Grice e Sanseverino: la ragione conversazionale del segno
naturale -- la logica scolastica -- filosofia
campanese -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Napoli). Filosofo napoletano. Filosofo campanese.
Filosofo italiano. Napoli, Campania. Considerato uno fra i massimi precursori
del neo-tomismo (AQUINO, si veda). Si trasfere a Nola per frequentare la scuola
dove suo zio è rettore. Studia filosofia con l'intento di confrontare i vari
sistemi filosofici, fra cui gode particolare credito in Italia, all'epoca,
quello razionalista. Lo studio comparato dei vari sistemi gli permite una
conoscenza più approfondita della scolastica, soprattutto d’AQUINO, e del
legame intimo tra la scolastica e la [atristica. Restaura la filosofia
scolastica. Insegna a Napoli. Venne incaricato da Ferdinando II di preparare un
manuale ufficiale per le scuole del regno delle due Sicilie. Scrive allo scopo
il manuale "I principali sistemi della filosofia del criterio”. Profondo
conoscitore di AQUINO da alle stampe interessanti saggi sui filosofi moderni. Inizia
ad occuparsi più specificamente di AQUINO con “L’origine del potere e il
diritto di resistenza, cui fa seguito “In difesa dell'angeologia contro i
sofismi”. Esce il ponderoso “I principali sistemi della filosofia del criterio”
un'ampia e dottissima disquisizione sulla filosofia illuminista e su quella a
lui contemporanea -- fra cui quella dello stesso GIOBERTI -- confutata sulla
base della logica. Il suo capolavoro. Si tratta del celebre saggio, “Philosophia
antiqua” che ha per oggetto la storia della logica. “In compendium redacta ad
usum scholarum clericalium. Venne pubblicata a Napoli “Elementa”, “Antropologia”,
“Teologia. Altre saggi: “Sopra alcune
questioni le più importanti della filosofia” (Napoli); “Il razionalismo”
(Napoli); “I razionalisti” (Napoli); “L'origine del potere e il diritto di resistenza,
(Napoli, Giannini); “In difesa dell'angeologia contro i sofismi” (Napoli,
Manfredi); “Elementa philosophiae theoreticae” (Napoli, Manfredi); “Philosophia
antiqua” (Napoli, Manfredi); “Institutiones seu Elementa philosophiae antiquae”
(Napoli, Manfredi); “In compendium redacta ad usum scholarum” (Napoli,
Manfredi); “Le dottrine de' filosofi antichi” (Napoli); Dovere, Tentativo di
ricostruzione, in Doctor communis, P. Naddeo, Le origini del aquinismo” (Società
italiana, Torino); Orlando, Aquino a Napoli e S., in Asprenas, Orlando, Vita e
opere di S. secondo i documenti, in Aquinas, Orlando, L'Accademia d’Aquino a
Napoli, storia e filosofia, in Saggi sulla rinascita d’Aquino, Roma, Ed.
Pontificia Accademia teologica romana, Matarazzo, Per una rivoluzione del cuore.
La visione dell'umano in Leopardi nella lettura critica di S. tra antropologia
e istanze pastorali (Polidoro, Napoli). Dizionario biografico degl’italiani,
Istituto dell'Enciclopedia Italiana. •M
*• , Wm .^ *«H Ex
Xxbjris ^&txxhxxx (Earrrkt^
.v.?-' &41. ^3$,
7 I PHILOSOPHIAE CHRISTIANAE
CVM ANTIQVA ET
NOVA COMPARATAE CAIETANI
CAN. SANSEVERINO COMPENDIVM
OPERA ET STVDIO
NVNTII CAN. SIGNORIELLO
LVCVBRATVM ad usum
Scholarum Clericalium Consentaneum
est, ut ancillae
quaetlam Reginae serviant.
Hanc igitur assumere
doctrinam non pigeat,
quae veritati famulatur.
S. Ioann. Damasc.
Dialect. c. 1. EDITIO
VII IVOVISSIMA LOCVPLETIOR ATQVE
EMENDATIOR VOL. I.
NEAPOLI MDCCCLXXXIV APVD
OFFICINAM BIBLIOTHECAE CATHOLICAE
SCRIPTORVM in Via
TuIgO
SAH-GlOTA.NNI-MAGGIORE-Pttl"«ATEt.I.I aedibus Fibrenianis 1 Huius Operis
ius proprietatis in
Leguni tutela est
NEAPOLI TTPIS FRATR. MA.NFREDI
in Yia yulgo
Sannicandro PHILOSOPHIAE ALVMNIS EDIT0RES
Lhristianae Philosophiae Compendium
hisce duobus voluminibus
inclusum idem est,
quod, Episcopis et
quamplurimis doctis viris
suasoribus, Caietanus Sanse-
verino,principisEcclesiae
neapolitanae Canonicus, per-
ficiendum susceperat. Sane,
postquam is edidit
priora volumina percelebris
illius operis, cui
titulus: Philoso- phia
christiana cum cmtiqua
et nova comparata,
ac in studiosorum
adolescentium utilitatem, in
quam revera omne
suum otium contulit,
Elementa seu Institutiones
Philosophiae christianae condere
aggressus est, omnes
ferme Neapolis atque
Siciliae sacrorum Antistites
hor- tatores habuit,
ut quamprimum, et,
qua pollebat, dili-
gentia, philosophicas Institutiones
tam docte ac
elegan- ter exarari
susceptas in compendium
redigeret. Elementa quidem
ampla et erudita
forma, qua nunc
(4 voll.) gaudent,
haud illi brevitati
consulunt, quae necessaria
est, ut unius
anni curriculo adolescentibus tradantur.
At iuvenes in
sortem Domini vocati,
nisi e fontibus
sanctorum Patrum et
Scholasticorum Docto- rum
prima philosophiae rudimenta
hauriant, impares prorsus
sunt, qui naviter
studeant dogmaticae theolo-
giae ceterisque sacris
disciplinis, tali amico
foedere philosophicis consociatis,
ut philosophia theologiae
an- cilla iure
meritoque appelletur et
sit. Accedit, quod
iis, qui ecclesiasticae militiae
nomen dederunt, opus
est philosophandi norma
latine exarata, praeambula
ad sa- cras
scientias, hac praesertim
tempestate, qua prote-
stantium placita, per
studiorum universitates, lycea,
scholas pervadentia, latinum
sermonem ab omni,
etiam sacrae, disciplinae
institutione cogunt exsulare.
Haec omnia animo
reputans amantissimus ille
studio- sae iuventutis
Caietanus Sanseverino,Nuntio Signoriel-
lo, tunc in
archiepiscopali neapolitano Iyceo
logicae et metaphysicae
antecessori suorumque studiorum
ac elu- cubrationum
constantissimo conlegae, ac
postea Gano- nicatu
in eadem Metropolitana
Ecclesia adaucto, pro-
vinciam demandavit eiusmodi
Compendium exscribendi ex
his, quae fusius
in inchoatis voluminibus
ab iis per-
tractabantur. Utinam potuisset
opus suum, tam
bene inceptum, absolutum
conspicere ! Verum,
ex quo tem-
pore Deus solertem
sui administrum e
terra sustulit, fidissimus
eius adiutor, Nuntius
Signoriello, nec labo-
ri, nec industriae
parcens, Philosophiae Christianae
institutionis compendium eo
perfectionisj adducere ni-
sus est, ut
non modo famae
consuleret primi sui
Aucto- ris, verum etiam
esset philosophiae alumnis
perquam accommodatum. Totum
igitur opus in
duo volumina dispescitur,
quo- rum unum
subiectivas philosophiae theoreticae
partes, alterum obiectivas
refert. Quae secundum
Scholastico- rum, in
primisque sancti Thomae
argumentationes e- —
V — r
olvuntur, ita tamen
ut hae ex
iis, quae a
Patribus dis- )utata
f uere, obfirmentur, atque
inde recentium philo-
jophorum errores refellantur.
Iam in Scholae
doctrina pertractanda, consulto
nulla ilicuius momenti
theoria tacita praeteritur,
tum quia lisciplinas,
maxime philosophicas, ea
tantum lege in
x)mpendium colligere licet,
ut in levem
non desinant ;ermonem,
tum quia, si
Philosophiae scholasticae in-
■rtauratio idcirco hac
nostra aetate maximopere
com- nendatur, ut
contra insolentem, lubricamque
philoso- Dhandi rationem
veluti aggerem struat,
integra pro- 'ecto,
et absoluta perspiciatur
oportet. Neque inde in lifllcultatum
laqueos iuvenes inducuntur,
immo vero atior
eis ad scientiae
adeptionem via sternitur;
siqui- lem ea
est Philosophiae scholasticae
indoles, ut unum
>ius pronuntiatum alterius
explicationi inserviat , et
:ere nullum existat,
quod metaphysicis, et
theologicis iogmatibus explanandis
magno usui non
sit. Porro Philosophiae
Christianae Compendium hac
di- jestum ratione
iuvenibus edocendis apprime
idoneum lestimatum fuisse
illud minime obscurum
indicium est, luod
in plerisque non
solum Italiae, sed
etiam Ger- naniae,
Galliae, Belgii, Hispaniae,
et Americae Scho-
is adhibitum iam
fuerit, adeo ut
eius sex, brevi
tem- )oris intervallo
interiecto, satis copiosae
editiones ex- laustae
sint. At vero
Compendium istud , philosophiae
tantum heoreticae partes
complectens, tractationem philoso-
)hiae moralis, quae
hac praesertim aetate
maximi mo- tienti
est, adhuc desiderandam
relinquebat. Hinc ut
nstitutiones, quae philosophicam scientiam
ex toto —
VI — exhiberent,
proderemus, scholarum clericalium
prae- ceptores nobis
institerunt. Ad iuvenum
igitur commodum, atque
religionis et scientiae
augmentum contendentes, bac
septima edi- tione,
quae tum ob
varias emendationes, tum
ob quae- dam
additamenta, tum ob
clariorem, qua nonnulli
ar- ticuli explicantur,
methodum superioribus praestat,
Compendium nitidis typis
excudendum iterum curavi-
mus. Quod procul
dubio, ob Ethicae
elementa ei adne-
xa, ab eodem
peritissimo antecessore Nuntio
Signo- riello elaborata
ac tomis duobus
comprehensa, quae- que
tertia iam editione
gaudent, et eamdem
, ac in
illo, disciplinae rationem
praeseferunt, nostrique A- quinatis doctrinam
adversus
veteres,recentioresque er- rores
evol\untyPhilosophiae
Christianaelnstitutiones ad fastigium
perducere nobis videtur,
et communi expe-
ctationi satisfacere. Neapoli
die Sancto Hieronymo
Doctori dicato an.
MDCGCLXXXIV. M 0
N I T
V M Utatim
ac, quae diu
ab omnibus concupita,
et exoptata fuere,
tum Philosophia Christiana
cum antiqua et
nova comparata ,
tum Ele- menta
seu Institutiones, et
Gompendium eiusdem Philosophiae
Chri- stianae, Caietani
Sanseverino ac Nuntii
Signoriello nominibus in-
scripta, in publicum
prodiere, omnes qui
scientiarum periti haben-
tur et sunt,
et Auctorum in
illis conficiendis diligentiam,
et sum- mum
iuvenes veras disciplinas
docendi studium mirari
coepere. Exinde gratulationes
factae, laudes tributae;
quarum quanta ad
ipsum Sanseverino, cum
adhuc in vivis
ageret, nec non
Signoriello conlegae, copia
pervenerit, vel ex una ephemeride
neapolitana La Scienza
e la Fede
abunde colligi potest.
At licet haec
magni facienda sint,
laus enim fuit
quae ab iis
pro- ficiscitur, qui in magna
laude vixerunt; maximi
tamen ducenda illa,
quae nulli unquam
fuitsecunda, utpote a
prima Sede tributa,
quaque revera summa
immortalis PIUS IX
P. M., literis
losepho Sanseve- rino
datis, volumina Philosophiae
Sanctitati Suae offerenti,
Caie- tani Sanseverino,
quem S. S.
magno aureo numismate
iam donave- rat,
atque Nuntii Signoriello
memoriam cumulabat. Ambigere
itaque haud fas
est lectores hanc
non esse commendationem vulgarem,
si literas a
Pontifice Maximo datas
hic, post nuncupatoriam
episto- lam, exscribimus:
SANCTISSIMO DOMINO NOSTRO
PIO PAPAE IX
BEATISSIME PATER Homam
Vuae ad sanctos
Pedes Tuos sisto
volumina, multis abhinc
annis Tibiperquam humillime
offerre cupiebat Caietanus
Sanseverino, Me- tropolitanac
Neapolitanae Ecclesiae Canonicus,
ac mei amatissimus
patruus. Ille scilicet
sacerdotio vix initiatus,
cum philosophicas di-
sciphnas ad suos
puriores fontes revocandas
esse intelligeret, nec
la- bori nec
industriae pepercit, ut qua voce,
qua scriptis iuvenes
prae- sertim in
sortem Domini vocatos
christianae philosophiae placitis
im- bueret. Hinc
neapolitani Archiepiscopalis Lycei
antesessor renuntia- —
VIII — tus
in cathedra Logicae
et Metaphysicae, et
postea Ethices professor
suffectus in regia
studiorum Universitate Neapoli
constitutus, ac re-
galis Bibliothecae Borbonicae
Scriptor adscitus, totus
in eo fuit,
ut experimento probaret
Sanctorum Ecclesiae Patrum,
et Scholae Docto-
rum, praecipue autem
Divi Thomae Aquinatis,
philosophiam omni veteri
novoque philosophorum systemati
longe praestare. Mitto
labo- res ab
eo exantlatos ad
opus conscribendum, cui
nomen Philosophia Christiana,
quod prodiit nondum
absolutum, ceterosque libros
ad rectam huius
scientiae instaurationem, quos
ipse composuit. Unum
ipsi in votis
erat, totis viribus
doctrinam propugnare, quam
Aposto- lica Sedes
semper tradidit, hominis
rationem in philosophicis
disqui- sitionibus ancillam
fidei esse; necnon
seipsum suaque omnia
scripta Tibi, BEATISSIME
PATEB, Tuoque irreformabili
iudicio prompte libenterque
subiicere. Verum quod
patruus morte inopinata
praeventus absolvere nequi-
vit, eius fratris
filius, minimus inter
Neapolitani Cleri Presbyteros,
audet implere, Tua
summa benignitate confisus.
Quae autem in
opere Philosophia Christiana
inscripto desiderabantur, magna
ex parte praestitit
Nuntius Signoriello, presbyter,
et Gaietani Sanseverino
in cathedra Logicae
ac Metaphysicae Neapolitani
Archiepiscopalis Lycei successor,
eiusque fidissimus interpres.
Qui vestigia magistri
pre- mens, ipsam
Philosophiam Christianam in
compendium redegit, omnium
huius scientiae cultorum,
cum intra, tum
extra Italiam, suf-
fragio probatum. Munusculum,
qualecumque demum sit,
Tu, BEATISSIME PATEB,
dignanter excipe, atque
Apostolicam Tuam Benedictionem
quam in suffragium
animae mei Patrui
etiam atque etiam
imploro, ipsi Nuntio
Signoriello, mihi ac
toti meae familiae
paterna Tua charitate
largire, dum ad
Tuos sanctos Pedes
provolutus, eos omni
cordis affectu deo-
SCUl0r* BEATITVDINIS TVAE
Neapoli in Festo
Immaculatae Conceptionis B. M. V.
an. 1869 .
. _ .
" '.. Humilhmus
m Christo filius
losepn Sanseverino Presb.
Neap.
Cui studiose admodum
et animo paterno
SANCTITASSVA rescripsit: —
IX — Dilecto
Filio Presbytero Iosepho
Sanseverino JV e a
p o
lim PIVS PP.
IX. Dilecte Fili,
salutem et Apostolicam
Benedictionem . Quan tum adlaboraverit
doclissimus patruus tuus
verae philoso- phiae
restituendae, quantasque curas
impenderit iuveni Cle-
ro fingendo ad
sanae religiosaeque scientiae
principia, sicuti ceteris,
sic Nobis adeo
exploratum erat, ut
eum plurimi fa-
ceremus, et doleamus
adhuc, ipsum Nobis
et severiorum di-
sciplinarum incrementis fuisse
subreptum. Eo tamen
solatio recreamur, quod,
cum solidae doctrinae
accuratoque iuven- tutis
excolendae studio iungeret
eam mentis aciem
et pru- dentiam,
qua variam ingeniorum
indolem facile discerneret;
non huius tantum
aut illius peculiaris
partis, sed universae
philosophicae ac theologicae
scientiae provectui per
alumnos suos prospicere
potuerit, uti patet
ex illorum lucubrationi-
bus, qui ab
ipso instituti, Neapolitanum
Clerum in praesen-
tiarum exornant. Qua
de re , etsi
ille , dum
in humanis a-
gebat, pleraque sua
scripta Nobis obtulerit,
acceptissimam ha- buimus
omnium collectioncm a tc Nobis
nuper cxhibitam; eo vel magis
, quod amplissima
de christiana philosophia
tractatio ab auctoris
obitu intercepta nunc
absoluta profc- ratur,
opera discipidi olim
cius, hodic vero
meritissimi de scientia
profcssoris sacerdotis Nuntii
Signoriello. De quo
sa- nc obscquii
ct amoris officio
crgapracstantissimitm
pracccpto- — X
— rem dum
illi gratulamur ,
pergratum tibi profitemur
ani- mum ob munus, cum
pretio suo, tum
praeclari auctoris me-
moria Nobis carissimum.
Omnia vero tibi
fausta adprecan- tes,
caelestium donorum auspicem,
et paternae benevolentiae
Nostrae pignus Apostolicam
Benedictionem tibi peramanter
impertimus. Datum Romae
apud S. Petrum
die 22 lanuarii
4870. Pontificalus Nostri
Anno XXI V PIVS
PP. IX. Verum
non minori laude
dignatus est loqui
de operibus hisce,
PU IX Successor,
LEO XIII, feliciter
regnans. Ipse enim
pro sum- ma
sollicitudine , ex qua
extimulatur , ut Clerus
Catholicus ad studia
philosophica et theologica
recte informetur, quo
facilius contra ho~
diernos Fidei Christianae
hostes possit depugnare,
nullam dimittit oc-
casionem Episcopis insinuandi
et commendandi Aquinatis
doctrinam. In suis
vero familiaribus sermonibus
Institutiones philosophicas no-
stri Canonici pluries
laudibus cohonestavit; quin
imo XIV calendas
octobris anni 1878
Episcopo Lyciensi aliisque
viris ecclesiasticis illius
Dioecesis aiebat: «
Bramo che sieno
introdotte ne' Seminari
le Istitu- «
zioni filosofiche del
Canonico Sanseverino. L'
e questa una
gloria « del
Clero Napolitano che
cercd efficacemente di
ridurre e richiama-
« re le
scienze filosofiche alla
vera e sicura
norma, alla loro
forma e- «
satta ch' e
appunto la Tomistica.
Ci compiacciamo che
nel Semina- «
rio di Lecce
se ne sieno
introdotte le Istituzioni,
come e Nostro
de- « siderio,
che in tutt'
i Seminari si
segua il metodo
stesso e la
stessa « dottrina
dell' Angelico. Fu
certo una sventura
che il Sanseverino
« morisse cosi
presto, ma egli
lasci6 buoni e
zelanti discepoli che
se- « guiron
1' opera sua
». Quae verba
satis superque sunt,
ut Compendium Philosophiae
Chri- stianae, ac
Ethicae elementa ei
adnexa, magno laudum
praeconio di- gna
per omnes habeantur.
INTRODVCTIO AI) PHILOSOPMAM
1. rhilosophiae elemenla
scribere aggredientes tria
in primis investigemus
necesse est : 1° quaenam
sit huius scientiae
natura, et qua
in re a reliquis scientiis
differat; 2° quot
in partes dividatur
; 3° quaenam
sit eius prae-
stantia, et utilitas.
2. Quod
attinet ad primum,
naturam philosophiae per-
spicere idem est,
ac eius definilionem
traderc. Philosophia ex
vi nominis studium
vel amorem sapientiae
significat, id enim
innuunt illa verha
yiXog, et o-ccp/a
ex quibus constat
'. Iam antiqui
definiebant philosophiam, scientiam
rerum di- vinarum,
atque humanarum, causarumque
, quibus hae
res continentur. Ipsi
enim nomine philosophiae
omnium scien- tiarum
complexionem designabant, sive
universam huma- nam
sapienliam , et
philosophos appellabant eos
, qui o-
mnium rerum rationes
reddere callebant. 3.
At vero apud
recentiores philosophiae nomine
non universa cognilio
humana, sed peculiare
quoddam genus cognitionis
denotatur. Etenim ipsi
philosophiam pro pri-
ma scienlia habent
, sive ,
quod idem est
, pro scientia,
quae finem sibi
praestiluit tradendi ea,
quae scitu neces-
saria sunt, ut
mens humana cognilionem
perfectam rorum in
diversis scientiis assequalur.
Haec autem sunt
ultimae raliones , quae ad
explicandum valent lum
ipsam cogni- tionem,
qua mens verum
in scientiis speculatur,
tum ob- iectorum
, circa quae
scientiae versantur. Iam
ultimae rationes sunt
suprema principia ,
seu causae ,
siquidem causae, quatenus
a nobis cognoscuntur,
rationes appellan- tur
, et causae
supremae, quippc quac
poslremo a nobis
1 Hoc nomen
a Pythagora, qni D cireitcr
ante Christam nafnni
obiit, invectum fuit.
Antc illum philosophia
appeliabatur sophia, et
philosophi dicebantur sophi.
Philos. Christ. Compend.
I. ' 1
2 INTRODVCTIO cognoscuntur, rationes
ultimae vocantur. Quae
cura ita sint
, philosophia prout
hodie accipitur ,
definiri potest hoc
modo: Scientia, quae
agit de supremis
principiis tum cogniiionis
humanae, tum rerum,
quae humana ratione
co- gnosci possunt
f. 111 a
verba , agit
de supremis principiis
cognitionis humanae, significant
philosophiam de iis
omni- bus tractare,
quae ad cognitionem
humanam, prout haec
in caeteris scientiis
assequendis evolvitur, pertinent.
Hu- iusmodi sunt
leges, quibus mens
humana actiones cogno-
scendi exercet, facultates,
quibus ipsas peragit,
vis, quae ipsis
ad certitudinem in
nobis gignendam inest,
et notio- nes
universales , quibus
celerae scientiae innituntur.
Illa autem verba
, quae sequuntur
, nempe agit
de supremis principiis
rerum, denotant philosophiam
tractare de Deo,
de mundo universe
spectato , et
de homine ;
nam haec sunt
suprema obiecta ,
ad quae reliquarum
scientiarum obiecta referuntur
, et ideo
eiusmodi sunt, ut
sine ipso- rum
notitia nullius rei
perfecta scientia existere
possit. Reliqua
verba , quibus
definitio clauditur ,
nempe , quae humana
ratione cognosci possunt,
eo consilio in
definitione posuimus, ut
philosophia a scientiis
theologicis, quae Di-
vinae revelationi innituntur,
distingueretur. 4. Ex
his facile intelligitur
philosophiam a ceteris
scien- tiis in
eo differre, quod
in ceteris scientiis
aliquod obie- ctorum
genus cognoscendum suscipitur,
philosophia autem statuit
suprema principia, quibus
omnes speciales scientiae
innituntur , quia , ut
diximus , inquirit
ipsa cognitionis humanae
principia, et supremas
causas rerum in
omnibus scientiis cognitarum.
5. Quod spectat
ad divisionem philosophiae,
monendum » Haec
definitio ab etymologia
Philosophiae minime discedit;
nam, aiente s.
Thoma , « ille
sapiens dicitur in
unoquoque genere, qui
considerat causam altissimam
illius generis »;
I, q. I,
a. 6 c:
quo- circa scientia
illa, quae cognitionem
humanam, et res,
quae humana ratione
cognosci possunt, secundum
suprema principia, investigat,
philosophia, sive amor
sapientiae recte appellatur-
AD PUILOSOPIIIAM 3
est nos hic
agerc de philosophia
theoretica, in qua
tradunlur ea, quae
in conlemplatione rerura
versantur, non vero
de philosophia practica,
quae appellari solet
ethica, et tractat
de iis, quae
ad operalionem pertinent,
sive de legibus
univer- salihus morum,
ad quas homo
actiones suas accommodare
dehet,ut finem ultimum
sihi a Deo
praestitutum assequatur. 6.
Iam philosophia theoretica
complectitur logicam, dy-
namilogiam, ontologiam ,
cosmologiam, anthropologiam ,
et theologiam naturalcm.
Logica exponit naturam
aclionum nostrae mentis
, leges ,
quihus ipsae exercendae
sunt , et ordinem
, quo sunt
adhibendae in inquisilione
veritatis. Dynamilogia tractat
de facultatibus animae,
atque in pri-
mis expendit ipsarum
naturam, obieclum singulis
earurn proprium, et
modura, quo suas
actiones exercent; deinde
ex horum investigalione viam
sibi sternit ad
duas maximi momenti
tractationcs, in quarum
prima, quae dicitur
ldea- logia, inquirit
quomodo facullatum subsidio
primas cogni- tiones
rerum nobis comparemus
, in altera
aulem , quae
dicitur Criteriologia, disputat
de vi, quam
ipsae habent ad
veritalcm rcrum nobis
patefaciendam. Ontologia versatur
circa illas universales
noliones , quibus
ceterae scientiae innituntur.
Cosmologia de mundo
universe spectato disse-
ril. Anthropologia naturam
hominis expendit. Thcologia
na- turahs de
Deo, Eiusque attribulis
ex naturali lumine
ra- tionis disputat,
quantum infirmitas raentis
huraanae sinit. 7.
Dcnique praestanlia ,
et ulililas huius
scientiae ex ipsa,
quam explicavimus, eius
natura perspicitur. Eniin-
vero illa scientia
ceteris hurnanis scienliis
praestat , ct
raaximain ulililatem in
eas confert, quae
de iis agil,
qui- bus mens
noslra opus habet,
ut perfectam cognitionem
in ceteris scienliis
adipiscatur. Atqui huiusmodi,
ut diximus, cst
philosophia. Ergo inaxima
est philosophiae pracstanlia,
ct utililas. Neque
scientiae dumtaxat, scd
eliam artes in-
genuae, ut, c.
g., rcthorica, poesis,
graramalica, subsidio philosopbiae
indigent. Nam regulac,
quae in qualibct
arte traduntur, ut
quoddara opus rccle
pcrficiatur , tutae
, et reclae
csse non possunt,
nisi deriventur ex
principiis re- 4
INTRODVCTIO AD PHILOSOPHIAM rum,
ad quas referuntur.
Atqui
huiusmodi principia non
nisi philosophus cognoscere
potest. Ergo non
nisi philo- sophus
ingenuis artibus perfeclissime
uti potest. Immo
philosophia , etsi
longe inferior Theologia
revelata sit l,
tamen talibus famulatus
officiis erga istam
fungitur , ut
ipsi quodammodo necessaria
sit. Has famulatus
partes s. Thomas
exposuit his paucis:
« In sacra
doctrina philo- sophia
possumus tripliciter uli.
Primo ad demonstrandum
ea, quae sunt
praeambula Fidei, quae
necessaria sunt in
Fidei scientia, ut
ea, quae naturalibus
rationibus de Deo
probantur, ut Deum
esse, Deum esse
unum, et huiusmodi
de Deo ,
vel de creaturis
in philosophia probata
, quae Fides
supponit. Secundo ad
notificandum per aliquas
si- militudines ea,
quae sunt Fidei,
sicut Augustinus in
libris de Trinitate
utitur multis siroilitudinibus ex
doctnms phi- losophicis
sumtis ad manifestandam
Trinitatem. Tertio ad
resislendum his, quae
contra Fidem dicuntur,
sive osten- dendo
esse falsa, sive
ostendendo non esse
necessaria * ». i
Potiora capita, quorum
gratia Theologia philosophiae,
ceterisque scientiis humanis
antecellit, secundum s.
Thomam, haec sunt.
Theo- logia humanis
scientiis antecellit primo
ob praestantiam sui
obiecti, quia ipsa
« est principaliter de
his , qua sua
altitudine rationem transcendunt. Aliae
vero scientiae considerant
ea taritum, quae
ra- tioni subduntur
». Secundo, ob
effectum, quem in
animis discentium producit,
quia « aliae
scientiae certitudinem habent
ex naturali lu-
mine rationis humanae,
quae potest errare,
haec autem certitudinem
habet ex lumine
Divinae Scientiae, quae
decipi non potest».
Tertio, ob nobilitatem
finis, ad quem
homines ducit, prout
practica scientia est;
nam « finis
huius doctrinae, in
quantum practica, est
beatitudo aeterna ,
ad quam , sicut
ad ultimum finem
, ordinantur alii
fines scientiarum practicarum
»; I, q.
I, a. 5 c. Haec
adnotavimus, ut in
ipso vestibulo adolescentulos ab
errore Rationalistarum amove-
remus, qui putantes
dogmata Theologiae non
esse aliud, quam
prae- cipuas veritates
philosophiae rudium captui
accommodatas, philoso- phiam
ipsi Theologiae anteferre
non dubitant; unde
illam cum Cou-
sinio (Introd. d Vhist. de
laphilos.; Oeuvr. t.
I, p. 10,
Bruxelles 1840) fontem
omnis lucis, ac
auctoritatem omnium auctoritatum
salutant. 2 Super Boetium
de Trinitate, Prooem.,
q. II, a.
3 c. LOGICA
PROLEGOMENA 1. Logica
definiri potest cum
s. Thorna :
« Scientia, quae
cst directiva ipsius
actus rationis, per
quam scilicet homo
in ipso actu
rationis ordinate, et
faciliter, e( sine
errore procedat *
». Haec definitio
in logicam adquisitam
quadrat, quae prohe
distinguenda est a
Jogica, quarn m-
turalem vocant. Est
autem logica naluralis
quaedam di- spositio
animis insita ,
pcr quam facullatihus
ad cogno- scendum
destinatis recte utimur.
2. Circa hanc
scientiac logicae definitionem
explicare oportet quinam
sit ille actus
rationis , in
quo eius obie-
ctum consistit. Porro
mens nostra per
tres diversas actio-
ncs ad rerum
cognitionem pervenit. Hae
sunt notio, qua
mens res simpliciter
apprchendit; iudicium, quo
mens ali- quam
notionem de alia
aflirmat , vel
negat; ratiocinium, (juo
cx duohus iudiciis
alterum eruit, atque
ita ex notis
ad ignotorum notitiam
progreditur. Huiusmodi actiones
ita inler se
comparantur, ut prior
posteriori contineatur, eique
inserviat; nam iudicium
ex notionihus, et
ratioci- nium ex
iudiciis conflatur. 3. lamvero cx
his nostrae mentis
actionihus tcrtia cst
proprium ohiectum logicae.
Re quidem vera,
fiuis logicae est
mentem dirigere, ut
ipsa in scienliis
assequatur ve- rum
sine errore, facilc,
et certo ordine.
Atqui mens no-
slra in scientiis
assequitur verum ope
ratiociuationis. Ergo linis
logicae est mentcm
in ratiocinando dirigere,
ac proin- de
ratiocinatio est proprium
ohicclum logicae2. Quod
si in logica
eliam dc notionihus,
et iudiciis tractatur,
haec ad examen
revocanlur, non prout
per se, scd
prout ele- menla
ratiocinationis sunt. Etenim
ratiocinatio , ut dixi-
mus, ex notionihus,
et iudiciis constat;
quapropter logicus 1
ln lib. l
Poster., Jcct. I.
Hanc ob rationem
logica a nonnullis
definitur scientia ratiocina-
aonts; ctabipsoD.Thoma, rationalis
scicnUa; In lib.l
Anal., lcct. I. 6
LOGICAE PROLEGOMENA perfectam
notitiam ratiocinationis acquirere
non potest, nisi
seorsum intelligat haec
elementa, ex quibus
ipsa conflatur. 4.
Diximus autem logicam
esse scientiam ,
non vero artem,
quemadmodum visum est
Auctori Artis cogitandi * ,
aliisque. Et sane,
scientiae, ut suo
loco dicemus, proprium
est colligere naturam,
et affectiones rei
ex principiis in-
ternis eiusdem. Atqui
logica ex principiis,
quae ratioci- nationem
constituunt , colligit
, quomodo ratiocinationes componendae
sint, ut liceat
progredi ex noto
ad ignotum. Ergo
Logica est scientia2.
5. Sunt alii
philosophi, qui logicam
non esse specialem
scientiam, sed cum
aliis scientiis confundendam
esse do- cent. Nimirum ipsi
considerant logicam velut
instrumen- tum scientiarum,
quia tractat de
ratiocinatione, quae est
instrumenlum , per
quod scientiae acquiruntur. At
isti philosophi a
vero aberrant. Et
sane, scientiae, ut
suo loco explicabimus,
inter se distinguuntur
ratione obiectorum, circa
quae versantur. Atqui
obiectum logicae ab
obiectis reliquarum scientiarum
distinguitur; nam logica
modum conficiendi ratiocinationes generatim
tradit, non vero
con- ficit syllogismos,
seu ratiocinationes, quarum
ope quaelibet scientia
circa propriam materiam
assequitur verum. Ergo
logica a reliquis
scientiis distinguenda est.
Ex his perspi-
citur logicam ,
etsi agat de
ratiocinalione , qua
ceterae scientiae utuntur,
tamen ipsam potius
scientiam instru- menti
scientiarumj, quam instrumenlum scientiarum
di- cendam esse.
6. Cum haec
sit logicae natura,
ipsa immane quantum
utilitatis in reliquas
scientias confert Etenim
, quemad- modum
artifex eo perfectiora
opera concinnare valet,
quo i Ars
cogitandi, p. 1,
Lugduni 1703. ^
Hlud vero tacendum
non est, logicam,
quemadmodum s. Tho-
mas monuit {Super
Boet. De Trin.,
lect. II, q.
I, a. 1 ad 3),
ad artem quodammodo
accedere , quippe quod
, cum ipsa
modos conficiendi enunciationem, syllogismum,
aliasque, quae ab
his oriuntur, et
pen- dent, cogitationis
formas, secus ac
ceterae scientiae, tradat,
quo- dammodo circa
opus versatur. «
Etiam in ipsis
speculabilibus, alibi ait,
est aliquid per
modum cuiusdam operis;
puta constructio syllo-
gismi, aut orationis
congruae, aut opus
numerandi, vel mensurandi.
Et ideo quicumque
ad huiusmodi opera
rationis habitus speculatrvi
ordinantur, dicuntur per
quamdam similitudinem artes
»; la 2
, q, LVII,
a. 3 ad
3. LOGICAE PllOLEGOMENA
7 molius instrumenla
artis suae novit;
ita quisque eo faci- Jius,
et rectius scientias
assequitur, quo penitiorem
habet notitiam instrumentorum, quibus
illae utuntur. Atqui lo-
gica suppeditat perfectam
notitiam huiusmodi instrumen-
torum. Ergo Logica
ad scientiarum perfectionem
magno adiumento est '.
7. Tractationem huius
scientiae trcs in
partes dividemus. In
prima de iis,
quae ad formamt
seu structuram ratio-
cinationis pertinent, agemus
; quare primum
exponemus elementa, quae
syllogismum efticiunt, nempe
notiones, et iudicia
, sive enunciaiiones
; deinde investigabimus leges,
secundum quas ratiocinatio
conficienda est, ut
per illam ignotum
ex noto inferri
queat. In altera
parte explicabi- mus
quidquid spectat ad
diversas species syllogismi
ex divcrsitate materiaet
sive enuncialionum, ex
quibus con- clusio
eruitur. Denique in
tertia partc, quae
Melhodologia dicitur, inquiremus,
a quibusnam principiis
studioso cu- iusque
scientiac proficiscendum sit,
et quonam ordine
in suis argumcntationibus progrediendum, ut
obiectum suae scienliae
consequi possit. 1
Hanc ob rationem
Logica diseiplina disciplinarum
a s. Augu
stino appellatur; De
Ord.t lib. II,
c. XIII. 8
PARS PRIMA rrior
Logicae pars, ut
innuimus , tres
investigaliones
complectitur, quarum una
circa notiones, altera
circa enun- ciationem,
et tertia circa
ratiocinationem formaliter sum-
tam versatur. Quapropter
ipsam tribus capitibus
compre- hendemus. CAPVT
PRIMVM De notione
Aut. I. —
De notionum speciebus,
quae ad Logicam
spectant 1. Nolio
est mentis actus,
quo ipsa aliquid
simpliciter apprehendit, quin
de eo ullam
proprietatem affirmet, aut
neget1. Variis modis
ipsa accipi potest2,
sed in praesen-
tiarum explicandum dumtaxat
nobis est, quid
sit notio universalis
, quidque a
particulari , atque
a singulari differant.
2. Notio universalis
ea esl, quae
exhibet aliquid unum,
quod mullis attribui
potest; e. g.,
notio animalis, homi-
i Apud recehtes
nomen ideae, aut
conceptus etiam habet.
At non satis
accurate. Nam idea
significat vel exemplar
in mente existens,
cuius instar artifex
opus conficit {Qq.
dispp,, De Ver.,
q. III, a. 1
c); vel forma
seu species aut
imago rei apprehensae
in mente existens,
ex qua mens
ad rem cognoscendam
determinatur (I, q. XV, a.
1 c). Conceptus
autem est ipsum
obiectum apprehensum, prout
a mente et
in mente exprimitur
(I, q. XXXIV,
a. 1 ad
2). Quae tamen
magis perspicua fient
ex dicendis in
Dynamilog., c IV,
aa. 4 et 7. 2
Praecipue maior, vel
minor perfectio consideratur , qua
mens nostra res
sibi obiectas apprehendit.
Secundum hanc rationem
notio esse potest
clara, vel obscura,
prout mens rem
percipit vel ita,
ut illam ab
aliis quibuslibet distinguat,
vel non. Rursus
notio clara in
distinctam et confusam
dividitur. Confuse aliquid
cognoscitur, cum omnium
proprietatum, quae eius
essentiam constituunt, propria
no- titia non
habetur: e contrario,
distincta est notio,
quae proprietates eius
essentiam constituentes singillatim
exhibet. Denique notio
di- stincta, qua
naturam ipsarum proprietatum
rei cognoscimus, cum
to- tam rem
omnimocle exhibeat, dicitur
adaeguata, secus, inadaequata.
Vid. s.
Thom., In lib.
1 Post., lect.
XIX, et I, q. LXXXV, a.
3 c PARS
PRLMA 9 nis
ctc. Cum notione
universali confundenda non
est no- tio
collecliva. Notio collectiva
illa vocatur, quae
exhibet plures res
singulares aliquo ordine
comprehensas. Huius- modi
est notio exercitus
, quae pluribus
hominibus belli socns
convenit. Iam notio
collectiva ab universali
differt 1 quia
universalis atlribuitur omnibus
rebus sin^ula- nbus
, quac ad
aliquod genus ,
vel ad aliquam
speciem pertinent ;
collectiva autem pluribus
, sed non
omnibus; l quia
illa unicuique rei
singulari seorsum sumtae
conve- nit ;
haec vero nonnisi
omnibus simul sumlis
tribui pot- est.
E. g., de
unoquoque homine dici
potest esse homi-
nern, sed non
item de unoquoque
milite esse exercitum.
d. Nolio autem
smgularis est ea,
quae repraesentat ali-
quod individuum. Jam
individuum est id
, quod ex
pro- prielatibus ita
determinatis constat, ut
hae omnes eaedem
alu convenire non
possint «, puta
Socrates. 4. Noho
universalis dicitur abstracta,
quia mens appre-
licndit ahquid commune
multis rebus ex co quod
illud cons.dcrat seiunctim
a proprielalibus, ex
quibus in ipsis
rebus deteraunatur. E.
g., nolio hominis
repraesentat hu- manitatem
absquc proprielatibus, quibus
hacc in Socrate,
naione elc. determmatur.
E contrario ,
notio singularis Ucitur
concreta, quia ipsa
exhihct rem, prout
in se deter-
»»V,l>i existit; pata
notio Socralis denotat
humnnitatem 'omunctam cum
omnibus proprietatibus, quihus
haec de- erminatur
m Sucrate. ,
->■ Denique particularis
aliqua notio dicitur,
prout re- ertur
ad universale, cui
subiieitur, quia notio
conside- ala, prout
alicui universali subiicitur,
deootat ipsum uni-
ersale non universe,
sed ex parte.
Ouocirca particularis
st lum notio
, e. g.
, aliquorum hominum
relata ad no-
l0?em homxms ,
tum notio hominis
relata ad notionem
ntmalis. j). Ex
nolionihus universalibus aliae
ad aliqua genera
ei ahquas species
rerum referuntur, puta
uotiones ont- Wxtatis,
et humanitatis, aliae
, quae dicunlur
supremae, ei generahssimae, referuntur
ad illud, quod
diversis irene- «mis
rerum est commune
, cuiusmodi est
nolio substan- di
V.e/uit individuum '
'«»• in plura
talia, qaale ipsmn
est, di- 10 L O
G I C
A E tiae.
Iara dumtaxat notiones
universales supremae ad
Lo- gicam spectant.
Etenim Logica non
est sc.cntia huius,
vel illius generis
rerum, sed est
scientia, quae tradit
modum generalem, quo
scientia cuiuslibet gener.s
rerura acqu.ri potest;
quanropter ipsa exphcare
non debet not.ones,
quae Swersaruni scientiarum
obiecta sunt ,
sed dumtaxat no-
tiones, ad quas
diversae notiones d.versorum
obiectorum scientiarum revocanlur.
Atqui humsmodi notiones
, aa nnas
notiones pertinentes a"d
diversas scienUas revocan-
Sr , illae
sunt, quae supremae
dicuntur. Ergo dumtaxat
notiones supremae ad
Logicam spectant. •j^.«-j
7. Advertendum aulem%st
in Log.ca non
cons.derar. notiones supremas,
prout repraesentant has,
aut illas res,
sed prout habent
ordinem cum alus
nof.on.bus, hoc est,
nrout attribui possunt
aliis notiombus ,
quas s.bi sub.e-
ctTs habent. E.Pg.,
Logicus tractat de
not.one «J« non
ut consideret res,
ad quas haec
referlur, sed ut
co gnoscat modura
, quo illa
notio alns noUorabus
attrlbu Ltest ».
Exinde fit, ut
notiones supremae, prout
consule- Lntur in
Logica, appellentur categoriae,
te«H««* nam attribulre
aliquid ahcui in
Schohs dicitur praedi
CCLTB • 8.'
Sed advertendum praeterea
est log.cum ; non
posse cognoscere, quomodo
notiones supremae de
aliis ^Wn bu"s praedicentur
, nisi iam
cognoscat coramunes modos
quibus aliquid de
aliquo praed.car. potest.
N .tiones, qua. exhibent
communes praedicand. modos,
"™ca?™^* f tegoremata,
seu praedicabiha. Quarc
tractation. de prae
dicamentis tractatio de
praed.cab.l.bus praem.ttatur ne
cesse est. Itaque
notiones, circa quas
Log.ca praep.pu versatur,
sunt praedicabilia, et
praedicamenta. t Hanc
ob rationem notiones,
prout considerantur in ■
Logica a, pellantur
secundae. Ad quam
rem
scicndumcstnot.onesd.nd.inpr
mas, elsecundae. Notio
prima est not.o
rei specUMe n
se e. g
notio homims, prout
haec ipsum esse
hom.n. repra es ta t. Not .o
s cunda cst
notio rei non
spectatae m se,
sed relate *d
™od« ab intelleeto
cognoscitur, puta notio
hormms, prout horno
cog.tat velut quaedam
species, ad quam
Plato, Socrates et
ah. reIerunW Vocantur
secundae, quia notiones
primas lam formatas
expostula. PARS PHIMA
11 Art. II.
— Definiuntur notiones,
quae praedicabilia dicuntur
9. Praedicabilia, ut
diximus, sunt illac
notiones univer- sales,
quae exhibcnt communes
modos, quibus aliquid
de aliquo enunciari
potest. Hae notiones
sunt quinque, nempe
genus, differentia specifica,
species, proprium et
accidens. 10. Species
est notio universalis,
quae de pluribus
in- dividuis secundum
essentiam completam praedicalur.
E. g., homo
de Socrale, de
Piatone, aliisque singulis
hominibus praedicatur, ct
denotat eorum essentiam
■ non inchoatam,
et imperfectam, scd
determinatam. et perfectam.
11. Gcnus est
notio universalis, quae
de pluribus spe-
ciebus sccundum cssentiam
incomplctam praedicatur. E.
g., animal de
hominc, de equo
, aliisque animalium
specie- bus praedicatur,
et eorum essentiam
non quidem deter-
minatam, et perfectam,
sed inchoatam, atque
imperfectam denotat. 12. Differentia
specifica est illa
notio universalis ,
quae repraesentat qualis
sit essentia rei
; nempe per
differen- tiam essentia
rei non indeterminatc, uti
per gcnus, exhi-
betur, sed qualis
ipsa sit, dcterminatur.
Huiusmodi est esse
ratione praeditum. Ita
interroganli , quid
sit homo, primo
rcspondetur esse animal,
dcinde pergenti interro-
gare, quale animal
sit, respondetur esse
ratione praeditum. Dicitur autem
dilTcrcntia specifica , quia pcr
ipsam u na spccics
ab altera differt.
Q13. Iamvero proprietatcs
diflerentiae specificae hae
sunt: 1 Ipsa
dividit genus in
plures spccies, seu
istud aptum reddit
ad plurcs species
efliciendas. E. g.,
sine illa diffe-
rentia, quac dicilur
ratio, animal, in
rationale ct irratio-
nale dividi non
possct. 2° Differentia
actu addita generi
ipsum dcterminat. E.
g., animal, quatenus
genus est, ho-
minem, atque belluam
indeterminate significat ; at
cum antmah ratio
adiicitur, inde nalura
hominis dumtaxat si-
gnificatur. 3 Differentia
cx hoc ipso
, quod dclcrminat
genus , ahquam
dctcrminatam specicm constituit.
E. • species
homo constituitur ex
ratione addita generi
animalis'. Uuapropter spccics
cx gcnere ,
et diffci;entia constare
EssenHa ut suo
Ioco dicemus, significat
id, quo res
est, atque a
cetcns rebus distinguitur. 12 L O
G I C
A E dicitur,
seu essentia uniuscuiusque
speciei est ipsa
essen- tia generis
curn detenninatione ,
quara habet per
diffe- rentiam. 14.
Proprium est notio
universalis , quae
de pluribus rebus
singularibus praedicatur, et
denotat illam qualita-
tem > quae
est extra essentiam
rei , sed
tamen necessario illi
advenil. Huiusmodi est
esse risibile in
homine '. 15.
Denique accidens est
notio universalis,' quae
de plu- ribus
rebus singularibus praedicatur,
et denotat illam
qua- litatem, quae
non solum extra
essentiam rei est,
sed etiam contingenter
ab ea fluit,
ita ut sive
de re affirmetur,
sive negetur, essentia
rei non destruatur.
Huiusmodi est esse
philosophum in homine2.
16. Itaque notiones
universales , per
quas , veluti
per quasdam notas,
cognoscimus quomodo aliquid
de aliquo praedicari
potest, repraesenlant vel
proprietates, quae es-
sentiam rei constituunt ,
et sunt genus
, species ,
et diffe- rentia;
vel proprietates, quae
essentiam rei non
ingrediun- tur, sed
ab ea promanant,
et sunt proprium,
et accidens. Inter
genus, speciem, et
differentiam hoc extat
discrimen, quod species
lotam essentiam complectitur,
genus autem, et
differentia partem eius
tanlum exprimunt , et
quidem genus exprimit
partem communiorem, et
universaliorem, qua res
ipsa cum aliis
convenit; differentia autem
partem minus communem,
per quam res
ab aliis omnibus
distin- guitur. Inter
proprium autem, et
accidens discrimen est,
quod illud cura
essentia necessario coniungitur,
hoc vero essentiae
contingenter advenit 3. *
Hoc proprium, cum
necessario consequatur essentiam
rei, di- citur
convenire omni speciei,
hoc est omnibus
individuis, quae ad
illam speciem pertinent,
soli, et semper.
Quocirca distinguitur tum a proprio,
quod soli speciei
inest, sed non
omni, ut in
homine Geo- metram
esse, tum ab
illo , quod
omni quidem speciei
inest, sed non
soli, ut bipedem
esse, tum denique
ab illo, quod
omni et soli
inest, sed non
semper, ut canescere.
2 Sunt aliquae
qualitates, quae, etsi
actu a subiecto
separari ne- queant,
tamen inter accidentia
numerantur. Huiusmodi est
nigredo in corvo.
Cum enim hae
qualitates ab essentia
rei contingenter pro-
manent, intellectus potest
illas qualitates negare,
quin essentia rei
destruatur. Hinc hae
qualitates actu quidem
inseparabiles, sed co-
gitatione separabiles a
subiecto sunt. ;}
Adnotandum est nomen
accidentis etiam proprio
attribui posse, PARS
PRIMA 13 Art. III. —
De gcnerum et
specierum distinctione 17.
Differenliae, ut diximus,
determinant genus. Hinc,
prout plures, vel
pauciores differentiae adduntur
generi' ipsum magis,
ve! minus determinatur. Pula
, si generi'
substantia, quod indifferens
est ad substanliam
sive cor- poream,
sive incorpoream signiftcandam, differentia
cor- poris addatur,
ipsum coarctatur ad
genus substantiae cor-
poreae. Praeterea genus
substantiae corporeae amplectitur
lum corpora viventia
, tum corpora
non viventia ;
at si diffcrentia
viventis ipsi addatur,
cfficitur genus substantiae
viventis. Item substantia
vivens , quae
ampleclitur tum viventia
sensu praedila, nempe
animalia , tum
sensu ca- rentia,
ncmpe vcgetabilia, per
differentiam sensus ad
ge- nus animal
dctcrminatur. Denique genus
animal, in quo
species hominis, et
belluae continentur, per
differenliam rationis spcciem
hominis dumtaxat repraesentat. Exinde
orilur distinctio gencrum,
et specierum in
suprema, me- dia,
atque infima. Gcnus
supremum est illud,
quod omni- bus
pracest, et nulli
alii generi subiicitur.
Genera
mcdia sunt illa,
quae subiiciuntur superiori,
et simul praesunt
inferioribus. Denique genus
infimum est illud,
quod nullt generi,
sed solis speciebus
praecst. Ita in
allato excmplo subslantiu
est genus supremum;
animal vero est
genus m- limum;
(I(mikjuc corpus, ct
vivcns sunt genera
intermedia. quia mtcr
supremum, et inlimum
intercedunt. 18. Genus
supremum numquam efficitur
species , quia
nul h subiicitur; sed
genus medium, ct
infimum sunt si-
mul genus, si
comparentur cum speciebus
sibi subiectis, et
species, si ad
genus superius rcferantur.
E. g.,corpus respectu
substantiae est species
, et respectu
viventis est genus
, (jiua corpus
potest esse vivens
, aut non
vivens. Item ammal
relatum ad vivens
est species; rclatum
autem ao uctluam
et honuncm est
genus. 19. Ad
baec genus dicitur proximum, si
refertur ad spe-
cies , quae
sub eo immediate
ponuntur , et
rcmotum , si
reiertur ad species
mediate , hoc
est , per alias
species. qnatenus proprium
significat aliquid , quod
advcnit essentiae rci.
(Juia vero propnum
necessario advenil csscntiac
rei ita dicitur
aecidens speciei, et
hoc modo distingnitnr
ab accidente, qaod
cst quintum pracdicabilc,
quodque accidcns individm
appellatur. !4 L
0 G I
C A E
Ita genus proximum
hominis, et belluae
est animal, quia
homo, et bellua
animali immediate subiiciuntur:
remotum vero vivens,
quia homo, et
bellua vivenli mediate
subn- ciuntur. 20. Quod
attinet ad species,
suprema est, quae
supra se aliam
speciem non habet
, ut corpus
; media aulem,
quae tam supra
se, quam infra
se habet aliam
speciem, ut animal;
infima denique, quae
sub se non
habet ullam speciem,
scd tantummodo res
singulares, Quocirca species
infima eiusmodi est,
ut numquam sit
genus. Art# iv.
— De nolionuua
coraplexione, et arabilu
21 In qualibet
notione invenitur quidam
complexus, et nuidam
ambitus. Complexus consistit
in iis elementis,
ex quibus notio
efficitur. E. g.,
in notione homims
comple- xus consislit
in eo, quod
homo est substantia
vita , sen-
su et ratione
praedita. Ambitus est
numerus subiectorum, ad'quae
notio porrigitur1. Iam
complexus , et
ambitus sunt in
ratione inversa ,
nempe , quo
maior est alicuius
notionis complexus, eo
minor est ambitus;
et quo maior
est ambitus, eo
minor est complexus.
E. g., complexus
hominis maior est
, quam animalis
, qu.a ln
ammah non continetur
ratio, sed minor
est ambitus, quia
homo dum- taxat
ad animalia ratione
praedita , animal
vero ad ho-
mines, et ad
belluas porrigitur. 2
2. Ex quibus
facile est haec
colligere: 1 In
sene uni- versalium
genus supremum habet
maximum ambitum, sed
minimum complexum; e
contrario, species infinia
mini- mum ambitum,
et maximum complexum
continet. 2 Uuid- quid
in notione superiori
continetur, m notione
intenon etiam invenitur,
sed non vicissim,
quia m notione
supe- riori minor,
et in notione
inferiori maior est
complexus. E i?
quidquid in genere
animalis contmetur, mvenitur
etiam' in homine,
et quidquid invenitur
in homme, cuilibet
individuo homini etiam
inest; sed non
omnia, quae sunt
in homine, sunt
etiam in animali,
neque quidquid est
in bo-. crate,
est etiam in
homine. Quocirca a
gencre ad speciem,
atque a specie
ad individua, sed
non item ab
mdividuo ad speciem,
atque a specie
ad genus concludi
potest. i Cartesiani,
et Woltiani pro
complexu comprehensionem, et pro ambitu
extensionem dixerunt. PARS
PRIMA 15 Art.
V. — Quinara
sint terraini univoci,
aequivoci, et analogi,
explicatur 23. Mos
in Scholis est
ante tractationem praedicamento- rum
quaedam explicandi, quorum
cognilio ad illorum
co- gnitionem valde
conferl,quaeque idcirco Ante-praedicamenta vocanlur.
Ex his ea,
quae ad terminos
univocos, aequivocos, et
analogos spectant, praesertim
nola esse volumus.
24. Univocum dicitur
illud nomen, quod
plurihus com- muniter
altrihuitur, secundum eamdem
suam significatio- nem.
Huinsmodi est nomen
animal, quod homini,
et hruto convcnit.
Aequivocum est illud
nomen, quod de
plurihus secundum diversam
significationem cnunciatur; e. g., ca-
nis, quo et
canis terrestris, et
canis marinus denolantur.
Iam
nomina aequivoca in
duo genera distinguuntur, nem-
pe vel sunt
pure aequivoca, vel
analoga. Nomen pure
ae- quivocum dicilur
illud , quod
plurihus atlrihuitur ,
quin sit in
eis aliquod fundamentum
, per quod
illud nomen commune
sortiuntur. Huiusmodi est
nomen canis ,
cum animali ,
et sideri trihuitur.
Analogum autem appellatur
illud nomcn, quod
datur plurihus, quia
in eis est
aliqua ratio, ex
qua illud communc
nomen accipiunt. Huiusmodi
est nomen sanitas
, quod cum
corpori , tum
medicinac, tum pulsui
trihuitur oh ordincm,
quem ad sanitalem
ha- hent; corpus
enim dicitur sanum
, quia sanitas
ei , tam-
quam suhiecto, inhaeret,
medicina dicitur sana,
quia in causa
est, cur corpus
sit sanum, et
pulsus vocatur sanus,
quia corpus esse
sanum patefacit. 25.
Ratio , oh
quam horum terminorum
explicatio hic redditur
, ea est,
ut inlelligatur 1°
quamlihet cale«roriae specicm
praedieari univoce de
iis, quae sihi
suhiiciuntur; e. g.,
suhstomtia tum suhslantiae
incorporeae, lum corpo-
reae eadem ratione
allrihuilur, utraque enim
, quatenus suhstanlia
esl, aliquid significat
, quod hahet
csse non in
aho ; 2° cns dc
singulis categoriis praedicari
analoge; si- quidem
unaquaelihet earum, ut
infra dicemus, peeuliarem
modum entis significat
•: Ita «
nomine suhstantiae expri-
mitur quidam spccialis
modus esscndi, scilicet
per se ens
2'; ^ Ua de aliis
generihus »; 3°
ens ipsum comparatum
ad J Cf S. Thom., In Ub.
I Sent., Dist.
XXII, q. I,
a. 3 ad
2. b rationem
quantitas continua dicitur
dimensiva. lam, ctsi
hae tres dimensiones
simul iunclae in
corpore semper exi-
stant, tamen licot
nobis cogitare longitudinem
sine hititu- aine,
et profunditate, atque
longitudinem ct latitudinem
smc protunditate. Longitudo
sinc latitudine, et
profundita- te est
ea guantitas, uuae
dicitur linea; longitudo
autem, et latitudo
sme prolundilatc efficiunt
illam quantitatem, quae
Nocatur superfictesi quanlitas
vero , quae
longitudinem, lantudinem et
profunditalem habet, rrancupatur
corpus «. '''"'ft
nomi,u> M« intelligitur
non corpus physicum,
oempe prai est
substant.a composita ei
materia ei forma,
ae proinde qaod
">n soiam quantitate,
sed etiam qualitatibus
sensUibas esl praeditam
seacorpus mathematicum, quod
est guantum praecise
samtam, hoc Philos.
Christ. Compend. I. '
2 J8 LOGICAE
34 Quantitas ob
tres dimensiones, quas
in ea esse
vidi- mus, non
nisi subsiantiae corporeae,
quae ex partibus
con- tlatur,propria est.At
sensu translato tribui
potest etiam sub-
stantiis spiritualibus, quae
sunt expertes partium;
et prout ipsis
tribuitur,non dicitur dimensiva,
sed virtuahs, quia
de- notat aliquam
illarum perfectionum, quae
ad earum vel
na- turam, vel
esse, vel durationem,
vel vim agendi
pertinent. Art. VIII.
— De relatione
35 Relatio in
universum sumta illud
proprie denotat, per
quod unum ad
aliud quemdam ordinem
habet. Quare in
relatione tria distinguuntur, scilicet
subiectum, nempe illud,
quod habet ordinem
ad aliud; termxnus,
seu lllud, ad
quod subiectum habet
ordinem, et fundamentum,
seu princinium, cuius
ratione subiectum ad
terminum compa- ratur.
Ita si cycnus
similis columbae propter
albedinem dicatur, cycnus
erit subiectum, columba
terminus, albedo autem
fundamentum huius relationis.
Subiectum , et
ter- minus vocantur
etiam extrema. .
36. Relatio autem
esse potest ve\propne,
et strxcte realis,
vel loqica, vel
mixta. Relatio realis
est ea, quam
intelle- ctus deprehendit
inter res vere
existentes, quae naturalem
ordinem habent ad
invicem. Huiusmodi, e. g.
, est
re a- tio,
quae inter patrem,
et filium intercedit.
Haec relatio vocatur
mutua, quia eius
fundamentum m ambobus
extre- mis realiter
existit. Puta, mutua
est relatio ,
quae inter patrem,
et filium intercedit,
quia pater ad
nlium, et tilius
ad patrem ordinem
naturalem habet. 37.
Relatio autem logica
exurgit ex eo,
quod intellectus ordinem
ponit inter suos
conceptus, atque ita
unum ad alterum
refert. Quocirca est
ea, qua aliquid
ad aliud re-
fertur, non secundum
rationem existendi, sed
secundum ra- tionem
intelligendi 4. E.
g., intellectus, si
comparat concep- tum
lapidis, quem actu
in se considerat,
cum conceptu la-
pidis, quem antea
sibi confecit, et
unum esse eumdem
cum alio advertit,
relationem identitatis inter
utrumque ponit. 38
Denique relatio dicitur
mixta , quoties
ordo mter eiusextremahuiusmodi est,
ut in uno
eorum fundamen- est,
quantum, in quo
dimensiones quantitatis a
natura et essentil
cor'poris, atque a
qualitatibus sensilibus seiunctae
mtelliguntur. i S.
Bonav., /n lib.
I Sent., Dist.
XXVIII, dub. 3.
PARS PRIMA 19
tum sit naturale
, in altcro
autem ab intellectu
ponatur Haec relationis
species dicitur etiam
non mutua, quia
iii ea unum
extremorum dumtaxat ordinem
ad aliud reipsa
habet. Id genus
est relatio creationis,
quae intercedit inter
Deum, et res
ab Eo creatas;
nam relatio crealionis
in re- bus
creat.s realiter invenitur,
quia ipsae, quidquid
sunt a Deo
per actum creationis
accipiunt; in Deo
autem in- venitur
tantum secundum rationem,
quia Deus a
rebus creatis nullo
modo perficitur. 39.
Termini, seu extrema
relationis mutuae sunt
simul nalura; siquidem
non potest eorum
unus poni, quin
et alter ponatur,
ncc unus tolli,
quin et alter
tollatur! E g
est qui dicitur
pater, oportet etiam esse,
qui dicatur fi-
Iius; et s.
esl, qui dicitur
filius, necesse est
patrem aliquem esse;
pariterque, si pater
non est, non
erit filius, et
si non est
filius, nec erit
patcr. Hoc autem
intelliffendum est de
esse ipsarum relationum,
quae in subiectis
sunt, non vero
de esse subiectorum,
in quibus sunt
relationes E. g.,
esse patris, et
esse filii, prout
homines sunt, non
sunl simul natura.
40. Rursus termini
relationis mutuae, si
spectentur prout sunt
relati, sunt simul
cognitione, quippe quod
con- ceptus unius
conccptum alterius, et
vicissim, expostulat fc.
g., pater jntelligi
non potest, quatenus
est pater, nisi
et falius simul
mtelligatur. Quod si
spectentur non prout
sunt quaedam res
rclatae, sed prout
simpliciter sunt quae-
aam ros, cognitio
unius non expostulat
cognitionem alte- rius.
l g., s.
Petrus, pater Pauli,
specletur non prout
pater est, sed
prout bomo est,
potest intelligi, qu
n si- mul
mtelligatur Paulus. 6 H
41. In relatione
autem non mutua
termini non sunt
si- mul naura
nam illud extremum,
in quo fundamenlum Donitnr
k • f i1.
n?quit ?ine Ill
in fIU() ^ndamentum
pon.lin ab mtellectu,
sed non vicissim.
E. g., existentia
S^Snto^nU™.hab?S ne quaeinmundosunt, mentem
nostram V ]n),U'qn,,,n Dei;
Sed conceP^ Dei
nos baud Ki
s s L
?oncePtum rerum, quae
in mundo sunt,
quia I ionis
o ,S. °X,S,,MT
P°te,st At ™r°>
>j terminiV 10"
mutu*e> Pwut relali
sunt, spectentur, simul
'"" sil poni
scientiam, tamen non
po^u.d JHffarK1 eM
cXrfef sqec m SK^
'? : "erum^creatarum, tLen
Deus -teih^uou pot-
est, tamquam creator,
msi ad res
extra se reie.atur.
Art. IX. —
De qualitate 42.
(Mto est accidens
quod per se
induc* in^sub- stantiam ,
spec.aleu , moduu essenj' e.
^ ^, tiam
?««W W^^^IXa.V* ind«cerein
ahus modi subsidio
moa»lc^ " , reddunt
non per ^SnonK^
ex eo quod
partes, quas minatur,
ut bene yel ™le
^ ^ DoperanduID. E. g., sa
ant SgL-t». ^ocatur
habitus s. e.usmod.
e t „t d
.ffi sksekw s»«a»»
e. , bPS0SrnifqnSSrspecieS afficit ^J^Jg"* qna
substantia pollet, atque
cons.stit in P™cl,v ale/
J Xecilli.ate, quae
ipsi inest ad
a«e"d™ «VliuTe*e1 obiectnm
snnt, et ad
res.ste ndum . , quae
II, us ex tationem
impedire possunt. • Proclw.ta ,
vocatur po imbecillitas autem
impotenlia. E. g.,
N>cr al es P" V
mTm potenliae naturaliter
comparatus erat ad
ph.losoph.a morum addiscendam. «
cf p. 11.
PARS PRLMA 21
45. Tertia qualitatis
species est illud
accidens, quod in
substantia transmutationera sensibilem
producit , vel
a transmutatione sensibili
producitur. Huiusmodi est
metus, qui statum
hominis perturbat, vel
pallor, qui ex
metu ef- ficitur
in vultu hominis.
Haec tertia qualilatis
species voca- lur
passio, si est
levis, et fugax,
e. g., pallor,
qui ex metu
^ignitur; vocatur nutem
passibilis qualitas, si
est constans, E?t
diuturna, e. g.,
pallor ex longa
aegritudine ortus. 46.
Denique quarta qualitatis
species dicitur illud
acci- Jens ,
quod rcsultat ex
dispositione partium quantitatis.
Hacc postrema species
qualitatis vocatur figura,
prout de- aotal
id, quod claudit
quanlitatem, vel forma,
prout de- notat
id, quo una
quantitas ab alia
discriminatur. Art. X. —
Dc definitione, et
divisione * 47.
Definitio est oratio,
quae quasi involutum
evolvit id, ie
quo quaeritur1. Duplicis
autcm cst generis,
nominis lempe, et
rei. Definitio nominis
ea est, quae
explicat, quid icr
aliquod nomen significetur;
puta, cura aliqua
vox ex- )lanatur
per dictiones, a
quibus oritur, seu
per eius ety-
nologiam ; vel
cum disputantes patefaciunt
, quo sensu
oces usurpare velint
3. Definitio aulem
rei ea est, quae
issentiam rei per
aliquam vocem significatae
delerminat; [uare ipsa
conficitur, cum proprietates
, quae essentiam
ei exhibent, recensentur,
e. g., cum
homo definitur, a-
umal ratione praeditum;
vcl cum assignantur
causae in- ernae
, scilicet maierialis,
et formalis , quae rem
consti- uunt , e. g., cum
homo definitur ,
substantia constans ex
orporc, et anima
rationali 4. 1 De his
hoc loco agimns
, quatenus ad
notionum perfectionem iol>is
comparandam ipsae inserviunt.
* Cic, Topie.,
c. 2. Dc
dcfinitione cf Alb.
M., Topic, lib.
VI, r. 1, c. 1,
et passiin. 3
Qq> dispp., De
Per., q. II,
a. 1 ad
9. 4 Definitiones
a descriptionibus distinguendae
sunt. Etenini in
his on solum
proprietates recensentnr, quae
essentiam rei constituunt,
''ii etiam illae,
quae ab essentia
necessario, vcl contingenter
fluunt. • J.,
descriptio lit hominis,
cum dicitur esse
animal providum, sa-
"■r, multiplex, acutum,
plenum rationis ct
consilii. Item, non
defi- itur, sed
potius describitur res aliqua, cum
eius causae eiternat,
empe efficiens, exemplaris,
el finalis, assignantur;
puta si dicatur:
romo cst a
Deo in sui
similitudinem creatus propter
beatitudinem. 22 LOGICAE
48. Ut definitiones
rite conficiantur , haec
observanda sunt : 1°
Definitio debet neque
pauciores, neque plures
notas enumerare, quam
quae necessariae sunt
ad rem de-
finitam ab omnibus
aliis discernendam. Perperam
faceret, e. g.,
qui hominem animal
bipes, vel, animal
bipes ratione praeditum
definiret *. 2°
In definitione genus
proximum, et differentia
speci- fica adhibeantur
oportet: hoc enim
pacto tota rei
natura quam brevissime
exhibetur, atque a
ceteris omnibus se-
cernitur. Ideo autem
genus proximum, non
vero remotum adhibendum
est , quia genus
remotum non complectitur
omnia , quae
generis inferioris notione
continentur 2; ac
proinde si definilio
fiat per genus
superius, aliqua, quae
spectant ad genus
proximum, differentiam ingrediuntur. Ita,
si triangulum rectiangulum
definiatur per figuram
pla- nam tribus
lineis circumscriptam, cuius
unus angulus est
rectus , non
apparet , utrum ternarius
numerus laterum spectet
ad genus, an
ad differentiam. At
si definiatur per
triangulum, cuius unus
angulus est rectus,
luculenter co- gnoscitur
ternarium numerum laterum
esse omnibus trian-
gulorum speciebus communem,
et differentiam trianguh
rectianguli in eo
positam esse, quod
angulorum unum re-
ctum habeat. 3° Oportet
ut definilio sit
clara, nempe fiat
per notiora, quam
res definita, siquidem
ignotum per ignotum
mani- festari nequit.
Atque ob eamdem
rationem docent Logici,
cavendum esse a
definitione in orbem
, quam circulum
vitiosum appellant ,
scilicet quando in
definienda ahqua re
adhibetur vocabulum ,
in cuius definilione
occurnl illud ipsum,
quod priori definitione
explicandum erat. Hoc
vitium peccaret, si
quis diceret, horam
esse vicesi; mam
quartam partem diei ,
diem autem tempus
vigmti qualuor horarum
3. i Id
s. Thomas docuit,
cum inquit oportere,
ut definitio denote
aliquam formam de
re, quae per
omnia ipsi respondet.
Hinc lntelli gis
cur Logici doceant,
definitionem, si recta
sit, cum re
defimta re ciprocari.
Revera aeque
dici potest: Quisquis
est homo, est
ammc ratione praeditum,
et, Quidquid est
animal ratione praeditum,
ei homo. Vid.
s. Aug., De
quantitate animae, c.
25. 2 Cf
p. 13. s
Haec autem regula
in relatis locum
non habet, siquidem
natui cuiusque relati
a natura termini,
ad quem refertur,
efficitur. PARS PRIMA
23 4° Deiinitio
verbis neganlibus fieri
nequit, quippe quod
ipsa non (am
quid res non
sil, quam quid
res sit, cxpli-
care dcbet '.
49. Divisio autem
est totius in
partes distribulio. Totum,
quod in partcs
dividitur, divisum audit,
et partes, in
quas tolum dividitur,
membra dividentia dicuntur.
Si qua divi-
sionis pars complexa
sit, suasquc in
partcs et ipsa
solva- lur, subdivisio
existil. Denique plures
divisiones eiusdcm rei,
quae diversis modis
consideratur, condivisiones a
lo- gicis dici
solent. 50. Totum,
quod dividitur, triplicis
generis csl, nempc
intcgrale, universale, et
potcntiale 2. Tolum
intcgrak iilud est,
quod ex partibus
coalescit, quac re
ipsa ab se
invi- cem abscindi
possunt, cuiusmodi est
domus, quac ex
fun- damcnto, pariele,
tecto exurgit 3.
Totum vero universale
illud audit, cui
partes, lamquam species,
subiiciuntur, ve- luti
animal, quod in
hominem, et belluam
dividitur. De- nique
totum potentialc nominatur
illud, cui plures
poten- tiae, seu
facullates inter sc
distinclae insunt, vcluti
anima humana, quae,
ctsi una el
simplex sit, tamen
in intelle- ctivam,
sensitivam et vegetativam
dividi solet. 51.
Regulac reclae divisionis
sunt praecipuac tres.
Prima vetat, quin
divisio fiat in
partcs pauciorcs ,
aut plurcs ,
quam oporlcl, quia
partes tolum aequare
debent. Contr.i hanc
rcgulam pcccaret lam
qui angulum in
reclilineum, ct curvilincum,
quam qui lincam
in rectam, curvam,
et mixtam divideret.
Secunda praecipit, ut
pars una allam
non includal; sccus
enim eadcm pars
bis sumeretur. E.
»«m quo ipsa
proprietas significatur. E.
g. , idcm
esl cere, convalescit,
ac est convalescens.
Unde verbum esse
mncupan solet primitivum.
1
I, »l- UI,
a. 4 ad
2. 26 L
0 G I
C A E
57. Iam verbum
in enunciatione modi
indicativi , et
temporis praesentis sit
oportet. Et primo,
verbum modi indicativi
esse oportere probalur
hoc brevi argumento
: Enunciatio est
oratio indicativa, quia
verum, aut ialsum
significat. Atqui enunciatio
sumit ex verbo
vim sigmn- candi
verum, aut falsum.
Ergo verbum in
enunciatione non nisi
modi indicativi esse
potest. Secundo , verbum esse
oportere temporis praesentis
evincitur hoc aho
argu- mento: Verbum
in enunciatione significat
actum intelle- ctus,
quo aliquam proprietatem
cum subieclo coniungit,
aut ab illo
separat. Atqui huiusmodi
actus m tempore
praesenti efficitur. Ergo
verbum in enunciatione
tempons praesentis esse
debet. Quod si
multae enunciationes oc-
currunt, in quibus
praeteritum, vel futurum
tempus adni- betur,
praeteritum, et futurum
non referuntur ad
verbum, sive ad
copulam, sed ad
statum, in quo
subiectum reprae- sentatur
fuisse, vel futurum.
E. g.,
si dicatur, lapis
\uxt, vel erit
calidus, perinde est,
ac si diceremus:
lapis, quem nunc
cogitamus, is est,
qui fuit, vel
erit cahdus. Art.
II. — De
nominis, et verbi
natura 58. Duo
, ut diximus
, sunt elemenla
enuncialionis lo- gice
spectalae, scilicet nomen,
et verbum. Horum
natura hic exp plicanda
nobis est. .
Grammatici definiunt nomen,
icl quocl substantiam,
aut qualilatem rei
significat. Secundum Logicos
autem nomen est
vox simplex, ad
aliquid sine varietate
lempons sigmji- candum
instituta. Quarum definitionum
differentia ex eo
oritur , quod
grammaticus considerat voces
, non prout
denotant conceptiones intellectus,
sed prout denotant
ipsas res; logicus
autem considerat voces,
prout signihcant non
ipsas res, sed
conceptiones intellectus. 59.
lam nomen logice
spectatum dicitur vox
ad aliquid significandum
instituta , sive
adhibita ad aliquem
conce- ptum intellectus
denotandum ; nam
nomen est una
ex praecipuis partibus
orationis, quae ad
conceptiones mtel- lectus
patefaciendas spectat *.
Praeterea nomen dicitur
vo5 simplex ,
quia destinatur ad
significandum conceptun i
Oratio, secundum Aristotelem
(De Interpr., c.
4, § 1),
aliqui significat ex
consensu. PARS
PRIMA 27 unius
rei, illius nempe,
de qua aliquid
enuntiatur *. De-
nique dicitur nomine
aliquid significari sive
varietate tem- poris.
Re quidem vera
lempus, ut suo
loco explicabimus, sine
mutatione prioris et
posterioris inlelligi nequit ,
ac promde illud,
quod cum tempore
significatur, tamquam ahquid
fixum et permanens
significari non potest.
Atqui nomen, cum
significet subiectum, aliquid
tamquam fixum, et
permanens significat. Ergo nomen est
vox, quae aliquid
sine lempore significat 2. 60.
Nomen ex eo,
quod significat aliquid
sine tempore, a
verbo differt. Etenim
verbum non solum
rem, sed etiam
tempus , m
quo res existit ,
significat. Quocirca verbum
definitur: vox simplex,
quae id, quod
significat, cum ali-
qua differentia temporis
significat. E. g.
, vox valetudo
est nomen ,
quia quidquam aliud
, praeter valetudinem,
non significat; contra
, vox valet
est verbum ,
quia non modo
valetudinem, sed etiam
tempus, quo valetudo
alicui mest, significat.
61.
Nonnulli Philosophi ,
inter quos Galluppius
3, con- tendunt,
essentiam verbi in
eo positam esse,
quod aliquid affirmat.
Ast haec sententia
falsa esse ex
eo perspicitur, quod
affirmatio, cum significet
aliquid alicui inesse,
non ex solo
verbo, sed cx
verbo, et nomine
efficitur; siquidem lpsa
expostulat illud ,
quod affirmatur ,
ncmpe verbum, alque
lllud, de quo
aliquid affirmatur, nempe
nomen. 62. Alii
autem opinantur verbum
a nomine discriminari
ex eo quod
actionem , et
passionem significat. At
haec etiam sententia
reiicienda est. Etenim
est quidem pro-
prium verbi, quatenus
ad subiectum refertur,
significare aliquid pcr
modum actionis et
passionis , siquidem
verbo significatur proprietalem
aliquam subiecto inesse,
vol quia ipsum
subiectum illam in
se producit, vel
quia ab aliqua
causa in subiecto
producitur; e. g. ,
in hac enuncialione
tetrus amat Paulum
, amor de Petro pracdicatur
, quia ,
*.V0X. stimPlex distinguitnp
a voce complexa
, quae plures
con- ceptus mter
se colligatos significat,
e. g., homo
iustus. Advertito lllis
etiam nominihus, quae
nomina temporis dicun-
X^ l>ora, (ies,
mensis, aliquid sine
tempore significaH; si-
pnuu Vt ten^ms
^^ tCmPUS' Pr°Ut
CSt qUaCdam rCS'
non ™ 5
Lezz., lez. XLH,
t. I, p.
222, Napoli i853.
28 L O
G I C
A E in
ipso producitur per
principium sibi naturaliter
insi- tum ,
in hac altera
enunciatione, paries est
albus , albedo
de pariete enunciatur,
quia ab aliqua
causa extenori in
pariete producitur *. At vero
non est propr.um
verbi si- Jrnificare
ipsam actionem, aut
passionem, actio enim
, et passio
per se, seu,
ut s. Thomas
inquil, in abstracto
sicut quaedam res\
significantur per nomina,
ut cum dicitur,
actio, passio, cursus,
amor etc. ^RT
UI. __ De
diversis speciebus enanciationum
ex parle forraae
63 Enunciationis divisio
ex duplici capite
repetenda est scilicet
a materia, sive
ah elementis, ex
quibus jpsa constat,
atque a forma,
sive a modo,
quo haec elementa
concurrunt ad efficiendam
enunciationem . 64 Si
forraae ratio habeatur,
spectan m prirais
potest ipsa convenientia,
vel discrepantia attributi
cum sub.ecto, atque
inde oritur divisio
enuncialionis m affirmantem,
at- que neqantem
4. Enunciatio affirmans
ea est, quae
ahquid alicui inesse
significat, e. g. ,
homo est raiione
praeditus, negans autem,
quae significat aliquid
alicui non inesse,
e z ,
bellua non est
ralione praedita. 6d
Ab enunciationibus tum
affirmantibus, tum negan-
tibus distineuendae sunt
illae, quae infinitae
appellantur. Huiusmodi enunciationes
illae sunt, in
quibus quodcumque aliud
subiecto tribuitur, quam
quod significatur praecti-
cato E. g.
, brutum est
non homo. Vocanlur
intinitae, quia in
eis aliquid indeterminatum subiecto
tribuitur. "T^oc secus
ac sensit Arnaldus
(Grammaire gentrale, et
raison- \ n6e,
parl 2, c. 8), locura
quoque habet in ^ y^"U^.
' a grammaticis
dicuntur. E. g.,
in hac en7unc^at,0°e;rft7^u^. mit,
in qua verbum
neutrum invemtur, dormire
Socrati per quam
dam actionem inhaerere
intelligitur, quia ex
aliquo pnncipio, quod
est in Socrate,
efficitur, ut ipse
dormiat. 2 In
lib. I Perhierm.,
lect. IV. 5
De enunciationis veritale
et falsitate, quippe
quae non : speeta
ad ea ,
e* quibus enunciatio
constituttur , sed po us
« cogmno nem
, quae per
ipsam eihibetur ,
prout nempe illa
eonsentaneo est naturae
rei eognitae, aut
ab hae dissentit,
opportun.or. loeo m
Criteriologia sermonem habebunus.
;„„•„„:_ „„rtinet *
Haec divisio ad
qualitatem essent.alem enunc.at .onis Pe^nrt,
quia essentia enunciationis
in coniunctione praed.cat.
cum
subie cto, aut
separatione unius ab
altero consist.t. PALIS
PBIMA 29 66.
Iamvcro enunciatio infinita
differt aJb affirmante,
quia affirmans denotat
aliquid determinatum inesse
sub- iecto, sed
infinita significat aliquid
indeterminatum sub- iecto
inesse. Praeterea ,
diffcrt a negante
, quia negans
significal aliquid determinatum
non inesse subiecto,
infi- nita autem
dum significat aliquid
determinatum in sub-
iecto non inesse,
simul significat ei
aliquid indetermina- tum
inesse , atque
ideo in ea
negatio e copula
verbaii, nempe ex
verbo est ,
transfertur ad vocem ,
quae rem praedicatam
significat. At si
enunciatio infinita proprie
non est aiens
, aut negans
, ipsa utriusque
est particeps. ld
cx dictis facile
intelligitur; nam enunciatio
infinita est quodammodo
asserens ex ea
parte , quatenus
aliquid in- determinatum
de subiecto praedicat;
et est quodammodo
negans ex ea
parte , quatenus
aliquid detcrminatum a
subiecto removet. E.
g., si quis
dicat brutum est
non homo , negat
quidem brutum esse
hominem , sed
simul asserit aliquid
aliud bruto convenire.
67. Circa enunciationes
afiirmantes et negantes
haec no- tatu
digna sunt: 1°
In enunciatione aflirmante
praedicatum accipitur se-
cundum totum suum
complexum , nequit
enim aliquid cum
subiecto coniungi, nisi
omncs eius proprietates
sub- iecto conveniant.
E. g. ,
dici non posset
triangulum esse figuram,
nisi omnes ligurae
proprietates triangulo conve-
nirent. 2° In
eadem enunciatione aflirmante
praedicatum non accipitur
secundum totum suum
ambitum, qnia praedica-
tum magis universale,
quam subiectum, plerumque
est ', ac
proinde non solum
illi subiecto ,
sed etiam aliis
con- venire potest.
3°
In enunciatione negante
praedicalum accipitur secun-
dum totum suum
ambilum. E. g.,
in hac enunciatione,
trtangulum non est
quadratum , denotatur
nullum possc esse
quadratum, quod sit
triangulum, alioquin triangulum
non^essc quadratum absolule
dici nequit. 4
In eadem enunciatione
negante praedicatum non
ac- 1 Divimus
plerumque, quia aliquando
praedicatum aeque univer-
sale s(, ac
subiectum, ncmpe quando
dcclarat notionem subiecti,
Vel est aliquid
ita ei proprium,
ut cetera excludat.
E. g.,
Tlomo est anunal
ratione praeditum, aut
homo est animal
capax ridendi . 30
LOGICAE cipitur secundum
totum suum complexum.
E. g., illa
e- nunciatio, triangulum
non est quadratum ,
haud signincat omnes
proprietates quadrati triangu lo
repugnare; nam ad
removendum aliquod praedicatum
a subiecto satis
est, ut unum
eorum, quae praedicatum
constituunt, subiecto non
conveniat. . .
, «n_ 68
In forma enunciationis
spectan etiam potest
Hle snecialis modus,
quo convenientia, vel
discrepantia inter attributum,
et subiectum determinatur
Ex hoc capite
e- nunciationes constituuntur, quae
modales appeliari solent.
69 Itaque enunciationes modales
sunt lllae, m
quinus modus quidem
specialis significatur, quo
praedicatum ad subiectum
refertur. Harum enunciationum
quatuor species recensentur,
nempe , possibilis,
contingens, necessana, %m-
vossibilis. Enunciatio possibilis
ea dicitur ,
m qua sigm-
lcatur praedicatum actu
in subiecto non
esse , sed
esse uosse e
alis accepta universe,
hoc est secundum
totum suum am-
bitum, c. g.,
Omnes homines sunt
ratione praediti. Deni-
^ue dicitur particularis,
si cius subiectum
est notio uni-
^ersalis accepta ex
parte, nempe ita
ut non complectatur
minia, quae eius
ambitum constituunt , e.
g., AUqui ho-
mines sunt philosophi.
73. Ut patescat
utrum subiectum universe,
an ex partc
iccipiatur, ac proinde
utrum enunciationes sint
univcrsa- es ,
au parliculares ,
aliquae notae subiecto
adiiciuntur. 9ae sunt
pro cnunciatione universali
omnis, nullus ;
pro larticulari autem
aliquis , vel
quidam. Cum huiusmodi
lota nun proferlur,
enunciatio indeterminata vocatur,
quip- )e quod
ipsa, prout exprimitur,
non commonstrat utrum
imverse, an ex
parle accipienda sit
, sed ut
hoc cogno- scatur,
expendendum est, utrum
atlributum ad subiectum
Jssentiahler, an contjngenter
referatur. Si primum,
enun- iiatio est
univcrsalis, e. g.
, homo est ratione praeditus;
an alterum, est
parlicularis, e. g.,
homo est sapiens.
74. Ratione autem
illius , quod
termini enunciationis Mgnifacant,
ipsa dividiturin unam,
et multiplicem. Enun-
ciauo multxpUx ea
est, quae ex
narte subiecti, aut
prae- Oicati, aut
utrmsque plura signifieat
, quae nullum
ordi- MW inter
se habent, ita
ut ad unicum
conceptum subie- BU,
aut praedicali reduci
nequeant. E. g.
, Socrates ,
ct 32 L
0 G I
C A E
Plato ambulant , vel
, Socrates ambulat ,
et philosophatur , vel
, Socrates et
Plato ambulant ,
et philosophantur . Hinc
videshuiusmodi enunciationem multiplicem
appellari, quia non
est unica enunciatio,
quae ex pluribus,
quasi ex par-
tibus suis ,
conflatur , sed
est enunciatio ,
quae diversas enunciationes
exhibet. 75.
Enunciatio autem una
duplicis generis esse
potesl; nempe vel
est una simpliciter,
vel est una
per coniunctio- nem.
Una simpliciter dicitur
ea , quae
unum de uno
ab- solute significat
, e. g.
, homo est
ratione praeditus. Una
autem per coniunctionem
vel est ea,
quae ex parte
subie- cti, aut
praedicati, aut utriusque
plura significat ,
quae ad unicum
conceptum subiecti, aul
praedicati reducuntur, e.
g., Animal rationale
mortale currit; vel
est ea, qua
si- gnificatur coniunctio
plurium enuncialionum, quae ita in-
ter se referuntur,
ut unam enunciationem
constituant; e. g.
, Si dies
est , lux
est. Enunciationes ,
quae sunt unae
hoc altero modo,
nempe per connexionem
plurium enun- ciationum,
dicunlur hypotheticae, atque
hoc nomine a
ce- teris omnibus
, quae vocantur
categoricae, distinguuntur. Praestat
earum naturam clarius
exponere, variasque spe-
cies numerare. 76.
Itaque enunciatio hypothetica
differt a categorica,
quod huius partes
sunt nomen, et
verbum , iliius
autem sunt enunciationes
categoricae, quarum secunda
per ali- quam
coniuuctionem ad primam
refertur. E. g.,
hypothe- tica est
illa enunciatio ,
Si dies est
, lux est , quia
cius partes sunt
duae enunciationes ,
dies est , lux est ,
atque hae coniunguntur
per narticulam n,
quae officio copulae
fungitur. Hinc perspicitur
enunciationem hypotheticam re
ipsa esse unam,
quia non significat
ea, quae enuncia-
tiones categoricae ipsam
componentes denotant , sed de-
pendentiam, quae inter
categoricas intercedit; haecautem
dependentia non nisi
tamquam unum intelligitur.
E. g.,
illa enunciatio ,
Si dies est,
lux est , non significat
diem esse, et
lucem esse, sed
lantum connexionem harum
dua-. rum enunciationum. 77.
Tres autem sunt
species enunciationis hypotheticae,
scilicet connexa ,
coniuncta, et disiuncta.
Enunciatio con- nexa
ea est, in
qua enunciationes categoricae
coniungun- tur per
particulam si, e.
g., Si dies
est, lux est.
Ex dua- bus
partibus, ex quibus
enunciatio connexa constat
, ea, PARS
PRIMA 33
quae collocatur post
coniunctionem si, antecedens;
ea vero, quae
sine coniunctione est,
consequens dicitur, quia
illa rationem huius
complectilur. 78. Ex ipsa
huius enunciationis natura
patet eius veri-
tatem non pendere
a veritate partium
, sed ex
ipsarum connexione. Hinc
enunciatio connexa potest
esse vera etiamsi
enunciationes , ex
quibus constat, sint
falsae , et
esse falsa ,
etiamsi enunciationes sint
verae. E. g.
, vera est haec enunciatio
connexa, Si cerebrum
tuum cogitat, ali-
qua materia cogitat,
eliamsi et cerebrum
cogitare, et ma-
tenam cogitare sit
falsum ; e
contrario , quamvis
verum sit hominem
esse tum animal,
tum ratione praeditum,
ta- men falsa
est haec enunciatio
connexa, Si homo
est ani- mal,
ratione pollet. Ratio
est, quia in
priori enunciatione adest
connexio inter antecedens,
et consequens, in
altera autem haec
connexio deest. Porro
ut cognoscatur utrum
extet conncxio consequentis
cum antecedenti ,
inspicien- dum est ,
utrum contrarium consequentis
repugnet ante- cedenti,
necne. Si primum,
connexio inter utrumque
exi- stit; e.
g., in illa
enunciatione, Si dies
est, lux est,
adest conncxio, quia
tenebrae, quae luci
opponuntur, diei etiam
adversantur. Sin alterum,
connexio deest, uti
in hoc exem-
plo, Si dies
est, Socrates ambulat,
quia oppositum conse-
qucntis, ncmpe Socratem
non ambulare, antccedenti,
nem- \mjsscdiem, non
adversatur. 79. Enuncialio
coniuncta illa cst,
in qua enunciationes
catcgoncac connectuntur per
particulam Non , atque ita
unam enunciationem efliciunt;
c. g., non
dies est, et
nox est vel
, Nonest mortuus
Plato , et
vivit Plato. Ut
vera sit hacc
enunciatio , oportet
ut enunciationes ,
ex quibus constat ,
sibi invicem opponantur
, ita ut
simul exislere nequeant.
Hinc falsa est
haec enuncialio, Non
kgit Plato, et
ambulat Plato, quia,
cum legere, et
ambularc sibi invi-
cem non opponantur
, nihil prohibet
, quin Plato
simul legat, et
ambulet. 80.
Deni(|ue enunciatio disiuncta
cst illa, in
qua enun- ciationes
calcgoricae efficiunt unam
cnunciationem per particiilam
aul; c. g.,
Aut dies est,
aut nox cst.
Ad veri- latem
huios cnunciationis duo
cxposlulantur; nempe 1°
op- positio inter
partcs, quia hacc
enunciatio innuit ut,
po- sila una
parte, aliac excludendae
sint, quod profecto
non msi in
ns, quae sibi
inviccm adversantur, locum
habere Philos. Curist.
Compend. I. 7
3 34 L 0 G
I C A
E potest; 2°
integra partium enumeratio,
alioquin statui non
posset, ut una
praeter alias admittenda
sit. Hinc falsa
est haec enunciatio,
Triangulum est aut
rectangulum, aul acu-
tangulum, nam potest
etiam esse obtusangulum
!. 81. Ex
iis , quae
diximus circa enunciationem
unam, et multiplicem
, perspicitur quid
re vera sint
illae enun- ciationes
, quas recentes
Philosophi complexas vocant.
E- nunciationes complexae
, eorum sententia
, sunt eae
, in quibus
vel subiecto, vel
praedicato, vel utrique
alia enun- ciatio
adnectitur ; e.
g., Homo , qui est
iustus , laude
di- gnus est
; vel , Homo est
animal , quod
rationem habet; vei
, Animal , quod rationem
habet , actiones exerit
quae praemium xel
poenam merentur. Enunciatio ,
cuius vel subiecto,
vel praedicato, vei
utrique alia assuitur
, prin- cipalis
ab eis dicitur;
enunciationes vero, quae
eius ter- minis
adiunguntur , incidentes
appellantur. Hae enuncia-
tiones incidenles in
explicativas, et restrictivas,
seu deter- minativas
dividuntur. E. g.,
in illa complexa,
Homo est animal,
quod rationem habet,
incidens esl restrictiva,
quia delerminat subiectum
enunciationis principalis. In
hac autem complexa,
Socrates , qui
est philosophus ,
disputat, incidens est
explicativa, quia haec
tantummodo declarat, sive
explicat subiectum. Iamvero
ex dictis facile
perspi- citur 1°
enunciationem complexam, in
qua incidentes sunt
restriclivae , esse
unam ; e. g.
, unaj
est haec enunciatio,
Homo est animal,
quod capax scientiae
est, incidens enim,
quae adnectitur attributo,
cum determinet essentiam
ipsius attributi ,
illud multiplex non
efficit; 2° omnem
enuncia- tionem complexam
, in qua
incidentes sunt explicativae, 1
Plerique recentes Logici
unam enunciationem, quam
vocavimus connexam, appellant
hypotheticam. At perperam,
nam enunciationes coniuncta,
et disiuncta sunt,
non secus ac
connexa, hypotheticae. Etenim
ipsae nihil affirmant,
aut negant, sed
tantum quamdam hy-
| pothesim, seu
suppositionem statuunt. Ita
non solum cum
inquimus, Si dies
est , non est
nox, sed etiam
cum inquimus, Non
dies est, et
nox est, atque,
Aut dies est,
aut nox est,
nec asserimus, nec
negamus esse diem,
vel noctem, sed
dumtaxat alterutrum esse
sta- tuimus. Inde
fit, ut enunciationes
coniuncta , et
disiuncta ad for-
mam enunciationis connexae,
quae secundum recentes
hypothetica est, nullo
negotio revocentur. Revera
hae enunciationes, Non
dies, est, et
nox est, et,
Aut dies est,
aut nox est,
efferri possunt hunc
in modum. Si
dies non est,
nox est, et,
Si nox est,
dies non est.
PARS PRIMA 35
csse multiplicem; e.
g., multiplex est
illa enunciatio, So-
crates, qux est
philosophus , disputat , quia
incidens , quae addilur
subieclo , non
pertinet ad essentiam
subiecti, ac proinde
lpsum multiplex efficit.
Art. V. —
De opposilione, et
conversione enunciationum 82.
Oppositio consistit in
affirmatione , et
negatione eiusdem praedicati de
eodem subiecto secundum
eamdem rationem. Hinc
oppositae sunt duae
enunciationes, quae habent
ldem subiectum ,
et idem praedicatum
, et quali-
tate inter se
diflerunt , ita ut
una sit affirmans
, altera negans.
83. Iam enunciationes
oppositae dicuntur contradictoriae, si una earum
est universalis ,
altera particulnris ,
e. g., Umnis
homo est iustus
, Aliquis homo
non est iustus
, vel contrariae,
si ambae sint
universales, e. g.,
Omnis homo est
tustus, Nullus homo
est iustus. Quod
si enunciationes quarum
una est affirmans,
altera negans, sint
ambae par- ticulares,
ipsae dicuntur subcontrariae; e. g., Aliquis
homo est tustus,
Ahquis homo non
est iustus. At
eiusmodi enun- ciationes,
quemadmodum monuit s.
Thomas \ si
proprie, et stricte
considerenlur, non sunt
oppositae, quia subie-
ctum cum m
ambabus ex parte
sumatur, non estidem,
sed divcrsum 2.
84. lam quod
spectat ad enunciationes
contradictorias, Dihil medii
mter ipsas est,
sed si una
ipsarum est vera,
ailera ialsa esse
debet. E. g.,
harum duarum enunciatio-
num, Omnis homo
est animal, Aliquis
homo non est
animal, 'um prmia
sit vera, altera
falsa esse debet.
E eontrario, tiarum
duarum, Nullus homo
est iustus, aliquis
homo est >ustus,
quoniam sccunda est
vera, prima pro
falsa habenda 1
In lib. I
Perhierm., lect. XI.
JL?,0" PaUd rccentes
inter enunciationes oppositas
enumerant etiam ™«"«™as,
eas nempe, quae
qualitate secum conveniunt,
et diffe- Z
!!|lv?li[ftC' e' 8.,Omni8
homo est iustus.
Aliquis homo est
minri.Vi , l
h°moest iust»*> Ali(mh
homo non cst
iustus. At d «nn
w! subaltcrnae ^uILa
ratione oppositae dici
possunt. Nam •enth
Zl\ ZTn cnunciationn»n constituendam
expostulatur diffe- ir e
f.,r ■ . ,,1M!
(]ua,ltatcin> l* nt
in »na ipsarum
de subiecto af-
«atnr- iSii m*
q,l°d dC e0dem
Subiect0 in a,tera
cnunciatione man ;.,.'
I1 ™«nnationcs subalternae
qualitate secum haud
pu- >nant, crgo
ipsae sibi oppositae
minime dicendae sunt.
36 LOGICAE est.
Ratio est, quia
si quoddam attributum
vere de toto
universe affirmatur, non
potest negari de
parte, quae in
toto continetur; et,
si quoddam attribntum
vere de parte
affirmatur, non potest
in universum de
toto negari, alio-
quin idem de
eodem simul affirmaretur,
et negaretur. 85.
Enunciationes contrariae simul
verae esse non
pos- sunt ;
nam , cum
in una illarum
attributum de subiecto
universe affirmetur, in
altera universe negetur,
non nisi alterutra
potest esse vera,
quia idem de
eodcm aut affir-
metur, aut negetur
oportet. Eae autem
vel sunt ambae
falsae , si
nempe attributum sit
contingens , uti
in hoc exemplo,
Omnis homo est
iustus, Nullas homo
est iustus; vel,
si attributum sit
essentiale, una illarum
est vera, al-
tera falsa ,
uti in hoc
alio exemplo, Omnis
homo est ra-
tione praeditus, Nullus
homo est ralione
praeditus. 86. Denique,
quod ad snbcontrarias
attinet, hae simul
falsae esse non
possunt, nam vel
sunt ambae verae,
idque evenit, si
attributum est contingens,
e. g., Ahqui
homines sunt sapientes,
Aliqui homines non
sunt sapientes;\e\ una
earum est vera,
et altera falsa ,
idque evenit , si praedi-
catum est necessarium
, e. g., Aliquis homo
est ratione praeditus,
Aliquis homo non
est ratione praeditus.
87. Conversio autem
enunciationis est eius
mutaiio ef- fecta
per transpositionem terminorum,
nempe subiecti m
locum praedicati, et
praedicati in locum
subiecti. E. g.,
haec enunciatio ,
Nullus homo est
lapis , convertitur
ln hanc ,
Nullus lapis est
homo. Perspicuum autem
est m conversione
enunciationis qualitatem mutandam
non esse, alioquin
non conversio, sed
oppositiohaberetur. Ahquando autem,
ut enunciationis veritas
maneat, quantitas mutanda
est, idque evenit ,
cum praedicatum latius
patet , quam subiectum.
Inde oritur duplex
species conversionis, nempe
simplex, et per
accidens. Conversio simplex
ea est, m
qua eadem quanlitas
relinetur, e. g.,
Nullus circulus est
qua- dratum, Nullum
quadratum est circulus,
vel Ahqua votu-
ptas est bonum
, aliquod bonum
est voluptas. E contrano,
conversio per accidens
illa est, in
qua quantitas mutatur
e. g., Omnis
homo est animal
, Aliquod ammal
est homo PARS
PRIMA 37 CAPVT
III. De ratiocinatione Art.
I. — De nalura,
fundamenlo, et elementis
ratiocinationis 88. Ratiocinatio,
sive graeca voce
syllogismus , est illa
actio nostrae mentis,
qua ex duobus
iudiciis tertium eli-
cit. Ipsa motus,
et discursus, sive
progressio quoque no-
minatur , quia
in ea mens nostra a
notis ad ignota
pro- gredilur. 89.
Discrimen inler iudicium
, cl ratiocinationem hoc
est: In iudicio
mens nostra perspicit
convenientiam , aut
discrepantiam alicuius praedicati
cum aliquo subiecto
im- mcdiale, nempe
ex sola comparatione
terminorum. In ra-
tiocinatione autem illam
perspicit mediate ,
nempe per aliquam
tertiam notionem. Id
autem fit hunc
in modum: Inlellectus
adnilens cognoscere convenientiam, aut
discre- pantiam duarum
notionum, sumit aliquam
tertiam notio- nem;
deinde cum hac
comparat duas priores.
Si compe- rit
has cum illa
tertia convenirc ,
concludit eas inler
se etiam convenire.
E. g., cognoscit
convenientiam notionis esse
immortale, cum nolione,
anima humana, per
lertiam nolionem ,
esse immateriale ,
cuius ope ita
ratiocinalur : Substantia
immatcrialis est immortalis
; atqui anima
hu- mana cst
substantia immaterialis ;
ergo anima humana
est immortalis. Huiusmodi
ratiocinalio vocalur aiens.
Sin COmperit unam
duarum notionum cum
tertia convenire, alleram
ab ea dissentire,
inde concludit ipsas
secum non [•onvcnire.
E. g., cognoscit
discrepantiam inter has
duas noliones, substantia
materialis, ct anima
humana, per ter-
Liam nolionem, substantia
cogitans, cuius opc
ita ratiocina- Lur:
Substantia cogitans non
cst materialis', alqui
anima hu- mana
est substantia cogitans;
ergo anitna humana
non est ma-
terialis l. Ratiocinatio,
quae fit hoc
modo, vocalur negans.
90. Ex iis,
quae circa naturam
ratiocinalionis diximus, Facile
intelligitur quodnam sit
fundamentum , quo
ipsa 1 Pieri
potest ut intellectus
confercns duas notioncs
cuin tertia, >erspiciat
neutram eum illa
tcrtia convcnire. Iam
, si hoc
cvcnit, ntellectus nihil
inde colligit, quia
intclligit tcrtiam notionon
non ^ssc communem
mensuram duarum priorum.
quocirca nullam ra-
;iocinationcm conficit. 38
LOGICAE superstruitur , et quaenam
elementa , ex
quibus compo- nitur.
Sane , fundamentum
ratiocinationis aientis est
il- lud axioma
: Quae conveniunt
uni tertio ,
ea sibi quoque
conveniunt; negantis vero
illud: Quorum unum
cum tertio convenity
alterum ab eo
discrepat, ea inter
se etiam discrepant.
91. Quod autem
spectat ad elementa
raliocinationis, com- pertum
est nullam ratiocinationem sine
tribus notionibus fieri
posse. Hae sunt
notio alicuius subiecti,
notio prae- dicali,
de quo quaeritur,
utrum illi subiecto
insit, an non;
et tertia, cum
qua notiones subiecti
, et praedicati
com- parantur. Terminus,
qui tertiam notionem
significat, di- citur
medius ; terminus
, qui exhibet
notionem subiecti, minor,
atque ille, qui
notionem praedicati, maior
dicitur, quia nolio
praedicati plerumque latior
est notione subie-
cti '. Perspicuum
aulem est, terminum
maiorem, et mi-
norem cum medio
ita connecti oportere ,
ut inde tria
iu- dicia existant,
duo nempe, in
quibus notiones attributi,
et subiecti cum
medio conferuntur, et
tertium, in quo
earum convenientia ,
aut repugnanlia colligitur.
Quapropter ,
si ratiocinatio verbis
exprimatur , tres
in ea enunciationes inveniuntur.
Harum illa, in qua terminus
maior cum me-
dio confertur, vocatur
propositio, vel propositio
maior; al- j
tera, in qua
terminus minor cum
medio comparatur, di-
citur assumptio, vel
propositio minor; tertia
autem enun- ciatio,
in qua staluitur
relatio inter terminum
maiorem, i et
terminum minorem, complexio ,
vel connexio, vel
con- clusio nuncupatur. Ita
in hoc exemplo
: Omne metallum
j est ductile;
atqui aurum est
metallum; ergo aurum
est du~ ctile,
prima enunciatio est
propositio , quia
continet pro- nunciatum
universale, omne metallum
esse ductile; secunda
est assumptio, quia
pronunciatum universale assumit,
sive ad se
trahit, et declarat
aurum sub metallo
contineri; tertia est
conclusio, quia in
ea concluditur: Si
ductile omni me-
tallo convenit, etiam
auro convenit. Duae
priores enuncia- tiones
praemissae , vel
antecedens etiam vocitantur
, quia conclusioni
praemittuntur, et conclusio
2 designatur etiam
1 Cf p.
29. Terminus maior
et minor vocantur
etiam extrema. 2
Monendum est conclusionem,
antequam ex praemissis
eliciatur, vocari quaestionem;
nos enim primum
quaerimus, an aliquod
prae- dicatum insit
alicui subiecto; deinde,
postquam novimus in
prae- missis relationem
illius praedicati, et
subiecti cum quodam
tertio, unum alteri
inesse, aut non
inesse concludimus. PARS
PRIMA 39 nomine
consequentis, quia consequitur
ex praemissis. An-
tecedens, et consequens,
hoc est tres
enunciationes seor- sum
consideratae , constituunt materiam
ratiocinationis. Nexus, qui
inter antecedens ,
et consequens existit ,
et cuius graliahoc
ab illo infertur,
consequentiae nomen ha-
bel, et efficit
formam ratiocinationis, quae,
si desit, ratio-
cinatio prorsus evanescit,
etiamsi enunciationes sintverae.
Art. 11« —
De speciebus ratiocinationis 92.
Duae sunt ratiocinationis species,
syllogismus et in-
ductio. Quod si
vox ratiocinatio secundum
vim nominis graeci
adhibeatur, prior syllogismus
deductivus, posterior sylloqismus
inductivus dici potest.
Syllogismus est illa
ra- tiocinatio, qua
mens nostra a
toto ad partes,
sive a genere
ad speciem, vel
a specie ad
individua progr^ditur. E. o\, Omne
animal praeditum est
sensibus; atqui equus
est animai; ergo
equus praeditus est
sensibus. Inductio autem
est illa ratiocinatio,
in qua mens
progreditur a partibus
ad totum, nempe
ab mdividuis ad
specicm, aut a
speciebus ad ge-
nus. E. g.,Bos,
equus, canis, leo,
ceteraque bruta praedita
sunt sensibus; atqui
bos, equus, canis,
/eo, cetcraque bruta
sunt omne animans
brutum ; ergo
omne animans brutum
praeditum est sensibus.
93. Porro inductio,
acque ac syllogismus,
constat ex tri-
bus terminis, et
ex tribus enunciationibus; ast
illa ab isto
ex utroque capite
discriminatur, ita ut
harum argumen- tationum
forma sit diversa.
Enimvero, quod ad
terminos attinet, ille,
qui est terminus
medius in inductione,
ut in allato
exemplo, bos; equus,
etc, est terminus
minor, sive subieetum
in syllogismo; etcontra,
terminus, qui est
minor in llla,
ut in eodem
exemplo, omne animal, est
medius in syllogismo.
Ratio est , quia
inductio a particularibus ad
umversale progreditur, idest
in eius consequenti
enuncia- tur de
toto, nempe de
genere, vel de
specie, illud.quod m
antecedenti smgulis cius
partibus, idest speciebas,
vel individuis, convenire
compertum esl; ac
proinde singulae partes
sunt terminus medius,
et totum est
subiectum, sive terminus
m.nor. E
contrario , syllogismus
ab universali aa
particulare descendit, hoc
est, in eius
consequenti de auqua
specie, vel de
aiiquo individuo enunciatur
a!i(|i«od a i ri bn
inn ex eo,
quod compertum est
in anleeedenti istud
aitriDutum convenire generi,
vel speciei ,
cui subiectum 40
L O G
I C A
E refertur; ac
proinde in syllogismo
terminus medius con-
sistit in toto,
idest in genere,
vel specie, et
terminus minor, sive
subiectum, in parte,
idest in specie,
vel mindividuo. Praeterea,
terminus medius in
syllogismo a termino
mi- nori luculenter
distinguitur, quia genus
a specie, et
spe- cies reipsa
distinguitur ab individuo.
In inductione autem
terminus medius ,
etsi diverso modo
concipiatur, ac ter-
minus minor, tamen
reipsa ab eo
non distinguitur, quia
partes unum idemque
sunt , ac
totum , quod
ex iis con-
flatur. 94. Quod
autem pertinet ad
enunciationes, harum ordo
quodammodo immutatur; nam,
ut ex allatis
exemplis con- stat ,
ea , quae
est conclusio in
inductione , fit
maior in syllogismo.
Praeterea minor, etsi
in utraque specie
ratio- cinationis iisdem
vocabulis exprimatur ,
tamen diversam vim
habel; nam in
inductione significat terminum
medium efficere terminum
minorem , e.
g. , homo
, canis ,
leo etc. efficiunt
omne animal; sed
in syllogismo significat
lermi- num minorem
contineri in medio,
e. g.,homo, canis,
leo etc. continentur
in animali. 95.
Cum syllogismus, et
inductio sint diversae
formae ratiocinationis, sequitur
ipsas, praeter principium
commu- ne, quo,
ut diximus *,
ratiocinatio universe spectata
inni- titur, habere
proprium principium, ex
quo veritas formae
unicuique propriae enascitur.
Hoc principiurn in
syllogi- smo est:
ld, quod subiecto
universe sumto, seu
toti conve- nit,
aut repugnat, cunctis
partibus notione eius
comprehensis convenit, aut
repugnat. In inductione
autem: ld, quod
cun- ctis notione
subiecti comprehensis convenit
, aut repugnat,
toti, sive subiecto
universe sumto convenit,
aut repugnat. Art.
III. — De
regulis in syllogismo
servandis 96. Ad
syllogismum rite condendum
oclo traduntur re-
gulae, quae omnes
illuc speclant, ut
inter conclusionem, et
praemissas ea servetur
connexio, sine qua
syllogismus existere non
potest 2. 97. Prima
regula prohibet, quin
plures tribus terminis
in syllogismo sint.
Nam omnis ratiocinalio
in eo sita
est, * Pag.
37. 2 Haec
connexio in eo
consistit, quod una
praemissarum conclu- sionem
contineat, altera conclusionem
in ea contineri
declaret. PARS PRIMA
41 quod duae
notiones subiecti, et
praedicali cum una
qua- dam terlia
m praemissis comparentur
, ut earum
conve- nienlia, aut
discrepantia in conclusione
coJligalur. Atqui si
qualuor termini essent
in syllogismo notiones
subiecti' et praedicali
non compararentur in
praemissis cum eadem
notione. Lrgo in
syllogismo non plures,
quam tres termini
sint oportet \
98. Secunda vetat,
quominus quidam terminus
in con- ;Jusione
Jalius sumatur, quam
in praemissis. Nam
id quod 3St
magis umversale, in
eo , quod
est minus universale
xmtinen nequ.t; quapropter,
si terminus in
conclusione nagis universahter,
quam in praemissis,
acciperetur illa n
lstis non contineretur,
ac proinde illa
ab istis coIlice
acci- • »
• Huiusmodi cst
Ule syllogismus: Mus
est syllaL; atqui
stjl- \oa non
rodit caseum; crgo
mus caseum non
rodit ™™***™ re»«la™
Peccat ille syllogismus:
Quod ego ,«m,
tunon es atqm
ego sum homo;
ergo tu non es homo;
nam homo mmdo
accpitur particulariter, quia
esf «ttributum enundattonls
■-""^ir„;^n[;ronc
amcm lati,,s pMet'
quu ******** mus'efi
flzLw Sy,,0S*smo: Aliauod
***** ratione poUet;
atqui n s uSL"mTl; er9°.eauu> raHo
sunt qiatuor ,
" n,0!1,l,s tcrminos,
animal, in propositione
maiori ♦ In I ;
';,;,,,0tl CSt h°TK
m minoH an,'ma1'
*nod esl bi
u.um. 'uui t ;
LJZ v V0Vt"'U
hlC ******** Alexander
fuit dux; /«'
Alexandei fuU parvus;
ergo Ahxander fuit
parvus dux 42
L O G
I C A
E ctum, neque
praedicatum cum termino
medio convenire, | et, quoties
hoc evenit, nihil
inde , ut
iam adnotavimus, de
convenientia , aut
discrepantia subiecti et
praedicati colligi potest1.
102. Sexta
prohibet, quominus ex
duabus aientibus con-
clusio negans colligatur.
Nam praemissae sunt
aientes, si tam
subiectum, quam praedicatum
cum termino medio
consentiunt. Atqui ,
quoties subiectum ,
et praedicatum cum
termino medio consentiunt,
conclusio enunciare de-
bet convenientiam subiecti,
et praedicati inter
se. Ergo ex
duabus aientibus conclusio
non negans, sed
aiens eli- cienda
est. 103. Septima
ita se habet:
Conclusio partem debiliorem
semper sequitur, hoc
est , si praemissarum
altera fuerit vel
negans, vel particularis,
conclusionem negantem, aut
particularem esse oportet.
Et sane, 1°
si una praemissa-
rum est negans,
et altera affirmans,
id argumento est
unum extremum convenire
cum medio, alterum
minime; ergo, secundum
principium iam statutum2,
in conclusione de-
ducendum est extrema
inter se non
consentire. 2° Si una
praemissa est particularis,
id argumento est
unum extre- morum
ex parte convenire
cum medio termino;
ergo, se- cundum
illam regulam, qua
statuitur conclusionem magis
universalem, quam praemissae,
esse non posse,
extrema in conclusione
non universe, sed
ex parte secum
coniun- genda sunt.
104. Octava
regula prohibet, quominus
ex duabus par-
ticularibus aliquid concludatur.
Et sane, illae
praemissae particulares vel
sunt aientes ,
vel illarum una
est aiens, altera
negans. In prima
hypothesi ipsae nullum
terminum universalem exhibent,
quia, cum enunciationes
sint par- ticulares
, subiecta nequeunt
esse termini universaliter
sumti s, et,
cum sint enunciationes
aientes, praedicata ex
parte suae extensionis
sumuntur*. Inde fit ut medius
ter- minus in
illis praemissis ,
sive subiecti ,
sive praedicati munere
fungatur s, numquam
universaliter accipi possit;
1 Hinc perperam
quis ratiocinaretur hoc
modo : Homo
non es aeternus;
atqui animal non
est aeternum\ ergo
homo non est
animal 2 P.
37-38. — 3
Cf p. 31-32.
— * Cf
p. 28-29. s
Terminus medius in
praemissis diversimode cum
extremis ro ligari
potest. Scilicet, vel
est subiectum in
propositione maiori, cnm SS
sarum allera sit
affirmans , altera
negans , conclusio n
regula scpHma negans
sit oportet, et
proinde a Ur hutum
m ea universaliter est
accipicndum. At vero
lerS™ particuhns"- T
mSS!S TT™ ^^
deno™ °e t „
,' "r,mn dUal,Uf
Praemi«is particularihus, quarum
una cst aflirmans,
altera negans, unus
lerminus auifs^hic ZTT''
SCi'iCCt a»rihugtu* praem
sae ne- \T!ULZrZlermm^ "0n
e?» «ttributun. conclusio-
rcffuhterih tCr,Tl'nuS. me,dlus-
1uia terminus medius,
ex « debet C
rTi '" allCrUtr-a
enun««'ione uniyersalis .ffirminle aK
Jl ^ Praennssis
P«rticularibus , allera
uiirmante, altera neganle,
conclus o e
iceretur haer lilinr
praemissis foret. r'
naec lauor Art.
IV.- De sjllogismo
hypothetico «•£?."• Q°e]na.d1m°duni cnunciationes
in calecoricas ef
bv SS tl'dlTl
!ta syll0^ismus ettegSsM
fc 'e catejtoricam ^Tk q",
tC"US Primam e™ncialionem IUO.
Uuoniam enunciationis hvpolhcticac tros
,n»f;„c «t, nempe
eonnexa, coniuneta, l\ disiSa,
s^Fsmus nbiectum n
utroone- « ['" t''1>es; "9°
"u""s
cete™e sunt falsae,
et Akt. V.
— De arguraentationibus, quae
ad syllogismum accedunt
10. Sunt quaedam
argumentaliones, quae ad
syllo$; ergo est
nox. n i „„","« ""'
r1"80 /" conclnsion0
non nisi „„
'»»; »r.o Ml
est ZZl, '
, "«' er90
quodlibet corpus est
mobih1 Xismor SrTatZ
^ ess7'uamdam ^adSneni
/omfcctUur Sos Vres
L?sm™ •' 7S*'1, aUulimuS> mest
esse in alio
spafio, fotest mutZspali^Tatali iod
tstZZJTs^z t iz^r°ri&^ nobilc
ataui SS" (
P^e5' mw'are *^«»,
es* iX8. Ut sontes
nte concludat, illud
sedulo cavere onnr
aec °Z„r:Cla,i0 amb!&ua' a,,,!
™r,„i . ""ecl", ttributodi-
'■ 0"'"' «
ia 0 P
o„°,' n0"Se:,taneU,n CSl
'1Uid illi, "'»■'•.
rorpori °io, °
essc LZ? *""? Sna"U'"' idc0'l«c
«»e 2 Plutarch.
,„ mZS ln°b,,e
C°nVen,re dcoc!ltsmns, seu
apparens syllogismus, quia,
ut alibi adnota-
mnus *, forma
essentiam ratiocinationis constituit,
adeo nt, si
ipsa dcsit, nulla
existat ratiocinatio. 5.
Possunt autem sophismala
extrui vel a
vocibus, quae ffl
argumentatione adhibcntur, vel
a rebus significalis
per 'occs; unde
dislinguuntur in sophismata,
sive fallacias in
lichone, et extra
dictionem. Illa fundamenlum
habent in ipparenti
identitate vocis ,
aut orationis ,
nempe in eo,
|Uod vox, aut
plures voces, quae
diversas res denotant,
rtHnbentur, quasi unam
rem significent; ista
in apparenti 1
Acad., lib. II, c. 32.
2 Quare sophista
omne confert studium,
ad hoc quod
videatur sci- «^
quamvis neseiat\ S.
Thom., In lib.
IV Met., lect.
IV. 3 Hanc
ol) rationem argumentatio
sophistica dicitur elenchus,
sive eaargutto , quia thcsim
ab adversario defensam
redarguit. Vid.
A.ag., Contra Crescon.,
lib. I, c.
XV, n. 19.
* Cf p.
39-40. 52 L
0 G I
C A E
identitate rerum ,
nempe in eo
, quod res
significata ab aliqua
voce eadem ratione
accipitur, dum diversa
ratione accipienda est.
6. Cum sophisma
spectet ad falsum
sub specie veri
in- sinuandum ,
duo ad eius
effectionem concurrant oportet,
quae causae sophismatum
dicuntur, nempe causa
apparen- tiae, et
causa non existentiae.
Causa apparentiae est
aliquid, ex quo
id, quod falsum
est, quamdam speciem
veri mu- tuatur.
Causa autem
non existentiae est
aliquid, quo id.
quod speciem veri
prae se fert,
re ipsa falsum
est. Patet autem
diversas species sophismatum
constitui ex diversitatc
causarum apparentiae ,
non vero ex
diversitate causaruw non
existentiae, quia sophisma
non eo spectat,
ut ostendaJ falsum
esse id, quod
speciem veri habet,
sed ut sub
spe cie veri
exhibeat id, quod
est falsum l.
Art. II.— De
sophismatis in dictione
7. Sophismata, quae
in dictione versantur
, haec sunt
Figura dictionis, homonymia,
sive aequivocatio ,
accentus amphibolia, compositio,
et divisio. 8.
Sophisma figurae dictionis
existit , quoties
duae di ctiones,
quae diversam significationem habent,
propter si militudinem
desinentiae sumuntur, quasi
idem significent E.
g., ex eo,
quod operari ,
et amari similiter
desinunt hoc sophisma
construi potest: Amari
est pati; ergo
etian operari est
pati; vel, Vapulare
est pati; ergo
amari est patt
9. Sophisma aequivocationis committitur,
cum una, ea
demque vox ,
quae sine ulla
variatione plura significat
tamquam univoca in
argumentatione adhibetur. E.
g., sc phista
eum, qui nullum
sidus lalrare asserit,
redarguer potest hac
fallacia : Quoddam sidus
est canis; sed
canis Iti trat;
ergo quoddam sidus
latrat. 10.
Fallacia accentus habetur,
cum aliqua vox,
quae o variationem
accentuum plura significat,
tamquam unur significans
in argumentatione accipitur.
Hoc genus sophii
matum praesertim apud
Graecos obtinuit, usus
enim are hoc
sophisma: Duo, et
tria sunt paria
et imparia: qui
quinque sunt duo,
et tria ;
ergo quinquc sunt
paria, imparia. AriyIH.
— De sopliismatis
oxtia dictionem 14.
Sophismata in re,
sive extra dictioncm,
sunt: Fallacia eidentisy
transitus a dicto
secundum quid ad
dictum sim- |
Blenchorum libri duo,
lib. I, tract.
I, c. 3.
■ Hoc genere
constructionis Apollo ,
ut fertur ,
Pyrrhuni uVlusit 9eitantem,
num bellum Romanis
ioferre deberet; sic
enini ei re-
ind.it: Aio te,
Aeacida, Romanos vincere
posse. 54 LOGICAE
pliciter, ignorationis elenchi,
petitionis principii, consequen-
i tis, non
causae pro causa,
plurium interrogationum. 15.
Fallacia accidentis existit,
quoties ex eo
solum, quod individuum
alicui speciei subiicitur
, deducitur ipsum
praeditum esse aliqua
proprietate, quae ad
speciem per accidens
perlinet. E. g.
, Homo currit;
atqui Socrates est
homo; ergo Socrates
currit. 16. Fallacia
transitus a dicto
secundum quid ad
dictum simpliciter committitur,
cum ex eo,
quod aliquid convenit
alicui secundum aliquam
rationem , ipsum
ei secundum omnem
rationem convenire colligitur;
e. g., Anabaptistae
ex eo quod
Paulus vetus Testamentum
abrogatum fuisse scripsit,
conficiebant ipsum omnino
non valere. Quo
modo a dicto
secundum aliquam rationem
ad dictum simpliciter
progrediebantur; Paulus enim
non sibi voluit
vetus Te- stamentum
abrogatum fuisse omnino,
sed aiiqua ex
parte, sive non
in iis, quae
ad substantiam, sed in iis,
quae ad accidentia
spectant. 17. Fallacia
ignorationis elenchi, seu
redargutionis , ex
eo originem habet,
quod sophista obiicit
adyersario ali- quam
contradictionem , quae
reipsa non existit1;
unde sophista adversarium
redarguere videtur, sed
reyera non redarguit.
E. g., hoc
sophisma commiltunt haeretici,
cum ita argumentantur
: Christus est
aeternus ; atqui
Christus natus est
in tempore; ergo
Christus est aeternus,
et non ae-
ternus. Haec contradictio,
quam ipsi obtrudunt,
non exi- stit,
nam esse aeternum,
et esse natum
in tempore non
per- tinent ad
Christum secundum eamdem,
sed secundum di-
versam naturam. 18. Petitio
principii habetur, quoties
« idem assumitui
ad probationem sui
ipsius sub alio
vocabulo 2 ».
In ho( sophisma
incurreret quisquis probaturus
animam huma nam
esse immortalem argumentaretur hoc
modo: Anim humana
est superstes corpori;
ergo est immortalis.
19. Fallacia consequentis
duos modos habere
potest. Pri mus
est, cum, posito
consequenti alicuius enunciationi
connexae, ponitur et
antecedens. E. g.,
Si homo est,
ani i Inde
intelligis hoc sophisma
ignorationem elenchi, seu
redai gutionis vocari,
quia sophista, qui
illo utitur, patefacit
se ignoran quomodo
adversarius redarguendus sit.
2 S. Thom.,
Opusc. XXXIX, De
Fallaciis, c. 12.
PAKS ALTERA 55
se« «Ba, quam
sophista uppomt ncmpe
animas in suo
esse a corporibus
pendere. iterroYa tionlt ^T Merro9a'ionum
cxistit, cuni plures
™7 fuJ componuntur
, ut sive
responsio sit ens
sue negans, respondens
semper falsilatis redareua-
*el .rnm 'T J°
PJSta' "' aPu,1Gellium
est«, te inter-
m '.ipnT' ^1^"'0
wore prtiiutt, habeas,
sive negando, iTe :
aiendo responder.s ,„
captionem incides. tfam si M
modn- n^ereSa0d no"
?•««»««■«», ipse te
redarguet "ft verd^.
qmd ^, Perd%di>ti' non
haoes> "tquiocllos uod
nnn , VaT-
0™/os«™ *«*«; *n
dixeris te habere
» m Z/ 7 a
'f'' l° r,HlarSuet
hoc alio modo:
Qmdquid 7a hab ' atqm
COrnua non Perdidis'i\
ergocor- Art. VI.
— De sophismaluin
solulionibus 22- Modi,
quibus sophismata verc
solvuntur 3, sunt
vel ' Cf
quae diiimus p. 44. —
2 jy 56
LOGICAE generales, vel
speciales. Quod ad
modos generales spectat,
memoria revocandum nobis
esl syllogismum posse
esse fal- sum
vel quod in
materiam, vel quod
in formam peccat.
Si peccat in
maleriam, utraque, vel
alterutra praemissa- rum
neganda est, siquidem
syllogismus nequit falsus
esse quoad materiam,
nisi utraque, vel
alterutra praemissarum sit
falsa. Si peccat
in formam, distinctione,
aut divisione opus
est. Etenim syllogismus
in formam peccat,
vel quia aliqua
propositio aequivocam, ac
proinde multiplicem si-
gnificationem habet, vel
quia praemissae debitum
ordinem cum conclusione
non habent. Iam, si
primo vitio formae
laborat , distinguenda
est illa propositio
aequivoca ; ^sin
altero , dividendae
sunt praemissae a
conclusione , sive
ostendendum est conclusionem
cum praemissis non
con necti. 23.
Quoad autem modos
speciales , quibus
sophismata vere solvi
possunt , eos
singulos exponere ratio
huius operis haud
sinit. Quare unum,
aut alterum, exempli
in- star, dumtaxat
innuemus. Fallacia compositionis, et
divi- sionis, quae
est in dictione,
solvitur, si ea,
quae sophista sensu
composito accipit ,
a nobis sensu
diviso , et
quae ille sensu
divis o , a
nobis sensu composito
explicentur Ita si
quis cavilletur hoc
modo : Apostoli
sunt duodecim atqui
Petrus , et
Ioannes sunt Apostoli
; ergo Petrus
, e, loannes
sunt duodecim, neganda
est conclusio ,
quia ess( duodecim
, quod de
Apostolis simul coniunctis
dumtaxa verum est,
de iis etiam
separatis praedicatur. Si
sophisfc fallaciam ignorationis
elenchi adhibens ,
ita arguit :
Dut sunt duplum
unius; atqui non
sunt duplum trium;
ergo sun duplum,
et non duplum;
respondendum est conclusionen
a praemissis haud
fluere, quia in
praemissis non dicitu
idem esse duplum,
et non duplum
, prout ad
idem, sesaentia, in qua quaestio,
quid sit, consistit,
complectitur principia, ex
quibus res constituitur,
sive causas, propter
juas ipsa ad
hanc, et non
ad aliam spcciem pertincl:
qua- propter qui
novit causas rei,
nempe propter quid,
is es- >entiam
rei, nempc quid
res sit, simul
discit; et vicissim.
E. g., si
quis cognoscit causam
, per quam
luna dcficit, *sse
interpositionem terrac inter
lunam, et solem,
simul pognoscit defectionem
lunae esse privalionem
luminis ex interpositione terrac
inter lunam, et
solem effectam; quo-
circa essentiam cclipsis
una cum causa
eius cognoscit. 3
Quacstiones, an res
sit, et quaJis
res sit, cum
rcspi- citnt existentiam
rei, cognitionem vulgarcm;
quaestionrs, juid res
sit, et propter
quid sit ,
cum inquirant causam.
58 L O G I
C A E
et essentiam rei,
cognilionem scientificam in
nobis progi- gnunt;
siquidem cognitio vulgaris
a scientifica in
eo dif- fert,
quod illa tantum
rem esse, haec
autem, cur ita
esse debeat, exhibet.
At vero, quaestio,
an res sit,
ad scienti- ficam
cognitionem rei efficiendam
plurimum confert, quia
mens nostra, cum
apprehendit existentiam rei,
cuius cau- sam
ignorat, naturaliter trahitur
ad ipsam causam
inve- stigandam ,
ut quid res
sit , cognoscat. Idem
dicatur de quaestione
, qualis res
sit, nam ,
perspectis affectionibus, quae
rei msunt, haud
difficulter cognoscitur, qua
ex causa ipsae
rei insint. Aax.
II. — Quaenam
sint quaestiones dialecticae,
exponitur 27. Quaestionum
theoria in universum
explicata, expo- nere
e re est ,
quaenam sint quaestiones
dialecticae. In primis
manifestum est quaestiones
quid res sit
, et curA
et unde sit,
ad dialecticam non
pertinere, quia illae
, ut diximus,
certam, et scientificam
cognitionem rei pariunt,
dum e contrario
dialectica probabilem cognitionem
dum- taxat sectatur.
Hinc, quando rem
esse innotescit, quaestio
dialectica alia esse
non potest, quam
quaestio, qualis res
sit, nempe, num
aliquid rei insit.
28. lam circa
quaestionem, num aliquid
rei insit, dia-
lectice institutam non
pertinet quidem ad
Logicam trade- re,
num haec, vel
illa proprietas huic
vel illi rerum
spe- ciei msit,
sed tantum modum,
quo insit, argumentis
pro- babilibus1 investigare.
Hic autem modus
quadruplex esse potest,
nempe investigari potest,
utrum aliquid insit
rei uti genus\
e. g. , num
hominis genus sit
esse animal , vel uti
proprium, e. g.,
utrum proprium hominis
sit esse rir
sibile', yel uti
definitio , e.
g., utrum hominis
definitio sit esse
animal rationale ;
vel uti accidens
e. g., utrum
acci- dens hominis
sit esse album.
Hanc ob rationem
quatuor numerantur quaestiones
dialecticae, nempe de
genere , de
proprio, de definitione,
ct de accidente"1. 1
Syllogisrni, qui in
dialectica adhibentur, sunt
enthymema, et epichirema;
nam hi syllogismi
, ut in
prima parte diximus
, cum ex
probabilibus praemissis proficiscantur, probabiles
conclusiones habent, ac
proinde ad solvendas
quaestiones dialecticas, quae
circa probabilia versantur,
pertinent. 2 Quaestiones,
num aliquid alicui
insit uti differentia,
e. g., num
PARS ALTERA 59
29. Ex his
conficitur etsi genus,
et definitio, quid
res sit, empe
definitio essentiarn totam,
et genus ex
parte deno- 21U,
tamen quaestiones dialecticas
de genere, et de defini-
lone ad quaestionem,
qualis res sit,
spectare; in iis
enim ayestigatur argumentis
probabilibus, num aliquid,
quod ei inesse
constat, insit ipsi
uti genus, vel
uti definitio. 30.
Jllud autem animadverlendum est,
quaestiones non sse
instituendas , quae
vel impiae vel
manifestae sensui, el
nimis faciles, aut
nimis dijjiciles sunt.
Impiae, e. g.,
um Deus sit
colendus, quia qui
huiusmodi quaestiones in-
tituunt, potius sunt
poena coercendi ,
quam argumentis efutandi.
Tum manifestae
sensui, c. g.,
sitne nix alba,
an on, nam
quisquis de his
dubitat, sensu carere
dicendus st. Demuin
nimis faciles, aut
nimis difficiles, quia
nimia acilitas omnern
locum dubitationi eripit,
et nimia difti-
ultas exercitationcm ,
quae assecutioni scientiae
valde tilis est,
insuavem, ac infructuosam
reddit. Aut. III. — De
usu dubitdtionis, et
historiae ad investigationem veri
31. Dialectica, uti
diximus, viam ad
verum inveniendum adicare
debet. lam investigatio
veri a dubitatione,
eiusque olutione initium
suinere debet. Sane,
qui aliquam quae-
tionem instituit , de eo
, quod quacrit,
dubitat. Etenim
[uacstio circa aliquam
rem institui non
potest , nisi
ab o, qui
illam ita sc
haberc, vel ita
se non habere
certo on cognoscit,
sed inter utramque
partem contradictionis acillat.
Atqui slalus
menlis inter utramque
contradictio- is partem
vacillantis dubitatio vocatur.
Ergo qui aliquam
[uaestionem instituit, de
eo, quod quaerit,
dubitat. 32. [am
ista dubitatio oritur
ex eo ,
quod contrariae ►hilosophorum
opiniones circa rem,
quam quaerimus, e-
istunt , vcl
ex eo ,
quod praeiudicatas opiniones
circa psam temere
imbibimus. Quapropter quaestionem
solven- lam suscipimus,
ut certam inter
contrarias sententias co-
[noscamus, vel ut
animum nostrum praeiudicatis
opinio- nbus expohemus.
Quod
cum ita sit,
manifestum est ei,
omo ratione polleat,
vel uti species,
e. g., utrum
bucephalm sit Mua
, inter quaestiones
dialecticas non numerantur
, quia ipsae
naiectice consideratae aliquid,
quod de pluribus
praedicatur, de- lotant,
ac proindc ad
quaestionem de genere
revocantur. 60 L O G
I C A
E qui rite,
utiliterque quaestionem dirimere
vult, a solutione
dubilalionis initium sumendum
esse. Enimvero quaenam
inter contrarias sententias
cerla sit, statuere
non possumus, nisi
illas hinc inde
excutiamus, et quid
de his admitten-
dum, quidve reiiciendum
sit, perspiciamus; item
animum nostrum praeiudicatis
opinionibus expoliare non
possu- mus, nisi,
harum examine instituto,
veras a falsis
discri- minemus. Atqui
in his solutio
dubitationis consistit. Ergo
quaestio rite solvi
nequit, nisi dubitatio
in primis solva-
tur. Td s.
Thomas sequenti exemplo
declaravit. Quemadmo- dum ligatus
non potest ambulare,
nisi vinculum solvat,
quo constringitur, ita,
cum homo, rem
ignotam quaerens, a
du- bitatione, yeluti
quodam vinculo mentis
detineatur, in co-
gnitione rei progredi
non potest, nisi
dubitalionem solvat '.
33. At vero
haec non ita
accipienda sunt, ut
de omni- bus
dubitetur. Etenim ,
si de omnibus
dubitetur , nulla
dubitatio exsolvi potest ,
quia dubitatio nonnisi
per ea, !
quae omnino certa
sunt, ac proinde
nulli dubitationi ob-
noxia , excluditur.
Hinc sapienter Aristoteles
monuit 2, dubilationem instituendam
esse vel de
iis, quae a
sapien- tibus nondum
investigata sunt, vel
de iis, circa
quae plu- res,
ab seque discrepantes
sapientum opiniones extant
3. 34. Haec,
quam commendavimus, dubitatio,
appellatur methodica ,
atque a dubitatione
sceptica maxime differt,
1 quia is,
qui dubitationem, methodi
gralia, inslituit, eo
usque dubitat, donec
ad dubitationis solutionem
perveniat, dum scepticus
ea mente dubitat,
ut in dubitatione
maneat; 2 quia
sceptica dubitatio circa
omnia versatur, nihilque
esse ex se
perspicuum statuit, dum
in dubitatione metho-
dica multa ex
se perspicua admittuntur
, de quibus
ne possibile quidem
est dubitare, et
quorum ope dubitationes
exsolvere licet. 35.
Quaestionem dirimere aggredienti
valde etiam utile
est illius historiam
, seu sapientum
, qui praecesserunt, opiniones
nosse. Namque ea ,
quae circa rem
a nobis quaesitam
maiores nostri invenerunt,
vel vera esse
a no- bis
perspiciuntur, vel falsa.
Si primum, mens
nostra nova *
In lib. III
Met., Iect. I.
— 2 Met.,
lib. II, c.
I, § 1.
5 Inde patet
Gartesium hanc dubitationem
longius , quam
par, aequumque est,
provexisse, siquidem ipse
de omnibus, praeter
exi- stentiam sui
ipsius, dubitare instituit;
De methodo, §
4. PARS ALTEBA
61 ognitione veritatum
locupletatur, quin in iis ex
se ipsa nquirendis
tempus frustra terat.
Sin alterum, efllcitur
ut rrores, in
quos alii ante
nos inciderunt, vitemus,
alias- |ue vias
ad verum inveniendum
ingrediamur f. Art.
IV. — De locis, ex
quibus argumenta dialectica
hauriuntur 36. Locus
a Teophrasto, discipulo
Aristotelis, ita defini-
ur: Propositio omnium
maxime universalis, quae
per di- wrsa
genera rerum determinata
solutioni quaestionum dia~
ecticarum inservire potest3.
E. g., si
quaeratur , utrum
anitas melior potione
sit, solutio peti
potest ab hac
pro- >ositione: Finis
est melior iis,
quae ad finem
destinantur; lam ex vi huius
pronunciati licet ita
argumentari: Finis st
melior iis, quae
ad finem destinantur;
atqui sanilas esl
inis , ob
quem potio desideratur
; ergo sanitas
melior po- ione
est. 37. Quoniam
quaestionos dialecticae sunt,
ut diximus el
generis , vel defmitionis
, vel proprii
, vel accidentis,
fuadripartita est divisio
locorum, quia alii
eorum a generef
ln a definitione,
alii a proprio,
alii denique ab
accidente urnuntur. Ex plurimis locis
, qui ab
his singulis sumi
K)8Sunt, unum, et
alterum, exempli instar,
exponemus. 38. Ad
loca, quae ab
accidente sumuntur, pertinent
hae )ropositiones : 1° Contrariorum
contraria sunt attributa,
i cmns Ha
arguitur: lustus est
laudandus; ergo iniustus
st vituperandus. 2° Eidem
subiecto contraria attributa
ines non demonstrentur
in ea scientia
, cuius sunt
principiH possunt tamen
demonstrari in alia
scientia superiori. I
xemplo sit illud
principium, a puncto
ad punctum lineai
rectam ducere; hoc
enim principium, ut
s. Thomas inquii
« supponit Geometra,
et probat Naturalis,
ostendens quo inter
quaelibet duo puncta
sit linea recta
media s ».
Art. II. —
De termino medio
syllogismi demonstrativi 50.
Terminus medius syllogismi
demonstrativi est caus
rei, quae demonstranda
suscipitur. Et sane
, syllogismu i demonstrativus gignit
in nobis scientiam
rei. Atqui sciei
tia, uti mox
dicemus, est cognitio
rei per causam
6. Erg causa
rei est medius
terminus in syllogismo
demonstratix 51. Iam
quaelibet causa, nempe
sive efficiens, sive
m; terialis, sive
formalis, sive finalis
% medii termini
munei fungi potest.
E. g. , «
quandocumque, ut ait
s. Thoina aliquid
demonstratur de toto
per partes, videtur
esse d« monstratio
per causam materialem;
partes enim se
habei ad totum
secundum rationem materiae
8 ». Si
demonstr * Vulgo
axiomata, sive dignitates
nuncupantur. 2 Ad
haec principia propria
revocantur praenotiones circa
subi ctum, quae
, ut paulo
ante diximus ,
sunt definitio nominalis
, suppositio. s Cf s.
Thom., In lib.
I Poster., lect.
XIX. — *
lbid. 5 Op.
cit., lect. V.
— 6 Cf
interim p. 57.
1 De his
causarum speciebus in
Ontologia disseremus. 3 In lib.
II Poster. Anal.,
lect. IX. PARS
ALTERA 65 ^eris
hominem esse capacem
scientiae ex eo
, quod est
•ationalis , causam
formalem pro argumento
sumes Ex :ausa
efficienle in mundo
esse ordinem demonstratur
mia Deus ,
qui mundum condidit,
non potuit , quin
or- linem inter
omnes eius partes
adhiberet. Denique ex
:ausa iina i
Anstoteles demonstravit post
coenam utile sse
ambulare, quia deambulatio,
cum ciborum diffestioni
nservial, valetudini prodest.
52.
Duo autem de
hac re monere
par est: I.°
Causa, quae amquam
medium adhibetur in
syllogismo demonslrativo, iebet
esse 1 per
se, et necessaria,
2° propria ,
non vero ommunis,
6 proxima sive
immediata. Enimvero in
syllo- ismo demonstralivo
conclusio cognitionem gignit
neces- ariam, ita
ut oppositum eius
haud sit possibile;
omnino erlam ,
et adaequatam ,
nempe eiusmodi ,
ut nulla alia
atione ad iliam
cognoscendam opus sit.
Elenim si quid
orum deesset, scientiam
rei pcr syllogismum demon-
trativum non assequeremur. lam
si conclusio probatur
er causam ,
a qua illa
non per se
, sive necessario
, vel aturaliter
, sed per
accidens promanat ,
ipsa non esset
ecessana , quia
id , quod
per accidens oritur
a causa on
semper orilur ab
ea , ac
proinde oppositum eius'
uod probatur, non
erit impossibile. E.
g., aliquem pro'
um csse ex
eo , quod
cum probis frequenlissime affit
JUd necessano demonstralur. Jnsuper
causa communis jn
solum ad rem
, cuius scientia
quaeritur , sed
etiam i al.as
spectat; ac proinde
si conclusio probaretur
non .r causam
propriam, quae rem
constituit, sed per
cau- m communem ,
ipsa probabilis, non
vero omnino certa
»se Hinc eruditionem
aliquid honum esse
ex eo, quod
ao.lis est, apodictice
non demonstratur. Denique
co- m.o adaequata
rei non obtineretur
, si eius
probatio mn» Peri
CaUSam remot.am i
non proximam ;
nam causa mota
adaequatam rationem rei
haud exprimit E
ff minem respirare
adaequate non cognoscitur,
si ex causa
niota, nempe exeo,
quod est animal,
non vero ex
causa ox.ma, nempe
ex eo, quod
habet pulmones, colligitur;
int i.nini ammaha,
quae non respirant,
sicut pisces*. Ex
L2™T-h8 PersP,cllur». (luam
recte syllogismus demon-
raiivus illc dicatur,
cu.us praemissae sunt
necessariae, In Ub. I Poster.,
lect. XXIV. Philos.
