GRICE E SANTUCCI

 

Grice e Santucci. Retorica. 1     RHETORI C JEu ,   PRAECEPTA ^ V   E SELECTISSIMIS AUCTORIBUS COMPILATA  EDIT PRIMO   DOCTOR PETRUS ANTONIUS ^  SANTUCCI DE CORTONA,   Unus ex Presbyteris Congregationis Oratorii  DIVI PHILIPPI NERII  ejufdem Civitatis.      M DCCXLVIII.   Excudebat Joannes Baptista Recurti.  SUPERIORUM PERMISSU , AC PRIVILEGIO.     Digitized by Goo^Ic     Digitized by Google      Illujirifs. & Reverendifs. D. D,     GABRIELI RICCARDIO     Vironobiliffimo, & Ampliflfimo, Patritio Florentino  Marchioni eximio Metropolitanae Ejcclefiae  Florentinae Canonico     PETRUS ANTONIUS SANTUCCI     U JE magna Junt , eadem & tna •  _ gnis deberi iifque folii nuncupan-   da fore , nemo unquam inficias  ivit , lllufiriffime , C9* Reverendtjfime Domine.  Cum enim omnibus a natura comparatum fit , ut  coeli faciem obviam fibi quifque contempletur ;  huic profetto totius Orbis fublimi /lima parti , O'  non alii , ea quce Orbis ipfius fublimi /fima orna-  menta fiunt, nempe fydera , ab eademmet natura  merito donata fuiffe facile ipfe animadvertat , ne-   & 2 ceffe     Digitized by Google     'Cfjje eji % Quavem , & meritis , fi forte virum  quem   Confprxerc, filent , arreBifque auribus aflant :   Ille regit diBis animos, & pcBora mulcet.   At Eloquentix majefias, fe mavult , & admiratione co-  li , & filentio pradican ; ejl enim admiratio prxeonium  glorix , & filent tum fidus interpres majefiatis ‘, neque ma-  jor illa commendatio effe potefi . quam omnis frujlra ten-  tata laudatio.   Denique Do&orum omnium Coryphaeus , ac facile  Princeps D. Augutt. fic de praecellenti hac Arte terta-  tus habetur: Hxc nobis cum Angelis, cum Deo ipfo quo-  dammodo communis efi ; In ea fe ille exercet ; in ea de-  leBatur : in ea triumphat dum nos fine firepitu verbo-  t'um intus alloquitur.     Digitized by Google     I     Ejufdem Artis Utilitas.   E Tfi non defuerunt aliquando , qui maximum hoc  hominum adjumentum turpiter dctreXare non du-  bitaverint, quod ex illorum numero , qui Iiaia Pro-  pheta tefte 5. zo. malum bonum dicunt , & bonum  malum , fallo judicio deceptionem fimplicium iiatue-  rint, quod deceptionum imo, fraudum, & doli cujuf-  que infenfiflimus hodis eft ; fiquidemvera benedicendi  latio veritatem amat femper , illam tutatur , & cun-  Xis Eloquentis nervis prsdicat, fubdinet, fovet, ad-  mifcendo quidem interdum Auxefes , hyperbolefque ,  fed fatis eas moderate, & eo tantum coniilio, ut ve-  ritatis ipfius magis affulgidus emicet nitor, auditoref-  que eleganti, ac faceta interdum varietate deieXet; Il-  lud nihilominus pene Sapientes omnes firmiflimumed ,  jugiterque erit , quod veluti praefulgens haec Ars di-  gnitate, ac majeftate ceteris artibus praedat, atque an-  tecellit , quemadmodum fuperius vidimus ; Ita illas  quoque plurimis in nos commodis, uberrimaque utili-  tate facile fuperat , evincitque. Nam quid ego dicam  in primis, quod ipfa, quae ex univerfis rebus condat,  ut cum Cicerone loquar lib. 1. de Orat, quibus ia  fingulis elaborare permagnum eft , quaeque omni laude  cumulatum Oratorem non efficit , ni/i erit ille omnium  rerum magnarum , atque artium Scientiam confequutus ;  ipfa inquam praediXis artibus qujbufcumque , earum-  demque rerum omnium magnarum fcientia maximam  opera fert, ut dignofeantur, amplexantur , amentur ,  teneantur, & in deliciis fint : iisetiam lumen, & decus  impertitur: Clientes , amicos, defenfores conciliat: ab  inimicis injude, impieque adverfantibus tuetur, &eri-  pit : eas denique dicendi vi , & libertate magnanime  fervat, ftrenue confirmat, & apud poderos omnes per-  petuo, & immortaliter vivere mirifice facit? Addere  dejude licet cum laudatiflimo perfeXi eloquii Patre   lib.     Digitized by Google     lib. cit. quod hac , & non 'alta facultas ejl , qua po-  tuit , aut difperjos homines anum in locum congregare j  aut a fera , agrrflique vita ad hunc humanum cultum ,  civilemque deducere ; aut /aw conflitutis civitatibus le-  ges , judicia , jura defribere. Haec alibi cutn eodem ,  ceterifque omnibus in ea praedantibus viris tum anti-  quorum tum noftrorum temporum eft , qua: Urbibus  jam conditum fidem colere; juftitiam retinere , labo-  res communis caufa commodi fufeipere docuit : Haec  eft qua facinorofos homines invadimus, virtute praeditos  laudamus, nocentes condemnamus, innocentes abfol-  vnius, prudentes exornamus, imperitos docemus. Haec  eft quae fola res honefias, atque ntiles perfuadere pot-  eft : qua conlolamur afflidos , qua deducimus perter-  ritos a timore, qua gelbentes comprimimus, qua cu-  piditates, iracundiafque reilinguimus, qua quidquid eft  in omni vita redum , ac laudabile gubernamus. Haec  eft, quae adoleicentes acriter a vitiis revocat , & ar-  denter ad virtutem cohortatur , quae feniores languen-  tes excitat, & ad Reipublicae gubernationem attentio-  res efficit , qua Imperatores in bello milites fuos ad  patriae defenfionem , & vidoriam acquirendam alacrio-  res reddunt; Quae populos ad Religionem , & cultum  Dei optimi maximi, ad patriae pietatem, ad commu-  nem utilitatem tuendam inducit , quae conciliatrix eft  humanae focietatis, quae deniqur femper, vel in otio»  vel in negotiis ma-xime commoda eft humanitati , fi-  dei, Sapientiae, fit haec fatis dida fint , ut fi non to-  ta, ex parte faltem aliqua attingatur Rhetoricae uti-  litas .     „ Quan-     Digitized by Google     Quanta prarcipui Studii necef-  fitas fit ad hanc ipfam Ar-  tem acquirendam.   E X iis, qux hu^ufque attulimus, facile conflat et-  iam nectffitas, de qua modo fermo. Nam quum  qux pulcia, eadem & difficilia fmt ex, communi ad-  agio ; utique quanto ceteris artibus hxc antecellit ,  tanto quoque illis "difficultate prxller , ut acquiratur ,  neceffe eft. Sed rem hanc totam potius abfolvit , &  ftatuit Magiftrorum omnium caput , ac Princeps prx-  celUntiffimus Tullius, quum fupracit. lib. r. de Orat,  camdem Rhetoricam lermone perfequens , cunftis il-  lam artibus adeo eminere oflendit , ut in unaquaque  ipfarum excellentes permultos homines fateatur , per-  paucos autem omni tempore in hac benedicendi ratio-  re; & quidem fic ille: Ac mihi quidem fixpe numero  in fummos homines , ac fummis ingeniis prxditos intuen -  ti , quxrcndum ejfie vifum eji , quid effiet , cur plures in  omnibus artibus , quam in dicendo , admirabiles extitifi-  fent . Nam quocumque te animo , & cogitatione conver-  teris, permultos in quocumque genere videbis , non ms-  diocnium artium , fied prope maximarum . Quis enim eji ,  quis , fi clarorum hominum fidentiam rerum geflarum ,  vel utilitate , vel magnitudine metire velit , non antepo-  nat Oratori Imperatorem ? Quis autem dubitet , quin bel-  li duces ex hac una Civitate prxflantififiimos pene innu-  merabiles , in dicendo autem excellentes vix paucos pro-  ferre poffimusl Jam vero , confilio , ac fiapientia qui re-  gere, ac gubernare rempublicam poffent , multi nofira ,  plures patrum memoria , atque etiam majorum exti terunt :  cum boni per quandiu nulli , vix autem Jingulis xtati -  bus finguli tolerabiles Oratores invenirentur . Ac nequis  forte cum aliis Jludiis , qux reconditis in artibus , atque   \ in     Digitized by Google      in quadam varietate litterarum verfentur , rmagts hanc  dicendi rationem , quam cum Imperatoris laude , ,nt cum  boni Senatoris prudentia comparandum putet : Convertat  animum, & ea ipfa artium genera circumfpiciat , qut-  que in iis jloruerunt , quamque multi : fic facillime ,  quanta Oratorum fit , femperque fuerit paucitas , fudtca-  bit. Neque enim te fugit, laudandarum artium omnium  procreatricem quamdam, & quaft parentem, eam , quam  ot-kaaopin* \ GV.cn vocant , ab hominibus doitilfimis judi-  cari : in qua difficile ejl enumerare, quot vin , quanta  /cientia , quantaque in fludtts tuis varietate & copia  fuerint : qui non aliqua m re feperatim elaborarmt , Jed  omnia, quacumque effient , vel flentia pervcjhgattone ,  vel differendi ratione comprehenderint , quis ignorat , 11,  qui mathematici vocantur, quanta in obj curitate rerum ,  & quam recondita in arte , & multiplici , Jubttltque  verfentur ? Quo tamen in genere ita multi perfetti homi-  nes extiterunt , ut nemo fere fluduiffie ei f cientia vehe-  mentius videatur , quin , quod voluerit , confequutus Jit .   Quis mu ficis , quis huic Jtudio litterarum, quod pro-  fitentur it, qui grammatici vocantur , penitus fe dedi-  dit, quia omnem illarum artium pene infinitam vim ,  & materiam f cientia , & cognitione comprehendent ? Ie-  re mihi hoc video effie diElurus : ex omnibus iis , qui in  harum artium ftudus Uber aU (fimis fint , doElnniJqu ver-  fati , minimam copiam poetarum egregiorum extiffiljje ;  atque in hoc ipfo numero , in quo perraro exoritur ali-  quis excellens, fi diligenter & ex nofirorum & Grxco-  rum copia comparare voles , multo tamen pauciores ora-  tores quam Poeta b| (C>> « )b7)fe7lfa>t«7|(. W7) V?> is faciliorem aperiam ab elocutione aufpicabor , &.  ideo.   De Elocutione Lib. I.   E Locutio tanti eft in arte dicendi, ut inter alias  illius partes, primum fibi vindicet locum; artem  enim, & artificem denominat , & a Dialeftica Ora-  toriam fecernit ; dum enim prxtiofa fuppelle&ile ar-  gumenta contexit , fe gemmae orationis parentem ef-  le contendit.   Definitionem elocutionis jam fuperius afiignavimus,  cum eam elfe diximus : Idoneorum verborum , ac fen-  tentiarum ad inventionem accommodatio . Sed c\uia de  Orat. Cic. inquit : Erit eloquens , qui ita dicat , ut pro-  bet , delcElet , & fleciat ; probare neceffiratis eft , deie-  ftare fuavitatis , fle&ere viftorise ;& cum de probatione  agendum fit ininventione , de motibus in amplifica-  tione, noverit hic orator candidatus fibi proponi de-  legationem per fuavitatem orationis comparandam ;  quod ut facilius attingamus , fecutil Ciceronem elo-  cutionem per divifionem traftabimus.   Dividitur ergo elocutio in elegantiam , compofi-  tionem, & dignitatem. Elegantia agit de puritate Ter-  monis , compofitio de connexione verborum , de ora-  tione numerofa , & de periodis , dignitas de tropis ,  & de figuris.   De Elegantia.   E Legantia, ut inquit Cicer. efi y qua facit ut unum-  quodque pure , & aperte dici videatur . Hxc di-  ftribuitur in Latinitatem, & explanationem.   Latinitas eji , qua fermonem purum confervat , & ab  omni vitio remotum , ut grammatica docet.   Explanatio efl , qua reddit apertam , & dilucidam  orationem. Harc autem comparatur duobus verbis, fci-  licet, & ufitatis, & propriis. Ufitata funt ea, quae   A 4 ver-     Digitized by Google     8 Rhetorica Pra cepia.   veriantur in fermone , & quotidiana confuetudinff.   Propria vero, qua» ejus rei verba lunt, de qua lo-  quimur; ita Cicero, & Quinftil. verba, inquiunt, tum  propria funt , cum id Jigmficant , in quod primum deno-  minata funt .   Pro hac explanatione fervanda tradunt Rethores de-  leflum fimpliciutn verborum , ex quo rejicienda funt ,  quae fcquenti diftico compleftuntur.   Sordida , pri/ca , nova , antiquata , poetica , dura ,  Turpia , rara nimis , vel peregrina cave :   Nam &faciuntorationem nimis lordidam, obfcaenam,  obfcuram, afperam, & nimis ampullolam.   De novandis verbis inquit Fabius : Nova non fine  quodam periculo fingimus , Ji tamen fingere audebimus ,  praceptum Horatii fervandum erit de arte Poetica .  Dixeris egregie , notum fi callida verbum  Reddiderit / untlura novum   Hujufmodi effe poflent Verfutiloquor , ruricola ,  bandiloquens &c. Poetica non arcerem ab oratione ,  fi remotis ampullis , & quibufdam poetarum fabulis  propriis verbis illuftrantur.   Afperitas confurgit ex tribus ,* continuatione con-  fonantium, aflidua ejufdem litterx repetitione, & he-  co in vocibus. Exemp:a elTe poflent i. O felix Xer-  fefque. 2. O Tite tute tati tibi tanta tiranna tuhfti .  3. Non cauponantes bellum, fed belligerantes.   Contrarius afperitati eft ferino hiulcus, & hians,  qui rafcirur e vocalium concurfu , ut Baccae Eneae  an aeniflimx pendebant.   Sed hoc loco fervandum , quod aliquando non eft  infuavis tum vocalium tum confonanrium concurfus ,  cujus ufus prudentis Oratoris relinquitur.   De Compofitione .   D Efinitur compofitio verborum flruSlura , qua facit  omnes orationis partes aqualiter perpolitas.  Compofitionis ergo officium eft , ita inter fe verba con-   nette-     Digitized by Google      Rhetor icee Rrcecepta. p   ne&ere , ut nihil in oratione fit, aut obfcurum , aut ptae-  pofterum,aut hiulcum, aut afperum, deinde omnia di-  ftinguere in conci fa , membra, & periodos , ut verba ita  conjun&a numerofe, & fonore cadant. Vis hujus ftru-  £urse tali fuavitate orationem concinnit, ut licet res  de qua agitur , perquam levis fit , fapor tamen , &  mira dele&atio fua fponte fluat, atque emanet.   De Oratione numerofa-   D Uo orationis genera communiter traduntur a  Rhetoricae magiftris; alterum pendens, alterum  convolutum . De oratione pendente inquit Arift. lib.  3. cap. 9. dico pendentem j qux nullum per fe habet  exitum , nift res , qux dicitur in exitum pervenerit; qux  ejl infuavis , quoniam prifinita .   Oratio convoluta ejl , qua circuitu effertur . Notan-  dum ergo , quod fuavitatem orationis maxime cura-  runt poeta? i unde per eam adeo aflentati funt auribus,  ut compofita fint commenta , quae de Orpheo , Am-  phione, & aliis circumferuntur. Antiqui oratores cum  animadvertiflent fe in oratione illa pendente , & in  longum produ&a, quae nullis inciditur membris, nul-  lis clauditur periodis, ejufmodi fuaviiatem fruflra eon-  fe&ari, poetas imitari ftatuerunt, & in primis Trafima-  cusi, & Gorgias numerofam orationem in medium at-  tulerunt , qux quia ambitu artificiofe comprehenfa ,  dimenfa membris , partibufque finita , mira fuavitate  aures , animumque auditoris afficiebat , obviis ulnis  ab omnibus fuit excepta . Sed quia circuitum oratio-  nis Arifloteles periodum appellavit, de hac nobis hoc  loco agendum eft.   De Periodo.   P Eriodus definitur : Continuatio quadam commatum ,  & membrorum , ita apte inter /e, & rotunde con-  nexorum , ut & plenam fententtam , O" conclufionem  referant. Arift. vocat orationem 4 qua principium , &   finem     Digitized by Google         10 Rhetor /c , licet paulo utilius attingam.   Methaphorx igitur hauriri poliunt.   1. A coelo, & a rebus divinis, ut fi princeps dicatur  lumen majrjlatis , regni Sol.  z. Ab clementis, ut flumen ingenii.   2. A quinque lenfibus, ut a vilu Jplcndor glori, e , cla-  ritas vita: ab auditu Sonus eloquentia , concentus ora-  tionis : ab olfattu odor San&itatis , fator vitiorum ; a  guflu dulcedo fermonis , morum acerbitas: a tatlu du-  rities ingenii , afper it as orationis.   4 Ab artibus, ut a re ruflica fruSus virtutis , colere   tnge-     Digitized by Google      libet oric# Prcecepta . at   ingenium : a militari certamen liter arum , dimicare  cum vitiis : ab equeliri calcar honoris , frxnare cupi-  ditates: a. medica vulnus animi , ulcera Rei publica : a  nautica portus (alutis , difficultatum vortices: a ele-  mentaria , xdtficium orationis , panegeum orationis.   5. Ab epithetis, vox ferrea , Ingenium plumbeum , cor  lapideum .   d. Si res animata pro alia animata aflumatur, ut Aquila  pro ingeniolo , canis pro maledicente. Referuntur  hqc omnes ilis translationes , cum dicimus homi-  nem dentibus (cadere, rudere , rugire, pipdlare , vo-  lare, & fimilia, quae cum fint irrationabilium ani-  malium , ad rationabilia transferuntur.   7. Si res inanimata pro inanimata , ut mentis caligo  pro ignorantia.   8. Si res inanimata pro alia animata , ut flumen elo-  quentia pro viro eloquente.   9. Si res animata pro inanimata; utrifus pratorum pro  floridirate .   Quatuor in Methaphoris vitanda funt, rerum diflimi-  litudo, turpitudo verborum , vocum afperitas , &  diminutio fignificationis.   De Synedoche.   S Ynedoche latine intellectio, tropus eft ex parte to-  tum fignificans ut Cic. Telia tpfa mi fera , qua  difpari domino tenebantur j vel eft contra, ex toto par-  tem, ut Virgilius . Ipfius ante oculos ingens a vertice  Pontus In puppim ferit.   Vel ex fpecie genus , ut Cic» Ne hic parricida ci-  vium-, vel ex genere fpeciem, ut idem Cic. Illud fu-  nejlum animal Clodius.   Vel ex pluribus unum , ut Cicero de fe loquens .  Nos, Nos oratores vifi fumus ; vel ex uno plures ut  Virg. Hoflis habet muros.   Vel ex materie r#m ex ipfa confeCtam, ut Virg.   B 3 Lito-     Digitized by Google      2,2 Rhetorica Pnecepta.   Litore ah e na locant alii.   Vel ex pra?c. dentibus fcquentia ut Cic. F«/>, fuit  quondam ijla in Repubhca virtus.   De Metonymia .   M Etonymia five Hippallace , latjne tranfnomina-  ti>», tropus eft, qui fit   Cum inventorem pro re inventa ponimus, ut Ter.  Sine Cerere , & Bacco friget Penus.   Cum ponitU' pratles pro re, cui praceft, utNcptun-  nus pro mare , Mars pro bello .   Cum continens pro re contenta ufurpamus , ut  Virg. Pateras libate &c.   Cum res contenta pro continente fumitur; ut Virg.  Crateres magnos Jlatuunt , & vina coronant .   Cum ex effe&ibus caulas fignificantur ut Virg.   — ------ Mejiumque timorem   Mittite .   Vel ex caufis efte&us ut Mart.   Occubuit tandem cornuto ardore petitus .   Cum nomina locorum proipfis incolis ufurpantur,fci-  Ut Cic. Sicilia tota ft una voce loqueretur , hoc diceret .   Cum ex adjun&is res lubjeftas inteliigimus , ut cum  licet ex virtutibus, vel vitiis homines ipfos,feu bonos ,  feu malos fignficamus, ut Cicero: Quas res luxuries  in flagitiis , crudelitas in juppltciis , avaritia in rapinis ,  fuptrbta in contumeliis efficere potui ffet .   Cum lumimus ducem pro luis militibus , ut Tejlis  Metaurum flumen , & Asdrubal dtv.Bus , vel aucto-  rem pro opere , ut fi dicamus : Scmpcr habendus cjl  prx manibus Cicero.   De Antonomafia.   A Ntor.omafia latine pronominatio ejl illa , qiue  quodam externo cognomine demon flrat id, quod pro-  prio     Digitized by Google      "Rhetoricae P recepta 23   prio non poffumus , aut nolumus dcmonjlrare . Fit autem  tribus modis.   Si ponatur nomen appellativum pro proprio , ut  Philofophos pro Arillotele ,latinus Orator pro Cicerone,  Anpehcus Dottor pro Divo Thoma Aquinate .   Proprium pro appellativo , ut Nero , pro crudeli, Sar-  danapalus pro luxuriolo, Irus p'o paupere.   Patronimicum pro proprio, ut P elides , pro Achil-  le, Anrhinades pro F.nea, Cytherea pro Venere.   Tropus ille cum fit fumendo appellativum pro pro-  prio , ita accommodari debet, ut Iit tantum proprium  illius perfono , quam antonomadice explicamus; quod  facile conlequemur, fi nomen appellativum limitetur  aliqua circumdantia, quotantummodo conveniat eidem  perfono, quam per Antonomafiam delcribimus , ut fi  pro Scipione dicamus everforein Cartaginis.   Hoc lemper obfervari debet, nifi aut paulum obfcu-  re perfonam aliqua nominanda ellet in oratiooe , aut  ex procedentibus antonomallicis nominibus fatis , fu-  perque incelligi eadem poffet , tunc etenim licet Orato-  tori ita Antonomafiam effingere, ut communis etiam  fit aliis.     De Onomatopeja .   O Nomatopeja latine nominatio ejl fiilio nominis ;   cum fcilicet nova verba condimus, & procipue  cum in iis conciendis imitamur naturam rei , quam  per ipla nomina de novo condita explicamus, ut En-  nius; At tuba terribili fonitu taratantara dixit.   De Catacrefi.   C Atacrefis latine abufio nominis efl licentior , &  audacior Mcthaphora, in qua abutimur fignifica-  tione ad aliu d fignificandum , ut Parrutda , pro Matri-  cida , breves vires pro exiguo Armo parcus pro brevis .   B 4 Huc     Digitized by Google      £4 Rhetorica p Pracepht .   .. ^ uc pertinet acriologia , quse eit impropria locu-  tio, ut fperare pro timere.   Differt Catacrcfis a Methaphora , quia hscaccommo-  oat vocabulum rebus proprium etiam non habenti-  bus, quod fiepe non facit Catacrefis, ut G dicatur fa-  cies domus pro anteriore parte; infuper quia liberius ,  & audacius abutitur Ggnificatione alicu;us vocis , uc  mox dicebam.     De Metalepfi.   M Etalepfis latinc tranfitio tropus ejl ex alio in a -  liud gradati m conducens , ut Virg.   Me quaterundenos fetat impleviffe Decembres &  Ovidius .   Ut fumus in Ponto ter frigore conflitit Ifier .     