Posts
Grice e Pace: la ragione conversazionale e l’implicatura
conversazionale di Boezio – la scuola di Berga – filosofia piemontese -- filosofia
italiana – Luigi Speranza (Berga).
Filosofo piemontese.
Filosofo italiano. Berga, Carrega Ligure, Alessandria, Piemonte. Grice: “I love
the fact that Pace, like me, is a Protestant, and married one! This should
deduce the defeasibility of non-monotonicity: ‘all Italians are Catholic;’ he
surely wasn’t --- and neither is Speranza, or Ghersi, two other fervent
‘protestanti’!” Grice: “I love Pace – in
a way he reminds me of myself when I was teaching Aristotle’s Categoriae at
Oxford! – A good thing about Pace is that he stopped saying that he was
commenting on Aristotle – his Casaubon edition is still very readable – and
tried to compose his own ‘Institutiones logicae,’ as he did – As Kneale once
told me, ‘This made Pace a logician, and not just a commentator!” -- Italian
essential philosopher. Studia a Padova,
dove fu allievo di Menochio e Panciroli. Aderì alla religione riformata e intimorito
dagli ammonimenti delle autorità religiose patavine, si rifugiò a Ginevra, il
principale centro del Calvinismo. Divenne professore. Traduce Aristotele – “In
Porphyrii Isagogen et Aristotelis Organum: Commentarius analyticus.” Ottenne la cattedra a Heidelberg. Pronuncia una famosa
prolusione, De iuris civilis difficultate ac docendi method, È coinvolto in una
polemica con Gentili. Gentili, non avendo ottenuto la cattedra di Istituzioni
alla quale aspira, accusa Pace di averlo boicottato e gli rivolse delle offese
in un componimento poetico indirizzato a Colli. Offeso, lo denuncia davanti al senato
accademico, costringendolo infine a lasciare Heidelberg per Altdorf. Ha
anch'egli fastidi con le autorità accademiche di Heidelberg per le sue simpatie
per il Ramismo. Insegna a Sedan, Ginevra, Montpellier, Nîmes, Aiax, e Valence.
Rese pubblica la sua abiuria al protestantesimo. Ha la cattedra a Padova e scrive
De Dominio maris Adriatici, un saggio a favore della repubblica di Venezia che
gli valse anche il cavalierato. La sua edizione dell’Organon d’Aristotele LIZIO
e inclusa in un'edizione delle opere d’Aristotele
edita da Casaubon ed ha ampia diffusione. Pubblica a Sedan le Institutiones
logicae e a Francoforte il suo importante commento In Porphyrii Isagogen et
Aristotelis Organum, Commentarius Analyticus. Altri sggi: Imp. Caes. Iustiniani
Institutionum libri IV, Adnotationibus ac notis doctiss. scriptorum illustrati
& adaucti. Quibus adiunximus appendicis loco, leges XII tab. explicatas.
Vlpiani tit. XXIX adnotatos; Caii libros II Institut. Studio & opera
Ioannis Crispini At. In ac postrema editione accesserunt” Ginevra, Vignon. Ἐναντιόφαν.
seu Legum conciliatarum centuriae III, Spirae, Albini; De rebus creditis, seu De
obligationibus qua re contrahuntur, et earum accessionibus, ad quartum librum
Iustinianei Codicis, Commentarius; accesserunt tres indices, Spirae Nemetum, Albinum;
Tractatus de contractibus et rebus creditis, seu de obligationibus quae re
contrahuntur et earum accessionibus, ad quartum librum Iustinianei Codicis,
doctissimi cuiusdam I.C. commentarius. Accesserunt tres indices, vnus
titulorum, eo quo explicantur ordine descriptorum, alter eorundem titulorum
ordine alphabetico, tertius rerum et verborum in toto opere memorabilium, Parigi:
Lepreo; Isagogica in Institutiones imperiales,
Lyon, Vincent, Oeconomia iuris utriusque, tam civilis quam
canonici, Lyon, Vincent, Methodicorum ad
iustinianeum Codicem libri, Lyon,
Vincent, Analysis Codicis, Lyon, Vincent, Artis Lullianae emendatae libri IV
Quibus docetur methodus, ad inueniendum sermonem de quacumque re, Valentiae:
Pinellum, De dominio maris Hadriatici, Lyon, Vincent. Benedictis, «Gentili,
Scipione, Dizionario Biografico degli Italiani,
Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, C. Vasoli, Scienza,
dimostrazione e metodo in un maestro aristotelico dell'età di Galilei: “Profezia
e ragione” (Napoli, Morano); Aristotelis Stagiritae peripateticorum principis
Organum, Morges, Operum Aristotelis. Dizionario biografico degli italiani, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana,. G.