Christ. Compend. 1.3
66 LOGICAE ce
rtae, atque evidentes
, sive syllogismus
mcessitalem in ducens,
in quo non
est possibile esse
veritatis defectum. II.0 Medius
terminus in syllogismo
scientifico ad defini
tionem rei reducitur.
Porro definitio rei,
sicuti adnotavi mus1,
est illa brevis
oratio , quae
essentiam alicuius re
determinat, seu, ut
s. Thomas scribil,
quae denotal aliquan
formam de ipsa
re, quae per
omnia ipsi respondet 2.
E. g. definitur
homo, cum dicitur
esse animal ratione
praedituml Hoc praestituto
, quatuor causae
, quas recensuimus
, a unicam,
nempe ad causam
formalem, quae essentiam
re efficit, tandem
redeunt. Enimvero munus
fini s est causai
efficientem ad formam
gignendam movere, unde
ipse no nisi
in forma iam
perspecta conspicitur; causa
autem et fectrix
id agit, ut
materia a forma
determinetur; materi denique per
formam suam habet
esse, et actionem;
qu(| circa finis,
vis effectrix, et
materia ad formam
referuntui t Ex
quibus consequitur causam
, sive medium
terminui 1 in
syllogismo apodictico consistere
in eo, quod
essentiai rei denotat.
Atqui definilio, uti
vidimus, est oralio,
qu£ essentiam rei
significat. Igitur medius
terminus in syll
rem per eiusrlem
causas roprias, necessanas,
et proximas evidenter
nrobat uuioue enc
nlii Z °
demonslrall° cum penes
Arislolelem, lum enes
alios antiquos, et
recentes non solum
illo slriclissi- lSismoSUaT,,,fUU' SCd
ime,;dl,ra au0('Ue "»
P-i s ncceTs^
''f f Umq,Ue
m°a°- «">clUsionem cX
praemis- '" eC4!S s"
10 lnfert> vel
pro cuiuscumque generis
nroba- one, ,ta
ut demonstrare idem
sil, ac probare.
Ex his inlel-
ol U;'JUr/raetCr i,"am
dro-«ra.?onem, quae ab
ArL ma dieM
fmF»l!fl a e'US
dlscl.Pnlis Principalis, vel
potis- ma dicla
luii, aliae demonstrat.onis species
recenseantur. 54 Itaque
in pr.m.s demonstratio
dislineuitur in de
onstrat.onem propter quid,
et demonslration°em quia
De- DfeicCnSins!,n„0P«e/r "T-
CaUSa' CUr affeCtio
ln fPS0 insit-
■>»» est ,7c
0 ni" ionf . qU
P'am P°SUum eXlra
iPsum- Ita frustra
uui s- ca dc.i. itron d J Unae,CaUSam «?«•"'«
cur luna deflciat,
atque rem defl
„nrf /c, US
1UUa° C°n,icerc studcrct-
CUUI eausa, quam-
»0 1,- MV ™'
SCd ,nteriectns 'errae
inter solen. et
lu- sam ,ui
h.hPn, He'n°nS rat,oncm
aTectionum, qoae in
subiecto edicn- „tCnt'
mCdlUm ««•«««"•io est
delinitio subiccli, aliquando
c.usa nroZ» CaUSa'
qUaC CSt medium
syllogismi scientifici, iiecto
o, ! ,
' D°n re'"°ta'
prima affecti0> «>■«
nnmediate e i
c°„ ,1r!,Percrde',n't,0nem
suMccti "etnonstritur, unaquaeque
s causr„ "
" affcct,onum P°r
delinilionem illius affeetionis,
quae io subicc
P „ ,,,C
,"nmCa ata CSt-
At ^er.enduro est,
cum dcfi- *
«r! SUmr'tUr.' ipsam
non I,er se'
scu q«« Jer.nitio
co aincr ,,
L CaUSa affcction,'s-
sumi- Nam i„
syllogismo scien- nect
, V, ,,
?' PCr qUam
affccti0 subiect0 incst.
non per quam
i n, f
„ „CSi '" qU°C,rCa
dcr'niti0 Subiccti Pro
mcdi0 •»'"•'«• i«
,s S^ qp
unaeadcmquc est simul
cssentia subiecti, et
emncr ^no int"
qU° coll,S,tur «eflnitlonem
praedicati cssc rea-
pe paucis i„
" ' '
SJ„llc°"!smo
scicuti«eo, proptcrea quod
ctiam in nonaUC
S' ,'" Iu bus
defin.tio subiecti pro
mcdio sumitur, adhibe-
ioZZs !\t 1,"„°
SUb,eCrti' Scd ouia
cst causa nffeetionis,
uti dinsa Itt
CSt '°"nn.,s Jforn,a'
««""ibetu, tamqnam ter.n
nus Vid T Cl,!
r
"""'S d°°ilitat™, qu'a
l.uius causa proxin.a
fnl loleuo' Comment.
cit.-m co». ril
lib. II Post
r 291 r-t
ftM;r- in 0,°- ad m- n
L °--" "tv^
68 L 0
G I C
A E monslratio
propter quid est
illa, quae propriam
, proxi- j
mam, et adaequalam
ralionem rei demonstratae
continet; I uti
habere pulmones ,
quemadmodum paulo ante
dictum I est,
causa est respirandi
; quocirca haec
demonstratio ad i
syllogismum apodicticum reducitur.
Demonstratio quia di-
I citur illa
, quae remotam
, et minus
adaequatam rei de-1
monstratae causam ,
seu rationem affert
, scilicet ,
quae determinatam radicem,
propter quam res
est, haud prae-
sefert ; uti
esse animal est
causa minus adaequata
respi- randi; vel
illa, quae sumit
effectum ad probandam
causam; e. g.,
demonstraiio existenliae Dei,
quae ex rerum
con- tingentium existentia
conficitur , est
demonstratio quia. cum
ipsa per effectus
fial. 55. Ad
has duas demonstrationis species
illae facile re
vocari possunt, quae
vulgo demonstrationes a
priori, atque a
posteriori dicuntur ',
Demonstratio a priori
ea est, quae
fit per causam,
et demonstratio a
posteriori est ea,
quat fit per
effectus, et proprietates.
Hinc patet demonstratio
nem a posteriori
esse demonstrationem quia,
et demonstra- tionem
a priori, si
fiat per causam
propriam, proximair et
adaequatam, eamdem esse,
ac demonslrationem proptei
quid; sin per
causam remotam, vel
inadaequatam, ad de
monstrationem quia revocari.
56. Distinguenda etiam
est demonstratio directa
a de monstratione
indirecta, quae dicitur
etiam deductio ad
ab surdum. Demonstratio
directa ea est,
in qua aliquod
ve rum deducitur
ex alio vero,
cum quo connectitur.
Indi recta autem
demonstratio ea est
, in qua
aliquid verun esse
evincitur, ex eo
quod, illo negato,
aliquod absurdun oboriretur;
vel falsum redarguitur,
quia, si esset
verum aliquod absurdum
existeret. Ita animam
esse immortalen demonstralur
directe ex eo,
quod spiritualis est;
indirect ex eo,
quod si immorlalis
non esset, nulla
poena vitium nulloque
praemio virtus afficeretur. 1
Origo duplicis huius
generis demonstrationis, nempe
a priori, e
a posteriori, ex
eo repetenda est,
quod interdum causa
effectu, inter dum
effectus causa notior
est. Cum enim
demonstratio a noto
ad i gnotum
progredi debeat, liquet
demonstrationem vel a
causa ad ei
fectum, vel ab
effectu ad causam
progredi oportere, prout
vel caus notior
nobis est, vel
effectus notior causa.
Si primum fiat,
demot stratio dicitur
a priori, sin
alterum, a posteriori.
Cf s. Thom.,
/ lib. I Poster., lect.
IV. PARS ALTERA
69 57. Magnam
vim ad refellendum
adversarium habet illa
lemonstratio, quae ex
datis, vel ad
hominem dicitur. Haec
irincipiis ab adversario
concessit nititur ,
nempe in eo
onsistit, quod adversarius,
si verum quodpiam
faleri re- uset,
admitterc cogitur alia,
quae ipsemet falsa
esse non iffitetur.
Exemplo sit argumentum
illud, quo Paulus
ad- ersarios resurrectionis mortuorum
redarguit. Si verum
lon esset mortuos
resurrecturos, consequeretur 1°
Ghri- lum non
resurrexisse, 2° inanem
esse suam praedicatio-
em, 3° inanem
esse illorum fidem;
atqui haec tria
ipsi- aet falsa
esse fatentur ;
ergo necesse est
, ut fateantur
uoque veram esse
mortuorum resurrectionem *.
58. Denique tacendum
non est de
demonstratione, quae egressiva
nuncupatur. Ea est,
in qua primum
per ar^u- lentationem
a posteriori a
cognitione effectus ad
co Dist- XLV,
q. I, a.
3 ad 5. «
Ille scit, inqmt
Aristotcles, proprie, ac
sirapliciter, qui causara
« mr T S
fc> Ct/1,i"S CaUSam
CSSe' et alite«-
se habfrc n
£, S. ii, ?.n?! „;.
i98 Poster- m- h c- 7- cf
s- *■*. ***• 70
LOGICAE opposito dubitare
possit. « Opinio,
s. Thomas inquit,
si- gnificat actum
intellectus, qui fertur
in unam partem
con- tradictionis cum
formidine alterius '».
Quapropter scientia j
ex demonstratione efiicitur
, opinio autem
ex syllogismo |
dialectico; ex quo
fit, ut illa
firma, haec infirma
sit. Iam i
ex demonstralione ideo
res certitudine firma,
et absoluta cognoscitur,
quia per causam,
quae eius essentiam
con* stituit, probatur.
Ex syllogismo diaiectico
infirma rei co-
gnitio obtinetur, quia
rationibus extra rei
essentiam sumtis probatur
2. Inde exurgit
aliud caput differentiae inter
scientiam, et opinionem
, nempe, scientia
circa necessa- rium
, et immutabile
versatur , quia
essentiae rerum, ul
suo loco dicemus,
sunt necessariae, et
immutabiles; opi- nio
vero circa contingens,
et mutabile. 61.
Fides autem definitur:
Mentis adhaesio alicui
rei, quam quis
non videt, sed
alteri dicenti credit 3.
Ex hac definitione
patet praecipuum discrimen
inter scientiam, et
fidem ex eo
repetendum esse, quod
certitudo scientiae; ut
s. Thomas ait,
consistit in duobus,
scilicet in eviden-
tia, et firmitate
adhaesionis; certitudo autem
fidei consi stit
in uno tantum,
scilicet in firmitate
adhaesionis *. Ete-
nim in iis,
quae scientia cognovimus,
nos ipsi conclusio
nem ex principiis
fluere perspicimus ;
id quod non
con tingit in
iis, quae fide
tenemus. Fides autem
in divinam et
humanam distinguitur ,
quia ad assentiendum
rebus quas ex
nobis ipsis non
cognoscimus , movemur
ab au ctoritate
divina, vel humana.
Art. V. —
De scientia latiori
sensu accepta 62.
Scientia, de qua
in praecedenti articulo
locuti su mus,
significat perfectam notitiam
alicuius rei, quae
pe eius causam
adquiritur. At vero
nomine scientiae vulg
9uae Proprietates genericas
alicuius m ?nvpjJ l'afCle
iaS subiectas habn'
g"' PersPectiva> i'"
qualitatem praioicato signihcatam
inesse ; unde
ipsae , si relatc ad
naturan, , considerenlur, hypothelicae
dicunlur. E. g
haec enunc.at.o, Omnes
radii circuli sunt
aeauales. minfme de-
lcs sed ?dUeMn,i,lreUlUm-Cxifere' cuius?radii
snnt Tequa- esse £nSlif
ir* Sl.,clrcul"s vere
est, omnes eius
radios r ;
m !•' 'dcaC
an,mac innatae -
cum non ab
■ n nositum T™
'" an!m». foducanlur, aliquid
in ex it
m.n?f«f'.~n Ver°. oaUld ' OUod
extra animan> tum
Pr ncini /.
^T^ H°C Praemiss>
™ argumen- c«mco3
";.- ?AmbuSi SCCUndM
melhodum idealisti- ionis
mere ahs,^nt,,fiCa C,duJC'lUr'
neraPe P™nuntiata ra-
on s me.e
abstracta, vel ideae
innatae, obiectivam exi-
cr 3S„«? Pnnc'P'a.
vim habere nequcunt.
Ergo •tivam r
1,1 ?,, '
qUa° SUnt C0&"itiunes scien
ificae, obie- ;am
assen rCrUm' secundum
methodum idealisti- arn,
assequi non possumus.
Art. III. -
Qoaenam sit melhodus
psychologico-rationalis
exponitur 15. Methodus
psychologico-rationalis
medium Jocum tenef
m rhi°ndUm emPirT™>
el melhodum ideJSm;ell
Aim ea, m
qua scentia tum
ex faclorum observatione
um ex pronuntiatis rationalibus conficitur.
Scil cc '
undum hanc methodum
mens nostra co^ni tionem
scien ficam a,icuius
• adipiscitur hoc ^. ^
^g hencfit Z9
n qUam ref-^aesita
pertinet, sensibu a™
oSne^ ITr,a rCtmet;
al(*ue ita ^
comparat ^n.t.onem scnsitivam
, quae cxperientiam eonstituit «. I «
Experientia circa facta
interna fit per
vim reflexivam inteUo
"e m^SPcXtdiUstem faCta
TrDa °PUS £*SJ^
e««f.one auae nnn
?n ' exa,n,nand,sa.ue ^nsistit,
atque eaper*! int
eiaTnin^ Ja u
6° SG cont,net>
ut "s, prout
sibi occur- nt,
examinet, sed substantias
substantiis subdit easque
inter sese 80
• LOGICAE Deinde
illud , quod per
experientiam cognovit, ope
in- ductionis reddit
universale , atque
ita ad propositiones universales
progreditur, quas tamquam
principia demon- strationis
adhibet. Denique ex
his principiis ila
compa- ratis conclusionem
scientificam ope syllogismi
deducit1. Exemplo rem
declaremus : Si
quis cognitionem scienlifi-
cam huius veritatis
, Homines libertate
gaudent , adipisci
velit, ita secundum
leges methodi psychologico-rationalis progredi
debet. Primo Socratem,
Plalonem, Aristotelem, aliosque
observans, deprehendit eos
libere agere, et
statuit hanc experientiam:
Plures homines libertate
gaudent. Quia autem
in cunctis hominibus
, qui sibi
occurrunt , idem
constanter perspicit ,
ex propositione particulari
progre- ditur ad
hanc universalem: Omnes
homines libertate gau-
dent. Eadem ratione
sibi comparat hanc
alteram proposi- tionem
universalem: Omnes homines
sunt intelligentia prae-
diti. Deinde expendens,
unde in hominibus
libertas oria- tur,
facile perspicit causam,
cur homines libertate
fruan- tur, in eo positam
esse, quod intelligentia
sunt praediti Hac
causa, tamquam medio
termino, utitur, ut
syllogismurr conficiat ,
unde cognitionem scientiikam
libertatis homi num
eruit , ratiocinando
hunc in modum
: Omnia ,
qum intelligentia sunt
praedita, libertate fruuntur;
atqui homine. sunt
intelligentia praediti; ergo
homines libertate frui
debent Aliud exemplum
affert s. Thomas
his verbis : «
Puta diu medicus
consideravit hanc herbam
sanasse Socralen febrientem
4 et Platonem
, et multos
alios singulares ho
mines : cum
autem sua consideratio ad
hoc ascendit quod
talis species herbae
sanat febrientem simpliciter,
ho ''" q«ibus
oflicio fungitur 3
Etsi experientia non
sit pronrie caiisn
«ri»nf;.. * ^da scientiam
ducit. Etenim scientia
ex principiis \
In lib. II
Post., loc. cit. ™g. 39
et 48. -
* De regressu,
c. 5. Philos.
Christ. Compend. I. 7 A 82
L 0 G I C
A E gignitur,
principia autem, seu
pronuntiata universalia al
intellectu per inductionem
efformantur , atque
inductic i nonnisi
ope experientiae institui
potest. Experientia igitu
est, quae materiam
praebet, unde scientia
efformari potest a
Dicitur acquiri per
sensum, quantum ad
distinctionen j principiorum,
non quantum ad
lumen, quo principia
co i gnoscuntur
* ». 4°
Ad scientiam efficiendam
secundum hanc metbodur
inductione, et syllogismo
opus est; siquidem
inductio pe experientiam
principia parat, syllogismus
autem ex prin
cipiis inductione comparatis
conclusiones scienlificas dc
ducit. Nibilominus mens
humana scientiam proprie
syllc gismo, non
inductione assequitur; siquidem
scientia no in
eo consistit , quod
principia cognoscuntur ,
sed in ec
quod ex principiis
iam cognitis res
quaesita deducitui Quapropter
secundum hanc methodum
scientiam non adi
piscimur, cum ab
effectu ad causam,
sive a sensilibus
a intelligibilia ascendimus
, sed cum
a causa acl
effectun sive ab
inlelligibilibus ad sensibilia
descendimus. Quo ut
accuratius explicetur, advertendum
est mentem nostrai
in comparanda sibi
scientia duplex terere
iter , nemp
progressus, et regressus,
quippe quod ipsa
in initio sciei
tiae ab effectu
ad causam progreditur
; in complemenl
autem scientiae a
causa ad effectum
regredilur, ut ipsii
effectus cognitionem scientificam
acquirat. 5° Exinde
consequitur in methodo
psychol ogico-ratn nali scientiam
per analysim ,
et synthesim acquin
, H quidem
ut analysis sit
eius inilium, synthesis
autem pe fectio.
Etenim secundum illam
methodum mens nostr
ut paulo ante
diximus, primum ab
effectibus, vel a
con positis ad
causas , vel ad simplicia
ascendit , deinde
simplicibus, vel a
causis profecta ad
composita, et effecti
descendit. Quapropter methodus
psychologico-rational
analitico-synthetica vocari solet.
Art. IV. —
Utrum haec methodus
ad scientiae adeptionem
opportuna sit ,
investigalur 17. In
methodo , uti
diximus2, ratio habenda
est tu i
In lib. III Sent., Dist.
XXIII, q. III,
a. 2 ad
1. Et /n lib.
i Dist. XXIV
, q. II,
a. 3 c.
« Qui (habitus
intellectus , seu
pnn piorum) ad
determinationem eorum (principiorum) sensu
et n moria
indiget ». — 2
Pag. 77. PARS
TERTIA 83 principiorum ex
quibus mens proficiscitur
, tum modi
|uo procedi ,n
investigatione rerum. lam
melhodum psv- ^hologico-rat.onalem ex
utroque capile spectatam
un 11 .pportunam
esse ad scientiae
adeptionem his duabus
nro- (OSitiombus a^nobis
demonstratur: P 18.
Prop. la. Principiu,
ex quibus mens
in comparanda th
sctenUa proficuci debet,
nonaliaesse possunl, ITauae
n melhodo psychologico-ralionali adhibentur.
° Probalur. Pr.ncipia
, ex quibus
mens scientiam rerum
£' / JP81"8 men,,s
na,ura consentire debenf
nam o,SdUnisid„"'en^aC adePliouem
PPonuna nonalia es„
otest, n.s quae
cum natura menlis
humanae consenlit . tu ment.s
natura, ut suo
loco demonstrabilur expo-
ulal, ut saent.a
a sensibus, quemadmodum
s. Augustinus ^hoel«r,
atque ab in.ellectu
perficialur '. Ergo
prin »P"seqdeben(m„C:: n°S-ra
^ ""V™ rerum
P°™S mTaranfnr \ ,auae
J,rlmum cxperientia, deinde
ralione 1P ,1
} ■ |,V
huiusmofl' principia ea
sunt , auae
; me.hodo psychologico-rational! adhil
enlur; nam m
ea e usdem
sancf Doctoris verbis
u.amur, « mens
humana .mmuue 'Sr
f"Cta ^ per
SenSUS eorPoris «peritur
inde qaLl- "am Pr°
•nfi-imilatis suae modulo
capit, et u
"i0;™ causas' »
Ergoprincipia, cx quibu
ens I umana
in comparanda s.bi
scienlia proficisci debel
Inlr essePossuut> nisi
quae in methooo
psycholoeico- lionali adhibeiilur.
l=j^uuiogito ™,„/P/°P;'- 28-.
Modus> ?"» »*«««
procedere debet in
com- randa slb,
scientia rerum, ille
est, gui adhibetur
inme- 'rfo Psychologico-rationali. rrobatur.
Ad scientiae adeptionem
tum analysi ,
tum ^rixd«i diximus' prLdii me'ho°nsS-
'i!iii|Psr0lnllrl"i.
mai°r qU°ad |)n'mam
par,ftm- Scienlia, uti
" us ,
pcr cogn.lionem causarum,
ex quibus res
est 'i lsc;rH!,r°P,er ad
SCienliae adcptionem "ccesse
esi ,noscere et
causam esse, et
connexionem rei eum
illa peTnnVU° ab
TSa CnaSci,Ur- Al'lui
ana•, c. 4,
„. 2. _
2 De Gen.
ad Htt., lib.
IV, c. 32.
* 84 L
O G I C A
E tur causam
esse ; synthesi
autem cognoscitur quomodf
ilUus phaenomeni causam,
quam quae sumta
est. — 2
Pag. 76 ■'. PARS
TERTIA 85 lum
, sive a
scientiae natura pelitis
inniti debet. Ataui
llis moment.s rationum
quae Ontologi ad
suae methodi ationem
reddendam a logica
hauriunt , nulla vis
inest ,rgo methodus
onto og.ca esse
ad scientiae adeplionem
nice opportuna nullo
mre dicitur 25.
Minorem probamus refellendo
argumenta ab Onto-
>gis obiecta. Ilaque
Ontologistae conflciunt hoc
anrumen- jm. Si
scientia rerum efficitur
ex cognitione causarum
cr quas ipsae
res fiunt, consequitur
illam methodumesse d
ipsius adeplionem unice
opportunam , quae
a causis cffectus,
sive ab intelligibilibus ad
sensihV progreditur tqui
Deus est pnma
Causa, et primum
IntelligibFle. Er-o la
melhodus est unice
opportuna ad scientiae
adeptionem jae a
Deo ad res
creatas progreditur. 26.
At huiusmodi argumentum
nihil praesidii ad
Onto- gismi tutamen
affert, quippe quod
eius maior aequivo-
.tionc laborat. Emmvero
ipsa ita dislinguenda
esl: I||a ethodus
ad scientiae adeptionem
unice opportuna est
iae progred.tur a
causis ad effectus
in via regressus
^descensus, conc mau
; in via
progressus, sive ascen-
*, neg. mai.
Psychologislae concedunt mentem
humanam m. 7'
sc'e.n!|am assequi, cum
a causis ad
effectus, sive '
mtelligibilibus ad sensibilia
descendit, hac enim
via ra Der
causam cognoseit «.
At vero mens
nostra, secun- "
ipsos, immediata cognitione
causae haud potitur,
sed cam per
effectus ascendit, neque
Deum, PrimamCau- m
omnium rerum ,
potest aliter, quam
per res ipsas,
ueuectus suae Omnipotentiae, cognoscere.
Ex co hntur
scienlia est cognitio
rei per causam,
sequitur scien- ira a
hcuiua > rei confici
non posse, nisi
huius causa co-
oscatur; sed quia
cognitio causae per
effectus obtinetur, SUnf
scient!ac a cognilione
effeclus sumendum est.
- . iistant
1 Onlologislae: llla
melhodus ad scientiae
•und,,mmi.},mCe °PPorluna est'
(iua res cognoscuntur
du I, -lum ordraem ,
quem ipsae inter
se habent. ' uinsmodi
ordo ex eo
constituilur, quod prirao
sit (US, et
dein res ab
Eo creatae, hoc
est, primo Intelli-
if~ret dGinde Sensibi,ia'
Ergo^Lusid emiae adeptionem
opportuna illa est,
quae ab intelli-
^Mibus ad sens.biha
etiam in m progressus
procedU Cf p. 83. 86
L O G
I C A
E 28. Resp.
, Dist. mai.
; si cognitio
rerum consideretur relata
ad ipsas res
, quae cognoscuntur,
conc. mai. ;
sin consideretur relata
ad modum , quo
mens in rerum
co- gnitione progreditur,
neg. mai.; conc.
min. Neg. cons.
Et sane ,
si cognitio rerum
priori modo spectelur
, procul dubio
cognitio vera esse
non potest ,
nisi mens rem
in eo ordine
esse cognoscat , quem
in rerum universitate habet
, quia cognitio
tunc vera est ,
cum conformitatem habet
cum re, prout
haec in se
est. E. g.,
cum causa sit
j natura sua
prior effectu ,
cognitio causae vera non
est , nisi
tamquam prior effectu
cognoscatur. Item Deum
, et res
ab Eo creatas
vere non scimus,
nisi intelligamus Deum
esse Primam Rem,
et Primum Intelligibile. At si
cognitio rerum posteriori
modo consideretur, maior
est falsa. Nam
ordo, quo mens
in rerum cognitione
procedit, consenta- neus
esse debet naturae
ipsius cognoscentis ,
non vero naturae
ipsarum rerum cognitarum
, quia cognitio
non est affectio
rerum cognitarum , sed mentis
cognoscentis. Atqui mens
nostra ita natura
sua comparata est,
ut non possit
cognoscere id, quod
est prius natura,
nisi ex eo;
quod est natura
posterius, quia hoc
magis notum ipsi
est, quam illud.
Ergo ordo ,
quo mens in
cognitione rerurr progreditur,
contrarius esse debet
ordini, quem ipsae
res tenent. Ex
quo consequitur mentem
nostram primum eo
gnoscere effectus, et
ex horum cognitione
ad cognitioneir causae
pervenire, et proinde
ad Dei notitiam
non nisi pei
res ab Eo
creatas assurgere. Neque
dici potest hanc
in versionem ordinis
impedire , quominus
mens cognosca verum
ordinem , quem
res inter sese
habent. Namquc mens
, postquam ex
cognitione effectus ad
cognilionen causae progressa
est, potest intelligere
causam esse natun
sua aliquid prius,
quam effeclum, et
postquam mens pei
creaturas ad Dei
cognitionem pervenit , facile
intelligi Deum esse
Primam Rem ,
et res reliquas
esse Eo poste
riores; atque ita
verum ordinem, quo
res inter sese
col ligantur, cognoscere
potest. 29. Inst.
2°: Res sunt
intelligibiles ex eo
, per quo
£$&£%& arf" sunl nnn^r
1 Ur rcS
6SSe »"lelligibiles ex
eo quod auam
inMMo- ' •"
S1&nificat« &*ms Abt.
I. _ Dc
methodo cclectica 31.
Methodus eclectica, quae
eclelismus quooue dicitur
;" ' m
et e.peditam viam
ad scienLe^consecu o-
^^ '^^?,eUsrw' onae in »SK ''''»
scientia conBcih r
H~BeBM!_ -tqUe I,ldo
Perfecta msinium usu,^rl
? °C methodus>
noslra aelale, 'ius
sta ui 1» LL,, _|,Ul0S
pr.°Pu«»atmus pro falso
habetur, non quod
materiam esse adslruit,
*ed quod ullos
spiritus esse ncgat;
et idealismus in
errore ^ersatur, non
quod spiritus esse
asserit, sed quod
corpora isse negat.
Hinc, si idealismi,
et materialismi pronuntiata
unxens, non efficietur
systema, quod utrumque
complecti- ur, sed
quod ipsum sibi
repugnat, ncmpe, quidquid
ex- nstit, est
spirituale, et materiale.
Art. II. —
De raethodo auctoritatis
34. Methodus auctoritatis,
si in universum
spectetur, in ;o
posita est ,
quod scientia confici
dicitur non ex
noti- iis ab
ipsa mente comparatis,
sed extrinsecus, hoc
est a ievelalione
acceplis. 35- Prop.
Methodus auctoritatis absurda
est. rrobatur Inter
methodi auctoritalivae defensores
non- •uili uti
liotemus1, contendunt scientiarum
principia ex ievelat.one
sumenda esse; alii,
inter quos Lamennaisius
% ocent nos
ipsas veritates, de
quibus agitur in
scientiis, Kcvelatione accipere.
Alii dcnique ,
uti p. Ventura
3, enliunt philosophi
munus non esse
veritates intellectua- -5,
et morales invenire,
quia hae ab
educatione domestica, a
tradilionibus generis humani
apprehenduntur, sed Wiam
illas demonstrarc, hoc
est ab erroribus
discernere, oiwmv, ac
contra illarum adversarios,
aut corruptores aeri. Hinc sanciunt
veram philosophandi melhodum
esse '-monstrativam, non
inventivam, sive inquisitivam. *
De v enseignement
de la phil.
au XIX siecle.
s Zssai sur
V indifference en
matidre de religion,
c. 12. Ve
methodo philosophandi, Dissert.
prelim., art. 3
et 4. 90 L O
G I C
A E 36.
Iam contra illos,
qui primam sententiam
tenent, hoc adstruimus
argumentum: Scientiae naturam
suam sumunt ex
principiis , quae
in eis adhibentur.
Atqui principia omnium
scientiarum secundum eos
Philosophos sunt re-
velata. Ergo omnes
scientiae revelatae dicendae
sunt; ac proinde
, admissa illa
sententia , omnis
scientia humana destruitur.
37. Illos autem,
qui alterum docent,
perstringere licet hoc
dilemmate: Vel mens
nostra cognoscit propriis
viribus prin- cipia,
ex quibus veritates,
de quibus in
scientiis agitur, pro-
manant, vel non
cognoscit. Si hoc
alterum admittunt, sese
scepticos esse profitentur,
seu fa teri coguntur
nullam veri- tatum
cognitionem scientificam menti
nostrae suppetere, siquidem
cognitio, quae ex
rei principiis non
deducitur, vulgaris, non
autem scientifica est *.
Sin primum, ipsi
sibi contradicunt, nam
cum mens nostra
principia ex se
per- spicere possit,
et polleat ratione,
qua ex principiis
con- clusiones deducere
valet, certe cognitio
veritatum est na-
turalis, proindeque ex
Revelatione repetenda non
est. 38. Denique
contra sententiam p.
Venturae ita argui-
mus: 1° Mens
nostra, ut ipse
p. Ventura fatetur,
verum a falso
discernere valet; quod
idem est, ac
cognoscere quid verum,
quidve falsum sit.
Atqui cognoscere quid
verum, quidve falsum
sit , idem est
ac invenire verum.
Ergo, secundum eiusdem
p. Venturae principia
, mens nostra
verum invenire posse
dicenda est. 2°
Per demonstrationem illud,
quod ignotum erat,
deprehenditur, vel iliud,
quod erat minus
notum, notius efficitur.
Atqui cum id
, quod ignotum
erat, deprehenditur , aut
id, quod est
minus no- tum,
notius efficitur ,
certe aliquid invenitur.
Ergo ipsa natura
demonstrationis expostulat ,
ut per illam
verum inquiratur; ac
proinde discrimen illud,
quod Ventura in-
vexit inter methodum
inquisitivam , sive
inventivam , et
demonstrativam, prorsus absurdum
est. CAPVT IV.
Utrum diversae scientiae
diversis methodis tractandae
sint 39. Jam
demonstravimus mentem nostram
primas cogni- liones
scientificas rerum nonnisi
methodo analytico-synthe- » Cf p.
57. PARS TERTIA
gj 'teoacquirere posse.
At scientia, utdiximus',
potest etiam lation
significatione accipi , ita
ut denotet quodcumque
syste.na cogni .onum,
quae ad certum
quemdam ordinem rerum
att.nent, atque scientiae,
si hoc sensu
accipiantur sunt, ut
quoque diximus \
inter se diversae.
prout sont d.versa
genera rerum, de
quibus ipsae tractan
. Quapro- pter
■nquiramus oportet, utrum
cunctae diversae scientiae
un.ca methodo, an
d.versis melhodis tractandae
sint. Art. I.
— Vera sententia
adslruilur 40. Nos
s Thomam 3
secuti, scientias omnes
eadem me- Prnn0n,VCtan MB
P°SSG lUemUP" ^^
Statuimus hTnc rroposilionem: "^
Scientiae aliae aliis
methodis tractandae sunt.
Jil '!', Me"S ^versis
viis in cognitione
rerum pro- ced , prout
insae ,n se d.versae sunt ,
et diverso modo
ad ilhus facullates
cognoscentes referuntur. At.iui
res in quibus
sc.enfae versantur, sive
considerentur n sui
na" lura, sivc
prout referuntur ad
vires cognoscentes animae
l^LtriT ?r*°jil? diversis
viis mens eog,
oscZe: cesse est.
Atqui melhodus via
est, qua mens
in cognitione entatis
progrednur. Ergo illas
dlversis methodis mens
nfre°St.n ^T T
^l*1 id a,ifluo
«emplo confir- inarc.
In scientns physics
alia sane methodus,
',nm,n , .•
V ,tlca llac">ndae dicunlur,
id non esse
de sin»ulis .» r
z r;T,r^en"r' cv n,,ib,,s
^* «ssfisffl :
■- ,, °„°-'
q °,'a SCnCS
d«»>onslrationum incipit, et
nrol-rcditur «21*
esoe,;u0tC,,1nniCae' ^ fJ'ntUesi
innft«™r, *>%££■ ium
rcsolutione non raro
analysi utunlur. Eudides,
cl vetcres 92
L 0 G
I C A
E Art. II.
— Defensores adversae
sententiae refutantur 41.
Philosophi, qui unicam
methodum in cunctis
scientiis adhibendam esse
pugnarunt, ex diversis
momentis ad do-
ctrinam suam excogitandam
permoti sunt. Nonnulli ,
ut Cartesiani ,
in cunctis scientiis
methodum geometricam commendant,
quia arbitrantur certitudinem,
quae scien- tiarum
mathemalicarum propria est,
perinde quaerendam esse.
Alii, ut Lockiani,
et Gondillachiani, unicam
metho- dum inductivam
probant , quia
orar.es scientias nonnisi
eodem instrumento ,
nempe inductione ,
acquiri putant. Denique
alii, inter quos
Germaniae Philosophi Transcen-
dentales praecipue recensentur,
unicam methodum in
cun- ctis scientiis
tenendam esse docent
ex eo ,
quod unicum esse
principium omnium scientiarum
sibi persuadent. Haec
omnia falsa esse
evincemus sequentibus proposi-
tionibus: 42. Prop.
la. llla certitudo,
quae propria Mathematicae
est, in omnibus
scientiis quaerenda non
est. Probatur.
Gertitudo cognitionis respondeat
oportet natu- rae
rei, circa quam
versatur. « Ad
hominem bene instru-
ctum, ait s.
Thomas, pertinet, ut
tantum certitudinis quae-
rat in unaquaque
materia, quantum natura
rei patitur *
». Atqui res,
circa quas scientiae
versantur , sunt
diversae. Ergo certitudo
diversi generis in
diversis scientiis sit
oportel; ac proinde
eadem cerlitudo, quae
propria mathe- maticae
est, quaerenda non
est in omnibus scientiis.
Et sane in
Mathematicis , ut
idem sanctus Doctor
inquit, certissima ratio
requirenda est, quia
versantur in iis,
quae sunt abstracta
a materia, et
tamen non sunt
excedentiain- tellectum nostrum.
Ast eadem cerlitudo
in iis disciplinis
quaerenda non est,
quae circa materiam
sensilem versan- tur,
materia enim sensilis
mutationis est obnoxia;
neque in illis,
quarum obiecta humanas
vires cognoscendi prae-
tergrediuntur , cuiusmodi
sunt substantiae mere
intelle- ctuales ; illa enim,
quae omnino immaterialia
sunt , non sunt
certa nobis propter
defectum intellectus nostri
2. Geometrae in
universum methodo synthetica
demonstrationes confi- ciunt;
recentes methodum analyticam
syntheticae anteferre solent.
1 In lib.
I Ethic, lect.
III. 2 In
lib. II Met.,
lect. V. PARS
TERTIA 93 43.
Prop. 2a. Inductio
unicum instrumentum omnium
scientiarum esse non
poiest. Probalur. In
quolibet genere rerum
, ut iam
ostendi- mus , ad cognilionem
scientificam alicuius rei
assequen- dam induclione,
et syllogismo opus
est. Atqui, si sola
in- ductio nullam
alicmus rei scientificam
cognitionem ner se
nobis lag.ri potest,
multo minus omnium
scientiarum unicum mstrumentum
esse potest. Ergo.
U. Prop. 3a.
Unicum esse nequit
principium omnium scientiarum.
Probatur . Mens nostra
cognilionem veram tunc
assequi- tur, quum
haec cum re,
quam repraesentat ,
adamussim consenlil; quapropter
scientiae , quippe
quae derivantur a
cognitione pnncipiorum ,
ex quibus res
existunt , non possunl
veram cognitionem rerum
nobis praebere ,
nisi oarum pnncipia
cum principiis ipsarum
rerum omnino cohaereant.
Quae cum ita
se habeant, argumentamur
hunc m modum:
Pnncipia scientiarum consentanea
sint oportet pnncipns
obiectivis, et realibus
ipsarum rerum. Atqui
species rerum, quae
sunt obicctum cognilionis
humanae, d.vorsae sunl.
Ergo diversa sint
oportet principia coffni-
Uonis humanae «
Non tamen, ait
s. Thomas, est
possibile, quori ex
sohs al.quibus taliter
communibus possint omnia
svUogizan, quia genera
enlium sunl diversa
2 ». Ex
quo nrgumento colhgitur
unitatem principii omnium
scientia- rum cum
pantheismo, in quo
unitas entis adslruitur,
co- naerere; siquidcm,
cum principia scientiarum rebus,
de quibus in
scienlns agitur, consentire
debeant, necesse est \ Cf
p. 78, ct
81-82. */».*«. /
Poster., lect. XLIII.
Monere hic praestat
ab unico ,
nnC1p,o contradictionis ,
nempe, Non potest
idem simul esse
, et «m
esse, omnes scientias
derivari non posse.
Et sane, principium
ontrad.ct.on.s procul dubio
est supremum principium
logicum, inippe quod
rationcm reddit, cur
principia communia omnium
scien- larum vera
s.nt; si quis
enim invcstigare velit,
cur de illis
prin- ipns ne
m.nimum quidem dubitari
possit , statim deprchendit
id x eo
(•vcnire, quod, si
falsa essent ,
idem simul affirmaretur
, et rorctur.
At vcro inde
haud fluit illud
principium esse huiusmodi
•r ncipium suprcmum,
ut ex ipso,
velut ab unica
causa, universa wenua
promanet. Etenim principium
contradictionis cst principium
mmunc; ex pr.ncipio
autem communi, utpole
quod circa nullam
peualcn, matenam versatur,
nullius obiecti cognitio
erui potest. -i
s. Tnom., in
cit. lib. I
Poster., ibid., et
lect. XX. 94
L O G
I C A
E ut, si
unicum esset principium
omnium scientiarum, uni-
cum ens re
ipsa existeret. CAPVT
V. De methodo
docendi Art. I.
— Quid sit
docere , declaratur
45. Docere, secundum
s. Thomam, non
aliud est, quam
« causare scientiam
in alio operatione
rationis naturalis illius
' ». Sane
mentes humanae sunl
in potentia activa
ad scientiam ,
quia ipsae per
lumen naturale intellectus
co«"noscunt principia ,
quae sunt quaedam
semina scien- tiarum;
proindeque docenlis non aliud munus
est, quam mentem
discipuli per signa
exteriora adiuvare, ut
hic ex principiis
ei notis conclusiones,
quae principiis continen-
tur, ratione sua
eliciat. Ex his
vides a magistro
, non tamquam
causa principali, sed
tamquam causa adiutrice,
scientiam in discipulo
progigni; quia quantavis
mediaad discipulum erudiendum
magister adhibeat, semper
disci- pulus ratione
sua scientiam in
se efficit, et
tum vere scien-
tiam addiscere dicitur,
cum considerat utrum
ea , quae
a magistro explicata
sunt, vera sint,
necne. Exemplo hanc
rem idem sanctus
Doctor illustrat, et
confirmat. Quemad- modum
medicus corpus aegrum
ad sanitatem revocat,
non quod ipse
per se aegritudinem
a corpore repellit ,
sed quod cibos
, et medicamenta
corpori suppeditat ,
quibus natura corporis
ad aegritudinem expellendam
adiuvatur; ita magister
scientiam in discipulo
gignit, non quia
ean- dem scientiam
suam ei tradit,
sed quia per
signa quae- dam
mentem eius revocat
ad considerationem principio-
rum, quae naturaliter
cognoscit, et conclusionum
, quae principiis
continentur 2. Art.
II. Quacnam sit raethodus
, qua scientiae
tradendae sunt 46.
Non pauci philosophi,
inler quos nuperrime
A. Gar- nierius
3, non aliud
discriminis inter methodum
analyti- cam, et
syntheticam ponunt, quam
quod illa inventionem,
* Qq. dispp.,
De Ver., q. XI, a.
1 c. *
Ibid. 3 TraiU
des famlUs, lib.
VIII, c. 2,
§ 3. FAKS
TERTIA 95 SlausCsec:iPu0enl(iOI,em "*
*PM ^ SCntentiam
"*»- traLZZs?atnt{aS ****
meth°d°> 0Ua inventae
«*. Probatur. Magisler,
ut iam diximus
, non aliter
docet fe U„mmeqnU,aimnq„"0d "«""• n«i])usuam.
nempetrl ' niam
argumenlalionem, qua ipse
verum coffnosci, rW!
pulo manifes.at; ct
discipulus non sermone?sed
ar.im atione , quam ,
ope illius sermonis
, menle sua
rS scienliam adquirii.
Atqui , si
discipuhu acientfam^non «ioncma
Zgh!ro diSCi'-' q"am
1«o« eamdem argumcnTa-
lionem, qua hic
scientiam invenit, mente
sua rcnclii li
qncl scentias non
alia me.bodo radendas
csse^ab illa qua
mventae sunt. Ergo.
Id ipsum s.
Thomas ' hoc
fa Hi Kri
°aeCO„onPr0,bar- ^ d™
'-.hoZ invemion u
uocinnae non aliud
interest, quam inter
naturam m locinnae
autem est artificiosa.
Atqui artis nronrinm ^t
r clr^metfj0 met^di
*>^mK* •£ .ioccssus,
ac melhodi invendonis.
cicn,i"m CU18S aUtCm',('U.aC
VU'S° "reditur, addiscendi
iui scienti lr°° ""enlionis, nu||a
est. E(e„im ivereasaue
v.pa« " P
/eJ ,C 'nvenit'
Pkrumque plures, wram
nrinilnS ,ngred' • CDCt
' Ut quaenam
llarum ad lud
inieres „„^ )n,etn0d0'(|Ua "'«venluni ab
co csl, iaorem
„, 'i „T
',ntCr v'alorem' ?* sine ullo duce,
e '» mih^vl'
UCCal,qU0 ltCr «KRrcdilup.
Hic cnim, cum
lu pech ne^i,
gT'at' .qaat ad
me,am oputam ducil,
onec viamP ngI
; 'Jle autcm
hac illac «wcurrere
debef igpedia tu '
qUa° ad mCtam
Perducit' d«teg«t. -Ilamque
1 Loc. cit.
gg LOGICAE APPENDIX
Praenotiones de arte
critica 49 Ouoniam
ad alicuius scientiae
adeptionem veros !i-
brorum auctores cognoscere,
eorumque loca obscura m-
"erpretari plurimum
confert, nonnullas de
Arte crihca no-
iones ad calcem
huius Logicae exponere
visum nob.s est.
Criticae, nempe iudicatricis
nomen habu.t ars de aho-
rum scriptis iudicandi,
eiusque pars, quae
de .nterpreta- lione
librorum regulas tradit,
pecul.are nomen Hermeneu-
ticae sive Interpretativae habet.
50 Atque
ut a definitionihus verborum
ord.amur, ge- nuinus
est liber, qui
eum habe. auctorem
c».»s,«ej nraesefert, suppositus
vero, s.ve spurius,
si alium quam
cu.? trihui ur,
auctorem habet. Porro
xnteger aud.t l.ber,
nu non aliud
continet, quam quod
auctor scr.ps.t; s,
quui quam illi
additum, aut demtum
sit, corruptuseU spec.at.u nlerpolalus,
si quidquam add.tum,
muHlus, s> demtum
51 Ut genuini
a spuriis ,
atque mtegr. a
corrupt.s li bris
secernantur, tria' prae
oculis taWa - ^
1» styte, nam
certe spur.us est
liber. si stjlus
dij ersu sit a
slvlo auctoris, cuius
nomen praes efert; 2
eesi aclus essent.ae,
agere autem est
actualilas potentiae. go
si esse et
actio realiter distinguuntur, necesse
quoque > ut
essentia, et potentia,
a quibus, tamquam
a princi- ■M«i
actus promanant, inter
se realiter distinguantur
3. iiismodiCn0nPOribl!S an.i,nantium
dicuntur principium vitae ;
ast msmodi non
sunt, nisi per
animam. ■ Esspntia
animae illud est,
secundum quod per
eam et in
ea habet nadirZ
aUlem s,SmT,cat ipsam
essentiam, quatenus habet
ordi- \ op.*t
iTbmiiTTnew' cf s* Thom'' De
ente* etessentia> c- * «
S^ ■sa tonsutuuntur,
prius cognoscat. Ms
fil^M nabi!USp0teSt alia
signincatione dici natu-
dis , scihcet
prout v.m facultatis
, et modum
onerandi »1 naturalem
non excedit. Si
habitus hac raTione
nntu ;;.eie:[urab illa
specie babitus «■«-«-«-■«—■•
sr«x± 29. Habitus
infitsus ille est,
qui vel facultatern
humanae e«sienCail,CU,USmr,i S,Unt
FideS' SPeS' et
^riK i ,
etsi naturah virtute
aliqua rat one
aconiri nnscii men
ex .mmediata Divina
actione sine natura
K ' rip0, irare„m' efom"
: ^T "
Ap°St0'iS "« ripiurarum,
et omn.um I.nguarum,
quam homines ner
t Srfecto ,8COnSUetudinem «cquirere^possunt, licet
nl 30. Quod
si hahitus considerentur relati
ad notentia« Mbus
insun,, i„ intellectuales et
morales dividunlur pro„'t
rt.nent vel ad
inlellectum, uti scientia,
velad volunta «.
uU temperanlia. Cuius
divisionis ral o
haec es° Ilhe
eiitiae ind.gent habitu,
quae diversimodepossUnlor!t njl agendum*; quia,
cum huiusmodi potentiae
ex sui •
ad dotcrm.natam, sive
complelam opera ionem
or Seta"baA,ri,„rnniSi Per
babitUS evadnnt ToZtiL
J.'etae . Alqui
potentiae, quae diversimode
ordinantur $, TlC
t^T^" V°CatUr '«*•«««""» prinapionan;
vid. ^o^ir^ *
S£s£s^f ^s^^~ «^v^^r A.si.r^ ,,
atque definitur ,Ulud
principiZ Z .orpus
vivens per animam nutritur,
augetur, et propaqatur
3uare tres ut
diximus \ complectilur
facuItfteT tt rum,
nutntivam, augmentativam, et
gcnerativam. « Vegeta-
ivum, inqu.t Doctor
noster, habet pro
obiecto ipsum cor-
ms v,vens per
an.mam; ad quod
quidem corpus triplex
mimae operatio est
necessaria. Una
quidem , per
ouam sse acqu.rat
: ct ad
hoc ordinatur potentia
genem"™ lVe.r°; P.er.
1uam forpus vivum
acquirit debitam quan-
itatcm; ct ad
hoc ordinatur vis
augmlntativa. Alia vero
«r quam corpus
viventis salvatur et
in esse, et
in quan- itate
debita: et ad
hoc ordinalur vis
nutritiva 3 »
' » t;
1?,? ,asnutritiva est
M"vu,qua vivens alimentum
uisi nu- iae
duae desfrviunt generat,°
est ul"ma °Peratio
, cui '
se comnlecliiur n ..'. ^0'^
'PSaS °Uodam modo
ntimnc P •
". Quare nos
a Gregorio Cuvierio
dis i" ^
esVprirn/one 7 nUtrit,'°ne
defini»1 *• &™
"U" •inde ;
iL™ °Peratl° >
qnae in vivenle
annaret \t ni
attrhni nmtaSat consequit»r,
vilam a noTs
nulri n am
CSSe-'si0niLer0 6X "Utritione notm"em
vitae tra- ffimperfeXr m, l|Utr,„,°' CUm
sitoPeralio vilalis wneriecuor,
nullam harum complectitur. **• I». -
Inve«tigator otroni opera.iones
vi.ales in horoine
smt rationa.es, an
nalura.es od nI?i'lVjIUti
exPloratum. certumque sumentes
illud r«ion« de70nstrauimus, nempe
prineipium a „,
0 01 usmodi
„ a,e- °r,UnlUr'
esse animam. a
q-e n hominc
Si r,nC,P,um esse
eamdem animam rationalem
-st.gamus utrum, nec
ne admitli possit
Perrahullii*', Uectum, imo in ivia
int*n*/* ,> •
?.em lIIo> Vul
est secundum erfecior
,i, 5&X£^fZ2Z7 ""^
T** * o,
et ultima perfeetio
vitaeZLi' qu'»- |"
"o. // /)e ^lntm.,
Ject VI '
*«*L"Iy,;C V„~' reV8 "»"'""- '»*•«.
«» pnysique, Des
sens exterieurs, vol.
IV. |12 DYNAMILOGIA
Sthalii », aliorumque
sententiam , qui , Scaligeri *
vesti giis insistentes,
animam rationalem per
rationem, et vo
luntatem cunctas operationes
vitales corpons producer
opinati sunt. .
. . 38 Prop Operationes
vitales hominis non
sunkanationa les, sed
naturales , hoc
est, similes operationibus
rerum o mnis
coqnilionis expertium. Probatur.
Etsi, ut suo
loco videbimus, amma,
quae irr formatcorpus
humanum, sit rationalis,
tamen non largi
tur corpori esse
suum, prout est
rationalis 3, sed
esse ns turae
vegetaniis, quam in
se continet. Atqui
operationei quas anima
in corpore edit,
consentaneae esse debent
m turae roO
esse, quod ipsa
anima corpori largitur.
Ergo illa
operationes debent esse
tales, quales sunt
operat.ones v modo
spectant. i Theor. medica
vera, Physiol. , sect.
VI. „:„„„« (.
* Exoticarum exercitationum liber
de subtilitate ad
Hieron. L danum,
Exercit. 307, n.
3. i nn
rliinr) a un.
De Anim. , a. M aa
n. » O» c
it ibid. ad
6. Hoc certe
sibi voluit s.
Basilius, cum *it
anTmam corpoH vitam
impertiri suapte natura,
non vero v*A
te; vid. Constitutiones Monasticae,
c. 2, n.
2. 's i
q. LXXVII, a.
1 ad 3.
e Gf s.
Thom., 2a 2ae,
q. GLXXX, a.
3 ad 1.
DYNAMILOGIA \\§ CAPVT
III. De facnltate
sentiendi Art. I.
— Qaaedam notiones
praeslituuntur 42. Facultas
sentiendi illa est ,
per quam anima
unita orpori res
mater.a Ies, quatenus materiales
sunt, percipit laec
facultas complect.tur sensus
externos , et
internos -xlern., quorum
actus sensatio nuncupatur,
ex eo nomen
nmunt, quod versantur
circa res exteriores,
hoc est circa
es quae ips.s
extnnsecus obiiciunlur. Sensus
autem in- n7lrn°mlne
donantur.> 1uia spectant
res sensiles, quae
n.mam per sensus
exteriores ingressae sunt.
> til"? •enS.US
utriusque generis non
in anima sola
, sed >
amma s.mul, et
corpore existunt, ac
proinde ad actio-
essuasexerccndas.nd.gent
quibusdam partibus corporis
cuhar. quadam structura
donatis. Hae^ partes
oraam, Zl'nStrUmenta d,c,a
sunt- q«ia inserviunt
animae ad ''
'„ sens '"es exercendas. Organa
sensuum internorum ■r i
Z,l °S
Cc0r.P0rA,'. et or«ana
externorum in di-
2rJ US suPe«-fic.ei
illius resident. Sensuum
autem lCr ,°.rUm
organum; quod odoratui
inservit, nares, quod
od heinT0' qU°
aud'tU'' aures' quod
visioni- id> qnd
eognoscitur , non
„°si rporeun, esse
possit. Atqui facuUas°sentiendi non
nis s riffn na
corP°rea exercetur ; omnes
enim experimur n!„T
unquam sent.re, n.si
ope alicuius organi,
ita ut quod
organum corpori desit,
aut vitio aliquo
aboret i.oSZaetar'bvUeSr qUaCPer
ir'Ud «^»™ fiun« ^
EitaiU J, ,-'
P.crPeram a«ic.atur. Ergo
obiectum ^in.iitatis est
ahquid corporeum. '."'™
Pfoprie est organum
tactus activi, tota
autem nellis e«
Paaos. Christ. Compend.
I. ? o
114 DYNAMILOGIA 45.
Prop. 2a. Anima
per sensus una
cum qualitatibus sen-
silibus eliam substantiam
percipit. Haec propositio
demons tratur contra Reidium,
Rosmi- nium, Giobertium,
aliosque, qui docuerunt
animam per sensus
percipere dumtaxat qualitates
sensiles, e. g. , co-
lorem, saporem, odorem
etc, non vero
ipsam substantiam corporum.
46. Probatur. Nos
per sensus percipimus
qualitates non in
universum, sed determinatas,
et concretas. E.
g. nos non
percipimus colorem in
universum spectatum, sed
determi- natum, hoc
est, aliquid coloratum,
e. g., album,
aut nigrum. Atqui
qualitates non sunt
concretae, et determinatae,
nisi prout huic,
vel illi subiecto
inhaerent. Ergo nos
non solum qualitates
sensiles, sed etiam
subiectum, cui inhaerent,
hoc ' est,
substantiam sentire pro
certo habendum est.
47. Illud autem
concedendum est, quod
substantia, cui qualitates
sensiles inhaerent , confuse
, non vero
distincU per sensus
percipitur , quia
illa ad sensus
non nisi per
accidens refertur. 48. Ut
id facile intelligatur
, explicanda nobis
sunt di- versa
sensilium genera. Haec
sunt propria, communia
et per accidens.
Sensilia propria sunt
qualitates, quae ad
sen- sus referunlur
eo quod ipsae
determinant sensum ad
sen- tiendum. Haec
dicuntur sensilia per
se, etprimo, quia
re- ducunt sensus
ad actus suos.
Sensilia per accidens
sunt, quae per
se nihil agunt
in sensus, sed
ab ipso apprehen-
duntur ex eo
quod cum sensilibus
propriis coniunguntur. E.
g., in lacte
albedo est sensibile
proprium visus, quia
visus ex ipsa
albedine ad eius
visionem determinatur; dulcedo
autem est sensibile
per accidens ipsius
visus, quia refertur
ad visum ex
eo quod cum
albedine in eodem
lacte coniungitur. Item,
substantia corporum est sensibile
per accidens cuiuscumque
sensus, quia refertur
ad sensus ex
eo quod est
subiectum sensilium propriorum.
Denique sensilia communia
sunt, quae per se, sed
non primo agunt
in sensus. Per se ,
quatenus actiones sensilium
proprio- rum quibusdam
modis afficiunt ,
sive , ut
aiunt , modifi- cant.
Non autem p rimo
, quia nihil
in sensus seorsum
a sensilihus propriis
agunt f. Haec
sensilia sunt qualitates
* Cf s. Aug., De
lib. arb., lib.
II, c. 3,
et s. Thom.,
I, q. LXXVIH
a. 3 ad
2. DYNAMILOGIA U5
quae ex quantitate
exislunl, e. g.,
magnitudo, figura mo-
tus. Sane hu.usmodi
qualilates, etsi non
agant in senTuS
scorsum a sens.li bus
propriis , tamen
ad "producendam sensat.onem
al.quid agunt, quia
modificant ip am
actionem sens.l.um propnorum.
E. g. oculus
aliler a ZkmZX.
n.vis, al.ter a
parva afflci.Sr. [am
sensu sens™ Tprop • a et
commuma d.sl.ncte cognoscil,
sensilia aatem per
accl iens confuse,
qma j||, per
se senlit haec
au7em ex eo
solum, quod cum
illis coniungunlur. Abt.
Iir.— De nnmero
sensuum externorum 49.
Lockius dubilavit an
praeter aspeclum, auditum
au- ■lum odoratum,
et tactum alii
sensus in homine
laTa/t* Jod.ern. fautores
magnetismi animalis contendunt
ani-' nam .n
sommo magnetico sensationes
, ac alias a" iones
ognoscenles exerere ,
quae ad nullas
am comnerL fa
ultates revocari possunt*.
Denique BnlmesTuT? a|
iaue -n t fien
posse, ut homo
novul sensum temp'o^
.ect^r,o( p«o Ha,r!S',qUae
ad se"^bilitatem externam
iones aU10 Tr
M ' ^0'
SUU' SpeCi"Ce diversae
a" ,.°,nr qj-
P ,llas exercentur,
et actiones sentientes
•ec.fice diversae sunt,
prout specifice diversa
sunt ob e
. ad quae
referuntur e int.
hnm., lib. H,
c. 2, § 3. 'nk°rC„Srle'na n°'nCn
mai>^tismi animalis habet,
guia pr0 cert0
nes„,,srPr°rC,CSSe cognitio sensitiva
efflcilur ^•^SSi.1"' ^^
SenSati0
haberisineorganopro-
Probalur. 1» Obiecta
sensilia sunt coroora
Ainni ™ cxcipiendas
SSffiSSr ftS^SSL?^!?!^ ST
" B C
r P/iu™/^»- "Pecia"1 eCsseqUe
""^
losonhn°'"r COnt,ra Rei dium
'• et fere
omnes recentes phi-
osophos. Cogn.lio est
actio immanens ,
sive aclio «»»-
trm.num habet .n
ipso suhieclo cognoscenTe
auba' nH t ,(0sci° K°tUm'
'|U°d c»enoscitUrfsed 8ub ieciuu,,^ * ofse
nUi^hqU,° conse(luitor cognitionem
haher '"on •osse,
n.s. ob.ectum cognitum
cur£ facuKale cognosceTte
s.^ismi ^W P^nSrr eMe
Senlentiam fantornn> idere
non per ocu los
sed „ \. 'n
S°mn° ma8ne'ieo animum
S« f.caltatem laten.em
fn « ,v ,
PartCS COrporis> vel
d, in. es eo „,„»,''
U tates ,alentes
in anima esse
neoueiint .« Wal^.TO.r?
vi-,lere per aiias
partes e": •eclat,
si vis viden,
i„ T eenferant. Quod
autem ad alterum
» structuraVt it
VXK" 2??- transfe"e'n'', »-
s,,u,,u mP m
„mmTlTi „Crn°,r StaetranSfcrri diennt.
Pae" "> Possc
fieri „ „ "
m, U !
' T CV,ncit
hanc 'nutationem iorpus
hnm«„, 1 II"
strnct,,ra ad "«turam corporis
hnm.ni fa«Zt£zmZ TZXlUr»» 1836; Caro,i
■ ™ «echerches sur
V entend. hum.,
c. 2. 118
DYNAMILOGIA quodammodo coniungatur
l. Atqui obiectum
sensibile noB potest
coniungi cum sensu ,
nisi per suam
speciem , sive
simililudinem. Ergo cognitio
sensitiva fit per
species re- rum
sensilium. 56. Minor
demonslratur hunc in
modum: Obiectum sen-
sibile , ut
cum facultate sentiente
coniungatur, atque ita
notitiam sui in
animo gignat, debet
in ipsam facullatem
sentientem , sive
in ipsam animam
ingredi. Hoc
posito, obiectum vel
per seipsum, hoc
est, per eadem
prineipia, ex quibus
constituitur , animam
ingredi dicitur ,
vel per sui
speciem, sive similitudinem. Atqui
obiectum non pot-
est per seipsum
ingredi in animam,
alioquin unum, idem-
que cum hac
fieret ; id, quod
proprium panlheistarum commentum
est. Resiat igitur,
ut per speciem,
seu simi- litudinem
sui in animam
ingrediatur 2. 57.
Prop. 3a. Species
efficiuntur ab ipsis
obiectis, non ta-
men ex eo
quod aliquid substantiale , vel
accidentale a cor
poribus distrahitur, sed
ex actione obiectorum
sensilium it animam.
Probatur. 1°
Species ab ipsis
obiectis efficiuntur. Ete
nim experientia nobis
testatur obiectum ipsum,
quod sen timus,
e. g.,
solem, esse simul
causam cognitionis sensi
tivae. Si ergo
cognitio sensitiva non
fit nisi per
specien obiecti sensilis,
hoc ad illius
productionem tamquam cau
sa concurrere debet
3. 2° Nihil
substantiale a corporibus
avulsum in animar
illabi potest. Et
sane , anima
est incorporea. Atqui
fiei non potest,
aiente s. Augustino,
« ut incorporeus
animu I adventu,
atque contactu corporearum
imaginum cogitet )
Ergo. 3° Neque
aliquid accidentale a
corponbus distractnr in
animam ingredi potest.
Revera si id
fieret , acciden in
actu migrationis sine
subiecto, ac proinde
per se ex
steret. Alqui accidens
per se existere
nequit. Ergo. i
« Cognitio contingit
secundum quod cognitum
est in cognosce;
te »; I,
q. XII, a.
4 c. Cf
s. Aug., Soliloq.,
lib. I, c. 6. 2
Cf s. Bonav.,
In lib. IV
Sent., Dist. XLIX,
p. 2, a.
3 , q-
resol., et De
reduct. art. ad
Theol. 3 «
Sensus , ait s. Augustinus
, accipit speciem
ab eo corpor
quod sentitur »;
De Trin., lib.
XI, c. 8.
* Epist. CXVIN,
c. 3. DYNAMILOGIA
119 4° Quod !
si species non
est aliquid neque
substanthlp
inTeediatCurdei' T°t *,
°biec!o «-Sffi JffSSi r
ucl F «
l 0b,ectum aclione
sua illam in
anima producat. fct
sane , sensus
est intrinsecus indifferens
ad pemp.endum hoc
aut illud obiectum
, ac proinde
ali- cS inlrin^00'
et n0n aliud
obiectum. Inm hoc
prin- ecus sensn
neCUm, non Potest
esse res, quatenus
exlrin- ecti a\Z^
TT Erg° Satis
non es P™ducat
in eo ■rTtefarSJl
U* "^" semitiva
a'»'«««* rei efficialur,
ensum f^Z '
?"" ° v^To
eXUrius *Peciem suam
™ s;rsjr«:- *v?* mscipiendo in
? «» a
'specie rtpraZZit' "'
MW ^™ ^™ * ctus1enTuslaADarS- SuscePtio
sPeciei est quidam
vitalis ronri ,, pc
• ^qU' aC,US
Vltal,s non nisi
earum rerum otes.
««!«. ' q
Se'pSaS .movent ad
agendum ', et
nihil SieJo in
.m°Vere' n,S' ,0Vid
c»ius species similitudo
est: •d Tum^T n°U
.eS.1 terminns. in
quem cognitio fertur,
ereipffim PrinCT'Um' CX
q-U0 Sensus detcrminatur
ad tis non pT ,
' ab ,pSa
specie repraesentatam ». Ergo K
Iib- XI> c-
2» s- Thoi»->
Quodlib.Ym, ii 'odar9;'
s' av*' /w
m' 7 SenL>
Dist- «rn. *•
"! ; Cf
B Alb. M.,
In Eth.f tract.
II, c. 18.
s- Thom., I,
q. xil, a.
9 c, et
q. XIV, a.
5 c. 122
DYNAMILOGIA analogiam secundum
naturam, conc. ant.
, non habent
ana- logiam secundum
repraesentationem, neg. ant.
Neg. cons. Et
sane, ut aliquid
repraesentet aliud, non
requiritur con- venientia
inter ea secundum
naturam , sed sufficit
conve- nientia secundum
repraesentationem. E. g.
, statua Hercu-
lis Herculem optime
repraesentat , etsi forma
Herculii non habeat
tale esse in
statua, quale esse
habet in carnibui
et ossibus %.
Iam, etsi species
immateriales nullam habean
convenienliam secundum naluram
cum rebus sensilibus,
ta men habent
cum eis convenientiam
secundum repraesenta tionem
2 , quia
nihil prohibet quominus
aliquid incorpo reum
contineat in se
repraesentative illud ipsum,
quod ii re
corporea est realiter.
Igitur
per species incorporea
possunt res corporeae
a nobis percipi.
65. Inst. Simile
simili cognoscitur. Ergo
per species in
corporeas res corporeae
percipi non possunt.
66. Resp. ,
Dist. ant., ita
ut medium cognitionis
simi litudinem naturae
habeat cum subiecto
cognoscente, conc ant.
, cum ipso
obiecto cognito ,
neg. ant. Neg.
cons. E sane,
cum cognitio sit
affeclio subiecti cognoscenlis,
no vero obiecti
cogniti , medium
, quo aliquid cognoscitui
simile sit oportet
non iam obiecto,
quod cognoscitur, se
subiecto cognoscenti. Quocirca
, cum anima
sit immat( rialis
, nonnisi per
species immaleriales potest
res coi poreas
cognoscere. Illud igitur
effatum, simile simili
c n»«e operaliones
suas i°nes * ■'.. cqU
enSUS commu»'s non
cognoscit opera- ;,,'n
°Perat'ones sensuum exle°rnorum.
Ergo •^quam sensus
commun.s exercct , est
directa , non
?'i.Hi1rC;V,,;niUS
facul,atis ohfactam, nataram,
et modum, 1°
Sens.aC In SUaS
eXC.rCet' haec adnotanda
sunt: Sensus com.nun.s
eo ,pso, quod
scnsaliones sensuum 124
DYNAMILOGIA propriorura, sive
externorum, earumque differentias
sen tit, ipsa
obiecta sensilia percipit,
quia sensationes ab ob iectis
suis seiunclae esse
nequeunt, et ipsae
sunt diversae prout
ad diversa obiecla
referuntur; si ergo
sensus com munis
percipit sensationes, earumque
diversitalem, diver sa
etiam sensationum obiecta
sentire debet. Quapropte
duplex obiectum sensus
communis distinguitur ,
unur proprium et
directum, nempe sensationes,
quae per sensu
externos habentur ,
et earum differentiae
; alterum ind\
rectum, et secundarium,
nempe obiecta sensuum
propric rum *
2° Cum sensus
communis sit facultas
senliens, organur sui
proprium in corpore
habere debet. Hoc
organum vc catur
sensorium commune ,
et est encephalum
, sive ,
u aiunt, systema
cerebro-spinale, quod cum
organis sensuur propriorum
per systema nerveum
coniungitur ; unde
fil ut sensus
communis, qui illi
alligatur, affectiones sensuur
propriorum excipiat, et
cognoscat. 3° Haec
facultas dicitur sensus
communis , eiusque
or ganum sensorium
commune, quia est
velut centrum sensuur
propriorum 2. Scilicet ,
sicut centrum est
principium, quo proficiscuntur, et
terminus, ad quem
lineae deferun tur;
ita sensus communis
est principium, sive
radix, v( fons,
a quo vis
sentiendi transfunditur in
organa sensuui propriorum,
et est terminus,
ad quem affectiones
sensuui propriorum deferuntur
3. Quocirca
diversae sensilium sp..„j
."a&V,ls 'cimere, et
sibi repraesenlare 'tcst
. Quod si
amma per phantasiam
percipit Z? «
rei, non rem
ipsam, opus ei
non estSenlh ?f
' .« na!„u'rag:?etUrI.; qUare
PerPhantasiara ?ef um
etiam laginamur ,
cum hae a
sensibus remotae sunt
dnm » ZX:
VenS'buS- Pr.°Priis •
et sensn communi
'res non prehend.mus,
nisi hae nobis
adsint, quh per
istls fa llales
res ipsas cognoscimus.
4 P l
,a~ ^roL^'
i"' Phantasia "t
ficultas sentiens. fett,".FaCU,ta-8-'('uaeci'rca res
sensiles versatur £
non est in,X,e?erCetUr' 6tauae
'" bel,uis e'iara
si, non est
intellectnx, sed sentiens:
quh res sensilo*
t ob.ectum sensus;
in statu somnii
autem intellec tus 5 TJZSZT*
be"uae denia-ue hSfc-KST
ari nnr "«i enS','.a
,raaS'nari, praeterea res
ima- s doninnn cura1v'g'laraas. sed
etiam cum dorrni-
aVin-,nd? nnll. m°d°
uh°minC.S ' Sed
eliara belluas vi
ac°sen "nH;P C
' U,am hae
' nisi vi
Pollerent sibi re-
cscntandi rcs sensiles
a sensibus su.s
remotas „„„ zl
?Li:qize-' qua«ita- 'robatur.
Non possumus
aliquid imaginari ,
nisi qua- Cf
!" ll°°y' ComP^d.
theol. vtr.. lib.
II c 3fi
^ • «'
■ ^ .,..
, .• .
i . . ,
" ' •■
•'• ' ■
> - •
..-...■. 126 DYNAMILOGIA
tenus aliqua figura
induitur: quod quidem
conslat tum ab
experientia, tura ab
ipsa significatione vocum
phantasma- 1 tis,
ac imaginis. Atqui figura
ad quantitatem corporis
per- tinet. Ergo
res sensiles ad
phantasiam per quantitatem
proprie, et per
se referuntur. Diximus
autem proprie ,
et per se,
nam qualitates rerum
sensilium etiam ad
phanla- siam pertinent,
ex consequenti tamen,
et per accidens.
E- tenim, cum
qualitates sensiles a
quantitate seiungi ne-
queant, sequitur phantasiam
eo ipso, quod
fertur in quan-
, titatem, ferri
etiam in qualitates
rerum sensilium. 81. Prop. 3a.
Phantasia sine sensibus
propriis, et sensu
' communi exerceri
nequit. Probatur. Phantasia
versatur circa obiectum,
non prout in
se est, sed
prout in anima
existit, quia phantasma,
sive obiectum phantasiae
est repraesentatio obiecti
sensi- lis facta
in anima. Atqui
obiectum sensile existit
in ani- ma,
prout sensibus apprehensum
est. Ergo actio
phanta- siae sine
actione sensuum existere
nequit f. Expenentia
idem confirmat; compertum
enim est quemquam
sensu aliquo carentem
nihil posse imaginari
de sensilibus, quae
illius sensus propria
sunt; e. g.,
nec caecus colorum,
nec surdus sonorum
ullas imagines habent.
82 Quod si
cura Garnierio 2
obiiciatur nos multa
ima- ginari quae
nuilo sensu fuerunt
a nobis apprehensa
, e. ff.,
montem aureum, in
promptu s. Thomae
responsio est: Etsi
phantasma rei ,
quam ante non
percepimus , sit
no- vum secundum
speciem totius , tamen non
est novum se-
cundum partes ,
ex quibus componitur.
Ita species mon-
tis aurei est
nobis nova, sed
non sunt novae
duae species montis
, et auri
, ex quibus
unica illa montis
aurei spe- cies
existit 3. .
k;£ 83. Duo denique circa
phantasiam explicanda nobu
sunt: 1° Quid
sit, quod interdum
per phantasiam non
i- maginem obiecti ,
sed ipsum obiectum
repraesenlare no bis
videamur; 2° quomodo
fiat, ut phantasia
ex imagini bus
rerum, quas e
sensibus hausit, novas
imagines et formet.
, . . j* 84.
Quod attinet ad
primum, praemonendum est
iuar i Cf
s. Aug., De
vera Relig., c. 10. 2
Op. cit., c.
3, sect. 4,
et c. 8,
sect. 1. s
Qq. dispp., De
Malo, q. XVI,
a. 11 ad 9. DVNAMILOGIA
127 bio intellectus
opus esse ,
ut cognoscamus utrum
, necne •es,
quas .mag.namur, reales
sint. Quare quidquid
impe- IU, quom.nus
intellectus iudicium illud
exerceat, in™au- a
est, quamobrem non
imagines rerum ,
sed res insas
>ob,s repraesenlare videamur.
lam huiu modi
1mpPedi nentum even.re
qu.t lum ex
parte animae, lum
ex p^arte orpons.
Ex parte animae
evenit, quoties ipsa
in nhan asma.e
confingendo omnem vim
suaTr, intendft; siqufdem" l .
alibi d.ximus ',
anima, quoties omnem
vim suam Tn
l.cuius facultatis exercitalionem inlendit,
reliquas fecri- ftes
exercere non potest.
Qnapropter, quotiesYnTma "b
ehementem al.quam affectionem
, totam vim
sua.n inf baginem
ob.ect, convertit, inlellectus
non potest iudicTum
Nhibere, ut d.stinguere valeat
imaginem al "psa T
nam repraesen.at. Ex
parle corporis° autem
dem evel l,
quia vel ob
soporem sensuum, uli
fit in somniU
!| I» morbum
a liquem corporis ,
uti'in aegr" et
phreneti S aetio
inlellectus impeditur 2.
S pnreneti- &>.-
Quod ad altcrum
spectal , phantasia ,
ut diximn* "umSrSeeduc ,U.l-retinet:
'^ aUtem' e,si
non p"d .
mota Z \ «
, Se"SU TVe,atUr'
,amen> Postquam ab
». mola est,
polesl ex se
sola aliquid agere,
auia in «nm
a ™™eTr>dZoym ^^.cesLnt^se^uMr se
rc.in! „•• Quoc,rca'
" Phantasia imagines
rerum se ret
net, eiusque actio
cum aclione sensuum
non ces ere^ur
a?r'e ""^, •'
aUOminns fPsa ""p" imagine s
nihi h,°Ue ex.
mnl,,s> variisque novas
conflet/qul- «s n.h.l
hu.usmodi m rerum
natura respondet. Art.
IX,— De Aeslimaliya,
seu Cogilativa S6.
Aestimativa est ,11,
facullas , qua
in rebus sensili
s apprehend.mus aliquas
qualitatcs , quae
ner sen s
ZTl0^ v" innotescnnt.
c- g, illasessePnobsuti ^ aUt •
X'aS- VoCa,.ur au,em
Mstimativa , quia per
il- eTmardS'JeUI,U(IiCamUS ali1ui0
in -2us sPensi
- ' esse
quod sensibus non
apprchendimus. tiens P'
Aesttmatlm non «t
faultas intellectiva ,
sed ««•,10fbrxH,Cfe.%2AUg' °e
THn> Iib- IX-
«• ^, et
De ct*- Thom.,',,
,. LXXVIII( ,.
4 c. e,
q LXXXIv> ^
^ ^ ^
Gen. 128 DYNAMILOGIA
Probatur. Facultates, quae
homini, atque belluis
commu- nes sunt,
nonnisi sentientes esse
possunt. Atqui aestima-
tiva communis est
etiam brutis; certum
enim est ipsis
in- esse facultatem
quaedam de rebus
sensilibus iudicia con-
ficiendi, quibus ad
vitae conservationem opus
illis est; e,
g. , ovis
lupum inimicum et
canem amicum iudicat,
at- que inter
plures foetus, qui
obviam ipsi fiunt,
erga pro- prios
tenero matris affectu
trahitur; avis paleas
ad nidi- ficandum
accommodatas a ceteris
discriminat '. Ergo ae-
stimativa est facultas
sentiens. 88. Ut
huius propositionis veritas
magis perspiciatur. advertendum est
aiiaedam iudicia particularia
circa re et
rccognoscendi I robatur.
Proprium obieclum memoriae
esl nraeteritnm rout
praelerilum est. Hoc
posito, praeteri um
nronr «t rac,er„um,
est obiectum sensile,
non vero intXibil1
«p-Vd etlrZZT dPraCteritUm "*
•^SSftSl ,j '
"s ?elerm'natum ,
dum e contrario
intellieibile est "lclcrminatum ,
ac universale ,
proindeque ex n
om„ ',vl;,mmdnS,dera,,Ur- Ataui
natura faoJtads ex
obieX ';' quod
yersatur , sumenda
est. Erjro memoria
enm hifrod r* C VerSCt,,r>
fae«"^ senTicnse .
Acce s cJmunif
CU t8S cog"osee"f!i' M"«e
bomini cum bel-
is communis es
, non msi
sentiens esse quit.
Atqui bel .™™
pollere colligitur ex
iis, quae ipsaTagun
. Habent ,
s. Auguslinus ait
, memoriam et
pecora et ,
al oqn.n non
cubilia, nidosque repeterenf,
non alfa "e "S„;fDCSC""t; neaue
enim assuescer; valeW
™fisZ;Zl PCr memorian'2
»• Memoria igitur
est Si "n^Mi ,fn Pr0P-
\fr°Ul esl 1™tdam
specialis fa- «W,
nam eliam ad
mtellcctum memoria pcrlinet
sed craLl0C° eXP',Cabimus'
du">. 4 c.
- • Om/W.,
lib. X, c.
!7. i«iLos. Christ.
Compend. I. : (|
130 DYNAMILOGIA aestimativae, quae
imaginem rei antea
apprehensae ii phantasmate
deprehendit; siquidem anima
cognoscere noi potest
phantasma, prout imago
huius rei, et
non alteriu esl
, nisi similitudinem
eius cum ipsa
recognoscat , han
autem similitudinem non
nisi aestimativae subsidio
co gnoscere potest
*. Insuper, cum
memoria sit facultas
sen tiens, ac
proinde sine organo
corporis exerceri nequeat
illud etiam ad
eius actum expostulatur,
in organo corpo
ris, per quod
anima vim suam
raemorandi exercet, aliquoi
vestigium rei produci,
cum res primum
percipitur2. 94. Ad
explicandum progrediamur ea,
quae ad reraini
scentiam spectant. Aliquando
rem antea perceptam
cognoscere non possu
mus; aliquando vero
aliquam eius partem
agnoscimus, € ex
hac integram praeteritae
cognitionis recordationem es
suscitare nitimur. Si prius
fit , oblivisci rei
antea perc( ptae;
sin posterius ,
reminisci dicimur. Hinc
s. Thoma reminiscentiam definivit
, et explicuit
hunc in modun
« Reminiscentia nil
aliud est , quam
inquisitio alicuiui quod
meraoria excidit. Et
ideo reminiscendo venamui
idest inquirimus id
, quod consequenter
est ah aliqu
priori, quod in
memoria teneraus, puta
si quaerit mem
ac memoria, sed
tan- im ut
s.t quaedam dos
, quae memoriara
perficit, eara- ie
belluina praestantiorem reddit.
Re quidem vera
£- it.cog. tativa propter
virtutem comparativan qna
ob a ?en oJ, i
^™ ^1' n°"
tamen facu,ta* diver-
ab ea cst ,
ita remimscentia excellit
super memoriam fluarum,
sed eiusdem naturae,
ac in ipsis,
est*. CAPVT IV.
De facultate intelligendi
Aw.I.-Cuiusnam naturae sit
intellectus, et quanam
ratione res ad
ipsum referanlur 97.
Intellectus est illa
facultas, cuius est
apprehendere h Prout
sunt immaleriales. Quaproptcr
inco*ritioM Wlecfva secus
accidit, ac in
cogoWoe seositiRqai! imm.i!
'• r sPec,es.'
Per n"»1» obiectum
percipitur, «mmatenalis, tamen
ipsum obieclum a
specic renr™ 'la>«.n
cst aliqoid materiale;
in illa anjpc
albmid ,,r ■ ,"
» ,Tes' Prout
ad •nlellectum referunlur
di- Ssa?t.i.br ra,io "»»»*««'
£-4 -W #
' '"'e,lectus esl
facultas inorganica. Walur
duobus argumentis ex
ipsa natura animae
■ Cf»"\^ '«"^" i"m-'
part- 2- c-
«. »**« „a(«ra
«rfawe, quia, postquam
eogaovimn. ua- +
132 DYNAMILOGIA 1°
Anima humana supremum
locum inter substantia*
sensitivas, et infimum
inter substantias intellectuales te-
net *; quamobrem
tum facultates propriae
substanliarun sensitivarum ,
tum facultates propriae
substantiarum in tellectualium, quae
sunt intellectus, et
voluntas, ei iness
■ ?"xls::"one materiali
Snecies a S
reSete,:utratnh ab, inte"eCtU ■*"*
Der ^em ,.,,:
txercet super phantasma,
in uuo essenlia
rpi «,,.. ciniUS
mafe»f' b^oblegitur.' Hae'c
spec es TteZZ Ts 2Zhb ,ntellectu
PO^ibili , qui
& ea specie
ro esentT '
S'Ve 'PSe Sibi
elTorulat similituainem1 rei
Praesentatae a specie
inlelligibili, et sic
rem ipsam in-
spcciem intelliaihilem J,?„
, • \
El8:0 Potest cognoscere
"e"'™ sibi propriam
Lt^hLtf. pnnc,Pium
• « 9-0
cognoscit '«•. 1.
I». , C,S,.' i,„?
«V '■■•>«". "'•'
~» P„J «',.
"£,",,' " '■
ct «■ ■"■»■■
»• '-.... q. ii, ..
i u .. 138
DYNAMILOGTA telligit. Haec
omnia in praesenti,
et sequentibus articulis
singillatim explicabimus. ,
110. Atque in
primis, sicuti species
sensibiles ad sen-
silivam cognitionem , ita species
inlelligibiles ad mtelle-
ctionem efficiendam expostulantur. Dicuntur
species intel- liqibiles
, quia repraesentant
essentiam rei a
qualitatibus materialibus seiunctam,
in qua, ut
diximus, ob.ectum in-
tellectus consistit. ,
. ■ ,,.,.,
111. Prop. Intellectus
sine speciebus mtelhgibihbus res
intelliqere non potest1.
. . Probatur.
Cognitio, ut ahbi
demonstravimus, sine con-
iunctione obiecti cum
facullate cognoscenle effici
nequit, atque haec
coniunclio, nisi fieri
dicatur secundum simih-
tudinem obiecti, certe
secundum ipsam eius
naturam tien deberet2.
Atqui prorsus absurdum
est obiectum secun-
dum suam naluram
coniungi cum intellectu,
quia per hu-
iusmodi coniunctionem obiectum
fieret unum ,
idemqu« cum intellectu,
omnisque realis distinctio
inter utrumqu. tolleretur,
id quod et
per se absurdum
est, et pantheismt
adfine est. Ergo
omnino repugnat intellectum
intelliger res sine
speciebus inteiligibilibus. 112
Circa naturam harum
specierum lntelligibihum nae
duo pro certis,
exploratisque habenda s«n>- .Prl^ "
quod species intelligibiles a
speciebus sensilibus differnnl
nam species intelligibilis est
immateriahs non solum
proi in intellectu
est, sed etiam
prout refertur ad
obiectum rc praesentatum,
quia ipsa repraesentat
obiectum condjnou^ bus
materiae exutum; species
autem sensibihs est
«mm J> q. LXVII a
1 r s
P' ' ,
2' q- *
re*°«- ' a*
* c' - 3 h
q. LXXXV,
a. 1 ad
4 140 DYNAMILOGIA
obiectum non iam
in potentia, sed
actu intelligibile, nem-
pe essentiam rerum
sine conditiombus matenalibus
118. Circa huiusmodi
actionem inteliectus agentis
haec tria adnotanda
sunt: , 1°
Species, quas intellectus
agens abstrahit ex
phanta- smatis rerum,
exbibent obiectivas, sive
reales essentias re-
rum. Nam res
, quae eodem
genere , aut
eadem specie continentur,
reipsa consentiunt in
essentia omni conditio-
ne materiali exuta,
ita tamen ,
ut haec essentia
diversis modis determinala
existat in rebus
smgularibus. h g.,
natura humana, abstracta
a conditiombus individualibus, ea
est, quae reipsa
omnibus hommibus convenit
, atque in
unoquoque eorum secundum
diversas determinationes existit
exisiit . •• 2° Distinguenda
est duplex abstractionis
spec.es, nem- pe
abstractio per modum
simplicitatis, et abstractio
per mo- Vdum
composilioms , et divisionis.
Pnma abstractio eadi-
citur, quae efficit
ut inlelligamus unum
sine aho, sive s
cob- sideremus essentiam
seiunctam ab acc.dentibus. Alter.
consistit in eo,
quod intelligimus aliqmd
non esse xn
aho vel esse
separatum ab eo
\ lam vero
pr.ma, non vero
al tera abslractio
est ea, quae
f.t per intellectum
agenlem Quae quidem
abstractio per modum
simphcitatis, ut e.
eius definitione patet,
non expostulat, quemadmodum
fa so ponit
Rosminius', cognilionem, et col
laUonem terw norum
circa quos ipsa
fiat, sed dumtaxat
expostulat, u fpsi
praecedat^phantasma, in quo
intellectus agens essen
tiam rei a
conditionibus material.bus expoliet.
3» Ex eo
quod notiones per
abslract.onem .ntellectu agentis'
efformatae exhibent essenliam
rerum exutam cot
dftionibus materiae ,
quibuscum revera coniung.tur,
, sae falsae
dicendae non sunt.
Re sane vera
, potesl es.
fa sitatt locns
in abstractione per
modum componU^ et
divisionis, e. g.,
cum intellectus ncga
mesM - essenti» rei
aliquod accidens, quod
e. reapse inesl,
at non in
aD tractione per
modum simplicilatis ,
qua considerajur e
sentia ab aliquo
, aut ab
omnjbus ac «■«cntibae Miunet
nam essentia rei,
elsi cum accident.bus
re ipsa conun
tur, tamen ab
his re ipsa
quoque dist.ngu.lur ,
quapr 1 Cf s. Thom.,
De ente et
essentia, c. 4.
» I, q.
LXXXV, a. 1
ad 1.-3 2V. S., sez.
X, c. 1,
a. l/. DYNAMILOGIA
J4J pter nihil
prohihet, quominus intelleclus
ad illam sine
his His, quae
circa notioncm intellectus
agenlis , eiusoue
actionem a Scholast.cis
staluuntur, explica.is, duo
S denda nobis
sunt: "»ien- 1°
hanc facul.alem, quae
nomine intellectus aqenlis
desi- g a.ur,
reinsa ex.stere; 2»
ipsum intellectum agen.em
n„„ esse ahquid
extra animam. 6
on 119. Prop.
la. Admittendus est
intellectus aqens Frobalur Essenliae rerum
materialium, quae sunt
ob •eetum mtellectu
humano proportiona.um, non
ex" tunt exlra
animam, n.si in
materia concrelae ,
et in phanta
mae , a
quo, ut diximus
, cognitio intellec
i a fni
him .umit non
nisi prout in
maleria concretae sunt
kIx^,. ipsias phantasma.is maret,
qu.a corporeum in
incorporeum converterel. At-
m absurdum est
naluram alicuius rei
mulari. Ergo bSmS.
™£ T';
r°nC- min-'^9- cons.
Etenim Mr,,ctio illa
non est realis,
seu materialis, sed
est inlen- JgJ».
s.ve logica, scilicet
intellectus agens spe
em n- MeJui,
nhf , Phantasmate ^"rmat
, non qualenus
re li . di J
)nantasma eondit.onibus materiae,
sed quatenus '
l.t ad nudam
essentiam rei sine
conditionibus ma- se
uonm .im „"f
'" Phantasmate obvolvitur.
Quocirca wam Zd
iffirf f"™? corPoream Pha"tasmatis in
incor- >ream, sed efficit umversale,
et mtelligibile illud
ouod phantasmate est
singulare, et sensibife
' ° oTreVin^r
:,!"letleetus a9ens> sivelumen
intelligibile, ^res xntelhgibihs
efficit, extra animam
esse nonpotest. \ Cf s.
Thom., loc. cit.
- » Vid.
p. 132. U
s. Thom., I,
q. LIV) a.
4 c, et
q. LXXIX, a.
3 c. 142
DYNAMILOGIA Hanc propositionem
demonstramus tum contra
Neopla- tonicos, Averroem,
Cousinium, qui contendunt
lumen illud esse
aliquam facultatem in
se subsistentem separatam
ab anima1, tum
contra Ontologos, qui
asserunt lumen lllud
esse ipsum lumen
intelligibile Dei. Probatur.
Actio, qua species
intelligibilis a phantasmate
abstrahitur, est actio
propria uniuscuiusque homims.
At- qui non
potest aliqua actio
esse propria cuiquam,
nisi a principio
ipsi intrinseco proficiscatur
; nam prmcipium
extrinsecum potest movere
aliquid ad operandum
, sed numquam
efficere potest , ut
illud , cui
nullum agendi principium
intrinsecus inhaeret , actionem
sibi propnam exerat.
Ergo intellectus agens
, quo species
intelhgibihs a phantasmatis
abstrahitur , aliquid
intrinsecum animae esse
debet a. 123. Contra
Ontologos praestat etiam
hoc adnotare: DeuPler
anima noslr. *3 po
est ier um. 'nte"'f
"d.! ProSreditur- Atqui
anima m«imnm illfus
a tffi fapCU,tatena.> UUae
est P"ncipium •e«SE
nuncupatur. fcrgo intellectus
possibilis re ipsa
aoimae S^-S-iJSsxjsr^ esl facultas'
«- *» mrSemffi1hn}e,leCtUS agens
sua actione e«Bcit
obiectum u intclhgibile
, quia species
ntelligibilis nuie nhi»
:STlal' 6l' efrCC,US
actiO"- quami;, dle0
us" ^Mffartaav $?£?
ver° possibi,is fert «
pa snva fi!!"',:: r
,qT, Potcntia «*"*•
reipsa » iatelfectus
pofsinilis ' aCU'US CSt
In,e,,ectus »«A W
"lad autem advertendum
est , actionem abs.racti-
'. q- LXXIX,
». 2 c.
_ 2 Cf
p 9g «
^ SK-Tci,* «J
««*. "ft m, ,. ,,
„. 9. CfP-^-t,,a:a^d'/:q';Sia.4eio^ ]44
DYNAMILOGIA vam intellectus
agentis , et
actionem receptricem intelle-
ctus possibilis eodem
tempore fieri ,
quia ipsae concur
runt ad productionem
eiusdem actus intellectivi ; causat
autem , quae
ad eiusdem effectus
productionem concur runt,
simultaneae esse debent,
Art. VII. —
De verbo intellectus
128. Verbum, sive
conceptio a s.
Thoma * ,
post s. Au
gustinum 2, nuncupatur
repraesentatio obiecti , quam
m telleclus possibilis
in se efformat,
et qua veluti
m speculo cernit
obiectum a specie
intelligibih reprae8enUtam.y catur
conceptio, quia est
illud, quod in te
llectus inj eip est
a,iquiu '1'i'is, ut
obiectumTmaua mT* ^, Species
inte,li- « Praesens
intellectui lt s?t
COenosciblle. Slt intrinse-
"vcat ad intellectionem' ■
;,, pr,nciP,Ium ' qaod iHum
M cfformet sibi almm
sp'ec em P°StUlatUr,'
Ut intelle- tn
cognitum sibi repraCat
V.m.^fc ob,ecIt.um ve,uti
cst quae dicilur
wi«« sw Atqui
baec a,la species
tu cogni.um, "in
rinsecus nf, "'
obiectnm' tamquam •latur
verbum. lntrlnsecus Praesens
intellectui, espo- SfintlllectTo e^iUSctPsr°vSi0niS-eXe0 connrmatur,
is 3: quapropter
obt nerl „on
VZ 'nte"eCtUS possil
»««, q^ae efflcitur
aMnXcKLF" Tctm 8'm-
• «W, quae
produnSrCtab%?ii^ JE 33.
Haclenus de illa
i*nf«n« , '•
qna ipse obiectum !?'
«peratione disputavi- "»
materialiu„rcond
,UonmhP.r0pr,r' "empe essentias
"^cdiate apprehendit A
;US i?"?"".6 eXUtas'
Primo ltus alias
exerit operatio^ "
CCtUS 'am in
actu con- cosnitiones,
ind°caT ',;?,,• ' T^6
coSnoscit suas ip-
ationes exnlirw ' ra(l0ci,natur, recordatur.
Ad has *
Consckn fci"8 Progreniai?ur necesse
est 0 «^quaeS
ae?n?nt,buS aCC,pitur' est
co" os> lum
in.^llectivosUsatur
MCa°gn,t V°S' tUm
Sen- scnsu, est
cogniiio S «,
Cpta proPrio' et
'• suasque inte Ilec°inn« °
t?ras scire dicitur, etiamsi
de litteris actu
non cogitef (
Mens sui notitiam
habitualem habet, qua
poss, perc uere
se esse 3
». Conscientia autem
actua .s ea
est, « qn
aHquis considerat se in actu
animam habere* »,
vel, , s
Tugust"nus inquit, ea,
qua anima adse
cogxtandam qu dammodo
'red.V.ltque se aote
conspectum suuu , se
pomt 136 Iamvero
haec conscentia actua
is lta ab
Aquina nosfro explicatur.
ln primis anima
obiectum intell.g.b: sibi
proprium , nempe
quidditatem in mater.a
corpor, existentem apprehendit ;
deinde actum cognosc.t,
quo lud ob iec™um
apprehendit; et in
illo actu se.psam
cogn Icit «
In hoc aliquis
percipit se esse,quod
perc.p.t se in teU
eere1 ». Inde
esplicatur, cur an.ma
setpsam per Smcognoscere
dicatur , seu
per ipsam sui
pr^sentm STdem «
ex ipsa mente
est ei , unde
poss.t .n actu
Zdire quo se^actualiter
cognoscat , perop.endo se
, L° »
et alibi: «
Ad primam cognitionem
(?«a nempe liauis
vercipit se habere
animam) de mente
habendam * ficU
ipsa mentis praesentia
, quae est
pr.ncip.um aeU „ 'Uo
mens percipit se
ipsam; et ideo
d.ctur se cog,-
scerqe pefsuailn praesentiam»
». Sane anima
, ope c, .
Cf p. 123.
- » Cf
s. Aug., De
Trin., lib. XIV,
c. 6, n. 8. *
Qq. dispp., De
Yer., q- X,
a. 8 ad 1.
» Ibid. c. — s
Op. cit., lib.
X, c. 5,
n. 7. 6
Ibid., lib. XIV, c. 6,
n. 8. 1 . Qq.
disPP.,De Ver., q.
X a^ • «^
• ?•
H, •• M
3 Ibid. ad
1 in contr.
— 9 I,
q- LXXXVli, d.
Gent., lib. III,
c. 46. DYNAMILOGIA
^7 cientfae actualis,
se non in
alia M n.i™
• # ssentiam
suam mediaTst Vd
Vse 1~ J?.2S*
onvers.onem supra seipsam
inspicit smiplicem H.s
praestitutis in primis
definienrlum nobis est
., •um consc.ent.a
sit specialis facultas
dislincU at i Intei-" UnlellZ.
C°mcimtia
non esl °P°
J... • V?
a an,ma> ?"s.;;:,';;,j-f *•••«•«•
.«-•■. - .
Q de re
Aquinas noster statuit
animam mtelbgere cc
se i i
« Intellectus cognoscit
seipsum, et suum
intelligere »; «veniLet
ouod »"i «.,
-j ,ICUI rel '
Per accide>^ ei
e« esse sem
ner ' "fn
acc,denS' a'enle s-
Thoma, non °Per,
nec oZYum '?,
°mni,,US " Er*?0
iulc'leclus non W
. omn.um acluum
suorum conscientia actuali
Perceptio haKi:?E, '
P d,r,menda est
hoo modo: "I»
an ma habetnr
nh T °T,am PerccPti°num
scm- positionh attS,.'
, eamdem> ooam
in prima parle
'lis e,°rum on"
um'hXrem/PpC,'CePti0
auf"m a- •es a nohis
perdnTunh , "
COdem temP°ris «omento,
» dub- 2-
"', HI). II,
c. 34 -
5» Gf p.
123-124 •(50 DYNAMILOGIA
eodem temporis momento
, quo res
percipimus , rerum
^epS appercipimus. It
vero non habemus
actua- [em apperceptionem omnium
percepUonum seos.tivarum iuw
&m adepti sumus.
Nam ut habeatur
haec apperce- Suo,
°Pus cst phantasiam
reproducere spec.es , qu
n t
retinet, et memoriam
reproductas recognoscere; atqu.
uhantasia non semper,
et continuo percept.ones
reprodu, S nec
semper mcmoria illas
reproduc.as recognoscU ergo
anima non semper
habet appcrcept.oneu , ac tualen
omnium perceptionum sensitivarum,
quas lam adepta
est 145 Prop
3\ lntellectus per illum actum,
qui concten tiadicitur^non solum
actus suos, sed
etiam aclus volunla
US pZaTui l\M, quod
est in votanUte,
etiam .quodarn modo in
intellectu est , sive
intelhgibthter est in
amm ^uU intellectus
in eodem subiecto,
ac voluntas, mhaerel
^t nteUectus uti
suo loco demonstrabitur, est
pr.nc.p.un, ?e quod
vountas aliquid vnlt.
Atqui illud, quod
,ntel Sibiliter est
in intellectu, sive
in sutaecto intell.gente,
a lo inteUigi
potest Ergo inleUectus
non ^ sotam ^ se.psu
et actus suos,
sed etiam voluntatem,
et eius actus
,nu ligU6 PProp
V Anima habilualem
corporis sui cognitione
habet et ver
tactum passivum etiam
cogmlionem acluale, Probalur
T pars. frabituali
cognitione an.ma compar
tufad seipsam"non aliter,
quam ,n se
est, cognoscenda. itqui
antaTcuidam corpori copulatur,
cum quo comnv
i^Le habet. Ergo
anima seipsam corpor,
copu atam bitualiter
cognoscit , ac pro.nde
cogn.tione hab.tual, .
rnrnoris frui concludendum
est. . .
C \W Probatur
V pars. Corpus
per lactum pass.vum
mutatur tum a
rebus exterioribus ,
tum ab intenor.t
T^ his intelligitur
teneri non posse
opinionem Leibnitii, qui K eepttones
sine apperceptione existere
po»e doco. H * *• ^
> 1),
neqae opinionera Galluppn
qu, oontend.t nullam
he n p I
centionem sine apperceptione
(Lezz. etc, lez.
LXXXV, fi'.J, niuio
Leibniui vera est,
si de apperceptione
actual •n^Ugatur, sa
si de apperceptione
habituali. E contrano,
op.mo G»UePPgnit.onem su.
corporis habet ex
eo, quod corooH
«in mus, per
tactum passivum actu
experitur „"muta iones
' atio^ibu0, Cv°3r
"Unt-- At(|Ul h-ae
^ESR ratiombus vitalibus
max.rae consislunt. Ergo
anima Der ctum
pass.vum quamdam coguitionem
experimenAlem •erationum vilalium
act.u etiam habet*.
P Abt.IX. — De
actu iudicandi 150-
I„tellectus humanus natura
sua ita comparatus
est, I JBi- 'Principe vital,
et V ame
pensante, c. 23
pf.xz:t j^^cff-*- -»
-.» s\ I T VPf itUr
vUam in "Peribus
vitae »•' 1»
2ae a CYU
">«•>», lua aniu
a r„r n. f
"S"m
"*""
tam«1'""» specialem V
»«>odi enim ««»?«?",.*. T*"6
0Derali°nes vi.alcs cognoscat;
en.m co„n.Uo, ut. ostend.mus,
per taclum passivum
ob- 152 DYNAMILOGIA
ut unico, et
primo actu nequeat
cognoscere qualitates si-
mul cum essentia
rei. Quare ipse
primum notiones rei,
et qualitatum adipiscitur,
dein convenientiam, aut
discre- pantiam uniuscuiusque
qualitatis cum essentia
rei cogno- scit
*. Hoc modo
ipse de rebus
iudicat. Quid sit
iudicium, explicavimus in
Logica 2. Quaestiones
autem dynamilogi- cae,
quae circa naturam
iudicii versantur, hae
praecipuae sunt: 1°
Utrum iudicium intellectui,
an voluntati tribuen-
dum sit; 2°
utrum omnia iudicia
fiant per comparatio-
nem terminorum , an
aliqua iudicia fiant
ex instinctu; 3°
utrum essentia iudicii
in comparatione, an
in affirma- tione,
aut negatione consistat.
151. Prop. la.
Iudicium non est
actus voluntatis, sedin-
tellectus. Probatur contra
Cartesianos. Actiones ,
quae sunt spe-
cifice diversae ,
reduci non possunt
ad eamdem faculta- tem
3. Atqui iudicium,
et volitio, nempe
actus voluntatis, sunt
actiones specifice diversae
, quia iudicium
refertur ad verum
, volitio autem
ad bonum. Ergo
si yolitio per-
tinet ad voluntatem,
iudicium non potest
pertinere ad ip-
sam, sed debet
pertinere ad illam
facultatem , cuius obie-
ctum est verum,
nempe ad intellectum.
152. Obiic. In
quolibet iudicio mens
vel assentitur ali-
cui verilati, vel
dissentit ab aliqua
falsitate , quod idem est
ac dicere mentem
in iudicio aliquid
amplecti, vel re-
spuere. Atqui amplecti,
et respuere sunt
actus voluntatis. Ergo
iudicium est actus
voluntatis. 153. Resp.
Conc. mai.; dist.
min., amplecti, et
respuere sunt actus
voluntatis tantum, neg.
min. , sunt
actus cum Yoluntalis,
tum intellectus, licet
diverso modo, conc.
mm. Neg. cons.
Et sane amplecti
, et respuere
non solura ad
voluntatem, sed etiam
ad intellectum pertinent
, quia si-
cut voluntas amplectitur
bonum , et
respuit malum ,
lta intellectus, cum
iudicium conficit, amplectitur
verum, et respuit
falsum. At ex eo,
quod amplecti, et
respuere m- veniuntur
non solum in
iudicio, sed etiam
in voluntate, inde
inferendum non est
iudicium ad voluntatem
revo- cari posse;
nam amplecti ,
et respuere diverso
modo lo- cum
habent in iudicio,
quam in volitione.
Elenim anima
* Cf s.
Thom., I, q.
LVIII, a. 4 c. 2
Pag. 24. -
3 cf p.
103. .. DYMAMILOGIA
J53 in iudicio
aliquid asserit, aut
negat, quia cognoscit
nrae dicalum cum
sub,ecto convenire ,
vef ab eo
discrenaro ■ in
vol.t.one autem aliquid
vult, aut non
vul°, qu ffi ^PZ°lPCr
lnte"eCtUm
«PP-hendit/elesibibt 154. Prop. 2a.
ludieia ab intellectu
per comvaratinnem ;
ermtwum, „0„ vero
per instinetum fiunt,
ne2e ea sTmul
mstmctiva, et eomparativa
esse possunt. ?
«.fc??rjma parS Contra
Reidi«m. q«ia iudicia
»„•- M^to, e.
g ejro SMW
corpora existunt etc,
non ner com
puta vi°nemiuddUi:-Um te.™™. seu
per Sffi Puavt
■ ludicia instinct.va
, cuiusmodi illa
sunt onae con^nte^ri
eXerU.ntUr' qU,> c^«scatur'
ZTo autem su„ 1' ;"
rTgRant,ae te™inorum; comparativa
«"catum cu '
' h; et
a. 9. '«
M. // 5«*.,
Dist. I, q.
i, 'a. s
ad 11. 154
DYNAMILOGIA parare non
possuraus , nisi
eos iam cognoscamus. Ergo
simplex apprehensio terminorum
iudicio praecedat neces-
se est. 157.
Prop. 3a. Essentia
iudicii non in
comparatione ter- minorum,
sed in affirmatione
, aut negatione
proprie con- ^isttt
Demonstratur contra
Lockianos , qui
iudicium proprie in
comparatione terminorum situm
esse autumant: Intel-
lectus per comparationem
ponit unum terminum
ante al- terum,
sed eorum convenientiam, aut
repugnantiam non cognoscit.
Atqui sine huiusmodi
cognitione nullum iudi-
cium efficitur. Ergo
iudicium non in
comparatione ter- minorum
situm est, sed
in actione, qua
intellectus termi- norum
comparatorum convenientiam , aut discrepanliam perspicit.
Atqui intellectus cum
perspicit aliquarn pro-
prietatem subiecto convenire,
tunc affirmat, atque
e con- trario,
cum cognoscit aliquam
proprietatem subiecto re-
pu gnare, tunc negat.
Iudicium igitur
ex affirmatione, aut
negatione proprie constituitur,
et comparatio terminorum
est dumtaxat medium,
quod ad illud
constituendum con- currit.
Art. X. —
De ratione 158.
Anima humana ,
quippe quae infimum
locum in- ter
substantias intellectuales tenet
, ad perfectam
rerum cognilionem assequendam
, praeter simplicem
apprenen sionem, non
modo actione complexa
mdicn , sed
etian: actione magis
complexa , nempe
ratiocmatione lndigcf; quapropter
ipsa pollere ratione
dicitur. 159. De
natura ratiocinationis in
Logica disseruimus Hic
tria circa rationem
investigemus oportet : scilicet
1 utrum intellectus
, et ratio
sint una ,
an duae facultatc
intelligendi; 2° utrum
ratio speculativa a
ratione practia differat;
3° quid de
ratione superion et
inferion dicen dum
sit. . .
D, • 160.
Ad primum quod
spectat, non pauci
nuperi FW losophi
post Kantium 3
admiserunt specificam distinctio
nem inter intellectum
, et rationem.
Contra eos demon
stramus sequentem «
Qq. dispp., De
Ver., q. I,
a. 3 c.
— % I,
q. LXXVI, a.
5 c 3
Critique etc, Introd.
DYNAMILOGIA 155 161.
Prop. lntellectus, et
ratio non sunt
duae facultates mtelligendi,
sed duae denominationes eiusdem
facultalis * Probatur.
Ratio tamquam facultas
distincta ab intelie-
| ctu habenda
esset, si obiectum,
et actus eius
ad obiectum et
actum intellectus reduci
non possent, sive
specifice in- ter
se d.fferrent \
Atqui obiectum ,
et actus rationis
ad lob.ectum, et
ad actum intellectus
reducuntur. Ergo non eSLai'arfa?ltaS lnt.eI,iSendi
ratio, aiia autem
intellectus. • ;ra?r
Prima Pars minoris.
Obiectum rationis est
intelligibile, aeque ac
intelligibile est obiectum
intel- lectus. « Ratiocinari,
inquit s. fhomas,
est procedere de
uno mtellecto-ad aliud,
ad veritatem intelligibilem coffno-
scendam3». Atqui intelligibile, sub
ratione intelligibilis spectatum,
est specie unicum,
quia intelligibile refertur
ad nostram virtulem
intellectivam sub unica
ralione im- matcr.al.tatis. Ergo
obiectum intellectus ,
et rationis est
specifice unicum. 163.
Altera pars minoris
ita demonstratur :
Differentia mooi, quo
intellectus , et ratio verum
intelligunt , in eo consistit,
quod intelleclus immediate,
sive intuitive, ratio
autem mediate, sive
dtscursive verum cognoscunt4;
ex quo lluit
inter modum, quo
intellectus, et modum,
quo ratio verum
cognoscunt , eamdem esse
differentiam , ac
inter jquietem et
motum, quia intelligere
per intuitum est
quae- tlam quies
menlis humanac, et
intelligere per discursum
est qu.dam molus
eius. Atqui quiescere
, et moveri
ad uiem prmc.p.um
pertinent *; quia
per eamdem naturam
aliquid quiescit, et
movetur. Ergo actio
intellectus, et ra-
Uon.s ad idem
prmcipium reducuntur, sive
specifice in- ter
se non differunt6.
164. Itaque «
intellectus , et
ratio non sunt
potentiae ve.sae »
sed sunt eadem
intelligendi facultas ,
quae luabus voc.bus
des.gnatur, quia «
intellectus nomen de-
>umitur ab mtima
penetratione veritatis ,
nomen autem |
Cf s. Aug
De lib. arb.,
lib. II, c.
6, n. 13.
" U quae
diximus p. 103.
I !,' *
™. a- 8
«V. - 4
I, q- UX,
a. 1 ad
1. «r .dElocume»ri'U2»: ^ST*,!; l0C».P«^™
»-oba- *&J?pp-' De Ver-' 9-
xv>'«- 1 c.'
*> 2»«, q.
LXXXIII, a. 10
ad 2. 156
DYNAMILOGIA rationis ab
inquisitione, et discursu
* ». Nihilominus
haec unica facultas,
per quarn mens
humana res intelligit,
po- lius ratio,
quam intellectus dicenda
est, quia mens
huma- na scientiam
rerum non nisi
per ratiocinationem assequi
potest. 165. Quod
attinet ad secundam
quaestionem, explican- dum
in primis est ,
quaenam dicatur cognitio
theoretica, quaenam practica.
Theoretica vocatur illa
cognitio, quae yersatur
circa verum ,
prout verum est ,
sive considerat in
rebus rationem veritatis
, non rationem
operabilitatis. Practica autem
est cognitio, quae
versatur circa verum,
accommodatum ad operationem,
nempe circa verum,
prout norma operationum
est, ita ut
potius rationem operabili-
tatis , quam
veritatis consideret 2.
Ex duplici hac
cogni- tione oritur
distinctio intellectus, sive
rationis, in theore-
ticarn, et practicam.
Ratio theoretica, sive
speculativa di- citur
, cum in
simplici apprehensione veri
se continet; practica
autem, cum porrigit
ad operationem verum
iam apprehensum. 166.
Iamvero intellectus practicus
applicans principia universalia
ad operationes ,
iudicia particularia conficit,
quibus decernit aliquid
agendum esse, aut
aliquid recte, vel
secus actum esse.
S. Thomas explicans
modum, quo anima
conficiat haec iudicia
particularia circa suas
actio- nes ,
docet eam adhibere
quemdam syllogismum ,
cuius maior est
principium universale ;
minor est apprehensio
proprietalis singularis alicuius
obiecti, in qua,
ope cogi- tativae,
deprehendit quamdam simililudinem
cum princi- pio
universali ; conclusio denique
est iudicium particula-
re, quo intellectus
applicat principium uniyersale
ad co- gnitionem
illius proprietatis singularis,
sive illam proprie-
tatem singularem ad
principium universale redacit,
atque ila aliquid
agendum esse decernit.
E. g., Filius
tenetur patrem honore
prosequi; at ego
sum filius, Petrus
est pa- ter;
ergo ego Petrum
honore prosequi teneor.
Quo in e-
xemplo, maior exhibet
principium universale ;
minor com- plectitur
apprehensiones proprietatum concretarum
filiatio- nis in me,
et
paternitatis in Petro,
quae per cogitativam
fiunt ; denique conclusio
est iudicium particulare
, quo i
Ibid., q. XLIX, a. 5
ad 3. 2 Qq. dispp.,
De Ver., q.
III, a. 3
c. DYNAMILOGIA 157
irincipium universale applicatur
proprietatibus concretis ipprehcnsis
in me, et
in Petro «.
167. His praemissis,
contra Kantium, qui
rationem spe- :ulativam
et rat.onem praclicam,
taraquam duas diver-
;as facultates habuit
\ hanc demonstramus
Prop. Baho theoretica,
et ratio practica
non sunt duae
aadtates speafice diversae.
Probatur. Differentia, quae
accidentaliter advenit obie-
to non constiluit
facultatem diversam ab
illa, ad quam
lud obiectum refertur.
Atqui applicare ad
opus coSni- lonem
ventatis , quod
est proprium intellectus
pracfic on pert.net
essentiahter ad cognitionem
veri, circa quam
ersalur ,„ ellcctus
speculalivus, sed est
aliquid accidenta"e isi
cogn, t,on, Ergo intellectus practicus
non est facuUas
itell.gend, d.st.ncta ab
intellectu 'speculalivo, sed
est quae- Z-XT°
'n.tellec'^. speculativif nempe
i psam faculU-
:m inlelhgcndi extendit,
sive applicat ad
opus 3. 108.
Kcstat, ut distinctionem
rationis in superiorem
et ifenorem, qnarum
penes celcbriores Scholasticos
pos s ugustmum
ment.o occurrit, explicemus
Katio infenor est
quae considerat veritates
rerum, prout i
rebus temporabbus, mulabilibus,
et contingentibus^ex"- unt,
supenor, quae considerat
veritates rerum, prout
re- 1 I-i-h
'? veri.ta.tes ael,crnas,
necessarias, et immutabi-
s Intcllcclus D,v,n,
ad quarum exemplar
naturae re- ?at2?Z
?"* COnd"ae
•SU"t- E «-
rati0 inferior ''«-
cH.i0 fj ?
w6 re?' ex
eo ' auod
incolumitas so- ctat.s
id expostulat; ratio
autem superior ex
eo «uod cus
soc.etat.s auctor, et
custos, hoc iubet.
Illa appella- .
Henor qu.a res
intelligit, et diiudicat
secundum a- |um,
quod est ea
lnfenus, nempe per
principia nuae ^ntemplatione
rerum sibi eJrJ,
; Lec dicUur1
su° w,, quia
res .ntell.g.t, et
diiudicat secundum aliquid,
n ut 1
ilh SUrnUS '
nemPe- Per DrinciPia aeterna
- et dWntur
qUae Pnnc,p'a ex
'P8'8 rcbus CHormata
169. Illud autem
cum s. Thoma
advertendum est , ra-
J I, q.
LXXXVI . 1
ad 2. -
2 0p. cit.,
sect. II, §
1. Cf s.
Thom., /„ l,b.
III Sent., Dist.
XXIII o II
a 3 iol
1 ■ «t
s. Bonav., Centil.,
part. III, §
22 * '
158 DYNAMILOGIA tionera
superiorem , etsi
ob dignitatem sit
prior ratione inferiori
, tamen ob
operationem esse posteriorem
; nam mens
humana ex sensilium
cognitione proficiscitur, ac
pro- inde aeterna intelligere
nequit, nisi prius
intellexerit tem- poralia,
quae sensibus hausit
'. 170. His
praestitutis, demonstrandae nobis
sunt proposi- tiones
sequentes: Prop. la.
Ratio superior, et
ratio inferior non
sunt duae facultates
speciflce diversae. Probatur.
Obiectum rationis superioris
, et obiectum
rationis inferioris spectata
materialiter , hoc est
in sua na-
tura, specie ab
se differunt; nam
ratio superior versatur
circa illud, quod
est necessarium, immutabile
, et aeter-
num ; ratio
autem inferior suam
cognitionem ex rebus
contingentibus , mutabilibus
, et temporaneis
attingit. At vero
spectala formaliter, hoc
est, prout ad
facultatem mtel- ligendi
referuntur, inter sese
conveniunt, quia in
aliquo intelligibili consistunt,
cum res illae
contingentes, mutabi- les,
et temporaneae a
ratione inferiori cognoscantur
non se- cundum
earum conditiones materiales,
sed in suis
essentns, quae sunt
quodammodo necessariae, aeternae,
et immuta- biles.
Atqui obiecta, quae
formaliter considerata inter
sese conveniunt, ad
earndem facultatem spectant.
Ergo ratio su-
perior est eadem
facultas, ac inferior
2. 171. Praeterea,
quemadmodum mens nostra
ex cognitio- ne
effectus ad cognitionem
causae progreditur, et
ex cau- sa
iam cognita ad
effectum regreditur, ut
penitiorem hu- ius
cognitionem sibi comparet ;
ita ex veritatibus
cogni- tis per principia,
quae ex contemplatione rerum
tempora- lium ,
et mutabilium sibi
efformavit , ad causam
earum extollitur, nempe
ad veritates cognitas
per principia ae-
terna, et immutabilia
; et ex
his regreditur ad
ventates, quas cognovit
in rebus temporalibus
, et mutabilibus,
ut de ipsisrectum
iudicium pronuntiet. Quapropter in exer-
citatione rationis inferioris,
et superioris non
nisi quidam progressus,
et regressus obtinet.
Atqui progressus et
re- i Qq.
dispp., De Yer.,
q. X, a.
6 ad 6.
2 Cf s.
Aug., De Trin.,
lib. II, c
4, n. 4;
et s. Thom.,
I, q- LXXIX,
a. 9 ad
2. DYNAMILOGIA 159
gressus, quibus cognitio
noslra perficilur, ad
eamdem ra- l.onem
spectant. Ergo ratio
superior, et inferior
unam fa- cultatem
conshtuunt. 172. Prop.
2a. Ratio superior
non est extra.
vel supra o-
mmam \ r
Probatur contra Cousinium,
qui contendit rationem
su- per.orem esse
medium, per quod
Ratio Divina se
cum ra- tione
humana communicat 2, et
contra Ontologos ,
secun- Jum quos
rat.o superior est
ratio absoluta, nempe
ipsa Ra- .0
D.v.na. In pr.mis,
ratio superior eadem
est facultas, ac
•atio inter.or ;
ergo sicut ista,
ita etiam illa
non est extra,
el supra an.mam.
173. Practerea , Philosophi ,
quos hic refutamus
, ideo :ontendunt
rat.onem superiorem esse
extra, aut supra
a- iimara, qu.a
op.nantur immutabile non
posse coLnosci >er
ral.onem humanam, quae
est mutabilis. Atqui nedum
epugnat, necesse est
animam humanam per
facultatem nutab.Iem cognoscere
immutabile. Ergo horum
philoso- 'horum senteut.a
falso , et
absurdo fundamento super-
174. Probatur mmor.
1» Non repugnat
animam huma- am
cognosccre immutabile per
medium mutabile ,
nuia psa ,
cum res cognoscit,
earum proprietates ,
et relalio- es
non creat, sed
dumtaxal investigat, et
dete P' 36*
ct 37. Ci p. 137.-4
Cfs. Aug., De
Trin., lib. XII,
c. 7, n.
12, et alibi.
160 DYNAMILOGIA sa
non modo res
intelligit, sed etiam
illarum intellectio- nes
revocat, et agnoscit.
S. Bonaventura distinxit
dupli- cem actum
memoriae intellectivae, unum,
quo anima spe-
ciem rei intellectae
in se retinet
, alterum ,
quo remini- scitur
rei per speciem
repraesentatae. Primus, aiente
eo- dem sancto
Doctore, est in
anima instar habitus,
quia po- tius
statum, quam actionem
significat, alter instar
usus, quia per
ipsum anima habitu
memoriae utitur. Praeterea
ille sine voluntatis
nutu efficitur, hic
fit ope reflexionis,
et a voluntate
pendet1. 176. Prop.
Memoria intellectiva non
est facultas ,
quae ab intellectu
specie differt , sed est
quaedam ipsius intelle-
ctus affectio 2.
Probatur contra fere
omnes recentes philosophos.
Me- moria intellectiva
non est facultas
ab ipso intellectu
di- stincta, si
duo, quos innuimus,
eius actus ab
ipso intel- lectu
repeli possunt. Atqui
illi duo actus
memoriae intel- lectivae
ab ipso intellectu
suam repetunt originem.
Ergo. 177. Probatur
minor. 1° Retentio
specierum intelligibi- lium,
uti ab Aquinate
observatum fuit, intellectui
maxi- me convenit,
quia, « cum
intellectus possibilis sit
stabi- lioris naturae,
quam sensus, oportet,
quod species in
eo recepta stabilius
recipiatur ; unde
magis in eo
possunt servari species
, quam in
parte sensitiva 3
». 2°
Intelle- ctus vi
supra se suasque
actiones reflectendi pollet
; hae autem
actiones in aliquo
tempore existunt; ergo
sicut co- gnoscere
potest se in
praesenti aliquid intelligere;
ita co- gnoscere
potest se atttea
aliquid intellexisse 4.
178. Ex his
perspicitur, cur memoria
sensitiva sit quae-
dam specialis facultas
s, et non
item memoria intellecti-
va. Nam specialis
facultas constituitur ex
obiecto, quod per
se, et non
ex obieclo, quod
per accidens ad
illam re- fertur.
Atqui praeteritum, prout
est praeteritum, cum
sit particulare, et
determinatum, refertur per
se ad faculta-
tem sentiendi ; ad
facultatem autem intelligendi
, cuius obiectum
est indeterminatum, et
universale, refertur dum-
taxat per accidens,
nempe quatenus ipsa
supra suas actio-
i ln lib. II Sent.
Dist. VII, part.
2, a. 1,
q. 2 resol.
2 I, q. LXXIX, a.
7 c. 3
Qq. dispp., De
Ver., q. X, a. 2 c.
* I, q.
LXXIX, a. 6
ad. 2. -
* Cf p.
129. _* •
DYNAMILOGIA 1A, zs^ivj&rs? sensiii? sit
- jnem ete
„„„ es'se, ^S&S^S01^ ioSufoUs«aeSnCdei^!ematiS abn°rmitas
«1-SS proposi- j
JS" ^ ^^
««• « sensus
, est facuhas
inor- ■^z^r^t^T^ arae
ne- aturas omnium
rerna ma eriaM nTT ,nte,,ieere
posset !»ectus est
inlellisere *«»„.;, m'
£,taui Proprium in-
«e in materi »
_rgo i„ ellectnm"^ l^
**''■' qUae habet
sse pro ccrto
habenflum est facuitatem
rnorganicam 181. Probalur
maior. Facultas m.a»
no~ „ •um
exercetur, ad onnm
«„« reram^m,? ?a?-Uln
T00" "natur, e.
jr., visus aH
™i7, £ materialium deter-
'•«Itasorganiea adc„„n„-^' ug°' S'
in,el|ectus esset rnm
matSun & Ce"e t?
hanC ^ illain
na'nram Rprrorr2.^ri^ ehet
t nisHoafc8 "
rT\Tl a,ind Per
se ap- -
*^2S%SffZtt ei corpor™
, ',*»-. eos
d,.pB„Tit s. ThomaSj
praecipue ^ ^
■■ PP- 131-182. -
» Cf p.
,33-136. _ *
Cf p «4
p">«.os. CnwsT. Compend.
l .1 P" "'
162 DYNAMILOGIA sensus
non nisi singulare,
et corporeum apprehendere
pot- est1 E
contrario, intellectus cognoscit
essentiam qualita tibus
sensilibus exutam 2
, et ideo
obiectum eius est
im materiale 3, et universale4;
quinimmo ex notiombus
cssen tiarum rerum,
quae habent esse
in materia ad
not.one: rerum, quae
supra materiam sunt,
assurgit \ Ergo obie
ctum intellectus ab
obiecto sensus ommno
ditlert. 183 Probatur
2a pars. Anima
res intelligere non ,
po test, nisi
ope alicuius vis
activae, qua$ res
actu intelhgi biles
efficit , quia essentia
, qualitatibus sensilibus
exuta non actu,
sed dumtaxat potentia
in rebus est6;
e contra rio
anima ad res
sentiendas non indiget
ulla vi sentiend
activa quae res
actu sensibiles efficiat1.
Praeterea, intel lectus,'
cum aliquid intelligit,
pati dicitur dumtaxat
qui ab obiecto
intelligibili reducitur a
potentia ad actum;
ser sus autem,
cum aliquid sentit,
pati dicitur etiam
quia lrr mutatur
organum , in
quo facullas sentiens
est. Insupe vehementia
obiecti sensibilis sensum
corrumpit; at veh
*-»- «tigemas. exP°siulat,
ut facultates appelendi
in- ABT.I.-De appetitu
in universum spcclato
£ sub r^JfaT'^""^0 appeti
malum> "O" PPe,
Ut n?Ta Sed
'*^, sive^,- acwoW,
iOBBitur mJV. L ^35'
* fIualenus "onum,
cum quo W?
J
rramilunraraag,E"Tt,|Ur'
"T bouum' ouod
"lil cihnm 7,
fc\ &•■ leo
occidens cervum in-
;88 I ann
t?tuiU°nCOn,,UnSi,l,r °Ccisi0 a"ima
"
>peciraiumPfaCI?l,a,.nqUatT-
constitu't quoddam ge-
rinRuilur b "S ,„
;• d,C,,tUr **«"
' V "omfue an
appetatu simphnter naturali.
Appelitus 164 DYNAMILOGIA
elicitus est ille,
quo anima ex
cognitione sibi propria
se movet, sive
inclinat ad bonum1.
Hinc, aiente s.
Ihoma, « desiderium
in rebus cognoscentibus sequitur
cogmtio- nem 2
». Appetitus simpliciter
naturalis est, quo
res, quae cognitione
destituuntur, tendunt ad
finem suum 3
per in- clinationem
sibi propriam, quam
Deus , auctor
naturae, unicuique illarum
indidit ; ita ut
cognitio obiecti ,
quod appetunt, non
sit in ipsis,
sed in Deo,
qui ipsas m
pro- prium finem
ordinavit *. Hic
appetitus naturalis non
est in anima
quaedam specialis facultas
, sed, ut
alibi dixi- mus5,
est communis omnibus
animae potentiis, prout
hae sunt quaedam
res naturales, et
efficit , ut ipsae
ad exer- citium
actionum sibi propriarum
naturaliter lnchnent. 189.
Appetitus eliciti duae
species sunt , scihcet
sensi- tivus et
intellectivus, quia cognitio
obiecti, ex qua
appe- titus elicitus
exoritur , nonnisi
sensitiva, vel intellectiva
esse polest. Appelitus
sensitivus est, quo
res obiectum lta appetunt,
ut ipsum percipiant,
nec tamen rationem,
pro- pter quam
appetibile sit, cognoscant.
Appetitus autem tn
tellectivus , sive
rationalis dicitur ,
quo res in
obiectuu ideo inclinant,
quod apprehendunt non
solum ipsum, sec
etiam convenientiam eius
cum sui natura6.
Ex his colli
gitur 1° appetitum
sensitivum esse proprium
ammalium. quia ipsa
appetunt illud ,
quod apprehendunt sibi
utile; et delectabile,
ita tamen, ut
minime cognoscant rationem
ob quam ipsum
appetunt ; 2°
appetitum rationalem ess(
proprium naturarum, quae
ratione pollent, quia
hae co enoscunt
non solum id,
quod appetunt , sed etiam
ratio nem ,
ob quam illud
appetunt ; 3° in homine
utrumqu aut turbatur.
MM. Ex his,
quae diximus circa
naturam appetitus ira-
cibil.s, consequ.tur illum
spectare ad defendendum
ea, m quae
appetitu concupiscibili trahimur.
Etenim, uti ex
am dictis patet,
cum concupiscimus aliquam
rem dele- ;">»lem ,
cuius assecutio ardua
est , exurgit
appetitus rasc.bil.s ad ea amovenda,
quae illius conseculioni
impe- \ mento
sunt , idque
eo vehementiori praestat
impetu, uo ma.or
est cupiditas, qua
in illam rem
rapimur! Ea- ropter
appetitio irascibilis originem
ducit ab eo,
quod ppetitu concupiscibili expetimus,
et desinit in
tranquil- ■ loo11*
m adePtionem, vel
fruitionem 3. iJd.
Appetitus sensitivus, sive
concupiscibilis, sive ira-
^1 Qq. dispp.,
De Ver., q. XXV, a.
2 ad 2.
" /»q/';LX^XI1' a'
5 C> Cf s' AuS-
EP- adNebrid., Ep.
IX n. 4
/« Itb. III Sent., Dist.
XXVI, q. I, a. 2 sol. l
' 166 DYNAMILOGIA
scibilis, brutis, atque
hominibus, ut iam
diximus *, com-
munis est. Attamen,
prout in hominibus
est, rationis im-
perio subditur; siquidem
quilibet in seipso
experitur, e. g.,
iram ex diversis
rationis momentis concitari,
vel au- geri,
vel comprimi2. Quapropter
huiusmodi appetitus, prout
in homine est,
obediens rationi ,
atque participare aliqualiter
libertatem voluntatis dicitur3.
Illud autem ad-
vertendum est, rationem
non omnino pro
suo arbitratu appetitum
sensitivum moderari posse, tnm
quia in illius
actum influit organum
corporeum, cuius conslitutio,
atque habiludo non
pendent a ratione,
tum quia interdum
actus huiusce appetitus
ex apprehensione sensitiva
subito con- citatur,
ac proinde antevertit
regimen rationis *.
Art. III. —
De appetitu rationali,
sive de voluntate,
et primum de
eius obiecto 194.
Appetitus rationalis est,
uti diximus, inclinatio
ad prosequendum bonum
ratione apprehensum. Iam
haec fa- cultas
ea est, quae
voluntas nuncupatur. «
Voluntas, in- quit
s. Thomas, est
appetitus quidam rationalis5
». 195. Girca
obiectum voluntatis ,
nempe bonum rationt
apprehensum, haec adnotanda
sunt : 1°
« Obiectum proprium
voluntatis est bonum
absolu- te 6
», nempe universe
acceptum, quia universale
est il- lud
, quod proprie
a ratione apprehenditur. Hinc
volun- tas non inclinat ad
hoc , vel
ad illud determinatum
bo num , sed ad
quodlibet ens inclinare potest
, quia omne
ens ex eo,
quod est, parliceps
estcommunis rationis boni
2° Gum dicitur
obiectum voluntatis esse
bonum rationt apprehensum,
illud etiam significatur
, quod bonum
, cui voluntas
adhaeret, ita percipitur,
ut in eo
deprehendatui i Pag. 163. —
* I, q.
LXXXI, a. 3
c. 3 In
lib. III Sent.,
Dist. XII, q. I, a. 1
sol. * la 2ae, q.
XVII, a. 7
c. 3 Ibid.,
q. VIII, a. 1 c.
Haec definitio voluntatis
a plerisque nu
peris Philosophis reiicitur,
quia putant omnem
appetitum esse neces
sarium, ac proinde
voluntatem, si cum
appetitu rationali confur-da
tur, necessariam, non
liheram dicendam fore.
At nos omnino
nega mus omnem
appetitum esse necessarium,
quia appetitus rationalis
e. eo, quod
est rationalis, liber
est, cum ratio,
ut mox oste ndemus,
si radix libertatis,
sive in causa
sit, cur voluntas
libertate gaudeat 6
Qq. dispp., De
Ver., q. XXV,
a. 1 ad
6. M DYNAMILOGIA
167 jipsa ratio
bonitatis, sive convenientiae, quam
habet cum propria
natura. cc Si
aliquod bonum ,
inquit s. Thomas,
Iproponatur, quod apprehendatur
in ratione bonl,
nonau- |lem in
rat.one convenientis, non
movebit voluntatem «
». 6 Uonum,
in quod volnntas
fertur, reale, vel
adparens psse potesl,
volunlas enim interdum
fertur in aliquid
vel- iiit. bonum
quod revera malum
est , quia intellectus
il- lud veluti
bonum ipsi exhibet*.
Quare dicendum non
est pum Saisselo
3, voluntatem interdum
ferri versus malum,
forout rnalum est
, sed potius
voluntatem interdum fcrri
taftos malum, quod
sub ratione boni
apprehenditur. 4 Voluntatis
obiectum non solum
in fine \
sed etiam n
medns ad finem
consistit; e. g.,
possumus non solum
elle samtatem, sed
et.am deambulationem, tamquam
me- lum ad
assequendam sanitatem. Medium
autem dicitur yoktum
secundarium, et finis
volitum principale , et
causa ytendt ,
qu.a finis est
causa, cur media
velimus. Rursus !
ausa quaeri potcst
, cur ipsos
fines veiimus, e.
ff., cur elimus
sanUatem; quocirca, ne
infinitus progressus cau-
arum sine principio
existere dicatur, admittendus
est fi- »is, ,
qui ad alium
referri non potest,
sed simpliciter, et
■bso ule propter
se appetitur, et
rationem continet, cur
etera omn.a appetantur.
Hic finis ultimus
nuncupatur 6. Art.
IV. — De
aclu voluntatis \}^'nt^\S
volun!atis> .nemPe
voluntarium, ita definitur:
ictto ab mterno
pnnapio procedens cum
cognitione finis '
13 c'b mterm
Pnneipio procedens significant
actum ?m vppK.
CX Pr°Pr,a vo,untatis
inclinatione. Illa au-
n erba cum
cognitione finis denotant
actionem volun- i
vol. ?i"Vn ?b,ectum>
9uod apprehenditur veluti
finis, V/, l
qUOd aCt,° SDectat'
et cuius gratia
fit8 W. Voluntano
oppon.tur involuntarium et
£on ™/tm- .
Involuntar.um dicilur illud,
quod non solum
non Met a
voluntate, sed etiam
huius inclinationi repuguat
5 $'J!SPP\?° mal0>
* VI> *•
unic. c. l"
2ae, q. XIII,
a. 5 ad
2. 1K&^*J& "a
Tll'Z' l ad 3' Gt
C°ntr' **• Iib'
«• '*» a.
, c 168
DYNAMILOGIA Huiusmodi, e.
g., est actio,
quae fit per
violentiam, sive coactionem,
hoc est ,
ab exteriori principio
oritur , obsi-
stente voluntate, cuiusmodi
est motus illius,
qui ab equo
rapitur, ut in
vincula coniiciatur. Non
voluntarium autem dicitur
illud, quod a
voluntate non proficiscitur, sed
ta- men voluntas
ei non adversatur;
e. g., non
voluntarii sunt actus
facultatum vegetanlium ;
hi enim ,
cum sine ulla
praevia cognitione fiant,
a voluntate non
proficiscun- tur, nec
tamen voluntas ipsis
adversatur. Voluntas, prout
refertur ad involuntarium
, dicitur nolle
, idest velle
non aliquid. «
Nolo hoc, idest,
volo hoc non
esse l »;
prout au- tem
refertur ad non
voluntarium, dicitur non
velle, nam non
voluntarium in mera
negatione voluntarii consistit.
198. Ex definitione,
quam tradidimus, actus
voluntarii facile est
intelligere , quid
inter voluntarium ,
et sponta- neum
intersit. Spontanea dicitur
actio , quae
ab interno quidem
principio proficiscitur, praevia
cognitione, qua ap-
prehenditur obiectum, ita
tamen, ut non
cognoscatur re- latio
inter obiectum, atque
actionem , quae
ad illud or-
dinem habet. Voluntaria
autem, si praevia
cognitio eius- modi
est, « ut
non solum apprehendatur
res, quae est
fi- nis, sed
etiam cognoscatur ratio
finis, et proportio
eius, quod ordinatur
ad finem 2
». Ex his
colligitur 1° discri-
men inter voluntarium,
et spontaneum ex
eo oriri, quod
cognitio, quae actui
praecedit , perfecta,
aut imperfecta est;
2° Spontaneitatem in
actibus quoque appetitus
sen- sitivi sine
concursu voluntatis locum
habere , et
actioni- bus quoque
brutorum attribui, e. g., canis,
audita heri voce,
sua sponte ad
eum accedere dicitur;
3° turpiter er-
rasse Cousinium, qui
actiones spontaneas non
solum libe- ras,
sed maxime iiberas
esse contendit3; cum
enim acdo- nes
spontaneae etiam brutis
conveniant , ipsae
perfecfe voluntariae esse
non possunl; tantum
abest , ut
omnium maxime liberae
sint. 199. Denique
actus voluntarius in
elicitum , atque
im- peratum distinguitur.
Actus eliciti sunt,
qui per se
ad vo- lunlatem
pertinent, ab eaque
tamquam actiones eius
pro- 1 In
lib. I Sent.,
Dist. VI, Exposit.
text. 2 4a
2ae} q VI
a> 2 c#
3 Vid. Fragm.,
Pref. & la
lre edit. Cousinio
adstipulatus est Sais-
setus, Diction. phil.,
art. Libertd. DYNAMILOGIA
Jgg ; priae
immediate producuntur ;
e. s., velle
eliaere m« sentire.
Imperati dicuntur illi
qui%'er alias Sates
a' voluntate motas
perficiuntur , 'ita
ut%d volunUtem SDe-
: ctent non
prout ab ipsa
producuntur , sed
prouT psa movet
al,as potent.as ad
exerendos aclus sibi
proprios ' Art. V.
- De causis,
quae Toluntatem ad
suum actum raovent
200. lllud moveri
dicitur, quod cum
sit in potentia
ad plura ,
reduc.tur .n actum
p\r aliquid , quod est
ac *tf larn
voluntas, aeque ac
quaelibet animae flcultas
es in potenna tum
quoad exercitationem actus,
scilicet prout es"
n potenha ad
agere, vel non
agere , tum
quoad mrtfe itionem,
s.ve determinationem aclus ,
nemp^e prouTe 1
"„" -potenha ad
agere hoc ,
vel illud. Quare
volunUs ind «t
ahquo, quod eam
moveat tum ad
exercitationem, umad determinat.onem actus2.
™ eS?mJdr7niS,',°bieCtUm ab
intdleet« apprehensum illud
I Probatur «
Appetitus non est
nisi boni, ouod
sibi ner preS
mTstPr°POnitUr3 >>! *W™°*
« & bonEm
Tneinm,; m°u?"S aPP,e"(»m *
»; alqui aclus
, ut aepe
nnu.mus ex obiecto,
ad quod fertur,
speciem suam sum.t
, ergo ob.ectum
, sive bonum
cognitum est fflo?
imoiTaflr|Tna.,Ur,.actus
voluntatis ,8sive voTun.
tem i 209
p deter,m'nat.onera actus.
«»nr^„L0i)'.,2a' Volunlas in
quibusdam suis actibus
ab appetilu sensilivo
movetur ex parte
obiecti. Ilnnr°a'"[' Voluntas
movetur ab apprehensione obiecti,
TTnyZtTi Cl eonvenien.tis- A.qui
apprenhensio bon ivi
VZ v '
P.°teSt mUlari CX
motibus «PPCtitus sensi-
PclUu senshS '*
^" *** m°VCri
Potest ab »P"
loS" fxtTrn,miT- C°gni,i0
boni' ct «onvenicn.is
non 1i ."..d
V° ble,Ctl natu,ra'
auam intelleclus deprehen-
»«, sed et.am
ex d.versa habitudine
hominis pendet. Al- 1
i," 2M' '•
'• «• 1
ad 2. —
« 1« 2ae
n IX a
1 c ,
V «qp., />e
F.r., q. XX.V,
a. 2 c.
Cf 'p. 163.
W- *«pp. cu.,
q. XXII, a. 2 c.
170 . DYNAM1L0GIi:v— - qui
motus appetitus sensitivi
habitudinem hominis va-
riant. Ergo ex
ipsis efficitur, ut
cognitio boni, et
conve- nientis mutetur.
E. g., illud,
quod videtur conveniens
ei, qui ira
flagrat, huiusmodi non
iudicatur ab eo,
qui pa- cato
est animo 1. 204. Diximus
1° in quibusdam
actibus; nam sunt
mul- ti actus
voluntatis, in quibus
appetitus sensitivus nullam
habet partem. Huiusmodi
sunt, e. g.,
amor iustitiae, amor
veritatis , aliique
id genus. Diximus
2° ex parte
obiecti, ut intelligatur
appetitum sensitivum nihil
in voluntatem directe
agere, quia ipse
est potentia voluntate
inferior2. 205. Prop.
3a. Voluntas ad
exercitationem actus tum
a seipsa, tum
a Deo movetur
3. Probatur la pars. In
volitionibus finis est
illud, in quod
voluntas primo intendit;
quapropter in volitionibus
finis merito comparatur
cum eo ,
quod in iis
, quae ab
intel- lectu cognoscuntur,
dicitur principium. Atqui
intellectus ex assensu
principiorum seipsum movet
ad assentiendum conclusionibus. Ergo
voluntas ex volitione
finis seipsam movet
ad volitionem eorum,quibus
finem consequi potest4.
206. Ex qua
argumentatione deducitur nullam
repugnan- tiam in eo agnoscendam
esse, quod voluntas
seipsam mo- vet,
quasi sit simul
in actu, prout
se movet, atque
in po- tentia,
prout movetur; nam
, ut inquit
s. Thomas, cc
non secundum idem
voluntas est in
actu, et in potentia, sed
in quantum actu
vult finem, reducit
se de potentia
in a- ctum
respectu eorum, quae
sunt ad finem,
ut scilicet actu
ea velit 5 ».
207. Quod si
quaeratur, quid sit,
quo voluntas, in
ali- quem finem
intendens, seipsam moveat
circa ea, quae
sunt ad finem,
respondetur illud consistere
in eo, quod
voluntas inlendens in
aliquem finem, vult,
ut intellectus institttat
consultationem, sive illam
actionem, qua intelleetus
media investigat ,
eorumque utilitatem ponderat.
Et sane ,
cum voluntas aliquem
finem sibi praestituit,
e. g. , sanitatem,
opus ei est
eligere medium ad
illius consecutionem op-
portunum, e. g., potionem;
et haec electio,
ut postea di-
« la 2ae,
q. LXXVII, a.
1. - 2
i, q. CXI, a. 2
ad 3. 3 ia 2ae,
q. LXXX, a.
1 c. 4
Qq. dispp., De
malo, q. VI, a.
unic. c. s
ia 2ae, q.
IX, a. 3 ad 1.
DYNAMILOGIA 17J cemus ,
haberi non potest
sine praecedenti consullalione
intellectus. Alqu. haec
consultatio intellectus a
voluntate imperatur. Ergo
voluntas est, ex
qua aclio circa
electio- nem med.orum
exordium habet , ac
proinde seipsam ad
ea, quae suntad
finem , movere iure
fticilur. « Volunta-
tem acc.p.end. pol.onem
praeccdit consilium, quod
qui- dem proced,
ex voluntate volentis
consiliari .sl ^luntas
ad primum actum
seipsam mnverel, haec
vol.t.o praeviam consultationem intellectus
lT alia0nvoU H
tl0.?liam ^T"^ ^iuia^,
et . ursu
■nliM?« . v ,a'!am
consultationem , ct
haec alia con-
^o ie consail|ni(?J,t,0nem1' et
sic , iv
, '., Ql-
dispp., De malo,
loc. cit. '
*' ' 172
DYNAMILOGIA clinatio naturalis.
Solus autem Deus
est , qui
potentiam volendi tribuit
creaturae: quia ipse
solus est auctor
intel- lectualis naturae
* ». Art.
VI. — De libertate voluntatis
huraanae, et primum
de libertate a
coactione 210. Libertalis
nomine hic venit
illa voluntatis proprie-
tas, per quam
ipsa in suis
actibus exerendis a
necessitate est immunis.
