perfajru regis: quoru alter magiltratum inliituit,qui cura con- tinenter gereret ,nouarum conquirendaru voluptatum, alter edido,pr# mia {huuit 9 ei qui incognitum voluptatis; genus afferret : Sed contemptisomni- bus voluptatibus,ita Reipubijcae dare operant , vt nullam cogitationum Ala- rum panem alio deriuet.Ita fiet,yt ad ipfumoculi fubditoru conucrfi exem- plar vitx non opof? fed vigilantis furaere pofsint. Qmrtino quemadmodu inaeleftibusbeaufque Mentibus qua? nos regum atque gubernant , excel- lentiores quafdam & nobiiiores conditions die aninia^.uertimus^uemad- raodura etiam Homines dotibus animi reliquis animantibus quibus pra^funt excellere videntur, ita qui prinefpatum Imperiumque obtinent^feft eo di- gnitatis gradu4*gnos,prbere debent , id eft earn viuendi rationem fequi, 5 ma? Vt ribbilior & melior,oronibu$ iubdfcis admif ationi fit. Exempla ha?c umma? induftri2,diligeti,& vigilantia? , in Friderieo patre tuo (Illuftrif- fima? Princeps)complura vifa funt. Hind vero nunc & vident . Marty r longifsimamquide dehac re tra&ationemhk^ftituerit,itatameacQnfufam 3 vtvix habeas quid ex e$ firmi & folidi colligere queas. Exordieraur autem ab illius definitions Ari- ftotelis prarcepta fequuti & aliorum qui de hac re egregie noftra tempeftate fcripferunt.Voluptatemjinquit Cic.*.deEinibus,Latine omnes vocat,Gra?- ce vero iJbvb* , Iuctmdum motum quo fenfus hilaratur : Nos vero dicaraus ex Arifb0telc7.de mohbus Voluptaseftfundiomunerisnon impe- Digiti zed by G00gle ** ETHICORVM dita, habitus tllius qui cum natura confeiitiat. Sedplanius naturam volu- ptatis explicare conemur.Ex tribus anima? generibus,ad vegetabilem neque voluptas neque dolor pertiner. Ariftoteles ita cenfet > quaquam Anaxagoras & Democritus, Plantas fenfu praditas voluptateque & dolore affici , vege- tantemanimamcumfenfuOQfundentes,inepteaffirment. In fenfu ergo & Mente voluptas & dolor inerit. Dicamus deSenfu* (quanquam ea qua? ge- neratim de natura voluptatis dicemus Mentis quoque voluptati conueniat) In omni fenfione (Senfionera voco energaam ipfam facultatis fentientis,aut facultatem ipfam fentientem inipfo (uomunere) duo principia potifsi- miim defiderantur. Facultas fentiendi,& res extrinfecus obieda, vt in vifio- ne (quod de hoc fenfu dicetur,in csteros quoq; trafferri commode poterit ) Facultas videndi, & color extrinfecus obiedus,in cuius fpeciem formata facultas in adumerumperedicinir. Tuncitaquevifioimperfedafiet, aim aut facultas videndi non optime aut male affeda fuerit , aut non muka aut etiam nulla conuenientia & pToportio erit rei obieda? cum facultate. Sen- fum nanque in proportione quadam confiftere docutt Arift.i.de anim.qua? a rebus obiedis perturbari poteft. Ergo perfeda vifio tunc erit appellanda, cum & facultas videndi bene fe habebit, & illi in natura diftantiaque & fitu obieda res plane congruet. Hanc proportionem & conuenientiam percii- piens Senfus bene affedus, at que in earn totus propendes,voluptare quadam fuauitatequeperfunditurrQuofitjVt quemadmodum fenfus paulo melius vel deterius affedus effe poteft,& fimiliter rei obieda? conuenientia gradus quofdam habet , ita maior voluptas aut minor emergat. Sit ergo voluptatis perfeda definitio ha?c. Voluptas eft perceptio &comprehenfiorei obieda? Oroportionem, conuenientiam , & natura? coniundionem habeat cum ate percipiente, bene affeda & non impedita* Voluptas ergo non eft motio*,vtputabantnonnulli,fedtota fimul &ftatimefficitur,firiguk'fque momentis tota perdurat,vt vifio.Ha?c ex Ariftotelis ore io.de moribus Aim- pta funt. Ex quo etiam loco facile afferri ratio poteft, cur Hoiflinibus in o- pere laborando defatigatis, voiuptates minuantunvna enim ilia eft,quian&- pe aut aliquid de obiedi praeftantia proportidneque det radum fit, aut facul tas agens debilitata : cum tamen quo perfedior muneris fundio fuerit eo e- riam diuturnfor futura (it: vt qui acri oculoru acie pra?ditus eft, minus afpi- cierido defatigatur quam qui hebeti.Hinc omnia nouamagis placere fenti- miis,quodin primo illo occurfu facultas acrior atque in rem obuiam fa- da nouitate excitata propenfior fit, fuoque munere perfedius fungatur: qua) poftea cognita,remittitur, Ariftot. io.ethi.cap.4. Sed ad voluptatis naturam expifcandamredeamus,aliatantumqua?dampauca proponentes, cumha?c alibi copiofius nobis pertradanda lint. Voluptas eft ipfamet- fundio a- dioque itfuneris, vt dicebat Ariftoteles, id eft ipfamct perceptio & cognitio rei obieda?, aut expletio qua?dam facultatis , qua? illi ex perceptione libera rei fibi comienientis veluti forma qua?dam perficiens accedit, Arift.io. ethi; cap. v Vnde in fentiendo aut intelligendo confiftere dicitur non in appeten- do > prlUs enim a fenfu iucunditas 8c voluptas percipiatur oportet, quam e- mergat Digiti zed by G00gle IrlBEH- L 4% WTg& appetltio? i4 eft qun> fc&fus ad rem qiam fibi iucfidam iudicat pro- fequendam moueatur:non e*go ad appetitum fed ad fenfum voluptas refer- (ur > vt Arift.io. ethi.cap.j. in illi$ verbis tradit. Propinquiores autem funt  operarionibus voluptate*qua? inipfis exiftunt,ponit,vere Platonica funt: Ariftoteli verb idem Gaudium &La?titk eft 5 qua? tamen in genere affedionum ab eodem colloca- tur. Omnino autem ita tota ha?c res ex Ariftotelis opinione fe habet. Senfus fpeciem rci pbieda? primum percipit :qua percipit tantiim , Senfus dicitur. Quod fi res obiedaiucunda fit & conuenientiam fecumhabeat, fuauitate vo luptateque afficitur, affedus verb ea fuauitate commouetur & excitatur ad ip/am profequend nih quod Appetitio dicit habilitatem illam facultatisadfequendumvelfugiendumaliquidA Appetitus Senium ipfum adfequendumvelfugiendumhabilem : At Affedio pra?fentem iamexcita- rione & commotione dicit. Quod fi a voluptate affedio p^feda fit,primum omniu oritur Amor, mox Cupiditas, inde Spes : quod fi re aliquando potia- tur Gaudium,quod nil aliud eft (quicquidPlatonici dicat)quam quies qua?- darafacultatisappetentis. Ea qua? lia&enus diximus de nature voluptatis,ad Doloris item naturam , affedione'fque ex eo deriuatas tranfferri,contrar io tamen raodo,volumus. NuncdeDiuifiohe. Duplex eft in nobis perceptio, vna Sefus,altera Mentis^ergo &duplex voluptas.Illa Mentis cofultb in pra?- fentia pra?termittemus,copioe deeain io.ethi.aduri. Qua? Sefus eft,aut eft Naturalis aut contra natura. Naturalis ab omnibus aut faltem pluribus exo- ptatur,qubd naturam recreet reficiatque. t ha?c multiplex eft, qua?dani co- munis cundis aniraantibus alia vni duntaxat fpeciei propria. Ariftot.io.eth. cap.*. Communis eft ilia qua? ex cibo>potu,& venere bauritut*. Propria non ita perfpicua eft , aliquid tamen eft ita vni natura? vmque fpeciei cognatwn & peculiare, vt alteri commune non (it. Deledat enim queque quod naturae fuse (it aptum, vnde Heraclitus dicebat Afinos paleas magis quam aurum fe* leduros. Voluptas qua? contra naturam dicitur , 7*ethi.eu ilia a qua vniuer*- Digiti zed by G00gle *4 ETHIC OR V'M fum pene genus hominum abhor ret ,7.ethi.H multiplex efttvel enim a fla- gitiofa quadam natura & corrupta proficifcitur > qualis erat mulieris illius quam Ariftoteles fcribit, pr jegnantium vifcera folere refcindercpueroftjue* vorare. Qualis item Troglodytarum eit,qui ferpentibus vefcutur,item An- tropophagorum. Vel a confuetudinepefsima oritur, vt nonnullorum volu- ? ptas eft,euellere fibi pi1os,vngues edere: Vel ratione morbi aut animi aut cor poris nafcitur : hoc modo prjgnates fepe in quibus melancholia fucci mul- tiim retinetur,& alios melancholicos,ta carbones &gypfiim &xalce vorare auidecernimus , velutipanem. Sedpluribusiftaperfeqilihoc tempore non licet. Vniufcuiufque vero Senfus proprias voluptates Galenus proponit iii z* de fympt. caufis . Multas alias voluptatum diuifiories colligere e* Ariftbtefe liceret , quas tamen pra?termitto , quod in praf fentia ha?c dixifle fat effe pu- tauerim Jam vero facile erit cognofcere cur vulgus vitamvoluptariam adeo amplexetur.Neque enim natura? fu r excellent i am & pra?ftantiam cognitam habet vulgus : qui a primis fuse a?tatis temporibus fenfn vti folitus , nunqua fe ad vita qua? verehomiiiis eft,errgere potuit. Defaerut enimilli proba in- ftitutio , educatio, Phiiofophia? preceptor , quibus excitari pbtuiffet : Qua- propter Sefus non cohibitus,in eopaulatim vires 'maioresitipftt ; ittjue adeo vt tandem in ipfa etiam a?tate adulta principatum obtincre velit. Hitic fit Vt vulgus belluarum habitu prorfus indutus, vt inquit Trifittegiftus, non alias voluptates quadrat, quam qua? Senfibus affines funt. Imo dicebat Ariftot. in i.-Eudem. cap.*. Videt tarn multa incommoda vulgus,quibus mortalium vita * expofita eft,vt morbi,dolores,aliiq; eiuimodi>vt fi illi pptib ab ifiitio detur: -. non nafci potius quam ilia experiri velit. & Cicero in 3. Tufdqua?ftionum, inquit ,Naturam paruulos nobis igniculos dediffe , quos celeriter malis mo^ ribus,opinioriibufque deprauatis fie reftiriguimus vt nufquam poftea lumen illud natura? apparear . & Plato in Phaedone^, voliiptas (inquit) quafi clauum tenens,animumcorporiaffigitatqueconiungit,efficitque vtinfeftus cor- porea fyecie,ea putet effe vera qua? fuadet corpus. Vt verifsime illud Lucre- tii in 2.de Nat.in eos conueniat. O miferas hommuni mentes, o peftora ca?ca. Politici vero homines,&: qui a4 agendum nati funt^Hcv norem, Fere enim hie finis viw ciuili p^opoficus eft* Scd ; videtur co que quserimuslfeuior.Eft enim Honor in eo po*  this fitus qui colit, qnamin eoquicolitur. Atfiimmubd- Hum propriumquiddamefTeaugur^ipuy^quod'vix eri- , pip.ofsit Jam vero honoremeo pcrfequi Videntur , vt ere- dancfeipf6sbonose(Te. Icdqtt'e'honbre affici aprud^nd- bus qusef unt , & 3b iis quibus hbti tunt^ $: virtutis npm& ne. Perfpicuurrieftitaq;Ue& Wum quidemiudicio, vir- tutemeflemdiorem. " Sunt- Digiti zed by G00gle LIBER I. "f: Sunt qui res acutius difpiciant quam vulgus,ideoque aliquid quod non fie adeo perqulgatum & humile proline Hominis afferunt,vt Honorem,quauis & hicquoque non multumab oculis hominuta remotus fit.Sed falluntur Po- litic! dum gloriam pro extremo fine quaeriint. Nam fdelicitas cum fummum bonura fit, firmitatem ftabilitatemque habeat necefleeft, vixque,aut ne v quidexaeripi pofsit. Contra,H6nor ab iis pendet qui colunt, Idcircoque multos qui anteafummis honoribus vfi erant,in odium pbftea & infamia in- currifle , atqiie in fordibus iacuifle, audiuimus:& nunc idem multis aliis ac- cidere quotidie cernimus. Accedit eo,quod F oelicrtas per fe ipfa tantum ex- petitur>at Honorem eo perf equi fere vjdentur,vt multos quafi teftes habeat, quorum defe id dt fuis virtufcibiis iudicio credant. Quarenona pueris noa abignotis coli fe atque honore affici volunt , ftd a prudentibus & ab iis qui- bus probe cogniti funt. Vnde liquet, bos tacito quodam natura? iudicio,non Honorem , fed Virtutem quam gloria veluti vmbra corpusconfequitur, ex- petece videri. Hac Ariftoteles. Nuncfingula illuftranda funt. (Politi vero homines). Vocularum iftiufmodi Hbenter Lambini explicationem progo- no y quod ilk mihi pra?ter caeteros, earum germanam fignificationem afle- quutus videtur. In gra?coeft 6/ $-%wt4rui. Lamb.ex Cicerone id eft huma- ftitate Politi,aut ft vis etiamGenerofc Etr&re, nam fifuperiores ^77x07*- td/ habit i> funt , id eft odiofiiquod fuis commddis ton inferuientes , nihil in communis focietatisvfumconfulerepoffintrhi certe Politi (fchumanitate prapditimagisdicetur qui adioiiibtls ciiiilibus fe dedut,id eft qui in luce hac ciuilihorain&nq, focietate verfarivolurA,Ufaftribus fa&is laudabilibufq; a&ontbus, quarum teftimonium menxumque honor eft,operam dates. (Fe- reenim). Ratiohuiuslimrtantispartkula? abEiift ratio petenda eft. Nam E'smciuitatibus, nil habeatur honore maius^aut amplitudine dignius iufqne, norfpauci tameri reperti funt, & afsidue reperiuntur , qui a- honeftas amplexantur , nullahonoris cup'iditate flagrates: Vt Socra- tes, otitis pnfecepta ad hahc rem pertinentia in Apologia Platonis legantur. Sunt etiammuiti qui propter qu^fturri&emoMmentom duilibus negociis fe irnmifceant,gloria? veto & honoris nullum gufttim & fenfum habeantJn ciuitatrbus liberjs hochominum multiplex genus ad deliberandum concur- rere folet. (Sed videtur eo quern qua?rimus leuior). Id eft nonfolidum ne- Jiue ftabile vt ea qua? funt altius in terram defixa, fed flu&uans , vt ea qua? in ummo aqua? natant,&vajdedebile. (Eft enimhonor). Ratio cur Honor fit leuis jeft ,quia hori ita in nobis conftanter ha?refc,Vt eo carere no pofsimus, quinimo aliunde totiis pendet. At qua? extra nos funt nihil ad nos,ait ille.Eft vero in eorum qui colunt pot eftate, honorem dtferarit necne,vt poftea liqn'ebit. Hoc modo locus hie intelligendus eft :Nam alioquin , honor plus attert ei qurhonore afficitur,quam ei qui affkit>nam qui colitur certior fua- rum virtutum &pra?ftantia? redditur , cumqui cblit nonnifi mediocris cu~ iufdam virtutis indicium pribeat, ii Ithet. cap: $: Itein qur colitur augetur beneuolenttahoxnfniliTn,' quod maximal b^um eft, qtiiVericolit eximii i- (hus boning ita ^articepsefficitur. IniKiVtaiidcttiiucuiidifsimaadio in- Digitized by Google  ET'HICORVM generatur,ideft virtutumfuarum contemplatio, in his non iten^quanuis ad cos honeftas ipfa a&ianis accedat, qua augentur. Eft etia, vt ad rem redearn* Honor valde tnitabilis,qui a yulgi fauore (quo nihil inftabilius) pedere po- tifsimum vacatur. Item quia accidunt perfaepe cafus qui homines debitis honoribus fpoliare poffunt, Ira principum , jnimicitia potentiorum, aut in- fimorum,vel verboforum, amifsio opum,Cckas, furditas, calami t as aliqua infignis, aut er ratio vel propria vel confanguineorum. Multaextat exempla cum Vetera turn nouajiominum qui infqualore& fordibus vixerunt, cum tamen antea apud Ciues fuos & alios in fummo honore manfilTcnt. Quoties Mithridates regno pulfusj Annibal quoties dignitatem fuam& vulgi fauo- rcm amifit? Alcibiades item modo domi glonof us,raod6 exul in fordibus vi- xit? Sed iftameminiife forte fuperuacaneura eft. (At furamumbonum pro- prium quoddam effe auguramur), & quod vix eripi pofsit)* In Greco ver- bumillud(auguramur)eft/LtttyT6i/ofd*,quQytitur Ariftoteles, quiaindefi- nitione Effentiaji Foelicitatis vt poftca dicemus conueniunt omnes : Qua? eft vt fit Bonumperfe&u quod fatis eft homini ; Jn alia vero qua? caufam affert, vnd^que cognofci pofsit, Foelicitatem quid ftabile & conftans effe, maxime funt inter fe difcrepantes hominumopiniones:Idcir,c6que coiedura potiu* fciuntalu, Foelicitatem effe bonuni quoddam perfe&um & ftabile, quanx fcientia: tunc vero manifefto pognofcetur cum caufa foelicitatis, efficient erit expofita. (Per,fpiuqn> eftitaque);. Dubitat D.jMartyr, qui fieri pot? fit vt Ariftoteles4ixerit Ppliticum,hoijorein pro fine quaerere, cuj&hic con- tra concludar. Honorem virtutis nomine ah eo exoptarL Refpondet 9 Ar ifto 7 telem hancipfam caufam quapfiuifle&occafionem fumpfi^fle eorum sonfu- tandorum, quanempe eos a fejpfis difcrepare oftenderet, quod in eo qui fa. - jpiens yult haberi turpifsimum eft,. Sed addamus^iioti omne^ f Politico?virm- jis faciem & formam pulcherrjraam atque exf ellente^u oculis ajainni cerne^ re potuiffe>.quanius,oxnnps tafito quodam iudicio & aaturae monito, in vir- *utem ferrentur. Atqui dices^ jnuki Politici fuerunt atque extant qui excel- lenti ingenio pra>diti Virtutis pul(:hritudinem pptuerut infpice^e: Refponw deo , eos virtutem pro fini ftaxuere noluiffe, quod in ea aliquid ad fqelicita- tisabfolutioaeradefiderariirognofcerent. Hop in loco D. Martyr multa de Honore agit. Nobis ergo liceat quoque,paucis de eadem re in hunc mpdum dicere ex Ariftot. in i. Rhef.cap.f.Honor eft figaum. gloria? , ex plurimis in alios mentis cpmparat^ Quo iu lopo imprimis aniinaduert-atur Ariftotelerac' omninodifa-imeapofuiffeinte^^ /aim antea Exiftitnatipneni iejinierat, quod effet Judiciuin bpminum de vir- tute alicuius. Eft ergo prppirie honor P id quod iboha exidirnatipne profit ,cifatur, velutiabEffedp$igaum:quanqu^yincentiusMadius Summus; noftraa?tatePhilofophus v in oratioue de cognitionis praeftantia docuerit, jrerum, fincerum & foKdum honorem id effe, quod nos bona? exiftimationis nomine appellanius, id eft poffeftionem animorum hominum,beneficio vir- tutis partam: iftaver^qu^ Z / "" ^ * ' ' """ : " ^ "... detuc Digiti zed by G00gle LI BE It I. if detur ftabiGri pofleAriftbtelis teftimonio qui in 4. ethiica 3. Honoremrem maximam vocar. atqui ccrteaperire caput , genua fledere, ipfa perle mini- mum quid funt : vere magnu eft, amnios hominum pofsidere,& amari,quod lis accidere folet de quorum virtutibus & beneficetia bona in animis homi- num opinio concepta eft. HincPlutarchusinPoliudsaliosJionores, vulgi bonores vocat, ilium verb folidum & verum,Gratiam nempe, qua? beneuo~* kntia hominum continetur. Quod fi vnum alteri copules, id eft bonam exi- ftimationem (ignis externis, tertiani Honoris fignificationem habebis. Sit i- ntur Honos , vt diximus, Sig&um opinionis de illius qui colitur bonitate & beneficetia in animo colentis tiocepta:Inqua definitione tarn caufa qiiam ef- fedus comprehendkur. Ef ficiens feft ex parte colentis bona opinio , ex parte eius qui colitur Bonitas & Beneficeti&Forma eft ipiius adionis externa? for- mula;Finis declaratio opinionis noft rap de virtute aut de adionibus virtutem conftituentibus,eius ad quern honor defertur , Materia in qua ineft ipfemet colens habetur, illius enim adio eft.Ex quo dicebat Ariftot.Honorem in ho- noranteporius quam in honorato efle , vt contra dici folet, Gloriam , magi* in eo qui colitur habere : vocam aUtem Gloriam lucem illam qua? in aliquo ex fcona illius famahonoribufque ineum collatis,exoritur:vocant (inquam) quoniamfivoce Ariftotelis fpedemus qua? eft &&/* aliud quid fignificare vidctur, vt liquet ex iis verbis c&f.priim Rhet.Xe/fcgict SJ)W \&i ymrw rau- Jhum v0BA*^*Ked>i to/St* it t%Ht ou Wmf fym*nu& 0/ TtohKot > $ oi ky&$o)$ oi t&rtfAOi. Hoc nos fupra bonam exift tmationem voGauumis*a qua honos pro* ficilcitur. Et Cicer.ettam vocat Gloriam , Illuftrem & peruufgatam faraam rede fadorum & magnorura velin fuos ciues vel in Remp. vel in omne ge- nus hominum. Quod item fi veru fit*Gloria hon ft mper virtutem fequere- tur, vt illi dicunt , aim id omne confequi pofsi t , quod vel a multis vel a bo- nis,vel a fapietibus exoptetur.Sed procuUubio locus Hie i.ca.Rhet. ad Alex, priori etia definitioni fauere videtur* \s vero eft. Honefta funt,e* quibus 'Caputaperire. Inter hos honores ille exceffit,qui ad honores quos Deo adhibemus propius accedunn Hiacftmoiioiiuiilisomittsdebeamw^ * ciu Digitized by VjOOQIC * ETHICOHVM gtfteatushondf $ft. RederrfponderifolctjMajiftratiinihonoremeflfe fed non omnino : quanuis enimcum Magiftratum alicm coramitttmus, declara- mus noftram de eo bonamopinionem, tamen aliquidab eo nos velle , raagis fignificamus,nimirum vt leges feruet,ius dicat ,puf>licas & priuatas vrgetf  tefque curas : aecnon paternum pro nobis deque rebus aoftrispatrociniuia fufcipiat, difficultates quafcunque vel etiam acrumnofes ac periculoruna plenas(fi opus fit)pro falute noftra fubeat>& in furama vt pro nobis vigilet. Pro quibus poftea rebus, honorem & reuerentiam debitam illi retribuiinus. Ex quibus cognofici poteft, Honoremaon minus vinutis premium dici pro prieabAriftotelepotuifle,quamLaudera, quodtamen Mirandulanus ne- gauit. Eft autem Laus tefte Ariftotele, i. Rhetxap ?.oratio qua? virtutis ma- gnitudinem explicat : quod ipfum honoris partibus ex Ariffotelis Fententia iupraadnumeratumeft. Carter um quid Laus fit ,quidEncomiu> quid item y qua continet a> morem , amari autem cum per fe optabile eft , turn etiam quia qui eft homi* ' numbeneuolentia munitus, multapra?terea,vt tumultus coprimere,feditio- r ' Res fedare aliaqjhuiufmodifingulariaHominu&Reip.comoda poteft af- ferre8.Ethi. cap.8. Secunda, qua Dominium fclmperiumfecum affert,t. Rhet.cap.it. Regriare autem fuauifsima res eft, atqui pra?ditum effe fapie- * tia,Regium eft, Ariftot. ibidem. Tertia,quamemoriam hominispoft mor* iemornat,id 1 eftilliimmortalitatemComparat,i.Rhet.cap.9.Alia?ad h as fa- cile referri poffunt. Atquc hanc fortafle quifpiam vitas Ciuilis fincm efle (tar tuerit , fed ea quoque miiius perfe&a videatur. Fieri nan- que poteft vt qui virtute fit praditus, dormiat* autm tota vita nihil agat,& pneterea maximis in malis & calamkati- ' bus verfetur.Eum autem qui ita viuat,nemo in beatis nu- nterauerit>ni(;quiThefimtucrivelit. Aede hisquidem fatis.Nam de eis copiofe diximus in Encycliis '.[ , Cum viitutemnemoPohna valetudo & roW , & pulchritu- do,& fenfuii integritas , Item nobilitas,diuitia? Jionor^propinquorii & ami- corum copia, qua? funt veluti inftrumeta ad a&iones virtuti cogruentes exer cendas. Fundamentum buius exigentia? inde fumitur , quia vt infra patebit, nihil aliudFoelicitas eft quam a&io animi a ratione prfe&a,Ratio aute turn in mente veluti in propria arce reperitur , turn appetitui comunicatur : Er- go Foelicitas tarn Mentis quam appetitus a&io erit, modo vtraq; animi pars virrute perficiatur : Virtus Mentis qua reliquis anima? facultatibus confulk, Pru& dormiat,id eft nihil agat, & prarterea maximis in malis & ca- lamitatibus in tota vita verfetur , non pofle in beatis numerarn Qua? omnia inferius planius cognofcentur. (Qui virtute fit pra?ditus), id eft habitu vir- tutis. (dormiat). nihil agat: Quare fruftra hie de Saxnno quid fit & qualis difputaturiEoelicemnanque Aritioteles no negaret Somno Aium pofle tem- pus dare , quemadmodum & cibo 8c potui , vt foelix efle poflet. (Thefim). Non intelligit altera fpeciem principii immediate de qua i.poft.analv. fed Problematis genus illud quo in hunc modum i.Top.cap.9.defintuit.$s*K eft Sententia alicuius viri in Philofophia clari,a communi hominum iudicio a- liena, vt ifta , qua? fuit Antifthenis , Non licet contradicere : & altera Hera- diti 4.metaphy.Omnia in cotineti motu verfari. Alias ifta 7* q^p'Jfcgctiui- cupantur, Cicerone etiam tefte > qui in fuisTaradoxis initio dicit 3 idem efle fibi *$fJbZoy , quod Scholis StTiKov. Has Thefes ferraonis j>otius 8c diftm- tationis gratia in medium proferri, videtur vefle Ariftot.quam quia ha fen- tiant j qui illas tuentur. i.phy.cont.io. Ex quo loco collige prtm6,cur The- fes problematis diale&icis adnumerari voluerit : collige fecundo quomodo Effata quanuts per fe nota dicantur , ab Antiquis tamen negata fuerint , ore nempe non corde, 4,metaphy. 9. p.pofter. if. Hoc itaque modo Thefes tue- ri illi proprie dicentur , qui aut fua > aut amicorum Dogmata 7 cum fibi male e.iiL Digiti zed by G00gle ^ ETHIC OR VM confciifint, fcrmoms am dif^utatidnis vel etiaitt exiftimatfonis ttiendat gratia defendant. ( Ac de his quidem fatis:nam de eis copiofe in Encyclii* diximas). Ne exiftimes particulam illam stfe* //& Toirav^d ea qua? de vittotc dixerat abfolute referri. De virtute nanque item de foelicitate itfque etiam qua? in foelicitate exiguntur:6Vnumfortunatus an infortunatusFoelix efle debeat , i>&vw hifce in libris agere debuit, atque egit , non alibi.Refpiciunt itaque ad Thefes iftiufmodi cum ad hanc praefentem tra&ationem , turn ad alias pertinerites, difputatas. Encyclia vero ea fuiffe qua? Euftratius &Tho- mas affirmant) nullus ampliuseruditusexiftimabit, certum nempe Car- minum genus, in feipfum recurrehs.Deceptus fortaffe Euftratius fuit verbis quibufdamAriftbt. i.po'l.analy.cap.*. Minus quoqueaffentiendumiis efle arbitror, qui hoc nomine , alterum fcriptorum Ariilotel . genus , nimirum IZamejuoDf intelligi oportere, putant : Pnmum enim,diuerfa nomina funt,.& nomen Encyclii peculiare aliquid defignat:deinde locum quern ex Simplicio in i. caeli com.97. adducunt, nihil illis fauere certifsimum eft, ( grauate h Exoterica tame fcripta ab Encydiis diuerfa tuiflfe omnino iudico. Sim iifca, fi placet,ea difputationum genera qua? in Topicis ca.t. Ariftoteles yjpvtt&j&f vocat.No- minis vocem fequor, qua? Circulum & Coronam adfignificat:pra?terea veri.  quibus earn infirmarent, & confirmarent. Extant etiam tales Ariftote- *  lis libri & Theophrafti, in quibus in vtramque partem difputatur.Sint ergo Encyclia libn in quibus difputationes devariis rebus in corona multorum Sapientum habita?,exercitationis gratia defcripta? erant. Lubricum iudicium eft de re,nobis & fenfu & ratione ignota, pra?tereaque fere fuperuacaneum: cum nthil ad noftra lia?c > certa huius rei notitia conducat. ' 1 Tertium vita: genus eft quod inrerum contemplacio- necernicu^quod deinceps confiderabimus. Hoc in loco Euftratius errauit, quod per Genus vita? contemplantis,eam tantum intelligi vitam putauerit , cui contemplatio pro fini proponitur , de qua in decimo libro , fermo futurus eft. Errauit inquam, quia itadicens non habet amplius in quo vita? genere , a&iones honeftas collocare pofsit. Dici poflfet pro EuftratiojAgeritem vitam ad contemplantem referri , ad hanc e- nim ilia tendit, prudentefque efficjmur, vt fedatis & compjefsis affe&ioni- bustotiinSaptentiam incumbere valeamus , Dici inquam iftud poffet,nifi Euftratius , diferte declaraffet , fe illud vita? genus hoc in loco intelligere quod affe&ionuro expers eft, Etenim dura cotemplamur,mente a fenfu exol- uentes Digitized by VjOOQ IC * LI BJEtBt L] * ft entes,& auafi e corpora euplantes, ab appetitu certe,& affe&ionum tumul- tu ferme Jiberi, raentibus cadeliibus, quarum vita intelligentia eft> fimillimi euadimus. Quodipfum Plato vpcat Modern commentari. At Homo ad age- dura conuerfus, in affe&ipnibu$ moderandis,cuftodiendbque appetitu totuj occupatuseft. (^anuis.enim^ffe&iones minui pofsint, non tamen donee fenfus in homine ent,id eft. donee homo in terris aget,ill# funditus extirpa- n poterunt: fednecdttKnt,cumCiuili virtutem^Philofo-* phico prudentiam,nomine Prudentif videlicet Sapientiam cople&ens,queV admodumalibi quoque Yt in $.fec. probl.9. quarens cur Artifices quida im~ probts raoribus maiorem partem efle foleant , Sapientia? vocabulo Pruden- uam^omplexuseiK.Sed oritur hoc in loco non con tenuxenda qua?ftio, Cur; nempe, fi Ariftoteles fupra dixit,Ciuili honorem pro fini efle propofitum,in Eudemicis poftea dicat Ciuilem pro fine virtutem quaereretFacile eft refpo- dere , fi dicamus Ariftotelem in Eudemicis , non de omnibus Ciuilibus:, fed dequibufdamtanturaacutioribus menteqi &ingenioexcelletibus,qui pay- ciadmodumfunt,fuifleloquutum: Supra verodeCiuilibus omnibus inge- nere~, qui quanuis honorem virtuti gratia exoptarent 5 id tamen non animad- uertebant , quia videlicet vinutis pulchritudine' \i\ poflent agnofcere.Hoc eUdo ex verbis Ariftotelis in i.illp cap. cum ita loquitur. Sed denominatio " ifta non omnibus Ciuilibus conuen.it : nam nee reueraciuilesfunt, qui ho- " neftasper (eadionesexpetunt^curnplerique aliihabendi Audio, &diui- " tiarum gratia vitam eiufmpdi capeffinf . Sed expritur ftatijn alia ex hoc re- " fponfp, & m^gis etiam ardua dubitatio*I)ifftum eft enim fupra, Ciuiles qui- dera aliquot cognouifie formam & excellentiam virtutis a illamque pro fine pofuuTe , interna tamen in w quoque ?j&]uifi defujerari, A&ionem nempe i- pfara,(huc enim ilia verba Arittotelis fpe&ant > y wSu/Jitt tX*7*Tb/)iftTLuJ). Atquinonhabitum,(edafcelicem dirit oportsre * Cinico/itra f>hj fa&Uces beaftique yifjerentu^  qui iuftis honeftiique aftionibus * lnjcurnbeJftQti, di.Uina^evaliqua content * platione part iciparent. His verbis vitam Ciuilem , & cpntemplantem ab A- riftotcledefcribf,intuentiani^cedentia& cpnfequcntia illius capitis mani- fcfto paterepoterit. Accedit eo, Ariftotelem ibidem Ciuili in genere^pro fi-r ninon honorem, fed dmitias propofitas eflVdi^re.Dica quod fen tio 3 qnan- quan^fateor )in hac pone r^^ptorem al^quem defi^ar^n: fupra Arffto^ Digitized by VjOOQ IC ji ETI CHORUM teles non in eo folo coarguit ponentes virtutem efle fummdm bonum , quod in adione no facilitate & habitu f oelicitas fita fit , veriim in eo quoque,qi*6d quanuis a&io ex virtute prtmam folicitatis pars fit , exigit ta&en fecun- darias illas partes & inftrumend, de quibus fupra mentionem fecimus,pro- indeque dicebat , Homine egeftate &rcalamitatibus grauatum, foelicem di- ci non pofle:qua in re a Zenone & Stoicis Peripateticos difcrepare antea di- ximus , & inferius quoque pluribus dechrabimus. Ad aliud quid refpodeam prorfus nefcio, nih velimus diuinare , Ciuiles Eudemicos,diuittas honori* caufacupere:Nam diuitia? rerumque plurimarum copia & opes , & pote- tia , eo fere pertinent, vt horiorentur qui ipfis pol'cnt illiTque cumulandis inhiant. Annotetur hoc in loco, Ariftotclem Ciuilis nomine plerunque fuif- fe abufum.(Deincej>s confiderabimus)* a ca.7.vfque zdi J.huius libri, & dc^ cimiacap. tf.vfquead*. i Vita vero quaeftuofa, violent* eft:& conftat diuitias noa efle iliud bonum quod quaerimus. Suntetiim ex boriorum vtilium numero , & aliorum gratia.Quapropter ea potius qu fupra expofuimus, fines quis effe exiftimauerit , pro- pter fe enim adamantur. Veramtamen ne ilia quide fune, quanuis multx rationcs ad hoc oftendendum allatxfint- Sedhaecmifla faciamiisi Celebre admodum hoc vit* genus tempore Ariftotelis erat , & noftro hoc feculo celeberrimunfclnuafit auri fames non modo Plebem, fed CtuiJes: -atque vtinam non arcem etiam ipfam,id eft Philofophiam inuafiflet. Quare & de ea aliquid Ariftoteli dicendum ftiit. Quod fi quis de me petat, ad quod nam trium yit* generum hare quaeftuaria referri propfie bporteat:Re(pon- debo,Diuitiax&opes non aliarii obcaufam expert, quamVtfaciliusvitap commoda voluptetefque confequartwr.-. Honoriscefte (quod ftfpra nos di- uinauimus)noninulta in iis comparandis ratio habetur. Teftis fit nobis Py- thagoras,qui vulgi fiaeni diuitias & opes efle dixit,cui tatnen Ariftoteles vo- luptatem pro fine afsfgnauit , quafi non multum yoluptas & diuitia? inter Cs differre&t. HincillaHoratii: v ' w ' Nefcisquidvdeatnummiis,quemprarbeatvfum: ^ Panisematurjolusjvinifexeariusiiadde ,> Queis humana fibi doleat Natura negatis. Diuitiae itaque commodorum yita? gram exoptantur , id eft cibi , potus y ve- " ftium, Hgnarum,fuppelie&ills 3 domus,-famulorum, anciilarum, equorum a- micorum, raedicorura, medicameiitorum, ornamentorum,y iridariorum,a- lidrumque eiufmodi ad decorum y oluptat^rague peftinentiunvVnde etiam liquet, in Diuitiis non efle illud bonum quod quae rimus pofitum r cum non ver e bonaTmt,fed bona vtfl duntaxat,id eft propter aliud eXpetenda. ( Vi- ta yero ^uftfa^^ii(^^ Semper ab ^tempore, quo Ariftpcelica . .._ _, . . ..... . ^^ Digiti zed by G00gle tI%EH f; # brc pr&cepta turn EtWeatum Potitica conqmrere # expendere ccepi, tudi- dkaui locum hunc alto raodo efleexpKcandum quamEu^ratiuscefeat: Ipfe cairn voluit Artem hanopecuniarum parandarum idcifco violentara diet, quia no fine vi aut vibtentia quadam in imbecillior^s illata paretur 5 ac fi om- tiis peCuniaria art yiotentta iftiufmodi exerceretunquod fane falfum eft.Sed rem plaaiiw exponaraus. Qua? nos fiiperius enuraerauimus ad commoda vi- ta? pertineotia, Ariftoteles vnico nomine Poifefsionem fiue Kivtnv nuncupa- ret. Duoautemiftud nomenfignificat:nam&resomnesquas pofsidemus, puta fundos,pecus,naues, & reliqua huiufmodi , qua? iam babemus 3c noftri domiaii funtjSecudo vero res quas nondum quidem pofsidemus, fed acqui- rimuaquafignificationeidjemfignificat^ di vero duplex genus eft , vnum quod fecundum naturam fife alteram quod non fecundum naturam, fed artem potius peritiamque. Arift. i.pol.cap.7. Ilia dicitur Secundum naturam quae abipfa natura omnibus data videtur ob vinr indigentiam,qua?que iufta eft , mitis & pia, non qua?rens ab hominibus TolentibuS) non extorquens a nolentibus , & id qua?rens quo tantumodo vti vulti.oecon.capi.Ha?c multiplex eft,Nam & Paftoralis, & pra?datoria qua? 4 nacura eft vt venatoria 3c pil'catoria: & harum omnium ex cellentior Agri- cultural i.oecon. cap A.i.pol.cap.*. & fexto pdl.cfap.4. Quae vef 6 arte 8c pe- ritta fit, non ex proprio vfu tei procedit, fed ex permutatione qua? propr ius rei vfus nop Cenfetur. Ha?c item duplex eft,qua?dam natura? non repugnans, qua?dam vero omnino violeiita. Qua? natura? non repugiiat , in commutada re pro re confiftit:alia nanqtie pro aliis dare,& recipere , vt triticum pro vi- no,vinum pro Carnibus, carnes 3c alia pro hna , pro veftibus, opus fuit,cum $lii plura quam opus fit, alii habeant pauciora, i.pol. tf. Atqui , oportuit ali- quado a remotioribus regionibus auxilia qua? rere, importando ea quibus U- laru MK0I9 indigebant, & exportado ilia quibus abundabantmon facile aute & fine incommodo multoque difpeadto, fingul? merces pro mercibus dad# aut accipiendt deferri potefant,quare ex hac fpecie acquifitionisindu&a eft pecuniaria commutatio: inuento nanque,percuffo & oblignato nnmmo , qui ponder e 3c quant itate definitus, atque ex materia aliqua multi pretii confla- tus cflet, commodeque ad remotiores regiones ferri,ab iifdemque exporta- ri poffet,pecuniam pro re dari #que accipi coeptum eft. At Hominum ma- lkia ab vlii nacuraii nummorum 1 poftea omnino deflexit : Voluerunt enim, nummo nummum non rem parere,jd eft, Humfois ad focnus feu nummorum foeturara vi;Qua? arscum vfum nfcrami peruertat , &noc ex iis qua? natura paret, fedex hoobnibus^ ipfisiacqukatstranflatitja, adulterina, improbanda, iUaudabiiis,.praterpatt]ram,odto^ fidendarumcupiditas infinita fit, ab Ariftotele cenfetur , 1. pol.cap.7. & hoc in loco violenta. Nequemiretur aliquis>cur Ariftoteles de diuitiis loquens* foliim de Nummularia fermonem facere videatur,quara et iain vt violentaul damnatrNam vt ait idem i.pol.cap,*. Diuitias pleruoque rionunt efle , mujL titudinera nummorum **ft 7**fb* mvr 1$) rbai ^u&wmdt^ 3^ rtfi n&im*J*&t* (Sunt eaimerbcinorum^t^ txmi diuideadira* Digiti zed by G00gle 74 ETHICO&VM cio a Platone in u 4e JLep.& in Kutyden^sab^iiW^it^^ni^^ca.}. x* u4em.cap.4.& hoc eodemlibro cap.*.& ii. propofna. Nobis ergo ItfC vo- ce huius contcxtus admoniti, id muaus incumbercvidcturMy t Zhbmww in&rius fuis quibufdamlocis perfequi opprtebit : quare ne ide repeti a nobis fruftra de-: treat, ab hoc munere in prxientia fuperfederefatiuserit> Tantum inpra?- fentia afTeram diuifionem quandam ex priori Eudemico cap. 4. defumptam, . quod ilia quanuis ad moralem tra&ationem non multum pertineat i non ta- men adeo peruulg^ta eft, vc omnibus nota atque perfpicua fitjquare hoc fal- tem nomine occaiionepraefente non omktpnda. Bona aut fun t ' T '*&%*&> id eft fub actio- nem xadentia, aut quap motu acquirunt ir,vt ait idem Arift.. Et harci fijnt velpertinentia. adHominem vt Foelicitas quae vela&ione, vel contemphtione comparatur . eft autem adio & contepfatio Mo tus impropric - acccptus. ad prarftantio- ra nomine. vt finis corporum carieftium : qua? ad fuum.fioeaau. non perueniunt nifimotu^&illo etiamproprie dido. amplexantur,retinentur, foucntur : Q^i vero fe iiudiis r^onarum artium tradunt,fi auro careant, nihiliprorfus habentur.Eit Profeflbrjeil Do&or, a- periaturergoillovifo jCapuijialutetur^qiadranteetiam fi quando maxime opus fit iuuetunHaec illi fat eitox t tera iis a quibus ahud quid pra ter verba, & bene viuendi praeceptahauriri poteft , reddenda funt. In hunc modern 3- d ilter ma qu?dam Mercatorum id etl diuitum hominum fpecies, no. ro hoc feculo loquitur, qua? hoc vno beata cenfenda eft, quod non lent it fe effe roil exam: Q^idenimillomiferius qui Temper anxius &follicitus maneat, nodes diefq-, torqueatur? qui multa tmo omnia praua admittit, vt cupidita- tem infatiabile expleat: qui accumtilandis pecuniis totus deditus,veroru bo- norumprorfus oMitus fidre&e Horatius; -Horum Semper ego optarim pauper rimus effe konorum. Carter um dubitabit aliquis. Si neque voluptates corporis deque diuitia?, nc- que opes , neque honores , fines hominis iunr.vt Arifloteles oftendit,qua rationed Veritas illius propofitionis initio libn pofita? conft are poterit 1 Bo- num(videlicet)ideflequodomnes imo pmnia appetunt , Bonumque id eft Deum ( kaenim nos interpnetati fumus ) omnia appetere \ Refpondeo. Quemadmodum elementa , cum ad propria & fua loca feruntur , ad benum /bum feruntur,id e*'t Deum ipfum, qui omnis bonitatis fon s eft 3 & fi ipfa aut booum aut Deum, a fe expeti non animaduertant: Ita,homines illi qui in di- tiitiis, opibus, honoribus hominis bonum fitum effe putant, idcircoque om- ui ftudio ilia fibi comparant , Deum quaerunt, Deum fibi comparare ftuderit, quanuis id non animaduertant , nihil enim bonum eft , nifi quia in illo boni- tatis diuina^ radius interlucet. Falluntur tamen homines i ft iui modi, quod vrnbram ac fane tenuem boni fequantur , non verum ac folidum bonum ri~ uulofque fe&antur , non ipfum fontem adeunt , ciim commode poffint:pro- indeque ab Ariftotele & ab aliis merito reprehendi poffunt ac debent. ' c a p v T VI, Vniuerfurn autcm bonum confiderarc,& quo modo di- catur, quaerere fortafle praftactametfi nobis hxequx- ftiograuis (it futura,proptcrea quod nobis amici iut iiqui Ideas incroduxerunt. Atqui oportere fortafle & pat efle videatur,, veritatis conferuandac caufa, vcl etiam noftra i- plbrum decreca euertere>& prafemm Philofopbos*Nam Digitized by Google H ETHICORVM cum vcriquc chad fint> turn pium eft,amici$ anriquiore/n habere veritat em. Longam orationem ? & librum feparatum ipfa per fe expeter# tra&atio de Ideis Socraticis Platbnicifve, ab Ariftotele hoc in loco inftituta:non quia (vtmultidicunt)difficilefitintueninquo Platonem Ariftoteles coarguat, Sed quia Plato ita fibi parum conftans fuifle in re hac vifus fit, ( hoc fiat illi peculiare vitiura in phyficis omnibus pema&andis : nan\de moraiibus, 14 eft virtutibus & vitiis omninoque de bonis rebus & nulis copiofe & accu- rate, de Diuinis praeterea, plane diuinitus fcripfit ) vt Interpretes primarii quales fuerunt Proclus>Simplicius, Euftratius,D. Auguftinus,Scotus 3 & alii compluresconatifuerint oftendere, Aut Platonem re&e de hac refenfifle* Aut etiam eandem fentcntiaiu de Ideis Ariftotelem habere cogi ^quam Plato habuerit. Hinc poftea ilia in quibufdam Scholis impudenter di turn, de nominibus & appellationibus Idearum >de veritate earundum , de ocea- Digiti zed by G00gle ccafione ilbrHmconOirucnclarum 5 de loeis iff quibus Plafo eai maaifeft o introduxerit ,& de its Philofofophis qui ipfuitif pof lea fequuti funt agere de- creuir Deinceps explkare * quid ill hac re fenfetit Ariftotel. &r quibus in lo- cis Platonis Ideas tra&are coafutareque potuerit. Ha?c fibreuifsime(verif- fime tamen ) explicuero, fat interprets Ethici munerc fundus effe videbor, id eft aditum patefecifle ad ea magis percipienda qua? Ariftot. in hoc capite Autoribusldearum obikere voluit. Qua in re,prudentiamPorphyrii in fua logica inftitutione agnofcere licet, qui de vniuerfalibus agens , qua?ftionem hanc de Ida?is.fe velle de induftr iz pf a?terire teftatus eft , quod magna & ar- duaqua?ftio ilfaefTet,&maiore confideratione egeret. Aliter quidem D. Martyri noftro faciuaduro vifum eft, Cuius tamen veftigia in pra?fentia fe- 3ui non decere exiftimo.Sed pra?ftemus iam tandem quod polliciti fumus.I- ea? vox &d T9v   iam non potuit Plato , fpecies illas per fe fubfiftentes , a rebufque feiunftas , caufas, 3c exemplariahaec noftratia informantianuncu-r pare,nam fequeretur Deum h^c omnia informare,quod eft abfurdifsimunr. Autfiaequiorfententia Platonis de hac re fuiflet , Ideas Ariftoteles adeoa- criter oppugnare tot in locis noluiffet >neq; e^s Ti^-najMmtM eft moftra aut inonftruofa praludia nominare aufus effet,qui in n. metaphy. libentifsime fatetur ordine qui in hac vniuerfitate fpe&atur no per fe efle, fed ab eo pen- derequiinprimoopificeeft,quemadmodumordoexercitus non per feefTe dicitur,fedabeopendere, qui eft in Imperatore. Et Auerroes quoque qui multis in locis has Ideas reprobauit, fateretur libentifsime , Formam pfimi Mouentis effequodammodoformasomnes,ii.roet.i8.&i4. Qupdii form*. iHae non idemfint quod fubftantia 3c NaturaDei,iamDeus coagmentatus e- rit: At fint in Mente ilia prima, feu Filio,feu fimulachro DeiiDeus ergo extra fe Sc fubftatiam fuam aliquid habebit quod intueatur, 3c quod illi vicem ge- rat exempli rerum procreandarum : quod quam fit abfurdum patet * nifi ve- limus Deum noftrum alicuius perfe&ionis expertem fingere. Iam etia 9 fub- ftantiaDei varia & quad diftin&is 3c infinitis imaginibus, res diuerfas refe- rent ibus pi6U effet ; Item mutabilis, quandoquidem fpecies , quae referebat antea,puta Vere,rofam exiftere,hyberno tempore illam deletam effe referet.i Quare con cludamus necefle eft, firationesAriilotelis tot in locis , tantique .. momenti 3c roboris aduerfus iftas chymeras Platonis propofitjas fpe&emus, , nil aliudPlatone idea? nomine defignaflfe credere nos cogi.quam quodPlri 7i loponus inquit, formam nempe incprpoream, nare$, manus,& pedes inCor- . poreos (fi hominis Idea effe fumatur)habenjemi& per fefe fubfiftentem, a4 , quamrefpiciens opifex veluti ad exemplar , hos homines qui funt hie apud . nos procrearet. Ha?c quod nimis craffa fint,Platoni tribuere nefas effe alicui  videbiturtdicamtamencum Ariftot.j.metaphy.iS.Iftaquidem Platonem non dicere,fed ifta Platonem dicere voluifle, H^rum autem Icfctagum finge^ j darum anfam duae caufa? pracipua? Platoni praebuerunt. Videlicet,Rerii im*? , gularu generatio,earumq; Scietia:Et Generatio quidem.Quoniam yt Artifex v xxemplum format applicanda? materiei animo prius concipiat neceffeefl* .; quam agat , ita primum opificem quern S*m%w>v appellate, Ideas illas natu- rafque leparatas rerum fenfilium intueri oportet , fi confulte prudent erquc opus fuum efficere debeat: omttto alias ad generationem pertinentes caufas qua? pro Platone poflunt adduci, illas enim aliunde pet tin prafentia cupio, vt ex Auer.7.met.com.ji.& n. eiufdem traeireobnoxfa>Bflentias Hlas pofuit ,no qua? in Indiufduis ipfis muta biiibus,(qui eoim fieri poflet vt ipfa? quoq*, hoc modo no murabiles eflend ) fed extra res iRdiuiduaque,feorfimfubfifterent.Locaver6 in quibusdehifcc Ideis Plato meroinit,ifta funt :Timeus, Parmenides. Phedrus , Epinomides, Htppias de pulchro. Qui vero aut Platoae prorfus tueri in hac re volueruitt, . aui Ariftotelem cum illo conciiiare conati fiint, rationefq; multas pro vtra- que parte attulerunt, funt,Si rianus, Iarflblicus,Plotinus , Puoclus, p rarfertim in comment.Timaei, Alcinous,Olympiodorus, Ammonius,Alexader, Themi ftus>SimpliciusJD.Auguftinus & Scotus. Nunc ad Anflotelis fententiam ve- rioreni, venio:Qui neque generationis neque fcientia? gratia Ideas ifias co- mkufcinosdebercputans,pximometaphy.ai5.c6t. vfqueadjf. tertioeiuf- dem tr4d.cot.18.ite feptimo a conMo. vfque ad 47: item 13. itictaphy iribus capitibuSjPlatonis dogma op pugnat. Phyfiologicorum vet % librorum fere aullus eft> in quo alitjmd aduerfus idem non proponatur . Analy tici item li- bri aliquideiufmodi in Platonem habent. Poftremo Mojales, tarn qui Nico- machi,quimquiEudemi&Magnorum nomine infcripti funt , fuas etiara reprrfienfiones Platonicas obttnuerunt : vt fere nulla t radatio ab Ar ift otele initituta fit > in qua non aliquid ad hafce Ideas euertendas accommodum re- pe riatur. Devniuerfalibus autem ipfis qua? Mente percipiuntur,ha>c Ariflo- tclis feotentia/uit.Mentemnoftram ( videlket)qu ad omnia intelligenda paratifsimaeft>iatelHgf r^ rerumforjnas & fpecies accipiendo : Formas ve- rqiftas.in mente fieri &4>riri , cum pries non eflenr : Fieri inquam a Mente Efficients luroifii* ipfius vtefficaciaqueex rcbjusfingulis quarextra mentcra funt * abftrahendo fegregandoque : Ita vt quod antea fingulare erat , & ma* teriasuBmerfura , id jnentequafi materia? expers ,-& vniuerfalecuadat. Ma- teriam in qua voiuerfalta ifta a Mente agete elaborata recjpiunrur, Mentem poteftate, dk 9 quam ab Agents rexion diiferre alias oftendimus. Locum au- tem > io quo fubfiftuit Vnon^alium quam fingularia ipfa ftatuit , AEterna ve- ro per feeflevpk>quateniisnempe fimul tota, id eft fecuftdugnooroes fuas fubipdas partes , oriri aut interirenequeunt : fed per accidens tantum inte- rkui obnoxia dici, qua videlicet , per continentem partium fubiedarum fuc eefsionem fiunt, interaintque, i. de ortu & int. 53. Nomen non aliud fortita funt^uimitt ^3Aov id eft vniuerfaiia demulti? fiue poftmultarproqua denominatione Ainmoniusjn prxfatione in Porpliyrium confulatur.Potuit autem Arift.comra Platonemldeas introducentem difputare,in Metaphyfi- cts libris>quateaus Idea? vt forraserquafdam abftrad? & Der fc fubfiftetes de- fcribebantur , outti ad Metapbyficurai turn' per fe abltrada , turn per indiffeu rentiam(vt vocant)pertineant.Potuit itemillase medio tollere,prout obie- dum deraonftrantis argument ivideri pofTent , primo poft, analyticoru,cum pra?fertim,vt Philoponus inquit , illis inlibris,Demonftrationem aterno- rura & vriiuer falium effetradtt um fit. Potuit tandem eafde Ideas impugna- re in Moralibus, ne quis Ideam quam in fexto de Rep.libr. luni i^3V> Pla- to nomioat j cuiufque fci^ntiampotifsiraam efle fcientiam dicit, qua fine nil rite cognofci am pofftikiiconunga^t, finem huroanarum adionum efle exi- Digiti zed by G00gle lo ETJUCQfcVM ftimare quifpiam poflet: Quod quomodo fiat,verba AUofdplii percutrete*, iam declaremus.