Acquaviva e TuScovazzi, Il dominio di Venezia sul mare Adriatico, Milano: Giuffrè; Franceschini, Giurisprudenza, Venezia:Ferrari,
Larroque, P., compte-rendu du mémoire de
Revillout avec documents inédits, Paris: V. Palmé, Marine Bohar, P. et sa De iuris civilis
difficultate ac docendi methodo oratio, Revue d'Histoire des Facultés de Droit.
Treccani Enciclopedie on line, Istituto dell'Enciclopedia Italiana. hls-dhs-dss.ch, Dizionario storico della Svizzera. Opere open MLOL, Horizons Unlimited srl. Grice: “A
very systematic logician, and especially interesting being from Vicenza. In
fact, he came from Berga, the centre of Vicenza. Quite unlike our Occam who
came from Surrey! My special interest is in the particular treatment of
‘interpretatio’ in general. He is one of the licei, i. e. peripatetics, which
is nice. By interpretatio in general he means ‘hermeneia’. And he distinguishes
then between the MATERIA – of the vehicle of expression, say, the physical
sound – ‘vox’ – or any other physical channel one uses to signify something –
and the FORM, the signatum itself. The term he uses is “NOTA”, so a particular
bit of something – say, a tear – is a SIGN or NOTA of some affection (pathos)
in the soul. On this he builds his whole system of communication. There are two
types of NOTA, in terms of subject-predicate terministic logic – conjoined by
the copula. He is a practical logician and does not much dwell on the topic of
what relation this “NOTARE” is. But he does make the usual point that while a
THING (res) gets ‘notated’ by an idea (or passion) in the soul – this notatio
is ‘naturalis’. Whereas the notatio between a particular physical bit (say, a
tear) and some idea or passio of the soul is artificial, as any cocrodile
knows!” Grice: “Lizio is a nice Italian way to avoid the
proper-name reference to Aristotle: it’s only his Lycaeum that matters, thus
called because of that infamous statue of Apollo Lizio in riposo!” .»• 'CATEGORIA
w • «
•*>. I». ; -- ,
V m Prolegometui. lOciCit
partes tres sunt. De dicionibus. De enunciationibus, qua: ex
diclionibus, conftant. De syllogifmis,
qui ex
cnuncia- . ; •
funt,vt Socrates. 1.1,1.
At ^jdc^ yniueriaha,qu* deTubipnojdifr,yp album, nigrum! I V . Accidentia particularia, qua: dchubicdo
non dicuntur, in
fubie&o autem ftint,vt
hoc album, hoc nigrum,-
. H Ex ditiis
collige, aliud efle fu b
replum. de,quo , id cll
Tubitilum attributionis j:raUpd:fyJne$H|« jinqqp , line
yihfC" rentiajullo mpjclo
parti ailafie^iftcr/aij ; Kpc
prodo lublbn}7 tu
accidentibus fubiicicm,, .j\
:;q‘ ,, ,fK..tr f Quoniam
igitur 'in flfxfq^ja folum
apeidens dicitur effe
in fubieclouctlc Arif1o.tpJc,sin lubip^o
efle inquq,qpod ita
in fubic$o. cft,vt
ne, « At cius pars, ppc
po$q qfle liqc
co.c-r tenim accidens
non eft pars
fubftantix , qua: cil ^in^fTubiqj
ftum:nccpor?ftd^c^W^^eot>^Vjtfn
- f Indiuiduuro a fchy4^fi^5ljqjjiifu^q..vaSum.&: hT gnatum i quorum
illudpjfppri^yaca^ur
gulare.Particiilare vagum cli*
quod nomine viuucrfali
ligni - heatur
adicSa notaparripuiari, vt
aiiquisthomo. nam homo,
cft nomen vn.iuerfaleiaUqqjs^iVnotapafficularis^cl eft,q{lp7
4it hominem hic
n^ccip j ynii^ahtj^
iarc;feu lignatu cft,qnod
proprio nomfuqnpwc^, yt,SqffaT
tesvei C TUT E',G O
H 13E. u tcsrvd^rortominc dcrrianftcatiuo, aliavc
ccfaatidcmuftratio-
nc-iodicacur, vt iduis
Sophromfci, ii' folus
Socrates fit So-
ptecaiifcufillus. j
.riinc.^bij rj.;;{ «u.