Duplex autem, cum
de libertate voluntatis
humanae quaestio est,
necessitas distinguitur, scilicet
ex- terna, atque
interna. Necessilas
externa, sive coactio,
est quae ab
externo principio infertur
alicui contra propriam
ipsius inclinationem. Necessitas
autem interna consistit
in quadam propensione,,qua agens
impellitur ex propria
sua natura ad
aliquid prosequendum, unde
necessitas naturae etiam
appellari solet. Hinc duplex libertas
dislinguitur, nempe libertas
a coactione, et
libertas a necessitate
naturae. Illa tantummodo
externam vim excludit
, qua voluntas
hominis invita ,
ac reluctans contra
propensionem suam ad
actus impelli possit.
Haec autem excludit
quamcumque vim tum
externam, tum internam,
ita ut voluntas
prorsus domina sit
actuum suorum; unde
etiam libertas arbitrii,
vel liberum arbitrium
appellari solet. His
praestitutis, inquirendum in primis est,
utrum vo- luntas
libertate a coactione
gaudeat. 211. Prop.
Voluntas in singulis
actibus sui propriis,
et intrinsecis libera
est a coactione.
Probatur. Si actus
proprius voluntatis fieret
per coactio- nem,
nempe a vi
extrinseca cogeretur, ipse
secundum, et contra
inclinationem voluntatis simul
esset ; scilicet
esset secundum inclinationem
voluntatis, quia actus
proprius volunlatis in eo consistit,
quod voluntas in
aliquid incli- nat, perinde
ac quidquam naturale
alicui rei esse
dicitur, si inclinationi
naturae eius sit
consentaneum; esset autem
contra inclinationem voluntatis,
quia id, quod
per coactio- nem
fieri dicitur, inclinationi
voluntatis adversatur 2.
At- qui aliquid
secundum, et contra
inclinationem volunlalis fieri
repugnat. Ergo actus-
proprius voluntatis a
quadam vi extrinseca
cogi repugnat, ac
proinde voluntas in
acti- bus sui
propriis libera est
a coactione 3. 1 I,
q. CVI, a.
2 c— *
Cf p. 167.— 3
Cf s. Anselm.,
De lib. arb.
c. 6. DYNAMILOGIA
173 212. Hanc
veritatem intima cuiusque
experientia con- l
firmat; siquidem quisquis
vel plebeius conscius
sibi est se
I a nulla
vi extrinseca impelli
posse, ut velit
quod non vult
aut noht quod
vult. 213. Diximus
in actibus sui
propriis, et intrinsecis;
nam violentia mferri
potest in actus,
qui a voluntate
imperan- tur, et
sme membris corporis
perfici nequeunt. At
vero violentia in
hos actus infertur,
non quatenus ipsi
actus, qui a
voluntate promanant, efficiuntur
per coactionem, sed
quatenus « membra
corporis impediuntur, ne
voluntatis lmpenum exequantur
* ». E.
g., sume aliquem
ad suppli- cium
trahi; certe tota
vis, et coactio
trahentis numquam etticiet
, ut ille
velit ad supplicium
trahi , aut
nolit id, '
quo opus est
, ut ad
supplicium non trahatur2.
Quod si reus ahquando suppliciorum
immanilate defatigatus con-
htetur crimen ab
se patratum ,
voluntas eius revera
non cogitur, quia
ipse reipsa vult
hanc confessionem ,
quum lllam mstar
boni apprehendat, nempe
tamquam opportu- nam
fmiendis tormentis. Hinc
fit , ut
reus , etiamsi
per- multa, et
exquisita tormenta patiatur,
tamen possit num-
quam suum animum
inducere ad illam
confessionem, si nullam
boni rationem in
ea deprehendit 3. Art.
VII.— Declaratur nalura libeitatis
arbitrii 214. Libertas
arbitrii, ut s.
Thomas inquit, eonsistit
in potcstate ahquid
eligendi *; nam
libertas arbitrii, ut di- ximus,
reddit voluntatem immunem
a quavis naturali
ne- ccssitate, ac
proinde cfficit, ut
ipsa dominetur suis
acti- uus ;
voluntas autem suis
actibus dominari diciturex
eo quod potest
hoc, vel illud
eligere0. 215. Ex
eo autem ,
quod libertas arbitrii
consistit in electione,
sive, ut idem
s. Thomas inquit,
in praeacceptione unius
respectu alterius\ deducitur
contra Waddigtonum- tvastum
, ahosque, libertatem
arbitrii, prout homini
con- ven,^c potest
, expostulare momentorum
consultationem, seu deliberationem, quae
constituitur exeo, quod
volun- 1 l!.fe'
q' VI' a'
4 c' -
2 Ibid; loc
cit. iW., q. cit.,
a. 6 ad
1. - *
I, q. LXXXIII,
a. 3 c.
) ia &e172'
- 6 !^-
LXXXII, a. i
ad 3. 1
^ , q.
XIII, a. 2 c—
« De
V ame humaine,
c. 5, sect.
2. 174 DYNAMILOGIA
tas, cum intendit
in aliquem finem
, investigat naturam
mediorum, eorumque utilitatem
ad illum finem
assequen- dum. Et
sane , non potest unum
prae alio medio
eligi, nisi natura
mediorum, eorumque utilitas
ad finem asse-
quendum agnoscantur. Atqui
homines haec nonnisi
per ratiocinationem, ac
proinde per deliberationem cognoscere
possunt. Ergo deliberatio
est accidens necessarium
liber- tatis humanae
*. 216. Libertas
arbitrii vocatur etiam
libertas indifferen- tiae,
quo nomine significatur
eum, qui agit
libertate ar- bitrii,
non esse delerminatum
ad unum, sed
dum unum agit,
aliud quoque agere
posse. 217. Haec
autem indifferentia versari
potest vel circa
actum, quatenus voluntas
potest velle, vel
non velle; vel
circa obiectum ,
quatenus voluntas velle
potest hoc ,
vel eius oppositum
, vel aliud
quidpiam2. Hinc exurgit
di- stinctio libertatis
indifferentiae in libertatem
contradictio- nis, contrarietatis, et
specificationis. Libertas contradictio-
nis, vel exercitii
consistit in eo,
quod in potestate
volun- tatis est
elicere , vel
non elicere aliquem
actum , e.
g., amare vel
non amare aliquid
; libertas contrarietatis con-
sistit in eo,
quod voluntas potest
velle aliquod obiectum,
aut eius oppositum;
libertas specificationis consistit
in eo, quod
voluntas potest velie
hoc, aut quidpiam
aliud. 218. At
vero, indifferentia, quae
contradictionis dicitur, ad
libertatis essentiam constituendam
sufficit ; nam ,
etsi voluntas non
possit agere contrarium,
vel quidpiam aliud,
tamen, dummodo possit
actiones suas elicere,
vel ab eis
abstinere, sui iuris
est, et dominium
in actiones ipsas
e- xercet 3
219. Praeterea, indifferentia
considerari potest etiam
ex illa parte,
quatenus actiones ad
ultimum finem spectant,
nempe « in
quantum voluntas potest
appetere id ,
quod secundum veritatem
in debitum finem
ordinatur, vel se-
cundum apparentiam tantum
4 ». Si
indifferentia ex hac
4 ln lib.
I Sent.y Dist.
XI, q. I, a. 2
sol. Exinde magis
patescit error Cousinii,
qui, ut diximus
(p. 168), actiones
spontaneas cum liberis
confundit. 2 Qq.
dispp., De Ver.,
q. XXII, a.
6 c. 3
Contr. Gent., lib.
II, c. 47.
* Qq. dispp.,
De Ver., loc. cit.
DYNAMUOGIA I75 parte
considerctur, inde illa
liberlas cxurgit, quae
in n0- testate
rccte, aut prave
agendi consislit. h
9 P 220.
Haec autem indifferentia
recte , vel
nrave asendi p' :::,
,beri arbitrii ,?°n n™il™
-•• «»VS£ sP.
nnLr^dnYii 've peccandi a
fine, ad quem
liber.as de- bertatl''-
«pH Lt? |,r,°lnde
n°" SPectal ad
«senliam li- "t
0,n'rP Lr ,-
,amT(l"am Vl.t,um libertatis
habenda esi .
yuare lpsa, uti
s. Thomas inqu
(, non nisi
aliauod Hgnum hbcnatis
est, sicut acgriludo
esl signum vilal"
Abt. Vlll.-lnquirilur, an sit in
hominc libertas indifferenliae Declarata
natura liberlalis indifferenliae ,
inquirendum esl, ntrum
ea voluntali humanae
concedenda si. i&y
frop. 1 .
Vohmlas non est
libera liberlate indiffi
ezf* bonum universate' et ^oizT^tat
pr1«till!rnmC,U
nonbet.natUraC PrJ°prium eSt au «-clo
?o,a S 1
■.possibihtas , sive
eapacitas subditur >.
Ergo voluntas . .1 m;rm.U,mnerSa,e' Ct
Perfec,um nnNun^domi um
^r^^«ff„s3£ po,est- ac
proiude I ">
Ub. II Sent.
Dist. XXV, q. I, a.
i ad 2.
Cf s. Anseln,.,
]>e lib. arb.,
c. 1. '
CfSs TAu"- Inf1'
m' "v8 ad,n-4
Q(l- *W- De
^- ">«■ ■*•
176 DYNAMILOGIA 223. Prop. 2a. Voluntas
circa bona particularia
gaudet libertate indifferentiae. Probatur.
lllud obiectum ex
necessitate voluntatem mo-
vet , quod est
ipsi adaequatum ,
nempe in quo
nulla ra- tio
mali apprehendi potest .
Atqui « huiusmodi
non sunt bona
particularia , quia
in omnibus particularibus bonis
potest [intellectus) considerare
rationem boni alicuius ,
et defectum alicuius
boni , quod
habet rationem mali
* ». Ergo
bona particularia voluntatem
ex necessitate movere
non possunt ; ac
proinde voluntas ita
ea vult, ut
potesta- tem ea non volendi
habeat 2. 224. Praeterea,
voluntas tendit ad
bona particularia non
per modum naturae
3. Atqui voluntatem
tendere ad aliquid
non per modum
naturae, idem est,
ac ipsam non
esse de- terminatam
ad illud, eo
modo, quo causae
naturales sunt determinatae
ad unum. Ergo
voluntas circa bona
parti- cularia gaudet
vi electionisf seu
libertate indifferentiae. 225.
Maior ita demonstratur.
Voluntas per modum
na- turae tendit
ad beatitatem ,
et ad media
, quae cum
illa necessario coiligantur.
Atqui bona particularia
non con- stituunt
beatitudinem, ipsaque vel
non sunt media,
quae cum illa
necessario colligantur, vel,
etsi quaedam eorum
ad illam necessario
referantur, tamen haec
relatio evidens nobis
non est , quia
omnes quidem norunt
beatitudinem esse perfectum
bonum, sed nemo,
dum in hac
vita versa- tur,
naturaliter apprehendere potest
obiectum illud reale,
quod beatitudinem reipsa
constituit , nempe Deum
, uti in
seipso est , perfectum
bonum. Ergo voluntas
ad bona particularia
non tendit per
modum naturae *.
i la 2ae,
q. XIII, a.
6 c. —
* Ibid., q.
X, a. 2
c. 3 Qq.
dispp. De Ver.,
q. XXIII, a.
4 c. * I, q. LXXXII,
a. 2 c.
Exinde intelligitur ,
cur voluntas homi-
nis, dum homo
in hac vita
versatur , non
ex naturae necessitate,
sed ex propria
determinatione ad Dei
amorem feratur. « Etenim Deus,
ut inquit Caietanus
(in cit. art.
2 q. 82),
etsi sit in
se ma- ius,
et eminentius universale
bonum, quam beatitudo
in communi tamen
non est evidens
, et apparens
nobis sub tali
ratione , sicu
beatitudo ». Ex
quo fit, ut
iudicium, quo ratio
decernit Deum a
mandum esse ,
fiat cum indifferentia
, scilicet ita ut aliter
etian fieri possit ;
quocirca volitio, quae
consequitur hoc iudicium,
noi determinatur ex
necessitate naturae. «
Deus, inquit s.
Thomas, du pliciter
potest considerari, vel
in se, vel
in effectibus suis. In s quidem,
cum sit ipsa
essentia bonitatis, non
potest non diligi;
un DYNAMILOGIA I77
226. Argumenta, quibus
voluntatem liberlale indifferen-
maesCUn.Ca, ;°"a particularia
Pudere oslendimus, adeo
fi"- ma sunt,
ut rem plane
definiant ; ipsa enim
a pronria ac
inl.ma e.us natura
petita sunt. Sed
quoniam omnibus AVll,
et XVI I,
puta Hobbesio, Collinsio
, Bavleo Hel-
ve tm, Lamelno nihil
magis cordi fuit,
quam iit hoc
Ca- pita e dogma e.hicae
, et Theologiae
tollerent , a ia
argu- .mena ad..cere
luvabit , quae non
quidem solidius sed
Inculent.us I.bertatis existenliam
patefaciunt. fJ..i,.?S a,expeJrientia J"culenter edocemur
nobis inesse tacultalem
el.gend. unum prae
alio. E. g.,
interna exne- nent.a
compertum mibi est!
me ila velle
tleambulafionem ut possim
eam non vellc,
brachium ita movere
TZl i du|S:erere'.n
*{? '° ^ **?*
' »\J»^™ »*
sit otio iiduigcre
Jn hls, sexcentisque
aliis volitionibus tanta
e- aaue Zt
n°Stra eli?endi P°tCSlate
couscii snmus? tan-
omfnio lh;:,a expen,nur
'Psas Ple«° uustrae
voluntatis omuuo sub.ic,
ut .n antecessum
eas disponere, et
nrae- fe-wn".?^ F,qUi
in, haC eligendl'
P°teState libertas roimi
cons.stit. Lrgo voluntatem
noslram liberlate ar-
■iusdern0?^." Cer'° CCr,iuS-
est Accedit 'luod
'eslimonio ins em
inl.mae exper.ent.ae novimus
animam noslram ob
benc gestas gaudio
perfundi , et
si quando fiaSitium
lu, dam patrar.t,
acu.is slimulis tangi
,' taedioque8 labe
Mlari. Alqui an.ma
has aflcctiones voluptalis,
aut laedii ;,::nceee.per,reu,r' nisi sfipsam prorsus ^«« en,u
i i ',' '
reip,S-a nU}]T taedii
affectionem cxpe- 'mur
s. pai,.amus .,|lquoc,
flagitium ex ignoranlia
, aut CDroin0! '
^,0,03"1 «ctl° "on
fit cum deliberalione, ■} „P0'ulnde
uon est l.bcra.
Ergo. L>ctaHis cmmVlern/,S,eX ai>SUrdis °PP°sitae
sententiae con- 1
s comprobatur. Eten.m
, ut s.
Augustinus argu- '"
.tur, sublata libertate,
doctrina morum ruil;
si enim *_necess,late fac.mus
quidquid facimus ,
nullum rema- ■ ab 1 omnibus
videntibus Eum per
cssentiam diligitur et
ibi ooan aecent»
m' 'T8''" vol"ntati. ^ut poenae iUatae,
vel *. Aug.,
De actis cum
Felice Manichaeo, lib.
II, c. 8.
Philos. Ciirist. Compend.
I.i jg 178
DYN DYNAMILOGIA net
discrimen inter virtutem,
et vitium *;
neque legibus, obiurgationibus, laudibus,
poenis, et praemiis
ullus resta- ret
locus 2, quia
his omnibus locus
esse nequit, nisi
actus ita in
nostra potestate sint,
ut illos pro
arbitratu nostro po-
nere, vel non
ponere possimus. Insuper ruunt
cuiuslibet civitatis fundamenta,
quippe quod, ut
modo diximus, nul-
lius momenti evadunt
leges, praemia, et
poenae, quorum praesidiis
civitas munitur; necnon
contractus, et foedera,
quibus cives inter
sese vinciuntur; haec
enim eadem ne-
cessitate violarentur, qua
fuissent instituta. Demqua
ruit quaevis religio
; nam si
homines libertate carent ,
nullis officiis erga
Deum obstringuntur, nullumque
illi culjum exhibere
tenentur. Quamobrem qui
hominem libertate ex-
poliat, eum simul
domo, civitate, religione
destituit, bel- luisque
prorsus exaequat. 3°
Denique eidem veritati
non parum robons additur
ex universali hominum
consensione. Re quidem
vera, om- nes
homines cum docti
, tum indocti
in asserenda hber-
tate indifferentiae mirifice
consentiunt; nam omnes
solent consultationes instituere
de rebus agendis,
ineunt pacta, agnoscunt
difFerentiam inter honestas,
et pravas actiones,
aliaque huiusmodi, quibus
, sublata libertate
, locus esse
non posset 3.
Quod si nonnulli
libertatem voluntati dene-
gant, hi admodum
perpauci sunt, atque
ipsi, licet hber-
tatem verbis denegent,
tamen eam opere
docent. Nam, ut
Eusebius iam advertit
\ ipsi libertatis
osores de rebu s
faciendis deliberant ,
aliorum facinora aut
laudant, aut vituperant,
filios admonent, poenis
afficiunt, et ad
bonam frugem revocare
conantur. Quare ipsi
suam sententiam operibus
destruunt, et sibimetipsis
contradicunt. Art. IX.
— Quomodo liberi
actus voluntatis ab
intelleclu pendeant 227 .
Tres sunt circa
hanc quaestionem Philosophorum
sententiae. Sunt, qui cum
Kingio,archiepiscopo
Dublinensi, contendunt voluntatem
eligere aliquod obiectum
sine ullo motivo,
nempe sine praevio
iudicio, quo intellectus
bom- 1 Lib. De duab.
Anim., c. 12,
n. 17. 2
De Civ. Dei,
lib. V, c.
9. 5 Cf
eumdem s. Aug.,
Lib. De duab.
Anim., c. 11,
n. 13. *
De praep. evang.,
lib. VII, c.
7. DYNAMILOGIA I79
tatem et convenientiam
illius obiecti pronuntief
quinimmo a.oJ udicum
„„„ p„e«,|„; ,„d
,„M „|„™UZ, „b
ffl!9. lertia senlenlia
eorum esf nni
^..m . tl
.nt e,eClio„em voluntatis
iE",Ar. idico feta
u ab hoc
omnmo determinetnr «i™
,,1 ™i„ *
J1,^necius, a s^treliei
Ut^auif^1"'6' qU°d C^:
«minatur, es"]i£nlqU,a 'Ud,C1Um'
a 0U0 vo,u"^
«e- 230. Prop.
la. Voluntas humana
non potest artv*
h». ffir:oXfderm?e ^ w/o
^ ~rj fiuuaiur
contra detensores pnmae
senfpnfiio Vr,i.. prehenderet
i i oWecto I'1^' q.u,n
inte,,^tus rra n,,u ! or),ecto
"Ham speciem bonitatis in«*
rca nullum ob.ectum
versaretur Afnui hZ
*Y i P
•U " in W
5£" versar i. Ergo fieri
"eqaif^ dicio ,le
boni ,ie e
n „ mome,.Uo> »«™Pe
sive pracvio lerminetur
° convement.a ob.ecti
ad actus suos
180 DYNAMILOGIA 232.
Prop. 2a. Posito
iudicio, quo intellectus
aliquid fa- ciendum
vel non faciendum
esse decrevit, voluntas
non po- test
manere indifferens ad
agendum secundum ,
vel contra illud.
Probatur contra propugnatores
secundae sententiae. Si
postquam intellectus decrevit
aliquid esse faciendum,
vel non faciendum,
voluntas se determinare
posset ad oppo-
situm, huiusmodi determinatio
destitueretur omni rationis
momento, sive motivo,
quia nulla ratio
foret, cur volun-
tas se ad
oppositum determinaret. Neque
dici potest hoc
motivum agnoscendum esse
in eo, quod
voluntasita vult: nam,
quemadmodum s. Thomas
apposite advertit , velle
est quidam motus
tendens in aliquid
, ac proinde
stultum est dicere
quod aliquis appetat
propter appetere S
nempe voluntatem velle
propter ipsum velle.
Atqui,
uti in prae-
cedenti propositione ostensum
est, voluntas non
potest se ad
aliquid determinare sine
motivo. Ergo, posito
iudicio, quo intellectus
aliquid faciendum , vel non
faciendum esse decrevit,
voluntas non potest
se determinare ad
op- positum. 233.
Refutatis duabus prioribus
sententiis, (.ertiam pro-
pugnandam suscipimus. Ut
autem perspicuitati consula-
mus , nonnulla
praemonenda esse censemus,
1° Certum est
voluntatem non posse
eligere quidpiam sine
praevio iudicio rationis,
quia ipsa est
appetilus rationalis, eiusque
obiectum est quoddam
bonum , quod
intellectus iudicat consentaneum
esse nostrae naturae
2. 2° ludicium,
ex quo voluntas
ad electionem movetur,
est iudicium practicum,
non vero speculativum;
nam iu- dicium
speculativum consistit in
apprehensione veri , ac
proinde non potest
movere voluntatem ,
cuius obiectum est
bonum, ad operationem
eligendam 3. 3°
Huiusmodi iudicium practicum
nequit esse univer-
sale , et
indeterminatum, quia operatio
, sive electio
vo- luntatis est
aliquid determinatum, et
particulare, ideoque ex
iudicio indeterminato, et
universali oriri non
potest . larum
actionum absoluta, et
obiectiva bonitas ,
aut pravitas esset
agnoscenda : id,
quod philosophiae morali
prorsus adversatur. *
In lib. III
De Anim., lect.
XV. -' Cf
p. 166. -
8 la 2ae,
q. XIX, a.
1 ad 2.
* In lib.
III De Anim.,
lect. XVI. DYNAMILOGIA
181 Quapropter iudicium,
quod, tamquam motivum,
ad actum electionis
concurrit, est iudicium
particulare, quod intel-
lectus practicus, ut
antea diximus, efficit
ex applicatione principn
universalis ad proprietatem
concretam, et parti-
cularem ahcuius obiecti
'. 4° Electioni
voluntatis plura iudicia
praecedere solent. Iam
ex hisce iilud,
quo intellectus, cunctis
libratis, atque expensis,
decernit hoc tandem
eligendum esse, ad
electio- nem voluntatis
immediate concurrit, ac
proinde ullimum vocatur
2. 5 Radix,
sive subiectum libertatis
est quidem ipsa
vo- luntas ;
nam voluntas naturaliter
non determinatur, nisi
ad bonum commune
, ac proinde
potest ex sua
natura, nempe, ut
inquit s. Thomas,
« nulla determinatione na-
turali in contranum
prohibente 4 »,
ad diversa particularia
bona iern. 6
At radix ,
sive causa libertatis
« est ratio ; ex
hoc enim voluntas
potest in diversa
ferri , quia
ratio potest naberc
diversas conceptiones boni
b »; nempe
ideo volun- tas
circa bona particularia
est libera, quia
intellectus po- rest
»»cre, sive hoc,
vel illo modo,
de bonis particulari-
nus njdicare. Hinc
homo non nisi
ex eo, quod
rationalis est, hbertale
pollere dicitur 6,
et discrimen inter
eius ope- rationes,
et operationes brutorum
, atque rerum
natura- lium non
nisi in eo
consistit , quod
res naturales agunt
absquc ludicio, bruta
ex iudicio naturali,
at non libero,
bomines ex iudicio
libero \ Praestat
dilucidius hanc rem
expheare, nempe iudicia,
quae ratio circa
operabilia ef- lormat,
esse libera. Operabilia
sunt quidem contingentia.
Atqui mtellectus libere
cxerit iudicia, quae
versantur cir- ca
contmgentia; nam intellectus
, ut diximus
, ex termi-
norum comparatione de
rebus iudicat, unde
cum depre- befldit
praedicatum ad essentiam
subiecti perlinere ,
co- gitur hoc,
et non alio
modo iudicare ; e contrario
, cum aeprehendit
praedicatum cum subieclo
haud necessario connecli,
uti evenil in
iis , quorum
maleria est contin-
gens, ad utramvis
parlem inclinare polest.
Ergo iudicia Circa
operabilia sunt libera
8. Fatemur ultimum
iudicium * o
gie156" ~2 Q
De y**i q-
XVI, a. 1 ad 15.
K ^a oae'
q.[ XVI1» a-
* ad 2~*
Contr- Gent-> h'b-
IH, c-48, n.
5. la 2«e,
lbld. _ c
lf q. lxxxIII,
a. 1 c.
- 7 lbid.
- i ibid.
182 DYNAMILOGIA practicum
esse determinalum, alioquin,
ut paulo ante
di- ximus, nulla
voluntatis actio ipsum
consequi posset; sed
contendimus non esse
absolute necessarium , quia intel-
lectus ita iudicat,
ut potuisset secus
iudicare, quemadmo- dum
in enunciationihus probabilibus
mens ita inhaeret
uni parti, ut
alteri etiam adhaerere
potuisset. 234. His
praestitutis, demonstramus sequentem
Prop. Voluntas non
potest quidqnam agere
contra illud, quod
intellectus ultimo iudicio
practico decernit '; neque
id eius libertati
obest. Probatur prima
pars. Motivum, quo
voluntas aliquid eli-
git, non nisi
ultimum iudicium practicum
intellectus, uti iam
ostendimus, esse potest;
quapropter, si voluntas
posset eligere aliud
ac illud ,
quod per huiusmodi
iudicinm ab intellectu
sibi proponitur ,
electio voluntatis sine
motivo existeret. Atqui
, uti etiam
demonstravimus 2, absurdum
est electionem voluntatis
absque motivo existere.
Ergo. Probatur altera
pars. Radix libertatis,
sicut causa, in-
venitur in praevio
iudicio intellectus; quapropter,
etiamsi voluntas contra
ultimum iudicium practicum
sese deter- .
minare non possit,
tamen eius actus
sunt liberi, dummo-
do consequantur iudicium
liberum, nempe eiusmodi,
ut aliter fieri
potuisset. Atqui ,
ut iam ostensum
nobis est, actus
voluntatis consequuntur iudicium,
quod aliter fieri
potuisset. Ergo ex
eo , quod
voluntas non potest
quid- quam agere
contra illud, quod
intellectus ultimo suo
iu- dicio practico
decernit , nihil ,
quod eius libertati
obest, elici potest.
ld ex eo
confirmatur , quod voluntas
, ut s.
Bonaventura inquit 3, «
non sequitur principaliter
actum alienum {nempe
intellectus) , imo
potius actum alienum
trahit ad proprium
» ; videlicet ,
ipsa voluntas in
consi- lium adhibet
intellectum, eiusque attentionem
ad hoc po-
tius, quam ad
aliud contemplandum convertit;
atque ita efficit,
ut intellectus hoc
potius , quam
aliud iudicium practicum
pronuntiet. Si igitur
ex voluntatis imperio
in- * Qq.
dispp., De Ver.,
q. XXIV, a.
2 c. Sanctus
Doctor hoc ii
loco quoque observavit
electiones illas, quae
fieri videntur contre
illud, quod intellectus
iudicat, contrarias esse
iudicio practico uni
versali, at non
illi, quod ultimum
dicitur. 2 Pag.
179. 3 In
lib. II Sent.,
Dist. XXV, p. I, a.
un., q. 6
ad arg. DYNAMILOGIA
183 tellectus ultimum
iudicium practicum pronuntiat,
dicen- dum cst
actum voluntatis ,
qui illud iudicium
conscqui- tur, non
esse necessarium, nisi
necessitate consequenti, illa
scilicet, qua eo
ipso, quo voluntas
aliquid vult, non
po- test simul
ipsum non velle
'. Art. X.
— Obiectiones Fatalistarum
2 exsufflantur 235.
Obiic. 1° Voluntas
non potest incipere
velle quod antea
non volebat, nisi
ab aliquo agente
extrinseco mo- veatur,
quia nihil a
semetipso incipere potesl.
Atqui, si voluntas
ab aliquo agente
extrinseco movetur, cius
actio- nes liberae
dici nequeunt. Ergo.
236. Resp. Dist.
min. ; si
agens extrinsecum moveret
voluntatem necessario, conc.
min., secus, neg.
min. Neg. cons.
Et sane, nomine
agentis extrinseci, a
quo voluntas movctur,
vel intelliguntur obiecta
extrinseca, quae incur-
runt in sensus,
vel Deus ipse
prima omnium motuum
cau- 1 Ii
, qui huic circa libertatis
originem sententiae adversantur,
progressum consultationum ,
et volitionum in
infinitum in ea
ad- mitti arbitrantur,
quia omni volitioni
aliqua consultatio ,
et omni consultationi, quippe
quae voluntaria est,
aliqua voJitio praecedere
deberet. At ipsi
crrore decipiuntur. Etenim
probe distinguere opor-
tet aetum, cuius
vi consultatio suscipitur,
ab actibus ,
qui ipsam constituunt.
Si
primum spectetur ,
consultatio procul dubio
a vo- luntatc
pendet , quippe
quod haec intellectum
determinat ad ea
media inquirenda, quae
ad finem sibi
propositum assequendum ido-
nea sunt. Ast
hac in re
progressus in infinitum
pertimescendus non est,
quia id, quod
primo movet voluntatem,
et intellectum ad
exer- citium actus,
est Deus. (Cf
p. 171 ; cf
etiam I, q.
LXXXII, a. 4 ad 3,
et la 2ae,
q. XVII, a.
5 ad 3.)
Quod si actus,
qui consultatio- nom
constituunt , considerentur
, hi consistunt
in variis iudiciis,
quae circa media
opportuna ad aliquem
finem assequendum efli-
ciuntur, et quoniam
versantur circa media,
quae non praeseferunt
necessariam cum fine
connexionem, ex sui
natura non vero
ex vo- luntatis
motione sunt libera,
seu indifferentia (la
2ae, q. cit.,
a. 6 c);
voluntas autem, movens
intellectum ad istam
potius, quam ad
il- lam conditionem
perpendendam, aliquod ex
iis iudiciis determina-
tum reddit. Neque
voluntas praevia consultatione
indiget, ut intel-
lectum ad rem
sub illo potius
, quam sub
isto respectu ' conside-
randam moveat, sed
id efficit ex
aliqua occasione, e.
g., ex eo,
quod ad ld
ab appetitu sensitivo
movetur. Cf p.
169. 2 Omnes,
qui liberum arbitrium
homini denegant, Fatalistae
nun- cupantur, quia
ipsis commune est
illud antiquorum Stoicorum
pro- nuntiatum :
omnia fato /ieri.
184 DYNAMILOGIA sa.
Si priraum, illa
obiecla numquam possunt
raovere vo- luntatem,
nisi intellectus rationem
bonitatis, et convenien-
tiae in ipsis
deprehendat '. At
bona particularia ab
intel- lectu apprehensa
non movent necessario
voluntatem, quia non
tamquam universaliter , et secundum
omnem conside- rationem
bona apprehenduntur 2.
Ergo, etiamsi voluntas
ab obiecto moveatur,
eius acliones non
sunt necessari*ae. Quod
si nomine agentis
extrinseci ipse Deus
intelligatur, Deus quidem
voluntatem quoad exercitationem actus,
quemad- modum ostendimus
3, movet; at
nihil exinde conlra
liber- tatem inferri
potest. Etenim proprium
Dei est, ut
alibi di- cemus,
res eo modo
movere, qui earum
naturis congruit. Atqui
voluntas humana eiusmodi
est naturae, ut sit libera.
Ergo potius necessitas
, quam libertas
actuum voluntatis cum
Divina motione repugnat
*. 237. Obiic.
2° Voluntas ad
aliquid volendum movetur
ab appetitu sensitivo.
Atqui actus appetitus
sensitivi su necessarii.
Ergo idem de
actibus voluntatis dicamus
o portet. 238.
Resp. Dist. mai.,
semper , neg.
mai., interdum, subd.
mai., ita ut
appetitus sensitivus inclinet
voluntatem ad aliquid
volendum, conc, mai.,
ita ut ad
se necessario trahat
actum voluntatis, neg.
mai. Item dist.
min. , actus
appetitus sensitivi sunt
necessarii, ita ut
voluntas eis do-
minari possil, conc.
min., secus, ncg.
min. Neg. cons.
Re vera nos
iam antea ostendimus
voluntatem non in
cuncti sed in
quibusdam suis actibus
ab appetitu sensitivo
mo- veri, et
hanc motionem in
eo dumtaxat consistere,
quod actus appetitus
sensitivi inclinant voluntatem
ad hoc, ut
moveat intellectum ad
considerandam rem potius
sub isto, quam
sub illo respectu,
et proinde ad
pronuntiandum po- tius
istud, quam illud
iudicium practicum 5. At vero
tan- tum abest,
ut voluntas ab
eis necessario moveatur,
ut po- tius
eis, sicut alibi
diximus 6, dominetur;
ex quo fit,
ut in eius
arbitrio sit prosequi,
aut respuere id,
ad quod ab
ap- petitu sensitivo
allicitur '. 239.
Obiic. 3° Voluntas
ex natura sua
fertur ad bonum.
Ergo libertate indifferentiae non
gaudet. * Cf
p. 166.—'- Cf
p. 175.— 3 Pag.
165. — *
la 2ae, q.
X, a. 4
ad 1. *
Cf p. 169.
— 6 Pag.
160. Cf la
2ae, q. X, a. 2
c. * I,
q. CXV, a.
4 c. DYNAMILOGIA
J85 ^' Rc*P\P{s,L
?«'■; ad nonum
in universum, conc.
ant ad bona
particularia, n^. a«
4 ns. Re
quidem vera, cognitiones
boni, el mali
e iamsf ' lermUnm
Sente,ntiam s- Thomae>
qna»i nos s^cu
isumus '' oduTn6."',/0 'Untatem' non
tamen necessario eius
actus roducunt, qu.ppe
quod non sunt
causac necessariae- nam
" antea ostendimus
*, inlellec.us ita
iudicat Te bonka
e' SnIc^a Zo7c°bieCti'
Ut Potnisse'diveersonmodeo' ■
c. Accedit quod
causa, cuius effectus
imnediri nnl nctbiPtSaniV0,IUntv 'aCKtUm
V°luntatis "eceSum non
ZntoJS ' co8nlt,onl
hon'> vel mah
« potest per
ipsam ^ntatem impedimentum
praestari , vel'
removendo T j^Cf
8. Thoill., Qq.
dispp.y De mal^
lQc c.t ^
^ ^ ^
^ ^^ 2
*> q- L
XXXII, a. 2
ad 1 —3
rr n *~o
* aa l —
Cf p. 1/9
sqq.-* pag. 180-181.
186 DYNAMILOGIA lem
considerationem, quae inducit
eam ad ™iendum,
vel considerando oppositum,
scilicet quod hoc
, quod propo-
nitur ut bonum
, secundum aliquid
non est bonum
' >. Ergo
actus voluntatis ex
cognit.one boni et
mah, a qua
Dpndent, necessitatem non
accipiunt. . . P
247 Obiic. 6° Admissa vera
sententia c.rca ong.nem
libertatis, nempe voluntatem
ex iudicio i?t'°n£
«^ ?rmf nari, voluntas
ex duobus bon.s,
uno ma.ori altero
m.non, non potest
non amplecti bonum
maius ; et, si e
' P»oP?" nantur
duo bona aequalia,
neutrum ehgere posset,
qma Sulta foret
ratio sumciens, ob
quam voluntas m.nus ,j£
num maiori, aut
inter duo aequaha
unum allen praeier
ret Ergo voluntas
facultate ehgendi dest.tu.tur,
ac pro inde
libertate indifferentiae non
gaudet. 248 Resn
Neq. ant. Sane,
voluntat. .ntegrum non
esi ehgtre Sid
Juod intellcctus ultimo
suo md.c.o pra
c c nmkavit^se minus
bonum, ac P~i»de
miuus eh- gibile,
quam aliud; at
vero potest .psa
efficere, ut iUud
quod in se
est deterius alio,
tamquam mel.us hoc
ab in tellectu
iudicetur, quatenus magis
conduc.t ad finem
quem spectamus. Ita
ii, qui peccant ,
prosequuutur ^unum quod est
deterius alio, sed
iudicaut hoc esse
mel us, quan
Hlud, quia videtur
eis opportunius ad
oJ>'inendnmdbnAm quem sibi
constituunt. Potest etiam
voluntas es duobo
gonis aequahbus unum
velut praestant.us altero
el.ger nam, aiente
s. Thoma, «
nihil prohibet, si
al qua ^duoa quaha
proponantur secundum unam
considerauonem, qu Srca
aWum consideretur aliqua
cond.Uo, per quam
mineat, et magis
flectatur voluntas .n
.psum quam aliud*
». Quod si
post istam inqu.s.t.onem in .
neuti inveuiat novam
aliquam bonitatem, potest
volunta , ad num
bonum alteri praeferendum
moven ex eo,
quod 1 . tellectus
exhibet ei, tamquam
bonum, exercitat.onem pr
priae libertatis. CAPVT
VI. De facultate
locomotiva 249. Facultas locomotrix
est quaedam specialis
faculi • Qq.
dispp., De malo,
loc. cit. ad
18. s ia
2ae, q. XIII, a.
6 ad 3.
BYNAMILOGIA Jg7 organica,
qua aniraa movet
de loco in
Iocum corpus cum
quo ipsa comunghur.
"us' Lum Anr.
I.-Quodnam sit principium
moluum localium 250.
Facultatis locomotricis existentia
demonstrari „„„ potest
n.s, pr.ns definiatur,
undenam prmcTnium (1otio
num local.um >
repetendum sit. P™
noUo P^L/1"' M0'WS-
locaUs soli corpori
atlribui non posmnt
Probatur pracc.pue contra
Cartesium , et
LeibniM m Motus
locales sunt operationes
vitales, et viv en\ ,
csse debei dlud
pnnc.p.um , a
quo ipsi promanant.
AlquTcon)uS prout est
corpus esse non
potest principiuu i WvensXro
toOtus locales sol,
corpori attribui non
possuT g° »S
ita eTerceri d1T0nstra[ur:
Compertum est motus
lo- novea tur
auh in ir
lai'a "$"*. moveant'
non ab aii°
afi ^iprrve0.:!3™ ^
^ tiElEfi lecesse^st
"„;'"' Prlnc'P'um. sui
molus in se
habeant are potest'n\s i
fi? 0Peral!°.ab «liquo subiecto
ma- al'«i if,
per Princ,P'um .
quod in ipso
ope- ■um moiuf
glnW'.Ut an-lmal in
Se na'>eatPprinPc- ium
motus , quo
se de loco
m bcum transfert
Afm.; z i:^u::t
re ? per
^t^^ti iiS*. «e
ilkid nrincin- PeraU°
VlUl,S ; ,deoaue
vivcns dcbet ■inl
opeTionoTvTl " q1°
promaJna'- ^rgo motus
locales
tfp^^*™""**81 eSSe PrinciPium> Wus
l?Z lTm demonstra'io"e non
indigel; quia, si
X' P ?Ut est corPus,
esset vivens, nullum
jrenus cor- »3POpreDe2ae
epXpCrS V-itae *:
id uuod «Perle
eft falsura. ProbatZvriS nCtptUm
moHo™m localium est
anima. robalur. Pnncip.um
mot.onum localium, uti
in prae- W«tru.qdisuLuSr 11
'r 'n l0CU',"
P-«"ditur, tocates «wt,
cuiismod sun, m».
. ' ln
au,bus cor',us Iocu»'
■> J« est
vcgctans, eveni,!„t m°l,0neS
' qUae in
cornore ™">-^> 5
Cf p ?8°m"
/"r ^ V"
Ph!ls lcct- VU.
P- »8. -
* I, q.
LXXV, a. 1
c. 188 DYNAMILOGIA
cedenti propositione ostensum
est, debet esse
illud , per
quod animal est
vivens. Atqui huiusmodi
pnncipium est anima.
Ergo anima
« est fons,
et pnncipium omnis
mo- tus in
rebus animatis !
». Ex qua
argumentatione mfer- tur
contra Malebranchium, animam
esse causam non
oc- casionalem, sed
vere effectricem localium
motionum. Ete- nim
anima est principium
huiusmodi motionum ex
eo, quod vitam
animali impartilur. Atqui
« ea vivunt,
quae i operantur
ex seipsis2 ».
Ergo anima est
causa vere et-
, fectrix localium
motionum. 254. Prop.
3a. Anima per
aliquam facultatem organicam
movel corpus, ac
proinde non ipsa
per se , sed simul
cum corpore est
principium motuum localium.
Probatur conlra Platonem
3. 1° Anima
nihil agere po-
test , nisi
alicuius facultatis ope.
Atqui mter actiones
animae occurrit eliam
illa, qua corpus
suum de loco
m locum movet.
Ergo
anima pollere debet
facultate movendi corpus
suum de loco
in locum. Praeterea,
anima non po-
test movere corpus,
nisi ipsum tangat.
Atqui anima,
cum sit partium
expers , non
potest tangere corpus
contactu physico, nempe
prout partes suas
partibus corpons appo-
nit, sed dumtaxat
contactu virtutis 4,
nempe prout aliquid
in illud agit.
Ergo oportet in
anima ahquam tacultatem
inesse, cuius virtute
corpus suum movet.
2° Facultas, per
quam anima movet
corpus, debet esse
organica. Nam anima per
facultatem movendi corpus,
dc loco in
locum aliquid extra
se agit. Atqui
« spintus hu
mani, ut s.
Thomas ait ,
cum sint corponbus
uniti , H
exteriora operari non
possunt , nisi
medio corpore ,
ac quod sunt
quodammodo naturaliter colhgati
». Lrg( facultas
movendi corpus nequit
ab anima exercen
sim aiiquo organo
corporeo. 3° Quod
si anima per
aliquam facultatem organican
corpus movet, ipsa
non per se
, sed simul
cum corpor est
principium motuum localium,
quia ad exercitationer facultatis
organicae anima simul
, et corpus
quidquaL conferunt6. i In
lib. I De
Anim., lect. 1.
-- 2 I,
q. XVIII, a.
3 c. 3
Plato (Cratyl, p.
400, a; Alcib.,
p. 150 a,
ed. H. S.), ali que
motus locales uni
animae tnbuerunt.-* I,
q. LXXV, a.
l s Qq.
dispp., De Pot.,
q. VI, a.
4 c. -
« Cf p.
101. DYNAMILOGIA JCQ
A)o. Kesp. JSeg.
ant. et cons
Vt wno c;
.. • /.
" • •
GSt *Dud omnes
Philosophos me »er
4 JuZ n-mSI
corP°ribus coMvenire. Ergo
motn local !
aturae animae prorsus
repuffnat 3 Hinr
oi rt otus
exequitur, est, „t
ait s. Thomas,
ea,™'pei auam embra redduntur
habilia ad obediendum
appelUuf' " aec antem
potentia, quae exequitur
motus ea esl
n„ p como
r,x appellatur, Hq„ia
potentia dicUur immedia^tum
uTTtL^T™' PtCipiUm ^
i™™ZZe?l sae am
"«» vero il.ud,
a quo 192
IDEALOGIA 1 Ad
Dynamilogiam, ut diximus
in Introduct. ad
Philo- sophiom ',
Idealogia, et Criteriologia
etiam spectant. bx
ns enim, quae
circa naturam, obiectum
, et operationes
ta- cultatum animae
humanae statuta sunt,
nullo negotio col-
ligitur, 1° quomodo
cognitio humana per
lllas tacultates evolvatur
, sive quomodo
cognitionis humanae ongo
ex- plicanda sit;
2° quidnam roboris
ad veritatem nobis
pa- tefaciendam ipsis
insit. Harum tractationum
pnma oici- tur
ldealogia, quia originem
idearum ad examen
revocat, altera autem
vocatur Criteriologia, quia
critena, sive mo-
tiva, ob quae
de vera cognitione
rerum certi sumus,
ex- ponit. .
c i_fl 2.
Quod attinet ad
Idealogiam, nos quaestionem
soive- mus de
idearum origine in
universum spectata , sive
cie modo ,
quo intellectus noster
primo assequitur cognitio-
nem rerum 2
; atque 1°
praecipua Philosophorum syste-
mata excutiemus ; 2° illorum
Philosophorum sententiam expendemus,
qui humanam cognitionem
sine sermonis ope
evolvi non posse
pertendunt; 3° quoniam
quaestio de on-
gine idearum ad
notiones universales spectat,
de celenri illa
controversia, quae circa
vim notionum universalium
penes Philosophos exagitatur,
verba faciemus. CAPVT
PRIMVM Excutiuntur Philosophorum
systemata circa originem
idearum Art.I.— De Sensismo
3 Sensismus est
illud systema, in
quo origo totius
co- gnitionis humanae
ex sensibus, tamquam
ex unica tonte;
repetitur. 1 Degsp3ecialibus modis,
quibus anima res
materiales P^tsitf gulares
sunt , vel ea
, quae materialium
rerum *?™*VT*'™*& diuntur,
vel seipsam cognoscit ,
iam a nobis
exphcatnm est (
d p. 136 sqq,
et p. 145
sqq). Modum autem
, quo ad Dei co8niti
nem perveniraus, in
Theologia naturali investigabimus. IDEALOGIA
193 4. Prop.
Sensismus est systema
in se absurdum
, et ad
absurda consectaria ducens.
Probatur prima pars.
Sensistac ideo docent
sensus esse unicam
lontem cognitionis humanae,
quia cum Condilla-
cho unicam sentiendi
facultatem animae attribuunt ,
et contcndunt ceteras
facultates , quae a Philosophis
nume- rantur, non
aliud esse ,
quam diversas sensibilitatis for-
mas, earumque actiones
non aliud esse
, nisi sensationes
transformatas \ Atqui
nos iam evidenter
demonstravimus opcrationes mtellectus
tum ex obiecto
, circa quod
ver- santur, et
ex modo, quo
exercentur , tum
ex ipsis Con-
dillachi pnncipns non
posse reduci ad
sensationes. Ergo absurdum
est assignare sensus,
tamquam unicam nostrae
cognitionis fontem. 5.
Probatur altera pars.
1° Homo, ex cognitione intel-
lechva, qua pollet
, discriminatur a
belJuis, quibus non
nisi cogmtio sensitiva
inesse potest. Atqui,
si sensus es-
sent unica fons
cognitionis humanae, et
cognitio intelle- ctiva
ad sensationes reduceretur
, nullum extaret
discri- mcn inter
cognitionem propriam hominis,
et illam, quae
pertmet ad belluas.
Ergo , posito
sensismo, homo ex
di- §nitat .e sua'
W* belluis maxime
praestat , excideret.
^cientiarum principia absoluta,
universalia atque im-
mutabiha sint oportet.
Atqui sensus non
nisi concretum, contmgens,
et mutabile referre
possunt. Ergo, posito
sen- sismo, scientia
prorsus evanesceret. 6.
Haec autem absurda
consectaria sensismi haud
vi- tantnr, si
origo idearum eo
, quo docuit
Lockius , modo
['xpi.cctur. Nimirum anglus
hic philosophus duas
facul- lates ad
rcrum cognitionem assequendam
in anima admi-
su, nempe sensahoncm,
per quam anima
res , quae
sive ijxtra se,
sive m se
fiunt, apprehendit, et
reflexionem, per laam
ad res sensibus
apprehensas vim suam
intendit2. *&*Zu?* jC
reflex10' auam Lockiuspraetersensationem « n
tt.t ad sensationem
, ut merito
Condillachus obser- ^ayt,
reducitur. Nam huiusmodi
reflexio non exercetur,
■ m . circa
ea, quae sensibus
percepta sunt, ac
proinde ipsa ?r,I°rrS
r.eddlt scnsationes, atque
ad summum eas
in »nes dissolvit,
aut vario modo
componit, sed numquam
Cf p. 161.
— 2 Essais
etc, lib. II, c. 2,
§ 1. Piiilos.
Christ. Compend. 1.7
^o 194 IDEALOGIA
efficere potest ,
ut mens ad
intelligibilia , quae
ab ipsis sensationibus
specie differunt, adsurgere
possit. 7. Obiic.
Vulgatum est illud
effatum Scholasticorum :
Nihil est in
intellectu, quod prius
non fuerit in
sensu. Ergo cognitio
nostra non nisi
a sensibus repetenda
est. 8. Resp.
Dist. ant., quatenus
cognitio intellectiva evolvi
non potest sine
phantasmatis , quae
per sensus hauriun-
tur, conc. ant.,
quatenus intellectus apprehendit
illud ip- sum,
quod a sensu
percipitur, neg. ant.
Neg. cons. Et
sane, ex illo
Scholasticorum effato coliigi
quidem potest cogni-
tionem inteiiectivam aliquo
modo a sensibus
oriri, quate- nus
hi praebent intellectui
phantasma, in quod
inteliectus actionem suam
exercet l; numquam
vero sensitivam cogni-
tionem esse tolam
causam cognitionis intellectivae
2; quia in-
tellectus ex vi
sua sine ope
sensuum ex phantasmate
ob- iectum sibi
proprium, nempe intelligibile, omnino
diyer- sum ab
obiecto sensuum efficit
, illudque apprehendit
immo multa cognoscit,
quae per sensus
nullo modo cognosci
possunt 4. Art.
II.— De systemite
idearurn innataruoi in
uniyersuui 9. Systema
idearum innatarum illorum
Philosophorum est, qui
originem idearum ex
eo explicant, quod
anima cognitionem rerum
saltem initialem per
ideas sibi natu-
raliter insitas habeat.
# , 10.
Prop. Systema idearum
innatarum est reiiciendum .
Probatur. 1° Si
idearura innatarum hypolhesis
admitta- tur, consequitur
animam intelligere res
per medium ab-
solute immateriale, ita
nempe, ut ope
phantasmatis non indigeat.
Atqui id ,
ut iam demonstratum
est b , naturae
animae humanae repugnat
, et experientiae
contradicit. Ergo hypothesis
idearum innatarum reiicienda
est, Hoc argumentum
ex eo magis
confirmatur , quod
intelligere res per
earum species acceptas
a Deo simul
cum intellectuali natura
est proprium substantiarum intellectualium , quae sunt
a corporibus totaliter
absolutae 6, ac proinde
proprium i Cf
p. 133-134.— ^
I, q. LXXXIV,
a. 6 c.
3 Cf p.
135 sqq. *
Ibid. ad 3,
et q. LXXXIX,
a. 4 ad
4. Cf p.
136. Vid. s. Bo nav.,
In lib. II
Sent., Dist. XXIV,
p. 2, a. 11,
q. 1 ad arg. *
Pp. 133-134. —
6 I, q.
LV, a. 2
c. IDEALOGIA 195
;n ivnVii».' -j
i""b'.LU|iur . Atqui
id exp hcart
ncanif ,in hypothesi
idearum innatarum. Ergo
idcas rerum Z
i mnalas esse
dici nequit. Huic
eliaml.rgumento mTtas ro i
m» itac'» am
in sev«oS- V^T'
quodammnu° sit yinPutis
,« indtc sirr;„t tf
«ftis
n3an?mamUn1',|i|dne"C
!.nnatae, qU,'pPe auae
al> actio"e rerum
L in m^r
InZ ° pendenti
aliouid mere »*•'«'«,
£a^ rnlVr^Srerur^.e^i0,'. ?
^^JZ clnm fnM(
r • '
fealitate nostrae cognitionis
dvemendum S' M argUme,nti
vis ut clariu*
perspidatur S rerum
tccitT 'nnataS vim
repraesentanui reali^ •eesse
dUm.nh,r-Pn? n°"- P°sse
ex jPsa anima>
cui ;™- warum
rcpraesen."?^ an'ma' CUm-
non sit causa
rerum, lis ideis
rel« i X
6SSC neau"- Nec
iu™t asserere ^ru,
lur nim rJ°l,rPra,eSentari'.auod a
Deo aniraae '""- >ctum
nataMlJ •« taS,.noSirae eognitionis,
cum sit aliquod
-liarSe^ei
•;epeUtaenCdaUSeastnatUra,i'
* ^ ^ V
«.III.-De variis rnodis,
quibus sysleroa idearuu,
innalarun, a rnilosophls
propugnatur iam d^lve0s°sPmon-aUieiaCaS ^,^
admittunt. senlentiam "lamm
svslcmT, 1 ex.Ponunt> unue
diversa idearum in-
"t Plato in(mr
J, nU" Ur'
quorum Pr«ecipui auctores
!!■ o mlenelcres,
et ex recentibus
Carlesius Lcib- »s,
ct Rosm.nius. Secundum
Plalonem anima «»,«
an, corpon uniretur,
exlilit, atque rerum
ideTs' nuae" n
ubSn" reP,ra.f eutant
etlunt aliquid e^,
j! suosistens,
mtuila est; deinde
in corpus, tamquam
'Wp. .42-143.-2 Cfp.
133. _J 1»
2ae, q. XXX,
a. 4 ad
2. * 196
IDEALOGIA in carcerem,
ob quaedain crimina
detrusa, omnium, quat
ante intuebatur, est
oblita. ltaque anima
in hac vita
se cum fert
obliteratas ideas, quas
in anteacta vita
contem plata est
; sed quoniam
res externae ad
illarum idearun exemplar
conditae sunt, efficitur,
ut anima per
sensationes quibus res
externas percipit, illas
ideas in se
exsuscitet atque in
praesentia contempletur. Hinc
scientia rerum quam
in dies adipisci
videmur, non nisi
rerniniscentia est ad
quam rem Plato
affert exemplum pueri,
qui etsi nihi
umquam didicisset, ordine
tamen, et sensim
interrogatus etiam de
difficillimis problematibus protinus
, et rect
P™ eins ciuMuid
nauq^tat. IJIud enim
non al ud
innuif nisi n.lfl
jL^* |um na.urali
Kcdtate intelligendi praeditnm
fnisse Pua i3r'r,offgan-on0il|I„,rainUS ^«4™»*.
respondere potes? inl erroganonibus, quae
gradatim, et ordine
fiunt '. Lliri!*
distinguunt in adventitias,
factitias, blZ\,Z' Anvent,t,a> e°rum
sententia, sunt quae
animae .rnaZ in
r'°n-m0tUUm' aui ex
aPPuls« rero,« ex!
oTideT '? °p,S.°.-gan,S
excitantur ; cuiusmodi ,
e. ^tar «
ntt (f-°tltaae sunt
1uae ab 'Psa
mente eflf: ET.T.
" un'one diversarum
idearum , e.
«., idea hin-
XU,ide^,qnC ,nn!Uae SUUt'
aUae eim anim^S.
canur, idest a
Deo ,n aclu
crealionis in anima
infun- !m M°nira
».nanC Cartes''anorum opinionem
adnotamus am h.s
duobus pronunlialis inniti,
quorum nrimum^sf undnm
anlma° in aCtUali
C°Snitione eonmi sPterm Ham' mem%lThJT
rma essentia-«> ''ta
etiam 'cog"& nlbm
\° Ct;
alterum est> auod
'dearum intelle- onu„ma,0"g0faDf SenSUS
CXP'icari neaQit- Ast
P*™"» onun atum
faisum est; nam,
ut suo loco
ostendemus rti n
araniCm0Sn,,,° ' -SCa
eliam facu,tas eognoscendraes: e n nfc
"] Const!tuere "equit.
Ex altcrS pronunliato
lem inlern non
potest .deas esse
innatas , sed
polius
Vsihi\.,:rama1reatgn0SCendam
e« faCultatCm '
«« C 15.
Praeterea, Cartesius hac
in re ambiiruns
est n»m «aodo
pro ideis innatis
uaturalem cognCend facuN
n inn !
f/r- 7^ Ur. • At
si Cartes,'us nomine
idea- na arum
intelhgit ipsam naturalem
cognoscendi fa- cisdtar?
CUm C°n-Senm- Nihilomioui
liccat nobis ab
lin, e c
' n°mneS ,. et '"diviso
aclu, qU0 relalio
inter sub- cctum
, et praedicatum
perspicitur ; et
haec relatio hoc
nodo persp.c. non potest,
nisi una, eademque
sit facul- M.
quae sub.ectum, et
praedicatum cognoscit. Alqui
in d ,l!
',\°JUf C'?, rosminiano
subiectum et praedicatum
«t dnc.sas facultates
perlinent , quia
subiectum est id,
uod per sensat.onem
exlrinsecus animae advenit ,
prae- M anTm»"
"I e.Sl-,"Iea intellieinilis entis,
quae int/inse- us
an.mae est. Ig.tur
lud.cu.m primitivum eo
modo, quo uod
Ju^,0^CXf)llcatllr' na,lurae i,ulicii
«Pn«nat. Accedit, uod
hoc .ud.cium, secundum
Rosminium, est simul
com- «nm ,!"''
' !nsl",c.tlv«m; comparalivum
, quia fit
per o .unctionem
.deae ...natae enlis
cum elementis scnsili-
1'taDem !. T
' ,quia iMa
coniuneti !'«• actionem
und "mnTi' -et naturalem
ratio"is ctlicitur. At
nos iam 2 repugnaJe
comParati™m simul, et
instinc.i- 1 '■
et originem cognitionis
hu si cJu
monstrare student «
Priori, nempe ab
ipsa ana- 'si
cogitat.oms remotae ab
omni experientia sive
inler- a, sive
externa. 21 Ilorum
Philosophorum systemata ortum
habuerunt iatfn*,?,' W°t
materiam et formam
in quavis cognitione
3 • fater,a
est mutabilis, et
contingens, atque ex
ns.libus ob.ect.s sive
internis, sive externis
advcnit; for- Unrl
ne,Ccssar,a > et
universalis , atque
exurgit ex ipsa
nciLr" •!?CU coSnoscentis-
Iam cogitare ,
seu aliquid ncipere
idem est , ac
ludicium de aliqua
rc proferre; (icinrn?aeC-g,Utl°nis t0tidem
esse debent, quot
sun 1 ;
' n epecies.
H.nc intellectui nostro
insitae sunt tn
m;\ormae> se» categoriac,quac sunt
Unitas, multitu- tio
i*U! r ral,0n°
amntita*s iudiciorum, prout
uempe rifo? lll
rUi IT™' aut
P,ura' aut totum
complectitur; TuumaTa"' citmitat" ratione
qualitatis, nempe reoit-
i 7 iL]!r aflu'mantia> negatio
quoad iudicia negan-
h \s c 7JT?11** 1Udic,a
indefinita> Substantia e
ac- «*s, causa
et cffectus , atquc
reciprocatio , sive actio
et 202 IDEALOGIA
passio ratione relationis
, idest ralione
nexus inter subie-
ctum, et attributum,
nempe, categoria substantiae
et acci- dentis
quoad illa iudicia,
in quibus attributum
absolute convenit subiecto
; categoria causae
et effectus quoad
illa iudicia, in
quibus attributum sub
aliqua conditione enun-
ciatur de subiecto;
categoria actionis et
passionis quoad illa,
in quibus plura
attributa ita de
subiecto enunciantur, ut,
uno eorum posito,
cetera tollantur ,
et, cetens omni-
bus sublatis, unum
reliquum ponatur. Denique forma pos-
sibilitatis et impossibilitatis , existentiae
et non-exxsientiae, necessitatis
et contingentiae ratione
modalitatis, sive ratione
modi, quo subiectum,
et attributum ad
mentem nostram referuntur,
nempe prout consensus
inter subiectum, et
at- tributum a
nobis concipitur vel
ut possibilis, vel
ut rea- lis;
et rursus realis
vel contingens, vel
necessarius. Itaque intellectus,
applicans has formas
sibi inhaerentes elemen-
tis sensilibus, obiecta
suae cognitionis sibi
efformat. Quarc res
a nobis cognoscuntur
ope iudiciorum syntheticorum
c priori l. Hoc
nomine ea iudicia
designantur , m
quibus anima neque
per experientiam cognoscit
praedicatum, ne que
in notione subiecti
illud detegit, sed
haunt lpsum e? subiectivis formis,
quae sibi inhaerent ,
et quas ex
quo dam instinctu
materiae suae cogitationis, sive
elementi sensilibus applicat.
22. Philosophi, qui
Kantium secuti sunt,
eius system; evolventes,
docuerunt elementa cognitionis
ab obiectis ex
tra mentem positis
derivanda non esse.
Quamvis auten ipsi
sententiam suam diversis
modis explicent, tamen
11 eo consentiunt
, quod animam
esse suae cognitionis
uni cam causam,
immo suae cognitionis
obiecta sibi construe
re statuunt. Inter eos
Fictheus eo devenit,
ut animam e.
vi sibi insita
obiectum intelligibile, immo
seipsam crear putaret.
i ludicium, cuius
praedicatum pertinet ad
essentiam subiecti, ii ut resolventi
notionem subiecti notio
praedicati occurrat ,
diciti analyticum. E
contrario dicitur syntheticum
illud iudicium, cuius
a tributum non
pertinet ad essentiam
subiecti , sed ei
superaduii Istud dicitur
aposteriori, quia in
eo adiungitur praedicatum
subiec post cognitionem,
quam nobis experientia
praebet. Illud dicitur
priori, quia relatio
inter praedicatum, et
subiectum ex ipsa
W rum collatione
patescit. IDEALOGIA 203
23. Ut systematis
Kantiani, aliorumque Germaniae
Phi- losophorum, quatenus
ad rem hanc
spectant , abnormitas evincatur^demonstramus sequentes
propositiones- Prop. 1\
Formae, quas Kantius
nativas affectiones in-
tellectus esse asserit,
repugnantiam in se
includunt, eiusque doclrvna
de xudicas syntheticis
a priori naturae
mentis hu- manae
aperte adversatur. Probatur
prima pars. Huiusmodi
formae , Kantii
iudi- cio ,
sunt notioncs inanes
, et omni
obiecto expcrtes ,
ac proinde sunt
notiones, pcr quas
nihil cognoscitur. Atqui
nolio, qua nihil
cognoscitur, non est
notio, sed potius
ne- galio notionis,
seu cognitionis. Ergo
illae formae sunt
no- tiones non
notiones. Praeterea, singulae
illae formae, seu
notioncs , una
cum notionibus sibi
e diametro oppositis
ponuntur, e. g., forma necessitatis,
et contingentiae, possi-
bihtatis, et impossibilitatis etc.
Ergo si illac
essent inter- nae
.p.tellectus affectiones ,
affcctiones secum pugnantes
intellectui convenirent, id
quod valde absurdum
est li. Irobatur
secunda pars. Quodlibet
iudicium a priori
lest analyticum, md.cium
enim a priori
efformari dicitur, cum
altributum detegitur ex
subiecti analysi vel
imme- nale, vcl
med.ate, nempe per
ratiocinationem. Synthetica autem
mdicia sunt natura
sua a posteriori,
quia in iudi-
cnssyntheticismensnonperspicit
intrinsecum nexum in-
er praedicatum, et
subiectum , ac
proinde statuit rela-
lonem inter utrumque
subsidio experientiae. Quare
si uoicia synthctica
a priori existere
possent , in
iis mens eque
per analysim subiecti,
neque per experientiam
iu- icaret, hoc
est ex coeco
instinctu iudicia efformarel.
At- jui .(I
naturae mentis humanac
adversatur \ Ergo
doctri- unv»nnlll^e ,Ud/C,is
syntheticis * Priori
naturae mentis uimanae
adversatur. ionis
l>r°P' tja' NequU
mima esse unica
causa suae C09ni-
^objitur. Si anima
esset unica causa
effectrix suarum liea
mThUi,n'-t(M,C.nClUm f°ret sV»»itudines
rerum in eam
equc a I ,pbIS
robUs , neque
ab alia causa
exteriori in- ■ausV
r ,! VU,; T' CUm*olu?
«"tellectus Divinus sit
^sa reium, Ipse
solus simihtudines omnium
rerum in x
Cf p. 153.
204 IDEALOGIA se
essentialiter habet. Ergo
nequit dici animam
esse uni- cum
principium efficiens suarum
intellectionum, nisi ipsa
unum , idemque
cum Intellectu Divino
esse dicatur ,
id quod purus,
putusque pantheismus est.
26. Prop. 3a.
Absurdum est animam
cognoscere res ex
eo, quod illas
producit. Probatur. Si
mens res cognosceret
ex eo ,
quod illas producit,
sane produceret res
, quas non
cognosceret se producere.
Atqui hoc falsum
est; nam, cum
quodlibet ens quidquid
agit, agat secundum
modum suae naturae,
ani- ma, utpote
quae ratione pollet,
nequit aliquid agere,
nisi cognoscat illud,
quod agit, eiusque
notitia, tamquam e-
xemplari , ad
agendum utatur. Ergo
ipsa non novit
res, quia illas
producit, sed res
producit, quia illas
novit. 27. Prop.
4a. Cognitio non
potest dicit ut
ait Fichteus, creatio.
Probatur.
Anima non cognoscit
res ex eo,
quod illas producit.
Ergo cognitio non
potest dici creatio.
Praeterea, omnis actio
cognitrix est perfectio
subiecti cognoscentis, non
vero obiecti ,
quod cognoscitur ;
e contrario ,
actio creatrix transit
in aliquid posilum
extra subiectum creans,
quia ipsa non
est perfectio subiecti
creantis, sed obiecti
quod creatur. 28.
Prop. 5a. Maximum
absurdum est id,
quod ait Fich-
teusy animam eo
ipso, quod se
cognoscit, seipsam creare.
Probatur. Si anima
ex eo, quod
se cognoscit, sibimet-
ipsi existentiam largitur
, sequitur ipsam
se cognoscere, ac
proinde operari ,
antequam existat. lam
si res ita
se haberet ,
cognitio sine subiecto
cognoscente , et
operatio sine subiecto
operante admittenda foret
; quae profecto
manifeste absurda sunt
'. Art. V.
— De Ontologismo
, et priuium
quid hoc systema
sit, exponitur 29.
Ontologismus, ut alibi
diximus 2, est illud
systema, in quo
statuitur mentem nostram
intueri, sive immediate
cognoscere Deum ,
et ab hac
intuitione repetendam esse
cognitionum nostrarum originem.
i Cf s.
Aug., De immort.,
c. 8, n.
14. 2 Log.j
p. III, c.
II, a. 5,
p. 84. IDEALOGIA
9q- ! beisHhua'bu:„sr saer"t* . •>
!L ! cnm
intimior Deo Tauam "riM™ ,ebrancb,l"n> mens
nostra, quid in Deo est
^e, e 5 'f .s">
De™> et quidl
sive exemplaria omnium
rJ,U° aM '"
De0 sunt «eae,
lclligat ex eo
auoS »«„"?' setIu'lur'
u' ipsa res
in. luit Deum
s° „£ ess &?«&" ,D De° vide'
Hinc sta- essc
inteH.gibifa, " si "„
ifo 17' ce,era1ue
omn tum quia
bufus «ew non
potest.neque vcr teE [„'%
0n'm Deum mens
Per Eum'cognoscere potest
° Cm rerUm
in Eo> ^
SirtSf^? r''4a'e'
Praesertim '»«*"•• •»
lib. II, t.
II. tn Dyna».,
c.' IV) ,.
„_ p ^^
^ ^ ^
? ^ 206
IDEALOGIA Art. VI.
— Declaratur, quid
sibi velit cognitio
immediata, seu intuilio
Dei 34 Goo-nitio
immediata, et directa,
prout hic accipitur,
est ea qua
res cognoscitur in
seipsa l. Cognoscitur
autem aliqua res
in seipsa, cum
cognoscitur vel per
suam essen- tiam,
quae, prout cognoscibilis
est, praesens est
potentiae co^n tnci
, vel per
eius propriam simihtudinem
, a qua
fac*ultas cognitrix informatur
\ E. g.,
immed.ata est co-
gnitio lucis ,
quae praesens est
oculo 3; ltem
lapis a visu
immediate cognosci dicitur,
quia haec cognitio
nt per si-
militudinem lapidis in
oculo immediate denvatam
ab ipso laoide
* ila ut
ipsa species lapidis
resultet tn ocuto
. 35 Huiusmodi
cognitio ab ea
distinguitur, qua res
non in se
ipsa, sed in
suo sirnili ,
sive in sua
imagine cogno- scitur
6, ita ut
cc similitudo rei
cognitae non accipiatur
im- mediate ab
ipsa re cognita
, sed a
re aliqaa, in
qua re- miltat
^ » E
g., huiusmodi est
cogmtio ahcuius homims,
qui iu aliquo
speculo videtur, quia
in hac visione
cc non s\milituaoqhominis immediate
est in oculc ,
sed .m^tu- do
hominis resultantis in
speculo 8 »;
quapropter imme diata
est cognitio imaginis
hominis , at
non cognitio ip-
sius hominis, quem
illa repraesentat. m
36 Iam , cum intellectus
aliquam rem immediate
co- ^noscit ipsam
intueri, idest videre
dicitur, atque ipsa
lm- mediata cognitio
intellectiva a visione
sensitiva nomen ac-
cipiens, intuitus, seu
visio nuncupatur .
37 Ex his
plane colligitur ad
visionem intellectivam duo
potissimum expostulari :
1°, ut principium
per quo res
cognoscitur, sit proprium
ipsius rei, ahoquin ,
resnor in se
ipsa, ac proinde
non immed.ate cognosceretur, l
, ui habeafcum
re perfectam similitudinem, et
conven.entiair "T^f s. Thom., I,
q. XII, a.
9 c. -
» Ibid., q. LVI ,
a. 3 c.
3 Jn Epist.
I ad Cor.
e. XIII, lect.
IV. 4 Jhid
s I a.
LVI, loc. cit.
T.TTT o llid
q. XII, a.
9 c. Cf
etiam Qq. dispp.,
De Ver., q.
VIII a. 3
ad 17, et in lib. II Sent.
Dist. XXIII, q. II, a.
1 sol. "'
I, q. lVi,
loc. cit. 3 in Ep.
I ad Cor.,
loc. cit. Allff„ctinus
o Contr. Gent.,
lib. III, c.
83. « Visus
, inqmt s
AugustiDnj ad utrumque
referendus est, idest
et ad oculos
et «d mentem
Lib De videndo
Deo, seu Epist.
GXLVII
ad Pauhnam, c
IX, n. IDEALOGfA
207 lin esse
cognoscibili , alioquin «
non diceretur ,
ut fnquit |4qmnas,
res illa immediate
videri , sed
quaedam umbra 38.
lamvero, cum de
visione Dei agitur,
huiusmodi prin- «pium
nequ.t esse al.quid
exlra Deum ,
nam quidquid st
extra Deum, mfin.te
distat a Deo,
ac proinde esse
ne- [fuit princ.p.um,
ex quo Deus
in seipso intelliffilur. Oua-
)ropter princ.pmm, ex
quo visio intellectiva
Dei obtineri ►otest
non aliud esse
quit, nisi aliquid,
quod in ipso
Deo •t, et
quoniam quidquid in
Deo est, unum,
idemque cum im
essenlia re ipsa
est, principium, ex
quo visio intel-
;ct.va Dei efiic.tur,
est ipsa Eius
Essentia, quae, ut
ila ■camus, yices
gerit formae intelligibilis, ex
qua intelle- im
fit actu mtelligens
». « Deus,
inquit s. Thomas,
non nmediate v.deretur,
nisi Essentia sua
coniungeretur in- 'lleclu.
• ». Itaque
visio intellectiva
Dei est illa
aua ■eus per
principium, quod non
sit aliud ab
ipso Deo, in-
lligitur uti est in seipso.
! 39. Ontologi
pertendunt principium immediatae
visio- s Dc.
non esse ipsam
Divinam essentiam, sed
vel Esse ^ri,;
U! aiU,U, U,baghs
' eius(*ue asscc,ae
*t ^eas ne-
ssar.as, atque absolutas,
prout concretae, et
reales sunt ueo,
quae non al.ud
sunl, nisi ipsa
Attributa Dei. At
Du^US,l!nrSe,,DS0SrP^CissiniUS
est> EiuS(lue natnrae
pugnat distmclio mter
Essentiam , el
Esse , vel
Atlri- ila. Quare
si Deus cognosci
dicatur ex rerum
finitarum tari F?n,0nHe'
P?'CSt V^ per
divisos conceptus co- an Eius
Lssent.a, vel Esse
vel Altributa; at
sl imme- L
Tr1^ 'iCqU,t co^nosci
Ess^ vel aliquod
Attri- • :!"
E»™Esscntia simul cognoscatur.
Itaque vel lo , ,
t° m?d.° m
Se,PS0 el immediate
cognoscitur, vel •m n
r1 CS-
\n SC' ac
secundu™ ipsam Essenliam.
Ce- um etiamsi
d.st.nct.o, quam Ontologi
comminiscuntur, ei D i Essent.am
atque Esse , vel Attributa
admitta- > tornen,
uti cx d.cend.s
patebit , semper impossibile
.ti ^r&rnnatUrahtCr
iaSSCqui
>'isionemDei,sive Es- tVibuta i
Dei. Pnnc,p,um hu,us
vis,'onis, sive Esse , vel
Quodlib. VII, q.
i, a. 1
c. !bidlbi IV.Sent:>
,Dist- XLI*> q-
II, a. 1
sol. "» haec.
non potestXd „a_
iral, er cognoscere,
ut. est in
seipso, seu vidcre
Alnni ama enin"ar
De • eSCedit im!?»'«nalitatem cuiuslibef
ub- ant.ae inlell.gentis, nam
a Deo, cuius
proprium est esse
«m esse subnstens,
quaccumque compositio, et
/««- 'as removenda
est ; creaturae
auten/inlelligentfs tam mpos
tio,nenm,rn,aleS' T ^•»»'».?S.S
™ seThahZZ COnip!eCtUnlUr> 1u''«
«•» "»«ntel,ig-e , sivc vidcre
llfct,fm°tter SeCUU^a parS:
?emDe sPeciatim quoad
i„- "eclum bumanum.
Jam a nobis
ostensum est coenitin-
m m.ellcct.vam ,n
homine effici non
posse, nM W.
ndTm Trn-6^1' ^T
^™0 COnfcrat an ■ ^
"ffi- ^dam ,
proindeque ob,cclum proprium
intellectui hu- m
esse non possc
intelligibil/purum, sed in.el ligibiL Mraclum
a phanlasmatibus 2.
Hinc, « cum de substan-
,.vePrU,'daln,hUSaliauid
inteIliSimu*> necesse babcmus
I mi? TnTla
COrPorum' licct ipsarum
non sint masmata
». Hoc praemisso,
e„ argumentum •
Intel- ner"mrS "n
°ei COSnitionem assurgere
Z po ,
sDC,ri 0UaS sPccles-
s«ve simililudines, quas
ex re- d
Sbrr'PUit /tqUi C°Snoscere De™
Pcr huius- n
ufi nu -P
SUS dlversum est,
ac lllum per
se ip- raesen,»!
" sc> cnSnoscere;
nam nulla specics
creata - ,
eM,,°'CStJ)eUm ' Uti
est in se- EW° ''«npo^i-
", P '" el,cct>"n.humanum naturali.er
Deum videre *. a.
iraeterca, anima huraana
ad Divinam visionem
e- Cf s. Thom., I,
q. XII, a.
4 c. J-»
Dynam., c. iV, a. 2, p.
132-135. I- q-
LXXXIV, a. 7
ad 3. - « I,
q. XII, a.
li c. rnuos.
Curist. Compend. I.'
..« 210 IDEALOGIA
levari non potest,
nisi toto conamine
intcllectus in Deurr
intendens a ceteris
potentiis , ac
proinde a potentiis
sen sitivis omnino
se abstrahat *;
nam, cum Deus
sit intelh gibile
vehementissimum, non potest
noster intellectus Eun
videre, nisi tota
eius intentio in
hanc visionem colligatur
* et, quemadmodum
alibi ostendimus 3,
quoties anima to
tam vim suam
in exercitatione alicuius
potentiae mtendit nullam
aliam potentiam exercere
valet. Atqui in
hoc stati vitae,
in quo anima
cum corpore coniungitur,
naturahte: ' fieri nequit,
ut anima a
potentiis sensitivis omnino
se abs trahat.
Ergo fieri non
potest, ut anima
naturaliter Deuu videat4.
46. Denique, si
anima humana gauderet
llja perenni vi
sione, quam Ontologi
comminiscuntur, destitui non
pos set conscientia
huius facti interni.
Atqui nemo consciu
sibi est se
hac visione gaudere.
Ergo haec, quam
Ontc logi comminiscuntur, visio
inter calentis suae
phantasia figmenta amandanda
est. Cui argumento
maius robur ac
cedit ex eo
, quod ,
secundum Ontologos ,
perennis visi Dei
est principium, ex
quo cognitionem rerum
mens nc stra
adipiscitur. lamvero illa
visio principium nostrarui
cognitionum esse non
posset , nisi mens
eius conscia e«
set, quia origo
cognitionis per principium
menti ignotui explicari
non potest. Art.
VIII. — Nonnulla
consectaria Ontologisuii exponuntur
47. Ontologismus ex
eo etiam reiiciendus
est, quod r;
tionalismo, et pantheismo
latissimam viam sternit.
Atque in primis,
rationalismus est illud
systema, m qi
dogmata Religionis Christianae
ita explicantur ,
ut nc aliud
exhibeant, quam quod
intra rationis hmites
mcli ditur. lam
ex principio visionis
Dei facile inferri
pote Deum in
se videri non
posse, nisi videatur
eo modo, qi
reapse subsistit, ac
proinde veritates, quae
mysteria d cuntur,
e. g., Trinitas
Divinarum Personarum, huiusmo-
esse, ut in
Deo, aeque ac
veritates naturales, a
mente n stra
naturaliter cognoscantur 5. i Qq.
dispp., De Ver.,
q. XIII, a.
3 c. 2
Ibid. — ^
Dynam., c. I,
a. 9, p.
10o. * Cf
s. Aug., De
Gen. ad litt.,
lib. XII, c.
27, n. 55.
5 « Summa
Bonitas Dei, inquit
s. Thomas, secundum
modura, q IDEALOGIA
211 • 4£
,Prat'.lerea ' naluralem
ordinem cum supernalurali
m Onlologismo confundi
ostendi.ur eliam eTeo
ouod l T
s.o De. natural.s
est inlelleclui creato,
ipsi opus^non ->sset
lumtne glonae, ut
ad bealificam visionem
per/en at •
riiTft . I'S'° b^lifica
"°n esset ««Pernaluralis. Nos
c.mus Onlologos , hunc errorem
eflWere volontes sta-
ucre discnmen inter
visionen, beatificam ,
e visionem laluralem
De. ,n eo
, quod per
hanc obscure ,
per illam bus
Z illf °SC,lUr;
lei '" e°'
ouod Per »anc m
ino il)us ,
per illam maionbus
gradibus Deus videlur
• vel SE5
'ne°' flU0(1 in
visione beatifica Essentia
Dei .(lctur, in
v.sione autem naturali
limites intellectus creati
causa sunt, cur
Esse , vel
Atlributa Dei , non
autem ius Essonlia
videalur. 49. At
ipsi ludunl vcrbis.
Etenim quoad primum
, vi- o
ahcuius obiecti consislit
in immediata eius
cognitio- Vrir^ '"
S'" «»• n
S.nt., Dist. X.XIII,
Ql. Hspp., De
Ver., q. XVIII,
a. 1 c.-*
Pag. 206. 212
IDEALOGIA intellectus creati
impedirent , quominus ipse
in visione naturali
Dei essentiam videret,
intellectus creatus ne
per visionem quidem
beatificam Essentiam Dei
videre posset, quia
ipse, cum ad
visionem beatificam extollitur,
limiti- bus circumscribi
non desinit. 50.
Praeterea, ontologismum cum
pantheismo arcte col-
ligari evincitur hoc
argumento1: Res sunt
intelligibiles, quatenus sunt;
quapropter quidquid habet
esse m se,
in- telligibile etiam
in se est
, et quidquid
non est lntelhgi-
bile in se,
non habet esse
in se. Atqui
secundum Ontolo- gos
res non sunt
intelligibiles in se,
sed dumtaxat in
Deo. Ergo earum
esse non est
ipsis proprium, sed,
uti Panthei- stae
dicunt, est quaedam
derivatio ipsius Esse
Dei. Quod argumentum
ut clarius perspiciatur,
advertendum est res
creatas, etsi a
Deo pendeant, tamen
propria realitate gau-
dere; quapropter illae ,
si considerentur prout
creatae sunt, ab
Eoque pendent, nonnisi
per actum creativum
Dei intelligi possunt;
sed si considerentur
in realitate sui
pro- pria, et
distincta a Deo,
dicendae sunt intelligibiles ln se,
et
non in Deo;
quod si negetur,
uti revera ab
Ontologis negatur, ipsas
propria realitate destitui
dicendum est, ac
proinde pantheismus ab
Ontologis vitari nequit*.
Art. IX. —
Argumenta Ontologorum disiiciuntur
51. Obiic. 1°
Intelligibile est obiectum
proprium intel- *
Giobertius in sua
epistola, cuius titulus,
Demofilo alla giovine
Italia, sine ulla
ambage professus est
pantheismum esse unicam
so- lidam philosophiam. 2
Gum haec sint
ontologismi consectaria, Sanctae
Romanae, et U-
niversalis Inquisitionis Congregatio
(die 18 sept.
1861) declaravit tuto
tradi non posse
hanc propositionem, Immediata
Dei cognitio, habi-
tualis saltem, intellectui
humano essentialis est,
ita ut sine
ea nihil co-
gnoscerepossit;siquidemestipsumlumenintellectuale;etNea\)o\itMi&e Regionis
Episcopi in Epistola
collectiva ad Clerum
saecularem, et re-
gularem suarum Dioecesium
(die 29 iun.
1862), illius definitionis
men- tione facta,
inter absurda philosophica
systemata Ontologismum nume-
rarunt, atque ab
hoc cavendum praeceperunt.
Cf
La Scienza e
La Fede, vol.
XLVI in Append.
p. XXXII. Nullum
autem esse dubium,
quin illud S.
Congregationis decretum ad
ontologismum spectet,osten- dit
P. Thomas Zigliara,
0. P. (a
Leone PP. XIII
S. R. E.
Cardina- liurn in
Collegio adlectus), Della
luce intellettuale e
dell' ontologismo, t.
II, lib. III,
Della luce oggettiva,
part. II, c. XI, p.
148 sqq, Ro-
ma 1874. IDEALOGIA
213 leclus humani.
Atqui Deus est
sumrae intelligibilis. Ergo
Dcus est obiectum
maxime proprium intellectus,
ac pro- l
inde immediate ab
eo cognoscitur. 52. Resp. Dist.
min., Dous est
summe intelligibilis in
| se, conc.
mm., quoad nos ,
neg. min. Neg.
cons. Et sane,
res sunt intelligibiles in
se, quatenus sunt
immateriales *, ac
proinde Deus ,
quippe qui est
maxime immaterialis, t
est etiam in
se maxime intelligibilis. At
vero intelligibi- i
litas rerum, si
referatur ad intellectum
, qui eas
intelli- git, spectanda
est non ex
natura rerum ,
sed ex natura
, ipsius intellectus;
nam , ut
saepe diximus ,
modus cogno- scendi
sequitur naturam cognoscentis.
Atqui immaterialitas jDei
est extra genus
cuiuscumque intellectus creati.
Ergo, etsi Deus
sit in se
maxime intelligibilis, tamen
huiusmodi |non est,
si ad intellectum
nostrum referatur2. 53.
Obiic. 2° Deus
arctissimo vinculo cum
mente hu- jmana
coniungitur. Atqui haec
coniunctio necessario effi-
jcere debet, ut
mens humana Deum
immediate cognoscat. !
Ergo. 54. Resp.
Dist. mai., ut
causa cum effectu,
nempe, ut sustinens
eam in esse3,
conc. mai.; ut
obiectum immedia- tum
polentiae cognoscitivae ,
neg. mai ,
neg. min. Neg.
cons. Re sane
vera, satis non
est rem esse
menti huma- nae
praesentem, ut illam
cognoscat, sed oportet
illam esse praesentem
tamquam obiectum cognoscibile
, quod men-
tcm ad sui
cognitionem determinat. Hoc autem
modo Deum esse
naturaliter praesenlem nostrae
menti haud possibile
est, quia Jpse
vires intellectus creati
infinite su- pergredilur4. 55. Obiic. 3°
Deus est illa
Veritas , per
quam ceterae vcritates
cognoscuntur. Atqui
veritas huiusmodi irame-
tliate cognoscitur. Ergo.
56. Resp. Dist.
mai., ita ut
sit causa , propter quam
alia cognoscimus, conc.
mai., ita ut
sit obiectum, quo
co- £»ito, aha
cognoscimus, neg. mai.;
sub eadem distinctio-
»e conc. et
neg. min. Neg.
cons. 5 Enimvero res
per Deum | Cf Dynam.,
c. IV, a. I, p.
131. Cf s.
Bonav., /n lib.
I Sent., Dist.
III, p. I, a. 1,
q. 1 resol.
^ Qq. dispp.,
De Ver., q.
VIII, a. 3 ad 7.
Cf s. Bonav.,
In lib. II
Sent., Dist. III,
p. 2, a.
11, q. 2
ad 3 ; iJist.
x, a. I,
q. 1 ad
arg. « Propter
Deum, ad rem
inquit s. Thomas,
alia cognoscuntur, 214
IDEALOGIA a nobis
intelliguntur, turn quia
Deus res ita
condidit, ut sint
potentia intelligibiles, tum
quia nobis largitur,
et in nobis
conservat lumen ,
quo res intelligimus
f. At vero inde
haud inferri potest
nihil a nobis
cognosci posse, nisi
primo Deum cognoscamus.
Etenim, sicut res
a nobis co-
gnoscuntur, quin prius
cognoscamus lumen ipsius
nostri intellectus ,
quod est causa
proxima nostrae cognitionis,
ita necesse non
est primo cognosei
Deum, qui est
causa prima nostrae
cognitionis, ut ceterae
res cognosci pos-
sint2. 57. Inst.
Secundum s. Augustinum,
omnia in luce
Pri- mae Veritatis
cognoscimus et per
Eam de omnibus
iudica- mus. Ergo.
58. Resp. Hunc
s. Augustini locum
iam s. Thomas
ex- plicavit. «
Dicendum , ait , quod
omnia dicimur in
Deo videre, et
secundum Ipsum de
omnibus iudicare; in
quan- tum per
participationem sui luminis
omnia cognoscimus, et
diiudicamus. Nam et
ipsum lumen naturale
rationis participatio quaedam
est Divini Luminis;
sicut etiam om-
nia sensibilia dicimus
videre , et
iudicare in sole,
idest per lumen
solis. Sicut ergo
ad videndum aliquid
sensibi- liter non
est necesse, quod
videatur substantia solis,
ita ad videndum
aliquid intelligibiliter, non
est necessarium, quod
videatur Essentia Dei
3 ». 59.
Obiic. 4° Plerique
illorum, qui denegant
menli no- strae
immediatam cognitionem Dei,
docent notionem Dei
ex rebus crealis
in nobis gigni.
Atqui haud fieri
potest, ut notio
Dei a rebus
creatis suppeditetur. Ergo
imme- diata cognitio
Dei admittenda est. 60. Resp.
Neg. min. Et
sane, non solum
omnes Scho- lae
Doctores*, sed etiam
omnes Patres aperte
docuerunt non sicut
propter primum cognitum,
sed propter primam
cognosci- tivae virtutis
causam »; I,
q. LXXXVIII, a.
3 ad 2.
t Cf Dynam.,
c. IV, a. 5, p.
142. 2 I,
q. LXXXVIII,
a. 3 ad
1. — 3 I,
q. XII, a.
11 ad 3.
4 « Nos,
ait s. Thomas,
aliter Deum notum
habere non possumus,
nisi ex creaturis
ad Eius notitiam
veniamus » (Qq.
dispp., De Ver.,
q. XVIII, a. 2
c; cf. ibid.,
a. 1 ad
1, et I,
q. LXXXVIII,
a. 3 c).
Atque s. Bonaventura :
« Cognoscere Deum
per creaturam est
elevari a cognitione
creaturae ad cognitionem
Dei, quasi per
scalam mediam. et
hoc est proprie
Yiatorum »; In
lib. I Sent.,
Dist. III, p.
I, a. 1,
IDEALOGIA 215 jmentem
nostram a rebus
creatis ad cognitionem
Dei ascen- jtJerc.
Satis sit haec
pauca s. Augustini
afferre: « In
simi- jlitudine sua
Deum quaeramus, in
imagine sua Creatorem
agnoscamus * ».
Quomodo autem ex
creaturis in cognitio-
faem Dei deveniamus,
in Theodicea explicabimus. Art.
X. — De
Psychologismo rationali 61.
Hoc nomine appellatur
illud systema, quo
statuitur Dngincm nostrae
cognitionis ita progredi,
« ut primo
in- :ipiat in
sensu, secundo perficiatur
in intellectu 2
». 62. Hoc
systema ab Aristotele
profectum omnes Scho-
astici post s.
Augustinum 3 propugnarunt
*. Quomodo au-
:em nostra cognitio
oriatur a sensibus,
et perficiatur in
ntellectu, lam explicatum
, et ostensum
a nobis est
in Pynamilogia 5.
Hic dumtaxat in
memoriam revocantes ea,
jjuae ibi statuimus,
demonstramus cognitionis nostrae
ra- liionem non
nisi in hoc
systemate reddi posse.
^ 63. Prop.
Origo nostrae cognitionis non
nisi secundum ^cholaslicorum systema
explicari potest. Probatur.
\\\u& solum systema
ad explicandam originem
jognitionis intellectivae est
accommodatum, quod respon-
let naturae nostri
intellcctus; nam «
oportet, quod cogni-
io fiat secundum
modum cognoscentis 6
». Atqui intel-
ectus humanus est
eius naturae, ut
ad primas cognitio-
ics rerum pervenire
non possit, nisi
dicalur ipsas oriri
i sensu, et
per vim intellectivam
perfici. Ergo origo
in- ellectivae cognitionis
non nisi secundum
systema psycho- ogicum
rationale explicari potest.
. 5 resol.
Quam ob rationem
Concilium Vaticanum hanc
edidit d§- nitionem:
« Si quis
dixerit, Deum unum,
et verum, Creatorem
et lominum nostrum,
per ea, quae
facta sunt, naturali
rationis humt- ae
lumine certo cognosci
non posse, anathema
sit »; Const.
doqmat. e
bide cathol., Sess.
III, Canones, n.
I, S I.
IJn loan. Evang.
c. F, tract.
23, n. 10.
Cf De Civ. Dei, lib.
VIII, .*; Confest..
lib. VII, c.
17, n. 23 et alibi
passim. - Qq.
dispp., De Ver.,
q. I, a. 11 c.
Cf Enchir. ad
Laurent., c. IV,
n. 1; De vid. Deo, c. 17,
n. 42 , 4; ^
Gen- ad litt->
ljl>- V, c.
12, n. 28; De Imm.
an., c. 10,
n. 17. M,
prae ceteris, s.
Bonav., De septem
itin. aet., Itin.
3, d. 4,
* />c septem
donis Spiritus S.,
De dono intell.,
c. I. Cf
c. IV, passim.
8 I>i Ub. I Sent.,
Dist. XXVIII, q. I, a.
2 sol. 216
IDEALOGIA 64. Minor
huius argumenti probatur
hoc modo: 1°
Na-\ tura nostri
intellectus expostulat, ut
eius cognitio a
sen-j sibus oriatur *.*
Enimvero unicum est
in homine princi-j
pium, quod res
sentit, atque intelligit,
quia, ut in
A/U/iro-l pologia ostendemus
, una, eademque
est anima ,
quae si-l mul
sentiens est, atque
intelligens , idest
, quae est sub-l iectum
intellectus , et
simul cum corpore
subiectum fa- 1 cultatum
sentientium. Ex hac coniunctione
facultatum in- telligentium
cum senlientibus efficitur
, ut obiectum
no- stro intellectui
proportionatum non sit
intelligibile purum*. sed
essentia rerum, quae
esse suum in
materia habent5. Atqui
res, quae habent
esse suum in
materia , non
nisi per potentias
sentientes apprehendi possunt.
Ergo nalura intellectus
humani expostulat, ut
nequeat assequi obiectuno
sibi proprium, nisi
cognitioni eius cognitio
sensitiva prae- cedat
*. 2° Natura
intellectus etiam expostulat,
ut eius cognitio,
quae a sensu
initium sumit, ab
ipsa vi intellectiva
perfi- ciatur. Re
quidem vera, etsi
intellectus cum corpore
con- iungatur, tamen
ipse actiones suas
sine ullo corporeo
or- gano exercet
5. Ex hoc
consequitur proportionem intei
intellectum , atque
obiectum eius proprium
intercederf non posse,
nisi statuatur, essentiam
rerum apprehendi afc
intellectu, non prout
est in hac,
vel in illa
re singulari. quemadmodum
apprehenditur a sensibus,
sed altiori mo-
do, nempe prout
abstrahitur a quavis
conditione materiali; ac
proinde sub universali
ratione consideratur 6.
Atqui. si res
ita se habet,
agnoscenda est in
mente aliqua virtus
superioris ordinis ,
quam sensus ,
ut per ipsam
cognitic sibi propria
perficiatur, eaque est,
quae nomine intellectus
agentis designatur 7.
Ergo. 65. Obiic.
1° Intellectus, antequam
efformet speciem ia-
telligibilem, aut cognoscit
rem, quam species
repraesen- tat, aut
non cognoscit. Atqui
primum dici nequit
, quia *
« Naturale est
homini, ut per
sensibilia ad intelligibilia veniat
quia omnis nostra
cognitio a sensu
initium sumit »
; I, q. I, a.
9 c 2
Cf Dynam., c.
IV, a. 2,
p. 134. —
5 Ibid. * Cf ibid.,
p. 132-135, ubi
idipsum ex testimonio
experientiae etiarr comprobavimus. s
Cf ibid., a.
1, p. 131-132,
et a. 12,
p. 161-163. «
Ibid., a. 3, p. 135-137.—" Cf
ibid., a. 5,
p. 139-142. IDEALOGIA
217 ispecies rerum
haberet , antequam ipsas
efformaret ; nec secundum,
quia intellectus nequit
in seipso effingere
spe- cies lllarum
rerum, quas non
cognoscit. Ergo
origo no- strae
cogmtionis secundum systema
Scholasticorum exnii- cari
nequit f. '
66. Resp. Dist.
secundam partem maioris,
aut non co~
\gnoscit , ita
tamen , ut
obiectum polentia intelligibile sit
ipsi praesens, conc,
secus, neg. Dist.
item secundam par-
tem minoris, nequit
effingere etc, si
obiectum potentia in-
teiiigibile non sit
lpsi praesens, conc,
secus, neg. Neg
cons IKe qu.dem
vera intellectus agens
efformat speciem intel-
Jligibilem per abstractionem, quam
naturaliter exercet su-
jper phantasma, et
haec abstractio non
est ea, quae
dici- \tur per
modum compositionis , et
divisionis , sed
ea, quae lieitur
per modum simplicitatis z
; quapropter ,
uti' alibi idnotavimus
3, intellectus agens
ad efformandam speciem
mtelhgibilem expostulat, ut
phantasma, quod est
obiectum Mentia intelligibile, praesens
ipsi sit, sed
non ut ideam
'ius lam in
se habeat. Nemini
autem negotium facessat,
Jbanlasma, quod ad
facultatem sensitivam pertinet,
esse iraesens intellectui.
Nam, quamvis animae
facultates in-' er
sese dislinguantur; tamen
una est earum
radix, unum-' [ue
eo, quo explicavimus,
modo, est ipsarum
subiectum •empc essentia
anime 4; ita
ut non facultas,
sed anima »er
lacultatem aliquid agere
proprie dicatur \
Hinc fit, il
anima, cum per
facultatem sensitivam phantasma
per- «Pit, per
intellectum agentem exerit actionem
abstracti- am m
phantasma. 67. Obiic.
2° Intellectus essentiam
communem ab indi-
iau,s abstrahere non
potest , nisi prius
nota communi, e
idea gcnerah potiatur.
Ergo lantum abest,
ut abstra- "o^eilormet ideam
universalem , ut
potius. ipsam expo-
68. Resp. Neg.
ant. Etenim abstractio
non expostulat, mCnAdi«r r/T*
phil'f usum Semin'
Lu^ Met- *P*™*-
™ b e
"' a'J- Fere
eodem argumento usus
est ctiam Rosmi-
• w ; ' scz-
Iv» e- !» a- 16' et *?. MDynam.,
c. IV, a.
5, p. 140.-3
lhid p. 140
* >id. Dynam.,
c. I, a.
4, p. 101.
Cf s. Thom.
Qq. dispp., De
Ver., q. X,
a. 9 c. 6 Cf
Rosmin., loc. cit.
218 IDEALOGIA ut
anima praeviam cognitionem
notae communis, sive
no- | lam
communem cognitam tamquam
communem habeat; \
sed tantum ut
animae obviam fiat
obiectum , ex quo in-
j teliectus aliquid,
quod pluribus commune
sit , seiungere i
potest. Hoc obiectum
est phantasma, in
quo essentia, quae
i pluribus communis
sit , latet. Quocirca abstractioni , ut
j diximus, praecedit
cognitio concreta, quae
essentiam una i
cum conditionibus individuantibus exhibet.
Intellectus au-
tem ope abstractionis
sibi conficit notionem
illius essen- |
tiae exemptae a
conditionibus individuantibus; deinde
re- 1 flectens
super hanc notionem
apponit illi notara
commu- nem, sive
rationem universalitatis *.
Cognitio igitur notae
communis efficitur ex
reflexione super notionem
, quam intellectus
ope abstraclionis adipiscitur;
tantum abest, ut \ abstractioni
praecedat 2. CAPVT
II. De connexione
sermonis cum cogitatione
Art. I. —
De signis in
universum 69. Antequam
controversias , quae
circa connexionem sermonis
cum cogitatione agitatae
sunt, dirimamus, non-
nihil de signis
in universum, et
maxime de natura
signo- rum, quae
verba appellantur, in
antecessum dicamus o-
portet. Signum, ut
s. Augustini verbis
utamur, a est
res, prae- ter
speciem, quam ingerjt,
sensibus, aliqu^MjEaciens \
in cogitationem venire^»/Ex
quo intellrgifur trm
m quo libet
signo nobis occurrere,
scilicet unum, quod
aliquic significat, aiterum,
quod per ipsum
significatur, et quod
dam principium ,
cuius vi e
cognitione unius ad
cogm tionem alterius
progredimur. E. g.,
in fumo , prout
es signum ignis,
tria occurrunt , nempe
fumus , qui
lgnen significat, ignis,
qui a fumo
significatur, et relatio
intei - utrumque,
quatenus fumus ab
igne producitur. 70. Si
signum non ex
voluntate hominum, sed
natur; sua ad
rem, quam significat ,
refertur , dicitur
natwrale e. g., fumus est
signum naturale ignis;
sin ad rem
signi i Cf
s. Thom., I,
q. LXXXV, a.
2 ad 2.
^ Alias obiectiones
exsolvimus p. 141-142.
5 De Doctr.
Christ., lib. II,
c. 2, n.
1. IDEALOGIA 219
icatam referatur ex
hominum instituto ,
dicitur arbitra- tium;
e. g., oliva
est signum arbitrarium
pacis 71. lam
homo quibusdam signis,
seu mediis sensilibus
|.pushabct, ut conceptiones
suas extrinsecus proferre
pos- jit.Wam 1
lpse est « animal naturaliter
politicum et ociale
, ac proinde
necesse est quod
conceptiones unius fominis
mnotescerent aliis «
». 2* Mcdia,
quibus homines -pus ■
nabent ad cogmtiones
sibi invicem manifestandas, ensibiha
esse debent , quia
ipsi non ex
spiritu tantum ed
ex corpore etiam
constant 2. 72. lam signa
, quibus homines
cogitationes suas cum
ttns communicarc valent,
sunt gestus, voces,
et scriptura. fcestus
sunt motus corporis
ad animi cogitationes
patefa- ktndas comparati^Sl
ex instinctu naturae
fiant, sunt na-
Urales; sin ex
conventione inter homines
facta confWan- \
ar, artificiosi. E.
g., oculi torvi
naturaliter significant r^^nem,
et motus corporis,
quibus surdo-muti de- W
h.... ,0(»ue,ae supplcnt, cogitationes
ipsorum artificiose 73.
Gcslibus longe praestantiora sunt
verba. Verbum ;lZX,'f S
/?"S a?ticulatus ad
animi cogitalioncs expri-
ScoS, Z L0CUtl°
au'em.in verboru,», seu
vocum 8 Thom^'n
Si bel1^. unt
Z "« ^er,-U ' "•
'• ». WSCSSn.C^dr.e
didtUr Ctiam **"«*«.
1«ia deno.a, ro-
ng«Uur?a s,TiZ"a ?r
' "T *
V°CibuS "P'»*«entanlur. Uinc
di- ees quae i I \Z
,.„ ,deoral>htm> a™ significantur
ideae, non voro
N
ver«lrdrbcu7uPirnS,Cntant-.HaCC
ScriD,ura in*ogr.phic. potcst
a.quainnoce^rner?0 f ' '"'"Z"' VcI
s»m6°«ea, cuiusmodi est
,uuainnocentiapercolumbam,velferacitasperspicamsi,-ni.icatur 220
IDEALOGIA Art. II. — Utrum
yoces sint signa
naturalia, an arbitraria
75. Nonnulli veteres,
inter quos Heraclitus
*, docuerunt verbis
sive ore prolatis,
sive scriptis ex
natura sua, non
ex instituto hominum
res significari. Aristoteles
2 opposi- tam
sententiam tradidit, quam
Scholastici 3 post
Ecclesiae Scriptores tuiti
sunt. Scilicet nomina
, secundum ipsos.
conceptionibus nostrae mentis
oportet quidem ut
respon- deant. Elenim,
quoniam « ratio,
quam significat nomen.
est conceptio intellectus
de re significata
per nomen 4
». illud consequitur,
quod « intellectus
. . .
, secundum quod
apprehendit res ,
ita significat per
nomina 5 ».
At vero. quoniam
ex variis nominibus
iliud eligere nobis
licet quod cum
ea ratione ,
qua rem apprehendimus
, magi Lu&d- Batav- *««.
2 »; . I
\ tr' Chrtst-*
Iib- n, c.
2, n. 3.
alesc 2 Phtl°8'
"" U$ premiers ohJets
d*s connaissances mo-
222 IDEALOGIA adhibetur
, nisi ad
significandum verbura interius ,
quod raens ,
rem concipiendo ,
efformat f, et
non donatur no-
mine verbi, nisi
propter relationem, quam
cum verbo in
teriori habet2. 79.
2° Nomina, uti
iam a nobis
ostensum est, non
si- gnificant res
ex natura sua
, sed ex
arbitrio hominum :
unde nominibus praecedere
debet cognitio rerum
cum ir. illis,
qui nomina rebus
imponunt, tum in iis, qui
ea au- diunt;
in illis quidem,
quia homines, nomina
rebus im- ponere
volentes, non aliter
possunt denominare res,
quair prout ipsas
cognoscunt; in istis
autem, quia ii,
qui no minarebus
iam imposita audiunt,
non possunt scire,
quas- nam res
ipsa significent, nisi
cognoscant conceptus , quoi
eorum auctores significare
voluerunt. Apposite
s. Augu stinus:
« Magis signum
, re cognita
, quam, signo
dato ipsa res
discitur3 ». Atqui
si cognitio rerum
, quas no
mina significant , expostulatur
cum in illis
, qui nomini
instituunt, tum in
illis, qui ea
audiunt, profecto ea noi sunt
necessaria ad cognitionem
rerum adquirendam, alio
quin dicendum foret
causam , sive
conditionem sine qui
non , posteriorem
esse effectu ;
quod perabsurdum est
Ergo. . 80.
Prop. 2a. Mens humana
ad cognitionem reflexam
e/ ficiendam non
indiget sermone ,
aut alio quovis
societati subsidio . Haec
propositio statuitur contra
Rosminium 5, Giober
tium 6, P.
Romanura e S.
I. \ et
Scriptores Lovanienses Hi
docent mentem nostram
non posse reflecti
super co gnitionem
rerum iam sibi
comparatam , nisi
a sermon ne
,0"g^ quidem, ac
exquisitae lstitutioms sociahs
praesidio, sed ope
Divinae Revelationis consequi
otest Annales de phil.
chret., Ser. 4,
t. VII, et
t. VIII. La
tradizione, e i
Semipelagiani della Filosofia,
c. I, ret
\ r "
Art. IV. —
De origine sermonis
84. Coronidis loco
quaestionem de origine
sermonis in- uere
par est \
1° Sententia Rationalistarum, qui
contendunt sermonem ijiomine
sponte sua exsurrexisse
6, omnino absurda
est, «on d,parUiSs
T^l™' Sw V
°Pinion dli Dr
Stuard etc, Refu-
IkI:- , 5 • Non
Dauca exer"pla surdo-mutorum
hoc com- m s
VX^ Tdt De*erandum
{De V °duc°«™
*• Pars v>
lin- xviu. "aec
°*uaest,Vum altera> auam
antea eicussimus ,
logieam Z riT
nT' ETim haeC
duo' nemPe hominum
TnTeK • hominP«
quodammodo sine sermonis
auxilio evolvi , simul-
um on ?°n
P°SSe viribus Suis
conficere illuu «»«imi
egre- ■ Hanc
in,pT Serm°niS inventione™> secumnon
pugnant. ten^, c! xT nUpernme
ProPu?u^it Renan , m V
origine Philos. Christ.
Compend. I.i *-
226 IDEALOGIA primo,
quia si sermo
sponte sua in
nobis oriretur, noil
tantum unius labii
omnes homines essent,
sed ne ulla
qui } dein disciplina
indigerent ad sermocinandum, qua
reaps* indisere nemo
diffitetur; secundo, quia
firmurn ratumqu est
hominem non Ioqui,
priusquam alioS loquentes
audiat 2° Non
desunt Philosophi catholici,
qui docenl homine
sermocinandi virtute a
Deo donatos et
ratione utentes potuisse
per se invenire
sermonem. Ipsi autem
sententiaii suam adstruunt
hoc modo: In
primis dubitari nequit,
qui aliquis homo
rem sensibus occurrentem
quodam signo alii
communicare potuerit. Gum
autem innata vi
loquendi prae ditus
esset, nihil repugnat
eum protulisse sonum
syllabi quibusdam distinctum
: iam ipse
, cum ratione
polleret potuit determinare
illum sonum ad
rem commonstratar significandam, idque
eo consilio praestare
potuit, ut a
aliis intelligeretur; et
hi, cum etiam
ratione fruerentur potuerunt
intelligere, qua mente
alter sono illo
usus sii Nec
quidquam difficultatis in
significandis rebus spiritu;
libus nancisci potuit;
nam sicut, aiente
s. Thoma, «
sens bilia intellecta
manu^lucunt in mtelligibilia
Divinorum !) ita
ex nominibus significantibtfs res
materiales proceder potuit
ad nomina, quibus
res spirituales denotantur,
prac sertim propter
quamdam analogiam , quam homo
inte utrasque res
percipit. 3° Quod
si historia consulatur,
una cum loquela
ipsur sermonem primo
homini a Deo
infusum fuisse dicimus
tum quod ex
pluribus Sacrae Scripturae
locis id sat
colligitur; tum quod
primus homo, utpote
non solum ai
ctor , sed
etiam institutor totius
generis humani ,
a De constitui
debuit aetate perfecta
; iisque omnibus
instn ctus ,
quae ad aliorum
instructionem , et
gubernationei pertinent 2 ,
ideoque etiam sermone
, cuius longe
maic necessitas ingruebat 3.
, i Qq. dispp., De
Ver., q. X,
a. 6 ad
2. 2 Cf
s. Thom., I,
q. XCIV, a. 3 c.
3 Non desunt
pauci inter ipsos
Catholicos, qui sermonem
a pi mo
homine excogitatum fuisse
opinantur, atque hanc
sententiam s. Gregorio Nysseno
in Orat. XII
Contr. Eunom. traditam
esse p tant.
At de huius
sancti Doctoris sententia
vid. Al. Coletta
in gregio op.
SuW origine del
linguaggio, § III,
p. 44 sqq,
Napoli 187 IDEALOGIA
227 CAPVT III.
De vi, et
potestate notionum universalium
Aitr. I. —
Diversae Philosophorum opiniones
recensentur 85. Tres
sunt circa vim
universalium Philosophorum p.mones
quae vocari solent
Nominalismus , ColceZt hsmus
et Reahsmm. Nominalismus
in eo consLtUauod
enegat raent. humanae
conceptiones universales c
stmuU mversaha vel
esse pura noraina,
seu flatus vocs/tI
eSSe '.oces aut
conceptiones, quae, si
spectenlur in sc
s„„ ;.ngulares, sed
un versales dici
possunt ex eo quo
d plSres Hto
nf, Tl d.es,«n.ant'
Haec ^ntentia prior
raodo tvl kam s
Jc xivTS ;
,,°ISteri0ri modo a
Guilielmo O- Mmo
saec. XV, el,
securulum verisimiliorera sententiara
tiam a Roscelhno,
aliisque Nominalibus saec
XI os Ar.stoteles,
et post eum
praecipui Scholae Doclores" ,nnn,linIS;Jf"m*'ni significatione racare.
inte e ,,„
'° if6"' US
'deaS existere eitra
»•"«•. ™ in
Deo, eruduos nulio
non tempore fuit,
eaque adhuc sub
iudice est *
228 IDEALOGIA docuerunt
illas habere fundamentum
in re, sive
esse actu in
intellectu, sed fundamentaliter, et
potentialiter in rebus1.
88. Ex recentibus
Nominalismum secuti sunt
omncs Sen- sistae;
Realismum omnes Pantheistae,
ex eo quod
ipsi bla- terant
universalia esse emanationes
Dei; Conceptualismum autem
primo modo acceptum,
omnes, qui originem
idea- rum vel
per ideas innatas,
vel per formas
ipsius subiecti cogitantis
explicarunt; altero autem
modo acceptum ,
o- mnes, qui
s. Thomae placita
in explicanda origine
idea- rum sectantur.
Art.I1. — Nominalismus et
Realismus refelluntur 89.
Nominalium sententiam a
veritate aberrare ostendi-
tur sequenti Prop.
Universalia neque
sunt voces, cuiuslibet
conceptionis expertes, neque
sunt voces, aut
conceptiones singulares, qui-
bus non aliquid
universale, sed plura
individua designantur. Probatur
prima pars. Signum
, prout signum
est, ad aliquid,
quod significat, necessario
refertur ; ac
proinde absurdum est
esse signum ,
quod nihil significet.
Atqui yoces nihil
aliud sunt , quam
signa , quae
conceptiones animi significant.
Ergo absurdum est
universalia esse vo-
ces, quae nullam
conceptionem significant. 90.
Probatur altera pars.
Singula individua proprios
conceptus habent, quia
singula individua qualitatibus
sui propriis gaudent ,
per quas alia
ab aliis discriminantur, Atqui
ea, quae proprios
conceptus habent , propriis
no minibus designanda
sunt. Ergo fieri
non polest , ut
no mine, et
conceptione singulari plura
individua designen tur.
Attamen, quoniam omnibus
individuis quaedam qua
litates communes sunt,
unica conceptio potest
repraesen tare eorum
qualitates communes , atque
unicum nomei potest
illas significare. Itaque
vox , sive
conceptus com munis
non designat plura
individua , sed
quidquarn plu rium
individuorum commune. 91.
Utraque propositionis pars
confirmatur ex eo,
quod ut Leibnitius
ait, admissa sententia
Nominalium, « eyer
tuntur scientiae ,
et Sceptici vicere
2 » ;
siquidem scien i
Gonceptualismus, hac altera
ratione explicatus, realismus
ten peratus etiam
vocari solet. 2 Praef.
ad JSiz., §
XXXII. IDEALOGIA 229
tiae, ut saepe
innuimus, sine enunciationibus universali-
bus cxistere non
possunt. 92. Sententiam
Realium, quocumque modo
explicelur, absurdam esse
h.s duabus propositionibus evincitur
1 rop. 1 . Umversaha
nequeunt esse aliquid
actu existens, et
ab ipsis rebus
singularibus omnino separatum.
Irobatur Universalia, e.
g., humanitas, essentias
rerum conslituunt, al.oquin
non possent praedicari
de rebus se-
icundum essentiam. Atqui
repugnat essentiam actu
esse bitra rem,
cuius essentia est,
quia res sine
essentia esse iiequ.t.
Ergo fieri non
potest, ut universalia
omnino a re-
bus discreta, et
seiuncta actu existant.
93. Prop. 2a. Universalia non
existunt actu in
rebus sin- fulanbus.
Probatur. Quoniam universalia,
uti diximus, essentias
•crum constituunt, si
ipsa actu existerent
in rebus sin-
julanbus , consequeretur rebus
singularibus essenliam in.versalem
inesse ; et
quoniam quaelibet res
per essen- lam
suam eflicitur id
, quod est,
res singulares ,
quippe [uae essentia
umversali gauderenl, simul
singulares , et
in.yersales dicendae forent.
Atqui id repugnat.
Ergo. I ^4.
ltaque , etsi
essentia universalis non
sil, uti antea
Hemonstravimus, omnino seiuncta
a rebus; tamen
ipsa in jebus
singulanbus actu non
invenitur, prout est
univer- laiis, sed
prout a qualitatibus
singularibus in unaquaque
e determ.natur. Exemplo
rem declaremus. Si
humana !>atura, prout
est universalis, esset
actu in individuo,
puta p .aocrate, Socrates
esset species humana.
Ex quo illud
uam ttuit, quod
S1 tota species
humana esset in
Socrale, ocrates simul
experirelur affectiones omnium
individuo- uni nominum.
Ita , si
tota species humana
esset in So-
aie consequitur, ubicumque
est humanitas, esse
etiam ocratem, ideoque
Socratem esse simul
Romae, Athenis, in
omnibus locis, in
quibus singuli homines
versantur; iuae omma
sunt manifeste absurda.
Aut. III. —
De Conceptualismo 9o.
Sententiam Conceptualium non
quidem priori modo
* secundo inodo
acccptam veritati
esse consentaneam Pm
,0?a 'rr °,ie
sequeutium propositionum colligiiur:
lUlbtL: ' U™vers?}™
™n sunt universales
conccptiones ucllectus, quibus
nihil obiectivi respondct.
230 IDEALOGIA Probatur.
Si universalibus conceptionibus nihil
obiecti- vi, et
realis responderet, dicendum
esset conceptiones u-
niversales ex ipsa
rerum natura haud
depromi. Atqui id
repugnat. Ergo. 96.
Minor ita demonstratur.
Si conceptiones universa-
les ex ipsa rerum singularium
natura haud depromeren-i
tur, impossibile foret
cunctas res singulares
in quasdam species,
et genera digerere,
e. g.,
Socratem ad speciem
humanam, non vero
ad belluinam, et
contra ea bucepha-
lum ad belluinam,
non vero ad
humanam referre, atque
utrumque generi animantium
accensere. Si nihil
est in Socrate,
quod eum a
bucephalo distinguat, eccur
vel qui- libet
e plebe in
Socratem incidens eum
pro homine ,
el non pro
bellua habet ?
Non certe ex
conventione , tum
quod experimur in
eo etiam illos
consentire, inter quos
nulla conventio facta
est, tum quod
conventio circa quae-
dam dumtaxat individua,
non vero circa
omnia existere posset.
Necesse igitur est
aliquid esse in
rebus singula- ribus,
cuius gratia homines
sine ulla conventione
res ac easdem
species, eademque genera
reducunt. 97. Gonfirmatur
propositio ex eo,
quod, posita horun
Conceptualium sententia, nulla
scientia obiectiva existerr
potest. Etenim, cum
scientiae sine universalibus
conceptio nibus existere
nequeant , vis
cuiuslibet scientiae vi
con ceptionum universalium
respondere debet. Ergo,
si uni versalibus
conceptionibus nihil realis,
et obiectivi respon
det, scientiae quoque
nihil exhibere possunt,
quod in re
rum natura sit,
ac proinde intra
idearum ambilum con
cludantur necesse est.
98. Prop, 2a.
Universalia actu sunt
in intellectu, sed
[m damentaliter in
rebus. Probatur la
pars. Natura rerum
, ut s.
Thomas argi mentatur
\ vel dicitur
habere rationem universalitatis i
se , nempe
absolute spectata ,
vel in rebus
singularibui vel in
intellectu. Atqui non
primum, nam quidquid
cor venit naturae
rerum absolute spectatae
, e. g.
, homin prout
homo est ,
convenit omnibus individuis
illa corr prehensis
; quocirca si
natura humana ,
prout est natur
bumana , haberet
rationem universalitatis ,
universaiiU i De
ente et essentia,
c. 4. IDEALOGIA
231 mveniret cuilibet
individuo homini, id
quod absurdum ;t.
Non alterum, quia
quidquid est in
individuo, deter- inationes
individuales habet, ac
proinde « non
invenitur co communitas
aliqua, scd quidquid
est in eo,
indivi- jalum est
!». Restat igitur
ut universalia actu
in intel- ctu
existant. 99. Confirmatur.
Notiones universales, ut
in scholis tra-
tiir, fiunt per
abstractionem, et intentionem
universalita- ; .
Per abstractionem, quatcnus
intellectus avocat cogi-
tionem ab individuis,
in quibus aliqua
natura invenitur, it
invenm potest ,
et non aliud
cogitat , nisi ea
, quae sentiahter
lpsam constituunt. Per
intentionem universa- atis
, quatenus mtellectus
reflectitur super abstractam
itioncm lllius naturae
, et cogitat
ipsam ad plura
indi- dua mdeterminate
referri posse. Atqui
abstractio, et in-
titio univcrsalitatis non
nisi opus intellectus
sunt. Ergo nversal.a
actu non alibi,
quam in intcllectu,
esse cen- ndum
est 3. 100.
Probatur 2a pars.
Natura, quam intellectus
abstra- mi a
conditionibus singularibus, atque
universalem co- at,
eadem est, ac
illa, quae determinata
conditionibus igulanbus m
rebus invenitur, adeo
ut illa vere
praedi- tur de
singulis mdividuis ,
puta cum dicimus
, Petrus Jiomo
Atqui si ita
se res habet,
liquet intellectum in
>is rebus tundamentum
invenire, ex quo
naturam ipsis mmunem
velut universalem considerat.
Ergo
universa- fundamentaliter sunt
in rebus *
P^T.Vn,"."0™-' '' q'
LXXXVI' " '
c- el vel
H?o »ne sul
quod bu.namtas apprebendatur
sine individualibus con-
s T,! r?VPSam
abStrahi' ad *uod
8e«uitur «■***■ uni-
o n dU humanitati .
secundum quod percipitur
ab in- 232
CRITERIOLOGIA 1. Ad
Dynamilogiam illa etiam,
uti diximus ',
tractatio spectat, qua
inquiritur, quid roboris
nostrae animae fa-
cultatibus insit ad
certam veritatis cognitionem
gignen- dam. Haec,
maximi quidem momenti,
tractatio Criterio- logia
nuncupatur , quia
facultates cognoscendi ,
ut mox dicemus,
prout veritatem rerum
nobis patef aciunt, crite-
ria veri appellantur.
Philosophi , qui
mentem humanam illis,
quibus praedita est,
cognoscendi instrumentis, veri-
tatem sine ulla
erroris formidine assequi
posse negarunt, aut
nondum assecutam esse
contenderunt, Sceptici , sive,
ut latine dicitur,
Observatores vocati sunt,
eorumque sen- tentia
Scepticismus audiit. 2.
Itaque in huiusmodi controversia
hunc ordinem ad-
hibebimus. Primo , statutis
quibusdam notionibus circa
criteria veri in
universum, singulorum criteriorum
vim tuebimur. Deinde
universam scepticismi rationem
refel- lemus. Denique
, quoniam facuitates
cognoscendi inspici possunt
non solum in
se, seu absolute,
sed etiam morali-
ter, idest una cum
illis adiunctis, quae
illarum usum per-
turbare solent, inquiremus,
quaenam vis ipsis
moraliter inspectis insit.
CAPVT PRIMVM De
criteriis veri in
universum spectatis Art.
I. — De
reritate, ac variis
animi circa illana
statibus 3. Investigaturis instrumenla
, quibus veritatis
certam cognitionem assequimur
, opus nobis
est in ant
ecessum definire, quid
sit veritas, et
quotuplici in statu
circa eam mens
humana versari queat.
Veritas, prout refertur
ad mentem, quae
illam cogno- scit,
dicitur logica, et
posita est in
eo , quod
mens cum re
cognita, prout haec
in se est,
consentit. Quare a
s. Tho- ma
definitur: « Adaequatio
intellectus, et rei,
secundum quod intellectus
dicit esse ,
quod est , et
non esse, quod
1 Pag. 3. CRITERIOLOGIA 233
non est *
». Iam veritas
logica distinguitur tum
a veri- tate
metaphysica, quae, uti
in Ontologia dicemus,
est con- venientia
rei cum intellectu,
a quo producitur
; tum a
ve- ritate morali,
quae est convenientia
vocum cum rebus,
quae per illas
significantur z . 4. Iam
homines aliquarum veritatum
notitia carent, alia-
rum autem notitia
potiuntur. Circa res,
quarum cognitio- ne
destituimur, in ignorantiae
statu versari dicimur
; in i
iis vero, quas
cognoscimus, animus noster
vel haeret du-
bius, vel opinatur,
vel certus est.
5. In dubitationis
statu animus versatur,
cum non ma-
gis ad assensum,
quam ad dissensum
inclinat 3. Quod
qui- dem, ut
advertit s. Thomas,
contingit vel quia
animus neu- tra
ex parte aliquam
rationem advertit, vel
propter appa- rcntem
aequalitatem eorum, quae
movent ad utramque
par- ytem*. Hinc
animus in statu
dubitationis instar librae
esl; f|uemadmodum enim
haec , si
aut nullum , aut aequalia
rn utraque lance
momenta habet ,
nullam in partem
de- clinat, sed
in aequilibrio perstaf,
ita animus, si
aut neu- tra
ex parte, aut
aequales ex utraque
parte rationes ad-
vertit, nec alicui
enunciationi assentitur, nec
ab ea dis-
sentit. Cum animus
dubius haeret, quia
neutra ex parte
rationes advertit, dubitatio
dicitur negativa; sin
aequales utraque ex
parte rationes habet,
posiliva vocatur. 6.
Opinio, sive probabilitas,
prout certitudini opponilur5,
est» ut s-
Thomas inquit, ille
stalus mentis, io
quo ipsa cc
adhaeret uni parti
cum formidine alterius0
». Adhaeret quidem
um parti, vel
quia pro aliqua
ipsarum dumtaxat *
Contr. Gent., lib. I, c. 59.
Haec definitio quadrat
in veritatem moralem
spectatam secun- aum
sui rationem obiectivam.
Quod si secundum
rationem subiec- tivam
consideretur, in consensu
vocum cum conceptibus
, qui res
repraesentant, posita est;
non autem in
consensu vocum cum
re- mis, quas
conceptus repraesentant. Veritas
moralis secundum ra-
tionein subiectivam veracitas
, et falsitas
moralis mendacium pro-
prns vocibus designantur.
« Dubitatio, inquit
s. Bonaventura, proprie
dicit indifferentiam maicii
rationis respectu utriusque
partis contradictionis, ita
quod neutriim praecligat
alteri » ;
In lib. 111 Sent., Dist.
XVII, dub. 3.
• Qq. dispp.,
De Ver., q.
XVI, a. 1
c. J De
opmione, prout opponitur
scientiae, locuti sumus
in Logica. p
«Ja0;»?1, a- 4> p- 69-
cf etiam ihid-
p- 30» not-
3- 6 2a
2ae, q. II a.
1 c. 234
CRITERIOLOGIA raliones, vel
quia pro una
graviores, quam pro
alia, ra- tiones
ei occurrunt. Cum
formidine alterius, quia
rationes iilae non
sufpcienter ipsam movent
ad assentiendum illi
propositioni *. Ex quo fit,
ut probabilitas minor,
vel maior esse
possit, prout paucioribus,
aut levioribus, vel
pluri- bus ,
aut gravioribus momeniis
innititur. Quod si
haec momenta tenuissima
sint, probabilitas proprie
appellatur suspicio. 7.
Denique certitudo est
ille animi status,
in quo ipsi
alicui enunciationi sine
ulla sollicitudine adhaeret
*. Cer- titudo
autem potest esse
vera, aut falsa,
prout iudicium, cui
animus fidenter adhaeret
, est rei
veritati consenta- neum,
aut dissentaneum. Falsa
cerlitudo error vulgo
au dit; quare
error definiri potest:
animi stalus, in
quo ipsi certo
pronunciat aliquod iudicium
rei veritati minime
con- sentaneum. 8.
Distinguitur autem certitudo
in metaphysicam , pk
sicam, etmoralem. Metaphysica
certitudo existit, cum
meu tis assensus
in rerum essentia
fundatur. Ita metaphysice
certum est radios
circuli a centro
ad peripheriam ductos
esse aequales , quia intellectus
perspicit hanc proprieta-
tem circuli ab
eius essentia fluere.
Physica vero certitu-
do habetur ,
cum assensus mentis
innititur constantia le-
gum naturae, vel
simplici facti observatione.
E. g., phy-
sice certum est
omnia corpora ad
centrum terrae ferri,
quia id colligitur,
ope inductionis, ex
constantia legum naturae,
itemque certum est
corpora existere, quia
ipsa per immediatam
experientiam percipiuntur. Denique
mo- ralis certitudo
obtinetur, cum assensus
menlis fundatur in
hominum testimonio ,
ac proinde in
legibus , quibus
i 2a 2ae,
q. I, a. 4
c. 2 In lib. III
Sent., Dist. XXVI,
q. II, a. 4
sol. Advertito contra
assertores Calculi probabilitatum, posse
probabilitatem ad certitu-
dinem magis minusve
accedere, sed numquam
illam assequi. Ete-
nim totum quodpiam
confici nequit ex
partibus, quae diversae,
ac ipsum, naturae
sunt; siquidem collectio
efficere non potest,
ut par- tes
natura sua expolientur.
At certitudinem, et
probabilitatem di- versae
naturae esse manifestum
est, namque certitudo
omnem du- bitationem
tollit, probabilitatem autem
aliqua dubitatio semper
co- mitatur. Quaecumque
igitur sit probabilitas,
et quousque eius
gra- dus augeantur,
numquam in certitudinem
evadere potest, nisi
na- turam suam
exuat. Cf s.
Thom., In lib. I Poster.,
lect. I. CRITERIOLOGIA 235
mores hominum temperantur.
E. g., moraliter
certum est Persas
ab Alexandro fuisse
debellatos. Iam perspicuum
est cerliiudinem metaphysicam
eiusmodi esse, ut
illius oppo- situm
sit absolute impossibile,
quia res essentiis
suis ex- pohari
nequeunt ; certitudinis
vero physicae ,
et moralis propnum
est , ut earum
oppositum sit impossibile
hypo- thetice, ncmpe
salvis legibus physicis
et moralibus f.
Art. N.— Quaenam siut
veritatis criteria 9.
fnstrumenla, quibus assequi
possumus certas de
ve- r.tat.bus cogn.t.ones,
post graecos criteria,
scu verorum wdiciorum
regulae in Scholis
vocitantur \ propterea
auod )orum ope
, quid verum
sit in unaquaque
re , diiudica-
ur , atque
ipsorum vis rationem
, ob quam
de nostro- om
.udiciorum ventate certi
sumus, exhibet. z
rw«pssrr eti sd
recwm' prudenlmquc «p»^ 2
Cf Sext. Emp.,
Hypoth. Pyrrh. libri
tres, passim. • In
i hac
cnterii notionc tradenda
veteres politiores philosophi
fa hmur convenerunt.
Sextus enim Empiricus
(HypoL PyTh.] \t'J:
' ?' '
CUm Ph,losoPhorum opiniones
de criterio ve
e nrorn' ^
^T^ ^ C°S
™™ vel Pl™
cri er a
ad- s.sse, prout
unum, vel plures
eertarum cognitionum fontes
ho- mi suppetere
arbitrabantur. Ast non pauci
inter recentes med?a
r.tat.s cognoscendae a
criterio veritatis distinguunt ataue
hoc erumaue statuunt
i„ evidentia, sive
quadam nota ?psi
obiecto °n ricam
1 o? rnS
^ aSSeDSUm C°gilUr-
At non d«ri
nobis yWetar to
tum a^ rmTneiCnteriUm' qU°d
coSno^ndi mediis adiun-
Utes llq '•
S' facuItates cognoscendi
huiusmodi sunt, ut ve- tates
certo arr.pere possint,
nuJlo alio criterio
ad verum ifakn
oTulde^Tunt °aPtUnoerit;HtUm ***
non P-cac "nitio^s
in illae comnnUonI0 ?
evidentes. E. g.,
evidentes nobis haud
1 ;, cognit.ones, quibus
obiectum non in
seipso sed ner
sne rehen i
urr.e,ifrae T U1°
qUamdam habet ■iffi*dtaJ£
Tp- l l
r 'qUe lI]ae
' quae circa
veritates contingentes et
'• t. qu
us'TnnteVl^nC % Th0maS
GVidCntCS -rilues esse
Derfec m vl ^llec
u videntur ,
nempe quarum «
cognitio -iiri Pi« prim ^°nauaen:Urg,t '• SiCUt per
,Umen natura,c ^emua
us etia.no' q
C cP^noscimiIS «tatim,
ut terminos...: et
ulte- £ m d
UuturqUvWeri T F™*"
rGSOlVerC P0SMm« ■
P" '* »*
» (/" lm III
Zit £ ™l
qUaC SCimUS dc'»°nstrative pro-
Un Uo. m
sent., Dist. XXIV,
q. I, a.
2, sol. 1
c). Prae- 236
CRITERIOLOGIA 10. Ut,
quaenam sint huiusmodi
criteria, patescat, ne-
cesse est diversa
veritatum genera prae
oculis habere. *
Veritates, quae a
nobis cognosci possunt,
sunt aut con-
tingentes , nempe
quae versantur circa
facta nobis com
perta per experientiam
internam, aut externam
; vel ne
cessariae, nempe quae
spectant rerum connexiones,
et idea rum
relationes1. Tum veritates
contingentes, tum neces
sariae sunt aut
primitivae, aul deductae.
Primitivae sun illae,
quae nullo medio
demonstrantur; deductae sunt
illae in quibus
convenientia attributi cum
subiecto ope ratioci
nationis perspicitur. E. g., existentia
?ov ego, et
mund huius adspectabilis
sunt veritates primitivae
contingentes corpus est
grave, eclypsis fit
per interpositionem terrae
in ter lunam,
et solem, aliaeque
huiusmodi enunciationes sun
veritates contingentes deductae;
totum maius est
sua parte est
veritas necessaria primitiva
; substantia spiritualis
li bertate gaudet,
est veritas necessaria
deducta 2. 11.
Iam 1° veritates
primitivae contingentes cognoscun
tur experientia immediala;
nempe illae, quae
circa fact interna
versantur, conscientia; illae
autem, quae ad
fact externa spectant,
sensibus externis nobis
innotescunt; 2° vc
ritates primitivae necessariae
cognoscuntur per intelli
gentiam; 3° verilates
deductae, si sint
contingentes, a nc
bis adquiruntur per
inductionem ; et
sive sint contingen
tes, sive sint
necessariae, per syllogismum
3. Intelligentic inductio
, et syllogismus
unico nomine rationis
appellai solent. At
vero his, quae
enumeravimus, instrumentis co
gnoscendi veritates duo
alia adiicienda sunt,
nempe me terea
in iis ipsis,
quae evidenter cognoscimus,
realitas, quae, u
aiunt, se nobis
manifestat, et intellectum
ad assensum rapit
, e quidem
causa, cur intellectus
necessario illis assentiatur,
seu, i idem
sanctus Doctor inquit,
cogatur (Qq. dispp.,
De Ver., q.
XXVII a. 3
ad 6); sed
non est proprie
causa, cur ea
certo cognoscat. A cedit, quod
si quemquam e
vulgo interrogaveris, e.
g., cur certi
sit, se revera
existere, illico tibi
respondebit, quia id
mihi conscie tia
testatur ; et
si pergas interrogare
, quanam ex
ratione corpo existere
pro certo habeat,
haud haesitans reponet,
quia sensus e
terni id renunciant.
1 Veritates contingentes
a posteriori ,
vel syntheticae ;
veritat autem necessariae
a priori ,
vel analyticae etiam
appellantur. Ideal., c.
I, a. 4,
p. 202, not.
1. 2 Cf
Scot., In lib.
I Sent., Dist.
III, q. 4,
n. 6-11. 3
Cf Scot., loc.
cit. CRITERIOLOGIA 237
noria, quae ,
elsi nihil novi
nobis afferat , tamen
co ratio> memoria,
et au- „i2
,^-.hii-Criteriis-
awctoritas dicilur momenlum
exler- ium certuudmis
, quia per
eam cerli sumus
de veritate dicu.us
rei, quatenus alii
illam perspexisse nobis
testan- ur. Celera cnteria
dicuntur momenta interna
certitudi- "s ,
quia sunl inslrumenta
animo nostro insita
, ita ut
•er ca cert,
efliciamur de verilate
alicuius pronun tiat" osSmus5.
'PS1 COnvenientiara attrib«"' cum
subiecto 13. Porro
crileria interna, quemadmodum
ex dictis per-
picitur , nonnis.
ipsae facultales cognoscendi
sunt mi- ns
amma praedita est.
Aucloritas vero ,
quamquam s t
ocair;Urmn?,XrnUm ' ,amC"
ad interna n«odam„q,odm r"
ocatur, qu,a s,ne
moment.s intcrnis, idesl
sine cognitri- ibu
an.mac iacultatibus cxislere
non potest. Et
sane os momentis
e ralione petilis
opus habemus, ut
cerHef- camur eum,
qui aliquid nobisnarral
, aut edoce d
-
osrcc,CdiSeKC,U;,a1SCntiamUr-
UaLque critcria suntTpsaeeo-
Cl,ii "av!' quatenus
hae motiva suflicicltia
ex- M8umuqs "
Ur cert,tudo> 1ua
v^ilates cognoscere CAPVT
II. De criterio,
quod dicitur Conscientia
Aut. I. — De vi huius
crilerii us4' MZSfntia
CSt i"-ud crilerium
, quo anima
sui ip- "mi;,msuiqSeiqdur ,n ca
actu sunt s
affectionura e- la. Prop. Conscicntiae
vis ad intema
facta nobis patefa-
1^2UT1TU SUnt> quia
ca> *»" fuerunt
i„ nobis, obie-
u»n memoriae sunt.
238 CRITERIOLOGIA cienda
adeo ex se
est perspicua ,
ut neque demonstrationem admittat,
neque demonstrationis egeat.
Probatur la pars,
nempe non admittit
ullam demonstra tionem.
Nulla
est demonstratio, in
qua id, quod
in quae stionem
adducitur, pro certo
sumitur *. Atqui
infallibili tas conscientiae
demonstrari nequit ,
nisi iam pro
cert; sumatur. Ergo.
16. Minor ita
demonstratur : Si
quis veracitatem con
scientiae demonstrandam aggreditur
, iam percipere
debe quaecumque demonstrationem constituunt,
et certum ips
esse debet se
ea percipere. Atqui
id non aliter
constan ei potest
, quam ex
testimonio conscientiae. Ergo
vera citas conscientiae
demonstrari nequit, quin
iam pro cert
sumatur. 17. Probatur
2a pars ,
nempe demonstrationis non
egel Non eget
demonstrationis illa veritas,
quae admittitur a
eo ipso, qui
eam negat, aut
de ea dubitat.
Atqui huius modi
est infallibilitas conscientiae
circa nostri, nostrarum
que affectionum existentiam.
Ergo. 18. Minor
demonstratur hoc modo:
Qui se existere
ne gat ,
sane affirmat se
existere in statu
negationis , et
s dubitat, utrum
sit, se existere
in statu dubitationis
affii mat, et
si dicat se
nescire, an sit,
iam pro certo
sumi se existere
in statu ignorantiae.
Quod si addat
se dubi tare
etiain, utrum dubitel,
et nescire, utrum
nesciat, uti que
affirmat se dubitare ,
ac nescire ,
ac proinde se
exi stere in
statu dubitationis, aut
ignorantiae 2. Quin
imm si quis
obiiciat vitam nostram
esse perpetuum somnium
quemadmodum hac postrema
aetate Fichteus autumavil
iam fatetur nos
vivere in statu
somnii, ideoque existere
' , i Gf
Logic, p. II,
c. I, a.
3, p. 53
sq. 2 «
Si fallor, inquit
ad hanc rem
s. Augustinus, sum;
nam qi non
est, utique nec
falli potest » ;
De Civ. Dei,
lib. XI, c.
26. tem s.
Thom. (Qq. dispp.,
De Ver., q.
X, a. 12
ad 7): «
Nulli potest cogitare,
se non esse,
cum assensu; in
hoc enim, quod
o gitat aliquid,
percipit se esse »
; Cf
ibid., a. 8
ad 2. Idem
dicati de internis
animi affectionibus. Nam
qui ponit dubium
testimoniui conscientiae aliquam
internam affectionem referentis,
simul ponei cogitur
yeracitatem conscientiae circa
illam animi affectionem,
qu tum actua(i
esse imus PSa
' $lVe reale
' ac ohiectivum
cogno- IntZ Pa"-
C?nscientla habilualis,
sicuti vidiraus', raesen...
"? «'?nUur' Pmli
esseJaum rca"e cognoscendum
habilis est. maauatr.-M
^v " prlmis
• anima Per
conseien- m hahlfnX
'Um Cl,C,t actum'
in ; scd ut evincatur
eam nullis scepticorum
cavillationibus la- tactan
posse. Ita s.
Augustinus primum statuit
nos existere tam-
am factum per
se notum, proindeque
certum: « Sine
ulla phan- siarum,
vel phantasmatum imaginatione
ludificatoria mihi esse
\e\ ~que.nosse» et amare
certissimum est »
(De Civ. Dei,
lib. XI, -C).
Deinde adversus Scepticos
, obstrepentes quemquam
posse «oc falli,
ostendit, uti antea
adnotavimus, illud factum
ipso er- re
asseri: « si
fallor, sum ;
nam qui non
est , utique
nec falli jest,
ac per hoc
sum, si fallor
»; Cf p. 238, not.
2. 1 Pag.
237, not. 1.
Pnaos. Ciirist. Compend.
1. 1 j[6 242
CRITERIOLOGIA saepe testatur
se niulta videre
, et audire
, quae omnioc
nulla sunt. Ergo
conscientia re ipsa
fallitur. 29. Resp.
Dist. ant., quae
nulla sunt extra
animam conc. ant.,
quae nulla sunt
in ipsa anima,
neg. ant. Neg
cons. Et sane,
illa, quae amentes,
et somniantes putant
sn posse percipere
corpora autumant, his
duabus ratio- ■rc
dX!tUn!Ur' Tmpe: r
Simililud° naturae interce-
.i , ,
,„ " •
sul),ectum cognoscens ,
et obieclum co- «. ,'
Pr°,nd.e an'ma' quae
esl spiritualis, non
pot- KnoscerT ^T?05
commTicare> at'quc hacc'in
seijs s £?!
.?.. a uuldfIuam
cxtra se positum
per- pere extra
se opcraretur, quod
certe numqaam fieripot-
• Atqui hae
rationes nullius ponderis
sunl. Ergo nihil
« pJr,Sall0neS esscnaluia
s«a obiectivas negatur.
oLn oTLTm°r- * Simi
itudo in,cr sobiectum
co- t no
,' v™ T
conn.oscen(l' obiectum intercedere
de- nilnm .Vn
c lntCr. sub,ectum
cognoscens , et
obicctum n tf0M \J
S.DeCtata; qUlan0U 0l,iectum
cognitum, sed m
tcrhl U ,0.C0Sn0SCen,is- Quapropter
anlma, et i
sit nm Mhs,
potest tamen res
materiales pereipere, dum-
Ge a„mraaleria1' m0d0
P^ipiaf. 2» Falsum
om- jO es
aoimam non posse
res exlernas percipere
, nisi Sr
^" ?C a«at'
Nam c°gu,'>io est
ex'eo g n
re "onum ,
quac in anima
manent , non
quae extra ani-
'}'/» omnes alii
sensus fundantur\ exploretur;
nam, ut advertit
Nemesius, sen- sus
arcta quadam communione
inter se continentur
, ac Pr2n
a/l errorern aIterius
facile manifestat1. Jrt).
Ad hanc rem
praestat adnotare vim
criterii sensuum mernorum
haud imminui illis
falsis iudiciis ,
quae ali- juando
mlellectus ope sensuum,
de rebus sensilibus
con- in«o ff"-"1' in
h,SC(' iudiciis vel
intellectus iudicat de
Mpsa atleclione sensuum,
nempe sensus hoc,
vel illo mo-
°ea rebus aff,ci;
ve> iudicat res
eo modo in
se esse, quo
a sensibus repraesentantur 8.
Si de prima
iudiciorum spe- ie
agitur , «
sensus intellectui comparatus
semper facit reram
exist.mationem in intellectu
de dispositione pro-
a », nam
« secundum quod
sensus disponitur, secun-
ium iioc dispositionem
suam intellectui demonstrat
10 » l
lect." niUg'' De
vem Relig' ' c*
33' "' 61
; et s"
Thom' ' °P'
\ cTni GenL>
"?■ n- c-
13> n' 2-3
Op. cit., lib. III, c.
108. r Cf
Dynam., c. III,
a. 2, p.
113-114. ^ I,
q- XVII, a. 2 c. -
6 i, q.
LXXVI, a. 5
c. • lbidaL
irSfc C- 8'
- l! Qq'
**>*" De Ver'
. * h
a- 11 c.
250 CRITERIOLOGIA Hinc
s. Augustinus aiebat
: « Ne
ipsi quidem oculi
fal- lunt ,
non enim renuntiare
possunt animo ,
nisi aflectio- nem
suam * ».
Sin de altera
, dicendum est
illa mdicia esse
vera , quoties
facultates sentiendi rite
adhibentur , quia
cum ipsae rite
adhibentur, perceptio sensitiva
rem, uti in
se est, manifestat.