De tropis Orationis.   T Ropus orationis non in unius di&ionis mutatio-  ne , fed totius fermonis translatione fervatur ;  ita ut aliud ftnfu, aliud verbis Ggnificetur; Hujus ge-  neris primus eil , & facile omnium pulcherrimus.   Allegoria larine inverfio, quje aliud verbis , aliud  fenfu demonGrat , ut Horatius :   Contrahes Vento nimium fecundo   Turgida vela.   Hoc eft, in rebus profperis re te infolenter efferas.   Allegoria fecundum QuinCdilianum ornatur duobus, fi-  militudine fcilicet, & translatione. Similitudinem ad-  hibet Cic. pro Mil. Quod fatum , quem Euripum , tot  motus , tantas , ac tam varias habere putatis agitationes  fluBuum , quantas perturbationes , & quantos ccftus ha-  bet ratio comitiorum.   Translatione utitur idem Cic. 7. in Verrem : Ipfc  inflammatus Jcclere in forum venit , ardebant oculi , to-  toque ex ore crudelitas emicabat.   Alle-     Digitized by Google      ‘Rhetoricae Praecepta . 2$   Allegoria, vel eft pura, vel ed mixta.   Pura ed, quae condat perpetua methaphora , ut Ho-  ratius .*   O navis referent in mare te novi   FluElus . O quid agis ? fortiter occupa  Portum , nonne videt ut  Nudum remigio latus ?   Et malus celeri faucius Africa   Antennaque gemant , ac fine funibus  Vix durare carina  Poffmt imperiofus   Equor &C.   Mixta ed , quando methaphoricis verbis propria  verba admifcemus , quae methaphorica explicent, ut  Cic. Ego meam Jalutem deferui , ne propter me civium  r vulneribus Refpublica cruentaretur . Illi meum reditum  non Pop. Rom. fuffragiis , fed fulmine fanguinis inter-  cludendum putaverunt .   Hic adnotandum opus eft , ut allegoria inhaereat  afliimptae methaphorae, ne eum caeperit a tempedate,  definat incendio.   Ad allegoriam reduci poffunt aequivocus, aenigma ,  & ironia.   Voces aequivocar illae dicuntur , quae duplicem ha-  bent fignificationem , ut Cic. : Jus Vertnum nequam ;  & haec duplex fignifkatio dupliciter haberi poted in  vocibus , vel cum eadem vox duplicem haber phyfi-  cam fignificationem , ut eam videre potuidis in exem-  plo aliato , vel cum idem vocabulum idem fignifieat,  fed diverfo fenlu,hoced,idem in lenfu phyfico,& idem  in fenfu morali, ut vita quae fignificare poted, & vi-  tam corporis, quae cibo, & potu nutritur, & vitam  animae, quae alitur Deo.   iEquivocus valet, tum ad copiofam, tum ad orna-  tam argumentationem in orationibus , & praecipue in  heroum, feu in alterius laudibus, in quibus argumen-  ta non egent tanta efficacia; fed fatis ed, ut habeant  aliquam fpeciem veri.   Enigma     Digitized by Google      2 6 Rbetoricte Prcecepta.   Enigma eft oblcurior allegoria , in qua duplici , fed  paulo obicuriore verborum (enfu mentem audienti-  um , (eu legentium decipimus . In componendo aenig-  mata aflTumi folet mahaphora, quae fit fundamentum  totius enigmaticae textura? , eaque dum producitur, or-  natur verbis, quae faciant oppolitum fenfum , qux alio  nomine dicuntur paradoxa, & mirabile quidquam prs-  fetertur. Hxc fundamentalis Metbaphora , quo obfcu-  rior ed, eo venullius apparet aenigma. En vobis exem-  plum .   Padre fon io di dodici figliali   I quali ad un , ad un vado occidendo ,   Mentre l' un dopo C altro va najcendo ,   II ciel vuol poi che 1' ultimo m incoli .   Ma non s) tofio fon di vita privo   Che fon unato , e nova vita to vivo.   Ironia latine fimulatio, vel illufio deludit adverfarium,  fuorumque argumentorum vim vertit in rifum Cic. pro  Lig. Novum crimen C. Cxfar , & ante inauditum tulit ,  &c. Ligarium in Africa futjfe. Venufius ed hujus tropi  contextus, cum pod ironica diida oratio gravis infur-  git, vel prorumpit in inflammatas exclamationes. Cic.  in Pif. At audijlis Philofophi vocem : negabit fe trium-  phi cupidum futjfe ; O f celtis ,* o pejlts ! o labet ! Hic  tropus omnem vim habet in pronunciatione , qux de-  bet ede amarulenta , & farpe adjuvatur iflis particu-  lis , o, profe&o, equidem, fane, quidem &c. ex quo  evenit , quod Ironia aliud verbis , aliud lienfu figni-  ficat .   Periphrafis latine circumlocutio tropus ejl , in quo ,  pluribus verbis explicatur , quod poterat uno , aut certe  paucioribus ; Fit autem pluribus modis.   Primo pofito nomine Se&s , vel Patris loco pro-  prio, ut voluptuaria Schola Princeps pro Epicuro : Ve-  nufimts Poeta pro Horatio. Secundo per definitionem  dialeidicam , cum odenditur quod fit res per intrinfe-  ca, & elTentialia rei , ut fi pro homine dicas animal  rationis particeps.   Ter-     Digitized by Google      Rhetoricce Pr recepta, 27   Tertio per ethimologiam , ut fi pro duce dicas :  ille , qui prxejl Rei publica : , feu militibus.   Quarto per definitionem rhetoricam , cum oftendi-  ^ tur qualis fit res per extrinfeca , & accidentalia rei ,  vel quamcumque circumllantiam , ut fi pro homine  dicas : animal ercElum , in plume , providum , plenum  confilti &c. & fi pro ignaro dicas : ignorantia; tene-  bris obciccatus .   Cavendum eft ne in perifologiam migret periphra-  fis, vertitur enim in vitium, quod eft virtus.   Hiperbaton latine verbi tranfgrellio tropus ejl , quo  tranfgredimur grammatici ordinis leges , ejus etenim ejl ,  nulla habita ratione grammatica: conftitutionis , ita  vebra inter fe conne&ere , ut inde in oratione con-  fonantia confurgat. Cic. pro L. Man. Fidem vero ejus  inter joctos quantum exijhmari putatis , quam hoftes  omnium gentium SanEiiflimam ejfe judicarint .   Hinc nafcitur Tmefis, qua: ejufdem vocis compofi-  tae partes, interpofito vocabulo, feparat, ut per mihi  gratum feceris , & Virg.   Hac Tiojana tenus fuerit fortuna fequuta .  Hiperbole latine Xupcrlatio tropus eft excogitatus ad ali-  quid augendum , vel minuendum , ut Cic, Meile dul-  cior fluebat oratio ; & Juvenalis de TigmeiS:   Tota cohors pede non eft altior uno.   Fit autem variis modis .   ■> 1. Cum ponitur fubftantivum loco adje&ivi, ut peftis   pro pefiilenti , fcelus pro fcelefto.   2. Deducitur a fimilitudine , ut Caribid voracior , vitro  fragilior .   3. Ab exemplis, ut Sampfone fortior f Penelope caftior .   I   De Verborum Luminibus.   S Unt quaedam figurae quae habent fuum fplendorem,  & lumen in verbis : ita ut verbis iis mutatis ,  quae figuram effingunt, figura penitus deperdatur.   Ea:     Digitized by Google      2.8 Rhetorica Pr.eceptd.   tae figurae compreh.ndunt illis, quae fiunt, vel ad-  /ettione, vel detratlione, vel fimilitudine.   De Figuris , qua: fiunt per  ' Adjectionem .   F iunt iftar figurae repetitione alicujus vocabuli ,  quod ponitur in oratione , non ad necelfitatera ,  ied ad ornatum lermonis, qua: repetitio cum vocetur  adjetlio , quia adjicit verbum non neceflarium ; ideo  ifix figurae dicuntur figura adjectionis. Harum prima  eft Epixeufis , latine duplicat o , qua: duplicat idem  vocabulum , vel fiatim, ut Cic. Crux , crux , inquam ,  infelici , & xrumnofo parabatur j vel interpofita aliqua  conjundione ad majorem vehementiam dicendi , ut  idem Cic. Vivis , & vivis , non ad deponendam , Jed  ad confirmandam audaciam ; vel parenthefi , ut ditius  Tullius 2. Phil. n. 64. Hajla pofita pro xde Jovis Sta-  toris , bona ( me mi i erum , confumptis enim lacrimis in-  fixus tamen animo h.tret dolor ) bona , inqi-am G. Pom-  pei voci acerbiffimx praeconis fubjcBa . Praterea non  tantum verbum, fed etiam aliquando, fervefeente ora-  tione , integrum fenfum congeminat , ut Cic. Nunc  etiam audes in horum confpeSlum venire , proditor pa-  trix , proditor , inquam , patrix nunc audes etiam tn ho-  rum confpeBum venire . Haec figara fit tum ad vehe-  mentiam , tum ad dilucidationem orationis.   Anaphora latine repetitio , in principio membro-  rum repetit idem vocabulum. Cic. 1. in Cat. Nihil  ne te noBurnum prxfidium palatii : nihil urbis vtgilix ;  nihil timor populi ; nihil confenfus bonorum omnium mo-  verunt ?   Antiflrophe latine converfio, contraria ell anapho-  rnt ; nam repetit idem vocabulum in fine membrorum.  Cic. Doletis tres exercitus P. R. ejfe tnterftBos} inter-  fecit Antonius. Defideratis cives ? eos eripuit Antonius .  Res affliBa cfl} afflixit Antonius.   Com-     Digitized by Google      Rketovica Preccepta. 2 M* . f I   Audetque virn concurrere virgo . V I   Haec figura habet majorem venullatem , fi antithefis  equilitate membrorum continuetur, e. g. Fatla juve-  num , conjilia virorum , vota fenum ; fi verba inver-  tantur, e. g- Dum cogitas agenda , non agis cogitanda ;  vel fcmibovemque virum , femivnumque bovem ; fi con-  jugatis ornetur, e. g. Divites odit , dividas amat\ aut  ii idem fit agens, & patiens, c. g. Qj, omnibus repudiatis melius to-  tum concluditur .   Haec maxime illufirat orationem , praecipue, cum  aliquem interrogamus , & fubito nos ipfi per firmam  fententiam refpondemus. Divus Hieronymus Epifi. xi.  ad Ruffinum . J Quid agis , frater , in hoc feculo , qui  major es mundo ? Paupertatem times ? beatos pauperes  Chriftus appellat : pavore terreris ? j 4 t nemo Atbeleta fi-  ne fudore coronatur ; de cibo cogitas ? fed fides famem  non timet : fuper nudam metuis humum exafa jejuniis   mem -     Digitized by Google      Rhetorica Pracepta . 5 j   membra collidere ? Sed Dominus tecum f acet : Squali:*  di capitis horret inculta c a fanes? Sed caput tuum Chri-  jftus eft i te terret infinita eremi vafittas ? fed tu Pa -  radifum mente deambula : Delicatus es, fi & vis gau-  dere cum faculo , & regnare cum Chrifio .   Fit etiam fine interrogatione. Div. Cyprianus Epifh,  77. Non fovetur in culcitris corpus molliter / fed refri-  gerio, & Chrifii folatio fovetur. Humi jacent feffa la-  boribus vi/cera ’, Jed pxna non ejl cum Chrifio jace-  re &c.   Valet ad ornandum , h  ortandum , dehortandum ,  docendum ac refellendum.   Communicatio figura eft, qua caufx noftra confiden-  tes, vel ipfos adverfarios confulimus , vel cum judicibus  quid faciendum fit , quidve faBum oportuerit , delibera-  mus . Cic. 2. in Verrem. Nunc ego Vos confalo , judi-  ces , quid mihi faciendum putetis •, id erum confilti pro-  feBo taciti dabitis , quod ego met mihi neceffario capien-  dum intelligo. „   Interdum communicationi conjun&a eft refponfio ,  & expeditio propofitae dubitationis. Cic. pro Quin&il.  Ego pro te nunc boc confulo , pofl tempus in aliena re , quod  tu in tua, cum tempus erat confulere oblitus es. Qucero  abs te C. Aquili,' L. Luculle , M. Marcelle , vadimonium  mihi non oh jit quidam f ocius , & affinis meus, qui cum  mihi neceffitudo vetus, controver/ia de re pecuniaria re-  cens intercedit : Poftulante a Pratore , ut ejus bona mi-  hi poffidere liceat ? an cum Roma domus ejus , uxor , li-  beri fint , domum potius denuncicml quid eft, quod hac  tandem de re vobis poffit videri ? profetlo fi reBe vefiram  bonitatem cognovi , non multum me fallit , fi confuta-  mini , quid fiiis refponfuri : primum expeBarc : deinde  Ji latitare , ac diutius ludificare videatur , amicos con-  venire , quarere , quis procurator fit , domum denuncia-  re &c.   Valet pjJ refellendum , efficax eft ad ftuporem, ad  faciendam fidero , ad fedandam iracundiam , ad exci-  tandam commiferationem &c.   C 2 Con- :f a c•-  ctmufque , quid futurum fuiffet, fi fe res aliter habuiffet ».  Sit e. g. demcnllranda infidelitas Hebraeorum , qui  negent in Chriitum credere, ex eo quod figna in Coe-  lo viderint ; fuppofitis fignis , ita eorum incredulita-'  tem probabimus.* Heja furfum dentur de coelo figna ,  quid inde? Fortajfc credent in Cbrijlum? Quid fecerint "*  de iis , qua c alitus venerint ? Argumentum equidem fu -  ment pervicacioris incredulitatis , iifque refpondebunt , & ■  Magos in JEgypto Signa multa de coelo feciffe .   Partitio res plurimds i aut per fanas , aut negotia divU'  dit, & quod fummatim dici poterat , accuratius , &  fufius in fuas partes dijlribuit . Cic. pro Muren. com-  mendans Catfaris clementiam : ut vero hujus gloria Ca r-  jar, quam es paulo ante adeptus , focium habeas nemi-  nem : totum hoc , quantumcumque eji , quod certe ma ■>  ximum ejl , totum efl , inquam , tuum . Nihil fibi eoe  ifia laude Centurio : nihil prafeElus : nihil cohors : nihil'  turma decerpit ; quin etiam illa ipfa rerum humanarum  domina fortuna , in ifiius fe focietatem gloria non offert ;  tibi cedit", tuam effe totam , & propriam fatetur.   Huc refertur divifio, quae difiribuit rem in fuas partes .  Cic. pro Quin. Qua res in Civitate duce plurimum poffunt ,  ex contra nos ambx faciunt in hoc tempore fumma gea-’’  tia , & eloquentia , quarum alteram vereor , alteram metuo .   Revocatur etiam fubdivtfio , qux divifa iterum di *  vidit . Cic. pro Quine. Juffit bona profer ibi ejus qui  eum familiaritas fuerat , focietas erat , affinitas , liberis  ijlius vivis , divelli nullo modo poterat j qua cx re ia -  telligi facile potuit , nullum effe officium tam fanEium ,  atque folemne , quod non avaritia comminuere , atque  violare f oleat . Etenim fi veritate amicitia , fide focietas ,   piet a-     Digitized by Google      42 Rhetorica Pracepta.   pietate propinquitas colitur , ncccfie ejl ijle , qui amicum ,  foetum , affinem , /irma , ac fortunis fpoliare conatus ejl ,  vanum te , O' perfidiojum , impium ejfe fateatur .   Subdivifioni additur redditio , qua finpulis divifio-  nis , partibus fengula inferius rej pandent . Cic. pro Rab.  Atqui videmus hac in rerum natura jutffe tria , ut aut  cum Saturnino e[fet aut cum bonis , aut later: f y Latere  mortis injlar erat turpiffima , cum Saturnino e[Je furo-  ris , & [celeris , virtus , honejlas , & pudor cum con-  fulibus effe cogebant.   Placuit mihi huc referre expolitionem, qua commu-  tatis verbis eadem fententia varie verfatur , & effer-  tur quo gratior , clariorque fubjictatur oculis . Cic. pro  S. R. Am. Vides Eruti , quantum di fiet argumentatio  tua ab ipfa re , atque veritate : quod confuetudine pa-  tres faciunt , id quafi novum reprehendis : quod benevo-  lentia fit , id odio facium criminaris : quod honoris cau-  f a Pater filio fuo conc effit , id eum fupplicii caufa fe-  ci ffe dicis.   De Figuris aptis ad deleflandum .   T Rita loquendi ratio perfsepe moleltiae eft , &  faftilio, unde confugiendum eft ad figuras, quo-  niam ex iis paritur delc&atio fermonis . Harum pri-  ma eft.   Defcriptio, qua: definitur: perfpicua rerum , ac dilu-  cida cum gravitate expofitio ; fitque per colledf ionem  proprietatum adjunctorum, & conlequentium rei ejuf-  dem , qua: deferibitur . Varia: funt hujus fchematis  fpecies, videlicet.   Profographia latine nominatio , qua deferibit ve-  ram , vel falfam perfonam , expreffis animi , corporis , ac  fortuna attributis .   £thopa?ja dicitur h.rc figura, cum vitam , & indo-  lem deferibit; ita ut in morum cognitionem aliquem  adducant Cic. poli Red. in Sen. deferibit Gatinium   mol*     Digitized by Google      Rhetorica Pracepta. 43   mollem, & effaeminatum hoc pa&o •• Primum procef-  fit , qua autloritate vir? Vini , fomni ,/iupri plenus , ma-  dent i coma , cpmpcfito capillo , gravibus oculis , fluentibus  buccis , prejja voce , temulenta.   Defcriptio fiftae perfonx, vel rei fit, fenfu,ac   corpore carenti , fenjton, vel perfonam , € 5 * corpus affin-  gimus j cujus rei exempla innumera apud poetas inve-  niuntur .   Topographia e fi: veri loci defcriptio . Cic. 4. in Ver.  defcribit urbem Syracufas hac methodo : Urbem Syra -  cujas , maximam ejfe gr ac arum Urbium , pulcherrimam-  que omnium Jape audijiis : ejl ita , ut dicitu r j nam &  Jttu ejl communita , tum ex omni aditu , vel terra , vel  mari praclaro ad afpeBum : & portus habet prope in xdi-  jicatione , afpcbluque urbis inclufos ; qui cum diverfos  inter fe aditus habeant , in exitu conjunguntur , & con-  fluunt . Ea tanta ejl Urbs , ut ex quatuor urbibus ma-  ximis conflare videatur , quarum una ea ejl , quam di-  xi , infula , qua duobus portubus cintta in utriufque  portus oflium , aditumque projcfta ejl &c.   Cronographia ejl defcriptio temporis qua fubjiciun -  tur , qua in tempore dicuntur , & accidunt . Vir. Cr.  iEne.   Nox erat , & terras animalia fejfa per omnes  Alituum, pecudumque genus fopor altus habebat.  Poflera Fhabea lujlrabat lampade terras ,   Hument emque Aurora polo dimunerat umbram.   Hypotipofis deferiptionem rei ita exprimit , ut videri  potius , quam audiri videatur , Cic. pro S. RofcioAn.  Etiamne in tam perfpicuis rebus argumentatio quarenda ,  aut con/ftlura capienda fit ? Nonne vobis bac , qua audijiis ,  cernere oculis videmini? Non illum mi ferum ignarum ca-  Jus fui , redeuntem a cana videtis ? Nonpojitas infidi as?  Non impetum repentinum ? Non verfatur ante oculos vo-  bis in cade Glaucia ? Non adefl i fle Rofcius ? Non fuis  manibus in curru collocat Automedontem illum , qui&c.?   Eft alia Hypotipofis , qux fit per Dialogifmum .  Per hanc exprimuntur geftus perfonarum ; quae futura   funt     Digitized by Google      44 Rhetor icet Pv&cipla * ■   fimr , tartique prsefentia exhibet , & tandem in maxi-  mis affe&ibus dominatur, fitque conglobatis affe&ibus  rerumque adjungis; vel ex comparatione majorum ,  minorum, & parium.   Hypotypofis quemadmodum , & reliquat defcriptio-  nis fpecies, fimilitudine illuflratur non parum. Cie. 6.  lib-. in Verr. Jlrtagathum , & argentum in UElica cubans  ad mare injra Oppidum expeSlabat . Quem concurfum fa -  flum in Oppido putatis ? Quem clamorem ? Quem porro  fletum mulierum? Qui viderem , equum Trojanum intro-  duclum , urbem captam effe dicerent .   Profopoparja ejl perfonx fiblio , qua rebus mutis aut  fenfu carentibus fermonem accomodamus ; vel vita funblos ,  tamque fpir antes , & viventes loquentes inducimus : haec  tunc dicitur Hydolopatja.   Profopopaeja exemplum fuggerit Cic. i. in Cat. cum  eo loquentem Rempublicam inducens his verbis . Qua  tecum Catilina fic agit , & quodammodo tacita loqui -  tur . Nullum jam tot annos facinus extitit ni fi per tet  nullum flagitium fine te : tibi uni multorum civium neces :  tibi vexatio , direptioque f ociorum impunita fuit , ac li-  bera . Tu non folum ad negligendas leges , & quxfiiones ,  verum etiam ad evertendas , perfringenda) que valui fit *   Hydolopaeja facit idem Cic. pro Catcin. Exi fiat igi-  tur ex ifia familia aliquis , ac potiffimum caecus ille ?  Nimium enim dolorem capiet , qui ifiam non videbit ,  qui profeblo fi extiterit fic aget , & fic loquetur . Mu-  lier quid tibi cum Ccelio? Quid tibi cum homine ado-  lefcentulo ? Qjiid cum alieno ? Cur , aut tam familiaris  huic fuifli , ut aurum commodares ? fiut tam inimica  ut venenum timeres ? Patrem tuum non videras ? Non  patruum , non atavum audieras Confules fuiffe ? Non  denique modo te Metelli matrimonium tenuiffe f ciebas ,  clariffimi , & fortijfimi Cfc.   Huc fpeftat Pathopatja , qua* adhibetur ad expri-  mendos, majores motus, ut indignationis, doloris &c«  Ethopteja vero utimur ad minores affe&us , iit pudo-  ris , benevolentiae &c. Alterum Profopopeja* genus eft   Dialo-     Digitized by Googli         "Rhetoricae Praecepta . 45   Dialogifmus , qui definitur fitla perfonartm collocutio ,   & in hoc differt a Sermocinatione , quod per illam  orator recitat verum fermonem , vel unius tantum ,  vel duorum inter fe, vel unius, qui inter alios quafi  fequefter fit . Cic. pro Plan. At ego cum cafu diebus  illis , itineris faciendi caufa , decedens e Provincia Pu-  teolos forte veni Jf em , conci di pene , judices , cum ex me  quidam quafijfct , quo die Roma exiffem , & numquid  in ea effet novi ? cui cum refpondiffcm , me e Provincia  decedere : etiam mehercules , inquit , ut opinor ex Affri-  ca. Huic ego jam flomachans faffidiofe , immo ex Sicilia  inquam , tum quidam , quafi qui omnia fciret , quid ?  Tu nefeis , inquit , hunc Syracufis quaeftorem fuiffe.^  Haec figura movet, & delebat.   Obfervandum eft , quod in hujufmodi collocutioni*  bus confentanea perfonis vox , & oratio tribui debeat ,  effet etenim maximum vitium, fi a moribus perfona-  rum difereparet oratio. Quare ridiculum effet, oratio-  nem probi affingere improbo, ffultoque fapientis.   