?!«u.uik; ; L c i I d *h , i . *•*
ao:;.'- . it.r/ • a. j
* : ;fl vw»r r.i &«nr.n • 11
/'^XYicquid.fimplici vocabulo fignificatur , ad vnarrt
cx Cap.4. is^^occra
categoriis refertur ;r,-
Sf Categoria eft
gertcrum,fpcciefum, &C indiuiduorum
oomptchenfioiciorumque apta difpofitio,ica vt
indiuidua lub. fuafpccie/pccies fub luo
genere, Sc omnia
fub vno gc»0rc
gOBCraliftimc» contincantun 0^3 dJarfidnb » -- • 14
> flf.GatcgOrixfunt.decfcmivt
dii^lumifuit K4gpgcs ^.17:,
tubdantia.vt
homo,lapi&:quantita$ivt
deccm: quali,tas,vp ai-v
borardata,vtfpatxrii£fihus:vb»,Yc
im ifo fq
:: qua n do}
v t hcri:fi* tas,vc ilcercdwbcx^ytjvcftitumeficiagcrc , vt
fecarerpati vt. fccari.
..nr > .m di.;
n,-; ita-s 1F
Deeategoriisitria
fantrtQt«ld«h.;
IrVnanijtffccajq- g®riain fubftitix,fdiqMXpmini^(rq acewb?
ntift, U, orji
b 1 SIGNIFICATIONEM subftatia dicitur
^uod. pcr fc fubfiftit,
vtho-
nK>;accide«svci^quodinfuhftanriataquam in
fubicdo in- haerct,vt
albura.Ciim autem per
relationem ad alterum
acci- piuntunfubftantia vocatur,qux
ad rei eflentiam
pertinet : vt animal pertinet
ad fubftantiam liue
eflentiam hominis , co- lor ad
fubftantiam fiue.eflentiam albhaccidens
vero appella- tur, quod
alteri praeter eius
eflentiam accidit, vt
homo acci- dit animali, & album eoiori
, & color corpori.Itaquc ii
homo perii- fpcdetur,eft
fhbftantia: fi cum
animali conferatur, cft
accidcns.conrra color fi
per fe coniiderctur,eft aecidcnsrfi
ad album referatur, eft fubftantia.
1 1 1. Ad eandem
categoriam referri concretum
& abftradum:vt homo & humanitas funt
in categoria fubftatix:
albor &C album
in categoria qualitatis
SC quahs.vna cft
enim categoria qualitatis, U qualis:ite quan-
titatis quantitfimiliter
rclationis,& relatorum, eadem
cft ratio cqtcrarum categoriarum. Hxc,cum accipiuntur
per fc,nec aftirinare,ncc negare,vt
homo, vel currit:
fcd horu compoiitioncfieri affirmationem
& negationem , vt homo
currit,homo non currit.Scd
dc affirmatione & negatione poftenus
diffcremusuninc ipfx categorie
diftindius Sicnuclea- tius
funt cxplicandx. De
fubtfantia. * ^.igOVbftantia diuiditur
in primam Sc
fecundam. Prima ^fubftantia
hoc loco appellatur , qux neque
dc fubicdo dicitur, neque in
fubicdo eft, id
cft, fubftantia mdimdua^-vt
SocraresjBucephalus. Secnn da
fubftantia vocatur ea , cui
pri- ma fubiicitur : id eft,
fpecies , vt homo , equus
: & genus, vt animal.