Quod si facultates
sentiendi nte non
adhibentur, illa iudicia
sunt falsa. At
vero error non
ab ipsa sensuum
natura, sed a
temeritate nostra prohci-
scitur; intellectus enim
minime expendens, utrum
ea om- nia
sensibus suppetant, quibus
ad rite fungendum
ofticio suo opus
habent, illorum testimonium
excipit, falsumque de
rebus iudicium pronuntiat 2.
« Si quis,
inquit s. Au-
gustinus, remum frangi
in aqua opinatur,
et, cum mde
aufertur, integrari, non
malum habet internuncium,
sed malus est
iudex; nam ille
pro sui natura
non potuit ali- ter
in aqua sentire,
nec aliter debuit,
si enim ahud
est aer, aliud
aqua, iustum est,
ut ahter in
aere , ahter m
aqua sentiatur 3».
GAPVT IV. De
criterio rationis 51.
Ratio , prout
est quoddam criterium
triplici nomi- ne
appellatur , nempe
intuitiva , inductiva
, et deductiva,
quia, ut iam
diximus 4, tria
complectitur, nempe intelli-
gentiam, sive intuitionem,
inductionem, et syllogismum.
Art. I. — De ratione
intuitiva 52. Ratio
intuitiva pro criterio
veritatum primitivarum, quae
necessariae sunt , habetur.
Hae veritates immediato
evidentia gaudent, ita
ut « quisque
statim probet audita
b». atque axiomata,
vel dignitates passim
appellantur. 53. Prop.
Veritas iudiciorum immediata
evidentia fruen- tium
adeo manifesta est ,
ut non solum
demonstrationis nor> egeat,
sed ne demonstrari
quidem possit; potest
tamen ah- quo
modo declarari. Probatur
la pars. Demonstratione opus
est , ut conve-
nientia, aut discrepantia
cuiusdam attributi cum
subiectc i De
vera Relig., c. 33, n.
62. 2 Cf
s. Thom., ibid.
- 3 Op.
cit., c. 33,
n. 62. -
* Pag. 23b. * /n
lib. III Sent.,
Dist. XXXV, q.
II, a. 2
sol. 1 c. CRITERIOLOGIA 251
detegatur. Atqui in
enunciation ibus immediate evidentibus
illa convenientia, aut
discrepantia adeo manifesta
est ut non
solum ipsam detegi
necesse non sit,
sed etiam con-
tranum h.s, inter
quae illa convenientia,
aut discrepantia perspicilur,
cogitare nemo umquam
possit ». Ergo
54. Probatur2a pars.
Quaelibet demonstratio principiis
per se evident.bus
innilitur; acproinde qui
auctoritatem .immediatae evidentiae
demonstrare vult ,
iam tamquam cerla
sumere debet principia
per se evidentia,
ex quibus haec
demonstratio proficiscitur. Atqui
demonstratio , in qua pro
certo sumitur id,
quod vult demonstrari,
nulla 3St. Ergo.
55. Probatur 3a
pars. Error ex
eo in mentem
cadere potesl, quod
ipsa ml erdum
medio opportuno non
utitur id rei
ventatem diiudicandam ;
hinc , quoties
mens rem »ine
ullo medio, sed
ipsa per se
cognoscit, nullus errori
locus esse potest.
Alqui in enunciationibus, de
quibus hic jgimus,
mens connexionem inter
terminos sine ullo
me- tio cognoscit.
Ergo in huiusmodi
enunciationibus nullus :rron
locus esse potest 2.
Art. II. — De ratione
inductiva 56. Ratio,
prout ex verilatibus
particularibus aliquam eritatem
generalem per inductionem
colligit, inducliva di-
-itur,et habetur pro
criterio veritatum^ductarum con-
ingentium. Hic autem
loquimur de inductFone
incompleta, iam lnductionem
completam nobis largiri
cerliludinem »crspicuum ex
se est ;
siquidem tota eius
vis in eo
po- ita est,
ut toti generi
tribuatur id quod
compertum est mgulis
spec.ebus illo genere
comprehensis convenire s.
>;i" ,°V' lnduct%°
wcompleta, quae sufficientem
partium uumerationem exhibet,
certitudinem nobis largitur
Irobaiur. Inductio incompleta
, quae suflicientem
par- ium enumerationem
exhibet, ut alibi
diximus* in fir-
mate ordims mundani
innititur. Atqui dubitari
non Pot- st
de hrmitate ordinis
mundani. Ergo. 08. M
xnor demonstratur ex
ipsa rerum mundanarum
na- » Cf
s. Thom., In lib.
J Post. Analyt.,
lect. XIX. s
p llCnr" Gandav-,
Summa, q. II,
a. 3, n.
8. Cf Log.,
part. I, c.
III, a. 6, p. 48. Log.,
ioc. cit., p. 49. ••
„VA 252 CRITERIOLOGIA tura.
Et sane, «
eo modo, inquit
s. Thomas, aliquid
ope- ratur, quo
est '», sive
« similiter unumquodque
habet esse, et
operationem2 ». Atqui
causae naturales huiusmodi
sunt, ut electionis
vi destituantur. Ergo
oportet, ut in
ipsis sit «
virtus operativa determinata
ad unum »;
ac proinde quoties
causa naturalis in
eadem rerum conditione
ver- satur, toties
eumdem effectum producit,
msi causa aliqua
exterior eius actioni
obicem opponat 4.
Atqui ex uno,
eo- demque modo,quo
causarum naturalium operationes
fluunt, firmitas ordinis
mundani exurgit. Ergo
de firraitate ordims
mundani dubitari non
potest. g 59.
Huius argumenti vis
haud mmuitur ex
eo , quod
aliquando causae naturales,
ut diximus, ab
aliqua causs exteriori
impediuntur, quominus effectum
suum produ- cants.
Etenim ad inductionem
spectat non eventus
parti- culares, sed
leges universales naturae
nobis mamtestare quia
eius conclusio, ut
diximus 6, est
semper umversahs Atqui
causae naturales etiam
quando impediuntur ,
quo minus effectum
suum producanl, virtute
producendi illim effeclum
haud destituuntur ; ac proinde
universalis U» naturae,
quod nempe quaedam
causa ad quemdam
elte ctum producendum
determinata est, firma,
immotaque ma net.
E. g., etsi
aqua ob morbum,
quo corpus hydropic
laborat, eius sitim
non restinguat, sed
augeat; tamen ipsi
vim restinguendi sitim
non amittit, ita
ut semper certun
nobis sit aquam
vi restinguendi sitim
pollere. Ergo ei eo,
quod impedimentum actioni
causarum naturaliun obiici
possit, nihil contra
veritatem enunciationum, qua
inductione comparantur, inde
conficere licet. 60.
Diximus, quae sufftcientem
partium enumerationen exhibet
; nam, ut
constat ex iis,
quae in Logica
diximus si quamdam
qualitatem in paucis,
non vero in
plensqu i I,
q. LXXV, a.
2 c. 2
Ibid., a. 3
c. - -
I, q. XXII,
a. 2 ad
4. * «
Pertinet ad agens
naturale, ut suum
effectum producat,qui natura
uno, et eodem
modo operatur, nisi
impediatur »; I,
q- XO a. 4 c.
Cf s. Aug.,
De Gen. ad
litt., lib. IX,
c. 17, n.
32. s Huiusmodi
impedimentum acciderc potest
vel secundurn lege:
quibus mutuae actiones
causarum naturalium reguntur,
vel pote: oriri
ab immediata Dei
actione, et tunc,
ut alias videbimus
( stunt facta
supernaturalia.—* Log., loc.
cit., a. 2,
p. 3J-4U. CRITEUIOLOGIA 253
jndividuis experti sumus
, illam esse
ipsis naturalem, proindeque
in ceteris eiusdem
naturae quoque inveniri
magis, vel minus
probabile , scd
non certum esse
nobis polest. 61.
Ex his colligitur
falsum esse id,
quod Humius au-
tumavil; nempe vim
inductionis incompletae nullo
firmo principio inniti
f. Etenim, quemadmodum
Scotus monuit2, atque
a nobis iam
ostensum est ,
veritas inductionis ab
expcrientia , et
a ratione vim
suam sumit. Experientia
bnim ostendit quamdam
qualitatem constanter in
aliqua re inventam
esse; ratio autem
suggerit illam qualitatem,
30 quod constanter
in illa re
invenitur, ad eius
naturam pertmere; ex
quo consequitur fore
ut illa qualitas
in omni- bus
similibus subiectis conslanter
inveniatur. 62. Obiic.
Leibnitius 3, Genuensis
4, Rosminius J:
Cer- titudo perfecta
non invenitur, nisi
in iis, quorum
oppo- jsitum est
impossibile. Atqui fieri
potest, ut id,
quod le- ^ibus
naturae adversatur, eveniat.
Ergo
certkudo indu- :tionis,
quae a constantia
Iegum naturalium pendet,
non ist perfecta.
63. Resp. Dist.
mai.9 est impossibile
vel absolute ,
vel naturaliter ,
conc. mai. ,
absolute tantum , neg. mai.
Dist. lariter min.9
fieri potest absolute9
conc. min.9 naturaliter 9
ieg. min. Neg.
cons. Re quidem
vera, certitudo, quemad-
nodum ex s.
Thoma monuimus G,
diversa ratione dicitur
>erfecta9 prout diversae
speciei est; nam
certitudo meta- bhysica
pcrfccta dicitur, quia
oppositum est absolute
im- possibile; certitudo
autem physica est
perfecta, quia op-
bositum est impossibile
hypolhetice9 seu inspecto
naturae prdine 7. Iam certitudo,
quam inductio nobis
largilur, est bbysica
, ac proindc
est perfecta ;
nam etsi id
, quod le-
kibus naturae opponitur,
non sit absolute
impossibile, ta- ben
omnino certum est
rem naturaliter secus
evenire fion posse.
1 Essais
sur V entendement
humain, Ess. IV,
part. II, Oeuvr.
'hil., trad.
de 1' angl., t. I, p.
121-138, Lond. 1788.
2 In lib.
1 Sent., Dist.
III, q. IV, Schol. 3
Dissert. De stylo
philos. Marii Nizolii,
§ 32. *
Artis Logico-crit. lib. V,
c. 6. 1
Trattato della coscicnza
morale, lib. III,
sez. 2, c. 2, a.
3. c Cf
Log., part. III,
c. IV, a. 2, p.
92. - "
Cf p. 234-233.
254 CRITERIOLOGIA Art.
III.— De ralione deductiva
64. Ratio, prout
ex veritatibus generalibus
alias minus generales,
aut particulares per
syllogismum elicit, dedu-
ctiva dicitur, et
ideo habetur pro
criterio veritatum dedu-
ctarum, sive hae
necessariae, sive contingentes
sint. Circa huiusmodi
criterium duo nobis
demonstranda sunt, nempe
syllogismi veritas, et
utilitas. 65. Prop.
la. Veritas sijllogismi
sine contradictione ne-
gari non potest.
Probalur.
Non potest sine
contradictione concedi aliqua
enunciatio, et simul
negari alia, quae
cum illa necessario
connectitur. Atqui inter
praemissas, et conclusionem
syl- logismi necessaria
connexio existit ,
siquidem conclusio cuiuscumque
syllogismi tunc dicitur
secundum logicae regulas
derivari ex praemissis
, cum illa
his continetur. Ergo
si quis praemissas
concederet, et conclusionem
ne- garet, eanidem
enunciationem simul assereret,
et negaret, ac
proinde in contradictionem impingeret.
E. g., in
hoc syllogismo: Omne
animal habet vitam
sensitivam; atqui ho-
mo est animal;
ergo homo habet
vitam sensitivam; si
quis concedat haec
duo , nempe
, omne animal
vita sensitiva frui,
atque hominem esse
animalium speciem, iam
exinde concedit hominem
vi sentiendi pollere
; quocirca si
eani negarel, a
se ipso dissideref.
66. Prop. 2a.
Syllogismus ad inveniendam
veritatem im- t^
mane quantum utilitatis
confert. Probatur contra
Van-Helmontium * ,
aliosque philoso- phiae
peripateticae osores. Mens
cum progreditur ad
co- gnoscendum actu
illud , quod
antea virtute ,
seu potentia cognoscebat,
novam cognitionem adipiscitur.
Atqui mens ope
syllogismi sibi comparat
actu illam cognitionem,
cu- ius adquirendae
virtute dumtaxat pollebat.
Ergo syllogi- smus
ad veri cognitionern
valde ulilis est.
67. Probatur minor.
Mens , cum
praemissas in se
co gnoscit ,
conclusionem , quae
in illis potentia
continetur, potentia ,
non actu cognoscit
, quia satis
non est aliquid
altero contineri, ut
mens unum videns,
videat et alterum;
sed necesse est,
ut aliud alio
contineri perspiciat. Atqui
mens nonnisi ope
syllogismi conclusionem praemissis
con- * Log.
inutilis, tract. VIII,
Opp., p. 27,
Lugduni 1667. CRITERIOLOGIA 255
tineri actu cognoscit.
Ergo mens ope
syllogismi progredi- tur ad
agnosccndum actu illud,
quod antea potentia
dum- tuXiii cou nosceoa t. 68.
Ut haec clariora
fiant, memoria revocandum
est co- gnitionem,
quam per syllogismum
nobis comparamus ,
non esse intuilivam,
per quam aliquid
in alio cognoscitur,
sed esse deduchvam
, per quam
aliquid ex alio
coqnoscitur ' ;
unde conclusio ex
praemissis elici 2
dicitur. Atqui ratio
non potest conclusionem
ex praemissis elicere,
nisi duas exerat
aetiones, quarum una
veritatem praemissarum, al-
tera venlatem conclusionis
cognoscit 3. Ergo nos
ratioci- nando conclusionem cognoscimus
non eodem actu
, ac praem.ssas,
sed novo actu,
qui illi succedit;
unde primum myest.gamus
, utrum extrema
cum medio conveniant,
oeinde ex hac
investigatione relationem ipsorum
extre- morum coguoscimus.
CAPVT V. De
criterio memoriae Art.
I.— Veracitas huius
criterii osteDditur I
69. Etsi memoria,
uti diximus *,
nihil novi nos
doceat Umen ,psa cognitiones
ante adeptas revocat ,
Tproinde conditio est,
sine qua scientia
humana constare non
pot- est lam
praetentas cognitiones, quas
memoria, cum recte
adhihetur, nob.s suggeril,
re vera olim
in nobis exUUsse
demonstratur sequenti exuusse,
Prop. Memoriae veracitas
negari non potest
auin simul ipsa
memoria animo denegetur
P ' q
mul lm^-tUr' ^mneS
in his duobus
consentiunt: 1° quod
Stea h?h£?8,la e5
in vi ™~K»o^ndi
perccptione», ^aas notest
mV V 2
qU°d memoria non
»[iter nos decipere
C '„?' 9uJle.nus
ante «nentem sislit
perceptiones, quas antea
non habuit. Atqui
horum unum altero
des?rui- 2 rf
l' lh°m'' Qq'
di$Pp-> De Ver'>
a- *« c.
5 rin ?"'
lH Ub' U1
Sent'> Dist- XVIII>
a- *. q.
3 ad ara
tu nl "
dlCU.U/' SUbdit s-
Thomas> aHquid ex
al q2o co-nosct
* Pp 236-237
m°VetUr iU aHud
>); °p- •*'•
ibid" L 256
CRITERIOLOGIA tur, Ergo
oportet memoriam aut
tamquam per se
vera- cem habere,
aut animo denegare
*. 70. Praeterea,
nos potestate pollemus
discernendi per- ceptiones,
quas re ipsa
habuimus, ab iis
, quae fictitiae
sunt; nam quoties
conamur aiiquid, cuius
obliti sumus, recordari,
species rerum ,
quae nobis sese
offerunt , re- spuimus,
donec illa, quam
quaerimus , nobis
occurrent. Atqui potestas,
qua reaie a
fictitio discernitur , est ve-
rax. Memoria igitur,
quae est huiusmodi
potestas , ve-
rax est 2.
Art. II.— Nonnallae obiectiones
diluuntur 71. Obiic.
Nihil frequentius auditur
, quam memoria
nos decipi. Ergo
memoria non est
criterium veri. 72.
Resp. Dist. ant.
, eo quod
saepe obliviscimur eo-
rum, quae antea
cognovimus, conc. ant.,
eo quod revera
non habuimus cognitiones
, quas memoria
perspicue re- vocat,
neg. ant. Neg.
cons. Si res
diligenter expendatur, facile
perspicietur homines huius
rei potissimum conque-
ri, quod nonnisi
pauca eorum, quae
didicerunt , in me-
moriam revocare possunt ,
non quod perceptiones
noyas pro praeteritis
accipiunt. Iamvero illud
nonex memonae vitio
, sed ex
limitibus ipsius oritur
, qui in
causa sunt, cur
non recordemur omnium,
quae didicimus. 73.
Inst. Atqui re
ipsa homines quandoque
putant ng- menta
suae phantasiae esse
imagines factorum, quae
olim perceperunt. Ergo.
, 74. Resp.
Dist. ant.; hoc
evenit penes homines
haud sui compotes,
conc. ant., apud
homines sui compotes ,
rce ^mplices apprehensiones ntellcctus
essenl.as rerum, prout
in rebus sunt,
rcprae- •ent.int. Atqu., s. essenl.as
ren.m, prout in
rcbus sunl epraesentant , consenlaneae
rebus apprehensis esse
de- nvonih,^0*'." S'mp
C' aPPrchensione veritas
logica etiam nvenuur.
At, quon.am mtclleclus
convenienliam sui cum
e»us por s.mphcem
apprehensionem non cognoscil,
ve- itas log.ca
propr.e et perfecte
ad illam pertinere
nequit2 a S. quodammodo
veritas logica in
simplici apprehen- ^iJmilT^
,n.ea falsUaS Per Se num,uam
«se pol- K«V?
Slml,llces.c°nceptus
intelleclus ex eo,
quod ri ,nl
nm' T"' '"
Se ,S,,nt' cepraesentant, omncs
" ve" fak? lTm' U'
m,ullis W0lfianis visum
est- ™« tollectus
» » "
mX ' ««'"^"f re"
est proprie obiectum
Uus ». nulla autem
facullas cognitrix, uti
antea vi- '•
0..,4p1' m! Ti2Qc"ofpp' ,De
Ym:> «■ h aa-
3- ct 12
c- nr;,tt. '7
'. T. '
,l l2 c-
ob eamtlein rat
onem ntellectus « ppp '
c «riee:iP„'n,Ull° m;d?
dCCipUur " ^-
" >n.e.lec u
se ,p YZ"
': " "" m'od
""'clleclus est principiorum circa
auae " decpuur
ex eade.n causa,
qua non dec.pitur
circa quod quid
266 CRITERIOLOGIA dimus1,
circa obiectum sibi
proprium decipi potest.
Di- ximus per se ;
nam falsitas per
accidens m pnma
opera- tione intellectus
inveniri potest , «
scihcet ralione attir-
mationis, vel negationis
annexae », e.
g. cum mtellectus
« definitionem unius
attribuit alteri ,
ut si animal
ratio- nale mortale
conciperet quasi definitionem
asim; vel in
quantum coniungit partes
definitionis ad inv.cem
, quae coniungi
non possunt, ut
si conciperet quasi
denmtionem asini animal
irrationale immortale; baec
emm est talsa,
aliquod animal irrationale
est immortale 2
»• Ast, si
pri- mum, intellectus
asinum pro homine,
respectu cuius ille
conceptus verus est ,
apprehenderet : sin alterum
, ninil intelligeret. Hinc idem sanctus
Doctor : «
In operatione intellectus,
qua cognoscit quod
quid est, potest
esse tat- sitas
, in quantum
ibi compositio intellectus
adm.scetur. Quod potest
esse dupliciter. Uno
modo, secundum quod
iniellectus definitionem unius
attnbuit alteri , ut
si den- nitionem
circuli attribuat homini :
unde defanitio unius
rei est falsa
de altera. Alio
modo secundum quod
parles definitionis componit
ad invicem, quae
simul sociari non
possunt ; sic
enim definitio non
solum est falsa
respectu alicuius rei,
sed est falsa
in se, ut
si formet ta
em defr nitionem,
animal rationale quadrupes
, falsus est
intelle ctus sic
definiendo, propterea quod
falsus est in
torman do hanc
compositionem, aliquod animal
rationale est qua-
drupes. Et propter
hoc in cognoscendo
quidditates sim plices
non potest esse
inlellectus falsus, sed
vel est verus
vel totaliter nihil
intelligit 3 ». Art.
U.— Utruai verilas sit
mutationis, et progressus
capax 96. Recentes
propugnatores progressus, seu
perfectibili tatis generis
humani, inter quos
Lerm6"nier, Lamennais Jouffroy,
Sansimoniani, aliique quamplunmi
recensentur est. Nam principia
per se nota
sunt illa , quae
statim , intellecU
terminis, cognoscuntur ,
ex eo quod
praedicatum ponitar in
diff nitione subiecti
» (I, q.
XVII, a. 3
ad 2 ; cf
p. 250 sq).
Quar « secundae
operationi admiscetur falsitas
etiam per se;
non qmde quantum
ad primas affirmationes, quas
naturaliter intellectus C(
cnoscit, ut sunt
dignitates, sed quantum
ad consequentes, quia
r; tionem inducendo
contingit errare per
applicationem unius aa
« liud »;
In lib. I Sent., Dist.
XIX, q. V,
a. 1 ad
7.-» Pag. ^
2 Qq. dispp.,
loc cit. —
5 I, q.
XVII, a. 3
c. — . CRITERIOLOGJA 267
yeritatcm numquam immotam,
et fixam existere,
sed pro jualibet
aetate variare, et
perfici arbitrati sunt. Hanc ab~
lormem sententiam refellimus
sequenti Prop. Verilas,
quae est obiectum
intellectus humani, capax
nutationis, et progressus
esse nequit l. Probatur.
Veritas nostrarum cognitionum
posita est in
;arum convenientia cum
rebus, quas repraesentant 2 ac
)romde m ipsa
realilate rerum fundamentum
habet^At- (ui reahtas,
s.ve essenlia rerum
, cum in
exemplaribus Jivim intellectus
fundamentum habeat, immutabilis
est (uemadmodum immutabilis
est Divinus Intellectus
En?o eritas, quae
est obiectum intellectus,
seu illud, quod
ve- itatis cognitionem
constituit , mutationis ,
et pnWessus :apax
non est 3. &
97. Obiic. 1°
Quod in aliqua
re existit, ab
ea re neces-
■ano pendet. Atqui
veritas , quae
a nobis coffnoscitur st
m nostro intellectu.
Ergo veritas, quae
a nobis co^no-
citur, pcndet ab
aestimatione nostri intellectus,
ac proin- e
niutalionis, et progressus
capax est. 98.
Rcsp. Dist. min.;
si oritur ex
principiis rei, in
qua st, conc.
min.; secus, neg.
min. Neg. cons.
Huic difficul- Ui
lam obviam iverat
s. Thomas hisce
verbis : «
Illud uod est in aliquo,
non sequitur illud
, in quo
est , nisi uando
causetur ex principiis
eius: unde lux,
quae cau- ltur
in aere ab
extrinseco, scilicet ex
sole, sequitur mo-
im sol.s magis
quam aerem; similiter
veritas , quae
in rnma causatur
a rebus, non
sequitur existimationem a-
imae, sed existentiam
rerum; ex eo
enim quod res
est BLno"e.st> oratio
ve™> vel falsa
dicitur* >>. i J9.
Obi.c. 2° Veritas
logica sita est
in adaequatione in-
Ueclus cum rebus.
Atqui experientia quotidiana
constat » cont.nuo
mutari. Ergo veritas
logica continuo mutatur.
JU. Kesp. Dist.
min.; si per
res intelli non
autem de intellectu
, qui Uatem
cognoscit; mtellectus cnim
potest mutari, et
progredi a ex
errore ad veritatis
cognitionem, vel ex
Ieviori ad penitio-
Jl eius cognitionem
gradum facit. _i
Cf p. 233
losofia Controversia cons-
Sanseverino, / principali
sistemi della W-
dtspp., De Ver.,
q. I, a.
2 ad 3.
268 CRITERIOLOGIA rium,
et leges, quibus
continentur, neg. min.
Etsi res sin-
gulares sint assiduis
mutalionibus obnoxiae, tamen
earum raliones, ut
s. Thomae verbis
utamur, sunt immobiles^
et necessariae, quippe
quae ab immutabili
lntellectu Diyino originem
habenl ; proindeque
scientiae , cum
non circa qualitates
singulares, sed circa
immobiles rationes versen-
tur, sunt etiam
immutabiles *. Quonam pacto autem
ne- cessilas ac
immutabilitas naturis ,
et legibus rerum
con- veniant, alias
explicabimus. Art. III.— Utrum
certitudo diversos gradus
admittat 101. Certitudo,
quam per criteria
veri nobis compara-
mus, iam, ut
alibi diclum est2,
in melaphysicam, physi-
cam, et moralem
distinguitur. Ex notionibus,
quas tradi- dimus,
harum diversarum certiludinis
specierum , patet
certitudinem metaphysicam ad
veritates necessarias spe-
ctare, physicam ad
veritates contingentes, moralem
ad ea, quae
ex aliorum auctoritate
addiscimus. 102. Disputatur
autem a Philosophis,
utrum his gene-
ribus certitudinis aequale
pondus insit, an
una certitudo sit
altera praestantior. Ut
haec quaestio facile
solvatur, a- nimo
reputandum est certitudinem
duo complecti, nempe
omnimodam dubii exclusionem,
et momenta , ex quibus
perfectio actus adhaerentis
alicui rei exurgit.
Si primum consideretur,
omnia genera certitudinis
in eo conveniunt,
quod omnem formidinem
erroris ab animo
expeilunt. Hanc ob
rationem cerlitudo in
puncto quodam indivisibih
posita esse dicitur,
propterea quod si
mensin dubitatio- nem
vel minimam incidit,
illico certitudinem amittit,
ne- que certitudinem
iterum adipiscitur, nisi
illam vel mini-
mam dubitationem expellat.
Sin alterum, genera
certitu- dinum non
aequalis ponderis sunt;
siquidem non aequale
inest pondus momentis,
ex quibusea enascunlur,
ac proin- de,
pro diversitate huiusmodi
momentorum, alterum genus
certitudinis allero praestantius
esse debet3. In
universum autem certitudo
metapbysica, ut quisquis
ex se mtelligit,
physicae, et morali,
et physica morali
antecelht*. i ln
lib. IV Ethic,
lect. III; I,
q. LXXXIV, a. 1 ad
3.-J Pag. 234.
• In lib.
III Sent., Dist.
XXIII, q. II, a. 2
sol. 3. Gf
etiam Qq. dispp.,
De Virtut., q. II, a. 9
ad 1. * Certitudinem moralem
interdum vi certitudinis metapnysicae CRITERIOLOGIA 269
103. Quod si
cum his generibus
certitudinis certitudo, quae
ex Fide Divina
efficitur, comparetur, haec
certilu- dine naturali,
quaecumque sit, longe
superior existiman- da est
f. Elenim, quamvis
, ut iam
diximus 2, evidentia,
quae m scientia
obtinetur, desit in
iis, quae ex
Fide ac- cipimus8,
tamen Fides Divina
est longe certior
quacum- que naturali
cognitione , nempe
firmius iis adhaeremus,
quae ex Divina
Auctoritate excipimus ,
quam iis ,
quae ipsi ex
nobis cognoscimus ,
quia Divinam Auctoritatem,
qua ad credendum
movemur , vi ,
et ponderi cuiuslibet
naturalis criterii antecellere
nobis certum est*.
Art. IV.— Utrum verilates
rationales decretis Fitlei
adversari possint 104.
Pompanatius Mantuanus docuit
rationem, tametsi recte
adhibeatur, ea decreta
quandoquc fundere, quae de- cretis
Fidei Christianae adversantur
b. Ad hunc
errorem ex- plodendum
statuimus hanc Prop.
Numquam fieri potest,
ut ratiorecte adhibita
decre- tis Fidei
adversetur. Probatur. Ea,
quae ratio recte
adhibita docet, adeo
ve- ra sunt ,
ut nec ea
esse falsa sit
possibile cogitare ;
nec id, quod
Fide tenetur, cum
tam evidenter divinitus
con- gaudere, Gerdil
(Saggio d' istr.
teolog. , Della
storia umana) alii-
que non immerito
docuerunt, quia cum
homines ingenio, opinioni-
bus, moribus dissidentes
nequeant in idem
mendacium conspirare, lllorum
consensio esset eirectus
sine causa, quod
metaphvsice im- possibile
est. 1 Cf
p. 2o7. —
2 Log., p.
II, c. III,
a. 4, p.
69. ! Qua
in re monendum
est, evidentiam ,
qua Fides destituitur.
lllam esse, quae
intrinseca dicitur, nempe
quae circa ipsam
veri- i tatcm
creditam, ac proinde
in se non
visam versatur ;
non autem quae
motiva credibilitatis attingit,
et extrinseca appellatur;
siqui- dem potest
intellectus evidenter cognoscere
rationes, ob quas
ali- ^quid dignum
sit, cui tides
adhibeatur. Sane, «
Fides non habet
in- qnisitionem rationis
naturalis demonstrantis id,
quod creditur: ha-
;bet tamen inquisitionem
quamdam eorum, per
quae inducitur ho-
imo ad credendum
» (2a 2ae,
q. II, a.
1 ad 1).
Quocirca moliva ioredtbxhtatis «
sunt visa ab
eo, qui credit:
non enim crederet,
nisi videret ea
esse credenda propter
evidentiam signorum, vel
propter aliquid huiusmodi
»; Ibid., q. I, a.
i c. Cf
Conc. Vatic, Sess.
III, to»uf. Dogm.
DeFide, c. III
De Fide.-* Cf
s. Thom. loc.
cit. De tmniortalitate animae,
Bononiae 1516. 270
CRITERIOLOGIA firmatum sit,
fas est credere
esse falsum '».
Itaque tum decreta
rationis recte adhibitae
, tum decreta
Fidei vera sunt.
Atqui « solum
falsum vero contrarium
est, ut ex
eo- rum definitionibus manifeste
apparet 2». Ergo impossibile
est decreta rationis
decretis Fidei adversari.
105. Praeterea unicus
est auclor rationis,
et Fidei, nempe
Deus. Ergo si
ratio recte adhibita
ea decernat, quae
Fi- dei adversantur,
Deus nos ea
docere, quae secum
pugnant, dicendus eril;
id quod impossibile
esse omnibus comper-
tum est 3.
Denique tantum abest ,
ut ratio ,
et Fides ad-
versis committantur cornibus,
ut rectus, et
sobrius usus rationis
ad Fidei dogmata
iilustranda, et tuenda
multum utilitatis conferat;
philosophia enim, ut
iam in lntrodu-
ctione diximus, multis
famutatus officiis erga
Theologiam fungitur. CAPVT
VIII. De scepticismo Postquam
singulis instrumentis, quibus
certam verita- tum
notitiam assequi possumus
, vim ,
auctoritatemque suam vindicavimus,
propositi nostri ratio
expostulat, ul in
praesentia scepticismum in
universum spectemus, di-
ligentique examini subiiciamus.
A.RT. I. —
Breyis Scepticismi historia
describitur 106. Postquam
Socrates Sophistas *
profligavit, philoso- phia
copiosius, perfectiusque tractari
coepit, et ad
beali tatis adeptionem
semper spectavit. At
quoniam Socratei potius
philosophandi methodum, et
finem, quam aliquaa
philosophiam tradidit, factum
est, ut Philosophi,
qui e successerunt,
e. g., Plato,
Aristoteles, Epicurus, dum
So cratem ducem
sequi gloriabantur ,
in multas ,
secumqus nobis urgere
licet. Exempli instar
sit David Humius,
qui statuit •',
nisi phoenomena nobis
comperta esse posse;
quare dum om-
, '"certa esse
sancivit, aliquid pro
certo sumpsit. W
s. Aug., De
Trin., Iib. X,
c. i, n.
3. Pbilos. Cbrist.
Compend. I. ?
j[§ 274 CRITERIOLOGIA demonstrationes secundum
Scepticos sunt legitimae,
et ve- rae
auia ipsi putant
illas vim habere
evincendi omnia esse'
incerta. Atqui omnis
ratiocinatio expostulat certitu-
dinem principiorum, ex
quibus proficisci debet,
et legunt Wicarum.
Ergo Sceptici , dum vim
ration.s oppugnant ea
utuntur, et dum
omnia incerta esse
demonstrant, mul ta
certa sumunt *.
113 Obiic. 1°
Gonsuetudines populorum, et
opinione: sanientum saepe
sibi invicem adversantur.
Atqui hu.usmo di
oppositio argumento est
certam ventat.s cognitionem
; nobis comnarari
haud posse. Ergo.
114 Resp. Nea.
min Neg. cons.
Emmvero, si consue
tudines Gentium,et opiniones
Philosophorum non raro
m ter se
dissident, indubium etiam
est Gentes in
multis in stitutis,
etlegibusconcordare,
multaque decreta de
rebus et offic
is esse omnium
Philosophorum communia E.
g. omnes Gentes,
et Philosophi concorditer
tenent ahquaD DeUatem
existere, eamque cultu
quodam nolns proseque
dam esse; animos
esse immortales ,
ob idque rel.g.osai
seTuIcrorum curam habendam;
alias. actiones esse :
natur bonas, alias
malas, atque illas
praemium, has poenam
m reri aliaque
id genus quampiurima.
Quapropter s. Scc
ptic illa ob
dissidentiam inter incerta
reiic.unt, haec o
Snsenaionem certa fateri
debent. Praeterea ^sidenU
Philosophorum, si Scepticos
ipsos exceper.s, non
spec | neque prima,
atque immediata pronunt.ata
cum tact., tu
rationis, neque ea,
quae ex his
proxime eliciuntur, sed
Ltummodo1, quae aut
sine longa ratiocina
^num ser.e gnosci
nequeunt, aut circa
quasdam abditas rerum
na ras, et
causas versantur. Ex
his autem postremis
pronu, tiatis plura
sunt, quae aliquae
ph.losophorum sectae p tius ob
libidinem disputandi, quam
ob eorum obscunt,
T^0n minus, quam
Pyrrhonici, Academici sibimetipsis
adverH tur. Re
quidem vera, eo
ipso, quod Academici
docebant nu asc
tas nobis^esse rerum
notitias, sed tantum
probabiles c erUtud n se
sequi profitebantur. Nam
pro certis haec
sumebant 1 notott-
quas habemus, de
rebus esse neque
omnino incertas, ™V™™ no
certas, sed'tantum probabiles;
2° diversa esse
P^f^^ nera; 3°
certis regulis nos
potiri , quibus
probabihtatis m omen, et
gr^adus metiri possumus ;
4° argumentationes W*™*™^
conabantur mentem nostram
numquam consequi posse
cert.ti nem, sed
dumtaxat probabilitatem, certitudine
gaudere. CRITERIOLOGIA
275 «, a
nobis cognosci non
potest. In Se
Jto. Kesp. DtV.
om., si spectetur,
prout est affpnin
laiem ipsam, quae
cognoscitur, wca. ant.
Nea con* F
« nt non.ab
aestimalione inlellectus pendeat
sed ab ,n '
pnncpns rei oriatur
». Quamobren? ex
eo, quod co"
1,110 ventatis relationem
ad subiectum hnlw
i,„ entcm nuilius
certae
cognitioSr^cS^st-Sct ■iEh?bAta ^0/"'1'
°St evide,,S' et
certum si"« demon-
atione. Atqui demonstrat.o
non polest confici
sine a a
enunciatione, quae est ex se
evideni pi L™ .
«. uon eget
Ergo nibil cert?
cognosci *J&E2T 118.
Resp. JVey. »„-.,
conc, min*Nca. cons
Lni ,« ' inn.s
3, quaedam veritates.
quae ea luce
menti effuhUn? demonstrationis neque
indi'geant, nequ™ c" paces
%Z ' U
insd,arenl 'nqUlt S'
Tb°mas' uuae «aturalTterrationi teles
, ore profern
, sed uullo
pacto mente re,H,tari
Cttide%T'.C- '• a- 4- P-
202. not. 1.
£J7g CRITEBIOLOGIA Cum
igitur sint aliqua
pronuntiata adeo ex
se ipsis per-
soicua, ut ea
in dubium revocare
nob.s non liceat,
liquet non solum
non oportere illorum
demonstrationem exhi- bere
sed ne ullam
quidem controversiam de
illorum ve- ritate
posse institui Hinc
illud Scholasticorum effatura,
Contendenti principia respondere
nefas. Art. III.— Scepticismus criticus
speciatim refutalur 119
lis, quae adversus
Rantium alibi observavimus «, hanc
adiicimus propositionem, quae
ad refellendum eius
sceplicismum propius spectat:
Prop Criticismus tum
in exorsu, tum
in methodo, tum
in conclusione systema
sibi repugnans se
prodit. Probatur la
pars; nempe, Kantius
cum in smecriUcae
exorsu investigare nititur,
utrum cognilio sit
possibilis, absurdam qualstionem
solvendam susc.p.t. Re
qu.dera vera, qui
inquirit, utrum aliquid
sc.re possit, necne,
is certe tenet
se nihil scire.
Atqui ille, qu.
mh.l sot nu-
lam inquisitionem instituere
potest, nam necesse
est, ul qui
aliquid inquirit, instrumenta,
per quae inqumt.o
fit c^ognoscV Ergo
absurda est illa
, quam Kant.us
solven dam suscipit,
quaestio, an coamlio
sit possibilis. 120
Probatur 2a pars;
nempe absurdus est
modus, qu( Kantius
criticam suam conficere
studu.t. Enimvero .psc
contendit vim cognitionis
a priort mvestigandam
esse.lt. u „1
ipsam experientiam existentiae
su, a.se abi.
ciat Atqui id
haud possibile est,
tum quod fien
omn.n. nequit ut
homo se ipsum
aliquo modo affectum
not. ex penatur
tum quod qui
se esse non
sc.t, ut.que ratioc.
nari non notest,
quia nisi sciremus
nos esse, qu.
pr.nc.pi; cognosc?mPus con^lusionem
ex iis haud
inferre possemj». Er|o modus, quo
Kantius crilicam conficendam
esse con, fendit
nluribus scatet absurdis.
121
Probatur 3* pars;
nempe nullam v.m
messe posa conclusioni
critices Kantianae. Etsane
cnUca ratioim c,o nisi
insa ratione fieri
potest, idque exemplo
ips.us Kan tfi
declaratur, qui ope^ationis
evertere conatur cerht
dinem obiectivam ratioms
, et facultatum
quae ra »o
antecedunt Atqui rat
o, cum sui
lpsius naturam ,
et v res^nvestigat, procul
dubio nequit invest.gat.on.hu. sm
i Cf p.
239, et Idealog.,
c. I, a.
4, p. 202
sq CRITERIOLOGIA 277
vim maiorem ea,
qua ipsa pollet,
largiri. Ergo si
ratio, Kantu ludicio,
obiectivam certitudinem haud
parit , ne-
cesse est, ut
critica, quae eius
ope instituitur, certitudi-
ne obiectiva careat;
ac proinde conclusioni
huius critices, qua
statuitur naturas rerum
nobis prorsus iatere
, nulla vis
messc potest. Praeterea,
abnorme est illud
criticismi pronuntiatum, quo
statuitur rationem practicam
nobis lar- giri
illam obicctivam cognilionem
rerum, quam ralio
theo- retica suppeditare
haud valet. Namque
imperativum abso- lutum
ex Kantio est
factum, quod conscientiae
testimonio nobis patescit.
Si igitur Kantius
consentire sibi velit,
im- perativum absolutum
phaenomenicum , ideoque
minime accommodatum ad
obiectivam cognitionem rerum
produ- cendam fateri
debet. Accedit , quod
ratio theoretica ,
et ratio practica
sunt una, eademque
facultas ', et
ratio prac- tica
nobis non largitur
rerum cognitionem ,
sed cogni- tionem
comparatam per rationem
theoreticam extendit ad
opus%. Quare absurdum
est rationi practicae
illam vim >roducendi
obiectivam certitudinem attribuere
, quae ra-
ioni theorcticae denegatur.
CAPVT IX. Utrum
mens humana moraliter
considerata verum semper
assequatur Aht. I. —
Stalus quaestionis exponitur,
et vera sententia
demonstratur 122. Haclenus
investigavimus, quid vires
humanae men- is,
in seipsis ,
sive absolute consideratae
, ad rerum
co- .nitionem nobis
comparandam valeant. Sed
recolendum nimo est,
menti humanae multa
et intrinsecus et
extrin- ecus occurrere
, quae illarum
virium usum neque
sem- >er tutum,
neque satis expeditum
efficiunt3. Etenim prae-
adicatae opiniones, quas
cum lacte combibimus
, vehe- lentes
affectiones animi ,
coecum erga magistros
obse- uuim, ahaque
id genus haud
raro iudicium rationis
prae- ertunt; et msuper cum
ratiocinationes alias cx
aliis con- ectimus,
evemre potest ut
sive ob attentionis
defectum, tve ob
aham quamcumque causam
error formae ,
aut \ Cf
Dynam., c. IV, a. 10,
p. 156-157.-* Ibid.
• U s.
Thom., Contr. Gent.,
lib. I, c.
4. 278 CRITERIOLOGIA materiae
in illarum seriem
obrepat. Hinc, postquam
no- vimus quid
vires humanae mentis
absolute sumlae valeant,
opus nobis est
inquirere , quaenam
ad verum assequen-
dum vis insit
ipsis moraliter sumtis
, sive una
cum iis ,
quae illarum usum
perturbare solent. 123.
Ad hanc quaestionem
solvendam sequentes propo-
sitiones demonstramus :
Prop la. Animus
noster neque in
usu sensuum circa
sen- silia propria
fallitur , neque
in simplici apprehensione
es- sentiae rerum,
quae est obiectum
proprium inteltectus . Probatur.
Facultates , quae
circa obiecta sibi
propria decipiuntur, absurdae
sunt. Ergo neque
sensus falli pot-
est circa sensilia
sibi propria, e.
g., visus circa
colores; neque intellectus
in simplici apprehensione
essentiae re- rum,
quae est proprium
eius obiectum, aeque
ac exter- na
rerum facies est
obiectum proprium sensuum.
Ante- cedens ita
demonstratur: Omnes potentiae
naturam suam sumunt
ab obiecto, ad
quod referuntur 2, ac proinde
na- turalem ordinem
ad proprium obiectum
habent, et natu-
raliter ad illud
assequendum operantur 3.
Ergo si quae-
dam facultas cognitrix
circa obiectum sibi
propnum de- ciperetur,
nempe obiectum suum
non assequeretur, ips aut
formaeir- niJ^iT^fn?^18' q,bUS
^6"8 humana mora,iter
spectala in veri
myestigatione adiuvanda est,
et primuni de
Divina Reveiatione \JuIr
™* iaim dict,S
PersPicitU1' nostram rationem
mo- alitcr constderatam
cognoscere non posse
sine ullo erro-
LS?nCt AtVentate8 '
etiamsi hae ad
ordinem Mturalem pectent.
At vero externa
praesidia ad illas
tuto cogno- J*}*'
2*°— fI, q. XVII,
a. 3 ad 2. tt
Dt/nam., c. IV,
a. 10, p.
154. «ChnniTa *9li?"*'
39.-sJn Kft. jj
SenLi Joc cifc
enna ni 'r,?Uae
in * tn'bUS
ProPositionik"s
demonstravimus, expe- d omn
11 confir,nat- Etenim
non solum omnes
PhiJosophi- L ??
qUe h0l,nncs Perfectnm usum
rationis adepti con-
S aiT*?0! Prim^
CXUC'ient-e> *tuue ratiLs',^
r I h
oJnh Iucu,enter Profluunt.
Multae vero lites,
quae in- » d
^ ^^f rSerUnt' m«^aeque
praeiudicatae opinionls, quae
inLln Perva?atae sunt,
versabantur circa ea
, quae ex
pro- «ciatis per
se notis non
sine difficili demonstrationededucmUur. 2g0
CRITERI0L0G1A scendas homini
non desunt. Horum
praecipuum est Di-
Tipro^lSUT..°TeS ,n fa,sitate
tradenda conspirent. Ercro :
161. lllud autem
advertendum est, veritatum
cognitio- nem, quam
ex sensu communi
sapientum nobis compara-
mus, esse dumtaxat
vulgarem, non scientificam,
quia, ut s. Ihomas mquit,
in scientia «^locus
ab auctoritate, quae
Unootu£ suPer ratl°ne
humana, est infirmissimus
3 ». 166.
lertium auxilium rationis
nostrae est consensio
omn.um gentium. Prop.
Consensio omnium gentium
est certum veritatis
in- uicium. 1 J.
q- I, a.
6 c.-s Dispp.
Tuscul., lib. I, c. 15.
J» q- I,
a. 8 ad
1. 2g2 CRITERIOLOGIA Probatur.
Notae , quibus
opiniones a consensione
om- nium gentium
petitae gaudent , hae
duae sunt , nempe,
nuod sint perpetuae,
et universales, ita
ut ostendi non
pos- sit tempus,
in quo non
viguerint, aut natio ,
quae illis :un- quam
caruerit. Atqui opinio
perpetua, et umversahs
talsa ^lU^inor his
D. Thomae verbis
luculenter demonstra- tur cc
Ouod ab omnibus
communiter dicitur, impossibile
est'totaliter esse falsum;
falsa enim opinio
infirmitas quae- dam
intellectus est, sicut
et falsum iudicium
de sensibih Droorio
ex infirmitate sensus
accidit. Defectus autem
per accidens sunt,
quia praeter naturae
intentionem; quod au-
tem est per
accidens, non potest
esse semper, et
in om- nibus;
sicut iudicium de
saporibus, quod ab
omni gustu datur
non potest esse
falsum; ita iudicmm,
quod ab om- nibus'
de veritate datur,
non potest esse
erroneum ». 135
Praeterea , fontes
, ex quibus
consensio omnium ffentium
promanat, alii esse
non possunt , quam
evidentia, et facilis
demonstratio pro iis
veritatibus, quae perspicuae
sunt atque primaeva
traditio pro iis,
quae cognitu sunt
difficiles Atqui ,
si de veritatibus
primi generis agitur,
illae ex ipsa
humana natura fluunt,
proindeque sunt ho-
mini naturales; id
autem, quod est homini
naturale, ve- rum
esse necesse est;
siquidem, cum natura
uniuscuius- que rei
vera sit, id,
quod naturale est,
consentaneum ve- ~Tcontr.
Gent., lib. II,
c. 34. Hac
autera in re
caveamus oportet ab
errore Lamennaisii, qui
contendit hominem individuae
suae ra- tioni
relictum nullius veritatis
certitudinem assequi posse,
statuit- aue consensionem oraniura
hominura esse unicum
ven cnterium ?loc
cit ) Ad
quam sententiam refellendam
satis sit mente
repu- tare consinsionem
omniura horainura circa
aliquara veritatera ad-
s"ni non posse,
nisi iam tamquara
firma sumantur critena
qm- bus singuli
homines pollent, nempe
conscientia sensus exterm
et ratio Neraini
enim exploratum esse
potest, quid de
ahqua re to-
tura genus huraanura
opinetur, nisi antea
ope conscientiae, et
sen- suum externorum
cognoscat se, et
alios existere; et
nisi ope ratio-
nl Tognosca°trfieri non
posse , ut omnes
homines decipiantur e
meniantur- nisi testimoniura
horainura probe intelhgat ;
nisi ps cTstet nDenm
primos humani generis
parentes
V""™*™& nisi alia
multa noverit, quae
recensere longum foret.
Quare sini metins
rrPugnat qui dura
statuit criteriura veri
in genens humam
ronsensione cunct^a instrumenta
menti huraanae adirait,
per quae illam
consensionem cognoscere potest.
CRITERIOLOGIA 283 ritati
sit oportet. Nec
de veritatibus alterius
generis du- monstSus
^dT™'* ^*0' Uti
Pau'° ante de"
m°t jfrgoT M
Revela',one originem suam
su- Art. IV. - Corollarinm
ex theoriis iam
demonstratis deducitur contra
Rationalistas, et Traditionalislas 136.
Ratiomlistarum nomine hic
a nobis intelliguntur Ui,
qu. contendunt rationem,
etiamsi moraliter specte"ur s.b.
,psi omnmo sufficere,
qnin u||a RevelalioneTndiceat ad
assequenda s.ne ullo
errore omnia dogmata
quae ad rel.gion.s
cultum, et ad
mores pertinent. q
ld7. At ex
ns, quae iam
ostendimus , pronum est
in- dnS 1PA°S
* Ver° vehementer
aberrare. Etenim, quem-
admodum demonstralum a
nobis est , facultates
bomuWs lnd.v.duae, s.
considerentur una cum
iis adiunctis n
,-,P fiae etefir1maati0n,;,n ^T^"
^uZZ\TdTo re sint'
„A l' ut.oran«bus
verilatibus assequendis ,,a-
™" Z ,bnU!,h0m,n.1
°PUS est ad
intellectus institu io-
nem'ni„- t,S-reg,men' 0«are
confecimus Revelatio- suiT
in„nna,m °mn,n0 consu|endam
esse philosopho, u
°n p« 1?
u0nlhus Slne errore
Progrediatur. uui> '"consulta, con.Sr
V l 0,ICae
F,de' doc"-'"a, scientias
rerum lerroriri vo,uerunt
> «» modo
paganicae philosophia^ illis
for.,rVaVer,nt-' Sed ' haC P^ertim
noslra aetate? .U.s
tortasse mag.s ,mpios,
et absurdos protulerint
\ lin\li„,,n* 6°
aUtem' Uuod nullus
({sil Pbilosophus, qui
I; s Crr°re,S
n0-n nelde--'t, Traditionalistae conclu-
'nul L, em
ade° ,mbecil'am, et
infirmam esse, ut
vel fCT ventatem,
vel nullas veritates
abs raclls el^altem
nullas ver.tates metaphysicas,
et morales sine
obHdunrsi^.H'"'5'"'.'
qUaSdam falsas P»P«'»""» opiniones
nobis proindeo;, '
? ' dCm
ha° DeqUe ^««"e,
neque universales sun
' S Bonav
," *,T ,T'Um
genti"m min"ne «"»«»*«. » Cf «?,"/ V'
; ' Se"L>
Dist- XVI", »•
«, q- 1
"d ara Pii
£'*» ' n i._.-- :«»„*. r,
nnhie r.nnn.n xCWitur »
104 103 104
Art V De
modo, quo facultates
animae a nobis
cognoscuntur Art! VI.
De modo, quo
facultates inter se
distinguendae sunt Art
VII. Quot sint
animae facultates • •
Art. VIII. De
potentiarum distinclione in
activas et passivas
, ei ^
de potentia obedientiali
Art. IX. De
conalu potentiis insito g
Art. X. De
habitibus potenliarum animae
CAPVT II. —
De facultate vegetativa
Art. I. De
natura, et operationibus
huius facultatis .
• » J^9
Art II Vitae
veqetativae definitio tradilur
. . •
• • Art*.
Ili. Invesligalur, utrum
operaliones vitales in
homme sinl ^
rationales, an naturales
CAPVT III. —
De facultale sentiendi
Art. I. Quaedam notiones
praestituunlur .... Art.
II. De obiecto
sensibilitatis * \\l Art
III. De numero
sensuum externorum .
. • •
• • Art.
IV. De modo,
quo actus sentiendi ,
sive cogmtio sensilxva
^ efficitur D 12(
Art. V. Quaedam
circa species sensiles
adnotantur . .
• Art. VI.
Obiectiones contra specierum
theoriam dissolvuntur .
» V, Art.
VII. De sensu
communi » „ \%\
Art. VIII. De
Phantasia 9 12 Art.
IX. De Aestimativa,
seu Cogitativa ^ 12,
Art. X. De Memoria,
et Reminiscentia JAll
I N D
E x 289
DYNAMILOGIA CAPVT IV.
— De facultate
intelligendi Art. I.
Cuiusnam nalurae sil
intelleclus, et quanam
ralione res ad
ipsum referanlur PAG |gj
Art. II. Cuiusnam
generis sil immaterialitas rerum,
quae ab in-
teUectu humano, prout
cum corpore coniungilur,
co- gnoscuntur »139 Art.
III. Quodnam sit
obiectum intelleclus ex
iam dictis dedu-
CttWf •••••« 1
QM Art. IV. De
modo, quo intellectus
obiectum sibi proporiionatum intelligit,
et primum de
speciebus
intelligibilibus. . » 137 Art.
V. De intellectu
agente » H9 Art.
VI. De intellectu
possibili »14^ Art. VII.
De verbo intellectus '.".". '
I ^RT. VIII.
De aliis aclibus intelleclus , et
primum de conscientia
» 145 \rt.
IX. De actu
iudicandi ,1^1 \.RT. X.
De ratione L '
' ' '
' n 26rens
bidei adversari pos-
CAPVT VIII. -Dc
Scen,- " '
' ' *
" ^ UL
^cepticismo Rt' Ji
£^ ****"* historia
describitur »t' r'
Refutatur Scepticismus. scrwtt'^
. . .
„ 270 lRT-
I. S/ato* quaestionis
exnonitur ot ,
stratur. . .
fxP°nttur> et vera
sententia demon- lRT-
II. Deauxiliis, quibus'men,
'humn^ '',''' "277 fliwna
Revelatione. ' "
^r^nw de •
■»• & nemPe
Pro«t est ens,
disputat '; un-
l\UuZ ,nt',alaue ex.P?nit n°n
iam iHas notiones,
quae hquem modum
spec.alem entis repraesentant, sed
auae otionesU?.lr?al',ter aCCeptUm
SpeCtant 5- Iam
huiusmodi UDn.nnS» ,SU,,t'
qU/e cak9°riae dicuntur,
hoc est, illae
eZn ur« T°^'
ad, qUaS cetera™™
rerum uotiones re-
eruntur . Quocirca
obiectum, in quo
Ontologitatur. Iam ens
hac rati?ne spectatum
toitur ideale, et
duphcis generis cst,
vel nempe huiLmodi,
ut ex- kX^ln^t^T^l
SiVG Pr°dUCi P°SSU'
VCYta ab intcl-
ue sino /
■ ab Xll°.
S0,° Producatur> in
eoque re^aneat ,
ne- ZS ,ntel,ectu
cogitante ullibi esse
possit. Si ens
ideale hoc bus
,nennSU f Clp,atUF' ms
rationis vocari solet,
atque illis notio-
mndTl" i.qUaS m
L°9ica (part' *'
C-J' a' J> P- 10>
not- i. vol. I) «undas
appellavimus. E. g,
notio generis ens
rationis exhibet Mpitur.
rCrUm UatUra P°teSt
rcsP°ndere Seneri, prout
genus
ipariCsColPerSi]),litaS n0mine Potenti'ae
^cae vel obiectivae
nun- g ONTOLOGIA
mini se ipsos
invicem destruunt, e.
g., circulus quadra-
Z lllud autem ,
quod inlrinsecus est
possibile, dicitur ^W«eu
r&» possibile., si i » eralnr
ad^ hm cau- sam
Der quam ad
actum reduci potest,
a que extnnsecus,
eu VKe impossibile,
si referatur ad
illam causam, per
nuam ad actum
reduci nequit. Ita
intellectui humano pos- S est
essentias rerumVitarum ™fi™?^^
res eius naturales
spectentur, impossibile est
cognoscere Essentiam Dei,
prout in se
est. :„,r:„cpriis im-
10 Ex his
facile intelligitur id,
quod est intrinsecus
im nn^ihile esse
quoque extrinsecus lmpossinile,
quia, ui, Lo
o o'os endemus,
ne Deus quidem
efficere potest , ut
ea nuae secum
invicem pugnant, in eodem
sub.ecto m- ■
nian ur; Xd,
quod e t
Winsecns poss.b.le esse
ex- Irinsecus possibile,
si est intra
vires causae, ad
quam re StoTrS
extrinsecus impossibile ,
si eius v.res
super- greditur '.
Art. II.-De notione
nihili 11. Nihilum
est negatio, sive
absentia «*" /'
"n« Sc h£ lastici
illud simpliciter non
ens vocare olent
De hoc m
t.ilo lnnuen» s.
Augustinus perbelle ait.
« JNitni nec
corpus commun.ss.me accepto
oppomt ur d & m
etiam solet ld
, quod oppoiuiur
euu alirnius mo- modum
determinato, ita ut
denotet f^^SS^fa rli
onlis Nihilum hac
rat one spectatum
distingunur ... tia
alicuius modi entis
cons.derata m s ipsa,
e^ g., no
videre , non
habere rationem ;
n.h.lum pr.va t.vuro esl .M
sentia alicuius modi
entis cons.derata in
al.quo sub.ecto, quod
ad illam habendam
naturaliter comparatum est,
e. g., absentia
visus in animali.
j;0„„;m„„ inler S
13. Ex his
in promptuest.ntel.gere »™™eP
'T negationem , et privationem.
Negatio
en.m non al.ud
de "onnullas circa
possibile, et impossibile
quaestiooes in T*..lo-
«to «o«»r«K attingemus.
- •
Cf Anst., Me t
l.b. III, c.
2, f ■
3 0j). imperf.
cont. Iulian., hb. V, n. al».
ONTOLOGIA notat, nisi
simpliciter aliquid non
esse, qu w
denotet ui- lum
subiectum, cui illud
aliquid inesse nuturale
est Pri- vatio
autem denotat aliquid
non esse in
subiecto , cuius
natura illud expostulat1.
Art. III.—
Quaedara adnotantur circa
originem notionum entis,
et non entis
14. Praecipuas theorias
, quae ad
originem notionum entis,
et non entis
spectant, sequentes propositiones
com- plectuntur: Prop.
la. JSotio entis
prima est cum
in ordine cronolo-
pco, seu temports,
quo intellectus notiones
rerum adquirit lum %n
, ordme
logico, quo notiones
inter se continentur.
15. Pnma pars
huius propositionis illud^sibi
vult, quod intellectus,
essentiam rerum materialium,
quae est ipsius
>mectum, primo ,
prout est ens
, concipit2. Altera
pars ngnincat m
conceptum entis omnes
reliquos resolvi 3 lo.
Probatur la pars.
Mens humana ita
comparata est, na
notionibus magis communibus
ad notionesminus com-
nunes progrediatur. Atqui
nihil in rebus
communius, [uam ens,
intell.gi potest. Ergo
mens humana obiectum
idi proportionatum, nempe
essentiam rerum materialium,
•rmcipio, prout est
ens, intelligit. 17. Minor
huius argumenti facile
ex se perspicitur,
quia [uidquid in
singulis rebus invenitur,
sive substantiale, si-
e accidentale ,
est quoddam ens
*. Maior autem
ita de- nonstratur:
Mens humana ita
comparata esse debet ,
ut nncipio cognitionem
rerum imperfectam adquirat,
dein- e lpsam
gradatim perficiat, quia
non in actu
cognitionis, ea in
potentia ad cognoscendum
a Deo creatur.
Atqui ogmtio, quo
magis communis est ,
eo minus est per- cu,
quia quo magis
communis est, eo
pauciores notas ropnas
obiecti, quod repraesentat,
complectitur 5. Enro
ens humana ita
comparata est, ut
notiones rerum ma-
iscommunes prius, quam
minus communes, assequatur6. Cf s. Thom
In hb I
Sent., Dist. XIII,
q. 1, a.
4 sol. *
» V\ VrAr F'
dizpr-> De Ver-> * »■
a- * c-
t nrim, i ,
• a# C'
Exinde intclligitur notionem
entis, prout 'lOTiZnl^r
cronoIoSico> e^ e imperfectam,
ac proinde in- S
ToL 6 confusa,n- Prae^at
autem hic adnot.re
ens com- mstme
acceptum tamquam indeterminatum intelligi,
quatenus g ONTOLOGIA
18 Itaque intellectus,
essentiara rei exploraturus,
ex variis rationibus,
quibus illam concipere
potest, rationem entis
primo in ea
cogitat. E. g.,
ex variis conceptibus,
quos intellectus circa
hominem, qui pnmo
ei occurnt, el-
formare potest, puta
animalis, corporis, substantiae,
pn- mus est
conceptus, quo illum
velut ens cogitat.
19 Probatur 2a
pars. Notio in
aliam resolvitur, quoties
haec' illam continet.
Atqui notio entis
reliquas omnes no-
tiones continet. Ergo
in notionem entis
omnes rehquae notiones
resolvuntur. Hinc si
ab omnibus notionibus
re- moveantur cunctae
differentiae, quibus ab
se invicem de-
terminantur, remanet ens
, quod omnibus
commune est. 20. Ex
hac propositione tria
corollana consequuntur: 1°
Notio entis, quae
est prima omnium,
est abstracta, non
vero concreta. Etenim
intellectus non potest
inteih- gere essentiam
rerum materialium dumtaxat
prout est ens,
nisi in ea
consideret rationem entis,
non^qnsiderando a- liquid
ex iis, quibus
ens in ipsa
determinatur. Atqui con-
siderare in aliqua
re unum ,
quin cetera considerentur, constituit
illam actionem intellectus,
quae abstractio nun-
cupatur. Ergo notio
entis, de qua
disputamus, ope abs-
tractionis conficitur, ac
proinde est abstracta
. & Entis
notio , quam
omnium pnmam mtellectus
aa- quirit cum
sit omnium communissima,
tneque essentiam, neque' existentiam repraesentat,
sed actum essendi,
sive a- ctualitatem
communem essentiae et
existentiae. non est
hoc , aut
illud ens, et
tamen natura sua
ita comparatmr est
ut plures determinationes accipere,
ac proinde ad hoc
vel
ad a- liud
determinari queat. Quare
abnormis est sententia
Hegheln, qu ex
eo quod Ens, sive ut
ipse ait, Ens-Idea
, est indeterminatum ipsum
esse purum putumque
nihilum confecit. Nam nihilum ca
nax non est
ullius determinationis, dum
e contrano ens
huiusmod est ut
in singulis naturis
rerum diversis modis
determinan poss- intelligatur.
Ceterum nihil est
negatio entis; ac
proinde si ens,
si ve Ens-Idea,
est nihil, dicendum
erit ipsum esse
ens , quod
noi est ens,
sive ens, et
non ens. m
i Hinc vides
quam turpiter errent
Pantheistae, qui ut
res, quot quot
sunt , esse unum
ens conficiant ,
contendunt ens concretum
et reale in
rebus esse ipsum
ens universale, cuius
ideam inteiie ctus
habet, et quod
velut unum cogitatur.
Item mtelhgis valde
d cipi Ontologos,
cum autumant ens
, quod mens
humana pnncip. apprehendit,
esse ens realissimum,
et concretum, nempe
ens, quo Deus
est. ONTOLOGIA 9
3° Ens, cuius
notionem omnium primam
inlellectus si- ►i
contac.t, est illud,
quod actum essendi
realem, non ve-
0 possibilem denotat.
Et sane, ut
intelligatur aliquid esse
oss.b.le, intelligere oportet
primum elementa, ex
quibus psum constat,
et deinde haec
eiusmodi esse ,
ut secum i>mponi
poss.nl; ac proinde
notio entis possibilis
nequit sse pnma
omn.um, quas intellectus
adquirit. Contra ea,
us,quod intellectus primum
omnium cognoscit, est
reale, uia essentia
rerum materialium, quam
ipse sub ratione
ntis pr.mo intell.g.t,
est, ut alibi
diximus, realis ».
Hic fltem advertendum
est, ens, quod
primum omnium intel-
ictus intell.git, etsi
sit reale; tamen
ipsum non co^nosci
t> intellectu, tamquam
reale ; nam
cognitio entis tan-
aam real.s, est
reflexa et distincta,
quia intellectus ne-
ii cognoscere aliquid
tamquam reale, nisi
super se re-
3Ctatur, naturamqae entis,
quod apprehendit, expendat2;
Jm e contrano
notio entis, quam
intellectus primam om-
um adquiril, est
directa, et confusa.
21. Prop 2a.
Nihilum ab intellectu
cognoscitur non per
ipsum, sed per
eius oppositum, nempe
per ens communis-
me sumtum. Probatur
la pars. Non potest
per seipsum intelligi
il- a, quod
esse sui proprium
non habet. Atqui
nihilum non M
m se al.quod
esse. Ergo nihilum
per seipsum ab
tellectu cognosci non
potest 3. 22. Probatur
2a pars. Intellectus
non potest intelhVere
«entiam cuiusdam specialis
determinationis entis, °nisi
telligat ahquod obiectum,
in quo illa
determinatio en- [mvenilur.
E. g., nobis
non licet intelligere
absentiam lionis in
bellua, msi ex
eo, quod rationem
homini in- se
novimus. Atqui non
ens, seu nihilum
denotat absen- im
cnt.s communissime sumti.
Ergo
inlcllectus non po-
t mtell.gcre nihilum,
nisi per ens
communissime sum- na,
cui nih.Iurn opponitur.
Quare s. Thomas
statuit in- ■icctum
notionem nihili sibi
conficere ex eo,
quod ab- ntiam
ent.s concipit 4. 1
Ex his illud
magis confirmatur, quod
antca ostendimus (Idea-
iimti.J *' '
P' 19-7 Sqq'
voL !)' nemPe
fa,sam esse Rosminii
tentia,, qua statult
ens? quod primo
ft nobis cognoscitur5
esse I Zihf
7 3 Cf
S- Th0m'' '•
1- XYI» ■•
3 ad 2.
ioia. Ex hac
argumentatione facile perspicitur
error Ad. Fran- 10 ONTOLOGIA
^RT> IV.— Principium,
quod ex notione
entis dimanat, exponitur
23. Mens humana,
postcjuam assecuia est
notiones' en- tis,
et non entis,
illud iudicium conficit:
Non est possibile
ens esse simul,
et non essef
sive: Non est
possibile idemsi- mul
esse, et non
esse. Hoc iudicium
vocatur principium contradictionis, quia essey et
non esse, quae
sunt eius ter-
mini, contradictoria sunt '.
Iam circa hoc
principium duo investiganda
a nobis sunt:
1° utrum sit
primum princi- pium;
2° utrum, praeter
ipsum, aliud primum
principium admittendum sit.
24. Primam quaestionem
solvimus sequenti Prop.
Principium contradictionis est
omniurn primum. Probatur.
Quin hoc iudicium
, idem non
potest simul esse,
et non esse,
inter principia, seu
inter iudicia ex
sef perspicua recensendum
sit, nulli dubium
esse potest. Nanl
non ens tollit
ens, ac proinde
nullo medio opus
est intel-i lectui,
ut intelligat id,
quod est ens
, non posse
esse id, quod
est non ens,
sed hoc immediate
intelligit ex compaJj
ratione notionum entis
, et non
entis2. Quod autem
sif principium omnium
primum, ita demonslratur:
Ut aliquor,nc(>. rfe
,„ „„,., g
? „ g
12 ONTOLOGIA illud,
propter quod res ad certo
quodam modo existendum
determinatur , est
ratio sufficiens existentiae
eius. Ergo nihil
sine aliqua ratione
sufficiente existit. 29 Probatur
2a pars. Omnes
res creatae non
solum con- tingentes,
sed etiam necessariae,
puta non posse
existere hominem, nisi
ratione polleat ,
ordinatae sunt a
Mente Divina cum
Deus infinite sapiens
sit. Alqui ubi
est or- do
ratio quoque est*.
Ergo non sohim
rerum conlingen- tium
sed etiam necessariarum
rationes sufficientes sunt.
30' Probatur 3a
pars. Omnes veritaies
tam necessanae, auam
contingentes in effaturn
rationis sufjicientis resoivi
possunt*. Atqui illa
veritas, in qnam
aliae resolvuntur, est
principium earum. Ergo
effatum rationis suflicientis
est principium veritatum
tum necessariarum, tum
contin- gentium. .
. . j\
31. Maior ita
demonstratur: Si cuiusque
rei sive con-
tin^entis, sive necessariae
aliquid esse debet ,
per quod ad
°certo modo existendum
determinatur, consequens est
in resolutione cuiusque
veritatis cum contingentis
, tum necessariae
posse tandem perveniri
ad aliquid , ex quo,
cur potius uno,
quam alio modo
existat, mtelligatur. Al-
qui id est,
quod ratio sufficiens
dicitur. Ergo omnes
ve- ritates tum
contingentes, tum necessanae
m eilatum ra
tionis sufficientis resolvi
possunt. 32. Probatur
4a pars. Illud
principium omnium pri-
mnm dici nequit,
quod in aliud
se supenus resolvitur.
At- qui effatum
rationis sufjicientis in
principium contradictio ?iis
resolvitur. Ergo effatum
rationis sufficienhs pnmun]
principium dici nequit.
. 33. Minor
probatur hoc modo:
Si mhil m
re est, pei
quod ipsa ad
certum modum existendi
potius determina- tur,
quam non determinatur,
consequens est posse
eani dem rem
certo quodam modo
simul esse, et
non esse. At-
qui id contradictionem involvit.
Ergo effatum rahoms
suj ficientis in
principium contradictionis resolvitur.
* « Deus,
inquit Tertullianus, omnium
conditor, nihil non
ratu ne tractari,'
intelligique voluit »; l)e Poenit.,
c. I. *
Resolvi possunt, inquimus,
non debent, quia,
quamvis ceriu sit
nihil esse sine
ratione sufficienti , tamen
non semper rationeniam
est id, quod
est , efficitur,
quemadmodum s. Thomas
in- imt ut
ipsa per essentiam,
et in essentia
habeat esse: De
Ente et ■ssentia,
c. i. »;I,HanCr°b
?ausam dicitur etiam
definitio rei, quia
definitio, ut di-
umus m Logic.
(part. I, c.
I, a. 10,
p. 21 vol.
I) denotat quid
res sit. 14
ONTOLOGIA stituunt; nominales
vero, quae a
rerum constitutione haud
pendent, sed opus
sunt nostrae mentis,
quae revocat va-
rias res ad
nonnullas species, et
confingit generaha quae-
dam nomina ad
illarum discrimen designandum.
Uocuit
praeterea nominales quidem
essentias, numquam vero
rea- les a
nobis cognosci l.
Eamdem sententiam tuitus
est Lrio- bertius
; hic enim
essentias , quas
Lockius nominales ap-
pellavit, rationales vocavit,
atque essentias reales
non so- lum
impervias nostro intellectui,
sed in seipsis
inintelU- qibiles, sive
inexcogitabiles esse pertendit*.
38. Huiusmodi sententiae
absurditas hac evincitur
Prop. Multarum rerum
essentiae reales a
nobis cogno-
cpiiYitur Probatur. Dubitari
nequit, quin multis
in rebus quas-
dam differentias coneipiamus
, quae lllas
constituunt m deterrainato
entium gradu a
ceteris distincto, suntque
ve- luti fontes,
unde earum attributa
pullulant. E. g.,
quis- quis admittit
bruta differre a
plantis, et plantas
a lap.di- bus,
eo quod bruta
sentiunt, non vero
plantae, et plan-
tae vegetant, non
autem lapides. Atqui
huiusmodi difte- rentiae
sunt reales, ipsamque
rerum constitutionem, noc
est, essentiam ingrediuntur;
nam sive cogitentur,
sive non codtentur,
sive his, sive
aliis nominibus iSlae
appellentur sive ad
has, sive ad
illas species a
nobis revocentur, sem
per verum est
bruta sentire, ob
idque a plantis
difterre Ratum igitur,
firmumque sit reales
essentias rerum a
no bis cognosci
3. . 39
Praeterea, « res,
aiente Aqumate, per
suam essen tiam
cognoscibilis est, et
in specie ordmatur,
vel in ge
nere*»rq«apropter, si realis
cuiuslibet rei essentia
noi lateret, baud
possibile foret nos
scientiam rerum adqui
l Essai sur
V entend. hum.,
lib. III, c.
3, § 15-17.
* Introd., lib.
II, c. 8,
not. 2. - Advertito essentias
rerum non raro
non a pnori,
sed a posi
riori a nobis
cognosci, ita nempe
ut non ex
seipsis eas comp
" mus sed
ex earum proprietatibus ,
et accidentibus detegamus
^c rThomV^. displ
le Pot., q.
IX, a. 2
ad 5). Qaod
ao e, cognitione
distincta essentiarum rerum
intelligendum est, si
cnii de cognitione
coofusa agatur, essentia
rerum matenalium ut
saep diximus, est
primum obiectum intellectus
nostri, ac proind
$ iHa primo,
et non ex
eius proprietatibus, et
accidentibus apprehendimu. *
De Ente, et
essentia, c. 2.
ONTOLOGIA 15 rere,
quia omnis nostra
cognitio non circa
ea, ex quibus
res const.tuuntur, sed
circa ea, quae
de rebus nobis
an- parent, versarctur
Atqui id nonnisi
a Scepticis asseri
pot- j est .
Ergo, si nulhus
rei essentia realis
comperta nobis esset,
purus, putusque Scepticismus
obtinerel 40. Illud
contra Giobertium speciatim
adnotandum est, quod
ex eius sententia
hoc maximum absurdum
etiam lluit, nempe
ne Deum quidem
esscntias rerum cognosce-
, re posse.
Etenim essentiae rerum,
ipsius Giobertii iudicio,
sunt immutab.Ies. Ergo
s. ipsae obiective
in se inexcozi-
tabiles sint, numquam
potest fieri, ut
intelligibiles evadant. Art.
III.-Nonnullac quaestiones ad
notionera essentiae maeis
magisque declarandara valde
uliles solvuntur ;
41. Trcs quaestiones
in hoc articulo
investkandas su- scp.mus,
nempe 1° utrum
essentiae rerum s
nSnlices an compos.tae;
2° utrum esse
essentiae ab esse
existenliae rum s.nt
aeternae, necessanae, et
immutabiles. Ouid cir-
i ion l^Uae.
10neS/enl,endum sit' ex
sequentibus propo- (sit.on.I)us
planum fiet. l
l Li2'Jr°P-' ia'
°mn6S essentiae sunt
compositae ex quibus-
}dam pincipiis: quae
tamen ita inter
se cohaerent, ut,
ali- quo ilbrum
sublato, essentia illico
pereat ■ Irobalur
la pars contra
Cartesianos 2. Quaelibet
essen- ■«a e.usmod.
esse debet, ut
babeat tum aliqufd
per qZ riminln C°nSent,t>. tUm
ali«UJd' Der 1uod
a ceterisqdis- 'i"T„t n
X*' S1 PnrnUm
deeSSel' res> auae
in mon- lo
sunt, nullo nexu
continerentur ; sin
alterum , omnes
s unum, xdemque
forent. Quapropter, cum
res deffi- ZximZ
^"T CSSe?t,a. slSnifi™t»r
i adhibetur genus
7tTcZ\T'f ?m.PieCtltUr a,i0U«id
eommune rei defi-
uo rp"m r
' 6t dlITerent^
q«a exhibetur aliquid,
ex cntia? rt fin,ta
a Cet.enS rebus
"iscriminatur ". Ergo es- enhae
rerum ex varns
principiis sunt compositae.
i! 5w1S2,M t TUyiS
rerUm creatarum> esse
-+«-*> *** MLogic,
part. I, loc. cit, p.
22 vol. I.
16 ONTOLOGIA 43
Probatur 2a pars.
Essentia rei constituitur
ex om L
nibus iis, quibus
res est id
, quod est.
Ergo , subtracj
vel minimo eorum,
quibus res est
id, quod est,
essenti rei preat
necesse est. Hinc.
Scholastici sap.enter decr ;.
verunt essentias rerum
consistere %n indtvisibih,
et nume rorum
instar se babere
, quia si
ex numer o eel
■ umU y tantum
subtrahatur, non manet
idem specie numeru . u
44. Prop. 2a.
Inter essentiam ,
atque existenliam realis
a stinctio admittenda
esl *. i>i,,-|n«nnlios »
necessariae et immutabiles.
„/'., P' .
' jfessen'*oe r«
ad aetum redu-
TLanZ T6"1- abS°lute
neccssar™ , et
immutabiles «, Z
ITuh, parS' nempe
non esse aoso/M
nempe esse hypolhelice
necessa- 1 m£
!>?„, entT suam
sunt iu. qnod sunt. Ergo,
'n creD,inn.P ° SSet
r6S n0n creare>
tamen. Posita ea-
aueTdn°,vL,i,Sae1eSSent,,S.Suis
nequeunt deslitui, no-
^Vro&fa*
a',oqy,,,ni,Tl,essent' et
non essent- .„;„'
";"r °, Pa,s-
"lud absolute necessarium
dici- 'p inctiiPPd°es
Z repUgnan' AtQUi
repUgnat essentiam f
esse P It
„„„ ' .
q-U.,buS constat' quiPPe
quod si- '
sTmnlnL „„ 6SSet' ,SC,l'.Cet esset'
quate,,us suuiitur bn
co„sqii,ui"on T. qn,a non, haberet
rinciPia' e* bus
t L !
g,'-' tr,anguIuni, quod
qualuor la- •t
n„fi 7? ■
angul,s c,onstaret, esset
simul, et non
anlulos hanf,UlU,m-' qU°d
plus' quam tria
IaUra, et si"Ud
L; • '■
tr,anSulum dici nequit.
Ergo essen- tur
absoP,ZC'P,a pr°X,ma' ex
quibus conslant, refe-
Sram di™« necessanae
sunt- Quod de
necessitate es- «rum
demonstralum est, ad
earum immutabilitatem ZlltTse
«„ T,ibU[- aeternitas
™9°tiva, quatenus nempe
ad 2 de«erm,nen«ur ad
aKjuod «em/ms; I, q. XVII,
nTnnU» h'iCU!US rei
P°teSt esse vel
«»*'«*», hoc est,
eiusmo- s, eiMmodr^n'
Se" C°ndUi0nC PCndea*
Vel *»«**Z 3f
s. Thl Vn
,', "T "?'
S.ttUta aliqua eonditione,
exista, inom., Contr.
Gent., l,b. II,
c. 30, n. 4. Pbros.
Curist. Compend. II.
7 g 18
ONTOLOGTA quoque spectat ,
quia illud ,
quod est riecessarium
, essel nequit
aliter, ac est,
et ideo immutabile
est . C A P
V T III.
De proprietatibus omnium
entium communibus, et
primum de unitate
51 Tres a
Philosophis maxime generales
proprietates I entis
dMinguuntur, unitas nempe,
veritas, et bonitas,
cuaj qua pulcritudo
arcte coniungitur. Hae vocantur
transcen-% dentales, ut
distinguantur ab attributis
categonas, ns nem-
pe, quae certo
quodam genere, sive
categona continentur I
Art. I.— Ea exponuntur,
quae proprie ad
nnitatem spectant 52
Unum, ut s.
Thomas advertit , nihil
aliud signifi 1
Cat quam ens
indivisum 2 ;
unde haec est
vera defamtu i
unius? Unum est
ens, quod non
dividitur \ Exinde
intel i ligitur
unum non addere
enti aliquid reale
, sed tantun
aliquam negationem, quia
ipsum, cum non
aliud signin cet
, nisi ens
indivisum , divisionem
entis negat .
Lav tamen ne
inde inferas conceptum
unius esse negativum
Nam unum, cum
significet ens, quod
est mdivisum, si
snificat principaliter ens,
sive substantiam, et
secundan fc negationem
divisionis, ac proinde
eius conceptus non
es negativus, sed
affirmativus 5. 53. His praestitutis,
demonstrandum nobis est
unitater esse proprietatem
omni enti communem.
Prop. Omne ens
est unum. Probatur.
Omne ens per
suam essentiam est
id, quo est.
Atqui essentia est
id, quo unumquodque
ens ab aii
distinguitur, et ens
ex hoc ipso,
quod ab alns
distingu i Ex
his , quae
deraonstravimus , facile
est redarguere errore
Cartesii, qui sensit
(Repons. aux sixiim.
object., § 6)
essentias rum a
libera voluntate Dei pendere, ita
ut essentiae rerum
qu Deus condidit,
possent aliter se
habere , quam
se habent. bea
his in Theologia
naturali. Hic tantura
adnotatum voluraus, n ■ Cartesii
sententiara, ut ipse
Baylius (Dict., art.
Spinoza)scn^ ad interitum
metaphysicae viam sternere.
Nam scientiaruni q
circa rerum essentias
versantur, obiectum non
lam necS?sa"^!° immutabile
foret, sed mutabile
et contingens; huiusmodi
enin id quod
a libera voluntate
Dei pendet. d 2 1
q XI a.
1 c.-8 In
lib. I Sent.,
Dist. XXIV, q. I, a. ^
* * i) q.' XI,'
loc. cit.-s Qq.
dispp., De Pot.%
q. IX, a.
7 in i se
sunt indivisa, dividi
possunt. Ita hoSo
est u- ;
un.tate compositionis, quia
anima, et corpus
ex u" »
ipse comppnitur aliquid
in se actu
indTv um £E
,7 II !.°d e,,usmoJdi Sl|nt,
ut ab sc
dividi queam?» «onl
ad3, hmfln,dVertendUm eSt'-hanC
un,tatem ™m- partbus
1, Ua pr°Pr,e
,Pert,nere > quae
constant rperficit'„q „,Um MUna
ab a'tera ' LVeluti P°tentia
»» J, perlic.tur,
quae idc.rco unicam
substantiam comple- Cf
s. Thom., Quodlib.
VI, a. 1
c.-» I ,,
vr ]n. „;,
[*m-. /**., Dis,
„, ,. 2. Cf ,
£*£•£; *l,in,
£^ssPe^er»n:^. sffi-at supra cns
"^ 1 »
«PPelLPurm"m Uni,a'em ""^*»*'»8». «
Posteriorem pftj,- 20
ONTOLOGIA tam constituunt,
unamque existentiam habent.
Quare hu- iusmodi
entibus , aeque
ac iis ,
quae compositionis par-
tium sunt expertia,
unitas per se
convenire dicitur. E.
g., homo est
unus per se,
quia ex anima
et corpore in
uni- cam substantiam
perfectam coalescit. E
contrario , illud
ens , quod
ex partibus componitur,
quarum una ab
alia non perficitur,
sed distinctam existentiam
habent, dicitur unum
per accidens. Hoc modo unus
dicitur exercitus, quia
unusquisque militum, ex
quibus componitur, est
per se substantia
completa, atque existentiam
a ceteris militibus
distinctam habet. Art.
II. — Dc identitate, et
distinctione 58. Identitas
in eo consistit,
quod ens cum
seipso con sentit.
Ipsa oritur ex
unitate entis, nempe
ex eo ,
quo( omne ens
est indivisum in
se , sequitur
omne ens cun
se ipso consentire,
ac proinde esse
idem sibi *.
59. Quod si identitas indivisionem,
nempe , ut
Aristo teles subdit2,
unitatem ipsius esse,
in sui conceptu
inclu dit, patet
identitaiem proprie eam
esse, quae considera
tur in aliqua
re , prout
est in se
ipsa , seu
respectu su ipsius.
Quocirca
illa identitas, quae
consideratur in aliqu;
re, prout cum
alia comparatur, e. g., cum
cogitamus Pe trum
idem specie esse
cum aliis hominibus,
et idem ge
nere cum brutis,
non est proprie,
et stricte identitas,
senam, et Banonam,
seu filium lonae
distinguit. Interdum ero
plura inter se
distinguit , quae unum
re ipsa sunt
ed noc unum
intellectui praebet fundamentum
plura in pso
distmguendi. E. g.,
si intellectus distinguit
in anima lumana
tna pnncipia, sci licet
rationale, sensitivum, et
ve- etativum, fundamentum
huius distinctionis in
ipsa anima nycnit,
quia anima humana,
quamvis sit re
ipsa unicum inncipium,
tamen triplicem virtutem
exercet, scilicet ra-
lonalem, sens.tivam, et
vegelalivam. Haec altera
distin- !Lio rationis
appellatur etiam virlualis,
quia obiectum, in
uo mlellectus plura
distinguit, etsi unum
revera sit, ta-
ien virtule multis
aequivalet, ideoque intellectui
funda- lentum ad
efformandos plures conceptus
obiectivos illius pacbet.
63. Praeter has
distinctionis species Scolus
distinctio^ em formalem
invexit. Haec, secundum
Doctorem Subti- >m,
intercedit mter eas
entitates, seu, ut
ipse ait, for-
1 Hic non
loquimur de distinctione
reali, qua Tres
Personae Di- nae
inter se djstinguuntur; ea
enim, ut Theologi
docent, non nisi
opposmone relationis oriri
potest, quatenus nempe
Pater relative 'Pomtur
Fiho, et Pater
Filiusquc relative opponuntur
Spiritui S., iub
unicum principium sunt.
22 ONTOLOGIA mas,
quarum una concipitur
ab intellectu sine
altera, ita tamen
, ut ipsae
neque realiter ,
neque dumtaxat rationt
ab individuo, in
quo sunt, atque
inter se distinguantur. Non
realiter, quia ipsae
una res cum
individuo sunt. Non
ratione dumlaxat, quia
anle omnem actionem
intellectus ab individuo
, atque a
seipsis invicem distinguuntur. E
g., esse hominem,
et esse animal
in Petro, non
distinguun tur realiier,
quia neque ab
ipso Petro, neque
a se mutu
SGU exemP'ar^s Intellectus
Divi- exem nhrfl n qU'
*? natura,es accuratissime
respondent auiZil !n
' Secunduin uuae
De"* iHas condidit.
Ergo quidquid in
natura rerum est,
est verum. *
accunUssil1,a aC1^ de,no»str^r--
Si res naturales
non accuratissime responderent
cxemplaribus, secundum quae
^^ziczxTr iiiud s- Augustini: f«™
* *> '
^ripUoInsl t!uT™ ""?
Cr,amPIe*us ■« Wittenbachius, Brevis
de- 28 ONTOLOGIA
Deus illas condidit,
dicendum foret Deum
aut nescivisse, aut
non potuisse res
condere, quales in
se intelligit. At- qui
illud infinitae sapientiae,
hoc infinitae potentiae
Dei repugnat. Ergo
repugnat res naturales
non accuratissime respondere
exemplaribus , quae
in Intellectu Divino
re- periuntur. 83.
Hinc scite a
Scholasticis sancitum fuit
verum cum ente
converli ; scilicet omne
verum est ens
, quia veritas
rei , ut
diximus , in
entitate rei fundatur
, et omne
ens est verum,
quia omne ens
ordinem ad Inteliectum
Divi- num necessario
habet '. . 84. Ex
his intelligitur nullam
falsitatem metaphvsicam in
rebus inveniri posse,
et, si quae
res falsae dicuntur,
id veluti improprie
dictum accipiendum esse,
nempe, ut s.
Thomas inquit ,
in ordine ad
intellectum nostrum ,
ad quem res
per accidens referuntur
2. Scilicet si
res referan- tur
ad intellectum humanum,
quodammodo falsae dici
pos- sunt, quia
sunt quaedam, quae
etsi vera in
se sint, tamen
ita natura sua
comparata sunt, ut
scnsibus nostns «
quae non sunt,
aut qualia non
sunt », apparere
queant. Ita aun-
calcum per se,
perinde ac aurum,
est verum, quia
natura eius, non
secus ac auri ,
exemplari Mentis Divinae
consen- tanea est;
at quia speciem,
seu similitudinem aun
habet proindeque occasionem
praebet intellectui nostro,
ut lllud esse
aurum iudicet, falsum
quodammodo dici potest
. Art. III.— Utrum
uua sit tantum
veritas, an plures
4 85. Ontologi
docent unam esse
veritatem, nempe Deum,
ceterasque res non
nisi veritate Eius
esse veras; ex
quo colligunt, ut
alibi dictum est,
mentem humanam non
pos- se ullum
verum cognoscere, nisi
Deum intueatur, quia,
cum Deus sit
unica, eaque summa
Veritas, nulla res
ve- ra ,
alibi, quam in
Deo, apprehendi potest.
i Cf s.
Thom., Qq. dispp.
, De Ver.,
q. I, a.
2 ad 1. 2 Op.
cit., q. I,
a. 1 c— 3
I, q. XIV,
a. 1 c.
* Aliam quaestionem,
quae circa veritatem
versatur, utrum nempe
dentur veritates, quae
sint necessariae, immutabiles,
et aeternae, nic
omittimus; nam paulo
ante ostendimus contra
Cartesianos ventates, quae
ad essentias rerum
spectant, esse necessarias,
aeternas, et lm-
mutabiles; et in
Criteriologia
refutavimusProgressistas,qui
ventatem ab una
ad aliam aetatem
progredi obganniunt. ONTOLOGIA
29 .•„,8h' ^r°P'
Sin?ulae res nalurahs,
singulaegue conceptiones tnleUectus
propria veritate gaudent.
r,nZ vr' n
S' esse, cuius*ue
rei sit quaedam
participa- ™ A.sse
De'>.et limen intelligibile
inlellectus humani SU
quaedam part.c.pat.o luminis
inlelligibilis Dei ' , ta-
men nemo, nisi
qui pantheismum profitetur,
negare pot- est
esse cuiuslibet rei
creatae re ipsa
distingui ab isse
Uei , ct
lumen intelligibile intellectus
humani in se
re- ip a
d.stingu. ab intelligibili
lumine Dei. Atqui
esse pro- prium
rerum est fundamentum
veritatis ipsarum, ac
con- cepl.ones nostr.
mtellectus sunt verae,
eo quod per
pro- ! !!"Un!lUme-n m^'MC
veritatem, quae fLdalu^r
Jre- feS TT
Eng°' S' \m
cuiuslibet rei reipsa
di- h ff
• /■ Dei'et
lumen intelligibile inlellectus
; humani re
ipsa d.stmgu.tur ab
intelligibili lumine Dei
! consequens est
quam ibet rem,
et quamlibet conceptionem
propr.a ver.late gaudere
\ Audiatur D.
Thomas: « Dicen
dum, quod rat.o
ventatis in duobus
consistit, in esse
rei, r™Pr^"SIOnC v.rtulis
cognoscitivae proportionata ad
htlZ :■ Urumc"ue
autem horum quamvis
reducatur in mS!m,'«
! '" CaU.Slm
efl1cientem> et exemplarem;
nihil- "7»,ST auaehbet
res Parjicipat suum
esse crcatum, fiUlI
r l CS,t;
et unusauisque intellectus
participa cxmmnh.P, qUP°d
r6Cte de re
iudical > uuod
quiue- est Lam^nmV
U,1',ne ,nCrCat°- Habet
etiamHintellectus El Vnl 1-
°nKm '? Se'
ex aua completur
ratio verita- nmniVT
d,C°' q.UOd S-Cut
cst unum esse
Divinum, quo "'
Sun l> s,cut
«Pnncipio efTcctivo exemplari;
nit.il- formnl , ,n,
reDUS d'VerS,S est
diversunf esse ,
quo formal ter
res est; ,ta
et.am est una
verilas, scilicet 'di- l
"rf. ru'?.omnia vera
sunt> sicutprincipio effectivo
exem- K,',« H{I TUS
sunt P,ures veritates
in rebus creatis,
qu.bus dicuntur verae
formaliler ' ».
talHlCrnT„°ninCS rCS' et
vis inMlnCS rCS
naluralcs> omnesque conceptiones
nostri intel SOW.,
lS >\, VlXs eSSC auoda,nmod°
'» Ub- *
Sent.,
capite%sse%I'thae'ism„0'adteqm0
***** 0ntolo*ismum v
et l»»Kt ■aoptt
bile, es bonum.
Ergo omne ens
est bonum. Hanc
ob rationem bonum,
aeque ac unum,
et verum, cum
ente cmverh dicitur,
quia omne bonum
est ens, e™omne
ens quaenus ad
appetitum refertur, est
bonum •. '
»4. kxindc perspicilur
bonitatem, prout est
transrm lcntalis proprietas
rerum, in eo
consistere, quod res
prout
„rn|;naDpet'tl"'- P0ni,as' sl
hac "tioneVclet ur* T- i
". ekitnr, '"ellfgenl 102.
Ut haec notio
luculentior fiat, menle
reputandum est tria
,n pulcnludine distingui
oportere, nempe raZ- IZlTrtT
S,Tf e-SS-mtiam' (fectum
■ ^fundZentm. Katio
formal.s pulcn in
convenientia partium, seu
svm mcr.a ob.ect,
consistit. Effectus est
delectatio quam y™.
mctr.a ob.ecl, , lacultati
cognilrici in sua
claritale aff,™ IZl
ZlcZ0 „« Hi"C
-'^.hominum'^ ffij vocat
pulcrum n.si id,
cuius cognilione delectatur
Fun- damentum ,n
bomtate ipsius obiecti
situm esf nam
an" mum nostrum
illa rerum cognitio
seu "dspeclus dele"
ctare potest, .n qua appetilus%uiescil; id
au« n appet.tus
qu.escit, non est,
nisi id, quod
tamquam boimm apprehenditur. Quapropler si
ralio formalinSer, 2? pulcrum
definir, potcst, id,
qnod debitam proporlionemha- >bet
*£% S \6onum.
Al, quon.am pulcrom
a celeris proprietatibus en-
,s propter proportionem
obtecti, et del'clationem
co„no scentis , llam
discriminatur, ipsum definiri
pc tes( id Zod cum
mulMudinem partium sibi
cohaereniiumpra ese tat mamfestatione
sui cognoscentem delectat
P ' '
106 Porro P«'«rum
in naturale, arlificiosum,
et morale hVC!*:tlfi
EP"L XVI" ai
C°eleSt- ' »•
2, et s.
Thom. , I,
2 2a 2«,
q. CXLV, a.
2 c. •ensistis
autumant aliquid csse
Dulcrum ! n
J ' ™?
CUm us quac
endam LPnmam Ca"Sam'
ori^^mque pulcri in
ipsis re- *
36 ONTOLOGIA dividitur.
Pulcrum artificiosum est
illud, quod iu
operi- bus artificiosis
humani ingenii splendet ;
haec enim ,
ut omnibus experientia
compertum est, si
proportionem in- ter
partes, ex quibus
constant, prae se
ferunt , animum cognoscentis
voluptate afficiunt. Pulcrum
morale m actio-
nibus humanis invenitur,
quatenus hae cum
aeterms, ac immutabilibus
regulis morum proportionem
habent . Pul-
crum autem naturale,
ad quod haec
tractalio maxime spe-
ctat, illud est,
quod tum in
singulis naturis rerum,
tum m mundo,
qui ex illis
componitur, effulget. Etemm
unaquae- que natura
ex pluribus principiis
constat, quae unitatem
eius efficiunt, omnesque
naturae ita inter
se colligantur, ut
unus mundus ex
ipsis existat. Hinc
pulcrae dicuntur sin-
gulae species rerum,
et pulcher mundus,
qui ex ilhs
com- ponitur. 104.
Diximus singulas species
rerum; nam si
res non m
notis suis singularibus,
sed in sui
essentia spectentur, du-
bitandum non est,
quin pulcritudo sit
omnium rerum pro-
prietas. Re quidem
vera , cum
Deus sit naturarum
au- ctor, fieri
non potest, ut
in ulla natura
vel aliquod prin-
cipium, quod ad
ipsam efficiendam requintur,
vel mter principia,
quae ipsam efficiunt,
ordo desideretur. Quamob-
rem ne fieri
quidem potest ut,
quispiam naturam rei
pe- nitus cognoscat ,
nec tamen e
coguitione eius ullam
vo- luptatem sentiat.
At
si in rebus
essentiae non consideren-
tur per se,
sed prout per
notas singulares mdividuantur,
ipsae vel pulcrae,
vel deformes esse
possunt. Etenim cau-
sae proximae ,
ac immediatae rerum
singulanum sunt aliae
res singuiares, sive
causae naturales. Atqui
causae naturales ita
secum colligantur, ut
actio unius ab
actione alterius impediri,
aut saltem turbari
possit \ Ergo
neri potest, ut
res singulares aliqua
notarum careant, quae
aa pulcritudinem constituendam
requiruntur 3. »
Hinc s. Thomas
de hoc pulcro
loquens, inquit: «
In hoc con-
sistit, quod conversatio
hominis, sive actio
eius, sit bene
propor- tionata secundum
spiritualem rationis claritatem.
Hoc autem per-
tinet ad rationem
honesti , quod diximus
idem esse vinuti
quae secundum rationemmoderatur omnes
res humanas»; 2
l , q.iiL,AT,
a. 2 c.
2 Cf Criteriol,
c. IV, a.
2, p. 251-252,
vol. I. a
Mnrme 3 Circa opera artificiosa,
atque actioneshumanas patet
opus acionne evadere,
si artifex illud
non conficiat secundum
leges artis, quae
ONTOLOGIA 37 105.
Iam pulcrum naturalc
in corporeum, et
spiriluale dividitur. Etcnim
nos et cum
in re corporea
multas par- tes
aflabre concinnatas , et cum
in subslantia spirifuali
plura pnncipia, quae
ordine inter se
continentur , con-
templamur, quamdam voluptatem
persentiscimus. Pulcri- tudo
corporea vocatur sensibilis,
quia ad res
spectat, quae ope
sensuum cognoscuntur: spiritualis
vero dicitur inlel-
ligibihs, quia rerum
propria est , quae
intellectu anpre- nenduntur
f. tl 106.
Deus autem, a
quo, ut s.
Augustinus scribit, omne
pulcrum est \
et qui, sicuti
s. Thomas subdit,
« est univer-
sorum consonantiae et
claritatis causa 3
», pulcherrimus aicitur.
Neque negotium alicui
facessat, quod mulliludo
ad unitatem redacta,
quae est essentialis
nota pulcritudi- nis,
in Deo, qui
simplicissimus est , a
nobis cogitetur. Ham,
cum nobis certum
sit nullam compositionem
in Deo esse,
lntelhgimus infinitas pcrfectiones,
quae in Eo
sunt, esse lpsu„ x
Esse Dei, atque
absolutam unitatem Eius
con- stiluere. Hinc
nos Deum veluti
pulcherrimum intellm- mus,
Eumque pulcherrimum nominamus,
quia infinitam multitudmem
attributorum cum absoluta
unitate coniun- ctam
m Eo mtelligimus
4. CAPVT VI.
De categoriis in
universum spectatis 107.
Hactenus de iis,
quae ad ens
gcneratim conside- ratum
pertment, disseruimus. Antequam
de singulis decem
categorns sermonem aggrediamur,
haec duo circa
ipsas » universum
mvestigare oportet: 1°
quomodo ens sit
prin- manas, quae
a pronuntiatis rationis
practicae discedunt crun
nisir a!,Cnl|n-da 0mnin° CSt
°pin,° i,,0rum' ,'
a ,US d,°o tnna
n°n Va,d0 ab,usit
Giobertius , Saggio
"„ h(ll0> c-
1, P- 39
sqq, Napoli 184«.
JJ ■
^"^liX'1'c0: 1S> et "• "«'".* « 1
Cf I, ([.
XIII, a. 4
ad 3, ct
Contr. GcnC,
lib. I, c.
31. 38 ONTOLOGIA
cipium, ex quo
categoriae promanant ; 2°
quomodo ens per
categorias dividatur. Art.
I. — Quomodo ens sit
principium categoriarum 108.
Iam innuimus *
ens esse principium,
a quo cate-
goriae promanant; siquidem
ipsae ens pluribus,
diyersis- que modis
determinatum exhibent. Id
magis perspicuum fit
hoc argumento: Categoriae
sunt supremae notiones,
ad quas diversa
rerum genera referuntur,
proindeque supre- mae
notiones, quae de
diversis rebus praedicari
possunt 2. Atqui quidquid
de aliqua re
praedicatur, ad eius
esse per- tinet,
quippe quod non
potest aliquid cum
aliquo coniun- gi,
nisi ipsi inesse,
scilicet in eo
esse intelligatur. Ergo
categoriae, cum sint
suprema praedicandi genera,
diver- sos modos
essendi significant, ac
proinde esse est
princi- pium, a
quo ipsae promanant.
.-'..; 109. At vox ens
tribus diversis significalionibus accipi
potest *. Ipsa
enim quandoque illud
esse significat, quod
copulae officio in
enunciatione fungitur; e. g., cum
dici- mus, Socrates
est philosophus; quandoque
autem essentxam rei,
nempe id, per
quod quaelibet res
in sua specie
con- stituitur, e.
g., humanitatem in
Socrate, quia per
huma- nitatem Socrates
est homo; quandoque
tandem actualita- tem
, sive actualem
existentiam rei , nempe
id , quo
res actu est
in natura. Ens
hoc tertio modo
acceptum, dici- tur
ens actuale. 110.
His praestitutis, demonstramus
sequentem Prop. Ens,
quod tamquam principium
categoriarum po- nitur,
non est illud,
quod copulam enunciationis
constituit, neque illud
, quod essentiam
rei simpliciter significat
, sed est
ens actuale. .
. Probatur prima
pars contra Kantium
% et Rosmmium
. Categoriis non
quaeritur, an sit
res, sed cuiusmodi
sit. At- qui
esse, quod in
enunciatione munus copulae
obit, signi- ficat
quidem aliquid entis
inesse subiecto, sed
cuiusmodi illud sit,
utrum substantia, an
qualitas, an alius
quidam modus entis
, non patefacit.
E. g. , in hac
enunciatione, i Pag.
4._ 2 Gf Logic,
par. I, c.
I, a. 6,
p. 16 vol.
I. s ln
lib. II Sent.,
Dist. XXXIII, q. I, a. 1
ad 1. * Critiaue de
la raison pure;
Log. transcend., lib.
I, sect. 6,
% i" s
Logil, lib. II,
sez. I, c. 9-11, p.
116-122, Napoli 1857.
ONTOLOGIA 39 Socrates
est philosophus, verbum
est significat esse
philoso- phum Socrati
inesse, sed ulrum
esse philosophum sit
sub- stantia Socratis
, an qualitas
, quae substantiae
inhaeret minime innu.t.
Ergo ens, quod
per categorias dividilur'
n°444Sin Ur '
quod C0Pu,am enunciationis
significat * 111.
Irobatur altera pars
contra Heghelium *, et Gio-
bertium . Lategoriae non
significant diversas essentias
re- rum, nempe
illud, per quod
res in certo
genere, vel certa
specie constituuntur, sed
diversos modos ,
quibus essen- tiae
rerum determinatae exislunt;
e. g., categoria
substan- tiae non
denotat essentiam hominis,
sed modum, quo
es- sentia hominis
in rerum natura
existit. Modi autem,
aui- bus essentia
rerum creatarum determinala
in rerum na-
tura existit, ab
ipsa essentia reipsa
distinguuntur. Hisce adnotaUs,
lta argumentamur: Si
categoriae ab ente,
quod essentiam s.mpliciter
sumtam significat , derivare
dicun- lur, lunc
vel ipsis dumtaxat
essentias rerum exhiberi
vel essent.am, et
modum, quo ipsa
in rerum natura
existit, unum, idemque
esse dicatur oportet.
Atqui utrumque est la sum.
Ergo ens, ex
quo categoriae derivant,
illud non Vi3n
essenl,am simpliciter sumtam
significat tJlj: Frobatur
tertia pars, quae
ex iam dictis
facile in- tellig.tur.
Categonae sunt notiones
supremae, ad quas
re- rum, quae
in natura sunt,
notiones revocantur. Atqui
no- t.ones quae
referuntur ad res,
prout in natura
sunt, ex- h.bcnt
ahquem modum entis
actualis , sive
aliquem mo- aum
, quo res
actu sunt in
natura. Ergo cateoxmae
re- pracsentare debent
communissimos modos entis
actualisy s.vc communissimos
modos, quibus res
actu esse possunt
ac Proinde non
n.s. ens actuale,
sive illud, quo
res actu tsi
in natura, illarum
pnncipium esse potest.
Art. H. —
Quoraodo ens per
categorias dividatur ou1!?.'
Ad JianC. «I"30^00^ exsolvendam
in primis nobis
est uemonstranda sequens
pr3' tEm ™lUo
m?do ta^quam genus
assignari potest. mi
u h r
T GeUUS eius'nodi
est > "t
a ciifTerentiis deler-
minetur, hae autem
differentiae , etsi
potestate in genere
5 pf/; ,Th°m;'
l0P' cit—% E^yclop.y
§ 86 sqq.
Protohg., Saggio I,
et III. n 40
ONTOLOGIA contineantur
*, tamen extra
essentiam generis sunt;
si e- nim
differentiae ad essentiam
generis pertinent, notio
ge- neris cum
notione speciei permisceretur, quia
species ex genere,
et differentia conflatur
8. Hoc posito,
en argumen- tum : Si
ens esset genus
, eius differentias
aliquid reale extra
ens esse oporteret.
Atqui impossibile est
turn dan .
aliquid reale extra
ens, quia extra
ens non est
nisi non ens,
seu nihil, tum
aliquid mente concipi,
cuius conce- ptus
ad conceptum entis
non reducitur , quia
extra notio- nem
entis non est
alia notio ,
nisi non-entis , seu nihili.
Ergo
ens tamquam genus
nullo modo assignari
potest *. 114.
Hac theoria praestituta,
facile est perspicere
ve- ritatem huius
secundae Prop. Ens
per categorias dividitur
non tamquam genus
per species, sed
tamquam per diversos
modos essendi. Probatur
prima pars. Ens
nullo modo tamquam
genus assignari potest.
Ergo ens per
categorias non dividitur tamquam
genus per species.
Quapropter categonae non
addunt enti aliquid,
quod est praeter
essentiam eius, eo
modo, quo species
addunt aliquid generi,
quod extra ip-
sius essentiam est,
nihil enim esse
potest, quod sit
extra essentiam entis.
115. Hoc idem
alia ratione confirmari
potest : Illud
, quod pertinet
ad genus, univoce,
nempe eadem sigmfica-
tione singulis speciebus
est attribuendum *;
e. g., animal
univoce de homine,
et de brutis
praedicatur: quaproptei si
ens genus categoriarum
esset, ipsum de
iis singulis uni-
voce praedicandum f oret.
Atqui
ens de singuhs
categorni univoce non
praedicatur ; nam
in singulis categoms
c«« diversis modis
exhibetur, « unde
unicuique [categoriae) de
betur proprius modus
praedicandi 5»; e
g., in pnma
ca i Dicitur
differentia potestate in
genere contineri ,
quippe quo* eenus
a differentia perfici
non potest ,
nisi sit ita
dispositum , u
ab hac determinari
queat.-2 Cf Logic,
par. I, c.
I, a. 2,
p. 11 vol.
1 3 Cf
s. Thom., I,
q. IH ,
a. 5 c.
Nemo vero existimet
ens ess genus,
quia ipsum in
ens, quod est
per se, nempe
substantiam, e in ens quod
est in alio,
nempe accidens, dividitur;
haec enim, ui
Boetius (Praedic, c. 4) monuit,
non est divisio
stricte sumta sci
licet quae per
species fit , sed
potius quaedam enumeratio.
Ct .
Damascen., Dialect., c.
10. * Cf
Loqic, par. I,
c. I, a.
5, p. 15
vol. I. *
In lib. I
Sent. , Dist.
XXI, q. I ,
a. 3 ad
2. Ens autem
no ONTOLOGIA 41
tegoria, quae est
substantia, significatur esse per
se, in re-
iquis novem, quae
sunt accidentia, significatur
esse in alio,
3t in smgulis
harum specialis modus
essendi in alio
in- Tenitur. iLrgo
ens per catcgorias
tamquam genus per
spe- 3ies non
dividitur. b l
l 116. Probatur
altera pars. Unaquaeque
categoria certum, 3t
pecu.arem modum entis
significat. Ergo ens
per cate- ,'or.as
d.viditur tamquam per
diversos modos, secundum
juos ens et
esse, et intelligi
potest *. CAPVT VII. De
categoriis speciatim consideratis 2 Art.
I. — Notio
subslantiae declaratur 117.
Substantia, prout categoria
est 3 , describitur
, ut am
m Logica dix.mus
\ res cui
convenit esse in
se, et non
n alio, sive
non m subiecto.
Ad hanc subslantiae
notionem leclarandam, exphcandum
nobis est 1°
cur substanlia di-
atur.noP;J^en.s> quod est
in se, sed
res, cui convenit
ss.e.Qin,f' f (lu,d
Slbl veht esse
in se, et
non in alioA^
118. Uuod attinet
ad pnmum, in
memoriam revocan- jlum
nobis est substantiam,
aeque ac quamlibet
cate-o- liam, esse
quemdam specialem modum
, quo aliqua
ves fctuest in
natura, ac proinde
ipsam intelligi non
posse, | iisi l iii
ea et al.qu.d,
quod quodam modo
est, et quidam
aodus, quo ipsa
aclu est, distinguantur. Hanc
ob ratio- iem
substantia dicenda non
est ens, quod
est in se,
aut ■cr se,
scd res, cui
convenit esse in
se, aut per se, ut
igmncetur discnmen inter
ipsam rem ,
et modum, quo
raantiaCatUprf t Categ0riis
a%^ocey sed analogice,
quia ens de
sub- .antia et
dc diversis acc.dentibus
non sine aliquo
ordine unius L
ZJ^T^ siuuidera> cu™
«ecidens substantiae inhae-
e suh, ntLUSH
-/5Se/Ub!tantiae pendet' ac
Proindc «" Primo
vZ n r
CU,Ur' d°lnde de
diversis «ccidentibus. Cf quae
di- jmus in
Logica, loc. cit.
p. 15 vol.
I. '
Cf s. Thom.,
Qq. dispp., De
Vcr., q. XXI, a. 1
c. M Vof.°TrUm
nUmerUm exP0S»»™s in
Logic, loc. cit.,
a. 6, m^Z^ZZ^
categoria est: *■*■
vo* substantiae aliquando
nidetur ad significandam
essentiam, vel naturam
rci vel formam
Uma^tenam, aut quidquid
ex utraque quasi
confectum esj '
42 ONTOLOGIA actu
est in rerum
natura, sive inter
esse essentiae, et
ess existentiae f.
119. Quod ad
alterum speclat , in
notione substantiat illa
verba esse per
se, sive esse in
se excludunt inhaeren
tiam in subiecto,
sive denotant illud
, quod dicitur
sub stantia, non
habere esse suum
in alio, tamquam
in sub iecto,
sed non removent
a substantia causam
effectncen suae existentiae,
sive non denotant
ad notionem substan
tiae pertinere ,
ut esse suum
ab alio non
recipiat , nan substantiae
creatae esse suum
a Deo accipiunt*.
! 120. Iamvero
res, cui convenit
esse in se,
non xn aho
substantia ex eo
praecipue nuncupatur, quod
est accidec tium
subiectum , ac
proinde sub accidentibus
stare , ho
est, accidentibus subesse
intelligitur. Substantiam autet
esse subiectum accidentium
ita demonstratur: Si
subiec tum accidentium
non esset substantia,
oporteret esse aliu
accidens , et
quoniam hoc accidens
, non secus
ac omn aliud
accidens , expostulat
subiectum , in
quo insit, pr(
gressus in infinitum
admittendus esset. Atqui
huiusmoc progressus, omnibus
fatentibus, est absurdus
3. Ergo sul
iectum accidentium est
substantia. Art.II, — Definitiones substantiae
a nonnullis Philosopis
traditae exploduntur 121.
Ex principiis, quae
in praecedenti articulo
exp nire per
substantiam, cuius est
accidens »; In
lib. I Sent.,
Dist. q. IV,
a. 3 ad
2. . *
Op. cit., lib.
II, c. 23, § 1
sqq. Hanc Lockii
opimonem, pn ter
omnes sensistas, David
Humius, utpote scepticismo
suo la\ Neapoli
1881. * Nouveau
systeme de la
nature etc, p.
124-127, ed. Erdm.
2 Elementa metaphysica
scientiae naturae (germ.),p.42,Riga 17 • 3
Cf s. Thom.,
Qq. dispp.,
De Por., q.
X, a. 1
ad 8. *
Protol., Saggio I,
OffTOLOGIA 45 2"
Notio substantiac uli
paulo ante ostendimus
, alia t
a notione causac.
Ergo substantia in
eo consislere ne-
nt , quod
sit causa, sive
principium operationis , per lam
ipsa nihilum negat.
Accedit quod s/
subslantia con- ituitur
ex eo ,
quod est princip?u_
operalionis? per lam
ipsa n.hilum negat,
diccndum est substantiam
e^se uisam creatncem
sui; nam, cum
productio rei ex
nih o creatio,
subslant.a, si se
ipsan/ex eo constiluit, " uod
f alttsMmS. SC
ipSam "* ^
** *2S Art.
III _ Scnlenlia
s. Thomao circa
principium , ex
„ao subsla„l,a lit
individua, exponitur, et
probatur |127 • In
primis, in quo
quaestio circa principium
indi- Juationis vcrsatur,
declarandum nobis est.
NoUo perfectae substantiae,
ut in Logica
diximus \ non
gu eribus , et speciebus,
sed in individuo
invenitur. 'ft1™- seu s.ngu
are, secundum s.
Thomam, di- urillud,
quod esttn se
tndistinctum, ita ut
in plura di-
!„T,P°SS.'t' Pr0lnde- e>
seeusac universale, lamquam
3_£__ - _"
Commuue ,u(elli- neqneal;aft aliis vero
hnctum S ,ta
ut s.t hoc,
et non illud,
aut aliud. LlVJ1-'!
•rnentUm,seu radix' ex
p- 16 sq vo1- '— ' '.
- xx«, o.
i c. ___.Pinrf
J. Uaest,one,n vcrsari circa
principium formale, seu
«ScDmV "at,°mS' -n°n
Vero circa P""cipium eflicens,
«m • _nTm '
-? Per SpiCUam est
PrinciPi'>'n _ectivam esse
•T« ni.rZ' •
cu",s v,rtnte ali(I"a
natnra
c(nci'"">' , M
• n «m
Z.I ,ntCr utru,t"luc Principiam
iam adnotavit s.
Tho- Z, ", dlssercns
dc 'ndividuatione animae,
inquit: « Princinium
t_liP„^'r i-Tinsecum, sed
impossiMle „t, ^od
mpossibilr e ""
m rlnsecnm ani,nae,
vel alterius creatu
ac.et inlr „trn .'
^ „_? '
lndivins, « falsitas
sentcn- S.I _rPL
^ ?. '
qU' Huetium ^^rches
historiaues, 'ionis i„
'iw !,„'• Gand
1838) Sec,ttus> asscruit
radiccm indivil -
!?V___1_. r8S.0.Cat, '""""'• Vid'
^0**" etc' *
*. 46 ONTOLOGIA
haec est, quid
sit, ex quo
substantia ■ singularitatem su-
mit, sive eius
unitas indivisibilis in
plura, et a
quocunv que alio
divisa oritur. Eadem
quaestio huc redit ;
quid sit, quo
substantiae intra eamdem
speciem solo numerc
differant, et multiplicenlur ; nam unumquodque
indivi- duum a
quocumque alio eiusdem
speciei divisum mtel-
liffi nequit, quin
individuorum multiplicatio, quae
nume- rica dicitur,
intelligatur, ac proinde
eo ipso, quod
prm- cipium individuationis exponitur,
principium pateht, e^
quo multiplicatio numerica
existit. 129. Hisce
praemonitis, nos s.
Thomae doctrmae ad
haerentes, hanc oslendimus
, Prop. ln
substantiis materialibus prinapium
individua tionis est
materia, signata quantilate.
'■— • •
Probalur la pars/Etsi
principium mdividuationis ne
queat esse aliquid,
quod ad essentiam
rei spectat , qui;
individuatio non pertinet
ad essentiam rerum
creatarum tamen esse
debet aliquid substantiale,
seu quod ad
lpsun esse substantiae
refertur ; nam
individuatio substantiae cum
pertineat ad praedicamentum substantiae,
ad ahqui °* £• -ndividua-
1 Contr. Gent.,
lib. II c
93 - 2 j «
i « ^d:e/raatumesir,;0rav„pear rcm
forma -^5^ 4
HI, q. LXXVII,
a. 2 c.
• 7n (£"
» f nt-' D,St-
XII> 1- »-
a- * »««• 3 ad
3. . In hb. II
Sent., Dist. II,
q. i, a.
4 s0,. ar.
IUac"T 07', *"%*. ^"«titatis «plicavimus
i„ £o^0, idivlrtL'," "
dU° ln,0nere Praeslat-
Primum est, quod
princioium »1« ^
vTroeSDSreoud'c"ur
""«"*. Proat ordinem\d
S ■•, p"o„t
malrPiaP LT U8S
aC'U el inhaeret;
tum «u'a 1uan-
»e inAwl™ inhaeret,
iam individuata est,
proinde- k»"*r .r
es^SLrr"' Mm qUia
auantitas. u'iae «cta
inhit Fam indiwVn..- ° «ccidens ,
ac proinde per
ipsam princi- Wte^'
"•' d'lim"uS' aIiunid
«»I»«»nti«le esse 'WdU»P1
s distne?(Un; ITT
'n,er h0C> et
aliud individuum no„
icubitum J InC t,0'/ed 1,la>
uuae> e- «;
inter bicubitum ,
et atis a? CS ',
,n,ercederet- AUerUm est-
1uod dimensiones quan-
W .b*. ™t °riaI prout
Pr'"oipium
individuationis est, or-
H vero prout
'2£ """ SU°,
r» *»»**, prout
termm^n- :"hnihl?Pff l0n!m,C,Um^ua
coniuncta compositum sub-
-anUae efformat; vel
ea, quae existere
non potest, nisi
\nZ I COexistat^
nou qui«em uti
subiecto inhaerentiae, CruLn
•aCC,denV Sed U,i
Subicct0 coexistentiae. rrioris
genens exemplum est
anima humana, ut
in 4«- uXipTm
Cem!lS' qU3e ^61
Per se existere
Possit> na- urahter
tamen ordmatur ad
physicam compositionem cum
jorpore , cum quo
constituit illud compositum
subslanlia- nL?^/- v.ocatur ^0
: quocirca anima
humana dicitur uostanha
mcomplela in ratione
speciei , licet
integra sit nratione
substantiae. Alterius generis
exemplum est ani-
a brulorum, quae
proinde substantiae incompletae
dicun- K°^,80,umtnraa^V^8ed etiam
tn roturoe ««6-
34. lam subslantiae
incompletae sunt quidem
per se, &Ui„JXrU8,^°n.inhae1rent a,teri>
vc,uti subiecto, iroindeque
ab accidenlibus distinguuntur; sed,
prout to- .Hiv'^111,
.9* 2 ad
,3^ Quoniain substantiae
Angelicae per seipsas
d,v duantur, s
Thomas inde confecit
ipsas specie inter
se differre! 4
rAngeh1e,usde,n sPcciei inveniri
nequeant (ibid., q.
L » ni
? qmde.,n' nt
ideni sanctus Doctor
advertit, non iit
ex », qnod I
natura cuiusque Angeli
per se spectata
in pluribus esse q ii
, nam «
forma , quantum
est de se
, nisi aliquid
aliud im- ouorl
?n P°tCSt a
Pl"ribus » {ihid'>
q' ni, loc.
cit.); sed ex
, quod, cnm
« omnis materiae
sit expers, non
inveniuntur sub- i
a Tad? ipliCCt',r >>;
Cf Q9' dispP'>
q" UU- De
**' » f
f 1 ^
C?USi*' l6Ct' IX"
Sed hac re
in Theologia nalurali.
^i nostrum Lexicon
peripateticum etc. ed.
cit., p. 340.
Pnn,os. Christ. Compend.
II. 7 ^
50 ONTOLOGIA tum
substanliale compositum efformant,
non nisi in
ipso substanliali composito
perficiuntur. Substantiae autem
completae non sunt
in aliquo, tamquain
in subiecto, ne-
que in aliquo,
ut totum quoddam
constituant ; proinde- que
iure dicunlur esse
sui ipsius, nempe
absolula ratione per
se, et non
in alio existere.
135. Quod si
substantia completa est
sui ipsius, conse-
quitur proprium quoque
illius esse, quod
quidquid agit, sibi
agil. E contrario
substantiae incompletae, quippe
quae non sunt
sui ipsius, quidquid
agunt, non sibi,
sed subie- cto,
a quo perficiuntur,
agunt. E. g., quidquid
Angelus operatur, operatio
ei tribuitur ,
at, cum manus
hominis percutit instrumentum,
non proprie raanus,
sed homo per
manum agere dicitur.
136. Actus, sive
perfectio , per quam
substantia com- pleta
exislit, subsistentia appellatur.
Quare subsistentia Ua
definiri solet : Actuaiitas
, seu perfectio
, per quam
natura fit sui
ipsius, et non
alterius; vel etiam,
perfectio, per quam
natura ultimo completur,
et terminatur, ita
ut sit, et
ope- retur, quin
cum altera se
communicet. Art. V.
— Notiones suppositi,
et personae declarantur
137. Subsistenlia concrete
sumta dicitur >suppositum ;
quocirca supposilum est
substantia individua. et
completa incommunicabiliter subsistens.
Quod si suppositum
intelli- gentia perfruatur,
digniori nomine personae,
ve! hijposthasi? nuncupatur,
eaque secundum Boetium
vulgo defimtnr :
Naturae rationalis individua
subslantia. 138. Haec
personae definitio ita
explicatur: 1° Persona
debet esse substantia;
accidens enim, cum
nullo modo in
se existat, sed
in subiecto insit,
nequit esse aliquid
sub- sistens, ac
proinde nequit esse
persona l. 2°
Gum persona dicitur
individua, tria significantur. Sci-
licet primo, persona
debet esse quaedam
substantia sin- gularis,
ac proinde non
potest, quemadmodum natura
u- niversalis, esse
communis pluribus 2;
unde personalis tes-
sera in tali
modo existendi consistere
dicitur 3. Secundo
debet esse substantia
completa; ita ut
non possit commu-
nicari alteri substantiae
, cum qua
compositum substan- *
Cf s. Thom., Qq. dispp.,
De Pot., q.
TX, a. 2
c. 2 /n
lib. I Sent., Dist.
XXV, q. I,
a. 4 ad 7.—
3 Qq.
dispp., ibid. ad
ONTOLOGIA 51 tiale
efficiat «. E
g. « anima
separata est pars
rationalis naturae, hnmanae
? et ^ ^
P ona s
hominiS et ideo
non est pergooa
2 ». Tertio,
debet habere ubs.slent.am
propnam sibi »,
ita „1 persona
dici nequeat ilh
nalura , qoae
etsi singularis, et
completa sit, tamen
quia assumitur a
persona excellentiori ,
propriam hyTo- sthas.m
am.ttit, alque in
illa excellentior hyposthasf P
a qunQ assumilur,
subsistit 4. jpusmas.
, a 3
Illa vox rationalis
adclitur, ut subsistentia
cuiuslibel naturae singulans
completae ab illa,
quae propria iuiel
jqo naturac est>
distinguatur \ H
liam „««n"?0ne Personae>
uu*'» tradidimus, illud
c- am peisp.citur
, personam esse
inlegrum operalionum ^nm
pr.ncip.um, quippe quod
nulla natura^aliquid £
1m>^!nrm su,)Slslat- Hi.nc
i,,ud effatum, Actiones
sunt teer^1' 'T^
GlS1 natUra f°nS
Sit' et Principium
I mtegrum, et
completum pnnc.pium , quod operatur.
Art. VI. —
Nonnullae absurdae opiniones
cuca nolionem pcrsonae
refelluntur 140. Aliqui
ex hodiernis Germaniae
Theologis personam iciniuiit ,naturam sui
consciam \ Horum
scntentia valde ■Uinis ;
viflelur opioiom Lockii,
qui identitatem personae
in onscient.tvrpropr.arum actionum,
seu in actu,
quo ouis- e.LitPr
10mim SUarUm °St
COnscius> Ponendam esse
ontcia Pr°P" ^'
PerSOm PerPeram drfnitur
, natura sui
|J/n lib. I
sent., loc. cit. * l/in^r''
D& P0L'.q- IX' a' 2
ad J4— 3 /n
»•■ ' *•*•.
loc. cit. Vcrbo
„«„ L? rnat,on,s '«ystcrio evenit,
quia, cum humana
nntura ipediJh np
hP ' (
sua »ni°ne IV
i > ,m,nana
natura propriam personalitatem haberct
» (III aaUtaq
nl, 3'- urndc
« naturac assumptae
non deest propria
per- pc t
n^i ? aeCtUm a,,'C,UJUS'
aUOd ad P^fectionem
bumanac rac per tineat,
sed propter additionem
alicuius, quod est
supra hu- itVtti?*
qU°d CSt uni0
ad div'na«n pcrsonam
»; ibid!, ad
2 ( J>
LCetfriS Zucri^> Defensio
scientifica theoriae christia-
5 inmtatis (germ.),
Viennae 184«. °P-
©**., lib. II,
c. 27, $
9. 52 ONTOLOGIA
Probalur. 1° Conscientia
est actus, quo
natura intelle- 'ctrix
se, suasque operationes
cognoscit. Atqui ,
aiente s. Thoma,
« actus omnis
cst rei subsistentis,
et perfectae »,
nernpe suppositi, et
personae. Ergo conseientia
personam iam conslitutam
expostulat , tantum
abest, ut lllam
con- stituat. 2° Si persona
in conscientia posita
csset, anima etiam
sine corpore persona
esse posset, quippe
quod ipsa eor-
pore non eget,
ut sui conscientiam
habeat. Alqui
sola a- nima,
utpole substanlia incomplela,
persona esse nequit
Ergo persona ex
conscientia sui ipsius
exurgere non potest
3° li, qui
hanc novam definitionem
personae tradunt, s
sibi constare velint,
doceant necesse cst
homines, cum si
ne conscientia sui
ipsius nascantur , minime
nasci ut personas,
sed annorum cursu
fieri personas ,
proindequminis persona, sive
eaedem, sive diversae
eius operationes sint.
Diximus naturam singularem , nam
quaestio circa naturam
out essentiam rei
significat, non versatur;
si enim, uti
iam osten- M
(P- lb), existentia
in rebus creatis
ab essentia distinguitur
iDitari non potest,
quin subsistentia quoque
ab ipsa distinguatur
18. Uiom., Quodlib.
II, a. 4
c). Diximus etiam
in rebus creatis
rium enim est
Divinas Personalitates a
natura ratione tantum
sungui . 2 Unde
s. Thomas monet
singularitatem naturae efficere,
ut ipsa naec
natura, non vero
hoc subsistens. In
tib. III Sent..
Dist. II D,
a. 1, sol.
3 ad 2.
* 54 ONTOLOGIA
quemadmodum de nalura
humana Christi a
Verbo assum- pta
factum esse docet
Fides. Ergo in
rebus creatis natura
a subsistentia reaiiter
distinguitur. 144. Prop.
2a. Subsistentia est
aliquid positivum ,
non mera negatio.
Probatur contra nonnullos
Scotistas , qui
putant subsi- stentiam
idcirco in mera
negatione consistere, quia
ipsa id dumlaxat
efficit , ut natura
cum altero communicari
nequeat. Natura ex
subsistentia valde perficitur,
quippe quod per
ipsam ita sui
iuris fit, ut
ei non solum
non sit opus,
sed ne possibile
quidem sit se
cum allera commu-
nicare. Atqui
aliquid perfici non
potest, nisi per
id, quod est
positivum, et reale.
Ergo subsistentia in
mera nega- tione
posita non est
f. i Art.
VIM. — De
accidente 145. Sicut
substantia est res,
cui esse^ n^nJj^aHo
con- venit; ita
accidens est res,
cui convenit esse "in
alio, tam- quam
in subiecto; siquidem
accidens nuncopaTuTTlle spe-
cialis modus essendi,
qui modo, quo
substantia est ,
op- ponitur 2.
146. Accidentia in
absoluta , et
modalia distinguuntur; nempe
ipsa accidenlia, quae
substantiam afficiunt ,
abso- luta appellantur;
modi autem ,
secundum quos acciden-
tia substantiam afficiunt,
accidentia modalia dicuntur.
E. g.,
motus est accidens
absolutum , segnities
autem , vel
velocitas motus est
accidens modale ;
item , calor
aquae est accidens
absolutum , intensio
autem caloris est
acci- dens modale.
147. Ut notio
accidentis penitus intelligatur,
veritatem harum propositionum, quas
Scholastici docuerunt, et
ple- rique philosophi
recentes inficiantur ,
demonstremus o- portet.
* Cf s.
Thom., I, q.
XXX, a. 3
c. Quod si
quaeratur, quodnam sit
hoc positivum, quod
subsistentia supra naturam
addit, respon- deri
potest esse quemdam
modum , quo
natura ultimo completur.
sive
terminatur, fitque sui
iuris. * Hic
agimus de accidente
physico, seH praedicamentali, non
vero de accidente
logico, seu praedicabili.
Discrimen inter utramque
ac- cidentis speciem
eiplicavimus in Logica
par, I, c.
I, a. 6,
p. 16, jiot.
1. yoI. I.
ONTOLOGIA 55 j
Prop. la. Esse
accidentis, etsi ab
esse substantiae depen-
deat, tamen ab
hoc reapse distinguilur. Probatur.
Accidens est aliquid,
quod substantiae addi-
jtur, aut ab ea demitur,
unde ex accidentibus
fit, ut sub-
jStanlia aliquem modum,
sive statum accipiat,
vel amiltat jAtqui
impossibile est unam,
eamdemque rem sibi
ipsi addi (aut
a seipsa separari.
Ergo esse accidentis
unum, idemque cum
esse substantiae dici
non polest, ac
proinde esse acci-
dentis ab esse
substantiae reapse distingualur
oous est K
14«. Irop. 2
. Accidentia absoluta
2 ex virtute
Divina 3 fxislere
possunt, quin actu
inhaereant substantiae. Irobatur.
Omnia, quae intrinsecus
non repugnant, a
Deo e Iici
possunt. Atqui mtrinsecus
non repugnat ,
accidens ;absolulum aclu
existere seorsum a
substantia, a qua
na- luraliter pendet.
Ergo. 4 149.
Minor probalur hunc
in modum: Accidens,
etiamsi ictu non
inbaereat suae substantiae,
tamen propriam ac-
3ident.s essentiam non
amittit ; nam
ad essentiam acci-
lentis pcrlinet quidem
necessario habere ordinem
ad sub- .tantiam,
ila nempe ut
exigat esse in
subiecto, quia esse
iccjdentis ab esse
substanliae pendet, sed
non pertinet actu
nessa substanliae ,
quia esse accidentis
ab esse substan-
,iae d.slinctum est.
« Accidens ,
inquit s. Bonaventura
,|uamy,s non sit
in subiecto, non
tamen separalur a
sua liflin.t.one imo
ei convenit, quia
aptum est esse
in sub- ecto
». Atqu. illud
, quo rei
essentia non destruitur,
ntrinsecus non repugnat.
Ergo intrinsecus non
repusnat ccidcns absolutum
actu existere seorsum
a subslantia, a
ua naturahter pendet
s. Lt.l Sb.A?#;-efi/r*t- ^
™> *' *'
" 2' Ct
S' n«V *■*
2 Ide.n de
modis dici nequit.
Etenim, etsi
modns revera distin-
8tBn!/l' C;UUS est
rnodus' tamen sinc
*■* neutiq«am esse
po- 8t qu.a
modus, aiente s.
Augustino (De Gen.
ad litt lib
IV • J,
n. i) cst
quaedam mensura, quae
rei praefiaitur ac
nroinde pugnat ahquid
esse modum alicuius
rei, quamVevera non
men! irat. a
s. Ihom., In
Ub. IV Sent. ,
Dist. XVI, q.
III, a. 1,
sol. •ci£nHnn!, M
rirtUtC DlYina; °mnes
enim in eo
consentiunt, quod cident
naturahter convenit inesse
suae snbstantiae, ac
proinde i vfrtnte
naturali non potest
seiunctum ab illa
evistcre ' '
OocVV6^" ^ XI1'
Par' '■ a"
f' * i**
°*9- Quod si
al.qua accidentia sint ,
quae sine suis
subiectis actu 56
0NT0L0G1A 150. Obiic.
Si accidentia existerent
sine subiecto ,
re ipsa existerent
per se, unde
essent verae substantiae.
At- qui repuffnat
accidens cxistere per
se. Ergo
accidens ne virtute
quidem Divina seiunctum
a subiecto existere
potest. 151. Resp.
Neg. mai. ,
conc. min. Neg.
cons. Et sane
nccidenlia, quamdiu seiuncta
a subiecto existunt,
susten- tantur a Deo, ita
tamen, ut eo,
quo diximus ,
modo or- dinem
servent ad substantiam.
Quocirca, cum sustententur
a Deo, non
subsistunt per se
, quod est
proprium sub- stantiae,
et cum ordinem
servent ad subieclum,
naturam accidentium non
amiltunt *. Quin
autem accidentia pos-
sint a Deo
sustentari, dubitandum non
est; nam, ut
opti- me s.
Thomas observat, sicut
Deus potest effectus
causa- rum naturalium
producere sine naturalibus
causis , sic
potest tenere in
esse accidentia ,
sublracta substantia ,
per quam conservabantur in
esse z. esse
haud concipi possunt,
huius ratio non
ei eo, quod
sunt acci- dentia,
sed ex eo,
quod talia accidentia
sunt, desumenda est. E. g.,
intellectio humana non
nisi in intellectu
humano esse potest,
non prout accidens
est, sed prout
actio humana est.
* « Gomparatio,
inquit idem Seraphicus
Doctor, accidentis, ad
sub- iectum secundum
aptitsidinem est essentialis ,
et haec numquam
privatur ab accidente
»; Op. et
loc. cit. in
resol. * III,
q. LXX.VII, a.
1 c. et
ad 2. Hac de
accidentibus absolutis theoria
Scholastici facile explicant,
quomodo in venerabili
Eucha- ristiae Sacramento,
peracta consecratione, species
panis, et vini
per- manere non
repugnet (Cf s. Thom., Quodlib.
IX, a. 5
c, |et s.
Bo- nav., Jn
lib. IV Sent., loc.
cit.). Nonnulli recentes
Theologi, cum doceant
omnia accidentia esse
modos , ac proinde
fieri non posse,
ut accidentia a
substantia unquam separentur,
contendunt accidentia in
illo Sacramento non
remanere, sed eorum
sensationes a Deo
in nobis excitari ;
Deus enim afficit
organa sensoria eodem
prorsus modo, quo
a pane, et
vino naturaliter affici
solent. Litem istam
di- rimere nostrum
non est. Dumtaxat
iis recentibus in
memoriam re- vocamus
receptam a tota
Ecclesia doctrinam Gatechismi
Romani, Tridentinae Synodi
interpretis, quae haec
est: « Quoniam
ea acci- deniia
Ghristi Gorpori , et
Sanguini inhaerere non
possunt, relin- quitur
ut supra omnem
naturae ordinem ipsa
se, nulla alia
re nisa, sustentent.
Haec perpetua ,
et constans fuit
Ecclesiae doctrina »;
Pars II, c.
4, n. 44.
0NT0L0GIA rm CAPVT
VIII. De secunda,
tertia, et quarta
categoria «mScw !;
;:crSiSa a est vel
subsria> tia, re.iquae
novem cnt^HaS Sl
"£**£ quae acl
quantitatem, relationem, et
auaLlem ZVtli '
n.co capite complectemur,
qi»i»ff«'W u" •»
lojfca disputatum nobisV/lH'
pau^a „ L'^
earum nouones ontologice
consideralas Lx me
LSnt modo aduciamus
necesse est. peruncnt,
Anr. I. —
Dc qu.intitale 153.
Circa quantitatem in
primis illhH nnnrl
;., / •
-nnmmus, uherius explicandum
UK-Wi^ srjasr si
aa-aa - '■w
i~ '""" • "° """» *• ~
e />„,., q,
,x a 7
c_ 58 ONTOLOGIA
extensione partium ad
se comparatarum posita
esse non potest.
154. Probatur 2a
pars contra Cartesium
*, eiusque secla-
tores. Extensio partium
quantitatis ad focum
est aliquid, quod
essentiae quantitatis iam
constitulae advenire intel-
ligitur. Ergo
essentia quantitatis in
extensione partium in
ordine ad locum
ponenda non est.
Antecedens probatur ex eo ,
quod partes quantitatis
ad partes loci
extenduntur, quatenus metiuntur
partes loci, ita
ut pars quantilatis
sit in parte
loci, et totum
quanlum in toto
loco *; id
quod intelligi non
potest, nisi iam
quantitas cum suis
dimen- sionibus intelligatur. 155.
Probatur 3a pars.
Cunctae proprietates quantitatis,
omnibus concedentibus, in extensione partium,
sive prout ad se, sive
prout ad locum
referuntur, fundamentum ha-
bent. Atqui extensio
partium multiludinem ipsarum
sub- intelligit ,
multitudo autem parlium
nec esse ,
nec intel- ligi
potest sine divisione.
Ergo divisibilitas est
prima ra- dix
omnium proprietatum quantitatis.
Atqui illud , quod est
prima radix omnium,
quae in re
sunt, essentiam rei
constituit. Ergo essentia
quantitatis in divisibilitate po-
nenda est. 156.
Notione quantitatis iam
perspecta, ad mquirendum
progrediamur, utrum quantitas
in infinitum augeri
possit. Prop. la.
Quantitatem conlinuam 3
mathematice sumtam infinitam
in potentia esse
haud repugnat. Probalur.
Quantitas continua mathematice
sumpta est, uti
in Logica *
diximus, abstracta a
qualibet forma sen-
sibili, ita ut
in ea nonnisi
quantitas consideretur. Atqui
« ex parte
quantitatis continuae non
est aliquid, quod
re- pugnet additioni
5 »; nihil
enim prohibet, quominus
suc- cessivum augmentum
partium sine ullo
termino cogite- mus
: id autem
sibi vult quantitatem
mathematice sum- tam
esse infinitam in
potentia. Ergo quantitatem
conli- nuam mathematice
sumtam velut infinitam
in polentia esse
non repugnat. i Les principes
de la phil.,
par. 2, §
9-13. 2 In
lib. IV Sent.,
Dist. X, q. I, a. 1
ad 5. 3 Quaenam sit
quantitas continua, et
discreta , explicavimus ip
Logica, par. I,
c. I, a. 7,
p. 17 vol.
I. * Loc.
cit., p. 17,
not. 1. - b
III, q. VII, a.
12 ad 1.
ONTOLOGIA 59 J.
'££■ StSL"!,SSS.'SSS 'ssfr
fferi non notP^f
pv™ ? naDet> In
mfinitum au- LnET^;
S*1^ a>i?«ue a.iam
»-«« ==: ssssst-s
polsft neaa?addlPnarS- Si-
nBmerB' «*• in»°''"" esse
L4 "Lfii Z no laTl^riaT^
m in
!".?•• QUOd est An...;
rt„««n y "u
. ia0u> neqne
mmws iritel cri
nofpsf fitum esse
rep^gnat2 '0rErg0nUmerUm ac'"
infi" Art. II.
— De categoria
relationis
sse?diReSecunn,Prn°Ut CateS°ria est>°enotat illm
moclum br rs laxle
-sr in e° ?f?Vodaa
no kcidentia sed
etUam Pffi,;, sub,?ct0> ,nes'>
sicutcetera P ilind
referatnr' ' Ut
substantia> in 1™
ineat, pomerari; „an!
in'sola reJeiotr.iVCi^°a- J
Cf s. Thora.,
loc. dt.~2 Quodlib.
IX a 1
c Qq. dispp.,
De Pot. a
VII uui ad
nu"u'u alium modum
Fr.rn J '
* sI,ecialem eategoriam
referenda sunt. trgo
ahquem modum qualitatis
esse specialem calego-
riam pro cerlo
hahcndum est. lu.'iJ^"s vcritas
cn"Stal cx iis,
quae in Logica
in- ImZL San°'
(luanlUas' ^elatio, et
alia actidentia non ,
TZ i
■ ' °d
,c"nse1ue«ler
qualificant subieelum ;
siqui- Jtm n
1IS quaftficaho substantiae
consequitur modum en-
l'n,l,°,,!V,'1 'am ""lucu"t 3- At
e contrario, sunt
quae- '- is
inehH ?' m'ae/,?r
s«. »ue ert,
quin alium modum
■ L n
j"11' simPl)nler 7««/«
efficiunl. E. g.,
scientia, mu albedo,
rcchtudo, curvitas ,
aliaquc huiusmodi ac-
ww, sul)lec""n scientia,
aut virtute praeditum,
aibum, hS !«
™™um, «ut aliis
id genus modis
?»n/C sim- >nciter
elhciunt. J Cf
s. Bonav., ln
lib. l Sent.t
Dist. XXX, a.
i, q. 3
resol. Par. I,
c. I, a.
9, p. 20-21
vol. I.-' Loc
cit. 62 ONTOLOGIA
CAPVT IX. De
actione, et passione
Art. I.— Explicatur modus,
quo actio, et
passio inter calegorias
rccensentur 167. Aclio denotat
illud, per quod
aliquid ab aliquo
o- riginem habet.
Id, quod ex
alio producitur, effectus;\a,
a quo effectus
producitur, agens, vel
causa efficicns; ld
de- nique, in
quod actio terminatur,
sive a quo
aclio recipi- tur,
patiens, et receptio
actionis passio nuncupatur.
168. lam certum
est actionem ab
ipso esse substantiae
creatae distingui, et
hanc non semper
agere id, quod
a- gere potest:
quapropter aclio, quatenus
est quoddam ac-
cidens , quo
substantia actu aliquid
producens constitui- tur,
inter categorias recensetur
, quia indicat
specialem modum, quo
ens determinatur. 169.
In actione autem
considerare possumus quemdam
motum , quatenus
incipit ab aliquo,
et ad aliquem
ter- minum tendit
». lam, etsi
actio, et passio
conveniant m uno
motu, cuius origo
est in aclione,
et terminus m
pas- sione, tamen
actio, ct passio
ab se invicem
dislinguuntur, quia diversa
est ratio, qua
agens, et paliens
ad eumdem motum
se habent, nempe
« in actione
lmportatur respe- ctus,
ut a quo
est motus in
mobili, in passione
vero, ut qui
est ab alio
2 ». Hoc discrimen inter
actionem, et pas-
sionem luculentius manifestatur
in iis actionibus,
quarum terminus, ut mox dicemus,
est extra ipsum
agens. bte- nim,
monente Aquinate, si
actio est in
agente, et passio
in aliquo extra
ipsum aojens, actio,
et passio «
non po- test
esse idem numero
accidens,^ cum unum
accidens nor possit
esse in diversis
subiectis 3 ».