Apoftrophe convertit fermonem , aut ad Deum , aut  ad hominem , aut vero ad res inanimes , quas veluti per -  fonas quafdam compellat. Cic. in Cat. Tu , Tu , Jup-  piter qui iisdem , quibus hac Urbs , aufpiciis a Romulo  es confiitutus , quem Statorem hujus Urbis , atque im-  perii vere nominamus , hunc , & hujus f ocios a tuis aris ,  ceterifque templis , ac teclis urbis , ac manibus , a vita ,  fortunifque civium omnium arcebis:& omnes inimicos bono-  rum , hofles patria , latrones Italia , fcelerum fadere inter  fe , ac nefaria Jocietate conjunftos at emis fuppliciis vivos ,  mortuofque maElabis . Haec figura urget, increpat, com- -  mendat, cohortatur, commiferatur, monet, vituperat.   Obfervandum primo in reprehenfionibus , cum ad  judices, vel auditores fermonem habemus, qui gravis  fit auditu, ad alium quempiam orationem efle con-  vertendam, ut ipfi in aliena perfona , quid peccent,  intelligant, & quid faciendum, fentiendumque fit, in  aliis edifeant.   Notandum fecundo , hanc figuram tantam habere   vim     Digitized by Google      4 * Rhetorica Pr&cepta.   vim, quantam accipit ab aliis dicendi luminibus, ea  vero nihil cfTe ineptius , fi vel immodice ufurpetur ,  vel fine dcleftu verborum , vel fine gravitate fen-  tentiarum .   Servandum tertio, quod licet apud oratores non de-  ljeat eflfe frequens ad res inanimes Sermo , qui faepif-  lime poetis permittitor , valet tamen plurimum, tum in  orationibus panegiricis , quando appellantur loca , in  quibus aliquid infigne geftum fit; tum etiam in aliis,  quibus concitandi tunt animi motas.   Comparatio , vel fimilitudo ejl cognata quadam in-  ter res dijfimiles affeftio ; cum Icilicet duae res inter fe  ob quamdam fimiTitudinem componuntur . Haec figu-  ra, & animum audientis fuavitate , & orationem di-  centis gravitate perfundit, maximcque accommoda eft  ad fuaves motus, tum ad exornationem , tum ad per-  fpicuam dicendi methodum. Fit autem tribus modis.  x. Similitudo petitur ex rebus bere paribus, ut fi con-  feratur orator cum oratore , Philofophus cum Phi-  lofophos Sen. Epift. 44. Nec rejicit , nec elegit quam-  quam Pbilofophia. Patritius Socrates non fuit. Clo-  t antes aquam traxit & rigando hortulo locavit manus .  Platonem non accepit nobilem pbilofophia , fed fecit .  Quid ejl , quare defperas , his te po ffe fieri parem p   2. Deducitur ex re difpari , cum Icilicet res alioquin  diverfas in aliqua re fimiles efle offendimus . Sene-  ca de ira : Ut furentium certa indicia funt audax ,   minax vultus , triflis frons , torva facies &c. ita  irafeentium eadem jigna funt flagrare & micare ocu-  lis , vultu & ore toto rubere .   3. Trahitur ex rebus fi&is. Cic. pro leg. Man. Pri-  mum ex fuo regno fic Mitridates profugit , ut ex eo-  dem Ponto Medea illa quondam profugi ff 'e dicitur ,  quam prxdicant in fuga fratris fui membrain bis locis ,  qua fe parens ptrfequeretur , diffipavtffe , ut eorum  colleElio difperfa , mxrorque patrius celeritatem perfe-  quendi retardaret . Sic Mitridates fugiens maximam  vim auri , atque argenti , pulcherrimarumque rerum   omnium        Digitized by Google      Ret horiae Ruecepta . 4 7   omnium , « majoribus acceperat , £?* ipfein ponto   reliquit &c. e manibus effugit.   Huc pertinent parabola?, Apologi, fabula;, & exem-  pla. Comparationum duae funt fpecies ; aliae enim  funt fimplices , aliae compofirae.   Simplices unam tantum complebuntur fimilitudinem.  Compofitae in duo genera dividuntur. Primum efi,  cum res una pluribus fimilitudinibus illuftrarur,- al-  terum cum res multae multis comparationibus ex-  primuntur . Primum variis modis fieri poteft .   1. Cum fingulis membris fingulae fimilitudines refe-  runtur.   2. Cum fimilitudines in modum definitionis colligun-  tur .   3. Cum frequentia adjunba , five epitheta congerun-  tur, quae fimilitudinem contineant.   4. Cum ex eadem re, fimilitudinis membra deducun-  tur, quod fit per defcriptionem .   Alterum genus multas res fingillatim multis compara-  rationibus illufirat.   Obfervandum efi breves fimilitudines plurimum habere  ornamentum , fi per totum orationis corpus fundan-  tur: longiores aptas eflfe ad docendum , & proban-  dum . Apologos, & fabulas infrequentes efle debe-  re , fed plurimum recreare animum, & audientiam  excitare .   Dc Figuris aptis ad per-  movendum .   T? rgura» , qua; majorem vim habent ad permoven-  JL dum, funt qua; fequuntur.   Exclamatio , quae definitur a Cic. Schema conficiens  fignificationem doloris , indignationis per compellationem  hominis , aut rei cujufpiam quadam expre[fa , aut ta-  cita inter jeSlione : inventaque e fi ad augendum re? ma-  gnitudinem, fitque per elationem fermonis ; Cic. a.   Phi-     Digitized by Google      48 Rhetorica Prorepta.   Philippica. 0 audaciam \immancm. Tu ingredi illam  domum aufus es 1 Tu illud SanBiJJimum limen intra-  re ? &c.   Sive per fignificationem iracundiae. O pejlis. O la-  bes. O tenebra . O lutum. O for des. O portentum in ul-  timas terras deportandum.   Vel miferationis.Cic. pro Sylla: O miferum t & infe-  licem diem illum , quo conful omnibus centuriis P. Sylla  tenunciatus erit'. o falfam fpem\ o volucrem fortunam !  « exeam cupiditatem', o prxpofleram gratulationem'.   Vel admirationis .Cic. in Cat. O tempora , o mores ,  Senatus hoc intelligit : Conful videt ; hic tamen vivit .   Vel per ironiam gravitate temperatam . Cic. in Pif.  O finitos Camillos , Curios , Fabricios , o amentem Pau-  lum !   Suaviflima efl haec figura , cum poft fingulas fen-  tentias brevem exclamationem fubneflimus . Tertull.  in Apol. : Empodocles totum fe fe at n ais incendiis  donavit . O vigor mentis ! Aliqua Carhaginis conditrix rog o  fe pojl fecundum matrimonium dedit . 0 praconium ca -  (litatis ? Regulus me unus pro multis hojlibus viveret ,  toto corpore , cruces patitur . 0 virum fortem , & in ca-  ptivitate vittorem !   Huic fimilisefl ea figura, quae licet exclamatione non  fiat, in brevi interrogatione judicium de re pofita fub-  neflit e. g. Dominus Omnipotens templum efl cale/lis  illius domicilii ; quid San&ius? Haec Civitas non eget  Sole neque Luna ; nam lucerna ejus efl agnus . Quid  fplendidius? Utimur exclamatione , cum res maximas  perfuaferimus , & grave aliquod fa&um propofucri-  nau , vel illatum, vel acceptum.   Habet locum in amplificatione, & epilogis, fed  in minimis controverfiis frigida efl, & puerilis.   Acclamatio, five epiphonema e/l oratio , qua rei nar-  rata , aut probata fubjicitur gravis quadam diSlio ex  fuperioribus rubus exprejfa . Cic.poflquam docuit oportere  legibus, & judiciis vitam tueri ; leeum'.vim vi repui-  funda fubdit pro S. 'IulL Hoc fentire prudentia , face-  re     Digitized by Google      Rhetorica Pracepta . 49   re fortitudinis , fent ire vtrt ,   nones .   1. /''XUalis eft ifte finis, five bonus, five malus, talis   eft res, qua: ad ijlud finem per fe ordinatur.  Si honefta eft Icientia , honeftum erit & illius ftu-  dium. Hoc tamen dicitur, cum res per fe mala non  eft , tunc enim non honcftatur a fine bono , ut pa-  tet in furto, quod fiat ad ferendum fubfidium pau-  peribus .   2. Cujus finis bonus eft & id bonum: cujus optimus eft,  & id optimum tft : Si eloquentiae finis melior eft,  quam juris prudentiae, etiam eloquentia melior eft,  quam juris prudentia.   3. Qui finem expetit , eadem & ample&itur media ,  quae ad ilium obtinendum conducunt , fi pace frui  volumus, vel fcedus eft ineundum, vel bellum cum  hoftibus eft conficiendum.   4. A fine removenda funt contraria media.   5. Ex negatione caufae finalis , fequitur effedlus nega-  tio. Si Milo occidit Clodium , his tantum occidit  de caufis; vel quod eo adverfante non poterat effe  conful , vel quod ipfe conful erat eligendus ; neu-  trum verum fuit, ergo Milo Clodium non occidit.  Sic Cic. defendit Rofc. de parricidio his verbis : Vi-  ta     Digitized by Google      Rhetorice P recepta . 8 fi   ta hominum cjt 1 ut ad maleficium nemo fine fipe , ac  emolumento conetur accedere', oftendens deinceps nul-  lum non foluro emolumentum evenifle Rof. expa-  rentis nece, fed etiam graviflimum detrimentum ex  ea reportafle.   6. A fine non acquifito , varia infertur caufa ; Dux  non eit aflecutus viftoriam ; ergo inepte ; ergo in-  caute ; ergo infeliciter pugnavit.   De Effe&ibus*   E Ffefta definduntur a Cic .qute funt orta de caufiu ;   quapropter ex omnibus caufis educuntur , ii que  caufas qua ( cumque probamus. Princeps deleftum habet  militum, confcribit legiones, duces convocat, ergo  bellum meditatur.   Eadem quoque fi negentur de aliquo, de eo pariter  negatur caula, cujus funt effetfa. Adolefcens non va-  gatur otiofe per urbem; non obiter, ac perfundorie  res fuas agit :non ad multam diem fternit mens; igitur  eum male nominas negligentem .   EfFt&a cum magna oieendi copia tra&ari poliunt in  omn>bus caufarum generibus; in fuafionibus, & diflua-  fionibus, in accufationibus, & defenfionibus : in lau-  dibus , & vituperat ion bus .   Habent etiam iocutn , cum aliqua obiefla funt ab  adverfanis, tunc etenim ea refelluntur oppofitis effe-  6 Iibus, quod venulle fiet ab oratore, fi interrogatio-  nibus frequenter utatur, fubjettionibus , repetitionibus ,  apodrophe &c.   Huc revocantur Metonymiae , qux caufam per ef-  fatum declarant , & contra , valerque hic dicendi  modus, tum ad varietatem locutionis, tum ad nume-  rum orationis , circumfcrtprionemque periodi . Prxte-  rea amplificant, & deferibunt, quod praedari debet per  longam effe&uum congeriem , five laudemus , five  vituperemus.   F 4 Cano-     Digitized by Google      B8 Rhetorica Pracepta. *   Canones hujus duo funt.   1. "C Xpofito effeSu, necefle eft prarfuiffe caufas ad  JLj efferus neceftarias . Homo eft conditus , eft  igitur ad sternam felicitatem corpore , & anima  compofitus.   2. A bonitate, f«i pratftantia efferus , bonitas caufa:  arguitur, & prsftantia. Sic Cic. pro Mur. demon-  ftrat effetlibus ad confulatum adipifeendum plus va-  lere virtutem militarem Murena: quam C. Sulpitii  juris prudentiam.   De Comparatione.   C Omparatio ea efl , per quam duo , vel plura in  aliquo tertio conferuntur quod illis commune fit e.  g. Catoni licuit fequi bellum civile ; ergo & Cicero-  ni licebit; ubi fequi bellum civile commune eft ambo-  bus, Ciceroni fcilicet , & Catoni , qui in eo confe-  runtur. Quoniam vero in triplici genere res quatpiam  conferri poteft, ideo triplex eft comparatio . Kes ete-  nim alis majores funt, hoc eft verifimiliores, & qui-  bus id, de quo agitur, potiori jure conveniat; aliae  insquali gradu veritatis funt pofitse , ut non fatis a-  gnolci poftit, utrum res potius conveniat iis ne, quae  conferuntur; an iis, cum quibus conferuntur.   Hinc nafeitur triplex comparationis genus, a majo-  ri fcilicet ad minus, a minori ad majus, & a pari.   A majori ad minus argumentamur hoc pafto; cum  fcilicet ex eo, quod verifimilius eft, & convenientius ,  & tamen nec convenit, nec verum eft; aliud , quod  verifimile, minufque conveniens fit , nec convenire ,  nec verum efle colligimus. Cic. pro dom. fua docet  Deos immortales domum fuam non concupiffe , quod  ne Homines quidem fceleratiflimi illam expetiverint ,  Qua in re vobis eft advertendum , quod in comparatio-  ne     Digitized by Google     Rhetorica Pracepta • $9   ne id non eft majus, quod majus eft, fed quod verius,   & convenientius eft. . . , |jf «•   Praeterea in hoc argumenti genere , tum id , fitione fidem conciliat; amplificatio  fubtiliter enucleando fingula , lucem rebus addit . Illa  ftilo concilo fua explicat argumenta : illa fententia-  rum pondere, orationis ubertate , ambitus magnitudi-  ne, & ingenti quadam vi comprehenfionis eadem im-  pellit. Itaque tribus rebus ab argumentatione difere-  pat amplificatio: materia fcilicet, traflatime, &fine.   Materia quidem : nam argumentatio adhibetur ad  omnia quxftionum genera ; amplificatio non nifi ad  magnas , gravelque caufas , in quibus debeat oftendere  orator aliquid effe calamitofum , indignum , laetum ,  trille, tnilerabile, amabile, deteflabile, formidandum,  optandum, fugiendum.   Tra&atione ; nam argumentatio preffe , & argute  proponit; amplificatio fule, & graviter exponit. Ilia  ad pugnam le>iter procurrit, fa&aque plaga confefiitn  fe fubducit ; illa in apertum , ac patentem campum  procedit, tela, & tormenta omnia excutit, donec fa-  tigatus holtis, & pene fra&us concidat.   Fine; nam finis argumentationis eft cognitio; am-  plificationis motus; quare hxc non adhibetur, nifi cum  perlpefta rei veritare , dignitas, amplitudo , gravitas,  aut contra indignitas, vel atrocitas per motum eft de-  monftranda fervit farrun & fidei faciendae ; quod ubi  motus fuerit auditor, multo firmius rebus creditis ad-  haerelcat, quam anrequam moveretur.   Exemplum aliquod a Cic. petitum clarius illuftrabif ,  quee hucufque de amplificatione locuti fumus. Qui igi-   H ter     Digitized by Google      114 Rhetorica Pnecepti.  tur diceret ejiciendum a Repubiica Antonium , ilium   { >er argumentationem patriae diceret proditorem ; Tul-  ius vero ita eum per amplificationem urget, & con-  fligit Phibppica 3. Hanc vero teterrimam Belluam quis  fare poffet , aut quomodo ? Quid ejl in Antonio prater  libidinem y crudelitatem , petulantiam , audaciam , ex his  totus conglutinatus eji ; nihil apparet in eo ingenuum ,  nihil moderatum , nihil pudens , nihil pudicum . Quapropter 9  quoniam res in id diferimen addatta efi\ utrum ille poe-  nas Reipublica luat , an nos ferviamus ; aliquando per  Deos immortales P.C. patrium animum y virtutemque ca-  piamus y ut aut libatatem propriam Romani genatSy &  nominis recupaemus , aut mortem fervituti anteponamus .  Multa qua in Ubera Civitate ferenda non ejfent , tuli-  mus , & perpeffi fumus, alii fape recuperanda libertatis y  alii vivendi nimia cupiditate ; fed fi illa tulimus , qua  nos neceffitas ferre coegit j qua vis quadam pene fatalis ;  qua tamen ipfa non tulimus i e tum ne hujus impuri Pa-  tronis referemus teterrimum , crudelijfimumque domina-  tum ? Quid hic faciat ; fi potuerit , iratus , qui cum fuc-  cenfere nemini poffet , omnibus bonis fuerit inimicus l  Quid hic viElor non audebit , qui nullam adeptus viElo -  riam , tanta fcelera pofi Cajaris interitum fecerit > re-  fertam ejus domum exbauferit , hortos compilant , ad fc  omnia ex his ornamenta trandulcrit , cadis , & incendio-  rum caufam quafierit ex funere. Et ea quam plurima ,  qua in hoc loto videre poteritis .   Qu.t res amplificationem admit-  tant , quaeque fint ejus fedes  in oratione.   R Erum , quae in fermonem cadere poffunt , aliae  graves funt, ali* exiles, aliae mediae; quod gra-  ves amplificationem admittant , ex di&is fatis colligi  poteft. Quae funt mediae magnam oratoris ©peram re-   qui-     Digitized by Google      R/jftorica Prxcepta . 1 1 5   quirunf, ut amplificationem recipere poffmt; iri exilK  bus vero nihil eft , cur allaboremus , ut amplificatione  illuflrentur; oleum enim perdemus, & operam.   Locus amplificationis in oratione proprius eft per-  oratio , in qua confertim opargit , quae figillatim emi-  ferat ; & licet inter argumenta fingula fpargenda fint  amplificationis femina ; tamen ubi ad extremum ora-  tionis ventum fir, ea omnia recolligi folent; ut vehe*  mentioribus arfeftibus in fine motus auditor, palmam  oratori cedat , ac vi&oriam .   r   Unde fumantur amplificationes .   D Uplici ex fonte profluit in oratione amplificatio,  ex verbis fcilicet, & rebus. Verba, qua: ampli-  ficationi deferviunt ea funt , qua; illufiria dicuntur ;  de quibus multa fatis diximus in exordiis hujufce no-  ftrae pratceptionis. Illuc vos remitto.   Amplificandae autem rei 4. fontes aperuit Quinft.  Incrementum fcilicet, comparationem, rationem, con-  riem.   Congeries duplex efl, una verborum , da que plura  admodum diximus, altera fententiarum , in qua fen-  tcntiae plures ejufdem fignificationis componuntur; cu-  jus ufus triplex efl; vel ut iis , qua; minus apta funt,  lucis aliquid afferamus , priora pofterioribus explican-  do; vel ut orationem pleniorem , & modulatiorem ,  expleto numero, reddamus ; vel ut inflandi , honoran-  di , vel exprobandi criminis caufa exagerationem ali-  quam faciamus. Qua in re cavendum maxime efl, ne  multis verbis quamlibet fententiam pueriliter onere-  mus; videndumque, ut pofteriores fententiae , vel ali-  quid lucis prioribus afferant , vel plus acrimonia: con-  tineant, incendantque vehementius orationem.   Quae ufque diximus, non fatis explicarunt ad pro-  pofitum quid fit rerum congeries; ne igitur quidquam  omittamus. Rerum congeries efl, cum ad inflandum,   Ha au-     Digitized by Google      ii 6 Rhetor icte Pracepta.  augendumque, a nobis variae adiones , refque enume-  rantur & io unum quafi acervum congeruntur, fubla-  tis aliquando conjundionibus, ut acrins inflemus.   Adhibetur, cum incalefcit oratio ad amplificandum ,  quae bene, quae male gefta funt. Multae enim virtu-  tes fimul collatoe admirationem, & amorem , plurima  vero vitia faftidium & odium conciliant.   Congeries adeft etiam definitionum , partium , cau-  farum, effedorum, concomitantium,&confequentium,  contrariorum, & adjundorum. Quae definitionum eft ,  naturam rei explicat, vel per partes, vel per caufas ,  vel per effeda, vel per adjunda, five accidentia, vel  per fimilia, vel per negationem.   Exempla omittuntur, ne paulo fufiores fimus, quam  par eft.   Incrementum alter vi amplificanda: modus fit, cum  per gradus crefcit oratio, & ad furumum pervenit.   Differt a congerie, quod haec coacervat multas fen-  tentias, & voces; In incremento femper crefcit ora-  tio. Hoc fit duobus modis.   Primus eft , cum citra diftinftionem graduum , in  ipfo contextu , & curfu orationis , femper aliquid  priore majus infequitur. Cic. pro S. R. Am. Petimus  a vobis Judices , ut quam acerrime maleficia vindicetis ;  ut quam fortijfimi hominibus audacijfimis refijlatis , ut  hoc cogitetis , nifi in hac caufa , qui vefier animus fit ,  ofiendetis , eo prorumpere omnium cupiditatem , & fice-  lus , & audaciam / ut non modo clam ; verum etiam hic  in foro , ante tribunal tuum M. Fanni , ante pedes ve -  Jlros , judices , inter i pf a fiubfiellia cades futura fimt .   Secundus, cum fingulos gradus dividimus, & infin-  gulis commoramur ; & tunc ea , quae minora funt ,  magna facimus, ut quod ultimo loco ponitur' maxi-  mum effe videatur. Si velis ergo martyris alicujus for-  titudinem efferre , per fingulos fortitudinis gradus ab  imo ad fummum affurgas . Huc pertinet illud am-  plificandi genus, quod dicitur extenuatio, quaeffiperio-  ri oppofita, fif, cum procedentia, quo vere maxima   funt ,     Digitized by Google      Rhetor icce Prcecepta. 117   & videntur, omnibus elevamus; ut quod fequi-  tur, minus appareat.   Ratiocinatio fit cum ut aliud crefcat aliud augetur;  unde ad id quod extolli volumus, ratio deducitur. Uc  fi quis Annibalis virtutem amplificet, ut major gloria  Scipionis, quicum debellavit, eluceat.   Comparatio diverfa inter fc , & majora cum mi*  noribus comparat,- non eo tantum, ut rem probet ;  fed ut exageret, & majorem vim faciat , ut fi quis  obedientiam Chrifii cum illa Abrami conferat , ut al-  terius prxftantia magis emineat . Vel fi qui amplifi-  candum alTumeret alterius calamitatem , eam compa-  rare deberet cum priflina illius calamitate , vel cum  aliis calamitatibus , ut offenderet hanc efle gravio-  rem .   Notandum in hujufmodi comparationibus, utriufqite  partis circumftantias , quae rem augere poffunt , diligen-  ter efle excutiendas ,, neque folum virum cum viro ,  faftum cum fa&o, rem cum re ; fed partes etiam lin-  gulas cum aliis partibus efle componendas . Cic. pro  Dom. fua Caflium Cenforem cum Clodio comparat his  verbis. Quuefo Pontifices , & hominem cum homine , &  tempus cum tempore , O* rem cum re comparetis . Ille  erat fumma modejiia , & gravitate Cenfor ; hic tribu-  nus plebis fcelere , & audacia fingulari : tempus illud  erat tranquillum , & in libertate populi , & guberna-  tione pofitum Senatus : tuum porro tempus libertate po-  puli Romani opprejfa , Senatus auEloritate deleta : res  illa plena juflitis , fapienthe , dignitatis ; Cenfor enim  &c. & cetera quamplurima fequuntur &c.   