'• ; ‘ J‘J irj
Prima substantia est omniumaliarutn rerum
fubicdum: fed refpedu fecund^
eftffubie6tum!awrrbutiariis,*te^c-
ftu autem accidemiseft
fubiedum inhxrennx. naorfecun-
. dxfiibftantix de
fubiedisfprirors dicuntur ,:vt
animal & ho- mo dcSocrate
: accidentia verbm futrkdisprimis fubftatiis
infunt,vt albor in
cycno. x8 ^ Species
eft magis fubftantia,
quhm genus: cum
quia eft propinquior
primae fubftantia , tc magis
eius naturam -SC
dfentiam dcdatatittOveciM»
qufctipecies-gcnwijaon-genus
i ij on tamen' foli, quia
co- acnit etiam
quantis, vt duobus$tribus.
Subftantia necdo- L-.A b
3 i
.-> teditur.ncc remittitur, hoc excepto, quod
fu psJfc dixi, fpccicm. dTo
magis fub Itantia
quam genus,. 8c.
minus cllc fubikuuiam’
quam indiuiduum .Hxc proprietas
non conuenit foli
fubilan tix,fcd etiam
quantitatnnon dicitur enim
magis vel minis
rricubitum,ncc magis vel
minus duo. V I.
Subftantra, ciim' vna
ficcade numero fit,poteft
contrariafufcipere.vt idem ho- mo
modo eft
indodus.modb dodus.Hxc proprietas
coucniri omni fltfoji
lubltatix.Siobiicias liahc proprietatem
tantum coucnire primae
lubftatix>qux fola videtur
dici polle vna
nu- mcro:refpondcbo,etiam fecundam
fubftantiavnam numero* dici
polfe.vt homo,& animal
rationale, funt vnum numero:i-»
tem vcftimentum,8£ indumentum.Pofter.lib.i.cap.j. particjj.
ScTopic.lib.i.c.7.partic.i.Rurfus
fi obiicias, orationem
&c o- i • qjiiklGlA nPa VI. I tf. j > , atut ) i', t De
quanto. jt \r
•*. *»’ jjTJf
Xpolica eftoategoria fubftantixrfcquuntur accidentias
riguorum alia priora,
alia pofteriora dici
poliunt. Priora voco
ea^qux cx lolaiiibftatia orruntur.poftcriora autem, quas
a.lubftantia cum aliquo
cx prioiib-accidentibus coiunda
or- tum ducut-PrioEis generis
fune, quatitas,qual itas, rclatio.Cur»
enim fubftantia ex
materia, & forma confter: cx
materia naf- eitur
quantitas, cx forma quahcas,ex
refpcdu materiar tc
for-» mr relata.
Ad pofterius genus
reducuntur c^terx categorix.
Nacx fohftantia Sfi
quantitate oriuntur duq
categori^,Vbi Quado:iiquidc Vbi
iumitur ex locojin
quo eft fubltatu:Qua-* do,cx
tempore, quo eft eadem
fubftantia.Scd ex fubllalitia&S qualitate
proficifountur adio & pallio:quia fubftaria
per qua-i litatcm
aginemc dicatur do-
mini feruusrctiam reciproce dicetur
ferui dominus. Sunt
c- nim duo
relationis tcrmini:quorum primus
,a quo incipit
ac denominatur rclatio,vocatur fundamentum
relationis, alter, in quem
definit relatio, appellatur correlatiuum,
vt cum feruus dicitur domini
feruus : tunc feruus eft
fundamentum re- lationis,qux
nominatur feruitusrdominus autem
eftcorrela- tiuum.at fi
dominus dicatur ferui
dominusitunc dominus efir
fiindamentum relationis, qus
vocatur dominium:fcruus au-
tem eft correlatiuum. Omne
igitur relatum, ad fuum
corrcla- tiuum referri
debet. Sed correlatiuum
interdu habet nomen
diucrfura a fundameto relationis;
vt pater refertur
ad filium, dominus
ad feruum, fcientia ad
fcibile: ffttcrdum habet idem
nomen ; vt cum focius
refertur ad focium,
frater ad fratrem,
arqualc ad aquale, fimile ad