Art. II.— De disciimine
inter actionera immanenlem
ct transeuntem 170.
Actio immanens ea
est, cuius effectus
in ipso agenu
locum habet ,
ita ut idem
subiectum sit pnncipium
, e terminus
actionis; actio autem
transtens est ea,
cuius i i
S. Thom., In
Ub. 1 Sent.,
Dist. VIII, q.
IV, a. 3 ad 3.
2 I, q.
XXVIII, a. 2
ad 1. 3
in lib. II
Sent., Dist. XL, q. I,
a. 4 ad
1. ONTOLOGIA ao
ipsius ?geP„tis tSrnsPamemtpaS,VeS ?
£**? ... -hquid intel.igit,
perficil sSJ^ ^it
exlnde^"^^/^0."15
l™»''* Xntius ii acti^r ^oT si
bani rad„°ccuurLans sa!hurmo-
iransicns, non proul
esi \r i t •
2- • acl'°
d,c,tur hoc modo
spectata in fjn
' ,'Ve affecl'°
aSentis> nam «lini,
sive C '"r,
a»en(.e mane!> s«'« raUone
ter- lislinclum extra
S1',h "m., '
h'C S" aliq-uid
ab actio"e ia
non poicst «uidem
il '?1agenS eSSe
D0,csl- 2° Substa"-
.ccidens' roppiun 1 1*™
*&'?' aualenus ali'luod
•on potest ePpcd"esXpr .commun>cet ;
nam accidens cctum
vo iiare nf
alind i°i • "
,q"° CSt'- "enue
ext,a sub" ri
,,;,?; tem un,us
entis in «Itera.
non alin/re- -2
"^.«^TsirdSS .«tj-rtar'
sive ut
towctim, mi evenit
in „ : '
' ve per
conlactum 'i per
con,actur,,ttV *£•.. vel
spiritnsT corpt ?
™ ^10"6 ,'»ritM
in S^adL^elrnp8.6 ^^'
^'^ ProPositio»iS jcho
transiens nihil absurdi
praesefert U& "ffi
TSst /ibnitA' acti0
«««*- ua, qU,a,
si substantw in
alteram agerel, aliquod
--•), • . n P. 261,
upt"'^^';;'"'0' M
r-*~' Tae potissimum
tribuitur , de hac speciatim
disserendum nobis est.
Alque anle omnia
explicemus oportet, qua
ra- tione causa
efliciens prior suo
effectu dicatur, ne cum JE-
nosidemo notio causae
efficientis veluti absurda
traduca- tur. Elenim
antiquus iste Scepticus
, ut notionem
huius causae e
medio tollercl, ipsam
duo secum pugnantia
com- 1 Finis
dicitur primus in
ordine intentionis, postremus
in ordi- ne executionis,
nempe finis, quatenus
causam efficientem ad
aliquid operandum movet,
est primus in
ordine intentionis; quatenus
vero non nis.
postquam acdo completa
sit, obtinetur, est
postremus in ordine
executioms. Ex his
vides futile essc
id , quod
post Epicu- reos a Spinosa,
BufTono, ct Laplaceo
obiicitur, nempe theoriani
de Hne absurdam
csse ex eo,
quod statuit aliquid
esse prius ,
et po- sterius
Eten.m, quamvis finis
sit prior, ct
posterior, tamen id
ex 'iiHMs.tate respcctuum,
qua omnis repugnantia
tollitur, contingit. bxinde
etiam aliud argumentum
pro causis finalibus
petitur. Ete- B»m
in ordine causarum,
quarum una alii
subiicitur, una sublata,
rae tolluntur (1.
2-, q. j,
a. 2 c.}.
At(]lli causa ^
imnm> t .luu.us,
inter causas locum
tcnet. Ergo, si
nullae causae fina-
ies essent, ne
ullae quidem causae
efficientes darentur. ~
Qq> dispp., De
Vcr., q. XXII,
a. 2 c.
68 ONTOLOGIA plecti
putavit , nempe, quod
causa existit ante
effectum, secus non
posset illum producere
, et quod
non existit, nisi
cum effectus existit,
quia causa non
potest esse causa,
nisi cum existit
effectus '. 181.
lam distinguendae sunt
causae, quae actione
suc- cessiva, nempeper
motum producunt effectum,
ab iis, quae
agunt sine motu,
idest actione instantanea.
Praeterea, causa spectanda
est prout est
causa , et
prout est in
se , idest
sine relatione ad
effectum. Denique adnotandnm
est dis- crimen
inter prioritatem temporis,
et prioritatem naturae.
Prioritas naturae illa
dicitur, qua aliquid,
etsi simul cum
alio existat, tamen
eiusmodi est, ut
alterum ab ipso
quoad existentiam pendeat.
Prioritas temporis vocatur
illa, qua unum
alteri praecedit duratione,
ipsoque nondum existen-
te, existit. 182. His
praemissis, si prioritas
naturae spectetur, in-
dubium est omnem
causam esse natura
semper priorem suo
effectu , quia
omnis effectus a
sua causa necessario
pendet. At si
prioritas temporis consideretur,
causa , se-
cundum diversos respectus
, vel prior
effectu , vel
simul cum effectu
esse potest. Etenim
id, quod aliquid
efficit, si consideretur
sud ratione causae,
certe non potest
esse prius ,
quam effectus ,
quia , antequam
aliquid effecerit, causa
dici nequit; sed
si spectetur in
se, nempe sine
ulla relatione ad
effectum, interdum simul
cum effectu existit,
interdum ipsi praecedit,
quippe quod causa
, quae effe-
ctum successive producit,
effectui tempore praecedit ,
ut pater filium;
sed causa, quae
subito actionem suam
exerit, simul cum
effectu existit, e. g., sol
cum luce. Quae
cum ita sint ,
liquet commentitiam esse
illam repugnantiam, quam
^Enesidemus in notione
causae delitescere putavit.
Art.VI. — De vi obiectiva
causae efficientis, et de principio
causalitatis 183. Principium
causalitatis est illud
, quo ab existen- tia
effectus existentis causae
arguitur , atque
boc modo enunciatur:
quidquid fit, sui
causam habet, vel,
omnis effe- ctus
subaudit causam. Iam,
secundum David Humium,
ex- perientia, quae
, ut ipse
opinatur , est
unica cognitionis nostrae
causa , vinculum
consecutionis , non
vero conne- *
Cf Sext. Empir.,
Hypoth. Pyrrh., lib.
III, c. 3,
sect. 25, et
26. ONTOLOGIA 69
xionis inter facta
naturalia palefacit; hinc
ipse vim obie-
ctivam notionis causae
e medio sustulit,
atque principium causahtatis
, quo dependentia
inter causam ,
et effectum statuitur,
inter praeiudicia nostrae
mentis amandavit *.
184. Prop. la.
Notio causae est
obiectiva. Probatur. Mens
nostra ad notionem
universalem causae assurgit
ex iis, quae ope
experientiae comperit. Atqui
no- tio, quam
hoc modo mens
sibi comparat, realitate
obiecti- va gaudere
dicenda est. Ergo
notio causae est
obiectiva. 185. Mawr
probatur hunc in
modum : Animam
no- stram novos
modos in se
ipsa efficere intima,
iugique ex- penentia
edocemur. « Vivere
se , inquit
s. Augustinus, et
meminisse, et intelligere,
et velle, et
cogitare, et scire
auis dubitet ?
* » Insuper,
cum factum sensalionis
expen- dimus, animam
in se ipsa
passivam, atque ab
obiecti ex- terions
actione affectam experiri
facile agnoscimus 3.
Iam lntcllectus, si
in haec primitivae
experientiae facta vim
suam mtendit, facile
advertit quasdam esse
entitates, quae ex
lnlluxu alicuius vis
activae originem habent ,
atque hoc pacto
notionem alicuius, quod
fit, et alicuius,
a quo nt,
hoc est, effectus,
et causae adipiscitur,
quas notiones universales
reddit, quatenus ab
ipsis quamcumque deter-
minalionem, e. g.,
hanc, vel illam
entitatem, quae produ-
citur, alque hanc,
vel illam producendi
rationem, abslra- iit.
Ergo mens noslra
ex iis, quae
ope experientiae com-
pcrit, ad universalem
notionem causae assurgit.
186. Prop. 2a.
Principium causalitatis desumit
suam vitn ''X
ipso principio contradictionis. Probatur.
Principium causalitatis, nempe,
quidquid fit, m
causam habet, est
verum iudicium analyticum
4, in quo
)raedicatum ita cum
subiecto connectitur, ut
si habere cau-
'am de effectu
negetur, ipse cffectus
evancsceret, ac pro-
"de simul esset,
ct non esset
effeclus. Ergo principium
'ausahtatis ab ipso
principio contradictionis vim
suam 'Uniit. Tract.
de nat hum
(ang]#j f Iib
IV ^ c
6 m ipsum
me Humium asseruerat
Glanwilleus, Scepsis scientifica
adversus ogmaticorum vanitates,
Lond. 1605. \
De Trin., lib.
X, c. 10,
n. 14. Cf
Dynam., c. III,
a. 4, p. 117-120
vol. I. De
his mdiciis analyticis
cf Idealog. c.
I, a. 4,
p. 202, not.l,
vol.l. 70 ONTOLOGIA
187. Antecedens ita
demonstratur: Effectus, fatente
ipso Humio, est
aliquid, quod incipit
existcre, dum antea
non existebat , seu
quod a statu
possibilitatis ad statum
exi- stentiae progreditur.
Atqui
aliquid « de
potenlia non po-
test reduci in
actum, nisi per
aliquod ens actu ! ».
Ergo, ut effectus
existentiam accipiat, aliquid
iam in actu
esse oporlet, quod
hanc existentiam ei
largitur. Atqui id,
quod effectui existentiam
largitur, non potest
esse idem effe-
ctus, sed debet
esse aliquid ab
eo distinclum 2.
Ergo no- tio
effeclus expostulat notionem
alterius rei , quae sua
virtute existentiam effectui
largilur. Alqui res,
quae exi- stentiam
alteri largitur, causa
illius cst. Ergo
notio effe- ctus
est eiusmodi, ut
notionem causae necessario
expostu- let, ac
proinde si haec
causae exigentia ab
effectu aufe- ratur,
ipsa notio effectus
evanescit 3. 188.
Obiicit Humius: Experientia
successionem , non
vero connexionem factorum
naturalium nobis patefacit.
Ergo alterum alterius
esse causam colligere
nobis non licet.
189. Rcsp. Neg.
ant. Perperam Humius
contendit nos ex praeiudicata nostra
opinione dependentiam inter
res statuere, quia
ipsas nonnisi sibi
invicem succedere expe-
rimur. Etenim distinguenda
est cognitio dependentiae
u- nius rei
ab alia , atque cogniti
o necessitatis huiusmodi
dependentiae *. lam
, quod ad
primam cognitionem spe-
ctat, experientia saepe
nobis patefacit non
simplicem suc- cessionem
, sed actionem
unius in aliud
, ac proinde
de- pendentiam unius
ab altero, a
quo producilur. E.
g., ipsa nos
edocet sensationes in
anima a corporibus,
sensum do- loris
ex suscepto vulnere,
extinctionem famis, et
sitis ex sumptione
cibi, et potus,
combustionem ligni ex
eius pro- iectione
in ignem effici.
Hoc adeo verum
est, ut ea,
quae sibi invicem
succedunt, ab iis
, quorum unum
ab altero i
i, q. II, a. 3
c. , * « Nec
est possibile, quod
aliquid sit causa
efflciens suis ipsius,
quia sic esset
prius seipso, quod
est impossibile »;
Ibid. 3 Inde Kantius
etiam refellitur, qui
principium causalitatis intei
sua principia synthetica
a priori (cf
Ideal. , loc.
cit.) , recensuit-
Nam in principio
causalitatis, quemadmodum ostendimus
, ex no-
tione subiecti notio
praedicati evolvitur, id
quod, secundum ipsum
Kantium, analyticorum iudiciorum
proprium est. * Cf Scot.,
ln lib. I
Sent., Dist. III,
q. IV, schol.
ONTOLOGIA 71 producitur,
discernamus. E. g.,
nos dicimus ignem
esse causam fumi
; at non
dicimus diem esse
causam noctis, aut
unam tempestatem esse
causam altcrius. Quod
si de cognitione
necessitatis huiusmodi dependentiae
sermo ha- heatur,
sane eam experientia
non commonstrat, sed
intel- lectus perficit,
ope illius pronuntiati,
quod Scotus ita
e- nunciavit : «
Quidquid evenit ut in plurihus
ah aliqua causa
non lihera, est
effectus naturalis illius
causae * ».
Art. VII. — Refutatur Occasionalismua 190.
Non pauci Cartesiani
post Malehranchium 2
autu- mant Deum
esse unicam causam
agentem, res autem
crea- tas orani
activitate destilui, nihilque
aliud praestare, quam
quod Deo occasionem
agendi praehent. Haec sententia
Oc- casionalismus appellatur.
Ipsa autem, quam
etiam hac no-
stra aetate ab.
Dehreyneus 3, Buchezius
*, aliiquc propu-
gnant, auctores habuit
quosdam veteres 5, ex quorum
o- pinione Deus,
dum res in
quibusdam circumstantiis posi-
tas intuetur, secundum
leges, quas ad
mundi conservatio- ncm
sihi praescripsit, effectus
producit, qui ab
ipsis re- hus
produci videntur. 191.
Prop. Vim agendi
rebus creatis inesse
haud repu- gmit
G. Probatur. Nulla
ratio, cur rebus
creatis vis agendi
re- pugnet , sumi
potest neque ex
natura rerum creatarum,
m quihus illa
concipitur, neque ex
natura Dei, qui
illam cum ipsis
communicat. Ergo vis
agendi rebus creatis
haud repugnat. 192.
Antecedens ita demonstratur:
1° Si res
ipsae con- siderentur,
vim effectricem eis
inesse absurdum non
est. Etenim vis
agendi , quae
a causa Prima
pendet , limiti- busque
definitur , et
pro diversa creaturarum
indole di- 1
Loc. cit. Cf
Criteriol., c. IV,
a. 2, p.
254 vol. I.
* De inquir.
ver., lib.
VI, pars II,
c. 3. 1
Theorie biblique de la cosmogonie,
et de la
gtiologie, Paris 1848.
* Introd. d
V dtude des
sciences mddicales, lec.
II, p. 67 sqq, Paris
Joo8. Mlorum mentio
occurrit apud B.
Alb. M. (Phys.,
lib. II, tract.
II, C 8),
ct apud s.
Thomam, Qq. dispp., De Pot.,
q. III, a.
7. Id tantum
, ne Ontologiae
fines egrcdiamur ,
demonstrandum obis hic
est. Utrum autem,
necnc vis quaedam
actuosa insit re-
^us creatis, in
Cosmologia investigabimus. 72
ONTOLOGIA versa est,
naturae rerum non
modo non adversatur,
sed etiam omnino
convenit. Atqui huiusmodi
esl vis effectrix,
quam nos creaturis
adversus Malebranchianos vindicamus;
non enim nobis
volumus huiusmodi vim
rebus creatis con-
venire, ut ipsae
quidquam ex nihilo
efficere valeant; sed
solum contendimus res
creatas posse a
Deo eiusmodi vi
ornari, ut, ipso
Deo ad illarum
actiones concurrente, ali-
quid ex praeexistente
materia efficiant. Ergo
vim effectri- cem
rebus creatis inesse,
si res ipsae
considerentur, ab- surdum
non est. 2°
Nec, si consideretur
Deus, qui vim
agendi cum re-
bus creatis communicat.
Et sane, Deus
potest « commu-
nicare aliis similitudinem
suam, quantum ad
esse, in quan-
tum res in
esse produxit ».
Ergo potest communicare
eis « similitudinem
suam quantum ad
agere, ut etiam
res creatae habeant
proprias actiones ■
». 193. Secundum
Occasionalistas, creaturas quidquam
o- perari repugnat,
1° quia, cum
Deus sit causa
perfectissi- ma ,
aliae causae ,
praeter Deum ,
admitti non possunt;
2° quia si
Deus dumtaxat omnia
, quae in
mundo fiunt, operari
dicatur , iidem
effectus in mundo
existerent , ac
proinde Deus, si
vim agendi cum
rebus a se
creatis com- municaret,
frustra aiiquid moliretur,
id quod Divinae
Sa- pientiae refragatur.
194. Ast ipsi
longe opinione falluntur.
Etenim quod spectat
ad primum, nos
tuemur alias causas,
praeter Deum, admitti
posse « non
ex insufficientia ,
ut s. Thomas
ait, Divinae virtutis,
sed ex immensitate
Bonitatis ipsius, per
quam suam similitudinem
rebus communicare voluit,
non solum quantum ad
hoc, quod essent,
sed etiam quantum
ad hoc, quod
aliorum causae essent 2
». Iamvero, quem-
admodum infinita perfectio
Dei non impedit
, quominus plurima
alia imperfecta existant,
cuiusmodi sunt contin-
gentia, et finita;
ita non vetat
admittere alias causas,
quae per virtutem
a Causa Prima,
nempe a Deo
acceptam, a- gant,
ab Eaque in
operationibus suis pendeant.
Quin e- tiam
sicut perfectio Divina
non esset dicenda
infinita, si Deus
non posset aliis
extra se rebus
existentiam largiri, 1
Ita argumentatus est
s. Thomas,
Contr. Gent., lib.
III, c. 69.
2 Op. cit.,
c. 70. ONTOLOGIA
70 j ila ne infinila
quidem ipsa dicenda
essef « n.
jrebus a , se
creatis vira a^endiToLn are^os^ i
195. Quodaumet ad
alterura , si
Deus dumtax-n>nn jeCus
T^J^oL^^ P^88» lffi «ue
cura Deo iilos^roXS
t^t vero sTeSf
qU°; ART.VIII.-De diversis
causae efficientis speciebus
;>rincipalis oncris arliSi
1'. *' art,fex
est causa litur
ad opus cfficfen^ °n '.
T6 ,nstrumeu quibus
197 NatuVcSts^ Lr^RSlL cion™^
on in vir
ute „r f™'
secuuum quam operatur
sl u mentaV m £,£? n,nm
-artls ! nou
aute>n perfici WedicuZr »
rLaeCtUS Prod?c«onem concurrU,
«icuntur . Circa
quas species causarum
s. Tho- m
"«' riif "f\Disii' «'
'■ a' 4
ad *■ *"i
q- LAII, a.
1 ad 2
««?inSSateCSSaliaP„- r,CaU!aS
Pr01,'maS ' Si
ad Prodnetionem Jus
asponant Tur raaf„
" ' C'
8-' P'Ures baiuli'
«""
""icu"' '« «d
e umdem cffc 1
, nLP K,
MUSae Proli"'»« «'"^om
or- ■uem ellectuni
produccndum rcquiruntur ,
cum ipsae 74
ONTOLOGIA mas adnotavit
naturam effectus ex
conditione causae pro-
ximae, non vero
remotae pendere, quia
a causa proxima
cffectus immediate promanat.
E. g., «
ex causis proxi-
mis aliqui effectus
dicuntur necessarii, vel
contmgentes, non autem
ex remotis causis
; nam fructificatio
pJantae est effectus
contingens propter causam
proximam , quae
est vis germinativa,
quae potest impedin,
et dehcere; quamvis
causa remota, scilicet
sol, sit causa
ex necessi- tate
agens ' ».
. . 199.
Insuper causa potest
esse vel per
se, siv epropna, vel
per accidens. Causa
per se appellatur,
quae lllum pro-
ducit effectum, ad
quem naturaliter comparata
est. Lausa autem
per accidens duobus
modis praecipue dici
potest. nempe vel
ex eo quod
« praeler intentionem
llle etteclm a
tali causa sequitur sicut fodiens
sepulcrum ad sepe-
liendum, invenit thesaurum
praeter lntentionem »;
ye ex eo,
quod est «
removens prohibens ,
sicut qui extin-
guit candelam, vel
exportat ex domo,
dicitur causare te-
nebras3 », quia
actione sua id
removet , a quo
teneora* dispelluntur. 200.
Explicandum etiam est
, quaenam sit
causa sm qua
non. Haec, monente
s. Thoma *,
quandoque est eius
modi, ut nihil
agat, quandoque eiusmodi,
ut aliquid aga
ad productionem effeclus.
Ita admotio lgms
ad stupan sine
qua ipsa stupa
non comburitur, nihil
per se conter
ad stupae combustionem,
quantum ad rationem
causandi e contrario,
respiratio, sine qua
animal non vivit,
aliqui' ad vitam
eius servandam per
se agit. Iam,
si primum tiat
causa sine qua
non est causa
per acadens 5;
sin alterum est
vera concausa. incorapletae
sunt, quia, si
completae essent, iam
aliorum consoi tium
excluderent. Cf s.
Thom., I, q.
LII, a. 4
c. i Contr.
Gent., lib. III, c.
72. Gf I,
q. XIV, a.
13 ad 1,
et I lib.
I Sent.y Dist.
XXXVIII, q. I,
a. o sol.
* Oq. dispp.,
De Pot., q.
III, a. 6
ad 6. Cave
tamen , ne
in colligas aliquid
fortuitum in hac
rerum universitate evenire.
Jii nim, «
ea, quae hic
per accidens aguntur,
sive in rebus
naturdi bus, sive
in humanis, reducuntur
in aliquam causam
praeoruina tem', quae
est providentia divina
»; I, q. CXVI, a.
1 c. 3
In lib. I
Sent., Dist. XLVI,
q. I, a.
2 ad 3. * In
lib. V Met.,
lect. VI. s
Cf Clem. Alex.,
Strom., lib. VIII,
c. 9. ONTOLOGIA
75 |s.mil.s ost
ipsi causae sccundum
camdcmra^oZmlccTfl ,cam uli
bomo est eausa
univoca hominis, ZZZnfffi
\Aeqiiivoca dicitur a
nino r„m „fr™
praeseferunl f ' ° ' *
^*™* **"* \*)2.
Porro quaelibet causa
praestantior est cffecin
« o, quod
v.rtute acliva illum
produccndi pollet" I"
ve 'Linuum esse
qu.sque ex se
perspicil s. •■ostde" tH
uCniV0Ca° n°nnisi •*•*■•
speciei suae eonsen.a-
; Quanam ratione
efTectus a Deo
creati in Vn
Mn.i icabimus in
TAeo^ia naft.roK. contmeantur, cx-
76 ONTOLOGIA CAPVT
X. De septima
categoria, quae dicitur
« ubi »
Art.I. — Noliones
ubi, et loci
declarantur 203. Illud
accidens, quod substantiae
corporeae adiacet, atque
efficit, ut ipsa
quodam loco contineatur,
et circum- scribatur,
nomine ubi designatur.
Hinc, secundum B.
Al- bertum M.,
ubi est «
circumscriptio corpons a
loci cir- cumscriptione
procedens * ».
Ex qua notione
ubi perspi- citur
locum, ut idem
Doctor inquit, esse
lllud, « a quo, sicut
a causa, fit
ipsum ubi *
». Quare notio
ubi ex no-
tione loci magis
declaratur. 204 lam
locus secundum Anstotelem
defanitur: lmmo- bilis
superficies corporis, quae
aliud corpuspnmo ambit.i
et circumscribit , ita
ut aequalem cum
huius superhcie proportionem
partium, sive mensuram
habeat . >oxpn-
mo significat locum
proprie esse illam
superficiem, quae corpori
contigua est; ipsumque
immediate continet; unde nos non
dicimus hominem in
toto aere existere,
sed so- lum
in ea parte,
qua circumscribitur. Superucies
autem, quae corpus
immediate ambit, etsi
secundum se moveri
possit, tamen non
habet rationem loci,
sive continentis, nisi
tamquam immobilis concipiatur.
E. g. ,
etsi , tlante
vento, superficies talis
corporis, puta aens,
mutetur, ta- men
illa, quae priori
succedit, eamdem, quam
praecedens, capacitatem intra
sua latera habere
debet; quapropter ill^a
superficiest prout aliud
corpus ambit, lmmobilis
dicitur . 205.
Porro ubi categoricum
significat ahquid esse
ln loco per
modum proprium loci
5. Exinde intelhgitur
pri- 1 De sex principiis,
tract. V, c. 1. «
Ubi, inquit etiam,
non est ]ocus,
sed in loco
aliqualiter esse »;
De Praedicam., tract.
VI, c l.
2 De sex
principiis, tract. IV,
c. 2. s
Nat. ausc, lib.
IV, c. 4, §
12. * Aliud
exemplum affert s.
Thomas hunc m
modum: « Est
ac- c ipere
locum navis in
aqua fluente ,
non secnndum hanc
aquam, auae fluit,
sed secundum ordinem,
vel situm, quem
habet haec aqua
fluens ad totum
fluvium: qui quidem
ordo vel situs
idem rernanet in
aqua succedente. Et
ideo licet aqua
materialiter praeterfluat, tamen
secundum quod habet
rationem loci, prout
scihcet consnie- ratur
in tali ordine
et situ ad
totum fluvium, non
mutatur », m
lib. IV Physic,
lect. VI. ^j^y^
s I, q.
VIII, a. 2 c. ONTOLOGIA
77 iTlud C
Z h*m %t
°-riCWm aPPel!etur '!™_«m>«_*«; nam
in to,o socundum
comm^l^ nem J",^
%£**£ hoc «J,
nonmsi substantiis corporeis
con^enirc D0Ssi( »'
nam nonn,SI mediis
quantitaliLs dimens™ auZ Lj WB-.^.
diS^i^jrf. w
;erue in- cumqne
modo * ».
Hac e* rai ..
„K . ?
"S ^0" aa
e mc0ura"sttVOfiCa[,,r -*»*•«"•. «nia
cnLlurae TpU ncorporeae
no„ Psun „ lTJr ? ,sl,m?kx>
q«ia substantiae '«(*SM& i,
„, h, a''to
sunt, s Cf
s. Thom., (feotfHo.
vil, ,. 8 c
-» I
loc cit b.H,c
non loquimur dc
praesentin nei „.„„;,
? • 1
in Theologia naturali
einli^MM, °™nibus '°
'__'_ ai'ocinmd.«it?n?nr "'^
quaest,'ones' q°00 circa
corpora i„ '«•
esse possin '
' '"JT >
utrum du0 "rpora
i„ Peodc,„ *
esse,pi„ coiZ"z:s::1 unum
corpus iu p,uribus
78 ONTOLOGIA Art.
II. — De
spatio, et primura
sententiae Philosophorum, qui
vacuum admittunt, refutantur
207 Nos ex
eo , quod
conspicimus res corporeas
se- cundum locum
ferri , et quem
locum una deserit ,
alte- ram occupare
, quoddam excogitamus
receptaculum , in cmo corpora
sibi succedunt. Hoc
receptaculum illud est,
quod vulgus nomine
spatii intelligit. Inquirendum
igitur nobis est,
quidnam reipsa hoc
spatium sit. 208
Ex Philosophis nonnulli
tuentur non ahua
spatium esse admittendum,
quam externum, atque
hi sunt, qui
spa- tium esse
vacuum, nempe aliquid
a corponbus distinctum,
omnisque corporis expers
putant. Hanc opmionem
inter veteres post
Democritum , et
Leucippum Lpicurus vehe-
menter defendit, quippe
qui putavit nihil
aliud esse in
re- rum natura
praeter inane, seu
vacuum , et
corpora quae in
eo moventur *.
Inter recentes Gassendus,
notionem va- cui
declarare volens ,
dixit spatium esse
ens aeternum, independens,
non productum, quod
non est substantia,
nec accidens, sed
quidquam incorporeum sui
generis, nemyt incorporeum,
quod dimensiones longitudims
, lalituclinis, et
profunditatis habet, sed a dimensionibus
corporeis lon- ge
diversas 2. Denique
Newtonus, post Morum
3, docuit spatium
non aliud esse
, nisi ipsam
immensitatem , JJei, quia
Deus, ex eo
quod existit ubique,
spatium constituit eoque
usque progressus est ,
ut spatium sensonum
De\ nuncuparet4. ,
. ■ 209.
At doctrinam vacui,
quocumque modo exponatur
reiiciendam esse scquentes
propositiones evincunt. Prop.
la. Vacuum, sive
secundum Epicurum, sive
secun dum Gassendum
intelligatur, absurdum est.
m Probatur la
pars. Yacuum, si
secundum Lpicurum ln
tellieatur, est purum,
putumque nihil; namque
quidquK est, aliquid
vel incorporeum, ve!
corporeum sit oporte
Atqui Epicurus spatium
admittere non potuit
velu U m corporeum,
quia quidquam incorporeum
esse negat, ne i Lucret.,
De nat. rerum,
lib. I, p.
420 sqq. 2
Phys., lib. II,
sect. 2, c.
1. 3 Enchirid.
metaph., pars I.
Londini 1671. ffpnpral
4 Principia rnathematica
philosophiae naturalis, bcnoi.
Deuei et Optic,
q. XXVIII. ONTOLOGIA
nq que uti
corporcnm, qnia corpus
ab inani, seu
vacuo rii lensioms
expers; corpora vero
rnm p,.on , ■
? mnis e.xT a
rcccpiacu/o, quod Unlum'
e^ SS^Ty? jcuum
,ff,iur nequit esse
spatium. P SUtU'
* a' U3L
£lT J^Z W
Vacuum > ^cnndum
Gas- h Ataui
nihll l^U?>S-a.nt,am' UCaue
■«-acddeiu refer- i.ur.
Aiqui nihil medii
inter ulrumiiiie »««
„,,, „ •
ari potest !. Ergo
vacuum a fi»3n
fj •' l
excoS'" hino abSurdum.°Pra2~ auiE «, a?m,ssum est
«m- &Tmx^ U
eSxlteent;Ualc it^l^K^ilT orporcum
m ^, Gassendus
excoSitav" nemnf n
orporcum, qnod (rinas
dimensiones hfbet notionZ
de" otal, quae
se ipsam destruit.
Denique Gassendus vnlnl,
K- hniusmodTr.' ™
^*™1™' SBS-SJ b-S^V?5^ Erg0 i,k,d
baVutcmme;Si n°" Mt
ihi1'" ^ fflS.^SfStt
praTtauiCD:on0nutPD0otatn.ri
id'-UUOd-eX P««C£. iqui
i/eo , utpote
qui omnino simplex
est , non '
of„S',■AuS•, fle Gen-
00ntr- Man., lib.
I c i
j 0?. *.«..,
q. un. De
spir. creat. a
ll'c
msi,^s^:iLTvaacuiltncstorceusi1X7icj,lud
■• W"» uuod e"
«tiguurn, inde taiuen
T, ul Llr
°'pon aUnd corPus
^sset -voii, nisi
omnia^u?^;^,"^'-0» ft» °«™ eorpus '■'/•'■
, lect. X) docet nersni ,!,. h
! ' T1>omas
/» H*. /r
ndensatione cornon.,'n •
Z t Ct
pni"° " rai'^ctione
, et «W.
nemo nou vid™
'nosi" •:"P"a rarcflcri
> ct conde„'sari
ke«ntur: sccundo cv
P , ,Ua
Corum "10veri- *
« partes antcriorcs
fluid, P^ t0tUm
fl"iuum movcri- sc''
!-. m iocum
*::";tri^;z:mbit' ad
Iatcra rc- 80
ONTOLOGIA solum partium
, sed cuiuslibet
etiam generis compositio
repugnat. Ergo
repugnat spatium esse
attnbutum Dei. Praeterea,
quodlibet attributum Dei
est ipsamet Essentia
Dei. Ergo, si
spatium est attributum
Dei, dicendum to-
ret Essentiam Dei
esse quoddam corporum
receptaculum; et si
addatur cum eodem
Newtono spatium esse
sensorium Dei dicendum
etiam foret mundum
esse Divmum Ani-
mal, et hoc
animal esse Deum.
Atqui haec nonnisi
a Pan- theistis
asseri possunt *.
Ergo opinio Newtoni
de natura spatii
omnino absurda est.
Art.III. — Refelluntur
aliae Philosophorum opiniones
circa naturam spatii
212. Cartesius vacuum
non solum reiecit ,
sed etiam spatium
a corporibus non
distinguens, ipsa corpora
spa- tium constituere
dixit \ Leibnitius
autcm spatium m or- dine,
quo coexistunt res
materiales, posuit .
Quocirca, se- cundum
has opiniones, spatium
non est aliquid
extermm corporibus, sed
internum; nam vel
ab ipsis corponbus,
vel ab aliqua
relatione, quae inter
ipsa existit, emcitur.
Denique Kantius
spatium esse visionem
a priori sensibilv
tatis externae docuit4.
213. Prop. la.
Spatium non est
idem ac corpus.
Probatur. Spatium non
est aliud ,
nec ahter lntelhg
i Hinc inter
nuperos Bouillierius (
Thtorie de la
raison imper sonelle,
c. 5, p.
83 sqq, Paris
1844) sibi constitit,
quod sententian Newtoni,
quam amplexatus est,
e pantheismi placitis
denvavit. 2 Princip.
de la phil.,
part. II, §
9-12. 3 Recueil
de divers. dcrits
etc. passim. 4
Critique de la
raison pure, trad.
par Tissot , Estetique
trar. scend t.
I. Ut haec
sententia Kantii intelligatur
, sciendum e.
Kantium sicut quasdam
ingenitas generales formas
in intellect (cf
Idealog., c. I,
a. 4, p.
201-202, vol. I),
ita quasdam , form.
sensibilitatis agnovisse, sive
quasdam repraesentationes ,
quae a experientia
non pendent, et
manent in nobis,
etiamsi cogitationei, ab
obiectis avocemus. Hae
ab eo vocantur
visiones purae ,
ut a stinguantur
a visionibus empiricis,
quae sunt elementa
sensilia p experientiam
nobis manifestata; reducuntur
autem ad visiones
1« ras spatii
, et temporis
, quarum illa
ad sensibihtatem externan
ista ad sensibilitatem internam
spectat; quia res
externae nonn prout
in quodam spatio
existunt, et affectiones
rou ego nonnw
pro sibi invicem
succedentes , ac
proinde prout in
quodam tempoi
existunt, nobis necessario
repraesentantur. ONTOLOGIA »1
! potest, quam
id, quod corpora
continct. Atqui repusrnat
id, quod corpora
continet, cum eo,
quod con inetur
Tm . t-raeterea,
Lartesius in suam
senlentiam ex eo
adductus LeaS!i,qU°d eSSe"lam
CorPoris in extensionc
consistere pu tav.t,
ac proinde spatium
, cum sit
extcnsum iJem ar
corpus esse d.xit.
Atqui haec ratio
futilis "" '
( uia ex
Iteoi? EUr°gol0CO °StCnd— > -entiam 2poS"kS
l!nt alZli%StatiUm ^ ^™'
*U° ~*« ~
\JSZf' -* n°"
P,ossumus ''ntelligere duo
corpora ^fflere msi
ea in diversis
punctis spatii existerJ
Vi nol ,„
elligamos ; nam
corpora, quae /oex stun
procul fon.nr n
" T^ ^^
' corPora »«tem
disla? d"- t.8eh?hif erSa, SpatU
Puncta occupant. Atqui" si
ta ed cLosinh.
TX,Sten -a corP°ru™
^patium non effici?
itum C tt g°
^™ '" co«""«««« corporum
po- \ici%PuT' SpaHUm
ViSi° pUra sensibi'it«tis extemae
ia^cttniVcrsalis Tt^ ?eCwdam
K™li™> est nccessa-
hli. ,■ j
-l AU|U1 necessanum.et
uoiversale sen- I
at, adscr.bi nequit.
Ergo spatium visio
pura sensl i
oicm drenoaeoitue, "7
Potest- P™eterea, KaSsuTuS
i n.onem ideo
lu.tus est, qu.a
putavit nos non
posse per- afam
r C°rpU,S' "
si. "o"onem spatii
animo praefor- •
am habeamus. Atqu.
id falsum est ,
quia nos reaose
po a pcrc.p.mus,
anlequam nolionem sJatH
habeamus He not.o
spat.i est poslerior
perceptione corporls .Tgo
A,u. IV.-Vera senlentia
circa oa.uram spatii
adslrui.ur t* redDif^AZi iNud °f
° intelliSimus' q«od
corpora I* recipit.
Atqui receptaculum cuiuslibet
corporis, SSlS?.KP' ^oncePtus
,emPons in nobis
exurgit ex eo
KLtfT PnUS' .et.P°sle™
'n motu8 seuflu-
?S™\: mxpurcicd,pTi"ae numeramr prius Uo
Aristoteles declaravit ^cS^^STSSS
^ uo 1mommlrs;nnon-adver,ere' uuia cum
'Huu Xs; "
lo4«° 72 ^TmUr>
exPe.r^facti coniungamus cum
imu ;u„ ° "
Sfl°mn0 exci'a'"«>-. nullumrdum
dor- •n frantii'/^e«0pini0nes circa
sPatium et '«>«Pus
■ P- los
Kleut o(La fiosofia
antica esposta e
difeea-ttei.- vol II
%■,,, rv MtaSlrt
id „c.30(Sq°' ?°ma
1867) S0lidc -f"'a„!u
"' lra"- IV'
m es aa»
HT!" faCCSSa'' nam>
ut a s-
Augustmo observa- t
imellil ! „""-) •
C,,npUS CSSC Dr°
ccrt0 h«bont. valde
difliefle s Hin,.
;n„/ y^L XVII.—*
iVaf. auscu/f., lib.
IV c 11
8 4 r
■" " e
i„Ud„„S; Ihn°maC ««•"'*•'*» «
Prios et posteri
s pounnl 'g„Uu
"e " „o„P«
"u^"'ur i„ motu
eI K» '
VA;^"0n SCCUnd,,m,ro(d n>ens«ra„t„r ei
tempore »; .negnit„di„e Ci;„riH„
• ',CCt pr""J Ct
P0"«r'»' «ntea sunt
uiotu- e. !!,'
° ° '"
spat'°. 1uod corP'»s
decurrit auam «
mensu a ,?ae'n
m°tU' °Uam in
t0-"P«re ; siqnidem
empus nicnsuralur tempore,
cum idem non
sit mensura sui
ipsius . 86 ONTOLOGIA
227. Circa temporis
notionem, quam tradidimus,
haec mente reputanda
nobis sunt: 1°
Tempus cum sit
mensura motus ,
ad modum entis
successivi intelligitur ,
quippe quod non
habet in rebus
esse fixum, sed
fluens. Quare
partes tempons lta
secum copulantur, ut
una alteri succedat.
Ulud, quo partes
tem- poris secum
copulantur, aliquod indivisibile
esse mtelli- gitur,
atque est id,
quod vocatur, nunc,
sive instans; hoc
enim, cum sit
finis praeteriti ,
ac initium futuri
, veluti utriusque
extremum intelligitur, ideoque,
perinde ac pun-
ctum, quod est
extremum lineae, indivisibile
est . 2°
Quoniam ens successivum
plures partes simul
ha- bere repugnat,
ideo illud, quod
est reale in
tempore, con- sistit
in instanti. Hoc
autem instans ,
ut s. Thomas
mo- nuit2, non
est intelligendum veluti
nunc, quod mvaria-
biiiter manet, sed
veluti nunc, quod
variabiliter de prion
in posterius fluit ,
seu veluti aliquid
, quod ,
dum ldem quoad
substantiam manet ,
in toto decursu
tempons se- cundum
modum variat. Hinc
tempus ab eodem
sanctc Doctore dicitur
etiam fluxus ipsius
nunc, secundum quoa
alternatur ratione \
Hanc ob rationem
tempus m prac
senti etiam invenitur.
Scilicet in praesenti,
si in se
spe- ctetur, tempus
per se non
invenitur, quia in eo prius,
el posterius non
numerantur 4, sed
invenitur ex eo
, quoc praeteritum,
et futurum in
ipso copulantur ratione
mstan- tis, quod,
cum sit finis
praeteriti, atque initium
futurr i «
Eiusdem rationis, inquit
s. Thomas, est
tempus componi e>
nunc, et lineam
ex punctis »;
In lib. I
Sent., Dist. XXXVII,
q- III a.
3 sol. —
2 Opusc. XLIV.
3 lbid. Dicitur
secundum quod alternatur
ratione, quia connexn
instantis cum praeterito,
et cum futuro
ab intellectu ponitur
; s quidem
inter id, quod
in rerum natura
est, nempe instans,
et ea quae
in ipsa non
sunt, scilicet jiraeteritum
et futurum, reahs,
at que obiectiva
connexio existere non
potest. Hinc idem
sanctus Docto monet
mensurationem prioris ,
et posterioris esse
actionem , qua
« completur in
operatione animae numerantis
» (In Ub.
I Sent. Dist.
XIX, q. II,
a. 1 sol).
Cave tamen ne
inde inferas notioneD
temporis esse mere
subiectivam , nam
res , quas
nos in tempor
esse intelligimus, in
mundo ita sunt
dispositae, ut una
alteri suc *
Id sibi voluit
s. Augustinus, cum
ait: « Praesens,
si sernpc esset
praesens, iam non
esset tempus, sed
aeternitas »; Confess.
loc. cit. ONTOLOGIA
§7 utruinque coniungit ,
atque continuum ■
successivum ef- C
A P V
T XII. De
duabus postremis categoriis,
nempe de «
situ » et « habitu
» Art. I. —
De s
itu 228. Quoniam
res corporeae propter
suam quantitatem locum
occupant, huius partes
quemdam ordinem habeaat
jnecessc est. E
g corpus hominis
in loco est
sedendo vel stando,
vel cubando. Iam
illud accidens, quod
ex or- Jinc
partium ad locum
exislit, appeilatur situsX
Diximus w ordme
parhum quantitatis ad
locum , nam
ordo oar lum
quantitatis ad totum,
e. g., ordo,
qucm caput, pedes
t! 7Vn!mal'? habent'
^amvis "omine situs
les.gnetur , ad
categonam situs non
pertinet, et nomine
oositionis magis proprie
denotatur. 229. Ex
hac notione situs
perspicilur ipsum non
esse ■ontundendum cum
ubi; nam corpus
dicitur locatum, prout
V«T Drout hoc>
vel i110 hio5o
in oco est.
lioc s Thomas
ex eo praecipue
demonstrat, quod W
mutato situ, potest
mutari ubi; e.
g., si homo
sedens .ermanente sessione,
ab alio moveretu?,
ipse ubi ^quidem ed non situm
mutaret 5. P
4 uem' .edlarlrceaditSUCCeSSiVa "
*" ""^ ^
UnU'" a,te" ^ 1 Praestat
hic adnotare ,
tempus Iato sensu
acceptum in onera
a vif &
crrerurarum inte,,*i noss-
Q»od ^21: erus
nnLV6rb,S: ((rIntCll6CtUS CSt
SUDra temPus >
T[°nei aCCCpt0 ,0CUti
SU,nus P- 47>
"ot. 7. «•
(to. /i Phys.,
lect. VII. 88
ONTOLOGIA 230. Nolionem
silus e rebus
materialibus ad spiritua-
les transferre solemus,
atque his quoque
situm metapho- rice
accommodamus *. Hinc
Deus, aiente Aquinate,
dicitur sedens «
propler suam immobilitatem
et auctoritatem, et
stans propter suam
fortitudinem ad debellandum
omne, quod aversatur
2 ». Art.II.—
De habitu 231.
Inter accidentia, quae
substantiae corporeae adia-
cent, ea recensenda
sunt, quae dumtaxat
instar vestimen- ti,
vel ornamenli ipsi
accommodantur. Huiusmodi, e.
g., illa sunt,
ex quibus Socratem
tunicatum, vel loricatum
de- nominamus 3. Iam supremum
genus, ad quod
haec acci- dentia
referuntur, illam categoriam
conslituit , quae no-
mine habitus designalur
*. 232. Haec categoria
a B. Alberto
M. definitur, Corpo-
rum , et
eorum, quae circa
corpus sunt , adiacentia*.
Qua in definitione
vox corporum id
denotat, ad cuius
commo- dum habitus
spectat, e. g.,
esse togatum est
hominis com- modum.
Voces eorum, quae
eirca corpus sunt,
sigmfican! materiam, ex
qua habilus constat,
e. g., toga
est materia illius
habitus, qui esse
togatum dicitur. Denique
vox adia centia
denotat ordinem, qui
est circa corpus,
nempe in- ter
habentem, et quod
habetur, atque illud
accidens con- stituit,
quod habitus vocatur.
233. Ex his
pronum est duo
intelligere. Pnmum est
quod ad efficiendam
categoriam habitus duae
substantiat requiruntur, quarum
una circa aliam
versatur; quaprop ter
ex nullo accidente,
quod substantiam afficit,
e. g., e^
scientia, et sciente,
categoria habitus constitui
potest 8. Al terum
est, quod essentia
habitus non consistit
in alteru i
« Quod est,
ait s. Thomas,
in corporalibus situs
, est in
spi ritualibus ordo
; nam situs
est quidam ordo
partium corporaliur secundum
locum »; Quodlib.
III, loc. cit.
2 I q.
III, a. 1-4.
3 Gf s.
Aug., Qq. LXXXIIl,
q. 73. *
Perspicuum est habitum,
prout hic accipitur
, omnino diflerr
ab habitu, quem
in Logica (part.
I, c. I
, art. 9
, p. 20
vol. I. esse
quamdam speciem qualitatis
diximus. s Des
sex principiis, tract.
VII, c. 1.
e Cf s.
Damascen., Dialect., c.
LXI. ONTOLOGIA 89
tra, aut utraque
substanlia, sed, ut
s. Bonaventura inquit,
« ln adiacentia
unius substantiae respectu
alterius ' »
ifcxinde etiam perspicitur
habitum , etsi
inter duas sub-
stantias sit, tamen
esse accidens categoricum,
quia posi- 10
un.us substantiae circa
alteram , in
qua natura habi-
tus consistit, est
accidens 2. L«£tl*'dU
Sent" Dist' VI'
a> f» q-
3 resoL Hinc s- Thom^
^cnpsit labitum neque
mdumentum, neque habentem
indumentum esse, sed
aliquid medium inter
utrumque (la 2ae
q XLIX a
1 c )
Ei quo vides
Suaresium (Dispp. mett.,
Dist. LIII, sect.
I n 3)
aliosque vim huius
categoriae haud probe
intellexisse , cum
eius :»sentiam vestem
esse decreverunt; nam
vestis est materia,
ei qua aabitus
constat, sed essentiam
habitus haud constituit.
Cf s.
Thom., In lib.
III Sent., Dist.
VI, q. III,
a. 2 soU
30 C0SM0L0GIA j
INTRODVCTIO 1. Cosmologia
idem valet, ac
sermo de mundo;
« quem enim,
ut Plinius ait,
Graeci Kq(J(j,ov nomine
ornamenti ap^ pellavere,
eum et nos
a perfecta ,
absolutaque elegantia mundum
dicimus ' ».
Iam mundi nomine
designatur uni- mrsitas
rerum creatarum, quae
coelo, terraque continentur.
Ex quo intelligitur,
si nomen Cosmologiae,
qua late pa-
tet, sumatur ,
scientiam hominis illius
ambitu contineri, quia
homo inter res,
quae coelo ,
terraque continentur, invenitur.
At
vero scientia de
homine a Cosmologia
se- gregari solet,
atque speciali nomine
Anthropologiae appel- latur.
Neque Cosmologia cum
scientiis physicis est
con- fundenda ,
sed potius ipsa
est velut illarum
vestibulum, sive ,
ut aiunt , propedeutica
, quia principia
scientiarum physicarum communia,
earuinque studio inservientia
ex- ponit. Quocirca
ipsa definiri potest :
Scienlia, quae suprema
principia, supremasque rationes
mundi sensilis exponit.
2. In ea
autem tractanda hunc
ordinem persequemur, ut
primo diversa genera
rerum munduin constituenlia, excepto
homine, qui est
anlhropologiae obiectum, expli-
cemus ; deinde
nexum , quo
ipsa inter sese
continentur, mundique systema
efficiunt, exponamus; denique
de mundi origine,
et perfectione disseramus.
3. Ad primam
partem quod spectat,
distinguenda sunt corpora
viventia a non
viventibus. Viventia ,
uti iam a-
libi diximus 2,
sunt quae sese
ab aliquo principio
intrin- seco ad
motum, sive operationem
determinant ; et non
m- ventia illa,
quae ab aliquo
principio extrinseco ad
motum determinantur. Illa
dicuntur etiam animata,
quia princi- pium
vitale, nempe illud,
ex quo corpora
inter viventia numerantur,
anima vocatur; ista
autem inanimata. Insu-
per illa dicuntur
etiam organica, ista
inorganica, quia illa
organis, seu instrumentis
pollent, quorum subsidio
opera- i Hist. nat., lib.
II, c. 4.
* Dynam., c.
I, a. 1, p. 98
vol. I. COSxMOLOGIA
9J tiones vitales
naturae suae consentaneas eliciunt,
haec autem nullis
organis instruuntur. 4.
Hoc djscrimen ex
multiplici causa ostenditur
• sed praec.pue
1 ex origine
, et perpetuitate. Nam
corporum viventium aha
ab aliis sibi
similibus procreantur et
suc- cessiva sui
generis propagatione perpetuanlur;
no'n viven- tia
autem, quia omni
semine carent, ideo
sui sirnile cor-
pus gignere non
valent; quare nec
per generationem ori-
jginem habent, nec
per successionem generationum
perpe- tuanlur, sed
ex fortu.to causarum
diversi generis con-
cursu emciunlur, assiduasque
vices subeunt. 2°
Ab exvli- catione,
et modo se
conservandi. Nam viventia
ex vi sibi
msita gradatim succrescunt,
donec perfectionem sui
nro- priam assequantur,
iacturas suas per
assimilationem eie- mentorum,
quae in substantiam
suarn convertunt, resar-
cmnt vitamque tandem
naturali cursu amiltunt;
at non viventia
ex se stalum
suum mutare non
possunt , atque taon i
nisi accessu novae
materiae augentur ,
aut recessu matenae,
quam habent , minuuntur,
et non nisi
aclione .causae extenons
corrumpuntur. 5. Quae
cum ita se
habeant, nos de
diversis rerum «-e-
leribus, quae mundum
constituunt, ita agemus,
ut pri- num
de natura ,
et proprietatibus corporum
non viven- iurn
,n universum ,
deinde de natura
et proprietatibus !>mguIorum generum
viventium disseramus. CAPVT
PRIMVM Quaenam sint
principia constitutiva corporis,
investigatur 6 Prima
principia intrinseca, quae
cuiuscumque cor- •or
s si.bstant.am efficiunt,
vulgo elementa corporum
vo- antur . fca autem
pnncipia, ut Aristoteles
ait 3, « onor-
t nec ex se invicem
esse, nec ex
aliis, et ex
ipsis esse ninia
». Lt sane,
si non omnia
ex ipsis constituerentur, ve
Acdn4U tdTnnh°^eS ! C°nn-a ^TrT
^^pologie specula- 3rihC;
V' ' P"
5 Sqq' D,JOn
1843^' ali«sque, qui
cunctis cor- Jnbus,
ahquam vitam inesse
autumarunt. isUnguenda Tunt.'
^*" ^™*" ab
eIementis> ut Post**
dicemus, 3 iVof.
auscult., lib. I,
c. 3; cf
Plat. Parmenid. et
Phaedr. 92 COSMOLOGIA
non forent prima
omnium principia ;
si essent ex
aliis, ne ullius
quidem rei prima
principia essent , quia
prin- cipia illis
priora darentur; si
demum ex se
mutuo essent, nullum
eorum esset primurn
principium. Quare naturam
substantiae corporis nosse
volentibus in eo
adlaboran- dum nobis
est, ut quaenam
haec principia sint ,
investi- gemus. Art.
I. — Systema atomicnra, seu
mechanicum de elemenlis
corporum exponitur, et
refellitur 7. De
natura elementorum, ex
quibus corpora compo-
nuntur, diversae sunt
Philosophorum opiniones. Atque
in primis systema
atomicum , seu
atomismus dicitur illorum
philosophorum doctrina, qui
omne corpus ab
aliis exiguis corporibus,
quae atomos vocarunt,
dumtaxat componi de-
cernunt '. 8. Atomismum
inter veteres post Leucippum,
et Demo- critum
Epicurus propugnavit , cuius
haec fuit sententia:
Principia corporum sunt
corpuscula atoma ,
nempe inse- cabilia,
quae, quamvis partes
habeant, in illas
tamen di- vidi
nequeunt, eaque ita
exigua sunt, ut
omnem oculo- rum
aciem effugiant, figuraque,
magnitudine , gravitate,
aliisque qualitatibus, quae
quantitatem consequuntur, sunt
praedita. lam corpora
gignuntur ex eo
quod atomi, quae
per vacuum vagantur
, similes cum
similibus cohaerent, atque
ita secum commiscentur;
corrumpuntur vero, cum
atomi, ex quarum
coniunctione effecta sunt,
dissociantur; alterantur denique,
si dispositio atomorum
in ipsis quo-
dammodo turbetur. 9.
Epicuri doctrinam omnino
emortuam inter recentcs
Gassendus, duo, quae
ille admittebat, reiiciens,
nempe ae- ternilatem
atomorum , atque
ex illarum fortuita
concur- sione mundi
productionem, exsuscitavit 2,
eamque magna ex
parte Cartesius *,
et post eum
diversa ratione Newto-
nus* longe celebriorem
reddiderunt. Nostra
etiam aetate *
Hi philosophi ad
hanc sententiam ei
eo pervenerunt, quod
in- vestigationem circa
elementa corporum sola
experientia instituen- dam
esse sibi persuaserunt. 2 Syntagma phil.,
pars II, Phys.,
sect. I, lib.
III, c. 8.
3 Les princip.
de la phil.,
part. 3, §
44 sqq; et
Traitd du mon-
de, § 8-10.—*
Optices, lib. III,
q. 31. COSMOLOGIA
93 theoriae atomorom
illi Physici suffrajrantur, qui
omnem vanetatem corporum
non ab aliis
principiis repelunt, quam
ab atom.s, et
a motu, quo
atomi pelluntur '. °
10. A tomismus
dicitur etiam systema
mechanicum ex aliuS,
mofnnien,eS e'US f3"!0^
V post Gassendum
, non alium
motum, nisi mechanicum
\ atomis concedunt!
Lu i,UurLi ™™m'
ouocum - quibus
coUmpon : u i'va
corDornn? T fU"?i ^0
repUg',at PrinciPia consti"
SuamPe«P «.eX part,UUS
co^3^ aeqoo ac
repugnat luioquam esse
s.mul ynncyuwm, et
principiatumt
eql.e\ruie|aUmaat°p,iiCprrUm,Senlent,'a'
m°tUS eSt nalnraiis
a'omis, ?Motus a Phvstofs
dicitur™,!"* '^ " CiC>
C* Fa(0> c"
10 ^20' roducitur
ct vh, „>„« 1L
" " n ,psi corPori
insita Profieiscitur. >os
cssc ver.enS°er;m\nt0m'Smi' non
?««««. ouippe qai
tradunl ato- '
Uinc re^ : „
' P" 21
vo)- '— e Cf
P- 91-92. «sc in .i^rt^''
!,C- 2' ,§
24> obscrvavi,, atomos
admitt «Wredila r verum
in " '""'If'
■ nlt". ",0» analvsis
«*!»*• "o" r,
verum .n metaphjsica
vcluti principia coustitutiva
cor- 94 COSMOLOGIA
13. Probatur 2a
pars: nempe non
posse ab Alomicis
ra- tionem reddi,
quomodo atomi corpora
constituant. Et sa-
ne, omne corpus
quadam unitate per
se , et
proprie di- cta
gaudere debet, ita
ut, dum ipsum
in partes divisibile
est, actu sit
indivisum, nempe per
se unum. Atqui
huius- modi unitas
ex contactu atomorum
effici non potest,
quia contactus congeriem
, seu multitudinem
atomorum efformare quidem
valet, sed efficere
nequit, ut illa
mul- titudo atomorum
unicum individuum constituat,
siquidem congeries multarum
rerum constituit unum
per accidens, non
vero per se,
cuiusmodi est corpus.
Ergo ab Atomicis
ratio reddi non
potest , quomodo atomi
corpora consti- tuant.
14. Praeterea intelligi
non potest, quomodo
ex atomis diversae
naturae rerum existant,
et quomodo generatione
perpetuentur '. Et
sane, dubitari non
potest, quin res
na- turales secundum
substantiam differant, e. g., homo
a bel- lua,
bellua a planta,
plantaque a lapide,
et secundum sub-
stantialem generationem perpetuentur.
Atqui ex fortuita
atomorum coitione, sive
conglobatione nulla in
rebus sub- stantialis
diversitas produci, nullaque
nova substantia ge-
nerari potest. Ergo,
si ex atomis
omnia efficerentur, haud
possibile foret explicare
, unde diversae naturae
rerum existerent, et
quomodo generatione perpetuentur. 15.
Minor ex eo
evincitur , quod
atomi , antiquorum,
recentiumque Atomicorum iudicio,
eaedem secundum sub-
stantiam sunt, nec
nisi motu, figura,
situ, aliisque huius-
modi differunt , quae sunt
mera accidentia ;
manifestum autem est
accidentia nec diversitatem
substantialem in re-
bus, nec ullam
novam substantiam efficere
posse, quia in
effectu nequit plus
contineri , quam in
perfecta et com-
pleta eius causa
continetur2. porum haberi
non posse, quia,
cum ipsae quoque
ex partibus com-
ponantur, in metaphysica
adhuc quaerendum est
, quo modo
for- mentur, et
usque eo quoad
intellectu resolvi possint.
1 Id a
Lactantio [De ira
Dei, c. 10)
veteribus Atomicis iam
obie- ctum fuit.
* His argumentis
dedimus Atomicis atomos
posse inter se
co- haerere. At
vero ne id
quidem ab eis
explicari potest. Etenim
cum Epicurus, aliique
veteres Atomici, tum
Gassendus, eiusque secta-
tores docent atomos
inter se coire
ex eo, quod
duplici motu, sci-
licet perpendiculari et
declinatorio , pollent, Non
aliud inter vete-
COSMOLOGIA 95 Art.
II.— De systemate chymico
16. Fautores systematis
chymici haec docent:
Corpora sensihilia in
simplicia , et
mixta , seu
composita distin- guuntur.
Simplicia sunt, quae
in alia corpora
heterogenea, seu diversae
naturae adhuc resoluta
non sunt, e.
g., hy- drogenium,
et ferrum ;
mixta autem ea
, quae in
corpora heterogenea resolvuntur,
e. g., aqua,
aut lignum. At
vero et corpora
simplicia , et
mixta in partes,
seu moleculas dividuntur,
ita tamen ut
in corpore simplici
non aliae moleculae
inveniantur, nisi quae
sunt homogeneae, nempe
eiusdem naturae, et
dicunlur integrantes, quia
corpus ab ipsis
integrum efficitur; in
corpore autem mixto
non so- lum
moleculae integrantes, sed
etiam constituentes ,
quae sunt heterogeneae
, et ita
dicuntur, quia ex
ipsis natura corporis
mixti constituitur. E.
g. , in
aqua inveniuntur moleculae
integrantes ex quibus
nempe massa visibilis
aquae constat, et
moleculae constituentes, quae
sunt hydro- genium,
et oxygenium, ex
quorum copulatione natura
a- quae efficitur.
In hydrogenio autem
non alias moleculas,
quam partes ipsius
hydrogenii, nanciscimur. Tum molecu- lae
integrantes, tum constituentes
ex quadam vi
sibi insita coniunguntur,
quae attractio molecularis
appellatur, et pro-
prie vis, qua
.moleculae integrantes uniuntur,
cohaesio, et vis
, qua moleculae
constituentes coniunguntur ,
affinitas chymica audit.
Iam ultimae particulae,
ad quas in
divisio- ne molecularum
integrantium pervenitur, quaeque
humana arte insecabiles
sunt, moleculae, seu
atomi primitivae di-
cuntur, corporumque elementa
sunt. 17. Hoc
systema, praeter multos
chymiae cultores, duo
res, et recentes
Atomicos intercedit, quam
quod illi duplicem
hunc motuiu atomis
per se inesse,
hi vero ipsis
a Deo inditum
esse ar- bitrnntur.
At duplici illo
motu explicari non
potest, quomodo ato-
mi inter se
ad corpora constituenda
eoire queant. Non
motu per- pendiculari ;
nam si atomi
gravitate feruntur ad
perpendiculum, evenit profecto,
ut una alteram
perpetuo insectetur, sed fieri num'
quam potest, ut una alteram
contingat, quia omnes
eadem vi deor-
sum feruntur. Nec
motu declinatorio; nam
declinatio atomorum non
aliter iicri posset,
quam si una
atomus ab alia
depelleretur; id au-
tem haud possibile
est, quia atomi,
ut moto diximus
, ob motum
"*• ^™ ^"
fo™aH onus esse
, ut ex
us corpus mixtum
constiluatur Ereo efementa
constKuentia corpus in
systemate chymico pJE
peram explicantur. "j"""» pcr
AnT. III.— De syslemate
djnamico 21. Hoc
svstema in recenli
aetate Leibnitius ex
indu- s ria
exposuit, et propugnavit.
Ipse staluit
principia, seu elemenla
corporum esse subslantias
simplices, et proinde
corpora non aliter
esse substantias compositas,
quam quod "as
si?„mn? lXe'°neS Substantiarui11 ^-Plicium.
kls subs\an- noLi ,P
•? . '
.CX qU!bus. corDOra
efficiunlur , monades,
tibTn.r t6S aPpel,avit- .1uia
ex iis, velut
ex unital res
monnTrSH 7"S 5°^ti luilur.
Quomodo autem plu-
hoc rild efficendum
corpus concurrant, explicuit
1» ,nm°i„m Monades'
ex «Ulb^ quodlibet
corpus constat, tensfonom
p,° r 0CCupant-
cu°> ^int simplices,
ex^ rma T2'
• fiSuramrn0n habent ;
2° in qualibet
parti- SS" |Unt
lnfinitae ' .uuia
matcria est divisibilis
m lntinitum ,
3 repraesentatione tolius
mundi gaudent bscura
tamen , et
confusa , hoc
est sine conscienUa;
4» ppetitu, nempe
pnncipio inlrinseco activitatis
pollent, x quo
omncs mutationes in
ipsis fiunt; 5°
desliluunlur >mc0enndnn,US ln
aIteram2' Unde non
Possunrad corJSs 2 TotZ
*Teg>m eX mutua
in se *PS™
actio"«. «cd Pus
eis est aliqua
causa exteriori, ex
qua congreffentur- iaec
autem causa est
Deus, quia Deuslonades Tta "iHer" ■
comunxit, ut internae
mutationes unius cum
mutatio- ontinct. (Vid.
Ferrariensem, In lib.
III Contr. Genl.,
c. 56). Ouam
i.d ir °"Bm°C r,,nT
7nUnerrime C°ntra ^versariorum
obiectlne™ VII n
M . W
Z'ghara' De mente
Cone- ?**»■ n
V1 secundum Boschovi-
ummodo occupanl, ita
scse conlmil, i',
,,PUnCtuni s°- Eran
L n unicum i»um
punctum coalescant necesse
p^ ^go ne
phoenomenica quidem extensin
L J , twf
monadcs, 's tse
(Canl at!UnloccuPe'Vecesse
est. -e4£^ antiam/ct
ord?„em inJftnSS. BoX0-*!?1™
Di" v" ex
vi altrahendi 7»!,
■ «oschovichius repe-
W -P«B-at in
eadelr „Pf "t.rricculf ^0"-'-
vcniri unicam vim
,..,.« j.!
molccula corpons «
ri«. qoia ?tlrTtioq
el rr 1°
attractri?> ™odo repul-
•posiu eq E%o
non ' 'ips
in? 'S'° SUnt
V-Ires "atnrafiter fe?u\Ss\netU"li.teS' SeCUndum
Dr»«mlco., ita dicuntur
i„- . «
«s* tcrminus ™ „„i
„, ', UJ, ,",.n*u«">'. to
tf.^ J&?J£1&»£ •
100 COSMOLOGIA 26.
Praeterea, etiamsi sumatur
illa »«tensa dirtantiam
inter se servare,
tamen ipsa m
unicum punctum prote-
cto non coalescerent,
sed phoenomenon conUnu.teUs
effi- cere numquam
possent. Et sane,
cum nec partes
seu .«■ extensa quae
corpus componere d>cuntur,
cont.nuae sm ,
nec totom seu
corpus, quod ab
eis compon. d.c.tur,
sit continuum, omne
fundamentum phoenomeno contmu.ta-
tis deest ART
IV - Quomodo
secundum Scholasticos quaestio
circa pnncipia corpu.
constituentia spectanda s,t,
expl.catur 27. Ut
theoria
AristoteHco-Scholastica
circa Fincjia' ex
quibus corpus constituitur,
probe intell.gatur, haec
iti antecessum scienda
sunt: ... nflm
rr.r 1° Scholastici,
post Aristotelem, ut
compos.Uonem cor porum
explicarent, causas intnnsecas
umversales eorun rParticularibus accurate
distmxerun . Atque id qu.den sapienter.
Nam quaelibet res
mater.ahs cons.derari potes
etPin universum ,
prout est corpus
et s.ng.l at.rc , p.ou
est corpus determinatum
, nempe hoc
corpus non ver
aliud E e
, ferrum, si
in un.versum specte
ur, est cor
p„s, non mi
er ac aurum,
argentum , aut
al.ud e.usjno Si
-\ed si sc-ectetur,
prout esl ns
omnibus praed.tuu popter
quat omnes 'illud
vocitant ferrum, atque
ab aurc "Tllii
dynanusmi propugnatores conlendunt
cum Wol|io phaer,.
«nenum exLsionis repetendum
«ss. « con us perc
P_ £_e _ (
dum, ex quibus
corpus conflatur .
nam ex eo qu r
quibus corpus constat,
confuse perc.p.mus, fi t,
n t .ps. T elu
continuum efficientia nobis
W>*™"-J£^T aete q ua s.
q nades, uti
ostendimu, . copnlsn non
possnnt, qu,^ confuse
ctum coalescant ,
Wolnus pro LUI1^C3
absurdum , q«
nobis percipi ,
sen sentir, lam
hoe es P™««
«*» 1 est,q„
obiectum facultatum sent.end.
ut ^ suo loc '™m0
, qn „isi
aliquid corporeum esse
potest ; monades _"1
^n'J_e ^sjb sunt
substantiae simpliees, shqi..d
corporeum ac promd
esse nequeunt. Neque
aud.endus est Ga
oPp.us_ , qu • l
__ s. LXXXIII)
docet nihil proh.bere,
qu.n plura s
mplrn», q _
gula scorsum sunt
insens.l.a , s.mul
con uncta totu m
ciant. Nam, si
repugnat naturae facul
aM »enuen t.se esse
aliqnid simp.ex eerte
repugna, ; . ™Pl« ^J^
'nla si- non
seorsum, sed cum
alns muius tom
romI)0Sjt0 non per
- plicia, cum,
ipso Galluppio consentiente in
composno sceantur, naturam
suam amittere non
possunt. COSMOLOGIA 101
et argento discriminant,
est corpus determinatum,
nemne ferrum non
vero aurum, aut
argentum, aut aliud
simile lam J5Cholastici
causas universales rerum
principia et causas
particulares elementa appellarunt.
E. £., hydroae-
mum, et oxygemum
sunt elementa, ex
quibus corpus quod
dicitur aqua, exurgit.
Quare tum principia,
tum elementa sunt
causae intnnsecae «
corporum, sed illa
sunt causae univcrsales,
haec autem particulares,
propterea quod ex
lllis natura omnium
corporum communis constituitur
at- que ex
his illa natura
singularibus proprietatibus deter-
mmata gignitur. l 2° Elementa,
cum conflentur ex
principiis, ex auibus
jcorpus .n universum
constituitur *, sunt
corpora. Unde s.
Thomas elementa definivit:
« corpora, in
quae alia re-
plvuntur, lpsa vero
non resolvuntur in
alia 3 » 3
i Cum
quaestio metaphysica de
constitulione corporum instituitur,
causae universales eorum
, non vero
particu- ares quaeruntur
, quia harum
investigatio ad speciales
>cient»as physicas , non vero
ad Gosmologiarn , quae est
inetaphys.ca physicae, spectat.
Qua de re
theoriaSchola- .iticorum, quam
exposiluri sumus, non
de elementis, sed
le pnncipiis corporum
versatur. Quoniam autem
ipsa e- ementa,
ut diximus, sunt
corpora, haec quaestio
non so- um
corpora mixta, sed
etiam simplicia ,
ex quibus illa
iomponuutur, complectitur. ' Aht.V. —
Systema
Aristotelico-scholasticura
exponitur ^ 28.
Systemalis
aristotelico-scholaslici
summa haec esf
Horpus , seu
compositum naturale considerari
potest vei in
se , nempe
prout intelligitur seiunctum
ab esse, quod
P accipiL "
m fierh nCmpe
Dr°Ut 6SSe in
™rum na" &pmSdnniPUS Primo
'11,°do ?pectetur, ad
eius constitu- fonem
duplex substantiale pnncipium
concurrere intelli- puw
oportet, eorumque unum
est passivum, ex
quo, ceu •t\in'![rm?r'nin(IUi,nU^- Ut
iMaS distinSuaiuus a
causis agente, rnus
auo dnr "
in^ed,lintur compositiooera corporis,
sed extra ■»rpus,
quou producunt, exislunt.
InI,(:iC"r!/rinCip/a' Ut
P°Stea dic«"»us» sunt
materia, et forraa.
maelc0nTT;V,ni^irT?- T\l0mdS>
CSt ^mpositioraateriae,et rmae»,
Contr. Gcnt., hb.
III, c.23.-* In
lib.III De Coelo,
lect.VIII. 102 COSMOLOGIA
radice, extensio corporis
exurgit, alterum vero
activum, ex quo
eius activitas emergit.
Primum vocatur matena,
et alterum forma
l. ' .
30. Haec theoria
ita explicatur: 1°
Materia pro diver-
sis modis, quibus
ipsa consideratur, \nprimam,
et secun- dam
dividitur. Vocatur prima
, cum consideratur m se, nempe
prout nullam ex
se habet formam
, ob ldque
ad quamlibet formam
in se recipiendam
indifferens est; se-
cunda autem, cum
consideratur, prout iam
formam in se
recepit, et, ipsam
retinendo, ad alias
determinationes non quidem
substantiales, sed accidentales , quas
nalura , vel
ars in ipsam inducere possunt,
in se recipiendas
apta est. E.
g., fignum, si
consideretur prout scamnum
ex eo et-
fici&potest> materia secunda
appellatur. Quapropter mate-
ria, quae, tamquam
principium substantiale ,
ad corpus efficiendum
concurrit, est materia,
prout est pnma;
si- quidem materia,
prout est secunda,
iam quoddam corpus
est, quia ipsa
copulationem formae cum
matena prima expostulat.
Definiri
autem potest materxa
pnma: Altquid, quod
cum pcr se
ab omni essentia,
et proprietate vacet,
in potentia est
ad recipiendam in
se quamlibet essentiam,
aut proprietatem 2.
Id exemplo e
rebus artificiosis Petlt
de_ clarari potest.
Etenim materia prima
ita se habet
ad ens naturale,
ut lignum se
habet ad rem
artificiosam ; quia
sicut li^num, cum
nullam figuram artificiosam
habeat, m potentia
ad omnes recipiendas
est, ita materia
prima, cum i
Theoria de materia
, et forma
dicitur Aristotelico-scholastica, quia
ipsam a Platone
inchoatam Aristoteles ad
umbihcum perdn- xit
atque Scholastici perpoliverunt, et
illustrarunt. At ante
Docto- res mediae
aetatis ingentem, ut
Moshemius ait, Doctorum
numerum in primisque
s. Augustinum illa
theoria fautores habuit.
In recenti autem
aetate Leibnitius primum
a systemate atomico
ad dynamr cum
gradum fecit, deinde,
hoc etiam relicto,
ad matenam et
lor mam confugit.
Denique hodie non
pauci hoc systema
sectantur inter quos
commemoratione digni sunt
Barth. Saint-Hilaire, ei
ItalisBrentazzolius,
Gontius, Thommasius, Santius,
Liveramus,trai ceschius, et
praecipue P. Liberatore,
S. I. 2
Cf s. Aug.,
Confess., lib. XII,
c. 6, n.
6, et De
nat. bon. eontr
Manich., lib. I, c. 18.
Hinc s. Thomas
ait: « Materia
propne lo quendo
non habet essentiam
, sed est
pars essentiae totius
» M dispp.,
De Ver., q.
III, a. 5
ad ult.) Et
s. B0»^»1.11^"^? r
ria est indistincta,
et passibilis ad
distinctionem per formam
», / lib.
I Sent., Dist.
XIX, p. II, a.
1, q. 3
resol. C0SM0L0GIA 103
nullam quidditatem ,
proprietatemque per se
habeat , ad (juamlibet
quidditalem , proprietatemque in se recinien-
dam m potentia
est. ' 2°
Maleria, cum per
se sit indifferens
ad hoc ,
vel il- lud
corpus constituendum ,
indiget aliquo principio
, ex quo
determ.natur ad hanc,
et non aliam
corporis speciem cfficendam.
Hoc pr.ncpium dicitur
forma' substantialis.
Mater.a inquit s.
Thomas, per formam
contrahitur ad ifiterminatam
speciem • ».
Hinc forma subslantialis defi-
ii linrrnif"* F*""" mat^e-
Prim° - cum
dicitur aetus, lislingu.tur
torma a materia,
quia materia, ut
diximus in potentia
cst ad quamlibet
essentiam in se
recipiendam orma autem
est quae reducit
materiam ad actL,
nemi .e ad
constituendam actu hanc,
aut illam speciem
, sire ma
er£ COmDOS,tl naturajis-
Q«apropter essenlia rei
non i materia
, quae per
se ad omnia
indifferens est , sed
a orma repetenda
est. Exinde eliam
intelligitur materiam e
uti pr.ncipium passivum,
et formam veluti
principium c tivum
ad corporis effectionem
concurrere ; nam
forma pnncp.um, quo
efllcilur id, quod
res est, et
mateda t pr.ncpium
quo eff.citur id
, quod res
est. Secundo uin
iorma substantialis dicitur
actus primus ,
distin"ui- ur cum ab aclu
exislentiae, quo res
non iam essentiam,
1« suuul. acc'P't>
tum a formis accidentalibus , quTe
ssent.am rei lam
constitutam quibusdam modis
afiiciunt * ertio
, cum diclur
actus maleriae ,
distineuitur a «uh-
^'nsseparatis , sive
Angclis ; hi
'enim JTulLu co
- ia aJpelklrT
deSt",antur' ac nroiude
«'« «« rnate-
' I, q-
XLIV, a. 2
c. Et ibid.
(q. L, a.
2 c.): « Materia rcrinit
nna.n, ut secundum
ipsam constituat'ur i„
esse ai.cu „
spec e 1
aeris, vei .gn.s,
vel cuiuscumque alterius
,, spec.ei, « For.na accidentalis
a substantiali diffcrt,
quia forma substan
. .s fact
hoc aliquid, forma
autem accidcntalis advenU
rei am . a
l.qu.d «.stcnt, ,,;
Qq. dispp., q.
un. De s
„ « ™ »J» ;>
Al.quando potentia ad
esse, nomine materiae,
ct actttesse nt
n formae des.gnantur.
Quocirca, cum formae
creatae nUac ,„
"!> Ttu^af^V1 "°le'"iaus aqua
conflatur; quapropter, si
substantia corporis, ex pio ahud
ontur, eadem ac
substantia illius, quod
oritur, jnaneret , una
eademque substantia proprietatum
, quae ibi
lnviccm opponuntur, principium,
et subiectum esset;
d quod fieri
non potest '.
Atqui, si corpora
per mutatio- icm
substantialem oriuntur , tria illa
principia expostu- antur,
quae materiam ,
formam , et
privationem a Scho-
aslicis dicta fuisse
vidimus. Ergo. 34.
Minor quoad singulas
partes probatur hunc
in mo- om:
1 Si ex uno corpore
aliud oritur per
mutationem ubslantialem, dicendum
est in corpore,
quod generatur, emanere
aliquid eius, quod
veterem formam in
se reci- •lebat,
quia secus vetus
corpus non transmutaretur, sed
a nihilum reduceretur:
hoc autem ,
quod de vetere
cor- 'Ore in
novo remanet , intelligendum
est tamquam pura
otentia , nempe
aliquid , quod
, cum nullam
peculiarem )rmam habeat,
est per se
indifferens ad omnes
formas scipiendas, alioquin
plures formas, unam
post aliam, in
J recipere non
posset ; rursus,
cx hoc ,
quod de vetere
)rrupto in novo
remanet, quodque ad
quamlibet formam i
se recipiendam indifferens
est, substantia novi
corpo- s educitur,
quia si non
educeretur ex hoc,
educi debe- 5t
ex nihilo, seu,
quod idem valet,
non generaretur, sed
•earetur2. Atqui illud,
quod de vetere
corpore in novo
(imanet; ex quo
substantia novi corporis
educitur; et quod
omnes formas in
se recipiendas est
per se indifferens,
lua cst, quod
materia a Scholasticis
post Aristotelem nun-
* Cf s. Bonav., In
lib. IV Sent.,
Dist. XLIII, a.
1, q. 4 resol. s.
Thom., In lib.
IV Sent., Dist.
XI, q. I , a. 1 ,
sol. 3 c.
Id iam vulgo
hominum persuasum est;
omnes enim, e.
g. , putant
iter ceram, aut
lignum mutari, cum
novam induunt figuram,
a- ■er vero
lignum cum in
ignem convertitur, quippe
quod in cera t Ligno
nova accidentia producuntur
, quin ipsa
substantia cor- mpatur,
sed substantia ligni
perit, cum ignis
ex illo efficitur.
«
Necesse est, inquit
s. Bonaventura, aliquo
modo formas na-
rtfes esse in
materia, antequam producantur
»; In lib. IV Sent
st. XLIII, a.
I, q. 4
resol. 10g COSMOLOGIA
cupatum est. Ergo
, si corpus
per generationem oritur,
unum principiorum, ex
quibus ipsum efficitur,
illud est, auod
materia a Scholasticis
dictum iuit1. H
2° In generatione
corporis praeter pnncipium
, quod dicitur
materia, aliud, quod
dicitur forma, admittendum
est Et sane,
ad cuiuslibet rei
generationem oportet con-
currere aliquod principium
, quo res
ad certam speciem
entis determinatur, quo
a ceteris speciebus
entis distingui- tur
et ex quo
eius proprietates emanant,
sive, ut aiunt,
resultant. Atqui hocce
principium aliud , ac matenale,
esse debet. Nam
materia , si
in se, et
seiuncta ab omni
alio principio consideretur,
neque principmm esse
potest, auo res
ad certam speciem
entis determinatur, quia
ipsa intelligitur veluti
mera potentia ;
neque pnncipium, quc
una res ab
altera secundum speciem
distinguitur , quis
conceptus materiae aliquid,
quod cunctis speciebus
com- positorum naturalium
commune est, denotat';
neque prm- cipium
, ex quo
proprietates rei emanant
, quia ,
aientt s Bonaventura, ((
est principium passivum
s ». Ergo
ac o-enerationem rei,
praeter materiam, aliud
pnncipium con currere
debet, ex quo
illa tria, quae
diximus, in corpor(
efliciuntnr: huiusmodi autem
principium illud est ,
quoc a Scholasticis
forma, sive actus
materiae appellatur. 3° Generatio
sine privatione intelligi
nequit. Etenin intelliffi
nequit , quomodo
subiectum possit aliquod
no vum esse
adquirere, nisi intelligatur
illud actuahter no!
habere, hoc est,
eo privari; quocirca
transitus de non
esj ad esse
sine privatione intelligi
nequit. Atqui generatr
est ille iransitus
de non esseadesse*.
Ergo generatio cor
poris sine privatione
intelligi nequit. % 35 Exinde
etiam intelligitur in
corpore lam generatoris
existit secundum realitatem
jiotentiae , sive
per modum in-
hoationis entis. s
Quare « materia,
ut s. Thomas
ait, participat aliquid
dc bono, >cihcet
ipsum ordinem, vel
aptitudinem ad bonum
»; I, q.
V, a. 3
ad 3. 110
COSMOLOGIA ma est
tantum in potentia,
in quantum huiusmodi )
noi ostendit, quod
materia non sit
creata , sed
quod non si
creata sine forma.
Licet enim
omne creatum sit in actu
non tamen est
actus purus. Unde
oportet, quod etiam
ii lud, quod
se habet ex
parte potentiae, sit
creatum, si to
tum, quod ad
esse ipsius pertinet,
creatum est f ». 41. Neque repugnat
alterum. Etenim, etsi
materia si in
potentia, tamen ad
totum substantiale concurrere
pot est ratione
aptitudinis ad formam
recipiendam. Ut auten
causa materialis ad
totum substantiale constituendum
con currat, non
requiritur, ut actu
ante ipsum existat ,
se^; satis est,
ut concomitanter, atque
in eodem instanti
cun forma substantiali
existat* ; siquidem
materia cum noi
det esse formae,
sed recipiat esse
a forma, non
expostu lat esse
in se, sed
solum capacitatem ad
illud, quod pe;
formam recipit 3. 42.
Obiic. 2° Repugnat
in materia, quae
nullam essen tiam
habet, formas contineri.
Atqui si formae
in materi non
continentur, profecto ab
ea educi non
possunt. Erg eductio
formae a materia,
quae in systemate
Scholasticc rum admittitur,
absurda est. 43. Resp.
Dist. mai.: repugnat
contineri actu, Conc.
mai. in potentia,
Neg. mai. Item
Dist. min., si
non continentu neque
in actu, neque
in potentia, conc.
min., si continen
tur in potentia,
neg. min. Neg.
cons. Et sane,
illud, quo educitur,
debet esse in
eo, a quo
educitur, non actu,
se i I, q. XLIV
, a. 2
ad 3. Id
iam s. Augustinus
monuit , aiei materiam
esse a Deo
concreatam; Confess., lib.
XIII, c 33,
n. 41 I
Et ibid., c.
29, docet materiam
praecedere formam non
tempor 4 sed
origine , eo
modo , quo
sonus cantum: «
Cum enim cantatu
I auditur sonus
eius. Non prius
informiter sonat , et
deinde form tur
in cantum ».
Cf p. 104,
not. 4. 2
Secus res se
habet de causa
materiali , in
qua , tamquam
subiecto, forma accidentalis
inest, e. g.
, albedo non
potest adv nire
homini, nisi homo
iam actu eiistat.
3 Hic etiam
cum Origene advertere
praestat materiam m
gen ratione corporis
numquam ita in
potentia manere, ut
non sit act
quippe quod cum
non sit corruptio
sine generatione, materia
ser per alicui
formae subiiciatur oportet;
De principiis, lib.
II, c. Et
vicissim, cum non
sit generatio sine
corruptione, materia, el
ad generationem corporis
concurrat, prout est
aliquid in potenti
nempe prout capacitatem
habet ad novam
formam , qua
privatu tamen est
aliquid in actu,
habet enim formam
corrumpendam. COSMOLOGIA \\\
poOntia nam educlio
transitum de potentia
in actum de- S?
L ?• mae
n°" quidem aclu
latitant in mateTia
licIuet ma- .nam
ad productioncm formae
concurrere ex eo
nnnfl sa adiuval
agens naturale ad
productionem formTe •
!uod quidem, monente
s. Thoma *,
non est intelli
JXm' ■Ximaitenfa a'iqUid
agat' Sed nt
diximus 2S M
n.ad f°oomr- '".«>
«cipiendain apta est.
4 44. Obuc.
3° Privaho denotat
defeclum realitatis Fr-
».nonePotest quidquam conferre
ad gcnerationem' ali-
• Cf s.
Thom., I, q.
XLV, a. 8
c. H.nc s
Bonaventura secundum s.
Augustinum (De Trin.,
lib. III iL,,}' ,
?n,": " Rat'°nes
seminales omnium formarum
sunt .psa (mater.a)
»; /„ Ub.
IV Sent., Dist.
XLIII, « i
„ 4 "° uftta
a ^lV,h°maS m°net f0rmaS'
secund»m lud^uttin ten lia,
a Deo materxa
concreari (cf etiam
s. Aug.
ibid c 0
16), ct, secundum
quod sunt in
actu, de potcnHamateriacedu- «
In ipsa matcria,
inquit s. Bonaventura,
aliquid est concrea-
Sen qmstagVH* n"™
a^j" 'T' e
SUnt imn'eoia'e a
Deo pro Ilnl
, ad nutum
obed" "aleria, tamqnan.
propriac cau- "DW
DeusTat7ni,iCand".m,M0ySeS
SingU"'S
«P^Tpr.e"?,. n P e
"rbnm Dei"^ ' »
9"° significatnr formatio
rc- forin» If"
Cla' a ouo'
seeundum Augustinum, est
om- tnik et,
c°rap.-"go, et concordia
partium »; L
q. L\V a
4r '» W.
/f « vel
mitmm generatioms est
privatio formae inducendae
4 ». CAPVT
II. De essentia
corporis 46 «
In rebus compositis
ex materia, et
forma, ait s
Thomas, essentia signiBcat
non solum formam,
nec soluu nTateriam,
sed compositum «
matena t^ na\Tan
»i prout sunt
principia speciei* ».
Quare ad naturan
corooris intelligendam satis
non est cognoscere,
quid s forma
et quid sit
materia, sed cognoscere
etiam oportet quid
sit corpus, quod
ex utraque conflatur,
sive ir i qoc
consistat essentia,seu esse
essentiale coroons, quod
ex co pulatione
formae cum materia
constituitur. A„T. I.— Aliquorum
Philosophorura sentenliae de
corporis essentia reiiciuntur
47. Lockius ratus
essentiam corporis positam
esse i: collectione
omnium eius proprietatum,
statuit «***™™ cornoris
nobis latere, quippe
quod non omnes
eius prc Sates
exploratas habemus *. Cartesius,
cui, praeter tqui,
si extensio a
substantia reipsa distinguitur,
sequi- | »
Cf Ontol., c. VII, a.
1, p. 42.-2
Ibid c> n
a „ De
corpore physico hic
agimus , nempe
spectato cum qualita-
•us sensilibus quibus
i„ rerum natura
existit; essentia enlm
cor- ns mathemaUci,
nempe abstracti ab
omni qualitate sensibTli
(Cf fac p.
I, c. I,
a. 7, p.
17, not. 1
vol. I) non
nisi in trina
di- | nsione
posita esse potest,
quia nihil aliud
in eo praeter
tres di- |!nsiones
mvenitur. F l
fj[Ontol:, c. X,
a. 3, p.
80-81. Hoc inde
etiam confirmatur I d
s. spatium et
locus essent corpora,
« cum locus
et locatum I S
Tln lTeivUll duV0rp0ra
GSSe Simu,5 °-uodest
inconve- Rns »,
in lib. IV Phys., lect.
II. Hima^nHtr08 aU:
»po „3' Ut
h.°C ar,Kumenlura magis
perspicuum fia(, obser-
vandum est ex
plunbus non posse
aliqu d, quod
est unum per
se, effic, sine
a iquo principio,
quod Ipsa ita
pervadT ut unum
cx ns existat,
divisibile quidemV^«7n plu
res partes, sed
mdivisum actu. Quapropter
partes corporis non
possunt constiluere corpus
sine aliqua vi
aua ron ■
Unentur, alque unum
efficiunt. Iam, si
praeto paVles £
« quibus corpus
coalescit , opus
est ad co^rpu
effic[endum a liqua vi,
seu pnncipio activo,
ex quo ipsae
cobaeren? ; alque
,n unum coalescunt,
liquet essentiam corporjs ex
, eo constilu,
non posse, quod
corpus ex pluribus
substan- I lns
compositis, ceu sui
parlibus, conflatur. A»t.
Il.-Vera sentenlia circa
csscntiam corporis adstraitur
.J^ Doctores mediae
aelatis , si
Ockamum exceperis concorditer
docuerunt corpus tribus
dimensionibus W pe
exlcnsione, nalura sua
praeditum esse ,
corpor , -,„.
! em essent.am
non esse positam
in acluali o
0 ,scd m
exigentia exlensionis, sive,
ul nonnulli a unt in ext ennone
radtcali*. Quocirca dimensiones,
ex eorum sen-
tontia , a corpore virtutc
Divina separari queunl.Ted
si :ex0£;icZuslil,as semP"¥
»t^*S corPn,ro,J • ' |U'Ppe
quod' S1 ,lcet
nobis substamiam corpoream
sine actuali extensione intelli^ere necesse
KaemSusUt illam Ve'UU
a",am °d hanc
^piendTmin! p4rnnVC£latCm UUlUS
sententiae demonstramus sequenti
tajomposita ad tnnam
dunensionem recipicndam apta.
«Brafes ' r°J'"n f°rma
CSt °rd° '
VCl comP^i"o ■
"on snnt res
p! lTb. IVf
c. 05Um UnUaS
P°SSU °iCi U"UaS
naturac »: Contr.
•t/.«(ro0'«uri;CiS hac,. adquirat.
H «"ucnsiones quantitatis 57.
At vero fautores
Dvnamismi nli fcl.hi
„,1 . •
extensionem nonnisi phae^nomeTc
\^ ostendimus contra
ipsos sequentem dammunt
■ Qu*re Prop .
Extensio corporum esl
realis. Use obieclivas*
in DynamilogtaVicTZTTrl ^0^
tas, s.ve cxtensio
co/poris i ^™ B'£da -2?
Vnf"'1- titas est
fundamentum ceteroru.n nroiA^,-
yuan" quia quantitas
est VrirntToTnS^™ XCiaT * ''
pons advenire intelliffimii«s« m „,
,-V -5
sunstanl'ae cor- E
iutelligimus, non S^rou0' Pqe
' (lUt'eds eXditufst
prout est jikwKmot,
intell.frere Dossumn« ' n
' seH fxteosio,
seu quan itas
coSS^ >,;,?Uapr°'.ter* si
Comenic., .omnes qualitatef
corpo s no„
a liid Vis PU°e'
mectio ammi . vel
momm ^kJ anud,
nisi mera .. jiivdd
qaid,„, ,r;„ P r,: jk&^a
'°r R-sxrar^~s£si* ■««•»..
i. «ricxv^rc4rxr^;re J
4«ad. GWC, lib.
I, c. 6.-2
Vid. p. 99 F
« £?xr dt, drm.rAT
■■*•«'« ». »«• >* ». «Ug
COSMOLOGIA Art. II.— De
impenetrabilitate corporis 59
lmpenetrabilitas est illa
proprietas, qua omne
cor- pus cetera
expellit ab ipso
loco, quem occupat.
60 Prop. Omne
corpus est impenetrahite. Probatur.
Substantia corporea ratione
quantitatis m par-
tes, quarum una
est extra aliam,
distnbuitur, sive exten-
ditur; quod quidem
possibile non est,
nisi quaelibet par-
tium a liud, ac
ceterae, spatium occupet;
atque a spatio,
quod occupat, ceteras
expellat '. Atqui
sicut se habet
pars corporis ad
partem loci, quem
corpus occupat, i ta
se ha- bet
totum corpus ad
totum locum; nam
quodl.bet corpus est
ab omni alio
divisum. Ergo quemadmodum
quaehbet pars corporis
expeliit alias partes
eius a parte
spatn, quocl occupat ;
ita quodlibet corpus
debet certum spatium
sui proprium occupare,
ab eoque reliqua
corpora expellere .
Confirmatur haec propositio
ab expenentia, ex
qua com- pertum
est nullum corpus
posse altenus locum
occupare, nisi ab eo ipsum
expellat. . 61.
Ut autem notio
impenetrabilitatis clanor fiat,
hae( ^l^VmpenltVabilitas explicari
non potest, nisi
quaedarr vis resistendi
in corpore esse
dicatur Namque unum
cor pus impedire
non potest, quominus
ahud corpus occupe
Focum ei proprium;
nisi quidquam agat.
Atqui haec acti«-
rrooaiur. Magniludo cuiuslibet
corporis determina.a esse
debet, quia quidquid
in rerum natura
existft e de ermmatum.
Atqui magnitudo non
aliter delerm nata in
lellig. potest, quam
si uno, pluribusve
LnSSb^S^ hensa concip.atur;
id qnod experientia
confi"^ uam itaui
in h»; T firne
C°rpUS tenninis eomprehenditur. v„T,.
. r figura
corP°ris posita est
». Ergo omne
c? ™ qua
figura Peaedilum est. 8 auae'
nM?nife8lu,n est fi>'™
esse proprielatem corporis,
quae a for
promanaL Nam lnaleria' .
P ,s KndamnSi.ad
^3"1'1"6'
substau^'» corporeaS const
- EE™?' ,ta
qU00Ue e-st Per
se "'differens ad
quamlibet I m
na reM qUant"atiS- Hinc'
Sicut mate"« a
forma iam itl ■
.h -!j Tam
Certam- substa"tiam constituen-
jam, ,ta ab
eadem forma quantitas
eius ad unum
nli. que term.nos
in se recipiendos,
ac proinde adK
"am figuram determ.natur.
Quod si figura
corooris a fnr
t&TT' Consequitur %-as
esseSrScundum verSas corpomm
species, quia forma
est principium ne"
|uod corpora ab
se specie differunt.
Id, si in
corpoHbus Ita praedU.s,
nempe plantis, atque
animalibus S us ouoaue
X" "S V'tae
cxPertibus> hoc est
mineraH- us quoque
observatur, cum a
statu aeriformi, vel
linuido wSifi. prant-
Q/are diTer?.itaS fi«»rae
nonqn,odo -centibus Physicis,
sed et.am a
Peripateticis tutius in-
!n„'„„?U' in similitudfne
corporea illos Sanctos
repraesentabant t Log.,
part. I, c.
I, a. 9,
p. 20-21 vol.
I. e «'rJLT11'
a* * ad
2' Sensu autcm
improprio hoc nomen
fi-U- andum T
T qU0Hbet si*no'
^uod ******** ad
aliquid si fnl
andum secundurn ass^imilationem ad
aliud •; /«
lih. ?// *£«., 8-cif.^a^Tc': ^11"6
termin°' VGl terminis
comPrehenditur »; I,
1 scd m^
f»'">«e «ub- fTectn m
T T' "**" 'nstra'n^'»,
quo eausa prineipalis
ad 'cTnatLPel CeDdT
T"' "°n e°
Spcctat- nt cfrcctu"> «simi-
!em Wr^f '
J natUraC Cansae
P™eJP««S, q„ia ab
hac om- B \Z
nctaT *„!!",?• ^ ,«
EI,ectUS non •«•1«
ins.rumenm, >eu prmc
ipali agenti; sicut
lectus non assimilatur
securi sed »ni
luae est in
mente arlificis »;
III, q. LXII,
a. 1 c
124 COSMOLOGIA primarias
, et secundarias
vulgo distinguunt. Illae
sunt, queniadmodum Lockius
ait, soliditas, extensio,
figura, mo- tus,
quies, et numerus
!; istae autem
consistunt in quadam
vi, qua primariae
pollent, producendi in
animo sensatio- nes,
e. g., colores,
sapores, odores etc.
Iam in definiendo,
utrum hae proprietates
re ipsa inveniantur
in corporibus, ipsi
valde inter se
dissident. Nonnulli ,
inter quos idem
Lockius, docent qualitates
primarias esse obiectivas
^ se- cundarws
autem esse subiectivas,
nerape animi nostri
af- fectiones, quibus
nihil simile in
corpore respondet. Alii,
inter quos Berkeleyus ,
omnes qualitates primarias
, non secus
ac secundarias, esse
subiectivas contendunt , atque
inde idealismum eliciunt
*. Leibnitius denique
3, Garnie- rius
*, aliique non
solum qualitates primarias,
sed etiam secundarias
esse reales voluerunt,
atque istis, perinde
ac illis, aliquid
simile in corpore
respondere arbitrati sunt.
73. Quid de
hac controversia sentiendum
sit, ita brevi-
ter declaramus: 1°
Certum est proprietates
, quae a
recentibus prima- riae
appellantur, esse reales,
sive tales in
corporibus, qua- les
a nobis cognoscuntur.
Etenim proprietates primanae
aliquid denotant, quo
extensio in corpore
determinatur, quia cum
quantitas, tum figura,
tum situs, tum
denique motus extcnsionem
exhibent diversis modis
determinatam. Atqui extensio
in corpore, uti
ostendimus, est realis,
hoc est, talis,
qualis a nobis
cognoscitur. Ergo qualitates
pri- mariae quoque
sunt reales, nempe
tales , quales
a nobis cognoscuntur. i
Essai pkil., etc,
lib. II, c.
8, § 9-21.
Diximus secundum Lo-
ckium, quia alii
diversis modis illas
enumerant. 2 Galluppius
{Saggi o fil., lib.
IV, c. 4,
§ 44), cuius
sententiam Saissetus (vid.
Dict. phil. art.
Matiere) nuper defendit,
Berkeleyo concessit omnes
proprietates, quas nos
corpori tribuimus, non
aliud esse, nisi
sensationes nostras ,
quibus res extrinsecus
obiectas m- duimus
, sed idealismum
inde concludi posse
negavit. Ast perpe-
ram. Nam, corporum
naturam nonnisi ex
eorum proprietatibus co-
gnoscere possumus; quapropter
, si cunctae
proprietates corporum non
sunt tales, quales
in corporibus a
nobis cognoscuntur; conclu-
iendum est nos
naturam corporum ignorare,
ac proindei dealismus
Berkeleyi, sive scepticismus
circa scientias rerum
naturalium ad- mittendus
est. 5 N.
E., lib. II.
c. 8. Qua
in re Leibnitius
monadologiae suae placitis
parum cohaesit *
Precis de Psycologief
lib. I, c.
1, sect. 2,
§ 4, Paris
1831. cosmologu 125
sensilSUsunf SnneCUndariae' Si
sPec'entur relative, prout
u.», idcmqwquc°umpe;coprSu ?l
per spec,em sensi,em
;cst%onu7s„UUnalseeSipSsTsUndat^
abS0,Ute> hoc «*«« • s>eipsis
, atque lmpressionem an*m
; Ssti "
Fgana SGnSOria Producnnt^uaedariiffido existtt
. Emmvero compertum
est qualitates se
mi 1;, a
corpore animnli pvrmi
™ j 4ua"i
secunaanas dcrc. ur m,l
n C°rp0re animaIi
esse> si »aterial
ter cons -
derelur, ,d ipSum,
quod es, in
quo|ibe, co "
"™« Ke vera,
cnm manun, igni
admovcmus nrorn? - ?l •
I SSfcdHr" SCn"'mUS' ;Psamie
"' aft L S^an6 fejjfc
s asrts ™ ca
S& | «
mter aualilates Secundarias
absolute snerinfr.c „,
»m apprehensiones sensibiles
• non exirtfffl
M ''" be'mes-tan?r,
Simili,ud° repraZZfon i KoTeM
1 ro» m
SMn'tUd0 -atUra^ a"ia
1ualita'es sccunda,- ae
'Toris, seu abim csst„ '„„,! II d,s .ngu.tur
ab innnutatione 4
Cf Dynam., c.PI«
p^ voh ? "^"
" °rSan° Producit-
126 COSMOLOGIA pore
animali '; 2°
sensationes, quamvis affec Uones
animi nostri sint,
tamen non esse
dumtaxat ahquid sub.ec .
rum, uti Berkeleyus,
et Humius voluere,
sed et«am ob.ect.ram,
quia in rebus
obiectis aliqu.d rerera
est , quod e.s
re spondet, et
quod ipsarum causa
est. CAPVT IV.
De vegetabilibus 75
Postquam corporum vita
carentium naturam, et
pro- prielates exploravimus,
propositi nostr. ral.o
eiposlulat, ut de
corporibus viventibus, seu
animatis d.sseramus. Ab Hs in
quibus infimus gradus
vitae viget, hoc
est a yege-
abil bul" eu
plantis ordiamur. Quaenam
s.nt operat.one vege
ativae, e quomodo
vita vegetat.va defimatur
, al.b expHcuimus
»; quare. hic
dumlaxat quaere n J™ nobis
es , utrum
principium vitale, seu
an.ma .ns.t plant.s,
et, s. v Um
™lanti inesse invenerimus,
cuiusnam specie, illa
sit. ABT. I. — Vitam
plantis inesse demonstratur
76 Aliqui veteres,
secundum Epicureos, et
Stoicos, al- que
non pauci recenlcs,
secundum Cartestum, nul um
, prin-
cipium vitale plantis
inesse pugnant, alque
ex . s
al.i mo tus
ct effectus plantarum
ex sola part.um
extura t repe- tunt,
ita ut non
alio discrimine plantae
a ceter.s corpori
bus quam mcliori,
et nobiliori partium
ord.ne distmguan tur
\ rel per
vires physicas, et
chym.cas fier. arb.tran tur
Horum sententiam refellimus
sequent. 77 Prop
Principium vitale, seu
aliqua ammaplanhs tnest
Probatur. Planlae, uti
s. Augustious inqu.l,
non tantun ex
vi exlrinsecus impellente,
velutt cum ventis
agttantur sed ex
principio sibi intrinseco
moventur, e. g.,
cnmsu cum attrabunt,
quo nutriuntur ,
et augescunt ,e
t fol a
fructus, aliasque planlas
sib. s.m.les edunt ».
Atqui prw cipium vivens,
seu anima iis
conven.t, quae se
.psa ad ( ~7"cf
s. Thom., In lib.
IV Sent., Dist.
XLIV, q. H,
a. 2 sol.
c et a.
4. sol. 1
ad 3. C
\ cfVam., c.
II, a. 1, et 2,
P: 109-111 vol.
I. i Praesertim
Lamarck, Philosophie zoologique
, t. I, p.
JS, *
ris 1809, et
Histoire naturelle des
animaux sans vertebres
, Inlrod. p. 85, ed.
2, Paris 1835.
4 De Gen.
ad litt., lib.
VII, c. 16,
n. 22. C0SM0L06IA
1 27 pcrandum movent «.
Ergo vila, seu
quaedam anima plan-
; 78. Praelerea,
plantae sunt corpora,
quae ex pluribus,
IVTTT6 °rgan,S ^nflwtur,
siquidem in eis,
aienle B Aberto
M., « sunt
radices ori similes,
et stinites "
tra- m, et
cetera d.versa officia
habentia « >,.'
Atq Pp rincfpinm substant.ale corporum
organicorum debe e.sse
anima qu.a ipsum
efficere debet, ut
corpora se ex
se ipsis moi
veant , alioquin organa
frustranea essent. Ergo
nrinci- pium substanliale,
quod plantis inest,
est anima *
79. JJenique admissa
adversariorum sententia, princi-
■mum, per quod
plantae constituuntur, et
operantur de- beret
esse idem, ac
illud, a quo
corpora non viventia
es- sentian,, et
operationes suas sumunt/
nempe, ut ipsi con-
tendunt, leges mechanicae,
sive vires chymicae.
Atqui hoc conseclanum
cst absurdum. Ergo
4 J!!hi\fJZJu dem°nS(ratur:
LeSes> ^ecundum quas
ve- Mtabiha constituunlur, et
operantur, ut alibi
diiimus ' ib
ns d.flerunt, quae
constitutionem,
operationesuue cor- lorum
haud viventinm moderantur.
Atqui diver has °e 5T„'.
IT r" con1s.tituti.°nem.. et
operationes entium per-
incnt, specificam divers.tatem
principiorum arguunt Er-
'hiueunaturSl prmCnip,Um' 6X
^^orporanonvivlntiacon-
haniri e,'rhl peranlUr
\consi?tat' quemadmodum Me-
-hanici, et Chym.ci
contendunt, in legibus
mechanicis, vel iribus
chym.cis, tamen principium" ex
quo vesre tabifia ^nst.tuunlur,
et operantur, diversum
esseTebet « ' ri
?'".';?•• C- *'
a- *• P-
98 vo1- '•
, q LXXVm;
aM'l ? "***>
^ '• "*
*> "' °>
« "• *"»»•.
• f oTuf/
£ Tbom- °9-
dispp-> «• un- D*
*»•• »■ » •• entia'
e * *
?" ',bl esPos"!mus. «ddi
potest corpora non
vi- ,,» ,n'„i
g'' Uum' lapu'
'oms' sub qualibet
figura, et vcl
exi- d n
fi"arTT' VirSqUe SUaS
retine'e: sed viventi;
sinc ccru •
Neouc Ur,V °i6
",eC C."Sterc' nec
°Perari Possunt. Neque
d.cas cum P.
Tongiorgio (Instit. phil.,
Psyeh.,lib. I c.
imt.if'^ • P,antarum
naturam dcrivari ex
viribus unae ex
s P vs'cT,e
irT PnVSieari"n- et
°"5micarum rcsuHant. N
m " is,»7„,
' C' ehy|mcao,
quocumquc modo coniungontur
et ncr- ■seeantur,
supra condilionem nalurae
mor, J*™?£ ner.
", qtbus ZT
VeSetabiliu'u- si'e borum
opcratioues sivc^le- 'rP0qu
n7norPSaeieiCrUntU; ' sP.ee,averis •
valdc pracs.a't oaturae
P rum inorganicornm. Ergo
s. non per
vires physicas ,
et chy- •£28
C0SM0L0GIA 81 Ut
hoc magis perspicuum
fiat , mente repetendum
est plantas non
posse nutriri, augescere,
aut simile s.bi
jrienere' nisi aliquid
in novam substantiam
transmutent . Atcui
partes plantae, quoad
variae sint, et
exqu.s.ta slru- ctura
ornentur, hanc transmutationem per
vires phys.cas, et
chvmicas efficere nequeunt;
nam hae possunl
quidem partes alimenti
aliter , aliterve
disponere , sed
nequeunt illas corrumpere
, seu, ut
aiunt , alterare ,
ut inde nova
substantia producatur. Ergo,
ex adversar.orum sententia,
operationes1 plantarum nullo
modo fien possnnt
H.nc nobiliores Physici
, et maxime
nuper. mgenue fatentur
nerennem circuitum humorum,
assimilalionem succorum, uuibus
plantae nutriuntur , et augescunt,
et maxime re-
Jroauctionem per vires
pbysicas, et chym.cas
nullo modo eX89CItraqueSpro certo
habendum in vegetabilibus, nrae
ter vires physicas,
et chymicas, exislere
pr.ncipium h.sc. mulm
praeslantius, quod' illisveluti
inslrument.s ut.tu ad
producendas operationes ,
quae v.lales vocantur
Hoc autem principium
nos non latet ,
quemadmodum Cuv.e- rkis"
aliique contendunt. Nam
ex i.s, quae
de principiM constitutivis
corporum statuimus, patet
prmc.p.um .llud esTe
formam illam substanlialem
, quae mater.am
ad ve- ffetabilium
speciem de terminat, fonsque
est omn.um ope-
rationum, quas in
ipsis observavimus .
mira, uti ostensum
est, ne per
harum quidem combinationem
na Sr. ve"ettW Ham eiplicari
potest. Accedit, quod
chym.c, concor duer
SeDntiun non posse
fieri ullum vegetabile
per comb.nat.one v rium nhvskarum,
et chymicarum, immo
nc unam qu.dem
moleculaT orglnkam; cf
Ber/elins, Traiti de
ckimu , »«
or,.m ^Hae" tf
dS-n. (Dynam. c.
II, a. 1,
p. 109 vol.
I), suutpra. cipue^
vegeUbiUum^opcrat.one, ^ ^ ^
^ ^ ^
^ ±> ^
, § 1;3etzftt'neDani,n"', l.lkLV^
lon oraannation ,
in.ro '" ^Ex^hofclnUn^Uquod ^l™*
i»"ividnum sit eorpas
inan COSMOLOGIA |29
AaT.n.-Cuiusnau, speciei vita
plantarum sit, inquiritur
Quoniam vegetabilia vivere
norsnptimnc : bportet,
num iJlorum vifn *u
Pf.rsPex,mus > mvestigare
83. Plantas
vim sentiendi habere
docuit PJafo *•
m.n i Si£S?'
Clmtat SmsibuS ha»dPollent
\ > re mtileASf
fMt,trae "' saPientissi'«us, Eum
um est Ain
; rUStra eg,sse
Pro cert0 haben-
iH^L q -VSenSUS
,n Planlis frastraoei
forent Plan s
ig.tur sensibus carere
certum esse debet.
,« ™;!TC'tUr h0C
modo- Sensus viveutibus
datur LStnr exterioribus,
quae ea destruere
adnitun ur' Kr
vRent^n C0USerVent> hoc
est > «t
quae sibi no"fa
Entar Atnn; ?afqUe
ad v.,tam necessaria
eis sun" se-
» quide? «6S im oCX nC:PUe
P,antae S6nSUS exP°s'«Iau
• W immnhilJf0r
P^i. ' nam'
cum 'Psae ob
radicem tel- ideS„
adbaereant, et facultate
e loco se
moven- asibu uaapns„d j :
ips:s/r ^' quae noxia
sibTs^ allero- fZ»'
'• qU a
effugei"e non possent.
Nec '
ia Cf Clem
Alex.( 5(roOT) j.b
^ senpni. h-IpiniumVae
pZ ' ^e^S
h,b; '«• C'
^ « • iir^
VCT, Jvmac- ip6
8;At 1818- 1« ..
Thom., 2» 2-
,. CLXVn7. ^'c?'
^' " a"b'-
:„; XCI- a- 3 ad 3.-»
i, „. x'vni>
ae3 e. fHuos.
Cbbist. Compend. II.
7 q 130
cosMOLoaiA bare possumus.
Re vera, plantae
nobis haud praebent
in se ulia
illorum indiciorum, ex
quibus nos an.maha
sen- sibus pollere
colligimus. Primo enim
in lpsis non
inve- nimus^organa ad
sensationes apta , sed
organa tantum, quae
nutritioni , augmentationi ..et.reprod^ ^ mser-
viunt: secundo, non
observamus in ipsis
illos motus ex
miibus arguere solemus
ammal.a sensationes, et
anecuo ne quaelpsas
concomilantur, in se
expennN.hil.gito in plantis
nobis occurrit, ex
quo sensus in
ip».s arguere possumus
«. CApvT y De brutis
Hactenus de infimo
genere viventium, nempe
planlarum nunc ad
genus, quod iilo
proxime super.us est ,
nemp. brutorum, explicandum
accedamus. Abi. I.— Bruta
non esse au.oinata
demonstratur 87 Cartesius
post Pereiram *
aliquorum veterum sen
tentiamTnstaurans , contendit
belluam esse merum
»« matum, seu
machinam affabre ™^W«J
gium, ita ut
omnes eius operat.ones^
non al.ud s.nt,
ni. mntns aui
leeibus mechanicis fiunt
". 88 Pron
Selluae non sunt
automata, sed mla
gauden Pwbatur prima
pars. Si bruta
essent automata secu.
dum certas/immotasque naturae
leges moveren tun Atq
belluae non moventur
secundum has leges.
Belluae ig.t. non
sunt automata. .
89. M inor demonstratur
ex praecipua lege
ruotus, qu, huiusmodi
est: Corpus in
motu posilum V^sevem
eadt vploritate ataue
in eadem direchone,
msi ab ahqua
extt tclusa^ aut
in alias partes
deterrmnetu TTf Alb.
M., Op. cit.,
lib. cit., c.
3. Qua in
re adyertend, est
contra Robinetum motus
herbae, quae a manu ipsam
att ecta>; M
auaeaue idcirco casta
vocatur, et motus
herbae, quae v,
iXlTY^T^^ °» causara
nomen heliotropn^h S„ullumTndidum sensationis
praeseferre, sed ex
pmcipio >nt ib ^ petendos esse,
quod varias leges,
propnetatesque in varns
motum, yel vicissim
transeant; Xpe enuus aTlffl"1
' v.is determinatus,
ut ad hordeum
acceda,, TmediL K" sam
mvenerit, cursum skfii
*» &»J ' ai.meuiam
los- vens in
brutis agnoscendum est «
g Pr'ncipmm vi-
T„STi.\C"^'"
".'» "»'io.ib.. "ffici,S
"d" '«•, q»as
,n bcllu.s compicimu,.
E,go belluae M
ntr».;!. ' s'
et Principi«m est
operationum eius- E"
au.lem> 9.»as in
belluis obse/vamus Tmodo
:stend.mus, e.usmod. sunt, ut
naturae automati cartesiani
1« Vid Dynam
c. I, a.
1, p. 98
vol. I. 3 Cap
^'n,Ua?2 p. %
iUqab- ^ contr-
*«**; «• 4,
n. 4. •
Ig2 COSMOJLOGIA omnino
repugnent. Ergo Deus
automata, qualia Cartesius
belluas esse contendit,
condere non potuit.
Art. Il.-Cuiusnam speciei
vila brutorum sit,
investigatur Q4 Inter
illos, qui animam
inesse brutis tuentur
, ne- mo
contendit ipsam esse
dumtaxat vegetativam, sed
cum ^mnes animam^belluinam esse
pnnc.p.um yegetat.vum faTantur,
acriter disputant, utrum
s.t pr.nc.p.um dumta-
xat vegetativum, et
sensitivum, an et.am
.ntelleclivum. Q^ Pron
la. Anima brutorum
est sensitiva .
Probatur Brutorum anatome
nos edocet bruta
nsdem exfernis internisque organis
instructa esse ,
quae y.tae tnsitWae
hominis cum externae,
tum mternae inserv.unt.
Aau Torgana, ut
scite advertit s.
Thomas,.sunt propter noTnlias
' t Ergo
in belluis facultates
sent.end. sunt P % Praeterea,
bruta actiones exerunt ,
quae facultates sentiendi
expos tulant. Ergo
anima brutorum est
sens.U- ™ Anlecedel
expositkWoperationum
brutorum demon- siratur
3 Et sane
de sensationibus, quae
referuntur ad res
«Sraas, dubTtandum non
est ; belluae enim
.Uas.opera- tfones edunt,
quae visui, auditui,
gustu., odoralu., et ta- ctuTtribuun
ur '. Quod
autem belluae sensat.ones
suas, earumque differentias sentiant,
ex eo ev.ncitur,
quod .p- sae
Ttilia a noxiis
discriminant s. Phantast.cas vero
ope- raUones a
brutis exerceri vel
sola illorum somnia
osten- dnT- '. Actiones
autem memoriae sensitivae
valde persp cuae
in ipsis sunt.
« Memoriam, s.
August.nus inqu.t, non
i Ex huius
propositionis
demonstratione sententiae Cartesiana.
abnormitas magis, magisque
confirmatur. I i„
',2 Ms ^erationibus
•*»« * ^J^gj
,„ m,ihns vis
sentiendi, quantum illarum
natura fert, tota
evo.yi ur^ Sunt
enim qnemauldum inferius
dicemus, quaedam sp.c.
I ,!!! nuTe
cum ad plantas
proxime accedant, proindeque
t fimo 0r,M.ViU.
gradu polle.5. , perpaucas
operation.s v.ta TcfT
TuTTloann. c. II,
tract. VIII, n.
2. Quin etian,
. exercendo hominibus
longe exccllnnt. s Cf Dynam.,
c. III, a.
7, p. 123,
vol. I. c
Cf ibid., a.
8, p. 125.
COSMOLOGJA 133 Irerum
intelligibilium, sed harum
corporearum et besliao
!c£rCbSennulrlUr r- NCC
fac»"»«».« «»e «.«.-«Lira
d"! citur , belluae
expcrles sunl, quippe
quod « insae
ut Ge deUreenSprreSdicUan1rr,CmUS' *?"**.
1oae 3S nam
sfS» f,? 'w
?Se am,Ca' aut
inimica P™esciunt; nam,
s, amica fuermt,
tolae se comparant,
ut blande a
*& exaCsepaeULt„Cr,P;ant; T"
T° ' -
™-ca praesagian^ S"
sfrl, V q,UC
ad\.Proellnm veluti accingunl ,
°in a- u leva
Pt f '
Prod,turae,2 »• «enique
non sunt mi-
6"cia I&nim reqUe" H?
ln belluis aPPetilns
S3nsitivi in- fcra'
So'™ 'PSae ,C,b°S' el
ea' auae vilae
snnt "eces- fSnl,
q i 'U,ntur;
e.a' uuae sibi
noxia snnt, cavent;
Cio imnPqH?,bUS ,,0n'
sibi,.couve„ientiS
adeptio,'aut p" -
.essio 'mpeditur, a
se amoliri conantur.
' *w r°P'
' AmJna brutorum
rationis est expers
3 tfontir oCOU!ra
Codillachu rationis investigatione el
nstUutione soc.ah, perinde
ac homines, adquirerent
At- j ConL
Epist. Fundam., c.
17. Cf Dynam.,
ib id. a 10
n 123 I
„0lT;Uam bCS"ae; obse"'a„te s*
Basiiio BelaZ '/llom •
mJri mZ Sn°abcrrantc.
luandoque iter eommonstr.m
ionemleMuk^rfr' T^ VetCrUm
*«"»». qul hacreticos
ra- m VI
n /£i S
vcbcmcntC1' redargucront. Cf
s. Basil., .
""• V11* *w
Juexaem., n. 2-
s Orno- TVvcc
n„ ^ •/?
• i .'
*, c. 30;
s. Aug., De
W,' Mfcf^^f -.^5^**- D' ^0 W
5 QZaniLaiiaTU^ C'
'« 2* C'
paSSim' Amsterdan. 1753.
' £ ^, HeTmstad/ms^6
ra"'0'!e ^1"' melius
*»"»»«."- • Montaigne,
*,„*, ilb. n, c. 12,
Paris 1725. I
er b»* commcmo
dus est Malcbranchius
, De inauir.
ve-
• V..J-11* ?'
' llb- VI>
Pars ". c.
7. :•« obtln
tC'crlPaUCi aI" SCC,,ti
sunl- intcr na
««?««- sitione «,
et sine hoc,
quod ab alas
doceantur , ut lia
a noxiis discriminant,
qu.a, statim ac in lucem
eduntur, ea nuae
sibi consentanea sunt,
sectantur, atque ea,
quae sunt rontraria,
vitant. Ergo bruta
ratione non pollent.
98 Praeterea, si
belluae ratione pollerent,
nec seroper onerarentur
idem , nec
omnes operarentur s.mi
i mouo. K
non operarentur idem,
quia obiectum rat.on.s
non est aliquod
particulare determinatum ,
sed universal , et
?udeterqminatum, ac proinde
ratio non ™^™*AjT?
determinatum, sed circa
multa, atque oppo
't.a v«rsatu^ Neque
omnes eodem modo
semper operarentur, quia, ,
cum ratlnem libertas
consequatur, ipsae pro
l.bero «ntellectus sui
iudicio operationes suas
diverso modo exererent.
Id n animalibus" quae
ratione pollent, nempe
,n homin.bu ,
conspicimus; hi enim
multa, d.versaque agunt,
neque- a, quae agunt,
simili modo agunt.
Atqut belluae, n
cu que exnerientia
compertum est, idem
semper operantur ,
e quae unius
speclei sunt, cunctas
suas operat.ones s.m.h-
ter exerunt »f
Ergo belluae ration.s
experles sunt. 99
Exinde hoc aliud
argumentum conficere lubet.
Illu. nronrium est
aniroalium, quae ratione
pollent, quod s.ngu
?a cum a
noto ad ignotum
discurrant, operat.ones suas
i di'es P^rfidunt ,
et tota species
ex singulorum progress.
sensim perficitur. Atqui
belluae nec singulae
suas opera tiones
in dies perficere
valent , nec
unaquaeque spec. ex
variarum aetatum success.one
progredi potest , qui
•psae, ut diximus,
ad quasdam operat.ones
e™nndasJg ural iter determinantur, et
quae un.us spec.e.
sunt , illa s"militer exercent ».
Ergo belluae, cum
nulhus progre ssu peTfectionisque capaces
sint.ralione carere d.cendae
sum 1 Qq. dispp., De
Yer., q. XVIII,
a. 7 ad
7. 2 /„
lib. II Sent.,
Dist. XX, q.
II, «• 2
ad 5. 3
Qq. dispp., De
Ver., q. XXIV,
«. 1 c.
tae fuTricX "esdem ope^stiones
edere, e»mde=e modou £Jj
edendis tenere, atque
ex historns animabum
de nt dem c on
^ discimus species
brutorum , quse
in prsetentis se a
obus o
tae sunt, easdem
operationes , eodem
modo , ac
illas , qua «Ttti.Trth.8; dimcultate
se e.pediret, contendit
be.lu C0SM0L0G1A J35
100. Accedit quod,
concessa brutis ratione,
nihil certe :etat,
qu,„ loquela, quae
, aienle s.
Thoma , « e
t pro- i.r.um
opus rat.on.s •
» eis concedatur,
quia pleraque Z
um organ.s ad
voces edendas opporlunii
instruuntur At .ruta
habent qmdem signa
naturalia , quorum
one afft Uones
suas secum invicem
communicant '; sed ea a ner-
t aliniens,tirinn,Snnl0nge(
d,Stant' qUia a
brut's «d«nturP„a- liis
manifes.Pn. "T, ^T
n* ^,' u t
affectiones suas ttis
man.testent '. Itaque
belluae nulla vi
intelligendi nol- nt.
« An.mae best.arum,
subdit s. Augustinul,
vivun ftd non
mtelligunt * ».
' ' I
101. Obiic. Sunt
aliquae brutorum operationes anw
'"lO™ Xr J"1611^6"^-" ^
commoP„strann Ergo .102.
Resp. Neg. ant.
Et sane operationes
illae « i„
ioclamTlu^us3,"009 ^^ ^ nerilicelle" loc
lam s.August.nus observaverat
scribens: « Multa
mira nte oculos
nostros de apibus
vera sunt, longe
tamen ab u.usmod,
.rrationabilium animantium, quamffs
m?rabili ensu d.stare
rationem , quae non
hominibus et uecor
' us, sed
hom.nibus, ange^lisque commum's
es^ »PQuod nonnullac
brutomm operationes quamdam
rat onis st
aUur,nrdiP[rShCfe|rUnt' id ab
Aauinate hac ra S
ex" icatur lud.cia
brutorum, cum sint
instinctiva ac Drn-
ide naturaha «,
operationibus rerum naturalium
sinfilia , tate
reneetendi carent, ratio
ipsis inesse 'nequu!' ^11"*6
f*' i, q.
Xtl, a. 3
ad 3. 2
Cf s. Aug.,
De Doctr. Christ.,
lib. II c
2 n «?
„ p-„, •
*.. Thomas, habent
valde paucos concep'tus' Jos
pauc ' na~
rahbus signis exprimunt
»; Qq. dispp.
De Ver „
iy f"l !i
"n~ ; «
Etsi bruta animantia
al^uid mnniE^ ^tionem
intendunt; sed naturali
instinctu aliquid agu™t ad
auod amtestationem sequitur
»; 2a 2ae
a CX a
1 ° c'
a quoa J
*>e Tnn., lib. X, c. 4,
n. 5. '
' J />o
gestis Pelagii, c.
VI n 18
Pf c Racn
ct •/ •
,, , Attende
tibi ipsi »
n 2 lL'
HomiL ln llIud:
136 COSMOLOGIA sunt.
Quare «
bruta . .
. sequuntur iudicium
sibi a Deo
inditum * »;
et proinde (( habent motus
interiores, et ex-
teriores similes motibus
rationis % »,
ita ut ((
habeant prin- cipium
ordinatum de aliquibus
s ». Aht. III.— Utrum
anima brutoruua materiaiis,
an immaterialis dicenda
sit, inquiritur 103.
Animam, eamque sentientem,
belluis inesse novi-
mus. Iam anima,
quae in belluis
vegetat, et sentit,
una, et eadem
esse debet. Re
quidem vera, pnncipium,
quod in brutis
vegetat, et sentit,
eorum forma substantialis
esse debet, quia
est illud, ex
quo bruta in
sua specie consti-
tuuntur, et ex
quo effectus sibi
propnos producunt. At- qui ,
ut alibi innuimus
4, in quolibet
composito naturali forma
substantialis non nisi
una esse potest.
Ergo unum,
et idem est
principium, quod in
brutis vegetat , et
sen- tit 5.
Quia vero brutum
naturam suam speciiicam
sumit non ex
eo, quod vegetat,
sed ex eo
, quod sentit G,
con- ~T~Op. Cit.a q.
cit., a. 1
c.-« la 2ae,
q. XLVI, a. 4 ad
2. 5 Qq.
dispp., ibid. a.
2 c. Exinde
sanctus Doctor rationem
expo- nit, qua
bruta quamdam prudentiam
participare , et
futura prae- coqnoscere
dicuntur. Quod ad
prudentiam attinet, ita
inquit: « ti
hoc contingit, quod
in operibus brutorum
animalium apparent quae-
dam sagacitates, in
quantum habent inclinationem
naturalem ad quosdam
ordinatissimos processus, utpote
a summa arte ordinatos. Et
propter hoc etiam
quaedam animalia dicuntur
prudentia , vei
sagacia; non quod
in eis sit
aliqua ratio, vel
electio: quod ex
hoc apparet, quod
omnia, quae sunt
unius naturae ,
simihter operan- tur
»• la 2ae
q. XIII, a.
2 ad 3.
Quoad autem futurorum
prae- coqnitionem: «
Ex instinctu naturali
movetur animal ad
aliquid tu- turum,
ac si futurum
praevideret : huiusmodi enim
instinctus es eis
inditus ab intellectu
Divino »; Ibid.f
q. XL, a.
3 ad 1.
rrae stat etiam
cum eodem sancto
Doctore illud advertere
quod nullus habitus
proprie acceptus in
brutis inveniri potest,
quia habitus pro-
prie sumti, ut
diximus in Dynam.
(c. I, a.
40, p. 108
vol. I), ra-
tione comparantur ,
« vires autem
sensitivae in brutis
anmialibas non operantur
ex imperio rationis
» (la 2ae,
q. L, a.
3 ad 2).
At quoniam «
bruta animalia a
ratione hominis per quamdam con-
suetudinem disponuntur ad
aliquid operandum sic,
vel a»ter;n^ modo
in brutis animalibus
habitus quodammodo poni
possunt » Ibid.—t
Pp. 105-106. .
f ■ s
Hoc magis perspicuum
fiet in Anthropologia
, ubi de
unnaie animae in
homine disseremus. „-mQi;c
»• e «
In hoc, quod est sensitivum
esse, consistit ratio
animalis », De
sensuf et sensato,
lect. II. COSMOLOGIA
137 isequens est
illud unicum principium
, quod forma
sub- istantiahsdicitur, esse
principium sentiens, seu
principium vegetativum, quod
ad altiorem ordinem
principii sensitivi assurgit.
Et sane, nulli
dubium esse potest,
quin princi- pium
sentiens pnncipio, quod
mere vegetativum est,
na- lura sua
excellat. Atqui «
forma perfectior virtute
conti- net quidquid
est inferiorum formarum
! ». Ergo
in bru- tis
una eteadem anima,
nempe sentiens, per
diversas po- tcntias,
quae ab eius
essentia fluunt %
non solum opera-
tiones sensitivas ,
sed etiam quidquid
anima vegetans in
planlis praestat, exequitur
3. 104. Quaenam
sit natura huius
principii, cruod vesretat
et sentit, inter
Philosophos non convenit;
ipsi enim pro
suorum systematum varietate
in diversas sententias
dis- 3esserunt. At
nos secundum theoriam
peripatetico-scho- lasticam de
pnncipns, quae compositum
naturale consti- uunt,
naturam animae belluinae
explicamus. Atque in
inm,s nonnullas notiones,
quae illius systematis
veluti con- .ectaria
sunt, in memonam
revocemus oportet 1
hsse materiale diversa
ratione praedicatur de
sub- tantns completis
, ac de
forma , quae
, uti ex
diclis in ^apite
pnmo colligitur ,
est substantia incompleta.
Ete- iim substantiae
completae materiales dicuntur
corpora pae, cum
actu lam constituta
sint, extensione, divisibi-
itaie , alnsque
corporum proprietatibus pollenl.
Formae utem matenales
dicuntur illae formae,
quarum « esse,
ut j. lnomas
ait , est per
hoc , quod
insunt materiae 4
», icrnpe tormae,
quae habent esse
concretum in materia
la ut a
materia in esse,
et operari pendeant
5. E contra-
io, lormae immatenales,
vel spirituales dicuntur
illae for- ™,
quae a materia
in suo esse
non pendent ,
proinde- «e abea
separatae subsistere possunt.
Hinc formae
im- latenales, secus
ac materiales, subsistentes
nuncupantur. j^Jnterme matenale
priori significatione acceptum,
et * I,
q. LXXVI, a.
6 c. iuV^T
9b 6SS? tia animae
• * *
in brutis ' • •
Potentiae non so-
im a„!latlVaeA Seletiam
sensibi^s; a quibus
dcterminatur eo- U
Qq. dtspp., q.
un. De Sp.
cr., a. 3
c. • c
Contr. Gent., lib.
II, c. 30.-3
lhid^ ,ib> Jy^
c 81 6
PoLa ae lmma'eriaIes
sunt Per se
subsistentcs »; Qq. dispp.,
138 COSMOLOGIA esse
immateriale, sive inter
corpus, et spiritum,
nihil i me- dium
esse potest. At
vero si materiale
altera signincatione sumatur,
diversae eius species
esse possunt. Nam
, cum formae
sint materiales ex
eo quod a
materia in esse,
et operari pendent,
ipsae ob diversam
rationem, qua ad
roa- teriam deprimuntur
*, magis, vel
minus matenales sunt,
ac proinde minus ,
vel magis ad
immatenalitatem acce- "lOo.
His praestitutis ,
sequentes propositiones demon-
strandas aggredimur: ,
Prop. la. Anima
brutorum non est
materiahs eo moao,
auo materiale est
corpus. m j-
„. Probatur. Corpus
est aliquid «
ex materia ,
et torma compositum
* ». Atqui
anima brutorum est
forma.non^ tem ipsum
compositum ex materia,
et forma. brgo
lpsa aliquod corpus
esse non potest.
Praeterea, anima bruto-
rum est principium
, per quod
ipsa vivunt , et
sentium. Atqui principium
huiusmodi non potest
esse corpus, se-
cus omne corpus
viveret, et sentiret.
Ergo
. 106 Prop
2a. Anima belluina
non est forma
immatena- lis seu
quae per se
subsistit, sed ad
genus formarum roa-
terialium pertinet, ita
tamen, ut ad
immateriahtatem pro- xime
accedat. . •
__ Probatur prima
pars. « Natura
uniuscumsque rei ex
Cius operatione ostenditur
s ». Atqui
brutorum operatio- nes
huiusmodi sunt, ut
nonnisi m corpore,
et per corpn.
exerceri possint, quia
« operationes animae
sensitivae , iiod complentur
sine corporalibus instrumentis
6 ». Ergo
amma belluina etiam
in suo esse
a corpore pendet.
Atqui tor ma,
quae a materia
pendet, non est
forma «*J"!*e,"_ "f
est forma ,
quae esse suum
concretum in materia
nabc ac nroinde
genus formarum materialium
non supergrem tur
\ Ergo anima
belluina ad genus
formarum matena- lium
pertinet. iQq. dispp.,
De Virtut., q.I,
a. 1 ad4.-2
Contr.Gent lib. II, c.68 s
I q III,
a. 2 sed
contr.—1* Contr. Gent.,
hb. II, c.
08. s i'
(j LXXVI a.
1 c— 6 Contr.
Gent.,
lib. IV, c.
11. i «Forma,
quae uon est
per se subsistens,
non habet alium
m dnm a
modo subiecti, quia
non habet esse
, nisi in
q™ntnm e. actus talis subiecti,
et ideo mensura
compositi »; In
hb. IV deni.
Dist. XLIX, q.
II, a. 3
sol. COSMOLOGIA 139
107. Idem argumentum
hac alia ratione
exhiberi po- jest:
Omnis res secundum
suam formam, sive
secundum uam speciem
agere debet , quia
forma est principium,
x quo acliones
oriuntur; (juapropter, si
anima belluina sset
torma subsistens, proindeque
immaterialis, actiones ognitrices
eius circa immateriale
versari deberent. At- ui consequens
est falsum ,
quia cognitio brutorum,
uti stendimus, supra
sensilia non assurgit.
Ergo anima bel-
uina genus formarum
materialium non supergreditur
2. 108.
Altera pars ex
cognitione sensitiva ,
quae bellua- ;um
propria est ,
facile colligitur. Enimvero
« ratio co-
mtionis ex opposito
se habet ad
rationem materialita- is
». Atqui sensus
species rerum sensibilium
accipit qui- em cum earum
conditionibus materialibus, sed
tamen sine xaterxa
*. Ergo ,
sicut anima intellectiva ex
eo , quod
abstrahit speciem non
solum a materia
, sed etiam
a laterialibus conditionibus
individuantibus 5 »,
est imma- enalis;
ita anima sensitiva,
in qua «
sunt species rerum
ensibilium, sine propriis
materiis, sed tamen
secundum mgulantatem ,
et conditiones individuales
, quae conse-
uuntur materiam 6 », non
esse quidem forma
immate- ialis ,
sed ad lmmaterialitatem proxime
accedere dicen- a est 7.
Art. IV.— Qua ratione
anima belluina indiyisibilis
sit, explicatur 109.
Brutorum anima spectari
potest vel dumtaxat
prout [ »
Id iam Gennadius
{De Eccles. Dogmatibus,
c. 17, App.
ad Opp. i
Aug. t. VIII)
docuerat hisce paucis
: « Solum
hominem credi- jius
habere animam substantivam
. . . , animalium
vero animae non
iiint substantivae ».—2
T) q# LXXXIV,
a. 2 c.
* lbid.—>> Ibid.—s
Qq. dispp., q.
un. De Anim.,
a. 13 c.
Exinde perspicitur animarn
belJuinam non esse
materialem, per- ide
ac formae rerum
animae expertium ,
atque animae vegetabi-
um. Etenim cognitio
sensitiva supergreditur non
solum operatio- es
rerum vita expertium
, quia hae
sunt a principio
extrinseco, ia autem
a pnncipio intrinseco
; sed etiam
operationem animae egetabihs.
Nam operatio vegetabilis
« fit per
organum corporeum t
virtute corporeae qualitatis
»; verum cognitio
sensitiva expostu- it
quidem quasdam qualitates
corporeas , «
non tamen ita
quod lediante virtute
tahum qualitatum operatio
animae sensibilis pro-
■eaat; sed requiruntur
solum ad debitara
dispositionera organi »•
i q. LXXVIII,
a. 1 c.
140 COSMOLOGIA est
in se aliqua
forma, abstracta a
corpore, quod infor
mat, vel prout
actu corpus informat.
Iam, si priori
modc consideretur ,
nonnisi veluti indivisibilis
cogitan potest Etenim
divisibilitas est proprietas
quantitatis, atque hae-
telligi potesl IZnTTJi
v f,m-' vel
P-er eorruptionem in-
destructio dumtax. W
„2^?' " F
huiusmodi «rum ,'redigit
»; ,„m q^innoneTrjSZ^ '"
"ihilura tan potesl,
qu0'd esse sibi
, onr um ha w
^•tUm ^ .Lelluina
non habel alinrf
«„ P- "
et.' -an,ma
autem Per se
corrurnpi dicf nol«,.
^ n,M comPositi-
Neque ipsa p
alibi diximPus '
noPn fo mCa°errUP^°
enira> et »e«\««o,
[tiali proprie conveni,
Bni^ ' -ed
comPos'l° substan- animam
Uufoam" ex *"E
Tunli Ve Pot-'
«• V, a. 4. •.C;t"aoS' caorr0unC,PuAnnt„m « T
a0'1","130'
COrruPto corPn" **
ear„m ..tX^K."^ "Jum
"^ T PCr
h°C' •" "on
potest „; Qq.
«7W., Oe PolP''
V ". T-iT"
"""^
Pdilos. Cdrist. Compend.
II. ' 146
COSMOLOGIA gnitione sensitiva
pollet, est corpus,
yel qnaelibet forma
I forporea. Atqui
ex sentenlia Scholaslicorum neque
cor- I PuTneque
quaelibet forma corporea
cogn.t.one sens.t.va pollet ;
nam anima bellnina
, cui cogmt.o
sens.t.va altr - uitur, non
est corpus ,
imo indivis.bilis est,
atque ets. forma
materialis sit, tamen
ipsa a celer.s
form.s matena- libus
differt. Ergo illam
sententiam mater.al.smo v.am
s er- nere
summa iniuria asseritur.
Neque dicas; »n.mam bellu.- nam,
etsi ceteris formis
mater.ahbus anteeellat, l *™n
,£ iis non
differre, tum quia
est, per.nde ac
f%'^%e.r^' tum quia
per virtutem corpoream
produc.tur Eten.m quod
spectat ad primum,
formae mater.ales.ex Scholast^o
rum sententia ','
non pollent eaden, \.V^lf^™\\Z. III, c.
97. -»»«•-* Paf;
** 5 I
a CXVIII a. 2 ad
3. Cf ln
lib. II Sent.,
D,st. XVIII, q-
«, «• *d
8 circf" uto um animam
praestat legere noviss
mum opus £
tecriTnue- V inirnortalit, de
V ame de,
»««« W'« *"
m Thoma, d'
Aquin, par 1'
abbe J. Beney,
Autun 1876. COSMOLOGIA
Igj ARr.I.-Rerura raundanarum
colligatio exponitur Anol'
^ili^nl P°r NenJesium
S Auctorem Librorum
»£ :$£: „p
';TkS^iv^'^-z lium infimn
,Mo^ quoniam vita
vegetativa est om-
SiftSs:; fs fiecnu„r^r«!su,nuDv ct •"**»-
unt belluan nnL
-i d,cu.nlur- Supra
plantas assur- 121
d15/ ?• eo
infusas cognoscunt. F
lt ffii.™ erent,as>.
nemPe qualitates essentialos,
„uae 1 cgui
sabTicfuXr^ lamen SeCU-m
consentiunt^er 1 #e
naf. Aom., c.
1. : SSSSH'i-
t •«** ***«
Deus
ellunt,consideran/aes„„
veZn^!!'' " "S0
hae' Pr»»^'i"e alii
"a, qa.nt.im ein fmb
cil ilas »«1° £^5
S S' PCr
q"°S menS h-
Comm. ,„ ..
m/ceB^^-^^^^-onen.Deiascendit.
j£g COSMOLOGIA rent
tamen in eo
conveniunt, quod utraque
suiit substan- tiae.'
Animalia a
vegetabilibus dissident , quod
ipsa sen- sum
habent, quo plantae
carent; at in
eo consenliunt, quod
ambo vivunt. Homiues a
brutis discriminantur quod
ra- tfone praediti
sunt; sed, pcrinde
ac bruta, sent.unt.
Cum s int Angeli
snbstantiae mere intellectuales ,
d.fferun ab hominibus;
secl hi cum
illis conven.unt, eo
quod ,„ eH,-
gunt. Insuper ex
diversis speciebus una
est altera perfe-
ctior', immo in
eadem specie sunt
diversi essenl.ales gra-
dus perfectionis, indeque
diversae, ut recentes,
a.unt, clas- ses
existunt* Ex hoc
fit, ut nobilior
natura per spec.enr
vel cla«sem inferiorem,
quam complectitur, cum
ea, qua et
homiue" Jui- umquc
sit gradus perfcctioms
vel n planta,
vel in brnln-
st connexioUsSmfillOS ^*
^ *££££& si
connexio, sed non
continuatio. At vero
non nv.fi r»
Mtes, ,nter quos
Bonnetus «, Leibnitium
» secmi K
e«t gat.onem per
legem continuitatis
explicarc co >
cndun " mnes
speces rerum, secundum
ipsos, Ha intr
se ve" .continuam
Imeam efforment, quae a reeno
minerali nd «etabile,
a vegetabili ad
animale, et ab°ani
aiadho mem progred.tur.
Haec autem continuat
o f per
ste' cs ac^nvocas,
nempe species, quae
intcr duas quasJue"
'op^smu.01 Part,C,'PeS W™™™,
q«ae aEr 120
Prop. Lex continuitatis
absurda esl. £
ner ^T^T &
Leibnitius fassus est
nullam speciem mediam
inter hominem et
D( luam in
nostro terrarum orbe
inveniri, sed contendit
nihil Prohlb^ quin
illam in alio
orbe existere putetur
{N. E., lib.
IV, c. 16,
§ U Denique
impius Buchnerus hodie
pertendit Aethiopes esse
speciem a quivocam,
per quam species
belluina cum humana
continuatur, qu ipsi
in sua structura
organica prae se
ferunt multa, quibus
ad simia proxime
accedunt {Force et
matiere, p. 75,
et 76, ed.
cit.). Sed na
commenta Lockii, Leibnitii
et Buchneri sunt
adeo futilia, ut
vix co futatione
egeant. Et sane,
quod ad Lockium
attinet, sicut, aiente
s. A gustino,
« videmus infantilem
animam nondum coepisse
uti ratior et
tamen eam rationalem
dicimus » {De
Gen. ad litt.,\ib.
VII, «• n.
10); ita homines,
qui imbecilles a
nativitate sunt , etsi
ratio COSMOLOGIA 151
quivocam inler belluam,
et vegetabile. At
id omnino fal-
ium est «.
Nam polypus, etsi,
ob structurae or^anicae
sim- )Iicjtatem ,
propius , quam
celerae belluae ,
ad plantam iccedat,
tamen est animal,
et non aliud,
nisi animal; quia
>ennde ac an.mal,
sentit, se ipsum
movet, et nutrit,
man- ucat et
digerit 2. Art.III.— De ncxibus
djnamico, ct teleologico
rerum raundanarum 130.
Ncxus rerum mundanarum
non solum ex
eo exur- 9n
utantur tamen rationales,
ac proinde homines,
dicendi sunt uod ad Le.bnitium
spectat , quidquid sit de
aliis
mundis «uos m
hngit, procul dubio
entia, ei quibus
hic mundus constat
ita ) se
irmcem pendere debent
, ut inde
unicum systema eiurgat
TVlTv rGrUm svstemate>
Leibnitii iudicio, nullus
hiatus se debet.