Quod di&um eft de exemplo, dicitur de illuftriqaa-  dam fimilitudine, qua res interdum vilis multofit ma-  gnificentior. Qua in re advertendum eft, ne rempro-  pofitam ita fuperet fimilitudo , ut convenire cum ea  pulchre non poflit. Sed quoniam nihil in oratione erit  decorum, quod fuis non illuftretur figuris , in eadem  nonnullas fibi peculiares, & proprias expofcit amplifi-  catio. iEdem funt hypotipofis , profopopaeja, exclama-  ti 3 tio ,     Digitized by Google      Il8 Rhetorica Pracepta .  tio, optatio, imprecatio, commonitio, & aliae fim.^  qua» motum faciant.   De Affeftibus.   A Ffe&us illi funt, quorum vi ftc auditorum animi ,  voluntate/que mutantur , ut aliud , quam ante de  rebus propofitis judicium ferant . Secundum alios affettus  efl animi quidam impetus , quo ad appetendum , aver-  fandumque aliquid vehementius , quam pro quieto men-  tis flatu , impellimur, Alii vero ita definiunt : Effe-  tius efl animi fentientis ex alicujus rei bona , vel mala  opinione rata commotio.   In his permovendis totus efle debet orator, ut enim  ex definitionibus patet , auditorum animos , nunquam  ille triumphabit, etfi validiflimas afferat probationes ,  nifi motum faciat . Unde inquit Fabius : Probationes  efficiunt fane , ut caufam noflram meliorem effe Judices  putent : affettus pr a flant , ut etiam velint. Sed id, quod  volunt , credunt quoque j nam cum Judex fuerit occupa-  tus affettibus , omnem inquirenda veritatis rationem a-  mittit .   Antequam vero numerum affefluumftatuamus , &de  fingulis difTeramus, opportunum erit praemittere, qua:  in hac re de fe ipfe praedare debet orator.   Motum excitaturus ille debet efle, vel faltemfefin-  gere , iifdem affe&ibus incitatum , quos parat in aliis  movere. Prudens fit, ut tempori inferviat ; in dicen-  do acer fit, nervofus, difertus, voce plenus. Praeterea  confideret, apud quos dicat, & quibus moribus infor-  mati auditores fint j qua educatione inflituti $ quibus  opinionibus imbuti , & quibus rebus moveantur , an  pietate , an ira , an odio , an amore , & hujufmodi ,  quarum rerum conje&urae colligi poflunt ex qualibet  cujufque natione, ex corporis drufiura, & temperie ,  & tandem ex iis , quae de auditoribus praedicet fama.  Cujus rei occafione obfervandum , quod dofli homines   ref*     Sigitized by Google     Rhetorica Pracepta, \\g   refpuunt molles affc&us, ac dolore incenfos , quos ta-  men admittunt fimplices. Apud feros, &agreftesopus  eft lateribus firmis, voce truci, iracunda, & formida-  bili; in curia ritus fit vividus, & acer.   Ut igitur ad pertra&andos dcfcendamus affcftus ,  omitlis variis illorum divifionibus , quas varias varii  au&ores a dignant , hos tantum placuit enumerare, &  funt, qui fequuntur.        * ^  cn     Amor.  Defiderium  Gaudium  Spes  Metus  Ira   Mifericordia  Invidia  Pudor     Odium   Fuga   Dolor   Defperatio   Audacia   Manfuetudo   Indignatio   Aemulatio   Gratia     De Amore.     A Mor definitur ab Arift. 20. Rhef. cap. 4. Affc-  ttus, quo volumus alteri , qua bona funt , idque  ejus, qui diligitur , »0» no (Iri caufa , & in illis rebus  comparandis pro virili elaboramus.   Amor multiplex eft , Divinus , Angelicus , intelle-  ftualis, animalis, & naturalis.   Amor Divinus eft , quo Deus omnia creavit , tuetur  & fubflentat , fine quo ntc ipft Angeli vitam habere pof-  funt .   Angelicus eft, quo Angeli Deum amant , & illius  imperio hominibus famulantur , t 9 “ creata fervant.   Intellectualis eft, quo humana mens quaque bona ,  & honcfla defiderat , & inquirit.   Animalis eft, quo voluptuarii appetunt , & hic bru-  tis quoque communis efl .   Naturalis eft, quo res fe mutuo dilidunt , fibique na-  turalis dileUionis vinculo coharent ,* & hic dicitur etiam   H 4 Sym-     Digitized by Google      120 Rbetovic ce Prfcepta .   Sympathia, cui opponitur Antypathia, qua res natu-  rali odio fe fe expellunt. Hinc fiunt miranda illa na-  tura arcana, ut magnes attrahat ferrum, Elitropium  le vertat ad Solem, penna Aquilae aliis admixta pen-  nis, ab illis evolet, effugiatque. • ,   Quia vero in tra&andis affectibus oratoris eft , eos  aliquando excifare, aliquando reprimere, aliqua de lin-  gulis attingemus, quibus & ii excitentur, & ii repri-  mantur.   Amorem igitur excitant honeftum , utile , jucun-  dum .   Ad Honeftum pertinent virtus , & probitas , vitae  aequitas, modefta pulchritudo, comitas, & manfuetu-  do, innocens, & fimplex urbanitas, conflantia, fideli-  tas.   Ad utile fpeCtant beneficia, grati animi fignificatio,  liberalitas, communicatio bonorum , & confiliorum.   Ad jucundum revocantur amor ipfe , bonorum , &  malorum communitas, morum, ftudiorum , & pericu-  lorum fimilitudo , fiducia, familiaris, & domeftica  confuetudo, aliens virtutis commendatio, injuriarum  oblivio. Praeterea amorem in aliquem conciliabis ,* fi  eum oflenderis natura lenem, facilem, popularem, di-  gnum, cui fe credant alii, cui arcana fua committant,  apertum tandem , & candidum moribus .   Adverte quod in amore intelleCluali excitando judi-  cio , & prudentia opus eft ,* quare eligendae funt illas  res, quae maxime argumento fufeepto conveniant.   Amor non folum excitatur illum commendando ,  fed etiam deferibendo ; pro quo multiplices ejus vul-  tus, variaque illius effe&a enarranda funt. Nos igitur  ut aliquid de illis dicamus , turpi amore deje&o , di-  vinum. educemus in medium , quem modo lacryman-  tem inducimus, modo extra fenfum raptum, modo  faevientem in fefe, modo pauperem , modo divitem ,  modo flammarum inftar ardentem , modo liquidi flu-  minis inftar gaudio colliquefcentem , modo velat pi-  ftorem , modo velut oratorem . j   Non     Digitized by Google      Rhetorica Puecepta . i z i   Non eft, cur reprimi debeat amor honeftus /"fi ta-  men reprimendum aliquando arbitremur , idonea funt  ea quae in contrariam partem fumi poliunt ex iis ,  quae ilium excitant , & aliqua pariter , quae amorem  improbum reprimere poffe dicemus . Reprimemus igi-  tur amorem improbum, fi offendemus vitia, & defor-  mitatem rei, quae male diligitur , fi infamia eX illa  redundet, fi fufpicionem injiciamus amanti, aut perfi-  diae, aut doli, aut frigidioris animi, aut injuriae ex re  amata profe&ae : fi adducamus amantem in defperatio-  nem rei exoptatae ; fi ponamus ob oculos nihil utili-  tatis, aut jucunditatis, fed damni plurimum , ac mo-  leltiae ineffe rei , quae diligitur : fi affirmabimus pueri-  lis efie naturae, quem amamus, inqonftantem fcilicet,  erraticum ; faftidiofum : fi dicemus miferam fervire  fer.vitutem , qui legibus amoris obfequitur; fi tandem  infinuabimus peffime in rebus faedis collocari temporis  illud quod aliqui majori cum fruftu voluptatis , &  gloriae confumere poffunt.   Amor, five ille bonus fit , fi ve malus , multiformis  exprimi potefl, five ut defcribatur, five ut excitetur,  five ut reprimatur; & primo amatae rei fibi femper  reprehenfentat imaginem, habitum , incertum, motum ;  verba, geftus, vultum , femperque eft in peftore ; &  in rebus ipfis, qua: amantur; fecundo imitatur omnia ,  quae in amico intuetur:’ idem cum eo lentit, idem lo-  quitur: idem probat: dolet cum dolenfe , cum riden-  te ridet; negat cum negante; 3. focietate gaudet , ac  praefentia amici , reditu gaudet , eoque abfente afper-  natur omnia, cibum, fomnum &c. 4. in amicum li-  beraliter effundit omnia; 5. laudat, miratur, extollit  fa£la, di£U, fpeciem, & dignitatem; 6 . audet viribus ,  mente agitatur, doloribus, & curis anxius, & inquie-  tus eft; 7. quae fluita funt, & inepta facit, huc, &  illuc volitat, has illafque ineptias facit; 8. vigil efl ,  & infomnis; 9. modo loquax eft, & garrulus, modo  mutus ; 10. timet non fua fed amici caufa; 11. nihil ar-  duum , aut difficile reputat, fed pericula fubit intrepi-  dus,     Digitized by Google      121 Hh et orte * Praecepta.   dus , fi quid forte aggrediendum fit , rei amatae caufa  12. fufpicax eft, & carnifice cordium Zelotypia agitari  folet 15. fui contemptor eft , proque re amata luper-  bus, & magnanimus mortem negligit, & pericula quan-  tumvis formidanda, immo etiam te ipfum 14. conftans  eft, ac firmus in amicitia 15. ftudia, exercitationefquc  omnes oblivifeitur 16. fui oftentator eft 17. blandus  eft erga amicum, contemptus vero ardet iracundia ,  exprobat vehementius , cbjicitque beneficia 18. ad la-  crymas valde facilis eft 19. defperans eft , & ubi de-  finit fperare, finem doloris eligit mortem.   De Odio .   Q Uemadmodum amor animi motus eft, quo fertur  in bonum , quatenus bonum eft ; fic odium eft  animi affeElus, quo fe avertit ab eo , quod malum eji ,  vel certe malum exijiimatur.   Odium inflammant , quae amori , & benevolenti*  adverfantur; quemadmodum virtutes, & eae praecipuae ,  quse fummam aliquam Reip. afferant cum utilitate di-  gnitatem, vehemens funt incitamentum amoris; ita e  contra ad inflammandum odium , admovent faces vi-  tia omnia , & illa praefertim , ex quibus calamitates  oriantur, tum in fingulos, tum in Rernp. uni erfam.  Verum, ne omnia generatim dicamus, praecipua capi-  ta proponamus , per quae vis odii gravioris in animis  exardefeat .   Odium igitur inflammabunt 1. incommoda , feu ja-  ftnrae five futurae fint in animi dotibus, five in bonis  corporis, five in fortunae donis 2. calumniae , quibus  maxime laeditur nominis exiftimatio , atque hominum  opinio 3. contemptus, quo non parva fit homini in-  juria, qui honoris retinens fit. Ex hoc capite odium  vehementius incalefcet, fi perfonae , quae injuriam in-  tulit, fpeciem indignam exprimemus; fi virtutem , &  dignitatem ejus , qui laefus eft cum fcelerc , & indi-   gni-     Digitized by Google      Kbetovicee Praecepta,   gnitate comparemus ejus, qui Ixferit ; fi tandem ute-  mur comparatione minorum , & colligemus exempla  magnae cujufdam injuria: , qua: cum hac improbitate  eollata , longe minor videatur . Quod etiam felicius  prxftabit orator, fi fublimes quafdam adhibebit figu-  ras, Hypotipofim prxfertim , qux injuriam ob oculos  ponat, exclamationem, & Apoflrophen, quae acrioreta  faciant fermonem.   Praeterea ad inflammandum odium peridonea eft vi-  tiorum expolitio, qua: in aliquo fint, ut libidinis, au-  daci* , & impudentia:, injuftitix, fuperbiae , crudelita-  tis, avaritiae, animi ingrati, nimia: potentiae , & im-  pietatis.   Odium reflinguitur , fi in animo exulcerato laetitiae  fenfum aliquem ingeneremus, aut generofum quemdam  impetum ad magna, & honorifica incitemus. Sed ad  particularia remedia deveniamus.   Odium igitur emollitur , fi res Ixtas , ac profpere  fluentes proponas illi , quem ex hofle amicum habe-  re volueris.   Confert etiam plurimam ad fedandum odium, quod  orator fciat, quibus de caufis fufeeptum fuerit, &quid  fit illud , quod oderit hoftis in hofle . Quare fi vitio-  fum fibi perfuadeat , delenda eft haec opinio ex ejus  animo, fed occulte, & quali aliud agendo / ita ut in  principio ei alfentiri videaris, & mox alterius laudes  fubjicias/ Si odium proficifcatur ex injuria illata, tum  ifta minuenda erit; vel fi qui laeferit in repentinam a-  liquam calamitatem irrepferit, haec erit deploranda, &  fulis lacrymis profequenda. Poterit etiam ofiendi do-  lor, & paenitentia perfonx illius, qux lxferit.   Denique quoties odii caufas fufluleris, toties & ab-  folveris odium. Dicas in alinm mutatum elfe, qui in  odium venerat, vel propinquum efle, autneceflarium ,  ve) aliqua virtute nobilem fa&um , aut eruditione cla-  riorem , & Reip. laboranti perquam utile , & necef-  farium.   Prxterea odium definiunt preces, & lacrytnx, qui-  bus     Digitized by Google      12,4 Rhetorica Pracepta.   bus hominum animi facile emolliuntur. Rurfus fi dices,  ipfum fibi nocere , qui alterum odit , levia effe il-  la , quas odii caufa fuerint , fapientem hominem do*  Iere potius, quam odiffe fortem illius , qui cascus ani-  mo, & voluntate deerrans, caufam odii fecit; ad in-  clinatam , jacentemque fortunam , a florente , & ere-  fta cecidiffe illum , qui odio dignus fit , odium facile  remittes.   Ut autem fciat Orator optime fe gerere , tum in  concitando, tum in defcribendo odio, aliqua illius ef*.  fefta enucleanda videmur. Odium igitur hofli malum  imprecatur'; perniciem infert , & ulcifcitur ; eam ex-  probat, quae pudorem inferre poffunt, conviciis impe-  tit, minatur; aperte fefe odiffe jprofitetur ; ut crude-  lius noceat aliquando tegitur; ubi hofli perniciem at-  tulit, plenum laetitia triumphat; ut hofli noceat, &  fibi nocere non reformidat; adeo crudele efl , ut quaf-  cumque paenas fumat , leves femper fibi videantur  fempcrque acerbius aliquid excogitet; ita immortale ,*  ut ad nepotes tranfire peroptet ; ita inflexibile, ut in bo-  nam partem neminem velit, ita prasceps & furibundus,  ut abeat in omnia fcelera,& veneficia ; aliquando indi-  gnatur, queritur, gemit, defperat, fi decidat a fu is co-  natibus cum hofli perniciem expetit: aliquando folatur  vindi&ae fpe; alterius confpe&um , confortiumque de-  vitat, & exeeratur; importat denique omnia, quas a-  mori contraria funt.   • De defiderio, & fuga.   D Efiderium efl appetitus boni dclcElabilis , fed ab-  f entis . Affe&us ifte variis explicatur nominibus   { >ro varietate rerum, quas defiderantur ? nam auri de-  iderium dicitur avaritia, honoris ambitio, voluptatis  libido, inutilis fcientias curiofitas & fic de aliis. Cum  autem tot, fere fint hominum defideria, quot homines,  oratoris erit diligenter confiderare quo cujufque natu-  ra     Digitized by Google      Rhetorica Prcecepta . 125   ra maxime feratur. Apud mercatores lucrum , & uti-  tatem propones, apud imperatorem, & nobiles glo-  riam, & laudem, & apud alios alia, pro ut homi-  num, apud quos egeris, defideria mutantur.   Fuga, qua: ex odio proficifcitur, quemadmodum ex  amore defiderium , ajfeBus e/i , qui conatur recedere a  malo illud fugiendo , Jeu dctcjiando . Orator in audito-  rum animis defiderium accendet, fi ea revolverit, qua:  difta funt de amore, fugam excitabit, fi qua: de odio  docuimus , mente recogitaverit . Ne autem omnino  prattereamus , qua: ad exprimendos, reprimendofque af-  reftus hofce pertinent, aliqua, qua: defiderium tangunt,  explicabimus, ut ex illis, qua: fuga: funt, facile col-  ligere poflfis.   Defiderium accendendum eft, cum aliquem excitare  volueris, vel ad optimum flatum capiendum , vel ad  ardua quxdam perficienda ; & tunc ut affe&um iflum  inflammes, rei praeflantiam , ac magnitudinem expri-  mas oportet; laudem, ac gloriam commemorare po-  teris, vel illius, quem adhortaris, vel illam , qua: ex  re optime perfe&a fibi certe proveniat , fpem eriges  feliciter nancifcenda: rei ; demum proponere tibi lice-  bit difficultates, refque adverfas qua: obvia: efle poflunt  in tanta re, fed adverte omittendum non efle majo-  rem inde gloriam, & laudem fore nafeituram.'   Ad coercendum defiderium ea omnia percommoda  funt , quK de defperatione dicentur inferius , illud ta-  men facile reftringes, fi probes haberi non pofle il-  lud , quod ab auditoribus expetitur ; fi damnum mul-  tiplex, & varium, fi duram ex hoc defiderio nafeitu-  ram fervitutem defcripferis; fi in cohibitione defiderii  pofitam efle vitae felicitatem oflenderis , fi vilia efle,  & inania, qua: appetantur, docueris; denique fi bo-  num non efle , fed tantum apparenter efle , quod de-  fideratur edixeris.   Qua: in defiderio poflunt defiderari ad deferiptionem  illius, eadem funt qua: in amore; fed quia affeftus ifle  ex bonitate rei defiderata: voluptatem habet , ex ab-   fentia     Digitized by Google      1%6 Rhetorica Pracepta .   featia vero dolorem, prxeipue illiu effefta ex i (lis na-  fcuntur: Qui igitur defiderio, ac frequenti angitur rei  concupitae cogitatione, (omnians habet ejusdem ima-  ginem inter lomnum excitatam, cum re defiderata col-  loquitur, cum fylvis, & rupibus , iifque rebus omni-  bus, e quibus folatium fperat : erumpit inardentiora vota ,  querelas , & nuntios votorum fuorum zefiros optat : te-  ftes quoque locos appellat ; ad preces etiam humilis  defcendit,& obteftatur ; per quidquid rei amatae gra-  tum eft: dolet ex ablentia rei exoptatae , in fufpiria  erumpit, tetrofqfie gemitus fxdium rerum aliarum expe-  ritur quae minus jucundae funt, macie conficitur; narra-  re folet ambitiofius quid vldefideri i patiatur, ait fe diu,  no&uque m illis cogitationibus effe , vias, &veftigia,  & litora, & loca omnia relegere , ut aliquid dicere  poffit & audire , unde cxpe&ationis fuae fallat faftidium ,  afpirat , & anhelat in rem , quam expetit , mors  impatiens eft, longiores fibi videntur dies, & brevif-  limum tempus annum putat; alas fibi addere vellet,  ut ad rem amatam velocius accederet : vana , & im-  poffibilia interdum defiderat , nihil denique arduum,  & difficile reputat, reperitque , dummodo optata re  fibi liceat frui.   De Gaudio, feu Lartitia.   L iEtitia eft opinio recens boni prafentis , in quo ef-  ferri retium effe videatur : five fenfus boni prx-  fentis quatenus prxfens eji , cujus effetius ejl deletlatio\  boc efl tranquillitas animi in bono prxfenti Juavitcr ac-  quiefeentis .   Ad concitandam laetitiam duo fervare debet orator ,  fiilum fcilicet, & materiam.   Stilus is effe debet , ut perpetuam quamdam feu  occultam voluptatem ingeneret ; quare utetur Orator  argumentis exquifitis, novis, & ingeniolis; fermo oc-  cultus fit, & floridus, numerus fuavis ,[& mollis i ora-  tio     Digitized by Google      Rhetorica Pracepta, ,127  tio tota figurata, plena acutis fententiis. Materia ea  fit oportet, ut in ipfa habeatur ratio geniorum , qui-  bus aguntur auditores ; & quia aliis alia placent, ea  funt afferenda , quae cuique funt in delitiis . Sunt ta-  men quaedam , quae in nominum animis communem  habent fenfum voluptatis, eaque funt commutatio ma-  lae fortunae in meliorem , comparatio propriae cum alie-  na , bonum infperatum, novitas, & irrfolentia rei ali-  cujus, confcientia virtutis, & innocentiae, deferiptio  rerum laetarum, ut viftoriae , alicujus triumphi, ludo-  rum , & hujufmodi ; praeterea locorum amznitas , flo-  rum, gemmarum, veftium, odorum. Infuper ipfa lae-  titiae deferiptio animum excitat, fpeque fua oble&at;  jdenique caufa laetitiae calamitas eft improborum; cum  fcilicet illos deprimi videmus , atque opibus , & ho-  noribus fpoliari, quos przter jus, & aequitatem obti-  nuerunt .   Ad reprimendam laetitiam reprehefentanda eft boni ,  unde oritur laetitia, aut turpitudo, aut brevitas: expo-  nendi funt rerum futurarum incerti eventus, fortunae-  que dominantis arbitria , quae nihil conftans , ac per-  petuum pollicetur fuis; fed eos fallit afTiduis , & fre-  quentibus mutationibus, afferendum videtur voluptati,  & laetitiae maerorem femper adhzrere , & triftitiam .  Praeterea coercebis laetitiam , fi in auditorum animis  timorem ingerere fatages . Denique majoris boni fpc ,  aut cupiditate , voluptatem minoris imminues , vel  potius abforbebis, & quibus dolorem excitare didice-  ris, iisdem laetitiam remittes.   Ut autem lztitiam noveris pro rerum opportunita* '  te in aliquibus f aliquando reprehefentare : Haec funt  ejus effefta, & primo ciet lacrymas, deliquiis artus re-  laxat, mortem infert, corpori gratum colorem , flori-  damque venuftatem conciliat, ad choreas excitat , ad  tripudia, & convivia, animum refolvit, & abjicit cu-  ras , timorem, & fenfum doloris; fucum detrahit , &  Hmulationcm, Spem excitat, & amorem; facit, ut in  gratulationes erumpamus , & alios ad hilaritatem in-   cite-     Digitized by Google      128 ’ Rhetoricae Praecepta»   citemus, provocat defuieriutn earum ? rerum, quae gSu*  dium augere (olent, cietque nos , ut Optemus foles  fulgeie melius, terram luxuriare floribus, mella funde-  re flumina , montes fudare balfama , praeterea qui lae-  tantur, cum aliqua delegatione praeterita pericula enar-  rant, erumpuntque iit votaV optantque eamdem diem  voluptatis caufam fa-pe redire , verlantur in cogita-  tione, ac delegatione boni, quo fruuntur , gaudentque  libi prorogatam vitam , ut ea videant , ex quibus vo-  luptatem capiunt. Affe&us ifte exprimi folet in epi-  talamis genetliacis, & orationibus , quae fiunr in ad-  ventu virorum, & Principum in triumphis , feftis die-  bus, aliifque hujufmodi argumentis, quorum exemplis  artificium exprimendae laetitiae nos docebit antiquitas’.   * ' • ‘ e * •’ « J ,   De Dolore, feu trirtitia.   ■ •*•••■ - ■* . ■.>. *. •   D Olor, feu trifiitia fenfus efl ex opinione preftntis  mdlt . Affe&us ifte exprimitur iifdem fere re-  bus, quae odium concitare foient, valentque plurimum  hipotipofes , qux caulam doloris exprimant , oculifque  fubjiciant; Sunt enim quaedam praecipua, quae dolorem  vehementius acuunt , ut confanguineorutn vincula ,  irortds , funera , bonorum amiffio , vexatio rerum ,  quae funt nobis invita charifiimae, & jucundiflfimae .   Dblorem ler.iet Orator; fi naturam mrii (peftave-  rit, unde oritur dolor , alia quippe dicenda funt , fi  de exilio agatur, alia, fi de morte, alia , fi de bono-  rum jacfura , ceteiilque fortunae acerbis cafibus: funt  autem communia haec capita mitigandi doloris, inno-  centia affli&i, qua orator oftendat , innocentiam non  pffnam fteleris fubire,fed ob facinus aliquod egregium,  vita£ conditio, quae patiendi neceflitatem affert inex-  plicabilem, fortunae inconftantia, quae fuos muneribus  ampliffimis orna os flarim ex alto praecipites agit :  exempla virorum illufirium , qui eadem immo , &  «lamna multo graviora fortiter tolerarunt r gloriae mef-     Digitized by Google      Rhetorica Pvacepta. izp   fis, quae ex conftantia colligi poteft. Infuper triftitix  lenimentum dabis; fi docueris fortis efie viri nec ad-  verfis frangi , nec profperis infolefcere ; fed ubique pa-  rem animi conftantiam retinere ; fi dixeris praemedi-  tatum fuifie malum, quo quis dolet; fi perfuaferis inu-  tiles efie lacrymas , nec tales ,, quae malum repellere  pofiint; fi animum itfbcaveris a rerum cogitatione ,  qua: horrorem excitant; fi monueris ex divinx volun-  tatis arbitrio femper & ubique vivendum ; five leni-  tur, & blande nobifeum agat; five ad virtutis exerci-  tationem , & praemium afpera , & dura nobis evenire  permittat; fi animum ad ftudia litterarum convertas ;  fi earumdem miferiarum focios habere pronunciaveris ;  Sin autem de vita funbis agatur , dolorem de illis  minueris , & ex fiatu melioris vitse quam funt con-  fecuti, & ex commendatione rerum ab illis prxclare  geftarum . Trifiitia prxoccupatus homo hos fentit fui  doloris effebus .* effufus eft' in lacrymas ; nullis dele-  batur, nifi trifti rerum imagine , fquallore corporis, ve-  fte fordida, neglebo capillo, genarum , & capillorum  laceratione, percuffione peboris, & foemoris , contra-  bione frontis, dejebione luminum, folutione membro-  rum, ac potifiimum brachiorum.* dolorem fecum often-  dit : odit lucem, & confpebum hominum; in folitu-  dinem, & fylvas fe abdit, & cum ipfa interdum lo-  quitur folitudine ; filens obllupefcit , & ad lacrymas  impotens quafi lapideus torquet: in querimonias abit;  calamitatem fuam, ut inopinatam, deplorat ; fi dolor  ingens fit, diuturnitas temporis dolorem confirmat ,  augetque, fi levis, imminuit.* mollis eft & viribus fra-  bus, ac mericulofus: prxfentem calamitatem cum feli-  ci fuperiore fortuna componit; eumque dolet, & que-  ritur; profitetur animum fibi praefagum fuifie calami-  tatis; laeta omnia fpernit; velletque in focietatem lu-  bus fui, non modo homines trahere , fed etiam fyl-  vas, & bruta; invehitur acerbius in eos, qui fibi cau-  fa fuerunt maeroris , & lubus, conliliumque omne re-  fpuit : defperat ex impatientia mali ; fuperos crudeli-   I tatis     Retboric    Deprimitur audacia propofitis periculis , & virium  imbecillitate : commemorando nimiam virtutem plus  faepe nocere, quam prudeffe: fidendum non effe fortu-  nae, fi lemel faverit; fragile totum eflfe , quidquid in  hominibus, aut in rebus, efi, robur, fanitatem, opes,  dignitates , potentiam ,* neque in iis reponendam  fpem.   Audax homo, fi quem defcribere occurrat, periculum  nullum reformidat, aut rejicit; fed ad omnia paratus  eft; periculum elevat, illudque ridet, & infultat; ar-  morum afpe&um gaudet, atque equorum fremitus, bel-  lique avidus hofiem ad pugnam iaceffit ; materiam  quaerit exercendae virtutis , qua; fi non adfit , ludi-  cram pugnam fingit in animo, & in fomnis bella me-  ditatur; fuperbia elatus in fe uno fpem omnem figit ,  nec ab incepto revocari fe patitur: gloriae (limulis in-  citatus cupiditatem incendit, & ardorem mentis acuit   1 4 ad     Digitized by Google      13 6 Rhetorica Praecepta. '.   ad ardua.- magnifice dc fe loquitur: Superiora facino-  ra repetit ,'doletque., parum fibi credi: fibi fpondet  omnia ^ felicemque rerum exitum pollicetur; fc votis  fuis potitum extfiimat, cum alii fpem nullam vident:  Ii per aegritudinem, vel grave Senium, aut rem alum  non poflit, quod antea , dolet ademptam fibi faculta-  tem agendi, optatque redire vires priftinas in pe-  fruantur optatis; fi eum, in quem iram accendere vul-  tis» dolo, fraude, ac verborum integumentis uti dica-  tis.* fi ingratum, ac beneficiorum immemorem efie :  ii cum offenfione id beneficium negare, quod fibi de-  beri arbitrantur.* fi obtre&ationibus horum aures prae-  bere, quos angi putant oportere ; fi de illorum hono-  re detrahere , vel apud eos , quibufeum de honore  contendimus, vel apud eos , qui nos magni faciunt ,  vel apud eos, qui nos verentur , & obfervant.   Nota ad amplificationem injuria: referenda efie ver-  ba, geftus, a&iones, omnia ad contumeliam compofi-  ta; lubjicicnda efie oculis per hypotipofim , & Etho-  parjam; opus efie indignatione , & epiphonemate, &  fimilibus figuris; virtutes ejus, qui laefus eft, cum vi-  tiis ejus, qui lieferit, praeferendas; variis exemplis exa-  gerandum faftum; fifoli, fi primo evenerit; fubjicien-  dum damnum , quod inde fufpicatur.* dicendum turpe  efic non ulcifci , & fine ultione aeftimationem penitus  perituram: deinde docendum fpem efleulcifcendi, eam-  que juxta praecepta incitandam : fiudiofe captandam  temporum , & locorum occafionem , ut fi doleat ani-  mus; fi cupiat; fi corpus male affe&um fit; fi laboret  aliqua fufpicione, tunc etenim promptiores fumus ad  iram &c.   Cavendum Oratori , ne crudelior appareat in punien-  do ; ne majores ex atquo pamas repofeat : ne denique  intemperanter furere ipfe videatur. Sed decorum fervet ,  incenfus fit, & grandiori orationis genere utatur.   Mitigatur ira iifdem ferme rebus, quibus mifericor-  dia excitatur; orator vero amorem in dicendo praefefe-  rat, & venerationem ejus, quem mitigare contendit,  doceatque nullam illatam efie injuriam , vel culpam  non fuifle voluntariam; moneat eum, in quem iraeft,  potentiorem efie, & dignum omni veneratione , & cul-  tu, nec tutum efie cum illo habere inimicitias; abeo     Digitized by Google      . J 3* Rhetorica Praeopta.   prius difceffiflfe injuriam ; eum, qui lzferit, demitto ani-  no mifericordiam Suppliciter implorare , jam depref-  fum , viftumque hortem efle ; injuriam latam tuifle  non per contemptum , fed per dolorem , & iram im-  potentem in eo, qui lzfus eft, eumdemefledefeftum,  propter quem in alium irafeitur: proprium fortis animi  cfle iram vincere ; enumeret damna omnia , quae ex  ira accidunt irato : excufet perfonx laedentis conditio-  nem ; ut & imminuat contumelias: deferibat irati ho-  minis turpitudinem ; dicat irae primum nafcenti e fle  occurrendum, ne in perniciem noftram adolefcat; per-  fede enucleat , optimeque cognofcendam det illatam  contumeliam ; proponat, quae illa fit , & quo animo  fada, ne ira perturbatae rationis major videatur; rur-  fus infinuet gloriofius cfle hortem fervare , quam per-  dere morte , ad vitam revocare , quam licet meritum  ad mortem damnare ; eam efle veram de horte vifto-  riam, quae nulla venia, dignos clementia fuperat , ac  bonitate ; ad Deum propius accedere , qui dat falu-  tem immeritis , dum vitia profligantur ; denique ad  fle&endum iratum exoptanda ert opportuna temporis  ratio, expe&andumque tantifper dum fe fregerit impe-  tus irae, eligendumque potiflimum tempus illud cum  honore , aut lucro aliquo recens affe&us fit .* cum ju-  dicio vel armis hortem vicit , cum ludis , vel convi-  viis, vel hujufmodi vacat.   Ad deferiptionem hominis irati , irx effe&a funt  hzc ; rationem perturbat , & ob mentis inopiam cae-  co , ac przcipiti motu ad furorem inflammat ; totum  adeo corpus deformat , ut in alium mutatus homo vi-  deatur; oculos, & vultum in ignem accendit ; homi-  nemque praecipitem agit ; ulcifcendi fefe flagrat cupi-  ditate : inferendae ultionis diligenter occafiones obfer-  vat, eoque periculoflus, quo fimulatius; in defperatio-  nem abit, fi potertas ulcifcendi non detur.* prorumpit  in contumelias, & imprecationes; excandefcit, & in-  dignatur, quod Dii non ulcifcantur injuriam; terrere  gaudet eos; in ipfos irafeitur, & minas addit maledi-        Digitized by Google      'Rb et oriae P recepta . .   &is; voluptatem capit fi dc inimico ulcifeatur ; eoo*  temnit eos, in quos commovetur, & contemptu con-  temptum ulcifcitur,* contemni fe dolet, graviterque  patitur fefe interdum fperni > dum minas fonat , &  fupplicia ; amplificat , quantum poteft , contemptum  fui; commendat fe pluribus, ut ex eo capite augeatur  contemptus, & ex contemptu ira .* eludit eorum re-  fponfa, qui eum placare volunt: poli contumelias, &  injurias incufat fe quod occafionem ultionis oblatam  non arripuerit , eamque revocat defiderio multo gra-  vius irafeitur , & (e magis excruciat, fi fpes ultio-  nis adempta fit ; pznaro non concupifcit , quam non  fperet , fortunaeque inconfiantiam ingerit , quae pofitos  in fupremo dignitatum faftigio, deturbet praecipites.   De Manfuetudine .   M Anfuetudo ab Arift. definitur deprejfio , atque fe-  datio ira. Ab ira ad Manfuetudinem animos  traducet Orator , fi fufpicionem contemptus ab illis  tollat, doceatque fentirc de ipfis, ac dici magnifica ;  fi moneat per impudentiam, vel aliquo alio cafu,non  certo confilio lapfos effe, qui eos offenderunt, vel prae-  ter voluntatem deliquiffe humano errore deceptos, &  necefiitate coaftos ; fi oftendat culpam cum dolore fa-  teri, qui eam admiferunt; fi afferat fupplices fedemit-  tere, & puniendos ultro permittere, qui offenderunt,*  fi beneficia commemoret ab eo fufeepta , de quo eft  contemptus fufpicio; fi fub orationis initium non pau-  ca dicat , quibus qui laefus-fuit , intclligat fe diligi ab  eo, qui laefitj fi pronunciet eos , a quibus laefus eft ,  graviores paenas pependiffe, quam ipfemet exegiffetjfi  virtutes, & res pratclariffime geftas ab co praedicet ,  qui laeferit; fi fenfim metum ei injiciat, in quem ex-  ardefeit; fi fupplicem , ac deprecantem , qui fecit in-  juriam , inducat ; fi proponat cumdem femper effe cum  omnibus i fi adferat , exemplifque probet , non exi-  guam     Digitized by Google      140 Rhetor icte P recepta*   guam gloriae mertem manere eos, qui iram manfuetu-  dine vincunt, miferumque erte crudeliora meditari , ac  facere : fi tandem affirmet, feveritatem cum lenita-  te mifcendam ; licet enim iracundia inftrumentum fit  virtutis; inclinandum tamen eft in mitiorem partem;  & fi peccandum, remirtione quam crudelitate, melius,  aut tutius peccandum.   Manfuetudo defcribitur moderatione vultus , & Ter-  monis; orationis illecebris, & fuavitate ; modeffia to-  tius habitus : & demum iis omnibus chara&eribus ,  quibus poetae pacem adumbrant. Claud. omnia Mar-  tis infirumenta, fub Clementis pedibus fubjicit.   Dc Mifericordia .   M lfcricordia eji motus animi , [eu dolor quidam fu-  fceptus ex cogitatione mali alterius , quo fe , vel  fuos affici pojfe videt , qui miferetur . Hinc elt , ut ad  miferationem moveatur; qui adduci poreff , ut ad fe-  metipfum, vel ad res fuas revocet, quae de altero de-  plorantur,- non autem ille, qui nihil tale fe pati pof-  fc credit.   Ad commovendam mifericordiam plurimum valet  augere extra modum calamitates , & incommoda , ex  qumus eam natam volumus , quod potirtimum fieri pot-  eft comparatione intur prioris fortunae felicitatem , &  fequentis mi feriam .   Movet etiam hunc affeSum affli&a, calamitate feneftus ,  & adolefcentia , fi recordatione fui fuorumque audito-  rum fenfus leviter pertentet Orator, ut prsffat Cic. in  Pif. Mors praeterea propinquorum , & orbitas, corpo-  rum vexatio, morbi inopia, exilium ; quarum cala-  mitatum comitem prae miferatione feipfum Orator of-  ferat, ut mifericordiam vehementius accendat.   Attingat Orator fingulas circumrtantias : perfona:  quae cruciatur , aut crucianda ert; videatur, fi fuerit  innocens, fi praecellens aliqua virtute, fi litteris excul-  ta ; fi fortis an imbecillis in tormentis ; fi florenti,   an     /     Digitized by Google     Rhetorica Fracepta, 141   an tenera xtate; fi tandem iis valeat, qua* folent in  generare fcnfum doloris molliorem aetatis; fi in adole-  icentiae flore, fi in cadente feneftute excrucietur ; &  hujufmodi; loci, fi coram iis patiatur quos calamitatis  teflesminime vellet; temporis, fitum exitium patiatur,  cum laborum mercedem fibi pollicebatur & praemia;  caularum; fi aliorum injuriis non propria culpa cala-  mitas fibi obvenerit; finis; fi virtutis caufa infelix re-  pente extitit; modi : fi quis nobilis, fi quis fapiens,  fi quis in dignitate conftitutus fubiturus fit idem fup-  plicium quo plebei homines folent animadverti ; fi  perpetuam quamdam malorum feriem patiatur; fi ni-  hil unquam boni percipiat, fed unius mali finis gra-  dus fit ad lubfequentia graviora .   Praeterea modefle petet Orator, quae pro fuis vult  ab auditoribus, oflendatque; occulte tamen leve efle,  quod petit homini calaraitofo , aerumnas cum aliis com-  paret, dicatque calamitatem fuperiorem, tametfi gra-  viflima fit, levem tamen etiam cum graviore praefen-  ti comparatam; utatur obfecratione,depreceturque audi-  tores per quidquid eis gratiflimum efl; fermocinatio-  jiem adhibeat, & per Dialogifmum loquentes inducat,  tum eis qui acceperunt injuriam, tum qui intulerunt,  figna doloris palam exhibeat : ita Erutum confodiam  Lucretiae corpus , Antonius interfe&i Caefaris togam  adhuc cruore flillantem P. R. produxit ; videat tamen  ut id prudenter, non frigide fiat. Rurfus fenlum hunc  auditorum animis injiciat, quod nihil acerbum fit in  vita , quod non ducant evenire pofle fibi , aut ami-  cis, aut ceteris hominibus, doceatque nihil magis de-  cere hommem , quam efle humanum : Denique ca-  veat, ne muliebres unquam Naenias habeat, fed fem-  per graviter doleat; cum procul abeftalacrymis, non  dicat ab illis fe retinere non pofle, gemitufque vocem  intercludere; hoc etenim puerile efl : non ambitiofe  conferetur tropos, figuras, & periodos, fed ita ora-  tionem fuam contemperet, ut non videatur parata,  fed dolore potius elicita.     Mi-     14 » Rhetorica Rraccpta .   Mifericordia reprimitur; & iis, quibus inflammari  diximus iram; & iis, quae de invidia dicenda fuper-  funt. Quod fl auditorum animos jam firmiter occupave-  rit mifericordia , fenfim , & quali aliud agendo , erit  remittenda; quod femper obfervandum erit; cum ve-  hemens aliquis affc&us erit extinguendus.   Praeterea mifericordiam infirmabit orator / fi rerum  calamitate, qua quis premitur, dignum probet; fl do-  ceat nulla miferatione dignum effe, qui judicesad mife-  ricordiam deprecatur; fl dicat juflumefTe, utmalisma-  leveniat, fl offendat fe de eorum fupplicio gaudere / fl  tandem efficiat, ut judices , aut invideant bonis ad-  verfarii , aut de ejufdem malis laetentur , aut indigna-  tionem aliquam concipiant ob vitae pravitatem.   Qui miferatione tanguntur, faciunt, quae fequuntur .  In lurorem, & jnfaniam vertuntur, eaque admittunt  omnia, quae dolentis conveniunt/ triflitiam vultu, la-  crymas oculis, gemitus ore praefefcrunt, fpiranti fimi-  les : funt taftis faepius deliquiis : corpore , & corpo-  ris indumentis fquallidi funt, & fordidi ; infortunia re-  petunt, etfi ea ab aliis audiant, fuis lacrymis, & fuo  dolore pafcuntur : fenfum praeferunt alieni doloris, ac  profitentur; non minus aliorum infortuniis, quam fuis,  tangi , optantur accidiffe flbi, ut faltem illorum ali-  quam partem cupiunt.   De Indignatione.     TNdignatio, quae locum habet in genere deliberativo,  J[ & judiciali dolor efi perceptus ob res fecundas alte-  rius, qui illa fortuna judicetur indignus. Difcrepat ab  invidia, quae bona digni etiam hominis infeftatur; &  quemadmodum mifericordia refpicit malum ; fle indi-  gnatio bonum refpicit immerentis. Bona vero hoc lo-  co non intelliguntur , quae animi funt, nec quae natu-  rae; feu fortunae, ut funt divitiae, opes, potentiae, hono-  res, amicorum copia, & hujufmodi.   In-     Digitized by Google      Rhetorica Pracepta • 143   Indignatio concitatur ; fi vita: prioris forditas , ac  vilitas cum pra:fentis temporis opibus , ac potentia con-  ferantur; fi quam dicamus per vim appetere ea, quae  illi minime competunt, ut abutatur iis ambitiofe pro-  digus, in aleis, conviviis, & commefTationibus ; fi eum-  dem inferamur , quia infolens , & improbus alicujus  bona effufis largitionibus diffiparit, vel in profundum  libidinum fuarum gurgitem immerferit ; fi inferiorem  doceamus, cum fuperiore contendere in eodem ftudio,  vel honoris aemulatione; fi divitias, fi honores alicui  praeter meritum contigifle adferamus; quod tamen cum  diftin&ione agendum videtur, ut haec apud eos dican-  tur, qui fibi eadem mereri videantur; fingula tamen  apud fingulos juxta cujufque meritum.   Sedatur indignatio, fi cui indignantur ; cum dicas  virtute, ac rebus praeclare gefiis bona fibi comparaffe,  non recens ascepiffe ; fi probes ingeniofum , ac nobilem  nunquam degenerem animum habuiffe , ac proinde na-  turam ei femper favifTe ; fi moneas jampridem bona  illa poffediffe, nec iis unquam ad fcelera , velinReipu-  blicae aliorumque perniciem abufum fuiffe ; fi doceas  non arrogantem , & fuperbum in meliori fortuna fc  prsebuifle, fed modefium, & communem, eumque de  aliis magnifice, de fe humiliter locutum fuiffe.   Indignatio deferibitur admodum libera , quae ampli-  ficet vitia, vel in malam partem virtutem detorqueat,  nec fortem, fed temerarium, neque prudentem , fed  ignarum eum dicat , in quem indignatur furens , &  amens, quae fibi interdum violentas afferat manus; ir-  religiofa , qua: in ccelefie numen obftre&etur ; expro-  brans, qua: recenfeat ea, qua: recenfeat ea, qua: ab  ingrato fafta funr, & alterius improbitati cum aliqua  eorum exageratione beneficia opponit. Denique indi-  gnationis cffe&a eadem pene funt, qux in iracundia.     De     Digitized by Google     i     f     Rbet ortae Praecepta . 144   De Invidia .   - . 1 ; . r ’i   I Nvidia, quae locum habet in genere judiciali po-  ti (fimum, ejl dolor de profpera forte, qua alicui pro-  pe pari evenerit , non quod, qui invidet, commodum  ex eo percipiat; fed quod nollet eos, quibus invidet,  bona illa polfidere; quia fuam putat immunui digni-  tatem.   Invidiam concitaveris; fi doceas homini improbo vel  citra laboris, ac periculorum aleam turpi quadam gra-  tia contigiffe bona, ut dignitates, opes, honorum ti-  tulos , quae ceteris non nifi fummo diferimine cott-  fequi poliunt , li dicas eum ob divitias , fecundam-  que fortunam ita infolefeere, ut prx fe alios arro-  gantius contemnat ; fi commemores eum celeriter  aut nullo labore, vel parvo fumptu confecutum fuif-  fe, quod alii magnis fumptibus aut tarde, aut plane  nunquam alfequuntur ; fi ofiendas alienae laudis aemu-  lum , ambitiofum , multa molientem , nocentem , tum  auditorum, tum aliorum glorix, cumdemque dedecus  ex aliena fortuna quxrere : fi in auditorum animis  laudis imprimas (ludium, & ardorem glorix retinendx;  fi proponas antiqux familix decora , & ipforum pro-  prias virtutes , vulgique honorificam de iis mentionem ;&  contra, fi vulgi recites honorificam mentionem ; de  eo, in quem movere invidiam fatagis; fi exageres po-  puli in illum animi voluntatem, & propenfionem ; fi  deferibas multitudinis voces , & prxeonia , modo ta-  men laus illa fuptrari facile poflit, & impediri. Prx-  terea ad concitandam invidiam profuerit nofle mores  eorum in quibus excitare volueris; quare eam conci-  pere folent, pares loco, gente , cognitione , xtate,lcien-  tia, dignitate, fortunis, qui denique pufillo funt ani-  mo, ut opifices, foeminx, rullici.   