( Vniuerfum autem bonum),id eft &f & prout fit a nobis cognofci. (Nobis amici funt ii }. Cum Socra-i te t res annos Ariftoteles coniundifsime vixit , quo extia&o , ad zmickpari Platonis fe contulit , quicum annos viginti magno familiaritatis vfu con- iuridusfuit. Vtetquevero horum Ideas inuexit > cum nullus antea nenutu quidem Hlas fignificaffet. Cur ergo D. Auguftinis^.quafffione ^aliter dicere voluerit prorfus nefcio , cum prcfertim Ariftoteles qui muko ant^ Auguftinum vixerat, omnidque omnium veterum fcripta diligetifsiine per- quifierat euolueratque,verbo Hju.ya.yuv hoc loco vtatur. (Atqui opprtet for- taffe). Diuinum precep'tiim eft, quo docemur, veritatem ipfam pofthabitis amicis , noftraque etiam , fi opus fit , exiftimatione contempta, propugnare hominum,maxime veroPhilofophiintereffe. Honeftum effe omnium ami- corum, & fui ipfius quoque rationem habere, Sed Pium & fandura ad veri-' tatis prxfiditim , & conferuationera omnia contemners Eft nanque Diuihu quid Veritas, imo Deus Veritas ipfa eft:Deus autem , Iuftitiam illam a nobis exigtt cuius pars pietas &: Sanditaseft. Voco Pietatem , agnitionem ipfam Dei:Sanditatem>eius quo4'Deieft,Deoagnitoretributio : Atqui &Mente toeam , &" corpus Deo acceptum referunt omnes , In Deum ergo,id eft cuni ixaSic intiiendum,colendum,amandumque, omnem Mentis & rationis vini, ttegledo & abiedo omni alio refpedu continenter fixa habere, cuih qua de- ipceps lingua*, oculi*aures,manus,pedes,omnefque corporis noftri partes confentiant, id demum veiifsuaa Pietas, & Sanditas eft, Carter umha^c Sar>- ditas*. Digitized by Google aH^S^ie^buij^&ftii? cordi elfc debct ? quod iirm^cime om^u^uid %o dc>?at \wQ,fX(&}wfy$wfat?w S^pip te*J$* ri, 4r;i^inihvi.ve- , liot^qu* fcjiej^ia m rebus^erijid eft proii{ funt f pgnpjfe^dis/u^ eft :,' (&- ^ nuos anti/^pre l^^e^mtef^ : Ifi^ oeq^ abqmm officio ajni$ j^orfijj^ difedkAr^.dum^^ $"03? 4 uan {K cfl^i^i^lL/py^.^jara^^qgLa; in croomwoicatioja^ ferppnum goitifc v fimum ceraitur; Qua nehipe eorum quibus cum verfamur 3 illaqua? probada ? 8^yt p^;ob5^ Afnt^'O^pus, cpmraria aute non prol>amu$,qui>d ita decere , atquehoneftum.eife iudic emus. Placet hoc coptexju duoannotare^vjuan j qupdfereab pn^i^u^j^ad^r^fji^ft ; Anftotelem nempe hac pifatio-. , neexculWo(u$ t p^aJii/ce iaw;um |n iibris no alibi aduerfus Pjatorie , di(j>u t taturun^vUYoiui^>n ipfe immocJeI\ii & maleiioleniia? cuiufdara inGwiuiari poflfet , qup etiamcrinnHe non caver^t,fi (vt,ifti nim\t?1nV PlatonP addiih aiunt) ei nulla alia caufa amjci & prieeptoris repreher^dehdi , prar- * terquam vocis^fuiflet. 'Alterum^quod Lambinus vidit , particulam videlicet '; ecieipH "^i& fi^eie^e>,&^fempi^^^ s & > ea^e&&,ex ?qu6 ptindpiiupi omnibus iis qu^ adius Timi- Digitized by Google at* ETHiSJ duplo print fittSuperfora vero,id eftqux ita ftnt fecund^prius & jicfterius, vt quodamteniopattidpcnt^d^mcaminuaemhabere ambigendumnon effediofterius fiicuur :nara longe prius homo quam leq animal eft , proptereaquod lpjjge quoque per- fe&ioreanimalis graduparticipat. Ex quo colligere tandem aduerfusAri- ftotelem volunt, nullum hoc fuum argumentum aduerfus Pjatonem mo- mentum habere: cum Bonum idcirco potius Ideam efle aft rueadum fit > pro- pterea quodmione iamexppfiumultisineft. Sediw>nlatoraui 4 pr$fqn videlicet Plato in ipfis Ideas, pofuejrit , vel^ noq^pqfiie- rit , volumus enijn rtftjj tantumin prqefenxia percurrere > vt dM^njifs ,, Tan- turn peto dejiftis,num Subft ant iain & Acqdens ( PlatonicidicerentEns& Entis proprietas-^ in priori fpetie.eorum go- fterku,coUocari oportfat, an in pofteriori. In pofteriori dicent $ JNam Sub- ftantia fuapte natura efledicitur, Accidentia vero, quia ente participant; vt Plato in Sophifta,& Ariftoteles feptimo metaphyficorum context*! jfr- cnndo, oftendit:Qganquana li Auerrois interpret f tionem quarto metaphy. comment.!, Iegaraus , aliter fdrtafle ex feptentia Ariftqtells dicendum yi- deretur: nequeenim accidens eft accidens quia fubftantia eft fubftantia, vt quia ignis calidus eft , ferrum calidum eft* Pro qua re moneo,vt diligenter expendantur qua? annotauit Zimara Theor. 4. pertinent enim omnia ad arduam iUamquarftionem,de Entis vniiiocatione: Sedadmittantur in pra?- fentia ifta omnia: Si Substantia? & Accidentis una communis Idea non fit, quodinfecundogenere eorumqua? fecundum prius &pofterius funt, col- locentur ,.cur bonum qupd perinde vt Ens dici , ac naturis ipfis categoria- rum ha?rerq concedunt, rfori in eodem gradu eflV , eand&naue fubire legem & coditionem quam Eritia dkut? (At id quod per fe eft,& iubft antia). Duas preeminemias m Categoriis.aniraaduertedas innuit: Vnara qua? fpe#atur, inter ea qua? per fe funt , id eft ad alterum npn relata , & inter Rekta ipfa , quorum efle , id ipfum eft vt ad aliud nempe referantui*. Alteram vero.qua? inter Subftantiam& Accidens omne, inter cedit. Eftnanque Subftantiave- rius Ens quam Accidens, quia fubftantia folafeiungipoteft,&ipfaperfe exiftere & conftare , vt coljigitur ex Ariftoteles it. metaphy. contex.3. Ac- cidentia vero non funt fimphciter Entia , quia per fe&um efle non obtinue- runt: nequeenim a fubftantia feiungt,aut per fefe exiftere & conftare va- lent: Sententia & lijnitatio Auerrois eft, n. metaphy.. com. j. Bonum itaque per fe, accidentia dici nequeunt , cum propter fubftantiam fint I Bonum ve- ' ro fimpliciter , fubftantia erit , qua? caufa alterius non eft , fed contra, ipfius caufa , reliqua dicuntur. (In fubftantia c* r? t nW) S^pifsime ita fubftan- tiam nominat Ariftoteles ,vt in TopicisiCaufa eft (ni tailor) quia vox ifta quid*feu,hocaliquid,fubfiftensquiddam fignificet, Subftantia autem eft qua? verifsime fubfiftit,reliqua? vero Categoria? inha?rent: Vnde & alias an* ootaui^ Accidentia inexiftenuam propriys quam exiftentxam habere dici, Digiti zed by GoOgk ir6Ko)pt ', K&TOY l - :,}l ' l > - 1 ^ : Pr^ter6a,cum barium totidem iriodis dicatiir,quot Etfe, (nam&inSybft^ litate, vtvirtmcsz&c inQuanto, vt medioer iul&zSc in us qtaead Aliquid refcrfcttturvt vciiitfts.-; VTki Tempore yt occafio: & in L.Qcqyt dpnifcilium fei^ ii lifrforaUm,^, $l|a hviiufmodi) perfpicuum ? cft,comoiwni? clique*! WsflAWi fconum, vmuferfumeiTc^on poffe, Non enim in onmibqs ' catfegoriis,fedmvniafolumdiceretur. Ha?c ratio eiufmodi roboris fere eft, cuius fuperior : vt nanque illa,ra- tione Siibftantiae & Accidentis,Bonum fecundumprius& pofterius dici o- ftendit, proptereaque fimpliciter & fecundim vnam communem Ideam di- ci non pofle : Ita haec , quia bona (quod in Categoriis omnibus fiht)fummis ferieribus differunt, riullam communem bonitatem habere monftrap :>!laia : Gcnerum ipforum furamorum, id eft Cat egoriarum,. nihil commune fta- tuere pofluraus. ^Eadem argumehtandi formula in primo Eudem. cap. 5. habeturj&magis adliuc explicata. (Bbnum totidem modis dicatur qiiot Ens). Sunt Genera quxdam,Tranfcedentia a Metaphyficis nucupata,Nem- pe , Vnura/ Aliquid ,lles ? Verum, Boniim . quia?,Ens reale diuidunt , a quo jtamen rejiondifferunt ; auod pate| ^quia tarn concrete , quaim abftrafte(Vt aiunt ) Ens de omnibus iftis dicitiir : Bontim nanque eft Ens , fe eft Entitis, codommodo alia. Item non - aSeruitt le&ib'aliqui^ii^^ V''4^^ itim Eiis non Digiti zed by G00gle LIBER t t* non afferat: E>rjferre igitur ifta volunt abEnte fola rationetquod videtur col ligi ex Ariftot.4. metaphy. com.}. Vt.vero fciamus vndenam tranfcenden- tia ifta ortum habuerint , animaduertet-e opqrtet ; vocem banc Ens^ conce- ptumEntitatis iimpiiciter fignificare,nullum veioeflendiMpdum adfignifi- care. Modus, aute Jinti,&Reali pra?fenim , additus 5 duplicis generis efle po- left : vel enim talis qui non omniEnti fed fpeciei a4icui Entis convieniat , vt hie modus qui dicitur^Per fe,Enti tnbuitur , ratione folius fubftant i$. Hie ergo modus & alii eius firailes fpeciales Entis modi nuncupantur. de quibus non vnoloco Ariftot. meminit. Alii vera modi fuut, qui mne prorfus Ens confequutur, & Generates nuncupantur: Atquehimodi Qyiflque ilia fwpe- riusenumerata Tranfcendentia, cobftituunt: de quorum nature alibi eopip- fius agere oportet tNunc^dc Bono tantiimpaucaiftadica^ius : J4empe,Boni rationem a duobus eonftitui, v.no quod vt materia, alter q quod yt forma eft. Vt materia, & primum Bonitatis tundamentum, eft ipfum Efle rei:nam Bo- num quaBonum,ratipoem"perfe&i & perficientis habct, vnumquodque au- tern earenus perfedum dicitur quatenus aftu eft-.A&u autem vnaquaeque res, efle diCitur,prout habet Effe,Effe nanque eft id primum,quod rem a potefta- re ducit ada&um. Hoc Efle fiueba^c ratio Eflendiji Forma fu^nitur. For- m$ icaque vnumquodquei fuam bpnitatem aeceptam refcrt,Auer.i.caeli ioo- & 1. phyfi.St. iMateriavero proprio iure >. boni rationem non incjudit , A- tier. 12- metapby)conUjient.^. GoJlige, Entiarationis, non efle propria ra-r done Bona^Chymer as item, f^astcrea Mathematical Quo fortafle refpe&u, (quanquam Thomas. Ipa^i Agandauenfis, & Zimara alios afferant) Ariftot. 5. Meuphy.cont. $.tlicebat*Booi rationem non efle in immobilibus : Mate* riametiam primam idtirco turpem vocari, i,phy. 80, Quod vero rationem Formarin BonoQbtineta&ptr^ ad appe- tittim: vt enim Verum per licit Meqt$ra> ka Bonum, Appetitum. H,pc modo a*- lias djximus , Intellieentiam dum fanitatis & pulchritudinis nudamnatu- ram fpecularurjnuliy^ifigidefideri^i tum'riram autem Bonitatis no- tiooemeo addat, contirrab defideiaumemergiti*go perficer^ appetitum, fatio propria Boni eft (eo modo quo in priori capitediiimus)quaque ab a* liis Tranicendentibus feiungitur. Ex quibus item colligendum eft,Boni no- men ? refpeftum adfignificare. Nam Bonum in re, eft Efle rei^perfeft ione ad- ditaiquamtamen perfe&ion vt bonum^nireo concipere non poflumus v nifi conuenientia eius cum appetitu ao^ur-.q^dipadmodum quoq; diciraus y e- mminrc ? eflenaturam rei ? quap^m?rinonflififnedioreipe^u conuenien- tia illius,cum Men tevt vera^oteft apprehendi. Tertio annotetur 5 quomo- 4o ftamendu (it de quaeftione illaabHericpGad.quol.i.q.ici. propoma 3 &4 JThoma in j.p.Sum.q.i^.de Volutate & intelligetia damnatoru,art a. pertra- AataJdeft ,:Numpofsit quilpiamcaiu aliquo magis no efle appetere 5 quam in miferiaefle.Na Non ^fle nulla prorius ratione qua appetj pofsit propria obtinejt , & quanuis mufti fint qui in miicjriis eooftituti clament 3 $e non efle n^Ile 5 iis tamen refpodendurn eft 5 qUod Henricus Gad. ait,cos videlicet me- tiWflpW wlfifcAut diatur,YtThpinas,rofle Digiti zed by G00gle U ETHIC OR VM Kori efle atiquandoexpeti , rationemque boni obtinere , quatmus non efle eft priuatio mali, quod iam bonwm eft, tefte PhiJofopho Etfiuf, Sed ifta alias pluribus. Colligatur tandem, cur Ariftotelesdi cat Bonum a? que atque Ens reafe videlicet, patcre. Ha?c vero qua? de Tranfcendentibushoc loco dkere voluimus,fuperuacaneaautinutiliaiudicari non pofle ,*cenfebunt omnes* qui toties nomen hoc Boni fimpliciter fumptum , in hoc primo libro , atque hocpvfl^fettitncapite,rcpctitum,confiderarevoluei^t. (InSubftantiadici- tur,vt Deus & Mens). Ne a moralis tra&ationis limiteexcedam,dicampau~ cis: Deus 6c Mens Substantia? funt,quid ni? Simplicifsima fubftantia ille,ha?e vero cftmpofttionem aliquant indudens, vt alibi oftendimus.Sed merainerii noneffchocmlocoSubftantia? vocem adftormamiliius qua? in Categorii* explicatur exigeridanblbt naque Subftantia ta vntuerfe-non accipitur,quanl hie accipi volumua. H tc turn seternam turn mutabilem >continet , analogic^ tamen, ibi vero mutabilem folam-.Ratio eft, quia cum Categoria* eo in loco> ideo explicentur, vt fternatur materia Logico,exquapoftea fuosipfeifines fuafque formas extundat , fubftantia? vero a?terna?tormis logicis patiendis non nnt idonea?,(in iis enim neque genus neque fpecies eft , fed nature fuat fingtilares & folitiria?) idcirco de fubftantia non in vrihierfum vt de Quan^ titate qua? & ipfa aaalogice quadam ttiagnitudincm &numerum conwiet, fed deea tantumqufc interitut obnotia eft traftawtr i qua? formislogicis-co-* mode poteratinfigniri. Scotusaliterloqiieretur: qui dixitjCaregbrias^tiartl quafdamtranftendentes' efle, quarde- Deo pira?4cantur : fed ifta alibi. ($* toW Si*AT*)i id eft mora & couerfatiocommoda 8c Hihibris.Retiqraexequ pla perfpicua funt:Ex quibus conftat, fententiara Ariftoteiis efle ,4uairt vni- cuique categoria? bonitatem afsignandam cffciSc vflamquamque fuo genera definiendam,nullam autem comrrtun^m & fej>aratam quam bonitate* iftiufi modifmguh?participeht,c6nftitui!oportere; * ' - ' -'-' Pratcrea vefd,quoniam eorum omniumqux^a Idea cont incntu^vna dufi taxac feiencia cft,ncccflc quoqjrcflfcc bonorum omniu vnalcicntiacflc, Niaric vcrofcienti^ plii; res funt,etia eoru qu? v.ni categorise fubie&a fapt* vt beca! onis,in bello ars imperatoriarin morbo med*c*tia;& rae n dibefitatis, in vi&u m^diGina:in labtoib^arsgytmraftices; : Tertiumargumetttum, quod huiufmoditft; Quorum Wea-vtia, & Set- eiitia vna: Atqtn Bonorutri non' eft eadem ScrentiarergOj&c^Proppfitio patetr quia Ideata boni conftitiiunt Platonici , Bonum qubddam priimim > Separa- tum,bonitatis aliorum quibus adfuerit caufa , ita vt participattone tatum fi^ militudineque illius, reuera & maxime bona; ca?tei aexiftetent r ? noiri&qtia? Boni obttperent : i . Eudem. cap.?, . Si itaque res quatehus extra ahimam'fuht, fbrmam generis aurf beciei aflequi nLequeuntJ hifi Ideam partitipandpjrefl^ fequituri'Meatem hoftrani non poffi rfes iddgnofceje, hifi quktenus earum 4? deis & formis quafi effirtgitur atqiie iniormatur, Et hoc eft quod Matdnid 5 dice. Digiti zed by G00gle LI BE I I. %i ilicebant, Ideas Sckntiae gratia da riopotte re :vndeetiam minifeflo liquet eofum quorum vnaldea e(t,vnaraiteraScietiara efle. Atqui( quod ad afium> * ptionem pertinet)Bonoru non modoindiuerfiSjfe^din eademetiam Catego ^ riapofitis-,nonvnam&eandem^edmtthipnceme(refcientiaCQnft^iNam Occafioois,inbelloquidemMiliaris per it ia, in morbis auteramedeudieFa- cufeasfpeculatmeft. ItaMediocritatis in viduquidemMrseaderiinrede- di : in laboribus autem > ars ilia qua? adexerckarionem corporis pertinet. (Occafioms ) . Exemplum eft a bono quod in Tempore eft. Rede aufiem did folet,nihii aliud efle Occafionem quam tempeftiuitatem quadam circu- {bmem&fidcientemcaufam. Perficitnr iftaoccafioamultis corninodirati* burvt perfona r opibtis,tate4oco^empore,aliifqueeiufmodi. In Medicina Cauia,ideft4inis & 7pc/>i7?,quomedicus adadhibendumpharmacum rno- uewreft Sanitas inducenda^uit conferaandaehanc nifi comoditates fulciaaf, frttftraerit.Commoditates autem,a tempore,loco,perfonap,morbi, & partit male affedar natura^Medicus petet: Hz fi adfint, iam occafio feu tempus op? porrooitatemhabens/eu opportunitas adefledickur.De qua Hippocrates ScGilenus non femel loquuti funt ,quod praeceps admodu (it & lubrica,mnl taromcircunftantiarumrefpedurlnExercitu quoqueCaufa eft,Hoftiunt cip/ugnatio: occafio vero eoram expugnandoruin erit, a perfona Imperato- ris, a loco,a tempore, a militumnumero qualitate'que. Eft autem occafio bonum, nam fi non fit bona occafio, ne occafio quidem eft. Alteram exemplu contextus a bono categoric Quantitatis petitunv perfpicuumeft. Et nos de Med^mateinfecudolibropluribusagemiis.HicpluraEuftratiusproPla- tone:nonnulla etiam Diacetius nofter li. i.dePulchro cap.8. Sed in Marf. Fi* cino fere omnia eiufmodi babetur. Verum fi cufta ab illis & aliisfPtatonicis allata, in his commentariis perfequi , excutereqne vellemus, nullus vnquam fini&dicedi efl(et:Multaex Platone ifcpetere,explicare> difquirere oporterefc quaraut attingendanon funt, autfi attingantur longifsimam expetunt difpu tationem. Nos vero h*c commentaria non Idearum gratia , fed Foelicit atis human* explkanda? ftudioaggrefsi fumus. Dabitur alias locus , i&qno ifta -. omnia commodius ad vriguem excuti atque expendi pofsint. , Sed qu^ret aliquis,quid libi velit apud lllos ipfum quicq ; (hni WOquod appellant,cum & in ipfum homihem,& in hominem, vna eademq; quadret haminis dcBnitio. Nam qu^homo>nihilintercft. QunuIlamPlatenifuifle caufam qtIdeamreicuiufque^iu7o j(cwwappellaret -.Quandoquidemeadem fit ra-j tto&fub&antta qua? fiiritione perctpfr&r hominis v& p*r fe hominis ,'quod af pdttamAtffckx &homirii$ipfampwiapawi^ drf- * f.iiti. ' Digitized by G00gle *S ETHICORVM nitione difcrime eft qua vterque homo). Hoc certc fequitur, ciim voluerirft Platonici non nomen. tan turn, fed Ideam ipfam participari. Quod fi verum eft^'cur non imi h^pa-mx tarn homo participans,quam Idea participata di- cetuHQupdde homine dicitur, idem ad Bonum trafferatut.Neque vero eft, Jjuod Plato obiiciat Ide* apternitatem : hoc eniraaccidens eft, quod rationed ubftantiarno addit*aut imminuiti&nil affert rationiboni,quo quatenus bo* num eft,ad ipfum, per febonum nominandum nos cogi debeamus : Bonura naoque no perinde magis tale eft,fi a?ternum,ficut nee magis album,annuun]i album qtdm vnius diei : Ex quibus etiam liquet , ad cognitionem & intellir eentiam boni>Diuturnitatem, quar in ojjtv ct^xder eft, nullum momentum afr ferre. (Ipfum quicque,au/7o?^59f). Continet enim Idea omnium fuorun* fingularium in fe rationem,& propterea quafi vnumquodq; toru eft. Locut hie per fpicue oftencht do&ifsimum Melanchtonem , ( quern ego hie vt cla-r rifsimum quondam pietatis, & do&rina? lumen , honoris tantum caufa no4 mino)no omnino re&e fenfifTe , aim alicubi velle vifus eft ,Plat on i Ideas ni- fiil aliud e(fe,quam Illuftres quafdam notiones. Atqui notiones \t fuperius di*imus, accidentia funt , Ideas vero Plato conftituit noftratibus etiam fub- ftantiisnobiliores: quid enim aliud eft airri hfytTnt  quam quid per feexi*, ftens>&effiriensalia 5 effeidipfumafeacceptum* Item Idea? ponusuqr pre caufis extra intelte&um noftrura, At notiones funt rerum figna,in Meote per fpecies cognofcente.Imo eruditifsittus Scaliger nofter addit, tantum abeflfe vt Idea? P&tont accidentia fint, vt neque fubftantia? neque accidentia etiam aliquandoefie pofsint. Argumentatio eius digna eft qua? defcribatur , quod in Platonem ipfum etiam conueniatSi ojjtd kytSir non eft in fubie&o , non eft accidens.Si congeneris cognati fui *3w/ quod hie eft accides,autor eft, non eft ftibftatia: nifi veliraus ex non fubftantia fubftantiam efficulde de af- fedi onibus propriis fubie&orum qua?ri foletmam fi extrema demonftratio- nisyid eft Subieaum & affe&io ac medius terminus, in eodem genere conti- neri debeant, vt 7-cap.i.poft arialy.dicitur , afie&io propria,erit fubftantia. Si vero Dtmonftratio accidentium tanturaodo fit,& dehnitio fubftantia?, vt tot ies clamat idem A riftoteles,afFetio propria nil aliud quam accidens erit. Veriim habet A rift ot. quid ad harc^dicerepofsit: non habebitaute Plato Yn- quam,quid ad ilia & alia refpondeat. Ex4ioc contextu quid Ariftot. velit ad^ uerfus Platonem habere, minus etiarp dubiu erit, fi quis ad ea refpiciat quae " i.Eudem.Ca.f.fcriptaleguntutiquafunt. Pmereaconfiderandum eft quid  nam vocent flu^^dtr^u^qutdemadditum^idcircovidetursvtcomunem  rationemintelligas -.Hoc vero quid aliud lit quam seternu &feparabile : Ve-  rum albiMp multorum dierum nihilo magis album eft, albo vnius diei : qua- cc propter Communebonum idem cum Idea cenferi non debet,omnibus enim cc incfi. Ex quo loco liquet Platone ab Ariftot. in eo coargui , quod ipfum twii comuni rationiboni q Ua? fcparabilis & sterna efletitribuere vellet,cum t*. men nullum *fcrinjeafit,quodabboni ratibnemattinet iateri>*3or & wti\ M49&3r:Itemque quocUdramune ilIudnucuparet,quod feparatum eft; nam fi, fepara*um,noaeftia^a^^ - .-... -.- .... ^ Digitized by^ /Google LIBTElt 1." *> Comune k Ideam no idem efle.Neque nos moueat ivk tocio locodec*l(?- ftibus Metibus,&inferioribu$ iftis rebus proponi foleqt:Qua? niq; ab Arid. 4icuntur,in iis tantumodo vera effe tcnedum eft 9 qu; in eadc fpecie fita font. Ac mihi probabiiius dc eb loqui Pychagorei videtur, qui t vnum in bonorum ordjnelocat, quos & Speufippus vide- tur cilc fecur'.fcd de his quidc no eft hiCjppri 9 diccdi loc 9 . Pythagorici de bonis loquetes magis Arift.probantur quam Platonici-.ra- tio eft,quia non ad Idcam feparatam , fed ad vnum omnia bona referebant: quod vnum no nifi in rebus ipfiscemitur,nempeFinito,Impari,itf#o,qua*- drato, lumine dextro,raafculo,quiete.Quarcur bona efle dicatiir, quia vniu s naturam 8c conditione,omnia Tecum aiferant,facile eft videretfiquidem, ea- tenus omnia perfe&a dicuntur , quatenus vnione quadam detinentur : con- tra^ multitudine interitus-.Liquent ifta percurrenti fingula. Py thagoreoru verofementiamSpeufippumquoqi Platoniscofanguineum ampiexu fuifle fiarrar> vt fe non (olum fuifle declaret,qui a Pla tone in hac re defecerit.Po- flebarautem Pythagorici duo effe rerumprincipia,Bonii videlicet & Malu, noo tamen earundem : quia Bonum eorum tantum qua? fua cv&ijgidi conti- nerentur,principium erat:Ita Maluriveorum qua? fua.Tam.vero Boni quam Mali cir&r%i yolu- Digiti zed by G00gle 9o ETHICORTM ptatesyqua^ahiter^^terius tantum gratia , aut quia videlicet confemenf* aut efficiant * td quod per fe booum eft, aut fattem prohibean tie a contrario illudinterimatur. Hoc modo dicimus corporis exercitationem effe bbnara* ob valetudinem fuftentandam: opes ^diuitiasyVtyitaecommodaaflcqua- mur. Ex his duobus ordihibus tertium paulo poftextundet Ariftoteles, id eft eorurn qua? propter feipfa,&propter aliud quiddatn exbptantur,vt Pulchri- jtudo, vires,fenfuum integritas.Cafteriim in hoc tertio bonorum ordin^om- niafortafle bona collocare, vna excepta foelicitate/ortaffe poterimus:in pri mo vero folara foelicitatem , qua? omnera perfeftionem in feinclufam ge- rit, idcircoque nullam extrinfecus abfolutionem expe&at,& propter fc t an- turaexpetitun , ( Sed quxnam per fc bona habenda funt? an quaxunque vel Tola & a ceteris feiun&a quaeruntur* vt fapere>vt vide- re,& nonnulhe vo!uptates& honores?(haec enim &t fi pro- pter aliud quippiamfequimur,tamen in bonis per fenu* merari fortafle poflunt)an nihil aliud erit per fe bonum* prater Ideam?Erit igitur mams Idea-Quod fihxc quoquc iis qua: per fe bona (tint adnumerari debent , boni defini- tionem candetiun iisojnnibuselucere ncceife erit * vein niue& ceruflacandoris, Athonoris > prudeci*e,& volupta- tisjdifsimiles funt ac differunt definitioncs qua bonafunt: Non eft igitur fummum bon&m commune quiddai quod vna Idea declaretur; Pollicitus erat Ariftoteles, orpi.fsis bonis propter aliud, quaerere velle, hum in bonis propter fe , de quibus tantiini Plato fortafle loquebatur , Ideal boni locum inuenire valeat: Nunc igitur ita videtur in Platonem argumen- tari-Si bona per fe funt,vt fapere,videre,voluptates & honores,quorum vna Idea fit,oportebit fane illis eandem prorfus definitionem conuenire qua bo- na f unt:quemadmodum etiam.eaderti prorfus eft definitio albi quod ceruflae & niui accidit : Hoc patet,Si verfi fit quod Platonic* inquiiit ipfam videlicet Ideani a multis participant eft rationera fubftantia? ipftus in iis qua? parti- cipant, non nom.ntantumineffe. Atquinon efthocverum,imo'bonoruni per fe commemoratoru definitions difcrepantes funr.fi naquetibi-iredden- da ratio fit *ur Honores,virtutes , voluptates bona dicantur$non vnam cert h omnium poteris aflferre, fed multiplex proponenda erit. Carterum-in Plia- tonis gratiam aliquis reprehendere Ariuotelem potuiffet , qui id in Aia'aiw gumentatione fufyponeret, quod Plato non concefeiflet, dari neftipefecmaa- liqua per fe 'pra'tef Ideam , hot nianque ex Platdne i co\l*$i$brik$*cfc~ fe videtur. Ariftoteles itaque 3 antequa argumentatibneiwftMMtt^duiCa^Dia* iedice Digiti zed by G00gle LIBER I; n le&ich quarrendo imeieg^oque,vt ia iftiufmttti difputationibus folet,o* ftendit : Nifi alia per fe bond prete* vnam illam Ideam adtnittantur, fore t Plato fe Ideam illam fruftra pofiiifTe iam&qtiat:cur qpim Idea pofita eft 5 nt- fi generations gratia? cur caufaS cur exemplar part icipatumy & participant tibus inhxrens nuncupata eiH -(Sed quaeaam per fe bona). Definitio per fe boniproponitur,qiiadcclareturfapere,videre,&c. effeperfe bona, quod . Plato negare potuiffet. Ea vero eft : Quod vel folum & a ceteris deftitutum quammus. (Sapere). Omnes homines natura\id eft iniita quada vi & pro- penfioneappetuntScire, cuius fignum eft ipfe fenfuimiamor \ fcire inquarft appetunt propter fe , vnde Alexander dicebat >Gognirionem rerum natura confiftentium , vt plerafquealias,ob feipfamexpetetidaeffe.Caufafuperius in prcfatione a nobis fuit expofita,cum dicer emus qua ratjone,homo ad fci- entiasacceflerit:expleri nan que natura hominis videtur,qui ex animo 3c corpore conftat, cum homo notionibus rerum,quarum fimilitudinem in fe- gerit inclufara,exornatur. Eft etiam fapere, bonum propter aliud quiddam, nimirura propter f oelicitatem. Sed animaduertere oportet, vocem hanc modo anguftiori fignificatione,accipi folere.Sapere nanqi dicitur, qui Moralibus qui Mathematkis , qui item Phyfiolojgicis difciplinis aburid& iriftru&us eft,Sapete autem proprie & vere ille dicendus eft, qui in pclagusipfumDiuinitaitis feimmfittkiac Dei natural quantum fibifaseft comprehendit , inqiiacomprelienfione iucundifsima nobilifsimaque con-* quiefcit.de hoc Sapiente, prima metaphy ficorum agitur. Hoc etiam modo Sapientia idem re eft quod ipfa foelicuas,vt ex to. de moribus liquet : & ex Iaduno fummo Peripatetico, qui poft logam difptitationem i. phy.q.x. pr$- farionis/ummum hominis bonum in Sapientia locandum cefet : Sic ergo fa- pere e*it bonttmprfafcpter fe tantumiqtiahquam (jTliomap verba 9 primo me*a- pfcy.com. i. ex^ndaiituishac etiam fignifiidcirc6qiie ftatus corporis,qui fit nfaxime e natura 5 per fe ipfe a nobis qui animb 8r corpore c6ftamus,quar- reodus eft. Nori minus ergo lux quara oculorum vfus expetitur, vt Gn. Au- fidius oculis captus,Ckerone rererertte,dicere foliius erat.Et AriftoM. me- taphy. defenfibusita toquutiiseft. Nonenimfolum vt agamus , fed ft nihil " etiam a&uri fumus videre ipfum pre ceteris omnibus'eligimus. Locus fane " fubobfcuxkis>vt]ali^annotaui.CumAriftot.idcircoprobarevideaturvifum propter fe quam maxirae exoptari , quia ad cognofcendum. raaxime faciat: ita nanque addit : Idque ex ep fit , quia fenfus hie ad cognofcendum maxi-  mefacitjCoraplurefque return differentias declarat: Sednon fumhaec in  pKrientiapluribu^ perqUirertda. (Nofuiullar voluptates) . qua? videlicet a-f gendo honeft?>aut qpntem^Jaodo percipiutur.aliae nanque falf* voluptates, quar nempe corpori tantum fenfibufque placent , noxja? homuij & perni- ciofar effe foIerit,nedum propter fcexpetibileshabenda?. PnoresilUho- Digiti zed by G00gle n ETHICORVM neftaefunttaudabiks Stfummo ctiam ftudio ample&enda?. Dicamus am* plius, voluptatem Mentis a foelicitatis oocione yix dift ipgui: Voluptas enim vnius facultatis percipient is expletio a nobis intelligttur, Foelicitatis autem vocabulum hoc prater eafignifi cat, quod in ea facultatis percipientis perfe- #ione, naturae etiam ipfius humana? perfe&io confiftat. Turn demum autem agendo &coatemplandoprogre(Tus magnosfacimus,cum voluptas quae- dama&ionis & conteraplationis quad comes accefferit. Efficit itemvolu- ptas,leues labores omnes,quantumuis magnets, quas obcaufas , bonum pro- pter aliqdquarrenduindici debet. (Honores). Quas obcaufas honores ex- petifoleantanteadiximus: nunc dicamus,Honores etiam propter feipfos quodammodo quaeri , quod magnum quiddam at que Diuinum lint : ac pro* inde no.s in ftatu quodam Diuinitatis (Deo enim honos tribuitur) collocent*. pr^fertimfinonieues & communes honores uerintYt falutari , deduci, reduci,fedmagniponderis,&cumamore pietateque horainuru couiun&k (Vtinniue&ceruflacandoris). Nonpoterisauthunc aut ilium candorem aliopaftodefinire^quarafidicas, E(fecolorem,difgregantem vifum. At prudenrixTatio qua bonum quoddam eft , non eadem cenfqtur cum ratione honoris aut voluptatis, qua bona funt. fcft prudentia bonum, quia virtus eft,qua poflliraus rede de rebus fubadionem cadentibus deliberare: Eft ho* Qos bonum,quiaeft fignu quo nosDiuinitatis paiticipes efferent imus.Eftvo luptas bonum, quia expletnosintrinfecus id eft naturae defedum. Nequc verb eft quod obiiciataliquis:Conuenire omnia ift a in definitione ilia boni propterfe, ab Ariftotele propofita : Eft nanque ilia, nomen potius,quam na- turamquandamexplicans Definitio , cenfenda. Quo nomine folo Idearaa Platone conft itutam fuifle,dicere,ridiculum effef. quomodo naaque prude- tia,vtrtus, honor , voluptas participatione illius,bonaper fe dici potuiffent? Hane cotextus huius expjicandi ratione & illam^tiaperuulg^tamfequi ma- luimus, ne eorum fimiles hie euaderemus , qui quibufdam Auerrois verbis moti,quandama verodiffentieiitem interpretatioaemlucattufenmt . ver- ba nanque ilia (Erit igitur inanis Idea,Gra?ce eft &fe) , dicunt hot intelligi modo oporfece :quoniam f\ Boni Idea ita fir communis vt geftus eft commu* ne, & in definitione boaorum pro genere ponatur , bonum per fe erit tan- . tun* ipfum genu,fpecies vero i>on erit, quum fpecies addita differentia ge- neri conftituatur.$ed quarfo quis negabit Hominem per fe Animal efTe,quir Mis Homo nonmfi differentia animal* addita conftituaxqri . t Quonam igitur modo dititur ? non enim fi mile Hide- ; turiis, quorum nbrticn fbrcuico commune eft; Ah quia ab vnofincfan quia ad vnum omnia referuncur? an pbrius proporcione > videlicet >vt in corpore Vfdendi; facql w$ , i- ; ta Mens in animo, & alkrd in alio? Sedhsecifortafleimpr^. fenti funt omittenda: Nam ad dri^utinidum "de ifs fiib- J tilius Digiti zed by G00gle LIBER I. 9j rilius,alia Philofophia accomrhodacior effc videtur^ite'm- que dc Idea. r // . : v ..'.' '..' >.. Dixerat in poftremis verbis contextus, vnam & Communem non poffe cflebonorumperiedefinitioneiti fecundum vnam Ideam , quod difsimilia inter feeflenh Nunc explicat , qua ratione commune bonum ftatui,&dici queat, non modo ad ea bona qua? proxime enumerauerat,verum ctiam ad a- lia omnia refpiciens:vt iure, hie contextus, pro altera & pra?cipua huius ca- pitis parte poni debeat. Commune itaque bonum , non fynonymum tlici .vult, omnium Hlofrum bonorum , neque tamen ettam homonymum,fed cum vfticuique-categoria? fua bonitas afcribatur, & in quaqte catego- ria fingulaquseque bona V Cuum habeant ordinem& gradum, commune tantum anal6gia bonum omnium bonorum diet poterit. Analogiainquam, vel qua omnia abvno,Vel advnum,vel fecundum proportionem quan- dam mutuant fe habere dicuntur. ( Quonam igitur modo dicitur). Con- oedantur verba ifta cum illis sx-Qwo^ Ti&y&diy unit nwrvipidjfyMdw. (Nbrremm fimile ) . AEquiuoca fortuita , vere a?quiuoca nuncupantur . Exeraplar-horum fit , ctim puta variis in locis , duo eiufdem nominis repe- riuntur , vt Alexander Paris , & Alexander Macedo. His opponuntur a?- quiuoca a confilio, quorum multa? commemorantur fpecies ab Ammo- nio,Stmplfcio,Boetio:pra?cipua?ilIorum funt,qua? ab vno &qua? adv- num referuntur: vocantur a?quiuoca ab vno , qua? non a fortuna fed a con- iilio & irtftitutione alicuius, quod ab vno prinripio aut exem plari : vt ho- mo in tabella piftus: aut efficiente, vt Medicum inftrumentum , & medicus libenVtmuficaLyra,mufic 9 liber a-medkina videlicet muficaque. Ad vnum rcro aquiuoca furit , qua? Cofttra ndmen idem ex inftituto hominisobtinue-  runt 9 quod ad vnum futuru finem dirigantuf , vfrPharmacum falubre, dia?ta falubris, Exercitatifrfalubrts*: Ad hasipecies a?quiuocorum a c6nfilio ilia arc- cedtt, t]ua? in propbitiefne quadam confideratur : ha?cin its locum etiam ha- bet,qua? quam maxtme inter fe diftant,id eft,difpaf ia genere funt,vt hacra- tione iure AriflotelesprinlO Topico , cum detertio organo Dialedico age- ret, id eiWeeo quod eft, tS hyaU wtyr, non nifi hainc Identitacem analogiac prbpbfuerit rait eniitt ibidem 'petoK^w) rZv *oik: puta,vt fe habet fcientia ad id quod fcitur , ita fenfus ad id quod fub fenfum fta tranquillitas in mare. Coll ige qua? proprie Analogadicantur-.qua- quam hare vox i Gf3?cis,etiam in a>quiuocis ab vno & ad vnum fa?pifsim , i> Ltftiftirvetio femper vfiirpetfin t\ec iniumcumid'eti^ravellevkleaturAri^ floteies cum rabl tin in loti,tum vcroquSarto metaphy.conti t. qua m loco* Ens quod tamen ad vnum eft > AEqtuoct|padicf nqfiuit : Alibi con tDMfta ad Digiti zed by G00gle 5t ETHICORVM vnum a?quiuoca vocat hoc annotauit Alexander ibid. Collige fecundo, Aoa- loga communher accepta,inter vere vniuoca & vere a?quiuoca intercedere* Auer. in difp. aduerfus Algaz. difp.7. fol. vlt. dub.itera 4: metaphy.*. Cdt- ligetertioquodmagis ad pra?fentera difputationem attinet: Qua rarione Ens eft ex eorum genere qua? ad vnum dicuntur , tta & Bonum quod ab En- te re non diflfert , vt fupra oftendimus : quanquam in Bono,ratio quoque eo- rum qua? ab vno 3c Analogic fpe#ari pofsit. QuckI cum verum fit , iam ha- bet Ariftoteles aduerfus Platonem pro certo,vnam communem Ideam Boni conftituinonpofie,fiquidem Analogumnon afFert vnam communem natu- ram iis qua? Tub fe continet: Them. ex Ariftot. 1. de aninucora.30, & j. phy. com. 70. item Auer.4.phy.com.i. quod magis etiam in Ente &Vero explicat lo.metaph. com.8.& 11.metaphy.com. 20. Dicitur enim Ens de iis qua? funt, vt Sanum de Sanis,ita Verum de Veris : & Bonum de Bonis. Obiter monco, AEquiuoca ifta ab vno, & ad vnum , itemque a Proportiooe , hn na&nyit %j Lsi^r dici , quod eorum qua? fub ipfis continentur , vnum Temper fit alte- riusquodammodocau(a,vt in Bonis, bonum quod eft in fubftantia,caufa eft boni quod in accidente eft, Auer. paraphr. metaphy.tra.4. col, i*. Ex his cognofci poteft , cur dicat Ariftot. (An quia ab vno fint , &c). Quaritur, quia ex Arift. in io.met.cont.7. Auerroes ibidem & aliis in locis ait , In om- ni genere dari vnum, quod eft veluti mcnfura aliorum qua? in genere illo coUocantur : Ex quo videtur fequi 3 in omnibus generis cuiufcunque ipetie- bus ordinem effe, aut eflentialem aut accidentalem. A t fi fit ordo eflentialis, vna/pecies alterius caufa erit , quare genus earum fynonymum cenfeqdum non erit: Si veroaccidentalis,vnafpeciesab altera nonnifi fecundum acci- deiis difcrepans erit. Refpondetur, ordinem eflentialem inter fpe^icsvni- uoci generis intercedere dici , verum effentialem perfedionis,iibli cau- fx p Ha?c ex Auerroe non vnico loco colligere licet. (Vt in corpore videndi jacultas). Vt Mens eftoculus aqima?, ita oculus eft Mens corporis : ideme- nim munus videtur obire pupiila in oculo , quod Mens in anima : Hjnc An- ftoteles 1. metaphy. inquit , Nos pro? ceteris fenfibus videndi facultatem o- }> tare, quippe qua exquifitius cognofcimus. Hinc etiam, vox j^V, tarn Gra?- cis quam Latinis,idem quod IntelKgere plerunque figni&cat, & facul$as vi- dendi, ad inteUigemiamabrtifdem traduci folet. (Sed ha?c fprtafle). In me- taphyficis, urn ifta dean alogia Vnius & Emis fuarum fpecierum^Vefpedu, cquam ilia de Ideis accurate t ra&antur. Et de Idejs quidemjleganmr loca fu- perius a nobis addu&a:de illis vero aliis in quarto metflpby.p*>tiHUiflumfcri bitur; Cur ergo hare nonnulh ad CQnt. 19, dp^decimimetapby.rei'erunt,in quo qua?ritur, vtjfum e&dera fmt omnium rerura principia& ftatuitpr dein- ceps,eademquidem efle omnium >fed analogic Legftur potiu^fcontexttw  fextusquarti metaphy. vbiha?cfcripta leguntur: Et quanuis vnum multis c. modis dicatur , ad primurrvtamen cetera djcentur&r conjraria fiouli mpdo. .Etfi id quod Eft  aut etiam ip&m Vnum non vpiuerfaleeft^^ idem in Qpi- *. nibus vel feparabile , quemadmodum foditaanoneft,aIiatarBenadVnum Hicfcruntur,aliadeincepsconfequenter. . Namfi Digitized by Google LIBER t *J Nam fi quod eft vnum bonum, quod communiter dc multisdicacur,auc fiquod eft ab all is feiunhim*&:ip (urn per fe, conftac,id ncc Tub a&ionem humanam cadere,nec ab homine comparari pofTe. Nunc aucem tale aliquid quseritur. Boni Ideam admitti non poffe iaru oftenfum eft,quaquam illius ad viuum refecatio ad metaphyficum pertineat: Atque didumeft, Neque vnum e- tiam bonum,commune & vniuocum omnium bonorum efle, fed analogunu Nunc ifta tenia capitis huius parte pjrobatur , de eo non efle in prafentia la-: borandum, quoniam videlicet neutrum ex iftis,vfum Politico pofsit afferre. Quod fictaonftratur, Illudbonuni non eft in prs(entiavfui Politico quod non eft sin cun&iserit. Pro hoc contextu vide qua? eodemcapite fcribit A- riftoteles,cura docet : Neque etiam Commune iftud bonum hoc loco teluti finem Ciuilis pertra&ari debere. Verba quidem iUius/ub obfeura funt,cum diuidat bonum commune  in id quod dtfoitione, & alter urn quod indufti- one proponitur inquiriturque^deanos alibi ,. accommodate (ni fallor) ad cfl^^Ariftotelisexplictufllus. EodempeninentnomiullajquapprimoEu- dem. cap. $. de eadem re compreftius tameo fcripta leguntur. Sed forfitan fatius efle duxerit quifpiam,id cognitum habere, ad ea bona qua^ pofsideri, quaequc agi poflunc co- paranda. Nam cum ipfum tanquam exemplar, nobis pro- pofitumhabcbimu$,faciliuscaquoque qua? nobis bona furit,cognofcemus,&:cognitaconfequemur. Atqui pro- babiliter quidem hxc dicuntur , fed a (cienciis difcrcpare videatur. Nam cumomncsaliquod bonum expctant,& quod dceft requirat , eius camen cognitfonem pretermit- tunc. Verum non eft confentaneum verifimileque , artifi ces tantum adiumentum fuifte ignoraturos , neque fuifle requifituros.Illudquoquc dubium eft , quidnam vtilitacis Digiti zed by G00gle $f ETttiCOiYM ad artem fuam textor j^ut&ber^e;* cognitionc ipfius per f$t>qni confccu euros fit>autquo tadem raodo, aptior mc- dicusautimpcrator > iicuwrusis > quiIdcamipfa,mqo4i- tpmplatu$fuevjc,videtur enimro^dicus nonhocmodo, infpicere valetudinem, fed hominis imo/ortalFc huius ho minis potius-.fingulisenimmcdicinamadhibet.Acdc his quidem ha&enusdi&umfit. Excioere fort&ffe quifpiam pro Platone ex 6. de Republ. potuiflet , I- dea?bbm cbgnitionem, faitem ad id nobis vtilem lefle , vt veiiigia ex for-' r ma & exemplari illobononirti 5 nimfrura Idea'imprefla , & cum condition!- * bus ilfcus per fe boni c6llata,commodfois signbfeere & cftiudicare^ueanius*- ' dif udicata verb inquirere > & coflfequi. Sed hac exceptionem qua? alibquin probabilitatem af iquam fecum affert,biferiam confutat Anltotf les. Et pri- mi quidem, quia fi illud daretur, oporteret aflerere, NullamefTevere fci- entiam aut artem; fiquidem nuilaipfarum(cum tamen omnes boniialiquod appetant, femperque idqubddeeft requirant )taletantiimque adkimefo- turti cognofat, requir&ue:Sfccundo, quia- vix acne vix quidem e-xplicari  poteifc, quidnam vtilitatis textor aut faber alias ad fuam artem, 1 an? ifio tan- dem modoMedicus^dmedeiidumVImperaror ad exercitum dbctndum, ex t iftiufmodiBoni pffcbgnitidne capturus fit: Guirtcomratootius-.'Medic&stio I valetudinem in vmuerium, fed hominis,& huius atque Situs hominis vale- k tudinem oboculos fibi poaerQ,infpicere / quevtdeatur.(Atqiii probabiliter). In artibus tradendis , prceepta-qugdam iudicandi pra?ire arquius eft , quant & inuewiffe putamus,fatis congruant, expedenu tes, id quod quarrebamtts inuentum efle,recognoftanBis. Ha?c prxcepta A^ riftotele* curti arttfl4nvagit , nobisfemper & vbiqa* proponit : quato quant Cicero in fuisTopicis artem kiueniendi ,priu$ l *quim iudicandi doceri.&* portere,inepte ob earn caufam affirmant,' eo quod inn entio natura iudicium praeeat. Sed pra?cepta ifta non aliunde quama re quaefita , ducuntur : neque . enim qui horainem aliquem ignbtum vult inquirere', cbnditiones Idea? ho- minis, aut hominis in vniuerftim , fed Htias ipfitfs quern quarit , puta quatr* facie, quo capillo, qua figura corporis fit , ^ fciat imprimis ope^arn da^jf n quod item moralis efficit, in fine nominis inueftigandq:Eo nanque pertin^t conditiones ilia? foelicitatis,qu6d fit Bonum perfe&um,' quod fatis ftflfoini- \ ni\ quod propter ft tantura exnetatu^jquod ab j aiftioneex ; ratibne profe&ay i eaque re&a pendeat. (Nam cum omnes ^ aliqupd Vwiunvexpeltaot); Nulla/ enimfcientiaaiitarse^,quapmaHc^ufaiit: pmnium finis t>onuseft,i.magn. ^ mor.ca.i.(Et quod deeft requirant ).6mnis ars omnifq*, fcientia,natura de-' ' fe&um explere vult,7.pol.ca.i7.x hoc veriratem fiimere propHfitioneillani * peruulgatam,Omnes homines niturafcireiexoptat,fupra dvximusicur^jQim , fare appeterem 9 ,fi niliil aaturj noftr* d^fleti(y idet}ir f ent ^4^)2-^^? } Digiti zed by G00gle LI BE* I. ft eft hoc in Iocodubitatio. Artes enim omnes fiver* aitctfint fuapmeptt niuerfalia habent 3 quamuis ilia omnia ad adionem referant : pertinent au~ tern vniuerfalia illapraeceptaad vniuerfalem formam quamfibi primum contemplanda & deinceps applicandam proponit Artifex . vnde Scotus in (.met. q. p. in fol.arg. non audet vniuerfale artis nuncupare fimpliciter v- niuerfale,fed magis vniuerfale>quam videlicet fingulare ipfum fit , ad quod ars agendo refpicit. At qui illud magis vniuerfale, puta fanitas in Medicina, non eft quid feparatum,quale bonum Platonis erat, fed quid ita homini an- nexum,vt eo abfque neque definiatur,neque imaginatione a Medico conci- piatur.Idcirco Ariftoles limitate loqui voluit cum inquit, ouou7m hneiunrw rbji vyiw.Qux deinceps addit ad a&ionem non ad cotemplationem artifi- cis pertinent: A&i namque(de tranfeunte aftione loquor ) in fingularibus primo verfatunquamquam per accidens Mcdicus adhibens Socrati medici- nam Jioraini earn adhibere dicatur.per accidens , inquam, ideft per aliud & non primo, vt Ioanni Agand.p.met. q.itf . aliter &male fentienti fatisfieri pofsh. Verba Arift.eo in loco Jioc modo fcripta leguntur. Adiones vero ge-  nerarionesque omnes circa fingularia fane verfantur: Nam qui medetur no >, homioem fanat,nifi per acciden?,fed Calliam,vel Socratem, cui accidit ho- , roinem efle. Animaduertatur,hoc loco Anftotelem 3 qui conf utauerat Ideam iMam boni,propterea quod neque fub actionem humanam cadere pofTet,ne- que ad cognitionem conduceret, fanitatem prout a medico cognofcitur,& prout appficatur fiue agitur,ideft fingularem & minus fingularem^pro exera plo fumpfiffe.Confulas pro hoc cont.cap.i.p.mag.mor.& i.Eudem cap.f. CAP, VIL Rurfusveroad idbonu quod quasritur reuertamur,&: quid illud fit videamus . Aliud enim in alia atione &: arte vidctur efle , fiquidem aliud fit in Medicina , aliud in arte Imperatoria , & in reliquis artibus eod'em modo ... Quod namigiturcuique fumraum bonum eft? nonne id cuius gratia cetera aguntur? Hoc in Medicina bonavaletudo eft,in arte Imperatoria vidoria,in arte sedificandi domus, aliudque in alia* in omnidenique a&ione & ele&ione fi- nis: eius enim caufa omnes agunt reliqua  Quocirca fi all- quis eft finis omnium rerum qua? in a&ione verfantur,hoc crit bonum quod fub a&ionem cadit: fin plures , haec. Sed digrediendo codem oratio reuoluta eft . Vcrum danda nobis opera eft,vt hocplanius explicemus. TripIicemFoelicitatishumana? definitionem dari poffe fupradiximus: Prior qu$ explicit quid nomen fignificefa & defcriptio vocamr, jam prgr ~~ " ~~ ~ ------ -- - g.