Ergo,
si qua species
aequivoca inter hominem,
et bel- am
daretur haec m
nostro hoc mundo
inveniri deberet. Denigue
ichnerus dehrat, non
philosophatur. Nam, quaecumque
sit simi- ;udo
quae, structura organica
spectata, inter simias,
et Aethiopes tercedit,
certum est Aethiopes
ratione pollere, qua
simiae, perinde rel.quae
best.ae, carent, eorumque
aliquos ipsam adeo
eicoluisse viri in
primis eruditi, atque
acuti evaderent. Gf Flourens, Histoire
des travaux, et
des idees de
BufTon et ivier,
Histoire des travaux,
etc. ' 2 Magis
autem absurda est
opinio illorum, qui
cum Robineto (Con-
lcrauon phil. sur la gradation
naturelle des formes
de V ttre
ou Les wis
de la nature,
qui apprehende d
faire Vhomme, Amsterdam 1768)
otquot sunt in
mundo, diversas naturas,
non esse aliud,
nisi diversa iimenta
unius naturae, nempe
humanae, et diversas
aetates, quas ica
illa natura percurrit,
usque dum formam
omnium perfectissi- m
nempe humanam, assequatur.
Sane, si omnes
species sunt trans-
tationes unius speciei,
conscquitur unicam esse
omnium rerum, ae
sunt essentiam seu
substantiam, et dumtaiat
accidentia diver- Atqui
hoc absurdum est,
quia diversae naturae,
seu species re-
n,U iU ,SffSCala
mUndi constituit«r, secundum
essentiam, ut vi-
uas 1 r"'
Ergo absurda est
opinio eorum, qui
'omnes ^uras rerum
ab un.us speciei
evolutione repetunt. Accedit
1° quod a,
quicumque gradus eius
sit, ei evolutione
naturae, quae in
pri- » ei
cvolutione materia bruta
est, secundum hanc
sententiam, eiur- U
d quod de
vita vegetativa et
sensitiva abnorme esse
ostendi- s, ct
mag.s absurdum esse
quoad vitam rationalem
hominis suo de.nonstrabimus. 2«
Quod si mundus,
uti philosophi isti
conten- \ Ura
"ZZTT* ^^ ,n-tti
^GCiUS fuisset> Deus
OIUoil"» > r« o
nP . '
SUCt0r n°n CSSet;
id auod "laximeimpium est w
Z . UinnTT aUtCm
I,UiC VaIdc allini'
oua'u Lamarckiu wm,
aluque hodie propugnant,
in Anthropologia dicemus
152 COSMOLOGIA git,
quod ipsae, eo,
quo exposuimus, modo,
inter sese col-
lio-antur, sed etiam
ex eo, quod
muluam in sese
actionem exercent, atque
ex eo, quod
una alteri inservit.
Hinc duo modi
connexionis rerum ,
nempe per causarum
efftaen- tium ,
et per causarum
finalium colligationem existunt;
quornm primus nexus
dynamicus f, alter
teleologicus 2 ap-
peilari solet. .
131. Prop. la.
Nexus dynamicus in
mundo invenilur. Probatur.
Nexus dynamicus in
mutua rerum in
se a- ctione
consistit. Atqui res,
ex quibus mundus
constat, vim actuosam
in sese invicem
exercent. Ergo. 13*2.
Minor ex ipsa
contemplalione rerum evincitur.
h- tenim certum
est res corporeas
aliquid in organa
senso- ria corporis
nostri agere, quippe
quod, nisi quidquam
m ea agerent,
illarum sensationes in
nobis fieri non
possent. Certum quoque
est nos in
res corporeas, quibus
circum- damur, multa
agere, ut illas
ad nostrae vitae
utilitatem, oblectationemque accommodemus.
Certum denique est
res corporeas in se ipsas
aliquid invicem agere; constat
emrc inter omnes
terram, et corpora
coeSestia se mutuo
attra- here vi
gravitationis , unde
regularis ille motus
planeta- rum exoritur,
corporaque, quae in
terra sunt, sive
sim plicia, sive
mixta, mutuas actiones
in se exerere
ob vim attrabendi,
et repellendi, qua
poiient 3. 133. Prop.
2a. Nexus, qui
per causas finales
eflicitur, ii mundo
existit *. i
Ita dicitur a
vi, seu energia
{Svvapis), quam res
naturales ii se
exercent. . .
. 2 Ita appellatnr
a /me {rekos),
cuius gratia una
res alten inservit
5 Hanc propositionem
demonstrantes pro certo
sumsimus, omne res,
quae in mundo
sunt, vi actuosa
pollere. Id enim
tura ex us
quae de viventibus,
immo de ipsis
corporibus manimis lam
dict sunt, aperte
coliigitur , tum
ex theoria de
principns constitutivi rerum,
materiali nempe, et
formali; principium enim
formaJe, i suo
loco vidimus, est
principium activum, quia
quaelibet res ex
e ipso, quo
constituitur, vim operandi
accipit. Hinc s.
Damascenu! « Actus
est vis, motioque
cuiusque substantiae, qua
caret lllud .
lum, quod non
est »; De
fide orthod. , lib.
II, c. 23.
Argument autem, quibus
cum Malebranchio omnem
activitatem, vel cum
LeiJ nitio activitatem
transeuntem substantiis creatis
repugnare pro tur
, nullum pondus
inesse iam alibi
{Ontol., c. IX,
a. 2, p.
e et a.
7, p. 71,
sq) ostensum a
nobis est. *
Philosophis, quos causis
finalibus infensos esse
mnuimus m unu
COSMOLOGFA J 53
Probalur Partes nniversi,
ut s. Tbomas
inqnit , ita or-
dmanlur admvicem, sicut
el partes exercitus
adinvicem' Atqu, ex.nde
nexus teleologicus exurgit.
Ergo ' 134.
Mawr cx phaenomenis
, quae in
tota hac rerum
an.versUa c cernunlur,
ea cvidentia probatur,
qua nnl™ ma.or
des.derar, potest. Enimvero
sive in coclum
sive m lerram
s.ve in mare
oculos coniiciamus, in
phaeno- nena ...c.d.mus,
quac rerum alias
aliarum finibus.com- nodisque
...scrv.re luculenler commonstrant.
E. g. ex
v - i/ent.bus
plantae ad nutrimenlum
belluarum, ct bominum
cdum RoLClJellUae 'n
USUm' commodumque hominum
nodf J LV|fe exPertes>
P«'a aqua, acr,
aliaque huius- nri
;; :, l A,rUm' telluarum>
e' hominum bonum
com- «rfhn! •
AtmosPhera. resp.rationi, et
sustenlandis va- wnbus,
qu. ex aqu.s
or.untur , deservit ;
venti vanores n
nubcs cogunt, ct noxias
exhalaliones dissipant; aPqnae
x mont.bus decurrunt,
ut planlae, brnta,
et nomines ad
c «s„,(„,„nem lpsls
utantur. To(a ter
corpora. afconcenumTl|SeSe ""'T gravitant
' et 8™^°™
U' n! V m.' s,ve
hi,rmoniam efficiunl , quae
a- ronomos incred.bili
stupore percellit. Hic
vero concen- is
non modo inter
diversas naturas rerum
, ex cfuibus
rial ,', r
? h.°die 'U0ntUr>
necnon Bttchnerus, ajiique
Ma- ".„, ,
uunt- A' contra>
cognilio causarum finalium
ad lese* phae-
: u0, ZZZTeZT r110
praesidi0 est' lr,ntu,n »bes'
nt '«" '»- «not :
auaesun, „r CU'"S,!U0 "''
facile cst operationes
; 1'"« 'e«es
phaenomcnorum non sunt
r. Co eo/„u'.«
fi„UKdUm qUaS feS
corPorc0° neeesssrio operan-
-es „1, 'n,r
S lbus rerl"n
• n""° nc?olio
Possunt cognosci .- uui "on
id, quod absolute,
sed id ber
ti« iS ?
suPernaturaIe est> admittunt.
Ut de uno
Gio- bertiu dicamus,
hic pertendit quamlibet
naturam esse naturalem
si h,s iiZ7 1PSa
SnPeriore'n' «supernaturalem,
siri aliam natuTam
384 et ^TrT
Jafe:atUF ^eoHea del
^vrannaturale, not. XLV,
p seriPsi' quoqu/
pJrsuasione m de ex
- C rc
DrotnSre?atUraliS ab ^noratione
**™™ profuisci;quo- nitnr^Hc
f ca«sarum progreditur,
ambitus ordinis super.
naturahs coarctatur. Yid.Filo,.
della Rivel., §
3, p. 13,
Torino 18o( 156
COSMOLOGIA dine morali,
qui circa humanas
actiones versatur, prout
hae ad finem
hominis spectant; denique,
ne cunctos enu-
meremus, ab ordine
politico, in quo
gubernatio civitatis fundatur.
. 139. Normae,
secundum quas ordo
physicus eincitur, leges
naturae, vel pkysicae
vocantur f; et
consecutio even- tuum
secundum ordinem physicum,
nomine cursus natu-
rae designatur. Art.V.— Ordinis naturalis
existentia, et ordinis
supernaturalis possibilitas adstruuntur
His notionibus praestitutis
, inquirendum nobis
est, an ordo
naturalis in mundo
exislat, atque an
ordo superna- turalis
sit possibilis2. .
. 140. Prop.
la. Ordo naturalis
in mundo existit.
Probatur. Deus mundum
ita debuit, et
scivit creare, ut
fini, ad quem
ipsum destinavit , adamussim
respondeat. Atqui mundus
non potest finem
assequi , ad
quem Deus illum
destinavit, nisi ordo
in ipso existat,
quia ordo, ut
diximus, est apta
partium ad finem
assequendum disposi- tio.
Ergo, si Deus
est auctor mundi,
ordinem m mundo
esse pro certo
habendum est 3. 141.
Quod si res
ista cum iis
agatur , qui
Deum esse auclorem
mundi negant, argumentari
adversus lpsos licet
hoc modo :
Ea , quae
in mundo sunt,
ipsis Atheis non
diffitentibus, unicum systema
efficiunt. Atqui ex
pluribus, diversisque rebus,
cuiusmodi sunt mundanae,
aliquod u- nicum
systema exurgere non
potest, nisi speciales,
aiver- sique earum
fines ad finem
unicum totius systematis
con- i Secundum
s. Thomara hae
leges sunt quaedam
impressiones a Deo
factae in rebus
ratione carentibus, ut
hae in certum
finem m- clinentur,
atque determinentur ab
uno prae alio
modo operandum: «
Sicut homo imprimit
denuntiando quoddam interius
principmm actuum homini
sibi subiecto, ita
etiam Deus imprimit
toti naturae Drincipia
propriorum actuum; et
ideo per hunc
modum Deus dici-
mr praecipere toti
naturae »; la
2ae, q. XG,
a. 4 c.
Sed de hac
re fusior sermo
erit in Philos.
morali, p. I,
c. IV, a.
3, ubi de
lege aeterna verba
faciemus. 2 Possibilitatem dumtaxat
ordinis supernaturahs PMlosopnus
10- vestigare debet ,
nam Theologorum est
inquirere , utrum
, nec ne
aliquis ordo supernaturalis a Deo in
mundo constitutus sit.
3 Gf s.
Thom., la 2ae,
q. CII, a.
2 c. CGSMOLOGJA
157 Ciirrant; concurrere
autem ad hunc
unicum finem non
possunt, nisi res
ipsae inter se
colligatae sint, nempe
nisi ord.ne inter
se contineantur. Ergo si
cunctae res, ex
qui- bus muridus
conllatur , unicum
svstema efformant ordo
, procul dubio
in mundo existit1.
142. Advertendum
etiam est ordinem
universalem quo ,
res omnes un.cum
mundi systema constituunt,
ex multis ordinibus
particulanbus inter se
connexis efformari Id
a s. Fhoma
sequenti comparatione declaratur:
« Oportet quod
omnes particulares ordines
sub illo universali
or- chne contineantur,
et ab illo
descendant, qui inveniuntur
10 rebus, secundum
quod a prima
causa dependent Hu-
msmodi exemplurn in
politicis considerari potest
Nam omnes domestici
unius patrisfamilias ordinem
quemdam ad invicern
habent, secundum quod
ei subduntur. Rursus
autem lam ipse
paterfamilias, quam omnes
alii, qui sunt
suae civitatis, ordmem
quemdam ad invicem
habent , et ad
pnncipem civitatis, qui
iferum cum omnibus,
qui sunt m
re^no, aliquem ordinem
habet ad regem2
». 143.
Prop. 2a. Nihil
prohibet quominus ordo
naturalis in mundo
cum supernaturali coniungatur.
Probatur. Ordo supernaturalis neque
ex parte Dei
ne- •que ex
parte rerum creatarum,
neque ex parte
ordinis a Weo
creah aliquam repugnantiam
exhibet. Ergo. Et
sane non repugnat
a parte Dei;
nam sapientia, et
potentia Dei creal.onc
naturae non exhauriuntur,
ac proinde Deus
re- bus a
se crealis perfectionem
Iargiri polest maiorem
ea iquarn earum natura
expostulat, ita ut
actiones na»ivis suis
|vinbus super.ores exercere
queant. Nec mpugnat
a parte \rerum
creatarnm; hae enim,
ut alibi diximus
3, potentiam obedientiae
a Dco acceperunt,
ut valeant ea
in se recipe-
re, vcl agere,
quae facultates suas
naturales praeterore- jfliuntur.
Nec demum ex
parte ordinis a
Deo creati; nam
ordo supernaturahs ordinem
naturalem distinctum servat
et lpsum, qu.n
perturbet, perficit, quia
naturas rerum ad
«ctiones supenons ordinis
exerendas aptas reddit
•antInme„dUl,°S' 1ul.mala.. 1»ae
in mundo conspiciuntur ,
csagge- Zia IJL v'-s
0f: 'I q.
CV, a. 7
ad 3). Rousseavius
(Rousseau, Lettres de
la montagne. Lett.
III), aliique contendunt
nos numquam posse
cognoscere, an ali-
quod opus sit
miraculosum; quia, cum
non sint nobis
omnes leges naturae
perspectae, cognoscere haud
possumus, utrum, necne
aliquis effectus vires
naturae praetergrediatur. Ast
ii omnino falluntur.
Ei sane, qnamvis
non omnes leges
naturae nobis sint
exploratae, ind( inferri
nequit nobis exploratum
esse non posse,
utrum, necne aliquis
effectus vires naturae
praetergrediatur. Nam nos
miracula dicimusilb opera,
quae exploratis naturae
legibus adversantur. Atqui si non
om nes, certe
plures naturae leges,
eodem Rousseavio, eiusque
asseclis fatentibus, compertae
nobis sunt. Ergo
cognoscere nobis licet,
nurr aliqua opera
sint miraculosa. Frustra
regereres posse fieri,
ut aliqii: effectus,
qui cum legibus
notis non concordat,
legibus nondum explo
ratis sit consentaneus;
repugnat enim dari
in rerum natura
leges du plicis
generis secum pugnantes;
ideoque duos ordines,
quorum unun alterum
tollit. Cf Bergier,
Traite historique ,
et dogmatique de
U vraie rdligion,
part. V, c.
I, a. 1,
Paris 1784. 2
De falsis definitionibus miraculi
verba non facimus
, nam e
theoria s. Thomae
, quam hic
exponimus , quisque
veram a fals
definitione miraculi dignoscere
potest. ■> Contr.
Gent., lib. III,
c. 401. COSMOLOGIA
161 e. g.,
est compenetratio duorum
corporum , quae
in re- surrectione
I. Chnsti ex
sepulcro non aperlo
alque in Eius
ingressu ad d.sc.pulos
suos, clausis ianuis,
Ivenil quippe quod,
cum omne corpus
sit naturaliler impene-
trab.le, compenelrationem duorum
corporum omnis creala
visnullo modo efficere
polest. .151 Miraculum
vero quoad subieclum
diciluropus, ciuod vires
tolius nalurae crealae
superal non essentia
sua sed [propler
conditionem subiecti , in quo /it ;
ila ut causae
fcrcaiac sim.l.a , il
. efficere valeant,
sed non in
subiecto? W quo
illud eflicitur. Ila certum nobis
esl causas crea a Pd
vilam, el vis.onem
in rebus producendam
concurrere qma v.vens
a v.venle gignilnr
, alque visio
in animali pc.feclo
per generat.onem oblinelur.
At cerle vilam
in jmortno cxsusc.lare
, aut visionem
caeco reslituere nulla
d.a causa po.esl,
sed solus Deus
, 2. Uenique
m.raculum quoad modum
esl opus, ouod
ec propler essentiam,
ncc propler subieclum
, sed pro-
iredimr hT'- qU°
v' y,res,tolil,s namrae
creatac super- TCdHur.
Huiusmod. m.racula exislunt,
cum aegrolus sine
raevi.s remed.is, et
sine olla crisi
cimvalescil, viresque lorpons
sub.lo resum.i, vel
cum tempeslas in
ranqu "i- iatem
subilo mulalur '.
h-"" 153. Ex
iis, quae de
notione, et diversis
speciebus mi- ,lo
Vffal,,:MU,S' /aci'e ™\em&™> q«id
mirabileTuZ- m* !Aatmh-
h?yem> .iucu'en««Aue theoriam
s. Tho- iae
. Ad efliciendum
mirabile duo requiruntur
: 1° ut
a praeter naturam
cum codem Aquinate
dici possinl Mirarnlnm
Cao~c nceo'' oo.d"'
°Um Patet il,Ud
"P-'« "esM,o«™ •odi. ,-i
n ' .
° °d. fl,,acv,s
na'»" illiim cffcclum
vel omnino oduccre
non potest, vel
illum producere non
polest in co
subio- : »"
,fluo. P;.od"C.um conspicitur.
Miraculum ero coJa
al m patrar,
d.cHor, si in
rcbus, in quibus
fit, ,, rcmanet.
„t s. Tho- ;:i,'r": cvntraria2
:d„ TT' qnT
Deus fadt •
Cr n0tUni est
i,,,,d esse eff"tnm,
qucm na odnH
» qU,dCm Produeere ■»
s^d non in
illo modo ,
quo revera oduc.tur
e. g., Aegyplum
repente ranis scatere
*, q. CX,
a. 4 ad
2; cf s.
Aug., De Trin.,
lib. III, c.
7, 8, et 10. Fhilos. Crrist.
Compend. II.? ^
Ifi2 COSMOLOGIA causa
eius sit occulta;
2» ut in
re in qua
fit, aliquid i i-
nsi repugnans esse
putetur. lam utrumque
duobus mod.s conlinge?e
potest. Etenim causa
eventus , quem
admira- mur, vel
est occulla secundum
se, hoc est,
eiusmodi, u omnes
lateat, vel occulta
quoad nos, hoc
est, eius modi, ut nuosdam
solum lateat. Item
in eventu, quem
adm.ramur vel vere
est aliquid repugnans
in re ,
ad quam eventus
pertinet , vel
apparet esse ,
dum vere non
est. S»i cansa
eventus, quem admiramur,
est secundum se
occulta, atque in
re, circa quam
ipsa versatur, est
contrar.a d.spositto ad
ipsum producendum, eventus
est illud, quod
miracu- lum vocatur;
quia Deus, quippe
qui in rebus
omnib»» *»- cretissime
operatur, est causa
occullissima , eiremotissi-
ma a nostris
sensibus, atque Ipse
tantum in rebus
opera- ri potest
aliquid , ad
quod res non
sunt comparatae. b
causa eventus non
omnibus, sed qu.busdam
dumtasat s t
occulta, neque in
se sit aliquid
, quod e.
vere repugna sed
solum secundum opinionem ,
seu apparenter, ellectus
mirabilis vocatur '. Art. VIII. — De
miraculorum possibilitate 154
Miraculorum possibilitatem negant
omnes ii, qui
ob diversam, ut
diximus \ rationem
leges naturae abso-
lute necessarias, et
immutabiles esse tenent.
Nec al.a est
opinio Rationalistarum ;
nam ipsi comm.n.scuntur haud
possibile esse ut
facta, quae leg.bus
exper.ent.a umver- sim
exploratis adversantur ,
cont.ngant , et
ideo omn.a nuracula
, quae Sacrae
Litterae narraut , veluti
mythos interpretantur 3. T^ou
desunt notae, quibus
miracula «ri nomiuis
a mirabmbus diseeruantur.
Eteuim illa ab
istis dist.ngu. poss nnt
»on solom «
comparatione eventuum cum
explorat.s nstnrse leg bus sed
e t. m 1° ex
in»enio, indoleque eius,
qui miraculum operatur
num su pie
tate nimique demiskne
insignis , necne
; 2» ex modc
, opersnd scilicet
uum omnia, quae
miraculum concom.tantur , "dolean ^rel gionem,
gravitatem, et modestiam,
n.h.Ique snpemtauosi, etndaml
prae se ferant;
3» ex fine
cum operis, tum
operant.s, hoc est
numopu \i cultnm
Dei promovendum, hominumque
corda amore De.
mua". manda spectet,
et num operans
glor.am De. un.ce
quaerat a pro priam
gloriam et Iucrum
aucupetur; 4° ex
.«-^.«'^ effectus, quia
opera Dei sunt
firma, praest.g.aque c.to
evanescu Cf Bened
XIV, Op. cit.,
lib. IV, c.
4. - *
Pag. 1 58 sq.
5 Horum commenta
in unum collegit
Strauss, F.e de
Jdsut, trac GOSMOLOGIA
163 ^5 1 P.roV-Deus
eflicere potest miracula.
n£c°L ri M,ra?ulu'"> «t.ex
dictis patet, existit
ve! cam ootes,
vJl * a'T'.d
"0vi facil' (Iuod
natura efficere non
potest, vel cum
efTectum impedit, qui
ab actione alicuius
causae natura .,
consequi deberet '. E. g„
si Deus coeco
I mraTr ™lt'
^^ n°vi in
coeco efficit, quod
„a- : tara
efficere „o„ potest ,
quia coecus visionem
quam a- effic
' ut "n"
^ rUrSUS aCWirer%
non notest; si
autem ! tTlffol,
8 "0n con,l,urat> '"'Pedit
combustionem, quae n,l5m,US
pr°pnUS 'Sn,s- Atuui
"eum i„ rebus
utrum • q
!,?. d,w De
Pot „ vi,
a. 1 c
et a 2
a,I t ua
Wv?nr°ad ali,a hUiUSm°di
f«ta'dlendum est-;'namsi Dcus
om- 1 v.vent.a
ereav.t nonne potest
vitam largiri vel
plantac, ul rursus
2 ' fr»ciusquo
ed«, vel cadaveri,
ut homo reviviscat
V Si Deus
otes" L """' h°m™1™
«tem conficiendi panis
edocuit; nonne oranum„?,rPa,neS,tamultiplieare' ut
non nl0d» quinque
muna mCf rw,"
,nt'Se,let'am mu,U illoru,n
«>«gment. supcrsint? Cf
Cruerwl, c. IV,
a. 2, p.
232, not. 8,
vol. I. * 164
COSMOLOGIA nere, ut
illud vel quiescat,
vel alio cursum
convertat. At si
homo haec, aliaque
huiusmodi praestare potest,
nemo cerle negabit
Deum, qui ubique
est, et operatur,
cuius- que virtus
humanam infinite excedit
, potuisse hominem
e tecto praecipitem
in aere suspendere,
ut eum a
mortis periculo liberaret.
Illud quidem inter
actiones rerum crea-
tarum, et actiones
Dei, a quibus
effectus causarum natu-
ralium impediuntur, interest ,
quod illae ordine
naturali continentur, hae
autem vel quoad
substanham, vel quoad
modum \ires naturae
praetergrediuntur , prout
effectus causae naturalis
vel a nulla
re creata absolute
lmpediri potest, vel
impediri absolute potest,
sed non in
iis adiun- ctis,
in quibus a
Deo miraculum efficitur.
158. Confirmalur propositio
ex eo, quod
Deus, ut iam
innuimus1, non ex
necessitate , sed
ex liberrima volun-
tate ordinem, qui
in mundo conspicitur,
constituit. Nam, si
ordo mundi non
ex necessitate, sed
ex liberrima Dei
voluntate existit, nihil
prohibet, quin Deus
aliquid prae- ter
ordinem naturae operari,
seu, quod ldem
valet, mi- racula
patrare possit2. 159.
Obiic. Si miracula
fierent, leges naturae
essent mu- tabiles.
Atqui leges naturae
esse mutabiles repugnat
tum ex parte
Dei , quia
repugnat voluntatem Dei
, qui illas
constituit, esse mutabilem,
tum ex parte
ipsius naturae, quia,
cum naturae rerum
sint fixae, et
determinatae, de- terminatae
etiam , proindeque
immutabiles esse debent
leges, quibus ipsae
gubernantur. Ergo miracula
fieri haud possibile
est. . 160.
Resp. Conc. mai.
; neg. min.
Neg. cons. ht
sane, neque ex
parte Dei, neque
ex parte ipsius
naturae quid- quam
prohibet, quin ieges
particulares aliquando muten-
tur. Non quidem
ex parte Dei.
Etenim Deus, cum
leges naturae liberrime
statuisset , illas
eadem voluntate ,
qua constituit, mutare
, aut suspender e
potest , quoties
ordo Providentiae id
expostulat. Neque idcirco
mutan Deus dicendus
est. Nara «
Deus, ait s.
Thomas, ab aeterno
prae- vidit, et
voluit se facturum,
quod in tempore
tacit. bic ergo
constituit naturae cursum,
ut tamen preordinaretur in
aeterna sua voluntate,
quod praeter cursum
istum quan- i
Pag. 158 sq.
— « Cf
s. Aug., De
Gen. ad litt.,
lib. VI, c. 43, n.
23 et s.
Thom., Contr. Gent.,
lib. III, c. 99. COSMOLOGIA
Jg5 (loque facturus
esset '». Neque ex
parte ipsius nalurae
Nam rebus, quae
a Deo crealae
sunt, ab Eoque
conser' z °:;;i?r' r°n. repus,,at' -»«-::
. est ipsas
nutui Dei obedire.
Alqui, cum le«-es
mundi ob immediatam
actionem Dei mutantur
, re frea
ae nutui ■
De,
ipsascreant,s,conServantis,gubernandiSque obediant" mnfarP
Nkf ^T™ T
rePaS™1 leges eius
aliquando Hri^Lmn (l"0SCum leSes
"alurae per miracu
a mu- tari
dicuntur, putandum non
eSt miraculo laedi
ullam le- I
Srffen".eralem
',at,Urae' 1uia' Ul
e* all"tis exempt
col t I
gitur, Oeus miracula
palrat non quia
leeem ire, er-ilem
•» se statutam
destrui. s'euia iu »atura
,duci" * sensibilem
per se ,
et immediate pro-
CAPVT VII. De
mundi origine Art.
I.— Ulrum mundus a Deo sit
crealus L..!61' Crefim\S
n0mine intelligitur productio
rei « in
ksc secundum totam
suam substantian, »>,
ita ut «
causa- Nilas creant.s
se extendat ad
omne illud ,
quod i re in-
E uV ?naClldefini,Ur :
Productio tot?uB«*r™eX jHimio,
i ta, ut mhil
antea exlet ,
ex quo res
ednratnr iHinc valde
distat creatio ab
illa 'actione quae
simplkl' * Qq.
dispp., De Pot.,
q. III, a.
i ad 6.
Cf s. Bonav.,
In lib. I
Sent., Dist. XLII,
a. 1, q.
3 ad ara.
' Vid. etiam
quae adnotavimus p.
159 not 2
is if^i C"m.1,niracula ™nt™
nataram fieri dicuntur,
id de natu-
w particulanbus tantum
intelligendum est ; neuue
ita ut earuin
.atun/aji?e;tTe|Ur; ,meC enim
i,,Ud tantu" «Postulat qu
d 0 ^
i?P ,7e/etUr' n°n
niS/. °Pc™tiones sibi
consentaneas exerere 01
Jes rwum ,Vn
nilraCUllS eiFeCtUS Hant
COntra ordines Parti-
inrpVovirn;- Semper secuudl"» ordinem
universalein Di- aventurfoif
,ff"'"' ^ ,'.*1
'' "' 2
so'- « Creali».
inqt.it s.
Bo- Sl:; t
i 2,Sq "!
SeCUndUm t0lUm ";
*» «» "
*«*. 156 COSMOLOGIA
ter effectio dicitur,
nempe per quam
subiectum , quod iam
existit, immutatur. «
Duplex modus est
caussandi. Unus
quidem, quo aliquid
fit, praesupposito altero.
Alio modo caussatur
aliquid, nullo praesupposito. Et
boc modo di-
citur aliquid fieri
per creationem l
». 162. Prop.
Mundus a Deo
esse suum habet
per crea- tionem
2 Probatur prima
pars, nempe mundum
habere esse suum
a Deo. Omnes res, ex
quibus mundus constat,
non sunt ex
se ipsis, sive,
ut Scholae aiunt,
non habent esse
ex se.± Atqui
id, quod non
est ex se,
oportet ut sit
ex alio, seu,
ut babeat esse
ex alio, quippe
quod nihil medii
est inter esse
a se ipso
, et esse
ab alio. Quotquot
igitur res sunt,
ex quibus mundus
componitur, esse suum
ab aho habent.
Atqui boc aliud,
a quo res
mundanae esse suum
repetunt, nonnisi Deus
esse potest; nam
ea, quae non
sunt a sei-
psis, cum habeant
esse participatum , causam
sui esse m
eo agnoscunt, cui
esse essentialiter convenit;
Deus autem i
dumtaxat est Ens,
cui esse essentialiter
convenit. Ergo om-
nes res mundanae
a Deo esse
suum habent 3. 163. Probatur
altcra pars, nempe
modum, quo mundus
esse suum a
Deo habet ,
in creaiione consistere.
Nequit Deus dare
esse rebus ex
materia praeexistente. Ergo
res a Deo
efficiuntur ex nihilo
, seu esse
suum a Deo
acci- piunt per
creationem. Antecedens ita
demonstratur: A Deo,
quemadmodum ostendimus, esse
omnium entium onginem
habet, proindeque esse
ipsius materiae, quae
et ipsa quod-
dam ens est,
ita ut haud
possibile sit esse
matenae exi- stere,
antequam a Deo
efficiatur. Atqui, si
res lta se
ha- bet ,
compertum est Deum
res non producere
ex aliqua materia
praeexistente , sed eas ex non
ente, sive ex
ni- hilo educere
*. Ergo. i In lib.
De Causis, lect.
XVIII. 2 «
Si quis, ita a Concilio
Vaticano definitum fuit,
non conntea tur
mundum', resque omnes,
quae in eo
continentur, et spmtua
les' et materiales
, secundum totam
suam substantiam a Deo e:
nihilo esse productas...
anathema sit
»; Sess. III
Const. dogm. D
Fide Cathol., Can. I, n. 5.
* I q XLIV a
1 c. Vid.
etiam Contr. Gent., \\b. II,
c. 13. *
Cf s. Aug.,'
De Vera Relig.,
c. 18, n. 36;
s. Ansel., Monol
«. 6, et
s. Thom., ibid.,
a. 2 c.
COSMOLOGIA 167 164.
Demonstrationi directae indirectam,
quae maiorem perspicuitatem habet,
adiicimus. Ut origo
mundi expli- cetur,
hae hypotheses fingi
possunt. Nam vel
mundus sem- per
extitit, qualis nunc
est, seu est
aeternus tum ratione
matenae, tum ratione
formae f; vel
ingenita, et aeterna
est matena informis
, et ex
ea mundus effectus
est per ordinem,
seu formam , quam Deus
materiae in tempore
largilus est 2; vel
aeternae sunt atomi,
et ex iis
per in- Qnitum
mane vagantibus ,
atque in diversas
combinatio- nes lemere
coalescentibus, mundus, quem
videmus, ortus lest3;
vel mundus ornnino
cst emanatio, aut
evolutio sub- stantiae
Divinae, ita ut
ab ipso Deo non distinguatur,
ac promde sit,
qualis Deus est,
aeternus *; vel
denique a Deo
e nihilo eductus,
seu creatus fuit
, ab eoque
ordinem, quem prae se fert ,
accepit. Atqui ex his hypothesibus
quatuor priores sunt
absurdae. Ergo, secundum
leges syl- logismi
disiuncti, restat, ut
quinta, quae creationem
mundi staluit, sit
vera. 165. Minor
probatione eget. In
hac, relicta quarta
hy- pothesi, de
qua in Theodicea
disseremus, trium priorum
rlumtaxat ratio habenda
nobis est. Iam
abnormitas primae, et
secundae hypothesis hoc
ar- ^umcnto evincitur.
Si materia ,
quocumque modo conci-
1 Praecipuus auctor
huius sententiae fuit
Aristoteles. Cf Jul.
Si- non, de
Deo Aristotelis, Paris
1839. 2 Haec
fuit Platonis doctrina,
de qua dignus
est, qui legatur
H. tfarlin, Etudes
sur le Tim.
etc, Argum., §
7, t. I, c. 27, et not.
.XIV; t. II,
p. 179 sqq.
1 Ita opinati
fuere Leucippus, Democritus,
aliique veteres defen-
•ores atornorum. ' * Haec
omnium veterum, recentiumque
Pantheistarum sententia est.
)piniones aliorum recentium,
qui creationem impugnant,
ad primam, |t
tertiam revocantur. Etenim
ipsi cum atheismum
vel manifeste de-
endant, vel occulte
insinuare adnitantur, mundum,
vel qualis nunc
st, semper exlitisse,
vel ex vi
ipsi materiae insita
evolutum, sensim- [ue
efformatum esse autumant.
Prima
harum opinionum defensa
fuit i multis
Incredulis saeculi proxime
elapsi. Altera valde
probatur Juchnero, aliisque
materialistis Germaniae. Ipsi
enim, cum teneant
lullam aham vim
existere, quam quae
matcriae inhaeret, eamque
tonnisi in materia
existere posse, inde
colligunt mundum ex vi ipsi
natenae insita evolutum,
sensimque efformatum fuisse,
ac proinde totionem
creationis esse prorsus
absurdam, quia creatio
vim extra nundum
positam, ab omnique
materia seiunctam expostulat.
168 CGSMOLOGIA. piatur
, nempe vel
sua forma iam
praedita , qualis
est mundus, vel
omnis formae expers,
esset infecta, ac
pro- inde stricto
sensu aeterna, ipsa
procul dubio existeret
ex necessitate suae
naturae, ideoque immutabilis,
atque ab omni
successione immunis foret;
siquidem id, quod
non est factum,
ex se ipso
esse debet ; id
vero , quod
ex se ipso
est, existit necessitate
suae naturae, et
quod neces- sftate
naturae suae existit,
mutationi , et successiom
ob- noxium esse
nequit, alioquin esset
necessanum , et
non necessarium ,
nempe necessarium , et contingens
Atqui repugnat, docentibus
ipsis adversariis, quosbic
retelhmus, maleriam esse
necessariam , immutabilem
, atque ab
o-i mni successione
immunem. Ergo repugnat
matenam, quo- cumque
modo ipsa concipiatur,
esse mfectam, seu
stncto sensu aeternam
K .. .
. 166. Secunda
autem hypothesis alns,
nsque validissimis argumentis
oppugnatur. Et sane,
Deus non poterat
ma- teriae ingenitae
largiri formam ,
quam habet , nisi
ipsa ab Eo
penderet, Eique subiiceretur.
Atqui repugnat ma-
teriam, quae est
ingenita, atque infecta,
ab ahqua causa
anteriori pendere, ullique
causae extenon subnci.
Ergu, si materia
informis esse infecta,
atque ingemta dicatur,
Deum ex ipsa
mundum, quem modo
conspicimus, eftecisse dici
nequit2. Praeterea id
, quod est
ingemtum , nullam
mutationem admittit. Atqui
nihil ex eo,
quod est immu-
tabile, fieri potest,
quia perspicuum est
hoc lpso , ,
quod ex aliquo
aliquid fit ,
mutari id ,
ex quo ht. « Matcn?
ergo, ita concludit
Lactantius, si facta
non est , ne
tieri ex ea
quicquam potest 3
». Accedit , quod
Deus inhmt? potentia
pollet, ac proinde
putandum non est
Eum, nor secus
ac homines, non
posse efficere quidquam
, nisi e^
i Ex quo
vides antiquos Patres
philosophis, haereticisque aeter
nitatis materiae defensoribus
iure, meritoque obiecisse,
quod lps materiam
Deo aequalem facerent,
proindeque duos Deos
commini scerentur; siquidem
esse ei se
ipso, seu necessitate
suae naturae immutabile,
et stricto sensu
aeternum, est proprium
solius natura summae,
et perfectae, scilicet
Dei. Inter eos,
secus ac Auctor
Syst natur. (Systeme
de la nature,
part. 2, c. 2,
Lond. 1770), impuden
ter asseruit, recensendus
est Tertullianus, qui
aeternitatem mund adversus
Hermogenem ex industria
impugnavit. « Cf
s. Iustin., Ad
Gentes cohortatio, c.
23. 3 De
ira Dei, lib.
II, c. 8.
COSMOLOGIA 169 lateria
iam existente; sed
tenendum est Eura ,
sicut nullo rtifice,
ita nulla materia
eguisse, ut mundum
conderet ! 167.
Absurdior est tertia
hypothesis. Enimvero, atomi
bsis Atomicis fatentibus
, etsi insecabiles
sint 2, tamen
laites habent, materialesque
sunt ; quocirca si
repu^nat jiatenam esse
ingenitam, repugnat etiam
ingenitas esse .tomos.
Atqui atomi, ex
quarum fortuita concursione
mun- Sum ellectum
esse Epicurus, recentesque
Increduli com- Uiniscuntur,
sunt ingenitae. Repugnat
i^itur mundum ex
ftomis per aera
temere convolantibus effectum
fuisse. ' 108.
Praeterea, etiamsi demus
posse dari alomos,
certe •ullo modo
evenire potuit , ut
ex ipsis et
singulae res c
quibus mundus conllalur,
et ipsa mundi
compages ef- lcerentur.
Hoc m primis
ex eo demonstralur,
quod illae omi
tamquam ingenitae adstruuntur.
Etenim plures a-
!;mi non possunt
ad aliquam rem
efficiendam coalescere Mi
quodammodo lmmulentur, quia
necesse est ut
ipsae Jiquid in
sese invicem agant.
Atqui id, quod
est in.Alteraai tem
ratione asseritur rem
creatam ordinem habere
ad nih lum,
quatenus ipsa est
natura sua post
nihnum , aeqi
ac si dicatur
c, mtel hgenda est
de duratione aeternitalis,
non vero pons,
vel de aeternitale
temporis imaginati non
ve° •eal.s, quatenus
durationem aelernam Entis
increati e sme
successione est, sine
aliqua successione imari-
nequ.mns. H.nc commode
dici polesl Deum
fnigM | mundum,
qu.n vel Dcum
in tempore esse,
vel tem- ante
mundum fu.sse staluatur.
Prius vero, ItmJu
, seu ante
, ct post
si considerentur in
ipso tcmCore »1
dub.o quaedam e.us
differentiae sunt ; vcrum
si' udcrentur relata
ad aeternilalem, non
aliud den™ant rclat.onem
temporis ad ipsam
; siquidem nos
q i ess.on,
assuet, sumus ,
concipimus esse immoTunA
mslanhs, quod est
proprium aelernilatis , fu?sse
an- am success.o
temporis inceperit, et
futu^um si'suc- •o
tempor.s desmeret. Quare
dicimus Dcum fuisse
ante ndeV' mUudum
esse P°s« »eum,
non quod Deum!
nde ac mundum,
tempore conlineri intel
igimus sed .
cum Deum extra
omne tempus esse
intfSus «udum reqUC
De-Um fuiSSe aule
muudi ««oKem lundum
esse incep.sse, cum
iam Deus esset
». i ¥•
cit.t ibid., c. 23, n.
3. • q.
XLVI, ■. i
ad 8.-* Cf
s. Aug,D0 Civ.DH,
]ib. xh,c. 17,
nl* 174 COSMOLOGIA
178. Obiic. 2°
Si Deus mundum
in tempore creasse
( catur, illud
quoque dicendum est,
fuisse tempus,inqmnium possibihum
optimus, non quod
optimae sunt sin-
plae eius naturae,
sed quod ipse
, totus quantus
est , a oono ad
mehus in infinitum
progreditur. » Praeter
Platonem inter veteres,
Abaelardum in media
aetate, minHJ m W uhJec*ni[\ aetatis
initium, sententia de
optimismo nundi MaJebranchio
probata est. lifflr^WK*
de*sciene: !»*«-. art-
Optimisme. Leibnitius etiam,
a .nmcuitatibus adversanorum
pressus, eo tandem
devenit, ut theo-
rW par n"1
g n202OPtimO ' C°ntinU°
Pr0greSSU derivaret5 vid'
• 180 COSMOLOGIA
Art.II. — Optiraismus raundi refellitur
192. Doctrinani de
mundo oplimo ,
quocumque modo accipiatur,
admilti non posse
sequentibus propositionibus evincitur:
Prop. la. Optimismus
Leibnitianorum et per
se absurdus est,
et ad exitiales
errores ducit. Probatur
prima pars. Finis
, ob quem
Deus mundum creavit,
ut in Theodicea
videbimus, est manifestatio
per- fectionum Dei;
qua de re
mundus optimus ilie
dicendus foret, qui
perfectiones Dei ita
manifestet, ut nihil
supra. Atqui mundus,
quilibet ipse sit,
utpote finitus perfectio-
nes Dei nequit
ita manifestare, ut
ipsae magis, amplius-
que manifestari non
possint. Ergo hunc
mundum, vel a-
lium quemlibet possibilem
esse omnium optimum
absur- dum est
*. . 193.
Probatur altera pars.
Doctrina de mundo
optimo potentiam Dei
, quae omnem
limitem respuit , limitibus
cogit; atque Deum
, qui in
productione rerum extra
se maxima libertate
gaudet, necessitati obnoxium
facit. Ergo ad
exitiales errores ducit.
194. Antecedens ita
demonstratur. Et sane
: 1° Si Deus mundum
omnium possibilium optimum
creavit, Eius po-
tentia iam exhausta
est; quia, cum
mundo optimo nullus
alius praestantior dari
queat, Deus iam
effecit quidquid efficere
potest. Atqui potentia,
cuius obiectum exhauriri
potest, imo iam
exhaustum est, non
est infinita. Ergo
theo- ria, quae
mundum omnium possibilium
optimum a Deo
creatum esse statuit,
infinitam potentiam Dei
tollit2. 2° Si
Deus mundum creare
volens , debuit
optimum omnium possibilium
creare, non potuit
ex infinitis mun-
dis possibilibus 3
potius unum ,
quam alium ad
existen- » Cf s. Thom.,
Qq. dispp., De
Pot., q. I,
a. 5 c. * Adeo
verum est optimismo
mundi omnipotentiam Dei
laedi, ut Abaelardus,
et Wiclefus, cum
docuerint Deum non posse
alia fa- cere,
quam quae fecit,
id quod omnipotentiae
Dei profecto adver-
satur, autumarunt quoque,
uti paulo ante
adnotavimus, illum mun-
dum a Deo
creatum esse, qui
est omnium possibilium
optimus. 3 Series
mundorum possibilium, non
diffitente eodem Leibnitio
(Lettres d Borguet,
Lettr. I), est
infinita. Et sane
mundi, qui esse
pos- sunt, tot
sunt, quot sunt
modi, quibus Deus
esse suum cum
rebos extra se
communicare potest. Atqui series
horum modorum est
inn- COSMOLOGIA 181
tiam vocare, sed
eum, quem creavit,
scilicet omnium op-
timum creare coactus
est. Alqui ubi
non est eleclio,
ibi est necessitas.
Ergo Deus hunc
mundum prae reliquis
pos- jsibilibus non
ex suae volunlatis
consilio , sed
necessilate coactus creavit.
Quinimmo ex theoria
optimismi illud etiam
sequitur, quod Deus
mundum, quicumque sit,
creare co- gitur.
Etenim , Leibnitianorum iudicio
, Deus mundum
lomnium oplimum creare
debet , ut
perfecliones suas ,
quoad fieri potest,
manifestel; ergo eo
magis ad mundum
creandum cogitur ,
alioquin perfcctiones suas
non modo non
quoad fieri potest,
sed omnino non
manifeslasset *. |
195. Prop. 2\
Optimismus cliam eo
modo, quo a
Bouil- lierio, aliisque
explicatur, reiiciendus est.
Probatur. Ralio, ob
quam repugnat ullam
particularem creaturam esse
omnium possibilium optimam,
in eo, his
•Optimistis non diffilenlibus, sita
est, quod quaelibet
par- ticularis creatura
infinitum Esse Dei
modo finito reprae-
sentat , ac
proinde aliae sunt
possibiles , quae
Divinum >Esse magis,
magisque manifestant; siquidem
finito aliquid jsemper
addi potesl. Atqui
, etiamsi detur
mundum esse in
continuo progrcssu, ipse,
cum nonnisi finitae
progres- isionis capax
sit , Esse
infinilum Dei modo
finilo semper manifestat
, ac proinde
alii multi eo
praestantiores fieri jpossunt.
Ergo eadem ratione,
qua probalur, nuperorum
jOptimistarum iudicio, nullam
singularem creaturam esse
iomnium possibilium optimam,
probalur simul ne
totum iquidem mundum
, quicumque tandem
sit , omnium
pos- •sibtlium optimum
esse. 196. Adde
his, quod continuus
progressus in infinilum,
nita; quia, cum
singuli modi finitam
entitatem, seu realitatem
a Deo accipiant,
horum series, quantumvis
maxima dicatur, vel cogitetur, Esse
Divinum, utpote infinitum,
exhaurire numquam potest.
Ergo se- ries
mundorum possibilium est
intinita (cf s.
Thom., In lib.
III Sent., Dist.
XIV, q. I, a. 4
ad 3). Exinde
aliud argumentum, quo
mundus optimus veluti
in se absurdus
redarguitur, confici potest;
siquidem, posita doctrina
de mundo optimo,
series mundorum possibilium
non esset infinita;
quippe quod, postquam
series a mundo
minus perfccto -ad
mundum magis perfectum
progrediens, mundum omnium
optimum lassecuta est,
supra ipsum assurgere
nequit. 1 Cf
Fenelon , Rtfutation
du systdme du
p. Malebranchc sur la nature,
ct la grace
, c. 6,
et Bonifas ,
ttude sur la
Thtodicee de Leibniz,
part. 3, c.
4. 182 COSMOLOGIA
quem hi philosophi
mundo , prout
totus est , considerato
tribuunt , prorsus commenlitius
est. Etenim ,
cum mun- dus
in tota rerum,
ex quibus conflatur,
universitate con- sideratus
non sit aliquid
abstractum, sed ex
diversis na- turis
rerum compositum, non
potest aliter ^inteiligi
ipsum esse in
conlinuo progressu, quam
si ipsas naturas
rerum in naturas
praestantiores continuo transmutari
admittatur, alioquin progressus
non esset substantialis
, sed acciden-
talis. Atqui repugnat
naturas rerum ita
progredi, ut aliae
in alias continuo
transmutentur *. Ergo
repugnat in mun-
do inveniri illum
progressum , quem
nuperi Optimistae commenti
sunt. 197. Obiic.
1° Leibnitius, eiusque
sectatores: Si Deus
inter mundos possibiles
optimo alium praetulisset,
mun- dum sine
ulla ratione sufficiente
creasset. Atqui quidquain
ne in Dei
quidem operibus sine
ratione sufficiente esse
potest. Ergo Deus
mundum omnium possibilium
optimum creasse dicendus
est. 198. Resp.
Dist. mai., sine
ratione extra Deum
posita, conc. mai.y
sine ratione, quae
est in ipso
Deo, neg. mai.;
eadem dist. neg. et conc.
min. Neg. cons.
Sane admittenda est
aliqua ratio ,
ob quam Deus
mundum creavit ,
quia Deus, utpote
sapientissimus, nihil sine
ratione moliri pot-
est. At, cum
Deus, ens sibi
ipsi sufficientissimum, a
causa extranea delerminari
non possit, illa
ratio non in
perfe- ctione mundi
, sed in
ipso Deo invenienda
est ; nempe , ut
s. Thomas inquit,
est ipsa stia
Bonitas z. Quod
si ratio, ob
quam Deus mundum
creavit, non est
perfectio ipsius mundi,
sed bonitas Creatoris,
consequitur rationem ,
ob quam Deus
hunc mundum ,
non vero alium
ipso perfe- ctiorem,
aut imperfectiorem condidit,
non in perfectione
ipsius mundi ,
sed in ipso
Deo etiam quaerendam
esse. Haec autem
inquisitio supervacanea, imo
temeraria est, cum
de re agatur
, quae ad
arcana Divinae Sapientiae
pertinet. « Talis
quaestio, ad rem
ait s. Bonaventura,
est irrationalis ,
et solutio non
potest dari ,
nisi haec ,
quia voluit, et
rationem Ipse novit 3
». 199. Obiic.
2° Si Deus
crearet mundum 'omnium possi-
* Cf Ontol.,
c. II, a.
3, p. 17.
— 2 Contr.
Gent., lib. I, c. 86.
3 In lib.
I Sent., Dist
XLIV , a.
1 , q.
I ad arg.
Cf s. Aug.,
Epist. III ad
Nebridium, n. 2.
COSMOLOGIA 183 hilium
minime optimum ,
Sapientiae , Bonitatique
suae flerogaret, quia
minus honum est
quoddam malum ,
ae- ![uc ac
minus malum est
quoddam bonum. Atqui
conse- imens est
absurdum. Ergo et
antecedens. | 200.
Resp. Neg. mai>
; conc. min.
Neg. cons. Sane
Sa- jnentia, Bonitasque
Dei non expostulant,
ut Deus efficiat
jnundum omnium possibilium
optimum, sive absolute
op- lmum ,
sed tantum ut
quemcumque mundum ex
omni- dus possibilibus
efficere velit, ipsum
efficiat relative, nem-
f>e m genere
suo optimum, quatenus
ei omnia largiri
de- bet, per
quae et omnem
illam perfectionem, cuius natura
;ius capax est,
assequatur, et ad
ultimum eius finem,
qui bst manifestatio
Bonitatis Dei, perfectum
ordinem habeat. llud
autem omittendum non
est , perabsurdam esse
ra jfionem, qua
Leibnitius propositionem maiorem
sui argu- jnenti
probavit, quia bonum,
et malum privative
sibi op- ponuntur ,
ac proinde prorsus
repugnat ullum bonum,
>rout est bonum,
esse malum, aut
ullum malum, prout
j:st malum, esse
bonum. 1 Cf
s. Bonay. loc.
cit., q. II
ad arg. 184
ANTHROPOLOGIA 1NTRODVGTIO 1.
Homo omnia, quae
in reliquis naturis
rerum adhuc observavimus,
in se exquisitiori
modo continet1, atque
ob suam facultatem
intelligendi particeps est
proprietatum, Eer quas
substantiae intellectuales, sive
Angeli caeteris re-
us creatis excellunt2
; quocirca ipse
annulus est ,
quo natura visibilis
cum invisibili copulatur
, ut unica
inde universitas rerum
creatarum efficiatur $.
Hinc tractatio de
homine a Cosmologia
, uti diximus
* , segregatur
, atque peculiarem
Philosophiae partem, quae
Anthropologia vo- catur,
sibi propriam habet.
In hac tractatione
primo ex- plicabimus
quidquid ad unionem
animae, et corporis
in homine spectat;
deinde inquiremus 1° in quo
essentia a- nimae
humanae consistat; 2°
utrum, necne anima
sit im- materialis;
3° quaenam sit
origo animae; 4°
utrum, dis- soluto
corpore, anima superstes
sit, an cum corpore pereat.
CAPVT PRIMVM Quaenam
sit animae et
corporis uuio in
homine inquiritur Art.
I. — Substantialis animae,
et corporis unio
in homine adstruitur
2. Communis vulgo
hominum persuasio est
hominem non esse
solam animam, aut
solum corpus, sed
aliquid, quod ex
anima , et
corpore conflatur 5 ; siquidem
nemo, quantumvis plebeius,
cadaver, aut animam
a corpore se-
paratam hominem appellat,
latumque discrimen inter
ca- * Hinc
homo fjVY.poY.ovfjLog, parvus
mundus , dictus
est, quia, ut
s. Thomas advertit,
« omnes creaturae
mundi quodammodo inre-
niuntur in eo
»; I, q.
X.GI, a. 1
c. 2 Cf
s. Aug., De
Civ. Dei, lib.
IX, c. 13,
n. 3. 8
Cf Nemes., De
natura hominis, c.
i. — 4
Pag. 90. s
De Dicearcho, aliisque
paucis antiquis, et
recentibus Materia- listis,
qui in homine
corpus tantum admiserunt,
alias disseremus. ANTHROPOLOGIA 1S5
daver , animam
, ct hominem
non agnoscit. Verum
quo- niam unitas
, ut in
Ontologia vidimus *,
cst vel substan-
tialis , vel
accidentalis , non
convenit inter omnes
Philo- sophos, utrum
unilas hominis ,
sive, ut aiunt ,
compositi humam sit
subslantialis, an accidentalis.
Et sane non
pauci inter antiquos
, recentesque vel
aperte professi sunt
ani- mam per
acadens cum corpore
coniungi, vcl hominem
ita dennivere, ut
nullam rationem corporis
haberent. Nos pri-
mum substant.alem, seu
naturalem unionem animae
cum corpore in
homine adslruemus ,
deinde quaedam contra
oppositas sententias adnotabimus.
3. S. Thomas,
de unione anitnae
cumfcorpore disserens ait:
(( fcx anima,
et corpore constituitur
in unoquoque no-
slrum duplex unitas
naturae, et personae
2 ». Yentas
hu- ius theoriae,
quae in tota
media aetate viguit,
et iam a
ss. latr.bus, al.isque
antiquis Scriploribus 3,
post Aristo- telem,
trad.ta fuerat, sequentibus
propositionibus a nobis
demonstratur: 4. Prop.
la. Corpus ,
atque anima in
homine adeo inter
se comunguntur, ul
ex ipsis una
natura, seu una
substan- tia completa
constituatur . Probatur.Ea, quae
sunt diversae nalurae,
unam, eam- uemque
actioncm exerere non
possunt. Atqui anima
et corpus quae
m se seorsum
consideratae sunt diversae
res, nabent in
hom.ne operaliones utrique
communes Er^o corpus,
et amma in
hornine adeo inter
se coniunubstanUa completa
, sive una
natura constituatur *
Mi- nor probatur
praecipue ex sensationibus, quae
non sunt >ohus
an.mae, aut solius
corporis, sed ulriusque.
Re uui- Idm
,Veransensat,0.nes non.sunt solius
corporis, quia cum
psa s.t operat.o
immalerial.s, a solo
principio materiali, sr;lest
r:pus' proficisci -w
*•> » ^ 3* ri6Ptia
comprobatur, quia corpus,
poslquam anima ab
eo * Cap.
III, a. 1,
p. 19.-2 in?
q. rij a.
j ad 2
W prae cetens
s. Iustinum (Fragm.
libri De resurr.
carnis »• 8)
A henagoram (De
resurr., c. 12,
13, 18, et
21) s Irenacum
yeirid.^: l\ t't
t^}De Ctv- Dei> lib-
XIX> - *;
**»■ ™°* \
Contr. Gent., lib.
II, c. 57.
° Cf DtJnam.,
c. III, a.
4, p. 119-120
vol. I. 186
ANTHROPOLOGIA seiuncta est
, nihil sentire
experimur. Neque sunt
solius animae ,
quippe quod ,
cum anima sit
immaterialis , res
materiales nihil in
ipsam per se
, sive immediate
agere possunt *.
5. Itaque «
neutrum (neque corpus ,
neque anima) habet
speciem completam , sed utrumque
est pars unius
natu- rae 2
». Quapropter homo
nec corpus, nec
anima est, sed
aliquid tertium, quod
ex utroque componitur
3. ld ex
ipsa notione corporis
animati clare intelligitur
; siquidem cor-
pus animatum non
est solum corpus,
quia corpus per
se est expers
animae, seu vitae,
nec sola anima,
quia anima est
naturaliter incorporea, "sed
aliquid tertium ex
eo exur- gens,
nempe corpus, quod
anima informat. 6.
Prop. 2a. Ex
anima, et corpore
unica persona in
ho- mine efjicitur.
Probatur. Operationes in
qualibet natura tribuuntur
sup- posito, seu
personae, secundum illud
Scholae, quod in
On- tologia statuimus,
Actiones sunt suppositorum
*. Atqui in
unoquoque nostrum unum ,
idemque est illud,
cui opera- tiones
animae, et corporis
tribuuntur. Ergo ex
anima, el corpore
una persona in
homine constituitur. Veritas
mi- noris ex
interna experientia constat.
Et sane nos
iu no- bis
ipsis experimur, illud
, quod in
nobis intelligit , ei
vult, essc idem
ac illud, quod
sentit, nutritur, deambu
lat: unde unusquisque
nostrum sicut dicit ,
ego volo ,
el ego intelligo.
ita dicit quoque
, ego patior
, ego deambulo
aut aliud huiusmodi.
Atqui illae operationes
sunt sohuf animae;
hae autem animae,
et corporis, quod
anima m format.
Ergo unum, idemque
esse in homine
illud , cu
operationes animae ,
et corporis tribuuntur
, experientu interna
constat. 7. Praeterea,
haec personae unitas,
quae ex anima,
e corpore efficitur,
ex iis, quae
in praecedenti proposition,
nihil dici- Ifius;
nam conlra istam
opinionem eadem valent
argumenta mhm personam
non posse definiri
naturam sui consciam
stendimus 2; quippe
quod rb ego
secundum Kantium, alios-
>ue nuperos re
ipsa non aliud,
nisi personam, denotat
14. Denique Kosminius
docuit rb ego
non esse solam
immam, uli Gartesius
opinatus est, neque
solam conscien- Ham,
uu Kantius contendit,
sed esse animam,
prout con- pa
sui ipsius esl;
nam « subiectum
humanum tum eva-
nt ego, cum
per diversas operationes
internas suarum fa-
;ultatum conscientiam sui
assequitur3 ». At
Rosminius Defin- XIII,
§ 55. Modus,
ait, quo corporibus
adhaerent spiritus, et
animalia 190 ANTHROPOLOGIA Nihilominus
Scholastici , Aristotelis
, ipsiusque s.
Augu stini doctrinis
adiuti, de modo,
quo anima, et
corpus u nicum
compositum subslantiale efficiunt,
theoriam concin narunt,
quae cuilibet solidae,
et cuiusdam momenti
diffi cultati aditum
praecludit. Quae theoria
huc redit ,
quoartem formae, non
autem materiae in
homine expleret psum
iorct principium, quo
homo vivit; at
hoc fieri ne-
[uit , quia corpon
per se inspcclo
nec vivere ,
nec esse inncipium
vivendi convenirc polest,
alioquin omne cor-
ius oporteret esse
vivens, vel principium
vitae * 19.
Alterum argumentum ex
ipsa notione formae
sub- tant.al.s pet.tur:
Re quidem vera
, formae subslantialis, oonenle
Aquinate \ duo
sunt propria. Primum
in eo con-
istit, quod ipsa
rei, cuius est
forma , esse
substantiale *rgilur ,
veluti pr.ncipium inlrinsecum
, ex quo
res in ua
specie constituitur 2;
alterum, quod a
primo fluil, est,
|UOd ex forma
substantiali, et ex
materia , quae
ab illa eterminatur
ad aliquam rem
constituendam, unicum esse
jubstant.ale efficitur *.
Atqui dubium non
est, quin anima
rga corpus hacc
duo munia obeat
; namque 1°
anima, i ante
vid.mus 5, esse
corpori largitur veluti
principium, uo res
cst id, quod
cst; unde corpus,
antequam ab anima
tormetur, non est
corpus humanum, et
staiim ac anima
o eo separatur,
corpus humanum esse
desinit. 2° Anima
um corpore unum
esse substantiale constituit;
namque si )sa
intnnsece esse corporis
constituit, necesse est
ut una um
corpore unicum esse
substantiale efficiat 6. Er^o
ne- nm dub.um
esse potest , quin
anima cum corpore*,
ve- iti iorma
substantialis cum materia,
copuletur. £J. Frop.
2 . Amma,
quae est forma
substantialis cor- 7'
/*on est> msi
amma intellectiva, sive rationalis.
rrobalur contra non
paucos, eosque praesertim
recen- ■§, qu.
ut intra videbimus,
pugnant animam, qua
cor- us vivit,
non esse animam
intellectivam, sed animam
ab Jc d.versam,
quam principium vitale
vocant. Forma, ut
\ r'fqr LXXV'
a* * ?■
- 2 Con*r.
Gent., lib. II,
c. 68, n.
2. * Cf
Cosmol., loc. cit.,
p. 102-103. ninn!df^P*
i104" •Pr°pter haeC
duo forma s»bstantialis, quae
prin- E? ani n
? rei.ct«aV°CatUr' a
Princiui0 efficiente discrimi-
tur, quia pnncipium
efliciens largitur esse
rei non ex
eo aunrf a
produc.t, atque esse
eius non est
idem ac esse
rei productae est
etiam ipsius animae
»; I, q.
LXXVI 192 ANTHROPOLOGIA saepe
diximus, speciem, seu
naturam cuiusque rei
deter- minat. Atqui
natura cuiusque rei
ab eius operationibus
dignoscitur. Ergo in
composito substantiali, quod
dicitur homo, forma
ea esse debet,
quae illius operationibus re-
spondet. Atqui operationes
propriae hominis sunt
intelle- ctivae, quia
per has a
ceteris rebus discriminatur. Ergo
anima intellectiva est
propria hominis forma
*. Art. II. — Nonnulla circa
eamdem theoriam adnotantur
21. Ad eius,
quam exposuimus, theoriae
maiorem ex- planationem,
haec tria mente
recolemus oportet: Horum
primum est, animam
rationalem non posse
in- formare corpus,
prout est rationalis,
quia ipsa, prout
est rationalis , naturam materiae
longe supergreditur. Hinc,
cum dicitur animam
rationalem esse formam
substantia- lem corporis
, hoc intelligendum
est, « secundum
essen- tiam animae
intellectualis, non tamen
secundum operatio- nem
intellectualem 2 »,
quapropter « unio
animae ad cor-
pus uon pertingit
usque ad operationem
intellectus 8 ».
22. Alterum est,
animam humanam ,
secus ac animam
belluinam, ita informare
corpus, ut per
se , et
sine cor- pore
existere valeat, sive,
ut Scholae aiunt,
esse formarr substantialem
subsistentem *. Et
sane , si
anima humana. secundum
quidem suum esse,
sed non secundum
suam vir- tutem
intelligendi est forma
corporis, sequitur aliquas
o- perationes ab
ea exerceri sine
organis corporeis 5.
Atqui anima humana
non posset ullas
operationes sine organu
corporeis exercere, si
esse eius a
corpore omnino pende-
ret. Ergo anima
humana ita informat
corpus, ut per
se; et sine
corpore existere valeat.
23. Tertium est,
quod anima, etsi
sit forma corpons.
tamen operationes intelligendi
exercere potest. «
Secun- dum essentiam
quidem suam [anima
intellectiva) dat esse
1 I, q.
et a. citt.
c. „ *
Qq. dispp.&xm. De
Anim.,a.7 ad 11. Cf Contr.
Gent.,lib.IV,c.S& s Qq.
dispp., De Fer.,
q. XIII, a.
4 c. .
* Quaenam sit
forma substantialis subsistens
, exphcavimus n
Cosmologia, c. V,
a. 3, p.
137-138. s « Quamvis esse
animae sit quodammodo
corpons, non tamei
corpus attingit ad
esse animae participandum
secundum totam suan
nobilitatem, et virtutem:
et ideo est
aliqua operatio animae,
m qm non
communicat corpus »;
Op. cit., De
Anirn., a. 1
ad 18. ANTHROPOLOGIA 193
GESm' • Secundum
Potemiam vero proprias
operationes ^fficil'»; nam
ipsa cum corpore
ila coniungilur, ut
per •at.onem vires
eius superet, eiusque
dominelur ». Vicissim
tsi anima natura
sua sit intelligens,
tamen ad opcra
,V ,es corporis
concurrere potest. Etenim
ipsa es? forma
erleclior form.s sensitiva,
e( vegetaliva. Atqui
quae! bet uTcontST/
formarum> «uae »Psa
inferio^es u„ se
conhnet. Ergo an.ma
humana, cum maleriam
infor- oat, e.
largitur esse ,
quod corpori inanimato
convenit Wetare, quo
planla super corpus
inanimatum exlolli tur Asentxre,
quo brutum plantae
excellit; nihilque al
u I ibi
kopnum retinet , nisi
vim intelligendi , quam cum
ma- bria commun.care
non potest ».
Itaque anima huma.
a loae seeundum
essentiam suam est
rationalis, ad oS
lones corpor.s concurrit
non quatenus est
rational? sed "t
C„eVlil|U'rn SCr. fTU,tateS
Ve^tativas in « '
conS '.inn '
' • 0m'llenu"m est,
animam producere one-
Uiones corpons, non
prout sunt mere
materiales et cor-
oreae, secl prout
vilales, ac proinde
aliquid simplex sunt.
Abt. HI.-Argumenta, qaibus
Scholasticorum theoria impugnatur,
solvuntur L% ^bi'C- *°-
Si anima ratinalis
csset fbrma substan-
iJi.s corpons, ipsa
cum corpore sese
commisceret, ita ut
'ni eo exteuderelur, et
divideretur. Atqui id,
quod est 1
fni!,' .Ct d,visibilc> est
materiale. Ergo Scholastico-
im sententia animam
humanam materialem facit.
i I n,n7P.' \eg-
"""■':> conc- min-
Ne9- cons- Et
sanc il- ".',»?.,• abadversar"s ob.icitur,
quod nempe anima
foret le nnn',
V CUm .corPorc
commiscerclur , iam ab
Aqui- icen !u
T f0lt- «
Quae miscen'»r> ait,
oportel ad m IZ tt
? eSSe.; qux°d
non «onling'». "''«!
»«« uis, quo-
Wcr8 n °na
eadem »• At ex eo>
1uod ^ima i"for-
« corpus, ipsam
cum corpore commisceri
haud seuui- Un>
De *Pir- creaL'
a- 2 ad
10. '» hb.
III Sent., Dist.
I, a. 1,
q. I ad
arg. -- Pag.
192 * 196
ANTHROPOLOGIA expostulat ,
ut ad coniunctionem
cum corpore ordinem
semper retineat , non vero
ut sine actuali
cum corpore coniunctione
in suo esse
perdurare nequeat l.
Art. IV.— Scotistaruni
sentenlia expenditur 31.
In superioribus articulis
diximus animam humanam,
cum materiam informat,
utpote forma ceteris
perfectior, quae harum
virtutes in se
continet, ei largiri
non solura esse
vegetans et sentiens,
sed etiam esse
corporis'-; ac pro-
inde informare materiam
omni forma dcnudatam,
ita ul ipsa
sit illa forma,
qua corpus in
suo esse corporis
con- stituitur 3;
neque id animae
simplicitati obesse *.
Qua ir re
silentio praetereunda non
est sententia Scoti.
Ipse e- nim,
post Henr. Gandavensem,
etsi animam esse
formam qua corpus
vivit, seu, ut
aiunt, animatur, propugnaverit
tamen, secus ac
B. Albertus M.,
s. Thomas, et
pleriquc Scholae Doctores
docuerunt, contendit agnoscendam
prae terea esse
in corpore «
formam, qua corpus
est corpus aliam
ab illa, qua
est animatum s».
Hanc formam, qu et du
cor^' RdP°nse «■
*• P Bottalla,
•in «I i ! /
«l8.? qUae adversus
Tongiorgium disseruimus in
Ne^fs^r^'^"^'' V°!- HI'
-ParS Prima' C'
H ubl etiam
solutas invenies obiectiones
Henrici und,,mSIS: U'
neCn°n ill0rum receutiuu>* qui
horum throriam unoum
atomismi placita propugnant.
198 ANTHROPOLOGTA corporis
humani per se,
et essentialiter *
». Id Leo
X con- firroavit
in synodo Lateranensi,
cum definivit, quod
ani- ma intellectiva
« vere, per
se, et essentialiter
humanr cor- poris
forma existat 2
». Secundum utriusque
synodi den nitionem
, Pius IX
in suis ad
Episcopum Coloniensen Lilteris
questus est Giintherum
, eiusque discipulos
lae- dere in
suis libris «
catholieam sententiam ac
doctrinarr de homine,
qui corpore, et
anima ita absolvatur,
ut am nra
eaque rationalis sit
vera per se,
atque immediata cor
poris forma 3 ».
. . ,
35 Iam hisce
definitionibus, utr constat
ex Eprstola, quan
de mandato Pii
Pp. IX D.
Wladimirus Czacki, nunc
S. RE Cardinalis,
D. Eduardo Hautcoeur,
Rectori Universitatn Cathol.
Insulensis inscripsit 4,
docetur unitas substantiafr
humanae naturae, quae
duabus constat substantns
partxali bus, corpore
nempe, et anima
rationali. Et hoc
quidem a doctrinam
theologicam spectat. Quod
autem attinet ad
con troversias, quae
non ita pridem
ab aliquibus Philosophis
rt suscitatae sunt,
scilicet circa principia
constituentia corpc rum,
unde unitas illa
substantialis diversa ratrone
ab ei explicalurs,
ipsae doctrinas mere
philosophicas respiaum super
quibus catholicae Scholae
diversas sententias sequm
tur ac sequi
possunt; quoniam suprema
Ecclesiae auctorxto numquam
pro altera iudicium
tulit, quod alteram
excludi ret. At
vero, id non
impedit, quominus philosophrca
argi mentatione demonstrari
possit, sententiam Thomrstarun
quam nos amplexi
sumus6, quoad unitatem
substantralei humanae naturae
, cum laudatis
Romanorum Pontrhcui definitionrbus potius,
quam alias, consentire;
scilrcet, ut praefatam
definitionem non nisi
hoc sensu Docto-
is Scholarum semper
acceperint6. 1 Vid.
pp. citt. 2
Aliam formam diximus,
non vero aliam
«nimam; nam de
uni- te animae
in homine controversia
inter Catholicos, quemadmodum
Lapite IV ostendemus,
cxistere haud potest.
* Cf Cosmol.,
c. I, a.
5, p. 101-102.
Qq. dispp., q.
un. De Anim.,
a. 9 ad
11. — *
ibid. ad 18.
Hoc argumentum fuse
evolvit Em. Card.
Zighara, Op. cit.,
Pars explicav.t ,
quod haec media
natura suggerit animae
ndquid rerum fit
in corpore ,
et in corpore
exequitur ndquid amma
ei praescribit, quin
causas suarum ope-
tionum cognoscat 4.
l 44. Prop.
Systema mediatoris plastici
absurdum est Vrobatur.Si
inter animam ,
et corpus natura
media, iae s.tutnusque
parliceps , existeret
, oporteret ipsam
se simul corporearn,
cognilione praeditam, et
cogitatio- 5 cxpertem,
celer.sque oppositis proprietalibus pollen-
1 Qq. dispp.,
De Ver., q.
XXVI, a. 10
c. _ In
Ioann. Evang. c.
V, tract. XXIII,
n. 5. "
Saggio su' temperamenti,
Bologna 1864. Bibliothbque
choisie, t. II,
p. 113 sqq.
202 ANTHROPOLOGTA tem,
quibus anima, et
corpus ab se
discriminantur. At- qui
notio huius naturae
est absurda. Ergo.
45. Praeterea , haec natura
media officio administrae
inter animam et
corpus in homine
ita fungi dicitur
, ut conscientiam
operationum suarum non
habeat. Atqui na-
tura, quae se,
suasque operationes non
cognoscit, profe- cto
non potest fungi
officio administrae inter
animam, et corpus
in homine; nam
haud possibile est
aliquam natu- ram officio administrae
fungi, nisi dominium
in suas o-
perationes habeat, alioquin
ipsa, ut advertit
s. Thomas1, non
agit , sed
potius agitur. Ergo
naturam plasticam, quam
Clericus effinxit, ex
eo etiam absurdam
esse patet, quod
ipsa officiis fungi
nequit , quae
in homine ei
assi- gnantur. 46.
Obiic. Multae operationes,
e. g., respiratio,
molus cordis, in
homine conspiciuntur, quae
nec a corpore,
ne- que ab
anima repeti possunt.
Ergo admittenda est
in ho- mine
tertia natura ,
quae sit illarum
operationum prin- cipium.
47. Resp. Dist.
ant., non possunt
repeti a solo
corpo- re, aut
a sola anima,
conc. ant., non
possunt repeti ab
a- nima simul,
et a corpore,
neg. ant. Neg.
cons. Re quidem
vera , corpus
, uti iam
ostendimns , esse
suum ab anima
accipit, unamque substantiam
completam cum ipsa
effieit, ac proinde
anima cum corpore
est unicum principium
respirationis, motuum cordis,
aliorumque, quibus corpus
vegetat. Frustra Clericus
contendit operationes respiran-
di, aliasque id
genus non posse
animae adscribi ,
cum quod nihil
convenientiae inter ipsas
, et intellectiones e-
xistit, tum quod
anima nescit, quomodo
agantur in cor-
pore ea, quae
ipsa peragi in
illo vult. Etenim,
quod ad primum
attinet, nihil vetat
respirationem, aliasque eins-
modi operationes, atque
intellectiones , quamvis
sint di- versi
generis, ab anima
tamen perinde proficisci
; siqui- dem
anima per alias
facultates est principium
intellectio- num, et
per alias facultatcs
est principium yegetandi,
et sentiendi. Alterum
autem ex eo
fit, quod alia
est in ani-
ma facultas, qua
illas operationes vult,
alia autem, qua
illas in corpore
exequitur. i De
unione Verbi Incarnati,
a. 5 c.
ANTHROPOLOGIA 203 Art.
II,— De systcmate causarura
occasionalium 48. Malebranchius, uli
antea diximus «,
ratus est Deum
dumtaxat esse causam
efficientem , atque
cum corpora tum
animas omni vi
agendi destitui ; ex quo
confecit Deum esse
unicam, et immediatam
causam omnium mo-
tuum , qui
in corpore fiunt
, omniumque operationum
, quas anima
exerit; atque consensum,
quem experimur in-
ter certos motus
corporis, et certas
operationes animae, et
vicissim, nonnisi a
Deo esse repetendum.
Itaque ipse statuit
Deum ob suum
generale decretum ,
quod totum mundi
ordinem complectitur, ita
motus corporis, actiones-
que animae moderari,
ut, quoties certi
motus in corpore
fiunt, sensationes ipsis
consentaneas, et quoties
certae o- perationes
in anima fiunt
, motus ipsis
consentaneos in corpore
producat. Ex quo
patescit nec ullos
motus cor- pons
esse veras causas
actionum animae, nec
ullas actio- nes
animae esse veras
causas motuum corporis,
sed dum- taxat
dici posse causas
occasionales, quia nonnulli
motus corporis Deo
occasionem praebent producendi
in anima actiones
illis consentaneas, et
vicissim 2. Hoc
systema oc- zasionalismus
, vel systema
adsistentiae dictum est
, quia animam
, et corpus
vcluti causas dumtaxat
occasionales ignoscit, Deumque
animae, et corpori
conlinuo adsisten- tem
ponit. 49. Hanc
theoriam , eodem
fere ac Malebranchii
tem- pore ,
Sylvanus Regius 3
, et deinceps
non pauci propu-
rnarunt usque in
hanc diem, in
qua, uti ante
vidimus 4, heonam
caussarum occasionalium a
nonnullis Philosophis )raesertim
in Gallia exsuscitata
est. 50. Prop.
Systema causarum occasionalium
falso funda- nento
innilitur ; falsam
philosophandi methodum sectatur
; mnem umonem
mter animam, et
corpus tollit; impias
con- 'lusiones parxt.
Probatur prima pars.
Malebranchius , ceterique
Occa- lonahstae consensum
inter certas operationes
animae , crtosque
motus corpons omnibus
obvium ab immediata
ictione Dei repetunt
, quia omnem
vim activam rebus
1 Ontol., c.
IX, a. 7,
p. 71. -
2 De inquirm
V9r^ ,ib yI
c 5 Cours
entier de phil.,
M4t., par. 2,
c. 1-5. 1
Ontol., loc. cit.
204 ANTHROPOLOGIA creatis
repugnare arbitrantur. Atqui,
ut in Ontologia
! vi- dimus,
nihil repugnat vim
quamdam actuosam rebus
crea- tis inesse,
immo, si ea
ipsis negetur, multa
absurda in- de
profluunt. Ergo nulla
, immo absurda
est ratio ,
ob quam occasionalismus ab
eius auctoribus excogitatus
fuit. 51. Probatur
altera pars. Occasionalistae non
infician- tur nobis
videri animam, et
corpus aliquid in
sese invicem agere,
sed causam huius
phaenomeni ex ipsa
natura ho- minis
non expostulant, sed
ad Deum omnium
rerum au- ctorem,
et conservatorem, confugiunt.
Atqui hoc ,
ut s. Thomas
iamdiu observavit 2, indignum
est viro philoso- pho
; Deus enim
procul dubio est
causa universalis om-
nium phaenomenorum naturae
; sed philosopho
quaeren- dae sunt
causae phaenomenorum particulares,
seu proxi- mae,
quia in harum
cognitione , quemadmodum
in Lo- gica
vidimus , scientia
consistit. Occasionalismus igitur
methodum philosophandi sectatur,
quae scientiam gignere
non potest. 52.
Probatur tertia pars.
Secundum Occasionalistas a-
nima cum corpore
neque secundum esse,
ita ut ex
ipsis unica completa
substantia exurgat, neque
secundum ope- rationem
, ita ut
anima , et
corpus aliquid in
sese inyi- cem
agant, unitur. Ergo
occasionalismus non modo
unio- nem substantialem, quam
ante demonstravimus, sed
quam- libet unionem
animae cum corpore
tollit. 53. Probatur
quarta pars. Si
anima non est
cum cor- pore
principium omnium operationum
corporis, sed Deus
est harum unica
causa, certe non
ei, sed Deo
tribuenda sunt, quae
anima per corpus
bene, aut male
operari vi- detur.
Item , si
anima non est
principium activum sua-
rum cogitationum, sed
has Deus occasione
motuum cor- poreorum
in ipsa producit,
liquet cogitationes, quaecum-
que sint ,
sive bonae ,
sive perversae ,
neutiquam possc animae
imputari. Quocirca, posito
occasionalismo, homini «
Loc. cit., p.
171-172; cf etiam
Cosmol, c. III,
a. 4, p. 122-123, ei
c. VI, a.
3, p. lol
sq. 2 «
Si quis, ait sanctus Doctor,
quaerenti, quare lignum
est ca- lefactum,
respondet, quia Deus
voluit, convenienter quidem
respon- det, si
intendit quaestionem reducere
in primam causam;
inconve- nienler vero
, si intendit
omnes alias eicludere
causas » ;
In Ub. De
Causis, lect. XVIII.
ANTHROPOLOGIA 205 neque
actiones interiores animi,
neque exteriores corpo-
ns imputari queunt.
Atqui hoc infinitae
perfectioni Dei maxime
mdignum est ,
atque omncm moralitatem
actio- |num humanarum
destruit. Ergo systema
causarum occa- swnahum
lmpias conclusiones parit.
54. Obiic. 1°
Anima nescit, quid
sit, quo membra
cor- ipons moventur.
Ergo ipsa non
est causa motuum
corporis. 5o. Resp.
Neg. cons. Etenim
anima motuum corporis
causa est ,
quatenus eos praescribit
, eosque per
organa corpons exercet
'. Quocirca ipsa
cognoscere quidem de«
bet motus, quos
producere vult ,
non vero modum
, quo lorgana
corporis illos exequuntur.
oG. Obiic. 2°
Nulla est connexio
inter voliliones ani-
fcmae, et motus
corporis. Ergo. 57.
Resp. Neg. ant.
Nam si anima,
uti ostendimus, est
!*imul cum corpore
principium omnium operationum,
quas |in corpore
conspicimus , maxima
connexio inter volitio-
jfies, ahasque operationes
proprias animae, atque
inter o- uerationes
corporis existere dicenda
est 2. Art. III. —
Doctrina harmoniae praestabilitae confutatur
58. Leibnitius, cum,
ut alibi diximus
3, possibilitatem >ciionis
transeuntis, ac proinde
actionis, qua anima,
et cor- >us
m sese mvicem
agunt, inficiatus sil,
consensum inter jperationes
animae, et corporis
ex eo repetendum
esse do- ;'uit,
quod Deus animam,
et corpus in
singulis hominibus ta
constituit, ut, dum
anima, et corpus
nihil in sese
mu- |uo agunt,
utriusque operationes mirifice
sibi consentiant. lanc
theonam systema harmoniae
praestabilitae vocavit, ||uia
lpsa harmoniam inter
operationes animae, motusque
orporis a Deo
praestabilitam cognoscit *.
Modum autem, ||uo
in singulis hominibus
haec harmonia a
Deo praestabi- »atur,
ita exphcavit: Unaquaelibet
anima, prout schema,
eu typus totius
universi evolvitur b,
continuatam seriem J
Cf Dynam., c.
VI, a. 3,
p. 190 vol.
I. Cf s.
Thom., Qq. dispp.,
q. Un. De
spir. creat., a. 3 ad
4. Alias mectiones,
ci quibus Malebranchius
Deum non possc
vim actuosam uin
rebus creatis communicare
arguit, refutavimus in
Onro/.,loc.cit- Ontol., c.
IX, a. 2,
p. 63. Systeme
nouveau de la
nat. etc, § 14. Cf
Ideal., c. I,
a. 3, p.
197 vol. I.
206 ANTHROPOLOGIA perceptionum, appetitionumque in se ex
vi sibi insita
pro-1 ducit, adeo
ut ratio posterioris
perceptionis, et ratio
poste-i rioris appetitionis
in praecedenti perceptione,
et appetitio- 1 ne
contineatur; item, unumquodlibet
corpus per se
solum I ex
legibus motus continuatam
seriem mutationum in
sel producit, ita
ut ratio posterioris
mutationis semper existal
in praecedenti mutatione
'. Quandoquidem autem
infini-j tae sunt
animae possibiles, infinitaque
corpora possibilia/ i
liquet infinitas quoque
esse cum possibiles
series percep- tionum,
tum possibiles series
mutationum; ideoque, quae-
i cumque anima
sumatur, semper inveniri
aliquod corpus in
quo series mutationum
cum serie perceptionum
illiu! animae mirifice
consentit. Quamobrem Deus
harmonian inter operationes
animae, motusque corporis
praestabilini dicendus est
, quatenus cum
anima coniungit illud
corl pus ,
cuius mutationes curn
perceptionihus illius animac
» adamussim, et
constanter concordant 2. 59.
Prop. Systema harmoniae
praestabilitae falso funda
mento superstruitur; effato
rationis sufficientis, quod
Leib nitius adeo
inculcavit, manifeste adversatur;
unitatem sub stantialem
hominis, quam Leibnitius
admittendam esse de
crevit, tollit; impiis,
absurdisque theoriis latissimam
vian sternit. Probatur
la pars. Leibnitius
systema harmoniae prae
stabilitae excogitavit ob
illam rationem, quod
substantia' nihil in
sese invicem agere
possunt. Atqui hoc
pronun tiatum, quemadmodum
ostendimus ', omnino
falsum est Ergo.
60. Probatur2* pars.
Perceptiones,appetitionesque,
quai in anima
sibi succedunt, saepe
secum pugnant. Atqui
fier non potest,
ut posterioris perceptionis,
et appetitionis ra
tio sufficiens in
opposita praecedenti perceptione,
et ap petitione
existat. Ergo systema
harmoniae praestabilita effato
illi rationis sufficientisy
quod Leibnitius maximope
re exaggerat, manifeste
adversatur. 61. Probatur
3a pars. Leibnitius
aperte asseruit, incul
cavitque « existere
inter animam, et
corpus veram unio
* Lettre d
Mr Arnauld, § 107, et
108. « Thdodic,
par. I, §
62-67; par. II,
§ 188; par.
III, § 291.
3 Ontol., loc.
cit., et Cosmol.,
c. VI, a.
3, p. 152.
ANTHROPOLOGIA 207 nem,
cx qua fit
suppositum '», atque
to ego in
nobis « uni-
tatc gaudere vera
, non collectiva
, qualis ea est
, quam
horologium habet 2 ».
Iamvero unitas substantialis
homi- nis m
systemate harmoniae praestabilitae non
modo non jadslruitur
, sed manifeste
tollitur. Etenim ipsa
expostu- lat, ut
unicum sit in
homine esse animae
, et corporis.
Atqui anima, et
corpus secundum harmoniae
praestabili- tae placita,
non solum non
uniuntur secundum esse
, sed ne
secundum operari quidem,
quia anima omnes
suas af- fectiones
experirelur, etiamsi nullum
esset corpus, et
vi- cissim. Ergo
unitas substantialis hominis
in systemale har-
moniae praeslabilitae non
modo non adstruitur,
sed etiam manifeste
tollitur. Quin etiam
in homine secundum
pla- cita harmoniae
praestabilitae ne unitas
quidem collectiva admittitur,
qua horologium gaudet.
Etenim unitas colle-
ctiva in horologio
ex mulua partium
in se actione
con- stiluitur, ita
ut, hac perturbata
, horologium destruatur;
at Leibnitius sua
harmonia non solum
animam, et corpus
ab se secundum
esse omnino separat ,
sed etiam nullam
animae in corpus
, corporisque in
animam actionem co-
gnoscit. io^h P™batur
^a pars. Systema
harmoniae praestabilitae ldeahsmo
favet. Nam si
corpora ad sensationes,
quas anima in
se experitur ,
nihil prorsus conferunt,
pronum ent Idcalistis
inferre nullam rationem
esse , cur
corpora existant, aut
saltem nobis comperlum
esse non posse,
num re lpsa
existant. 2° Libertatem
voluntatis humanae de-
struit. Etenim actiones,
quas anima per
se exercet, libe-
rae esse nequeunt,
quia ipsae hac
lege in anima
evol- vunlur, ut
posterior in praecedenti
rationem sufficientem mi
habeat, et ipsae
aliae esse non
pessunt , quam
quae motionibus corporis,
quocum unitur, adamussim
respon- 1ent. Neque
ullae motiones corporis
liberae dici possunt,
jmppe quod omnes
motus corporis non
solum fiunt per
^es mechanicas, eoque
nexu, ut posterior
rationem suf- icientem
sui in praecedenti
habeat , sed
etiam ab omni
lctione, concursuque animae
adeo remoti sunt,
ut, etiamsi mlla
anima existat, eodem
modo fierent, ac
nunc fiunt. *
Thdod., Discours de
la conformitd d«
la foi avec
la raison, § 55, Eclairciss.
du nouveau systdme.
208 ANTHROPOLOGIA 3°
Si illud systema
admitteretur, nonnisi Deo
cuncta pec- cata
lam interna, quam
externa tribuenda forent.
Cuius rei haec
manifesta ratio est
, quod omnes
perceptiones,
appetitionesque animae sunt
naturalis, necessariaque se-
quela evolutionis schematis,
quod, secundum Leibnitium»
essentiam anima constituit, omnesque
motiones corporis secundum
leges mechanicas fiunt,
quin anima quidquam
ad illas conferat.
Atqui Deus et
unamquamque animami cum
schemate creavit, quod
necessario in ipsa
evolviturJ et leges
mechanicas statuit, secundum
quas omnes motus
j corporis fiunt.
Ergo et quaecumque
anima cogitat ,
acJ vult, et
quaecumque corpus exequitur
, Deo ,
secundum harmoniae praestabilitae placita,
tribuenda sunt. Hinc,
si| quid anima
cogitat, ac vult,
aut si quid
per corpus, exe-
quitur contra legem
naturalem, aut positivam
, omne id
i Deo dumtaxat
imputandum foret. Igitur
systema harmo-l niae
praestabilitae impiis, absurdisque
theoriis latissimam viam
sternit. Art. IV.— Systetna
physici influxus, seu
causarum efficientium expenditur
63. Systema influxus
physici, seu causarum
efncientium i unionem
anirnae, et corporis
ex mutua utriusque
actione deriyat. En
quomodo P. Makus
illud exponat: «
Docenl nimirum eius
[physici influxus) defensores
, naturas has
[animam et corpus)
plurimum dissimiles ita
sibi strictas esse,
ac devinctas, ut
altera in alteram
vere, atque efli-
cienter influat, neque
tamen ea actione
ex una in
alterarn quidquam transferri:
sed, impressis in
sensu motionibus, et
nervorum ope ad
cerebrum usque propagatis,
mentem ad informandas
rerum notiones determinari;
et vicissim, suborta
in animo voluntate
membri cuiuspiam commo-
vendi, nervos continuo
impelli, motusque in
eo membro voluntarios
consequi * ».
64. Prop. Systema
influxus physici ,
seu causarum effi-
cientium est reiiciendum.
Probatur. Secundum assertores
physici influxus mutua
1 Compendiaria metaphysicae
Institutio, Psychol.. c.
II, § 450.
Hoc systema, quod
iam Newtonus, Clarkeus,
omnesque Angli bar-
moniae praestabilitae adversarii
in primis adornarunt,
post Makum Storchenavius, aliique
e S. I.
tuiti sunt. ANTHROPOLOGIA 209
actio animae, et
corporis repetenda est
non ex eo,
quod anima corpon
esse, et operari
largilur, sed ex
eo, qubd mima,
et corpus, dum
distinctum esse habent,
vim suam jperandi
in sese invicem
exercent; quapropter haec
actio jon consequitur
unionem animae, et
corporis, sed notius
Ham constituit. Atqui
duarum substantiarum unio
quac x eo
dumtaxat exurgit, quod
illae vim agendi
in sese nvicem
exercent, est accidentalis,
quia actio esse
rei iam onstitutum
sequitur, quidquid autem
rei adiungitur, post-
uam esse eius
constitutum est, accidens
est C Ennf
se- undum assertores
physici influxus unio
substantialis in- 3r
animam, et corpus
adstrui non potest,
ac proinde hoc
fstema procul vero
est. 65. Adhaec
assertores physici influxus
rationem, qua cor-
us in animam
agit, reddere haud
possunt. Et sane,
si ad- iittatur
corpus unicam substantiam completam
cum ani- ■
constituere, dicendum est
corpus in animam
agere on qua
ratione est corpus,
sed quatenus ab
anima vitam! .virtutem
agendi accipit, ita ut non
tam corpus, quam
nma per potentias,
quarum organa sunt
membra corpo- s,
agat . E contrano, secundum
assertores physici in-
ixus, quoniam corpus
non constituit cum
anima unicam iDstantiam
completam, ipsum in
animam agere dicendum
I, prout corpus
cst. Atqui corpus,
prout corpus est,
non )test agere,
nisi per contactum
physicum, qui ab
anima, lae immatenalis
est, excipi non
potest. Ergo in
syste- ate phys.ci
influxus actio corporis
in animam explicari
Art. V.— Mutua animae,
corporisque in sese
actio secundum Scholasticos
explicatur 66. Si
theoria
aristotelico-scholastica de unione
animae corporis admittatur,
nullo negotio intelligere
licet mu- am
ammae, corporisque in
sese actionem ex
eo esse re-
lenciam , quod anima
se ad corpus,
velut forma ad
ma- riam, habet.
Quod explanatur scquenti
^rop. Si anima
est principium formale corporis,necesse est,
[ /n lib.
II Sent., Dist.
XXVI, q. I,
a. 2 sol.
« Anuna, et
corpus conveniunt in
unam personam, et
in unam 21
/ Ct liC0
,didtur una actio
humana » ;
De unione Verbi
'(iinati, a. 5
ad 11. Philos.
Christ. Compend. II.?
j£ 210 ANTHROPOLOGIA ut
anima aliquid agat
in corpus, motusque
corporis in ani-
\ mam redundent.
Probatur. Quandoquidem anima
est forma substantialis
corporis, ideo unum
est esse utriusque,
quia forma, ut
sae* | pe
diximus, est actus
rei, seu id,
quod dat esse
rei *. Atquij
operari, ut Scholae
effatum est, sequitur
esse. Ergo, quo-
niam unum est
esse commune animae,
et corporis , inde necessario
efficitur, ut anima
, et corpus
in sese invicem
effluant, atque ex
suis operationibus sese
invicem immuj tent.
Praeterea, cum anima
sit forma substantialis
corpo- j ris , ipsa
debet esse intrinsecum
principium, a quo
cor pus virtutem
operandi accipit, ac
proinde simul cum
cor I pore
subiectum potentiarum, propter
quas corpus opera
tur 2. Atqui
si anima est
principium , a
quo corpus vir
i tutem operandi
accipii; et non
cornus tantum, sed
totuni coniunctum, scilicet
corpus cum anima
, a qua
constitui tur, est
subiectum potentiarum, propter
quas corpus ope
ratur, necesse est
non modo ut
anima membra corpori:
ad operandum movere
possit, sed etiam
operationes corj poris
in animam quodammodo
redundent. Ergo, admiss;
theoria, quam Scholastici
de principiis constitutivis
homi nis tradidere,
admittendum quoque est
et animam in
cor pus, et
corpus in animam
aliquid agere posse.
Deniqu ob eamdem
rationem, quod nempe
anima est forma
sub stantialis corporis
, consequitur in
una essentia animae
: tamquam in
radice, facultates tum
superiores, tum infei
riores colligari 3.
Atqui mutua facultatum
colligatio in un
radice expostulat, ut
earum actiones sint
mutuae. Ergo 4
* « Necesse
est, si anima
est forma corporis
, quod animae,
n est ,mo
pperae pretium esse
arbitramur rem tanU
wi^declarare, firmiusque stabilire
, quia aestio
de pnncipio vitali
in homine magna
contentione ter recentes
agitatur. b w"lc"»one 'D'
Art. [.— Refulalur
organicismus ,S"fil . ^ T
mechan.ca Cartesii, qui
quidquid in cor-
ire fit, secundum
leges motus, seu
mechanicas in eo
fieri rd.cus contendit,
eorumque, qui hodie
in Anglia e
•Hia, maximeque in
Germania ad leges
mechanicas,'ve yires chymicas
in explicanda vita
corporis confugiunt «il
h,c dicimus. Nam
, quoniam leges
mechanicae et -es
chvmicae, uli vidimus,
non mod^o brulorum,
sed e- m
infimi genens viventium
, nempe plantarum
onera- ;nes elbcere
nequcunt « , liquido
patet ipsas eo
S icerc posse
opcrationes vitales corpVis
hu^mani quae T un
longe exqu.s.t.ores. Itaquc,
hac sentenlia praeter-
ssa, systema, quod
organkismus vocalur, in
primis ex- adcndum
nobis cst. t
""Jis ex- >9.
Defensores organicismi fatentur
non posse sola
phy- a, aut
cbymica expl.car. omnia
phaenomena vitae, quac
eUtu et c
ZT' V0""Ua"f ,nlensum
««qnitnr passio in
sensuali sa ;,„'," '"T
con'e'"P^"one
retrahuntur, vel impediuntur
edund"'' 1 ' JT aCUbUS;
" " COnVerSO
ei viribus 'nferioribus
Zu , ,.
suPer'orssi°ncm afficitur, »•*«>•,
De Ver., q.
XXVI, a. 10
c. Cf Cosmol.,
c. IV, a.
1, p. 126-128,
ct c. V,
a. 1, p.
130 et 131.
* 212 ANTHROPOLOGIA in
corpore conspiciuntur ,
ac proinde admittunt
proprie- tates vitales
in corpore a
physicis et chymicis
diversas; sed cum
pro certo habeant
nulium phaenomenum vitae
pos- se ab
anima repeti, tuentur
harum proprietatum vitalium
principium, et subiectum
esse ipsam materiam
corporis. j Quare,
secundum ipsos, principium
vitale non distingui-
tur ab ipsa
materia organorum ',
sed est quaedam
vis in- sita,
propriaque materiae, et
mera eius affectio
2. Hoc sy-
stema a Sociis
Academiae Parisiensis ,
quibus Bordeus praecessit,
hodie propugnatur. Illud
inter Bordeum, atque
hodiernos organicistas Academiae
Parisiensis interest ,
j quod ille
cuique organo corporis
propriam vitam tnbuit
s, hi vero,
ut unitatem corporis,
viventis sartam, tectamque
faciant, unicum esse
principium vitale matenae
organo- rum insitum
pugnant. 70. Prop.
la. Principium ,
ex quo actiones
vitales pro- manant,
est distinctum a
materia corporis. Probatur.
1° Corpus humanum,
perinde ac quodhbet
a- liud corpus,
non posset ex
quibusdam molecuhs, veluti
partibus, constitui, nisi
sit aliquod principium,
quo ipsa£ congregantur,
atque ad unitatem
substantiae reducuntur. alioquin
corpus non esset
unum per se,
quale reipsa est,
sed unum per
accidens. Hoc praemisso,
en argumentum: Illud
principium, ex quo
corpus constituitur, seu ex quc
moleculae in unitatem
corporis coalescunt , a
materia i- psius
corporis distinguitur; quippe
quod ipsum efficit,
u moleculae, quae
potentia corpus sunt,
actu corpus fiant;
asUrenS' 6 la
W6> 6t de
V itltelli9ence, p.
I, sect. I,
c. 5, irisf1862.iIlier' DU
prinCl'pe Vitale' et
de «'«»• pensante,
c. 3, 3
Bordeum secutus cst
Fouquet, Discours surla
clinique, Paris 1813.
214 ANTHROPOLOGIA in
quolibet corpore animato
inesse non solum
vitam to- ti
corpori communem, sed
etiam tot speciales
vitas, quot sunt
organa corporis. 1°
Operationum principia, quae
ad unicum principium,
tamquam sui subiectum,
non redu- cuntur
, diversa operationum
subiecta expostulant ; nam cuiuslibet
generis operationum aliquod
subiectum esse de-
bet. Quare, si
tot principia vitalia
in corpore animato
e- xisterent, quot
sunt organa corporis,
tot distincta, diver-
saque subiecta vitae
existere quoque in
ipso deberent , quot
sunt organa corporis;
ita ut quodlibet
organum es- set
subiectum alicuius specialis
generis vitae. Atqui
quis- quis noslrum
experitur unicum esse
in se subiectum di-
versarum operationum, quae
per diversa organa
exercen- tur. Quis
enim non videt
unum, idemque esse
in se ipsc
subiectum, quod quinque
species diversas sensationum
ir, se excipit ,
earumque differentias sentit
, quod imagiua-,
tur, quod corpus
movet, quod, ne
plura dicamus, respi-
rat, alimenta digerit,
aliaque opera vitae
exercet? f Fal
sum igitur est
tot esse in
corpore nostro principia
opera tionum vilalium,
quot sunt organa
eiusdem corporis *J
2° Inter plura
principia , quorum
unumquodque pro prias
operationes habet, in
iisque exerendis ab
alio prin cipio
non pendet, non
alia unio, quam
accidentalis, ess« potest.
Quare , si
singula organa non
tantum exerceren quasdam
speciales functiones eiusdem
principii vitalis quo
ipsa informantur ,
sed unumquodque ipsorum
pro prium principium
vitae haberet ,
corpus , quod
ex ipsi componitur
, esset totum
per accidens ,
non vero per
se Atqui, secundum
omnes et philosophos,
et physiologos, e
iusmodi consensus ,
sive harmonia inter
cuncta corpori organa
existit, ut ex
ipsis corpus unum
totum per se,
e quodammodo unum
organum efficiatur. Ergo
pro cert *
Cf s. Aug.,
Conf., lib. X,
c. 7, n.
11. 2 S.
Thomas hoc argumentum
ex natura zoophytorum
perbellei lustravit. Constat
enim inter omnes,
cum zoophytum in
partes div ditur,
quamlibet partem diversas
exercere operationes animae,
se principii sentientis,
et vegetantis, quo
corpus zoophyti animatur.
A qui hoc
evenire non posset,
si quodlibet organum
animalis propric operationes
per principium vitale
diversum a principiis
vitalibi reliquorum organorum
exerceret. Ergo in
corpore animato unui
principium vitale cunctis
organis commune, non
vero diversa pi
diversis organis admittenda
sunt. Cf I,
q. LXXVI, a.
3 c. ANTHROPOLOGIA 215
babendum cst singula
organa corporis non
gaudere pro- prio
pnncipio vitae, sed
dumtaxat exercere speciales
fun- :tiones umus
eiusdemque principii vitalis,
quod totum cor-
pus mformat *.
Aar. II.— Vitalismu3
irapugaatur, siraulqje animismus
asseritur 72. Postquam
vidimus vitam corporis
non esse repeten-
lam a legibus
mechanicis, et cbymicis,
sed a quodam
prin- •ipio actuoso
speciali, quod vitale
dicitur; atque hoc
prin- :ipium vitale
non esse vim
insitam, propriamque materiae,
5t meram eius
aflectionem, sed esse
principium, quod ab
>rganorum materia distinguitur;
inquirere debemus, utrum
stud principium vitale
distinctum a materia
organorum sit psa
anima rationalis, an
tertium principium, a
corpore, )ennde ac
ab anima rationali,
diversum. 73. Iam
inter Philosophos antiquos
disputatum est , u-
rum in homine
sit unica anima,
(qua ipse intelligit,
sen- it, et
vegetat, an duae,
quarum una intelligit,
altera au- em
sentit, et vegetat,
an tres, quarum
una intelligit, al-
era sentit, tertia
denique vegetat. In
philosophia recenti ►thalius
acriter vehementerque reprehendit
diversas eo- um
theonas , qui ,
praeter animam intelligentem
, alias T
^m?/1!?1^ et seniientem
»n homine posuerunt2.
Sae- ulus XVIII
Buffonus, Gassendi 3 vestigiis
insistens, ex pu-
na, quae mter
sensum, et rationem
existit, unicum utrius-
ue pnncip.um, et
subiectum esse non
posse contendit, t
ideo in unoquoque
individuo humano veluti
duplicem ominem agnoscendum
esse decrevit *. At, exeunte
saecu- t Bordeus
etiam in eo
erravit , quod
unumquodque principium itae
sive unumquodque corporis
organum propria sensibilitate
gau- ere decrevit.
Hunc errorem iam s. Augustinus
reprobavit, qui aif
Vun sent.endi non
habet vita quaelibet
» (De Gen.
ad litt. Lib.
V,''' c' V
n-/4)- Sane « non omnes
operationes animalis, ut
^Thonias advert.t salvantur
in qualibet parte
eius , maiime
in nimal.bus perfect.s
» (Qq. dispp.,
q. un. De
Anim., a. 10
ad 7) uare,
ets. quidquid est
sensibile, sit vitale,
tamen vera non
est ropos.t.o conversa,
quidquid est vitale,
est sensibile. edJaZta
TdiclZra^PhyS'> paSsim; P^aenesii
ad aliena a
re ■edica arcendum,
§ 39; Disquis.
de mechan., et
organ. etc, §
69 sqq. 3
Physic, sect. III,
Membr. poster., lib.
III c 4
Discours sur la
nature des animaux.
Hominem duplicem Buf-
216 ANTHROPOLOGIA lo
XVIII , et ineunte
saeculo XIX ,
controversia de uni
tate principii in
homine vehementer exarsit,
atque in u
tramque partem maximo
animorum aestu inter
Philoso phos, Medicos,
ipsosque Theologos adhuc
agitatur. Omnet ii,
qui cum Aristotele,
Ecclesiae Scriptoribus, Scholasti
cis ! ,
et Sthalio tuentur
animam rationalem esse
princi pium omnium
phaenomenorum vitae, ita ut nullum
aliuc principium vitae,
praeter ipsam, in
homine sit agnoscen
du m, Animistae vocantur.
li autem, qui
duce Barthezio *
sentiunt, praeter animam
rationalem, et corpus,
esse ii homine
principium vitae ab
ipsis distinctum ,
quod es omnium
phaenomenorum vitalium corporis
principium vocantur Vitalistae.
74. Prop. Una
in homine est
animd , nempe
rationalis quae est
principium cunctarum eius
operationum. Prohatur. 1°
Ab eodem , ut
verba s. Thomae
usurpemus res habet,
quod sit ensy
et quod sit
una, nam ens,
et unun convertuntur
3. Hinc, cum
quaelibet res per
formam ha' beat,
quod sit ens,
per formam quoque
habet, quod si
una. Itaque res
non potest esse
per se ,
seu simplicita una
, nisi per
unam formam ; ac proinde
si in homim
non esset unum
principium formale, quod
intelligit, sen tit,
et vegetat, sed
vel tria, nempe
intellectivum, sensiti vum,
et vegetativum, vel
duo, ut ii
volunt, qui vim
sen tiendi principio
intellectivo , aut
vegetativo adscribunt homo
non simpliciter unus
, sed multiplex
esset. Atqu quilibet
homo est per
se unus *.
Ergo unum debet
esse ii homine
principium formale, proindeque
una anima, sei
unum principium vitae
b. foni non
sine aliqua laude
Condillachus ( Traitt
des animaux part.
I, c. 3)
confutavit. * Ab
iis excipiendus est
Guil. Ockamus, qui
, sicut multa
alia ita hoc
quoque philosophiae Scholasticae
caput impugnavit, duaJ
que in homine
animas admisit. Cf
Quodlib. II, q.
10, et 11.
2 Nouveaux tUmens
de la science
de Vhomme, 2e
ed. Paris 1806
3 Cf OntoL,
c. III, a.
i, p. 18.
4 Id omnes
Vitalistae, si fortasse
perpaucos exceperis, saltem
verb fatentur. Nec
aliter sentire illi
dicendi sunt, qui
hominem cum Bui
fono duplicant; hi
enim unitatem hominis
non negant, sed
durata xat duplex
esse in eo
principium operationum sibi
volunt. s I,
q. LXXVI, a.
3 c. Ex
quo vides hominem,
si essent in
e plures animae,
non unum vivens,
sed coacervationem viventium
ft ANTHROPOLOGIA 217
2° « Quae
attribuuntur alicui eidem
secundum diver- sas
formas, praedicantur de
se invicem per
accidens * ».
E. g., esse
musicum, et esse
album, quae sunt
diversae formae in
Socrate, de se
nonnisi per accidens
possunt in- vicem
praedicari; quia quandoque
re ipsa evenit,
ut ille, qui
est musicus ,
sit etiam albus,
et ille ,
qui est albus,
sit etiam musicus
; at simpliciter,
seu per se
non potest unum
de altero praedicari,
quia essentia, sive,
ut aiunt, notio
unius alia est,
ac notio alterius.
Quapropter, si esse
vivens^ animal, homo,
tamquam diversae formae
cuilibet bomini inessent,
esse vivens in
homine non posset
praedi- :ari per
se de animali,
nec animal posset
praedicari per le
dc homine. Atqui
consequens cst absurdum;
quia « ho-
110, secundum quod
est homo , est animal,
et secundum juod
est animal, est
vivum ». Ergo
« ab eodem
principio iliquid est
animal, homo et
vivum 2 ».
3° Anima rationalis,
ut diximus, est
in homine huius-
nodi forma, ut
perfectiones ceterarum rerum
mundi ad- peclabilis
adunatas in uno
principio contineat , ac
proin- le ipsa
sola per se
praeslat ea omnia
, quae tum
forma prporis inanimati
, tum animae
vegetabilis , et
belluina iraestant 3.
Ergo unica est
in homine anima,
sive unicum •rincipium
intelligendi , sentiendi, ac
vegetandi. Ad hoc
llustrandum excmpla numerorum
, et figurarum
optimo onsilio afferuntur
4. Etenim numeri
variantur per addi-
}. Neque dicas
cum Jouffroyo plures
animas, quippe quae
ab se in-
icem pendent, inter
se consociari, atque
inde unitatem hominis
ef- ci. Nam
consociatio principiorum substantialium, quocumque
modo en dicatur,
hominem per se,
et simpliciter unum
efficere nequit. Et
ine, consociatio plurium
principiorum substantialium, seu
forma- im, non
aliam, quam ordinis
unitatem, producit, quia
plura prin- pia
substantialia non aliter
inter se consociari
possunt, quam quod
Qum habet ordinem
ad alterum. Atqui
unitas ordinis, ut
s. Tho- as
scite advertit, est
minima unitatum (Contr.
Gent., lib. H,
c. 58, .
2). Ergo si
plures animae in
homine esse dicantur,
unitas ho- inis
ex illarum consociatione
ellici nequit. «
Contr. Gent., ibid.,
n. 1.-2 ]
q. LXXV, a.
3 c. '
Cf p. 192-193,
* Cf s.
Thom., Qq. dispp.,q.
un. De Sp.
cr.,a. 3 c. Aliud argumen-
im s{inctus Doctor
conficit ex eo,
quod facultates hominis
in suis :tioml)usimpedimento sunt,
ita ut quo
magis una intcnditur,
altera mittatur, id
quod explicari non
posset, nisi dicatur
unam esse ani-
am,quae sitillarum facultatum
principium; Contr. Gent., ibid.,n.7. 218
ANTHROPOLOGIA tionem, aut
subtractionem unitatis, ita
quidem, ut nume-
rus superior numerum
inferiorem contineat. Diversae
quo- que species
figurarum ita inter
se comparantur ,
ut una alteram
contineat, e. g.,
pentagonum continet tetragonum,
et tetragonum trigonum.
Iam sicut numerus
superior, e. g.
denarius, non per
alium numerum est
novenarius, auli octavus,
et per alium
denarius; atque pentagonus
non pei aliam
figuram est tetragonus,
per aliam trigonus,
et pei aliam
pentagonus; ita homo
non habet per
aliam animaur esse
rationale, per aliam
esse sensitivum ,
per aliam esse
vegetativum , sed
his omnibus per
unicam animam gau-
det. Neque dicas
operationes vegetativas, sensitivas,
et ifl tellectivas,
quippe quae ab
se natura differunt ,
ab una, eademque
anima produci non
posse. Nam anima humana a
causis naturalibus in eo potissimum
discriminatur, quod istae,
cum unica vi
operandi polleant ,
nonnisi eiusderc naturae
effectus producere possunt;
illa autem, cum
habeai plures facultates,
quae sunt principia
proxima operatio- num,
diversos effectus per
eas producere potest.
4° Accedit communis
hominum consensio. Sane
nos au dimus
quemlibet e plebe
dicentem non solum:
Ego intel ligo,
sed etiam, Ego
sentio ; et
non solum, Ego
intelligo et sentio,
sed etiam, Ego
nulrior , Ego
augesco, Ego pro-
lem generOj necnon
, Ego deambulo
l. Atqui hae,
aliaequc communes locutiones
, quae communis
modi cogitand signa
sunt , persuasionem
hominum vel plebeiorum
dt unitate principii
vitalis denotant; nam si aliud
esset prin cipium
substantiale , quod
intelligit , aliud
vero , quoc
sentit , et vegetat ,
unumquodque illorum principiorun
substantialium operationes proprias,
alterique haud com
munes haberet , proindeque
non possent eidem
subiectc omnes illae
operationes adscribi. Ergo
ex communi homr
num persuasione confirmatur
unum esse principium
sub- stantiale, quod
intelligit, vult ,
sentit , de
loco in locun
se movet, operationesque vegetandi
exercet. 5° Denique
si principium vitale,
praeter animam ratio-
nalem, in homine
admilteretur, ipsum aut
materiale, aul immateriale
esse deberet. Atqui
neutrius generis esse
pot- est. Nam
si materiale esse
dicitur 2, illud
absurdum con- *
Cf Gerdy, Physiologie
des sensations, et
de V intelligence,
p. 8 Paris
1846. — 2
Ita sentiuDt Gassendius,
Buffoous, et Martinus.
ANTHROPOLOGIA 219 ;equitur,
quod nempe materia,
cum sit vilae
expers, vi- ilam
corpori ln homine
largiatur. Sin immateriale
', illud ijuod
etiam ialsum est
, consequitur ,
nempe principium /itale,
dissoluto corpore, manere,
ipsumque non esse
cor- fuptioni obnoxium.
Etenim, secundum Vitalistas,
princi- pium vitale
est diversum a
principio, quo corpus
homi- iis, vel
cuiuslibetanimahs in specie
corporis constituitur. |rgo
corpus hominis ,
vel cuiuscumque animalis
posset Iissolvi , qum pnncipium
vitale dissolvatur ; immo non
>osset pnncipium vitale
cum dissolutione corporis
dissolvi, luia esse
unius ab esse
alterius non pendet
, atque illud
>perationes habet, quae
huic, prout corpus
est, non con-
eniunt. 75. Illud
autem omittendum non
est, Philosophum Chri-
tianum dubitare non
posse, quin anima
rationalis sit uni-
:um pnncipium omnmm
operationum hominis. Nam in )nmis,
haec theoria est
merum corollarium illius
doctri- lae, qua
traditur, animam rationalem
esse formam sub-
tantialem corporis; siquidem,
cum forma sit
in qualibet •e
non modo pnncipium
rol esse ,
sed etiam 7oz>
operari, dem est
dicere , Antma
rationalis est forma
substantialis orporis, ac
Anima rationalis est
principium cunctarum o-
yatxonum corporis. Insuper,
Ecclesia in Concilio
Constan- inopohlano IV
duas animas in
homine ponentes anathe-
oate confec.t 2; atque
Pius Pp. IX
ipsam animam ratio-
lalem esse pnncipium
operationum vegetativarum adver-
us 15altzerum aperte
declaravit 3. * Pro
immaterialitate principii vitalis
stant Arhens, Ubaghs,
Ma- alhaens, alnque
non pauci. °
' J «
Veteri et novo
Testamento unam animam,
rationalem, et intel-
ctivam, habere hominem
docente, et omnibus
deiloquiis Patribns et
agistns EccJesiae eamdem
opinionem asseverantibus, in
tantum im- etat.s
qu,dam malorum inventionibus
dantes operam devenerunt,
t duas eum
habere ammas impudenter
dogmatizare, et quibusdam
rat.onalibus conatibus per
sapientiam, quae stulta
facta est, pro-
r lain haeres.m confirmare
praetendant. Itaque haec
sancta et uni-
ersai.s Synodus, veluti
quoddam pessimum zizanium,
nunc germi- anten,
nequam opinioncm evelJere
fcstinans. . .
, talis imp"etatis ventores
et patratores, et his similia
sentientes magna voce
ana- lematizat »;
Act. VIII, can.
II. G '*
« Nototum praeterea
est, inquit Summus
Pontifex, Baltzerum in
nrnnl0 1,.fc,,0«.tu!n10mncm controversiam ad
hoc revocasset, sitne
Prpor, vitae pnncipium
proprium ab anima
rationali re ipsa
discre- 220 ANTHROPOLOGIA
Art. III. — Vitalistarum argumenta
refutantur 76. Obiic.
1° Nihil sibi
polest adversari. Atqui
in ho- mine
appetitus rationalis curii
appetitu sensitivo pugnat.
Ergo in homine
non est admittendum
unum principiucc operationum
, sed duplex
, sive ,
ut Buffonus ait,
duplea homo. 77.
Resp. Dist. mai.
Nihil sibi adversari
potest secun- dum
idem, conc. mai.
, secundum diversa,
neg. mai. ,
sul eadem dist.
conc, et neg.
min. Neg. cons.
Sane , primo
pugna, quae inter
actus appetitus sensitivi
et intellectiv in
homine quandoque existit
, animismo non
opponitur Etenim «
opposita , s.
Thomas ait , praedicari
de eoden secundum
idem est impossibile
, sed secundum
diversj. nihil prohibet
* »; quippe
quod ratio verae
oppositionis ut saepe
diximus , expostulat
ut non solum
idem de eo
dem, sed etiam
secundum idem praedicetur.
Atqui actu appetitus
rationalis, et actus
appetitus sensitivi sibi
noi opponuntur secundum
idem, sed secundum
diversa, nempt secundum
diversos modos ,
quibus obiectum apprehendi
tur ; siquidem
experientia compertum cuique
est actu appetitus
sensitivi cum actibus
appetitus rationalis pu
gnare, quoties aut
sensus apprehendit velut
delectabile jl lud,
quod ratio vetat ,
vel apprehendit velut
triste illud quod
ratio praecipit. Nihil
igitur vetat, quominus
appe titus sensitivus
, et rationalis
eidem subiecto inhaereant
eorumque actus eidem
subiecto, nempe animae,
tribuan tur. Accedit
quod haec ipsa
oppositio, quam inter
actu appetilus sensitivi
, et actus
appetitus rationalis exister
diximus, nonnisi accidentalis
est; nam ipsa
ex eo oritur
tum, eo temeritatis
progressum esse ,
ut oppositam sententiam
e appellaret haereticam
et pro tali
habendam esse multis
verbis ar gueret.
Quod quidem non
possumus non vehementer
improbare considerantes, hanc
sententiam, quae unum
in homine ponit
vita principium, animam
scilicet rationalem, a
qua corpus quoque
et mo' tum
et vitam omnem
et sensum accipiat,
in Dei Ecclesia
esse com munissimam,
atque Doctoribus plerisque,
et probatissimis quidei
maxime , cum
Ecclesiae dogmate ita
videri coniunctam ,
ut huiu sit
legitima solaque vera
interpretatio, nec proinde
sine errore i
fide possit negari
». Videsis Ephem.
La Scienza e
La Fede, vol.
XI. p. 378 sq; nec
non voll. XXXIII,
p. 186 sqq,
284 sqq, 399;
XXXIV 263 sqq,
Napoli 1857, 1860.
— * III,
q. XVI, a.
4 ad 1.
ANTHROPOLOGIA 221 uod
interdum actus appetitus
sensitivi sunt adeo
vehe- lientes, ut
rationem ad se
trahere conentur '. At
ipsi na- ira
sua ad actus
appetitus rationalis ordinem
habent, ac 'roinde
non solum rationi
subduntur, sed etiam
liberta- is voluntatis
quodammodo participes sunt2.
I 78. Secundo,
pugna inter actus appetitus sensitivi,
at- ue actus
appetitus rationalis animismo
favet. Revera, um
appetitus sensitivus in
homine contra rationem
in- urgit, homo
sive secundum ipsum,
sive contra ipsum
a- !at, unum
actum humanum exerit,
qui « principium
ha- [et in
ipso appetitu, et
terminum in ratione
3 » ; isque 'ctus
dicitur vitiosus , si fit
contra rationem ,
honestus, l fit
secundum rationem. Atqui
non posset unus
actus umanus ex
utroque appetitu exurgere,
nisi unicum esset
triusque subiectum ;
quippe quod si
aliud esset sub-
rctum appetitus sensitivi,
aliud subicctum appetitus
ra- onalis, unus
appetitus posset quidem
in alterum agere,
;d ambo appetitus
unum actum exerere
non possent. Ergo
ugna , quae
inter actus utriusque
appetitus in homine
)nspicitur, unitatem principii
vitalis in homine
arguit; ntum abest,
ut ipsi adversetur.
79. Obiic. 2°
Homo potest usu
intelligentiae carere, quin tam
amittat. Atqui id
demonstrat aliud in
homine esse rincipium
intelligentiae, aliud principium
vitae. Ergo. 80.
Resp. Conc. mai.;
neg. min. Neg.
cons. Re quidem
^ra, homo vivit
, quamdiu anima
cum corpore coniun-
itur, quia, uti
ostensum est, anima
ex eo, quod
corpus itbrmat, vitam
ipsi largitur. Atqui
« anima, aiente
Aqui- ate, non
unitur corpori ut
forma mediantibus suis
poten- is, sed
per essentiam suam
* ». Ergo
nihil vetat, quomi-
as anima cum
corpore unialur, atque
homo ob hanc
u- onem vivat,
quin usum alicuius
suae facultatis habeat5.
Dicendum, quod potentiae
animae non se
habcnt con- irtibiliter
cum essentia: quamvis
enim nulla potentia
4 Cf Dynam.,
c. V, a.
2, p. 165-166,
vol. I. *
Cf ibid. - 3 l*
2ae, q. LIX,
a. 2 c.
* Qq. dispp.,
De Ver., q.
XIII, a. 4 c. J
Alicuius facultatis, inquimus,
non vero omnium,
quia, cum vi-
'Otia non sint
, nisi quae
se agunt ad
operationem (I, q.
XVIII, 1 c),
homo , quamdiu
vivit , usu omnium
suarum facultatum irere
nequit. 222 ANTHR0P0L0G1A animae
possit esse sine
essentia, tamen essentia
animae potest esse
sine quibusdam potentiis,
puta sine visu,
et auditu, propter
corruptionem organorum, quorum
huius- modi potentiae
proprie sunt actus
* ». Quomodo
autem possit homo
usu intelligentiae carere,
quin vitam amittat,
facile explicatur. Gerte,
homo usum intelligentiae amittere
potest; nam, cum
intellectus sine phantasmatis
in hac vita
nihil intelligere possit,
imaginatione, aliisque facultatibus,
quae intelligentiae inserviunt,
turbatis, usus intelligentiae, vel
minuitur, vel omnino
cessat2. At, cessante
usu intel- ligentiae,
non idcirco cessat
vita, quia cessatio
intelligen- tiae secum
non fert cessationem
facultatum vegetandi, per
quas vita animalis
existit. Et sane,
perturbato, vel pror-
sus cessante usu
alicuius facultatis ,
non aliae facultates
inde perturbantur, aut
cessant, quam quae
sine illa actio-
nes suas exerere
nequeunt. Atqui facultates
vegetandi, quae ad
vitam animalis pertinent,
sine usu facultatis
intel- ligendi operationes
suas exerere possunt.
Ergo, cessante usu
intelligentiae, necesse non
est, ut vita
quoque cesset. 81.
Obiic 3° Notum
omnibus est in
cadavere animalis. si
qua scintilla electrica
extremas partes nervorum
per- cellit ,
motus contractilitatis in
musculis produci ;
ac in capitibus
recisis, vel membris
amputatis motus contracti-
litatis aliquandiu perdurare.
Atqui huiusmodi motus
in cadavere, et
in membris corporis
amputatis evenire non
possent, si anima
esset principium vitae
corporis; quippe quod
illi motus sunt
vitales: in membris
autem amputa- tis,
et in cadavere
anima non est.
Ergo anima non
esl principium vitae corporis. 82.
Resp. Conc. mai.;
neg. min. Neg.
cons. Falsum esl
motus contractilitatis, qui
in cadavere, et
in membris cor-
poris recisis, aut
amputatis observantur, esse
actus vitales. Primo,
nihil vetat, quin
aliquod principium actuosum
phy- sicum, aut
chymicum in musculis
corporis nonnullos mo-
tus producat Illis
similes, quos, dum
animal vivit, anima
in ipsis producit;
propterea quod organa
in cadavere non
corrumpuntur illico, sed
integra aliquandiu perdurant.
Verum illi motus
non sunt actus
vitae, sed operationee i
Qq. dispp., De
Virtut., q. V,
a. 2 ad 17. 2
Cf s. Thom.,
Contr. Gent., lib.
III, c. 84.
Vid. Dynam., c.
IV a. 2,
p. 133-134 vol.
I. ANTHROPOLOGIA 223
ocre physicae ,
quia non proficiscuntur a
principio ipsi adaveri
insito, sed in
cadavere a principio,
quod positum xtra
ipsum est, excitantur.
Secundo , motus
contractili- atis, qui
in membris corporis
recisis , aut
in cadavere nimalis
yiolenta, subitaque morte
perculsi observantur, on
ab alia causa
repetendi sunt, nisi
ab actione, quam
irincipium vitac ante
mortem animalis in
musculis exe- uit.
Nam , quoties
animal morte violenta
afficitur, aut liquo
membro per violentiam
privatur , necesse
est in adavere,
aut in membro
reciso motus, quos
anima iam i
musculis produxerat ,
non illico cessare
, perinde ac
horda pollice icta,
digito amoto, non
continuo vibrare esistit.
Quapropter ne hi
quidem motus contractilitatis unt
veri actus vitae.
CAPVT V. De
sede animae Art.
I. — Philosophorurn diversae opiniones
recensentur 83. Mirum
quot circa sedem
animae veleres Philosophi
rotulerint sententias 1.
Ut praecipuas innuamus
, Plato nimae
sedem in capite
locavit. Aristoteles, cum
animam >rmam substantialem
corporis esse docuerit,
eam singu- s
partibus arcto nexu
coniunxit. Sloici animam
rationa- m in
corde praecipuum locum
obtinere, alque inde
per ;Iiquas corporis
partes se protendere
opinati sunt 2.
De- « Cf
Plut., De plac.
PhiL, lib. IV,
c. 5. 2
Hic abs re
non erit adnotare
testimoniis ss. Scripturarum,
et Pa- om
cos maxime abuti,
qui sententiam Ghristianorum
huic stoicae millimam
probant. Nam aliquam
affinitatem inter hanc
de sede ani-
ae opinionem, et
illa verba sive
quae leguntur ad
Rom., c. X,
v. 10, •rde
creditur ad iustitiam,
sive quae Act.,
c. I, v.
24, et c.
XV, v. 8,
; Deo cordium
scrutatore, et quae
alibi similia sunt,
nemo um- lam
Scripturarum interpres vidit,
nec videre poterat;
quoniam lec, aliaque
ad internos animi
sensus , afFectionesque significan-
is dicta fuisse
cuique perlegenti faciliter
occurrit. Item, ss.
Pa- es ,
si cor aliquando
veluti animi sedem
constituunt , id docue-
nt, ut cor
principium alFectuum esse
innuerent, atque Platoni
ob- am irent,
qui omnes animi
affectus a cerebro
oriri senserat. Satis
t verba profcrre,
quae s. Hieronymus
adhibet, nempe: «
Est prin- pale
non secundum Platonera
in cercbro, sed
iuxta Christum in
•rde »; Comm.
in Ev. Matth.,
lib. II, c.
15. 224 ANTHROPOLOGIA nique
nemo est, qui
negat Epicurum animam
posuisse ii pectore,
seu, ut Tertullianus
inquit, in tota
lorica pectoris1 84.
Quod spectat ad
Ecclesiae Patres, ferme
omnes A ristotelem
hac in re
sequuntur. Audiatur prae
ceteris s. Au
gustinus. « Anima,
inquit, non modo
universae moli cor
poris sui, sed
etiam unicuique particulae
illius tota simu
adest2 ». Hanc
s. Augustini, aliorumque
Patrum senten tiam
Doctores Scholastici pro
virili parte defenderunt.
Si quidem cum
anima iuxta sapientes
illos forma substan
tialis corporis sit,
nec nisi una
forma substantialis in
cor pore uno
esse queat , profecto
illam in toto
corpore, e in
singulis eius partibus
esse necessario consequitur.
Quo niam vero
anima una est
essentia, multiplex virtute,
Scho lastici illam
in toto corpore,
et in singulis
eius partibu reperiri
totalitate essentiae, non
totalitate virtutis conten
dunt; nam anima
in singulis corporis
partibus non eas
dem operationes peragit,
sed in aliquibus
vegetat, senti in
aliis. 85. Quod
si haec theoria
de sede animae
alteram dit, ac
proinde ita immediale
forma subslantialis cum
ma- eria coniungitur
, ut nihil
magis *. Ergo , si
anima est clus
tolius corporis, et
non unius partis
tantum, ipsa im-
oediate in toto
corpore, et non
in aliqua eius
parte tan- um
esse debet. Ex
quo argumento illud
consequitur, quod i
anima in una
parte corporis ponerelur,
non esset actus
olius corporis organici,
sed unius organi
tantum , puta
ordis, aut alicuius
alterius, et reliquae
partes essent per-
[ectae per alias
formas 5; unde
una anima in
uno corpore on
esset. 89. Probatur
altera pars. 1°
Principium illud, quod
per- cit totum,
et non partes,
forma accidentalis esl,
uti se es
habet in forma
domus, quae est
forma tolius, et
non lngularum parlium.
Atqui anima est
corporis forma non
ccidentalis, sed substantialis. Ergo
(( sic anima
est for- na
totius corporis, quod
est eliam forma
singularum par- *
Antropol. in serv.
della scienza morale,
lib. II c.
7 a. 1 S S
oroll. II. »»»»»"> 1
« Anirna, inquit
s. Augustinus, totum
corpus nostrum anirnat,
t vivificat »;
De agone christiano,
c. XX, n.
22. 5 Cont.
Gent., lib. II,
c. 72. -*
Cf Cosmol., c.
I, a. 5,
p. 104. Qq.
dispp., q. un.,
De Anim., a.
10 c. Philos.
Curist. Compend. II."
15 a 226
ANTHROPOLOGIA tium, ac
proinde singulis partibus
corporis adesse debet f
2° lioc argamentum
ex eo amplius
declaratur, quod si
gulae partes corporis
ab anima speciem
sortiuntur, hum naeque
appellantur, ita ut
anima sit actus
singularum pa tium
corporis. Atqui actus,
seu forma est
in eo, cuius
c actus. Ergo
anima in qualibet
corporis parle est 2.
Exi de etiam
intelligitur ab iis
philosophis, qui animam
in c pite,
vel corde collocant,
explicari non posse,
quomodo nima, ibi
suam sedem habens,
singulis partibus sui
co poris speciem
communicet; nam anima
principium spec ficum
partium corporis esse
non posset, nisi
ipsis ita intri
sece praesens sit
, ut una
cum illis completam
substa tiam constituat.
3° Nobis non
licet spiritibus locum
praefinire, nisi ;
illorum operationibus 3.
Atqui anima operatur
in singul corporis
partibus, et quiclem
immediate. Ergo anima
singulis corporis partibus
esse dicenda est.
Minor proba potest
ex eo quod
in sensationibus evenit. Et
sane, unu quisque
experitur sensationes in
illo puncto corporis
fi ri ,
cui revera accidunt
ab obiectis sensilibus.
E. g., quis
manum igni admoveal,
profecto caloris sensatione
in manu sentit,
quin totum brachium
, vel cerebrum
v alia corporis
pars sit adusta
*. Atqui hoc
esset falsum, concipiatur
anima uni parti
praeesse, ab iilaque
motus corpore ciere.
Ergo anima immediate
in singulis corpre
, ut continens
, et non
ut contenta 3
». Ergo ex
eo, lod anima
est simplex, ac
proinde non est
circumscripta co ,
pronum est intelligere
eam esse lotam
in singulis rporis
partibus \ 91.
ld magis perspicuum
ex eo fit,
quod anima est
sim- ex, quatenus
extra genus quantitatis
constituitur , non
ro ad modum
simplicitatis puncti \
Sane, ea, quae
sunt 1 illud
tota sentit anima,
quod in particula
fit pedis, et
ibi tan- n
sentit, ubi fit
»; De immort.
anim., loc. cit. !
Cap. X, a.
1, p. 7(>-77.
- 2 I,
q. LH, a.
1 c. 1
Ibid. Cf s.
Damasc, De Fide
orth., lib. I,
c. 13. J Has rationes,
quibus explicavimus quomodo
anima tota in
sin- lis corporis
partibus esse possit,
nos docuit Nemesius
his paucis: inima,
quod corporis est
expers, ncque loco
definitur, tota per
um et Iumen
suum, et corpus
permeat »; De
nat. hom., c.
III. c spectat
etiam illud s.
Bonaventurae : « Quia
simplex, non est
undum partcm et
partem sui. .
. . non
habet situm, et
idco nec in
puncto, nec in
parte determinata »;
In lib. I
Sent., Dist. VIII,
2, a. 1,
q. 3 in
resol. ' Qq.
dispp., q. un.
De Anim., a.
10 ad 18.
228 ANTHROPOLOGIA simplicia
ad modum simplicitatis
puncti, cum habeant
e| terminatum silum
in continuo ,
non possunt esse
simul diversis partibus
continui: e contrario
, substantiae, qu
sunt simplices ,
quatenus extra genus
quantitatis cons luuntur,
non sunt in
loco per contactum
proprie diclui^ quippe
quia hoc genus
tactus nonnisi corporum
est1, s per
contactum, quem vocant
virtutisz. Hoc posito,
tacl virtutis ab uno ,
vel pluribus locis
non discriminati prout
haec quantitative differunt;
sed ab ipsa
virlule, q subslantiae
simplices in corpora
agunt , fit
ut ipsae I
uno, vel pluribus
locis simul sint
3, dummodo earum
v tus ad
haec porrigatur. Atqui
, cum anima
sit simple tactus,
quo ea cum
corpore coniungitur, est
tactus virt tis.
Ergo ex simplieitate
animae explicatur, quomodo
ip in pluribus
partibus corporis tota
simul esse possit*.
92. Ex his,
quae demonstravimus, plane
consequitur ai mam
non esse totam
in toto corpore
secundum quantit tem,
sed secundum essentiae
perfectionem. Sane totalitas
s cundum quantitatem
nonnisi quibusdam formis
imperf ctis, atque
insuper his nonnisi
per accidens, ratione
extem quod informant,
convenit 5; id quod
de anima, quae
a cc *
« Sunt enim
tangentia, quorum ultima
sunt simul, et
punc, vel lineae
, aut superficies
, quae sunt
corporum ultima »;
Con Gent., lib.
II, c. 56.
z « Agunt
enim substantiae intellectuales in
corpora, et mov(
ea, cum sint
immateriales, et magis
in actu existentes;
hic auttam suam
essentiam sunt in
qualibet parte materiae,
)tiori iure id
de anima tenendum
est *. 93.
Prop. 3a. Anima
in singulis partibus
corporis non t
tota secundum totam
suam virtutem. Probatur.
Operationes sensitivae, et
vegetativae per di-
irsa organa corporis
exercentur, ita ut
diversae partes >rporis
conveniant diversis operationibus
animae*. Ergo lima
secundum illam potentiam
tantum est io
aliqua par- ,
quae respicit ad
operationem, quae per
illam partem ►rporis
exercetur. E. g.,
anima est, «
secundum visum oculo,
secundum audilum in
aurc, et sic
de aliis 3
». Art. III. — AdYersariorum obiectiones
diluuntur 94. Obiic.
1° Compressa, vel
putrefacta medulla cere-
•i , atque
laborante cerebro ,
vel nervo inter
organum nsorium ,
et cerebrum ,
sensationes omnino deficiunt.
tqui haec demonstrant
sensationes exerceri in
cerebro, ; proinde
animam non nisi
in cerebro esse.
Ergo. 95. Resp.
Neg. min. quoad
utramque partem. Re
qui- ;m vera,
in primis, ex
allatis experimentis illud,
quod m oslendimus,
sensationes nempe in
singulis organis ;ri,
haud evertitur. Etenim
opportuna eorum phaenome-
>rum ratio ex
eo reddilur, quod
cum cerebrum sit
ve- ti centrum
totius systematis nervei,
quin immo princi-
um, a quo
omnes nascuntur ncrvi,
qui sensationi inser-
unt, profecto nervi
sensifici tunc propriam
naturam re- (icbunl
, si et
suam cerebrum retinuerit;
ac proinde si
nnprimitur, aut putrefit
medulla cerebri, vel
cerebrum borat, nervi
naturam sensiferam amittunt,
atque funclio- tm
referendi impressionem sensilem
obire nequeunt. Ce-
visione continui,sicut albcdo
perdivisionem superficiei»; Qq.dispp.,
un. De Anim.,
a. 4 c.
Cf Cosmol., c.
V, a. 4,
p. 139 sqq.
1 Cf s.
Bonav., In lib.
I Sent., Dist.
VIII, p. 2,
a. 1, q.
3 ad arg.
1 Quod spectat
ad virtutes intellectivas, has,
utpote nullo organo
entes, nusquam corporis
esse diccndum est.
« Potcntiarum ani-
ae quaedam sunt
in ea, secundum
quod eicedit totam
capacita- m corporis,
scilicet intellectus et
voluntas; unde buiusmodi
poten- >e in
nulla parte corporis
esse dicuntur »;
I, q. LXXVI,
a. 8 ad
4. 8 I,
q. LXXVI, a.
8 c. 230
ANTHROPOLOGIA terum ,
allata obiectio in
ipsos adversarios retorqueri
potest. Nam, quemadmodum,
corrupto cerebro, sensatio
deficit, ita hanc,
corruptis organis, deficere
eadem expe- rienlia
testalur. Quocirca, si
ex adversariorum obiectione
sequitur sensationes in
cerebro perfici ,
pari ratione ab
hac ultima testata
experientia inferre nobis
licet sensatio- nes
in organis fieri.
96. Secundo, praeter
vim sentiendi anima
aliis virtuti- bus
pollet , quas per
alias corporis partes
exercel. Qua- propter
si experimenta ab
adversariis in medium
prolata quid valerent ,'
animam in cerebro
secundum totam vir-
tutem sensilivam esse
demonstrarent * , sed
inibi tanlum ipsam
residere numquam probabunt.
97. Obiic. 2°
Anima est in
eo corpore, cuius
est actus, hoc
est in corpore
organico. Atqui quaelibet
pars corpo- ris
non est corpus
organicum. Ergo. 98.
Resp. Dist. mai.,
ita ut non
sit in parlibus
corpo- ris organici
primo, et per
se, conc. mai.,
ita ut non
sit in eis,
prout ad tolum
referuntur, neg. mai.
Eadem ratione dist.
min., quaelibet pars
corporis non est
corpus orga- nicum,
sed tamen ad
illud ordinatur, conc.
min. , secus, neg.
min. Neg. cons.
Anima humana, quippe
quae cete- ris
formis superior est,
ea virtutis perfectione
pollet, ut diversas
exerere possit operationes;
et ideo corpus,
quod anima informat,
diversis organis inslructum
esse debet, ut
per haec ad
diversas operationes exercendas
idoneum efficiatur2. Quapropter
nonnisi totum corpus,
quod nem- pe
ex diversis organis
constiluitur, est proprie,
sive prtn- cipaliter
el per se
illud , quod
ab anima informatur.
At vero, quia
partes habent ordinem
ad lotum , consequilur
«mimam , quae
est forma totius
corporis , ac
proinde est in
toto corpore, esse
etiam formam singularum
partium, ideoque in
his singulis residere
3. 1 Alienum
a veritate prorsus
non est animam
in cerebro esse
se- cundum totam
virtutem sensitivam, non
quod in cerebro
omnia sen- silium
genere sentiat, sed
quia, ut in
Dynam. (c. III,
a. 7, p.
124 vol. I)
diximus, encephalum, sive
systema cerebro-spinale est
orga- num sensus
communis, qui velut
aliquis fons totam
virtutem sensi- tivam
continet, ab eoque
reliqui sensus, tamquam
rivuli, deducuntur- 2
Qq. dispp., q.
un. De spir.
creat., a. 4 c. 3
« Corpus organicum
est perfectibile ab
anima primo, et per se,
singula autem organa,
et organorum partes
in ordine ad
totum »; ANTIIR0P0L0GIA 231 99.
Obiic. 3° Si
anima in qualibet
parte corporis est ,
■ crescentibus partibus
corporis, anima, ut
esse possit ubi
jprius non erat ,
iterum creetur oportet ;
et , a blata qua-
cunique corporis parte,
vel illinc excedit
anima, vel com-
>migrat ex illa
parle in alias.
Atqui falsum consequens.
! Ergo et
antecedens. 100. Resp.
Neg. mai. Et
sane, quod spectat
ad primum, illa
iterala creatio non
exposlulatur ; nam
, crescentibus parlibus
corporis , anima
non proprie incipit
esse , ubi
prius non erat
, sed ,
ciim sit forma
corporis secundum cssenliam,
crescentibus huius partibus,
anima eas vivifica-
re incipit !.
Quod attinet ad
alterum, « dicendum,
s. Tho- mas
inquit, quod, praecisa
parte, non requiritur
quod au- feralur
anima, vel quod
ad aliam partem
transmutetur , Jnisi poneretur,
quod in illa
sola parte anima
esset, sed sequilur
quod illa pars
desinat perfici ab anima totius
2». 101. Obiic.
4° Nihil eius,
quod est totum
in aliquo loco,
ipotest esse ultra
locum illum. Atqui
in una parte
cor- :poris anima
est tota. Ergo
nihil animac in
ceteris corpo- ris
partibus esse polest.
102. Resp. Dist.
mai., si agatur
de toto secundum
quan- titatem ,
conc. mai. ,
si de toto
secundum essentiam , neg. \mai.\
dist. ctiam min.:
est tota secundum
essentiam, conc. min.,
secundum quantilatem ,
neg. min. Neg. cons.
Equi- dem illud,
quod habet parles
extra partes, ita
est in ali-
quo, ut quaelibet
pars eius respondeat
parti eius, in
quo est; proindeque
si sit totum
in aliquo, nequit
esse in alio.
j At e
contrario, anima, ut
diximus, ideo est
tota in qualibet
parte corporis, quia
simplex est, et
loco non circumscri-
Op. cit., loc.
cit. ad 13.
Exinde duo facile
intelliguntur. Primum est,
quod etsi anima
sit in qualibet
parte corporis, tamen
non singulae partes
corporis sunt animal.
« Anima non
est in qualibet
parte cor- poris
primo, et per
se, sed in ordine ad
totum, et ideo
non quaeli- bet
pars animalis est
animal » {Ibid.
ad 2). Alterum
est, quod ani-
ma, cum sit
in singulis corpons
partibus, in pluribus
locis non est.
Etenim eo modo
anima est in
singulis corporis partibus,
quo ad eas
veluti forma comparatur.
Atqui forma comparatur
« ad partes
per posterius, secundum
quod partes habent
ordinem ad totum
» (I, q.
LXXVI, a. 8
c). Ergo ex eo, quod
anima in singulis
partibus est, in
pluribus locis eam
esse perperam infertur.
Gf p. 228,
not. 4. 1
Qq. dispp., q.
un. De Anitn., a.
10 ad 17.