Reprimitur invidia capitibus contrariis, ac excitatur.  Quare bouum minuas, cui invidetur .• merita illius   ollen-     Digitized by Google     Rhetorici Praecepta» I 45   oftendas, qui illo potitur nullam tailam efte injuriam  demonftres, ac doceas illum fortuna: bonis, atque ho-  noribus, honefte , ac moderate uti : dicas non fuis,  fed aliorum commodis bona illa adhibere , quae invi-  dis funt incitamenta; parta fuifie laboribus, ac mife*  riis; adferas ingentis animi ede, fi magna in aliis quis  fpedet , nec virtuti, nec felicitati invideat j aperias  damna, qua: invidiam fequuutur; ipfa etenim partim  laedit eos, ad quos intenditur, dirius vero , a quibus  procedit, quippe qui fua fine fine fubllincnt fupplicia.   Invidis delcriptio praeclara eft apud OviJ. met. 2.  fab. 12. at eadem fere habentur apud Scaliger. inAp-  pend. Virg. Ceterum fsvit ipfa in parentem ejufque  interiora in modum tineae depafeitur : fimulat gaudium :  non vult videri invidere : trillatur , fi invidis nota .  afficiatur .• Unum expedat mali folatium , fi cui in-  videt, ex alto prscipitem datum adverterit .• Virtuti  inimica eft .• olfentat fe magnifice, virtutifquefus prs-  co nobilis; alios facile contemnit 5 qua poteft animi  vocifque contentione rivalem fuum infedatur & quan-  tum poteft veteras commendat , & extollit, ut.recentes  deprimat, cum rivali eod. timida femper , & querula  veretur ne fi quis honorem confequatur, gloriam fuatn  ille fplendore fuo obfcuret ; aliens felicitatis inimica  eft, in odium, & ultionem inflammatur, vitiorumque  omnium radix eft.   f   sn ; f fio Of. «!>•■ ur.l. • 'y-,-V   De -^Emulatione .   70 Mulatio eft dolor ex aliena bona fotte fufeeptus ,  / l i non quod id alteri contigerit , fed quod nos illa  careamus . Differt ab invidia , qus fi pollet , aliqua ra-  tione fpoliaret bono, quod in alia perfona animadver-  tit .* AEmuiatio autem fieri talis defiderat , qualis di-  da perfona eft; &ficex amore, & ftudio virtutis hsc  oritur : Illa e contra ex malevolentia, & odio.   Concitatur smuiatio majorum virtute egregie fa-   K dis     Digitized by Google      14  cum jam fatis multa di&a fint ubi de elocu-  tione fuperius. N   Rerum dilpofitio duplici modo fieri poteft , aut ex  arte) aut ex tempore. Si ex arte ) eum ordinem ha-  beat oratio, quem fibi praefcribit ars , ut fcilicet pri-  mam ejus partem complettatur exordium , fecundam  narratio, tertiam confirmatio, quartam epilogus.   De argumentorum dilpofitione paulo ante di&um  eftj hic (atis erit annuere, quod ea praecedere debent ,  ex quoram intelligentia cetera pendent.   Ceterum quid primum, quid poftremum effe debeat  in oratione, quid adhibendum fit in fingulis caufis,  non facile definitur. Unum, quoad fieri poteft, nafca-  tur ex alio, fitque mutua quaedam inter orationis mem-  bra connexio, quod fiet, lilervetur ordo propofitus , &  in divifione promiflus. Ad hanc rem commodae funt  tranfitiones , quibus ab uno vel argumento , vel ora-  tionis capite devolvimur ad aliud ; in delenfionibus  cum refpondendum eft adverfario, fequi illum ordinem  debemus, quem ille tenuit. Ceterum haec difpofitio to-  ta pendet ex prudentiae methodo, quae quid locus,  quid auditor, quid caufa pollulet , oratorem docebit.  De difpofitione paflim difta funt multa inter has rheto-  ricae praeceptiones; unde nihil ultra progrediar, utfia-  tim agatur.     De Memoria.   M Emoria adeo neceflaria eft oratori , ut ex Ciceronis  mente omnia praeclariffima in eo peritura fint,  nifi inventis, & excogitatis adhibeatur memoria, ex  qua tamquam ex thefauro, & pcenu dicenda proma-  nant .   Duplex eft, alia a natura, alia ab arte.   Quae eft a natura, exercitatione augetur adudua men-  tis agitatione, & frequenti rerum meditatione adju-   L 4 vaturi     Digitized by Google     Rhetorica Pracepta .   vatur;, fi per partes edifcatur oratio; (i delicatis her-  bis vefcamur , fi optima ciborum digeftio ; fi cibi 9  potufque parfimonia, & a crapulis abftinentia confer-  vetur.   Quae eft ab arte parum prodeft, ni fuam vim acci-  piat a natura . Adjuvatur tamen quibufdam imagini-  bus, quibus reroinifcentia excitatur; quare proderit lin-  gulas periodos lingulis a capite inlcriptis numeris ap-  ponere; rurfus quae pars orationis e. g. de navigatio-  ne, ea connotari poterit anchora ; quae de bello ar-  mis; quae de re ruftica, ltgone , & fic de aliis; tan-  dem proderit , nullo affeilu vehementiori concitari , &  cogitationum multitudine minimi diftrahi.   De Pronunciatione •   P Ronunciatio inter orationis partes ordine poftre-  ma , fed prima poteftate , oratoria* artis totius  omnem in fe continet vim ; omnis enim oratio lan-  guet, evanefcit, emoritur, nili eam aftio animet va-  rietate vocis, motu corporis, mutatione vultus. Id-  circo nemo inter oratores fummos adfcribendus , qui  voce infuavi, & immoderato geftu oculos auditorum,  & aures male afficiat . Patet igitur bona: pronuncia-  tionis elfe, vocem moderari & geftum.   Vocis duplex eft proprietas, quantitas, & qualitas,  e quibus tum vitia, tum virtutes illius eveniunt.   Vitiofa igitur erit vox primo fi fit pufilla , qualis  eft eorum, qui pipire magis, quam loqui videntur.   2. Angufta quae non implet auditorum animos.   3. Si fubfurda , qua: non exprimit verba , fed in  faucibus emoritur.   4. Si confufa, qua: non diftinguit fonis , & articu-  lis, quae dicit.   5. Si rudis, & intra&abilis , qua: magno negotio  fuum peragit curium...   6 . Si alpera, quje flrepitu aures offendit; fi difcer-   pta      Rhetorica Prcecepta. i 6 g   pta, quae imparibus fpatiis , & fonis dilaniat oratio-  nem; fisenea, qua? vehementi Velut aris tinnitu, ferit  aures; fi acuta, quae fonantius quam par efi, eaidcm  penetrat .   Vox fuas habebit virtutes.   1. Si erit alta, quae firmis fparfa lateribus aures im-  pleat pleniffime .   2. Si eicelfa, quae & plenios audiatur , & durabi-  lis fit.   3. Si clara, qua; clare perfonet.   4. Si praegrandis, qua; admixta fuavitati laudatifli-  ma efi.   5. Si fuavis , flexibilis, culta, rotunda, traftabilis,  volubilis, dulcis, canora, & plena.   Advertite vocem accommodandam effe rei , de qua  agitur; ficuti enim non convenit in frigidis exclama-  re; ita ridiculum foret in gravibus languefcere . Pro-  feratur perpulfa animi motu , ut ex perpulfis fidibus  profertur fonus. Laetitia lenem, hilarem, tenuem po-  flulat vocem ; metus demiffam , abjeftam , timebun-  dam, exhitantem, commiferatione plenam, flebilem,  interruptam, ira acutam , incitatam, incidentem; mce-  ftitia gravem , & fono depreffam y & demum tot fiant  vocis mutationes quot erunt animi affe&iones.   Illud infuper univerfis praecipitur , quod depreffa  vox adhibeatur in exordiis y ita tamen ut poflit audi-  ri, necnon verecunda, temperata, venufta, & lenis.   In narratione aliquanto elatior, & quodammodo fa-  miliari fermoni proxima fit. In expofitione validiorum  argumentorum vehementior, acrior, & levior, & jux-  ta naturam rei nunc attollatur , nunc deprimatur ,  nunc arrideat , nunc abhorreat . In conclufione atte-  nuata fit , & aequali fono probata , fi hortamur, fi  conquerimur depreffa, & dillin&a crebris intervallis:  fi enumeramus, quadam incitatione gravis.   Geflus , quem mutam eloquentiam appellavit Tul-  lius, tanti eft ut moderetur, ut quoniam per illum ani-  mi fenfus dignofeuntur , fatis inepta fe gereret , qui   iis ,     Digitized by Google     170 Rhetorice Pr&cepta .  iis , qua: profert , geftum non accomodaret . De eo  multa priecipiuntur/ en vobis magis neceflaria.   1. Vitanda: funt leves, & hiftorica: gefticulationes,  quae fingulis verbis geftum efformant j quare Ora-  tor meminerit, fe faltatorem non efle, & ad fenfum  magis, quam ad verba geftum accommodet.   2. Componendus eft vultus decenti eompofitione ,  ita ut refla fit facies, non detorqueantur, non mor-  deantur labia, non corrugentur nares, non immodicus  hiatus difiendat riftum, non fupinus fit vultus , non  dejefti in terram oculi, non inclinata cervix, non ela-  ta, aut deprefla fupercilia , non rigidi, non extenti,  non languidi, non torpentes, non lafcivi, non mobi-  les, non pofcentes , poUiccntefque aliquid oculi eife  debebunt »   3. Peftus ad ventrem projicere indecorum eft, va-  riare fupra modum extando, deforme j quibus, fi mo-  tus accedat , prope obfccenum .   4. Vultus Sententiarum fenfum praejudicare debet j  quare cum ridentibus rideat, cum triftibus maereat, cum  iratis itetur.   5. Oculi , caput , facies tali geftu conformentur,  ut fenfum exprimant j brachium , & manus aflionis  potiorem partem fibi vindicant, habentque plures fi-  gnificationes : brachium tamen tanquam telum ad-  hibetur in contentione potiflimum, in narratione non  nimium, fed cum decore movetur.   6 . Manus hinc inde extentae difponantur intra fug-  geftum, dextra incipiat motum a medio peflore, ten-  datque in latum dexterum mediocri diftantia, aliquan-  do reflo, alias flexuofo duftu, prout membrum uno,  aut pluribus conftabit incifis j geftus enim uti cum  voce inchoandus , ita protrahendus ad finem vocis ,  & fenfus.   7. Si periodus conftabit tribus, vel quatuor mem-  bris, fecundum, vel tertium occupet finiftra, qua: cum  dextera ultimam, totamque claudat fententiam, iterum-  que deponenda manus hinc inde intra fuggefti lim-  bum,     Digitized by Google      Rbetoric   H iEC oratio habetur in natalitiis hominis alicu jus.  Ejus exordium fumitur.   i. Ab aliqua circumflantia loci , vel temporis , aut  perfonarum .   2. A publicis votis , precibus , & facrificiis , qus  ante nativitatem, & poft illam fafta funt.   3. Ab antiquorum ritibus.   4. A fabulis.   5. Ab aliqua hifloria, feu fa£lo infigni *   6 . Ab exclamatione , & larto plaufu futurorum bo-  norum.   Confirmatio multipliciter abfolvi potefl; nam fi na-  tivitas fatis uberem fuggerat rerum copiam ad juflatn  orationem, his poterit efle contentus laudator. Sin mi-  nus, incipiendum erit a Patria, parentibus, fplendore  natalium , prodigiis , fiquae praecefferunt ; rurfus attin-  gere poterit Orator nativitatis circumflandas, locum,  tempus, antecedentia, confequentia , auguria, di£la ,  oracula, fomnia, concurfus rerum variarum in id tem-  pus. Item auguria fiqus puer ipfe det futurae virtutis,  & fortunae; quae quidem divinatio peti potefl, vel ex  iis, quae nativitatem , aut puerum ipfum nafcentem  attingunt , vel ex genere , facie , futuraque apud pa-  rentes infantis inflitutione.   Peroratio vota continet, fauflafque precationes pue-  ro, & parentibus, ut ille ad multum tempus felix vi-  vat, & fuis , & Patris ornamento aliquando futurus.   Item provocabit ad laetitiam, defiderabitque, utcre-  fcat infans ad cos honores , apud quos patus efl ; di-  vos aliquando , feu virtutes producet contendentes in-  ter fe, cui potiflimum fit ille puer primum natus.   Oratio Genethliaca, quae dicitur adulto, partim co-  alefcit ex fuperioribus praeceptis, partim non jam ti-  gna , & prsfagia futura: virtutis attingit , fed Virtutes   N a ipfas        Digitized by Google      ip6 R fiet oriae P recepta.   ipfas recenfet , aut amplificat , dicitque aufpiciis , &  ominibus jam fatis refpondiffe virtutes.   In peroratione optandum , ut fxpe diem illum na-  talem celebrare contingat , utque laetior femper recur-  rat , illiufque ortu ita gaudeamus , ut nunquam audi-  re velimus interitum.   De Oratione Luftrica.   H iEC oratio dicitur Lufirica , quod dies ille , quo  nomen infantibus imponebatur luftricus apud  veteres appellabatur , habeturque in nominum impofi-  tione.   Exordium ducitur, vel a circumfiantiis, vel ab ali-  quo ritu antiquo in imponendis nominibus , vel a lae-  titia communi , vel ab honoribus, quos ille prius re-  tuliffet , cui nomen imponitur , vel certe dubitando  exquirere poterit orator, quo praemio tam praeclara: res  geltte donari potuiffent, & ad nomen defeendens nul-  Jum inventum docebit majus ipfo nomine, dequo bre-  viter dicet praemium effe virtutis.   Confirmatio, vel una, vel duabus contineri partibus  poterit; fi una, eam inllituat Orator ab iis locis, quae  in commendationem nominis cadere poffunt ; a com-  pofitione fcilicet cum aliis praeclaris nominibus; acau-  fis propter quas impofitum fuit , & ab ipfa nominis  fignificatione; fi aut omnes virtutes ea complebatur,  aut omnium maximam , aut omnia , quae in omnibus  nominibus effe poffunt. Si duabus, in prima ponantur  tes gefiae, ac virtutes, propter quas nomen fuit impo-  litum; in fecunda nominis excellentia laudetur , infti-  ruaturque collatio tum perfonarum , tum hominum ,  tum caularum, propter quas aliis etiam aliud nomen  impofitum fuerit, five hoc fiat per fimplicem compa-  rationem, qua paria omnia effe dicantur, five per con-  tentionem, qua qui laudatur probetur effe fuperior.  ^pilogus occupatur in votis , & faufiis precationi-,   bus,    igy   bus, gratulationibus, & adhortationibus, ut tanti no-  minis gloriam fubfiineat, ac tueatur.   De Epithalamio , feu Nuptiali  Oratione *   i   E Pithalamium habetur in nuptiis . Ejus exGrdium  inchoabitur, vela laetitia, fefiaque diei celebrita-  te, vel ab argumenti difficultate; vel a caufis, curO*  rator ad dicendum acceflerit , vel a commodis , optima-  que conjugii aeflimatione.   Confirmatio i. per modum panegyris laudes fpon-  forum continebit ; five a Patria , parentibus , aliifque  laudationis locis , five per comparationem unius cum  altero, ut nullus alterutro dignior eft potuifTe offenda-  tur, five per collationem nuptiarum hujufmodi cum fe-  licibus antiquorum nuptiis, five per certamen aliquod ,  aut inter divos, aut inter homines, aut inter virtutes  contendentes invicem in conferendis variis muneribus  recenter nuptis . Juverit etiam comparationem infli-  tuere inter genus utriufque fponfi , ut ex illa confiet  fimilem fimili conjungi, quam quidem comparationem  ornare aliquando poterunt fymbola quaedam ab anti-  quorum ritibus accepta, puta a floribus, feu frondibus,  quibus , nuptorum coronae antiquitus intexebantur ,  ut fponfum uno fponfam altero exprimamus fym-  bolo .   2. Poft celebratam fponfi , fponfaeque affinitatem ,  qua: ex illo matrimonio contrahitur , commendari nu-  ptiae poffunt ex iis, quae inde creduntur proventura ,  aut ex aliis felicioribus matrimoniis, quae inter eafdem  familias olim intercefferunt ; laudantur fponforum  parentes, ad laudes quoque eorum excurritur qui ad  nuptias celebrandas convenerunt , & ad commendan-  dum thalamum, domum, urbem, ubi nuptiae fatis funt .  Finguntur liberi coram parentibus lufitantes, five a?ta-   N 3 te     /     Digitized by Google      jpS Rhetorica Praeopta .   te crelcente maxima meditantes . Ad nuptam , & vi-  rum cum laude convertitur fermo , utrumque ad laeti-  tiae fenfum excitando, & in fpem adducendo fobolis  virtutis non imparis.   Epilogus vota facit pro liberorum felici proventu ,  ut parentes thalami pignora cito confpiciant , diu fe-  licem vitam degant, & diem videant , quo & ipfi li-  berorum nuptiis interfint . Itidem ad mutuum amo-  rem, & fidelem concordiam conjuges adhortabitur .Le-  gantur Claud. de Nupt. Honorii, & Maria», Statius  lib. i. in Epithal. Stellae Maxim, in Nupt. Conftan-  tini.     De Epinicio feii Oratione  Gratulatoria .   E Pinicium adhibetur in quovis eventu felici, ut iis  gratulemur, quibus ille feliciter contigit.  Exordium hujus maxima parte eflfe poteft rei obten-  tae gravior amplificatio, & defumi potell, vel a com-  munibus locis publicz laetitiae, aliarumque circumftan-  tiarum, vel ab ipfa mutatione, & incremento fortunae  melioris .   Confirmatio variari poteft pro rerum varietate, qua:  ad gratulationem nos excitant, fi etenim alicui vi&o-  riam gratulamur, dicendum erit non tam pares gra-  tias, quam dignam gratulationem haberi polle illi, qui  debellatis hoftibus tantis incommodis patriam liberavit .  Hujui rei caufae mox afferendae ; fubjicienda inde vi-  ftoriae narratio, qua: explicetur ex adjunflis , & am-  plificabitur perHypotipolem , diftributiones, deferiptio-  nes , & per comparationes praefentis fortunae cum fu-  periori . Licet nonnunquam vifforiam conferre cum  ipfo duce, ejufdem merita amplificare , in quorum fi-  dem aliqui nominandi erunt, quorum egregia facinora  fuerit aemulatus.   Si     Digitized by Google      Rhetor icte Prxcepta. ipp   Si dignitatem acceptam gratulemur, illius magnitu-  do erit demonftranda : commemorandum adeptam me-  ritis, & virtute, dicendumque dignitatem eam efle ,  ex qua immortalitatem confequi ille poflit , quxque a  multis expetita , paucis admodum obtigerit . Obliqua  oratione interdum alicui gratulamur, cum dicimus nol-  le nos amico, qui dignitatem obtinuit , fed Reipubli-  cae quae tantum virum in ea dignitate (ibi adepta eft,  gratulari ; quod Reip. utilitas ab amici honore ac-  ceflerit ; qui fi junior fit , dicendum hunc diutur-  niorem, & Reip. utiliorem fore ; fi fenex , (pecimen  virtutis amplum dediffe/ fi eruditione confpicuus, flo-  rentem, ac beatam fore Rempublicam.   Epiiogus continet preces pro imperii diuturnitate ,  felicitate, gloria, incremento. [Optat , ut qui ad di-  gnitatem afeendit , opinionem de fua virtute conce-  ptam faftis fuperet, neque cum aliis , fed fecum ipfe  certet, ut ad majores gradus poflit afeendere. Cohor-  tatur ad amorem, & patriae defenfionem , ut eam ita  compenfet. Commemorat, qui reges, & praeclari viri  eam ornarint, & auxerint. Monet tandem, ut & Deo,  & largitori Principi gratus fit.   De Oratione Lamentatoria.   H iEc oratio fuperiori contraria eft, majus tamen re-  quirit artificium , ut dolore potius , quam arte  videri debeat fa&a . Duabus omnino partibus abfolvi  poteft. In prima fignificetur , quantum fit malum il-  lud*, in quod incidimus , tum ad levandum dolorem ,  tum ad excitandam in amicis mifericordiam , & odium  in inimicos , fi ex iis tantum matum obtinuerit . In  feeunda metus aliis injicitur quafi & illis poflit idem  contingere .   Epiiogus fuperos orat, ut a cervicibus omnium tan-  tam depellant tempeftatem.     N 4 De     0     Digitized by Google      200     Rhetorica VrecceptU a     De Oratione Poftulatoria .   t   P OftuIatoria oratio adhibetur , cum quid debitum ,  aut tamquam debitum a Deo, vel ab homine pe-  ti oportet.   Exordium, fi petitio oblique fiat, per infinuationem  benevolentiam conciliet, ad excitandam nedum atten-  tionem, fed etiam liberalitatem ; quae quidem infinua-  tio peti debet ab illius laude , a quo beneficium ex-  petatur, maxime vero a laude liberalitatis . Quod fi  res, qua: poftulatur, difficilior obtentu fit, majore in-  finuationis artificio, fin minus difficilis, minore opus  habet i Si vero reta petitio fit , aperte exordiendum,  non tamen procul ab arte.   Confirmatio fi de liberalitate benefatoris nihil di-  tum fuerit in exordio, ab ea inchoari poterit.   Petitio proponenda , explicanda , . exornanda erit ,  attenta perfona , a qua petitur , & re ipfa quae pe-  titur; nam fi petitur ab homine gloria: cupido, dicen-  dum erit virtutem ineffe maximam in re conferenda;  fi ab alio aliter agendum. Si qui petit, benemeritus  fit, enumerare poterit, modefte tamen, fua beneficia.   Si nullum habeat meritum , narret , quomodo imme-  ritus tantum beneficium petere audeat, caufamque pe-  tendi afferat, dantis liberalitatem . Si res, qua: petitur  magna fit, inque ea obtinenda laboreiur, recurrendum  ad locos deliberativi generis , a poffibili fcilicet , o-  fiendendo nullo difpendio conferri poffe beneficium ;  ab utili probando, utile efTe Reip. ab honefio often- •  dendo honorem, & gloriam inde futuram. Proderit pa-  rentum laudes, & majorum utriufque rccenfere, qui fi  in neceffirudine conjunfti fuerint, addendum erit eos,  qui fubfequuntur, non tam paternarum opum , quam  amicitia: harredes efle debere. Preces adhiberi poffunt ,   & obtefiationes per res, aut perfonas, quibus nihil cha-  rius haberi confiet. Docendum erit, petere nos rem   hone-     Digitized by Google      Rhetorice Rrecepw* aot   honeftam, piam, juftam, & nobis neceffariam , quam,  ut obtineamus, ciendi funt mifericordiae motus ab in-  digentia noftra.   