^ Digitized by VjOOQ IC 97 ETHIC OR VM. pofitaeftcap.4.Multadeinceps cap. 5. &*. partim ad ignobiliiim &: inetu-' ditiorumhominum,partimad eruditiorum & nobilioriim ipfiusque Plato- nis fententiam de natura fa?licitatis refellendam,interpofitafunt. Nunc vt perfpicua,quantum fieri poteft , fcelicitatis huraana? natura reddatur, quafi poitlongam digrefsioaem ad fuum propofitum exequtndumredicns , vuk Ariftoteles alias duas fcelicitatis dehnitiones, eius vim & naturam expri- jiientes,in medium afferre . Prirao loco proponet illam quae genus & diffe- rentiam continet:fecundo,alteram qua? ex caufa conftat a qua foelicitas pen det,&per quam eft confer uaturque.Ratio ordinis eft,quia ha?c pofterior de finitio,adeo vera & certa omnium propriarum affedionum, (in quo genere foelicitas refpedu hominis collocatur) definitio cenfetur, vt fi proprium il- larum genus, & proprias differentiasafferas,nomen duntaxat declarafle videaris:Neque enim( vt antea quoque monuimus)mens noftra in iftiufmo- di rerum natura haurienda,quiefcere vnquam poteft,quandiu ad illam defi- nitionemqua?caufamexprimit, non peruenent . Sic nos Ariftotelis * ntinullos propter alios expetimus,vt dmitias,tibia$,ck vno nomine inftnimenta omnia, perfpicuum eftnon omnes cflc perfe&os . Quod aurem optimum eft * id perfe&um quiddam videtur. Si quis ergo vnus folus perfe&us fit, hie eric finis quern quasrimus : fin plures,eoru abfolutifsimus, A tqui quod propter fe expecendum eft , eo quod propter aliud expetitur,pcrfetius dicitur:& quod nunquam .pro- pter aliud optabile eft , iis qua: propter fe & propter aliud eliguntur: Atque,vt vno verbo dicam , perfetum eft id, quod propter fe Temper, nunquam propter aliud eligen- dum eft :qualis videtur efle-in primis Foelicitas: hance- ziim propter fe femper , nunquam vero propter aliud opcamus. Hxc eft fecu da huius capitis pars,In qua Philpfophus talem^vt vno ver- bo dicam,foelicitatis definitionem colligere vult . Foelicitas eft bonu perfe- &ira,quod fatis eft homini,& propter te tantum expetitur . Ha?c enira fere fwit qua* non modohoc in loco Ariftoteles, verum etiam Plato in Philcbo foelicitati tribuit . Tres vero iftse conditiones ita fefe mutuo refpiciunt , vt vna alteram confequatur, proindlque rairum nemini videri debeat , ft Ari- ftoteles vna aliamutuo aftruat, ftabiliatque, & ex vna in alia gradatim tran feat'.verum enim eft illud > Homini qui nobilifsima huius vniuerfitatis pars eftjbonmu aliquod maxime perfeftum propofitum efle oportere>quod ipfius naturam expleat : qua? expletio foelicitas & beatitudo appellari folet : Ho c ipfo vero quod bonum iftud perfe&um eft, idcirco fatis eft homini, & pro- pter banc caufam quod homini fatis eft, ab eo votis omnibus , & propter fe tantum quaeritur.Nunc ad contextum. ( Quoniam igitur pluires efTe fines.) Si aliquis fit finis omnium rerum quae in a&ione verfantur,is certe non mo- do bonus fed optimus erir.Et bonus quidem qua finis, optimus autem quia eft id cuius gratia omnes alii funt .Hocautem ipfo quod optimus dicitur, perfeftus efle cenfetur,cur enim optimus vocatur,nifi quia nullam extrinfe- cus abfolutionem perfe&ionemque expeftat , fed vniuerfam ipfe in fefe in* clufamqua?rit,ideft 3 bonum omne & amabile in feipfo continet? Vnde fequirar,talemfinempra?ftantiorem efle cum iis qua? alterius tantum gra~ tia,tum iis qua? & propter fe & propter aliud quiddam expetuntur : pro- pterea quod videlicet , omnem vel aliquam abfolutionem extrinfecus ifti expeftent : foelicitas , vero , qua* fola eiufmodi perfe&us finis cenfenda eft, propter fe tantum quxritur. Quapropter fi quis de me quaereret, cur diues, honoratusjprudes efle vellera:refponderemjVt eflem foelix-.Qupd fi iterum jne rogaret,cur foelix efle exoptarem,cui refpoderem eflet plane indignus. His argumentis etiam Euft jatius probated quod optimum in aliquo gener g.ii. tized by Google Digitiz f 9f ETHICOVVM eft,non nifi vnicum effe . Cjteriim de bonorum ordinibus y memininos fu^ pra nonnulla egiflfe,atque annotafle ex Alex . in q. moral . cap.xx. Vtilia bo- na ilia omnia ab Ariftotele vocari qua? adaliud quid perfeftius excellcn- tiusque conducuntivnde vocabulum vtile , rationem propne & per fc boni tollere idem ibidem concludit,Dubitatio qua? hoc in loco ab Euft ratio raoue tur,infrai nobis commodiore loco expendetur , vnaque eiufdem Euftratii . di&ailluftrabuntur. , At verd hoftorem, voluptatem, & intelligcndi vim, omne'mquevirtutcm,propterfequidemoptamus,(nam ctiamfi nullum ex iis fru&um pcrcepturi fimus, tamen eorum vnumquicquc optarcmus ) fed beacitudinis etiam - caufa,eadem expetimus^exiftimantes-nos histediumen- tis beatosfuturos.At Bcatitudinem nemonequehaium, neque alius omnino rei caufa expecir. Perfpicua funt ifta , cum iis qua? nuper contextu fuperiori fcripta a no- bis funt,tum nonnullis aliis qua? antea cap. 6. diximus:cum nempe expofui- mus,quomodo voluptas,honor,ingenii vis & pra?ftantia , bona per fe,qu6d nos intrinfecus expleant, perficiantque>& propter aliud etiam cenferi de- beant. (yevy). Vertivimintelligedi:quam^liashoclibroappellauiingenii acumen,quod in docilitate & celeritatead cogitandum, diiudicandumque confiftere alias declaraui. Eft autem Homioi qui vult rationem virtute per r fe&a informare,ingenio eximio 6Vpraeftanti opus.Tardis enim mentibus & male a natura conftitutis animis,perfe&a virtus vtx ac ne vix quidejn com- mitti poteft. Quare non laudo Euftratiii,qui per Mentem intelligit pruden- tiam.id nanque valde improprie diftum eft>quamuis prudentia in Mente re fideat,multo etiam minus proboipt7ki) Menti opponi:quomodo enimpo- tuit,cumvirtus appetitui tantumconueniariSimpliciter ergo omnia proba- ta funt,vt nos explicuimus,&Thomas quoquevoluit.(Omnemquevirtute.) Ex fequentibus libris cognofci vnaquxque debet : non eft igitur , quod hoc loco enumerentur.Regina omnium prudentia eft , qua? omnes virtutes con- tinet,eo modo quo poftea declarabimus. Idem porro ex eo quod fufficiens eft homini,fequi vi- detur : Qux>d cnim bonum perfe&um eft , fatis efle vidc- tunSufficiense/Te autem ipfum per fedirimus, non qtria ipfi foli vitam folitariam agenti,fed quia parentibtts, libe- ris^coniug^&^r femel dicam ,amicis& ciuibus fatiseft. Quandocjuidem^omonatura ciuile animal eft.Sed in his certiis qurdam terminus conftituendus eft- Nam fi porri- gamus ad parcntes , pofteros , amicorumque amicos,abi- bit res in infinitum. Verum hoc quidem iterum confide- ^ randum Digiti Google LIBER J, loo randum poftea crit, Quemadmodum hoc ipfo quod Foelicitas bonum perfeftum eft, idciroj Horaini fatis effe dicitur,!ta,propterea quod fatis eftliomini,perfehim bo num cenferi debet.Sati* autem effe per fe f oelicitatennlico^non ipfi foli ho- mini,verumpar^ntibus,Hberis,coniugi,atque 3 vt : feiiid dicatur 3 amicis & ci uibus,quibu$ etia, vt Plato dicebat,Homb natus eft.Tot naque tantaque foe Iici adeffe oportere cap.8.moriftrabimus,vt familiam liberaliter educare,ci - * uibufquelaborantibusfubfidiumferrevaieat .Neque tamen exiftimet ali- quis,cum in foelici copiamquanda bonoru ponirtius , qua' ex virtute agere, & familia fuara inftituere, Reiq; publica? prodeffe valeat,immerifum quid- dam atque infinitum anirao concipere,ita vt pofteris etiam omnibus, atqu* amiconimamici$fuppeteredebeat,(hocnanquemodores in infinitum abi- ret)fedcertum quendam in bonis externis,quae ad foelicitafem pertinent^-  nem conftituimus,vt tanta videlicet copia eoru fit,quata fufficiat ad eaxjua? ad bonum partem familias,bonumq> ciuem pertinet,exequeda.Quare Arift. i.pol.cap.f.damnansSolonem qui diuitiaru nullu fine homini poni diceret, vu/t>fufhcientia taliu bonoruranon eSeinfinitam.Qucmadmodu enim(in- quit)nullum inftrumentu cuiu%, artis,eftvel magnitudine vel multitudine, infinitum, itadiukiae infinite nonerunt in politica arte, cum fint inftru-* menta Reifamiltas &Reipubl. Ide etiajin fifdem Politicis no femel claniat, mediocritatembonorum extemorumeorundem exuperantia optabiliorem effe, vt Solon quoque teftatur : Bona enimifta,fi mediocritatemnonexc?- dant,rationi facile obtemj>erant:at ft excedant,difficillime. (Satis autem ef- fe) Omnes homines,quafi membra qua?da fun tvniushumanitatisr corporis, naturalifque inter ipfos focietas , propenfio,& amor intercedit : Maior ta- men inter dues, & inter amicos , maxima adhuc inter propinquos , paren- tes & filios,natura? coniun&io eft : Quo fit,vt alter alterius bonis laetetur, & malisoffendaturtanquamfui$ > & vniiisfoelicitas,alteriusjfoelicitatls pars /k,vniiisque calamitas,alterius quoque quodamodo calamitas habeatur.Qui fieri igitur poteft,vt ille foelix cenferi queat,qui familia? fua? iifque quos a- mat laborantibus,opem ferre qequeat?Hin$ Chremes apudTerentium,Cli- tiphoni miferiam Clinia? obiicientis refpondit, Miferum! quem minus credere eft. Quid reliqui eft quin habeat, qua? quidem in homine dicuntur bona? Parentes,patriam incolumem, amicos,genus,cognatos,diuitia$. (Veru hoc quide iteru confiderandu poftea erit.)Quarto politico ca.ii.hsc fere fcripta de hacre leguntur . Vita beata efficitur virtute non impedita: Ciim autem virtus mediocritas fit,neceffe eft,vt ilia fit optima vita,qus me- dia eft ea mediocritate,qua? pofsit fingulis contingere . Ex quo>cum]id opti- mum effe conftet quod mediocritatem mediumque tenet,fatis intelligipo- teft mediocrem poffefsionem omnium,eiTe optimam, quippe qua? facillime rationi paret. Nam qui pulchritudine ,aut viribus ,aut generis nobilitate aut clientelis,vel diuitiis,ca?terifque id genus magnopere pra?ftant,hi vt ra- tionem fequaW 5 4$icile eft, Palam^nim $ontumelias magis inferunt,& in Digiti zed by G00gle xoi ETHICOR VM maghis rebus peccant,aliena videlicet inuadentes, homines interficientes,& fimilia iodigna facinora comittentes. Ite, otiu & ambitio eos facit imperadi cupidifsimos^quapropte^neq*, volut neq; fciunt, imperii pati, imo propter delitias atq*, indulgentia,ne in ludo quide literario parere cofueuerunt.Hoc virtutibus no accidit,cuius aim fit in medio cofiftere, quo magis virtus e?it ? eo magis mediocntate coferuabit*vt Arift.ait , & nos magis humanos & be- nignos ^eddet.Quare virtutis incrementu vitare non ita oportebit,vt vitare oportet magna bonorum exuperantia,qua qui prxditi funt, totius Ciuitatis ftatu coturbat,n6 aliter atq* nicbra in humano corpore nimiu excrefcentia, totius corporis decore peruertant.Vnde &PhocyllidesMilefiusPhilofQphus & no ineptus Poeta,Mediocribus iftis hominibus optima multa precari fole , bat:t Arift.in ca.feq. Virtuti,fufficientes quide fortunas,ne impediatur. bo- . sno a virtutis operatione,no tame immefani quandacopia adiunget.(.Quan doquide homo natura ciuile animal eft), Partes ad totu^vt materia ad forma referutur:Et quauis propria aliqua forma fint praedita?,illa tame forma a to- tius forma pendet,cuius etia caufa fuit procreata:vt manus , oculi, pedes,id- circo fua forma peculiare habuerunt,vt vniuerfum animal bene fe haberet. Ergo,homo qui Ciuile animal eft>fi foelix efledeb^at,cura fuotru, eorumque quosamatj&rciuiumfufci per epofle&rvelle debet, . Sufficiensauce ideileponimus,qiiodipfumperfefolu & aliis bonis defticutu,vita effici^tbptabile , riiilliufqj rci indigente.Tale vero quiddabeatitudfne efle ftlituimuSjac queadeomaximeomniuoptanda^etiajficu alio bono non coiungatur .Quod fi coniungatur, perfpicuu eft ilia cu all-* qtiovel minimo bono optabiliore fore. Id enim quod acce dit,boni exuperatio eft. At qup q.uicqJ bonu maius eft , eo ', magis Qptandu.eft.Hisigitur perfpicuu eft,Foelicitate per fe&u quidda eflfe,& quod fufficiens eft,cumreru Omnium qux in a&ione poCitx funr,fic extremum. Locus hi c fatk obfeurus eft.Nos ergo imprimis fententia Arift.qua puta mus efle veram proponemus 3 mox quid nonnu^li alii dixerint perpendemus. Quonia Arift.Foelicitate Bonura per fe fufficiente appellauerat,quam fuffi-^ cientia non nifi negationeimmenfitati? & infinitudinis cuiufdam declaraue rat,nunc planius ilia explicans^iqquit:SM|ficiens per feipfum & ^bunde bo- nis & amabiiitate cumulatumM Bonu voco,quod quanuis ab alii$ boijiis; de-, feratur,vita efficiat optabilem,nulliusque rei indigente.Talevero quiddam Foelicitas eft,proindeq; quanuis cum alio bono ipfa no coiungatur,eft tame omniu bonoru maxime optada ; & fatis ipfa per fe abfoluta eft, nulliiifqj rei indigens^ac fuis omnino viribus pollens. Foejicitatis enimnomine a hoc in lo- co no prudentia fola aut perfe&a virtute int^lligit ) fed perfe&a virtute cu ea bonoru alioru copia qua? hpmini fat fif , vtentea fienihcau#,&: i.magpo- ru mor.ca.3. (eft aute ille locus no fatis perfpicuus & plaiTUs jdiferte expref- fit.Ergo Digitized by Google LIBER I, 101/ fit.Ergcfi augeatur fcaropltficetur copiaexternorfi bonorfi,fodidtat ipfa quoque nonihil quide araplificatum in libere fateri oportet: verum ifta ac- cefsio no tati erit,quin antea etia Foelicitas,perfe&um bonum, feq$ ipfo co Centura dici potuiflet.Quare,cum quis itaarguraentatur , Perfe&u bonu eft id cui nihil addi poteft,ergo Foelicitas cui aliquid addi poteft ,bonu perfe&ii cenferi no debet.Refpondedum eft,id exiguu atq$ exile admodum refpedu foelicitatis effe quod accedit .,& f oelicitate quide amplificare,no tame effice re, vt ipfa per fe foelicitas antea abfoluta & perfe&a dici non poflet . Vndc colligit iureArift.integra Foelicitatis definitione eiufmodi:Fcelicitas,eft bd num perfe&u feipfo cotentura.E&quibus duabus eoditionibus alia clicitur, qua nos fupra appofuimus,& A rift, in hoc noftro cotextu innuit,vtvidelicet furame ab homine,&propter fe tatum expetatur.No enim poteft no fumme ab homine illud exoptari,quod eius abfolutio atque expletio eftHa?c eil hu~ ius cotextus germanaxplicatio,& ab omnibus fere,qu am's no adeo perfpi- cue,aliata.N6nullttame verbis quibufdaAtterrois decepti,ita dixerunt,F oe- licitate omninocrefcere no poffe,cu fit 1 aaut cui nullu aliud bonu nequeat adnurae rarima cui accedere poteft bonum aliquod>illud ccrte crefcere poteft,& me lius effe quam antea ruerit.QuareFoelicitas^ft id optiimi & in eo genere bo norum,quo nihil melius:quod ilia verba volut %n ve/lm dfytlalklljj^  roor.capitexitatoyqui dicit %&) fitquefingu]isfeparatimacceptis,maius & pra?clarius: qua fecunda notione Foelicitatem iecVmsideft praeftantifsimum & abfolutifsimum bonum nomi-  nari vult:continet enim complexu fuo bona animi > corporis 3 fortuna?,atque vt femel cum Speufippo dicam, eft bonum, ex omnibus bonis camulatiim* Hoc refpsftu, Ariftocelcs ibidem dicit y Foel^itatem nonppffe inter bona connuraerari, alioquin enim fequijidemXeipfo melius fore: Namfupe-* rat Sc excellit omnia turn anira^ turn wrporis* & fortune bona fteajitu~ do jvelutietiamtotum, partes excelleredicitur, Adeosqui fe^onfe-., mat ad Ulam propofiuwero > Perfe&ujn vndique fanum eft cui nihil , g-uiii Digiti zed by G00gle **v  riireprehendioportere^WDO^g^^Si j^i t,otea.* eoe "* ?& vndequaque perf^ llsim T P cu i ve rifsimen>l itneStuudfimpUcuer^ addi poteft-Talenanque^ ^ m ^ At^^ tcni[u e |let.Quarto,tP atc " w illius verb.. q^ htceog fit tatw _fta,J ^ rumiftorulntcrprrtu- fbu oni pof *"' m ^fverboru difcrte fonenp nik'habet Anftote cu ver^ h omnia & penodi ^ ac que alio traducatur quam eft .)ine:quod tame ^^"o ^ '^^^^ n&  m losDoaos homines, rfiM L:L?.n i n !*%*-*> no noflum no mtrari nonumf Aff_ LIBER I. 104 - quoddixerat^bonaravaletudine^non modo propter fe,verum "etia propter a-> liud ex pet i ,(Naturam enim corporis explet >& efficit vt animus expedite ea pofsit aeere quae laude digna funt,qua?que F oel icitatis pritnaria? conditio- nes censentur) Dubitat 3 cur eft,quod homines tamen quidam,& ii qui virtu- tern maxime profefsi funt, corpora fua vigiliis ac diuturnis inediis afflida- uermt,f ibique etiam ipfis plagas infiixerint:Et paulo inferius addition nK>- do hofce cruciatibus doloribufque feipfos afficere,verum etiam extrinf ecis omnibus bonis fponte priuare, folere . Democritu ferunt, fponte fibipculos effodifle,vt mete reftius immortalia & diuina intueri poffet . Sed horu exe- pla,at.q, alioru etia qui diuitias & alia vita? comoda aut abiecerut>aut parum omntno curauerunt,tot extant , vt meminitfe fuperuacaneum fit : Refpoh- detEuftratiusjDupiice extarehominumvitam, Ciuilem & Purgatoriaii- ue cotemplante. Cjuilis animo & corpore fimul agit,Gonteplatiua feu Pur- gatoria,fola mente.Illa ad a?tate vigentes pertinet , & in cartu hominum vi- uentes,& affe&ionum corporisque curam gerit,res humanas gi)bernat,pro- indequeexternis bonis cum corporis,tum fortuna? eget, vt noamodo opera &confilio,fed re etiam 5 Rempublica Ciues,&quos amat iuuare pofsit^ Alte- ra yero qua? fenum peculiars efle videtur , tota conteplationi Dei & rerum fnaximaru,diuinaruq*, dedita eft,&fpernens omniaaliabona>in corpore fe- fe quafi obliuifcitur : & pro ni- hilo habet)Ciim vimitu muneribus exequendis opera no det, proindeq-, nul- lis egeat opibus,hullis diuitiis,nulla apud homines authoritate, nutlis hono- ribus: imo folitar iam prorfus vita eligit, in qua pneftantiores quafda virtu- tes,Mete Deo copulaty!^ c&iun&us, adipfcitur. Hanc vita purgatoria yo- cantPlatoniciVquod omni tumultu atfeCtionu hominesp'urget,eofq; fer- ine in kimtieldL ilia Stoicoru cpftituat.Sed oportet ifta Euftratiipaulu illuftra- rexPrimii m ergo 3 Non eft exiftiraaodym eos qui fe totos contemplationi tra dunt,oronino corpus contenere,fed id quoq, aliquado curare*fecus enim no fapientes led Deo auerfi videretur,qurvellet animii a corporis focietate om nino liberare ,anteaquam id ftatuerk Deus,quem contemp]antur > & in cuius vnius amore fe conquiefcere prdfitetur. Atque(in furcma)quod Deus con- iunxit,id ipii fepararet/preto diuina? legis decrcto.Quapropter Plato dice- bat.Queadmodum qui ob fcelus aliquod admiffum in vincula conie&us eft, fi vincula rumpat,atq-, iniulfu Iudicis aiifugiat, omnes leges fubuertit,reicin di'tque, Ita homine,a Deojanquam milite,in hac corporis cuftodia, qijafi fta tione pofitum,eara abfque illius iniuflu defefere, abfque nefarii fceleris cri- mine>non ppfle.Ergo conteplationi dedita vita,corpusquide bonaq; corpo ris & fortuna? floccifacit,no tartien oipnino^fi fapiensefle velit:ide|l no earn affluentra bcfno.ru corporis 8r fortuna? exigit 3 quaitl exigunt qui in agedover fantuf,verum paucisHoraines iftt qui vtfceliciores&bet- liores euaderent,in fitu & fqualore. iacere voktfU, vulncra iibi infligere,octt I9S cruercinfaiii potius quara fapientes,quoamque id nomine faciant*tudi xandi funt: primum enim,prauer quam quod bona ifta externa tarn natura? flua fortunae ,natura humana explent,no video,cur no tarn qui ifta agit, qua qui feipfum interficit>decretaDei contenat>cuius lex itaftatuit, antra a? par te cum organo,putaoculi > copulata manere,veluti itatuit>tota anima cum to to corpqre,tanto tepore focietatem coferuare oportere:Neque enim maior iudicn Dei in totp habeda ratio eft>qua in parte.: Qui ergo eruit fibi oculum, flui corpori vuljiera infligit, qui nimia inedia aut vigilia corpus affli&at , i$ wuuria Deo fuo Creatori 6c Iraperator* infert, contcmnens bona ipfius,uf- que perjeulis ie exponens(quaii Deu tentas ) a quibus Deus ipfum immune eflivoluit. No negarim in SandisDei,ea qua? ad ieiuniii fpe&at,aliaque hu- nulitatis,poenitentia?,& fidei exercitia pertinent,laudanda efle:vt macerata, ac fubada caro ne lafciuiat,& vt ad preccs fanftasqj meditatioes melius fine coraparati;tanderaque,vt teftimonia fint noftra? coram Deo humiliationis. Modus tame feruandus eft>ideft vbique necefsitati natur 9,(11* partes danda? funt-.Quqd quia Papilla? no feruat, idcirco carnifices fui,& legu Dei come- pjtores cenfendi funt . Sed redeamus ad noftros fapie,tes.Dicunt,fe id agere, vt ab affedtionifeus omninoliberetur:Refpondeo,vellefe abAffedionibus li berare,eft velle no amplius efleHominera:Excipient,fe eo quidem tempore no effe hominesidico ipfos fomn iare,quantuuis enim alte volent, quantum- uis mortem comententur,& fenfu carere velint,in corpore tame Temper ha- bitabunt.Pra?terea,qui fieri potel],vt corpus vel i tantillumcurent>& affe&io nu aliquo infultu no aliquado corripiatuHNu oculi foli Democrito affe&iQ nes fuggf rideft> opinionu noftrarumoderatione,quod cer-j te aliunde quam ex priuatione vifus hauriendu eft. Re&ifsime etia fenferut Ariftoteles,Plato,$ocrates,Solo,aliique infuiiti fapietes,qui genus iftudvita? oder unti cum tamen conteplationi rerumaltifsimarumquammaxime de- diti effejnjAm; Deus eft (in quit Ariftoteles)aut beftia 3 qui vitam iftam folita- riam ag;Atqui Deus effe nequit :Sit ergo Beftia, Sedforcatfe Beaticudinem lunimum bpnum efie,eon* ftat: vtvero plaiviusquid ca fit oftcndacur,res poftulat. Hoc autem facile pr#ftaripoterir, fi munusjiominisprp- prium,acccptumfueric:vtenimTibicini,^ ftacuarumfi T tori,omnique arcifici, & oninmo iis qui opus aliquod e#i ciunt ? a&ioncmque exercet , in opere ipfo bonum 8c artii perfeftio confiftcre vuletur; iic'liomini ,fi quod eft ciys o- pus&rounus, ErgoFabri,&: Sutoriseruntaliqua opera &C a&ioncs;hommi$ vera nullum eric, atque ad defidiam na* tus eft! Digiti zed by G00gle LIBERT. id* cus cftfAn non potius vt oculi,manus, pedis , fingularum- qucpamumfuumcuiufque opus eft, (ic hominis quoque prater haec,opusaliquodeireftatueirias? Tertia pars-cap it js in qua qua?rit,non de ep cui infit Foelicitas,vt quidam male loquunturjed quid vere fit foelicitas , ideft quarnam ilia caufa fit per quam Foelicitas eft,& conferuatur . Quod declaraturus,gradatim more liio progreditunPrimumque fumit, Foelicitatem humanam,cum bonum quod- dam hominis praHRantifsimum fit,non nifi in eo confiftere poffe,quod inho- mine excellens babetur: Iftud vero eft intelligendi facultas . Atqui A&io fa- cultati pra?ftat> vt non femel ha&etous diximus : ergo foelicitaswie dubio in a&ione coiujftetjS; nonin quacunque aftiorie, fed ilia qua? propria eft homi ms(huius enjm Foelicitatem qiijerimus) ideft a ratjone & intelhgentia pro- deunte.Ha'cfummaeft^amhuiusquarh fequentis contextus: nunc fingula infpiciamus.(Sed fortaffe Beatitudine Ifummum bonum elTe coftat).Ih tradi ta definitions omnes fere cofentire antea diximus , quod nemo ferme fit qui animo Iianc notionem Foelicitatis infita non habeat:Eara videlicet effe fum- muiB quoddam bonum 3 proindeque feipfo contentum,& votis omnibus ex- optandum. (Vt Vero plan ins), Ideft vt eius conficiens caufa afferatur,per qua eft & confer uatunEa enim habitay ere natur am foelicitatis tenebirnus.(HoC autein facile jpra?ftari poterit,fi muniis hominis proprium). Nam in ipfo pro prio hominis munere Foelicitas confiftit. Quid ergo inquit Mirandulanus, Quia opus hominis quidda fenfile,eft?(y t enimTibicini).Probat afimili,bo num fummum hominis,& bene eius viuere, in opere ipfo pofitum effe , quia Piftoris,Tibicinis,&deniquecundorumartificum,vel potius* omnium quo- rum aliqua aftio exiflit, perfe&io omnis,onineque bonum in ipfamet aaio- ne,non in facultate aut habitu,fitumefrevidetur(ErgoFabri & Sutorls).Po^ terat quifpiamnegare,hominis raurius & opus aliquod pectiliare effe: quern nunc reprehendit AriftoteleSjVt imprudentem,acftupiduni:qui fcificetHo- mini vt artifex eft ignobile videlicet gradum agens,nranus propriurn tribui velit:hominis vero quatenus homo eft , in nobnifsimo hempe ftaru colloca- tus,nullum proprium opus effe dicat,ac fi ad defidianrinertiamque natus ef- fet.Huc acceditjHominem effe qiii artes pariat , quare abfurdum effet aliam ipfi & multo etiam priorem a&ionem non tribuere, qua artes parere & infti tuerepoffet. ( Annpripotius*) : 'Ooncludit quod verurri cft,cqllatis partibus cum toto ipfo hontine: Ac fi dicat.ofnnino oportet afferere J homine" qua ho*' moeft ? peculiareqiiodda'mrriunus obtinuifie , veluti Vriaquaeque Hliuspars perfpicua 3 munus proprium, '& cui deftinata effet, habuit; Imo magis totum ipfum i!d affequutum eft,cum'partift operatiorjes , norinifi ob corrferuatione- bperationis totius exiftant. Quidnam igitur illud tandem erit? Nam viuerc quide? cumftirpibuscicomuBeeft, At proprium hominis opus quarritur . Itaque vitia alens,augensquetrcmouenda eft. Hancproximc fequitur vita Tended?. At hie communis Digiti zed by G00gle %%9 ETHIC ORVM eft& equo,& boui,&:animantibus omnibus , Relinqui- cur ergo vica qusedam aftuoia ad earn partem animi perti nens,quas rationifreft particeps. Argumentatur a fufficieti partiiira enumeratione,&oflencfit qualifna ifta propria hominis operatib,fit,eas in enumeration operations fumens, quj ho mini no vt artifex eft,no ratione partis,fed hominivt homo eft,& ratione to tius couenire maxime videri poterantifunt verohar,viuere, fentire, cum ra- tione & intelligentia agere. Tunc ita argumetatur, proprium hominis opus non eft viuere,quia Hoc ei cu ftirpibus & planus comune eft:N6 eft ite fenti re,.Sumit aute vim fua iftiufmodi enumeratio,ex hac argumetatione-.Quod couenit aliis abhomine,no eft propria hominis,vi uere,& fentire couenit aliis ab homine.ergo,&c,(Qujdna igitur illud tande erit?)OpusTibicinis,& opus ffatuarii iteq; piftoris , & cuiufuis artificis eft hominis opus,fed no propriu hominis opus.,vt Euftratius monuit, ideft 9 non fimpliciter hominis opus^upingerejfimpliciter homini nocoueniat/ed ho- mini quia pidor: plurimu aut differt,homine fimpliciter 3 & pi&ore* homine dicere. Aliud eft(inquit ipfe)dicere homine,& aliud dice, re Tibicine homj- nenvllud enim fubftantia & natura hominis in eo quod homo eft,exprimit, hoc vero,fubftantia & accidens quodda,vnafignificat: vnde fit,vt opus homi nis quatenus eft homo,ab opere hominis quatenus pidof 3 aut Tibicen eft,di- ueruimcenfertdebeat.Vbi nos etiam admonet,vt agnofcamus argumetandi genus a pofteriori,quod luperius huic tra&ationi conuenientifsimu efleArU itoteles nobis (ignificauit 3 ab artis enim fine nobis notiori,ad>fine rationis ho minis,qua? artium caufa & inuentrix eft 3 proindeque natura prior ? & notior, progreflfus efficitur.Re&ifsime ha?c ab Euftratio di#a fu'rit . oportet tamen, paucis ifta omnia illuftrare, vt quid opus hominis proprium, hoc in loco vo- cetur,plane cognofcere valeamus.Hominis natura no eft fimplex quidda,& vniufmodi fiue folitariu,fed ex duabus naturis aut partibus pra?cipuis,men- te videlicet &corpore coagmentatu. Atqui omnis eiufmodi natura 3 ad fpecie aliqua refertur,prQpriumq; alicuius fpeciei nome fumit,ex ilia parte aut na- tura fui,qua? dignior,ex celletior & princeps eft: (Hac aute parte principem in prani coiun&ione pltiriun\ ? difsimiliumq; naruraru adeiftvieceffe eft>Jqua quafi imperas,& cohi^e$>alias diflblui au.t fabi no fuW,)t^a?.pars in Homil ne Mens & injtelligejtia nuncupatur 3 hac enim in homine dominant princi patu tenere^atqvUlud fummu efTe,qu6 ex vita & fenfu, tanqua p?r gradus in homine Nat,ur4peruenit,nemo non cocedit: Ha?c igitur hominis forma eft * ipfumq^poftremo aduenies,in quada certa fpecie a reliquis omnibus diftin aac6ftituit:caterananqueanimatia,n6 ratione aut metered folo fenfus im petu,ferutur:operatio igitur propria, & pecuIiarernuuns,quod homini fim- pliciter couenit, illud erifrquod no ab anima augedi nutriediq^ vi praedita, aut abeaiin qua fentiendj fecultas rpofaaeft >frda mente ituelligentiaque proficifcatur.(Vita ( alens augensque).MaluimusTurnebi verfionero Iioc lo- co fequi Digitized by VjOOQIC LIBER I. xog cO fequi,quam Lambini qui ita vertit , (yitaalendi augendi'que vi ac facul- tate pra?dita).pmerqyam enim quod copiofa nimis verfio eit 3 non quadrat etiara huic loco,in quo non de Facujtate , fed de ipfa muneris fundione fer- Hio fit.Canerum quot modis ^iTdicatur,alias ex Simpl.in i,de an.117.anno- tauimus,qubd item augeri & ali,munera a vegetabili anima prodeuntiafint, Tertib,audionem a nuiricatione non differre , nifi rationc quaalimentum vcl vt fubftantia qua?dam, velvt quantum accipitunillo nanq-, modp alimen- tum nutritjhoc verb auget : Quartb,vitam,cum pro forma ipfa dame vitam fumi po(fe>qua ratione Anima ipfa vita dicitur,tum pro energaa fiue adio- ne anima?. Scaliger hoc improbaret,fed immeritb & nimis fubriliter.Namfi vita eft adio,diceret ipfe,non ergo dicere licebit corpus viuens:Refpondeo imb corpus hoc ipfo viuens dici, quia vita adio eft. Adio inquam ab anima quidero pendtns 3 fed qua? non fine coxnpre effici queat. Corpus ergo viuere dicttur,quiaaugetur & alitur, a nutralento agente vi anima? , & Aninra vi- uere dicetur 5 quia alit &r auget nutrimento difpofito &conuenkme,corpus: 8c in fumma,iita Adio qua 5 vita dicitur , eft in anima vt ab anima: eft in cor- pore non vt a corpore fed vt in patiente & fubiedo : fed quoniam nutrica- tio & audio in corpus ipfum definit,propterea 3 viuens corpus,non animavi- uens dici folet,quamquam tarn anima* quam corpon vita? nomen tribuatur. Excipiet iterum Si vita eft adio , adionis adio erit , nam vita? adiones efTe quatuor Ariftpteles r.de an.docer. Refpondeo Ariftotelem eo in Ioco,cont. oempe ij.id quidem dicere 5 Viuere quatuor modis dici , non autem vitam quatuor adiones habere:Ego verb obiicio illi alterum locum eiufdem i*de an.cont.;.vbi ait. Vitam vocamus nutritione qua? per feipfam efficiturau-  dionem & diminutionem.Sed ifta in pra?fentia omitto. Quinto vita? nomen j> proprie adioni Anima? vegetabilis tribui:propriifsime verb non cuicunq; cius adioni fed ipfi nutritioni.Primum fatis ex verbisAriftotelis liquet 3 atq> ex eo quod de vita neque per motu fimpliciter , neque per motu voluntariu efficidemonftratio queat, item neque per fenfumaut intelligentiam : Ele- menta nanque mouentur nee tamen viuunt 3 animalia item faxis adha?rentia non mutant locum:Homo pra?terea dormiens neque fentit neque intelligk, - cum tamen viuat . Alterum ita doceri poteft, Quandoquidem incrementum non femper viuenti corapetit,alioquin 1am adulta animalia,ideft qua? ad a?- talis illius termkuim peruenerunt:cuif antum, a naturacrementuni. tributu cft>mortua dicerentur. Voco nunc crementum animalis 5 appofitioncm quan titatis omnibus dimefionibus,nafimplicifer fupplementu quodlibet repofi  turn in locu partis deeda?4ioc nanque fenibus etiam ipfis vfu venit:de dimi nurione eadem contrario tamsn modb dico.Reliquum eft igitur , vt per fo- lamNutritionem de vita libere ratiocinari pofsimus: omitto nunc ca?leftia qua? viuere dicuntur,non tamen augefcunt,aut aluntur . ( Relinquitur ergo vita aduofa^d earn, partem animi pertinens qua? rationis eft particeps. ) Mi ror cur Lambinus hanc Perionii verfioncm reprehendat: verba Gra?ca funk h*rjn}mr. Hie ita vertit: Relinquitur er-* jo vita qiu dam , qua? ad: adionem apu lit > eius* propria quod ration Digiti zed by G00gle 2 io* RTHJCQRVM pra?ditum eft.In Scholiis vero illu4 ( 7w fiue eius) ad homincm refer?! yule, Sed hare verfiopeccat:primum quia improprie hoc loco dicirurvita ada- dionem apta,cum non de facilitate fed de adione tantiimqua?ratur :fe* cundo,quia non quapritur an in adione hominis confiftat foelicitas,hoc nan- ue pofitum eft,(ed in qua hominis adione:ergo illud loZ non ad hominem, ed ad partem aliqua hominis qua? aliis duabus commemoratis opponatur, reuocandum eft.Quid?nonne hoc quod Ariftoteles roixpr Koyov vocat > illud ipfum eft quod diuiditur in fequenti contextu,cum inquit? Huiusautem pars vna eft quae rationi obtemperat: al- tera qux ratione prasdita eft,& intelligens.Cum vero ha:c quoqucbifariamdicacur, earn quae reipfa rationis parti- ceps eft,poneredebemus. iikcenimmagis proprie did videtur. Quod fiica eft, opus &C munus hominis erit, A- nimi afcio racioni confentanca , auc certe racione non carens. Explicat planius quod in fuperiori conclufum eft,vt libere colligere pof- itt?actionem hominis propriam efle , illam quae a ratione pendet : Expfica- tionis vero efficaciam haurit ex diftindione eius quod to tppr *&yw ante* Tocauerat: Quod igitur particeps rationis in homineeft, duplex exiftit, Vnum,quodparet obtemperatque rationi, cum tamen ipfum rationitfex- perfsit ideft appetitus : Alterura rationis compos vel ipfa potius ratio , ideft Mens intelligentiaque,qua? moderatur>mouet,dirigi tque appetitiones,vehi luti equo* Auriga . Hare Ratio Hue Mens , aut Intelligentia , quod adu & re ipfa in fe rationem contineat>illa erit in cuius adione fcelicitas confifter.eft enimmagis propria homini 3 quam ilia fit ,quar non re ipfa rationem habet, fed rationi ootemperat.Qupd fi itahabeat,opus hominis proprium nil aliud erit quam Adio animi cum ratione,aut non fine ratione. (Huius autem pars vna eft.) Duo tenere oportet ad banc diuifionem rede percipiendam , quo- rum ignoratione 9 Dodifsimiquidamviri hoc loco in multa errata incide- runt.Primum eft 6V facilius cognitu, quid fit illud quod diuiditur : Alterum eft , ad quern vfum aut finem diutfio iftiufraodi refpiciat.Diuiditur ro *% Ao- i^ideft Facultas animi noftri qua? rationis eft particeps : vfus & finis diui- ionis eft*non vt facultatu anim* natura patefiat,(hoc nanq-> munus Phyfio- logicu eft non Politicu,vt idem Arift, fatetur ca.i$.huiufcelibri)fed vt fun- damenta $C fedes virtutu omniu>de quibus hifce librit agitur,diftindifsime cognofcerenturs Artificiofa ergo Ariitotelica iftadiftindioeft 3 non natura l*d*quare maximopere animaduertgda.Sed agamus planius. Quod diuiditur eft Id quod in horoine ratione habet:diuiditur autem in pane qua? proprie 8c in ieipfa rationem inclufam continet,& in partem qua? fe habetvtFilius qui di&o Patrii audiens eftiPrior ilU>Ratto & Mens nuncupatur ( quanqui magis propria Ratio  qu*m Meat  cum Men* dicatur quatenus ipfa per fe Digiti zed by G00gle LIBER I. it & fpedatur & a corporis focietate libera in cognofcendo verfatur : Ratio ve- ro quatenus cum reliquis animg vinbus copulata,totique horaini confulens ad agendum conuerf a eft) Altera Appetitus.Qup inlocoanimaduertendum cft^quantum ad id quod diuiditur 9 Ariitotelem hoc loco ea coniungere 3 qua? alibi naturas rerum fpe&ansnon coniunxiffet . Quis enim diceret Appeti- tunij&Mentemcoiungi oportere 3 cum Appetitus Rationi perfrpeaduerfe- tur,&quocunquevultipfamtrahat?cumex diuerfoprorfus genere &re difcrepantes fint *. cum vnum natura iua diuinum & caelefte fit: alterum ca- ducum & corporeum? Coniunguntur tamen hoc loco, quia virtutes morales quastra&ano ifta cxponit ,Appetitui quidem conueniunt > nihil tamen a- hud eil virtus appetitus >quam veftigium quoddam rationis in appetitii im- preflunuTunc enim virtus Appetitus dicitur,cum ita conformant eft 3 vtli- bentifsime fequatur 5 quocunque ipfum ratio ducat: de qua re pluribus in fe- cundo libro huius tractationis agendum ell. Partem ergo appetentem quam alibi Ariiloteles cum fenfu coniungere non dubitaffet 3 hic cum Ratione co- pula!^ a fenfu difiun&am effe vult>vt ex fuperiori contextu liquet . Idcir- coque etiam in 13. capiie huius libri Appetentem &fentientem vnico no- mine vocauit fltAo^oypiW^quametiamvegetabilianimfopponit. Senfum veto & appetitum reipfa inter fe non differre , fed fola cogitatione alibi o- ftendimus.Quandiu enim fenfus tantiim & fimpliciter cognofcit vinum,pu ta flauum efTe,fenfus eft,&non fequitur neque fugit 3 fed cum primum notio iucundi ideft dulcis adiungitur,ftatim eraergit appetitio . Habet tamen Ap- petitus conditiones nonnullas, praefertim prout a Morali confideratur,a co- ditionibus Senfus difcrepantes:de quibus AfFe&ionibns nos non femel fupra & Plato diuina qua?dam ad hoc propofitii fpe&atia habet 1. de leg . vbi Hlas mufculis in corpore comparat. Et Gal. etiam libro de propriarum animse aff.dign.& cur. Senfus, vt ad rem redea,nulla>affe&ionem excitat 5 Appeti- tus eft quafi ipfa affedio,tefte Euftratio s.ethi. in quibus affedionibus mode randis virtutum vis elucet:Senfus ad fuum officium pra?ftandumhabitu non eget,curaitaareobie&apendeat,vtinillius fpeciem formatus nonpofsit non fentire. At appetitus rationi aduerfari poteft,atque etiam folet, variaf- que & diuerfas liabet propenfiones : ne ergo repugnet, fed rationem liben- ter audiat,habitus quidam confuetudine acquifitus adfit oportet , quo vide- licet ftabiliter, prompte, & cum voluptate rationem imperantemTequatuf. Senfus item non percipit res fibi fubie&as ex prarfcripto rationis ( pe*- cipitautemprofacultatis fua? viribus,) Appetitus vero menti obtemperat. Senfus obie&um, fpecies ipfa reiftmplex & folitaria eft: Appetitus autem, fpecies rei cum notione iucundi vel molefti . Quod vero ad vfum diuificnis attinet, cupio Ariftotelis tantum verba fub finem cap. ij. fcripta de ea re au- diri: Cum enim eandem partium anima? diftin&ionem propofuuTet y quam hoc loco attulit,addit. Atque ex hac Anim* diuifione differentiaque, virtu-  turn quoque diftin&io partitioque nafcitur,alias enim virtutes Rationis ef-  fedicimusjalias Morales.Haec omnia fi vera fint,miror primum cur Miran-  dulanus.lib.xxv.Euerf fecp.panemhanc quam hoc loco Arift,obedientenL Digiti zed by G00gle ia ETHICOB.VM rationi vocat,Phantafiam potius nuncupare,quim Appctitum volucritArii itoteles nanque fub finem capitis proxime citati & 7-pol.cap.ff .tpfam ir/Ou (jumxl/j) up tyiKltnJbjjy prop no nomine dici diferte oftendit ( quanquam noa me latct , ph antafiam quoque rationi obtemperantem dici, & appetitum fi- ne phantaiia effe non poffe,vt ex j.de an. com. * *. liquet, )Miror fecundo cur Idem lib.$8.Sec.io.ex hoc loco colligere voluerit, Animam appetentem Cmc fentient em reipfa & tota fubftantia ab intelligente differre , quia nimirum, Mens rationem in fe habeat, Appetens vero rartonem in fe non habeat y fed rationi obtemperetiquum eodem modo > Mentem eflficientem a Mente cap* ce reipfa 8c tota iubitantia differre concludere oporteret: quod nunquam concederet Ariftoteles:vt ex multis locis,fedpr?(ertim ex 15.& 2.0 c0nc3.de afycognofci poteil.Quod declaro:nam Mens efHciens vi quada & luce pro- pria predita eft, proindeque illuftrat,& efficit,Mens vero capax expers eft luminis,fed illuftratur & patitur ab intelligente . Ilia adu , ha?c poteltate effe dicitur.Sed tame eadem reipfa Mens eft,vtThomas etiam fatetur.Quidf quod ft hanc difcrepantiam tantum fpedes, Ariftoteles fub finem 13. cap. to- 99 ties a nobis addudi ita fcribit: Vna eft animi pars rationis expers: Altera par ? ticeps,qua? virum diftindae fint quemadmodu corporis partes , & quicquid  in partes fecari poteft,an ratione dux (int,fuapte natura alioqui indiuifa?,vt 3> in rotunda figura ea pars qua? conuexa 8c qua? concaua dicitur,ad id quod a- 99 gimus nihil refert.QMarefiTlieologorumdehac re fententum(quamta- men adamare debemus ) confutare velimus , ad alia & firmiora arguments nos conuertamus oportet.(Cum vero ha?c quoque bifariam dicatur. ) Locu huncnon bene explicarunt qui Euftratium& Auerroem fequt voluerunt. Quod vt pateat manifeftius, verba nonmillaGra?ca Ariftotelis* cum ad fupe- 0Lu7iit%nU! Ktytfy. Dicunt nunc fere omnes, Ariftotelem verbis illis no- ftrispaulo ante commemoratis,diuidere tpljj to&x7tK*v } quod nos quoque fatemuncum particula -mv7*r ad illam tantumodo referatur.Diuifionem hac ita a nobis tntelligi debere aiunt,vt vita ilia pradica vno modo dicatur ,cum vfu 8c energa ipfa declarat quid pofsit ac valeat,ideft cum agit: alter o cum agendi poteftate fua non vtitur,neque vim fuam experitur, fed otiofa 8c fe- riata eft.Exepli gratia;Hominis liberalisvita pradica eft,vno modo cuvi 8c poteftatejiabitu tamen habeas liberalitatis, liberalis eft>& nihil beneficii in alterum confert : altero,cum re liberalis eft , ideft cum i am viros bonos,do- dos,& egentes fubleuat * Sed quanro de ift is, num Ariftoteles hadenus non 4ocuerit,Foelicitatem horainis non in habitu fed adione 8c ipfo opere con- fifterrfnon negabitfit ( vt puto ) quia Ariftoteles fuperius dixit,vt Tibicinis icuiufuis arrificis perfedio non in habitu fed in .ipfaraet adione confi- ftit,itabonumfuinmum in opere ipfo pofitumeffe.Pmerea, qiuerendum propofuit , cuiufnam facultatis aniraa? hoc opus exiftat , 8c ftatuit eius effe flus rationis particeps effcab hgc nanque fpla opus hominis propriura pro- ^~ " " - ficifci- Digiti zed by G00gle LIBER I. ft? licffritur.Quorfum igitur debuit iterum Ariftoteles hoc in loco quafi in du- biumreuocans,num Foelicitas in a&ione vet habitu confiftat , diftin&ione Agentis vita?vti,in earn qua? eft habitu poteftateque,& earn qua? i am agit &* munere fungitur fuo?Quare dicaraus, Ariftotelemverbis illis Mat 5 *tu 7*v 7ofaW,proxime explicata , anima? facultatum diuifione defignare : il- lis vero qua? itatim fequuntuivrfa/ '^'mptftfr 878ot/,ponere difcrimen inter facultatemanimi,qua? dicitur rationis particeps,quia rationi obteperet , & facultatem animi qua? dicitur rationis particeps,quia reipfa& in fe ratione . inclufamgerat'.hanc nanqueproprie rationis partidpem dici vult,cum ad- 6it>Kvej&Ti&v yipkvji Kcu iv Iav/^to $ S^rtp 7 nr&7f>o? clkov&koy 7i. Thomas etiam hoc vidit,quanuis Graca? lingua? non adeb peritus eflet , vt ifti qui Philofophis Italis nihil aliud obiicere fciunt, quam illos Gra?ca? & politiorisLatina? lin- gua? ignaros efie,ideft non efle Grammaticos.(Quod fi ita eft). Vult iam ta- dem illud habere,opus proprium hominis pendere a Ratione,aut non efle fi- ne Rationejdeft opus hominis a ratione proficifci , quia verb ratio turn in mentetamquam in propria fede reperitur, turn appetituiimpertitur,inde confequi , opus hominis aut a ratione p endere dici , ideft a mente qua? ipfa ratio eft,& proprie rationem in fe continet , aut ab eo quod non eft fine ra- tione>ideft appetitu,quiexpersquidem ipfe rationis eft,quiatamen rationi {>aret 9 compos rationis nuncupatur . Cur hoc in loco nonnulli annotare vo- uerint^Foelicitatem Ciuilem effe in eadem Categoria ponendam 5 in quapo nitur Homo cuius foelicitas eft > rationem affequi nonpoflum.quanquam id verifsime dictum fit : Propria nanque affe&io , a Logico ad idem genus inquofuumfuhie&um atjque caufaaquapendet,conrinetur,referrifolet, qua videlicet per caufam illam & fubiedum definitunDefinitura aute ac de finitione in eode genere collbcari a?quu eft:quaetia Foelicitas ratione in Ca tegoria A&ionis poni debet.Simpliciter autem loqui fi velimus 3 proprie om nes affediones ad fecundam Qualkatis fpeciem reuocantur, cum tamen ip- fa? nullam pra?terea peculiarem affe&ionem fecum coniundam gerant.Ca?- terum an verum fit quod iidem affirmant^ oelicitatis nimirum genus efle in categoria Actionis,paulo pbft cognofcetur. Idem autcrh genere, opus efTe dicimus>huius hominis, & huius virtute praditi hominis, quemadmodum Citha- redi & boni Citharedi. Quod omninoita eft in omnibus, fiaccedat ad opus excellentia virtutis, Citharedi enim eft cithara canere,boni bene canere.Quod fi ita fit,Homi nis opus vita quanda ponemus , qux nihil aliud eft quam animi operatio,fiueationes cum ratione: Boniautem vi- ri hxc eadem bene U praeclare edita . Atqui , fua quicque h.i. Digiti zed by G00gle ii 4 ETHICORVM virtute bene pcrficitur : Qu# fi ita habent, Hominis Bo- num,erit Adioanimi ex virtu te:aut fi plurcs yirtutes finr, ex virtute optima pcrfe&ifsimaque. Mirandulano Verba ha?c imioluta videntur &obfcura, mihi certe expIT cita planiffimaque. Hadenus oftendit Ariftoteles,FoeIicitatem in a&ione qua? a ratione penderet,aut faltem non fine ratione elfet,confiftere: nunc do- cet,Foelitatem, non fimpliciter in adione a ratione pendente,fed in a&ione, rationis virtute dircda & perfeda, collocatam efle. Quod vt commodius te- iieri queatjexemplum artincum in medium affert. Q^emadmodum enim pi- ftorem aut citharedum non propterea laudamus, aut perfedionem fuam ha- bere dicimus^quia pingat,aut cithara canat>fed quia rede & artificiofe pin- gat & canat (quod de vna arte didum,valet in reliquas omnes) ita adiones Hominis quanuis a ratione proficifcantur , nifi proba? fint , perfedionem & abfotutionem hominis non continebunt : quinimo reprehendi potius debe- bunt.Rationem vero errare, & perfa?pe falli agendo , ideft, in vita & mori- bus pofle,omnino patet.Proba? ergo adiones ex ratione fint,oportet. At,quo- modo proba? reddentur,fi fua natura tales non fint ? Refpondet Ariiloteles, Quidque fua virtute, ideft ,habitu quodam excellenti abfolui, perficique. Sequitur itaque Foelicitatem nil aliud efle , quam Adioiiem animi a ratione profedam,qua? quidem ratio fit informata virtute : & fi pi u res fint virtutes, optima perrediffimaque. Ex quo liquet, quam inept e Mirandulanus libro quadragefiraoEuerf. Sec. prima, contextum hunc argument quodanifuo Protei fimili expofuerit . Sed perpendamus fingula. ( Idem autem genera); Ac fi diceret,Si fimpliciter afleramus Foelicitatem in adione a ratione pro- feda,fitam efle , necefle ertt fateri , quencunque hominem quolibet modo a- gentem ex ratione, ideft, ratione vel virtute confirraata veldeprauata,aut cafu vel vtilitatis propria? gratia foelicem effe :genere nan que idem eft o- pusjfiue adio eademiagit nanque tarn qui male quam qui bene agit. (Si acce- dat ad opus excellentia virtutis) , Et paulopoft . ( Atqui fua quicque virtute beneperficitur )Virtutis nomen,fi vniuerfe accipiatur,fignificat id quod be- ne aftedum reddit id cuius eft virtus,& aptum idoneumque ad benefuum munuspra?ftandum teftandeid Ariftotele fecundo Ethicorum capite fex- to ,:. Quemadmodum virtus oculi,dicitur vis ilia qua oculus bene habet , be- ncque & libcre fuo cernendi munere fbngitur. Et virtutem Equi illam did- . mus , quaEquusbene afficitur,& ad curfum,equiternque vehendum, necnon ad impetum aduentantis & occurrentis hoftis fuftinendum , habilts idoneuf- que redditur.Ergo cum ad omnem adionemhumanam,tam Appetitus cofen tie;ndo,quam Ratio mandando con cur rat, Mens qu verifsime rationis parti ceps effe dicitur,imo ipfamet ratio eft , fua quada virtute hoc adipifcetur,vt bene fuadere & imperare pofsit & nunquam labatur aut erret fuadendo,tm~ perandoue: Appetitus item fua quadam viruue id fibi comparator, vtopti- . m* , Digiti zed by G00gle LIBER I. tif me fuum munus expleat,ideft,imperata rationis prompte faciat. Virtus fpc- ciatim accepta , & qua? Rationi hue Menti ad agendum conuerfa? conuenit, quagnam eft ? Refpondeo, Prudentiam efle. Hagcenim ilia virtus eft qua? in Mente veluti in arce fedens, clamat,imperatque :de qua in fexto libro pluri- bus fumus a&uri. Appetitui vero,ea virtus conuenit,qua? moralis dicitur, vt , iuftiti^liberalita$,atia?quefimiles. Sunt autem virtutes har.appetitus,nil a- liud,quamveftigia Mentis aut prudential in Appctitu impreffa,idcirc6que partes prudentia? nuncupari folent , non quod reuera fint illius partes:(pru- dentia nanque in mente refidet, virtus moralis in Appetitu: )fed quoniam fi- ne prudentia nulla virtus exiftit,vt Plato in Memnone docet . Nam fi temere^ aliquidiufte a&um fit ,nonxontinu6 iufti fumus, fed illud requiritur, vt confilium captum fit , 8c formula? honefti Teruentur , qua? niunera,prudentia folaexequitur.Qua ratione autem contra dici foleat, prudentiam egere vir- tutibus moralibus,alibi copiofius exEuftfatio declarabimus : qunc illud tan- turn dicaraus, Quia virtutes pra?fentesprohibent,ne affe&iones vehemen- tes excitentur,quibus , Mens perturbata 8c ca?cata,prudens in fine deligendo effenequeat. Vident auari Homines , pauperes multos & pios,caritate anno- na? impediri,ne in EcclefiaDei manere,ne muneraChriftianaexequi,ne filios 8c vxorem alere pofsint 3 nulla tamen in ipfis oritur mifer kordia , ob auari- ri am: Quod fi fibefalitas adelfet, finem optimum rationi proponeret , nempe benefaciendt , de quo deinceps Mens prudenter confultaret. Colligatur ex hoc loco caufa, qua, Qm vnam virtutem perfe&am pofsidet , omnes pofsi- deat:Namnon eft abfoluta virtus fine prudentia:Non eft prudentia vbi non optima adfit deliberation appetitus rationi obedicns. qua? duo quihabet, omnes virtutes habeat necefle eft. Hare fient planiora, cum vim & naturam prudentia? in fexto libro expendemus : nunc vero ^ttingi omnino debue- runt,vt vis illius vocisAriftolica^nertipe ctpg7v>plane (lognbfeeretur . Porro quomodo Virtus fiue habitus ifti, quibus bene afficitu* Mens & Appetitus, acquirantur,partim quide alibi fignificauimus^pofterius tamen &in fecundo huiustra&ationisvoiumifte,il!emque fexto copiofius declarabimus. ( Qua? fi itahabent Hominis Bonum , dec.) Addefi placet htiic definitioni ,fupe- riorera,vt ex duabus vna integram quafi abfolutifsimam habeas:Hoc modo. FOELICtTAS EST BONVM PERFECTVM, qvOD SATIS EST HOMI- NI , ET AB EO vbTIS OMNIBVS EXOPfANDVM, PENDENS A RECTE PR VD ENTER CLVE FACT I S. ( Aut fi ptureS viltUteS.) Omnes virtutes requiruntur in ffoclicitate , tarn pra?ftaritifsima? , quam alia? minus pra?ftantes : fed fgnobiliores ad tarn qua? mdior & pra?itan- tior eft,referuntur. Proindeque Ariftoteles , qui tolet definiendo, res quira jnaxime poteftln anguftum concludere , cum definit Foelicitatem , pra?