fimileiintcrdum nomine caret, vt
»d*ad qnod refertur
caplit.Na fi referatur
caput ad hominem,
&dicatuf hominis caput, nulla
erit reciprocatio, nec
dicetur capitis homo.Hoc
autem cafu,quo correlatiuum
nomine ca- ret,nomen
fingendortt eft, fumpta appellatione
ab ipfo rcla-
tiohis fondam?td.vc a capite
dicendtfm
capitatu.ficrecipro-
cabitur,8t: dicetur caput
efie capitati caput,8c
capitatum efle cadite
dipitatura. 1‘VvSiintfimul haturkVt
duplUtn & dirmdium.Hxc proprietas
non couenit Tolis
relatis, fed etiam
iis, qux in
eadem diuifionc Tibi
inuicem opponuntur, id eft,dua-
bus differentiis oppofitis,qu^
diuidunt idem genus,
vt ratio- nali, & irrationali,vt volucri
&terreftri &: aquatih.inf.partic.j.Rurfus non
conuenit omnibus relatis,
vt ex J ' * •'ty
, |;i • fl|1rj34,¥
A Ctio cft, fecundum
quam agens dicitur
in fubicdam Cap
materiam agerervt calefacere, refrigerare. Adionis
diuiiiones dux nocentur.
I. Velcftimma- ncns,quq
in externam materiam
non tranfir,vt contemplari:
vel tranfiens in
externam materiam , vt lecarc.
1 1. Aut cft
naturalis, vt ciim
lapis defeendit : aut violenta , vt
cum lapis adfcendit:
aut voluntaria,vt differere:
aut fortuita, vt
fodien - tem
terram inuenire thefaurum/
Proprietates adionis funt
quatuor. I. Recipit
con- trarictatcm, vt
calefacere, &c
refrigerare. 1 1 Intenditur, 6C
remittitur.dicituremm
aliquid magis, vel miniis
calefacere, vel refrigerare. Has proprietates
etiam qualibus, Sc
nonnullis relatis fupratribui,& paflioni
mox tribuam. Non
fine motu fic, qui
ab agente procedit.Hxc
proprietas conuenit etiam paflioni.
IV. Infert paflionem.velutifi quid
calefacit, neccflc cft
aliquid calefieri. Hxc
proprietas omni 8c
foli a- dioni
conuenit. Paflio eft,fecundum
quam fubicdum dicitur
pati. IT Paflionis
duplex diuifio notetur.
I. Alia eft
animi, vt triftari, lxtari:alia corporis, vt
calefieri, refrigerari. Alia
cft corruptiua, qux fubicdum
de fuo ftatu
dimouct, vt ca- lcfieri:alia
pcrfediua, qux fubiedum non
corrumpit,fed om- nino perficit, quantacumque lit,vtdifcere. U Proprietates paflionis
funt quatuor. I.
Recipit con- trarietatcmrvt caleficri,&: refrigerari. Intenditur, & remittitur. dicitur enim
aliquid magis , vel minus
calefiet#, aut refrigerari.
INon fit fine
aliquo motu. Has
pro- prietates non conuenire
foli paflioni , eonftat ex
his qux di-
dafunt partic. I
V. Infert adionem.velutifi quid
calefit, neccfle eft
aliquid calefacere. Hxc
proprietas omni 8t
foli paflioni conuenit. Quando eft,
fecundum quod aliquid
dicitur efle in
cemporezvt
cras,hcri,nudiuftcrtius.
Proprietates huius categorix
funt tres. I.
Nihil ha- bet contrarium. 1 1.
Nec intcnditur,nec remittitur.Hx
proprictates conueniunt ctia
aliis categoriis, vt fubftantix,quan- titati,&
vbi. III. Ad
cas tantum res
pertinet , quae ortui 8c
interitui funt obnoxiae. Nam
Deus non e ft
in tcmpore,quod fluit, fcd
in xuo permanente,
idcirco omnia dicutur
cfle Deo prxfcntia , nihil prxteritum, nihil fururum.
Hxc proprietas conucnit
omni &: ioli
quando. 5T Vbi cft, fecundum
quod aliquid dicitur
cfle in loco.