Epilogus promittit animum gratum , & deficiente  facultate referendi gratias , fummam animi propenfio-  nem, & voluntatem.   De Oratione Enchariftica , feu  in gratiarum aftione .   E Xordium bene contextum , fplendidum , grave , ac  ferium effis debet , fine ulla fufpicione fimulatio-  nis , feu affentationis , in quo amorem profiteatur O-  rator , magnifice beneficium acceptum enarret , cum  rerum enumeratione} praeterea exordiri potefi Orator,  nunc ab ea virtute , quae maxime lucet in, beneficio  collato , modo a perfona largientis , & ab adjuntlis ,  (i Rex, fi Senatus fit, qui dedit, fi cito datum, ficum  verborum ornatu, & vultus hilaris fignificatione ;nunc  reddendo rationem , cur tot ante beneficiis acceptis ,  nunc tantum agere gratias incipiat.   Confirmatio , vel inftitui poteft per panegyrim , ia  qua infifiendum erit commendando virtutem a qua  profeftum elt beneficium , vel tripartita effe debebit ,  quae primo occupetur in laudibus bencfa&oris , mox in  beneficii magnitudine amplificanda , & exornanda , ex  adjun&is, & circumfiantiis, per multas comparationes,  inquirens caufas beneficii , tempus , locum , & hujuf-  modi; demum in explicando modo, quo datum efi be-  neficium.   Epilogus officii recordationem pollicetur*, fpondet ,  memorem animum , rogatque Deum , ut cum nos ob  virium imbecillitatem id minime poffimus , ipfe gra-  tias beneficio pares rependat.   Si gratiarum a&iones ob falutem fient , obfervan-  dum erit , incolumitatem reftitutam , mala adverfa ,   mife-     Digitized by Google     201 Rbetoricce Pracepta.   miferias , & morbos procul amandatos , magnam di-  cendi copiam fuppeditare. Ideo exageranda tunc erit  prxdi&otum maiorum gravitas , a quibus fuimus libe-  rati > ut tanto majus beneficium collatum eluceat.   De Oratione ad inaugura-  tionem .   H iEC oratio dici folet in un£Iione regum, aut crea-  tione magiftratuum, vel Gubernatorum.  Exordium fumitur a votis bonorum , qui optabant ,  a gratulatione populorum, a meritis iplius ele&i, a  pompis, quibus elucent viae, forum, templa, palatia,  a reliquis denique circumflantiis, vel etiam condolere  dignitatem novo Principi Orator poterit , quod eam  fubeundo, novas caulas, laborefque fubire cogatur.   Confirmatio fefe effundet in laudes novi Principis ,  a fontibus , quos fupra monuimus , a laboribus pro pa-  tria exantlatis , a clementia in cives . Differet de  corona, de fceptro, de purpura, de ftemmate , deque  ceteris omnibus, quae peauliares fint illius pompae; ad-  hibebit defcriptionem iplius Principis , a quo effulgeat  amor, & raajeftas; neque omittet oracula , prodigia ,  & fiquid aliud infigne evenerit, & honorificum , qua:  omnia ad laudem Principis referenda funt.   Epilogus erit idem , qui in gratulatoria oratione .  Praeclara eft Sidonis Panegyris ad Auguftum Romae di-  &a, & optime etiam Claud. in Conful. Manlii Theo-  dorcti &c.   u I   De Stemmate Praxin.   S Temmata , quae familiae infignia efTe dicuntur ,* ad  laudes heroum plurimum conferunt, quorum enco-  mia inde petuntur, quod fint, & figna quadam ad   oma-     Digitized by Googlt’      Rhetorica P recepta . 203   ornamentum, & difcrimen familia; dedu&a , & prae-  mia virtutis, ac poderis incitamenta laborum, & fua-  vis, & grata re£te fa&orum recordatio , & documen-  tum aliquod artis, & officii, & amoris, ac infitae vir-  tutis argumentum . Rurfus ad laudem conlideratur ma-  teria, ut aurum, vel argentum ; color ut caeruleus ,  rubeus; forma, vel figura, ut ancile , palma , clypeus;  pi&ura , ut rofa , oliva , globuli , arma , cruces , Leo ,  Aquila , & hujufmodi , e quibus fiudeat Orator ma-  gnam copiam laudum haurire, &c.   De Paranimphara ; five in   Creatione Do&oris .   *   E Xordium petitur a circumftantiis perfonarum, vel  a ritibus veterum, cum laude illius fcientiz, ad  quam initiatur Doftor.   Confirmatio tres partes habet; prima rationes con-  tinet, ob quas mox promovendus, honore dignus vi-  deri poffit; altera rituum expolitionem; tertia ad do-  lorem panegyrim inftituit . Ritus effc folent , tradi-  tio libri ad legendum Quidquid officii fui fit ; pileoli,  infignia veritatis, ac fan&itatis; anulus, qui fidei, ve-  ritatis, & conflanti* cft argumentum ; Zona aurea,  qua utatur , tanquam cingulo fidei , & fortitudinis ,  modeflixque vinculo, quo animi motus cohibere poffit •  Epilogus multa libi promittit de inaugurando Do-  lore, clauditurque in ejufdcm gratulatione.      Dc     Digitized by Google      '2,i>4 Rbetoriat PvxcepU*   De Oratione in Creatione  Juftitise Prafidis.   E Xordium inchoabitur ab ipfos juftitite templo, in  quo Prarfes admittitur, vel ab ipfo tribunali, in  quod afeendit , unde promant : oracula coelo digna,  hominique metuenda, quod quid ornari poteft aliqua,  fimilitudine deiumpta e Salomonis throno, autaliunde.   Confirmatio vagabitur * per locos communes laudis  in Prsefidem, eleftum, & quserer, cur purpura indua-  tur , an quta ea regiam induat au&oritatem , an  quia in legum 'violatores infurgere debeat tanquam  elephas, qui a rubro in bella accenditur; commen-  dabit fapientiam praefidis, ex qua, velut ex trypode  promentur oracula jufla , veneranda, & patriae falu-  taria .   Epilogus gratulatur , non tam praefidi, quam urbi,  quae fe regendam commifit tanto viro , cujus fapien-  tia, vigilantia, prudentia quaeque* optima fibi pollice-  ri poffit.   De Oratione in dedicatione.   . t   H iEC oratio contexitur, cum alteri opus aliquod  nuncupandum occurrit : ejus artificium tribus  veluti gradibus affiirgit , primo occafione dedicandi ,  qua: fumitur vel a dedicantis officio, vel a dignitate  lilius, cui dedicatur, vel ab opportunitate aliqua, ut  fi devi&is hoftibus tribmphet, & cetera quampluri-  ma; fecundo rei dedicata: vel explicatione, vel excu-  fatione. Tertio commendatione, & obfecrationc, ad-  dito fidei, arrernique obfequii Sacramento.     De     Digitized by Google     Rhetorice 'P recepta.     205     De Oratione ad receptionem  Principum , aut ma- f  giftratuutiK   O UI orationem hanc contexendam aggreditur prius  animadvertere debet, quae fuerit caufa regis ad-  ventus in urbem. Si ut eam per fe invifat, vel  ut (i in ea Princeps exterus fit, luas celebret nuptias ,  & hujufmodi; & talis erit oratio, qualem , eam exi-  git caufa: adventus. Si caufa adventus fit , ut per fe  Princeps urbem illam invifat tunc   Exordium ducetur ab expedatione , & votis totius  Civitatis, vel a defiderio communi videndi Principem ,  vel ab exukatione , qua geftieruot emnes, cum pri-  mum acceperunt- nuntium , vel ab ipfa regum pro-  videntia * quorum eft, non per legatos tantum , fed  per fe quoque fuis regnis confulere, a thefi ad Bypo-  tefim mox defeendendo. . •* ..   Confirmatio per laudes regis excurrat, providentias  praecipue per aliquas comparationes, & fymbola, po-  teritque recenfere antiqua ejus beneficia in urbem il-  lam collata, ea conferendo, cum prxdeceflorum ipfius  beneficiis. Immo differere etiam poterit multa de ur-  bis Felicitate, & meritis, eaque omnia uni regi acce-  pta referre. Neque erit inconveniens, fi ad publicum  apparatum defeeudat , in quo deferibat , vel civium  concurfum, vel regis ingreffum magnificum ad trium-  phum, aut modefium, ne gravis populis eflet.   Oicet relida ab eo fuifle clementiae , fortitudinis,  liberalitatis , ceterarumque virtutum, quam ille tran-  fierit, veftigia. ... ... v ...   Epi logus ejus armori , & tutela: commendabit ur-  bem, ipfuroque tutelaribus Diis; vota faciet pro ejus  felicitate; vovebit, ac dedicabit animas, pedora, for-  tunas,     Digitized by Google      10 6 Rbetoric «e pYtecepta *   lunas, opes. Populorum explicabit laetitiam, & amo-  rem, & fi quid petendum erit, obfecrando id efficere  poterit. Legatur Oratio Pacati ad Imperatorem Theo-  dofium, in qua ille magnifice.   L   De Oratione in difcedentes  a nobis.   E Xordium tefiabitur non levem doloris fignifica*  tionem ex illorum difceffu , quibus familiariter  urebamur ,• mox moderationem adhibebit aliquam ex  honefia difceffus caufay & fi orator fit ille, qui difee-  dat, diuque a patria extorris abire debeat, mifericor-  dix ciet affe&um»   Confirmatio commendabit multi populi, apud quem  vixit Orator, fidem, humanitatem, pietatem, & ce-  tera, quibus conciliantur animi ,* tum urbem, a qua  ille difcedit, dilaudabit, loci nimirum naturam, fitum  falubrem , & amoenum , facra ejus fefia , facrafque ce-  remonias .   Epilogus beneficiorum, qua; ifiic acceperit, memo-  rem Oratorem pollicebitur , uxores , liberos , affines  commendabit plurimis, iifque bene precabitur.   Si alius fit qui difcedat , ifque vel mul&atus exilio,  vel acerbiore coa&us fortuna,   Exordium petendum erit ex querimonia , vel indi-  gnatione in fortunam ipfam.   Confirmatio queratur quod abire parantem non re-  tinuerint non frequens virorum illuftrium concurfus,  non deambulationes, non amaena loca, non cetera,  qux urbem exornant . Revocat promifta ; quod alter  ab altero nunquam effiet difceffiuruS , confert priorem  felicitatem cum praffienti miferia, dicit, fe, qui jam  in amico folatium , nunc prseter follicitudines , & cu-  ras, nihil in eo habere, conqueritur nimis longam fu-  turam ejus abfentiam, commemorat pericula itineris.     Digitized by Google      Rbetoric * Precepta. 307   difficiles navigationes , & vita: infclicioris incommo-  da, eoque dolet abeunti. Modo tamen folatur Te, fpe  expeftati felicioris reditus.   Si vero qui difcedit, legatus vel imperator difcedit,  Exordium illi gratulatur . Confirmatio dilaudabit , &  cum ipfum, & collegas fuos , comitefque, a genere,  virtutibus, fama nominis, ac rebus antea feliciter ge-  ftis : deprecabitur eundem quoque, ut memoriam no-  ftri abfens non deponat , locorum amamitate delini-  tus, ac fociorum humanitate, urbiumque nobilitate,  qua iter eft habiturus, quas ca occafione proderit lau-  dare.   Epi logus continet preces, & felicia omnia difceden-  ti defiderat.   De Oratione poft reditum.   E Xordium vel fuperis gratias aget , quod incolu-  mem patria, civefque omnes tantum virum re-  ceperint; vel defiderium exprimet, quo cives ejus re-‘  dit^im affe&abant, votifque, & precibus accelerabant;  vel circumftantiam quamdam temporis continebit, uc  ii Sol ferenior effullerit, quafi tanti hominis reditum  fibi fuerit gratulatus.   Confirmatio deferibet hominis indolem , dilauda-  bitque virtutes, eas potiffimum per enumerationem re-  cenfendo, quibus acceptus fuerit iis , apud quos dum  abefTet , eft commoratus , qua in re optima* erunt com-  parationes conglobata: hominum ilJuftrium , qui apud  alias nationes magni habiti fuerint. Inducet exteras ur-  bes , apud quas diutius fuerit , qua: partim invideant  patria: illius, partim cives fuos cum eo conferant, mi-  norefque eo arbitrentur , & partim fecum ipfc doleant,  quod hofpitem non retinuerint abire cogitantem. Re-  ditum amico gratulabitur , gratiamque referet , quod  apud illum valuerit plus Patriae charitas , quam cete-  rarum gentium benevolentia: teffificatio , oblati hono-  res, locique amoenitas, & delicis.   Ex-     Digitized by Google     zoS Rhetorica Pr,ccepta .   Exponet tandem quid commoditatis , & privatiTh,  & publice tanti viri afferet reverfio.   Epilogus hortabitur, ut diu cum fuis maneat, redi-  bit ad preces , orabit coelites ,• ut quemadmodum ia  profe&ione, & reditu ita fofpitent in Patria.   De Oratione in funere.   E Xordium occupabitur in deploratione, ac gemiti-  bus, ordieturque vel ab indignatione pro eo, cu-  jus mortem dolemus, quafi indignemur ereptum nobis  effe, aut nos fupcrftitcs ad dolendum rtli&os; vel ab  aliqua exclamatione, vel ab inve&iva, in mortem ma-  xime, fi in aetatis flore ille obierit, vel a deploratio-  ne cum indignatione mixta , humanam conquerendo  conditionem, quae nos ad tantam miferiam vix natos  dejecit, vel a circumflarttiis qaibufdam, ut funtoften-  ta, prodigia, alisrque quamplurimae , quae in hac re  meffe poffunt, vel ab aliqua figura, dubitationem pu-  ta, quafi ambigat Orator loquine , an filerc debeat,  ciere lacrymas, an confolari, & hujufmodi, autexcu-  fationem quamdam, quafi non audeat vulneris memo-  riam refricare, & affligat domus fpeciemdefcribere; vel  ab aliquo gravi difto praefertim , fidolorem lenire veli-  mus, vel a lugubri exequiarum apparatu , vel ab aliquo  lymbolo, vel a diverfis gentium ritibus, vel a luftus  deferiptione , praefertim fi luftuofo cafu obierit ille,  cujus mortem dolemus. Denique exordium dabunt af-  finitas , dignitas, & hujufmodi, quae fubihneat ille,  cui onus dicendi impofitum fuit, tamquam ea caufae  fuerint, cur loquendi partem fufeeperit   Confirmatio duabus potiffimum partibus abfolvi po-  teft, laude fcilicet, & lamentatione*, ea demortui vi-  tam commendamus .* hac mortem dolemus; quare om-  nes .inveniendi funt fontes laudis , locaque omnia  ciendi maeroris motus ; quibus addi potefl & tertia,  folatium fcilicet ad parentes, vel ad fuperflites docu-   men-     Digitized by Google      .'Rhetorica Praecepta 209   mentum. Interdum tamen una pars tantum ponitur,  eaque occupatur in laudatione; ita tamen conftru&a,  ut referatur ad excitandum dolorem/ in crdum adhibe»  tur & fecunda, quae aut dolorem movet, aut confo-  latar, aut adhortatur ad mortui imitationem : melius  autem ifla fparfim per totam orationem diffundentur,  ita tamen ut in epilogo perficiantur.   Epilogus aeternam felicitatem mortuo deprecatur ,  vel lacrymas in auditoribus movet, vel„ad debitos ho-  nores deferendos, aut ad recordationem beneficiorum  ab eo acceptorum, vel ad virtutum ejus imitationem ,  vel ad impendentis omnibus certe mortis memoriam  hortatur. Si filius fuperfit paternae virtutis haeres, au-  ditores Colabitur, proponens iis, parentem in filiis fu-  perflitem efTe. Tandem claudi poterit celebri quodam  epitaphio, quod concifutn efTe convenit i & paucis ver-  fibus continere genus , vit® feriem , geftos honores ,  fa&a praecipua, mortis genus, & monitum aliquod via-  tori . Egregixfunt Orationes funebres Nyffeni in mor-  te Pulcneriae, D. Amb in Theodofii fenioris , Na-  ziazeni in Athanatis &c.   De Oratione ad legationem  obeundam .   • , 1   E Xordium, quod quidem furoitur a perfona regis,  & ejus, a quo mittitur, & ejus ad quem mitti-  tur legatus, affinitates, foedera, amicitia, negotia in-  ter illos ante id tempus habita, & cetera hujufmodi  occupabunt; vel etiam fumi potellaritu, & jure gen-  tium in mittendis legatis.   Confirmationis nulla certa praecepta efTe poflfunt,  cum enim tot, & tam vari® poffint efferes, quas le-  gatus agere debeat, talem muituat confirmationem.  Orator, qualem exiget res, de qua agitur. Quare cum  legatus mittitur, vel ad gratulationem, & amicitiae   O offi-     Digitized by Google      lio 'Rhetorica Pracepta .  officia, vel ad excipiendum aliquem alterius nomine,  vel ad aliud petendum, vel ad repetendum, & expo-  fiulandum aliquid propter acceptam injuriam, vel ad  (uadendum aliquid, recurrere ille debebit ad lingula-  res oraticfieS cuilibet caufat conformes.   Epilogus pariter caufis, quae traftantur, accomoda-  bitur.   ' • ** • *»   De Oratione in confecra-  tionibus.     C Onfecratio apud antiquos Idolatriat cultores ea  dicebatur, qua vel aliquem hominem in nume-  rum Deorum referebant, vel templum, aut aram nu-  mini alicui confecrabant . Sacrilegus ifte cultus cum  ipfa fuperftitione jam exfolevit, eique fan&ior fuccef-  fit , coefuetudo fcilicet piorum hominum in nume-  rum, albumque Sanftorucn referendorum. Quare haec  oratio adhibetur a nobis in alium ufum abeo, in quem  ab antiquis adhibebatur - , cum nempe non jam fceleftiflimis  hominibus divorum nomen tribuitur, led cum homi-  nes vere pii maturis Ecclefia* Catholicae fan&ionibus  inter Beatos , Sao&ofque adferibuntur .   Artificium hujus orationis idem eft, ac orationis in  funere, praeterquamquod exordium, & epilogus, ipfa-  que confirmatio ad hilaritatem penitus compafti cfFe  debent. Poterunt & aliqua recenfcri de ritibus, qui  in /Ethnicorum confecrationibus adhiberi folebant , vel  eos afliimendo, vel rejiciendo. Etiam epilogus conti-  nebit exhortationem, qua excitentur auditores ad ve-  nerationem Sanfti hominis, & ad vota illi facienda;  poterit pariter vel nobis, vel noftris a Divo illo ali-  quid jjoftulari .   Si ha?c oratio habenda fit in confecratione templi  cujufdam , ilia fota occupabitur in commendandis ri-  tibus hujufmodi confecrationis , nec non templis iif-   dera     Digitized by Google      Rbetovicte Rracepta. u t   dem fibi a Deo electis tanquam in propria sede ad  habitandum in terris ; curabitque , ut venerationem ,  religionemque, & cultum in illud ipfum in auditori-  bus excitet, quod ut melius praedet, ornanda erit ali-  quibus imaginibus ex Sacra Scriptura defumptis.   De Genere deliberativo.   G Enus hoc nedum deliberativum, fed& fuaforium  dicitur, & difluaforiura, difceptatorium, concio-  natorium , & confultorium . Ejus materies poflibilia  funt , & non neceflaria, non tamen omnia, fed ea  tantum , quae ed in nodra potedate , ut aut dant ,  aut omittamur, & ad nos ipfos pertineant, haec vero  eadem publica funt, vel privata, de quibus difcepta-  ri poted. Finis utilitas ed, ac detrimentum i officium  fuadere, & dififuadere.   De Inventione Generis  deliberativi .   T Riplicem hujus generis fontem aperit Quintilia-  nus, cum inquit : fuadendi partes quidem ho-  nedum, utile, necedarium. Neceditas tamen non ideo  ed pars deliberationis, quod in deliberationem cadat,  fed quod fi quid neceffarium probari poflit, fidem af-  ferat deliberationi.   Cum autem Cicero in partition. &c. ha?c ha-  beat : Suafori proponitur Jimplex ratio , fi & utile ejl t  & fieri poteft , ut fiat : diffuafori duplex : una , fi non  xjl utile , ne fiat : altera fi fieri non potefl , ne fufei-  piaturj cumque idem dividat utile, inutile honedum,  & utile commodum , condat tres eflfe fontes inven-  tionis generis deliberativi ; honedum fcilicet , utile ,  & poffibile.   O 2 Ad     r     Digitized by Google      in Rbetevica Vvacepta .   Ad honedum ea referuntur omnia , quae proficifcnn-  tur a virtutibus, quaeque funt laudabilia ipfa per fe,  qualia funi animi bona , quibus & additur materies  fubjefla hon. flati, qua? maxime fpeflatur in amicitiis;  amici*»* autem charitate, & amore cernuntur. Quare  cum nobis honedum proponimus materiem delibera-  tionis, illud attinui potett. • -   i. Si bonum , quod fuidemus, cum virtute conjun-  flum demondremus ; tunc etenim honedum illud pro-  baverimus; ideoque faciendum.   3. Si offendamus cum re, quam fuademus, conjun-  gas ede virtutes, ita ut qui, quod fuademus , fufce-  perit , prudens , juftus , clemens habeatur . Quod fi  jam iile hifce virtutibus fuerit inflruftus, alia ratione  erit impellendus , ut nempe fuis virtutibus opera ref-  pondeant .   3.- Si metu dedecoris , & infamia? aliquid fufef-  piendum ede fuadeamus , qui modus efficax ed, &  dicitur cum contrario.   Notandum oratori ed , quibus affeflibus auditores  maxime ducantur , & quantum apud imperitos adhi-  bendus ed ad fuafionem ignominia? metus, tantum apud  Sapientes gloria? propofitio , & honedatis, apud quos  nunquam illius jaflura.   Ad utilitatem, ut inquit Cicero, ea revocantur , quae  funt in corporis , aut fortunae bonis expetenda; quo-  rum alia funt quafi quodammodo cum honedate con-  junfla , ut honos , & gloria ; alia diverfa, ut vi-  res, forma, valetudo, nobilitas, divitiae y clientelae,  de quibus fatis multa in genere demondrativo . Igi-  tur multiplici ratione ea ad fuafionem deflefli pof-  iunt, & •» - rf» - k   1. Cum nobiles avidi funt honoris, & gloria? , di-   gnitatum, & fama?, divitiarum, dominationis, & im-  perii ; fi probaverit orator in re , quam fuadet 3 ida  contineri. ; u , *••• '   2. Apud eos, qui aut lucri cupidi funt , aut fuffl*-  mum decus ponunt in reflo divitiarum ufu, ut hofce   per-     Digitized by Google      (     Peti orias Praecepta . at}   perfuadeat, his liberalitatem divitiarum ornamentum,  illis fpem lucri proponet. . ublica. Tertio ab auditorum perfona cognolcendo il-  orum inditura , mores, Reipublicae adminidrationem,  ut omnia nodra accommodemus tpforum ingenio, ex eo-  rum opinione ducamus argumema utilitatis , & hone-  flatis, declaremufque nos id perfefturos, quod ii ma-  xime in votis habent. Quarto abi pfa re, magnitudinem,  dignitatem, momentum, aut proprietatem auditoribus  odendendo, ut eos ad audiendum excitemus . In dif-  fuafionibus nonnunquam. longius principium requiritur  praefertim, fi quae diduadentur, utilia ede auditoribus  videantur .   