- ftantifsima? tantum nobilifsima?que virtutis meminiffe voluit: Vt in eiufdem etiam foelicitatisdefinitione , decimoEthicorura, capite o&auo expofita. Concludatur tandem a nobis , plaiiioris do&rina? gratia , Eos qui pruden- tiam fuerint afftquuti & Appetitum propriis illius virtutibus ornauerint; h,ii. Digitized by VjOOQIC H* ETJMCORVM ornant,hanc foelicitatis ciuilis compotem efli. Prudentiam nanque, &r vir- tutes Moral es,in hominum communione ac focietate, non in folitudine,con fpici,fa?pe inculcauimus:proindequejdlorumetiara propria? maxime efle vi demur qui Cmilia negocia & R^rop.adniiniftrant. Et praeterea in vica perfe&a: vna enim hirundo ver non cfficit ", nee dies vnus . Sic neque dies vnus neque tempus exiguum,efficic hominem foelicem ac beatum, Vt locum hunc explicarent interpretes^mirabi liter fe ad hunc vfque die torferunt.Epifcopus Mirandulaiius hb.4o.fuarum Euerf.Sec.i. omniumfe- re fcribentium opiniones recenfet, eafque demum vt non confentaneas con futatjfuam vero ipfe quandam proponit , qua? non minus vana 8c incptaeft, quam aliapleraque abeo in ilia tradatione & alia quadam defcripta > ef- le foleant . Ca?teriim quoniam inferius cap. 10. Ariftoteles dehac re iterum &copiofius loquetunNos amputata in pra?fentia mnltitudine fententiaruro, fimpliciter quid de Mente Phiiofophi fit hoc loco fentiendum dicamus.Exi- git Ariftoteles,temporis diuturnitatem aliquam qua homo fi foelix yere dici debeat,munera & adiones virtutum multas &frequentes exequi pofsit. Ne- que enim vnus dies,aut perbreue tempus,perfeda? vndique & omnibus nu- meris abfoluta? foelicitati,cuius (imulachrum ha?c difputatio vult exprirae- re,fatis eft : Quemadmodura etiam,vt eft in prouerbio, neque vna hirundo, neque dies y nus,ver facit. Vt enim vita humana,fi perfeda f utura fitter cer tumfpacium temporis perdurare debet $ic horainisadio perfeda , certo fpacio temporis & longitudine quadam , comprehendetur : (In vita per- feda). Vita? nomine , inquit Mirand . intelligjfc Tempus longum, perfe- da autem vita eft,qua? omni copia bonorum aftluat . Ego vero dico vtrum- que horum vocabulorum improprie 8c otAo>or a Mirandulano explicari:Vo-  cabulum nanque teA^ad vocem Q'nh non ad aliud refpicit , vt liquet ex ver-  bis cap.io.qua?itafcriptaluntur: Neque enimde foelicitate facile quis  detrudetur,nec a leuibus intortuniis 3 fed a grauibus 8c magnis. Ex eiufmodi  etiam non fiet iterum beatus paruo tempore,ied fi modo id licet, id in multo ,, quodam atque perfedo tempore fiet.Pra?terea fi Ariftoteles per t*ao copia bonorum fufficientem fignihcaret,in TouloKvyiarvixium turpiter definiendo  incidiffet,cum eodem cap.dicat,Quid igitur prohibet, Foelicera ilium homi  nem efle ftatuere,qui bonis externis fatis inftnidus,virtutis perfeda? adio~  nes 8c munera edat,non quouis tempore,fed ti\hov Cm \ Quare qua?cunque adhibet(adhibet autem multa)Mirandulanusadillam fuam explicationem confirmandam, ita vana funt , vt mirer ab eo bona confeientia (fi qua in E- pifcopis &rvndis DominiPapa? eft)potuifle proferri:Expendant rogo qui e~ ius dodrina? funt addidi.Caeteriim Ariftoteles in i.magn.mor. cap.f. Seip- fum interpretatur , quare ex eius verbis Veritas commodifsime haurietur. i, Sunt autem verba,ha?c:Cum igitur fcelicitas fit bonum perfedum ac finis,la  tere nos non oportet^id in a?tate perfeda eflemon enim in puero , quia puer  dici foelix nequit, fed Yiro,is nanque perfedus:& id non in tempore imper- " fedo Digiti zed by G00gle LIBER t ' , 117 fedo fcd perfe&o:jp*rfe6Sum auitem tempus fiierit,quanditi homo viuerc po- c tuerit : rede nanque a mains dicttur , faelicem in longifsimo vita? tempore plura qua?rattMihifat efle illud volo,Nempe>yitam perfe 6tzm dici artatem inregram,non puerilem, & anatem integram,qua? ad termi num certum ac iuiti fpacii temporis,quod curriculum humane vita? ( quern- admodu reiiquaru etia animantiu)a natura habuit,ex i.de ortu & int.57. per- uenit.De, puerili anateeadem i.Eudem.cap. primo repetuntur : hoc loco for- taflenonappofuit , quia 4am antea pluribus verbis dedarauerat,pueros A- dolefcetulolque propter teneritudinem necno rerum ac vita? ignorationem, nequecognofcenda? vehtati difciplina? politica?,neque ration ispra?cept is 8c monitis fequendis,quod in illis nimis polleat appetitus,aptos efle. Et f ortafle longius etiam refpicit Ariftoteles* cum ha?c protulitu Epicuri nanque abliir- dam fententiam quodammodo confutare videtur, qui cum voluptatem pro fummo bono perperam arriperet,pueros etiam copotes efle foelicitatis ita- mere cogebatunnara fimulatque natus eft homo , voluptatem appetit ( quod etiam reliquis animantibus commune eft) eaque gaudetrdolorem vero afper natur,eumque a fe repellit quantum poteft.(Sic neque diesvnus). Qui breui tempore foelix fuit,optime aliquando egifle potuit , aeque ac ille cui omnia fauftaatque ex votovirtutis permultum tempus &vfque ad extremyme- tiam vitar diem euenerunt: fit tamen vt produdione temporis 3 vita beata au- geatur.Diuturnitas ab arternitate minus abeft, quare perfedionem includit: orane enim a?ternu perfedu eft.Ite(vt aiut)breuis foelicitas vix percipi ac iu dicari poteft: Ad hoc enim vt cognofcamus verane & folidam, no adumbrata f aelicitate obtineamus,breue tempus non fat eft,non minimum aute ad foeli- ckate pertinetjfoelice fe efle fentire. Accedit eo,qui fpaciu habet 5 plures,pul- chriores, &pra?ftatiores adiones aggredi atq;exequi valere. Sed quaeret ali- quis,nu iftaoperatio qua? foelicitas eft,quemadmodu diuturna^ira & cotinua ra at'siduaque effedebeat? Refpondet Pontanus non ignobilis &fatisele- gans noftra? atatis politicus 3 libro primo de prud.capite vigefimo odauo , il- lam continuatam efle oportere 3 ideft>eum qui foelix dicivult,fcientem,volen- tem,aclibentem,irihoneitts adionibus,virtutis gratia &bene faciendi Au- dio continenter pofle verfari, ad eafque , vbique feque cogitationefque & curas accompdareocorporis ac fortunf bonis vti , atque vt femel dicam,pu blicis & priuatorumcommodis femper omnibus modis intendere : Troloco tamen facultatequeac tempore,de qua rep ofterius nonnihilArifioteles:qua- revtgefimofextdcapite, idem rede voluit , omnem quoque ceflationem ab agendo voluntariam, turpem efle, nifi relaxationis & reparandarum virium gratia fiat , ( quae tamen per breue tempus perduret ) vt quafi exiguum tem- pus dormientes,& a laboribus ceflantes, cum recentiori vigore & robore,ad agendum regredi valeamus . Huius ergo negotiations humana? politicaeque nullus fini$,milluiiu>cium efle debet,nifi cum Ciuitate hac amifla,in aliam id- eft coeieftem Hie'rufalem adfcifci debemus : tunc enim coeli , ideft domus & fundi noftli(vt Anaxagoras xnquit ) habitatores fadi 3 mortalia ha?c nequc cu- h.iii. Digiti zed by G00gle ul ETHICQRVM rare aut eernere > v^l vlla ratione percipere , multoqtie minus iis prodefie amplius poflumus.Sed opponet adhuc aliquts, Adio, & virtus quae in Adio . ne confiltit,vt in pra?fatione libri condufum eft,non verfatur in externama teria,fed in ipfius agentis bono, & perfedione * Quomodo itaque virtutis 8c foelicitatis human* vis in eo vertetur > vt amicis,ciuibus , iis quos araaimis, Reipublicaeque fubueniat!Certe hoc modo nullum inter ipfam 8c Effedio- nem difcrimen intercedere videtur , fiquidem externum quippiam,hominu videlicet falutem 8c conferuationem ha?c,vt illa,lignum videlicet > marmor aut a?s fibi propofitum habet.Refpondere oportet,Hominem ea ratione qua homo eft,fociabilem efle &ciuem raundanum,ideft partem human* comrau nitatis . Ex quo fi hominum generi confulat/i ciuili focietati opem feratjfi- biipficonfulit,fequeipfumiuuat,ideftfuum ipfius bonum perfedioneraq> . fibi comparat.Effedionis vero opus,homini non qua homo eit,conuenit,fed qua talis homo:verbi gratia,faber,pidor,a?dificator.Ergo in Adione meri- to bonum ipfius hominis agentis non externum quid,qua?ri dicitur, quanuis - ex ea,aliorum quoque vtilitas exoriatur . Quo in loco placet annotare , non omnino pro graui &congruenti fententia illam Seneca? habendam efle, quit inquit, Velutt in tempeftate qui enatare volunt,nudi enatant, ita ex hac vita tepeftuofa no enatabit quifpia nijfi n. gotiis vacuus. Qualis enim vita eft fine negociis?Cur non potius inquit, veluti in $ peftate qui enajtare volunt, nudi 8c vacui ab omni onere efle volent.vt bene natunt , ita ex hac vita negociis plena non bene aut fgeliciter enatabit quifpiam, nifi a cupiditatibus proprii commodi,ca?terisqueafFedionibusexplicitus.Caeterura iara vndequaque abfolutam definitional! foelicitatis nobis colli gere licet , vt ea videlicet fit: Bonum perfedum, quod fatis eft homini propter fe tantiim exoptandum* _ (>endens a rede prudenterque fadis in vitaperfeda.Scaliger adiuas fubti- . itates hoc etiam loco fe conuertit, fed nos conuertamus fermonem ad foli- dipra quardam 3 qua?que non ita facile frangi queant , Foelieius non eft acHo ex virtute vt Ariftoteles dicerevidetur 3 & nos hadenus affirmare vifi fumus: fed ab adione ex virtute pendetlmo in foelicitate,&tranquillitas & ocium quoddam Mentis eft . Sit ergoexpletio potius & fuauitas quaedam Mentis percipientis rede fe atque ex virtute agere,in qua perceptione perfedio hu mana? natura? exiftit. Alias diximus,Foelicitatis notionem,notioni Volupta- tis( voluptatis inquam vera? ) coniundifsimam effe : Quapropter vix ac ne vixquidem vita Dei immor talis vfquequaquefoelix atque beata ftatui po- teft,vt certe debet-.quin illam fimul maximis atque infinitis voluptatibus co fertifsima efle : mente concipiamus.Quid plus fecura fqelicitas atterat*quam voluptas antea diximus . Hanc abfolutionem expletionemque,qua? ex rede fadis menti accidit, Ariftoteles 9 vt poftea liquebit,nomine Summi boni,fuflfi cientis,per fe tantiim expetendi,fignificauit. Ex hisprimo colligo, omnibus modis eos erraffe qui dixerunt Foelicitatis genus efle in Categoria Adionis. fecundo,noftrates quofdam redius annetaffe, Definitionem illam qua? cau- fam affert,qua?que principium Demon ft rationis a Grarcis dicitur,nunquam fere quura definitionis modo profertur,per fe line altera fumi fpiere. Vjjt e?- nijn Digiti zed by G00gle LIBER I, n$ aim dices vnqua,Eclipfis eft interiedio terra? 3 fed priuatio luminis cb inter- iedam terrain: Cuiannotationi praterquamquod fauentlocacap. &. 9.10. fec.poft.& multa alia , aftipulan quoque videtur Ariftoteles , quum in fee. pofter.aulyt.cap ao.dennitionem illam qua? caufam affert,qua?queprinci- 1>ium demonftrationis aGracis vocatar,abcadiftinguerenoluent,quae fo- o cafu a demonftratione differt . Tertio verifsimura illud effe , nil diuiniu* autfuauiushominipoffeaccidere ,quam habere abundanter vtquam plu- rimis pofsit benefacere , vitamque oranem in benefaciendo exercere: Hoc ipfo nil fere raaius habet Deus,atque ex hoc ipfo foelicitas. Vnde Plato in quarto deleg.monet,Hominemillum,qui iis bonis abundans qua? in alios quoque transfundi pofTunt,horoinilibenter benigne facit , tanquam fummu virum honorandum effe. Quarto,in Sene maiorera quam in Adolefcente aut famine confiftentis a?tatis,oelicitatem effe,Senex enim iam quafi fecura foe licitate ex fuis rede fadis &filiorum,eorumque quo&amat profperitate frui tur.Iunforveroheatitudinem fuamtelis for tuna? magis expolkam habets Neque enim aliquod momentum aduerfus nos habet quod Cardanus oppo- nit lib.i,de general, vita? inftit.Seneduti nempe proximam effe mortem,fen fus hebetes Janguidas vires,cum Ariftoteles dicat,Foelicitatem effe non in in nita,fed in per feda vita . An verb aliquis hoc modo f oelix effe pofsit , po- fteadicemus. Atquehoc quide iflodo, fummu bonudefcriptu fic.Pri mu enimfortafleadumbrandu fuit,pofteaveiddepingen re&e beneq; percipiat-.Huius incrementi atq; accefsio nis,qua? amplifications & propagations omnium Artium caufa tuit , auto- rem atq; adiutorem Tempus effe dicit,quod qui addit auge tq*, logius habuif fe dicitur,quam qui inuenit.Nam qui addidit iis qua? ab aliis inuenta funt,fi bique optime nota,non modo fuum vita? curriculum egiffe dicitur,verum e- tiam illius qui inuenit , quatenus inuenta ilia prius optime ipfum tenere oportuerit , quam augere potuerit : Citius autcip rede dilcimus alie- na, quam rede uiuenimus noftra. (Primumenimfortaffeadumbrandum filtt ) . Quid Qt wnrnrrZaoA antea diximus > cui opponitur ha,y^St % h.iiiu f^ t Digitized by V^rOOQLC x u> ETlHICOHVM r &^*)a>V,&//tfp^pSOTt/ , ideft depingere,dilatare 3 4iAingucpe ,- Depingi- turautem,dilatatur, atque in fuaquaii membra i> footque articiilos diftin- guitur propofita foelicitatis detineatio defcoitioque inlibrU fequcoti- bus, in quibus fpeciatira magis. & clarius Foelicitatis partes principiaque cxplicamur : idcirco initio capitis decimi tertii huiuslibri, in nunc modum cc loquutus eft : Quoniam autem Beatitudo eft a&io quxdam animi fecundum  virtutem perfettam , de virtute ipfa dicendum eft : Hoc enira modo fortafle, c de Beatitudine melius drfpiciemus.Quamquam & ea quoque omnia qua? in- ter decimum tertium caput & hoc nonrum interie&a funt , quibus declara- turcopiofius 3 curFoelicitasdicaturaftio 3 cur& quomodo fecundum virtu- tem,qua rati one acquiratur , vt fit inviuperfepflt9ireffe?Eft vtraqueallataFoelicitatisdefinitlo ita perfeda, vt nulla certe in hoc genere perfe&ior dari pofsit.(Cuiufuis atir- tem hominis).Nulla apparet ratio huius interpofitionis de inuentione & in- cremeto Artium,nifi eandem fumas,qua fub finem Elenchorum idem propo- nit,vt agnofcamus videlicet ,quantailli gratia (it habenda, qui Artium princi piainuenit.Quamuis enim,ipfum primo inuentum & inchoatum, opus rude 5cimperfedumfit,magnitudineque minimum: przftat tamen quibufuisac- cefsipnibus ad ilium induftria & laboribus hominum poftea fa&is , quum & difficillimu fit , & ooteftate omnia in feipfo contineat 3 tandeque nifi inuentii omnino fuiflet,nullum quoq, incrementum,nulla extitiflet accefsio. Confu- latur ille locus: inquode Artium omnium inuentione & progreffu ac de hifce etiam politicis copiofior fermo habetijr. ( Atquehuiufmodi rerum in- uentor ).Tempus nullam habet efficientiam,fed induftria hominum,fucceden , tium morum,ingeniorumque permutatio,in temporum loAgitudine, artatum .. que & feculorum vicifsitudine , veterum inuenta in artibus minus elabo- rata perfecit , & quad inchoatis operibus adueniens,faftigiuta imponere voluit. Porro ea meminifle nos oportet , quae fuperius di&a funt,fubtilitatem videlicet illam enucleatam, non pcr- aequc in omnibus efle requirendam > fed in vnaquaque re, pro materia fubietee rationed vfqtie eo,quoad Do&rinas natura patiatur; Nam Faber 8c Geometra, non eodem modore&um anguluin exquirunt, Sedillequatenusope- rivfuieft:Hic autem^quidnam {it,&qualisinquirit,nam veritatis eft contemplator  Eodemque modo in ceteris , omnibus faciendum pft ,'ne opening appendices exi- - - ftanfc Digiti zed by G00gle LI BE R X I tsti ftant opcribus ipfis longiores. Excufatio hec tertio repet ita,explicationerh amplius non defiderat:oc~ cafio repetition is a magnitudine opens Tumi tur, quod poflea Ariftoteles ag- grefl'unjseftjFoclicitatis videlicet planiore exa&ioreque explication fub- fcquutura.Qn2P de Geometra & Fabro adduntur , obfciiriora funt , ideoque imerpretationealiqua egent.Platonem hifce fopius repetitisexcufatiombus ab Ariftoteleperftringi nondubiumeft^quide repiiolica fcribens non coq- fentaneas propofito hypothefes conftituit , politicumque horhinem pnnci- piorum alieniorum a fuo munere contemplatorem efle vult. Debet enini Ar tifex, vt AUerroes ait 3 earn fidem fuae art is exquirere 3 qua? fuo propofito fit . aclomodata.Quare politicus quoq; no indagandis priricipiis quibufdam al- * tibribus , ad accuratam veri contemplationem pertinentibus verfabitur, fed ea tantiinf exquiret, qua? ad bona & honefta,prout in hoc & illo homirie funtj&fuba&ionem cadentia pertinent . Hac ratione Ariftoteles fuperius, Ideam Platoniseo etiam nomine confutauit,quod cognitionem hominis magis quam actionem perficeret , & ad Theoricum potius quam ad politic cum pertineret.Quare egregicAuerroes hoc in loco in hanc fententiam^qua turn ex deprauata translation fuorum verborum affequi poflum r loquutus eft :Et hac eadcm ratione oportet,vt in reliquis omnibus rebus, non adhibea tut fpeculatio ilia inquifitioque veritatis , qua? ad ea fpe&at, qua; fub actio- nem aut fub efledionem non cadunt:ea nanque ad opus noftrum operandunv nihil conduceret .Non magis ergo politicus fpeculationes iftas de verita- teBoni&Vhoneftidefideraredebet 3 qtiamFabercognofcere cupiat triangu- lum fimplictter,& quoad eft in fe. Atqui is cum artificem & effe&orem acat, non contemplatorem, triangulum non per fequahYfit,& quid fit 5 qualefue habeat anguio$,inquirit,fed ipfum quatenus in hac & in ilia materia,puta li- gnea vel lapidea ineft,quatenufq; fui operi inftituto efficiedo,vfui eft,vel ad, dirigendam, erigendamue fuam fabricam acc6modatum,contemplatur.C6 rra,Mathemdticus qui veritatis tantum gratia>non vfus & operis efficiendi, triangulum confiderat>eius naturam & qualitarem fimpliciter & per fe cb- gnofcere vult. Vnde re&ifsime & appofite ex Platone & Ariftotele hoc lp#> Dodus quidamannotauit . Totam rationem Ciuilis dodrina?,circunftantiis perdi,quascompleftiexquifita&:perfefta fcientianonpoflurnus:Peritiam folertiamque Ciuilem, confilium capere ex rebus ipfis inquas incidiuqua? inftabiles non neceflaria? & fingulis momentis mutabiles funt, non legibus : qua? femper valeant, non fcientia aut certis quibufdam praceptis & regu- lis haberi pofle:in fumrna,quidfacere omnibus in rebus debeas,nunquarn ad difci licere.Ex hoc item loco colligi poteft,Eandem rem fubie&arn a duobus artificibus traj&ari quidem poffe , non tamen eodemmodo: liquet id etiam - ex i.phy.in exemplo Phyfiologici Mathematical que.Idcircoque poOeriores non Forrhale : vocant autem Formale 5 Subiec"him cum fua forma , ideft mbdoconfiderandi : peculiari:Nos alibi oftendimus fubiectum fcientiarurn - improprie niittcmlcmtocaji:ca?teraadinittimus. Sec undo anno tan dum ex .-. Digiti zed by G00gle ++i - ***** m ETHIC OR VM Ariftotelis fentcntia 3 operis refpedum,id arris proprium efficere , quod an- tea fcientia? crat . Annotandum tertio, raulta effe poffe pnncipia ex icientiis fumpta maiorera partem necefTaria , qua? taracn operi applicata, refpe qua? tamen ad imagines ipias nihil faciunt 3 vt mu(cas , ventos aftra,C3plum > flores,arbores & finiilia:ifta , inquamomnia^^p^funt , %pyof vero imago qua? depingitur. Abhis alienis traaationibus abitinere debet phi lofophus,&propofitastantum res, propria fibi atque peculiari tra&atione perfequi.Difcant hinc mterpretes quoque munus fuum , ne a re&a interpre- tandi ratione vfquam aberrent . Capterum particula ilia li pAoAt? , non bene hie vertitur a Lambino (pace tarn eruditi homints hoc di&um fit ) Docend i via ac rario.De hac ipfa nanq*, docendi via ac ratione hoc in loco,etiam quae ritur,atque ftatuitur illam pro natura methodi, ideft rei pro pofita?,adhibea- dam effe. Ncque vero in omnibus caufa flagitanda eft , fed in qui- bufdam iatis effe debet , fi bene demonftratum fit,rem ita efle,quemadmodum in principiis, Primum autem & prin cipiumeft,remitaeffe.Principiorum porroaliaindudio- nepercipiuntu^nonnullafenfu, qusedam conibctudine aliqua,aliaaliter.Sunt autem ea (ingulaita tratanda,que- admodum cuiufque natura patitur, dandaque opera eft, vt bene definiantunMagnum enim momentum afferunt ad ea quae fequutur.Qupcirca Principium plufquam dimi dium totius videtur,multaque in quxftionc poiita , eo co- gnitoperfpicua fiunt. Non modo a fpeculationibus fuperuacaneis abftinere debet Artifex,ve- rum etiam , id genus probations fuarum propofitionum adhibere,quod res probanda patitur . Vt ( quod ad propofitum noftrura attmet)probationes qua?percaufamreiefFiciuntur,nonconueniunt priacipiis: noncnimipfa caufamfe priorem habentqua probari pofsint/i principiafmt. fat ergo e- rit ,fi ea probemus quod fint, ideft non per caufam , fed per pofteriora, ideft per argumentum ab effeiHs,& confeqiientibus /& omnino vel per indu&io- ne,veFper rationes probabiles diale&icafque.Quaf e Artifici, non adeo labo randumeftdeprincipiorum & definition um exa&a probationer velutide rite confentaneeque lllis conftituendis &r ponendis.Permagni nanque inte- reft>qua? in quaque arte principia ponatur,quod ipfis re&e.legitimeq coftL- tutis,facilis be expeditus fit ad reliqua artis pracepta progreflus , cu princi- Digitized by VjOOQ IC LIB EH I. n$ pio bene cogoito , quod plufquam dimidium totius eft \ multa in quaHHone pofita enodari,& dubia tolli facile pofsint.(Neque verb in omhibus),Prin-  cipia qualia Arift. i.-poft. analy. cont. 5. & i$.proponit, ideft fcientiarum propria, vt pofitioMSjfuppofitiones^poftulaUjdefinitioneSjpoflunt a doceft iealiquomodoftabiliri,vtanteadiximus,non tamen^iufraodi qui cauGna afferat.Modus verb ifte ab Ariiiotele in cotextu, occultkquidem multiplex, exprefle tamen triplex proponitur,Indudio,fenfus,confuetudo . Ca?terum hoc in loco diligcnter illud primo quf r edum eft , de quibufnam principiis ftrmo habeatur.Secundb quid lfta probationum genera, principiorum ref- pedu pofsint : De primo>quanuis fuperius nonnulla dixerim , adhuc tamen in prcfentia dico,non axiomata feu effata principiorum nomine fignificari, ifta fiquidcm per fe notafunt,&(vt ait Themiftius i.poft.cap.f .) veluti co- munes quidam fenfus fuapte natura in nobis orti,abfque docentis difcipli*- na,(ine quibus vel qua?rere vel intelligere quicquam non poflumus : proin- dequeTheophraftuseavocabat axiomata, quail perfuafiones qua? dam ef- fent.Nonnulla Auerrois verba in i.poft.com.ijL.extant,qua? cumThemiftio repugnare videntur 3 fed intelligeti omnia ad explicandu facilia funt. EfFato rum genera duo habentur ex Ariftotele,vnum communifsimum in quo for- rafle ilia duo folaponenda fuht: Non contineit idem fimulefle &nonefle* De quolibet eft vera afHrmatio vel negatio. Alterum commune,vt Qija? funt , a?qualia vni tert io,& inter ft funt a? qualia. Si ab arqualibus xqualia demas, . qua? remanent funt a? qualia. Quo in loco annotare placet , quod animaduer- tit etiam clarifsimus & chanfsimus preceptor meus BernardinusThomi- tanus,Diale&icorum omnium noftri temporis abfquevlla controuerfia prin ceps.dccipi videlicet eos vt 3 Zim. The0r.j3.qui tertium genus Effatoru in- troducunt,quod vocant fuppofitionunrpetitionumque  Quamuis enim Ef- fata propria dici pofsint,communia fcientiis accomodata,v tverbi gratia il ? luddequomentiofiti.poft. i4.Siaba?qualibus numeric aequales numerosv demas,numcri qui remanent aequales funt: aut etiam propofitiones ipfaeim- - roediata? aitu conftituentesdemonftrationem, tamen fuppofitio & petitio nuquam propria Dignitas aut proprium Axioma dici debet, cum diferte ab Anr,dignitates a&ippofitionibus femper,vbi mentio de illis fit , feiungan- tur.Sed redeoad rem:Nomine principioriim hoc in loco fuppofitiones , de- nitiones,& poftulatafcientiaru defignantr.Haec Gquidemcum minus no- tafint^proban aliqualeui,&vtGra?ci dicunt,confoIante probatione pqf- funt>ad confirmandum potius ftabiliendumque quam ad olicndendum:item hahito potius ad negantem , quam ad rem ipfam refpe:quap quamuis principia no ^ funt,}iabentur tamen pro principiis, cum fint immediate fenfui;dequibus , Them.primapoft.capk.^.&;5dicere videtur . Exemplumerit.Nix eflqi!rat!oneegete,n6nfe^ ra i ftitifmodi a Difputatione Dialedicaexplodat^aon tameaJTeqijirur,princi- pia aliquot in fcientiis,iiopus fit,probari fertfu nequaquam poife;Confuetu- dims vero vocabalo defignac Experieatiam , dicit Auerroes , qua? magnam vim habet in cognitione principioruro , ex fecundo poft.cont. vlt. & primo deortu & int.cont.feptimo,vbi repra?henditurPlato,qui in phyficis ob expe rientia? inopiam > etiara in iis quae feipfis perfpicua erat, deceptus eft. Item 6. Ethico.cap.9,docemur,puerospofle quidem Mathematicos effici,nonpru- dentes,quod vfu & experientia careat. Cnerum an Auerroes hoc in loco re #eloquutusfit,paul6 infer ius dicam. Addit Zimara loco citato jGohfuetudi- ois nomine , idetiam defignari pofftt 5 de quo Arift . loquutus eft z. metaphy. decimo quarto,quod cur Tomitano placere non debuerit,caufarrt non perci- pio. Elto nanqueibi Ariftotelem devia quadam probation is falfa refpe&u puerilium fabularum loqui , non tamen eadem confuetudo primo libro decoelo 5 nonfemel in medium allata ,probatio falfa dici debebit . Sed tri- plex hie oritur qua?ftio,quarum certe nulla non diflbluenda eft,paucis tame, flrproutdo&rina nobis in praefentiarum propofita,poftulat . Prior eft, cur principia qua? vocauimus petitiones, fuppoiitiones & definitiones>non adeo nobis fin t not a vt axiomata? Altera, quomodo axiomata in nobis a natu ra eflfe dicantur, notifsimaq^quu Ariftoteles principia omnia ex fenfu oriri, aim in quamplurimis locis,praefertim vero primo de part. an. capite quin- to teftetur,& nos nifi ilia ab aliis prius accipiamus , anirao nulla effata tene- re videamur? Tertia,quia tarn Indudio,quam Experientia aut Confuetudo ex iis qua? fenfu percepta funt,progredi videntur , cur ergo Aril loteles hoc in loco voluit,tria i taorgana feiungereSAd primam 3 dico quicquiddici fe- re hoc loco debet,& poteft : Vniuerfalia nepe notiora effe minus vniuerfali buSjAtaer.inproaemioprimiphyficorumex Ariftotele primo phyficorum: Nam totum fuis partibus notius eft: Atqui principia ifta propria fcietia nm, fuht veluti partes:Effata verototum,& vniuerfalia. Ad fecundam refpodeo, Axiomata eatenus in nobis a natura ineflfe dici , quatenus mtnimo negocio tllis auditis fidempr.Tftarefolemus,acfiill nobifcumaflFerremus(altius lo- Sfueretur Themiftius tertio dean, capite trigefimo fecundo.)Vere autem af- erri a nobis dicuntur,ciim prim6,fenfu a nobis effent aequtfita,quamquam non recordemur tempus quo illas coparauerimus,valde enim pueri illas adi pifcimur, Auer. primo pofteriorum.commentariorjt. Tertiam itaexplico, omnia quidem principia cuiufuis fcientixex ferifu hauftaefle, & fenfu item probaripoffe, non tamen omnia eodem modo , fed alia celerius, alia tardius.quodfentiens Ariftoteles,inquit,prinfipiorumqua?dam fenfu pro- bari quardamindu&ione, ideft quardam vno tantum aut altero ad fum num, fingulari propofito ftabiliuntur , qua?dam vero induftione egent > ideft plu- rtbus fingularibus addu&is, ex quibus indu&io coriftat, Confuetudine vem probare , non eft omnino fenfu probare , fed aliquid angiiftius: Nittem enim albameffe fenfu iudico, non confuetudine :Confuetudovero quam Digiti zed by G00gle LIBE>R I. it* quam maxime in moralibus praceptis locum habet, qu quauis animo vera effecomprehendamus,nontamenitatijneaexequi poflumusjnifi confuetu- doexercitatioqueaccedat: Neque eft idem omninoAfluetudo quod Expo- nent ia : Experimur enim in pluribus fipgularibus aliquid, vt cognofcamus id verum elle in omnibus, & difcamus quod nobis dubium erat , vt Gal. te- ftatur.i.part.aphor.com,p.poftquam enim vidimus rhabarbaru Socrati exhi bi turn purgafle bilem,tamen quia fieri poffet,vt iftiufmodi effe&u ab aliqua alia caufapenderet,nondumcogni turn atque perfpe&um habemus,omnem rhabarbarum purgare bilemiexhibemus ergo rhabarba^um multis aliis indi uiduis^vt rem ita efle difcamus,& earn nobis notitiam coparemus,qua antea deft ituebamur. AfTuetudo vero in moralibus potifsimum obtinet , in quihus non vt ea addifcamus tanqua dubia,afluefcere volumus,fed vt in nobis inge nerentur habitus virtutura,quos pofsidentes,deinceps libere atque expedi- te agere ex virtute valeamus,vt,puta,oblatas omnes voluptates fine vlla cun ftatione atque audenter repudiando temperantes efficiamur. Item,Efto ali- quis qui afluefcat Elleborum comedere , primum tantum huius , deinde il- liu$ tantundem aut etiam plus comedet,non vt difcat Elleborum cum fua na tura pugnare, hoc nanque illi fat notum eft , fed vt confuetudine ilia come- dejidi>habitum quendam contrahat, quern habens,poftea cum libuerit,& o- pus f uerit,quantumuis Elkbori abfquevllo fua? vita? diftrimine comedere pofsit: Vnde etiam patet,Experientiam magis ad fcientiam atque ipfum vni uerfale colligendum^quod pr incipium fcientia? eft , tenderer Arift. i . meta- phy.cap.p.& i.poft.cap. vlt. Afluetudinem vero opus refpiceretde qua ver- ba Arift.cum multis in locis turn etiam.r8.Sec. probl. p. & hoc etiam in loco, quicquidAuerroes dixerit , proprie intelligendafunt. (Primum autem& principium eft,rem ita efle. )Idem fuperius cap.4. Trincipia autem fcientia? alicuius ponere tamquam vera,eft principium in fcientia ilia: vnde Arift.p. phy .cont. 11. antequam Parmenidis & Meliffi fententiam de rerum natura? 5rincipiis cof utaret, aut ipfe fua exponeret,ita loquutus eft,j^uK $ arua fiat facilitate tamen &vi optima &maxima Cunt: Multa qua? hoc modo ehabent,cognofcimu$,inquit Alexander,!, elen. Tub finem:Fici granum et- fi minima mole conftet , facilitate tamen & viribus maximum eft , fi quidem ex ipfo Ficus arbor tantx magnitudinis , truncus * rami, folia, furculio- riuntur. CAP, VIIL De beacitudine autcm videndum eft nonlolum ex conclufione , & ex quibus ratio conftat , fed ex lis e- tiam qua: dc ea feruntur . Nam cum vero congruunc omnia , qux in re vcrc infunt, a falfo autem cito ve- rum difcrepat . Cum icaque bona in tria genera diuifa fint,aliaque bona externa, alia animi , alia corporis dican- tur, animi bona imprimis 8c maxime proprie bona dici* mus. Adiones autem &c encrg"'as ab animo prodeuntes, in animo collocamus.Quare ex hac fententia vetere, & v- no ore a Philofophis comprobata , rede hoc a nobis dici- tur.Et rete etiam dicicur, a&iones & enei g*as nonnullas, ipiius finis rationem & vicem obtinerc . SiC enim efficitur vt bcatitudo in animi bonis , non in externis numerctur. Cum hac ratione congruit etiam illud,Beacum hominem bene viuere,&: bene agcre.NamBeatitudo fere nihil aliud eft,quamvitaquxdam bona,bonaquererum a&io. Foelicitatis Definitionem adumbratam , illuftrioribus coloribus &pi- gmentis,ixflt>^r oportet,vt eius imago magis exprimatur. Verum id non itatim & vnico lineamentorum coloratorum dudu,fed paulatim & per gra- dus,ad viuam Foelicitatis fpeciem depingendam (vt in perfetfa etiam pi&u- ra efficilblet) procedendum eft . Secundam igitur manum huic piftura? ad- mouet Ariftoteles cap.hoc odauo & 9. 10. 11. 12.. Extremam,librls fequenti- bus impofiturus. Sumit autem primo loco inmanus,quafi caput huiusima- ginis,ideft,Definitionis Foelicitatis quod eftA&io animi,atque id non modo rat ion i bus & earum condufionibus,fed etiam communibus vulgi populari- bufque fententiis confentientibus,expolire confirmareque vult. Veteres,in- quictriplicembonorum ordinemcooiluuerunt : Alia externa, alia animi, alia Digiti zed by G00gle LIBJER 1. ijj a lia corporis : Atquicumhorainis naturaex duabus prarcipue partibus con~ ftct>anima & corpore>nullus dubitauit vnquam,Aniraa ilia effe qua? pM?ftet> cum corpus pro materia anima?,vt forma? fubfternatur,&ipfa anima fit quae Era?eft imperatque Ex quo, veluti dicebat Ariftoteles eitremo ad Eudemum bro,itafe corpus ad animum,yt feruum ad herum, atque inftrumentum ad antfkem habercitemque in politicis, animantis magis effe partem animanij quam corpus:ita nobis colligere licet , corpus hominis,partem viliorem at- aue ignobiliorem eife:vnde fequitur,borfa etiam animi,bonis corporis pta?- ftare,quemadmodum etiam fuprade bono quod in fubftantia elt,refpeltu eius quod eft in Accidentibus dicebatur. Atqui A&iones ab anixno prodeun- tes,animi bona effe dicimus:quarum qua?dam cum fines fint ,vt recte etiama nobis ex eorundemVeterum fententia didu eft,merito & confentanee dictis veterum,foelicitas qua? a&io animieft,& ex carum genere qua? fines funt,bo nis animi non corporis,a nobis adnumerata fuit . Quod ftabilit ur etiam per- uulgato illo loquendi genere, cum nempe vulgo dicitur , nil aliud Foeliciti- tem effe quam i^aiaM quandam & et^pa^/cusideit bonnarum a&ionum con- iundiontra quandam congregationeque.Non me latet, hanc noftram expli- cationem , ab aliorum interpretationibus effe diuerfam , quorum nonnulli duas,aliitres Ariftotelis nefcio quas rationes,hydram multorum capitum re ferentes,ex verbis huius cotextus tamevi illis ill at a excerpere atq; introduce re voluiffe:verum fi acute propofitumPhilofophi expendere,& verba intueri voluerimus,hanc vnam quam nos attulimus interpretationem certe retine- bimus.Sed planior ilia reddetur ,fi fingula perpendamus. (No folum ex con- dufione),ide(t ration ibus quibus aliquid concluditur quocunque modo,vel per caufam videlicet , vej per effe&a fimilia confequenriaque . Harum qua- tuor genera furK,Syllogifmus,Entymema ,iIndu&io, Exemplumipro qua re confule Alex. p.Top.cap.p.Porro de Foelicitate multa Ariftotelem probaffe ex conclufionibus,ex cap.7,cognofci poteft , Et ex iis qua? infra, imo in reli- ;|uis omnibus! huius tra&ationis libris adducet. ( Sed ex iis etiam qua? de ea cruntur),ideft,ex confenfu eorum,qua? vulgo de Foelicitate dici folent. Ani roaduertatur autem hoc loco , rationes probandi a confenfu hominum fum- ptas probabiles & Diale&icas nuncupari,vt primo Topico dicitur: Dialecti- cs? vero huiufmodi rationes,modo ante,mod6pofl demonftrantes abArifto- teieadduci folent, aliquando etiam folitaria?proponuntur*:Caufa huiufce diuerfi progreffus,elicttur ex diuerfaoccafione illarum rat ion urn adducenda rum.vna eft,ad excitandam vim ingenil & facilius inueniendam veritatem, 1 Arift.p.Top.cap.x. Auerr. p. coeli. com. 8. Altera confirmandi 6V ftabiliendi alicuiusconcluii gratia, Auer.8.phy.ii. Tertia,ob inopiam verarum demon- ftrationum,Auer.p.de an.^.&p.coeli.com.j. Cum igitur rationes Dialedi- caeexcitare volunt. ingenia,pra?mittuntur:cumvero ftabilireijpoftponun- tur: Cum tandem demonftratione vti non poffumus,vt in probandis.prin- cipiis , ilja? folitaria? adhibentur: Qnod fi& excitare ingenium ad faci- lius inueftigandam veritatem rei alicuius dubia?volumus,& vna inuen- tam veritatem > demonflratamque flabilire 7 non modo ante fed poll Digiti zed by G00gle tiS ETHICORVM etiam rationes propriasJDiale&ica? poni folent . Hos omnls progredie nyrfe^i percipiat eoquofe habetmodo^ita Veritas orationis in hoc)cernitur,Yt rem referat no alio quaty fe habeat mo- do. Huius fimilitudinis caufa Efficiens eft Mens intelligens , ipfa nanque* eft qua? componit & efncitrvnde dici etiara folet , Entia diuina refpe&u ih- telle&us noltri a quo percipi nequeunt,prout funt , fuam propriam verita- tem non obtinere,nequeenim Mens noftravllam in iisiimilitudinem gi- gnere aut efficere poteft. Venim Res quoque ipfa pro caufa Efflciente po- teft haberi , qua^nus kes ipfa eft, quae; fui notionem inMente effingit& format : Quapropter Ariftbteles in Categories dicebat Rem effe wax aunov, quafi non fit abfoUite &fimplicitercauia. Eft etiam Res norma quadiiu- dicamus anoratiovera fit mam fi rem referat vt eft , vera cenfenda erit: fi non vt eft , falia.Exeraplo quodam fatis claro& appofito , res ha?c in hunc modum folet expliqiri : Pepingit pi&or imaginem quam firaillimam Pom- peio: Caufa huius fimilitudinis efficiens,Pi&or eft pra?ftans in arte fua:Ve- rumPompeius quoque ipfe 5 dici huius fimilitudinis caufa efficiens poteftj qui fui fpeciem in animo piftoris formauerit. ( Cum itaque bona in tria genera). Ha?c diuifio in Eutydemo A Platone ponitur. Ca?terum corpo- ris bona funt > bona Valetudo,Robur, pulchritudo , atque pra?ftantia in fin- gulis partibus elucens,vt wis in manibus , celeritas in pedibus , diftin&a vo- cumformatio in Lingua: Ad qua? etiam bonarefertur,Senfuum integri- tas , vigor, & expedita a&io. Externa funt,Libertas,Nobilitas,Diuitia?,0- pes>Honor 5 Nominis celebritas, Copia propinquorum & amicorum eorun- demque dignitas & virtus. Animi prout ad agendum conuerfi, funt Vir- tutes : prout vero. coritemplationi operam dat , Celeritas ad inueniendum, fiue cogitanduni> & Dpcihtas id eft celeritias ad percipiendum : Ha?c omnia bona,animi videlicet , fortuna? fiue externa , & corporis fiue nature, conti- net complexu fuo foelicitas ? vt inferius dicemus , quanuis bonis animi tan- quam propria fedenitatur. Ariimaduertereautemprimooportet, bona il- ia qua? externa vocantur Fortuna* accepta praecipue referri folere , quod illorum fine dubio Fortuna domina effe videatur. Animaduertatur fe- cundo, corporis bona, fortune teliseffe non parum expofita , idcircoque ad fortunam ipfa etiam refcrri oportere , afiquem fortaffe exiftimatu- rum : cum pra?iertirn Anftoteles fecundo Rhet. cap.17. cum exponeret mo- res fortunatorum dixerit. Fortuna? profperitas eos mores habet $ui figil-  latim explicati funt. Nam qua? magna? profperitateseffevidentur ,adha?c * qua? modo enumerauimus tendunt, & praeterea bonam magnamque libero-  rum copiam,& qua? corporis bona funt,Fortuna? profperitas adfert. Con-  tra tamen fub finem capitis decimi quarti , poftquam mores iuuenum vi- rorum & fenum propofuiffet , in hunc modum loquutus eft : At vero de for-  tuna? bonis qua? mores hominumvariosredderefolent ,deincepsdicamus,  Declarauerat autem antea fub finem capitis decimi diferte , qua?nam bona ilia eflent qua? fortunam fequuntur,cuminquit ; Fortunasverovo- " i. Digitized by VjOOQIC tj* ETHIC OR VM c6NobiTitatem,piuitias,CiuiIcmpotentiam, &eaqua? futfthis coritraria. "' Legitur idem prirtto magn. mbr. cap.3. Quare dicVridum eft , Bona corpo* : ris, Natur^magi^acceptar^ferriquMPoAunajjiiiohiam maiorem par- tem, cerriores ac ftabilio'tes eortirh caufa? poffuht aflfeiri : Externorum vera bonorum dominium prorfus Fortune tribuemus, ciim ilia non ita certas ac ' ftabiles caufas peifepe habeant , 8c cafus, inconftahtiam mutabilitatemque  fortune magis experiantur , vt idem Philofophus, i. magn. cap. nono affir- mare videtur. Poftquam enim dixiffet, Externorum bonorum fortunam ef-  fe dominam , addit , Fortuna in eiufmodi effe dititur , vbi neque Mens vlla  ncque reda Ratio eft. Nam vbi Mens ac ratio fuerit, ibi aliquid ordinatum  eft, atque eodem modo Temper fe habens : noh ita id vbi Fortuna : Quapro-  pter vbi Mens plurima ac ratio fuerit, ibi Fortuna minima. Vbi fortuna plu- rima , ibi Mens perexigua. Ca?terum quid fortuna? nomenArifloteh pro- prie fignificet, initio capitis fequentis , ex fecundo magnorum mor. cap. x. & 7. Eudemio cap. 17. '& i8.(obfcuris profedo locis,paucis dicemus, nunc)' illud tantum teneatur , Ariftotelem in fecundo Rhetoricorum cap .17. com- munius nomen Fortuna? vfurpaffe, quapropter corporis etiam bona , fortu- na? bonis adnuitieraffe. Annoteturtertioeffe qua?dam bona qua? partim ex-' terna,partim interna nominari queunt , vt Hominum Charitas veraque a- jnicitia. Nam fi mente confideremus', communem tahquam humanitarem; corporis vnius ex omnibus hominibus conftitui: id eft omnes homines qua- fi membra qua?dam effe vnius corporis , naturalemque inter ipfos focieta- tem & propenfionem effe, hanc hominum inter fe bcneuolentiam & chari- tatem, internum quoddam bonum atque intimam quandam animi noftri ex- pletionem effe, non dubitabimus. Hinc illud vetere prouerbio didum, A- micus,alter ego: At fi oculorum iudicium fequamur,hominem ab homine di ftindum cernentes,aliorum erga nos beneuolentiam externu quippiam effe cenfebimus. ( Adiones autem & ehergaas ab animo prodeuntes). Adio- nes & energas ab animo pendentes, animi adiones &bona did, fatcon- ftat. (Quare ex hac fententia). Ac fi dicat , ex fententia veterum iam ha- bemus, Adiones animi effe bona animi , Atqui ( Rede etiam dicitur adio- nes & energias nonnullas), Id eft, ex adionibus animi qua? dam funt vt alia- rum fines, & ifta? perfedifsima? habentur aliarum refpedu , imo foelicita- tem ipfam continent : vnde ( Efficitur vt Beatitudo in. animi bonis) , Id eft, ex prioriconclufo & pofteriori fequitur foelicitatem qua? adio animi eft,& ex earum genere qua? funt fines, Bonis animi adnumerar i , non in Ex ternis, id eft aut fortuna?, aut corporis bonis. Ex his liquet, vnicam effe Ariftotelis hoc in loco rationem , atque vnura tantum, vulgo hominum confentiens , ab eodem,g radatim tamen, concludi. Vnde Bias,pat ria Pr iene euerfa & capta ab hoftibus , fe fua bona omnia fecum portare dixit. (Cum hac ratione),v- nica nempe iamexplicata: congruit etiam illud quodGra?ci dicere vulgo folent , Beatitudinem e&edZoSioM , id eft commoditatem profperitatemque , vita? & ?  hoc in loco ab  honor, nobilitas, & qux his contraria funt , & finitima, Argumenjantiir autem hoc modo,vt v hancfuam opinionem defendant : Boni propriuro eft iuuare non noce re, .vtcalidi eftproprium calefacere non refrigerare. Diuitia? igitur,fanitas, & alia eiufmodi cum non magis iuuent quam noceant , bona dici non poterunt. Item,C^uo bene & male vti pofTumus , id non eft bonum , Diui- tiis & fanitate bene & male vti pofTumus, igitur Diuitia? & fanitas non funt Bonum. Sed ha? rationes nullum aduerfus Peripateticos momentum ha- bene Nam Peripatetici bona ifta corporis & externa, non fimpliciter & a- dubona vocant , fed bona poteftaite , vt antea capite , nerope quinto dixi- mus. Quare vt veftes quibus induimur 9 cun*a#w calida? non fint , nos non calefacerent,nifi anoftri corporis calore ipfe prius calefa&ae effent,fic bona ifta, bona nobis efletiequeuut, nifi nos ilia quafi bona prius redde- remus:reddiraus autemcum ex prafcripto virtutis ipfis vtimur. Proin- d^queAriftoteles primo magnorum, capite tettio , de hifce bonis loquens dicebat: Exploratur enimhouumvnumquodque bohiviri vfu, non mail. Quare cum dicunt Stoici , Boni proprium ejflfe iuuare non nocere : Refpon- dendum eft id effe verum>fi Bonum fimpliciter quo ad eft bonum ipedetur aut Bonum quod femper adu bonum eft, vt virtus* qua abuti nunquam pof- fumus:Gumver6addunt,Diuitias & fanitatem non magi* iuuare quam nocere, Dico hoc efle falfura , fi fumantur qua bona funt , id eft iuxta nor- mam & prafcriptum virtutis, ad agendum adhibita : quod non repugnat Ariftoteli qui- ilias , bona quidem, fed cum adiundo hoc , Facultate , aut Facilitates hmpliciter voc^uit , quoniam videlicet ,dant nobis bene & male agendi facultatem, primo magnorum mouahum, capite tertio. Nihil e- nam pofterior Stoicorim) ratio valet.: nam res^x abufu non vfu iudicandas fupponit , quod Ariftoteles negaret , vt antea diximus : vfos autem iftorum in* tized by G00gle Digitiz . QFfW..'Mi ijz, ETHIC OR VM .bonorumeft penes virumbonumi, id eft virtute pr#ditum,qui nihil nori agttfecum,autciunalterocontrahitexpra?fcripto virtutis. Et certefi ra- tio Stoicorum valeret , cibos maxime falubres , quique optirai funt fucci, infalubresvocareoportefet, quod intempettiue , magna' que copia ingefti plerunque morbum gignant. Tbrtiui^kemquoddaraargumentiim in me- dium afferrefolebant,quod Ariftoteies non femel ipfos quafi tacite irri- dens(morefuo)adducit,6Yfoluit. Idtaleerat: Bonumbonosefficit,Diui- ti* 8c fanitas boaum non efficiimt , ergo.Soluitur 3 ex Alexandra, quia Illud bonumbonos efftcit , quodper fe & formaliter bonum eft , fiue, vr dicebat Ariftoteies , to  effe dicere , ac proinde ilia feliei. ha?c reiici velle, item ilia  8c iw^dy e^orm , appellare. Differre igitur Stoici a Peripateticis voluiffe videntur, quod ad voces , quas nouas, traaftatas oVacommurii vfu defle&entes, fecerunt : quod verb ad ootionem&rres attinet, cum illis confentire. Si caufa petatur, refponde- ripoterit,idautirapefitiaquadam6Vftupiditate,qua difcernere non pof- fent,fe a Peripateticis verbis tantum non rediffentire, faftum effe, aut oontentionis Iiudio,vel curiofitate quadam,vel alioquouis animi yitio, ne a femel recepta in feda fua nominum nouatione,difcedere velle vide* rentur , quo poftea nomine aliis fe&is fe fubmittere , fiiam vero defere- re iudicarentur. Ex quo etiam patet Stoicosinhac fua Thefi,non modo ea rattone peccare potuiffe, quam Ariftoteies fecundo Topico , capite pri- mo , tranfgrefsionem twV K&idp>* At$efc* , verum etiam altero genere,quod idem 7^>J^/c/^a-i,nuncuparivoluitr Idem Stoicis accidit(vthoc quoque obiter dicam ) in kmt^uec , ilia conftituenda , ob quam aliam fe&am a ve- tere Academica 8c Peripatetica difcrepantem condere voluerunt . Earn manque ktii^ttajf magnifica quidem oratione celebrant : cum tamen ad rem venitur,minime omnium affequi poffunt , quinimo fe ipfos data o- era fallunt,&fuofegladio iugulant. Quum enim dicunt , nullam affe- aionem virtuticonuenire,fedomnemprorfu$ effe tolkndam,ita tamen ""'"'""  "-.  ""."r\.-r - ... Defi- Digiti zed by G00gle LIBER I. kfl Dcfiniunt AffiwfHoaem ( Afpafio refercfKe)vt fit vehemens incitatio Vel ap- pet itio raiionis expers. Atqui y ehementem incitationero neque etiam Aca- demici 9c Peripatetici cum virtue* congruere arbitraatur , fed raediocrem, & rittfmodi,qu? exacuat virtutes,no retundat, quaeque non refiftat > fed fe- 2uatur quocumque ratio ducar.Contrah^c^Stoicis nil adducitur> quare vt upidi vel rigidi nimium ac feueri homines non modo ob has ,fed ob alias etiam caufas relinquantur. Nos vero ad Ariftotelem redeamus. Atque etiam videntur in eo quod a nobis didum eft>ea omnia inefTe,quannbeatitudinerequiruntur. Alii nan q^ virtutem, alii prudential atitudinem e/fe exiftimant.Nonnullih^cipiaauthprum aliquid cum volu p tat e coin ngunt,aut a voluptate feiun- gi nplunt : alii etiam rerum externarum copiam faculta- temquecompleduntur. Atque horum,alia multiac vete- ' res, alia pauci fed clahviri loquuntur, quorum neutron probabileeft omni ex parte * fedaliquatenus auc in plurt mis rede (entire. ' V V ', Expolirc nunc vult totam fimul imagmem Foelicitatjs defer iptam, o* ftendensomnes illos Veteres, quorum de F.odicitate fentetjas initio, exami- nauit, fiminus ventatem ipfam,Crte veritatis vrobrara viduTe,proindeque fi non omnj ex parte, certe ex aUquabuic definitioft* foelicitatia ?fonfent* nea duifie: Vero nanqu^ornnia oratoi ex parte, eonrW eflfe kknu Quo kn co, Ver* definitions non modo proprjum , fed aiaxime etiamj propnurd ** mnuduertendum eft*id efonon modo vt exea pjofligentur qjjarftiones onv- Des,quodfuperiuscap. 7. Ariftotels* dixerat , verum etiam vt per fpiaatui analtorumopiniones venimaliqua ex parte attigerint, vel aberrarint ; Re* do emm cognito,facillime oWiquum percipkur. Ar iftet. & de antra, fub fi- nem. De ca?tero,propofitumPhilofophifeipfo per fpicuum eft , neque egc^ aiienaamplificante orark>ne:Cum pra?fertira fingula qua? hocJocodicrt,iint in /equenribus figillatirarepetendadeclaranda'que. Aggrediamur jgitur co tupajticulas.(Ea omnia inefTe^qire in be#^^ nempe* defummo Bono difputanttbus. (Alii nan que virtutem>alii prudent tiam). Hare enumeratio fementiaruro de furamo BoiKfcnon multum euro eft conuenire vkletur quam fupra prapofuk, eadero tamen eft, fi rem infpicia- mus. Nam qui prudentiam pro fummo Bono definiunt ,vt Socrates apud Pla tonem in Pha?done,idem dicere videntur atque aJii>fibus Virtus fumrmim Bonum effe videtur, vt Hefiodo, cuius indicium eft ^quod idem Socrates in Gorgia* vJrtuCempro fummo bono ponitquanqtiam&ieot qwi pn*te*iam ponunSt^cum iis.quibu* Sapieritia videcur>Goniunge>rti pofll mus, vt fuperius &vpniifc{JkluSaj^ uiiL jj4 ETKICORVM damplefedtohomineVquifiiam beatiforailseflfet 5 Te(jpo^i id eft qui non Us qua? pofita funt in oculis omnium , 8c pehrolgata > fed altifsimis Sc abitrufifsimis rebus , id eft fapientia* ftudio deditus eflet- Et alibi, idem vitam hon&ini ob earn tantum aufam optabilem efle debere affir matyvt naturam reru 8c illarum Codrtorem contenriplari pofsitiNihil enim aliud eft proprie flimpta Sapient ia, quam rerum maxknai um,fublimium 8c plane diuinarum conteplatio agnitioque. At in liac ipfa conteplationc agni- tioneque, aliquid fummura eft quod y t finis fe haber,id eft quod plane men- tern conterapla.ntem expleat > perficiitque. Nulla aut cm alia res mentis no- ftra? abfoUitio 8c expletio effe poteft, prater Deum, cum ilia quidem verita- te alatur,yeritas aucera, ynde.reliqua omnia funt vera,fit)ipfemet Deus:Co- gnitio igitur Dei, quanta a mente noftra haberi poteft , verifsima Sapientia eft, in qua]veriffimaitem Foelititas hominis^onfiftit. Quomodo autem , 8c per quos cognitiopis gradus 8c quafi proceffus , Mens noftra k fingularibus . qua? primo percijpit,a4 primam illam ac prxftaptifsimam Meptem contem- plandam pof sit accedere , quomodo item, non mpdo quid nomen Dei figni- ncet, fed etiam quadamex parte naturam Dei coraprehendere valeamus,v Herjieus inter Thomas feftatoresexiftimat, alibi declarandum eft. (Non- nulli hare ipfa aut hprum aliquid turn voluptate). Alii erant qui veluti per* fpicaciores , non vnum aliquod ex his , fed vel duo vel plura coniungentes, addict voluptate Beatttudmem effe ftatuerent.( Aut a voluptate feiungi no- iunt).Eadem opiio eft qua* proxime exptkata,In qua Eudoxus, Ariftippus, & Epicurus fuerer&fieorum alius plus 9 aKus minus vulgaris &plebeius* plus quoque &* minus -tr&itern: corporis voluptatibus,qua ratione Artftore- k fuperius nomine ndgi &Mukitudmi$ hanc epinioneraiaduxit,atque vt trtllwnara rqwehetidtt. His idiici poteft DcmocritiH?,cui fumttiu botium nil aifaderat) quijn trail quilUtas animi oniai moleftia vacant^ (Alii etiam re+ f um^xtjernarum). Id eft cum aliis aut pluribus aut paucionbus (quod indi~* cat particula ^m^x^irur) compie&imtur bonorum externorum copia: ( Atque horum alia multi,alia veteres).7t N iy fimilemtiabes i.poft.cap.to; & inlibde m dfuifl,.perfomnium: In cuius exordio ha;ofcribuntur f Diuinatio^em que ; " -^-- - "- " per Digiti zed by G00gle LIBER I. itf per fomnulrfit , qozque ab ipfis fomniis contingit, Deque facile eft fperne- cvt habitus > quiinfit>nihil boni efficiat vt in eo qui formic >aut qui alio aliquo modo otiofus eft. At vcro de a&ione id dici nequir. Aget enim necefTario & rede aget.Quemadmodum autcm in Olympicis ludis,no pulcherrimi ai^t robuftiflimi quiquc corona donatur , (ed quiincertamcndefccndunt(horum enim nonnuHi vin-, cunt)iic ca qu# funt in vita, bona atque fconqfta^aiTcquu- tur&obtincntiiquiretefaciunt. } Confentaneas effe Veterum de felicitate fententias enumeratas , its quae a fe di&a, & aliquaetjam ratione conclufa funt , nunc Ariftotcles ofte- dit. Exorditur autem ab ea fententia qui in virtute beatam vitam ponebat, ad quam reuocat illam cui Prudentia F oelici tas erat. Nos quoquefmquit)  virtute foelkitatem pendere diximus, quanquamnofl fittplititer a virtute, fcdavirtutisadionc&vfuyqui vfus>aut  a$jct quomodo habitui fiue joffefsioni prarftet > (upra non femel expofctum eft>& ab Ariftotele exem- plo (atis apto perfpicuoque in praefentia declarator :In fumina,fdelicitas no mhabku,non in ocio,hon feriata,vt etiam io.thi. id eft ex conditione bona. Mulaa? & animad- uerfiones , feu poenarum irrogationes in Rep. qua? per k mala effe viden- tur, funt tamen pofitione bona: Nam propter earn caufam adhibentur,vt vi- tia ex animis hominum&ciuitatetollantur. Iiyio,ficrirainairaproborun* atque fceleratorum hominum impunita manerent , nullo otio & tranquilli- tate nulla frui lkeret.Necefsitas ergo ha?c,opera reddit honefta,proindeque avirtmeeaproficifciexiftimaiidum'efttVfus verovirtutis fimpliciter ho^ ncftus eft,qui nullo pofito feipfo hoaeftus babetur ? 7.poLcap.i j. (Omne aut kiiiL Digitized by VjOOQ IC ij* ETfclCORVM aliquam virtutem). Comple&itur his verbis vt liquet vtramif, illarum opt* " nionum primo loco enumeratarum,vt diximus. (A get enim neceffario 8i * refte aget) id eft qui iri vfu Virtutis verfttur , non poteft non agere > & non rede agere: Qui vero tantum in fe habet Sc jpofsidet virtutem, non necefla- ri6ag!t,quinimaferiatusacotiofus,mulafque cafibus impeditus efl}? po- teft. Cartera fine interprete poffunt intelligi , & fatis a nobis alibi funt il- luftrata. Quorum ctiam vita per fc iucunda eft : Iucunditatc ati- tem affici,animi eft, lam vero cuiquc id iucundum eft,cu- ius amians dicittinvt cqiius equos amanti : fpedacuhim^ei quifpedaculis dedituscft. Eodcmmodo res iuftse iucun- da: funt ci qui res iuftas amat,& vt femeldicatii,resom- ncs qua: cum virtute confentiunt , ei qui virtutem amore compleditur. Ac multitudiniquidem qua: iucunda funt, ei pugriant inter fe, proptereaque non furit natura fua ta- lia.Qua: vero iucunda funt iis qui funt ftudiofi honeftatis, funt natura propria iucunda: quo in genere funt, ex qua: virtuti congruuntadiones : Itaque &c his furit iucunda: &: per fe iucunda:.  Qupcirca corum vita nihil eget volupta- te, tanquara appendice quadam, fed habet in fe inclufam volupxatem. Nam praster ea,qua: dida funt , non eft vir bonus qui honeftisadionibus non del edatur. Neqjquif- quamautiufhitttiUuttidixerit^quinoriexiufte fadis ca- piat voluptateoi,aut; liberalem qui iiberalibus adionibus - non deledetunitemque de ceteris virtutibus eft fentien- dum.Qua: fi ita (int,erunt per fe iucund? virtutis adiones, N .atque etiam bona: & pulchra:,atque adeo maxime horum fingula::fiquidem vere de iis vir bonus iudicat, &: rede iu- dicat, quemadmodum diximus* Tfenfit adeos qui voluptatem pr# ceteris amare videbantur , iis poftha- bitisquiinSapientiaBeatamvitam ponebant , de quibus inio. libro huius Cradationis 3 cap,7. agendum eft,oftendendumque,Hoc ipfo quod Beatitudo dicitur Aftio virtuti confentanea,probabileefleBeatitudinemillam figni- ficari qua? in Virtute pra?ftant ifsiraa confiftit ^ quae quidem preftantifsima virtus,ab ea hominis parte pendefcquae Optima eftJDominaJDiuina, i*erum- . que bmniura honeftar um ac diuinar um in fe notionem continens. Clamant igitur voluptarii ifj&voluptatem efie id cxtremum & vltimum quod per fei- f>fum  rt *>- LIBER I. 137 pfom expetkur: Breunis caufa cetera agimus : Effe item mentibus noftris id infitum , vt omnia fikiamus atque patiamnr, quo poftea in gaudio & lamtia comenti&qiiietiviuerepofsimus: Eaaiajpneftiumma &mera voluptas. Irai idcirco ipfas virtutes cenfent ab hominibus exerceri dcbere , quia effe- drices fint plurimarum voluptatum : cum contra , delidorum fcelerumque confcientia, non fecus vexemur, atque Athamantes illi & Oreftes furiarum caddis ardentibus agitarentur,inanifque cupiditatibus quibus ftultorum vita referta eft, ita Mens hominis torqueatur & angatur , vt nunquam in quiete manere valeat.'Ad hoc refpicit illud eorum argumentum : Omne animal fi- mul atque natum eft,natura? inftindu voluptatem appetere , eaque gaudere vt fummo bonoxontra vero dolorem afpernari vt fummum malum. ~ Quod non irridendum aut adeo contemnendum eft, vt nonnulii Voluerut, atque i- pfcmet Ariftoteles putare vifus eft , 10. Ethi. Nam & ipfe , hocprobationis genere,a nature videlicet inftindu duda,no femel,vt 7.eth.c.i4.vtitur.De- iinitio itaque foeliqitatis Ariftotelica, non magnopere a Voluptariorum fen tentia difcrepat: Nam ab hoc fummo bono, ilia quae voluptas aut animi tra- quilitasvocatur(depura& veraloquor,non de impura& falfa) nunquam difcedit,Sequitur enim foelicitatem,& animi energ voluptate ac dulcedine affici vere poterit. Atqui, vnufquifque eo dele- Digiti zed by G00gle ijt ETHICOHVM Aatur quod airflat, id eft tunc gaudet aliqurs & vere quietumhabet appetku, cum fruiturquodexoptauitatq,amauit:vtigiturquiesequitis inequo eft, quern cupiit & amauit, ita Hoirois iufti Gaudium & tranquillitas confiftit inadionibu$virtutediredis,quasamat.Imoha?chominis iufti tranquilly ' tas,& pax potifsiiua necno quauis alia longe pra?ftantior,eft per fe 8c fuapte , natura fiiauis virtutis adio : qua? ^fco iucunda Multitudini videntur , id eft qua? ad corpus pertinent fenfufque permulcent , non funt fuapte natura talia,efl*ent enim omnibus & Temper eodcm modo iucunda,quod falfum eft: quinimo pugnant ifta perfarpe inter fe : nam idem , nunc vno , nunc alio illi oppofito deledatur , & quod vni dulce , aiteri vidctur amarum. Qua? ergo plebeiis & vulgaribus hominibus videntur iucunda , 4a&* t*> aut mii , tan- turn non fimpliciter 8c fuapte natura fuauia cenfenda funt. Quo fit ,vt quern- admodum Epicurei perperam fummumbonumftatuebant,idquod per fe bonum non erat:ita no rede alii voluptatem a virtute 8c prudentia quafi fe- paratam pofuerint : Non enim iuftus, aut fortis vel temperans dicetur ille, qui temperahter , iufteque 8c fortiter agat, fi vna adiortibus his no delede- tur. Indicio nanque eft, tpfum affedu potius quodam naturali aut necefsita- te , quam virtute gubernari. Sunt ergo per fe iucunda? virtutis adiones, & bona? etiam,&pulchra?,imo optima? pulcherrima?que , vt homines probi qui Optimo iudicio pra?diti funt, de iis conftituunt. (lam vero cuique id iu- cundum eft cuius amans dicitur). Alias aim de AfFedionibus loqueremur, diximus,Voluptatem 8c Dolorem initia affedionum omnium efle : Primara vero qua? in facultate appetente ob voluptatem allatam excitetur , Amorem efle: Vnde dubitari poflet , non bene dici nobis ilia efle iucuda qua? amamus, imo contra potius dicendum efle, ilia a nobis amari , qua; nobis afferant vo- luptatem: Sed meminiflfe oportet , hoc loco non de ilia voluptate fermonem efle,ex qua tanquam e fonte omnes affediones fluunt,fed de ilia qua; affe&io & ipfa eft, & Gaudium proprio nomine nuncupatur: Eteft quies qua?dam facultatrs, in re antea exoptata 8c amata, nuc vero poffefla, ita plane vt quid amplius rcquirat,quod ad illam rem attinet no Iiabeat.Gaudemus ergo pro- pria cum f rutmur, id quod antea idcirco amauimus , exoptauiraus,fperaui- miifque , quia noft ra? natura? fimile acco mmodat um,& con fen taneum eflet. Collide quomodo verum fit id quod dicitur,Amorem efle affedum vnionis, fpecies enim ilia 8c forma fme repra?lentatio , animo accidens, iucundequc ipfum afficiens, difpofitionem vnionis in eo creat : amans enim inaraatum Conuertivellet. Cofiige item, Amorem non efle appetitum,vt multidicunt: fed appttitum feu defideriii amori accidere, poftquam enim cognouerimus, rem illam cuius fpepies animo noftro accidit , nobis conuenire, & voluptati efle, emerget ftatim confequendi Defiderium , cum ilia perfrui quantu pof. fumus exoptemus. Sed qpponet quifpiara , peruulgatum illud , Amorem ea tantum refptcere qua? pofsidemus, imo fruitionem quadam efle, frudus au- tern ex re praefenti furaitur : qui fieri ergo poteft vt Defiderium confequen- di, confequatur amorem? Refpodere cogimur, Affedum iftum vnionis qui dicitur Amor, non modo futur^verum etiam pra?feati rei competere , De T fidcriuni Digit zed by G00gle L I B E K I. ij> fiderium autem,amori tunc tantiim impingi*cum caremus amac a re, impm- gitur autem a fpecie illa,quae ad animum venit. Eft ergo Amor in appeteti*, eft item non in appetentia 5 hk maior & f er uidk>r , proprioque nomine vo- catur Amor : alter verb, qui ex triftitia quadam& gaudio quafi compolitus eft, Deiideriinomine exprimi folet. Hinc ficvt in puris illis beatifque Men- fibus, ex his 511a? ad animam appetentem pertinent ,foli A*nori relidum efle locum afferamus :-cum enim ad finera qui aon eft^Defiderium pertineat , ad cum autem qui eft, Amor, Deus przfenseft Temper finis,foiutis Mentibus,il- laeque Temper fuo fini horrent , & copulatae funt. Aut dkama* duplicem efle Amoreraivnum qui ex Voluptate, alterum^ui ex Gaudio profacifekur , ille cum^ppetitu eft > vult nan que frui bono quo caret , hie abfque, appetentiar cum enim non pofsit efle Gaudium abfque boni prfentia eiufdemque frui- ttone,non poteft in Amore Gaudiumc6fequente,motus vllus ad prqfcquen- dura^ffe. Optime kaque Fracaft.lib.*.deantip.& fymp.cap.17, quod ad hoc attinet fcriptum reliquitJDuo ad Gaudium concurrere,receptioneinboni > & caufam fiue rem quae bonum illud producit:Si confideretur anima prout bo- num exoptatum pofsidet,eoque f ruitur, fimplkker Gaudere dickur , Si ye~ ro prout refpkit caufam , qua? gaudium illud in ipfa effick, A mare dkitur, hoc eft bene efle illi reioptare. Nonvnomododehifce affedtonibus loqui Peripateticos interpretes fcio , eo$ tamen hoc loco fequi voluimus , qui di~ ftftnoius&clarhisropofi- tm fllaftrandum addamus , in Decimo Ethicp cap.4. ab Ai " cap.4. &b Ariftotele fententii hancamplificari: vt enim hicdick vnkudque id efle iucundum quod amat, kaibiinquk,vnumquenqueidagerelibenter,quo maxime deledatur, vt Muucum,cantilenam exercere : Difcendi cupidum , cotemplationem: Nam (inquk)voluptasoperationemperficit. (Eodemmodoresiufta?). Vinutts natnraeft, rede affedum reddere ipfum cuius virtus eft* non poteft ergo qui virtute proedkus eft, non eas adiones amare qua? a vktute pendent,cum prarter has,nihil eius natur? fimiliits fit^ut^onuenientius:Accedit eojhomi-* nem virtute praedkum , ad opera ex virxute obeunda , inft rudum , paratumi atqueexpedi turn efle. (Ac mukkudkiiquidem quae iucunda funt). Vulgus earn voluptatem atque id gaudium qu#rk>quod ad corpus pertinet , & per. mulcet fenfustvarium autem & multabile eft corpu$,non modo diuerforura^ fed eiufdera etiam refpedu: quo fit,vt quod yni aut femel placeat,id no om- nibus , & femper placeat, fed plerunque fortafle contrarium. Prafterea vo* luptates ifttu&nodi , naturae noftrae aduerfantunfiquidem nos ex hominibus, belliias inhumana fpecie atque figurareddit : Homo enim qui pwr aGrae- cis eftappellatus, dam eft,tenebras odio profequatur,& quafiinquandamlucem editus fit* fioblituso&aaJiabere^^ jfolo fenfu yolupta-* Digiti zed by G00gle 140 ETHICORVM tern comprehedunt,earunde'mque fpeciera indutus,germanam propria'mq$ omjttat voluptatem qua? Mente percipitur , natura? ordinem qui in ipfo eit 5 turbat>& lumen eiufdem quafi igneminterclufumextinguit: Non igitur per fe iucunda? dici poffunt voluptates vulgi, cum hommi qui Mente viuat, qua? veluti radius quidam Diuina? lucis eft , Dei que maieftatem & fplendo- rem in terris refejrt > fuauis efle nequeat : effet autem orani homini, fi per fe fuauis effet, ex 10. Ethi. cap. 3. Quod fi etiam iufta? & honefta? adiones quas per fe fuauifsimas vocamus,quod naturae hominis, id eft Mem i, qua? a Boni- tatis Iuftitia?que illius fumma?>nempe Dei,quafi fplendor quidam eft,omni- no coouenientes fun , non ab omnibus amari atque amplexari videantur , id non virtutis nature, qua? feipfaamorem in omnibus excitare apta eft r fed hominis 9 educatione,autinftitutione aliquadeprauati,tribui oportet. Sed iamcolligenda , & quad in vnum reftringendaeft , tacita Epicureorum re- pradwnfio. Voluptat is nomen, ad voluptates corporis tantumqua? natura fua iucunda non funt ,accomodari ab homiriihus iolere An :ot. alias docuit, jjroptereaque plerunque iis fefe homines dedut , & earum funt omnes par- ticipes , ea'fque folas plerique volunt. hoc item loco moneraur virtutes efle natura fuaiucundas, & iucunditatem , adionibus virtutum accidere*. Qaare duplki nomine Epicurum coarguere potuit, turn quia non expofuerit de qua voluptate loquetetur , num videlicet de per fe iucunda , aut altera : tuni quia id*pro fummo bono ftatueret,quod veri fummi bbni,proprium accides eft. ^Qupcirca eorum vita nihil eget; voluptate). Plato in Philebo volupta- tem a pr udent ia & fapjentia (epajrare videtur , cum de fummo bono Mentis firanima? agens,gradus bonorym enumeraret. (Nampra?ter eaqua? did* dint). Non modo fponte adiones ex virtute efficiun tur, verum etiam cum ejedione, quare fi is qui fe voluptatibus abftinet,gaudio non afficeretur/ed doleret potius , fe necefsjtate magis quam confiho , impelli oftenderet. Ex So Ariftot.i.ethi,cap.3.dicebat virtutem circa dolorem voluptate mq> ver- i:Idemde iis dici fere poteft, qui bonitate quadam naturali agunt : vide* mus enim inter homines, quofdam ad iuftitiam, quofdam vero ad tempera^ liam, aut fortitiidinem & his finitjmas virtutes eife natura propenfos atque habiles , qui tamen nulla confuetudine , nulloque certo rationis p ra?fcriptq confirmati funt. (Qua? fi ita fmt,er unt per fe iucunda? virtutis aaiones , at- que etiam bona? & pulchra?). Gra?ci vna voce dicunt Bonum,& Honeftum, & Pukhrum. r^Aov, hoc in loco tamen proprie pulchrum Cgnificat : dici tur autempuichritudoj^cAoit,e/>(St7v^A^V,vtautoreft Proclusin commentariis. fuis, in priorem Platonis Alcibiadem, vel etiam Jik ii xmkZv: obledat enim, &ad fe allidt , nofque ad ipfam propter vnionis appetitum mouemur : Eft autem pulchritudo qualitas qua?dam ex fymmetria > in re exoriens., Vnde Ariftot. 1$. metaphyseal tJj^S //*?* Jtovocat, tIj* tx%sy wyuurreia*) rip 70 vvaydtw* Eft autem vi rtus pulcherrima res, quoniam,vt Thomasjatt ,cro- ' cunftantiarum , vt quando,quatenus,&quora6do,qua? quafi partes quardant vitftutis habentur, erdinem& fymmetriam quandam feruat: Vt rede Plata dfcxerit , fi fociem honefti oculis eernere pofieraus, forest in nobis mirabtli* amor Digitized by Google LIBER I. 141 imor cxritaretur/Ariftoteles kaque virtutura a&iones non mod iucundas; verum etiam pulchras &bonaseflemerit6concludit. Qua? hie a quibufdi viris Dodis de diftindione, th kytSwy id eft boni & koa* , id eft b onefti af- feruntur,pra?terquam quod non vndequaque rede dicuntur , funt etiam fu- peruacanea >ideft ad locum huncilluftrandum non faciunt. Ariftotelcs in 1 3. metaphy. inter bonutu & pulchrum tale difcrimen ponit , vt dicat : Bo- num Temper in operatione , Pulchrum vero etiam in immobilibus effe. Ra- cioncm huiufce diftindionis attulit in 3. metapby. cont. 3. Nam in immobi- libus boni natura effe nequit: fiquidem omne quod per fe eft atque fuapte na tura bonum,finis eft, atque adob caufa, vt illius gratia cartera Cut atque fiat. Finis autem & id cuius gratia cetera fiunt,adionis cuiufpiam finis eft,adio- nes vero omnes cum motu efficiuntur : quarein immobilibus vllum per fe fconum efle nequit. At pulchrum effe poteft , etiam in immobilibus : Vnde colligebat ibidem Philofophus, Mathematicum per caufam finalem nihil o- ftendere poffe. Cterum,an Ariftotelescaptioft eo in loco argumentetur* t Alexander cenfet, an vere,vt ex Auerroe a.phy. comment. 74, & eodem j. metaphy. com.3. elicitur, An item harciisrepugnent , qua? 13. met. cap. 3. do raarhematicis, & primo de ani. de fcientiis fpeculatiuis, in vniuerfum dixe- rar,An tandem in immobilibus vere to i&*iw, retineri pofsit*&quomodo,in prafcntianolodifputare. Tantiim ha?c dicere volui,vt oftenderem locum ilium non poffe ad hunc noftrum accommodari, nifi per ^fco>, pulchrum m- telligamus: & eo in loco non /sfei tS k&kov , quod fienificat honeftum, fed de eoquodfignifkat pulchrum agi , vt liquet ex fpeciebus pulchritudinis ibi- dem enumeratis, & ex Definitione honefti tradita in 1. Rhet. cap. 9. Vbi ho- neftum id nuncupatur, quod cum propter fe fit expetendum , fit etiam lau- dabile, aut quod cum bonum fit , eft etiam iucundum quatenus bonum. Dif- fert ergo (vt hoc biter ad vocumdiftindionem pertinens addamus) Bo- num ab Honefto, fi proprie accipiantur : Honefti m nanque proprie ad ani- ma? virtutes refpicit, 1. Rhet. cap.*. Bonum vero latius patet, vt omne Ho- neftum fie bonura,non bonum omne ,honeftum. Hinc A riftot . duo diftinda capita ponit, Tvvkyadw, ScnZtyhw: liquet id etiam ex fuis oppofitis : Nam Bonoopponitur y&Koy , i. Malum, Honefto vero flcifc*V,i.Turpe. Annotetur item,Bonum ab Ariftotele aliquando,vt z. ethi.cap.3an tres partes diftribui, quarum vna in honeftate, altera in vtilitate confiftit, tenia vero a voluptate ducitur. Honeftas in Mente locum habet, eft enim id omne quod cum ratio- nc congruit,vt fuperius diximus : voluptas ad fenfum pertinet, eft enim ( vt vulgo accipitur)fuauis fenfus commotio, aut, vt inquit M.Tullius iucundus motus in fenfu, vtilitas autem a parte xnimx vegetabili ducitur. V tile enim propriifsime vocamus illud,quod ad falutem & incolumitatem vel dandam vd tuendam , vel reftituendam etiam facit , incolumitas autem ad animam vegetabilem pertinet: Quanquam fuperius Vtilis nomen , Alexandh autori- tate addudi latius vfurpauerimus:x quibus etia liquet ,quomodo pro veris, & quomodo pro falfis ea poni pofsint , qua? hoc loco D. Martyr tradit , cum nerape per ri ajftdw , vtile intelligi debere, nos admonuit. Sed afferamus Digiti zed by G00gle I4& ETHICORVM nos quoque aliquid Subtile, Ad quam partem animi pertinet Honeftum ? ad Mentem, prout ad agendum conuerfa eft: nam prout contemplatur, propp T fitum habet Verum. Quid eft ergo Honeftum* Verum Mentis; quod f equitur & admittit Appetitus.Dicitur autem ii i&hw, quia cum reda & vera Ratio Appetitum regit & moderatur,mirabiiis quaedam venuftas ex affedionibus noltris ritecorapofitis, exiftit,quam vocamus Honeftatem* Eft igiturquiddam optimum, pulcherrimum,iucun- difsimumquc Beatitudo. Neque vcro feparataha^c func, vt DcliacumEpigrammavult. s VafwTurnebu Eft Pulcherrima >res iuftiffima:amata tenerc, Iucunditfima res : optima fi valeas, In Tunc cnim hare omnia , in optimis a&ionibus , quas qui- demautvnam earu optimam,beatitudine eilbdicimus. Elogia perfedionis qua? hicFoelicitati Ariftoteles tribuk, perfpicua funt : quomodo autem foelicitati conueniant, pulchritudo & rucunditas,fu- (>ra fuit expofitum.De bonitate dubitari poflet nifi antea oftendiflemus 3 Foe- ichatem effe quendam finem,ad quern adione vel contemplatione (in qua- rum vtraque quafi motio quaedam deprehenditur ) peruenimus . Quo- modo item De Kacum Epigramma rede damnetur , quod abHonefto in Iuftitia,iucundum5rbonumdirimeret,fatconrlat:cumin optimis adioni- bus, quibus Iuftitia adnumeratur, omnia ifta infint. Tantum dicam,Deliaca carmina ab Ariftotele limpliciter reprehendi non potuifle,(vt multi ad pau- careipicientes affirmant) quoniam ilia fortafle inter notionem Boni,Ho- nefti hue Pulchri,& iucundi difcrimen ponere voluerut, proindeque ea pro exemplis arripuerint, in quibus eorum rationes diftinde poflent apparere: Valctudo nanque,bona quidem dici poteft, non tamen honefta,item quacu- que re amata frui , iucundum eft quidem,non tamen femper bontim aut ho- neftum, quanuis Iuftitia honefta cum fit, 8c iucunda & bona fimul habeatur. damn aliter Cicero,fed nos vim nominum prout accipi proprie folet^con- (ideramus t Ariftotelemetiam prxceptorem fequimur, qui in 7. pol.cap.14* Honefta ab vtilibus manifefto diuellit,cum vtilia ea efTe dicit qua? Honefta- rum f erum,id eft virtutum & officiorum gratia fufcipiuntur. Alibi rem hac pluribus perfequemur. (Aut vnam earum optimam),ideft Prudent iam,de qua fuperius.Sed no eft amplius difsimulandaqua?ftioilla,de quaEuftratius ti. ethi. cap.13.agit. Num videlicet Prudentia virtutibus moral ibus nobilior fit, an contra potius virtutes prudentia nobiliores cenfenda?. Principem & nobiliorem locum a prudentia obtineri,ha?c argumenta demonftrant. Pru - dentia in Mente confiftit,virtus in appetitu,quemadmodum ergo Mens Apu petitui pra?ftat,ita virtuti Prudentia.Secundo,virtutes funt quafi veftigia St radii prudentia? , in Appetitu imprefsi : Prudentia verft quafi lu* 8t Forma: Nobilior eft autem luxvnde radii emanant,& Forma vnde Exemjplaj W- ftigiumque:Prudentia eft per fe rationis particeps: virtus autem eatenus ra- Digitized by G00gle LIBER t t 4J tforiafif^idwr,quatcto^ morienti obtempercrhus, P'f udentia imperat quafi Bomina,modu 3 6rdinem- que pra?fcribit,pefficit, nam moderatur appetitiones, eafque coercet &r di- tto rationis audientes reddit : Virtus autem in obedientia potius quadam(vt dt&um eft)& in eo quod per ficitur,confideratur. Contra virtus, vt Euftra- tiusex Ariftotcle ibid.cap.n.inquit,finem bonumprudenti2eofFert,efficitq; fcopum propofitum agenti^redum; Ratio autem prudetiaueea inuenit,qua? ad fcopum refer untur,quibufque ilium confequi pofsimus. Vnde quemad-; modum finis nobilior & pra?ftantior eft, quam ea qua? coriducunt ad finem, ita virtds moralisqua? finem proponit, nobilior prudentia cenferida erit, qua? ad finem conducentia quamt: Cum pra?fertira dicat Euftratius, pru- dehteni non bene alicfuem efle poffe> nifi fines bonos atque honeftos propo- fitos habeat. Res ha?c, exemplo huiufmodi, planiorjreddi poterit. Videt A- dulter pulchram foeminam proximi fui,continuo exoritur in eo affe&io ve- hementior , nempe Amor, id fit , quia eius Appetitus non eft virtute, id eft Temperantia conformatus : quare Appetitus non coercitus , finem mahtfto ftatim Menti proponit , nempe vxoris rruitionem : Mens autem qua? Appe- titui refiftere nequit , feruiens ei , & quocunque ipfe ducit , fequens , viam excogitabit atque inueniet :quo hunc finem ab Appetitu a ratione nondum caftigato oblatum, id eft fruitionem illius foemina? confequatur. Quod fi adfmffet Temperantia , non adeo vehemens excitatus fuiflet amor , pro- indeque bonus finis, menti propofitus fuiflet ad confequendum : verbi gra- tia,gloria? Dei in pulchritudine illius f Gemma?, admiratio & laus. Refpon- deo,omnmo Prudentiam virtute morali nobiliorem efle , vt priora demon- ftrant argumentaiQuod vero attinet ad virtutis moralis naturam,quf$ finem reSum prudentia? & ageti efficitrdico,Virtutem non efficere finem re&um, nifi ipfa primum re&itudinis huius norma a Prudentia acceperit: Prudentia nanque irrationales facilitates caftigans , appetitumque coercens , confor- mans, atque rationifubiiciens,efficit vtvirtutes exiftant atque oriantur, qua? poftea finem re&um ex ratione nimirum accepta a prudentia,proponut efficiuntque. Id quomodo fiat,illuftrari poterit fentetia quadam Euftratii a- libi prolata. Cenfet enim ipfe duplicem in rebus agendis appetitum,dupli- ce'mque etiafnrationeminueniri; Prima appetitio eft, qua nulla adhibita confultatione ex re obie&a emergitrSequitur ratio,qua? demonftrat huic ap- petitioni velobfiftendum efle vel obfequendum : Rationis iudicio Appeti- tus afTentitur,quod confilium capi dicitur,Poftremo ratio viam inuenit,quf nos ad finem ilium facilius commodiufque deducat.Hoc modo fciri poterit, cur idem aliquado dicat prudentiam tempore antecedere virtutes Morales, alibi vero non nifi vna cum illis pofle reperiri. Item aliud efle, ex Prudentia contemplari , aliud ex Prudentia agere : Quar omnia nos fuo loco plunbus perfequemur.Nuc ad rera.Ide Euftratius tf .Ethi.ca. i3-diferte affirmat,Pm^ dentiamin aliquocoliocari lion poflfe,ni(ipoft quam virtutes morales ineo fueriot ingeneratar. Idcirco fomfle alii dixerunt, virtutem moralem non proprie efficere redum fcopum, fed prohibere tantum ne a cupiditate^ut Digitized by Google 44 ETrilCORVM aliqua alia perturbatione, aliquod inboneftum defi Jerium Menti offfi^tur, quod illi vim afferat: At prudentia ipfa eft , quae honeilum effe finem cogno- fcit,fibi'que ilium proponit,necnon ad eundem confequendum fe comiertit* Mihi prior refponfiofat probatur, quanquam alteram non improbem 3 quod eodem fere quo prior recidat , fed certe ilia firmior, tutiorq* & minus im- J)Jicita eft. Ad id quod opponitur , Refponderem Euftratium non negafle impliciter Rationem , quae appetitum coercet > at que conformat , pruden- tiam dici pqffe,cum eadem re prudentia & ratio fit qua? praefcribit leges ap- petitioni , quseque inuenit modum quo confequipofsimus id quod Appeti-r tus a prudentia coformatus taquam reftum ef ticit atque proponit.Id elicia ex verbis ipfiufmet Euftratii , qui quanuis Rationem lllam priorem nomi- ' ne prudentia? nuncupari anteadixifTet, poftea tamen ita fcripiit : Qupmodo u igitur multo pra?ftantior moralibus virtutibus prudentia non eft exiftiman- " da? cum & tanquam ratio re&a > difpofitionem &r modum a&ionibusprae- * c fcribat, atque imponat? & vt ipfa? turn bonos fines habeant , turn eos auequi '* pofsint,in caufa fit.Quare Euftratiusinnuere tantiim voluit difcrimen,quod inter Rationem primam fine contempIatricem,&: Rationem fecundam fl- ue pra&icam intercedit, vt verba illius acute intuenti patere poterit.Sed ex- oritur ex di&is alia qua?ftio : Qjoniam videlicet, an tea diximus voluptatem &foelicitatem,ferequidem inter fe non differ re : Voluptatem tamen efTe perfe&ionem &r expletionemfacultatis ex perceptione rei ortam: Foelicita- rem hoc pra?tereafignificare,vt in illafacultatis percipientts expletione, na tura? ctiam noftra? perfe&io vera fit a fit > ita vt voluntas ad facultatem,puta Mentem qua contemplatur pertinere videatur > Foelicitas autem ad Metera prout in rerum natura exiftit:Ha?c inquam fi vera fint,qua?ritur num in Deo talis diftin&io locum habeat>qui fimpficifsinn purifsimaq*, natura qua?dam eft, nihil duplex,nihil coagmentatu habens,& in quo idem eft omnino mens efTentiaque. Refpondetur,in Deo atque in beatis Mentibus fecretionem i- ftam voluptatis & foelicitatis locum habere^quanuis non re,fed cegitatione fola : In nobis autem & re & cogitatione diftingui patet: quandoquidem A- riftot. io.Ethi.fub finem cap. j.dicit , virtutes expeti per fe potuifTe , quan- uis nulla ex iis voluptas orireturrexplent nanque perficiuntque huirana na- turam : & eodem libro cap. 4. vi tarn nos appetere affirmat , & cum ea volu- ptatem , quippe qua? vitam alioquin per fe expetendam perficiat, Sed tamen bonis quoque externis indigere videtur* vt diximus, Non enim potcft,aut vix poteft, res pnsclaras is gererecui nulls fuppetunt facilitates. Permulta nanque geruntur veluti inftrumentis quibufdanijamicorum ope-  ra^diuitiiSjacpotentiaciuili. Etfuntqusedam etiam res, quibus fi careant homines, foelicitatis fplendorem inqui- nent, vtnobilitas generis, prbfpcra liberorans foboles, pulchri- Digitized by VjOOQIC LBER I. itf pukhritudo.Neq; enim plane beatus eftinfigniter defor- mis,autignobilis, aut vitafolitaria degens & fine liberis. A c mult 6 etia minus fortafle ,. fi cui fint liberi improbifsi- mi,vel amici,aut boni cumefleric,e vita excellent. Ergo, vt diximus > calem profperitatem,vita beata defiderare vi- detur.Exquofic,vcn6nullieodelocoFoelicitatehabeanr y acquegrandem prolperitate fprtunse: nonnulli virtu tern. Gftendit Ariftoteles in hac parte, fuam fenteHtiam de foelititate , neque ctiam ab iis qui rerum externarum affluentia Summum bonum definiebanc*. omnino diflentire. Externa nanque bona et'fi in foelicitatis vi atque natura non comprehendantur,vult tamen requiri & neceffaria effe,vt inftrumenta. Quaprooter reprehedebat 7.pol.ca. i3.eos,qui in externis bonis caufam foe- licitatis iita effe arbitrabatur, perinde ac ft quis caufam fcite canedi fid i bus, lyra u potius quam artem diceret. Hoc, fmgulabona externa percurrenda iHooftrat:& nos ipfius veftigia fequentes figillatim explicare volumusrSum- ma nanque totiusxonfcextus & or do connexioq; partium eiufdem,fat feipfis norafunt : Seddicanrus imprimis : Exhoclocanon- minus colligipofle con- feafum quendam Arift otelicap de foelicitate fententia?,cum iis qui quarftua- riam vuam amant,quam cumiis qui voluptatem amplexabantutiNam fi bo- na externa & corporis adfint in foelicitate , qui* fieri poteft, vt non maxima? femper voluptates percipiantur? (Bonis externis). Super iusdiximusqua?- nam Bona externa effent , ea-item alio nomine Bona fortune appellari. qua- quam vt dicamus hac voce bona etiam corporis Ariftotelem hoc loco com- pledi, nil prohibeat, vt patet ex verbis qua? fequuntur. (Non enim poteft aut vix poteft res praclaras is gerere,cui nulla? luppetunt faailtates\ Tanv bona* externa omnia,quam corporis , atque etiam. animi qua? tamen a natura nobis coatingurit,vt visingenii,ingenerefacultatu comprehenduntur: vo- catur autem facilitates, quonia dant nobis & bene &.male agendi poteft ate. Inter externa bonarprout proprie accipiuntur, Amici pra?cipue funt , quan r quamimernu etiam bonum amicitiameffe, fuperkis dixerimus. Sunt autenV Amici expetendi,pfopterinnumerabiliacomoda,qua? hvvktutum muneri- bus funeendis,ab illis proficifcuntur : Nam qui a multis amatur, magna ha- bet apudiuos autotitatem,acillimeque a illis perfuadebit qua? fibi facien - da videbuntur : Hominis enim beneuolentia multorum muniti , eonfiliis & monitis maxima femperiiabetur fides,ficmultas acprf claras occafiones fu$ i rturis declarada?,vt comprimendoru tumultuu,fcdandaru moleftifiimaru ieditionu,infinita'q-, prope ac fingularia Reip. comoda afferedi habet$moda> virtute duce fequatur. Plut.in Poli;refcrt,fide Archyta? habita,& beneuel- tiam ciuiu inBa^H,magnopere iis profuiffe,qui pofteaeoru confilio &operai vfi funt.^otra ver6,Caflandram vaticinatem,patria? faltiti effe no potuifle*- quod nulla ei fides a fuis ciuibus haberetur. Vnde &illa Poete carmkiar Ac veluti populo in iuagno cum fa?pe cooru eft It tized by G00gle Digitiz  furor arma miniftran Turn pietate grauem, ac meritis ft forte virum quern Confpexere, hlent, arre&i'fque auribus adftant, Ille regit di&is animos, ac pe&ora mulcet. Aditu ergo ad magna capeffenda, Amicoru copia prgftat :eadeq;(prudetum pre fertim bonorumq; virorumara populus vt bdlua multoru capitu eft , ita paruis rebus mobilise fibi ipfe non conftans'.proindeq*, fa?pe accidit vt que antea aroauerit paulo poll odio profequatur)armat iaft ruitq-, tota bonorum vita aduerfus obtre&atoces toimprobos : plebeiorumitem &patriciorum, nobilium 8c ignobiliu,diuitum inopumgj , magiftratuu 8c priuatorum vires ?quat.~ Carterum amicitia eft etiam per fe ipfa fummopere optabilis , vt A- riitoteles alibi dicebanpofsidere nanq, animos hominum, quod dura amans aflequeris, eft animi noftri intima quardam exoletio abfolutibq,. Quod hinc paterepoteft: Inter eaqusefimiliafunt^iaturalisqua?dani cognatio reperi- tur , vt i.rhet.dicebat Ariftot. quid autem hominis animo fimilius quam al- terius hominis animus, fi prapfertim iifdem ftudiis teneatur , eademque vir- tute fit prarditus * Omitto in prafentiacomoda qua? ab aimico proficiftutur, tarn in aduerfis quam fecudis f ebus,que Plutarchus in libello fe etia alia externa bo- na. Accipiuntur autemtanquam inftrumeu virtutis & f oelicitatis , id eft ad ilium vlum,vt virtutis munera,pra?fertim verb liberalitatis ac beneficentia? exercere p ofstmus,Vt nos, famitiimq*, noil ram virtutibus ac difciplinis ex- ornare, vt ciuibus iifq-, quos amamus adiumeto & ornamentoefle, tandem- que,fiexuperatiaqua?dam bonorum externorumadfit cum yirtute perfe&a planeq; Heroica, bene de humano genere raereri valeamus. multas quoque 8c prarcla- ras occafiones praebet illi fefe patefaciedar* Ignobiles vero 8c noui homines minus habent quo id queant efficcre : priore enim obfcuritate,praefens glo- ria, apudMultitudinemcomaculatur.Nobilitat is autem tres conditiones e- numerat Arift.4.pol.ca.4. Diuiti?,Generis honeftas, Virtus, Do&rina: Vox tamen ilia Generis ad fingulas conditiones accomodandaeft,vt liquet ex eo- dent), pol. 8.& 4.pol.8.ciim inquit.Nobilitatera generis nil aliud efTe,quara veteresopesatquevirtutem.Hancduplicemftatuit idem i. pol. ca* 4-Vnam quam vocat {implkiter 8c abfolute Nobilitatem,id eft vbique 8c apud quof~ cunqae : alteram vero non fimpliciter fed domi tantum honoratam. De ilia loquebatur Helenaapud Theode&em cum diceret, Vtrun- Digiti zed by G00gle LIBER I. 147 Vtrinque Diuum ftitpe , me quis Kcu fatam Seroam vocare pofsit, aut dignum putetl Barbar os autem apud feipfos , id eft domt tantumnobiles, vocabant G rxeu . Nobilibus proxime adiun&i funt Liberi,quibus opponutur Serui, item Ho- neftis paretttibus fiue honcfto matrimonio nati,quibus opponutur Spurii & Nothi,vtmerit6 in aliquibusCiuitatibuS) hi pro nobilibus non habeantur, ilkfquepublicamuneranegociaque non mandentur , quanuis ex nobilibus parentibus fuerint procreati.Qui fieri nanque poteft vt iftiufxnodi homines, automate apud fuos dues valeant, cum in omnium animis infitum (it , Vt ex homine homo 8c ex belluis bellua generatur, ita ex bonis bonu atque ex roar lis malum.procreari* Arift.i.pol.c.4. Proideq;Helenam.fediuinaftirpeg?- nitam iadabat, quia videlicet maioribus fuis fe fimilem eflfe videri volebat. . lam verd Seruis facultas virtutis atque prudentia? eorum oftendenda? deeft, cum ex alteriu&prudentia & confiliis pendeant.Item expletijm nuquam ha- bere animum poffunt, cum fuperiorem habeant, cui pacere continent^ de- beant.Hinc fit,vt tarn ardenter in Rerumpublicaru adminiftranone libertai exoptctur.Quod fi natura Seruus iit,de quo Arift.i.pol.is plane inliabilis ad N vita? beatam poflefsionem eft.Profpera vero liberorum foboles 8c ipfa pro- pter illam caufam expetenda eft,vt maknafimus autoritate,& iis munhi mi- nus obtredatoribus improbifque 8c vim inferre volentibus fimus expofiti: quanquam etiaui in hoc>aliqua natura? expletiointima confideretur.Hinc a- doptiuorum filiorum creatio , qua? or&tatis veluti folatium quoddam inuen turn eft: ClasnSte videlicet natura,Homini non licere vt abfq; fucceflforibu* ex hac vita decedat , crudelifsima item 8c prorfus ferina monflruofaq; exe% pla ilia Cleopatra? &Catiling,noftriq; temporis'Solymanoru Iftiperatorum> Turcaru^habedaefle:Iilaenimqua?^Antiochi AflTyria? Regis v*xorcrat,cum duos haberet filios S?leucum & Gryphum,vt Tola regnaret>Seleucum primer interfici curauit, deihde Gryphum veneno fuftollere conatareft : Ifte autem pubefcetem vnicurafilium fuftulit, vt nuptiis Qreftilla? pradtuitisfoemuia? potiretur:Hi tandemcum nihil dulce putare videantur -, pra?te quam tuto regnare,&rfilios 8c nepotes non femel interfici iuflerunt. Bis erat apud Ro- mano*, trium, qutnque,& feptcm filiorum,& noftra hac teropeftate ius du- odecim Mafcuforu feruaxi etia folet,vt videlicet qui duodecim fitters mafcu los genuerit,is quafi de Rep, optime meritus > aBomni tributo fit immunise (Pulchritudo).Hexno pertinet ad exterminated ad bona natur? fiue cot. poris,vt fuperius diximus,Quare liquet ,hoc loco nomine Lxternoru bonora- omnia qua? no fit animi fignificari oportere, rfS *fe* 4^ *YL^\ynfc* i> w ^ixT^Pukhritiufine aute & afpe ftus digni- tote, muku ad co'mendatione hominu pofle , mirificlq; hominesad amandu- allicerc&in fumma,virtute exornarcperfpicuu eft. Vnde illud fumi poeta?