2 Op. cit.,
q. un. De
spir. creat., a. 4 ad
15. 232 ANTHROPOLOGIA bitur;
proindeque est tota
non secundum quantitatem,
seu aliquam totalitatem
partium , sed
secundum essentiam ,
seu perfectionem guae naturae '.
lam , cum
anima sit se-
cundum essenliam tota
in una parte
corporis , profecto
« nihil animae
est extra animam ,
quae est in
hac parte corporis;
non tamen sequitur,
quod animae nihil
sit extra hanc
partem corporis; sed
quod nihil sit
extra totum cor-
pus, quod principaliter
perficit 2». CAPVT VI.
De essentia animae
humanae Discrimen inter
animam , et
corpus in praesenti
pro certo sumentes,
haec circa animae
humanae essentiam in-
quirimus: 1° an
ad genus substanliae
pertineat; 2° quae-
nam eius definitio
sit ; 3°
quid de illorum
sententia di- cendum
, qui essentiam
animae humanae in
cogitatione , vel
in cogitandi vi
constituunt. Art. I. — Subslantialilas aniraae
eonlra Sensistas yindicatur
103. Humius 8
, et Condillachus
* , secundum
Lockii placita 5,
animam non substantiam,
sed quamdam affectio-
num complexionem esse
contendunt. Qua in
re Protago- ram , veteresque
Sensistas secuti sunt , qui
animam non aliud
esse, quam sensaliones
asseruerunt. 104. Prop.
Anima humana est
quaedam substantia. Probatur.
Anima in re
viventi contrarias qualitates
ad concentum redactas
conservat , et
pugnantes organorum affectiones,
ne se mutuo
perimant, rata lege
cohibet, et denique
tam diversa munia
tanto ordine, et
consensu ad- ministrat
]. Atqui ea
forma , cuius
merito , ac
beneficio haec omnia
perficiuntur, accidentalis esse
non polest, sed
1 In lib.
I Sent., Dist.
VIII, q. V,
a. 3 ad
7. * Qq.
dispp., q. un.
De Anim., a. 10 ad
3. 3 Tract.
hum. nat. (angl.),
lib. II, part.
IV, c. 6.
* Traiti des
sensations, part. I,
c. I, §
2. s Cf
Ontol., c. VII,
a. 2, p.
42. Paucis abhinc
annis H. Janeus
{La phiiosoph. Franc.
du XIX siecle,
p. 16, et
245, 2e ed. Paris 1860)
Condillachi doctrinam ad
vitam revocavit. 6 Cf Laert.,
lib. IX, segm.
51. 7 Cf
s. Aug., De
quant. anim.t c.
10, n. 17.
ANTHROPOLOGIA 233 ^substantialis; cum
alicuius accidentis tanta
efficacia esse nequeat,
tantumque imperium in
membrorum rei viven-
Itis, el contrariarum
qualitatum quasi rempublicam.
Er^o 10o. Adhaec,
viventia sunt quidem
substantiae Si igi-
tur ea, quae
vivunt , per
animam vivunt, haec
profecto non accidens
, sed substantia
est. Id ex
eo confirmatur, quod
« est commune
omni accidenti, quod
non sit de
es- I sentia
rei ! »; dum e contrario
, anima ad
essentiam vi- ventis
ita pertinet, ut
vivens idem prorsus
ac anima- tum
sit. 106. Denique
quantum Lockii, eiusque
asseclarum pla- cita
a yentate abhorreant,
ostendimus in Ontologia 2.
Ar- gumenlis, quae
ibi retulimus, adiicere
praestat, 1° quod
attecliones, sive qualilates
varias, et sibi
succedentes, a- jnimam
vero lmmotam in
nobis experimur ;
quapropter anima exjpsis
affectionibus , sive
qualitatibus constitui Mneq.uK;
2 quod permultae
ex hisce affectionibus
ab ipsa anima
in se gignuntur;
ac ideo anima
a suis affectionibus, perinde
ac causa ab
effeclu, distinguenda est.
Art. II.— Quomodo subslanliae
animac humanae deQnienda
sit, explicatur Postquam
vidimus animam humanam
in genere substan-
tiae collocandam esse,
quaenam huius substanliae
essen- tia sit,
explicandum nobis est.
' 107. Prop.
Essentia animae humanae
in eo consistit,
quod nt jprxnapxum
intellectivum , et
simul forma substaniialis
"orporis. j Probatur.
Essentia rei illud
significare debet, quod
res j:um al.is
commune habel, atque
illud, quo ipsa
ab aliis liscnm.natur
Atqui anima humana
ex eo quod
est for- ma
substantiahs corporis , ac proinde
substantia incom- ^leta,
quae per se,
et naturaliler ad
coniunctionem cum orpore
ordinem habet, cum aliis animarum
speciebus ^onsenl.l; siquidem
ipsa, aeque ac
istae , suum
esse cor- >or.
commun.cat, .lludque vivificat
, et informat :
atque ^ eo,
quod est pnncipium
intellectivum, ab iis
distin- Z rrsusLe,x
eo » quod
ad coniunctionem cum
cor- ; ore
ord.nem habet, differt
a substantiis intellectualibus, Piae^
separatae, sive Angeli
dicuntur: et ex
eo, quod est
1 Qq. dispp.,
q. un. De
Anim., a. 12
ad 7. —
* Loc. cit.
234 ANTHROPOLOGIA principium
intellectivum, cum eis
consentit; nam animae
hurnanae ex eo,
quod intellectiva est
, illud ,
ut mox o-
stendemus, convenit, non
habere esse concrelum
in mate- ria
' , ac proinde a
corpore separatam subsistere
posse. Ergo essentia
animae humanae in
eo consistit ,
quod est principium
intellectivum , et
simul forma substantialis
corporis. 108. Ex his colligitur,
quomodo anima humana
sit de- finienda.
Porro animae communiter
acceptae definilio est:
Actus primus corporis
physici organici potentia
vitam ha- bentis2.
Voces illae, actus
primus, animam esse
formam substantialem, ac
proinde a formis
accidentalibus distin- gui
designant 3. Dicitur
autem actus corporis
physici or- ganici,
quia « anima
facit ipsum corpus
organicum , si-
cut lumen facil
aliquid esse lucidum
4 ». lis
verbis , po-
tentia vitam habentis,
significatur animam, cum
sit actus primus
corporis organici, efficere,
ut ipsum ad
vitales o- perationes
edendas potenliam habeat 5.
Iam prout huius-
1 Gf p.
192. Ex hoc, quod anima
humana non habet
esse concre- tum
in materia, consequitur
quod ipsa, etsi
sit substantia incompleta,
quia, cum sit
pars humanae naturae,
non habet perfectionem
suae naturae, nisi
in unione ad
corpus [Qq. disj)p.,q.
un. De Anim.,&.
2 ad 5);
tamen est in
genere substantiae non
solum sicut principium,
quod nempe totum
substantiale constituit, sed
etiam sicut species.
Guius rei ratio
haec est: Substantia
dicitur ens, cui
convenit esse in
se. Atqui esse
in se non
ipsarum formarum, si
materiales sint, nempe
a materia pendeant,
sed totius compositi
substantialis proprium est; e contrario
animae humanae, quippe
quae est forma
a materia non
dependens, proprium est
esse in se,
quod ipsa corpoii
communicat. Ergo ceterae
formae non sunt
in genere substantiae,
sicut species, seo
solum sicut principia;
anima autem humana
estin genere substantiae
non solum sicut
principium, in quantum
est forma huius
corporis, sec etiam
sicut species, quia
habet esse absolutum,
non dependens a
ma teria. In
lib. 11 Sent.,
Dist. III, q.
I, a. 6
sol. 2 I,
q. LXXVI, a.
4 ad 1.
— 5 Cf
Cosmol., c. I,
a. S, p.
101-102. 4 Qq.
dispp., q. un.
De Anim., a.
1 ad 15.
b I, loc.
cit. Profecto vivens
substantia constituitur in
suo esse, a
q' XV' a*
* c ~x
hoc> ° p-
i7-z '• *
LIV> a. 1
c. -3 lhid,
Dynam., c. I,
a. 4, p.
101 ToI. I.
- s Ibily
a. „, p^™.
q-lta. • oil.
tennios foret, atqTSbC
SCnSUm nroduccrct. q»-
er.„TraaCrra„tt0uraarennrd,U„m " "'"""'l prtoC",l° "*«•.
«cmPe «colara colligebenj . '
" C'USUC'" principii
act"°s' 240 ANTHROPOLOGIA elapso
Helvelius , Auctor
systematis naturae ,
DiderotuH Lammetrie, multique
alii Galliae, Hollandiae,
et Anglia scriptores
recensentur. His saeculo
XVII viam slraver
Spinosa, Tolandus, et
Hobbes. Ineunte hoc
saeculo, pra observation
exacte De hominis
creatione,et de substantia ammae( «ejmO.Gottmg.l {
s Gf Janet,
Le maUrialisme contemporam,
c.I,p.!4sqq, farib ANTHROPOLOGIA 241
117. Itaque in
immalerialilate animae humanae
vindi- nda nos
primum abnormitatem materialismi
generatira .tefaciemus; de.nde
quaedam contra materialismum
Xj- olog,cum,et dynam.cum
speciatim adnotabimus; lum
a- mam sp.nlaalem
esse ostendemus; denique
de phreno- gismo
pauca adnciemus. pureuu
Art. Il.-Animam hnmanam
simplicem esse demonslratur
118. Si anima
humana forma substantialis
corporis ad- ittatur,
ipsa neque aliquod
corpus, neque ulla
ratione v.sib.l.s d.ci
potest;nam neque^corpus
potes es,e for
a, neque forma
potest esse aliquod
corporeum ma humana s.t
huiusmodi forma, ut
animal perfeCum Z ITrllZn*
a» mJe: "; seVliara
per »$%?%£ >nem
respuit At vero
materialismum argumentis alinn
! pet.t.s refe llere
ndbis lubet sequenti
? '"" Pmh
P,roPJiAntma humana ^quit
esse corporea. Probatur .
Praecipuum argumenti genus
ex natura illa-
m operationum ammae,
quae cogitationes dicuntur
e nmur atque
,ta se habet:
Cogilationes, quae ad \\ni m
spectant, nempe noliones re*rura
sens Iran , vel
slm- cium, .ud.c.a
rat.ocnationes, conscienlia, a
substa™ corporea profic.sci
nequeunt. Alqui operari
seauiTv 20 if
an'ma humana neauit
ess« corporea ?
1^0. Hoc argumentum
evolvitur hunc in
modum • Pri
"sfbi' coamn0ara°tneSu[enr
^'T' ™ ^osUarJra
;,,' ' comparat
, ut per
iinam formam ,
sive sneciem us
omnes partes rci
compositae , prou
sunt in toln
'co actu percpat*.
lam substant a
corporea ac nroin'
xtensa , et divisibilis,
huiusmodi notioCm numlam
ectae now tmm
veI s,nSulae eius
partes singulal re,
ectae porliones per
diversas harum snecies
Dereinf.r«nf s.ngulae partes
per speciem totiusC
eam tofam s
' I complecterentur Atqui
neutrum sumi po,
N ' ™peVPe,raen,tu,n»diVerSae Par,eS
a'icuius ^Smi^ maP
to, Fus N„„ \n,UraqUanl Vero simul
iutegr» n» sub
na tot.us .
]\on alterum, qu.a
tunc quot partibus
ani- Cf Cosmol.,
c. V, a.
3 n 117)1» 2
n. -i-j 'Cf s. Thom.,
I, q. LXXXV,
a 4 adl
" ""^ *'
*' P' "*
"«il' natura cognitionis
species oportere esse
immateriales adstruim , ut
animae simplicitas inde
patescat. * Cf
s. Aug., De
quant. anim., c
13, n. 22.
ANTHROPOLOGIA 9iq quid
compositum, non nosspf
iH «,^^ et
Pr,nc'P'um, a quo
tantia corporea^imW ,?
, ■"""" -SSOt
1uaeda™ sub- leretur
iosa non„ 2i
, 'US coSn'trlx
convenire po- i«o
inter 7U0 fr n
Ul, C°nS,St.at ;
siqoidem compa- >ec
duo percipS VmTi
P°! ' ' """ ab, 6° '
uul simu' 'dicium
eonfi '- ifiimsk „• V7
mtellcclus conclusioncm ex
26 Ouarm0 1 US
fleducitur> "uerc cognoscil
'. IS s„i
?' An,ma' q"e"ia''modum saepc
observavi »«S c'ieenttiSamre7enT^irUm f'
consc'a e" C
_ ,cient,am ex
eo habet, quod
ipsa se, tamquam
Op. cit., lib.
XV, c. 22.
Ws. Thom. Contr.
G«.„,., Iifc, „
c. 49 "|aeA"-Vm "'-«rt-. !"»•«,«.
8, n. 22.
. n n b esse
rem , quae
omnes operationes ehct.
Atqu, nullu. horum
explicari posset, si
substanUa. cogitans ; e* teus
, , ■ divisibilis
in partes poneretur.
Eten.m 1 ill
> depende tia
operationum haberi nequ.l,
n.s. n i bis,
« quae secu
dum ordinem naturalem
procedunt ab uno
•»; 2 cm*
cur operatio unius
potentiae operat.on. altenus
,mpeens ei vitam
, quod nullum
corpus praestat corpori
3 ». ^raeterea.
Quemadmodum ipsi physiologi
docent, corpus >er
leges assimilationis ,
et excretionis quoad
particulas, x quibus
constat, sensim sine
sensu commutatur, adeo
ut :emporis fluxu
prorsus renovelur. Si
igitur anima sive
trincipium vivendi non
nisi ipsum corpus
esset, princi- •ium
vivendi in dies
variare , ac
tandem in aliud
reno- ari deberet.
Atqui unusquisque nostrum
experitur prin- ipium
cogitandi conslanter manere
idem; ita ut
nos, qui unc
vivimus, eosdem esse,
qui antea viximus,
conscia- aus. Ergo.
134. Quod si
anima a corpore
distinguitur, ipsam ne- ue ln
temperamento , neque
in harmonia corporis
con- istere consequitur.
Non quidem in
temperamento. Nam mma
corpus sibi subdit,
atque haud raro
reluctatur iis ppehtionibus,
quae ex corporis
temperatione oriuntur; iquidem
multi homines appetiliones
illas sedanl, et
effi- lunt ut
rectae rationi pareant.
Anima igitur non
est ip- *
temperatio corporis; secus
idem effectus simul
ab ea- em
causa oriretur, atque
destrueretur *. 135.
Neque est harmonia,
seu ipsa compositio
partium orpons ,
vel ralio ,
qua partes corporis
secum invicem onnectuntur.
Etenim in diversis
partibus corporis sunt
lversae compositionis rationes;
ac proinde si
in hac cor-
ons partium compositione
anima consisteret ,
singulae artes corpons
haberent singulas animas
, nempe aliam
nimam haberet os,
aliam caro, aliam nervus,
utpote quae ttundum
diversam proportionem sunt
composita. Alqui 'oc
manifcsle falsum est.
Ergo 8. 136.
Advcrsus materialismum dynamicum
observasse iu- erit,
quod, ctsi portenlum
illud assumatur, maleriae
es- pntiam ln
vi activa quadam
positam esse ;
haec tamen ^tiones
illas, quae vilales
dicuntur, numquam efficere
po- st :
1 quia «
effectus aliquis non
subest potentiae ali-
Jius agentis.... per
hoc, quod non
habet cum agente
af- 1 Cf
Cosmol, c. V,
a. 3, p.
137-138. I, q.
LXXV, a. 1
c. - s Conf., Iib.
X, c. 6,
n. 10. Contr.
Gent., lib. II,
c. 63. -5
ibid c. 64>
248 ANTHROPOLOGIA finitatera,
vel similitudinem *»;
atqui actiones vitales
nul- lam curn
materia similitudinem habent ;
viventia enim quemadmodum
alibi a nobis
ostensum est %
a non vivea
tibus multum distant;
2° quia si
actiones vitales, uti
etian demonstravimus ,
per principium vitale
organis corpori insitum
explicari nequeunt s
, ipsas materiae
vi longiu praestare
dicendum est; 3°
quia subiectum, in
quo per ficiuntur
actiones vitales, est
ipsum vivens, siquidem
a( genus actionum
immanentium illae spectant;
dum e con
trario materia non
in seipsam, sed
in aliud extra
se dum taxat
vim suam exercere
potest. 137. Ad
cuius rei maiorem
explanationem mente recola
mus oportet materiam
ad aliquam speciem
actionum deter minari:
« Res corporales
habent determinatas actiones
*>} siquidem «
corpora non operantur,
nisi naturaliter 5»;
natu ra autem
est determinata ad
unum. Quocirca, si
activa ma teriae
vis ita evolvi
sumatur, ut sicut
naturae mortuae ita
naturae viventis actiones
exerat, illud admittendum
fo ret absurdum
, utrasque illas
actiones eiusdem esse
spe ciei. Itaque,
etiamsi concedatur materiam
nihil aliud esse
quam vim per
seipsam, seu sponte
sua activam, illa
ta men ex
essentia sua et
differt ab anima,
et aniraae actu
cfficere nequit. Art.
IV. — Materialistarum
obiectionibus satisfit 138.
Obiic. 1° Substantia
corporea afficitur qualitatibuj
quae non sunt
divisibiles, e. g.,
gravitate, vi motrice,
e aliis eiusmodi.
Ergo ex eo,
quod cogitatio est
aliquid iii divisibile,
inferri nequit ipsam
ad substantiam corporear
pertinere non posse.
139. Resp. Dist.
ant. , et
illae qualitates sunt
indivisi biles ,
si in seipsis
considerentur , conc.
ant., sin relata
ad corpus ,
cui insunt , neg.
ant. Neg. cons.
Sane , sicu
formae corporum dicuntur
inextensae, seu simplices,
i considerentur abstractae
a materia 6,
ita illae qualitates
nempe gravitas, vis
motrix, aliaeque huiusmodi,
si abs tractae
a corpore, cui
insunt, in se
spectentur, nihil, nif
i Contr. Gent.,
lib. II, c.
22, n. 5.
2 Cosmol., Introd.
p. 90. Cf
etiam c. IV,
a. 1, p.
126 sqq. 3
Cf quae diximus
p. 211-214. — * I,
q. CX, a.
1 ad 1.
* Contr. Gent.j
lib. III, c.
102. « Cf
Cosmol., c. V,
a. 4, p.
139-140. ANTHROPOLOGIA 249
llimplex, atque uniusmodi
exhibent. At prout
corporeae fiubstantiae insunt,
non sunt indivisibiles; gravitas
enim luxta divisionem
massae corporis dividitur;
item, vis mo-
|nx in omnes
partes corporis dispergitur,
ita ut si
vis [aotrix in
corpore est, ut
duo, in dimidio
sit, ut unum.
Wj contrano quaevis
cogitatio lum in
se, tum in
subiecto ogilante prorsus
indivisibilis est. 140.
Obiic. 2° Nullatenus
fieri potest, ut
extensi obie- ti
imaginem anima indivisibiiis
in se contineat.
Ergo si inima
res extensas percipit,
ipsa indivisibilis esse
nequit. |. .
-L .rp# Neg'
anL et cons'
Nam anima «
non est in-
i ivisibihs ,
ut punctum habens
situm in continuo
, sed er
abstractionem a toto
genere continui *
». Sane indi-
jisibile habens positionem
, cuiusmodi est
punctum 2 ,
i- laginem extensi
obiecti totam, quanta
re ipsa est,
in se 'Ontinere
non potest. At
virtus integram extensionem
ob- |>cti percipiendi
non indivisibili, instar
puncti, sed sub-
Itantiae omnino indivisibili,
quae nempe nullum
ad par- s;s
ordinem habet, et
ad genus continui
nullo modo per-
net, propria est.
Quod si ad
obiectum extensum perci-
lendum extensio in
subiecto percipiente requiritur
, i- j.ud
tantam, et tam
variam reipsa habere
debet dimen- jonem
, quanta est
dimensio diversorum ,
quae ab ipso
ercipiuntur, obiectorum; id
tjuod est aperte
falsum 3. Ac-
;?dit, quod integra
rei extensio sub
una simplicissima, pe-
itusque indivisibili ratione
formali percipitur; ergo
hu- lismodi pcrceptio
non nisi ad
principium omnino indi-
sibile pertinere potest.
142. Obiic. 3°
Vulgatum est illud
effatum: Quidquid re-
pitur, per modum
recipientis recipitur. Atqui
anima re- pilur
in corpore. Ergo
est corporea. 143.
Resp. Dist. mai.,
ita ut nequeat
unum ab altero
Cipi, nisi sit
inter utrumque quaedam
proportio habitu- nis,
conc. mai., nisi
sit inter ea
naturac convenientia, Qq.
dispp., q. un.
De sp. cr.,
a. 4 ad
16. De hoc
indivisibilitatis genere cf
/n lib. I
Met., lcct. II.
5 « Tam
multas, ad rem
inquit s. Augustinus,
et tam magnas
cor- rum imagmes,
si anima corpus
esset, capere cogitando,
vel memo- i
continendo non posset....
Qua igitur magnitudine,
quae nulla illi
, miagines tam
magnorum corporum ,
et spatiorum ,
atque re- >num
capit? » De
anim. et eins
orig., lib. IV,
c. 17 n
25 250 ANTHROPOLOGIA neg.
mai. Dist. etiam
min., anima recipitur
in corpore, ut
perfectum in perfectibili,
conc. min., ita
ut in corpo-,
re contineatur, ncg.
min. Neg. cons.
Sane anima non
re- cipitur in
corpore, ita ut
contineatur, nam, ut
s. Augu stinus
inquit, « anima
continet corpus *
». Quapropter cor
pus recipit animam
eo modo, quo
materia recipit formam
scilicet ita ut
per ipsam perficiatur:
seu ut «
secunduu ipsam constituatur
in esse alicuius
speciei * ».
Utauten corpus hoc
modo in se
recipiat animam, non
requiritui ut huius
natura cum natura
illius conveniat, ita
ut animj extensa,
aeque ac corpus,
sit 8, sed solum
quaedam inte illud,
et istam proportio,
quae in eo
consistit, ut corpu,
habeat ordinem ad
animam, et capacitatem,
ut ab ea
in formetur *.
Iam simplicitatem animae
haud impedire, quo
minus haec talem
cum corpore proportionem
habeat, an tea
a nobis ostensum
est ». Ex
eo igitur, quo.d
anima re cipitur
in corpore, nihil
contra eius immaterialitatem in
ferri potest. .
|j 144. Obiic.
4° Anima non
potest movere corpus
, ms illud
tangat. Atqui tactus
non est, nisi
corporum. Ergc 145.
Resp. Dist. mai.:
nisi illud tangat
contactu virtu tis,
conc. mai. ,
contactu corporeo ,
neg. mai. Sub
eader dist. neg.
et conc. min.
Neg. cons. In
primis, cum movet
sit « actus
existentis inpotentia* »,
producere motum ms
gis ad substantias
immateriales, quam ad
materiales, pei, tinet.
Etenim nihil potest
transire de potentia
in actun nisi
per id, quod
est actu. Atqui
substantiae mtellectu! les
magis actu sunt,
quam corpora. Ergo
ad illas magii
quam ad substantias
corporeas pertinet aliquid
moven « Agunt
substantiae intellectuales in
corpora , et
movei ea, cum
sint immateriales, et
magis in actu
existentes \ Ut
vero quomodo substantia
immaterialis corpus tanga
et moveat, intelligatur,
distinguendus est contactus
qim titatis} qui
proprius corporum est ,
a contactu virtutis
i Contr. Epist.
Man., c. 16,
n. 20. Cf p. 227.
2 I, q.
L, a. 2
c. -3 Cf
p. 193-195. 4
« Debita proportio
materiae ad formam
est duphciter, scihc
per ordinem naturalem
materiae ad formam
, et per
remotione impedimenti »;
In lib. IV
Sent., Dist. XVII,
q. I, a.
2 sol. 1
» Loc. cit.
— 6 In
Ub. I Sent.,
Dist. VIII, q.
I, a. 3
sol. 7 Contr.
Gent.,\ib. II, c.
56.— » Cf Dynam.,
c. VI, a.
1, p. 188
vol. ANTHROPOLOGIA 251
j rimo contactu
langenlia dicuntur ca
« quae uniuntur
lcundum ulfma quanlitatis
»; unde in
corporibos ono" ■
t « mutuum
esse tactum '
>,. Contactus virtutis
pert net ?
1 ea quae
etsi « i„
quantitatis ultimis ncn
tanganf bcuntur mhilominus
tangere, in quantum
agunlV^Hoc ,tem tactu
substanfa immaterialis, quae
est indivisibi- fcff' %[
mT? C°rpUS' quod
est auaedam quantitas
div i- bil.s.Nam lactu
corporeo id, quod
est indivisibile puta
inctum , non potesl langere
, nisi aliquod
indivis b^ile •
tac u vtrtutts
substanlia immaterialis potest
langere JTnT •d-,,V!f.lb,lem- «
Substantia intell/ctualis qufm!
| nt ind.vis.bihs,
potest tangere quantitalem
divisibi- fc,.n quanlum
ag.t in ipsan,8
Alio enim modo
est in- ■ni.bile
punctum, et substantia
intellectualis. Punctum .dem
est S1cut quantitatis
lerminus , et
ideo habet s™
a, determmalum m
continuo , ullra
quem porrigi no„
l|,lest ; subslanf
a autem intelicctualis est
indivisibihs itur tt
irnr.i8veinUKS,f|Ua,ntil?!iS
eX,SlenS' Unde U°"
^'e* Itur ei indmsibile
al.quid quantitatis ad
agendum » »
In animam non
n,s. tactu virtutis
movere \st. XIX
in arguendo. — «
I, q.
LXXXV, a. i
Diximus saepe, non
semper, interdnm enim
operationes meni in
iuvenibus languidiores sunt,
et e contrario
intelligentia in qu
busdam hominibus usque
ad ultimam senectam
in dies magis,
m. sisque viget.
Guius ratio, aiente
Aquinate, ex parte
ipsius tnze ANTHROPOLOGIA 253
;rescentis animae argumentum
est, vires in
maiori aetale ;naiorcs
* ». Exinde
etiam perspicitur, quomodo
organo- rum perturbatio
exercitium intellectus perturbet:
« Debi- itatur
intellectus ex laesione
alicuius organi corporalis
'ndirecte, in quantum
ad eius operationem
requiritur ope- ratio
sensus habentis organum*
». Ob eamdem
rationem i causis,
quae in corpus
agunt, intelligentiae evolutio
pen- derc dicenda
est. Haec omnia
ila s. Thomas
paucis com- plectitur:
« Cum anima
sit forma corporis,
consequens est, quod
unum sit esse
animae, et corporis;
et ideo, corpore
perturbato per aliquam
corpoream passionem, necesse
est quod anima
per accidens perturbetur,
scilicet quantum ad
SSSe, quod habet
in corpore 3
». Art. V. — Lockii
error ex iam
ostensis refellitur 150.
Lockius etsi animam
simplicem esse fassus
sit, ta- men
ea permotns ratione,
quod non omnes
materiae pro- prietates
perspectas habemus, in
dubium revocavit, utrum,
necne cogitandi vis
inter proprietates materiae,
quae no- bis
compcrlae non sunt,
revera sit, aut
saltem divinitus 3ssc
possit4, Lockii dubitatio
a Voltairio 5,
aliis;(ue ma- limo
plausu excepta fuit.
151. Prop. Dubitatio
Lockii futilis est.
Probatur. Ut certo
asserere possimus aliquod
attribu- tum substantiac
cuipiam repugnare ,
non requiritur ut
omnia huius attribula
perspecta nobis sint,
sed sufficit, ut
aliquod unum in
ca certo dignoscamus,
quod cum dato
atlribulo evidenter pugnat;
nam una, eademque
substantia constare nequit
cx attribulis ,
quae se mutuo
destruunt. lla, etsi
geometrae nondum omnes
circuli proprielates cal-
leant, tamen pro
rc certa cxplorala
habent, quadraturam inter
eius proprietates nondum
cognilas minime contine-
ri, (juippe illa
rotunditalis proprietati in
circulo iam per-
spcctae evidcnter opponitur.
Alqui cogitatio curn
notis pro- prielatibus
materiae, nempc extensione,
divisibilitate, so- lectus,
qui est perfectior,
repetenda est, quatenus
nempe hi «
cum babeant corpus
mclius dispositum, sortiuntur
animam maioris vir-
tutis in intelligendo
»; loc. cit.
1 Op. cit.,
c. 22. —
2 In lib.
II De Anim.,
lect. VII. 8
III, q. XV,
a. 4 c.
— * Op.
cit., Iib. IV, c. 3,
§ 6. s
tUm. de la
phil. de Newton,
part. I, c.
6. 254 ANTHROPOLOGIA liditate,
figura, inertia, adversa
fronte pugnat; quae
auU secum pugnant,Divina Omnipotentia
non continenlur.Erj vis
cogitandi nec divinitus
materiae convenire potest.
152. Iam cogitationem
cum illis maleriae
proprietatibuj pugnare comperlum
cuique est. Sane
1° pugnat cogitatic
cum extcnsione ,
et divisibilitate ;
nam , quemadmodurr.
satis, superque a
nobis ostensum est,
cogitatio est quid-
quam unicum, et
indivisibile. 2° Pugnat
cum soliditate; neque
enim integrum obiectum
cum omnibus eius
parti- bus percipi
a nobis posset,
nisi species singularum
par- tium in
unam confluerent; neque
in iudiciis et
ratiocina- tionibus plures
notiones secum comparari
possent , nisi
illae in unum
compenetrarentur . Accedit quod
cogilatic seipsam reflexione
permeat, el insuperduo
subiecta per- cipientia
possunt se invicem
comprehendere: si vero
es-j sent solida,
unum non posset
alterum penetrare, ideoquc
unum non comprehenderet alterum
, comprehensio enim
rei habetur, cum
ipsa tota cognoscitur
!. 3° Pugnat
cum inertia, materia
enim, utpote iners,
ab extrinseca causa
determinatur; unde consequitur
lex illa Newtoni,
muta- lionem motus
proportionalem esse vi
motrici impressae, ei,
fieri secundum lineam
rectam, qua vis
illa imprimitur. Al
nos de multis
rebus cogitamus, quin
ulla actione externa
agitemur, atque insuper
seriem unius demonstrationis in-
terrumpimus, aliamque prorsus
diversam aggredimur, ac
praeterea ab imaginatione
ad intellectionem, atque
ab hac ad
illam rursus pro
lubitu transimus. 4°
Pugnat denique cum
figura; quod enim
est figura praeditum
, habet ter-
minum, cum figura
sit quae lerminis
continetur : at
po- tentia cogitandi
est quodammodo infinila;
« in infinituni
enim inlelligit species
numerorum augendo; et
similiter species figurarum,
et proportionum: cognoscit
etiam uni- versale
, quod est
virtute infinitum secundum
suum am- bitum
, continet enim
individua , quae
sunt polentia in-
finita 2 ».
153. Itaque cogitatio
praecipuis , ct
valde notis mate-
1 « Impossibile
est duo corpora
se invicem continere,
cum con- tinens
excedat contentum. Duo
autem intellectus se
invicem con- tinent,
et comprehendunt, dum
unus alium intelligit
»; Contr. Gent.,
lib. II, c.
49, n. 6. — «
Ibid., n. 5.
ANTHROPOLOGIA 255 iae
proprielatibus adversatur; quapropter
si materia pos-
•et cogitare ,
ex proprietatibus secum
pugnantibus con- laret.
Art. VI.— De animae
huraanae spiritualitate 154.
Animam humanam non
esse aliquid extensum
, sed p
una simplici, et
indivisibili realitate consistere
contra mnes materialistarum classes
demonstravimus. At aliquid
obilius ipsi est
tribuendum; etsi enim
corpus informet, amen
huiusmodi est , ut
a corpore haud
pendeat ; unde ,on
solum simplex, sed
etiam spiritualis appellatur.
j 155. Prop.
Anima hurnana est
spiritualis. i Probatur.
Operationes propriae animae
humanae , eae
iempe, quae ad
intellectum, et ad
voluntatem spectant, |me
organis corporis exercenlur
; ac proinde
a maleria on
pendenl. Atqui similiter
unumquodque habet esse
, et oerationem.
Ergo esse animae
humanae huiusmodi est,
ut \ materia
non pendeat, ac
proinde ipsa spiritualis
di- 3nda est.
156. Ad maioris
veritatem perspiciendam satis
est mente Jcolere
ea quae in
Dynamilogia statuimus. Sane
opera- ones cognilrices
, quae corporeis
organis indigent, ad
iquod genus rerum
materialium percipiendum determi-
anlur: neque aliud,
nisi quod maleriale
est, atque prout
)nditionibus materialibus adstringitur,
apprehendere pos- int;
unde obiectum illarum
proprium non nisi
singulare 'Se potest
: super seipsas
denique converti nequeunt
'. tqui operationes
intellectrices circa quodlibet
rerum ma- inalium
genus versari possunt,
easque cognitione imma-
nah, umversali, et
necessaria attingunt2; lum
super se- sas
reflectuntur 3; atque
ad ea se porrigunt, quae
rerum latenaliumordinem transiliunt
4; intellectusque in
eorum 'iHemplalione quam
maxime delectatur 5
; atque ,
secus 1 Cf
Dynam., c. IV,
a. 12, p. 161-162 vol.
I. \ I,
q. LXXXIV, a.
1 ad 4; Cf Dynam.,
loc. cit. et
a. 3, p.
136. J Cf
ibid., p. 162.
4 Ibid., p.
161. Hinc Lactantius
aiebat: « Nullum
est animal, prae-
• hominem, quod
habeat notitiam aliquam
Dei. Solus enim
sapientia structus est,
ut religionem solus
intelligat; et haec
est hominis, jue
brutorum vel praecipua,
vel sola distantia
»; De ira
Dei c. 7
b Cf s.
Aug., De lib.
arb., lib. II,
c. 13, n.
36. 256
ANTHROPOLOGIA ac facultas
organica, quae quoties
ab obiecto sensili
ve- hementer impellitur,
ad aliud eiusdem
generis obiectum sentiendum
inepta evadit , ipse
ex obiecto valde
intelligi- bili ad
intelligendum obiecta minus
intelligibilia validior fit f.
Ergo operationes intellectrices supra
corporeum omnem ambitum
sic evebuntur,ut materiae
determinationes omnino transcendant,
ac proinde a
materia non pendent.
157. Idem de
actibus voluntatis est
dicendum. Etenim voluntas
bonum intellectivum , nempe
incorporeum appe- tit 2;
neque ad hoc,
vel ad illud
bonum determinatur, sed
in quodcumque obiectum,in
quo ratio boni
deprehendi- tur, libere
ferri potest 3;
super suos ipsos
actus reflecti- tur,
quia « vult
se velle, et
diligit se diligere
4»; deni- que
corpus sibi subdit,
illisque cupiditatibus, quae
ab ap- petitu
sensitivo proficiscuntur, adversatur.
158. Obiic. Anima
nihil potest intelligere
sine ope sen-
suum, qui per
organa corporea exercentur.
Ergo in ipsa
operatione intellectiva ab
organis corporis pendet
, ac proinde
non est spiritualis.
159. Resp. Dist.
ant.f quatenus sensus
ad actionem in-
tellectricem intrinsece concurrunt,
neg. ant., quatenus
sen- sus praebent
intellectui phantasma ,
in quod ipse
snarrj actionem ,
quin a sensibus
pendeat, exerit, conc.
ant. Neg. cons.
Responsionem istam, quae
ex theoriis in Dynamilo- gia
statutis satis superque
declaratur, Aquinas noster
hh verbis tradidit:
« Dicendum, quod
corpus requiritur ad
actionem intellectus, non
sicut organum, quo
talis actic exerceatur,
sed ratione obiecti;
phantasma enim compa-
ratur ad intellectum
, sicut color
ad visum s».
Et alibi :
« Intelligere est
propria operatio animae,
et non egredi-
tur ab anima
mediante organo corporali,
sicut visio me-
* Cf s.
Bonav., In lib.
I Sent., Dist.
I , a.
3 , q.
I ad arg.,
e Alb. M.,
De Anim., lib.
III, tract. II,
c. 15. *
Cf Dynam., c.
V, a. 3,
p, 166-167 vol.
I. 3 Cf
Dynam., ibid., a.
8, p. 175
sqq. * In
lib. I Sent.,
Dist. XVII, q.
I, a. 6
ad 4. «
Noli ergo mi
rari, inquit ad
hanc rem s.
Augustinus, si ceteris
per liberam vo
luntatem utimur, etiam
ipsa libera voluntate
per eam ipsam
ut nos posse,
ut quodammodo se
ipsa utatur voluntas,
quae utitur ce teris ,
sicut se ipsam
cognoscit ratio ,
quae cognoscit et
cetera » De
lib. arb., lib.
II, c. 19,
n. 51. *
I, q. LXXV,
a. 2 ad
3. ANTHROPOLOGIA 257
iante oculo. Communicat
tamen in ea
operatione corpus x
parte obiecti; nam
phantasmata sine organis
corporeis >se non
possunt * ».
Art. VII.— Refutatur phrenologismus 160.
Ut quid hoc
systcma sit, facilius
explicemus , il-
id in pnmis
memoramus , a
diligentioribus , et
peritis iturae scrutatoribus
, propter intimum
nexum , qui
in- r animam,
et corpus intercedit,
ex huius eonformatio-
!, et habitudine
nonnulla non quidem
certa, sed proba-
lia indicia de
illius interiori statu
perspecla fuisse. Ex-
de ortum habuit
physiognomia. Quae inler
veteres ha- ut
cultores Empedoclem, Platonem,
Aristotelem , Galc-
im, ahosque; medio
aevo prae ceteris
Avicennam, et AI-
rtum Magnum ;
in recenti aetate
magnopere adaucta it
a nostro Ioanne
Baptisla Porta, Lavater,
Camper, a- sque
pluribus. 161. At,
ineunte hoc saeculo
, Gall, ciusque
discipulus urzheim usque
adeo processerunt , ut
systema phreno- pcum
, seu cranioscopiam
invexerint , haec
praecipue ituentes :
1° Cerebrum non
est unicum organum
, sed multis
organis inter sese
distinctis constat. 2°
Haec gana ,
prout magis ,
minusve explicantur, et
evolvun- ', maiores,
aut minores circumvolutiones in
cerebro, ldemque in
calvaria protuberantias istis
circumvolutio- )us respondentes
efficiunt. 3° Singula
haecorgana, ideo- e
smgulae calvariae protuberantiae sunt
primilivarum imi facultatum
sedes , imo
ipsae facultates organorum
mme appellari possunt.
4° Nomine facultatum
primiti- um non
veniunt iilae ,
quae a Psychoiogis
vulgo re- iscntur,
nempe facultas sentiendi
, imaginandi, volun-
, et aliae
huiusmodi , sed
potius naturales propensio-
' > quas
quisque sortitur, uti
propensio in poesim
, in lCitiam,
in malhcmaticam. Unde
Phrenologi in cerebro
(inguunl organum matheseos
, amicitiae ,
iracundiae, mcidn etc.
Facultates vero a
Metaphysicis recensitae »
sunt , nisl
secundariae , sive
subieclae facultatibus nnlivis
, harumque veluli
atlributa generalia. 5°
Hae ultales secundariae
tot vicibus in
eodem homine repe-
e mveniuntur, quot
facultalibus primitivis iste
pollet. Qq. dispp.,
q. un. De
Anim., a. 1
ad 11. Philos.
Christ. Compend. II.
7 47 258
ANTHROPOLOGIA Iamvero non
omnia organa, ideoque
non omnes faculta-
tes ipsis propriae
in singulis hominibus
extant , nequt
organa, quae in
eis extant, eodem
modo explicantur, ei
evolvuntur; proindeque neque
aequalis est protuberantia- rum
numerus in singulis
calvariis, neque quaelibet
pro- tuberantia eiusdem
est magniludinis. Hinc
fit, ut si
qui L* rnaterialisme
et la phrdnologie
rtnlr a seos/0ndement°, Paris
1840; Flourens, Examen
dela rm i
* ;** *2/
atqUG
interSer'nan°s,Friedreich,
Arch. psychol. mLk
£ 131;194' Heidelbergae
1824, et Reichlin-Meldegg., Psyeh.
m»"s (germ.), sect.
I, p. 358,
Heidelbergae 1837. 260
ANTHROPOLOGIA nibus hominibus
communes, tamquam facultatum
specia lium proprietates,
spectare. 2° Absurdius
etiam est ratio
nem, et voluntatem
e facultatum numero
extrudere, curr ipsae
ceteris omnibus facultatibus praestent.
3° Si una
quaeque facultas primitiva
propriam sibi percipiendi,
re miniscendi, ratiocinandi
facultates habet, tunc
illud vald. yuod
si physiologice haec
theoria spectetur, multis
ctiam ab- 262
ANTHROPOLOGTA Probatur. 1°
Exemplaris, aiente s.
Thoma , propriurr
est eo spectare,
ut illa, quae
ad normam sui
eftingantur similia sibi
reddat *. Atqui
id de homine
cum reliquh animalibus
comparato dici nequit.
Namque homo ob
ra tionem, qua
solus inter animalia
poliet , a reliquis
ani malibus essentialiter
differt. Ergo homo
exemplar, seii typus
totius vitae animalis
esse nequit2. 2°
Si homo esset
ultimus terminus ,
ad quem evoluti»
embrionis pervenit, facultates
cognoscendi, appetendiqu in
homine a principio
quodam maleriali producerentur quippe
quod embrio, horum
Physicorum senlentia, ex
v sibi insila
seipsum evolvit. Atqui hoc
, ut ex
dictis II Dynamilogia
patet, perabsurdum est.
Nam facultates ratic
nales, cum sint
inorganicae, principium alius
naturae, a animas
a Deo creari)
opinionem elegerit, vel
adhuc dubitandum pu-
taverit »; In
lib. II, Dist.
XVII, § 15.
Cf etiam Melchior
Ganus, vc locis
theol.,hb. 12, c
13). Hoc adnotatum
voluimus, quia Casimirus
Ubaghs (Anthrop. Philos.
Elementa, Pars synthetica,
c I) asserit
o- pinionem , animas
a parentibus generando
propagari, probabilibus n
rationibus minime spernendis,
edimque cumnullo catholicae
Fidei dog- mate pugnare,
dummodo generatio illa
non velut ma'erialis
divisio, ANTHROPOLOGIA 269
176. Obiic. 1°
Parentes hominem generare
dicuntur. Atqui homo
constat ex anima,
et corpore. Ergo
non so- lum
corpus, sed etiam
anima per generationem
oritur. 177. Resp.
Dist. mai.: quatenus
operantur ad unionem
corporis, et animae,
ex qua unione
homo est homo,
conc. lmai,; quatenus
gencrant quamlibet partem
hominis, neg. mai.;
conc. min. Neg.
cons. Et sane,
« licet anima
ratio- nalis non
sit a generante
, unio tamen
corporis ad eam
est quodammodo a
generante f »;
nam generans disponit
corpus, ut coniunclionem
cum anima secundum
leges na- turae
expostulet, et acquirat2.
Quoniam vero ex
unionc animae ad
corpus homo est
homo, oplimo, meritoque
iu- re parenles
hominem generare dicunlur,
quia generatio- iis
finis, ut saepe
monuimus, non est
forma, sed compo-
»itum ex materia,
et forma. 178.
Obiic. 2° Si
corpus per generationem
, et anima
per creationem oritur,
unum non est
esse hominis. Atqui
:onscquens est absurdum.
Ergo anima per
ipsam gene- 'ationem
corporis oritur. 179.
Resp. Neg. mai.;
conc. min. Neg.
cons. Ex eo,
quod jorpus per
generationcm , et
anima per creationem
pro- lucitur ,
esse corporis ab
esse animae minime
separatur; lam «
creans dat esse
animae in corpore,
et generans dis-
)Onit corpus ad
hoc, quod huius
esse sit particeps
per inimam unitam
s ». 180.
Inst. Unum esse
hominis produci non
potest a cau-
W diversis. Ergo.
181. Resp. Dist.
ant., si illae
diversae causae non
sint nter se
ordinatae, conc. ant.,
sccus, neg. ant.
Neg. cons. «ausae,
inter quas nullus
ordo existit, eumdem
effectum Mf diffusio
quaedam concipiatur. S. 0. Congregatio
tum ob traduciani-
'«iww, tum ob
aliquas doctrinas, quas
prof. Lovaniens, propugnabat,
f quac sunt
similes aliquot ex
septem propositionibus, quas
eadem -ongregatio die 18 sepf.
1861 haud tuto
tradi posse iudicavit
(cf quac ixi.nus
in Ideal., c.
I, a. 8,
p. 212, not.
2, vol. I),
tum ob alias
opi- lones, quas
cautc minus, quam
fas est, ille
exponebat, decrevit « in bns
philosophicis a Gerardo
Casimiro Ubaghs hactenus
in lucem litis,
et praesertim in
Logica, et Theodicea
invcniri doctrinas, seu
pmiones, qure absque
periculo tradi non
possunt ». Cf
La Scienza La
lede, vol. LXII,
p. 390-391, Napoli
1866. 1 Q(f.
dispp., De Pot.,
q. III, a.
9 ad 19.
Ibxd. ad 2.-3
n,^ ad 2Q.
270 ANTHROPOLOGIA producere
nequeunt. At vero
in productione hominis
ge- nerans cum
operetur usque ad
ullimam dispositionem, qua
corpus exigit informari
anima rationali , eum
ordi- nem habet
ad Deum ,
qui animam creat
, ut ad
Ipsum, veluti causa
instrumentalis , referatur.
Etsi igitur Deus
creans, et homo
generans sint causae
diversae, tamen u-
num esse hominis
ex iis producitur.
«. Natura est
sicul instrumentum Divinae
virtutis; unde non
est inconveniens si
Virlus Divina sola
faciat animam rationalem,
actionc naturae se
extendente solum ad
disponendum corpus f
» 182. Obiic.
3° Filii similantur
parenlibus non solum
se- cundum physicas
qualitates corporis, sed
etiam secundunc qualitales
animae. Atqui hoc
demonstrat, sicut corpora
. Prop. 1
. Falsum est
animam sensitivam hominis
iroduci per generalionem. Probatur.
Unum est esse
animae humanae, quae
simul ensiliya est,
et rationalis2. Atqui
anima humana, prout
:st rationalis, quemadmodum
ostendimus, per generatio-
Tcpn°u °ritUr- Er^°
nec»ue Prout est
sensitiva. lSb. Hoc
argumentum, quod ab
unitate animae huma-
,ae depromitur a
s. Bonaventura his
duobus modis ex-
iibe ur: 1
« Philosophus dicit
quod sensitivum est
in ntellectivo, sicut
tetragonus in pentagono;
et vegetativum n
sensilivo, sicut tngonus
in tetragono. Si
ergo ab eo-
em pnncipio est
tetragonus, a quo
est pentagonus, ab
odem erit anima
intellectiva, et sensitiva;
sed intellecti- a
non est a
generante, ut demonstratum
fuit supra Er-
0 nec sensitiva
». 2° «
Quaecumque sunt idcm
in sub- tantia,
ab eodcm principio
educuntur in esse.
Sed ani- ia
sensitiva, et intellectiva
in eodem homine
sunt idem B
substant.a, qma unius
perfectibilis una est
perfectio -rgo si
rationalis non est
per generationem ,
videtur, uod nec
sensibihs 3 ».
187. Praeterea idem
Seraphicus Doctor ita
etiam argu- lentatur:
« Quae simul
corrumpuntur, simul etiam
pro- jucuntur; ergo,
pan ratione, quae
simul separantur, si-
,iul et mtunduntur.
Sed, recedente in
homine anima ra-
onah, nullo modo
remanet potentia sentiendi
in corpo- p.
fcrgo sicut amittitur
polenlia sentiendi in
recessu a- mae,
ila infunditur in
adventu. Non est
igitur a gene-
itione, sed a
creatione *. °
& 1 I, q. CXVIII,
a. 2 ad
2. - 2
cf 216 sqq.
n 1,6. II
Sent., Dist. XXXI,
a. 1, q.
I, £ opp.
Ex his argu-
n perspictur ,
quare anima sensitiva
in brulis ,
non vero in im r,Prr
Seneratlonem Producatur. Etenim
ex hoc ,
quod ipsa Thol
r/n c°rp0ri 6SSe
sensiti^^equitu'r;monente nl
itiv n/fn 1
U Sen^ DiSt-
XVI11' * "•
a- 3 ad *
■ an»™'n
nsitiyam in homine,
et brutorum ad
eamdem speciem non
referri rt;,^^ ori*inis
modnm- c' 272 ANTHROPOLOGIA 188.
Obiic. Embrio, antequam
anima rationali infor
metur, vivit ,
et animam habet.
Ergo anima ,
prout es vegetativa,
et sensitiva in
homine, diversam ac
prout es rationalis,
originem habet. 189.
Resp. Dist. ant.
, ita ut,
adveniente anima ratio
nali, maneat anima
vegetativa et sensitiva,
neg. ant., it;
ut haec abiicialur,
conc. anl. Neg.
cons. Hic memoria
re colendum est
rem a prima
forma substantiali in sua es
sentia constitui, et
quidquid essenliae rei
iam constitutat advenit,
esse accidentale. Quocirca,
si, manente anima
ve getabili, vel
sensitiva , ei
adiungeretur anima intellecti-
va, haec inveniret
subiectum iam in sua essentia
consti- tutum; ac
proinde anima intellectiva
hominis essentiarc non
constitueret, sed accidentaliter animae
sensitivae vel- ut
quaedam eius perfectio
adveniret; id quod
absurdun: est1. Hinc
s. Thomas haec
docet: 1° In
generatione ani i
malis, et hominis
plures sibi succedunt
formae, ac proin
de plures generationes
2. 2° Quoniam
generatio unius es
corruptio alterius, adveniente
forma perfectiori, « 6t cor
ruptio prioris, ita
tamen, quod sequens
forma habet quic
quid habebat prima,
et adhuc amplius
3 ». 3°
Quare ii fine
generationis humanae abiicitur
anima vegetativa, e
sensitiva, atque creatur
a Deo anima
intellectiva, quae si
mul est et
sensitiva et vegetativa.
« Primo inducitur
a nima vegetabilis;
deinde, ea abiecta,
inducitur anima sen
sibilis et vegetabilis
simul ; qua abiecta
, inducitur noi
per virtutem praedictam
(nempe virtutem formativam,
quw a principio
est in semine),
sed a creante,
anima, quae si
mul est rationalis,
sensibilis, et vegetabilis.
Et sic embrio
antequam habeat animam
rationalem, vivit, et
habet ani mam,
qua abiecta, inducitur
anima rationalis *
». » Qq.
dispp., De Pot.,
loc. cit. 2
Cuius rei hanc
rationem assignat: «
Quanto aliqua forma
est nc bilior
et magis distans
a forma elemehti,
tanto oportet esse
plures foi mas
intermedias, quibus gradatim
ad formam ultimam
veniatur, etpe consequens
plures generationes medias
»; Contr. Gent.,
loc. cit. s
I, loc. cit.
Cf p. 217.
* Qq. dispp.,
De Pot., ibid.
ad 9. Haec
D, Thomae theon
hisce postremis annis
probata est inter
alios doctissimos physiologo
a Vincentio Santi,
Della forma, genesi,
corso naturale e modi c
viventi, Perugia 1855.
Cf etiam Liveranum,
Su principii del
mi derno Ippocratismo,
Fano 1859. ANTIIROPOLOGIA 273
190. Prop. 2a.
Repugnat animam sensitivam
transmitti p parentibus,
cl postea fieri
intelkctivam pcr manifestatio-
lem ideae cntis.
Probatur. Abnormis est
illa opinio, ex
qua vel plures
inimas, sive formas
substanliales in bomine
esse , vel
inimam intelleclivam veluti
corruptioni obnoxiam, et
tam- |uam quamdam
perfectionem accidcntalem animae
sensi- lvae advemre
consequitur. Atqui alterutrum
admilten- lum essct,
sj anima sensitiva
transmitti a parenlibus,
et jostea heri
intellecliva per manifestationem ideae
entis llicatur. Ergo.
191. Minor ex
D. Thoma ita
demonstratur : Tcrminus
jictionis Divinae revelantis
ideam cntis aut
est aliquid ubsislens,
aut non subsistens.
Atqui si primum,
anima, [uac per
huiusmodi manifestationem fit
intellectiva, di- ersa
secundum essentiam est
ab anima praeexistente, icmpe
sensiliva, quae non
est subsistens, ac
proinde non ina
est m homine anima.
Sin alterum, anima
intellectiva b anima
sensitiva secundum essentiam
non differret, sed
uaedam esset eius
perfectio, « et
sic ex necessitate
se- uilur , quod anima
intellectiva corrumpatur ,
corruoto orpore f
». ■ 192.
Accedit 1° quod
manifestatio ideae entis
nonnisi nimac lntellcclivae
fieri potest , ac
proinde animam in-
nllcctivam, nedum constituit,
expostulat; 2° quod
ex do- tnna
Ecclesiae Catholicae anima
intellectiva ex nihilo
reatur 2, non
\ero per aliquam
perfectionem animae seu-
Hivae adiunctam producitur.
Art. V.— Animas anle
corporis formationem non
existeic demonstratur 193.
Plato post Pjthagoram
3, et Empedoclem
* censuit nimas
ante hanc vitam
terrestrem vixisse aliam
coele- tem ,
atque ob ahquod
crimen , aliamve
causam nobis motam,
in terrena haec
corpora detrusas fuisse
s. Hanc *
I, Ioc. cit.
1^2-133, Romae 1876.
3 Cf Meiners,
Histoire des sciences dans
la Cr^cfl,etc.,lib. III,
c.4. U Karstcn,
Empedociis Agrigent. carminum
reliquiae etc. ihaedr.,
p. I. Non
convenit autem inter
Platonis interpretos, Piiilos.
Cbrist. Compend. II. 7
j o 274
ANTHROPOLOGIA Platonis doctrinam,
quam secundum emanatismi
sui ph cila
Plotinus* evolvit, amplexi
sunt Origeniani 4. 194.
Animarum praeexistentiam alia
ratione docuit Leil
nitius. Eius sentenlia
fuit, omnes animas
simul cum mund
a Deo conditas
, cum propriorum
corporum germinibu quae
in Adamo continebantur
, coniungi ,
atque ex illi,
ubi lapsu temporum
cuiusvis corporis germen
evolvitu: singulos homines
constitui V 195.
Gommunis autem est
Philosophorum , ac
Theok gorum opinio,
humanas animas tunc
a Deo creari,
cm humano corpori
coniunguntur , novusque
homo genitt existimatur.
Ut huius postremae
sententiae veritas patc
scat, scquentes propositiones
slatuimus : 196.
Prop. la. Animae
humanae creatae non
fuere an\ corpora.
Probatur. In anima
naturalis ordo ad
coniunctionei cum corpore
agnoscendus est 4: quapropter,
si anima, ai
tequam cum corpore
coniungatur, creatur, dicendum
e ipsam a
Deo creari ,
ita ut perfectione
sibi naturali d
nam animae, corpor
™ iae con.uncfo,
quae neque ex
nalura, neque ex
volun- >ate .ps.us
an.mae , sed a causa
extrinseca proficisci tur *r
v.olent.am an.raae illatara
fieri dicenda est ;
et auo- bam
omne violentum est
conlra naturam ,
coniunctio ilh amquam
ahqu.d naturae conlrariura
babenda foret -2
Weo homo, qux
ex utrogue componilur ,
est quid innatura-
h quod palet
esse falsum 3.
* '""a'»ra- 198.
Eamdem ob rationem
, animam in
corpus ad sni
upphc.um delrudi falsissirnum
est. Et san
Pf u Sf
rgumentatur Angelicus Doctor
, « poena
bono naturae dversalur,
et ex hoc
dicitur mala.Si igitur
unio an; >ae
, et corporis
est qnoddam poenale
, C est
bonura aturae; quod
esl .mpossibile: est
enim ntentum per
„? .ram ,
nam ad hoc
naturalis generatio terminatur
Fr erura sequerelur
quod esse horainera
non eTset bonum
icundum naturam ;
cum taraen Geneseos
1,31 , fa™
p^XWT" vm Deus cuncta
t^PS, .2° Animae
coniunctionera cum corpore
poenalem esse Hmitt.
nequ.t, qum graviora
scelera l.aud iuste
a Dr * jp.bus ull.mo
supplicio puniri su.natur.
U enim Lre
ie d.spmav.t s.
Cyrillus Alexandrinus : « Si aUe
cor" ex.stens an.ma
peccavit, et idcirco
innexa es carni
an, ob causam
lex graviora quidem
peccata mo rto lc-
^rf Ver° Vivere
^^ Praestaret quippc
^rmutere turp.ss.morum criminum
reos diu in
coVoon! s haerere,
u hoc paclo
gravius punirentur innTen
rium esse recepit
a Deo, ita
quoque ab Eo
naturalem suam immor-
alitatem recepit; camque
cum dependentia ab
Ipso retinet. 2
Incredibilia prorsus videntur,
quae his postremis
annis, praeser- im
ab Heghelianis, contra
animorum immortalitatem disputata
sunt, idlaborantibus, duce
Ruge , Annalium
germanorum scriptoribus. .itrauss
aperte professus est
animorum immortalitatem esse
postremum ;iostcm in
scientiae speculativae campo
prolligandum. Eorum oinnium
[ma ferme, eademque
sententia, quae ex
pantheismi principiis fluit,
laec est: Unica
est omnium, quae
sunt, vita, eaque
infinita, universa- 280
ANTHROPOLOGIA tinui progressus
*, qui immortalitatem animarum
per me- tempsychosin
explicanles contendunt hominem
modo sub ista,
modo sub illa
forma in hac
rerum universilate ap-
parere, atque cum
moritur, formam, sub
qua seipsum in
praesentia manifestat, amittere,
et post mortem
supersti- tem esse,
quatenus novam induit
formam 2. Aut.
II.— Aniinam huuianam intrinsece
immortalem esse dciuonslralur 204.
Quoniam immortalitas in
continuatione vitae con-
sistit , ut
anima humana intrinsece
immortalis dici pos-
sit, requiritur eam
huiusmodi esse naturae,
ut 1° a
cor- poris yinculis
soluta existentiam perpetuo
continuet; 2° ut
acliones sibi consentaneas
exercere pergat, secus
haud proprie vivere
diceretur; 3° ut
sui conscientiam, et
prae- teritarum affectionum
memoriam retineat, secus
, ut iam
innuimus , \itam
non continuaret , sed
potius novam in-
choaret, et praemii,
aut poenae capax
non esset. Iam
haec in animam
humanam quadrare sequentibus
propositioni- bus a
nobis demonstralur :
205. Prop. la.
Anima humana est
nalura sua incorrup-
tibilis, ita ut
separata a corpore
perpetuo suum esse
retineat. Probatur. Anima
humana est immaterialis
; ergo na-
tura sua est
incorruptibilis , ac
proinde nalura sua
cor- pori post
mortem superest. Consequens
his s. Gregorii
Neo- caesariensis ,
sive Auctoris Disp.
De Anima ,
verbis de- monstratur:
« Consequens mihi
videtur, ut quod
est sim- plex,
etiam sit immortale.
Nam omne ,
quod corrumpi- tur,
dissolvitur; quod dissolvitur,
compositum est; com-
positum multarum est
partium.... Quamobrem cum
sim- plex sit
anima, neque ex
pluribus partibus constet,
quia lis, divina;
homines huius vitae
unicae partieulam hahent;
post cor- poris
corruptionem haec particula
in vitam universalem
illico trans- funditur;
ex quo fit,
ut homines sui
conscientiam, rerumque praete-
ritarum memoriam amittant,
hoc est personalitate
expolientur. * Inter
hos praecipue commemorandus
est Petrus Leroux,
infen- sissimus Ghristianae
Religionis hostis (De
V humanite, de
son prin- cipe
et de son
avenir, Paris 1840).
2 Non alia
ratione de animi
humani immortalitate alius
eontinui progressus defensor
Lamennais sentire \idetur
(Esquisse d' une
phU losophie, Paris
1841). ANTIIROPOLOGIA 281
nec composita esl,
neque dissolvi potest,
sequitur eam in-
corruplibilem, et immortalem
esse * ».
206. Hoc argumentum
ex Aquinate nostro
ila explica- tur
: Rei corruptio
duplici ratione contingere
potest , nempe
vel per se
, vel per
accidens. Priori corruptionis
generi obnoxia sunt
ea, quae ex
materia, et forma
con- stituuntur; ipsa
enim suum esse
amittunt, si forma
a ma- teria
separelur ; alteri
subiiciuntur omnes formae
illae , quae m
se
non subsistunt ,
sed quoad sui
exislentiam a subiecto
corruptibili pendent, ita
ut illo, cui
insunt, dis- solulo
, et ipsae
desinant necesse est
\ Alqui anima
hu- mana eius
naturae est ,
ut neutro modo
interire possit ;
non quidem priori
modo, quia est
subslantia intellectua- ns:
(( nulla autem
substanlia intellectualis est
composita ex materia,
et forma 3»;
neque altero, quia
est « forma,
quae habet essc
non dependens ab
eo, cuius est
forma *». Ergo.
207. Confirmatur eadem
proposilio tum ex
operatione, quae intellectio
appellatur , tum
ex ingenito illo
deside- rio ,
quo anima appetit
semper esse. Et
sane 1° intelle-
ctio exeritur eo
quod inlellectus agcns
eificit speciem rei
actu intelligibilem, nempe
immaterialem , et idco
incor- ruptibilem, atque
intelleclus possibilis illam,
prout huius- modi
est, m se
recipit 5. lam faciens
est honorabilius fa-
cto ; quocirca
si intellcctus agens
facit actu intelligibilia, quae,
tn quantum huiusmodi,
sunt incorruptibilia ,
multo fortius ipse
erit incorruptibilis ,
ac proinde et
anima hu- mana
, cuius lumen
est intellectus agens
\ Item, «
unum- J In
Maxima Bibliotheca Patrum,
t. III, p.
320, Lujrduni 1677
2 Cf Cosmol.,
c. V, a.
5, p. 145.
* Contr. Gent.,
]ib. II, c.
55. « Qq. dispp.,q. un.
De Anim., a. 14 ad
9. Sanctus Doctor
fibid. c.) Hac
aha ratione argumcntatur:
Esse est aliquid,
quod per se
conse- quitur formam.
Ergo si forma
sit subsistens, nempe
talis, ut ipsa
sit Uliid, quod
habet esse, nequit
profecto privari esse;
esse enim ab
hu- lusmodi forma
separari idem foret,
ac formam separari
a seipsa id
quod impossibile est.
Atqui anima humana
est forma subsistens.
Ergo non potest
desinere esse, nempe
est incorruptibilis. » Cf Dynam.,
c. IV, a.
4, p. 137
vol. I. «
Oportet facientem melius
aliquid habere ad
faciendum, quam cst
id quod facit
»; s. Aug.,
De imm. anim.,
c. 8, n. 14. 1
Contr. Gent., lib.
II, c. 79.
282 ANTHROPOLOGIA quodque,
quod recipitur in
aliquo, recipitur in
eo secun- duni
modum eius, in
quo est ».
Igitur intellectus possi-
bilis , cum
in se recipiat
formas rerum ,
prout sunt in-
corruptibiles,
incorruptibilis sit oportet;
ex quo conficitur
ipsam animam natura
sua incorruptibilem esse,
nam in- telleclus
possibilis est aliquid
animae *. 2°
Unumquodque naturaliter suo
modo esse desiderat;
hinc animantia bruta,
cum non percipiant
esse, nisi hic,
et nunc , desiderant
quidem esse nunc,
non vero semper,
quod non apprehendunt;
e contrario, cum
anima humana vi
suae intelligentiae apprehendat
esse absolute, et
secun- dum omne
lempus , naturaliter
desiderat esse perpetuum.
Atqui impossibile est
naturae desiderium esse
inane. Ergo impossibile
est, ut vi
suae naturae anima
humana ab e-
xistentia desistat 2. 208.
Prop. 2a. Anima
humana a corpore
separata intel- ligere,
et velle pergit.
Probatur 1° «
Operatio cuiuslibet rei
est quasi finis
eius 3». Ergo
si anima post
corporis fatum est
superstes, operationibus sibi
consentaneis, quae sunt
intelligere, et velle,
expoliari nequit. 2°
Intellectus, et voluntas
sine organis corporeis
exer- centur. Ergo
remanent in anima
a corpore separata
*. 3° Experimento
constat animam , quo
magis a sensuum
impulsionibus seipsam avocat,
eo melius actiones
suas i tellectuales
exercere 5. Ergo
a corporis impedimentis
so- luta expeditius
actiones illas excrcebit.
4° « Quamvis
eadem sit natura
animae ante mortem
, et post
morlem quantum ad
rationem speciei; tamen
non est idem
modus essendi, et
per consequens nec
idem mo- dus
operandi fi ». Ergo
, « animae
, secundum illum
mo- dum essendi,
quo corpori est
unita, competit modus
in- telligendi per
conversionem ad phantasmata
corporum , 1
Contr. Gent., lib.
II, c. 79.
— 2 Ibid.
— * Qq.
dispp., De Ver.%
q. XIX, a. 1 c.
— * Contr.
Gent., lib. II,
c. 81. 5 « Anima
nostra quanto magis
a corporalibus abstrahitur,
tanto abstractorum intelligibilium fit
capacior » (I,
q. XII, a.
11 c.)« Idem
observavit s. Augustinus:
« Quis bene
se inspiciens, non
ex- pertus est
tanto se aliquid
intelleiisse sincerius, quanto
removere, atque subducere
intentionem mentis a
corporis sensibus potuit ;
» De imm.
anim., c. 10,
n. 17. 6
De Ver., loc.
cit. ad 5.
ANTIIROPOLOGIA 283 quae
in corporeis organis
sunt. Cum autem
fuerit a cor-
pore separata, competit
ei modus intelligendi
per conver- sionem
ad ea, quae
sunt inteiligibilia simpliciter
; sicut et
alns subslantns separatis
! ». 209.
Haec postremi argumenti
conclusio , nempe
mo- dum, quo
anima a corpore
separata intelligit, cum
illo qui substant.arum
separatarum proprius est
, similitudi- nem
nabere , sequenti
argumento comprobatur. Anima
numana, ut saepe
diximus, medium locum
lenet inter sub-
stantias intellectuales, et
substantias corporeas; quia
« insa per
intellectum attingit ad
substantias intelligibiles, in
quantum vero est
aclus corporis ,
contingit res corpora-
Jes ». Atqui
« omne medium
quanto magis appropinquat
-uni exlremorum, lanto
magis recedit ab
alio; et quanto
magis recedit ab
uno, tanto magis
alteri appropinquat». Lrgo
amma « quando
tolaliter crit a
corpore separata, perlecte
assimilabilur substantiis separatis,
quantum ad modum
mtelligendi 3 ». '
210. Prop. 3a.
Anima separata a
corpore perqit habere
conscientiam sui, et
praeteritarum affectwnum. 1
I, q. LXXXIX,
a. 1 c.
; 2 Rationem,
ob quam anima
in sui creatione
non ita a
Deo in- stituta
est, ut modus
intelligendi substantiarum separatarum
pro- pnus ei
conveniat, explicavit s.
Thomas, I, q.
cit. a. 4
Cf d 234
(et Idealog., c.
I, a. 2,
p. 194 vol.
I. ' " P* '
» Cf In
lib. IV Sent.,
Dist. L, q.
I, a. 1
,ol., et Contr.
Gent., iib. II
c. 81. Quinam
autem sit hic
intelligendi modus, ab
eodem sancto Doctore
ita breviter explicatur:
« Dicendurn ,
quod anima jseparata
non intelligit per
species innatas ,
nec per species
, quas tunc
abstralm, nec solum
per species conservatas;
sed per species
ex influentia Divini
Luminis participatas, quarum
anima fit parti-
ceps, s,cut et
aliae substantiae separatae,
quamvis inferiori modo.
tnde tam cito
cessante conversione ad
corpus, ad superiora
con- vertitur. Nec
tamen propter hoc
cognitio, vel potentia
non est na-
tural.s: qu,a Deus
est auctor non
solum influentiae gratuiti
lumi- |Jis ,
sed et.am naturalis
» (I , q.
cit. ad 3).
Exinde etiam patet
-nunus intellcctus agentis,
et possibilis, qui,
ut paulo ante
adnota- nmus, rcmanent
in anima separata
a corpore, diflerre
ab illo quod
in praescnti vita
obcunt. Audiatur idem
Aquinas : «
Operatio in- ie
lectus agent.s, ct
possibilis respicit phantasmata,
secundum quod 3St
annna corpori unita;
sed cum erit
a corpore separata,
per in- -euectum
possibilem recipiet species
effluentes a substantiis
supe- (ionbus ,
et per intellectum
agentem habebit virtutem
ad intel- ngcndum
»; Qq. dispp.,
q. un. De
Anim., a. 15
ad 9. 284
ANTHROPOLOGIA Probatur prima
pars. Ab immaterialitalc animae,
ut in Dynamilogia
diximus1, repetendum est
quod ipsa conscien-
tiam sui hahct.
Atqui, si ita
res est, animae
separatae a corpore
potiori iure, quam
coniunctae cum corpore,
co- guitio sui
tribuenda est. Ergo.
Probatur allera pars.
Anima praesenti vita
affectionum intelleclivarum recordatur,
quatenus pollet intellectu,
in quo species
rerum , quas
antea intellexit ,
conservantur, et per
quem se supra
se convertit, ut
actu istas species
consideret. Atqui ,
cum anima a
corpore separatur ,
re- manent tum
intellectus , tum
species intelligibiles antea
acquisitae, quia hae,
ut diximus 2,
stabiliter in intellectu
recipiuntur: tum vis
convertendi se supra
seipsam. Ergo 3.
Art. III. — Utrum anima
ab aliqua causa
in nihilura redigi
possit Hactenus demonstravimus animam
humanam eius esse
naturae, ut nullum
in se habeat
destructionis principium. Jnvestigandum
modo est, utrum
ipsa ab aliqua
causa pos- sit
suo esse privari,
ita ut in
nihilum redigatur. 211.
Prop. la. Nulla
causa creata virtutem
habet ani- mam
in nihilum rcdigendi.
Probatur. « Quaecumque,
aiente s. Thoma
, incipiunt e-sse,
et desinunt, per
eamdem polentiam habent
utrum- que *
». Atqui animae
humanae, quippe quae
per crea- tionem
originem suam habent ,
ex virtute causae
finitae incipere esse
non possunt. Ergo
s. 212. Prop.
2a. Deus, si
Eius potentia absolute
spectetur, 1 Cap.
IV, a. 8,
p. 147 sq
vol. I. «
Reflectere se super
se, in- quit
s. Bonaventura, hoc
est virtutis cognitivae
subliraatae a mate-
ria »; In
lib. II Sent.,
Dist. XXV, p.
I, a. 1,
q. 3 resol.
2 Dynam., c.
cit., a. 11,
p. 160 vol.
I. 3 a
Reminisci, cum sit
actus per corporeum
organum exercituf, non
poterit post corpus
in anima remanere;
nisi reminiscentia ae-
quivoce sumatur pro
intelligentia eorum ,
quae quis prius
novit; quam oportet
animae separatae adesse
etiam eorum, quae
novit in vita,
cum species intelligibiles in
intellectu possibili indelebiliter
recipiantur »; Contr.
Gent., Ioc. cit.
* Op. cit.,
lib. II, c.
55. s «
In nulla creatura
est virtus, quae
possit vel de
nihilo ali- quid
facere, vel aliquid
in nihilum redigere
»; Qq. dispp.,
DePot., q. V,
a. 3 ad
15. ANTUKOPOLOOIA 285
polest animam in
nihilum redicere; sed
hoc, si Eius
poHn- tfacum alns atlribulis consideretur,
velle non potesl*
Probatur 1 pars.
« Hoc, quod
Deus creaturae esse
com- mun.cat ,
ex Dei yolunlate
dependet ; ncc
aliter res in
esse conservat nisi
in quantum eis
conlinuc influit esse.
Sicut crgo anlequam
res essent , potuit
eis non commu-
n.care csse, et
sic eas non
facere; ita postquam
iam fa- ctae
sunt, potest eis
non inlluere esse:
et sic esse
desine- rcnl; quod
est eas in
nihilum redigere 2
» 213. Probatur
2" pars. Deus
ea velle non
potest, quue cum
suis attnbut.s pugnant.
Alqui destructio animae
Sa- p.entiae, Bon.lati,
et lustitiae Dei
adversatur. Ergo. ,"
In,Pnm,s> destructio animae
Dei Sapientiae ad-
versatur. Quod ut
mlelligatur, memoria repetendum
est destructionem animae
Deo, ut auctor
naturae est, attri-
■bui non posse.
Lten.m, ut s.
Thomas argumentalur: «
Sic Deus unamquamque
naluram instituil, ut
ei non auferat
SOam naluralem propnetatem.
Rerum autem immateria-
!ium...proprietas naluralis est
earum sempiternitas, quia
Z rinT •
,P?le-"a ad "r0n
esse • ul
suPra osten um
It ?n,.f .
J?" •DOn a,,fert »»t»ralem
inclinationem, E!,„?i,. ™
nd"; !la "°n,
auferl rebus P'aedictis
sem- p.tern tatem,
ut eas in
n.h.lum redigat '». Quocirca
ani- mae destructio
praeter ordinem naturalem
creaturis indi- !um
even.ret Iam ea,
quae hoc modo
fiunt, a Divina
Sa- pientia «
ord.nantur ad gral.ae
manifestalionem... ; redi- ?ere
autcm aliqu.d m
nihilum non perlinet
ad graliae firit»
1T6?' CUm magis,
per hoc Divina
Polentia, et B;r"1
ord.ne ur
seu ostendatur ,
quod rcs in
esse con- versa
nr DeSlruct,° ,8,tur
anlmae Dei Sapicnliae
ad- 21o. Insupcr
destructionem animae Sapientiae
simul ct Bon.lat.
Dei repugnare hoc
alio argumento conlicilur
Ho- n.num ammis
inest vehemens perfectae
bealitatis cupidi- M,
quac, cum nccessana
sit, et constans,
a Dco auctore
-aturae ips.s indita
est, proindeque inanis
esse nejuit' '
Dc hac diversa
rationc , qua
Potenlia Dei considcrari
noipsf «l!, Civ!"' 3ftcK*"
"' Se"'-' D!St-
'' q- " '
« 3 "'• '
Qq. dispp'., De
Pot., q. cit.,
a. i c.
4 I, q-
cil., a. 4
c. 1 «
Beate certe, inquits.
Augus.inus, on.ncs vivere
volumus; neque 286
ANTHROPOLOGIA Atqui nemo
diffitetur nullam hac
in vila esse
veram, et perfectam
felicitatem, quae scilicet
expleat omnes animae
facullates. Ergo, si
Deus animam in
nihiium redigeret , ac
proinde altera post
praesentem vita non
superesset , fruslra hunc
appetilum ab Ipso
singuiis hominibus insi-
tum esse consequeretur, atque
Eum admodum crudelem,
et homini inimicum
fingere deberemus, quia
hanc cupi- ditatem
hominum animis inserendo,
eos maximopere ex-
cruciaret, efficerelque brutis
animanlibus deteriores, quo-
rum appetitiones hac
in vita plenissime
satiantur. Iam ho-
rum alterum Bonitati,
alterum Sapientiae Dei
repugnat; nam «
contra rationem sapientiae
esl, ut sit
aliquid frn- stra
in operibus sapientis
j». Ergo destructio
animae cum Divina
Sapienlia, et Bonitate
stare non potest.
216. Haec autem
altera vita perpetua
sit oportet; tum
quia, ut inquit
Auctor libri de
Spiritu, et Anima,
« nul- lum
bonum, praeter summum,
homini sufficere potest2»;
tum quia, observante
s. Augustino, bonum,
quod perfe- ctae
beatitalis cupiditatem explere
potest, tale esse
debet « quod
( homo) non amittat invitus.
Quippe nemo potest
confidere de tali
bono, quod sibi
eripi posse sentit,
etiamsi retinere id,
amplectique voluerit. Quisquis
autem de bo-
no, quo fruitur,
non confidit, in
tanlo timore amiltcndi
beatus esse qui
potest ? 3
» 217. Huic
argumento respondet Auctor
Systematis na~ turae
, homines desiderare
vitam corporis ,
itemque esse divites,
etc. , nec tamen
semper vivunt, nec
omnes sunt divites.
At reponimus distinguendam
esse cupiditatem^n- mitivam
, et universalem
a cupiditatibus secundariis
, et particularibus. Illa,
cum omnium animis
insit, a Deo
au- ctore naturae
originem ducit, proindeque
non potest non
expleri; hae autem
illi subiiciuntur *;
et quoniam ad
il- lam contingenter
referuntur, neque in
omnibus inveniun- tur,
neque semper expleri
possunt. quisquam est
in hominum genere,
qui non huic
sententiae, antequams plene
sit emissa, consentiat
»; De morib.
Eccl., lib. I, c. 3,
n. 4. i
Contr. Gent., lib.
III, c. 69.
2 Cap. 14.
— 5 De
morib. Eccl. lib.
I, c. 3,
n. 5. *
« Omnis homo
naturaliter vult beatitudinem.
Et ex hac
natu- rali voluntate
causantur omnes aliae
voluntates, cum quidquid
ho- mo vult,
velit propter finem
»; I, q.
LX, a. 2
c. anthropologia 287
218. Quod aulem
ad iuslitiam Dei
atlinet, certum est
neque .mprobi.atem sua
poena, ncque virtutem
suo nrae- S
flffl„raeSe,nt' VL'a aflici;
nam ^gitiosos homines
bo- n,s afflucre,
el probos toto
aetalis suae curriculo
multis ; bem;
at:^us oppressos saep° videmus- 0°°° ^ SS
Si np„l cums,Ioanne Chrysostomo
argumenlamur: non f?teh
t.^ a!CUI- feVera CSl '
Eum iustum esse
nemo ,n°n„an •;•
tqU,Ls' ,ustus est>
et his> e0
Zll'T nraem,um '»
Praese"ti vita retribui.
'm£ii aTnlemU?: ^
Aut peCCa,um est
sulliciens P°ena oeccati,
aul non. S
primum; ergo in
hoc mundo iniuste
olunU,S,if^n,n,Ur 'mpii,' S6d
reh"qnendisunt omnes ut
oluptal.bus hbcre indulgeanl
suis; quod quam
iniquum, t urpe
sit , nemo non
videt. Sin allcrum
; ergo aliam
os corpor.s morlem,
admit.amus vitam oporle,,
ne sc,- n:et
,ns,gn,s improbitas sine
poena maneat'. 2°
Neque mpn ,n
hac v,(a scelerum
suorum stimulis exagitantur!
«e ?„ 2i'mPaCe rUUnt,Ur' "iS!
aU,'a Utriuue eert0
sciun sse mdicem
, qu, ,n
altera vila singulos
praemio vel VZ^TT^1-
3° SaePe «venit?
»t"um im ii
in qui latis
fastigium atdgerint, non
amplius conscien- ae i
slimuli eos mordeanl ;
atque e conlrario
, ut iusli
ravionbus anxielahbus torquoanlur. Proderit
ergo per 1
De Lazaro, Concio
IV. AmSi;nqUiSi MiCer,et
P°enarn peccali in eo consistere,
quod Deus ani-
am in mhil
rcdigat, ita a
nobis cum s.
Thoma redar-ueretur- m"
^i I°n ntaS
r°nt,a DeUm **H
*; ^^1"; 288
ANTHROPOLOGIA pessima quacque
flagitia vitam ducere,
cum virtus in
iu- sto sine
praemio maneat. 4°
Probi homines quandoque,
ne sua violent
officia , mortem
ipsam oppeterc debent.
Ergo nulla huic
praeslantissimae illorum virtuti
merces rependeretur, si
haec dumtaxat esset
recte facti conscien-
tia, atque nulla
post praesentem vita
animarn maneret1. 221.
Rursus contra vim
eiusdem argumenti ex
iustitia Dei depromptum
obiicitur, ex ipso
probari quidem ani-
mam corporis fato
superesse, non vero
in aeternum esse
duraturam. At contra
res se habet.
Et sane, quod
ad prae- mium
spectat, numquam vera
forent praemia, nisi
huius- modi sint,
ut naturali desiderio
perfeclae felicitatis satis-
fiat. Aqui perfecta
felicilas non est,
nisi aeterna ,
ut su- perius
probatum est. Ergo.
222. Quod ad
poenam attinet, eius
aeternitas cum ra-
tione non pugnat,
imo consentit. Non
pugnat, quia poena
peccato proportionatur secundum
acerbitatem, atque in
nullo iudicio requiritur
, ut poena
adaequetur culpae secundum
durationem 2. Cum
ratione consentit. Etenim
1° eaderri iustitiae
ratione poena peccatis
infligitur , et
bonis acti- *
Cf Lact., Div.
Inst. Epit.y lib.
III, c. 12.
2 1» 2ae,
q. LXXXVII, a.
2 ad 1.
Hanc rationem adhibuit
s. Augu- stinus,
ubi eos refutavit,
qui iniustum putabant,
utpro peccatis quam-
libet magnis, parvo
scilicet tempore perpetratis,poena quisque
damne tur aeterna.
Quoniam idem, ac
illi veteres, Rationalistae, inter
quos Reynaud [Terre
et Ciel, le
ed., p. 371-391),
hodie repetunt, praesta
haec pauca sancti
Doctoris verba proferre:
« Damnum, ignominia
exilium, servitus, cum
plerumque sic infliguntur,
ut nulla venia
re laxentur, nonne
pro huius vitae
modo similia poenis
videntur aeter nis?
Ideo quippe aeterna
esse non possunt,
quia nec ipsa
vita, quaax est,
quia « semper
defcctus, quo subtrahitur
princi- )ium, lrrcparabilis
est...; sicut si
corrumpatur principium isivum,
non potest fieri
visionis reparatio, nisi
sola vir- ute
divina.... Et ideo,
si per peccatum
corrumpatur prin- ipium
ordmis, quo voluntas
hominis subditur Deo,
erit nordmatio, quantum
est de se,
irreparabilis, etsi rena-
an possit virlute
divina 2 ».
Quod cum ita
se habeat,'ita rguimus:
Ideo peccato poena
irrogatur , quia
ordo 'per psum
evertitur; et sicut,
manente causa ,
manet effectus a
quamdiu pcrturbatio ordinis
durat , nccesse est ut tiam
pocna duret. Atqui
perturbatio ordinis ex
parte realurae, uti
paulo ante ostendimus
, semper durat
■ ac roinde
peccatum est quoddam
malum aeternum. Er"o
oena mterminata erit 3.
& 3° «
Apud Divinum ludicium
voluntas pro facto
com- utatur: quia
, sicut homincs
vident ea , quae exterius
gnntur, ita Deus
mspicit hominum corda.
Qui autem pro-
ter ahquod temporale
bonum aversus est
ab ullimo fine
ui jn aelernum
possidetur , praeposuit
fruitionem tem- oralem
illius boni temporalis
aetcrnae fruitioni ultimi
rus; unde patet
quod mullo magis
voluisset in aeternum
lo bono temporali
frui. Ergo, secundum
Divinum Iudi- um,
ita punin debet,
ac si aeternaliter
peccasset. Nulli Jjcm
dubium est, quin
pro aeterno peccato
aeterna poena fceatur.
Debetur igitur ei,
qui ab ultimo
fine avertitur, >ena
aeteiVia * ». 4° «
Habet quodlibet peccatum
contra Deum commis-
im quamdam infinitatem
cx partc Dei,
contra quem com-
Utitur. Manifeslum est
enim quod quanto
maior per- >na
cst, contra quam
peccatur, tanto peccatum
est gra- us;
sicut qui dat
alapam militi, gravius
reputatur, quam oaret
rustico, et adhuc
multo gravius ,
si daret Prin-
pi, vel Regi.
Et sic, cum
Deus sit infinite
magnus, of- nsa
contra Ipsum commissa
est quodammodo infinita;
\ %??' Gent->
Uh' ni» c-
W-2 la 2ae,
q. cit., a.
3 c. f
Ibld- — *
Contr. Gent., loc.
cit. Philos. Ciirist.
Compend. II. ?
|Q 290 ANTHROPOLOGIA unde
et aliqualiter poena
infinita ei debetur.
Non autet potest
esse poena infinita
intensive , quia
nihil creatuc infinitum
esse potest. Unde
relinquitur, quod peccato
moi, tali debeatur
poena infinita duratione
4 ». Art.
IV.— Refutantur argumenta contra
animae immorialitatem 223.
Obiic. 1° Forma
non habet esse,
nisi in eo,
in qu est.
Atqui anima humana
est forma corporis.
Ergo no potest
esse, nisi in
corpore, ac proinde
perit , perempt corpore.
224. Resp. Dist.
mai.: si sit
forma, quae dependet
al eo, in
quo est, conc.
mai., secus, neg.
mai. ; sub
eadei dist. neg.,
et conc. min.
Neg. cons. Anima
, ut saepe
d: ximus, est
talis forma, quae
habet esse non
dependens a eo,
cuius est forma;
ac proinde, corrupto
corpore, in su
esse perseverat. Exinde
etiam patet, quod
etsi anima, tj
corpus in uno
esse hominis conveniant,
tamen , corrupt
corpore, adhuc remanet
anima, quia, ut
etiam alibi d
ximus2, illud unum
esse « est
ab anima, ita
quod anim, humana
esse suum, in
quo subsistit, corpori
commun cat 3 ».
225. Obiic. 2°
Naturalis est animae
unio cum corpon
Atqui haec naturalis
coniunctio expostulat, ut
anima no nisi
cum corpore existere
possit. Ergo anima
separata corpore in
existentia perdurare nequit.
226. Resp. Dist.
min.: si nihil
obstaret ex parte
corpc ris, conc.
min., secus, neg.
min. Neg. cons.
Sane, cum m
turale sit animae
esse corpori unitam,
ipsa ex sui
natur 1 Opusc.
III, c. 183.
Aliud pro aeternitate
praemiorum, et po
narum argumentum desumi
solet ex eo,
quod efficacia sanctionis
1 gis moralis
illam exigit. Cum
enim Deus hominibus
leges simul, libertatem
largitus sit, consentaneum
fuit, ut eos
aptissimis incit mentis,
salva tamen eorum
libertate, ad legibus
obsequendum mov ret.
Praemia autem, et
poenae temporaneae ad
id obtinendum inep
sunt; siquidem ista,
utpote et adhuc
multum remota, et
non perp tuo
duratura, homines facile
posthaberent. Quapropter necesse
fui ut Deus
praemia, et poenas
numquam desituras humanis
animabi statueret, easque
proinde immortales efficeret.
Cf Nicolas, Z^wdes
ph los. sur le Christianisme. t.
II, c. 8.
2 Cf p.
191, not. 6.
5 Qq. dispp.,
q. un. De
Anim., a. 14
ad 11. ANTHROPOLOGIA 291
xigit esse cum
corpore. At, quoniam
corpus est corru-
tibile, ipsum «
recedit a dispositione,
per quam est
ap- im ad
recipiendum vitam «
»; atque ita
fit, ut anima
a Drpore separetur2.
Quocirca propler corruptionem
cor- ons evenit
, ut ipsa
persevcret essc sine
corpore. Illud Btem monendum
est, statum, in quo anima
sine corpore ustit,
esse quidem praeter
naturam ipsius 3,
quia anima t.sacpe
diximus, ex se
exigit esse cum
corpore, sed non
nusmodi , ut
animae naturae adversetur
; nam anima
lamsi separata sit
a corpore, tamen
naturalem inclina- ^nem
ad ipsum retmet 4.
227 Obiic. 3°
Id, quod est
ex nihilo, in
nihilum redijri ooq
^ ,U1 anima
humana ex nihiJo
est. Ergo. J2H.
Ilesp. Dist. mai.y
ita ut natura
sua in nihilum
ten- t, neg.
mai., ita ut
nisi a Deo
conservetur, in nihilum
digatur , conc. mai.
Neg. cons. Re
quidem vera «
ten- re in
nihilum non est
proprie motus naturae,
qui sem- r
est in bonum
b ». Quoniam
vero creatura a
seipsa non istit
, neque idcirco
ex vi suae
naturae in existcntia
rseverat, in n.hilum
redigi non potest
, nisi quatenus
sisut virtus, quae
illam in esse
conservat6. Haec au-
Qq. dispp., loc.
cit. ad 20.
Hinc mors, per
quam anima a
corpore separatur, est,
docente em Aqmnate,
naturalis homini ratione
corporis, non vero
animae: orma nominis
est anima rationalis,
qoae est de
se immortalis: et
) mors non
est naturalis homini
ex parte suae
formae. Materia em
hom.nis est corpus
tale, quod est
ex contrariis compositum,
quod sequitur ex
necessitate corruptibilitas, et
quantum ad hoc
s est hornini
naturalis »; 2a
2ae, q. GLXIV,
a. 1 ad 1 CUm
fuerit a corP°re
separata, habcns a-
Yvvm' C 4mc\m*llonc™
naturalem ad corporis
unionem »; I
• 292 ANTHROPOLOGIA tem
virtus solius Dei
propria est. lam
vero satis a
nobis demonstratum est
animi annihilalionem cum
Dei altribu- tis
contradicere. Art. V.—
Refutalur metempsychosis 229.
Metempsijchosis, sive transanimatio, vel
transcorpo nj ratio
vulgo dicta est
illa theoria, qua
animarum ab un^»
in aliud corpus
transmigratio adstruitur !.
lam, teste D
Thoma, cc omnes,
qui posuerunt animas
extra corpora crea
ri, posuerunt transcorporationem animarum,
ut sic anim
exuta a corpore
uno, alteri corpori
unirelur, sicut honn
*r exutus uno
vestimento linduit alterum2
». Sane Plato,
qui ut iam
diximus3, censuit animos
ex astris in
humana coi pora
immissos fuisse, docuit
etiam illos, qui
recte vitai, egerint
, ad astra
reversos vitam beatam
potituros essq contra,
eos, qui immoderate
vixerint, in corpora
deteric, ra, et,
si ne tum
quidem finem yitiorum
fecerint, in bru,
torum figuras suis
moribus sirnillimas mutatum
iri, n6; que
ante ab huiusmodi
mutationibus cessaturos ,
quarr affectibus sedatis,
ad primum, optimumque
sui habitui redierint4.
Hac nostra aetate
a Petro Leroux,
et a ceti
ris continui progressus
assertoribus metempsychosis ,
i in primo
articulo diximus 3
, ad vitam
revocata est. E
adstipulati sunt Remy
6, Michelet1, Reynaud
8, et Andi
Pezzani9. lh i
Palingenesia, idest regeneralio
appellari quoque solet,
quia priori corpore
vivere desinit anima,
et in alio,
quod de novo
sumi vitam auspicatur.
2 Qq. dispp.,
De Pot., q.
III, a. 10
c. — 3 Pag.
273 sq. 4
Ante Platonem a
Pythagora, eiusque discipuiis
metempsycnos decretum in
Graecia ubique propagatum
fuit Pythagoram vero
h decretum ab
Aegyptiis, aliisque Orientis
populis didicisse comper
res est. Sane
metempsychosi Aegyptios, et
Chaldaeos adhaesisse v
teres passim tradidere,
eaque in omnibus
Indicae philosophiae ScboL
aeque inveniebatur. 3
Pag. 278-279. 6
J)e la vie,
et de la
mort, par le
Dr Remy, Paris
1847. i Ipse
in libro Le
peuple eo impudentiae
devenit, ut ob
hanc ai marum
transmigrationem inter bruta,
et homines cognationem
agn yerit, et
bruta fratres saepe
appellaverit. 8 Terre
et Ciel, PariS
1854. 9 La
pluralite' des existences
de Vame, lib.
IV, c. I,
p. 38b sq
Paris 1865. ANTHROPOLOGIA 293
230. Prop. Ficri
nequit ut unius
hominis anima de
suo n aliud
corpus commigret *.
Probatur. 1° Animarum
numerica differentia ex
ordine d ^diversa
corpora , quorum
sunt formae ,
inspicienda st2; quapropter
si corpora sunt
numero diversa, necesse
st , ut
animae sint numero
diversae. Atqui ,
si animae unt
numero diversae, prout
sunt diversa corpora
, fieri lequit
, ut una,
eademque anima ,
quae aliquod corpus
nformat, in aliud
corpus commigret. Ergo
*. 2° Si
una anima diversa
corpora generata informaret,
dem numero homo
per novam generationem
ilerum exi- teret,
sive , secundum
Platonem , homo
non nisi anima
orpore indula esse
dicatur , sive
anima tamquam sub-
lantialis forma corporis
agnoscatur; sicut enim
esse, ita t
unitas formam rei
consequitur, et ideo
illa , quorum
orma est numero
una , sunt
idem numero. Atqui
fieri equit, ut
per novam generationem
idem numero iterum
xistat homo; na m,
cc cum generalio,
et corruptio sit
mo- js in
subslantiam, in his,
quae generantur ,
et corrum- untur,
non manet substantia
eadem, sicut manet
in his, uae
secundum locum moventur*
». Ergo absurdum
est nimam, quae
hoc corpus informat,
in aliud corpus
com- )!grare. 3°
Quod si anima
ex uno in
aliud corpus humanum
ansmilti nequit, ipsius
in corpus belluinum
transmi^ra- o inter
humana deliramenta adnumeranda
esl. Etenim nima
est forma corporis
et motor eius.
Atqui determina- te
formae determinata materia
debetur, et determinato
mo- )ri determinatum
organum , sicut
quaelibet ars in
agenle titur propriis
instrumentis*. Ergo anima
humana non- isi
cum corpore humano
coniungi potest. Praeterea,
si nimae humanae
ad corpora brulorum
informanda trans- ent ,
seu brutorum formae
fierent , operationes horum
roprias exercerent , suamque
naturam amitterent. Iam
« Metempsychosis, ut
s. Thomas advertit,
Fidei contradicit, haec
um « animam
in re>urrectione idem
corpus resumere praedicat
quod jponit »;
Contr. Gent., lib.
II, c. 44.
2 Cf Ontol.,
c. VII, a.
3, p. 48. « Ex
corpore recipit esse
indi- duatum; quod
quia non dependet
ex corpore, remanet
individuatio, iam destructo
corpore »; In
lib. II Sent.,
Dist. III, q.
I a 4
ad 1 s
Contr. Gent., lib.
II, c. 83.
* Ibid. —
i In lib.
II Sent., Dist.
XIX, q. I,
a. 1 sol.
294 ANTHROPOLOGIA hoc
in primis absurdum
est , cum rerum
naturae sint immotae;
deinde, si admitteretur,
finis, ob quem
anima ad huiusmodi
corpora deprimi dicitur,
ut nempe scele-
rum poenam luat,
et beatitudinem assequi
possit, inanis foret ;
nam si animae
sint formae brutorum
, poenarum capaces
non sunt, neque
mereri possunt, ut
ad vitam me-
liorem revertantur. Quin
immo ipsa metempsychosis rue-
ret; non enim
eadem anima, quae
antea corpus humanum
informabat, sed anima
diversae naturae corpus
belluinum informaret. «
Si demutationem capit,
ita arguebat Tertul-
lianus, amittens quod
fuit, non erit
quae fuit; et
si quae fuit,
non erit, soluta
est metemsomatosis, non
adscriben- da scilicet
ei animae, quae
si demutabitur, non
erit. II- lius
enim metemsomatosis dicetur
, quaecumque eam
in suo statu
permanendo pateretur l
». 231. Mirum
itaque non est,
si nonnulli Ecclesiae
Patres hanc sententiam
seria refutatione indignam
habuerint « Abiiciamus
haec, s. Augustinus
aiebat, et vel
rideamus quia falsa
sunt, vel doleamus,
quia magna existimantur
Sunt ista ,
Fratres mei , magna
magnorum deliramentf Doctorum
2 ». Art.
VI. — Modus, quo ab
hodiernis Pantheistis immortalitas
animae explicatur, refellitur
232. lam Plotinus
putavit mentem humanam
ita natura sua
comparatam esse ,
ut paullatim ad
simplificationen pervenire queat,
scilicet ad illum
statum, in quo,
destru cta dualitate
subiecti, atque obiecti ,
se unum ,
idemquc cum Uno,
sive Absoluto agnoscat 3.
233. Haec doctrina,
quam Plotinus magna
ex parte £
Stoicis accepit, palingenesia,
sive regeneratio dicta
est, eam que
omnes Pantheistae ,
in primisque hodierni
heghelia ni *,
licet diversis modis
et sub diversis
nominibus, illan amplexati
sunt. Hinc, ipsi,
ut antea diximus
s, animai^ ex
eo immortalem esse
docuerunt, quod post
corruptio nem corporis
in Divina substantia,
sive, ut aiunt,
Abso luto absorbetur.
Iam , omissis
vitiis pantheismi , ex
qu que. Ceterum,
etsi Essentiam Dei
non comprehendamus , seu non
cognoscamus, quantum in se cognoscibilis
est, tamea aliqua
imperfecta ratione, ut
mox dicemus, Eam
atting- 1 Cf
Criteriol., loc. cit.,
p. 284 vol.
I. Cf etiam
definitionem Con cilii
Vaticani,quam exscripsimusin JeZeaZ.,c.
I,a.9,p.214, not. 4,
vol.I z I,
q. III , a. 4 ad
2. « Nec
hoc , idem sanctus
Doctor inquit,! debet
movere , quod in
Deo idem est
Essentia, et Esse,
ut primi ratio
proponebat. Nam hoc
intelligitur de Esse ,
quo Deus in
seips> subsistit, quod
nobis quale sit,
ignotum est, sicut
Eius essentia; noi
autem intelligitur de
esse, quod significat
compositionem intellectus sic
enim esse Deum,
sub demonstratione cadit,
dum ex rationibu
demonstrativis mens nostra
inducitur huiusmodi propositionem
deDe formare, quae
exprimat Deum esse
»; Contr. Gent.,
lib. I, c.
12 THEOLOGIA NATVRALIS
299 nus; et
quoniam inter existentiam
Dei, et Eius
essentiam listinctio rationis
admittenda est, optime
possumus illam ,:ognoscere,
quin hanc adaequale
cognoscamus. > 6.
Prop. 2a. Deum
existere etsi sit
veritas per se
nota, ta~ \nen
est per se
nota tantum secundum
se, non vero
etiam no- ns,
acproinde indiget demonstratione, ut
anobis cognoscatur. Probatur.
Quaelibet propositio ,
cuius praedicatum est
q ratione subiecti,
per se nota
dicitur. Iam propositiones
;»er se notae
vel huiusmodi sunt,
ut constent terminis
im- iQediate notis
apud omnes ,
e. g., omne
totum est maius
]ua parte; vel
huiusmodi, ut carum
termini non sint
apud j-mnes noti;
unde licet praedicatum
ad rationem, sive
es- jentiam subiecti
pertineat; tamen, quia
definitio subiecti on est omnibus
nola , necesse
non est tales
propositio- jes ab
omnibus concedi ,
e. g., omnes
recti anguli sunt
{equales. Islae per
se notae appellantur
tantum secundum b,
et non quoad
nos; illae per
se notae dicuntur
non so- >jm
secundum se, sed
etiam quoad nos.
Hoc posito, ita
ar- pmentamur: Propositio
per se nota
secundum se est,
cu- ,us praedicatum
includitur in ratione
subiecti, atque pro-
jositio per se
nota quoad nos
est, cuius praedicatum
in- jolvitur in
ratione subiecti, et
nobis innotescit ratio
sub- ,^cti, et
praedicati. Atqui in
hac proposilione, Deus
exi- ■it ,
praedicatum includitur in
ratione subiecti ;
cum nim Dcus
sit suum esse,
existentia ad ipsam
Eius essen- ,am
spectat; nobis tamen
nota non est
ratio subiecti, et
raedicati ; nam
terminos secundum propriam
rationem on apprehendimus
, atque illos
invicem necessario con-
ecti, sive esse
ad ipsam Dei
essentiam pertinere, simpli-
i mcntis obtutu
non cognoscimus. Ergo
haec propositio, }eus
existit , est
per se nota
secundum se, nobis
tamen iOn est
per se nota,
sed demonstrativo discursu
indiget1. 1 I,
q. II, a.
1 c. Existentiam
Dei sine ulla
demonstratione admit- ndam
esse Kantius, Fridericus
lacobi, atque Lamennaisius
alia ra- ^ne^tuentur.
Kantius enim, uti
alibi diximus {Criteriol.,
c. III, a.
1, 271 vol.
I), Dei cxistentiam
ratione theoretica probari
non posse, d
tamquam rationis practicae
postulatum fide morali
illi vcritati edendum
nobis esse autumat.
Iacobi autem, hodiernae
scholae sen- inentalisticae auctor,
Deum a nobis
cognosci contenditnon ratione,
d instinctu, nempe
sensu interiori invincibili,
qui tum existcntiam
;3i, tum alia
dogmata ad mundum
intelligibilem spectantia, ncc
non undi sensilis
existentiam nobis revelat
(vid. Sermones de
Religione 300 THEOLOGIA
NATVRALIS 7. Obiic.
1° Veritatem esse
, est per
se notum etiar
quoad nos. Atqui
Deus est ipsa
Veritas, Ergo Deum
esse, e; per
se notum non
solum secundum se,
sed etiam quoadno,
8. Resp. Dist.
mai.: si agatur
de veritate communitc
accepta, conc. mai.,
si de veritate
per se subsistente,
neu mai.; item
dist. min. Detis
est ipsa veritas
per se subs
stens, conc. min.;
est verilas communiter
accepta, neg. mir
Neg. cons. Sane veritatem
esse in communi
ita est per
gj nolum, ut
nulla demonstratione a
nobis cognoscatur; qi
enim veritatem esse
inficiatur, iam aliquam
verilatem aei cognitionem
pervenire nobis liceat
, mox explicabi-
ius. Satis sit
hic observare nullam
ex eiusdem Carlesii
rincipiis rationem esse,
cur idea Dei
nobis innata dicen-
* De Fide
orthod., lib. I,
c. 1. 2
Ideal., loc. cit.,
p. 214-215 vol.
I. Idipsum ex
mox dicendis mplius
dcclarabitur. 3 ln
lib. I Sent.,
Dist. III, q.
I, a. 2
ad 1. 4
I, q. II,
a. 1 ad
1. 5 Contr.
Gent., lib. I,
c. 11. Yid.
Kleutgen, La Filos.
antica cspo- fa
e difcsa, t.
III, tratt. V,
c. 3, §
I, p. 134
sqq; § II,
p. 149 sqq,
oma 1867. 302
THEOLOGIA NATVRALIS da
sit. Etenim Cartesius
haec docet: In infinito duo
spei ctanda esse,
rem ipsam, quae
infinita est, et
infinitioneml quae in
re illa infinita
est: rem infinitam
nos posse per
cipere positive quidem,
sed non adaequate;
siquidem cunj finiti
simus, infinitum comprehendere
non possumus :
in finitionem vero
a nobis cognosci
negative, quatenus ab
in finito omnes
limites per mentis
actionem removemus*1 Ex
quibus ipsius Cartesii
principiis colligitur ideam
re infinitae finitam
esse et quoad
ipsam rem infinitam,
quiil eam perfecte
non comprehendimus, et
quoad infinitioneml cjuia
quod negative cognoscitur
, sane non
cognoscitu: infinite. Quod
si idea rei
infinitae, quam in
mente habe mus,
non est infinita,
patet eam aliunde
proficisci posse quam
a re itidem
infinita; atque ideo
nulla est ratio,
ol quam illa
debeat esse innata.
Accedit 1° quod
mens irj cognitione
rerum eas non
producit , sed detegit 2
, aosse. Quocirca
argumentatione a posteriori
adhuius ve- •itatis
cognitioncm nos pervenire
dicendum est: «
Per cf- eclus
de Deo cognoscimus
quod est, et
quod causa alio-
um est »;
cum enim res
coeperint esse, oportct,
ut ab iliqua
causa sint ,
quae dat omnibus
esse. « Ecquis,
ait )amascenus, hoc
nobis non assentiatur,
omnia, quac sunt,
nulabilia esse? Cum
ergo mutabilia sint,
sane etiam creata
5>se oportet. Si
vero creata, haud
dubium, quin ab
ali- uo opifice
sint condita. Alqui
Creatorem increatum esse
ecessum est; nam
si Ipse quoque
creatus est, aquodam
■rotecto crealus erit,
sicque donec ad
aliquod increatum enenmus2
». 20. Ex
his autem argumcmis
a posteriori illud
, quod x
eilecluum, sivc mundi
existentia, et natura
depromi- ir, metaphysicum;
iliud autem, quod
admirabilis mundi rdo
nobis suppctit,^%52^m, seu
physico-theologicum ap- eilatur.
His argumentorum generibus
addi solet argu-
lentum morale, quod
nempe ab omnium
populorum con- msione
petitur. Argumentum metaphysicum
iis quinque, fo-iD-
Tho™ proponilur3, rationibus
hic exhibemus: l\.
Frima ratio ex
motu, seu mutatione
rerum munda- arum
ducitur: Existit motus
in rerum natura.
Atqui hic \
n°nZ'fent'S Hb' m»
c* 49' Cf
s' Bonav«» Lum-
&*l; Serm. V.
De Fide orth.y
lib. II, c.
3. « Unde
scio, inquit s.
Augustinus, na vivis,
cmus animam non
video? unde scio?
Respondebis: Quia quor,
quia ambulo, quia
operor. Stulte! ex
operibus corporis agno-
o viventem; ei
operibus creaturae non
potes agnoscere Creatorem
?» wrr.in Ps.LXXIIT,
n. 25. Cf
De Civ. Dei,\\h.
VIII, c. 6;
Conf., lib. ij,
c. 17 n.
23; De Gen.
ad litt.y Jib.
IV, c. 32,
et alibi passim.
"i *' "*
ac to«as *»,,?£
* Er r^^-8-^** entibus ^o^Str^ffi-et
tos rj„° bi
.nutuo ca,sa simu,
et X',1:110 f""0' '
«I,od dno enti°
sin« mstare entibus
i T C
^0^8. Silne. ,Pona'n^ circulum
istum «..,„ entis
B, et remoum
;„n n °S'
""V >j la
2*o, q. I,
a. 2 c.
Cf Ontol., e.
IX, a. 4,
p. 66. Hoc
argumentum, cum in
illud recidat, quod
pht/sico-theoloni- eum passim
appellatur, fusius in
quinto articulo proscquemur. 310
THEOLOGIA NATVRALIS rium
existit, profecto ab
existentia entis contingeniis
pcn- dere haud
potesl. Atqui in
argumento melaphysico exi-
stentia Dei ab
existentia mundi pendere
adstruitur. Ergo. 33.
Resp. Conc. mai.;
neg. min. Neg.
cons. Sane, cum
arguitur , Mundus
existit ; atqui
mundus existere nequit,
quin existat Deus
: ergo existit
Deus ; mundum
esse cau- sam,
cur Deus existat,
minime adstruitur ,
sed mundus habetur,
uli principium cognoscendi,
seu uti signum,
quo cognosci possit
Deum existere ,
et Deus uti
principium essendi, seu
uti ratio, cur
mundus existat. 34.
Obiic. 3° nlii
passim: Nulla inter
creaturas, et Deum
est proportio. Ergo
ex crealuris ad
Deum assurgere no-
bis non licet.
35. Resp. Dist.
ant.: nulla est
proportio entitatis, sive
naturae, conc. ant.;
nulla est proportio
connexionis, et de-
pendentiae, neg. ant.
Neg. cons. Etenim,
etsi creatura qiioad
sui naluram infinite
distet a Deo,
lamen « potest
esse pro- portio
creaturae ad Deum,
inquantum se habet
ad ipsum, ut
effectus ad causam,
et ut potentia
ad actum !
». Iam ob
hanc connexionem inter
effecturn, el causam,
non vero ob
identitatem naturae, ab
existentia creaturae existentia
Dei infertur. Haec
autem illatio rite,
recteque concludi- tur;
nam « per
effectus non proportionatos causae
non po- test
perfecta cognilio de
causa haberi, sed
tamen ex quo-
cumque effectu polest
manifesle nobis demonstrari
cau- sam esse
; et sic ex effectibus
Dei polest dernonstrari
Deum esse; licet
per eos non
perfecte possimus Eum
co- gnoscere secundum
suam essentiam2 ».
36. Inst. Eorum,
quae sunt relativa,
et connexa, eadem
ratio est. Alqui
ab Enlis necessarii
existenlia nequit entis
contingentis existentia inferri.
Ergo a pari
ne ab existen-
tia quidem huius
potest illius existentia
argui. 37. Resp.
Dist. mai., si
connexionis relatio est
mutua, conc. mai. ,s\non
est mutua, neg.
mai.\ conc. min.
Neg. cons. Relatio
inter contingens, et
necessarium non est
mu- tua ;
ens enim contingens
postulat , ut
sit Ens necessa-
rium, a quo
in suo esse
delerminetur, secus absque
causa existeret ;
e contrario ,
Ens necessarium ,
sibi soli suffi-
1 I, q.
XII, a. 1 ad 4.
Cf s. Bonav.,
In lib. III
Sent., Dist. XIV,
a. 1, q.
3 ad arg.
2 Ibid., q.
II, a. 2 ad 3.
THEOLOGIA NATVRALlS 311
cicns, nihil in
sui nalura includit,
quod productionem con-
tingentis exigat. Quod
si relatio inter
Deum , et
creatu- ras non
est mutua, paritas
illa, quae obiectione
institui- | tur,
consistere non potest
!. 38. Obiic.
4° Effeclus finilus
a causa finita
potest pro- duci.
Ergo ab existentia
mundi, qui est
effectus finitus, existentia
Dei, qui cst
infinitus, perperam colligitur.
39. Resp. Dist.
anl.i supposita causa
infinila, conc. ant.,
secus , neg.
ant. Neg. cons.
Sane effectum finilum
causa finila gignere
potest, ita tamen,
ut Causa prima,
sive in- finita
subaudiatur. Etenim 1°
quaelibet causa finita
, et contingens
cum a se
neque existere, neque
agere valeat. Causam,
quae a se
existit , et a
qua pcndet ,
exigit, ut ahqucm
operetur effectum. 2°
Causa finita, cum
non pro- ducat
ex nihilo substanliam
alicuius rei, sed
tantum quem- dam
modum essendi in
substantia iam existente
inducat, causam, ex
qua substanlia rei,
super quam agit,
e nihilo producitur,
expostulat. Iam causa,
quae a se
existit , et quae virtute
producendi substanliam rei ex nihilo
pollet, infinita est.
Ergo intelligi non
polest, quomodo a
causa finita effectus
finitus proficiscalur, nisi
existentia Causae infinilae
adstruatur. Exinde illud
etiam perspicitur, quod
eisi mundus sit
effectus finilus ,
tamen , cum
eius origo nonnisi
per productionem cx
nihilo explicari possit,
cau- sam postulat
infinitam. 40. Obiic.
5° A sensu
distributivo, ut aiunt,
ad collecti- vum
non valet illalio.
Ergo, etsi singula
entia contingen- tia
nequeant ex sui
natura in exislentiam
prodire, idem de
tota serie non
licet colligcre. 41.
Resp. Dist. ant.:
si de proprietatibus accidentalibus senno
habeatur, conc. ant.,
si de proprietalibus essenlia-
libus, neg. ant.
Neg. cons. Cum
de proprietatibus acciden-
tahbus agitur, non
licet argumentari a
singulis ad totam
collectionem, quia id,
quod convenit loti
collectioni, po- test
noii convenire singulis.
At vero, si
de proprietatibus cs>enlialibus, valet
argumentatio a singulis
ad lotam col-
lectionem , illae
enim aeque singulis
, ac toti
collectioni conveniunt. Iam
esse ab alio
essentiale est entibus
contin- (pntibus. Ergo
neque ea singula,
nequc lola ipsorum
col- jlectio, etiamsi
infinita supponatur, possunt
esse a seipsis.
1 Cf Logic,
p. I, c. I, a.
8, p. 19-20
vol. I. 312
THEOLOGIA NATVRALIS Declarari
id potest exemplo
collectionis lapidum ,
quae, etsi infinita
ponatur, nihil continere
potest, quod lapidis
ad ratiocinandum impotentiam
excludat. Art. V. — De
argumento physico-theologico 42.
Argumentum
physico-theologicum ex mundi
specie, et apta
partium dispositione sumitur.
Iam « hoc
argu- mentum, ut
Hoockius ait, qui
copiosius velit pertracta-
re, illi tota
Physiologia est percurrenda
* ». At
nobis, qui compendio
studemus, satis est
existentiam Dei ex
ordine mundi generatim
spectato comprobare. 43.
Itaque argumentum hoc
modo conficimus: Mirificus
in hoc mundo
ordo existit. Atqui,
nisi Ens infinita
intel- ligentia praeditum,
nempe Deus, auctor
huiusmodi ordi- nis
assignetur , admirandi
illius effectus causa
sufficiensj tollitur. Ergo
2. 44. Quod
spectat ad maiorem,
res mundanae, quemad-
modum alibi a
nobis ostensum est 3
, etsi variarum
spe- cierum sint ,
tamen ita inter
se colligantur ,
ut unicum, mundi
systema efforment; alque
non obstantibus innume-
ris, variis, et
partim contrariis ,
quibus praeditae sunt,
viribus, per causas
efficienles , et
finales secum invicem
connectuntur, et per
constantem harum, quas
inter se ha-l(
1 Theol. nat.
et rev. principia,
t. I, pars
I, sect. I.
Sane, quaelibet' res
in natura attente
consideretur, nos ad
agnitionem Dei ducere
pot-' est. Hinc
quamplurimi fuerunt, atque
sunt, qui ex
uno tantum entium>i
genere, e. g., ex oculi
dumtaxat, aut auris,
aut manus artificio,
aut| ex pluviae,
vel grandinis, aliarumque
meteorarum generatione, vel,
ex sola dispositione,
et cursu astrorum
, vel etiam
ex insectis ,
etj vegetabilibus Sapientissimi
Conditoris existentiam demonstrarunt. ' Atque
quo rerum naturalium
studium magis perficitur
, eo plura
huiusmodi argumenta a
sapientibus explicantur. Gf
\ Ubaghs, Inst.
phil.y pars IV,
Theod., Appendix notarum,
nota A. 2
Huius argumenti vim
senserunt, et praedicarunt
viri omnium aetatum
sapientissimi. Ex antiquis
satis erit memorare
Platonem,!i Aristotelem, Ciceronem.
Ex Ecclesiae Patribus
laudari inter omnes
debent s. Iustinus,
s. Gregorius Nazianzenus,
s. Gregorius Nysse-
nus, s. Basilius,
et s. Augustinus,
quorum praeclaram expositionem
protulimus in Op.
Elem. seu Inst.
phil. christ., vol.
III , Theol.
natur., c. I,
a. 4, p.
36 sqq (vel
367 sqq alt.
edit. Neapol. 1873).
Ex recentioribus meminisse
iuvat rerum naturalium
peritissimos Ke- plerum,
Copernicum, Newtonum, Eulerum,
Leibnitium etc. 5
Cosmol., c. VI,
a. 1, p. 147 sqq,
et a. 3,
p. 151 sqq.
THE0L0GIA NATVRALIS 313
bent, rclationum harmoniam,
et consensum ad
unicum fi- lem
concurrunt. Atqui ex
his ordo Universi
exurgit. Ergo le
ordinis mundani existentia
nulla occurrere potest
du- bitatio. 45.
Quod autcm ad
minorem attinet ,
in primis ,
cum >rdo sit
apta dispositio mediorum
ad finem, liquido
palet •ausam mundani
ordinis non nisi
intelligentem esse posse;
!iam intelligenlis est
finem praefigere, atque
apta media iccommodare.
Deinde huiusmodi causa
infinite intelligens, lempe
Deus, sit oportet.
Re quidem vera,
constantia or- linis
m rebus mulationi
obnoxiis subsistere haud
posset me fixis
legibus, quae nec
per mutuam collisionem,
nec »er vicissiludincs ,
contrariosque eventus umquam
labe- actarentur. Qui
igitur ordinem constantem
instituit, de- Niit
omnes possibiles legum
collationes praevidere , eas-
ue dumtaxat seligere,
quae numquam ad
collisionem per- enirent,
et nullo adverso
eventu subverterentur, aut
sal- 2m per
oppositam rerum vicissiludinem ad
pristinam di- positionem
redirent; hinc debuit
etiam omnes possibiles ventus,
qui ex causarum
activitate provenirent, omnes-
ue eorum concursus
perspectos habere; quinimmo
cum t homines
partem huius ordinis
phjsici constituant , ab
orumque hbera cooperatione
constantia ordinis ex
parte ependeat ,
plurimaque entia libero
eorum usui subii-
lantur, debuit futuras
eorum Hberas actiones
praevide- »i Atqui
praevisio omnium possibilium eventuum
, at- ue
actionum libcrarum infinitam
intelligentiam necessa- o expostulat. Ergo
'. 46. Obiic.
Multa sunt in
mundo impcrfecta, immo
inu- ha, et
noxia. Ergo ordo
mundanus Causae Sapientissi-
ae attnbui nequit.
47. Uesp. Neg.
ant. In primis
, eoruni ,
quae in hoc
undo occurrunt, si
in seipsis spectcntur,
nihil imperfe- um
dici putest. Etenim
quaenam non est
vel in vilissi-
o cuhce ordinata
constructio parlium ?
quinam vel in
« Cf Suarez
Met., tom. II,
dispp. 29, scct.
2. Imprudcnter non-
iili philosoplu catholici
nullam vim argumento
physico-theologico esse docuerunt,
nisi metaphysico fulciatur.
Sane huiusmodi argu-
Jntum ea, quae
a nohis propositum
fuit, ratione, non
cuiuslihet usae ordinantis
existentiam, sed causac
infinitae, ncmpe Dei,
per evincit. 'x
7 r 314
THEOLOGIA NATVRALIS minima
plantula fibrarum contextus
? * Quod
si aliqua res
cum aliis nobilioribus
conferantur , minus
perfecta quidem sunt;
at vero haec
diversa partium perfectio
a, compositionem totius
plurimum confert; aiente
enim s. Ai
gustino , cc
ita ordinantur omnes
(res) officiis ,
et finibi suis
in pulcritudinem universitatis, ut
quod horremus i
parte, si cum
toto consideremus, plurimum
placeat2», 48. Insuper,
monente eodem sancto
Doctore, de singi,
larum rerum utilitate
recte non potest
iudicari, nisi earui
relatio ad totum
universum perspiciatur 3.
At vero nr tot
, tantarumque rerum
, quae in mundo
sunt , nesjUm variorumque
finium subiectionem, eorumque
ad ultimun finem
relationem mente assequi
non valemus. Si
igitu totus ordo,
singularumque rerum nexus
perspectus nobr non
est, inutile, vel
noxium dicere nihil
possumus. « i
inlrares forte, ad
rem ait s.
Augustinus, in officinam
fij bri ferrarii
, non auderes
reprehendere folles ,
incude malleos. Et
da imperitum hominem
nescientem quidj quare
sit, et omnia
reprehendit. Sed si non habeat
per tiam artificis,
et habeat saltem
considerationem homini quid
sibi dicit? Non
sine causa hoc
loco folles positi
sun artifex novit
quare, elsi ego
non novi. In
officina non av det vituperare
fabrum; et audet
reprehendere in hoc
mui do Deum ? *
» Ceterum, ut
aliqua ratione apprehendi
po, sit, quantum
in iis, quae
videnlur noxia , Divina
Sapieii tia eluceat,
audiendus est D.
Chrysostomus, sic inquien*
c Pcrv«'gata est
illa sententia Tullii:
[Nulla est gens
tam immansueta ,
tamque fera ,
quae •n, etiamsi
lgnoret, qualem Deum
hahere debcat, tamcn
bcndum esse sciats
». Accedunt historici
veterum popu- rum.
Nulli enim sunt,
qui non sui
populi, et aliorum,
lorum historiam scribunt,
religionem referant; in
asse- nda Dei
exislentia unanimes, licel
in reliquis saepe
dis- ntiant. Quoad
autem nationes rccentioribus
tempori- is detectas,
pariter nulla est,
quae in admittendo
Nu- ine non
consentiat , testibus
ipsis historicis religionis
strae inimicis. Fuere
quidem , qui
linguae aliquorum ■pulorum
haud satis gnari
spcciem quamdam atheismi
ler cos detexisse
putabant; verum viatores
posteriores, rn magis
lnstructi, eadem loca
pcragrantes, non obscura
hgionis indicia invenerunt
*. 53. Nec
quemquam moveat fuisse
quosdam, et esse
e- tm modo
, qui nullum
extare Deum putent.
Etsi enim admittalur
b, tamcn argumenti
vis nullo modo
minui- 1 Vid.
Ginoulhiac , Histoire
du dogme catholique, t.
I, par. I,
. I, c.
V, p. 21
sqq, Paris 1852.
i Strom., lib.
V, n. 260.
— s De
Legibus., lib. I,
c. 8. *
Vid. Feller, Catdchisme
philosophique, t.I, c.l,
etBrenna,Z)e gene- humani
consensu in cognoscenda
Divinitate, par.l, lib.I,
c.II et III.
1 Qui Deum esse inficiantur,
athei, uti iam
diximus, ' vocantur. loniam
autem diversis modis
Deus negari potcst,
multiplex extat leorum
genus. Si qui
essent, qui ob
mcntis tarditatem omni
pror- 5 Dei
cognitionc destituantur, athei
negativi dicerentur. Qui
vero um ab
aliis agnosci, ct
adorari non ignorant,
ipsi tamen summa
ellectus excaecationeEum agnoscere
detractant, aut cavillationibus lerc
nituntur, athei positivi,
vel dogmatici audiunt.
Ii autem, qui
n verbis Deum
negant, sed tarn
pravis moribus vitam
suam insti- mt,
quasi nullum timeant
Deum, athei practici
vocitantur. Iam •o
multos osse practicos
atheos, et qui
simulate, et fallaciter
per- isioncm de
Deo in suis,
et aliorum mentibus,
conquisitis undique nunculis,
labefactare, et delere
conantur, lugenda experientia
docti mus. Utrum
autem veri athei
negativi, atque dogmatici
extiterint. extent, decertatur
inter Scriptores. Quaestio
haec ita enunciari
318 THEOLOGIA NATVRALiS
tur, quippe sicut
non a raonstris
forma humana, ita
nec a paucis
, brutorum instar
depravalis , natura
rationalis inquirenda est.
54. Obiic. Opinio
de Deo ortum
ducere potuit ex
igno- potest: 1°
Sunt ne homines
aliqui tam ignari,
ut Deum esse
omnin( nesciant ?
2° Num homo
quisquam ratiocinando ad
eam opinionun perversitatem
pervenire possit, ut
re ipsa sibi
persuadeat, non ess#nita
corriguntur. E contrario,
opinio de existentia
Dei er totum
orbem diffusa ,
saeculorum progressu magis,
1 Vid. p.
312, not. J,
ct 2. 320
THE0LOGIA NATVRALIS magisque
innotuit, eamque ipsi
quoque sapientes, quorurr
est praeiudicia corrigere,
constanter lenuerunt. CAPVT
II. De natura
Dei Art. I. —
Dei naluram infinitc
perfectam esse oslenditur
56. Ex ipsa
existentiae Dei demonstratione colligitui
Ipsum esse Causam
Primam, quae ab
aiia non pendet
et ideo a
se ex necessitate
suae naturae existit.
lam e: hoc,
quod Deus est
Causa Prima, quae
a seipsa est,
Ip sum infinite
perfectum esse oportere
planis argumenti conficitur.
Quod cum ita se habeat
, nostrum est
primt illud enucleare,
quod Deus ex
necessitate suae naturae
se existit , deinde
infinitam Eius perfectionem
evincere 57. Prop.
la. Dens est
ex necessitate naturae
a seipso. Probatur.
1° Deus ex
necessitate suae naturae
existit Etenim :
« Omne ,
quod est possibile
esse , et
non esse" indiget
aliquo alio, quod
faciat ipsum esse
, quia quan
tum est in
se, se habet
ad utrumque. Quod
autem faci aliquid
esse, est prius
eo. Ergo omni,
quod est possibil
esse, et non
esse , est
aliquid prius. Deo
aulem non es
aliquid prius. Ergo
non est possibile
Ipsum cssc, et no esse
, sed necesse
est Eum esse
l ». 2°
Existit a se.
Ei sane, in iis, quae
ita sunt necessaria,
ut causam suae
nt( cessitatis habeant,
hanc causam priorem
eis esse oportel
Atqui nihil prius
Deo esse potest.
Ergo Deus non
habi causam suae
necessitatis, ac proinde
ita necessario est,
i a se,
et non ab
alio sit2. 58.
Ex hac propositione
illud, veluti corollarium
, ir fertur,
quod Esse Dei
sit ipsa Eius
Essentia. Etenim i lud, cuius
esse est aliud
ab essentia, aliquarn
sui esse cai
sam agnoscit. Cum
igitur Deus habeat
esse a se,
et no ab
aliqua causa, dicendum
est Eius Esse
esse ipsam Eiu
essentiam 3. Hinc Deus dicitur
ipsum esse per se
subsistem ila nempe,
ut per ipsam
suam essentiam existat.
59. Prop. 2a.
Divina Natura omnes
possibiles perfectit nes
complectitur. Probatur. 1°
Deus est rerum
omnium , quae
sunt , sterc dcbent.
2° Cum Deus
sit ipsum «e
, " ,ubs>stcns
, nihil dc
pcrfectionc essendi Ei
deessc potest lic
pro.nde habet esse
secundum perfectam rationem
' A -
ui haberc esse ;
secundum perfcctam rationem,
idem est ,c
ommbus pollere perfectionibus ;
nam, cura pcrfecrto-
;es esse denotent,
c. g iustitia
esse iustura, sapientia
e « te'l"nm1elC-'l-ub,.erU tota
Pleniludo essendi, ct
totTus -m d
do'olb' ent oranis
Pcrfectio. Ergo. I
W. i rop.
3 . Deus
est simpliciter inplnitus,
ita ut nul-
plk , %S6A
et V^rfectionibus limes
assignari possit. IProbatur.
1° Deus uli
antea diximus ,
esse secnndum ..
rfcctara rationem habet.
Atqui limitcs non
aliud°quam I quem
defcc ura essendi
denotant. Ergo in
Esse, hpT- lciombus
Dci nullus potest
limes praestitui. 2»
Omnis gtus, ct
perfectio lerminis definitur
vel intrinsece ex
sub- cio, in
quo recip.tur, quidquid
enim recipitur, per
mo- m recipienhs
recipitur , vcl
extrinsece a causa
, a uua
oducjtur Atqu, Esse,
ct Perfectioncs Dci
neque in T
Mio sub.ccto rccipiuntur,
quia Deus ,
quemadmodum a •
juis ostensum est,
est ipsum suum
esse subsistens* ne-
ie ab aliqua
causa pendent. Ergo
3. |Art. II.— Heghelianorum error
circa Dei inGuitatem
refellitur i61. Secundum
Heghelium , aliosque
Transccndentales Irmamae, quibus
in Gallia Vacherotus
, Benanus, ali?-
I auoTdhs,!naaHiiHXem,?!0 Cal°riSl Ct
calidi decIarat: «
Manifestum i 'deo
es „ T» i,
dUm "°n habcat
totam Vd"**m calidi,
I- sed «•
',?.", °r n°n
Partlc'Patur secundum perfectam
ratio- irtil 1,
'°r.CSSC,t pCr SC
subsists. n«n posset
ei aliquid deesse
r ute calor
s: unde, cum
Deus sit ipsum
csse per se
subsistens •i I de
perfect.onc essendi potest
Ei dcesse »;
I, qP IV,
a. 2 c
' tl s.
fliom., I, q.
VII, a. 1
c. ■toruT IT.J^J™?™
Pcrfcctissi'"'>' «i communi
etiam tam torum,
quam mdoctorum sensu
manifcstum cst. «
Omncs in- m
MTS .' CCrtatin' Lpro e«e»entia
Dei dimicanl; ncc
quis- N e
t It „'„r,tCSt'
qU1 h0c Dcum crcdat
cssc. q«o meliusV
us om„ h„
,C n °mnCS
DC„Um C0nscntil"'t csse ,
quod ccteris m
omn.bus anteponunt »;
De Doctr. Christ.,
lib. I, c.
7. n. 7.
' Philos. CnRisr.
Compend. It.' qj
322 THEOLOGIA NATVRALIS
que se adiunxerunt
*, Absolutum, sive
Deus ea ratione
in finitus, seu
indeterminatus est , ut
aliquid reale ,
seu, ij aiunt,
personale esse non
possit. 62. Prop.
Absurdum est Deum
esse infinitum ea
rationt qua ab
Heghelianis explicatur. Probatur.
Sciendum in primis
est indeterminationem ess
vel privativam, vel
negativam. Privativa ea
est, qua enf
cum actu non
sit hoc, vel
illud ens, seu
ens individuui i
et singulare, natura
sua ita comparalum
est, ut hoc,
ai I illud ens esse
, sive per
hoc , aut
illud ens determina;
j queat. Negativa
vero ea est ,
qua aliquid est
simplicite I eos,
quod per se
subsistit, quodque idcirco,
cum sit i]
5. Obuc. Jnfinitum
totum esse in
se complectitur. Ereo
i nulla re,
quae extra Ipsum
sit, distingui potest.
M*>. Kesp. Neg.
cons. Et sane,
summa perfeclio, quae
otum esse continet,
minime prohibet, quominus
Deus ab llns
ex ralpsum distinctus
dicalur; siquidem Deus
totum sse continet,
non quatenus Eius
esse cum esse,
quod pro- r.um
rebus extra Ipsum
est, confunditur, eas
enim per- xtiones,
ex quibus hae
constituuntur, ut mox
dicemus iversa prorsus ratione
Deus complectitur; sed
quia eius- 1
Quodlib., VII, a.
1 ad 1.
* Ibid. Hinc
alibi (In lib.
I Sent., Dist.
VIII, q. IV
a. 1 ad
2) ise Z2Per
Tm ESS1 absolutum
n™ ^tum esse,\ed
aliquid ise Unde
monet cavendum esse
ab illorum errore
, « qui
Deum Z eniemlIUd
GSSe "nniVerSa,e' qU°
UUaelibet res fomaSe™
ki ?hSv 7
*"*' qU°d DeuS
est> huius conditionis
est, ut nulla
tinctu TJGri P°SSiL UndG
Per iDSam Suam
Puritatcm' est esse
tionis mJ ,°T
e^j.P.roPter uuod in
Commento nonae Propo-
loms Hbn de
Causis dicitur, quod
individuatio Primae Causae
E c l l?
enlatn ^Vr? Pero
pUram Bonitate «
Iicet «>gitctur absque
additione, Ua dXenr
reH;eCCptlblIitate additionis est-'
nam si animali
um vZ n
tddl P°SLet' genuS
non esset »■
E contrario, «
Di- rJSnm n..
SqUC additione non
solu™ cogitatione, sed
ctiam ,eptl h\vZTaaLel n°n
S°lum absque additione,
sed etiam absque
-eptibilitate additionis »;
Contr. Gent., lib
I c 26
* 324 THEOLOGIA
NATVRALIS modi est,
ut nihil addi
Ipsi queat, per
quod ad aliqueu
modum entis determinetur;
ex hoc ipso
autem, quod noi
recipit aliquam adolitionem,
individuatury et a
cunctis alii dividitur
l. Art, III. — Quanam
ratione perfectiones creaturarum
Dco sint attribuendae
67. Perfectionum aliae
dicuntur absolute, vel
simplicitei simplicesy aliae
secundum quid. Priores
sunt, quae secun
dum propriam notionem
consideratae nullam includun
imperfectionem, neque cum
meliori perfectione pugnant
e. g., vita,
sapientia. Posteriores vero
sunt, quae licet
in tra genus
suum perfectae sint,
tamen in ipso
sui concepti aliquem
complectuntur defectum ,
et cum aliis
excellen tioribus pugnant;
e. g., esse
corpus1. 68. Iam
perfectiones, quae purae,
et simplices sunt,
s|| spectentur secundum
illud , quod
in sui conceptu
deno tant, formaliter,
hoc est, aiente
s. Thoma, secundum
ve\ rissimam sui
rationem 3, in
Deo continentur, secus
Deui infinite perfectus
non esset. E.
g., sapientia, si
considel retur in
sui conceplu, prout
nempe est cognitio
per al tissimas
causas attingens simul
unico actu principia
, e conclusiones,
formaliter in Deo
reperitur, quia nihil
im perfectionis in se claudit.
Hinc Deus absolute
bonus, iu stus,
sapiens appellatur. Ob
eamdem rationem perfectio
nes secundum quid
, cum in
ipso sui conceptu
defectun aliquem includant,
non formaliter, sed
dumtaxat eminen tery
excellentiori nempe ratione,
Deo sunt attribuendae 69.
Diximus perfectiones absolute
simplices in Deo
for maliter contineri,
si considerentur secundum
illud, quodi'. sui
conceptu denotant. Nam
si spectentur secundum
ean rationem, qua
in creaturis sunt,
plures complectuntur im
perfectiones; e. g.,
sunt qualitates, quae
intendi , et re
mitti possunt, limitibusque
circumscribuntur; ac proind
non secundum eam
formam , qua
in creaturis existunt
sed modo eminentiori
in Deo continentur.
Quapropter sta tuendum
est perfectiones creaturarum,
cuiuscumque ge neris
sint , eminentiori ratione
Deo esse attribuendas i
Qq. dispp., De
Ver., q. XXI,
a. 4 ad
9. 2 Cf
s. Anselm., Monol.,
c. 15. 3
In lib. I
Sent., Dist. II,
q. I, a.
2 sol. THEOLOGIA
NATVRALIS 325 U
Oportet quod omnes
nobililatcs omnium creaturarum
invemantur in Deo
nobilissimo modo, et
sine aliqua im-
perfectione * ».
70. Ex his
intelliges , quod
sicut tempus additum
ae- ernitati durationem
ipsius non auget,
quia omnes dura-
lones llli inferiores
in ea eminentissimo
modo continen- ur;
ita Dcus ,
et creaturac non
sunt aliquid perfectius,
!|uam solus Deus,
quia lota creaturarum
perfectio in Deo
>erfectissimc
continetur2. Audiatur Aquinas
noster: « Bo-
»ium creatum addilum
bono increalo non
facit aliquid naius
; quia si
duo participantia coniungantur
, augeri >otest
ln eis quod
participatur, sed si
participans addatur i,
quod per essentiam
est tale, non
facit aliquid maius;
icut duo calida
adiuncta ad invicem
possunt facere ma-
is calidum; sed
si esset aliquid,
quod esset calor
per es- sntiam
subsislens, ex nullius
calidi additione intendere- ir.
Cum ergo Deus
sit ipsa cssenlia
Bonilatis, omnia au- ;m aha
bona per participationem, ex
nullius boni addi-
one fit Deus
magis bonus ,
quia cuiuslibet rei
alterius onitas continctur
in Jpso 3
». Art. IV. —
Modus oxponitur, quo
Dei nalura a
nobis cogaoscilur 71.
Ex iis, quae
adhuc de Divinis
Perfeclionibus deli- ivimus,
quonam modo ad
illarum cognitionem pervenia-
us, facile est
coniicere. Sane ex
ipsa existentiae Dei
de- klbid. Hinc
Arcopagita docet omnia
de Deo affirmari
quodam- )do, et
negari, Illumque vocat
omnium positionem ,
et omnium latto)iem;
quia cminenter ponit
omnia, tamquam omnia
continens formaliter omnia
aufert, quia omnem
rationem formalem crea-
n, ct finitam
a se cxcludit ;
De Div. Nom.,
c. 13. Et s. Au^u-
nus: « Omnia
possunt dici de
Dco, et nihil
digne dicitur de
Deo. tiil latius
hac inopia. Quaeris
congruum nomen ,
non invenis; aeris
quoquo modo dicere,
omnia invenis »:
In Ioan. Ev.
c Ili ct.
XIII, num. 5.
'• Adnotandum hic
cst cum s.
Thoma eminentiorcm illum
modum, 3 Dcus
crcaturarum perfectioncs in
se complectitur, non
solum conimunihus. et
gcnericis, sed etiam
individualibus earum ratio-
iUS esse intelligcndum. «
Omnia in Deo
praeexistunt, non solum
linium ad id,
quod commune est
omnibus, sed ctiam
quantum Bi, sccunilmn
quae res distinguuntur
»; I, q,
XIV, a. 6
c. Qq. dispp.,
De malo, q.
V, a. 1
ad 4. 326
THEOLOGTA NATVRALIS monstratione
colligimus, Ipsum esse
Causam Primam,quamnia, quae
sunt in mari,
quae volant per
aerem; non ;;st
hoc Deus: quidquid
lucet iu coelo,...,
ipsum coelum, lon
est hoc Deus:
Angelos cogitas..., non
est hoc Deus.
pt quid est
? Hoc solum
potui dicere, quid
non sit *
». 73. Verum,
quamvis notitia ,
quae negatione constat
, [fnagis congrua,
quam quae affirmatione,
dicenda sit, non
ideo tamen cum
Iul. Simon 2,
aliisque inferendum est
ni- ^il de Dei natura
a nobis sciri
posse. Etenim cum
ea, quae Ireaturis
insunt , de Deo
negantur, Ipsi excellentia
per- lectionis quovis
defectu immunis adscribitur,
ac proinde Uae
negationes abundantiam ,
et excessum praeseferunt. |
ipposite sanctus Damascenus,
postquam enuntiavit «
con- jenientius esse
ita de Deo
aliquid praedicari ,
ut Ei jmnia
detrahantur, quippe nihil
est eorum, quae
sunt »; jubdit,
« non ut
nihil sit, sed
ut sit supra
omnia, quae •unt,
lmmo vero supra
ipsum esse 3
». 74. Nisi
quod, ut ex iam dictis
patescit, haec, quam
Je summa Natura
Divina per rationem
naturalem nobis aomparamus,
cognitio nonnisi admodum
manca, et rudis
st; siquidem mens
nostra ad naturalem
cognitionem Dei jonnisi
per similitudines a
rebus creatis arreptas
assur- lere potest ;
per effectus autem
non proportionatos causae
m potest perfecta
cognitio de causa
haberi *. Quapropter
ukimum, et perfectissimum nostrae
cognitionis in hac
Mta » in
hoc consistit, quod
« de Deo
cognoscimus quia Ht,
et quod causa
aliorum est, et
aliis supereminens, et
p omnibus remotus
5 ». Art.
V.— Quaenara ex Divinis
Perfectionibus veluti Essentiara
Dei constituens a
nobis intelligatur 7o.
Perfectio illa, quam
primam in unaquaque
re esse imcipitur,
ac veluti radicem
ceterarum ipsius perfectio-
im, atque per
quam res a
ceteris distinguitur, essentia
1 Enarr. in
Ps. LXXXV, n.
12. 3 LZ
^onnatureile, par. 1,
c. 2, p.
34 sqq, Paris
1857. . iJG
Fide orthod., hb. I, c.
4. — *
Cf p. 310
8 Contr. Gent.,
Ub. III, c.
49. 328 THEOLOGIA
NATVRALIS appellatur. Iam
etsi perfectiones omnes
in Deo, uti
mos demonstrabimus, Eius
Essentiam constituant, tamen
no bis ,
qui non possumus
Eas uno mentis
intuitu comple cti,
inquirere licet, quaenam
ex ipsis tamquam
Divinan Essentiam constituens
spectari possit. 76.
Prop. Aseitas, sive
esse a se
tamquam Essentiae Di
vinae constitutivum assignari
potest. Probatur. Aseitatem
tamquam aliquid primum
in Dec esse
concipimus; nam si
aliud prius aseitate
in Deo ess\
ideo autem nihil
Deo addi potest,
quia est Ipsum
esse, e] proinde
Ens a se.
Denique Aseitas, ut ex primo
articul constat , tamquam ratio
intelligitur , ex qua omnes
per fectiones in
Deo esse debeant.
« Ex hoc,
ait idem Aqui
nas, quod Deus
est ipsum esse
per se subsistens,...opor tet,
quod totam perfectionem
essendi in se
contineat 2 » Ergo.
77. Accedit, quod,
docente s. Hilario,
« nobis loquen
dum non aliter
de Deo ,
quam ut Ipse
ad intelligentian nostram
de se locutus
est 3». Iam Moysi
interroganti, qui esset,
respondet: Ego sum,
qui sum. Sic
dices filiis Israel
Qui est, misit
me ad vos
4. Quibus verbis
lamquam pro prium
Naturae suae characterem,
ens per essentiam,
a, alio independens,
nempe aseitatem a
nobis concipiendan esse
designavit 5. CAPVT III.
De attributis Dei,
et primum de
iis, quae absoluta
dicuntur 78. Perfectiones
, quas ab
Essentia Dei secundurn
no strum concipiendi
modum manare intelligimus,
Attribut Dei nominamus.
Ex iis quaedam
dicuntur absoluta ,
uf Sapientia, Bonitas,
atque hoc nomine
ab iis distinguun
* Contr. Gent.,
lib. I, c.
26. — °-
I, q. IV,
a. 2 c.
* De Trin.,
lib. V. —
4 Exod. III,
14. s Gf s. Damasc,
De Fide orthod.,
lib. I, c.
12. TIIEOLOGIA NATVRALIS
329 tur, quae
appellantur relativa ,
quia aliquam Dei
perfe- ;tionern sigmficant
cum relatione ad
creaturas , vel
no- jus cum relatione creaturarum
ad Deum, siquidem
uti ihln adnotavimus
«, creaturae realem
ad Deum habent
re- alionem ,
non Deus ad
illas. De his
pauca attingemus, ieteraque
Iheologis disputanda relinquimns.
Art. I.— De Simplicitate
Dei 79. Nomine
simplicitatis illud attributum
intelligimus, juo a
Deo quaecumque compositio
sive physica, sive
me- aphysica ,
sive logica removetur.
Gompositio physica ea Wt, quae
ex parlibus re
ipsa distinctis exur-it.