66 IT Accipitur
autem tribus modis:circumfcriptiue,dcfi- nitiue,&:repletiu£. primus
modus eft phyilcus : reliqui duo
thcologici.Primo modo corpus
eft in loco : fecundo modo
' angeli, &c humanus
intellc&us a corpore fe paratu s:tcrtio modo Deus. nam corpus
a loco circumfcribitur :
angelus a loco definitur, ac
terminatur, quia non cft
infinitus : Deus, cum fit
infinitus, nec circumfcribitur,
nec terminatur, fcd
omnia re- plet fua
virtute omnipotente. 5T Loci
phyfici proprium cft,
I. Non intendi,
nec re- mitti, 1 1.
Nihil habere contrarium,
Cireunfcnbere corpus locatum.Hxc
poftrcma cft vera
proprietas ,• qux
con- ucnit omni &foli.
nam duas priores
conuenirc etiam aliis
categoriis, patet ex fupra
notatis. Situs eft
partium corporis apta
difpofitio:vt ftare,fe- derc,iaccre. IT
Proprietates fltus funt
tres. I. Non
habet contra- rium. II.
Non contenditur, nec remittitur.Ex
didis conftat, has
proprietates conuenirc etiam
aliis categoriis. III.
Par- tium corporis inter
fe refpe&um fignificat
a pofitione fum- ptum:
vt cum aliquis
ftat , caput eft fuperius
cqteris partibus: cum
iacet, caput non eft
fuperius,fcd xquo loco. Habcre,eft circa
corpus vel partem
corporis aliquid adiaccrc.
f Eft igitur duplex : alterum in
parte, vt habere an-
nulum in digito:alterum in
toto,vt togatum efle, armatu
efle. Proprietates huius
categorix funt tres. Nihil con-
trarium habet. Non
intenditur, nec
remittitur.Has pro prictatcs
iam fcimus etiam
aliis categoriis coucnirc.
Significat relationem
corporis habentis erga
externum corpus quod
habetur. Hxc fignificatio
eft huius categorix
propria, nec vili
ali; competit. De
oppofitis. /'''XPpofitorum genera
fune 'quatuor. I.
Rdata : vt pa- Cap.
ii. V_y ter, Se
filius. II. Contraria:
vt album, S>c nigrum.
III. Priuantia-.vt videns, & caecus. I V.
Contradicentia: vt,omnis homo
eft iuftus, non omnis
homo eft iuftus.
f De relatis fupra
diclum fuit prolixe:
Se inter cqte-
ra di&um eft,relata
id ipfum quod funt,ad
fua correlatiua re- ferri: vt
pater dicitur relatione
habita ad filium , &! duplum
dicitur refpcdu dimidij.
f Contraria duobus modis
diuiduntur. I. Aut
funt firaplicia , vt
album & nigrum : aut
in oratione fpc-
dantur , vt, omnis
homo eft iuftus
, nullus homo eft
iu- ftus. II. Alia
funt immediata, alia
mediata. Immediata funt,
quorum alterum neccffe
eft inefte in
fubiedo ad ea
recipienda apto :vt omnis numerus
neceffario eft par,
vel impar. Mediata
funt , quorum vtrumque afubiedo
ad re- cipiendum apto abefte
poteft. verbi gratia, non
eft neceffe vt
omne corpus fit
album , aut nigrum : quia
poteft effe ru- .
brum, aut viride : hi
namque funt medij
colores inter album
& nigrum. f Poirb quae
media funt inter
duo contraria , partim funt
nominata , vt rubrum & viride
albo 8 C nigro interieda:
partim innominata , vt
inter iuftum Se
iniuftum eft id
quod ncc iuftum
nec iniuftum eft.
Atque hxc dicuntur
media per negationem
extremorum: illa verb, media per
participationem extremorum.