* Gratior 8c pulchro venien s in corpore virtus, Refert ite Arift. antiquitus ad illos Regia dignitate deferri folitum efle,qiuV corporisjHikhritudine quada infigniori pr^diti confpictrtur,qu6d viDifcrime inter bonaxorporis (iue natura?,&Externa fiuc Fortuna:illa naq; &per fe,& ob alias Caufas funt expetedaiperficiut eni atq; explet natura human a , nepe quia ad virtum munera obeuda plunmum profun t,hjc vero jppter aliud ta turn no per feipfa exptantur.Ex quo duo colligo,primum:Bona externa, in partibus foelititati s nuJlo modo nuraerari,fcd tanqua illius inftrumeta tan- tu accipi:Bona vero corporis,partes quauis no primarias^foelicitatis ceferi, fiquidem corpus pars hominis eft,cuius Beatitudinemqugriinus, ftatus aute optimus corporis a natura expetitur. Altef u elicio , aimiru dubitatione qua infoluta reliquit Arirt.10.Ethi.c4. Expetaturne vita( videlicet )ob volupta- te,an voluptas ob vita,nuc pofle enodari: Viucre naq; fi fit aftu nutrtri,nutri tio aute,fine dubio natura human! expleat,qux ftatu fuu optimu ac diutur- ru adaraat,fequetur,nos vita efle appetituros,etia fi nulla afferretvoluptate, proideq; plus quoq; vita? quam voluptati tribuendu efle:vnde dicebat Euft. voluptate ob yita efle,non cotra,& natura nobis voluptate dedifle,vt ad ali- mentu qu^redu induceremur,&nutriremur, quaqua ita voluptate atq; vita inter fe comifta efle Arift.dicat,vt vix feparari queat-Secundu verb & prx- cipmi annotandu eft,Stoicos rigidos homines &feueros>vt ex 4.1i.de fin. bo. &md.M.Tul.liquet > multis argumetis refellerehacPeripateticoru & Aca- deraicoru fententia>qua nepe affirmatur, Ad virtute>fiHomo vere beat 9 effe debeat,multa alia adhigenda efle.Soniant eni ipfi,fe homines efle obliti,foeli citate quanda non humana,quauis hominis effe ilia dicat, Proideq; nihil ef- fe bonu,pra?ter Honeftu,in eoq; vno cofiftere viti beata putat>Honeftu vo- ate$, A&ione ex virtute bene & laudabiliter fa&a.Quare virtute ita fatis ef fe ad beata vita efficienda exiftimat,vt neq; alioru accefsione bono ru, fit bea tior, neq; difcefsione minus beata, qu;ite neq carcere,neq tormetis,neq do lorib 9 vilts aut egeftate feruituteue, aut exilio pofsit impediri: Virumq forte acveue faptente totu ex feipfo pedere, neq humanos cafus neq fortuna? mt- nas expauefccre^nec jllis fi accidat vnqua fragi; irao iftiufmodi cafus illi no effe mala,vt eni nihil eft bonu pra?ter honeftu, ita nil malu prater id Stoicos a Peripateticis in re hac difcefsifle,quonia videf e non potuerint,quomodo Foelicitas bonu perfe&u ftatui pofsit,fi in eo ftatu homine qui feme! lpfa habueritno collo- cet,vt fortun? cafibus amplius no fit expon^tus,nullaq formidine comutatio- Bis,obtemeritate fortuna? detineatur,necno totusfit aptus e fefe,^ mhilo ea duceni5,q vulgi opinidne amplifsiraa funt, i.Corporis &Foituna? bona: Yerii vt fuperius quoq diximus, non plus Stoicis qua Peripateticis (quod ad bona corporis &ibrt!ufl attioet)de nomkie duTer^tia eft:Illi bona nolut vocare> Digitized by Google LIBER I. 149 fedfuas nouas apppellationesadamat,hi bon^ vocat cu vfitatu vocabulu re- tinere Yelint.De toitunae autem tormentis doloribufqodiuerfitas aliqua eft. Aflerut illi,Homine fapietem in fummis etiam calamitatibuspofitum,beatu e(Te:Hi vero,Foehcitatem noftrinon vfquequaq; ftabilem celent. Hominis enim natura cum (implex non fit,fed Mente & corpore conftans, fi quis vere beatus nuncupari debeat , hunc tarn Corpus quani Mentem^qua? optime fe habcant, obtinere neceffe eft: Atqui natura mentis ftabilis eft & imr^ortalis, corporis veromortalis&fragilis: Fgelicitas ergo hominis partim ftabilis, Ertim caduca erit; prarftat aute Mens corpori infinitis prope partibus:Foe- itas itaqueex virtute tanquatn ex prciiantiore , & maiore fui parte , qua? ftabilequoddam & firrnura eft,bonum ftabile & firmum nominabuur.Qva^ propter fi quis erit Mente optimal virtutis perfe&a: ac firma? prcfidio mu nitus,vix ac ne vix quidem de ftatu fuo deiici aut deturbari vnquam poterit. Quod fi cafus aliquos fortuna inuehat , quid Homini in pofiefsione foeli- citatispofito fiat, cap. io.dicemus. Nunc verba nonnulla contextus expen- damus. (Sed tamen bonis quoque externis),vt partibus fecudariis & inft ru- mentis,non primariis. (Non enim poteft, aut vix poteft).Mirum eft,fi Stoi- ci de foelicitate Politici hominis loquerentur , eos ita opinofos fuiffe vt pa- radoxum hoc propugnare voluerint-.Prudenttm videlicet, in ipfis etiam ve- hei&etioribuscalamitatibus foelicifsimumeJQTe: Nam aliquibus quidem vir- tutis muneribus, vt fortitudinis, temper antia? que, fungi poteft eo tempore fapiens, fed non iis quae maximeab homine Politico defiderantur. Ad hare fortafle refpiciens Ariftoteles,illis verbis vti voluit^i^Ww,*! oi *& ETHICOJLVM tatentagemis ,vitia debet atqueoptime onmium poteft agnefcere,vtpote Eropria,aut vxorisifere nanque filii a parentibus mores omnes fuos contra* unt.Illis quamprimum cognitis, ftatim pater falutaria remedia ad euelleri- das vitiorum radices nondum alte infixas adhibere debet. Vnde ilia: Principiis obfta, fcro medicina paratur, Cum mala>per longas conualuere moras. In puerili ergo ilia state education is, difciplina?que optima? curfum a filiis inftitui,curetvigilans pater, fivelitabiis,magnos ad virtutem progrefliis poftea fieri: Vnde &Gra?ci educationem 8c inftitutionem mu^a** vocarunt, quod in puerili pra?fertim state adhibita plurimum proficiat. Ne vero in amicos improbos , aut ingratos {fi fieri poteft ) incidamus,pra?cipuum illud nobis cordi efle fummopere debet : vt eorum beneuolentiam qua?ramus, qui ftudiisiifdemteneantur,eademq;virtuteprxditi finr.vixenim poflumus noftrieffigienvd eft amicum qui noftram raciem referat,fallere, 3c no con- ftantifsimo fummoqueamoreprofequi. Vulgarium & plebeiorum hommu beneuolentiam,vulgari quidem amicit ia colas(omnium fiquidem hominum amor exoptandus eft ) non magni tamen a?ftimes : popularis etenim gratia mobiliseft,atque inconftans, quod ab animis,qui aut ienedute defipiunt,vt Plato de Athenienfibus ait, aut falfa opinione imbui facile a quouis poflunt proficifcatur: Contra # Prudentum 3c bonorum virorum beneuolentiagrauis 3c conftans habetur.Si hoc vnum prf ceptum non profit >nil certe nobis prf - tervotafuperfunt. (Talemprofperitatemtp/fitaMU'). Ifta nanque omnia bona,a fortuna immitti antea expofuimus. ( Ex quo fit, vt nonnulli eodem loco habeant foelicitatem, a?que grandem profperitatem fortuna?) . Quo* modo locus hie ex fuperioribus deducatur , liquet ex quarftione quam pro- xirae in medium attulimus:& verbis iis qua? initio 9. cap.i. magn.raor. ha- " bentur.Eafunt:Poftquamdefoelicitatediximus,de profpera fortuna di- " cendum nunc eft. Arbitranturenimmulti Fo?licemvitam,fonunatamefle u vel non efle abfque fortuna;& id fortafle non iniuria , cum abfque externis C bonis quorum domina fortuna eft, foelixquis eflenequeat. Quanuis ergo horum fententia ad illam referri pofsit, cm bonorum exrernorum abundan~ tia, fummum bonum erat, 3c de qua fuperius difputatum eft, non tamen ea- dem prorfus cenferi debet , cum ha?c de caufa efheiente Foelicttatis- extrin- fecus pofitaloqueretur , ilia vero de efficiente interna , qua? loco forma? a Dialeaicis cenfetur,quod per earn res confiftat 3c cofcruetur. Eft autem fe- Cunda Fortuna duplex,quantura quide ex Ariftotele colligi poteft, i.de phy. aufc.& x. magn.mor.ca.9. item 7.ad Eudem. cap. 17 , 3c 19. necnon in lib.de bon.fort. quapdam qua? bona fortuna, a bono euentufortuito, in quern fine alicjuo impetu vel animi propenfione tendit operans, vt fi quis paftitiandaru yitium gratia, terramfodiens,Thefauruminueniat,huius efie&icaufara eflfc Fortunam diceret. Ha?c non multum ad foelicitatem conducit,quoniam rard > & abfque vllo impetu, vel particular! propenfione obuenit. Qua?dam vero cum impulfu aliquo fit ad bonum ipfum , a bonitate nafura? profe&o, Afquc ratione tamen , imo fortafle etiam reclamante ratione : vt fiquis quae- Digitized by VjOOQIC LIBE1L I. iji quarfat cur ita feramur, hoc ynum refpondere pofsimus , Nefcimus, fed ita jubet : Et bxc foelicitati copulata eft : Quare definiatur Bona fortuna dupli- ctter Jioc modo: Bona fortuna eft concurfus quarundam rerum , nullum in- ter (e ordinem ac nexum habendum , nobifque propter confflium atque in- ftitutum noftrum contingentiumrex quo effedtts quidam bonus atque opta- dns nobis eueniat: Contra fieffe&us malus ac deteftandus innostemereex iUoconcurfu proficifcatur, Aduerfa fortuna nucupatunquam Ariflot.i.phy. 5*. vocat ri%tT kyadiv , rv%*t ^xiy. Alia dcfinitio , Bona fortuna eft vis fine Natura hominis,afuperioriprincipio illi impartita , qua* prompt us eft ad fequendum quociinque impulfus vocet : banc autem vim & naturam proxi- rnead certas quafdam caufasvtadparentum conditiones,ad fydenjma- fpedus referre oportet,poftrem6tame ad Deum,vt ex Ariftot.inferrius co- gnofcetur. Neque eft quod aliquis dicat , Ea quar natura fiunt , non rarer & inordinate, fed plerunque & ordinate euenire , quandoquidem natura? vo- cabulum iuxtaea tantum fignificatione hoc loco accipimus, quam Ariftot.i^ pol. & alibi fexcentis in locis vfus eft : cum verbi gratia Hominem , naturS Polit tcum aaimal effe diceret r quo enim modo,H6mo ex fui natura Virtutis capax effe potcft, quia Mente preditus eft: ita Homini conuenit a Principio aliquo akiorr in Homme extftente, fine aliqua pra?cognitione,ad profeque- drnn aliquod bonum > cum appet itionc moueri. Quam naturam plerunque agerenonneceffeeft:quemadmodumetiam,quanuis natura? hominis con- tieniat virtutis & foelicitatis effe compotem, plures tamen reperire eft. vir- tutum & foelicitatis expertes,De hac bona fortuna loquebatur Ariftoteles t+ phy.58,cuminquit)0i//bcS$077 Jb*wwn*viitVI) Tn'Zjki^ifj'drfvjfani- jfw. Quo in loco obiter annotabo 9 Ariftotelem in z. de phy. aufc. 'Julvvdz nomen, non ad bonam & profperamfimpk'ritcr fortunam accomodare, ied ad illam qua? in excellenti aliquo magnoque bono fita eft, qua qui vtitur V&- 7v%* proprie vocatur:contricA;^^fV qui in maximum aliquod incident ma* lum,maxima'que incommoda & aduerfa patiatur,quale& Priamus atque He- cuba dici'potuerunt.Eft autem Foelicitas magnum bonum , idcireoque it7*~ ^t quardam ab Ariftotele cenfetur, non tantum kyt^i 7&gp.Sed redeo ad co- tcxtuminam de fortuna, in fequentibus copiofius adhuc agemus. (Nonnulli virtutem). Qui videlicet alia qua? in fuperiori contextu diximus > animad- uerterum, nempe, In aftionibus ex virtute , omne bonum pulclirum , atque iucundum exiftcre. c a p v T IX. Ex quo exoritur quzftio, vtrum Do&rina, vel Confuc- tudinc vel aliqua alia Exercitatione Beatitude corrjpara- ri poflitfan potius Diuinitus,an etiam Fortuito ebuemat. E t ccr cc Ci quod aliud munus aDiis eft Iionnnibus datum* prc&ftoiC^Brencaaeameft^eatitudincmquoquca Diis btiuK Digiti ized by G00gle ifx ETHICORVM immortaKbus donari,eoque rnax!me>qu6drerum huma* rum optima eft. Sed hoc foicaiTe ahcrius diljputationis proprium eric. Exoriturex his qua? proximo di Vim quondam effe,caufam per acridentcume(Fe&uonne&entcmiilliufque efFe&us fortuita caufa fuit , ex ele&i- ooe& confiHoegerit. Ari&qt. t. pliy. cont.59. Eft auttm in iis qua? alicuius ijratta fiunt , id eft in iis quae- ex eorum numero funt qua? non dico fieri pof- unt, vtplertque) fed frutttaljaiius gratia : quanuis cum in fortuna referu- rur, turn aticutus gratia minimefiaiu. Earumautem rerum caufa Fortuna dicitur ^qua? non nectffario feniper,non plerunque , non ex a?quo, quicquid Simpl, 8c Auicenna , ^pro hi&Neoterici dixerint,fed raro eueniunt : Vt in fodienda terraThefauri inutntior Quod fie intelligo,vt ea qua? fortuna? tri- buimus in iis quidem intexdum accidant > qua? plerunque efficiuntur , raro " tamenipfaeueniantc Vnde Ariftot.t. phy. cont.51. non dicebat , fi quis pie- jrunqu^in forum proficifcebSi fed iiquis plerunque pecuniam acciptat>id foauit^-non effici.Noto primum quia volun- tas, aut a&io a vojuntate inftituta vt fofiio, profeftio, quajn Fonunam nun- , cupamus>eum finem qui coofequitur propofitu nonhabebatfed alium que-, piam qui per fe effc&us eft. Vnde hie eadem caufa ad diuerfa relaca >per Jfe & ex accidenti' caufa eft.De aliis vero caufis per accident id diei nequk 9 qua? . quanuis in caufis per fefint,abillis tamen dilUngwntur. Colligo ftcundo, Fonunam ac Mentem in iifdem verfari : eledio nanque non fine Mente fit, proindeqiie Fortunam necefiario in rebus agendis effe fitara ; proptereaqwe jd> Ariftotele Fortune grandem profperitatem>aut idem cumFoeliciuteef- ie qua? dtj^$i* eft ,autillicogiiatam alio loco cenferi. Inrcbusiinquaro>a- gendisnon tamen inoralibus,& qua? bona animi dicuntur, nam tfta tnpofce- ltate noft ra funt, & Mente dirigutunagimos enim quando, quatenus & quo modo oportet. Erie igitur in bonis externis. Colligo tertio quod dicebat A- riftot. Quanuis fonuna locum habear in iifdem in qnibuaMens verfatur V- bi tamen plurimum Mentis eft, ibi minimum Fortunam dominari.Htnc ru- des, & indociles > infiptentefqtte profpera fortuna plerunque vti folent : I- ftiufmodi nanque homines fine prudentia&conftlio,folo naturar impulfu du&i, nullamque fui motus rationem reddere fcientes , agerefoient, proin- dequeeodemmodo plerunque ad boniun ferri dicuntur. Quaratione Ari- ftoteles dicebat , Antiquum &peruulgatum effe prouerbium,Benc fortunatis confulere non expedire. t Thomas in 4.fent.dift.4.q.i. art.i. ad $.Fortima & Foclicitatem crrca idem quidem fubie&um , non tamen circa idem obte- Sum verfari dicebat. Hare de Fortuna in prsefentia fat efto. Cafus eft Cau~ fa efficiens per accidens,in his quf alicuius gratia fiut,fimplictter & folum, id eft abfque deledu,Ariftotel.&. phy. 61. Hocmodo in rebus inanimis , bel- luis & pueri&ctiam cafus inuenietur : Vt Tripos ficadat, & cadens fubfelliu fiat : Equus ab hoftibus captus,in aliquem locum adueniens vt biberet, a Do- mino fuo feruetur, Infans ludendo > margaritam inueniat. Caufam in nobis : voco*qua?avoluntatenoftra immediate proficifcitur. Dodrtna? nomena Do&ore fumptum eft,vt Dif ciplina? a Difcipulo:Quare nihil aliud eft quam AdioDocentis,difcipulum perficiens.Conuenit hocnomen Stientiis,Arti- bus,Prudentia?, Methodis,Ordinibus, Vcaufas fupra enumeratasapud Ariftotetemtollit, vt male- Cicer.exiftimauit in lib.de fato. fiquidemprarterPtiouideotiam&Neceffr- tatera quat a Prouidentia pendet, Ariftoceles vt audiuirausantea^ Cafum m natu- Digiti zed by G00gle LIBBH L y iff 4MturaHbu*confltuie, Sc materiam contingents* caufam efle dkit, *.meta. ;.*.&V* Item 9neque legis difpofitione facit. t vt hoc monftretur , Non omnium efficiendorum potcftatem fecundis quibufdam caufis communicauit , fed quorundam fibi tamum referuaui t :Item,qu?dam permittit,alia infinuat per fe, alia per mi- mftros immateriales & extraordinarios* qua*da per materiales>alia per prin cipia atturalia nobi'fque cognate la fumroa,oronia Poteftati eius contingl- tia funt, Scietiti* neceflaria,vadc & fupra omnem Contiagentiam & Ne- cefsitatem ipfe confiftit. Sit igitur Fatum vis jpfa Diuiaz prouidentia? , fc- ctmdartis caufis inter feordinarisinferta, per quam inferiera in fuos fines ftraordinatos mouetur.Tho.i.par.fum.q.tf.art.i.Hoc modo dicimus,Fata~ e eft, ver efle cum Sol eft in Ariete, Socratem hoc die nafci , tanto tempore vixifle , Philofophia? moralis efle peritum : hoc nanque quod praordinaue- ratDeus,5idera , in tak fitu atque afpedu pofita exequuntur. Colltgo , Fa- tum afkirtuna diftingui, quia in Fortuna^iulla eft prarordinatio nulUimque operant! s propofitum : in Fato vero,eft prarordinatio fummi ac prapotentit Prinripis, quaratamen fecundariar caul* exequuntur. Natura eft vis & po- teftas eadem Dei, vnicuique ret infita, ad motus ordirtarios. Huic opponi- tur Fortuna.Quare qui Necefsitatem tanquam alteram caufam ab his enu~ meratis diftin3am,introducunt, Necefsitati vim inferre videntur,qua? exi- git,vt fi pro peculiari quadam caufa ipfaconftituatur,Contingentiam etiam pro altera caufaillioppofita,definiamus:Necefsitas ergo Contingentiaque Caufas quidera enumeratas circuut, non tamen ipfar pro caufis ef (icientibut propriecenfentur. Ex quibus omnibus liquet (paulatim enim propius ad noftrum propofitum accedere volumus) Fortunam non efle Cafum^ion ef- fe item Mentem,prout ea vel docemus vel difcimus, vel afluefimus , vel nos exercemus , aut quolibet modo agimus. Mens in nobis eft , Fortuna autem fiue bona , fiue mala,in noftra poteftate fiu non eft : quare quod iufti , quod dodifunms,fortunaracceptumnonrefertur,fednobis. Item vbi Mens, ibi ordo &certa aliqua ratio adefta.mag.mor.ca.y . quf vero fortuito accidut, Am t omnia inordinata & prorfus inopinata, imitabiliique. Vnde & aliqui dMEerum Fortunam nihil aliud efle > quam priuationem quandam Scientist Digiti zed by G00gle i*tf ETHICORVM atque conGUi>ac omnino prudentia? & rationis inopiara. Et pterique Vetc^ rum turn Poetatum tumPbilofophorAim, ipfam cream faciunt;, infanam & furdam : necnon AriftotjLmctaphy. *.7ttieidji[lv%if produxiffe fatetur.,Con- ftat item,Fortunam ,taon cflc Dei prouidemiam , quanuisconriogat ex pre- uidentiaDei : veluti 8c Fatum, & qua? libet aliaEfhciens caufa a nobis antea commemorau. Nihil enim ne paulum quidem vel neceflari6,vei continge- ter moueri poteft, non dirigente voluntate Dei.Quare miror cur Ariftofeles fortune euenta ad Prouidentia Dei referre dubitauerit,quod accideret per- fepe Improbos fceleratofque homines? fortunatifsimos effe , Probosautem 8c fapientes adueriii fort una confli&ari. Verebatur enim, ne fi id admitteret, Deus iniuftitix.condcmnari poflet, i.magn.mor.cap. ?. cumprtffertim, v> ros probos 8c fapientes |rnet,illifque benigne Temper $cere velit, * f,cOOvx. 77 xp7/oM , Id eft, omnia mouentur ab exiiteme in nobis numine. Rationis autem principium non Ratio, fed pra?ftaiuius quippiara ipfa ratione. Ac fi diceret : Honnoi ad res gerendas, fortunam diuinuusefle adiun&am. Imo lbi laudat veteres dicentes, Fortunatos a Deo mouc?*. Hac eademfuperftitioneaddu#us, alibi Diuinationem per Sojaniun* ad.Deum refer ri non vult.Sed nos qui Chriftiani fumus, exiilimare debemus, cur im~ probi aliquando omnibus fortunae bonis circunfluant,probi autera 8c fapie? tes calamitatibus opprimantur , tandemque omnium tametfi nobis occulta- rum rerum , aliquam fubefle & verifsimam caufam, quam nos ob infirmita- tem Mentis noftr* perfpicere no valemus. Communis ilia eft & certiftima* Gloria nempe Dei, quae: fefe vbique 8c omnibus fiiodis vult patefecere.For- tafle autem Ariftotelis animus de hac re non dubius fuit, fed id prof erre vo- luit,ne improbis ac fceleratis hominibus , qui ex prafentibus tantum de be- neuolenua Dei erga fe ratiocinantur,anfam fuperbietidi pra?beret.Hoc col- ligo ex verbis eiufdem in %.Rhet. cap. 13. vbi peruulgatam lllam fententiam laudare videtur qua? dicebat,Deum opes quam maximas multis largiri, non vt fuam ergo illos beneuolentiam teftetur, fed vt illuftriores poftea calarai- tates patiantur. Veruraifta omnia alias intimius &copiofius, nunc quod Moralemagamus, ilia quanuis non vndequaque Peripatetice, verifsime ta- men attigiffe,fat efto. Nunc ad contextum. (Siquodaliud munus): Deum Hominibus multa imo omnia Bona dediffe dono , 8c continenter dare , fate- tur Ariftoteles hoc loco 8c fexcentis aliis : fed afcendamus ahius , Deus qui verifsime vera Foelicitas eft, nobis feipfum largitur , etfi eius vis atque na- tura infinite no ft ram excedat. Ea nanque eius benignitas eft, ea fapientia,ea poteftas, vt in fe manens infinitus , nobis tamen finito quodara fe impertire modo , & velit , 8c i'ciat , 8c pofsit. Hanc autem Dei couimimicatione^i ii Ph ilofophi aflequuntur ., xjui ex hac vita decedunt, fenfuque ipfb mortis ca r rent ,id eft quorum animi amore contemplationis Dei flagrante?, ante cor- poris diffoluticHxem ad caelum ^fcenduntjainicitiamque cumf)eo cootrali^ revo- Digiti zed by G00gk re tolunt. Qm iiori nanque alter poflct, ctjm^mkitiaa^ualicatem qnand requirat?Quapropter qui Deum amant in Deum conuertuntar 3 ac pr*tcrea cum amor amorera pariat, a Deo anaamur; Ita non raodo ilii in Deum > fed Deus in ipfosconuertitur: Amoris enim proprium eftiamantem in amatuni plane conuertere. Non*nodoinamando,fedinintelligendo idem eucnit, Nam Cum infinitam perfedionem Dei Mens noftia , 4ut etiameseieftes ilia? nientescomprehehderenequeant/ed quantum poflbnt: effrcic ^ertefe no- bis fatis apqualem ,teles hoc loco dubitare pofsit,Num Fodicitas (it Donum Dei,neque enim de Foe- licitate altera loquitur qua? Deus eft. Tunc enim nemo dubitaret , an Deus iehomini donet. Hoclocononpraetermittam Ariftoteleminy. adEudem, -cap. 18. dtfene concedere>Effe afiqiitmF alicem non confilk>& opera pro- pria, fed numine Dei adiutum , ita vt eo inftigatus atque excitatus eaperfi- ciat,quar fupra liominum expedationem iunt , admirandaque &infolita profperitate in adionibus maxkne gloriofis atque itkiftribus,4]ua*que hu- tnanam condkionem fupecare videntur , edendis vtatur.  Non negat tf tiara ex quodamanimi Fursorcexiftere in nobis alrqua fpeciemfoelicitatis , prio- ri tame minus contkiuatam atque frequent em, vt ex eodeVlococognofci po- teft : Priori Foelicitati quamDiuinam vocat,Virtus ilia Heroica tortaffe re- fpondet,quam Priamus in perfona Hedoris celebrabat, & Ariftotel.y.Ethiu cap. i. raram efle , ex Laconum fenteiitia affiraiabat. Eiufiiem virtutis effe dicebatur in Polittcis , Regiiu filiis improbis no relmquere ob earn caufam,  & (vt dicum) Imperia- li , cum Marito fuo Optimo 8c nobilifsimo viro* compatreque meo , necnoa cumcharisfiliolisEuangeliigratia,viuentem>obEuangelii caufam harrc- ditate plufquam quadraginta millia aureorum,fpoliauit : Sed repetet om- nia Dominus, cui res innocentum eordi funt, loco & tempore. (Sed hoc for- cafle alterius difputationis). Non poteft ha?c quxftio legitime diflblui , nHt de Dei Prouidentia iimul difputetur : non poffuraus item quicquam de Pro- uidentia exploratum habere, quin de cognitione eiufdemagatur : Quae om- nia in 4uodccimometaphyficorum determinant^ ,aut alio etiara Ubrode-; Digiti zed by G00gle tjt fTHICOlVM terminate fune quiad noftras manus ha&cnus noo peruenit.Obitrit.D.Mar- tyr, potuiffe Ariftotelem nuitno tantum do&rina? a Metaphyfico acctpere* quantum fateflfetadfuamfententiam aperiendam, veluti de Anima'indc- cimo tertio capite huius libri fecit, vbi ex Phyficis tantum defumpfit, quaa- turn adVirtutumfedem&materiam ponendam faciebat. YerumerratD. Petrus Martyr :primum, quia non potuit Ariftoteles hoc loco (ignifican- tiusloqui cum ita argumentatur : Siquodaliud eft muous a Deo ho mini- bus datum , confemaneura eftquoqueBeatitudinem a Deodoaari: Fate- tur primum Ahftoteles,quanuis hypothetice loquatur. Nam 10. ethi.cap.8.  ita loquutus eft. Nam fi aliquam Deus humanarum rerum curam habet,fictit ( apparet , confentaneum eft ipfum , ilia re qua? optima eft , atque ei maxime c cognata deledari,qua? eft Mens : Eofque qui earn excolunt,amant,atque ho- c norant,rauneribu$aDeoaffici.Alia6V(vtitaloquar)fexcentaloca extant inquibus hoc idem teftatur. Non negat igitur Ariftoteles aflfumptionera, quareconclufumquoque probat, Indicio eft, quodquanuis dicat poftea, F oel icitatem dodrina & afluetudine comparari , illam tamen Diuinifsimam vocat : Ac fi diceret,largitur nobis Deus F oelicitatem hanc Politicam,adfci- fcit tamen fibi veluti corattem Dodrinam & Exercitationem noftram. Ne- queentm nobis nihil efficientibus , illam largitur Deus, fed ftudium atque laborem noftrum exigit. Vnde Poets* viam ad virtutem ducentem afperam, faxifque & rcpribus impeditam finxerunt. Hinc illud, Virtutem pofuere Dii,fudore parandam. Adhibet ergo Homo diligentiam ae ftudium fuura, qua? vicem gerunt *u*i. vrnrn vt Euftr.inquit, Deus poftea profperos fucceflus,& quafi laboru pra?- miu tribuit.Harc moraliter did*e(fc volo, quibus quanuis Papatus,qui Vo- luntatem Hominis Chriftianifuperbo illo^titulo libertatis infignirevuJt, Jirorfus adhaeferit , non tamen vera EuangeUi dodrina , qya? Hominem ob uamingratitudinemabeximia gloria inextremam ignominiam &ferui- rutemdeturbatum efle tradit , affentiretur. Nee valet quod ex 13. cap. D. .Martyr opponit: potuit enim id eo loco efficere Artftoteles^cum Subiedum totiusaritis Politico ftertiere deberet , fcicvero non multiim adPoliticum hominem formandunv de Dei prouidentia, (iue de principe foelicitatis cau- fa, tradatio quantumuis exigua,conducere potutflet Carter urn de bona for- tuna habes land, quarft . & Egidiion Jibro de bona fortuna,item Auguftini SuefT.primoRhetoricomm. Hlud certe perfpicuum cft,ctiam fi non fie a Diis im- mortalibus donomifla r fed virtute acDo&rina aliqua> auc Exercicatione pariatur , in rebus tamen Diuinifsimis die numerandam. Virtutis cnim premium & finis, o- ptimum (juiddam eflevidetur Diuinum ,~&Beatum r 8z quod cum mulmcommunicetur^Poteric enim con tin-' gore,- LIBER I. H9 ^gere dffciplma cum prefertim vt Thomas inquit,Bea- titudo ipfa fir qua? nos Deo fimillimos reddife (Et quod cum multis comu- nicetur).Qirolat!us boaurn ali quod pat et, eo etiam Diuinius eft,vt fuperius cap.i. dicebatur : Et Auerroes tertio de anima,comment.p. ait,Bonura com- mune omnibus, efle bonum purum. Quare hare quoque foelicitatis con- ditio nobis argumentoeflepoteft,ipfam non modo bonum quoddam,Te- rum etiam Diuintfsimum bonum efle. (Poterit enim). 7-pol. cap.x ha?c lc- guntur. Maneatigitur conftkutumque nobis fit ,cuique virtutis  & prudentis, & quae ab iis proficifcuntur a&ionurn adeft,tantum foelicita-t  videlicet res optima>iucundifsi- ma ftabilis r continuata* perennis,Fortunae quae temeraria, irr ationalis,mu- tabilis atque inconftans eft, prater omnem rattonem permitteretur.. Needle eft enim vt res optim&modu optimum e(Iendi,per medium; fibi in dignitate refpondens,confequatur, fcwiatura & Arte quae inferior.es caufeiunt 3 hoc licet animaduertere:Heque enim Natura homineniiper putrefedionem efi- cit, fed per hominem& per nohiliorem rood um rationemque quam reliqua animantia; Confule Galenum iniib.de anat *adm.& de vfu part. Rune fco- pum Ars,& qimiis alia caufa propofitum femper habet, vt res ntmirum me- iiori quo poteft modoapriorique medio efficia* Multoigitur magis Eodi~ citatem quae aboptima caufa, nempe>Dco imraititur^no Fortune temerita- te , fed ftudio&hbore,honeHiqueadionibuscompai-ari fatendum erit I- ta explico hunc locum , quanuis aliialtten Infpicieati vero acute con textua verba , nos fcopum (vt aiunt)attigiu*e,planunfcerit;Quare vt omnibus fatif- fiatjfingala verba interpretemur. (Quod fi fie beatum effe praeftat) per Do*. drinam &: Exerciationem, (quam fortuito* Jik 7^^)> quam.per fortuna. (Res naturales ita foleant fe habere, vt optime habere poflunt ) ? id eft per mo* y. dum &r medium effictat ur apt ifsimiun. (Idem deiis qua? ab*Arte,& omnia- :- iia,caufa)agent;e videlicet; (^>c^^7W*e/V^.)^idieftab optima caufa . Efficiente , quj? Deus eft , & qui Foeiicitatem largitur :, 10. Ethicorum cap. ultimo. Ytide abfurdifsimum diiftuefle,&nefarium,flagitiofumquecon*r duditur^Rentomaiumguicherrimam optim4mqtie i & cuius Deus/it Amor* nobis* Digiti zed by G00gle XI BE R L iSi nobis fortun^volubilitatesdifpenfari. Annotetur hic>Arift.exeoquodj3iV It* vocat, arguttientari quide folere pl&runq;,& probabiliter,id tamen con cludere quod ipfe omnino fentit. Hoc ex multis locis,vt ex p.de an,cont.4*. con(tat:quo in locoPlatonem arguifequi animam ex dementis produ#am,& cum corpore mixtam,ftatuebat, Atquc ctiam ex definitione id quod quxrimusper- fpicuumj efTe poteft:Diximus nanque,eam efle cuiuf- dara modi a&ionem animi ex vircuce . Cxtera au- tern bona , alia prxfto fine nccefle eft , alia adiuua- re & conducere apta funt,inftrumentorum inftar: At- que hx$ emm iis qua: initio diximus confentiurit . Ci- uilis enim fcientix finem optimum efleftatuebamus,quae magnam diligentiam adhibet, vt ciues ccrto quodam mo doaffe&os,bonofque & ad res honeftas agendas idoneos reddat : lure igitur nee bouem, nee equum , nee vllum a- Jiud animal beatum dicimus: nullum enim eorum , parti- cepshuius a&ionis efle poteft.Ob eandemquc caufam, nee puer beatus eft : quippe cum nondum per astatem ad hxc agenda fatis lit aptus-.fi qui autem dicantur r propter cxpc&ationcm beati pra:dicantur:Opus eft enim (vt dixi- mus)cumabfoluta virtute,tum vita perfe&arMultas enim in vita reram coromutationes , variique cafus interue- niunt , fieriquc poteft,vt qui maxima fortune profperita- tc vtatur,magnis in fene&ute calamitatibus amciatur : vt inHeroici$,de Priamofabute referunt. Qui autem eiuf- modifortunam fueritexpertusy&mifere de hacvicade- ccflcrir,eum profeko nemo beatum dixerit. Vera? definitionis munera alias ex 4.phy.enumerauimus:pra?ter ca?tera vefvtexea,qua?ftiones omnesinrecontingentes pofsintpro- fligari:QMare Ariftoteles quodha&enus Dialedice oftendit,nuncveriusar gurtiento a tradita definitione foelicitatis fumpto,vult demonftrare , Foeli- citatemvidelicetfortuito nobis non obuenire.EftyinquitjFoelicitas quiddam abadfone animi pendens, proiridequeconfentanee cum veteribus iuperius cAnchiuitieftjillafn in bonis animi ptecipuis numerari : Atqui fortuna non in bonis anntii/ect in externis^aut etiam corporis(fi fortune nomen coramu nitefaccipere velis) vires fuas e  j>artim verovt inftrumeu " Li Digitized by VjOOQIC ufc ETHIC O&VM neceflaria requiri dicamus,&confequenter fortunaraqua? in iftiufmodi bo- na potelt,quaii Adiutricem iiatuere videamur ^non tamcg Jla in vi & natura Foelicitatis comprehenduntur,cum luc folaatiione animi, quara virtus ab~>  foluitjdcfiniatui :Quam ob caufam non modo bruta,fed neque etiam pueros, qui alias Fortune boms abundare poflent , Foelicitatis compotes effe doce- mus.Quod fi aliquos eorum,beatos aliquando nuncupari audiamus , id pro- pter fpem,quam de iis habent homines,fieri exidimemus.Huc accedit,Pue- ros non etiam poffe dici foelices Bonorum fortuna? ratione,quia non modo virtutemperfettamquam reqnirimus in foelicitate , veluti & alia animan- tiabruta non habent ,verum etiam perfe&a? vita? ilia- profperitate carent* quamfuperius commemorauimusiPu^ri nanque fi hodie,verbi gratia, fes\ valde fccunda? fint,alias,vel etiam in fene&utc , tales rerum commutation's &tamvariicafus poffunt interuenire,vtmaximiscalamitatibus confli&e- tur.proindeque non antea&a? vita? conuenienter mortem fit obiturus . Con* flat iam,vnkum effe argumcmum quo Ariftotelesin totohoc contextunow bircumagitj&vnumconclufum non plura,vt alii fere omnescontextu non re&e diuidentes exiit imarunt : Quanquam id 3 fuas qu*:fdam propagines-ha- beat,qua? quorfum pertineant facile turn diiudicabimus^cum fingulas con- t extus part lculas expenderimu s. (Cuiufdam modi) verba ilia innuit^capit is feptimi,  Si rtalisque,necnon mortalis,&caduca?:Diuina? illius ration^ virtutis & prudetia? qua? a&ionis Domina eftjCapaxfi^Mortalis verd occajione,Fortuna? fubucitur:vndenon- nulli ftatuuntjln Fcelicitate eadcra rationemhabereVirtutem ad Fortunam, quam ad Corpus habet Anima.Anima in homine principatum obtinet cu- ius Intelli^endi yis homini Effe largitur, Ita aftiones animi ex virtujje , pri^ maria? partes funt fcelicitatis,eiufque vim & naturam folar conSituu^t. AiiC, ma imperat,vtitur,prdinat ? j8c. quafi defiriit/.Corpus vfumfui prsebet^gjuber- hatur,definitur:Ita viraites qua? origine & pptentiapriores fiint^e&e vtun- tUr fortuna,eamque pr defiRitur.C6ur rk ergo ad fpelicitatem tain virtus quam Fortuna , fed ita vt Fortuna > quafi qua?dam materia fit,circa quam fe virtus explicet,aut( vt Ariftoteles ait),or- ganica?caufa? rationemfubeat:qua?fi abfit,omnispropebene agendi aditus nobis prafcludatur.Quemadmodum autemin Virtute quofdara gradus poni audita & in Fortuna? bonis: Placeru autem hi gradus Peripateticis , quibus augerL&minui Foelicitatem poffe cenfent.Ifta qua? diximus omnia,locus A- riitotelis in feptimopoliticorum capite decimo tertio confirmat , in quo itafcriptumlegitur. Omnesigiturredeviuere,vita'mqueheatamexpetere  perfpicuum eft>fed.quidam id aiTequi poifunt , aliis facuitas , propter fortu- >  nam quandam vel naturaraabeft: Quoniam ad rede beateqife viuendum ad*  iuraenta qua?dam defiderantur,fed pauciora redius affedis,peius autem plu-  ra^Ommnoigiturfejcunda Fortuna a Foelicitatediuerfaeft, qutabonatan-^  rum qua? extra animam funt,Fortuna? beneficio contingunt , quanuis in ho- minis foelicit ate vt inftrumentum neceffarium requiratur : claudicaret e- *iim Foehcitas & langueret , iftiufmodi fortuna? prcfidiis deftituta . Li- quet hoc ex,Deojpfo>qui cumbeatifsimus& foelicifsimus feroper fuerit atque f uturus fit,nullo tamen externo bono*fed per fe , & quia talis eft natu- ra (neque enim virtutem ab aliquo edodus eft, aut fortunam adiutricem ha- buit)beatus habetur,feptimo politicorum capite primo.Homo autem neque natura bonus neque beatus eft,fed Difciplina atque exercitatione eget, qua? etiam Fortunam,aut(fi mauis fandius loqui) prouidentiam Dei adiutricem imo Ducem habeat.(Ciuilis enim fcientia? fine). EftAppendix,& quafi ratio eius quod proxime dixerat,nempe,Foelicitatem political cum pro primaria fuipanehabereadionesexvirtute,turoprofecundaria Organica bona ex- terna : Nam Ciuilis ha?c fcientia quam tradamus , & cuius munus peculiare eft,Horainisfinemponere, nil aliudvult, quam reddere Ciues(ceno quo* dammodoaffedos bonofque)quodadpra?cipuamFoelicitatis partem atti- net,(& ad res agendas idoneos)quod ad omnia qua? in foelickate requirun- tunr referri poteft,maxime tamen ad inftrumenta debet ,nifi velimus Arifto- telcra nugari:Dixerat enim antea,hanc fcientiam velle bonos & quodam mo do affedos ciues efficere,ideft habituvirtutis munire.quod fi fit,iam erunt e- tiamad agendum idoneUquantum ad virtutem attinet:non erunt autem om- nino>nifi iili$>alia inftrumenta bene agendi fuppeditentur: quod Ariftoteles: verbis iftis nunc figni Scare voluit, kcu  Lii. Digiti zed by G00gle *4 - ETHICORVM quod Bona Fortuna,idcirco,non modo non aliaaniraanttabruta>Yerum etii neque pueros foelicitatts compotes exiilimanuis-.quanui^alioq^iniideni bo nis f ortunap multiim abundare pofsintifiquidem ilia ononis yirtutis abfoiute funt expert ia,hi vero,cum abfoluta,ideft ake infixavirt ute,tunt vittj> er fe&i carent,quam in foelicitate omnino requiriraus* Arift. r- pol. cap, ij. dicekat* Homines probos rcddi tribus rebus , Natura,Moribus , Ration* : &NatuiA quidem,inquit,quia primum nafci oportet, idcft hominem efle , non ex alio genere animantiumiCaufahic affertur , quia fecus virtutum coafequcnda- rum facultate no haberemus:in exemplis igitur bonis & equi allatis,ne qnar- io plus artis aut fpeculationis queramus^quam Arift in iOithLc.8.poftieritu Quod verb ad pueros atti net ,qui fua& propria. rationcdeilitii(untur,aut(vC rectius loquar) earn imbecillem & iraperfeetam 5 affedibuTque yariis &mul- titormibus turbata obtinent,cum vix fui mis fint y incertumque & flu&uans ludicium habeant,non modo non virtutis, fed neque etiam vitii partkipe&ef ledicnutur,quanuisfalfaproverisplerunque fumerefoleant>inaniafuper- uacaneaq;,necefl'aria ducere,necnon noxia,provtilibusconfe&ari.Qro in k* .. cq ammaduertatur,Eos qui modo nati funt , &r tencriori adhuc a?tate,rc&5 quidem rationis participes dici,quanquam eius vfum non adu, fed potenti& tantum habeannquomodo in Politicis Ariftoteles eft intelligendus . I*c eo kf I** ^ UiS ad C ^ Ut ^ 4 fec.de gen. an. item adr-pol. cap*, if.refpiciens* abiolute vellet affirmare,non prius Animam in hominem infundi , quara v- ius illius exigar.Hoc nanque falfum eft,vt alibi oftendimus:(qnanquam Mi- randulanus,duplicishominisnatura & conditioneex i. Ethic.allafcbidfta- b i 1Fe * uent ) Clim prefer tim problema quartum fec.30. aliiquemult* A- rHtotehs & Auerroisloca 5 cumiftiufmodifententiadifertepugnent. Eodem igitur momento quo fumus,anima intelligens nobis communkatur, qua? ta- meninftrumenti vitio impedita, ideft innata & redundante humiditate, op- . preffa atque occultata,vires fuas non exerit:organis autem paulatim,ad tem peramenti mediocritatem reda&is,tumdemum fefe patefacit. (Mult^enim in vita rerum comutationes).Occafione eius quod de perfeda vita dixerat, , ba?c pauca de inconftanti vita? noftra? ftatu interpofuit libentius,vt ad difpu \ tationem perobfcuram,dignifsimam tamen qua? examinaretur diflbluendam liberius ingredi 3 poftea poffet. De perfe&a vita vberius fupraex Ariftote. le diximus.De Priami ftatu & conditione ex Poetarum Herokorum Fabulist vnufquifque cognofcere poteft:tantum aunotetin^his inverbis concIudi>Foe licitatemefle quid conftans,perenne>#quod non modonon eripiaut amitti*. fed neque etiaai intermifsionevlla frangi pofsit. C A P. X. Nemo ne igitur alius mortalium^quandiu maner in vi- ta ^bcatus eft iudicandus?Sed Solonisfententidjfpedan- dum eft tcmpus arcatis extremuin?Et fi hoc ita efTe fate Digiti zed by G00gle muf > eciam ne beaeus eft,tum cum exce/Terint e vita ? An hocquidemprorfus abfardiimcft, nobis prafcrtim, qui bcatitudinem cnerg^m quandam efle dicimus i Quod finecnos beatumeum dicimus > qui mortuus eft,nequc hoc vulc Solon,fed cum denique aliquem verc,ac tuto bea turn praedicari , cumiam a maHs,mifcriifquefitlibcratus, dehocquoqpe quifpiam poflet ambigcre: videturenim & mortuo, aliquidboni&: mali fupereffe, ycluti& viuen- ti,quaraiis non fentienti,vt hbnorfcs,& ignominise libero- rum,& omnino pofterorum res fecund#,&aduerfae.DifK- cultatem hxc quoque afFerunt:Fieri nanque poteft,vt qui beace vixcrit vfquead fene&utem,& qui fupremum diem conuenienterafoeiam #tati obierit,eum multann poftc- ris mutationes, ac varietatescxcipiant, vt eorum alii bo? mfint 5 eamqudvitamdegant, quammerentur, alii con- tra. Acquehoc fane perfpicuum eft* interuallis temporum cosvariis&difeimilibusmodis, fi cum parentibus confe- rantur, poflc fe habere. Ab&rdum icaque fuerit y fi vna cum cis,mortuus quoque commutetur , fiatque nunc mi- fer,nunc contra beatus.Abfutduni vero etiam illud effet, res pofterorum nihil,ne ad vllum quicjepi .tempus ad pa- rentes pcrtincre . Scd redcundum eft ad id quod primo lo- co dubitatumeft: Exilloenim,fortafleidquodqua:rimus intelligetur. Si hominis aftio perfe&a,beatitudoque , fpacium temporis", & longitu- i'mem quandam defideret , Exoritur inde quaeitio, multa capitatempu$ aetatis extremum expe&andum eft,ad foelicitatem diiudican- dam? Vnde ilia Ouidii: -vltima Temper Expedai^a dies Hominijdicique Beatus Ante obitura nemo>fupremaque funera debet. Atquanuis fententiaha?cSolonisadmittatur,adhuctamen&ipfadubita- Liii. Digiti zed by G00gle U6 ETBICOHVM rionenon caret: QuxntureniravnunLitaintelligaida fit, vt turn dtniquefit aliquis beatus,cum vita? curriculum * natura datum confecer it 5 an hoc pro abfurdo habendum eft , a ncjbj$ pra?fertim qui de humana f oelicitate loqui- mur,cuius in hac vita participes fumus, non'de ea qu2 poll mortem f rui de- bemus: verfatur atitenv ilia, in virtutis vfu>actioflibusque koneftis:iis ergofu- blatis, beams quinam dici potent* Qiyndfi aliter fententia Solonjs uitelli- genda fit,quafi nempe dicere voluerit,tum denique vere beatum aliquem iifc- dicari pofle , cum ex hac vita excefferit , qua? omnibus fortune telisjna- gnis, grauibus & variis cafibus expofitaerat , tanquam videlicet extra-om- nium malorum atque infortuniorum difcrimen pofitum , neque hoc exiara dubitatione vacat , An cum quis e vit^excefl'erit , iitius liberi 9 po^eri atque amici in maximas calamitates incidcnnt, telisque &fulminibus fortuna?,aut vitiis propriis , morum & fortuna? conditioner illi difsimiles euaferint, (quod aliquo , aut longo temporis interiiallo euenire poteft ) fpolietiir ipfe f oelicitate? Vt enim res aduerfas, & graues diuturnofque cafus pofteroru ni- hil &nufquam ad mortuos pertinere,fententiis omnium repugnat , ita tanti momenti effe,v t eos,fi antea f oelices eran t,ex poffefsione optima? vita? detur- bent,non videtur concedendum. (Nobis pra?fertim,quibeatitudinem,ener- e*am quandam effe dicimus). Loquitur philofophus de^FoelkitatCsCuius in hac vita poli ticeagentes-cofnpptes fumus: nam deea qua? poft mortem no- bis .obuenit 3 alterius Artificis,n6Efhici qua?ftio eft.Et philofophjPeripatetici . pra?fertim , de eaexquifite difputarenoluerut,qu6djnifallor,intelligeret,ea dem cunvilla effe, quam ex parte in hac vita cotemplando confequi valemus? quanquam puriorem &,folidiorem,vt Plato in libr. vltimo de rep.xlocet, id-. eft fpeculatione natura? Dei,eiufque toprehenfione quanru nobis fas e&jnec non m eundem maxime optatu bonu .mentis noftra? fumma propenfione, 8c ardentifsimum amore:In cuiuslucuhdifshna cdtemplat ione comprehenfio- tt^que>quaii nedare & ambrofia faturati ,conquiefcere debeamus . Ha?cex decimo de mor.intelligi poffunt , vbi copiofe & fubtiKter , de ea F oelicitate difputatur qua? in conteplatione confiftit. Aut pro Ariftoteledicas^Foelicita- tem quam poft mortem expe&atnus , eo in loco declaraffe , vbi ( duodecimo nempe metaphyficorum ) proponit heatitudinen\ Coeleftium Mentium,a quarum natura & conditioned Mens humana , poftquam 3 corporehocli- berata fuerit,non magnqpere differt.Ca?terum hoc loco grauifsime DMen- tem humanam poft mortem nihil agere , cum alioquin in tertio de anima H- bro capite fecrmd6,ip(am TZoiticf. w^ynex effe affirmant > fed Animam ho-, minis a&iones virtutum eo tempore exercere non poffe , qua?adiones Foeli- ritatem illam conftituunt , quam hoc loco qua?rimus . Non conuerterent fe innecefsitatibusadSan&os fuosPapifta?,fitantum natura? lumen obtinere* potuiflent ,vtdidiciflent , nullum ab eorum adionibus commodum in^u- inanum genus proficifci poffe.Excipit D . Martyr debuifle faltem > Ariftote- ' '  """ fern. Digiti zed by G00gle L IBB % h *# lem,libcre hoc in toco & palam ve/itatem teilari : Quid audio? Primum fi v- hiqueexigamus id quod Ariftoteles ad Mentis Chnftianse voluntateme^- plendam ageredebuit,nullibiipfum non defeciffc reperjemus:pra?terea,non potuit Ariftoteles ad fuam fententia de animoru immortalitate aperienda fi- gnifisanuus loqui,quam Ciim dubitauit,num res aduerfe a^nicorum & pofie roru ad raortuos pertineret.( Videtur enira &mortuo aliquid boni & mali). Explicatur ifta alioquin fubobfcura 3 ta ab Euftratio quaraab Auerroe & Tho ma,hoc modo:Quauis raortui fenfu careant bonoru &maloni,qua? amicis&r pofleris fuis obueniunt,ad eoru tame foeiicitate profpentas fortune, aut in fortuniu pofteroru no minus pertinere videtur , quam calumnia & dedecus atfinium,&amic6ruqi pectineal ad eorum beatitudinem,quiviuunt quidem, tarae>aut quia longe a fuis amicis & cpnfanguineis abiint, aut aliqua alia oc- cupationediftradi,dedecusillud,calumniamque eorum quosamant cerne- *C,&femire nequeant: Atqui proculdubiode fajftigio foelicitatis viuorum ifta nonnihil detrahunt , ergo & mortuorum . De contratiis ntmpe, honotje, &profpero pofterorum*uentu,contrario modofentiendumeft . Hocloco primum animaduerti cupio,Ariftotelem non modo verifsime exiilimaffe A- nimas humanas immortales , effe , verum etiam, quod magis eft,tot effe nu- mero,quot homines funt:cum alioquin phyfice loquens,id nullo pa&o concp derc vo!uiffet,aut etiam potuiffet,quod nos alibi copiofiiis oftendimus. Qua- propter Simon Fortius, qui vt animam humanam interitui obhoxiam effe e- uinceret,locumhuncimpie torfit,illumqueadopinionemquae de foeiicita- te eorum qui ex hac vita excefferunt apud homines manfit , accomodate vo- Iuit,omni nomine iuftifsime reprehendenduseft : In tota nanque hac qua?- Atone Ariftoteles ne vnum quidem verbum de opinione ifta f oelicitatis mon- [ tuonimagit/edvbique,vt etiam capkefequenti,fermonein fuui^admc*- tuos ipfos dbnuertit. Quare vt omnem fcrupulum e medio tpllamus,ob non- hullos ref raftarios & nimium fuperftitioios 3 dicamus,particuiam illam^ tumcfAty^non omnem prorfus fenfum bonornm & rhalorum qua? pofteris obueniunt Mortuis enpere, fed aliquem adhuc illis relinquere , verba ilia e- iufdcm capitis a^W^/aok famjcu, & alia multa qua? ibidem' habentur,quod dicimus verifsimum effe demonftrant.Dico autem,fenfum aliquem relinque re,non* ilium qui corporearum rerum eft,Corporibus nanque exuti funt ani mi,fed qui animorqm prpprie dicitur , quern cum alibi , turn etiam fortaffe primo Tolpicbrum cap. decimo tertio nobiifi&riiificauit, cum poft mortem nu!losliberos,nuUbsamicosvctvtfciftel .-. . v .^, _ ^ Liiiit "'' "'- Digitized by VjOOQIC i*S ETHICOHVM dicam,pofterospecuIiarcs haberemus , quorum miferia /noftraFoelidta* commaculari poffet. (Fieri nanque poteft).Explicatur ratio dubitationis dc conditione Mortuorum , probofita rerumjhumanarum vicifsitude . ( Atquc . hoc fane perfpicuum eft). Eodem pertinent iftai quo proxime prcceden- tia verba , fed rationem dubitationis apertius explicant , atque non a-, liofanemodo quam Larabinus exprelTerit: Finge nanque parentes locu- pletes., honeftos , magnifieos jlenes,iuftosfuifle,euenirepoteft longoin- terualIo,vt eorum liberi ac pofteri,alii egentes,alii turpes,& infames,alii for didi,raultifque aliis vitiis affe&i, & fortune cafibus confli&ati , multum fint & illis & inter fe difsimiles : patticula ergo ^d/Io^ATaffi^ , nota niodo ad fortunse commutationeitt,verum etiam morum difsimilitudinem , vt omnia fibi vndequaqiie refpondeant,referenda efhantea enim cf vrv^/fiusquafi oppo * fitum qm^^fc iva&^/ar pofuerat:fr^ k&kvv. (Nead vl- lum quids tempus). Vt datur ftatus &terminus quidara,in amicis,ciuibus 3 c6 fanguineis,&* pofteris quod ad foelicitatem viuorum attinet, Ita quidam da- ri terminus debet pofteroriim,qui vinculum necefsitudinis abrumpit , quod . ad foelicitatem mortuorum pertiriet : fecus enim res in infinitum extendere- turrpaulatimitaq-, defcendetiumafflnitas,coniundis .agcrct . Sutnma Arifto- telica? fententi* h*c eft; Propofitis duafyus quaeftionibus, quarum vna ex al- tera fluxit,ad priorem illam & praecipuam ; exarainan4am fe conuertit,vtpo- te ex.cui us diflblutione, altera quoque aonnihil lucis accipere queat. Quae- rit ergo,num non lit plane abfur4um 3 tumcum aliquif erat beatus : foelicita-  temipfms prsedtcari non potuifle 5 fyvit? fupremus dies fit expe&andus ex .fententiatSolouisjivt quis vere fqflix iudkari debeat : non quod beatus turn- f fit aim orijur fc fed qupclantjeafuerit . Vt , verbi gratiaji hodie ha?c enun- ciatio veraftiHeri Coerfus diues fuit, profe^o yidetur,nos heri tuto pro- nunciar^ Digitized by VjOOQ IC LIBER I. X67 nunciarepotuHTe,Croefus diues eft. Quid enim prohibet? Numfortaffe vo- lubilitatera fortune extimefcimus j quae fefe ideiitidem conuertens , atque inorbemrotaecuiufdam inftar voluens, eofdem homines fiusfulminibus feridAt foeticitatemftabile quiddam > &firniujm, & prope imnmtabile df- fe eziftimamus. Ccrtum eft enimji fortune cafus fequamur  eundeta nos nunc beatum,mmc miferum faepc di&uros efle, Cha- mxleontem quendam virum beatum , nequc fatisftabili fede collocatum fingentes : An potius iniquum eft For- tune varietarem fequi? Non cnim in ea bene vel male viuendi ratio poika eft,{ed illam eo tantum modo quo di- xiraus hum ana vita defiderat . Beatitudinis autem Domi- ni funt a&iones virtuti confentaneae , Contrarji vero ftatus , contrarias; .Hanc autem rationem id quoque con- iirmat , de quo nunc ambigitur. Nulla enim in re mor- taliurti tanta ineft conftantia , quanta ina&ionibus, ex virtute. Quanquam perobfeura fit propofita quaeftio, certifsimum eft tamen quid ex Ariftotcle refponderi oporteatSi enim Fonvma,dominaFoelicitati$ eflet, & non potius a&iones quae cum virtute confentiunt, proculdubio nullus dum viuitjbeatus rede iudicari poflct : nifi Foelicem eum effe vellemus , qui lingulis momentis fortune impetude ilatu fub deiiciatur,& nunqua ineodc ftatu mangs,cuiufdam Chameleontis more commutetur.Nunc in Foelicitate & Miferiaconfcruanda ad adiones animi 3 primas deferimus, in quibus folis bene vel male viuendi ratio qua? Eoelicitatem & Miferiam conftituit fpe&an daeft.Vt enim A&ionesvirtuti confentaneas,beatitudinis dominasefle did- mus,ita Miferiaru Turpesadiones ac inhoneftas. Cui noftrae opinioni tefti- monioideflepoteft,dequo proxime dubitatrimus : Nam idcirco quaereba- museum vltimum vitae tempus effet expe&andum (quae eft Solonis fenten- tia)vt de beatitudine hominis cuiufpiam,vere pronunciah poffetj quia^oe*- - licitas ftabjle aliquid & cpnftans diuturnumque eft , at que homo qui fe- mel in.poflefsioneeiusfuerit,perfedum quoddam tempus defiderat, quo in ftatu fuo maneat:Nunc virtus ftabilitatem,firmitatemque fummam habet, (Chamaeleontis) J3e hoc genere animalis ouipari,quod nempe tenuifsimum animal fit Jacertis fimile,inopiafanguinis admodum rigens,&prae nimiome tu,fanguine videlicet refrigerato multiforme totocorporeplerunque effU ciatur>vide quae fcribatAriftoteles fecundo de hift.an;m.capitevndecimO'& quarto depart, an. capife vndecimo . (Sed illam eo tantum modo quo dixi- aws).I ; ortunae bona vt adiumenta quaedam humanavitadefiderat^non yt pat - Digitized by VjOOQ IC m ETHICORVM tes primarias Joelicitatis:Claudicat enim & languet Beatitudo, pra?fidiisfor tuns profperae dellituta^Beaticudinis autem domina?). Superius ifta fat ex- pofuirous > cum oftendereraus Hominis duas partes elie > cuius vnaperennis & conftans imper iumque obcinens:altera caduca atque inftabilts & dido au- diens eft;Bonavniufcuiufque,eandem conditionem atque naturam Tecum af- ferunt. (Contrarii vera ftatus), ideft,Miferia?