Cavendum in hifce exordiis, ne abrupta fint, nec  concitatam femper orationem , & in verbis effufionem,  cultumque affe&ent .   Narratio ut plurimum non ufuvenit in hoc genere ; funt  tamen duo tempora , quibus adhibere eam occurrit,  yel cum aliqua habemus exempla rerum ante geda-  rum, quibus utamur tamquam argumenta ad fuaden-  dum ; vel cum auditor docilis fieri debet , fi nondum  fatis praecepit, in quo fit tota controverfia , unde or-  ta, quomodo terminari poflit, aut fi periculum rei, dif-  ficultatem, & magnitudinem ignorat.   Quod fi nulla narratio occurrat, datim ab exordio  fubjicienda erit propofitio, quam explicare copiofe, &  fumma cum au&oritare conveniet.   Contentio, leu confirmatio eo major effe debet,  quo minor fuit narratio; itaque pod jam ditia proba-  tio in certa qua?dam capita didribui debet ; qua: tra-  ftentur ab honedo, utili, podibili, neceflario, ut fu-  pra monuimus . Ad majorem copiam poterit Orator  per alia genera excurrere, vel eos accufando, qui funt  contraria; opinionis, vel eos laudando, qui nobifeum  confentiunt.   O 4 Qutc-     Digitized by Google      41 !     / Google     zio Rhetorica Pracepta .   De Inventione generis judicialis.   • • ‘ > *   I Nvcntio generis judicialis tum ad accufationem,  tum ad defenfionem, pendet ab affumptis locis fa-  ftorum , & rerum ; ii autem continentur omnes in ad-  junftis, antecedentibus &confequentibuscaufis,& in lo-  cis omnibus extrinfccis ; cum diilin&ione tamen , ut  alii faciant ad flatum conje&urar, alii ad flatum de-  finitionis, alii ad flatum qualitatis. De illis fatis di-  ximus, cum de locis oratoriis, ea huc referatis.   De Difpofitione Generis Ju-  dicialis .   * * * * * v •   E Xordium artificiofum effe debet quam maxime ,  inquo femper auditor docilis, attentus, & bene-  volus reddendus efl, & ea quidem ratione , ut flatim  a principio, vel attentus, vel docilis, vel benevolus fie-  ri debeat. Benevolentiam captabit orator primo a pro-  pria perfona, fi vel extenuet virtutes fuas, & eloquen-  tiam , vel oflendat fe non leviter angi difficultate a-  gendi, & officio ipfo accufandi; vel doceat fe quodam-  modo opprimi auftoritate, gratia , potentia partis op-  pofita*; vel dicat fe ad dicendum veniffe, ut exiflimc-  tur fufcepifle illam caufam duplus officio cognationis ,  & amicitiae j aut alia ex caufa , feu honefla ratione ,   5 1 ux femper videtur neceffario afferenda, z. ab adver-  ariorum perfona, feu eorum , qui eum illis conjun&t  funt, quod ita tra&ari debet , ut in invidiam , & o-  dium adducantur, detegendo eorum fraudes, crimina,  corruptelas, & hujufmodi. A perfona Judicum, vel  cos commendando vel declarando , quam fpem conce-  pimus de ipforum integritate, vel obfequendo, vel mi-  tigando eorum naturam , ad quod necefTe erit eorum   mores     Digitized by Google      Rbetovic* Pr#cspta . 22 1   mores cognofcere, vel *liqua de eorum officio attin-  gendo cum Iaude r leviter ramen ne tam doceri , quam  exorari , & laudari videantur. 4. A caufa , vel ex ea  defumendo aliquod grave di&um , feu fententiam ma-  xime probaram a Judicibus , vel ejus magnitudinem  exponendo, ut fi dicamus conjun&am habere ftbi Rei-  publicae, aut civium falurem , vel aliqua confiderando  de ipfius conditione, eumque affe&um movendo, quem  ipfa poftulat , ut fi in ea gravi aliqua affefti injuria $  mifericordiam in nos , invidiam , & odium in adver-  farios concitemus.   Ab adjun&is, temporis fcilicet, loci, aliarumquecir-  cumftantiarum . Attentio «aptatur vel fi rem novam ,  atrocem , & magnam , atque ad exemplum pertinen-  tem agere dicamus , vel fi jpauca nos di&uros , eaque  tantum, quae ad caufam pertinent, promittamus.   Docilitas comparatur clara partitione, rerumque di-  cendarum divifione, tunc maxime cum caufa videtur  involuta multis rebus \ at cum judex nimium adverfa-  rio attendit, ab illa nimia attentione avertendus erit ,  quaedam imminuendo, vel elevando.   Narratione non opus eft , ni forte accufator , cujus  eft faftum exponere, minus fideliter illud narraverit , 5  vel aliquid omiferit, quod reo favere poflit . Cum il-  lam adhiberi oportuerit, fi quando perfpicua , & pro-  babilis effe debuerit , maxime in hoc genere efle de**  bebit.   v Praeterea ita componenda eft, ut caufae noftrae aequi-  tatem , nequitiamque adverfariorum fubjiciat oculis ,  conformandaque judicum moribus , & auditorum , ut  oftendamus adverfarios maxime in eo peccafte , a quo  omnes potiffimum abhorrent , quod quidem ultimum  pluribus modis praeftare poteft; t. oftendendo propen-  fionem cujuslibet ad vitia , & virtutes , qua impulfus  aliquis hoc * vel illud praelegit. 2. expvmendo ea ,  quae ab illis moribus oriuntur, ut incedat hoc, vel il-  Jo gradu, furens, anhelans, titubans, & hujufmodi . 3.  Si res videatur incredibilis , caufas proferendo, quae ad   eam   1     Digitized by Google      12% Rhetorica Praeepta .  eam impulerunt, quod fi nulla legitima caufa inve-  niatur recurrendum erit ad primam illam libidinem ,  quae caeco impetu huc, vel illuc homines proripit. 4.  Si res aliqua crudelis, & atrox apponatur , tunc conci-  tandi funt motus animorum graviores per exclamatio-  nes, objurgationes, reprehenfiones, comminationes, in-  crepationes, & hujufmodi. Sunt etiam narrationes quae-  dam totae flebiles , quibus atrox alicujus maleficium ,  naturaeque immanitas, aut innocentium paena exponi-  tur. 5. Quia duplex narratio, altera, quae fumraas re-  rum colligit tantum, altera quae lingula exponit: haec  fecunda adhibenda eft, quotiefcumque permovendi funt  auditores, prima vero cum rei geflaf feries , aut nobis  non multum favet , aut ingrata eft auditoribus , aut  communis, & trita.   Confirmatio, vel fimplex eft, quae crimen unum, vel  conjunfta , qux plura compleftitur . Si fimplex eft ,  qux firmiflima funt, partim in principio collocentur ,  partim ad finem referventur , quae autem mediorra ,  in mediam turbam conjiciantur. Si conjun&a , & ac-  cufemus , quo ordine crimina * reo commiffa funt ,  eo a nobis referantur , fi vero , quae poftremo fafta  funt, leviffima fint , ea nunquam in fine collocanda.  Tunc etenim notanda tempora , dignitates , & officia',  in quibus fefe reus exercuit, & crimina , qux quoquo  tempore , aut officio fufceperit , quorum graviffima  quxque primum, & poftremum locum obtineant, ce-  tera vero medium. Notandum unumquodque crimen  probandum cffe ex locis, qui pertinent ad llatum , in  quo caufa verfatur, ut fingula argumenta vehementer  proponantur , hoc eft , nt ftatim initio conglobatione  criminum omnium utamur, qua reus obruatur, & ju-  dex obftupefcat. Ubi crimina conglobata fuerint, erunt  comprobanda , & confirmanda tabulis , decretis , tefti-  moniis, accuratiufque in fingulis commorandum i quod  certe fiet, fi vehementiori aliquo motu crimen augea-  xqus. Aliquando inflandum eft , acriufque urgendum ,  interrogandum, minandum, blandiendum, & cgreftto-  1 nes     Digitized by Google      Rbetoric* Prcecepta. 223  nes etiam adhibendas funt . Nonnunquam propofitis  rationibus in amplificationem graviorem exardefcit O-  rator, laspe lenta gravitate pondus adjungendo iis ,  quas dicuntur. Si defendimus eodem ordine utemur ,  quo ufus eft advcrfarius , quem tamen mutare polfu-  mus, & leviffima primo refutare , partim ad extre-  mum remittere; firmiflima in medium locum conje-  6fa, aut obfcurare dicendo, aut digreffionibus obruere.  Denique optimi oratoris erit , quid judices , quid res  poftulcnt, iemper advertere.   Peroratio fi accufemus, iras prascipuas, & indignatio-  nis motus, fi defendamus, conqucfiionis, fcu miferatio-  nis funt excitandi / tametfi cum defendimus, iram mo-  vere polfumus ininjuftos accufatores, dum accufamus ,  mifericordiam in alium . Praster hofcc affe&us alii et-  iam pro rerum opportunitate excitantur, ut odii , pu-  doris, amoris, miferationis , doloris, lenitatis, mjferi-  cordias per frequentes hypotipofes, Apoftropbes, deferi-  ptiones , profopopejas , contentiones , de quibus ad fa-  tietatem luperius.   Hasc funt generalia prascepta , quas pertinent ad ar-  tificium orationis in genere judiciali ; ea monenda lu-  pe r funt , quas ad particulares quafdam orationes fpe-  6fant, & primo dicendum.   De Oratione accufatoria.   I N qua modefiiam prasfeferre debet Orator, & mol-  liter, ac frigide profiteri necelfitatem a&i   I Nvediva ad hominum mores ftringendos accommo-  data duplex eft, una in homines , quas non eft u-  furpanda temere, nifi publica notentur infamia , vel  nullum bonas fpei locum relinquant : Altera in homi-  num corruptos mores invehitur , & prima longe hasc  melior eft. Quascumque ilia fint, cavendum , ne libe-  rius frarna maledicentias laxemus.   Exordium ducitur, vel ab admifto fcelere , quod ex-  plicari debet : vel a caufa magni momenti, & adfta-  tum Reipublicae pertinenti ; vel a perfona , in quam  invehit, qua; defcribenda eft; vel a circumftantiis lo-  ci, temporis, & hujufmodi.   Narratio, vel vitam omnem a Puero incipit , fin-  gulaque momenta percurrit cum verborum apparatu ,  vel certa quaedam capita defumit ex pluribus , quas fibi  proponat exagitanda. . .   Confirmatio vitii perniciofos effedus expendit , con-  traque pietatem, leges divinas , humanas , Patriae  mores, majorumque inftituta' efte, contendit.   Per amplificationem recenfet incommoda, quas inde  vel fequuntur quotidie, vel in pofterum fequi poftiint,  nifi judices fasviant in audores . Per Comparationem  multorum, qui ob fimilia , vel etiam minora crimina  graviter affedifunt, urget hujufmodi hominem, di-  gnum efte extremo fupplicio, exilia, & hujufmodi.   Nonnunquam in invidiam, & odium perditum ho-  minem vocat,- fi prsfertim beneficiorum immemor',  quam tueri debuerat , Rempublicam everterit. Tra-  datur interdum per argumenta , & figuras , quae ad  intimos tenlus percellendos pius habeant virium.   Epi-'     Digitized by C     Rhetorica Praceptn. 227   Epilogus graviores affe&us ciet , irae , odii , invi-  diae, pudoris, & aliorum effe&uum , quibus criminis  atrocitas urgeatur, & judices ad paenas repetendas ac-  cendantur. «• .   De Objurgatione.   O Bjurgatio, quae eft fuperioris ad inferiorem repre-  henfio , dicitur, quae fibi proponit emendationem  ejus, qui contra officium , & honeftos mores aliquid  peccaverit . Quare cum durae cervicis hominibus ea  debet efle intonans, minax, intenranfque paenas ,* cum  illis vero, qui mollis animi funt , pavidique ingenii ,  fruflra laboratur, fi feveritas induatur.   Exordium peti poteft: vel a vituperatione perfonae,  feu facinoris admifli ; vel a rei turpitudine , criminis  atrocitatem explicando , cui etiam adjungi debet tif  moris motus, & oppofitio vehemens i vel ab admira-  tione, quae & rei novitate, atque infplentia nafcatur,  ubi & exprobari poterit ja&antia inanis , & fiducia ,  praefertim , fi ignaviae fcelus reprehendatur ; vel a (pe  virtutis ejus, cui tradita fuerat Reipublica (alus, quam  tamen (ubftinere non potuit : vel a dubitatione , quan-  do dubius erit Orator , quo nomine fcelus , quod ar-  guitur, appellet. Interdum etiam caufam , cur quera-  mur, expendit,- nempe quod res acerba contigerit ex  fa£lis ejus, quem verbis emendamus; quod inapertum  diferimen homines, & negotia per imprudentiam, aut  animi demiffionem adduxerit.   Narratio non tam objurgationi neceffaria eft , quam  commoratio quadam in reponendo crimine , quod  per hypotipofim fubjici oculis debet , ut ejus gravita-  te, vel feritate moveatur js , quem reprehendimus ;  Obfervandum tamen eft , ne alio nomine crimen vo-  cemus, quam convenit.   Confirmatio exagerationem criminis continet , qux  & fit pene tota per adjun&a loci, temporis, perfooa-  rum, & hujufmodi.   V 2 Epi-     Digitized by Google      228 Rhetorica Pracepta.   Epilogus acrimoniam orationis verborum lenimento  mitiget, quod facile fiet, fi noflram objurgationem ab  amore proficifci viderit is, quem objurgamus . Prode-  rit rejicere culpam in aliam, fciiicet in fubitum fu-  rorem , vel in alios , qui ad id excitaverint , quibus  fubjici poterit vernae- promiffio, totiufque injuriae obli-  vio ; quod fi aliquid fupplicii fit imponendum, id fie-  ri non tam ad repetendas paenas, quam ad eos in of-  ficio retinendos , & ad poenitentiam adducendos di-  cetur.   Nonnunquam atrocior efle potefi Epilogus, & tunc  ex ante ditiis exagerabitur turpitudo contradi dedeco-  ris. Addi aliqua poterunt ad excitandos motus fpei ,  metus, amoris, praefertim ab honelto. Poflunt & mi-  nis admifeeri preces , ut ii fiedatur aut terreatur il-  lis; ita tamen, ut omnia magis ad amorem , & leni-  tatem infledantur.   Tandem ^propofitae emendationis finem confequemur ,  fi eam quam concepimus, bonam de reo fpem aperia-  mus, & fateamur.   De Expoftulatione .   E Xpoffulatio dicitur gravis quaedam quaerimonia .   Cavendum ne fiat ob leves caulas, & fi rem da-  mnamus, voluntas cll excufanda . Infuper habenda efl  ratio eorum , apud quos , & ob quas injurias fiat ex-  poitulatio, ufendumque in Omnibus prudentia, ut non  ulceremus plagam, quam fanare cupimus; praefertim fi  a.pud fuoeuorem potelfatem conqueramur.   Exordium duci poteft a laude, & commemoratione  beneficiorum, quae in eos contulimus, apud quos que-  rimur; vel ab ipfis injuriis', quas patimur, praefertim  cum noftro jure utimur , nec jam precari opem , &  auxilium poftub mus ; vel a* quadam excufatione , qua  profiteatur Orator fe non fua caufa , fed honeliatis ,  aut alienae voluntatis expofiulationem aggredi . Inter-  dum     Digitized by Google     libet oric ce Praecepta . zig   dum etiam malevolentia» fufpicionem amovet , & per  dubitationem eruditam nititur de amico queri; aliquan>  do fimulat dolorem, ut gravior fiat conqueftio.   Narratio exponit injurias, aliquando etiam prius ve-  nia petita , & conquerendi facultate.   Confirmatio poft injuriarum expofitionem amplifi-  cat eorum magnitudinem , & cum laefar perfonae pa-  tientia confert , cujus rei teftes nonnunquam produ-  cit ; Defcriptiones adhibet , profopopasjas , hypotipo-  fes , & alia dicendi lumina , quas motum ammorum  excitant .   Epilogus precibus ad eos confugit, a quibus folis re-  medium expeftari porefi , quo in loco affeftus excitat  mifericordiaj, clementiae, ac metus.   Si expoftulatio privata fit, nudam, & apertam nar-  rationem poflulat , & nonnunquam excufationem po-  tius, quam accufationcm adhibet. Tamen inexpofitio-  ne injuriarum amplificare poteft earum gravitatem , fi  praeter merita , atque adeo contra jus oilendantur ac*  ceptae.   Confirmatio, aut brevis, aut fere nulla efle potefi ,  in qua per praeteritionem profiteri debet Orator , fe  generofo filentio multa fupprimere.   Qui tamen confirmatio tum eft adhibenda, cum ta-  les funt injuriae quae ultra diffimulari nec poflint, nec  debeant, pnefertim, dum majora timentur.   Conclufio vehementem excitat dolorem cum inter-  pofitis minis, quibus etiam • aliqua deprecatio adjungi  potefi, habita femper dignitatis ratione.   De Exprobatione .   H OC genus orationis exprobat beneficia in alios  collega j quod quidem fieri debet opportune, &  e re illius, qui beneficium accepit.   Exordium tefiatur & appellat confcientiam illius ,  qui labem ingrati animi contraxit , eamque grandi-  bus     • Digitized by Google      330 Rethorice P recepta,   bus fententiis ob oculos ponit , ut vitii turpitudi-  nem primo afpedu cognofcat , & cum dolore conde-  mnet.   Narratio rem totam artificiofe proponit , in qua &  noflra in illum beneficia , & ingratum illius in nos  animum amplificamus.   Confirmatio duas habet partes; in prima benificium  commemorat, fed ex acceptarum injuriarum impulfu $  in altera exponit, & amplificat alienum maleficium ,  quod fiet, ex hypothefi defcendendo ad thefim.   Epilogus timoris, & verecundis motus excitat.   De Comminatione,   I N hac Oratione totus eflfe debet orator , ut timo-  rem inferat ei, cui minitatur.   Exordium abruptiflimum effe debet, ut velut ex ino-  pinato feriat. • • • ,   Oratio tota concifa erit, concitata , minax, gravibus  fenteotiis, & axiomatibus redundans , non tamen af-  fe&ata, & puerilis. Adhiberi folet vehemens amplifi-  catio fceleris, autfacinoris, cui fupplicium intentatur,  in qua longiori verborum traftu fefe efferat Oratio.  Fingere poteft orator, vel ipfam fceleris cogitationem,  & memoriam adeo atrocem effe, ut ad eam vel gra-  viffimi viri perhorrefeant . Interdum etiam ne motus  langucfcat, utetur communicatione, & pedetentim pro-  gredietur. Praeterea rem ipfam, ac futurum incommo-  dum ita clare defaribet, ut jam non dici , fed cerni  oculis videatur.   Conclufio' optationem, & adhortationem continebit ,  ue orajtio cx odio, & malevolentia videatur profetta .     De     Digitized by Googl     Rhetorica? Pracepta . 231   , . „ , *  r '   De Deprecatione ...   ■ /   D Eprecatio fimilis cft .defenfioni ; in hac tamen  fupplex venit Orator , cujus erit, obfervare pru*  denter circumdantia* temporis, ac perfonarum, ne in-  congrue deprecetur. • : 1 •' > 1 ‘   Exordium fumi potefl, vel a qualitate criminis, cui  veniam precamur, vel perfonx, pro qua petimus . t  Narratio non efl, cur crimen exponere debeat, ni-  fi forte occupemus eos, quos offendimus, & tunc om-  nia funt narranda, ac verbis amplificauda, deinde fub-  jicienda deprecatio.   Confirmatio in eo confumi debet, ut per vim argu-  mentorum dandam effe veniam fuadeat, quod quidem  praedari debet primo a perfona lxfa, vel laedentis, de  quibus ea dicenda funt, quae cuique convenient , fpe-  ftata cujufque conditione . .Sciatis tamen prodeffe fem-  per, ut dilaudetur , qui laefus eft , praecipue a laude  clementis, & ut commendetur , qui Isferit, cum ab  ante aifa vita nulla vitiorum labe refperfa meritifque  ejus in Patriam, & alios, tum a fpe nempe eum fore  perutilem Reipublicx; 2. A crimine ipfo una cum fuis  circumdandis, quae crimen minuere poflfunt , ut fi di-  catur errorem admilfum, vel aliorum fuafione, vel im-  petu aliquo iracundis. Quod fi hac aftione nainus ex-  cufari poterit, odendendum nocere illum duntaxatAu-  £fori , & illi fatis effe fupplicii cogitaffe , aut fecifle  crimen. Si vero crimen fit occultum, orator dicat non  prodeundum illud in vulgus, quia ejus tupitudo ad vin-  dicantem redibit; A fupplicio inferendo , de quo  quaeri poteli, cur inferatur, & cum certum fit inferri  illud, ne reus amplius peccet; polliceri debuerit Ora-  tor ex illius bona indole fpem vits melioris , fuam-  que au&oritatem interponat, & pro eo reconeiliando ,  fi opus fuerit, fpondeat,* oftendat quoque jam odium  eoncepiffe in fcjeius, ut fupplicii ad emendationem non   opus     Digitized by Google     >* \   * 232 Rhetorica Praecepta.   opus videatur. Ad Clementiam excitandam dicateum ,  qui peccavit , fic affligi dolore , & concuti metu , ac  timore , ut milericordia dignus videatur meminerit  tandem fervandum eflfe decorem.   Epilogus vehementiflimos motus contineat, & fi ad  parentem agat , orabit , ut meminerit in filium agi ,  non in fervum , obfecretque , per majorum cineres,  per clara facinora. Si vero ad fuperiorem agat , im*  ploret ejus Clementiam aliis exhibitam in atrociori et-  iam flagitio, proferat exempla majorum ejus in re fi-  wili , fidem & obfequium perpetunm polliceatur , ca-  ptet interdum benevolentiam , dicatque , quidquid ac-  cidit , fc contentum fore ejus judicio &c.     FINIS.   • » . .   AdLaudem Dei, femperque Virginis Mariae,  & Reliquorum Sanftorum.     /      Digitized by Google      Digitized by Google      Digitized by Google     Digitized by Google      ^ y Google     Digitized by Google      f ' I   11     '•V.* •. * ' • . ** ’7 . • . • • . \’r   ■ v \ ’ V . . • V . . v .   . ‘ > V i \ • », V ‘4 W ’ w* • . \ ■ «.   - v /i \ \ ■Santucci