Vt privatio rede
attribuatur , Primo debet attribui
fubiedo, quod poflit
habitum recipere : idedque excitas
re- tbh tribuitur
homini, non lapidi. Secundo
debet eo tempore
attnbui,quo fecundum naturam
habitus inefte poteft.itaque
vir, fi careat dentibus , dicitur edentulus: infans ver nequaquam. Aliud
eft priuatio, aliud
eft, priuatum effe : item
aliud eft habitus, aliud eft
habere habitum , fiue habitu
prxdi- tura effe :
fed idem
eft oppofitionis modus
inter priua- tum efte
U habere habitum , qui
eft inter priuationem
• • ' c 4 i4 categoria: Sc
habitum.Similiter aliud cft
affirmatio etc negatio, aliud res
affirmata vel negata:
fcd eadem oppofitio
cft inter rem
affir- matam ic rem
negatam , quae cft inter
affirmationem &: ne-
gationem. 1f Notetur
duplex diferimem inter
contraria , &c pri- uantia.
I. Contrariorum immediatorum
femper ncceflc cft
alterum in fubietto
ad recipiendum apto
inefte; vt femper
ncceffe eft hominem
vel bene valerc,vel
aegrotare.mediato- runt autem
vel vtrumque poteft
abeffe, vt aliquod
corpus nec cftalbum,ncc
nigrum,led rubrum aut
viride; vel defini-
te vnum femper ineft,vt
ignis femper calefacit,
numquam'
rcffigcratrpriuantium autem aliquando
vtrumque abeft, aliquando alterutrum inelTc
ncceflc cft; vt
homo recens natus,
nec habet dentes , nec
cft edentulus; quando
autem natura comparatum
cft vt dentes
habeat, tunc vel habet
dentes, vel cft
edentulus. 1 1. In
contrariis cft regreflus,
vt idem ho- mo
poteft ex fano
fieri argrotus , & ex aegroto
fanus : a priua- tione autem
ad habitum non
datur regreflus, vt
videns po- teft afpe&um pcrderc,fcd
oculis captus non
poteft afpcftum reciperc.Hoc
intellige de priuatione,quse non
folum aiftum, fed
etiam poteftatem tollit.alioqui multa
exempla obftabut: vt
tenebrae funt priuatio
luminis, &C in
acre lumen &c
tcnc- brx libi
inuiccm fuccedunt. H Contradicentium proprium
eft,omnimod6 alterum c(Te
verum, alterum falfum:vt omnis
homo cft albus , non
o- mnis homo
eft albus: item
Socratcscft iuftus ,
Socrates non eft
iuftus.Nam oppofitis fimplicibus,vt patri
8 C filio , videnti &: caeco, albo
Sc nigro, neque
veritas neque falfitas
conucnit: contrariae vero
orationes poliunt elfe
ambae falfae, vt
omnis homo eft
albus, nullus hpmo
cft albus.itcm mortuo
Socrate, vtraeque hae
orationes contrariae funt
falfae , Socrates valet,' Socrates
aegrotat. C A v. De eontrurijs.
8irV( Ufiu kVod
cft bono contrarium,vt
iuftitiac iniuftitia,ncccf- [farib
eft malum. Quod
autem malo cft
contrarium, modo eft
bonum , vt iniuftitiae contraria
cft iuftitiarmodd- malum, vt
profufioni contrarii eft
auaritia. 8x11 Vnum
i 1S 8a
IT Vnum contrarium
fine altero clTc
potcft, vtfanitas fine
morbo. nam fi omnes
fint fani, nemo argrotat:Sc
fi Socra- tes bene
valeat, Socrates non a,grotat.
8$ f Subie&um contrariorum
vel cft vnum
fpecie, vt iu-
ftitia &C miullitia
fpe&antur in homine : vel
vnum genere, vt (anitas
Sc morbus fpe&antur
in animali, albori
nigror in corpore. Contraria vel
funt in eodem
gencrc,vt albor et nigror funt fpccics
coloris:vcl in contrariis
generibus, vt iufti-
tia cft species virtutis, iniuftitia est species vitij:
vel contraria gcnera, vt
bonum et malum. De
priori. 8fT) Rius dicitur
tribus modisitemporc, natura,ordine. Tempore prius
cft, quod eftvetuftius,vt bel-
lum Troianum bello Carthaginenfi. Naturi prius
accipitur tribus modis.