>quae ab imprudencibus & im- probis adioaibus. praficifciuir i Contrariorum enim contraria funt confe- quentia.Sed vt ea qua? poftea ab Ariftoteledicenda funr,facilius aflequamur, agamus de Miferiapaucis. Quid eft Miferia?$ummum malum, fummeque fugiendum,quodprimumabimpriientia& improbitatependet>d^inceps a corporis imbeciliitate,morbo , deformitate , poftremo a malis externis,vt odio nomiaum,ignominia > egeftate,exilio>Teruitute> non modo fi ifta nobis* verum etiam fi lieris,parentibus,confanguineis, pofteris,amicis 3 ciuibus t- ueniaat >aut iam antea euener int : Quod fi diuturnitatem iftorum malorum & infortuniorum , vita? hominis a?qualem addere velis , iam fummam & vnde- quaqueabfolutamMiferiamdefcriptam habebis. Quo in loco animaduer- tendumeft primum,Miferiam ab improbis Srfceleratis flagitiofifque a&io- nibusproficifci,nonmodofi illo improbo 8c fcelerato homini nota? fint, quod llkun mala atque exagitata met ucupiditatcque conCcientia excruciet, vlcifcatur 3 & nunquam quiefcere finat : verum etiam fi ei fint ignotae, atque lion minus in fuis facinoribus ipfe,ita infe&us & veterno quodam confopi- tus,vel potius caucus fibi placeat,illifq*> diuturna cofuetudine male* faciedi de le&etur,qua Bonus vir aftionibusvirtutc confentientibus.Hocenim humana naturam cxutam prorfus efle indicat,feritatem vero atque immanitatem bel lua? efle indutam. Vnde noh erit omnino verurtt,quod vnlgo dici folet , Bea- turn nempe effe quodammodo ilium, qui miferum fe efle no fentit:Cum con- trS potius,in Miferrimo omnhim ftatu fit collocandus: Veluti etiam peius il- ium fe habere dicimus,qui omnem cernendi facultatem amifit 3 quam qui he- betioculorum acieprafditusaut epOaAufst correptus eft . Secundo annotan- dum,quanquam fola improbitas fatis fit- ad Miferiam ", bona tamen fortune earn & augere,& imminuere, omni nomine poflfe , omni , inquam > nomine, quia fi improbus illredeftituatur,e6 Miferior erit:fin illis abundet , Miferri- mus:Exteroa enim ifta qua? bona probis viri s funt , iihprobo hommi mala fiut,qui iltis ad maiora fiagitia,indignioraque faciftora patranda vtiturXol- ltge,inter ha?cduo,Foelicitatem nempe Mtferiamque>medium quendam fta- tum exiftere;quandovidelicet , aliqua pars illorum bonorum deftituitur,qua? p ra?ter virtutemin Foelicitate requiruntur,&quo plura iftorum bonorum maioraqueaderuntvelaberuntj eolongius aut propius felicitate abefle, quam vt confummatum & perfe&um quiddam bonum ex omnibus bonis cu mulatum/upra definiuimus:Vt quemadmodum inter contraries colores pe- ne innumerabilia media interfita funt,ita ftatus hie inter Foelicitatem & Mi- feriam raedius , multiplex fit , prout plura,aut pauciorajmaiofa item vel mi- nora bona externa accedent,vel difcedent : Cum prafertim mala bonis , in- commodacommodis compenfari foleantExul eft aliquis^magnus dolor, fed Digiti zed by G00gle LIB ER I. 171 Ittagnum ctiam folatium 5 inlibertateEuangelii apudtxtcros vhiere^remi- mur egeftate 3 magnum certe incommodum,fed non minor leuatio eft, nos in aliquapr^claradafciplina tantwuexcellere, vt aditus nobis ad eafdemdi- gnitates 3 &neceflariavit#commodaconftquenda a?queatque opulentifsi- mis quibufq;,aditus patefiat.Laceramur plebeioru &fufurromun contume- iiis^ab indo&is fpernimwrriniqua conditioned a^quifsima confolatio cft,fi ab Jiominibus virtute fcfapientia prarditis amemur. Habet autem vnufquifque gradus interie&i hutus medii ftatus,fuam animi tfanquilitatem , quanquara nonfiimmiillanMJuat oelicitati conuenirc diximus,fed remifsiore: (Nulla enim in re mortaliutanta ineft coftantia). Virtus eft habitus,& conforraatio quxdam appetitus,qua feroper/ine vlia cun&atione, expedite & libenter Fe-  quatur,quounqne ipfurn ratio duck : Ingeneratur autem & confirmatur in nobis liabitusifte 9 diuturna&frequentialiuctudine. Suum enim vnicuique finevllacun&atione fa?pe tribuendo,nulli vnquara iniuriam inferendo,Iufti> periculis fe quoties opus eft exponendo,Fortes,libidinem coercedo, mode- fteque ac fobrie viuendTemperantcs,efficimur:Quarehac viavirtus parta^ radices altifsime agit>atque adeovt amitti non po&it.&t quo Foet$ illam la- pidequadiatoinfiitcntemfinxerunt. . . Multo enimikmiores &l:Conftantiores fcientiis ipfaeef- fevfdentur.Et earumetiam,vt quseque praftantifsimaeft, ita ftabilis maximcypropterea quod in eis a*tatem afsidue agunt beaci, qua: vjdetur eflc caufa , curese nulla vnquam obliuionedeleantur r Incntcrgoin bea&oid quodquxri- mus,tali{qucpcrtota vitamfutuiuseft. Namvel temper vel omniii maxime , ca& aget.& animo cogitabit* quas cu vircuti congruunt, fortunseque cafus pulchcrrime^ omni- -que ex parte,& plane concinne f eret , qui vere vir bonus, - quadratus,& fine culpa. . Extollit firmi tatem earum a&ionum quas nuper a virtute proficifci & iro-^ mutabiles effe dixerat>propofita illius caufa,nempeoccafione qua? continen- - ter Politico offertur a exercendi munera virtutum. Vnde vult habere , nullam amplius caufam fupereffe,qua vereamur^Hominem turn cum vere beams e- ratjideft in vita,beatum praedicare.Neq; enim fortuna? varietas erk extiroef cenda, cum virtus qua? F oelicitati s maiorem & praeftantiorem principemq; . partem obtinet>quiddam ftabile,firm unity & vix mutabilefit,proindeq; qui earn pofsideat in eodem Temper ftatu manfurus fit.Semper enim,is qui perfe da& abfoluta.virtutepraditusjfcvndequaqj perfe&useft 3 aut fake maxime* omnium^optime aget & de optime agendo cogitabit, & quantumius telis ful minibufq-, tortuns laceretur &obruatur,nunqua tame de fuo ftatu deturba- bitur.(Multoenimfirmiores).Comparat virtutes politicas/cienti^qu^ad^ footemplttioneppeitinenfjtUa^^^^ - Digiti zed by G00gle 17* ' ETHICORVM dit : vt manifefti ex verbis ipfius intclligi poteft. { Prppterea quod in eis aetatem afsidue agiint beati)eft ratio qua virtus moralis pra?fertur,ftabilita- te & con0&tatia,{cientia:Nam non tot occajfiones contemplandi,& adeo fre- quenter,obuiam contemplated fiunt,quot & quam continenter Politico be- ne agendi,offeruntur:Ifte nanque vel fecum agat, vel cum alterp contrahat, vel domi,vel foris,vel publice,vel priuatim,vel fomno* vel^cibis fua; tepora det,aut ager fit,aut valetudine fruatur_optima,&v t feme! dica,femper &rvbi que campum habet s quo vircuti confentanea iara agere valeat,aut de bene a- gendis in pofterum,(Prudentia nanque valet) cogitare. GontemplatorFnon tanta? nee ta frequentes &no interrupts contemplandi occafiones,fed diutur  niores energise intermifsiones ofFeruntur.Idcircoquevirtutum habitus Jia- hitufcientiarfuntomnino conftantiores-.Cuiresteftimonioillud efleetiara J>oteft,quod minus invirtutibus quam in fcietiis obliuio contingit. Adeo per picua eft i 8c vndequaque quadrans Aerbis contextus ifta expontio,quam Eu ftr^tius/Thomas, & Auerroes fequuti fint, vt valde mirer , hoc loco nonnul* los aiioquin doftos,illam nefcio quo prejudicio,aut qua ratione , fortaffee- dam non bene cognita Ariftotelis & interpretum mete,damnafle. Aiunt ipfi, Ariftotelem hoc loco docere, in iis energiis quibus vita humana perficitur* ftabilioreseffeeas, in quibus inert veri contemplatio . Hoc eft falfifsimum, quia Ariftotelis verba in hunc modum fcripta leguntur.^/^t^pow yotf &v7*t X3&7m iTTWucivyfoKiiiff/v ema:proxime autem de virtutum a&ionibus loquu- tus erat: Addunt, Ariftotelem poftea comparare inter fe fcientias contempla- trices veri,quarura primam & praeftantifsimi maximeq*, durabilem, Theo- logiam ftatuit.Hoc eft prorfus Chymericum .* particular nanque ill? TiyjS]*; 7ouyKa4fjL9Viu]Aja4 9 sid virtutes refer untur non ad fcientias , vt conftat , cum ftatimpoftparticulameti7*/appofita?fint 5 &ea pra?cedan,t qua? immediate adduntur ,nempe Jia, % ukht^L kou ^vv^(^olJcl yj&]clQjjj\v Aujout 7out ^.cLKaptov^ qua? que nullo pado ad energias contemplatoris poflunt accommodari.Tuen tur fepofteahac ratione, Ariftoteles in decimo Ethicorum capite feptimo c italoquitunContemplari fiquidem afsidue magis, quam operari quippiam  poflumus.Quod eo ftabilire volunt , quia energia virtutis pluraexterna re- ?[uirit adiumenta>& adminicula,Refpondeo,hoc illis caufam efle non debuif e,qua a vetere huius leci expofitione difcederent,& nouam a fcopo aberran* tern ipfi inducerent.Fatendum eft en im,vt ex Arirtotele nos quoque in prcfa ttbnc huius Iibri diximus,vitam ciuilem vt pra?clare queat agere, multa exter na,vt opes,copias,clientelas,dignitates requirere: Cotemplatiorii autem vi- tam deditam,minus externis adiumentis egere,proindeque fimilioremDiui- na? .vita? elfe.Nam qui contemplatur,fecum tantum & cum Deo quern con- templatur viuens,paucifsimis eget: Atqui hoc loco non de Foelicitate abfolu tc fermoeft,vt in decimo de moribus qua? tot tantaq; inftrumenta defiderat, fed d^primaria parte Foelicitatis,Virtute nempe, quam folitariam in nomi- ne confiderat Ariftoteies , eamque plures fua? energa? edenda? occafio- . nes habere affirmat , quam Contemplationem. Xo nanque tempore * quo Digitized by Google LIBER I, i 7J 2uo contemplatur Homes Pcditicus benewl cum aUis vet fecumiara ag/cre, ue etiam de bene poftea agendo cogitare poteft: At non omni tempore quo Politicus munera vtttutis ex^qiii valet 3 ClotltempMtori$ encrg^a libera erit: quidenini domi, cumdormit,Cum tftom'fimit,quidin Ciuitate,cumami- ciscumciuibus, quid in Republica aget ? tloc fiiftividere non pofuerunt, quod tamen adeo cralfum eft,quid agerem * cef te autpra?terire locum hunc ipfi debuerunt,quemadmodum alios quoque difficilioresl jbenter b?a?terire folent:aut quia ilium obfeurare voluerint,reprehendendi fuerunt. (^ t qua?- qneprajftantifsiraa eft). Apt p^a^antifcimas vjijtutes hpcloco ea* vocafcquae intra animum noftrum quod^omodo ^fol}4up^ui>& arTe^ones lllas m randas potifsimum fibiprop^punt, qua? plurimum manimis ^pftris v^gent: aut illas,qua? quanuis incerta quadam aifedione moderanda VerfantUr ,po- tifsimum tamen eluceant in externis quibufdam,adionibus a quibus abftine- re non fine net* ario feeler e licet , Sunt au tern Voluntas & Dolor* , prima* affe- diones qua? infunt in nobis(quanquam fi propria loqui vellerausyiftaaion af fediones led affedionum principia dici debercnt) Voluptas eft natura? no- ftra? maxime cangruens amicifsiraaqueivnde iIludGaleni:Solo dulci alimur: Et aiterum Htppoeratis? thutHk>r cibus,dum mddo fiteiiior -fit ,gf dtfs prar- bendus eftwQ^are mirandum noneft/rad earm jftaxkne propendamus,& ve- hemens qua?damerga illam aiFedioao^isinnaficatur. Dolor autemquleft ab adione aduerfaria? fpeciei delate, atque irnprefTa? in fenfum , inimicifsi- mus eft natura? noftra?,vnde & ab illo quaih maxime abhorremus. Hinc ilia? duar virtutes maxima? pw?cipua?quf ,Temerantt a^&Fortitudo.lUa volupta- tijk&c Dolori moderarivult 3 atque appetitionisvehemeptiam cum natura pu gnantem,vtrobique comprimere conftringereq^Extr a animum vero noftru abfoluuntur virtutes illa?,quas in adionibus externis quodammodo fpedari diximus. Maxin&& pr^ftantifsima inter illas habetur , Iuftitia 5 quod ea fi- ne flagitio & Icelere catfere itequeamus. Oitfftes enim miufti>fceMifunt*A-. uarum vero aut arrogantem,fceleftum non nominabis,vt Arift. ait.z. Ethi.f. Sed illos turpitudinis pot i us cuiufdam condemnabis. Maxima? ergo & pra?- ftantifsima? virtutes funt,vt Arift.etia p.Rhet.fcribit & 7.pol.i. Iuftitia,Te- perantia , Fortitude Has qui virtute prafditus eft, fere vbique & in quouis ftatucommodifsimc&proutdeceteXereerepoteft.(Jnerit ergo in beatoid quod qua?rimus),ftabihtas nimirum coftantiaq;. ( Vel omniu maxime )D an- daenim funt neceflario fua temporacibo , fomnoque . ( Fortun&que cafus). Hoc, in contexra fequenri pluribus & fpeciatirrt niagis explicanduni erit. (QuadratusSt fine culpa. )Arift^.Hhet. ca. n. ait^viitaifebonum quadratuift appellant per tranflationem.Significat autem Ti7pftwor 5 hpc in loco homing conftaintem aptumque ex fefe Juifque viribus pollentc>& vndetjuaque adeo - bene virtutis pra?udio fulum,& quafi quadrata bafi pofitu, vt difticulter lo- cocedat,ideftea^atqua?reprehenfione.velodiodigriafunt . Horatius I.a. fcrntfst.zo; aliafignificatibne vocauittalem hominem^tetetem atque rotun durrt^e eft a?qualem atque in feconftamem&r qui niiHo fortune flatu aut aduerfo aut profpero ab officio viri probi difcedat.Eius carminaqupdpr*- Digiti zed by G00gle t74 ETHICORVM fentem contextumrepr$fentent:hic apponere placuit : Qjiifnam|gitur libertSapfeifi^Cbfi quiimperiofus, (^uem ne^ue pauperies>neque r^ovs nequevinciilaterrent, Refponfare cupiditiitus,vt Vkdignafit qu^tecenfeaturjoriiiiiiio nihili faciffius. Sedcummulcafortuito eueniant,eaque magnitudine &paruitatedifferant, perfpicuum eft, res fecundas atquc aduerfas qua* exisuae Tunc > nihil momenti ad vicam habe- re:eas vero quae magna? Sctnultx eueniunt , vicam beario- rem efle effe&uras. Nam & ornamento fuapte natura efle folent,& vfuseorumpulcher& bonus eft: con traria vero vitam beatam excruciant, & labefa&anc: dolores nan- que inferuntanimis, & multasa&ionesimpediunt. Ve- rumenimvero etkm in his elucetipfumhoneftum,cum quis mulras & magnas calam itates asquo animo fere , noi\^ quod doloris fenfu careat,fed quod generofi magnique fie animi.Icaquefi vitae principatum obtinent a&iones,v t di- ximu* , Nemo beacus vllo pato mifcr efle poteftmuquam enim^getquicquam improbum,autodio dignum . Nam qui vere bonus& fapiens eft,eum putamus,omnesca- fas fortune decenterferre, femperqueex iisquae fuppe- tunt,res pulcherrimas agere. Quo modo bonus Impera- tor , eo.exercitu qui prafto eft, femper vticur bellicofifsi- c. Etfutor^xiis pellibus qua? ad eumdelatxfunt,cal- ceum puloherrimum conficit,eodemque modo casteri ar- tifices omnes. Cafuscerte qui in vitam noftram impetum facei* folent,fpernit vir bonusj&ni&lipwtfiw^ , ciyn virtu T - - _ . ^ .... ._. .. -- . - . ^ . , ^ Digiti zed by G00gle L I BuER I. Y m ti$ habitum bene confirmation haheat. V*rtimtam*n aliqua- diftin&jo diuer- fitafque itatus 8c conditions yiri probi, aBimaduertenda eft, prout grauio- ribus,aut diuturnioribus malts con fti&atur. Namfiaduerfa fortuna exigua fit &leuis ^ parumaut nihil de lUins foelkkate detrahetur ; quemadroodum etiarafiproi"perafit,&nonjagDi:ppBderis,ttuHuiTi habere momentum vi- detur ad Beatitudincm augendam:res enim exigua?( vt magnus Auerroes di- cebat)nihilLinftar obttnent.Si vero magna fint infortiauajabefadabitur qui dcm nonndiil , ac debilitabituc Beata vita , quod ab iis , omnis bene agendi f acuJtas Beato er ipiatunquanaimuis tamen calamitofus fit & aiHitus,(t per- fetia atque abfoluta virtute praeditus exift at , nunquam prorfus f rangejtiuv autaoimumdefpondebit ifedYirtutij eiusfobur vbiqueelucefcet, fortitu- dineanimife erigens , leuiterque;& placidecalaraitates fuasfuftinens.Ex quo colligituriBeatum homiriem, ideit qui menie bona & firma , virtutisque perfeda?pra?fidiotantum munitus eft > non effe quidem abfolute oinnino- que foelicem, ciim parum de perfe&a? foelicitatis ftatu recedat,non ta- menMiieruvnquaniefficipoffe.Nanvquantunmis raagnis aut multis corpo-. ris & fortuna? bonis ornamentisque^vel ipfe fpoliatus fit, vel ill is quos amat plurimum,quta tamen maiorem &, pc ftantiorem Foelicitatis paem 5 ideft prudentiam reliquasque virtutes pofsidet, femper aduerfam fortunam puj- chtTfime f eret: non quiaftupidus, & doloris fenfu carensjvt Stoici? dicunt, (hoc nanque efle non poteft ,fi homo ,homo fit , aut faltem non infanus, ) fed quiarobore^aequitatequeanimiquadajnftabili prarditus fit : atquevtfemel dicam,ita comparatus^vtproi^agnitudinefortun^r&inflrumentorum co- piafibi fuppetente,decenter 3 & ftre nue femper inwtaj SrMoribus bene fege- rat. ( Res fecundas atque aduejfas qua? exiguae funt**) V tTota qua?ftio pro- pofitain anguftum coacludi a nobis poftea pofsit 3 colligantur pa&im Theo- remata adiUam pertinentja :x hoc itaque loco pfimum colligitur,quod ita> habet: Sileusaliquqs '8c non fpulti ponderis infrequentesquecafus For- tuna inuehat, retinebit adhuc Beatus Foelicitatis , tametfi non omnino inte- grafit,poffefsionem. (Eas vero quae magna?). Quomodo ifta fint intelligent da/uper ius $c non femel diximus , cum de bonis Natura? & Fortuna? agere- mus* Tantthn ooto 3 npn fat is, prudeates  eos h6o rloco f uifle > qui fimplicrter dixerunt , Bona externa , non ex hjrpcfchefi fcAfer fe optabilia effe y id nan- que vetede omnibus did non poffoaqtea oftendimus;: Et falfo Cyrus a- pud Xenophontem dixiffet > diuiijfs illos appellandos non efle > qui plu- rimam argent i atque auri copiaftt, in arculi$ obfignatam habent, eaque, fibinunquam vtendum cesfent : Qiipd tamen non eft falfo idi&um: Secus- enim ( vt idem in quit ) tJ nHli^es 3 qui in aliqua vrbe excubias agynt om- niumditifsh^os paeritaiijd.iciare ^porteret > ab its enim plerumque innu- merabiles thefauri cuftod^untur : Qu^aproptercapite etiam quinto diceba- mus y Diuitias a yoluptatibus 3 ex Ariftotelis & Pythagora? fententia>nonr multura inte)c fe differre>(Contrariavero). Alterum Theoremaeft 3 Sivir bo- pus Anxagnas gj^uifsHn^sqi calamitates mcidat^o erit ille quid^ abfolute* Digiti zed by G00gle 17* ETHICORVM emnihoque foeiix fedpToxrme tardea accedet ad Foelicitate : Nam ma- iorero 8c pra?ftanuorem foelkitatis partem,ideft virtutem pofsidet. (Dolo- f emaanq; inferut animis). Caufaeft cur ifta infortunia magna,enoruare& labefa&are foehcitatem foleant. ( Non quod dolqris fenfu careat , fed.quonempe ft&y&i&^X*** Magaanimi autem natura in eo potifsimum elucet, ( neque eaim ehw vim diligentius perfcribere huius loci eft ) vt cum excellent! quadiam fingularique virtute fit prafditus , fi pro bene fadis Am, igaominiam accipiat,$ obimproborum inuidiam in fordibus iaceat], nullo- que in honore apud fuos habeatur,ipfe tamen fe non frangat , 8c confcientia bene ad vita? eximiaeque virtutis t ua?,fat fit aduerf us omnem famientis for tuna? impetummunitus,floccifadatnonmodo honores in quibus expeten- dis magnanimus cernitur/e^etiam principatus>& diuitias,qua? maxime pro peer honore optabilia fimt:in fumma,tam aduerfam quam fecund&m fortu- 'rtam bellifsime ferat.De Magnaniroitate & Magnanimo Pontanus adeo egre fie fcripfityVt quantum ego iudico , parem ea in re fcriptorem hadenus non abuerit.(Itaque fi vita? principatum).Tertium Theoremahoc fit, Si Foelici tas> prudentiS reliquifque virtutibus tartquam primariis & prafftantidribus fui partibus coftat 5 ifra verb ftabilia funt>& nullo pado poflut amitti.nunqua quifemelfcdixfueritadmiferiam recidet: cum Mifer proprie fitquipru^ dentia,iuftitia 3 temperantia fortitudineque fit deft itutus . Sed opponet liuie Theeremati quifpiam,locum z.pol.cap.4. vbi de Magnitudine Patrimonii lo quens Arift.diCebat,Fieri pofle vt tempest quidem Mifere tamen vkuitur; Refpondetur quidem rede,putajidum efle ibi Arift.improprie vocabulum U lud vfurpa{re,&intellexifrenonbeates quanquam 8c aliter poflet refpofcde-* ri 3 Ariftotele 3 nempe eo in loco>hon vti parttetfla ot8AW,qliod fignificatMife re,fedparticulaTfltA(w^pr:difficulter,cum penuria 8c la- bore: Concederet autem Arift.Fbelieehi poffe *&hauJp/do ^^Ik>nUsMp^raW^.fra diffi cilia verfahir Ars & Vttms^il^x^^u^ v^r^iefr^dfficilW^Verfitiw vt Iuftiti!a TeperaAcia,Fomtudo^frud^i^dhtSt of acftintiorW Virttitcs ft*! .ai^&^.N^qui w fortitudinis,Temperantia?,Iuftitia?,atque Prudential expers,mufcas circum- uolaa- Digiti zed by G00gle LIBER I. 177 uolantesraetuat , & quicquid libuerit etiam exfremoram,edendo vel biben*. do,a nullo fe continens perfequatur 3 non parcat amicif simor vita? vt au&ior fiat vno quadrante,Hunc nemo Foelicem efle dixerit. Qui ergo has virtutes pofsidet in rebus etiam difficillimisfe virum efle probum,iro:egrum 3 no fra dumautlanguentemoftendet,nondefperabit,non defpondebit animum, fed pro loco 3 tempore,& fortunis 3 bene fe in vita & moribus eeret,inftar 6- ptimi Imperatoris 3 euius quanuis penetotus exercitus abholhumimpetu fu gatus fit 5 ipfe tamen non fuccumbit Hofti,im6 copiis iis paucis qua? fibi in- tegral manfenint , impetum in ilium ft reriuifsime & bellicofifsime agit.Ex- emplum futorisaffine eft priori Imperatdfis , &feipfoperfpicuum : Quart eo prartermiflo,ad Ariftotelem fedire fatius ef it . Quod fi ita eft , ptofe&o qui Beatus eft, Mifer efle nun- quam poteft-Non tamen Beatus did poterit,{i inPriami calamitates incident. Neque igitur vari 9 &: mutabilis eft: Nam neque facile de beata vita potent dimoueri , neque a quibuflibet rebus aduerlis,fed a iliagnis& multis.Con- tra,neque etia talibus fortune cafibus perfun6~tus , rurfus breni tempore fieri potent beatus: fed fiet >fi logo & per- fe&otemporis interuallo , magnarum atque honcftarum rerum compos lit efte&us. Quantum eft initio capitis,primo 3 num expe&andus effet extremus vi- ta? dies , vt quis vere fbelix iudicari poffet : Caufa dubitationis ea fuit , quia^ Fortuna? volubilitatem extimefcere oportet, Oftenfum eft poftea,Fortunanv non efle extimefcendam, quia qui femelFcelixfuerit jideft habitum pru- dential & virtutum perfede adeptus fuerit, adeo firmo & ftabili ftatu quafi quadrata bafi pofitus fit>vt de eo deiici nullo fortune impetu queat. Hoc ter tio Theoremate antea collegimus:Exquofequitur 3 Hominemtalem non expeftato vita? eius extremo die, fed dum viuit 3 non iniuria Beatii iudicari, & praedicari poffe:quanquamidem 3 fi reliquis bonis externis fortuito priue- tur,parumper de perfedo & Integra? foehcitatts ftaru 3 fit reiceflurus. Huius Theorematis , & Quaeiftionis occafione oftenfum eft deinceps , quantum & quatenus, Foelix de fua poflefsione, euentibus Fortuna? malis ; cedcre pofsit. Primo enim Theoremate declaratii eft,Si leues lint cafus & nullius momcn- ti,nihili inftar obtinere;Secundo vero>Si in calamitates graues & infortunia diuturnamagnaque,(quales Priami calamitates in hoc noftro cotextu fuifle refeft)vir probus incident, ilium non quidemabfoluteomninoque foelice fore, fed proxime tamen accedere adfoelicitatem.Ha?con nia iterum pau- cis & mirabreuitate arteq; in praefentia repetit,vt vniuerfale pnrceptum ex qua?ftionis propofita? diflolutione,nobis relinquat. Vir Beatus (inauit)mi- fer efle nunquam poteft , quanquam non,beatus effici queat. Quid ergo,di- Digitized by VjOOQ IC i?8 ETHICORVM cet aliquis,fi a Beatitudine difcedere poteft, in quo ftatu jColIocabttur ? neq;- enim ad miferiam tranfit , vt pofitum eft: Reipondeo, ilium declinare ad .Medium ilium (latum inter Beatitudinem & Miferiam jntejrie&um , de quo nos fuperius loquuti fumus. Hoc modo explica locum Ariilotelis feptimo xc Ethicorum capite decimotertio,cum ita fcribit. Nam qui eum,qui rota tor- cc quetur, & calamitatibus magnis opprimitur , Foelicem effe dicunt,fi bonus nihil dicunt , fiue fua fponte, flue inuiti dicant. Stoicos nanque eo in loco proculdubio perftringit , qui Summum bonum fola virtute definiebat:ii er- go vt fibi conftarent,& ne pugnantia loquerentur,Hominem grauiftimis e- tiam calamitatibus circunuentum,Foelicem dicere cogebantur:quod falfum eft :quanquam idem Mifer prsedicari nequeat. Pulcherrima Sc Aurea do&ri- xia ex hoc loco colligenda nobis eft:Nimirum vt fi Foelices effe velimus , aut eerte a Foelicitate non longe abeffe , ftudeamus in primis,vt Prudentia, Iu- ftitiam,Temperantiam,Fortitudinemque 3 nobiscomparemus. Has qut- dem confequi difficillimii eft ', qua? difficultas ob naturam virtutis con- tin git , cum in medio confiftat,a quo multis modis poffumus aberrare, vc- rum ( vt Plato ait)hoc incommodum , alio bono natura compenfar.Nempe, vt qui vnam harum virtutum adipifcatur , omnes pofsideat : quod in vitiis non euenit,v tin fecundo huius aperietur. Pro qua re animaduertendum eft , ita fe rem habere in Ammo noftro vt in Adamante , qui natura fua du- rifsimus quidem eft, ac difficillime franci poteft , fi tamen fanguine hirci- no illiniatur,molIefcit ftatim, & facillime frangitur : Ita animus nofter qui Diuinus eft atque carieftis , neque fuccefsibus vllis Fortuna? expofitus , fi in- ertia? acfocordia?fededat, &mollitie diffluat , fa?pifsime flante Fortuna aduerfaaffligetur, & quantumuis exiguis infultibus fortuna? fuccumbet.A- liter Theologia Chriftide Beatitudine loquitur. Quanquam enimdicat* Beatus vir qui timet Dominum, & qui in lege Domini meditatur die ac no- de : tamen iftos habitus ad Obe k dientiam Deo pra?ftandam refpicientes, confuetudine & vfgilantia in nobis ingenerari , iuftifsime negaret. Exordia tur Ppliticus ,.ab iis qua? in nobis funt , ii'fque adha?ret,ciim lumineSpiri- tus fan&i deftitutus, non quid verifsime homo fit, fed adumbratam &fu- catam eius effigiem tantiim cognofcat. At ii quorum oculis, lumen amiffum vifplendorisfpiritusChriftireftitutumeftjUitimiusacutiufque pia? men- tis acie hominis naturam intuentes , nihili prorfus ipfum effe deprehen- dunt , & hoc quicquid apparet,fucatum,impurum , atque adultcrinum effe. Quare qui fuperiora carmina,Beatum defcribentia,cecinit , idem alias cla- nuuit, Bcati quorum remiffa? funt iniquitates , & quorum te&a funt pecca- ta. Beatus vircui non iraputauit Dominus peccatum. Et fane fi caufam FcelicitatisChriftiana?Efficientemprimara,&internam,qualemfere A- riftoteles fua? Foelicitatis inueftigauit,reddere Philofophice , id eft cum ra- tione velimus, nullam aliameffereperiemus ,pra?ter Remifsionempecca- torum 3 qua? Adioni Bonorumex virtute opponitur. Sedde hacre agere, neque inunerismei,nequetemporis huius eft: Quare redeo ad contextual. (Nam rteijue facile). Repetitur primum Theorema. (Sed a magnis & mul- tis). Digiti zed by G00gle LIBER I. 17* tis). Hepetiturfeomdum. (Contra neque etiam talibus). Hoceftvehiti au&arium,quod deducittir quidem proxime ex fecundo Theoremate , vim tamen fuara & efficaciam a Tertio fumit. Vt, inquit> raagnis calamitatibus Fcelix deftatufuo deiicipoteft, quia tamen obpraecipuam&potifsimam illius partem quamfemper ret inet , Foelicitati proximusmanet: ita Foeli- citatem amiflam recuperare valet 3 fi videlicet 3 pofteaquam. omnes Fortu- ne impetus f regerit 3 non vnum aut alterum annum , fed longifsi mum & iu- ftifsimum tempus ex virtutis praceptis inf uturum agat. Quemadmodum fcnim non vnus dies , neque exiguum tempus, effieit hominemf oelicem at- que beatum ,ita non vnus dies neque exiguum tempus , Hominem probum de ftatu fuo femel deie&um>in priitiqam poflefsionem FoeKcitatis reftituit. Quid prohibet igitur,quominus eum dicamus Bea- tum , qui fuas a&iones perf e&a virtute dirigit , bonifque externis mediocriter inftru&ns eft , no ad quodlibet tem- pus, fed per totam vitam > An etiam addendum , qui fit i- ta victurus, &c mortem rationi coniienienter obiturus? quandoquidem futura nobis incerta funt. Beatitudinem autem finem e/le,& quiddam prorfus &omni ex parte perfe&um ponimus . Qvx fi ita fine , Beatos ex viuis di- cemus eos , in quibus ea infunt&inerunt, qua? a nobis fupra di&a funt: beatos (inquam) homines. Atque hax quidem hactenus. Quicquid Euftratius dicat , Ariftotelesin hac vltima capitis decimi parte ,vtomnem fcrupulum e medio prorfus tollat, vult paulo illuftriori colore ,fuamillamFoelicitatisadumbratam imaginemexprimere 3 acdefi- nire : vt ex particulis illis initio contextus pofitis, 77 olv jowaSh Kiyuv, fat po- teftintelligi-.Definitio autem exprefsioque eiufmodi eft > Vere Srabfolute fdelix ille appellaturrQui virtutis perfebe 3 perfe&o fungatur munere,reli- quis etiam bonis 5 fortuna? nempe & corporis fatis affluens , non in quanto- uis terapore,fed in vita perfedta , quique refte , laudabiliter, atque anteaite vita? conuenientcr,fit mortem obiturus. Circunftantiae huius & coloris po- ftremo loco additi ratio affertur : quia quales fortunse cafus & fucceflus fe- quuturifint,ideft boni vel mali, profperi an aduerfi , inexploratum nobis atque obfeurum eft 3 cum tamen Beatitudinem finem effe , & bonum quo'dda furnmum,omnique ex parte perfeftu,atque diuturnu animo concipiamus,& quod hominem vfq; ad extremum vita? diem cpmitari debeak Definitur er- go Fdelicitas hoc Ioco,non foliim praefentibus, fed etiam futuris bonis. Vbi iam referre ea dportet,qua? fuperius ih recetifendaStoicorum opinione,po- flea dicenda effe fignificauimusj Ariftotelem videlicet,Bearitudinem ftatue- re quide Completed quenda bonorum,tam IJortunae & Corporis,quam Ani- ma* ', non tame ill'am totam 3 fed particula illius minima in poteftate fortune -/ mii. Digitized by VjOOQIC * * i8* E T H I CD R V M quae multum poteft in rebus humanisrelinquere. Co(Ixge, vt non valet,Qtf* hodie Foelix eft, eras erit mifer : ita etiam non valere. Hie hodie Fcelix dx> ergo abfolutc Foelix cenfetur : nequcenim abfolute Foelicem heri aliquem fuifle dicere poffumus , nifi eodem ftatu e vita excefferit : Quare neque Ho- die abfolute Foclice illu pra?dieabimus,in quo infit talis bonorumexternoru copia,qu# paulo poll euanefcat: Contra fi per omne vita? tempus ftabilis vi- deaturpcrnranfura. (Beatos inquam homines). Euftratius legit (vt homi- nes)^ explicat > id eit quatenus hommum nature conuenit, quorum Vita in afsiduofluxu&variamutationeverfatur. Eodem modo legit & interpre- tatur Thomas. Alii,vt Auerroes,legunt(Secundum quod Homines) : quod i- ta interpretantur , Beatitudinem defcriptamHomini fecundum quod Ho- mo eft conuenire , acfi llli excellentior qua?dam alia,pra?ftanti6rque conue- niatj non prout Homo eft, fed quatenus Diuinum quid exiftit , de qua Arift. in io.lib.&nosfuprinonnulla obiter diximus. Sunt qui velint hoc locoex- plodi Hominem a Foelicitate Dei: Quorum vllum vt non improbo ita noif omnino probo, cum non in omnibus Graecis exemplaribus particula ilia (if cu^)'ide{t(vt)aut (Secundum quod) reperiatur. Simpliciter ergo dico, Ariftotelem , addere ilia verba,vt intelligeremus quofnam beatos antea vo- caflet, ne quis exiftirtiaret Bruta etiam,qii2e a foelicitate prorfus explodun- tUr,hancdenominitionemfortiripoffe,idcirc6que verba-illa p*)&e/vr $ difyww , coniupgi debent cum illis,]**;^^ l&vfjfa. Tota ha?c periodus ita fcripta legitur : eiSi o*]a, usu&e/vf i&v{jb %f(&flw oft \j&f>%t , j \krctp| ibJ Ar^3tX7tt, v ay^eir5 v ai^pimv^. (Ato^uehaecquidemha&enus). Acfi dice- ret * hoc pafto prima quarftio propohta, ad exitum perdufta fit. Nuncad al- tcramquae ex ifta exjtunditur accedendum: Confule pro his qua? hoc ca .tra- datafunt cap. i. i. iecundi voluminis ad Eudemum. c a p v T XI. Cafus auttm pofterorum atque amicorum omnium, nihil omnino ad beatam vicam conferre , id ab ami- cicia valdc alienum , fentenciifque omnium repugnans videtur. Caeterum cum mulca quotidie cuenta exiftanr, corumque magna fie varietas > cumque alia magis alia minus ad nos percineant , ea quidem figillatim in par- tes diftribuerc 5 atquc explicare,longum 5 & infinitum vi- detur. Vniuerfe autem oftcndcrej&velutiadumbrare, fortafie facis fuerit. Si igicur quemadmodum & res ad- uerfa? , qaae cuique accidunt , alia? pondus aliquod & mo- men turn habenc ad vitam,alix leues videtur: ita ea: etiam quae tized by GoOgle Digjtiz quae amicis omnibus accidut.Et intcrcft sin viuis vel mor- tuiscafus vnufquifque accidat,& longequidem magis quaminiquae&nefandaercs intragediis ante extiterint, quanigerantur,profedohacquoque radon c differentia colligendaerit: Vel potius forte de hoc quaerendum ac dubitandum eft, An mortui boni alicuius , aut mali parti- cip6s line :perfpicuum enim eft ex his,etiam liquid ad eos perueniat , quodcunque illud iir^iue bonum due malum,, perquam id exiguum , atque obfeurum , vel abfolute , vel illis elTe: Sin aliter, certe cantum ac tale, vt neque eos qui non erant , beatos efficiat> neque beatitudinem iis> qui e- am adepti funt,eripiat. Videntur ergo res amicorum turn fecunda?,tum aduerfa^nonnihilad mortuos pertinere,fed tales & cancx eflc , vt neque beatos aut mifcros efficiant* neque quicquamaliud tale. Quoniam de f celicitate & ftatu alterius vita? hominum difputare, non huius temporis, neque Politici rauneris eft:Idcirco eo pofito quod fuperio- ri capite diximus , nerape Ariftotelem in hac quarftione adducenda diflbl- uendaque,non mod6 ad id refpicerequod ipfe feniit,cuiufque ratio certa & perfpicuajnulla extat , fed obfcura,quam ad id quod vulgo hominum ac po- pulorum exifhmabatur , minus accurate rem hanc,prcceptoris veftigia fe- quuti, in pra?fenti tra&abimus; Verba tantum ipfius Ariftotelis paucis inter- pretantes,&r quad percurrentes&eliqua qua? ad hunc locum pertinere pofle videbantur , in publicis pr deleft torn bus noftris in duodecimum metaphyfi- corum, hoc anno Deo volente propofiturtae examinaturi,quomodo & qua- tenus Peripatetico ea proponere,expedere, ac ftatuere licet.Quaeftionis hu- ius fumma erat , num cum quis e vitaexceflerit , (i eius amid & pofteri , in maximas calamkates incidant,amit?at ipfe foelicitatem. Affertur duplex ra- tio, qua oftenditur,Mortuos non efle omnino cxpertes calamitatum& mife- riarum pofterorum , quos amant,ibi, (Idab amicitia). Prima Ratio eft ,quia ab Amicitia? vi efficaciaque & munere alienu effct>nihil ad mortuos pertine- re qua? poft obitum eorum, fuis eueniunt. Altera, quia id fententia? omnium hominum &populoriun clamant, quibus certe non repugnandum eft. Pro- qua re animaduertendum , Nat u ram prouidam & fagacem qua? rerum con-, feruattoni ftudet quantum potfeft , animantibus fere omnibus quae iifdeirt fpeciei funt , mutuam quandam propehfionem & beneuolentiam indidifle, vtalterumex alterius commodis lxtitiam,incommodis.vero maerorem acci peret: quofieret , vt cum ar&o iftiufmodi inter fe vinculo coniun&a mane- rent, iniuriisjintentuique minus effent expofita obnoxiaquclmprimis autfir i m.HL Digiti zed by G00gle Ife ETHICOIVM fibi ?nufquifqui omnibus aliis charior eft, & vtTerentianus Birria inqui^ Verum illud verbum eft, vulgo quod did folctj Omnesfibi melius effemalle,quamalteri. Sequitur amor in filios,paretes,8q>ropinquos,quibufcum maiorem naturae* coniun&ionem haberaus: erga amicos etiam magna eft charitas , Amicus e- nim alter ego: (inquit ille) E rga ciues minor, quod inter ipfos minor quoq, naturae cognatio mtercedat:Vnde,effe#ailla, inftituendorumliberorum diligentia, in diuitiis comparandis ftudium , propagationis nominis auidi- tas, teftamentorum diligentia , aliaquc huiufmodi,quibus quafi exprefle de- claramus , cios idcirco de pofteritate velle bene mereri , quiaillorum euen- tuumadnosquoquefenfus fitperueturus. Char i igitur mor tuis etiam po- fterieffeputantur,obhanc ar&ifsimam naturae cognationem intercede* - tern > vnde Virgilius 3 de Anchife inquit. -omnemque fuorum Forte recenfebat numerum , charofque nepotes. Quapropter tarn bona quam mala viuorum,ad Mortuos pertinentia cenfea- tur. De fententiis autem ex antiquitate petitis,fatis fuperius diximus.Hifce fie pofitis,Ariftot. excufat fe quodaramodo , fi quarftionem propofitam non adeo exquifite determinet vt fortafle res poftulare videretur,ibi,(Ca?terum cum multa). Varii nanque funt afiinitatis gradus , varii item amicitia?:pra?~ terea euenta qua? illis obueniunt , cum plura , turn grauiora aut pauciora dc leuiora > effe poffunt, in quibus omnibus magna latitudo eft:quare vix ac ne vix quidem fieri poffet,vt omnia ifta fingillatim,determinarentur:fat igitur rit,fi fummatim & in vniuerfura quaeftio haec definiatur. Quod vt fiat , rc- petitur id quod de F oelicitate viuorum cap.luperiori di&um eft , nam pra?- fenti quoque qua? ft ion i conuenit: ibi, (Si igitur quemadmodum). Non om- nes fucceffus Fortuna?, puta leues & exigui, fed quales Priamo acciderut,vel in amicorum & affinium , vel in vitam noftram incurrentes, Foelicitate no- ftram labefa&are valent dum viuimus : quare idem de amicorum mortuoru conditione ftatuendumivt videlicet exiftimemus,non omnia 3 omnium viuo- rum euenta,aeque illosattingere. Sed illud pmerea eft addendum, (Et inte- reft an viuis), Id eft, quanquam pra?ceptum iftud, tam in praefenti, quam in fuper iori que-ftione locum habeat , aliquid tamen difcriminis effe inter ma- la,prout a,d viuos,&.prout ad mortuos pertinet.Longe nanque aliter fuper- ftes & viuens afficiebatur Priamus, dumtot fuas, fuorumque calamitates ac funera videret , quam mortuus, fuiffet affe&us: vix ergo videntur affici at- que commoueri Mortui.calamitatibus viuorum. Pro qua re adhibetur fimi- fitudo eorum qua? in Traga?diis repraefentari folent. ibi,(Et lo nge quidem magis).Nam atroces & acerbifsimi cafus in A&ionibus Tragicis repraefen- tari foliti,Heroes quibus illi acciderut, iam defun&os nihil attingiit^uc ve- re attingebant, cum viuis illis obuenerunt. Quo fit,vt magis videatur qua! rendum, Vtrum ad Mortuos bona vel mala viuorum vllo modo pertinean quam vtru bona & mala viuorum ad vitam beatam Mortuorum conferuan dam velinquinandamvaleant. Concluditur tandem ibi,(Perfpicuum eni{ eft ex his), Res aduecfas aut profperas amicorum & pofterorum,fi qui Digiti zed by G00gle : li &fi& i; \%i Momiofiattingam,aut quianatura fuaexigu* funtiautquiaquintuuis mar gna? in viuis, leues in mortuis reputantur , (vt exemplo Tragicarum narra- tionum proxime explicatum eft)nen eflfe tanti momenti,vt eos, fi antea foe- lices erant, beata vita fpoliare,vel fi non antea erat,f oeliccs efficere queat: Quo forfitan mo4o locus ille $.ethi.ca.$*ne cum hoc pugnet , intelligendus > aut erit ad normam lllius particulf appofita?,nempe c&u /plane exigendus. C A P V T X I I. His ita pofitiSjVideamus vcrum Fcrlicitas habenda fit in numerorerum laudabilium , an in earum qux Honorabi- les dicuntur. Perfpicuum nanque eft,eam in facultatibus nonadnumerari. Videturigituridomnequod laudabile eft,ob earn caufam laudari > quod fie cuiufdam modi,& ad aliquid quodammodoreferatur. Namiuftum ) fortem,& omnino virum bonum,& virtute,propter fa&a a&ionefq;. Jaudamus.Robuftum autem,& eum qui ad curfum aptus ft , &C vnumquenque aliorum , propterea laudamus> quodnatura,cuiufdam modi finc&adaliquodbonum, praftantiamquealiquaih apti.Qu.od etiam oftedunt De- x>rum laudes : Ridiculi enimvidentui^cum ad nos refe- xuntur. Af & eft fummus honos qui fermorie haberi pofsit? x.rhet.ca. 9. Quapropter Deo & Diuinis tantum re&ifsime tribuitunnam eft,vt ait Ari- ftotel. finium , alia vero duo eorura qua? aliquo modo ad finem funt affe&a, Sed exoritur ftatim dubitatio. Nam in hoc cap.& 1. rhet. fcribitur,Laudem, pertinere ad virtuteni,Encomium vero ad fc&a praedara.Item in cap. tf.pri*. mi magn.mor.negatur,Laudem ad prudentiam pertinere,cum tamen virtu- tes moris,fineprudentia,qua? illaru reginaeft,eflenequeant.Refpodetur,A^ riftotelem &r Gra?cos fa?pifsime, eodem nomine>& genus & fpeciem appel- lare. Porphyrius hoc monuit , qui nomen Differentia? communiter > & pro- prie^ maxime proprie fumi poflenotauit : Ariftoteles quoque diferte do- cuit, ciim in i.Top. cap.i. Sophifticum locum vocat, to ayav HtlotZiw po9u& Zh%if>n(A.a.TW, cum tamen poftea dicat, tunc tantum elfe fophi- fticum , cum fjwrn dmyj^ToYj nytim $djtvo{/fa>v,it, & ad illam laus pertineat , cur ad prudenrii aus non pertinebit? Virtutes item laudantur ,quia honefta? funt 6c fub ai&io- nemcadunt,Launidentiaer^ eft &fub adio- Digiti zed by G00gle LIBER L tt, afticmemcadit. Mdximereroproprie accepta vox iTfotoryittutihus mora* iibus tantum tonuenit. Quod verb L*us alicubi Fadorum effe dicatur v ali- bi verb virtutura, nil mouere nos debeat:proprie nanque Elogiis flue Enco- miis fa&a fubiiciuntur,Laudi verb nonnifi quaterius virtutem vniuerfe co- fequuntur , &inillis virtus 9 cumlaterer,fefeoftendit,i.rhet. cap^t Hsecex Ariftotele. Quare quanquam quod ad vocis %7iwv yaivov'Tzu , a&t $** ditupiet- pSfjos. Lambinus Thomam fequutus, putat particulam >*Ao/o/,referri ad pro- ximum fuperius, nempe Imiyov , & idem hie fignificari quod decimo huiuf- ce tradationis feriptum legitur : Ineptam videlicet Deoru laudem futuram efle , fi quis eos ita laudet , quod malis cupiditat ibus careant. Ha?c & alia ab aliis propofita,nullo pado , quod ad rem attinet poffum improbare , neque Thoma:, neque aliorum fenfunr.petere tamen explicationem confentaneam verborum Ariftotelicorum poffum^debeoq* , cum omnes particulam illam dJciupcu&Hfyoij aliter accipiant, quam accipi oportere videatur,& vim aliqua verbis inferant. Quare vetus interpres & Argy ropylus,qui particulam y+- a.o7oj, ad 5*m retuierunt , redius meo iudicio fenferunt, Antithefis naque eft inter hac fententiam,& alteram qua? fequetur, quamque nos paulo ante ad- duximusivt enim hie Deus  ftudio &dili- gentia noftra adhibita, confequi valeamus . Encomia his finitima funt , pertinent enim ad opera & fa&a pradara , a virtutibus & habitibus. Digiti zed by G00gle M ^ ETiHICORVM tarn anima? quam corporis profe&a: qua? & ipfa alio referumur, nempe ad Foelicitatem. Vnde colligitur , Beatitudinem , eo quod Finis fit omnium o- ptimus, ac defiderabilifsimus, cuius gratia omnia facimus,Principium,om- ne amabile, omne iucundum in fefecontinens,tanquam Diuinum quippiam in numero earumrerumcollocandaraefle, quibus Honos & is etia magnus debeatur. (Sedha?cquidemaccuratius). Excufatio perfpicua , cuius affe- renda? occafio fumitur ex iis quae proxime de Laude & Encomio dixerat , & qua dicit^De Laudis & Encomii natura diligentius difceptare,non effe pra?- fentts inftituti , fed eorum munus, qui Laudes & Encomia fcribunt : ( Quia principium eft). Quicquid eft Excellens, aut vt Antiquum , aut vt Melius, aut vt Prinjcipium,dicitur Honore dignum , i. magn. mor.cap. y Annotetur hoc loco, Laudem ad id pertinere quod ad aliud bonum quod eft veluti finis relatum eft, vt patet: vnde fequitur neceflario 3 vt tunc tantiim Laude afticia- mus aliquem , cum ftudio & induftna fua , inj>rofecutione illius boni infla- mato animo & impigre ftrenueque elaboratrcontra vero vituperemus,fi ne- gligentcr turpiterque in ea re fe gerat. Annotetur fecundo , Hue quidiem id pone referri, quod ex fententia Alexandri de Laude a nonnullis di&um fu- periusreprehendim js , Laudes nempe ad cohortandum referri poffe , aim Latas in illisfit, in quibus ftudium&dtligentia noftra defideratur , non ta- men,yt diximus,hoc ad proprie fumptum Laudis vocabulum pertinere. An- notetur tertio. Quicquid obaliquampra?ftantiameminet atque excellit,id venerationem,Cultum, & honorem mereri.4. Ethi.cap.j. Vnde, & egregios artifices quos fcimus in arte fua excellere , plerunque colimus. Item ea fci- eatiam , qua? de fimplicibus & diuinis mentibus pertra&at, nempe Theolo T giam, Ariftoteles Honorabilifsima appellat.Quanquam fi aliquis ex ilia pra? ifcantia fru&us iivnos proficifcatur,maior Temper honos illis adhibeatur , vt Foelicitati,vt Theologia?,Yt Mentibus ca?leftibus,Yt Deo: verba Philofophi vnde iftaextunduntur, fcripta funt 4.ethi.cap.de Magnaimo. Q^od fi quis petat , qua ratione addufti eos admiremur, atque honoremus, qui quanqua aiiquam in fe habeant praeftantiam, non taraen nobis fru&uofi funt: Refpo- detur, id a nobis fieri, quia fi minus vtilitatem nobis afferant, faltem volu- ptati & iucunditati funt,qu# voluptas in genere bonorura eft : omne autem quod bono aliquoexcellithonorabile eft. S^diamad finem tra&ationis de Foelicitatehumanaperuenimus,Q^arecommodioris Do ftrina? gratia co- cludamus in anguftum loci fpacium ea, qua? hadenus de illius natura ab A- riftotele fcripta fu^t. Id fiet , fi pofita imprimis illius Defcriptione,caufa? e- kifdem omnes enumeretur,poftremo definitio perfeclifsima affignetur. Eft ergo Humana Foelicitas,que hoc loco qucritur,nil aliud quam Bene viuere, aut Bene agere, cap. 4 Efficiens illius caufa, eft duplex, vna extrinfecus po- fita, altera interna , qua? vicem forma? gerit,vt ex Auerroe non femel dixi- mus. Caufa extrinfecus pofita,prima maximeque communis Deus eft: Mi- nus verageneralisFortuna, cuius profperitate egemus,vt integram Foeli- citatis poffefsionem obtinere ac retinere valeaihu$,cap. 9. Propria? vero ma-* gis,exter.n# caufa? efficieotes funt * Pareittum in nobis fufcipiendis & alen- dis,Pra?