Metaphv- ■tca pertinet
ad ea omnia
, in quibus
potentia et actus,
ubstantia et acadentia,
essentia et existentia ,
atque attri- mta
dislinguuntur. Denique compositio
logica dicitur de
ebus, quatenus hae
sub aliquo genere
continentur, ita ut
!X«nCnprC' d,fferentia constent.
j 80. Prop.
Quodvis compositionis genus
a Deo removen-
iUtn est . Probatur
ex eo, quod
Deus summe perfectus
est. Sane ,in
quohbet genere tanto
aliquid est nobilius
, quanto imphc.us;
sicut, iq genere
calidi, ignis, qui
non habet ali-
uam pcrm.xlionem fngidi.
Quod igitur est
in fine no-
ilitatis omnium entium,
oporlet esse in
fine simplicitatis. E?ma„0.n
' qU°d eStxrnnfine
nobili^tis omnium entium,
otest" » *
' * a
igitUr comP°sitio Ei
accidere (.81. Speciatim
autem quoad singulas
compositionis spe- pes,
tres sequcntes propositiones
demonstramus : Frop.
1*. Quaevis physica
compositio Deo repuqnat.
Probatur ex eo,
quod Deus est
primum Ens. Re
qui- jem vera,
(« amm., a.
6 c. - 3 Cf
Op. cit.f q.
un. De sp.
cr., a. l
c. 332 THEOLOGIA
NATVRALIS ab essentia
realiter distinguitur, non
exislunt per ipsan
suam essentiam, sed
habent esse per
participationem. At qui
Deus per ipsam
suam essentiam existit.
Ergo. Prae terea,
cum existentia sit
actus essentiae \
si essentia De
ab Eius existentia
distinguerelur, illa ad
istam se habe
ret ut potentia
ad actum ,
ac proinde Deus
realiter e: actu,
et potentia componeretur;
id quod, uti
osteedimus absurdum est 2.
86. Tertio. Attributa
Divina neque ab
Essentia, nequ* ab
se invicem realiter
distinguuntur. Re quidem
vera Deus per
ipsam suam Essentiam
perfectionem essendi, a
proinde omnes perfectiones
, sive attributa
habel. Erg Attributa
Dei ab Eius
Essentia non distinguuntur. Adhaecl
si Attribula ab
Essentia Dei distinguerentur ,
haec illairi perficerent,
novumque esse ipsi
adderent: quod sane
Di' vinae Naturae
prorsus repugnat 3. 87.
Quod si attributa
Dei ab Essentia
non distinguun^ tur
, ea ne
inter se quidem
distingui consequitur 4.
« Ih Deo
est sapientia, bonitas,
et huiusmodi, quorum
quod1 libet est
ipsa Divina Essentia
, et ita
omnia sunt uiiud
re 5 ».
Idipsum ex eo
amplius declaratur, quod
altribut H inler se
distincta diversos modos
essendi significant, quo!
profecto in Deo,
qui est ipsum
Esse, ponere absurdum
est6 * Cf
Ontol., c. II,
a. 1, p.
13. 2 Cf
s. Thom., I,
q. III, a.
4 c. 3
« Perfectio Divini
Esse non attenditur
secundum aliquid addi
tum supra ipsum
, sed quia
ipsum secundum se
ipsum perfectun ^t.
Bonitas igitur Dei
non est aliquid
additum suae substantiae
sed sua substantia
est sua bonitas
»; Contr. Gent.,
lib. I, c.
38. * Nos
hic non loquimur
de attributis, quae
relativa ab intra
api pellantur, nempe
Paternitas, et Filiatio,
Spiratio activa, et
Spiratl passiva; Paternitas
enim et Filiatio,
item Spiratio activa
et passiv; inter
se invicem opponuntur,
atque ideo inter
ipsas realem distin
ctionem intercedere Fides
docet. 5 In
lib. I Sent.,
Dist. II, q.
I, a. 2
sol. p «
Deus, egregie ad
hanc rem s.
Augustinus inquit, multiplicite
quidem dicitur magnus,
bonus, sapiens, beatus,
verus, et quidqui*
aliud non indigne
dici videtur; sed
eadem magnitudo Eius
est, qua, non
sunt »; Conf.,
lib. VII, c.
11, n. 17. 3 I,
q. XII, a.
4 c. 336
THEOLOGIA NATVRALIS inhaeret,
esse, et intelligi
potest. « Nomen
substantiae , ait s.
Thomas, imponitur a
substando ; Deus autem
nulli substat1». Quare,
cum categoria substantiae
e rebus fi-
nitis in Deum
transfertur, duo, uti
Henricus Gandaven- sis
advertit, in ea
mutantur, quae aliquam
imperfectio- nem habent,
et tertium manet,
quod perfectionem deno-
tat. Ea, quae
mutantur, sunt, primo,
quod substantia Di-
vina, secus ac
substantia creata, esse
ab alio non
accipit; secundo, quod
non est, uti
substantia creata, subiectuni
accidentium. Illud vero
manet, quod esse
in alio non
ha- bet, seu
quod in se
subsistit 2. Quare Scholastici
post Dio- nysium
Areopagitam 3, et
Boetium 4, ut
hunc perfectum, quo
Deus substantia est,
modum designarent, lpsum
non tam substantiam
, quam supra
omnem substantiam dicen-
dum esse sanxerunt
5. 93. Ex
hac, quam demonstravimus, tertia
propositione, tamquam corollarium
, deducitur haud
posse Deum defi
niri: « Omnis
enim diffinitio ex
genere, et differentia
con- stat .
. . ;
ostensum est autem
quod Divina Essentia
non concluditur sub
aliquo genere. .
. Unde non
potest esse Eius
aliqua diffinitio G
». Art. II. — De
immutabilitate, atque aeternitate
Dei 94. Nomen
mutationis, aiente s.
Thoma, ostendit «
esse aliquid aliter
se habens nunc
, quam prius
a ». Iam
ex summa Dei
simplicitate , et
infinita perfectione mutatio-
1 In lib.
I Sent., Dist.
VIII, q. IV,
a. 2 sol.
2 Op. cit.,
a. XXXII, q.
V, n. 19.
Cum haec ita
se habeant, li-
quet ss. Patres,
et Scholasticos pugnantia
secum haud composuisse
eo quod Deum
esse substantiam modo
asseruerunt, modo negarunt.
Etenim, cum ipsi
substantiam, prout denotat
esse, quod essentiae
subest, et quod
subiectum accidentium est,
considerarunt, Deum non
posse dici substantiam
docuerunt. At cum
consideraverunt substan- tiam,
prout non esse
in alio denotat,
non modo Deum
esse substantiam, sed
etiam quidquid in
Deo est, nonnisi
substantiam esse statuerunt
(ef s. Aug.,
I)e Trin., lib.
VII, c. 4,
n. 9, et
De Fide, et
Symb., c 9,
n. 20); immo
Deum potiori iure,
quam ullas res
creatas, substantiam dicendum
esse, quippe quod
Ipsi perfectus actus
subsistendi conve- nit.
Cf s. Bonav.,
ln lib. I
Sent., Dist. XXIII,
a. 1, q.
2 resol. 3
De Divin. Nomin.,
c. 1. — *
De Trin., lib.
I. 5 Cf s. Thom.,
Qq. dispp., De
Pot., q. VII,
a. 3 ad 4. 6
Comp. TheoL, c.
26. — '
Contr. Gent., lib.
II, c. 17.
TOEOLOGIA NATVRALIS 337
iem cuiuscumque generis
ab Ipso amovendam
esse nro- mm
est mtelligcre. !
95. Prop. Neque
in natura Dei
, neque in
Eius decretis vla
mntatio adstrui potest.
Probatur prima pars.
1° Deus ,
cum sit primum
Ens, st ipsum
esse absquc alicuius
potentiae permixtione. At-
iii ipsa notio
mutationis aliquam praesefert
potentialita- em; nam « omne,
quod quocumque modo
mulalur , est
liquo modo m
potentia * ».
Ergo. 2° Subiectum
, quod lutatur
« quantum ad
aliquid manet, et
quantum ad ali-
uid transit, sicut
quod movetur de
albedine in nigredi-
em, manet secundum
substantiam 2 »;
ac proinde quam-
am composilionem saltem
ex substantia, et
accidente in )
admittit. Atqui Deus,
utpote simplicissimus, quamcum-
ue respuit compositioncm. Ergo.
3° Illud, quod
mutatur, 31 ahquam
formam acquirit ,
vel amittit. Atqui
nulla )va pcrlectio
Deo acccclere polest,
et nulla demi
, cum eus
sit simphciter infinitus
, et omnes
perfectiones es- nlia
sua m se
continet. Ergo 3.
9G. Probatur altera
pars. Mulatur decretum
voluntatis, latenus cognoscitur
eius mutandi ratio,
quae anlea igno-
ibatur; quocirca innovatio
consilii voluntatis ex
eo ori- r,
quod intellectus ab
initio non omnia
diligcnter per- 'iidit
, nec omnia
singillatim novit. Atqui
Divino Intel- ctui
omncs rerum connexiones
in qualibet temporis
cir- imslantia pos^sibiles
innotescunt. Ergo. 97.
Obnc. 1° Deus
poenitere , et
irasci dicitur. Atqui
Qft "lax,mum mutationis
argumentum sunt. Ergo.
J«. Kesp. Dist.
mai. : extrinsece
, et quoad effectum, ic.
mai., mtrinsece, et
quoad affectum, neg.
mai.) sub fiem
dist. neg. ct
conc. min. Neg.
cons. « Neque
enim, egrogie monet
s. Ambrosius, Deus
cogilat sicut homi-
h ut ahqua
Ei nova succedat
sententia ; neque
irasci- I, q.
IX, a. 1
c. - ^
lhid. Hoc Dei
attributum s. Bernardus
praeclaris his verbis
declara- « Deus
hanc sibi vindicat
meram singularemque suae
Essen- 'Bimplicitatem, ut non aliud,
et aliud, non
alibi quoque, et
a!ibi, ne modo
quidcm et modo
inveniatur in Ea.
Nempc in semet
aens, quod babet,
est; et quod
est, semper et
uno modo est.
In « multa
in unum ,
ct diversa in
idem rediguntur , ut nec de
wositate rerum sumat
pluralitatem, nec alteraiionem
de rarie- sentiat
»; /n Cant.,
Serm. 80, n.
o. Pbilos. Ciirist.
Compend. II.' »10
338 THEOLOGIA NATVRALIS
tur quasi mutabilis:
sed ideo haec
leguntur, ut exprima
tur peccatorum nostrorum
acerbitas , quae
Divinam mej ruit
offensam, tamquam eo
usque increvit culpa,
ut etiar Deus,
qui naturaliter non
movetur aut ira,
aut odio, arj
passione ulla, provocalus
videatur ad iracundiam
l ». 99.
Obiic. 2° Deus
alternis vicibus diversa,
imo oppc sita
vult. Ergo mutabilis
est. 100. Resp.
Dist. ant., ita
ut successio illa,
et varieta; spectet
effectus Divinae Voluntatis,
conc. ant., ipsum
actui^ Voluntatis Dei,
neg. ant. Neg.
cons. Sane ,
etsi ea, quai
Deus decernit ,
sibi succedant ,
et interdum cum
mutui oppositione eveniant,
tamen Voluntas Divina,
quippe qusj aeternitate,
et unico actu
voluntatis illa decernit,
imnu bilis permanet.
« Aliud est
, scite ad
hanc rem mon:
s, Thomas, mutare
voluntatem, et aliud
est velle aliqui
rum rerum mutationem.
Potest enim aliquis
eadem vi, fuit
et erit; quia
et quod fuil,
iam non esl;
et quod rit,
nondum est: sed
quidquid ibi est,
nonnisi esl2». 107.
Prop. Deus est
aelernus. Probatur. Dei
existentia, ac vita
nec i nitium, nec
finem, ec successionem
ullam in se
admittere potest. Alqui
id 3ternilatis notionem
praebet. Ergo. Et
sane in primis
, eus, cum
ita natura sua
necessario existat, ut
non exi- ere
non possit, semper
extitisse debet; alioquin,
si ali- aaiido
incepisset esse, cum
prius non existcret,
tunc non isentia
sua , et
necessario , sed
contingenter solum exi-
eret, atque illud
esse, quod habet,
ab alio recepissel.
108. Ila quoque
perspicue apparet, quod
Deus ipse scm-
Jr existere debebit;
alioquin si aliquando
desinere pos- t,
non essentia sua,
ac nccessario, sed
conlingenter exi- eret,
ac illud esse,
quod habct, ab
alio ipsi auferri
pos- t, Eiusque
duratio ab alio
penderet; id, quod
ab Entis scessarii
natura manifestissime abhorret.
109. Denique Dei
aeternitas quamcumque successionem
spuil. Nam 1°
ubi nulla cst
mutatio, ibi nulla
est suc- ssio
; in Deo
autem nulla mutatio
est. 2° Id
ipsum ex nnimoda
perfectione Dei cvidenlissime
consequitur. Et- im
ens, cuius duralio,
ac vila successive
evolvitur, per tales
aclus , quos
successive promit ,
successive ad se
rljciendum tendil, siquidem
vivens per vitales
acfus se- Stipsum
perficit. Atqui Deus
est ens absolute
perie- im. Ergo
ab Eius duratione,
ac vita successio
quaevis lovenda est.
Quocirca Dei aeternitas
dififerentias omncs cludil
, quae in
tempore dislingui solent
, alque ideo
I, q. X,
a. 1 ad
2. Enarr. in
ps. C/, Scrm.
II, n. 10.
342 THEOLOGIA NATVRALTS
neque prius ,
neque posterius in
ea admitti possunt,
seIum rerum compagi
actu praesens sit
; Divina tamen
tomensitas, quemadmodum paulo
ante innuimus, aliorum
tttributorum instar, infinita
esl; nam omnibus
rebus pos- bilious
praesentiam suam exhibendi
virlutem habet 3
Ex- fcde quoque
intelligitur Deum ab
aeterno immensum es-
i , quamvis
effectum nullum extra
se produxisset , nul- que
promde rci extrinsecae
praesens esset ;
quia nimi- im
ab aeterno res
produccre , ipsisque
adesse poterat. eque
ex eo ,
quod Deus incipit
, vel desinit
csse in re
, iquarn mutat.onem
Deo advenire argui
potesl; nam hoc,
ente Seraphyco Doctore,
« solum est
secundum rei mu- itionem ,
non secundum mutationem
Eius , ut
pula si >re
illuminato, inlelligatur creari
cryslallus, radius in-
pit esse m
eo, et, crystallo
amoto, desinit esse ,
nnlla cta mutalione
m radio *
». 4° Deus
extra mundum eodem
modo est, quo
fuit, an- *
Moral., Iib. XVI,
c. 5. -
2 De Fide
orthod., lib. I,
c. 8. 0
« lllud, monet
s. Bonaventura, cogitandum
est, quod Divinum
•se sicut non
potest cogitari habere
terminum in duratione;
sic non tfest
cogitari, nec debet
habere terminum in
existentia, et prae-
ntiahtate. Et sicut
non potest cogitari
habere intercisionem in
du- ttone sic
nec in praesentialitate »;
ibid., c. 1, q. 3
ad arg. '
Ibtd., a. 1,
q. 2 resol.
Item, quemadmodum subdit
ipse sanctus •ctor,
(( cum res
movetur, Deum non
dimittit, nec ad
Deum ac- ait,
nec Deus cum
re venit; quia
sic est in
re, ut sit
extra rem 3in; ;
ideo nec res
Eum dimittil, ncc
novum invcnit. Et
hoc est in-
ligilMJe, si quis
potcst intelligcrc, quod
Deus sit immensus,simplcx m
imtus. Quia enim
est immensus, ita
est intra, quod
extra- quia jplex,
secundum unum, et
idem est intra.
et extra; quia
infinitus 0 nec
dim.ttitur, nec acquiritur
aliud in re,
nec ab ipso
itur ad 'Um
cum dimittitur, ut
alibi, et alibi
inrenialur »; Ibid.
ad arg. 346
THEOLOGIA NATVRALIS tequam
ipsum mundum crearet.
« Antequam, ait
s. Au gustinus,
Deus faceret coelum
et terram, ubi
habitabat In se
, et apud
se habitabat !».
Et s. Bernardus
: « Ut
erat Deus, antequam
mundus fieret ?
Ubi nunc est.
No est ,
quod quaeras ullra
, ubi erat
; praeter Ipsum
nih eral: ergo
in seipso erat 2
». Art. IV. — De
scientia Dei 115.
Tria circa Divinam
Scientiam enucleanda suscip
mus, nempe illius
existentiam, obiectum, et
proprietate in quorum
tractatione illud s.
Augustini memorare pra
lbid., a. 9
c. — "
Ibid. ad 2.
— ' Ibid.
8 Ibid. c.
Quoad animi cogitaliones,
ait etiam: «Sicut
Deus cogno- cendo
suum esse. . . , cognoscit
esse cuiuslibet rei;
ita cognoscendo »uum
intelligcre, et Yelle,
cognoscit omnem cogitationem,
et volun- iatem
»; Contr. Gent.,
lib. I, c.
68. Iamvero, licet
scientia Dei, ut
nox dicemus, sit
in se simplicissima, et
maximc una, nihilominus
secundum divcrsam babitudinem,
quam concipimus habere
ad sua 348
THEOLOGIA NATVRALIS 121.
Ex his consequitur
1° Deum cognoscere
infinita. Etenim «
Deus suarn virtutem
perfecte cognoscit. Virtuc
autem non potest
cognosci perfecte, nisi
cognoscantur om-| nia,
quae potest; cum
secundum ea quantitas
virtutis at- tendatur.
Sua autem virtus,
cum sitjinfinita, ad
infinita se extendit.
Est igitur Deus
infinitorum cognitor *
». 2° Co-J
gnoscere etiam futura
contingentia, et libera;
cum eninii ut
cum Aquinate ioquamur,
cum a Deo,
prout actu est
in sua praesentialitate, cognoscatur,
sic necessarium erit
esse', sicut necessarium
est Sortem sedere
ex hoc ,
quod Sortes sedere
videtur. Iam baec
necessitas contingentiam rerum
haud toiiit, siquidem
non est necessitas
absoluta, sed con-
sequens, qua nempe
omne quod est,
dum est, necesse
est esse, Quare,
sicut haec enunciatio,
Quod videtur sedere,
necessi est sedere
, accipienda est in sensu
composito , non
autenc in sensu
diviso , ita
haec enunciatio ,
Quod Deus scit
fa- ciendum, illud
necessario fiet l. 124.
Exinde etiam illa,
quae in medium
affertur, diffi cultas
extricatur, nempe qui
fieri potest, ut
creaturarurr actiones, dum a Deo
iam futurae praevidentur,
sint libe rae2.
Sane futura a
Deo praevisa, ut
iam diximus,et certo
et infallibiliter, non
tamen necessario fient.
cc Sicut tu,
u s.Augustini verba
adhibeamus,memoria tua non
cogis factt esse,
quae praeterierunt ;
sic Deus praescientia
sua nor cogit
facienda , quae
futura sunt s ».
Quin immo tantun:
abest, ut praescienda
Dei imponat causis
liberis necessi •! tatem,
ut potius ab
ipsa Dei praescientia
conservetur li Deus
successive cognoscit contingentia,
prout sunt in
suo esse, si
cut nos, sed
simul: quia sua
cognitio mensuratur aeternitate,
sicu etiam suum
esse: Aeternitas autem
tota simul existens
ambit to tum
tempus. Unde omnia,
quae sunt in
tempore, sunt Deo
ab ae terno
praesentia, non solum
ea ratione, qua
habet rationes rerun
apud se praesentes,
ut quidam dicunt,
sed quia Eius
intuitus fer tur
ab aeterno supra
omnia, prout sunt
in sua praesentialitate. Undbiecto
suo pendet, et
a rebus ipsis
hauritur; 3° quod
de- aonslratiombus conficitur;
4° quod est
multiplex, et pro
arietatc obiectorum cognitorum
variatur. Atqui scientia
|i est subslantialis; non
hauritur a rebus,
quas cogno- cit,
sed ipse Deus
omnia in sese
, et in
natura sua co-
noscil; est intuitiva,
ncra discursiva; est
unica, ac sim-
iorS1 o3'^0 ,n
Se omnino immutabilis.
Ergo. llb. Probatur
minor quoad singulas
partes: 1° Nulla
in eo compositio
esse potest, nihilque
in Eo est,
nisi sim- ncissima,
et perfectissima substantia.
Ergo scientia Dei
on est ahud,
quam ipsa Dei
substantia. J Deus,
ut diximus, perfecte
comprehendit suam Es-
entiam, quae prima
omnium rerum causa
est. Atqui ad
errectam comprehensionem alicuius
causae requiritur ut
i ea sic
cognita omnes eius
effectus cognoscantur. Er"o
eus non haurit
scientiam a rebus,
sed omnia in
ipsa sSa latura
cognoscit 2. F ilnn^fp
L?' J°' 8-( nihil
praescivit. Porro si
illc, niiPc.i 1
?uld futurum csset
«n nostra voluntate,
non utique noJrl
lq Praescivit, profecto,
et illo praesciente,
cst aliquid nost
a volnntate »;
De Civ. Dei,
Ioc. cit. Eiinde
concludit: « Quo-
J(™V! cogiinur, aut,
retenta pracscientia Dei,
tollere vo- Sl?.n
am' 3Ut' rCtCnt°
vo,ulitatis arbitrio, Deum
(quod 1 nc?are
Pracscfum futurorum; scd
utrumque amplectimur, rumque
fidehter, et veraciter
confitemur »; Ibid.,
c. 10. «Licet,
s. Ambrosius inquit,
omnia coelestia ct
tcrrcstria ac 352
THEOLOGIA NATVRALIS 3°
In cognitione discursiva,
quae, ut diximus
!, quidarc motus
est , intellectus
ex potentiali ad
actualem conclu- sionis
cognitionem progredilur, atque
hanc non eoden
actu, ac praemissas,
sed novo actu,
qui illi succedit,
cognoij scit 2. Atqui
neque aiiquid in
potentia, neque actuum
plu ralitas in
Deo admitti potest.
Ergo scientia Dei
non es discursiva.
Praestat verba D.
Thomae proferre : «
Scienj tia , quae
in nobis invenitur
, habet aliqnid
perfectionis i et
aliquid imperfectionis. Ad
perfectionem eius pertinei
certitudo ipsius, quia
quod scstur, certitudinaliler cogno!
scilur ; sed
ad imperfectionem pertinet
discursus intellej ctus a principiis
in conclusiones, quarum
est scientia; hi
vina Essentia, cointellectis
diversis proportionibus rerum
ad eam, q
idea uniuscuiusque rei.
Unde, cum sint
diversae rerum proportiom.
necesse est esse
plures ideas; et
est quidem una
ex parte Essentia
sed pluralitas invenitur
ex parte diversarum
proportionum creatui rum
ad Ipsam »;
Qq. dispp., De
Ver., q. III,
a. 2 c.
* I, q.
XIV, a. 8c.
Cf s. August.,
Tract. llnloann. Ev.cap.I,n.l
2 « Quae
sunt, inquit s.
Gregorius M., non
ab aeternitate Eius
' TIIEOLOGIA NATVRALIS
355 scienliam nostram,
ct scientiam Divinam
ex eo etiam
as- signat, quod
c quac nobis
videtur, non oniungitur.
E g., cum
Deus praeccpit Abrahamo,
ut iilium suum
.aacurn immolaret, putabat
ille Deum velle
huiusuodi sacr ficium
bnanan^ scd ut
inanifcsta «s. prahami
fides, et obedicntia.
Ita ctiam Deus
permittit neccatum ius
tamcn voluntas beneplaciti
non est peccatum,
S, i pSSSfc
Jmus, bonum, quod
ex peccato eruit.
* P ie
lfJmU\' cUb:IitTS-- Th°maS'
pronric est rci
nond™ "*bi- e
» in hb.
I Sent., Dist.
XLV, q. I,
a. 1 ad
i. j ■
Loc. cit., in
resol. 8 «
Diccndum, scribit s.
Thomas, quod voluntas
in nobis pertinet
358 THEOLOGIA NATVRALIS
135. Prop. 2a.
Obiectum primarium Divinae
Voluntath est ipsa
Divina Essentia; secundarium
sunt res extra
Deum. Probatur prima
pars. 1° «
Bonum intellectum est
obie- ctum voluntatis.
ld autem ,
quod a Deo
principaliter in- telligitur,
est Divina Essentia.
Divina igitur Essentia
est id, de
quo principaliter est
Divina Voluntas *
». 2° «
Unicuique volenti principale
volitum est suus
ul- timus finis
; nam finis
est per se
volitus , et
per quem alia
fiunt volita. Ultimus
autem finis est
ipse Deus, quia
Ipse est summum
bonum. Ipse igitur
est principale vo-
litum suae Voluntatis
• ». 136.
Probatur altera pars.
Voluntas consequitur intel-
lectum. Sed Deus
suo intellectu intelligit
se principaliter, et
in se intelligit
omnia alia. Igitur
similiter principali- ter
vult se, et
volendo se, vult
omnia alia 3».
137. Prop. 3a.
Divina Bonitas est
Deo sola ratio
volend\ quaecumque extra
se vult. Probatur.
lllud , quod
voluntas propter seipsum
vult : est unica
ratio, qua cetera
velit; hinc ultimus
finis, cuir propter
se appetatur ,
ratio est ,
cur cetera appetantur
Atqui illud, quod
Dei voluntas propter
seipsum vult, es
Eius Bonitas. Ergo
4. 138. Praeterea,
si Divina Voluntas
aliqua ratione a
bo nitate creata
moveretur , amor
, quo diligeret
creaturas non tantum
effectivus , sed
etiam affectivus esset ;
siqui dem amor
effectivus bonitatis obiecti,
cum ipse sit,
a c{U( illa
oriatur, nequit ab
ipsa allici, seu
moveri. Atqui a
mor, quo Deus
diligit creaturam, non
est affectivus, se
I, q. XIX,
a. 1 ad
2. * Contr.
Gent., lib. I,
c. 74. —
* Ibid. —
3 Ibid., c. 73. 4
I, q. cit.,
a. 1 ad
3. Exinde etiam
sanctus Doctor infert
obiect( rum multitudinem,
quae Deus vult,
Eius infinitae simplicitati
minim obstare. Nam
« sicut intelligere
Divinum est unum,
quia multa no
videt, nisi in
uno; ita velle
Divinum est unum,
etsimplex; quia mult
non vult, nisi
per unum, quod
est Bonitas sua
»; ibid., a.
2 ad 4.
s « Quia
voluntas nostra non
est causa bonitatis
rerum, sed ab
i TIIEOLOGIA NATVRALIS
359 format amantem
in amatum; dum
e contrario Deus
om- nia trahit
ad seipsum, repugnatque
lpsum in creaturam
transformari. Ergo Divina
Voluntas nullo modo
a bonitate creata
movetur. 139. Prop.
4a. Dens necessario
seipsum, libere autem
res extra se
vult. Probatur prima
pars. Voluntas necessario
inhaeret ul- timo
fini, ita ut
opposilum nequeat velle.
Atqui Divinae Voluntatis
non est alius
finis, quam ipse
Deus. Ergo Deus
inecessario vult se
ipsum. 140. Praclerea,
« omnis perfectio
, et bonitas,
quae in creaturis
est, Deo convenit
essentialiter. Diligere autem
Deum, est summa
perfectio rationalis creaturae,
cum per hoc
quodammodo Deo uniatur
Ergo in Deo
essentialiter esl; ergo
ex necessitate diligit
se, et sic
vult se esse
*». ^ 141.
Probalur altera pars.
Voluntas necessario vult
ea, sine quibus
finis esse non
polesl; non autem
ex necessi- tate
, sed libere
vult ea ,
sine quibus finis
esse potest. Atqui
Deus vult alia
a se, in
quantum ordinantur ad
suam bonitatem, ut in finem.
Bonitas autem Dei
est perfecta, et
esse polest sine
aliis, cum nihil
Ei perfectionis ex
aliis accrescat. Ergo
Deus res extra
se non necessario
, sed libere
vult *. 142.
Porro perspicuum est
tum potestatem faciendi
malum, tum deliberationem ,
tum mutationem a
Divina libertale amovendas
esse. Sane 1°
« ad rationem
liberi ar- bitrii
non pertinet, ut
indeterminate se habeat
ad bonum, vel
malum ; sed
hoc ad libertatem
arbitrii pertinet, ut actionem aliquam
facere, vel non
facere possit. Et
hoc Deo convenit;
bona enim, quae
facit, potest non
facere, nec tamen
malum facere potest
8». 2° Deliberatio,
seu inqui- sitio
rationum ex deieetu
cognitionis oritur ; quocirca,
movetur sicut ab
obiccto; amor noster,
quo bonum alicui
volumus, Qon est
causa bonitatis ipsius,
sed e converso,
bonitas eius vel
vera, vel aestimata
provocat amorem, quo
ei volumus et
bonum conser- vari,
quod habet, et
addi, quod non
habet, et ad
hoc operamur. 5ed
amor Dei est
infundens, et creans
bonitatem in rebus
»; I, q.
XX, a. 2
c. 1 Contr.
Gcnt., lib. I,
c. 80. 2
I, q. XIX,
a. 3 c.
Cf Cosmol., c.
VII, a. 2,
p. 172. 3
In lib. II
Sent., Dist. XXV,
q. I, a.
1 ad 2.
360 THEOLOGIA NATVRALIS
cum in Deo
cognitio sine discursu
sit, etiam electio
in Ipso est
sine deliberatione. 3°
Item libertas electionis
in eo consislit,
ut eligens illo,
quo eligit, momento
possit, prout mavult,
eligere, vel non
eligere. At, iam
posita illal electione,
cum Enti omniscio
nulla deinceps innotescere
possit prudens ratio
mutandi sententiam, electio
illa im- mota
manet. Quocirca ratio
, cur Deus
sententiam non mutet,
non defectus liberae
electionis, sed plcnitudo
perfe- ctionis est,
qua fit, ut
nihil novi umquam
possit addi-t scere
*. 143. lllud
etiam observandum est,
liberam volitionem Dei
spectari posse aut
ratione entitatis Divinae,
quatenus nempe est
in Deo, autratione
terminationis ad creaturas.
Sfr priori modo
considerelur, est quidem
necessaria, sin alteroi
modo, est libera.
Quare illud, quod
actus Dei liber
addit supra necessarium,
non est aliud,
nisi relatio buius
actus ad creaturas,
scilicet habitudo, seu
respectus, et terminatm
ad creaturas. Rursus
haec terminatio potest
ex parle Dei,
et ex parte
creaturarum spectari. Si
ex parte Dei
consi- deretur, quatenus
est actio vitalis,
et intrinseca, non
distin- guitur ab
ipsa substantia Dei;
si vero ex
parte creaturarum, est
aliquid defectibile, seu,
quod deesse possibile
sit. 144. Ex
his, quantum tenuitas
nostrae mentis patitur,i
illa expeditur difficultas,
quomodo nempe actus
liber sit Deo
internus, et tamen,
cum liber sit,
possit esse, vel
non> esse. Sane
, cum in
relatione Divini actus
ad creaturas,: duplex
respectus sit distinguendus, alter
ex parte Dei,
sub qua ratione
intrinsecus est, ita
tamen ut ordinem
ad crea- turas
habeat, alter ex
parte creaturae, sub
qua ratione est
mere extrinsecus ,
dicendum est actum
liberum Deo in-
ternum posse esse,
vel non esse,
non quidem ratione
en- titatis, nec
ratione solius merae
terminationis extrinsecae, quia
haec actum intrinsece
liberum constituere non
po- test, sed
ratione terminationis intrinsecae
ad aliquid extrin-
secum 2. Quare
Divina libertas consistit
in intrinseca in-
* « Dicendum
quod Voluntas Divina
se habet ad
opposita , non
quidem ut aliquid
velit, et postea
nolit, quod Eius
immutabilitati repugnaret, nec
ut possit velle
bonum, et malum,
quia defectibi-. litatem
in Deo poneret,
sed quia potest
hoc velle, et
non velle »;
Qq. dispp., De
Ver., q. XXIV,
a. 3 ad
3. 4 Circa
hanc quaestionem cf
Gonet, Op. cit.,
tract. IV, c.
2. THEOLOGIA NATVRALIS
3G1 lifferentia relationis
Divini actus ad
obiecla extrinseca. 145.
Obiic. 1° Deus
vult alia a
se propter Bonitatera
uam. Atqui Deus
Bonitatem suam necessario
vult. Ergo )eus
necessario vult alia
a se. 146.
Resp. Disl. mai.,
ita tamen, ut
sine illis Bonitas
ua esse possit,
conc. mai., ita
ut sine illis
esse non pos-
it, neg. mai.;
conc. min. Neg.
cons. « Licet
Deus ex ne- essitate
velit Bonitatem suam,
non tamen ex
necessitate ult ea,
quae vult propter
Bonitatem suam; quia
Bonitas lius potcst
esse sine aliis
* ». Id
ex eo magis
perspicuum t, quod
Deus « non
agit propter suam
Bonitatem, quasi ppetens
quod non habet,
sed quasi volens
communicare uod habet;
quia agit non
ex appetitu finis,
sed ex amore
nis* ». 147.
Obiic. 2° In
Deo intellectus ,
et voluntas non
di- inguuntur. Ergo
sicut Deus quidquid
intelligit, neces- irio
intelligit, ita quidquid
vult, necessario vult.
148. Resp. Dist.
ant. , si
considerentur in ipso
Deo, mc.ant.y si
considerentur relata ad
res, neg.ant. Neg.
cons., paritatem. Hanc
obiectionem s. Thomas
iam sibi pro-
)suit, et iuculenter
confutavit. Porro sanctus
Doctor ad- Mftit,
intelligere, et velle
non distingui inler
se, si con-
derentur in Deo,
quippe quod, prout
in Deo sunt,
unum, emquc sunt
cum Essentia Divina; sed
si relata ad
res msiderentur, unum
ab allero distingui.
Etenim, quoniam >gnitio,
ut saepe diximus,
in ipso subiecto
cognoscente ta perficitur,
pcrspicuum est res a Deo
sciri, prout ipsae
Eo sunt; atqui
quidquid in Deo
est, ab Eius
Essentia aliter non
distinguitur; crgo res,
prout a Deo
sciuntur, i Essentia
Dei non discriminantur. Unde
Divinum scire em
est, ac Divinum
Esse. E contrario,
res, prout a Deo »litae
sunt, idem non sunt, ac
Divinum Esse; nam
volun- s Dei
ad res refertur,
prout hae sunt
in seipsis; res
autera, out sunt
in seipsis, ab
Essentia Dei realiter
distinguun- r. Ex
quo facile conficilur
Deum non velle
res , quae
tra se sunt,
eadem necessitate, cjua
illas scit, quia
quid- jiid est
unum cum Essentia
Dei , est
absolule necessa- |iim,
sed quidquid existit
extra Deum, non
est absolule 'cessarium
3. :! S.
Thom., I, q.
XIX, a. 3 ad 2.
2 Qq. dispp.,
De Pot., q.
III, a. 15 ad 14.
« Dicendum, quod
sicut Divinum Esse
in se est
necessarium, ita 362
THEOLOGIA NATVRALIS 149.
Obiic. 3° Cousinus:
Deus est causa
absoluta. Erg» non
potest non producere
res extra se.
150. Resp. Neg.
cons. Re quidem
vera ex notione
causaer « actio
Dei non est
aliud ab Eius
potentia, sed utrum-
jue est Essentia
Divina '». Ex
quo illud etiam
consequi- ur, Divinam
Potentiam esse quidem
principium effectuum, fui
per ipsam producuntur
, non vero
principium actio- lis,
qua res producuntur;
nam actionis, quae
ipsa Divina ISssentia
est, nullum principium
esse potest *.
153. Prop. Potentia
Dei est infinita.
Probatur. « Unumquodque,
secundum quod est
actu, et erfectum
, secundum hoc
cst principium activum
ali- uius 8».
Quapropter « unumquodque
tantum abundat in
irtute agendi ,
quantum est in
actu * ».
Atqui Deus est
ctus infinitus. Ergo.
154. Praeterea, «
in omnibus agentibus
hoc invenitur, uod,
quanlo aliquod agens
perfectius habet formam ,
qua git, tanto
est maior eius
potentia in agendo.
Sicut quanto st
aliquid magis calidum,
tanto habet maiorem
potentiam d caIefaciendum...Unde, cum
ipsa essentia Divina,
per uam Deus
agit, sit infinita;
sequitur, quod Eius
potentia it infinita
b ». Exinde
sequitur Dei Potentiam
ad omnia, uae
sunt absolute possibilia
, producenda parem
esse. iuilibet enim
potentiae aclivae respondet
velut obiectum roprium
quoddam possibilis genus;
sicut potentia calefa-
hva refertur^ ut ad proprium
obiectum , ad esse
calefacti- ile; Divinae
igitur potentiae, quae
est infinita, respondeat
ecesse est obieclum,
quod omne genus
excedit, seu quid-
uid ralionem entis
habere potest. Atqui
huiusmodi est uodcumque
est absolute possibile.
Ergo Divina Potentia
d omnia, quae
sunt absolute possibilia,
extenditur8. 1 Ibid.
ad 2. Cf
locum s. Ansclmi
cit. p. 343,
not. 3. Qua
in 5 s.
Thomas monet non
oportere quod potentia
Dei semper sit
con- mcta effectui,
sicut nec quod
creaturae fuerint ab
aeterno; siqui- «m
« Potentia Dci
semper est coniuncta
actui , idest
operationi: m operatio
est Divina Essentia:
sed effectus sequuntor
secundum nperiiun voluntatis,
et ordinem Sapientiae
»; Qq. dispv.
De Pot. •
I, a. 1
ad 8. '
' * I,
loc. cit. ad
3. — 3
I, q. cit.,
a. 1 c.
* Qq. dispp.,
loc. cit., a.
2 c. —
* I, q.
cit., a. 2
c. 6 Ibid.,
a. 3 c.
Exinde perspicitur magno
in errore versari
Abaelar- um, ahosque,
qui, ut in
Cosmologia (c. VIII,
a. 1, p.
179, not. 1,
et • 180,
not. 2) adnotavimus,
Deum non potuisse
alia eflicere, quam
uae fecit, nec
plura his, quae
fecit, blaterant. Sane
omnis virtus errecta
ad ea omnia
porrigitur, circa quae
proprius eius effectus
364 THEOLOGIA NATVRALIS
155. Diximus ad ea, quae
sunt absolute possibilia;
na ea, quae
sunt absolute, sive
intrinsecus impossibilia, ad
D vinae Omnipotentiae
obiectum non pertinent.
En quomod ad
hanc rem s.
Thomas argumentatur :
« Hoc, quod
e affirmationem, et
negationem esse simul,
rationem ent habere
non potest, nec
etiam non entis;
quia esse toil
non esse, et
non esse tollit
esse: unde nec
principalite nec ex
consequenti potest esse
terminus alicuius potenth
activae .... Cum
Deus sit actus
maxime , et
principa 1 versatur;
sicut perfectus artifex
ea omnia potest
efficere, quae su,
artis propria sunt
Est autem Virtus
Divina infinite perfecta,
atqi proprius Eius
effectus est quidquid
habet rationem entis.
Igitur dictis (p.
353 not. 4),
non est aliud,
quam ipsa Essentia
Divn THEOLOGIA NATVRALIS
367 CAPVT IV.
De attributis Dei
relativis 157. Iam
diximus ' allributa
Dei relativa ea
esse, quae iliquam
relationem ad crcaturas
involvunt, ita nempe,
ut reaturae referantur
ad ipsum Deum
, sed in
Deo non sit
diqua relatio Eius
ad creaturas ,
sed secundum rationem
antum, in quanlum
creaturae referuntur ad
lpsum2. Ea, [uac
ad buiusmodi attribula
scitu necessaria sunt
, ad reationem
, conservationem, concursum
, et Providenliam
ediguntur. Art. I.
— Quomodo Deus
causa mundi sit,
explicatur 158. Causa,
qucmadmodum in Ontologia
statuimus , in
fficienlcm, materialem, cxemplarem
, et finalem
distingui- ur. Iam
Deum csse causam
effcctricem mundi, atque
illi ier crcationcm
cxistcntiam largitum esse
iam planum in
^osmologia b fecimus.
159. Deum aulem
neque esse ,
nequc unquam concipi
ossc causam materialem
, aut formalem
mundi* cx eo,
uod Ipse est
causa effectrix mundi,
manifeste evincitur! iara
causa effectrix saltera
numero a re,
quam efficit, di-
tinguatur oportet . , quia
aliquid esse causam
efficientem in lpsius
repugnat5. Ex. gr.,
si bomo gignit
bominem, erte alius
est homo, qui
gignit, alius vero,
qui gignitur. >ncepta
a Divino Intellectu,
ut imitabilis ad
extra; 3° Interna
re- im possibilitas,
praecisa rcali existentia,
habet esse ideale,
et in oc
ordinc habet esse
obiective verum: atqui
esse ideale est'ab
in- illcctu, ct
in intellectu; atque
res denominantur verae
a veritate itellectus,
unde si nullus
intellectus esset aeternus,
nulla veritas itet
aeterna (I, q.
XVI, a. 7
c). 4° Si
possibilium fundamentum, •
ratio a Divina
Natura nullo modo
penderet, Deus in
possibilium )gnitione a
re sibi extrinscca,
ct a sc
prorsus independente pcr-
^eretur; id quod
maxime repugnat. *
Pag. 328 sq.
-^Cfl, q. XIII,
a. 7 c.
a Cap. VII,
a. 1, p.
165 sqq. *
David de Dinando,
ut est apud
s. Thomam , stultissime
di\it: Deum csse
materiam primam »
(I, q. III,
a. 8 c),
seu causam atenalcm
mundi. Almaricus autcm
Carnotensis , Dcum
, ut est
?ud euindem s.
Thomam (ibid.), «
esse principium formale
om- um rerum
» effutivit. 5
Cf Ontol., c.
IX, a. 6,
p. 70, not.
2. 368 THEOLOGIA
NATVRALIS Atqui causa
materialis, et formalis,
quippe quae essentiam
rei effectae constituunt,
unum, idemque cum
ipsa sunt Ergo
Deus, cum sit
causa effectrix mundi
, causa mate-
rialis, aut formalis
eius esse nequit
*. Contra ea,
quoniam Deus est
causa cffectrix mundi
, consequitur Eum
essei quoque causam
exemplarem1; quippe quod,
cum Deus sit
causa effectrix mundi
infinite intelligens, res
mundanas e nihilo
condere non potuit,
nisi secundum ideas,
seu exem- plaria
illarum , quae
in se habuit
3. Itaque explicanduncj
superest, quomodo Deus
causa finalis mundi
dicendus sit.i 160.
Deus, cum infinita
Sapientia polleat, finem
aliqueirj in mundi
creatione operi suo
praestituere debuit; secusi
illud temere, et
insipienter confecissct 4. Porro
quaestio- nis huius,
cur Deus voluit
mundum creare? duplex
sensus esse potest:
1° quaenam fucrit
ratio ipsius actionis
Dei;i 2° ad
quem finem Deus
suum ordinaverit opus
s. * Vid.
s. Thom., I,
loc. cit., Contr.
Gent., lib. II, c. 17,
et 26 Pluribus
afferendis abstinemus; errores
enim Davidis de
Dinando et Almarici
Carnotensis pantheismum omnino
redolent, de quo
in postremo capite
agendum nobis erit.
2 I, q.
XLIV, a. 3
c. s Hino
antiqui Patres discrimen
inter mundum intelligibilem, qu
in Intellectu Dei
ab aeterno est,
et mundum aspectabilem,
seu sen\ sibilem,
quem Deus ad
mundi intelligibilis instar
in tempore conJ
didit, accurate adnotarunt.
Vid. prae ceteris
Clem. Alex., Strom.
lib. IV, c.
14 ; s.
Iustin., Cohort. ad
Gent , n.
30; Origen., Ho
mil. III in
Cantic; Euseb., Fraep.
Evang., c. 23-25.
* « Quis,
s. Augustinus inquit,
audeat dicere Deum
irrationabi liter omnia
condidisse ? Qq.
LXXXIII, q. 46.
Investigatio finis, ol
quem mundus a
Deo creatus sit
, temeraria ,
quemadmodum Iul Simon
(La religion naturelle,
part. 2, c.
I, p. 128,
ed. cit.) con
tendit, haud est.
Etenim, docente Aquinate,
« cum finis
respondea principio ,
non potest fieri
ut , principio cognito
, quid sit
rerun finis ignoretur
»; I, q.
CIII, a. 2
c. 3 In
harum quaestionum solutione
haec prae oculis
habenda sunt 1°
Cum actio Divina
sit Essentia Eius,
non quaeritur ex
hac parte fi
nis eius,sedex parte
illa, qua effectum
creaturae communicat{Inlib. Sent.,
Dist. I, q.
II, a. 1
ad 4). 2°
Ex eo, quod
Voluntatem Dei J
causa extranea determinari
repugnat, negandum non
est cum Clar keo (Lettres
etc, 3e Repl.,
§ 2), Deum
ex aliqua ratione
res extr; se
producere; siquidem «
Voluntas Dei rationabilis
est, non quo
uuae suntadfinem,ordinariin !'•
,m Crg0^0C. CSSC
propter hoc' sed
non ProPter uoe
vult c »,
Ibid., c. Cf
Contr. Gtmt., lih.
I, c. 87.
« Ex cuius
(Divinae Bonitatis) amore
est, quod Deus
Eam com- "pagr.e3V58. ^
Qq' diSPP'' D§
P°L' q* Il}'
a' 1B ad
U' IDe(;lT'r^^Gen^ lib*
h C' 93*
Ihidem ^' m> c'
18) ait etia^
,"'.qnU1 est Pnmum
agens omnium rerum,
non sic agit
quasi .« act.one
ahquid acquirat, sed
quasi sua actione
aliquid largia- n
?n,a n°n C9rl
^ P°tentia' ut
aliu-Uid acquirere possit,
sed so- |Q
In actu perfecto,
ex quo potest
aliquid elargiri ».
Philob. Cbrist. Compend.
II.7 q« 370
THEOLOGTA NATVRALIS Deum
esse demonstrat: Finis
non nisi in
bono consistenj potest;
et sicuti finis
particularis rei est
quoddam bonunl particulare,ita finis
universalis rerum omnium
est quoal dam
bonum universale. Atqui
bonum umversale est,
quni est per
se, et per
suam essentiam bonum;
huiusmodi autenl bonum
aliquid ex iis
, quae mundum
constituunt , ess>|
nequit; siquidem in
tota universitate creaturarum
nuUur.l est bonum,
quod non sil
particulare , sive partxcxpatiye
bcl num Ergo
« illud bonum,
quod est finis
totius umversj oportet,
quod sit extrinsecum
a toto universo
», nempj Deus
* Insuper finis
inter alias causas
primatumobtinet ■ atque
finis posterior est
causa, quod praecedens
finis interi datur,
ut finis; non
enim movetur aliquid
in finem prox\
mum , nisi
propter finem postremum.
Exinde consequitiil ultimum
finem esse primam
omnium causam. Atqui
pnmi omnium causa
est Deus. Ergo
Deus est ultimus
ominuii 163! lamvero
creaturae irrationates ad
Deum ordinantxl ut
in finem per
viam assimilationis tantum
, nempe ,
I auantum participant
aliquid de Dei
simihtudine ; creaturai autem
rationales super hoc
habent, ut ad
ipsum Deumci qnoscendum,
et amandum sua
operatione pertingant .
Hii intellieitur cur
finis huic rerum
universitati praetixus esi
dicatur Divinarum Perfectionum
manifestatio, ex qua
e.j trinseca gloria
Dei exurgit 5. Etenim
res mundanae, cu
in eo, quod
sunt, et in
eo, quod agunt,
aliquam , simi.1 tudinem
Dei pro modulo
suo participent, praestantiam
s Opificis veluti
impresso vestigio naturahter
exhibent, I mnesque
simul sua varietate,
et apta dispositione
bapiel tiam, Pulcritudinem, Bonitatem,
ahasque Divinas pern
i I q.
GIII, a. 2
c. Gf Cosmol.,
c. VI, a.
3, p. 156.
etor.Tood Sr Pronrl
e 16, v
4: Universa ^
H ipsum operatus
est Deus; et
Apocayp., c. ult.
v.ld ■ »9° alpha,
et omega, primus,
et novisstmus P™"P1»™- "^
: t rtn
rf.:«»o De Ver..
q. V, a.
6 ad 4 , el q.
XX, a. »
; Contr. Gent.
lib. III, c.
"• . ,
» Dicitur gloria
externa , ut
a gloria tnterna
Dei distingua quae
in notitia, et
dilectione sui ipsius
consistit. THEOLOGIA NATVRALIS
371 btiones pandunt.
Creaturae autem rationales
non solum in
] ;ui excellcntia et
pulcritudine excellentiam pulcritudi-
lemque Gonditoris manifestant,
sed etiam, cum
faculta- lbus cognoscendi,
et amandi Deum
polleant, Eius perfe-
:tiones laudare, Eiusque
potentiae se Iibere
subiicere te- lentur,
atque ita pertingunt
ad lpsum per
suam operatio- lem,
bealitudinemquc asscquuntur 4.
164. Atque hinc
patet quantopere sit
a vero aliena
sen- fi entia
Kantu, Arhensii ,
aliorumque asserentium Deum
®\\reasse hominem propter
hominem , cetera
omnia non nisi
" Topter hominem
facta esse. Creaturae
enim homine infe-
lores, etsi ad eius utililatem
quadam ratione ordinatae
mt, tamen ad
Dei gloriam manifestandam
tendunt, tam- uam
ad ultimum suum
finem, quem tum
immediatey tum %ediate
attmgunt. lmmediate quidem
, quia ex
ipsa sui atura
sapicntiam , bonitatem
etc. Divini Opificis
palam aciunt, et in semetipsis,
tamquam in speculo
, quaedam Hvinorum
atlnbulorum veluti vestigia
expressa gerunt; lediate,
quia homini inserviendo
concurrunt ad eamdem
hvinorum attnbulorum manifestationem, quam
homo ra- one,
et Iibertate praeditus
peculiariter praestare debet
*. Aht. II. — De
Divina rerum conservatione 165.
Actio Divina, qua
fit, ut creaturae
in existentia erdurcnt,
Lonservatio Divina nuncupatur.
* Qq. dispp.,
De Ver., q.
y, loc. cit.
Audiatur s. Bonaventura:
« Est notandum,
quod finis, ad
quem «s ordmantur,
duplex est. Quidam
enim est finis
principalis, et ul-
mus; qmdam est
finis sub tine.
Si primo modo
loquimur de fine
sic noium creaturarum
tam rationalium, quam
irrationalium finis' est eus,
qU,a omnia propter
semetipsum creavit Altissimus,
omnia enim cit
ad laudem suae
Bonitatis. Si autem
loquamur de fine
non prin- pali,
qui est finis
quodammodo, et finis
sub fine, omnia
sensibilia latacta sunt
propter hominem. Et
hoc insinuat Philosophus,
cum cit: Sumus
finis nos quodammodo
omnium eorum, quae
sunt. Insi- iat
et.am Scr.ptura multo
excellentius, cum dicit:
Faciamus homi- m
ad imaginem, et
similitudinem nostram, et
praesit piscibus ma-
» etc. Qu.a
ennn homo rationis
capax est, ideo
habct libertatem nurii,
et natus est
piscibus dominari. Quia
vero pcr similitudi-
m _natus est in
Dcum tendere immediate,
ideo o.nnes creaturae
^ationales ad .psum
ordinantur , ut
mcdiante ipso in
finem ulti- um
perducantur ,>; In
lib. II Sent.,
Dist. XV, a.
11 q. I
resol. etiam s.
Thom., 2^ 2»«,
q. LXXV ,
a. 2 c.
* * *
372 THEOLOGIA NATVRALIS
166. Prop. Crealurae
omnes Divina conservatione
indigent j ut
esse pergant. .
Probatur. 1° Si
ponas ens quodpiam
a Deo non
con servari, hoc
ipso ponis non
omnia omnino pendere
a Deo Atqui
id cum Dei
perfectione aperte pugnat.
Ergo. 2 iam
ad ipsa entia
finita mentem convertas,
ultro hoc yi
debis. Ipsa enim
sunt contingentia :
quod autem contin
gens est ,
huiusmodi est pro
quocumque momento tem
poris. Ergo, quemadmodum
creaturae, ulpote continger
tes, non vi
naturae suae existere
coeperunt, aut mciper
potuerunt , sed
vi actionis Divinae
; lta nec
vi natura suae
permanent, aut permanere
possunt m existentia,
se vi ipsius
Divinae actionis. 167.
At quamquam philosophi
in hoc conveniant,
quo nempe creaturae
Divina ope servantur,
dissentiunt tame in
explicanda ratione, qua
eiusmodi conservatio perficii tur
Alii enim conservationcm directam,
et positivam; ali
inter quos Crousatius
* , Bayleus z , et Galluppius
3, ind> rectam
tantum, et negativam
propugnant. Conservatio rf.
recta, et positiva
ita explicatur, ut
Deus lugi quodam
1 fluxu res
conditas in existentia
retineat. Conservatio aii
tem indirecta, et
negaliva in eo
tantum consistit, quod
re postquam e
nihilo conditae sunt
, propna virtute
sua continuant existentiam,
atque a Deo
eatenus pendent, qu'
tenus Ipse eas
non destruit. Quapropter
, posita consei
vatione directa, res in nihilum
abirent, statim ac ab e.
influxus Divinae actionis
cessaret. E contrario,
si tantu indirecta
conservatio agnosci velit,
ad rerum annihilati
nem positivus actus
Divinae Voluntatis requintur.
168. Prop. Admittenda
est conservatio dirtcta ,
et posihv Probatur.
1° Argumenta, qua»
creaturas, ut existere
pe gant, Divina
conservatione indigere demonstrant,
conse °luo quidem
nil absurdius effingi
potest |i 3
Denique omnes Ecclesiae
Patres, atque Theoloffi
in iii ostram
sententiam concedunt. Satis
sint haec s.
Auffu- tini verba:
« Creatoris potentia,
et omnipotentis , ataue
mnitenentis virtus causa
subsistendi est omni
creaturae* uae virtus
ab eis, quae
creata sunt, regendis
si aliquando essaret,
simul et illorum
cessaret species , omnisque
na- lra concideret 2
». Immo s.
Anselmus adeo hanc
verita- im persp.cuam
esse docet, ut
nullum de ea
dubium oc- urrere
queat. « Dubium,
ait, non nisi
irrationabili menti ise
potest, quod cuncta,
quae facta sunt,
eodem ipso su-
inente, vigent, et
perseverant esse, quamdiu
sunt, quo iciente,
de nihilo habent
esse, quod sunt 3
». • I,
q. CIV , a. 1
c. Gf Ibid.,
q. VIII, a.
1 c. Fusius
s. Bona- ^ntura:
« Quia creatura
est, et accipit
esse ab alio,
qui eam fecit
se, cum pnus
non esset, ex
hoc non est
suum esse, et
ideo non t
purus actus; quia
habet possibilitatem, et
ratione huius habet
ixibilitatem, et variabilitatem, ideo
caret stabilitate, et
ideo non •test
esse, nisi per
praesentiam Eius, qui
dedit ei esse.
Et exem- am
huius apertum est
in impressione formae
sigilli in aaua
^ae non conservatur
ad momentum, nisi
praesente sigillo. Et
ite- m ,
quia creatura de
nihilo producta est
ideo habet vanitatem-
qu.a nihil vanum
in seipso fulcitur
, necesse est ,
quod omnis satura
sustentetur per praesentiam
virtutis; et est
simile, si quis
[neret corpus ponderosum
in aere, quod
est quasi vanum,
si non stentaretur;
sic et in
proposito »; In
lib. I Sent.,
Dist. XXXVII I,
a. 1, q.
1 resol. ■ 1 De
Gen. ad litt.,
lib. IV, c.
12, n. 22. Gf ibid.,
lib. VIII c.
12 De Civ.
Dei, Iib. XXII,
c. 44. '
' Monol., c.
13. Doctrinam hanc sic tradit
Gatechismus Goncilii 374
THEOLOGIA NATVRALIS 169
Ad maiorem rei
perspicuitatem duo hic
sunt ad notanda-
1° « Conservatio
rerum a Deo
non est per ali- quam
novam actionem, sed
per continuationem actionw,
q-ua dat esse
* ». Eadem
nempe actione, qua
Deus dedif 2reaturis
esse , cum
eas produxit ,
conservat illas in
ess quod causae
secundae non ipsum
esse, sed tantum
qut Tridentini : «
Quemadmodum omnia ,
ut essent\ Creatoris sxaM potestate,
sapientia et bonitate
eflfectum est; ita
etiam , nisi , con
tis rebus perpetua
Eius Providentia adesset,
atque eadem >i,
q ab initio
constitutae sunt, illas
conservaret, statim a [™™u™
ciderent; atque id
Scriptura declarat, curo
inquit: Quomodoaw ■posset
aliquid permanere, nisi
Tu volmsses ?
» Pars 1,
n. 2 «
Deus eadem virtute,
qua esse rebus
tribuit, eas in i
esse p prio
conservat. Unde non
magis ostendit Divinam
Potentiam i ductio
creaturarum, quam earum
conservatio »; ln
no. Dist. XV,
q. III, a.
3 ad 5.
THEOLOGIA NATVRALIS 375
iam modos producunt ;
Deus autem ipsum
esse largitur :reaturis,
quae proinde a
Deo dependent, non
solum ut aant ,
sed ut permancant
in esse ,
quod acceperunt. In
ioc autem Deus
est causa perfectissima, et
efficacissima, juia Ipse
solus est a
se; cetera vero
sine Ipso esse
non 30ssunt *.
172. Obiic. 2°
Quaelibet res naturalis
tendit ad esse.
Ergo potest naturaliter
conservari in esse,
ideoque Divi- lae
actionis influxu non
indiget. | 173.
Paucis sic respondet
s. Thomas: «
Licet quaelibet pes
naturaliter appetat sui
conservationem, non tamen
quod l se
conservetur, sed a
sua causa 2
». Art. III.— De
concursu Divino 174.
Dependentia creaturarum in
agendo ab actu
Divi- lae Voluntatis
concursum Divinum constituit ,
qui pro- nde
definiri potest : Aclus Divinae
voluntatis efficienter 3
nfluens in creaturarum
actiones, quae acl
ordinem natura- em
4 spectant. 175.
Distinguitur autem hic
concursus in mediatum,
at- ue immediatum.
Mediatus in eo
tantum consistit ,
quod )eus vires,
quibus creaturae agunt,
conservet; immedia- us in eo,
quod Deus, ut
causa prima, cum
ipsa creatura •perante,
ut causa secunda,
operetur, atque eumdem
ef- ectum cum
illa producat; sive
existentiam effectus sua t ipse Deus
actione immediatc attingit ;
ex quo fit ,
ut oncursus immediatus
etiam simultaneus in
scholis dici oleat.
P Cf s.
Thom., In lib.
I Sent.t Dist,
XXXVII, q. I,
a. 1 sol.
et ad 3.
(inc s. Augustinus
aiebat: « Neque
enim, sicut structor
aedium cum labricaverit,
abscedit, atque illo
cessante, atque abscedente,
stat opus ius;
ita mundus vel
ictu oculi stare
poterit, si ei
Deus regimen sui
|ubtraxerit »; De
Gen. ad litt.,
lib. IV, c.
12, n. 22.
* * Qq.
dispp., De Pot.,
q. V, a.
1 ad 13.
3 Diximus efficienter,
ut intelligatur concursum,
de quo hic
Jo- uimur, esse
physicum, seu huiusmodi,
ut Deus per
modum agentis i
actiones creaturarum influat.
Qui quidem concursus
ab illo, qui
lcitur moralis, et
in alliciendo, consulendo,
adhortando, terrendo onsistit,
apprime distinguitur. Diximus
ad ordinem naturalem,
quia supernaturales actus
crea- ararum speciali,
et supcrnaturali auxilio,
quod qratia dicitur,
ex- ostulant. u
i 376 THEOLOGIA
NATVRALIS 176. Quoad
concursum mediatum, quin
sit creaturis ad
singulos actus necessarius,
nemo est, qui
dubitet. Quare inquirendum
nobis est, utrum,
nec ne concursu
simulta- neo creaturae,
ut agant, indigeant.
Prop. Immediato Dei
concursu creaturae indigent
ad sin- gulas
suas actiones. Probatur
contra Durandum,qui Deum
existimavit non nisi
mediate cum creaturis
agere , quatenus
scilicet ope- randi
facultatem iis a
primo ortu concessit
, et iugiteii
conservat *: 1°
Quidquid babet rationem
entis, Deum habet
immediatum auctorem; cum
enim Deus sit
primum Ensi Ipse
est, qui omnibus
principaliter dat esse.
Atqui quihbet effectus
creaturarum habet rationem
entis. Ergo oportetJ
ut creaturarum effectus
immediate pendeant a Deo. Prae
ctus est. Ergo
creaturae, dum agunt,
effectum propriuir Dei
aliquo modo attingunt.
Atqui causa ,
quae effecturr proprium
alterius excellentioris causae
producit, non nis:
per eius influxum
agit. Ergo *.
2° Effectus immediate
dependet ab eo,
per cuius actio-i
nem existit; quapropter
si effectus causae
creatae imme^ diate
ab ipsa creatura,
et tantum mediate
a Deo pendereti
ipse magis a
creatura , quae
est causa secunda
, quam i
Deo, qui est
Causa Prima, penderet.
Atqui id absurduir
est. Ergo. Hoc
argumentum ex eo
maius accipit robur
• quod ceum
agere cum creatura
, ita ut
eam adiuvando comi-
itur dumtaxat ,
non praeveniat. Isti
autem arbitrantur 'eum
non solum adiuvare
creaturara inter agendum ,
sed tiam ipsam
ad actum efjicienter
praemovere *. Quare
se- cercet operationom;
constat tunc quod
C exercet operationem
per ^rtutem suam;
et quod per
virtutem suam hoc
possit, hoc est
per rtutem B,
et ulterius, per
virtutem A. Unde
si quaeratur, quare
C Jeratur ,
respondetur per virtutem
suam , et
quare per virtutem
lam ? propter
virtutem B; et
sic quousque reducatur
in virtutem ausae
Primae ». Cf
etiam Con(r. Gent.,
lib. III, o. 70. Et
alibi: Si consideremus
supposita agentia, quodlibet
agens particulare est
imediatum ad suum
effectum. Si autem
consideremus virtutem, ia fit actio,
sic virtus superioris
causae erit immediatior
effectui, iam virtus
inferioris; nam virtus
inferior non coniungitur
effectui, si per
virtutem superioris »;
Qq. dispp., De
Pot., loc. cit.
J Contr. Gent.,
Jib. III, c.
70 cit. — 2 r,
q. IV, a.
5 ad 2.
1 Contr. Gent.,
ibid. Cf Ontol.,
c. IX, a. 7, p.
71 sqq. Hinc
concursus praevius nomine
promotionis physicae etiam
ap- Jllari solet.
Eius notionem perspicuis
his verbis tradidit
Goudinus: Pnysica pracmotio,
sive praedeterminatio est
induxus Causae Pri-
378 THEOLOGIA NATVRALIS
cundum hos Philosophos
Deus non solum
dedit , et
con- servat activas
virtutes causarum secundarum,
et simulta- nee
cum illis concurrit
ad producendos effectus,
sed etiam eas
ad agendum physice
applicat, seu movet.
Quaestionem huiusmodi hic
pertractare nequaquam va
cat. lllud tantum
ostendendum nobis est,
concursu Di vino,
quacumque ratione explicetur,
libertatem nostrarun actionum
nequaquam adimi, sed
potius confirmari. Sane
admisso concursu dumtaxat
simultaneo, res manifesta
est Etenim, secundum
huius concursus propugnatores, Deui
causis liberis concursum
indifferentem exhibet, quo
nemp narum distributionem non
admiltere*, aeternitatemque mundi,
et. qui ab
ipsa oritur, fatalismum
traderet. Cf de
Margerie, Essai su„
la philosophie de
saint Bonav., c. 2, p.
40-49, Paris 1855.
Sed donum ordinis
in rebus creatis
existens a Deo
creatum est. ktqui
Deus est causa
rerum per suum
intellectum , ac
>roinde oportet in
Ipso rationem cuiuslibet
sui effectus •raeexistere.
Ergo necesse est,
ut ratio ordinis
rerum in nem
in Mente Divina
praeexistat B. 181.
Prop. 2a. Admittenda
est Divina Providentia,
prout aec rerum
gubernationem significat. Probalur.
« Quicumque facit
aliquid propter finem
, litur illo
ad fincm. Oslensum
est autem quod
omnia, uae babent
esse quocumque modo,
sunt effectus Dei;
et uod Deus
omnia facit propter
finem, qui est
ipse. Ipse ^itur
utitur omnibus, dirigendo
ea in finem.
Hoc autem st
gubernare. Est igitur
Deus per suam
Providentiam mnium gubernalor
6 ». 182.
Aliud argumentum ex
Bonitate, et Sapientia
Dei etitur, atque
ita a s.
Damasceno exhibetur: «
Natura bo- us
est ct sapiens
(Deus). Igilur, quatenus
est bonus, pro-
idet. Qui enim
non providet, non
esfc bonus. Nam
et ho- )ines,ctbcstiae propriorum
foetuum providentiam habent,
»se in mundo
quamdam genetricem, seu
procreatricem naturam, aae
Deo ad singulas
res corporeas efficiendas
, gubernandasque, mquam
instrumentum , inservit.
Cf Dissert. ad
cap. II System.
tell., De natura
genetrice, § 1-4.
1 Ili in
quorumdam veterum, quorum
meminit s. Thomas
(I, q. XXII,
2), sententiam iverunt.
2 Deistae dicuntur
qui omnem Religionem
supernaturalem, veluti Smentum
Pontificum, aut Principum
respuunt , aliaque capitalia
sius Religionis naturalis
dogmata impugnant. Varias
deismi for- as
exposuit Samuel Clarke
in suo opere
, Traite" da
V existence des
attributs de Dieu,
t. II, c.
2. 3 Cf
Cosmol., c. VI, a. 6,
p. 152, not.
1. — *
Cf ibid., not.
4. 5 Cf
I, q. XXII,
a. 1 c.
— e Contr.
Gent., lib. III,
c 64. 382
THEOLOGIA NATVRALIS naturali
quodam instinctu ;
et qui non
providet, vitupe- rari
solet. Quatenus autem
sapiens est, optime
prospicit *». 183.
Id, quod ex
ipsa Dei natura
demonstravimus, es constanti
rerum ordine, earumque
stahili in suis
agendij motibus harmonia,
atque consensu confirmatur.
Profectc omnes res
ad suos ordinantur
fines, atque inter
eas extai nexus
plane mirabilis, ita ut una
alteri inserviat , et es omnibus
apte connexis consurgat
Universi pulcritudo. At
qui ex hac
rerum ordinatione ,
sive dispositione Divim
Providentia ostenditur \
Ergo 8. 184.
Idipsum ex perpetua,
atque manifesta omnium
gen tium consensione
evincitur. « Homines,
ait Nemesius, ne
cessitate aliqua compulsi
statim ad Numen
divinum , i
preces confugiunt, velut
natura eos ad
Dei opem perduj
cente. . .
. In repentinis
perturbationibus , et
timoribusj sine electione,
neque deliberate, Dei
Numen invocamus Quidquid
autem naturaliter quamque
rem insequitur, 1
eo tanta vis
est ad demonstrandum
, ut contradici
nihi possit 4 ».
. . "' .
185. Denique, sublata
Dei Providentia ,
omnis rehgii est
reiicienda. « Quis
bonos, ait Lactantius,
deberi pc test
nihil curanti, et
ingrato ? An
aliqua ratione obstricl
esse possumus Ei,
qui nihil habeat
commune nobiscum? b i De
Fide orth., lib.
II, c. 29.
Eadem ratione argumentatur
s. Th( mas:
« Non convenit
summaeDei Bonitati, quod
res productas ad
pei fectum non
perducat. Ultima autem
perfectio est uniuscuiusque
in cor secutionefinis. Unde ad divinam
Bonitatem pertinet, ut,
sicut prodi xit
res in esse,
ita etiam eas
ad finem perducat,
quod est gubernare
> I, q.
CIII, a. 1
c. Hinc Lactantius
contra Epicurum rem
agens, ii quit:
« Si est Deus, utique
providens est, ut
Deus; nec aliter
Ei potei Divinitas
attribui, nisi et
praeterita teneat, et
praesentia sciat, et
fi tura prospiciat.
Cum igitur Providentiam
sustulit {Epicurus), etiai
Deum negavit esse.
Cum autem Deum
esse professus est,
et Prov dentiam
simul esse concessit.
Alterum enim sine
altero nec ess
prorsus, nec intelligi
potest »; De
ira Dei, c.
9. * « Ipse ordo
certus rerum manifeste
demonstrat gubernationei mundi;
sicut, si quis
intraret domum bene
ordinatam, ex ipsa
dotest; aut providendo
fatigatur ? Nihil
profecto minus; )eus
enim est infinite
omnipotens, atque simplici
volun- atis nutu
omnia peragit. Neque
dici potest ,
nolle Eum es
gubernare, aut res
creatas incapaces esse
gubernatio- js. Nam
Dei voluntas est
omnis boni, cum
sit ipsa bo-
ltas; « bonum
autem eorum , quae
gubernantur, in or-
ine gubernationis maxime
consistit 3 ».
Non sunt aulem
es creatae incapaces
gubernationis; reipsa enim
ordinan- ur ad
invicem, earumque multae
gubernantur etiam hu-
iianae rationis induslria.
« Nulla igitur,
concludimus cum ^usebio,
mundi Particula Dei
Providentiam effugit *
». 188. Observandum
autem est singulas
res diversimode us,
non praesidet rebus
humanis, nihil cst
dc rcIii?ione satagen-
um ». (De
util. credendi, c.
16, n. 34).
Enimvero, « si,
inquit Sal- lanus,
negligit Deus in
hoc saeculo genus
humanum, cur ad
Coe- im quotidic
manus tendimus ?
Cur ad altaria
supplicamus ? »
De ubern. Dei,
lib. I. —
i Ibid., c.
8, et 12.
1 I, q.
CIII, a. 5 c. Eadem
ratione ita argumentatur
s. Ambro- us:
« Quis operator
negligat operis sui
curam? Quis deserat
et de- ituat,
quod ipse condendum
putavit ? Si
iniuria est regere,
non est '(
iaior iniuria fecisse
? cum aiiquid
non fccisse nulla
iniustitia sit, non
Iprare quod feceris,
summa inclementia »;
De ofRc. lib.
I, c. 13.
8 Contr. Gent.,
Iib. III, c.
75. ! *
De praep. Ev.,
lib. XII, c,
28. 384 THEOLOGIA
NATVRALIS gubernari a Deo
, secundum earum
diversitatem. Hinc crea-
lurae rationales, cum
sint per se
agentes, tamquam haben-
tes dominium sui
actus , peculiari
quodam modo a
Dec gubernantur ,
nempe « ab
Eo inducuntur ad
bonum , e
retrahuntur a malo
per praecepta, et
prohibitiones, prae mia,
et poenas. Hoc
autem modo non
gubernantur a Dec,
creaturae irrationales ,
quae tantum aguntur
, et non
a gunt *
». 189. Obiic.
2 1° Manifestum
experientia est impios
pro speram in
hoc mundo vitam
agere, e contrario
iustos in^ numeris
affligi calamitatibus. Atqui
id repugnat Divina
Providentiae, quae profecto
iusta esse deberel.
Ergo •« 190.
Resp. Transeat maior;
neg. min. Neg.
cons. Dixi mus,
transeat maior; tum
quia non semper
fit, ut boni
ii^ aerumnis, impii
vero in prosperitate
versentur; tum qui1
falsum est laetos
florere impios ,
dum suis deliciis
, a corporeis
voluptatibus fruuntur, et
vexari pios, dum
mi seriis affliguntur;
potius enim illi
perpetuis conscientia stimulis
, et curis
dilacerantur ; hi
vero in suis miserii, maxima
voluptate perfruuntur. Ceterum
ex eo , quod
mal in bonos,
et bona in
malos proveniant, tantum
abest, u vel
iniustitiae accusari Deus
possit, vel lUius
negari Pro( videntia
, quin potius
et summe iustus
, et maxime
prc vidus hinc
Deus ipse appareat
*. Exinde enim
ostenditu Providentiam Divinam
etiam ultra huius
vitae termino protendi,
ita ut Deus
utrisque, sive bunis,
sive malis, i
vita altera pro
meritis vel praemia
vel poenas imperti?
tur 5. Quoniam
vero nullus est
tam bonus ,
qui non ali
quando delinquat, neque
tam malus, qui
aliquod bonur i
I, q. CIII,
a. 5 ad
2. Hac significatione, ut
idem sanctus D*t
nfi. ■ ,
'ec omittendum f.uod
Do Tmnin n!
'S ■•bc?set '•'
s bonorum a
Deo receDt0r„™ ?™.M
? Permmi° -
«t ^emplo ad
meCm t^Zrtnwtor -T^ ^0? m
ios, ut in
virlutum exerrllin «fw r' Vexan
autem |m.xt,0 semper
ordinatur ad id
, ouod est nrr \o
h* mis bonum
* » Muuu
est per se
ho- iDf.NonTrefer.lnr .",(£,' "!
1U"V''« . ■' »1
cn- ^'^.■?tfsr.issa°rs*- «
Humiliter cogitantes, quamvis
]on»p ihsin. .
f • osis
atque impiis tamen
nn„ * .
aDsnu a facinoros
s, /la- »os,
ntq nec tem
or a pro
e.s 2' "de°
■" " UC,ictis
«•!«« !-.c. 9.
Et c. 8 , !.TarT.
ni ^ '"a P,CrDetl
se iudi«nt dignos
»; l«rum bona 'ustis ou
>,,, 'n„ 'rnaC
ProT*d«>»« praeparare i„
» non excrSbuStnr
b„M " frUCntUr
inius,i'- et ■""'• ■"*«»!
^'«'"riVo^"^»^;
°mnibus eas ("•
«-»*«) P„aos r
' '°C C"-
~ ' '•
q- CI"' a-
7 8d *•
«rHaos. Chuist. Compend.
II 7 2o
386 THEOLOGIA NATVRALIS
duorum servorum, si
ad ipsos servos
referatur, casuali est,quia
accidit praeter utriusque
intentionem; si auten
referatur ad dominum
, qui hoc
praeordinavit , non
es casuale, sed per
se intentum '».
lamvero ita se
res babe circa
ea, quae fortuito
evenire in mundo
dicuntur; nemp, «
praeter ordinem alicuius
particularis causae aliquis
ei fectus evenire
potest, non autem
praeter ordinem Causa
universalis. Guius ratio
est, quia praeter
ordinem part cularis
causae nihil provenit
, nisi ex
aliqua alia caus,
impediente; quam quidem
causam necesse est
reducere i primam
causam universalem. Sicut
indigestio conting praeter
ordinem virtutis nutritivae
ex aliquo impedimcatc
puta ex grossitie
cibi , quam
necesse est reducere
in i liam
causam;et sic usque
ad Causam primam
univers^ lem. Cum
igitur Deus sit
prima Causa universahs
nq unius generis
tantum , sed
totius entis ,
impossibile est quod
aliquid contingat praeter
ordinem Divinae gubern^
tionis. Sed ex
hoc ipso, quod
aliquid ex una
parte vid. tur
exire ab ordine
Divinae Providentiae , qui
consider, tur secundum
aliquam particularem causam,
necesse es quod
in eumdem ordinem
relabatur secundum aliam
cai sam *-».
Itaque nihil fortuiti
in hac rerum
universitate venit, quippe
« quod ea,
quae hic per
accidens agunh sive
in rebus naturalibus
, sive in
humanis , reducunti,
in aliquarn causam
praeordinantem, quae est
Provident Divina 3
». . 193.
Obiic. 3° Si
Providentia Dei ad
omnes, et singul
etYectus pertineat, Divinae Yoluntati
iniunosus est , q in gerendis
negotiis et suam,
et aliorum curam
mterp nit; qui
morbo laborans sanitatem
in remedns quaen,
haec enim omnia
Deo summe provido
committenda sut Atqui
falsum consequens. Ergo
et anlecedens. 194.
Resp. Neg. mai.
Et sane «
Divina operatio to
excludit causas secundas4»;
atque « Deus
unicuique \\ ordinavit
actiones secundum proprietatem
suae naturae; quapropter
« expectare a
Deo subsidium ,
in quibus >■
i I, q.
CXVI, a. 1
c. — 2
Ibid., q. CIII,
a. 7 c.
^ Ibid., q.
CXVI, a. 1
c Cf s.
Aug., Qq. LXXXIII ,
q. 24,* Dq
Civ Dei lib
V c. 1.
* Contr. Gent.,
lib. III, c.
77. Quare Divina
Providentia etsi ' tingat
a fine usque
ad finem fortiter,
tamen dispomt omma
suavu- TIIEOLOGIA NATVBALIS
387 diquis potest
per propriam actionem
iuvare, praelermissa .ropria ,
aclione.est insipientis, et
Deum tentantis Hoc
n.m ad Div.nam
Bon.latem pertinet, ut
rebus provideat lon
immed.ate omn.a faciendo,
sed alia movendo
ad I nro- mas
actiones. Non est
igilur expectandum a
Deo ut o-
nm act.one propria
, qua sibi
aliquis subvenire potest
raeterm.ssa, Dcus ei
subveniat; hoc enim
Divinae ordi- ationi
repugnat, et Bonitali
Ipsius «». Id
unum noslula- g
ab co, qu
Divinam Providentiam agnosci™
ut sci t
et lotum soi labons evenlum
Deo commitlat, et
refcra ft.nsque voluntatera Jn omnibus
animo submisso vene-
Hur. « Hoc,
subd.t idem sanctus
Doclor, disposilioni Di-
nae sub.acel, qu.d
cuique ex actione
sua proveniat Prae-
p. ergo Dom.nus
nos non debere
esse ollicitos de
eo od ad
nos non pcrtinet,
scilicet de eventibus
nostrarum t.onum; non
aulem prohibuit nos
esse solicitos d
o To-anlnOS *$*&
scilicet de nost™
opere* ». '
rte3fru '.rni-i n.A
ut Pe" nos
I - re
bant ». Idera
d.cendum de contingentil us
• Deus ■m
ipse prov.d.t, ut
quacdam necessarioD, quaedara
con- fenter even.rent.
« Quibusdam effectibus
praep«av"t assas necessar.as
, ut necessario
evenirent , ouibusdam ro
caussas contingentes, ut
cvenirent cont »S«
s£ dum cond.t.onem ;
proxiraarum caussarum ^Nm,
cAo urura hoD'i:n(a
dCHCrC-ta; nam- c- 72 «
73. *> q.
XXII, a. 4
c. 388 THEOLOGTA
NATVRALIS genter: sequilur
ergo infallibiliter quod
erit contingenter. non
necessano * ».
CAPVT V. De
unitate Dei Art.
I.— Refutatnr Polytheisrnus 197.
Ex ipsa Dei
nalura, huc usque
secundum intelli gentiae
noslrae angustias explicata,
Ipsius unitas manife
stissimc demonstralur. Turpissimus
ille error, quo
plure admittuntur Dii,
appellatur Polytheismus. Prop.
Deus ita unus
est, ut plures
esse Deos absolule
r% pugnet. ,
j Probatur primo
ex summa Eius
simplicitate. Sane « u lud,
unde aliquid singulare
est hoc aliquid,
nullo mo& est
multis cornmunicabile ». E. g.,
illud, unde Socrate,
est homo, multis
communicari potest; sed
id, unde est
Ai homo, non
potest communicari, nisi
uni tantum ».
Atqui cum Deus
ex sui natura
sit ipsum Esse
subsistens, « ips
Deus est sua natura »,
ac proinde «
secundum idem m
Deus, et hic
Deus ». Ergo,
sicut si Socrates
per id esst
homo , per
quod est hic
homo , non
possent esse plurt
homines, aeque ac
non possent esse
plures Socrates; it
impossibile est plures
esse Deos 2.
i Contr. Gent.,
lib. III, c
94. Hinc sanctus
Doctor monet admit,
posse fatum, si
eius nomine intelligatur
ipsa Divina Providentu,
omnia, quae fiunt
in mundo, iuxta
naturam et conditionem
causi rum, a
quibus proveniunt, idest
libera libere, et
necessaria nece. sario
disponens. « Divina
Providentia per causas
medias suos e
fectus exequitur. Potest
ergo ipsa ordinatio
effectuum dupliciU considerari.
Uno modo, secundum
quod est in
ipso Deo; et
sic ip£ ordinatio
effectuum vocatur Providentia.
Secundum vero quod
pra dicta ordinatio
consideratur in mediis
causis a Deo
ordinatis *■ aliquos
effectus producendos, sic
habet rationem fati.
. . .
Sic er£ est
manifestum, quod fatum
est in ipsis
causis creatis, in
quantu sunt ordinatae
a Deo ad
aliquos effectus producendos
» (I, q. CXV a.
2 c). Nihilominus,
monente eodem sancto
Doctore, non deberm
hoc nomine uti,
quia non convenit
Catholicos habere nomina
cu paganis communia
{Quodlib. XII, a.
4). « Prorsus
, inquit etia.
s. Augustinus, divina
providentia regna constituuntur
humana; qui si
propterea quisquam fato
tribuit, quia ipsam
Dei voluntatem, t
potestatem fati nomine
appellat, sententiam teneat,
linguam corr gat
»; De Civ.
Dei, lib. V,
c 1. a
I, q. XI,
a. 3 c
THEOLOGIA NATVRAUS 389
198. Secundo demonslralur
ex infinita Dei
perfectione Ens enim
summe perfectum non
nisi unum esse S
fcqmdem si plura
essent, certo quodam
discrimine inter .e
d.stmguerentur; ahoquin, si
eadem prorsus natura s
n- rohs .Ihs
communis csset, non
multiplex, sed unicam
ens ■umrae pcrfectum
admitteretur. Iam vero
illud „ „„
ifferrent, imperfectio esse
non polest, quippe Tepu-naUn inte
summe perfecto imperfectionem iliqwm
esse Dif errent
gltur a|i &,,„
J. ™fg- ^Df- Iter,
non conveniret: ideo
nullum ex entibus
illis nfinhe •erfeclum
er.l. Itaque Ens
summe perfectum „„
num esse potest.
Deus ergo ita
est sumrae unus
ut om jino
repugnet plures esse
Deos ZZ ST.T*
^ ,lem 0rd,'n,ata
rerum °™ uis"
Mtio, et apla
(ot.us mund, per
leges constantes eober-
o supremae Causae
intelligentis' uni.atem man
feste h.bct. S.
cnira plures hae
causae essent ,
et ta.nen in
'tatem ordmis, et
dispositionis convenirent, una
abal- I, q.
XI, a. 3
c. cit. «
Neque artificem, ad
rem inquit s.
Athanasius, inter homines
olutum dueni sed
imbecillem, si non
soius, «de.mmn.Js im
opus expcdiat »;
Adv. Genl., a.
38. 390 THEOLOGIA
NATVRALIS tera penderet,
nec proinde essent
Dii; si vero
non con-l venirent,
non existeret ordo '.
201. Errore autem
tenentur, qui polytheismum
ubiquectonbus erumpit « ».
Us Art. II.
— Refutatur Manichaeismus 202.
Refellendus hic venit
error turpissimus de
duobus rincipns, bono
altero, altero malo;
quorum illud omnium
' ? noc
orbe bonorum, alterum
malorum caussa sit.
Opi- H ionis
huius absurdae originem
eruditi a Zoroastro
vetu- tissimo Persarum
doctore repetunt. Persarum
vestieiis istitere haeretici
Manichaei, ita dicti
a Manete, insanis-
J imae huius
sectae auctore. In
recenti aetate Manichaeo-
er um patrocinium
Petrus Bayleus suscepit,
nullumque non i«
lovit lapidem, ut
eam lmpietatem tot
prostratam vicibus «
?novaret. Statuit nempe
Manichaeorum hypothesim ratio-
f ibus apriori
absurdam demonstrari, sed a
posteriori con- |
deratam approbatione esse
dignam 2. III!
i qi ei
existentiam.Hoc adnotandum est
adversus Buchnerum, qui
(Force matidre, p.
184 sqq, Leipzig
1863) ex superstitioso
populorum cultu msensum
pro Dei existentia
non realem Entis
supremi notionem, i
aliquid ab ipsis
hominibus excogitatum praeseferre hlasphe-
at. bane, «
intellectus noster, apposite
inquit s. Bonaventura,
de- :it in
cogitatione Divinae Veritatis
quantum ad cognitionem,
quid t tamen
non deficit quantum
ad cognitionem, si
est... Ouia ergo
tellectus noster numquam
deficit in cognitione
Dei, si est,
id?o !c potest
ignorare Ipsum esse
, similiter non
cogitare non
esse. Jia vero
dcficit in cognitione
, quid est
, ideo frequenter
cogitat .um esse,
quod non est,
sicut idolum ,
vel non esse
, quod est,
cut Deum non
lustum: et quia
qui cogitat Deum
non esse, quod
, ut nori
lustum, per consequens
cogitat Ipsum non
esse , ideo
Hione defectus intellectus
Deus potest cogitari
non esse. .
. , non
men simpliciter, sive
generaliter, sed ex
consequenti , sicut qui
gat heatitudinem esse
in Deo, negat
eam esse »
(In lib. I
Sent., isi. viu
p. I, a.
1, q. 2 resol.). Quocirca
ii, qui falsam
divini- tem profitentur ,
se nullum Deum
profiteri haud putant.
Unde nparLhaCtarUn,n- "
?e°rU,n cultores ^ligiosos
se putant, cum
sint perstitiosi »;
Div. Inst.y lib.
IV, c. 28.
1 Op. cit.,
lib. II, c.
1. l',fiCt' J\iSt' icrit'>
artL ManicMens, Marcionites
, Paulicient, *gene,
Xdnophon, et in
Dialogis, et in
Rep. d un Provincial 392
THEOLOGIA NATVRALIS 203.
Ut commentum istud
reiiciatur, tres propositione:
demonstrandas suscipimus :
Prop. la. Dualitas
principiorum a Manichaeis
admissc a ratione
prorsus abhorret. Probatur.
Per principium summe
malum vel intelligi
tur ens infinite
contrarium principio bono
in omni re,
u tenebrae opponuntur
luci; vel intelligitur
principium con sors
earumdem perfectionum, excepta
sola benevolentia ita ut sit
quaedam natura Divinarum
perfectionum par1 ticeps
, sed ad
malum maxime propensa.
Atqui utroquf sensu
repugnat principium summe
malum. Ergo. 204.
Prima pars minoris
ita demonstratur: 1°
Cum ma lum
opponatur bono *,
summum malum, si
re ipsa dare
tur, omne bonum
tolleret. Atqui bonum
convertitur cun ente.
Ergo si summum
malum daretur, hoc
tolleret omm ens,
sive esset non
ens absolute sumtum;
et ideo summuir
malum non aliter
concipi potest, quam
veluti Nihil ab
solutum. Atqui notio
Nihili absoluti se
ipsam destruit, qui
esset simul omne
ens , et
nullum ens. Ergo
notio mal summi
est notio ,
quae se ipsam
destruit. 2° Malum,
u alibi ostendimus2,
in bono fundatur,
ac proinde non
pot est esse
omnino separatum a
bono. Atqui summum
ma lum oportet
esse absque consortio
omnis boni. Ergo
nih\ est summum
malum 3. 3°
Nihil intelligi potest
veluti sum mum
malum, nisi quod
per suam essentiam
malum est quemadmodum
non aliud summum
Bonum, nisi quod
pel suam essentiam
est bonum. Atqui
repugnat aliquid ess
per essentiam suam
malum , quia
omne ens , prout et'
ens, est bonum
*. Ergo summum
malum esse repugnat.
205. Altera minoris
pars demonstratur hunc
in modunc *
Gf Ontol., c.
V, a. 2,
p. 32. 2
Ibid., p. 33.
— s Contr.
Gent., lib. III,
c. 15. *
Cf Ontol., loc.
cit., p. 34.
Quae ut magis
perspicua fiant, illu
monendum censemus, quod
nullum est argumentum,
quo inferti^ mala,
quae in mundo
sunt, ad aliquid,
quod est per
essentiam sua malum,
reduci, aeque ac
bona ad aliquid,
quod est per
essentiai suam bonum.
Enimvero, bona, quae
in mundo sunt,
ad aliquid, quc
est per suam
essentiam bonum, reducuntur,
quia omnes res
bom sunt ex
eo, quod participes
sunt infinitae Bonitatis
Dei. At «
nullu ens, ut
s. Thomas ait,
dicitur malum per
participationem, sed p>
privationem participationis. Unde
non oportet fieri
reductionem s aliquid,
quod sit per
essentiam malum »;
I, q. XLIX,
a. 3 ad
• THEOLOGIA NATVRALIS
393 j Ens
infinite perfectum nonnisi
unura esse potest
Enro lT n9oq^Una]l(IUa natura
Pivinarumpcrfectionumparti-
.eps. 2 JNulla
natura attributis secum
pugnanlibus con- tare
potest. Alqui haec
duo, naturam aliquam
esse Di- ji.marum
perJcctionum participem , et esse
simul ad ma-
„ um maxime
propensam , sibi
adversantur. Ergo. 3°
In- elligi nequit,
quomodo Ens infinite
perfectum possit ma-
?ra Pr°sequi. Etenim
ens intelligens capere
mala consi- ,ia
non potest, nisi
ex ignoratione recti,
vel utilitatis ali-
|ius spe Atqui
ens, quod aeternum,
et independens, at-
ue innnile lntelligens
adstruitur, rectum ignorare
nequit l sibi
suinciens nullius utilitatis
consideratione a recto
re V9nrni P°lCSt'
Erg0 ma,um prosequi
nequit. Mj zub.
Jlaque evidentibus rationibus
a priori repuffnantia
.uahsmt ev.ncitur. Quod
cum ita sit,
illud systema nullo
joao potcst demonstrari
verum a posteriori
; sic enim
iem esset, et
non esset repugnans.
Fallitur igitur Bayleus,
-que ral.ocinandi Ieges
ipsis tyronibus perspeclas
igno- u, cum
dualismum falsum a
priori fatetur ,
sed verum posteriori
demonstrari contendit. ,207
Prop, 2a. Manichaeorum
hypothesis fini , ob quem
vcogitala fuit, adversatur
, seu inepta
est ad bonorum
et \atorum quae
in mundo sunt,
originem explicandam. rrobatur.
Duo principia, quae
Manichaei fingunt , vel
>qualis sunt virtutis,
vel inaequalis. Atqui
si prius, tunc
que Donum ,
neque malum erit
in mundo ,
quia vires quales,
el oppositae sese
mutuo eJidunt. Si
vero poste- us,
tunc vel unice
bonum, vel unice
malum obtinebit; mpe,
si praevaleat principium
bonum, malum bacchari
I >n sinct,
nec sinere poterit;
si principium malum
viri- Contr. Gcnt.
\oc. cit.-3 Cf
Cosmol., c. VIII,
a. 2, p. 1
80 sqa.
Graecarum affectionum curatio,
Serm. V De
natura hominh \\-
396 THEOLOGIA NATVRALIS
214 Ad malum
morale quod attinet
, ipsum inest
in actione, quae
a morum regula
deficit. Causa igitur
huius mali in
voluntate tantum creaturae
rationalis sita est,
quae, cum Jibera
sit , et limitibus
circumscripta, deficiendi ca-
pacitatem habet, atque
iibertate uti ad
bonum, vel abuti
ad malum potest.
« Malum culpae,
quod privat ordinem
ad bonum Divinum,
Deus nullo modo
vult ' ».
Et sane, «
malum, quod in
defectu actionis consistit,
seraper cau- satur
ex defectu agentis.
In Deo autem
nullus defectus est,
sed summa perfectio.
Unde malum, quod
in defeclu actio-
nis consistit ,
vel quod ex
defectu agentis causatur
, non reducitur
in Deum, sicut
in causam 2
». Quin immo
ma- lum moraie
prorsus a Deo
reprobari ostenditur ex
eo, quod severissime
illud prohibet , et insuper
notiones iusti , el iniusti
hominum cordibus inscripsit,
et valida media,
qui- bus ad
bonum incitamur, et
a malo abducimur,
nobis lar- gitur.
Quare neutiquam Deura
velle malum morale,
sed illud permittere
tantum dici debet,
quatenus nempe illud
non impedit, sed
sinit, ut agentia
ratione, ac proinde
li- bertate praedita
pro lubitu operentur.
lud autem praetermissum
nolumus, quod mala,
quae nostram vitam,
comitantur, atque ipsa
mors locum non
habuissent, nisi a
primaevo innocentiae statu
natura humana deturbata
fuisset. Quare illorum
malorum origo ex
peccato originali repetenda
est. Deum vero
hunc generis humani
lapsum permittere potuisse,
ex dicendis constabit.»
* I, q.
XIX, a. 9 c. Hae
voces nullo modo
significant Deum ne;
per accidens quidem
posse velle malum
morale. Etenim «
aliquodj malum appetitur
per accidens, in
quantum consequitur ad
aliquod bonum... Malum
autem, quod coniungitur
alicui bono, est
privatio alterius boni.
Numquam igitur appeteretur
malum...per accidens, nisi
bonum, cui coniungitur
malum, magis appeteretur,
quam bonum, quod
privatur per malum.
Ntillum autem bonum
Deus magis vult,
quam suam bonitatem...
Unde malum culpae,
quod privat ordinem
ad bonum Divinum,
Deus nullo modo
vult »; Ibid. *
I, q. XLIX,
a. 2 c.
Cf p. 378-379.
S. Anselmus ,
ut ostendaf Deum
nullo modo velle
malum culpae, hoc
utitur argumento: «
Iu- sta voluntas
hominis est ea,
qua vult id,
quod Deus vult
eam velle, iniusta
vero e contrario
est ea, qua
vult id, quod
non vult Deus
eam velle. Unde
sequitur, quod si
Deus vellet hominem
peccare,: homo peccando
non peccaret, simulque
voluntas eius iusta,
et in- iusta
foret: iusta, quatenus
conformis esset Divinae
voluntati, qua Deus
vellet illam peccare;
iniusta, quatenus eidem
Voluntati repn- gnaret,
quae prohibet peccare
»; De lib.
arb. c. 8.
THEOLOGIA NATVRALIS 397
215. Iamvero haec
mali moralis permissio
Divinae per- fectioni
haud repugnat. Etenim
1° ita Deus
permittit pec- catum,
ut hoc ex
iis, quae Deus
intendit, necessario non
:onsequatur; Deus enim
hoc unum intendit,
ut creatura rationalis
hbertale sua recte
utatur, atque ita
felicitatem, id quam
lllam destinavit, assequatur.
2° « Adminislratio
universitatis, uti post
s. Augustinum *
nquit s. Bonaventura,
est ut Deus
sic res conditas
admi- ustret, ut
eas agere proprio
motu sinat 2». Deus
autem Jermittendo malum
morale, naturam rationalem
modo, qui lli
consentaneus est, gubernal;
eam enim validis
auxiliis nstruit, ut
peccatum cavere possit;
sed si ipsa
ad pecca- um
libere se determinet,
non impedit, quominus
pro suo ubitu
se determinet. 3°
Deus neque ex
sua sanclitate, neque
ex sua benigni-
ate, neque ex
sua sapientia peccalum
impedire tenetur. \on
quidem ex sua
sanctitate; siquidem sanctitas
Dei e- :igit,
ut Deus peccatum
odio interno infinito
improbet mn vero
ut tenealur omne
peccatum depellere, quemad-
nodum ex eo,
quod Deus virtutem
necessario amat, non
icet concludere Eum
teneri efficere, ut
omnia virtutis, et
uetahs opera existant 3.
Neque ex sua
benignitate; Deus nim
non tenetur omnibus
donis possibilibus hominem
cu- nulare, nec
proinde privilegium non
peccandi ei conce-
ere. Neque ex
sua sapientia ;
tum quia ,
ut paulo ante
lximus, « sapientis
est removere hoc
modo impedimen- um,
quod natura non
lollatur *»; tum
quia sapientia Dei
aud postulat, ut
Deus illa mala
permittere nequeat, quae
b Ipso ad
maximum bonum, et
ad finem sibi
praestitu- um ordman
possunt 5. lam mala
morali a Deo
ad bo- ium,
et ad fines
suos ordinantur, non
quidem quatenus >eus
velil illa mala
, ut bonum
consequalur , sed
quate- kus vertit
malum m bonum
, et ex
ipso malo elicit
bo- 1 De
Civ. Dei, Jib.
VII, c. 30.
* ln lib.
I Sent., Dist.
XLVII, a. 1 ,
q. 3 resol.
Cf s. Bonav.,
ibid., ad arg.
* ln lib.
II Sent., Dist.
XXIII, q. I,
a. 2 ad
3. « Quamvis
malum, secundum quod
exit ab agente
proprio sit ordinatum,
et ex hoc
per privationem ordinis
definiatur: tamen nn
pronibet, quin a
superiori agente ordinetur
» ; Qq.
disnu. « T«r.,
q. V, a.
4 ad 3.
^ lF '
398 THEOLOGIA NATVRALIS
num. « Vult
bonum consequens, ex
quo malum ordina-
tur; ex quo
sequitur, quod velit
mala facta ordinare,
non autem, quod
velit ea fieri
!»; nimirum, si
homo sua pra-
vitate bonum in
malum convertit, Deus,
e contrario, sua
Sapientia efncit, ut
bonum ex malo
nascatur. Hinc s.
Au- gustinus aiebat:
« Neque Deus.
. . ullo
modo sineret mali
aliquid esse in
operibus suis, nisi
usque adeo esset
omni- potens, et
bonus, ut bene
faceret et de
malo 2 ».
Ex. gr.J ut
advertit s. Thomas,
« non esset
patientia Martyrum, si
non esset persecutio
tyrannorum 3 »
; atque ex
scelere omnium atrocissimo
in Christum Filium
Dei patrato Deus
bonum omnium maximum,
nempe opus nostrae
redemptio- nis eduxit,
et, ne plura
consectemur, Divinae iustitiae,
cle- mentiae, aliorumque
attributorum manifestalio, quae
mun-i di ordinem
maximopere commendat, absque
mali moralis permissione
nuilum haberet locum
*. 216. Itaque
Deus non vult,
sed dumtaxat permittit
ma- ]um morale.
Atqui haec permissio
Divinis Perfectionibus nihil
obest. Ergo mala
moralia sub unico
Ente infinite perfecto
locum habere possunt.
217. Rem totam
ita perstringimus: Ex
malis nihil Di-
vinae Perfectioni detrahitur.
Ergo frustra ,
praeter priri- cipium
summe bonum ,
aliud principium summe
malum Manichaei comminiscuntur 5. i In
lib. I Sent.,
Dist. XLVI, q.
I, a. 4 sol. 2
Enchir., c. 11,
n. 3. Unde
Deus « non
eis [creaturis liberis)
ademit hanc potestatem
{peccandi), potentius, et
melius esse iudi-
cans etiam de
malis bene facere
, quam mala
esse non sinere
»;' De Civ.
Dei, lib. XXII,
c. 1. 3
I, q. XXII, a.
2 ad 2.
* Perbelle ad
hanc rem inquit
s. Bonaventura: «
Vis divina, eliciens
bonum ex malo,
praepotens est malo,
et ideo bonum,
quod inde eli-
cit, praevalet bono,
quod malum corrumpit;
et ideo plus
valet Uni- versum
nunc, quam valuisset
tunc, in quod
nunc modo commendatur
Sapientia Creatoris. Unde
Gregorius in benedictione
caerei paschalis, Ofelix
culpa, quae talem
meruit habere Redemptorem.
Et exeraplum est
de scypho sano,
qui frangitur, et
religatur filo argenteo
vel au- reo,
quia melior est
post, quam ante,
non ratione fractionis,
sed ra- tione
religationis »; In
lib. I Sent.,
Dist. XLVI, a.
1, q. 6
resol. 5 Ex
iis, quae adhuc
demonstravimus, « excluditur
etiam, ut s.
Tho- mas advertit,
quorumdam error, qui
propter hoc, quod
mala in muodo
evenire videbant, dicebant
Deum non esse...
Esset autem e
contrario arguendum: Si
malum est, Deus
est. Non enim
esset malum, sublato
TIIEOLOGIA NATVRALIS 399
2J8. Obiic. 1°
Effcctuum oppositorum oppositae
sunt causae. Atqui
bonum, et malum
sunt effectus sibi
invicem oppositi. Ergo
sicut summum Bonum
est causa boni
ita summum malum
admittendum est ,
quod sit causa
rnali. 2W. Kesp.
Dist. mai. Si
sermo habeatur de
causis proxi- mis,
et particulanbus, conc.
mai., si de
causa remota, et
umversali neg. mai.
Dist. etiam min.;
ita tamen ,
ut ad 3umdem
finem ordinari possint,
conc. min. ,
secus , neq
mn. J\eg cons.
Llramque distinctionem ex
D. Thoma ac-
;epimus. Quod ad
primam attinet ,
« contraria ,
inquit ;anctus Doctor,
conveniunt in genere
uno, et etiam
con- /eniunt in
ratione essendi. Et
ideo, licet habeant
causas larticulares contranas
, tamen oportet
devenire ad unam
arimam causam communem
* ». Atque
id generatim circa
tfectus contranos intelligendum
est ; nam
cum de malo,
uod oppositum bono
est, sermo est,
illud etiam observan-
lum est, malumproprie
effectum dici non
posse \ siquidem
nalum cst «
mcidens effectibus, sed
non est factum
per se oquendo
>>. Alteram distinctionem
ex his sancti
Doctoris erbis confecimus
: « Res
habent contrarietatem ad
invi- em, quantum
ad proximos effectus
; sed tamen
concor- lant etiam
contraria in ultimo
fine, ad quem
ordinantur ecundum harmoniam,
quam constituunt ; sicut
etiam pa- ei
in mixto, quod
componitur etiam ex
contrariis ; et
ex oc sequilur
quod agentia proxima
sunt contraria ,
licet gens pr.mum
sit unum ;
quia iudicium de
agente, et fine
oon^, CUmaohtn duae
causac in idem
incidant * ».
220. Obnc. 2°
Dcus aut vult
tollere mala, et
non pot- s
, aut potest,
et non vult ;
aut neque vult,
neque pot- ■?■■-
^ . VUiU'-
^J01^' Si vull.
^ non potest
, imbe- lllis
est, quod in
Deum non cadit.
Si potest, et
non vult, ividus,
quod aeque est
alienum a Deo.
Si neque vult
, equc potest,
et invidus, et
imbecillis est. Si
vu t, et pot- st,
unde ergo sunt
mala ? [
221. Responsio ex
dictis constat. Deus
enim potcst uti-
ueomn.a mala tollere,
non vult tamen
, ne impediatur
onum Un.versi. Neque
propterea est imbecillis,
aut mi- rdine
boni, cuius privatio
est malum: hic
autem ordo non
esset si eus
non esset »;
Contr. Gent., lib.
III, c. 71.
' Ib.d. ad
3. -* In
lib. II Sent.,
Dist. I, q.
I, a. 1
ad 4. 400
THEOLOGIA NATVRALIS nus
bonus , quia
omnipotentiam , et
bonitatem suam pa-
tefacit, cum ex
ipsis malis bona
eliciat. 222. Obiic.
3° Secundum illud
effatum, Quidquid est
causa causae, est
causa effectus, peccatum,
cuius causa est
liberum arbitrium ,
reducitur , tamquam
in causam ,
ad Deum, qui
est causa liberi
arbitrii. Atqui id
sanctitati Dei repugnat.
Ergo. 223. Resp.
Neg. mai., conc.
min. Neg. cons.
Et sane il-
lud effatum ad
rem non facit ;
nam « effectus
causae me- diae
procedens ab ea,
secundum quod subditur
ordini cau- sae
primae , reducitur
etiam in causam
primam ; sed
si procedat a
causa media, secundum
quod exit ordinem
cau- sae primae,
non reducitur in
causam primam ;
sicut si minister
faciat aliquid contra
mandatum domini, hoc
non reducitur in
dominum, sicut in
causam. Et similiter
pec| catum, quod
liberum arbitrium committit
contra praec©r ptum
Dei, non reducitur
in Deum, sicut
in causam l
». 224. Obiic.
4° Praevidit Deus
hominem male usurun:
libero arbitrio. Ergo
, cum sit
infinite bonus ,
debuisse id impedire.
Quod si bonitas
finita patrisfamilias neces-
sario exigit, ut
impediat, quominus sui
filii bonis, qua(
accepturi snnt, abutantur,
multo magis bonitas
infinita i( praestare
debuit. 225.
Resp. Neg. cons.
Equidem, cum homo
essentialitei sit rationis
particeps , atque
libertas sit essentialis
ratio nis proprietas
, idem fuisset
condere hominem libertafc
carentem, ac non
hominem , quod
intrinsecus repugnat Nec
libertas est de
se matorum scaturigo,
sed solum ilj
lius abusus, cum
mala non fataliter
, ac necessario
, sec contingenter
ab illa deriventur.
Neque ullum tam
fatuun hominem esse
putamus , quem
libertatis a Deo sibi con,
cessae poenitere possit,
cum illa sit
etiam innumerabiliuq bonorum
fons. Potuisset utique
Deus absolute impedire
ne homo peccaret,
retenta nihilorninus libertate
; ast, cu»
id noluit, tantum
abest, ut malorum
permissio Eius infi
nitae bonitati obsit,
quin potius illam
mirifice manifester uti
iam demonstratum est.
i 4a 2ae?
q. LXXIX, a.
1 ad 3.
« Peccatum, alibi
ait, jefertu in
voluntatem, sicut in
causam; et quamvis
voluntas sit creata
Deo , in
quantum est quoddam
ens , non
tamen quantum ad
ho( quod defectus
ex ipsa incidere
potest »; In
lib.II Sent., Dist.XXXVE
q. II, a.
1 ad 2.
THEOLOGIA NATVRALIS 401
226. Exemplum autem
patrisfamilias , qui
bonus non sset,
msi prospiceret ,
ne fiiius abuteretur
bonis ei tra-
itis, nullam vim
habet; nam pater
est provisor particu-
lris; Deus vcro
est provisor universalis.
« Aliter autem
ocente s. Thoma
, de eo est ,
qui habet curam
alicuius articular.s, et
de provisore universali;
quia provisor par-
cularis excludit defectum
ab eo, quod
eius curae subdi-
ir, quantum potest ;
sed provisor universalis
permittit iquem defectum
in aliquo particulari
accidere , ne
im- ediatur bonum
totius * ».
227. Accedit quod
pater naturali officio
impedire tene- ir
quaecumque filii mala
impedire potest; Deus
autem ti demonstravimus ,
non tenetur omnia
impedire mala '
lae potest. Quocirca
Deus peccati causa
etiam indirecta ci non potest
nec debct : quia
tametsi « non
praebeat frxi Iium, quod
si praeberet, homines
non peccarent >c
totum facit secundum
ordinem suae sapientiae
et iu- itiae,
cum Ipse sit
sapientia, et iuslitia;
unde non imputa-
r Jii , quod
a ius peccet
, sicut causae
peccati ; sicut
ibernator non d.citur
causa submersionis navis
, ex hoc
lod non gubernat
navem , nisi
quando subtrahit -uber-
itionem, potens, et
dcbens gubernare 2
». C A
P V T
VI. De Pantheismo
Art. I. —
Pantheistarum placita recensentur
228. Ex iis
, quae superius
de infinita Perfectione
Dei cta sunt,
non solum eorum
error, qui nonnisi
unam esse )sse
Divinam Naturam inficiantur
, sed etiam
commen- m illorum,
qu, Deum cnm
hac rerum universitate
con- ndunt, refellitur.
Illud philosophiae systema
, in quo
nnia, quae sunt,
unicam substantiam constitucre
dicun- cl,HJfl(IfnrX«I,I,I ^
2 ?* 2'
™ n°tanda ^st
vox illa aliquem
, i,t c
udatur Baylci sopinsma,
quo Deum mala
permiuentcm assimilat ?i,
qui smeret crescere
seditiones, et perturbationes iti
toto re- noVL9JVam
acouireretPr°™rati remedii. Nam
l.ac agendi ra-
"n " al loua
reSm mala Particularia
rex permitteret, sed
age- r« Zlr
Um commune re^N
q«od ipse curare
debet. Quo- ca
ineptissimum est Baylei
exemplum. V la
2««, q. cit.,
a. 1 c.
Cf ibid., q.
VI, a. 3
c. Philos. Cerist.
Compend. IJ.7 9/?
402 THEOLOGIA NATVRALIS
tur quae Deus
appellatur, panlheismi
nomine designatur • Iam insania
haec, etsi antiquissima
sit, tamen hac
nostra aetate late
longeque pervagata est,
ac veluti culmen
atti- gisse videtur.
t. . 229
Ut veteres2, atque
aliquos mediae aetatis
praeter- miUamus 3,
pessimi huius erroris
origo in philosophia
re- i Hoc
ipsa pantheismi vox, a
verbis tcat et
0eog effecta ,
lucu- ^Omnes fernie
indorum philosophorum Scholae
pantheismum ma- eis
minusve redolent, sed
eum, omni remota
ambage, docuit philo
soohia Vedanta, quae
cum libris sacris,
Vedas appellatis, consentane*
sitorthodoxa putatur. Vedantici
philosophi contendunt unicum
extari ens infinitum
nomine Brahma, resque
multiplices, et compositas,
qua. nraeter illud
existere dicuntur, esse
calentis phantasiae ludibna.
Ind se in s°
*»** *£%%;, |»c
promde se ,n
sub.ectum, atquc obiectum
reflexionis distinLit J"
Z '3° Per
reflcx.onem limitcs sibi
imponit, scquc in
eoosSbl '';."" e9°
0l?,eCt,,,,n Uividit- «,,oniam
a,«om subicctun/rcflex o-
rnsob.ecto oppomtur, liquet
ego obiectum, comparatum
cun eoosul '
l um'^sum T
Ca°- Qaa»rVt°r ^punLper
reflexion^, po- °ivi«Uh
.„ ' r
. purum' hoc
est' cum conscientt»
sui ipsius |r;:
z::^sT:zrcicntia sui ipsius - est
*s»k 406 THEOLOGIA
NATVRALIS xitramque rem
cum cogitatione unum
idemque esse con-
tendit , illud
pronuntiatum staluens :
Quidqnid est reale
, est ideale,
et quidquid est
ideale, est reale
'. Quare, ex
eius sententia, illud,
quod cetera omnia
complectitur, non est
neque subiectum, neque
obiectum, verum cogitatio,
seu Idea ,
\el Idea-Ens ,
quae quidem in
se est absoluta
, et indeterminata
, sed cum
seipsam secundum quasdam
le- ges, quae
ab Hegbelio momenia
appellantur, evolvit, egoy
mundum et Deum
producit 2. 233. Pantbeismus
opera Victoris Cousini
e Germania in
Galliam transmigravit. Hic
eclecticorum Galliae dux
se panlbeistam esse
praefracte inficiatur; sed
quod yerbo negat,
re fatetur. Revera
ipse docet Deum
esse unicum, et
multiplicem, aeternilatem, et
tempus, summum, et
in- fimum gradum
entis, finitum, et
infinitum, simul Deuny
naturam, et bumanitatem
3; Deum, cum
mundum creat, non
quidem e nibilo,
sed e seipso
illum educere, ldeo-
que creationem aliud
non esse, quam
evolutionem, et ap-
paritionem Dei in
mundo; creationem esse
necessanam, quippe quod
Deus , cum
sit caussa absoluta
, non potest
non creare, hoc
est, seipsum manifestare,
et cum sit
caus- sa infinila,
buiusmodi manifestatio erit
constans, et infi-
nita; Deum idcirco
necessario, et semper
creare 4. i
Exinde intelligitur, cur
Heghelius unam esse
reruni, et seien-
tiae rerum originem,
et in scientia
formam, et id,
quod forma con-
tinetur, unum,idemque esse
decreverit. Quamobrem ipse
totam phi losophiam
intra logicae cancellos
coegit; ex quo
sequebatur rationenr philosophandi
esse ipsam philosophiam;
siquidem logica, ut
ab initn diximus,
non est aliud,
quam communis ratio
philosophandi, siy ctitati
detrimentum affert. 3
Vid. Allocut. Pii
PP. IX, Maxima
quidem, 9 Iun.
1862, in 0.;
cit. Atti Pontificii,
p. 378. THEOLOGIA
NATVRALIS 413 onc.
min. Neg. cons.
Distinctionis, quam attulimus,
ratio x iis,
quae alihi docuimus
*, evidenter perspicitur.
243. Obiic. 2°
Substantia infinita cum
substantiis fini- is
comuncta est quidquam
maius unica substantia
infini- fc Atqui
hoc est absurdum
, siquidem illud
, quo quid-
uam maius esse
potest, non est
infinitum. Ergo absur-
um est esse
substantias finitas praeter
infinitam. 244. Resp.
Dist. mai., quidquam
maius quoad nume-
^m, conc. mai.,
quoad perfectionem, neg,
mai.; conc. in.
Neg. cons. Iis,
quae ad huius
rei explicationem a-
bi tradidimus %
hunc alium D.
Thomae locum adiici-
us: « Finitum
infinito additum non
facit maius, sed
fa- t plus;
quia infinitum et
finitum sunt duo
3 ». 245.
Obiic. 3° Deus
dicitur esse omnium;
et omnia di-
mtur esse in
Deo, atque esse
participaliones Divinae Es- mtiae. Atqui
hae loquendi rationes
significant res extra
eum ab ipso
Deo reipsa non
distingui. Ergo. 246.
Resp. Neg. min.
Et sane, 1°
(( Deiias dicitur
esse mmum eiTective,
et exemplariter, non
autem per essen-
am * ». 2° «
Creaturae in Deo
esse dicuntur dupliciter.
no modo, in
quantum continentur, et
conservantur vir- ite
Divina; sicut dicimus
ea esse in
nobis, quae sunt
in islra poteslate
. . . Et hoc
modo intelligendum est
ver- um Aposloli
dicentis : ln
lpso vivimus, movemur,
et su~ us,
quia etiam noslrum
vivere, et nostrum
esse, et no-
rum moveri causanlur
a Deo. Alio
modo dicuntur res
ise m Deo,
sicut in cognoscente
s ». 3°
« Creaturae non
cuntur Divinam Bonitatem
participare , quasi
partem * Pag.
324. - 2 Pag. 325.
» ln lib.
IV Sent., Dist.
XLIX, q. I, a. 4,
sol. 1 ad
4. I, q.
III, a. 8
ad i. Praeclara
sunt haec D.
Bernardi verba : Sane
esse omnium dixerim
Deum, non quia
illa sunt, quod
est Ule, d
quia ex Ipso,
et per Ipsum,
et in Ipso
sunt omnia. Esse
est er- omnium,
quae facta sunt,
Ipse factor eorum,
sed causale, non
itenale »; Serm.
IV in Cant.
Cf s. Aug.,
Solil, lil». I, c. 1,
ct Damasc, De
Fide orthod., lib.
I, c. 12. 5 I,
q. XVIII, a.
4 ad 1.
Cf Qq. dispp.,
De Pot., q.
III, a. 16
24. Ex his,
et aliis, quae
antea passim exposuimus,
intelligis fa- cere
fundamentum Pantheismi Krausii,
eiusque discipuli Arhensii;
inidem eoruni sententia
in illa verborum
aequivocatione superstrui- r,
qua omnia, et
proinde etiam mundi
essentiam in Dei
Essentia sentur contineri.
414 THEOLOGIA NATVRALIS
essentiae suae, sed
quia similitudine Divinae
Bonitatis i esse
constituuntur, secundum quam
non perfecte Divinai
Bonitatem imitantur, sed
ex parte *
». 247. Obiic.
4° Nolio essendi
in se, sive
subsistendi, i alibi
dictum est 2, dumtaxat
Deo plenissime convenit.
Erg nulla substantia,
praeter Deum, dari
potest. 248. Resp.
Neg. cons. Sane
aliquid, ut s.
Thomas doce? potest
dici proprium alicui
, vel quia
ipsi ita convenit
ut nulli alii
subiecto convenire queat,
« ut cum
dicituJ proprium hominis
esse risibile, quia
nulli extraneo a
ne tura hominis
convenit »; vel
quia i!lud,quod de
subiect praedicatur, etsi
aliis subiectis quoque
conveniat, tame eo
modo, quo ipsi
convenit, nulli alii
subiecto convenir1 queat
; ut «
cum dicitur hoc
proprie esse aurum
, qui non
habet admixtionem alterius
metalli 3 ».
Hoc praestf tuto,
de substantia Dei
idem, ac de
esse Eius dicendur
est; nempe quemadmodum
esse est proprium
Deo non e
quod res creatae
non sunt entia,
sed eo quod
esse illo md
do, (juo convenit
Deo, nempe, prout
est purum, seu
sin> admixtione ullius
privationis, aut potentiae,
nuili natura oreatae
convenit 4 ; ita
Deus proprie substantia
est , nof
quia nulla res
creata substantia est,
sed quia substantia
prout perfectum actum
subsistendi denotat, nulli
rei crea tae,
sed Deo dumlaxat
convenit. Itaque ex eo, quod
Deu proprie substantia
est, non fluit
res creatas non
esse, ne^ dici
posse substantias, non
secus ac ex
eo, quod esse
pro; priissime de
Deo praedicatur ,
non sequitur ipsum
noi posse praedicari
de rebus creatis
s. i In
lib. II Sent.,
Dist. XVII, q.
I, a. 6
ad 1. Et
alibi: « Essei
tia Divina non
secundum se augmentabilis
et multiplicabilis est;
se solum multiplicabilis estse^undum
similitudinem, quae a
multis par ticipatur
»; Contr. Gent.,
lib. I, c.
75. — 2 Pag. 335-336.
a In lib.
I Sent., Dist.
VIII, q. I, a. 1
ad 1. *
Gf p. 335
not. 2. 5
Id luculenter s.
Thomas docuit; siquidem,
postquam monuit Deun»
dici substantiam, quantum
ad id, quod
est perfectionis in
substantia" adiecit: «
Et ideo non
sequitur, quod omne,
quod est substantia,
si Deus; quia
nihil ab Ipso
recipit praedicationem substantiae
sic acce ptae,
secundum quod dicitur
de Ipso; et
ita propter diversum
mo dum praedicandi
non dicitur substantia
de Deo; et
creaturis univoce sed
analogioe »; Ibid.,
q. IV, a.
2 ad 1.
Gf p. 335-336.
THEOLOGIA NATVRALIS 415
Art. III.— Quaedam adversus Spinosam,
aliosque Panlheislas adnotanlur
n 249. Totum,
quanlum est, spinoziani
systematis aedifi- r?(,cium
ambigua substantiae notione
innititur, qua explica-
la, funditus illud
corruit. Sane 1°
Spinosa Deum unicam
e(2sse substantiam ex
eo deduxit, quod
cum dixerit sub-
it stantiam csse
id, quod per
se, seu in
se est, iliud
per se tmjita
accepit, ul non
solum inhaerenliam in
aiio subiecto, na>ed
etiam causam effectricem
a substantia distinctam
ex- cKPluderel, unde
nonnisi unicam substantiam
Divinam exi- lenitere
posse collegit. At
hoc falsum est,
quia in definitio-
njbe subslantiae esse
per se, sive
in se non
denotat eam hu-
^usmodi esse debere,
ut non recipiat
esse suum ab
alio itj,ed denotat
eam non habere
esse suum in
alio, tamquam jn|n
subiecto1. Quamobrem s.
Thomas scite advertit
sub- e( tantiam
dici posse rem,
quae non habet
esse suum per
mjihud, si pcr 7* ahud
intelligatur causa formalis,
quippe i«[uod causa
formahs est intrinseca
cuique rei; non
vero, faiii per
To ahud causa
effectrix intelligalur, quia
res crea- ioi
ae esse suum
a Deo accipiunt2.
i 2° Spinosa
subslantiam ila definivil,
ut in ea
essentiam M|l> esse
non distingueret, quia
non dixit substantiam
esse )U|Ssentiam, seu
rem, cui convenit
esse in se,
sed ens, quod
ie i se
est, seu ipsum
esse in se;
unde pronum ei
fuit omnem miausam
ab ipsa subslantia
diversam excludere; siquidem
0i m subslanlia
essentia ab csse
non distinguitur, necesse
st, ul ipsa
per essentiam suam
exislat. At vero,'
ut idem lhomas
scite advertit «
substantiae nomen non
siffni- cat hoc
solum, quod est
per sc esse,
quia hoc, quod
est sse, non
potest per sc
esse genus ,
sed significat esscn-
am, cu. compet.t
sic esse, idest
per se esse
, quod la-
ien^essc non est
ipsa eius essentia
3 ». Et
sane, subslan- *
Ontol., c. VII,
a. 1, p.
42. • « Esse creatum
non est per
aliquid aliud, si
ly per dicat
cau- m formalem
intrmsecam ; immo
ipso formaliter est
creatura- si tem
d.cat causam formalem
extra rem, vcl
causam effectivam '^c
IPC,F ^Tr^ Gt
n°n Per SC
,); /n »■
7 S'nt-> «>«t.
XVIII, I, a.
2 ad 2.
Cf Ferranensem,, In
lib. I Contr.
Gent. c 52
Le-
rePraestatVGatti,Ord.Praed.,/nSr/r.a/,o^fl-co-;,o/e,r^^ )•
I, tract. I,
Djss. I, et
II, Romae 1866.
I, q. III,
a. 5 ad
1. Cf Ontol.,
ibid. 416 THEOLOGIA
NATVRALIS tia, cum
sit quaedam categoria,
rem secundum aliquem
modum essendi determinatam
significare debet; ac
proin- de intelligi
non potest, nisi
in ea et
aliquid, quod quo-
dam modo est,
et quidam modus,
quo ipsum est,
distin- guantur '.
3° Illud praetermissum
nolumus, duo vitia
quoque la- tere
in demonstratione, qua Spinosa unicam
substantiam Divinam existere
statuit. Primum est ,
quod huiusmodi demonstratio
in seipsam incurrit.
Philosophus hebraeus primo
suhstantiam ita definivit
, ut nonnisi
esse Dei re
vera significaret; deinde
ex notione suhstantiae,
quam sua definitione
tradidit, Deum dumtaxat
esse substantiam de-
duxit. Alterum est,
quod Spinosa ex
solo conceptu sub-
stantiae argumentum ad
existentiam eius petivit.
Enim- vero, cum
notio substantiae dicitur
esse res, cui
conve- nit non
esse in alio,
vel secundum Spinosam,
ens, quod per
se est, et
per se concipitur,
procul dubio non
affir-' matur esse
revera in natura
rem, cui convenit
non esse in
alio, sive ens,
quod per se
est, sed illud
tantummodo decernitur, si
quid est, cui
convenit esse non
in alio, hoc
esse substantiam. Quocirca
ex notione ,
quae definitione suhstantiae
continetur, illud minime
licet absolute inferre^
quod substantia re
vera existit, sed
illud dumtaxat, quod
re vera existit
substantia, si res,
cui convenit non
esse in alio,
existat. . 250.
Ad Pantheistas transcendentales quod
attinet , 1
iam demonstratum a
nobis fuit absurdam
esse tum illan.
methodum, qua ipsi
cognitionem nostram a
priori inve stigare
conantur2 ; tum
illam sententiam ,
qua animan obiecta
suae cognitionis sibi
construere tenent 3.
# 2° A
vero longe abest
pronuntiatum illud, quod
ipsi r Neoplatonicis
* acceperunt, ideas
nostras a rebus
non dis tingui
, atque subiectnm
cogitans, et obiectum,
quod cogi tatur,
unum, idemque esse.
Sane, quemadmodum s.
Tho5 mas contra
Neoplatonicos argumentatus est 5
, in pnmil
intellectio non est
eadem cum re
intellecta, quia mens
noi « Hinc,
ut alibi adnotavimus
(p. 335-336), substantia,
prout cate goria
est, in Deum
cadere nequit, quia
in Deo essentia
ab esse dis
tlngui haud potest.
2 Criteriol., c.
VIII, a. 3,
p. 276 vol.
I. 3 Ideal.,
c. I, a.
4, p. 203
vol. I. 4
Pag. 402 not.
2. — 5 Contr. Gent.,
lib. IV, c.
11. THE0L0GIA NATVRALIS
417 solum intelljgit
rcm sed per
lacultatem in seipsam
redeun- di, qua
pollet, inlclligit intellcctionem rei;
L quo , non
solum scent.ae rcrum
cxislant , sed etiam
scienth, cogn.fon.s rerum
confici possit. Secundo,
intefiecUo d !
stingui ur al>
intclleclu, sive a
subieclo cognoscenle, quia
si intellectus idem
esset cum inlellectione, ipse
numquam in potcnlia,
sed semper in
actu foret, hoc
cst semner ™
fZT% ^'^«W cogposcit,
neque unquam novas^gni." rimin1turU,rnrCt- TerU°J
inlC!'eC'US a re
intC,,ccta u" "
criminatur , qu.ppe
quod res intellccta
est princinium per^qiiod
anima eam intelligit
'. '"cipmm, >t
iJn E9\P" Fichlei,
Identitas absoluta Schellingii,
. enf nos trf
F- S"T
^™*' SmL Re
fluidem '«■ mH
ronrnn.in Chlc° doJc?nle
' 0',e al>stractionis ad
ego mri conceptionem
ascendit. Atqiii nemo
vel in logica
110- ' o
USn!,goT illVhSlraCrti0nem n?n
nosse confici sinc
su-> e- n°
'Fqrm - COnf!C"'
Ct °,,ieCl° '
circa quod eonfici-
nhi^f T e9°x Puri-
conc?Pt« exurgere non
potest, nisi »'"('>. «qu obiect,
rea,kas praoslUuatur At
.' ept.o rcv
egopun, secundum Fichleum,
quamlibel lum ESf Vs
"m TIUS- Suh,e.CU
repraesentationcm excludit. ^rgo
Fictheus lurp.ter sibi
contradicit , cum
conceplio- em „s
C5,0 pun ve,ut|
sui systematjs fundameiUulT1 niliii?!
aUtem-' a-ouo Schellingius
supremum co- Te,
s n... an?e
Pr,nc,P,um derivat, est
aliquid, quod io.cn,
,. .0tTem omns
rcalitat-*. nempc perabstra-
ules Lv >ieC{0' Ct
Su,.,iect0 in sc
eontemp latur, et
si- KL i ,
rea,,ss,mum • «u'a
illud non solum
reale , sed Mt
1^^. tat6m' °i f°ntem
0mnis rca,itatis cssc
eon- raroif n»Un '•
' qU.°d ex
rcmolio"e subiecti et
obiecti er«m „
" r rcal"?l'S sit,
est prieotfo oftscbta,
seu *rum mhil.
Ergo (dent.tas absolota
Schellingii manife- terCsi
b!hCt C,;"tr 'li,',i"",""• Deni1uc-
si Sclu.lfi, g™
tur- ter ■ sibi
conlradix.t, cum Absolutum,
quod ment ner
re- ouonem omnis
realitatis in se
contemjlatur in Ens
rea- «qronufll",™0,,^ SKbieC,nm
intelli8e"s.ot ren intcl.ccum
»« 91 9S,
m,™ ' observanlc
B»lmesio(F«M. /«» et s°>
»«wSr& A«g.; ^«rTm;.!,bi,b.,a^Ua8,;cStUb:CC10 oognosccnti,
opnonil. Cf Puilos.
Gurist. Compend. II."
97 418 THE0L0GIA
NATVRALIS lissimum transmutavit , idem
Heghelio obiiciendum est,
auia ipse asseruit
ldeam esse ultimam
abstractipnem, ad duam
mens, a rebus
proprietates earum gradatim
remo- Tendo , pervenit ,
et simul eam
fontem omnis real.tatis,
ac proinde cum
idea omnium max.me
concreta unum, idemque
fecit. Accedit, quod
, cum idea
visionem, sive repraesentationem significet,
admittere ideam , quae ne-
que ad obiectum,
neque ad subiectum
uilo modo refer-
tur, idem est,
ac admittere visionem
sine re, quae
v.de- tur, et
sine subiecto, quod
videt; id, quo
nib.l absurd.m ^^Quae^cum
ita se habeant,
nihil est , cur
dicamus. quantum impia,
et ahnormis sit
notio De, quam
,sti Phv fosophi
obtrudunt. Sane ,
secundum Fichteum, Deus
1 est ro
eqo vururn, quod
seipsum tamquam purum
ponit s ive! nt
ipse blaterat, creat;
2° est nostrae
ment.s figmen tum
naro, quemadmodum Fichteus
ingenue fassus esl
tres illae positiones,
non ego, ego
nonpurum,et Deus pmn
obiecliva realitate deslituuntur;
3« est infinitum,
et s.mt sihi
limites assignat '. Secundum
Schel ing.um, 1
Absc uturo, sive
Deus non tamquam
illud, in quo
omne act est
sed tamquam illud,
in quo aliqu.d
potenhale est, n te igendnm
Vet. Etenim evolutio
Absoluti non pote
concipi velut quaedam
manifestat.o ; s.qmdem
repugn quXam manifesturo
se facere, nisi
sit al.ud cuisem
nifestel; nihil autem
omnino est, cu,
Absp utum manif
stare se potest,
quia nihil, secundum
Schellmg.um, rea^ esi!praeterquaro quod
ipsum Absolutum, et
qu.dqu.d ^pj ter Absolutum
existere videtur, re
ipsa non ex.stit
.(Jua. "tiamsi demus
ro ego purum, ut
ut infinitum P°f
^Uquem ™i,»m «ihi
nonere a Fichteo
quaerere nobis hcet,
utrum aU limn
Sm " sTgnandos
psum se moveat,
an a caussa
externa impcllatt Shoc
Postremum.agnoscercnecessc
cst causam eyopurosupenore nuae
in ipsum vim aliquam
exercet, ob idque
quandam passion coo
tribucre quae duo
Fichtei systemati adversantur;
.pse emm ..
uit qu1dquldqexistit ab
ego puro originem
habere atque^ uk , . scl*
tari uobis liceat
a Fichteanis, cur
ego purum Iim.tes
s.b, ponat? S
sane ex se
siquidem nulla res
ad imperfectionis statum
spectat aue ex
eo quod in quodpiam obstaculum
incdit , nam ex
F.ch S"hil extra
ego, eiusque ideas
existit. Cf Nicolas,
Introd. a l
«* r Bistoire de
la Phil., part.
2, c. 3.
Paris 18 2
Cf Ancillon, Essai
de phil. et
de htterat., 1. 1,
p. d57, raris
THEOLOGIA NATVKALIS 419
lla evolutio in
ipso Absoluto ponenda
esset. Atqui si in I
ibsoluto omne actu
esset, nulla evolutio
in eo esse,
et in- m
ell.gi posset, quia
cum illud, quod
evolvitur, a potenlia
lti. id actum progredi
debeat , repugnat
in aliquo evolvi
ii- m ud
quod iam actu
in eo est.
Ergo, ut illa
evolutio in sil
knsoluto explican posset,
aliquid potentiah in
eo intelli- jendum
esset. Iam Absolutum
, in quo
aliquid potentiale •st,
secum pugnarc manifestum
est. 2° Immo
Absolutum >cnellingianum non
est , uti vidimus,
nisi Privatio abso-
uta, sive merum
Nihil. Hinc Oken
Schellingii discipulus o
usque insannt, ut
Absolutum, sive Deum
Magnum Ni- U
appellant '. Denique,
secundum Heghelium ,
1° uni- um
ens, sive Absolutum,
et Infinitum, quod
ipse vocat aea-±,ns,Qstahquodprivative indeter minatum, seu
omnis eterminationis expers2,
unde collegit Ideam-Ens
esse pu- um
putumque nihil 3; et
quoniam nihil est
negatio en- is,
Idea-hns esset ens,
quod non est ens, sive
ens, et non
ns; 1 fcxevolut.one ldeae-Entis,
ut Heghelius ait,
emer- £ «Tnfr
sP^tus> et »Pse
Deus. Quare ,
cum Idea- uu">ns cvolutioncm
Absoluti S"f° •
bsnrdam cssc dcmonstravimus, absurdam
ctiam cv„Iu- n„c/
«^'^l.anac prcdunt. Insupcr
pcsitiones Ideae He«helii
po icncs, s.vc
ad creationcs ?ou
ego puri Vicblei
rcducuntur! quo- Uramcnu^rndaet,^8 °StCUSU,U
* U°biS CSt'
VC'Ut "hantaSiaC 420
THEOLOGIA NATVRALIS seu
devenit , et
causam , per
quam fit , subaudiat :
haud enim possibile
est, ut aliquid
de potentia in
actum, nisi per
ens iam actu,
progrediatur. Adhaec, quis
tam vehe- menter
allucinari potest , ut Deum,
cuius natura ,
ut s. Thomas
inquit , «
maxime et purissime
est actus *
» in aliquo,
quod per continuas
evolutiones fieri indigeat,
ut realiter sit
, seu potius
quod semper fiat
, et numquam
sit, consistere effutiat
? 2 251.
Denique in refellenda
sententia Cousini nihil
im- morari nobis
opus est. Etenim
illa , quae
docet , nempe res
necessario a Deo
creari, atque creationem
in eo con-
sistere, quod Deus
mundum ex seipso
educit, ex theoriis
antea statutis 8
nullo negotio explodere
licet. Unum ,
et alterum dumtaxat
hic adiicimus. Sane
, quoad creationis
necessitatem, quam Cousinus
ex absoluta Dei
natura in- ducit,
audiatur iterum s.
Thomas: « Quidquid
in Deo est,
est sua essentia
; et ideo
totum est aeternum,
et increa- tum,
et necessarium; sed
tamen effectus, qui
ex Eius ope-
ratione procedit , non necessario
procedit , quia
proce- dit ab
operatione, secundum quod
est a voluntate,
et idec producit
effectum secundum libertatem
voluntatis * ».
Fal sam autem
omnino esse cousinianam
notionem creationis: a s. Augustino
docemur. « Creatura,
sanctus Doctor ait
ita esse dicitur
ex Deo, ut
non ex Eius
natura facta sit
Ex Illo enim
propterea dicitur, quia
Ipsum auctorem ha
bet, ut sit:
non ita, ut
ab lllo nata
sit , vel
processerit sed ab
Illo creata ,
condita, facta sit s
». Atque inde
iU 1 Qq.
dispp., De Pot.,
q. II, a.
1 c. 2
Circa haec Transcendentalium commenta
vid. etiam quae
diximu: in cap.
II, a. 2,
p. 321 sq.
3 Cf p.
359-362, et Cosmol,
c. VII, aa.
1 et 2.
* In lib.
1 Sent. ,
Dist. XLIII, q.
II, a. 1 ad 3.
Et ibid. ad
2 « Sicut
voluntas, et essentia,
et sapientia in Deo idem
sunt re, se
179 Art. II.
Optimismus mundi refellitur. ....'!!»
180 ANTHROPOLOGIA Introductio Anr » 184 CAPVT
I. — Quaenam
sit animae, et
corporis unio in
homine inquiritur Art.
I. Substantialis animae
, et corporis
unio in hominc
adstruitur .~r Art. II.
Nonnulla adversus Philosophos,'
accidenialcm 'anl mac,
et corpons unionem
asserentes, adnotantur» 187
426 I N
D E X
ANTHROPOLOG I A CAPVT II. — Quomodo
unio animae cum
corpore efficiatur, inquiritur
Art. I. Doctrina Aristotelico-Scholastica rationis
momentis propugnatur pag. 189
Art. II. Nonnulla
circa eamdem theoriam
adnotantur . » 192 Art.
III. Argumenta ,
quibus Scholasticorum theoria
impu- gnatur, solvuntur. »
193 Art. IV.
Scotistarum sententia expenditur »
196 Art. V.
Ecclesiae Catholicae doctrina
circa unionem ani-
mae cum corpore
exhibetur » 197 CAPVT
III. — De consensu inter
actiones animae, et
motus corporis Art.
I. De systemate
mediatoris plastici » 201
Art. II. De
systemate causarum occasionalium. ...»
203 Art. III.
Doctrina harmoniae praestabilitae confutatur.
. » 205
Art. IV. Systema
physici influxus, seu
causarum efficientium expenditur »
208 Art. V.
Mutua animae, corporisque
in sese actio
secundum Scholasticos explicatur »
209 CAPVT IV. — Animam
rationalem esse principium
vitae corporis uberius
declaratur Art. I.
Refutatur organicismus » 211
Art. II. Vitalismus impugnatur
, simulque animismus
asse- ritur » 215
Art. III. Vitalistarum argumenta
refutantur » 220 CAPVT
V. — De
sede animae Art.
I. Philosophorum diversae
opiniones recensentur. .
» 223 Art.
II. Veritas sententiae
Scholasticorum demonstratur. » 225 Art.
III. Adversariorum obiectiones
diluuntur » 229
CAPVT VI. —
De essentia animae
humanae Art. I.
Substantialitas animae contra
Sensistas vindicatur» 232
Art. II. Quomodo
substantia animae humanae
definienda sit, explicatur »
233 Art. III.
Essentiam animae neque
in cogitatione ,
neque in vi
cogitandi constitui posse
demonstratur. . »
236 CAPVT VII. —
De animae humanae
immaterialitate Art. I.
Quid sibi velit
immaterialitas animae explicatur, et
quinam eam oppugnent,
recensentur. . . » 239
Art. II. Animam
humanam simplicem esse
demonstratur » 241
Art. III. Materialismus physiologicus
et dynamicus specia-
tim refellitur » 246
I N D
E x 427
ANTIIROPOLOGI A Art.
IV. Materialistarum obiectionibus
satisfit .... pag.
248 Art. V.
Lockii error ex
iam oslensis tefellitur
. . .
. » 253
Art. VI. De
animae humanae spiritualitale » 255
Art. VII. Refulatur
phrenologismus » 257 CAPVT
VIII. — De
animae humanae origine
Art. I. Iiefutatur hypothesis
de unilate primiliva
animalis. » 261
Art. II. Refellitur emanatismus »
263 Art. III.
Inquiritur , utrum necne
anima humana per
creationem oriatur „ 266
Art. IV. Sentenlia
Rosminii circa animae
intellectivae originem reiicilur »270 Art.
V. Animas ante
corporis formationem non
existere de- monslratur »273 CAPVT
IX. — De
animae humanae immortalitate Art.
I. Quaedam noliones
praemillunlur »278 Art. II.
Animnm humanam intrinsece
immoralem esse demon-
stralur „ 280 Art.
III. JJtrum anima
ab aliqua causa
in nihilum redigi
pos- sit »284 Art.
IV. Refutantur argumenta
contra animae immortalitatem. »
290 Art. V.
Refutalur metempsychosis » 292
Art. VI. Modus,
quo ab hodiernis
Pantheistis immortalitas ani-
mae explicalur, refellitur »
294 THEOLOGIA NATVRALIS
Introductio n 296 CAPVT
I. — De
Dei existentia Art.
I. Inquirilur, utrum
necne existentia Dei
per demonstra- tionem
a nobis cognoscalur »297 Art.
II. De genere
argumentorum, quibus Dei
exislentia est de-
monslranda „ 392 Art.
III. Argumenta a
posteriori, quibus Dei
existentia probatur, exhibentur,
ct primum ea,
quae metaphysica appel-
. IV lantur «305
Art. IV. Obiectiones
adoersus allala argumenla
exsolvuntur. » 309
Art. V. De
argumento physico-theologico
»312 Art. VI.
De argumenlo morali »316
CAPVT II. —
De natura Dei
Art. I. Dei
naturam infinile perfectam
esse ostenditur . .
» 320 Art.
II. Heghelianorum error
circa Dci infinitatemrefellitur. »
321 428 I
N D E
X THEOLOGIA NATVRALIS
Art. III. Quanam
ratione perfectiones creaturarum
Deg sint at-
tribuendae pag. 324 Art.
IV. Modus exponitur,
quo Dei nalura
a nobis cognoscitur.
» 325 Art.
V. Quaenam ex
Divinis Perfectionibus veluti
Essentiam Dei constituens
a nobis intelligalur »327 CAPVT
III. — De
attributis Dei, et
primum de iis,
quae absoluta dicuntur
Art. I. De
simplicitate Dei »329 Abt.
II. De immutabilitate, atque
aetemitale Dei . .
. . »
336 Art. III.
De immensitate Dei *
34i Art. IV. De scienlia Dei »
346 Art. V.
De voluntate Dei D
35C Art. Vl. De potentia
Dei » 36* CAPVT
IV. — De
attributis Dei relativis
Art. I. Quomodo
Deus causa mundi
sit, explicatur. .
. » 36"
Art. II. De
Divina rerum conservatione » 37 i
Art. III. De
concursu Divino » 37J
Art. IV. De
Providentia Dei ...» 371
CAPVT V. —
De unitate Dei
Art. I. Refutatur Polylheismus » 38£
Art. II. Refutalur Manichaeismus »391 CAPVT
VI. — De
Pantheismo Art. I.
Pantheistarum placita recensentur. .
. . .
. »40 Art.
II. Pantheismum generalim
impetilur »40 Art. III.
Quaedam adversus Spinosam,
aliosque Pantheistas ad-
notantur » 41i INDICIS
YOLVMINIS SECVNDI F
I N I
S Mitiil obslat
Imprimalur Antonivs Can.
D' Amelio Joseph
Ca>\ Molinari Censor
Theologus D e
p n t.
cx-a, ^CZ-o-a ~~4Pf&}*Gaetano Sanseverino. Sanseverino.
Keywords: segno naturale, Boezio, Aquino. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e
Sanseverino” – The Swimming-Pool Library.
No comments:
Post a Comment