- Digiti zed by G00gle UBER I. t$p di$, Prsceptorum in nobis bene educandis inftit ucndi'fqiie diligentia fedu- iitafque. Efticiens aute caufa in terna,eft*Aftiones probx virtuti prudetieqj confentanea?. Finis Foelicitatis 3 ad quod videlicet tanqua nd caufam ipfa rt- feratur, eft Foelicitas ; qua? iirconteraplatione verfatur , cuius deinceps nul- lus finis eit,cum ipfa lie fin is & extremu quo fertur humana natura Finis co- munis die eft ac generalis 3 Vniuerfitatis npe perfeftio integritafque,& glo- riaDei in eius benignitate ita fufa^elucens. Forma,eft vis & natura ^oelici- tatisiqua? ab Ariitotele tribus illis conditionibus exprefla eft. Bonum perfe- d:um, Seipfo contentum , Propter fe tantiim exoptatfdum. Materia illius, cum fit accidens hominis,ipiumqueexornans&perficiens, Primariaerit> Mens prout agit,& Appetitus ratione conformatus 3 Secudaria corpus, quod etiani cum Homiriis pars fit, optimum ftatum habere vult.Haec paucis addi- -tis, aut mutatis, Foelicitati qua? in Contemplatione confiftit , qua?que prar- ftantifsimaeft,conueniunt. Sit igitur Foelicitas,Bonum perfedum, quod fatis eft homini, propter fe expetendum,pendens ab aftionibus ahimi ratio- niscompotisjcumvirtute congruentibus , &Fortuna? profperitate in vita perfeda , a Deo Hominum generi datum , vt vniuerfitatem nanc perficeret, jfuamque benignitatem raagis patefaceret. CAPVT XIII. Sed quoniam Beatitudo eft adiqejuardam animi, vir-v tutiperfe&aecongruens, virtus ipfa coniiderandaeft: Sic enimforfan Beatitudinem melius concemplabimur. Nunc vult Ariftoteles extremam roanum adhibere , exprimenda? ima- gini Foelicitatis : de qua ha&enus quid & qualis fit difceptatum eft. Princi- ()iananque illius intimius , virtutiique naturam multiplicem , fequentibus. ibris fpeciatim magis, atque ad viuum, vt aiunt, examinata proponet. Hoc vol lint verba ilia. ta^x. $ **Im di'&Woy ^  6c vulgo & Adokfcfcntibus.iniucuadum eft,quaprdpter & ecjucatio- nen\ Digitized.by^VrOOQlC ? e . LIBER I. 191 nem & ftudia , 8c exercitationes legibus defcriptas eflWnecefle eft. Ha?c A- riftoteles diuinitus 16. ad Nicomachuma cap. vltimo. Quae vtinam ob ocu- los continanter haberent omnes qui adjju)bernacula Rerum publicarum fe- dent. Eacerte Geneuenfes meihabent , qui non modo certas quafdam leges certofq; ordines ad mores, raaxime vero Adolefcentulorii probe efforraaa- dos,bonifque &iuftis a&ionibus inftituendos afTuefaciendofque ftatuerunt veriim etiam in nullam aliam rem magis incumbere toti videntur , quam vt a primis illis temporibus setatis , optimus curfus , pietatis nempe , vigilan- tia? , afsiduitatifque inftituatur: Animaduerrunt nanque Pii viri vel ipfa e- tiam nature ratione admoniti ,adpra?claram aliquam formam excipien- dam , Materiem idoneam redditamprius efle oportere , id eft praecultam pra?paratamque: Permagni enim hoc intereft. Nam prout Materies hoc .vel illo modo erit affe&a , ita etiam Yel praeftans velvilis forma inlucem prbdire folet. Ita prout Animus Hominis educatione a puero adhibita pra?- paratus erit,maiores vel minores ad virtutem,ad honeftatera &decus pro- greflus faciet. Sed ad rem : Vult Legiflator 8c Politicus ciuibus ad virtutem affuefaciendis, eos bonos efficefe, lecundo ethicorum capite primo. Vnde turn probi dues dicuntur, cum legibus parent : parent autem legibus cunt probi funt : probique fiunt confuetudine parendi bonis legibus, vt omnino illudverumfit,Ciuem bonum , & bonura virura inTe&einftituta Repub, idem efle. Idcirco Ariftoteles non modo inquit. CiKtttu y> iws mhrn^ kyt- SovtmiSv , fed etiam ^Kp^Hus-MxaV. (Cretenfium & Lacedemoniorum). de Horum Lecumlatoribus legibufque optimis *d mores ciuium informan- . dos pertinentibus , habes in hiltoriis:fiquidem veluti infigniores & nobilio- res celebrabantur tefte etiam Arift. i.pol cap. % & in hoc praefertim lauda- tor- , ab Ariftot. io.ethic. cap. vltimo Refpub. Lacedemoniorum cum paucis aliis,quod in ea lator legum educationis & ftudiorum curam habuerit , qua- quam multa earundem inftituta ab eodem reprehenduntur , lib. z. pol.cap. t.bcj* (Qua?ftioha?cconfentitcuminftituto). Euftratium,qui ha?c ad me- thodum tra&anda? difciplina? politic* refer t, non probo , quod a verbis ni- miumdifcedat,pra?terea vero Ariftotelis argumentationemconfcindat 3 quf . tamen integra eft. Dixerat , Politici hominis efle , de virtutibus difputare, quia^virtutum in primis efformator &: Architedhis efle debetrNunc colligit. Hanc difputationem ad praefentem traftationem pertinere : fiquidem ifta, vt initio libri di&um fuit,Po!itica quaedam fcientia eft,bonum vniufcuiufq; 3c Ciuitatis (idem enim eft )'qua?rens. In hunc etiam modum Auerroes , & Thomas interpretantur. De vircutc autem videndum eft , humana videlicet: Nam fummum hominis bonum,humanamq>FaJicitate quasrebamus. Virtutem vero faumanam appellamus,non corporis fed animivirtute. Atbeatitudineanimi a&ione dicimus. Quseilitafehabet,perfpicuu eft oportere Poli- ' 1 Digitized by VjOOQ lC t 92f ETHIC OK VM ticum cognita quodammodo habere eaquae ad animum pertinent >qttemadmodum etiam qui oculos,&: cotum corpus curaturus eft, oculorum totiufcyie corporis natu- ral*! perfpc&am habere debet, atqueeo quidem magis*  juo fcientiaCiuiliseftmaiorehonoredignaquamMedi- cina- Atqui politiores Medici multum operas in cognino- ne corporis ponunt:ergb& Politicusinanimicognitione*. operam conferre debet, conferre 3 inquamrhaium rerum gratia, &L quatenus fan's fit ad ea qu# quazrimus. Nam ac- curatior eius cxplicatio,maioris forcaUe negotii fit,quaea ipfa quae nobis propofita fut. De quo in libris Exotericis,. {atis copiofe a nobis ditafunt nonulla , qutb 9 vtendu eft, ReftrinjjitAriftoteles ftatim,quod abfolute antea propofuerat,non* %&m rei neceisitate impulfus 3 quain commoditate opportunitatis,qjua fibi a- ditum ad qua?dam 3 pnus adhuc quam virtutum naturam explicet neceffaria pertraftandapatefaciat. De virtutibus qjuidem ait, hoc nobis loco difcepta- tio inftituendaeft , fed non de omnibus > verum de iis quae hominis propria? funt : E5 de iis etiam non. omnibus , fed qua? ad animum illius pertinent :qui- bufque animus hominis quafi fubie&a materies informatur effingiturque. Ex quo tandem colli git >confentaneumeffe rationi, Politician natura & vim aninu quern virtute ornare vult, aliqua ex parte contemplari debere:quera- adroodum etiam.bonus Medicus* qui-oculos totumque corpus curaturus eft, plurimum operg ftudiique in oculorumtotiufque' corporis cognitione con- tumit. Quanquamnon magnopere anima? virium inquifitionem explica- tionemque ad Ciuilem pert inere dicit : fed eatenus tantum quatenus fat is fit ad animum quo ad eius quafdam partes curandum, id eft ? vel virtute or- natum conferuandum, vel vitiorum morbo affedum in fuam fanitatem re- ftituendum. (De virtute autem), propofitio. (Nam fummum hominis bo- num), probatio propofitionis. Qua? omnia perfpicua funt iis qua? fuperius attulimus. (Virtutemverohuraanam). Gradatim defcendit,& magis fpe- ciatim propofitumfuum aperit. Quod fane notifsimum erat , ex cap. 7, fed hie explicatur , vt necefsitas tra&ationis de anima, qua? ftatim fubfequutura cft,aperiatur:Opponitur autem virtus anima? virtuti corporis , quo nomine id omne intelligi volo, cuius adiomanus aut alicuius partis corporis opera eget, vt faltatio,equitatiojalia'q> his finitima. (Qua? (i ita fe habet).Dixi ini- tio huius libri,Moralem banc Facultatem, Artem quandam eife,qua? proFine & Scopo habet virtute,pro Subie&o veroHomine 7 fiue hominis animu:hunc cnim vult bonis morib 9 effigere informareq*,. Quare debuit Arift.natura a- nimiji.Suhiedi fui,paucis conteplarirSubiefti inqua fui,quia Arift.i.pol.c.^. de artib 9 loques dicebat,Yoeo aute materia,fubie&u, ex quo opus coficitur, vttex- Digiti zed by G00gle -ZV V .!"  LIBER I, [m vt textorilanaf,quafi materia r ubiiciuntur, a?sautem ftatuario.Hoc fubie- ftum nonvult conficere Ars>fed F inem,vt ex primo polit icor urn capite fexto illis verbis difci poteihNam vt medicina infinite fertur in fanitatem , & ar- tes fuumqua?quefinem line modo pet unt, quippe quern maxim e volunt effi cere,&c. Item ex iis quae initio feptimi capitis habentur . Vt enim Politica noneflficithomines,fedanaturalibitraditisvtitur,&c.Cuiquever6 artifi- ci fat eft,fi vel tenue coghitionem fui fubie&i habeat,vt fabro lignario ligni, (perfe&am nanque contemplatori Philofopho relinquit,) ita Politico fat eft fi quarundam animi partiu quas curat > quarumque fanitate boni homines 8c fcelices,morbo autem improbi & miferi exiftimantur,natur a leuiter iibi in- formetur , plena traftatio difquifitioque Phyfico referuetur . IdcircoA- riitot eles inquit 9 pjf70K q Ivuiwyfaw kcu \& in fanitate conftituta funt,Exercitatrix,congrua & moderata exercitatione adhibita , in fuo ftatu firmat at que conferuat :ea vero qua? a bona temperatione , natu- rseque exoptato ftatu ceciderunt , Medicina natura? fubueniens,morbum de- bellans,in priftraam fanitatem reftituit . Praeterea quoad fubiedtaetiamin quibus veriantur,magna eft Politici & Medici fimilituda . Corporis mem- bra qua*dam & partes diuer fam naturam obtinentes, funt , ita Animus mul- tas habet quafi partes,vires & facultates. E t fi vero munera vtriufque (imilia fint,praeftat tamen tantum Politicus Medico , quantum Animus Corpori an- tecellit.Politicus inquam,ideft Legiflator qui Philofophus eft(vt Ariftoteles non femel & tacite & exprefle monuit)non iuris quiuis Peritus : ille nanque Autor legum eft,& Philofophiae partem fibi vendicat, hie quafi cuftosr & mi- nifter legum habetur: Annotetur infuper in contextu,Oculi & Anima? colla- tio, quorum duoru quatafimilitudo in ofFicio>dignitateq a , extet,alibi diximus. (Politiores medici)quos capite primo libri de AEftheteriis fenfuum & fen- frlibus, item initio libelli de fanitate & apgritudine: Medicos Tifa? 7bj) lixrbjj (jLtlioflu appellat:boc in loco^etpiv7^ , ideft eruditiores dicit , & funt ii qui artem non Empyria quadam tantum tenent 9 fed accurate illius pra>ceptaexquirunt.(Maioris negotii eft) Phyfiologioci nimirum, atq; illius partis phyfiologia?,qua? honbrabilifsima dicitur,primo de anima capite pri- ~ n.i. Digiti zed by G00gle Z 9t E T HJ C O R V M mo. Quid fi dicas Metaphy Gees? nil certe obftat>vt alias oflcndimus.(De qua in libris Exotericis) . Multade hac voce a multis di&afunt : Prater caeteros vero,ii mihi furamopere probantur,qui dicunt Ariitoteli* duo librorum ge- nera f uiffe, vnum populariter fcriptum,quod i%a7ff>tiwv appellauit:alterum li matiusquodincommentariisreliquit,& ixf (m^jlavjcov dixit.Non quia>vt Plu tarchus cenfuit,in illis ciuilia 3 moralia,& oratoria Jdeft leuiores rationes tra &entur,in hisrverofubtiliora,vtNatura,Deus pertraftentur,fed quoniam,vt Alexander & Euftrarius fcriptis fuis mandarunt , tradationis difsimilitudo, non rei varietas,in illis animaduertenda fuit:de iifde enim rebus ab Ariftote- Ie bis difputatum elfejifti tradunt,fed in Accroamaticis quidem fubtilius,at- que ad limandam veritatem aptius,in Exotericis verb probabilius > atque ad efficiendamopinione accommodatius. Cui quidem fententiae quamego ve- rifsimam nunc iudico,id non leue teftimonium efle crediderim, quad vix v- namaut alteram tra&ationem Ariftotelicam reperire licet, in qua nonde Exotericis eiufdem argumenti difputationibus mentio fiat. Atque banc ccn- fuetudinem non in fcribendo foliim, fed etiam in docendo Ariitotelem reti- nuiffe Euftratius & Plutarchus declarant:nam auditoribus iis , quorum ipfe optimum ingenium fpe&atum haberet , acroamaticam difciplinam & qui- dem matutinis horis in Lyceo tradebat,aliis vero exotericam,vefperttnis ho ris,necnon extra ly ceiuiL Mirum tamen eft,vt obiter illud etiam dicam,Exo- tericorum iftorum librorum nullum aut certe paucos ad manus noftras per- uenifTe.Eudemum Dialogum in quo de anima exoterice^teftePhilopoao,agi- tur , nos, quod fciam , nondum vidimus . Extant Iibri illi quatuordecim, Theologiae fiue Philofophiae Myftica? Roma? anno 1519 . imprefsi , in quibus multa de Diuinis differ untur:Caetera perierunt,nifi problem ata (qua? tamen noninvnacertamateriaverfantur.libellude mundoaliaqueeiulmodi,liuic . librorum generi adnumerari velimus. Vtcunque vero fit,non dubito amplius de illorum errore,qui Exetericos commentarios apudAriftotelem,interpre- tantur eos qui extra rem fcripti funk Vcluti,vnam eius partem rationis expertem efle , alte- ram vero participem.Vtrumautemhaediftin&as fintque- admod um partes corporis,&quicquid in partes fecari po- teft , an ratione dux fint,fuapte alioqui natura mdiuifa?,vt in rotunda figuraea pars quseconuexa,&: ea quae concaua dicitur,ad id quod agimus nihil refert. Eius autem par- tis quae rationis expers eft,vna eft pars qua: omnium com- munis eft,&: qua? piantis etiam e6uenit,eam dico qua? cau faeftcuralamur augeamurque. Talem enim animi vim, cuminiis omnibus qua? aluntur, atq; adeo in fcetibus im- perfeftis ponere liqct,tum etiam in perie&is animatibus: P rQ - Digiti zed by G00gle LIBER t itff probabilius eft enimhanc eandem efle , quam aliam . Hu~ iusitaquc virtus omnium communis, non hominis pro* priaefTevidetur,quippe cumin omqisha?cparticula,at~ que hxcvis fuo munere fungatur: Atqui bonus ab impro* bo infomnominimu difcernitur.Hincillud,quodaiunt, Inter beatos ac miferos dimidiamvitae partem nihil inter- efle:eiufque rei ratio probabilis cur ita accidat , afFerri po- teft . Somnus enim animi requies eft , qui vel probus , vel malusdicitur,nififimotusquidamfenfiminterueniantac permaneant,atqueitabonorum,quam quorumlibet alio- rum phantafmata fine meliora. Sedde his quidemfatis. Alendi itaquevis pratermittenda eft,quandoquidem vir- tutis humana? fuanaturaexpers eft. Egimus capite feptimo nonnulla de hac Anima? diuifione,qua? ab Ari- Itotelenonmodo hocinloco>fedetiamfa?pifsime in aliis libris Ethicis Poli cicifque repetitur: Quoniam igitur , ad politicum accurata exquifitioha- rum animae partium , non magnopere pertinet,paucis quibufdam addi- tis , fatis muneri noftro interpretandi teciffe videbimur . Quod verb in praefentia addendum effe exiftimo , illud eft , vt partium aut facultatum animar diuifionem quandam,non illam quidem integram,fed huic loco acco- modatam,ex A ridoteleque defumptam,fpetadam ob oculos ponam, necnon carundembreuifsimam quidem,verifsimam tamen expKcationem fubneda. Neque erit hoc, vt puto,a re alienum,pmerqua enim quod adMoralem hanc tra&atione aliquo id modo pertinet, Animi noftri naturam, quod multo ma- gtseft,velpotiusnos ipfos nobis notos reddet-.Ex qua demum cognition ne 3 multa? magnxq; vtifitates in nos prouenire poffunt,vt Croefo Lydorum Regi,fortunatifsimo,quonampa&oreliquas vita? partes,foeliciter perage- re poffet oraculura confulenti,ugnificatum eft. fORMVLAM ET FIG VRAM DIVISIONIS H A B E- B I t I E O^J E NT I PAG, DESCRIPTA M. n.ii. Digiti zed by G00gle 194 ETHICORyjt AMIMAE TRES SVNT quam vt Confer wet ant amiflam recupe- ret, conuentemibusquibufdam ad earn rem irtftrumehtis , a natura munita dhratione caret , quam etiam non audit , & in fomrio pra?ripue fua munera exequitur, b.cd. Nutritio ab anima efficitur non a natura, vt Medici exifti- mant,auxilio tamenCaloris infiti,qui veluti pra?currens, alterat,& cocoquit id quod parti nutrienda? afsimilandum eft . Eft ergo nutritio nil alit^ quim appofitio qua?dam fubftantia? deficientis 3 partibus, aut Conuerfio nutriment ti in corpus animatum.In quaNutritione tria fefe nobis fpe&anda offerimt, Quod nutritur,Quod nutrit,Qup efficitur nutritio.Nutritur Corpus anima- turn cuius humidam fubftantiam Calor infitus ob fui conferuatioricm afsi- due depafcitur : Nutrit Anima: Nutrimurveroalimento, quod poreftate eft fubftantia partis nutrienda?,a&u vero talis a Galore infito alterante con- coquente &mutante,tam in ventriculo,quam hepatevenis 3 &: ipfis particulis, efficitur. Viget autem Nutritio in animato , quandiu viuit . Nutritionem fe~ quitur Audio, quae fit ebdem alimemo , non prout fifnpliciter qua?dam fub- ftantia eft>fcd prout eft quoddam Qitantuni : Vt Audio nihil 4liud fit , quam folidarum animalis partium amplificatio in longum, latum , Srprbfundum. Et ha?c in viuente aliquando quiefci t.Generatio non vna & fimplex aftio eft, ied ex alteratione formationeque cotnpohitur , & eft Aftio anima? , qua ani - mantia ad producendum quod fibi ad fimilitudinem forma? refpondeat , apta funt, partefquefingula? in anirnantibus & ipfe foetus perficitur. e. Senfus apud Peripateticcs,eft qua?d5 Forma fiue facultas ex mate- ria? finueruta, conitans ex temperarione elemetitorum, atqtie inftfumento corporeo ad res extrinfecus obie&as percipiendas vtens. Tradiicitiir iute ad a&urnFacultas ifta,fufceptione fpecierum a rebus extra pofitis ad organa fen fuum delatarum. Tunc enim fenfilia percipere & diiudicare poteft, cum ipfe in fenfilium fpeciem quafi formatus erit. f.g.h.i.l.m.n.o.p.q. VniCus reipfa fenftis in homihe eft ,inCorde manens veluti in Regia , qua ratibne Interior appellator .- vtitur autem quafi manibus propriis quibufdam organised res externas capiendas : ad colores Afpeftu , ad odores Olfa Fhantafia vbcatur : At fi nbn fimpliciter de ipfis cogitet,fed temporis qudqu* pta?teriti,& loci rn quo ad ipfum dela- te ruetint,circunftantiarti& cohtfderatioriem adhibeat, Memoria? nomeii adipifUturtcui affirm eft RemiiirTcentia. Ca?terivm huic fiobiliori anima? fa- cultati.bonum M quod perfruettdum femper iuducitur & rapitur, non eft in .iii. .Digiti zed by G00gle 8 ETHICORVM columitas fed voluptas . Quare quandiu fenfus communis aut Phan tafia Cm- plice cognofcit rem 3 aut (impliciter de ea cpgitaj, npn moiietur> ideft non fu- git,non fequitur,& fenfus au{ Phantafia diutur ; Gumprimura vero fpecies aliqua iucundi aut molefti rei adiungqtiu; , continuo excitabitur AppetHio. Eft ergo Appetitus idem re,cum fenfurimo eft idemmet fenfus cum habilita- te ad iequenda vel declinanda re fub fpecie iuciidi aut molefti pcepta: vthoc modo apte definiatur; Appetitus eft Indu&io fiue ^ppefio fenfus ad re obie&a fequeda vel dedinanda,Sefus(inqua)aut SefusComunis,aut Phatafia?>cu i v- troq, Appetitio>excitetur.Hic fefus ratioe caret(neq-, enim ipfe fibi expr efcri pto rationis res fubie&as pcipit) copos tameRatiois euadit quatenus Appe- titus qui illius comes eftMetiji honiine 3 qua? Ratio ipfaeit obteperare pptefh r.s.t.u.x. Pra?ftantifsima ha*c nobilifsimaque anima? facultas eit Diui- oa &r extrinfecus acccdens 3 qux Mens capax(neque enim de Mente efficiente nunc verba facere volumus)fiue Intelligentia Ratioque dicitur . Huius mu- nus duplex eft,prout,vel contemplatur,quod praecipuii illius opus eft> vel a- git.Speculatur illo modo rescorporeas vniuerfejquas primum vt fingulare percepitcex, return yero corpprearum cognitipne , palatini ad fui cognitio- nem peruenit,fpe.ftans videlicet guemadmodum fpecies accipiat > & eafdem {>rius ilLuftret,a iiagularribul^ue^nditronibusfegr^getjtandern adpuras iU as Mentes & ab omni concrejipfle materiei feiunda$ 3 qiubiis genere c^gna-. ta eit^accedittpofU'erap cum^ogitet^yira ac facultatem illam qua fpecies fen- files illuitrat 3 atque intelligibiles ifeddit > ideft feipfam, effe quafi radium fu- premi illius folis qui puriisjmus.Adus,& furama qua?da lux eft > cuius fplen- dore omnia alia fucent,ad ipfummetDeum pmniu#i rerum coftditorem & ef- f edorera intuendura peruenit. Quod fi ad, Agendum fe Mens conuertat, vult res has humanas^or^inaresmouere^admirijiftrane. Menticontemplanti verum pro fine proponitur: Agenti vero decus ^.honeftas.Caeterum Mensquoque, ad aftum traducitur fpja fpecierum fufcqptione: Antequara enimTemperan- tiam cognofcatjTemperantiae fpeciemfecipit, absque impreifam & infcui- pta in fe gerit. Quadiu ergo Intelligentia Teperantia? &Sanitatis nuda & fo litaria ria,tura cpteplatur>n6 mouetur^o cofedatur aliquid aut fugit>& Mes fiue Intelligetia dicitur. At fi ^pnitatis alicuius aut malitia? notio ei addatur, (tatim aliquo tagitur ^eli4efio>&yoluntas emergit,y t nihil aliud Vplutas fit quam indudio Mentis>fiue;ipfamet Mens cu indudione & jppefione a4 cofe  danduin,vel declinandum ^liquid;q.uod fibi bonum vel malu Mes cpgnouit. Nunc qua?da qua? in cotextu iubpbfcura videtur illuftremus, ( Vtrum aute hx diftinda? fint)eandempropofuit dubitatipne p.de an. cont.y. fi Philop.Sc Aue rjfequamur, na aliter Alex.locu Ulu interpretatur . Quaeftio autem Plat,, gratia introduciturjqui alicubiAnimas in hpmine no ratipne tantum,fed fuh ieifto etia difcrepant.es 1 efle dicit:Rationa\e in cer^ebrp collpcai>at, Sefttiente, & irafcibile in corde, Appetente fiue cocuaijfcibile > fiue vc;getabile inEpat^ quanta GaLfub fine ^deplac.ftip.&P^^iimaihhomkievna tribusfa- Cl t lta 5'l bus P r ^tamex WatpnisautJhprifateponerevide^ur J ^ide i n|PlatQ no mh duas animas iij Timeo ; diferte,ft^>at.. Appetentis^duo fun^munera: vnuincibo&potu,alteru in rebus venereiscernitut, VtidevtGalenusdic. Digiti zed by G00gle ; f / LI BER T. ~ 1*5 bat,Tityonis ortafabulaeft > qui captus amore Laton* Appjlinis matris, ei de ftupro interpellauit.C^amobrerajratusApollo fagitti5ipfumconfodit 3 & apud inferos reiigauit,eiufque iecur yultur jbus lancinandum appqfuit . Ac fi Epar pati voluerit 3 m, quo cocupifcet.ia? ^ityom$ fomes extitiflet.HaC vini in piatis reperiri ide Gal.5j.de Plac.Hip. tacit e fign ificat a quod no omnino abfur du efife,vt quida ad paucarefpicietes clamat 3 alias oftendimus. Irafcentis fiue fentietis anima? tres operatioes efle dicut.Prima eft 3 c6tradio &ditatatio ar- teriaru ob vfum refocillationis caloris infiti, qua ratione Vitalis anima nun- cupatur.Secunda,fpeftatur in affeftionibus anima? fentietisjVt ira 3 timore 5 o- dio 3 moerore,inter quasaffedionesquonia primariaeii ira, vtpote qua maio ri circa cor totuq; corpus comotione f ada,excitetur,idcirco Anima ab ea fua fumpfitdenominatibncjatqjlrafcibilisnucupata eft: Tenia operatio,eftvtRa tionali anima? aduerfus impetu cocupifcentia? infurgetis 3 auxilio fit. Leontii exeplo id Gal.declarat,qui cu accepiflet in via multa cadauera a carnifice in- terfeda iacere 5 animarationali monete 3 ne ta horrenda fpedacula cernerevel let,oculos claufit 5 cocupifcetia tame & Appetitio afpiciendoru Cadauerii in- furgens,proftrauit Ratione 3 atq> Leontiu impulitadoculosaperiedos. Tunc ira aduerfus concupifcentia quafi pro Ratione infurges aitVAfpicite 6'miferi oculi>fpedaculuadeo wrpe,&c.Rationalis anima? tres funt facilitates: Sefus, cuiusvires totide effe talefq; dicut quot &qualesnos antea comemorauimus, Motus volutarius,que volutas feuAppetitus cognitione feques iperat:vis au teillamebris &mufculis infitaexequitur,Intelligetia.Verutame,vt ide Gal. ait,Qua?ftio lia?c logevtiliorMedico quaPolitico eft.Illi neq-, partes iftiufmo di nota? effe de bet,vt in Curatione,exploratum habeat cuinam partimedica- metaapplicare debeat.Politicus vero anima hominisvirtutib.iformarevulr, qua? coiuetudine acquirutunquare nihil refert 3 fi vet 1 hac vel i ilia parte refi deat. Merit6itaq-,difquifidonehacomittendacffe,&n6magnopereptinere ait ad id cpfibi ^ppofitu habet Arift.(Vt i rotuda figura).Ideft,an h f no plures animf fedvnius anime_ plures facultates no fubietto fed fola ratioe differetes fintjVtCauii a Curuo I circulo no quatitate &fubiedo 5 fed dutaxat ratioe dif fert.(Eius aute partis qua? rationis expers).Intelligitvegetabile &fentiente, vtraq, enim jppria ratioe caret ,vt diximus,(Vna eft pars)Vegetabilis.( Atq; adeo in foetibus).In foetibus no modo vegetabilis,veru etia fenties,atq-, In- telliges anima eft,vt antea diximusrvegetabilis tamen in eis magis viget 3 aliar funt quafi fomnb ; c6iopita?.In j>fedis etia,ideft adultis eade eft, quanqua no ita,vt in embryonib.& pueris,cofpicua fit. Audio enim qua? 1 iftis viget 3 fub fenfum magis cadit,quamNutritio,qu5 fola i adultis manet. Porro Audione iviuete,aliquado ceuare(6Vvt aiut poft annu 30.) Arift.i.de ortu &int.li.cot. 4i.madauit:Ahrix vero vis nuqua otio ^fruitur.Quo etia argumeto Philop. x.de an. 47. Alente Augenteq; faiiultate, no vna prorfus & eadem effe aflfir- mabat.Huc verba ilia noftri cot^fpedant , IvKoyeoJ^ov yap  akkI/ju 7/vpropriuHominisquatenushomo eft opus cenferi de- bet >fuperius diximus:Nucvero ab Arift.eo etia argumeto ftabilitur^Horao dum dorrait non agit prout Homo eft , imo eo tempore nil differt a Planta: aaiii. Digitized by Google fcoo ETHICORVM Atqui in fomno vegctabilis anims opus quammaxime fertict: colle&u! naii- queinteriuseo tempore calor,quo vt inftrumento Anima vtitur , melius concoquit 3 vnde &:melior alimenti appofitio,affi#io 3 afsimilatio 3 tande'mque largior nutricatio fequitur.Quocirca vrfi & glires per fomnum maxime pin guefcunt : Sed quorfum alias Beftias in medium addiicere ? Monachi fatis id nos docet.Haec medici diligentius.Ex his illud tritii fermone prouerbiujn- terBeatos&Miferos dimidiavita? parte nihil intereffe.Vnde&illud fluxit,Du dormiuntjDo&us ab indofto nihil differ t.Foelicitas enim perfedtioq; omnis, 3c omneboniiviri probi,&quo ab improbo differtjinjipfamet a&ione 5 qua? in vigiliaperficitur 3 n6 in ocio 3c fomno^cofiftit. Dormientes igitur nihilo plus haberevidetur,qua Miferi. Quod vt vulgo di&um, htcaffertur ad probandii vegetabilis anima? funftione,hominis qua homo eft no effepropria.Id tame no vndequaq; probabile eft.(S6nus enim animi rcquies).Cur ex parte veru, 3c ex parte falfum fit>quod di&u eft,deDormiente 3c Mifero,caufa hie affer- tur.Eft(inquit)SomnusAnima? cefTatio 3 vacatioq, 3 ab opere illovidelicet 3 quo homo bonus vol malus dicitur : neque enim,fiquis cibummale concoquit^id- eo malus eft:aut fi bene 3 propterea bonus 3c foelix cenfetur. Non ergo omnia anima? principia in fomno quiefcunt, tv 077^ enim,& to juvhtikov in cordc neque ceflant neque fomno impediuntur 3 aut intercipiuntur. Viuimus & a- limur certe in fomno: Animales item fpiritus continenter mouentur , vnde & fomnia prodeunt.Quamuis autem in fomno quod ad fomnum attinet, Bo- nus a Malo 3 & Foelix a Mifero non diftinguatur, tamen eft aliquid, quo eo e- tiam tempore 3 quid inter eos interfit 3 difcernere ac iudicare pofsimus:fomnia nempe 3 cma? bonorum meliora funt, quam quorumlibet aliorum . Pro qua re fciendum eft,nihil aliud efTe Somniura quam Phantafma quod in fomno cer- nitur :Phantafma inquam,quoniam inAefth^teriis fenfuura noftris 3 dum vigi lamus a rebus externis~infculpuntuir 3 3c quafi in tabella quadam depiguntur imagines rerum externarum:Quarum imaginum 3 qua?dam illefa? atque Inte- gra? prout imprefT? fuerant 3 manent perfeuerantque: quaedam ver 6 contur- bantur 3c confunduntunplerf que etiam paulattm obliterantur 3 & tandem pc nitus euanefcunt.Qua? igitur reftant > vel plane integrae imagines ,-vel pau- Ijim oflfufcata? 5 Somni tempore 3 dum nepe ipiritus animales & vitales mouen tur 3 vaporefq; a ccrebro ad cor deuoluuntur applicata? 7c*  a rebus magis honeftis 3c iuftis 3 quibusvigilantes dele&antur 3 defumptafunt,vnde &magis quoque honefta fomnia iifdem offeruntur . : (vyts7Sv */j>^finr) 5 Phantafmata qua?da.('?> W* ouKpoy): nequeenim diu{Iurant.(conclu(ifed efiam rationem non audit,tranfit ad fentientem qua? Sdpfa vacat quidenx ratione, cius tamen compos euadere poteft,cum Appetitum comitem nabeat, yt antea diximus.Hanc partem qua? veluti media inter Ve getabilem & Rationem in- tercedit,conat ur quafi digito ab aliis diftinftam monfftrare,cum Continerttis & Incontinentis dtuerfara conditionem proponit . De his memini me fupe- riuscapite tertio ex Ariftotele feptimo Ethicorum dixifle, quare non eft mod pluribus in pra?fentia eorum naturamperfequar . Illud nunc monuiuY at efto>tam in Cotinente quam in Incontinente, Appetitum &Rationem in- ter fe digladiantes animaduerti: quanquam in illo Appetitus adhuc non U- bens,& repugnans vincatur virtutiqueobediat>in hoc vero ratio fana quide fedimbecillior 3 vehementi Appetitionis infultude gradu deiijeiatur . Vide igitur iam,in vtroque incolume ac re&um efle Rationis judicium ,-fed in v- no,Appetitum quantumuis contumacem Rationi tandem obfequi , in ajte- roautem Rationem, infirmiorem profternere ac vi&orem efle: vnde hac pugna,facultatum iftarum anima? diuerfa natura confoicuafit . Ca?terum pugnaha?c quae in continente &incontinehte fpe&atur,fimilitudinepartium refolutarum in corpore animati,a Philofopho illuftratur : qua? aided nota *ft vt nonegeat interpretatione-.Dicaitius tamen tionnulUdeea,Vt Tbfeim%fpe- cistim.(Planeenim vt in corpore). Partes Corporis Pifalyii, velTremore affc#as,deprauatum atque incertum motum habere perfpicuum eft :Facultas i Digiti zed by G00gle xoz ITHICORVM enim quap membrum mouereautattollere vult>ii^beciIHorftjqiiarcGraul- . tas membrieirefiilk.QuofitjVt membrum hue arque lllucinfitapotiusgra- uitate delabatur, aut deorfura,quafitemerekliftrahatur,quam, vel in fublime attolIatur,vel re&a feratur. Valde itaque miror,cur Lambinus Streba?um non probet>qui illudrtrapAptpitityov ita vertit,Qupd prater volutatemfertur.Mo- tus nanque ifti deprauati membra quibus accidunt, praeter vbluntatem con- cutiunt.(Quod quomodo ab ea diuerfum fit).Quodam alio loco horum com mentariorumdixifle me recordor>Appetitum & Rationem,ex diuerfo pror- fus gendre effe perip&teticis videri : Siquidem illehuic fa?penumero refiftit: Quod alioquih mirum videretur,cum qua? pro materia,alicui forma? fubfter nuntur, (vt Appetitus Mentifubfternitur) nunquam itU repugnare foleant, vt corpus anima?>ahima vegetabilis fenfui,ignis Ieuitati,terra grauitati, non refiftit.(Vtrofortiactemperante).Dehifcequoquemenonnihil&quantum ad praefentem locum illuftrandumfateflepofsit , alibi in hoclibromedi- xiffefcio. Apparct ergo vim rationis expertem,duplicem efle: V- nam ad ftirpes proprie percinentem , nulla ex parte ratio- nis parcicipcm: Alteram concupifcentem & omnino ap- petentem,aliqua ex parte ratione preditam, quatenus vi- delicet ei paret, atqueobtemperat.(Atque ita fane ali- quem dicimus'habere rationem patris & Amicorum) no** autem vtrerum Mathematicarum . Rationi enimquo- dammodo parere , animi parte rationis experte , cum ad- monitio, tumomnis reprehenfio, atq; exhortatio indicat. Qu6dfiFatendumft, hancvim ratione quoque eflepras- ditam,duplex erit animi vis rationis particeps : altera pro- prie>& vt habens earn in fe ipfa,altera veluti filius , qui pa- tri obedit. . Qua? deduplici parte anima? rationis experte,quarumtamenvna parti- ceps rationis euadere queat, initio cotextus repetuntur, pro conclufione eo- . rum qua? proxime expofita fuere,habenda funt. Qua? etiam fimilitudine alte raadniodumperfpicuadeclaratur,pofteaver6 fignoquodammagis ftabili- tur^SimiUtudo^ftaPatre&FilioitemabAmicitia & difciplinis defumpta: Quemadmodum enim Filius dicitur rationem patris habere, & amicus ami- ci,no quia ratio patris infit in filio,aut amici in amico,aut quia filius ratione cur pater fie agat,vel amicus cur aliquid agat amicus,redderevaleat(quorao do rerum mathematicarum caufas & rationes animus aofter in fefe contine- re Digiti zed by G00gle LIBER I. roj re dicitur) Sed quia fequuntur, quocunque voluntas Patris & Amici clamat: idefteorumrationiobtemperant. HaecEuftratius:&re&e,quanquam ob- fcurius ibi.Illic ratio>curam & obedientiam , in mathematicfs vero cogni- c t tionem & caufam fignificat 5 qu6d aliquid alicui infit.Signum eft, a reprehen- cc fionibus,monitis,pra?ceptionibus, obiungationibufq*, defumptum,ea nanque fpe ifta adhibeturvt homines a deteriorib.ad meliora reuocetur,ideft,vt pars ilia hominis qua? a xatione deuia eft , Rationi obediens reddatur . Caeterum quid Adrnonitio fit, qua? inter aequales locum habet , quid item Reprehenfio qua? in inferiores nobis conuenit,quid tandem Exhortatio,qux tarn ad fupe- riores & ineriores,quam ad a>quales*refpicere apte poteft , declarat Euftra- tius in fuis Commentariis : tu vero confule libellum Plutarchi De dignotio- ne Adulatoris & Amici,ex quo multa pra?cepta,mukasque circunftantias^re- prehendendi,.obiurgandi admonendique , vtiles ac fcitu dignaS haurire po-' teris.In poftremacontextus parte,Ex fuperiori conclufione , altera extundi- tur : Nam quemadmodum duplex anima eft rationis expers , quarum tamen vna rationis aliquomodo particeps euadere poteft : fie duplex anima rationis particeps ftatuenda erit,quarum altera in fefe rationem gerit inclufam 3 imo  & antea me nonnihil egiffe memini; Devirtutibus itemmorum fatis pro hoc loco diximus , & dicemus etiam copiofius initio fequentis libri . Virtutes au- tem Mentis , non effe virtutes Moris hoc loco , difcrimine appellatio- ; nis deckraur rquanquam vtra?que virtutis nomine appellentur. ( In Men- te &Ratfone. ) Enumerantur virtutes Mentis tametfi non omnes , fed pra?- cipua? , Sapientia , Intelligentia , Prudentia . Miror eurnonnullis vox iUa^W/y'Sagadtatem fignificet  &>ftenpotiu5 intelhgentiam :  perfe* &e cognofcimus, Animaduerte, Virtutes moris in appetence quidcra anima, fedemnabere,Prudentiam autem in Mcnte,vt non femel diximus: Virtutes ta men moris nihil aliud effe quam Mentis & Ration is quafi formam& vefti- giuroquoddamalte in Appctente anima impreffum . Prudens autem Mens dicitur % cum vt agat  ad Conformandum 8c dirigendiun Appetitum fe conuertif *Qnare virtus Moris erit Prudentia qu$dam in Appetitu, aut Pru- dentia qmedam quam fequitur libenter atque admittit Appetitus . Decla- ro:In omni virtute medium eft deligendum,non nimium,non parum.Quenv* admodum enim moderate exercitationes,moderatus cibus,& potus , bonam valetudinem efftciunt,augent>tuentur, contra vero,immoderatae exercitatio nes,poculenta&efculentacopiofms aut parcius exhibita, valetudinem mi- nuunt atque offendunt : fie mediocritas qua?dam in a&ionibus, virtutes pa* rit atque conferuat. Fugere omnia 8c extimefcere, & minima quaque re vifa & percepta tremere,fimiliter aute ad omnia periculapnecipitem ruere,For- titudini obeft,quam fynceram & integram confequemur , ii quando,& qua- tenus,& quomodo oportet fidamus,atque fi quando 8c quateuus,& quomodo oportet>metuamus. Ariftoteles x.Ethicorum capite fecudo.Carterum hoc Mc dium in quo virtus con(iftit>non nifi ratione bene cogitata prudentisviri prae fcriptum effe debet : quam re&am Rationem , prudentiam appellamus. H#c eft ilia virtus qua? adco propria humana? mentis eft> vt quicunque ea careant* fpecie tantum 8c forma homines dici mereantur,cum natura animoque , aut voluptatibus,aut propriis vita? commodis tantum dediti,pro Beftiis 8c Plan* tis cenfendi fint.Quod fignificarunt,veteres Philofophi,vt Pythagorei,cum Metamorphofes illas Hominum nobis propofuerunt . Agnofcendum eft iani tandem,ar&ifsimum vinculum quod inter virtutes morales , 8c prudentiam intercedit>de quo nos antea>& Ariftoteles tf.Ethic.capite 13.& cuius gratia de prudentia longior difceptatio quamdereliquis Mentis virtutibus a Morali mftituta fit, ( Nam cum de moribus alicuius) . Aliud afferet difcrimen quod naturam rei magis attingit fequenti libro: hoc quod in praefentia proponitur cam habet vim:Nam cum volumus aliquem ob mores fuos laudare,non ilium Sapientem,aut Intelligentem appellamus,fedClementem,vel Temperatem: Quare no funt virtutes mentis idem quod virtutes quae a more 8c confuetudi nequaacquirunturfumunt fuam denominationem , quanuis tamillaequim ifta? virtutes dici pofsint,ac debeant:Quod probatur,quiaSapientem propter eius habitum,non minus quam Fortem , aut Temperantem propter habitum adeptumlaudamus: Atquilauscommuniter acceptavirtutum eft,vt fupe- rius pofiiimus-.Quare virtutis nomen,latius nempe fumptum,Mentis quoque habkibus conueniet.Sed pluradeharum virtutum difcrimine,denominatio- neque in fe,cundo 8c fexto huius philofophia? libris,difputanda funt:quare vt omnia fuo loco pertra&entur,Finem prim* huic parti noftrorumcomm^ta- riorum imponemus ,Deo. Opt. Max. Domino & Patri noftro gratias agentes, eundc'mq; qui Mentis & Rationis aoftrae Dux eft obfecrates,vc noftr* nobili mis & pr*ftatia?,qua toti ab illo accepimus^nemores cotineter nos reddat, vt Digiti zed by G00gle LIBER i: ioj Vt vigilantes & nos ipfosfpedates,tam clarum nature noflra lumen fomno & ocio extingui non patiamur: Efficiat quo que, vt irraticnalibus affeftioni- bus iam tandem perpurgati > Foelicitatem lllamvere politicam 3 confequi valeamus>quam nobis vnigeriitus eius Filius & praceptor nofler IefusCbri* ftus>in bac vitapropofuit. Vt videlicet pie.cafte rejigiofe'que viuamus 5 fra- tribufque noftris benigne femper faciamus , quibufewh tandem Joelkitate fempiterna , ac beatitudineccelcfti*per eundemChriftumift altera vita- perfruamur. FINIS COMMENTARJORVM IN PRIMVM LlBRVMi ETHICORVM, Digiti zed by G00gle INDEX IN COMMENTARIOS PKIMI LlBXlI ETHICORVM Anllotelis. Numems paginam Indicat. Accidentia non funt fimpliciter ** cntia 0j Accidentia omnia,exceptaQuantita- te,in fui definitions lubiettum ac- cipiunt ioj Sub A&ione qua?na caderedicatur z A&io praeftat facultati xj,& 69 A&io quomodo dicaturverfari in fin gularibus. 96 A&iohonefta dicitur,vel fimplici- ter,vel ex pofitione 13* A&iones ex virtute debet efficifpo- te 140 A&iones exvirtute quomodo fint diu turniores & frequetiores fcientiis 17* vbi reprehenditur opinio no- nullorum Adamantis natura 178 Admiratiodicitimperfe&ionem n in quibus laudabilis fit ibid. AequiuQCorum diftin&io $3 Aetatem perfe&am quam exigat Ari ftoles in Foelicitate 116.117 Affe&io quid fit Stoicis 133 Affe&ionum numerus 63 Alexander reprehenditur %6 Amicitia? duplex fpecies 81 Amicitia cur Politico expetenda , & 5[uasobcaufasi45.i46 CurinFoe- icitate requiratur ibid. Amicitia dici poteft Bonum internu, & externum 130 Amicitia plebeiorum hominum non eft fpernetuUjfed non multifacie- da 150 Amicos improbos ne habeamus,quid agendum t; Amor duplex 1 j^ Amor non eft Appetitus , vt quidam dicunt \& Amor non eft femperpr&fentium 138.13? Amor cuiufcuiufq; , primum eft pto priarumrerum 181 Analoga quae dicantur ^3.^4. Eorura natura explicatur ibid. Anaxagora?Clazomenifententia de foelicitate p Angeli nullam aliam habent affeftio nem praeter Amorem 139 Angeli an fint Foelices.dubitatur , 8c ibluitur i^ 9 Anima vegetabilis voluptate & dolo re caret & Anima rationis particeps duplex in homine 109.110 Anima? diftindionon eodem pror- fus modoa Morali quo a Phyfico confideratur no Anima praeftat corpori in homine,vt dominus feruo 117 Anima hominis eft immortalis ex fententiaArift.i^ &multiplica ta numero hominum ibid. Animi noilri diuifio % etKu^ro^g7Syprincipiorii opinio quo- run dam damnata $4.7$ Avriti&m, Sroicorum falfa 131 Appetibile nihil eft nifi ob fimilitudi nem diuinae bonitatis 19 Appetitio differt ab affe#ione $3 Amicitia? efficacia quomodo perti- Appetit? vox quid fignificetvulgozo neat ad mortuos 18* Appetitus & fenfus quo modo diffe- rant Digiti zed by G00gle I N D rantapudmoralem no Appetitus duplex in homine } cui ref- pondet ratio duplex *4$ %ft?or 79 quid Arift otel i fit ioi Arift. locus in prima Magnorum Mo raliuracap.ii.delaratus 33 Arift. in moralibus de Ideis Diale&i- cedifputat 84 Arift. m os in definiendo 11? Arift.argumentatur plerunque ex eo quod to &\mv i&, & concludit quod ipfefentit 161 Arift. pie fentit de Animorum nume ro 167 Ars quid., z Ars quid fit 14 Ars quoraodo proprie diftinguatur a prudentia 3 Ars non efficit fuum fubie&um r 6 Ars communiter fumpta, quid figni- ficet 15 Artes aliqu confultatione egent z& Artesfuam habent praxim &.iuam theoriam , omnia tamenadadio-* nem referunt 26 Artifexquomodopofstt efficerefuu fubie&um 7 Artium condufio eft opus 5 Allium inuentor & (adiutor Tempus 119.no B T^Enefacere poffe eft fuauifsimum & & optabilifsimum 119 Brantis fententia de Foelicitate 130 Bona corporis funt bona Fortune, quamuis proprie dicantur bona Naturae 119.130 Bona externa cur dicantur Facilita- tes 14? Bonaexterna,&Bona corporis,quo- modo differant refpeau Foelici- tati$ 148 Boni natura declaratur 8? Boni ratio eft efle appetihile, & quo,  X. modo id fit verum 10 Bonis externis minium abundare ma lumeft 100. 101 Bonorumdiftin&io $9 examipatur 909\ Bonorum diuifio Stoicis 131 Bonorumdmifio qiuedam ex priori Eudem. 74 Bonum quid fit 17 Bonum mentis, eft Verum 17 Bonum quoddampeculiare vnicuiq^ fpeciei propofitum eft 19 Bonu quo latius paret eo diuinius 37 Bonum non dicitur melius ob diutur nitatem 88 (hvtevliKn pars animi noftri qua?nam dicatur 1 Bruta non funt foeliciav 164 n C K^ Ardanus reprehenditur n* Cafus 151 Caufa per accides efficies qnid fit 15& Cauflaru efficietiu prim&diuifio 152. Chameleon quod & quale animal fit 169 Chriftiani quid /entire debeant de prouidentiaDei i$tf Cicero rep rehenditur iff Ciuitas a Gente quomodo differat 37 Ciuitas pra?ftat cuiuis focietati 37 Commentari Mortem, quid fit 71 Communis confenfus, probat proba biliter 134 Confiliu capere & confultare quo- modo differant. 16 Contt mplatio non eft Temper a&io- nis gratia 11 Continens & incontinens qui fint 47 Corpus fuum affligere ftultitia eft 104 .10? D -ptEfinitio quid fit 48 eiusfpecies Defi-, Digiti zed by G00gle INDEX, Definitio CaufaKs vocata nunquam fere fola profertur 1x8.119 Derinitionis vera? raunera ijj Democritus, cftm fibi oculos eruic ftultifsimus fuit 10$ Demon ft ratio quia quot modis con- ficiatur 53 Demon itrationum tres fpecies. ft Deus an fit Foelix dubitatur &ftatui- tur 159 Deus eft caufa eflficiens &finalis om- nium rerum 18 Deus quomodo appetatur ab omni- bus 18 Deus in omnibus rebus eft 10.11 Deus quomodo fit proprium cuiufq, rei bonum > & commune omnium  .  " Deus & Naturanil fruftra agunt jx Deus quomodo nobifcum amicitiam contrahat 15^.1^7 Deus quomodo fe nobis largiatur if* Deum quomodo affefti intelligere . pofsimus 157 Deus immittit nobis foelicitatem,fed per difciplinam &exercitationem noftram 158.159^ Diale&ica? rationes quomodo dican turconfirmare 118 Diale&icis rationibus quot modis,& quandovtatur Arift. 117.118 Diuifio librorum Ethicorum 11 Diuifio philofophia? moralis 7.8 Diuites plurimi, Doftores minimi fiunt a mercatorib.adulteririis 7$ Diuites quos non cenfet Cyrus 175 Diuitia? cur expetantur 71 Diuitiarum acquifitio quotuplex 73 Diuturnitasnilconfert ad rationem boni 88 Diuturnitasperfe&ionemdicit. 117 Doftrina quid fit 154 Do-& curlaborentineo af- fequendo io Homines apti & inepti ad virtutes &fcientias quibus figais cogno- fcantur $8 Hominis opus propriiim inueftiga- tur&proponitur 107 Homines efficiuntur probitribus re bos a^4 Hominum,prout advirtuteS &fcie- tias fe habent,tria genera 57.5$ Hominum mutationes in varias bru- torum formas ab Antiquis Philo- fophis jppofitae quid fignificet 1.04 Honeftum quid fit 140. 141. in quo differ at a pulchro,&abvt 111140.141 Honeftti quid proprie fit 14c. 141 Honefta &Iufta funt anatura , & quomodo 40.41 Honor quid fit if .47.eius fpeties ib. Honor non haeret in nobis 6? Honor honorato plus affert quam iionoranti 4% Honor res inftdbilis 64 Honor eft virtutis premium ontanus laudatur n 7 jofitionumnatura,&diftinaio m pfzx\% quid fit , ^f&lta* voce abutitur Ariftotelis a. 13. ^fitaam cognitum quod fit i^ri fici P e$ q u ales efle debeant ^^^incipia quibusdemoftrando vti * ,nur duphcis generis funt n r ,- r cipia quamam probari pofsint * **3 . ^^cipjaquotmodis probentur nt (, r rcipjapofut dici definitiones n$ iytrttdetita eft virtus mentis ik * tinman pra>ft e tvirtuti morali p r uaeot.aan pr^ftet Sapientie to.ti prua^ptis&vtrtutum morallfi ar- ^irsunum vinculum i04 Pi - U aetia egetvirtutibus moralibus Pru^""^ *ci Putct* err } mt ad re 44 S> am dignitatem a /l l h ?um quid'nt , ebant 'f PU S^rata 1 Bono *^- q uomodo Pul^^ d  ^^dPcelicitate^ jj r itudregequa?rre,fol.5^. lin.5. natunt,lege,oatent. ii&Hnw. mt* 7vwStfw,lege\i5mT77WffBtf,pag.ii5.1in.vlt, pcapftantior, eft, lege, pra?ftan- mor eft. 1 j8. lin.5. virtutis atfio, lege, habetur, 158. lin.*. w/w,lege  pag. 1sr.lin.a41-. Digiti zed by G00gle f^* **.- ' -f -**-t *** * Digiti zed by G00gle [Mi y* Digiti zed by G00gle ws ^ am Digiti zed by G00gle