E Id quod non
reciprocatur fccunduin exiftendi
consecutionem: vtv- num cft
prius duobus:quia fi
duo fint, vnum
quoque cft : at fi
cft vnum,non propterca
funt duo.Hoc modo
genus cft prius
fpccic: quiafi fit (
exempli gratia ) homo , neccflarib cft
ani- mahfcd fi
fit animal, non continui)
est homo , ciim poflit
cite cquus,vel afinus.
II. Quod cft
prarftantius. qua: quidem significatio cft
maxime impropria. IU.
Caufa cft prior
cf- feiftu,vt fol
lumine. Ordine prius cft,quod
priori loco collocatur,vt
pro- oemium
narratione,narratio probatione, probatio cpilogo.
De
modi» Simul. SpC^Imul
dicitur duobus modis. Tempore: vtCa’far&: jjPompcius.
INatura:vt relata,
vcluti pater &:
filius: SC qua: in
eadem diuifione fibi
inuiccm opponuntur, vt in
animalis diuifione rationale
& irrationale. De motu. Otus cft
aftus , quem mobile ,
quatenus mobilc,ha- bctil
moucnte. 91 Motus
genera quatuor funtrquia
fpe&atur in quatuor
categoriis. I. In fubftantia
ortus &C interitus.Ortus eft
motus ’°ME, a no
cfic ad dTc. Inccricus cft
motus ab cffc
ad non cffe.
In quantitate audio
deminutio. Audio eft
motus a minori quantitate
ad maiorem Deminutio cft
motus a maiori quan
titate ad minorem.
In qualitate variatio , qua: eft
motus in contrariam qualitatem, vt ex
albo in nigrum,
et ex nigro in album.
In categoria vbi, motus
localis": qui cft
h loco ad
locum, vt adfccnfus,8c defcenfus.
No eft ncccffe
id quod variatur,augeri vel
minuirneque id quod
augetur vel minuitur,
variari. e lf vt
quadratum abde, addito
gnomo- ne cbg, fit maius, non
tamen variatur, quia
figura eadem manet. e
a e d g 9}
Motui opponitur quies, vt
habitui priuatio.Sd fpcciali motui opponitur
fpecialis quies, vt
motui locali quies
in loco. 94 %
Praeterea motus motui contrarius cft:
vt ortui intcritus, audioni deminutio,
dealbationi denigracio, adfcen-
fui defcenfus. De modis habendi.
T T Abere dicitur feptem
modis. Qualitatem, vt albo- JnLrcm, vel scientiam. Quantitatem,
vt magnitudinem duorum, vel trium
cubitorum. Circa corpus , vt
vestimentum jvel circa partem
corporis, vt annulum. Partcm, vt
manum, vcl pedem. Rem
contenta, vt vas aquam.
Rem pofleffam , vt
domum , vel agrum. Coniugem, vt
virum, aut vxorem. Hacc significatio secundum LIZIO
impropria eft, Sc tantum
cohabitationcm notat. Ex
Ilis fola tertia
fignificatio categoriam habendi
conftituit. DOCTRINA PERIPATETICiE LOGICORVM DE
INTERPRETATIONE. Vatvor subordinata funtrres, mentis concc- Lib .j
ptus, vocabula, 3c litera: fcu scriptura. Res
eft, vt £ap
u' " equus. MENTIS CONCEPTVS, funt RERVM SIMVLACRA -- vt equi
intellectio. vocabula funt
conceptuum norx: vt c£im ALIQVIS PROFERT HOC NOMEN “EQVVS,” AVDITOR
EQVVM MENTE CONCIPT -- literæ sunt NOTA:
vocabulorum: nam quibufeum loqui
propter absentiam no
poflumus, erga cos seriptura
vtimur. i IT RES ET CONCEPTVS SVNT h NATVRA, IDEMQVE PRO GENTIVM * ijj varietate NON VARIANT. Sed vocabula
et scripturq sunt ex hominum instituto, proinde apud
alios alia sunt -- vt
idem ab Hebraeis vocatur tn«. Adam, i Grxcis “anthropos,” A Latinis
“homo”. Loquor enim DE VOCIBVS ARTICVLATIS, qualia
funt nomina 8C
vefrba, qux feribi poflunt.
nam belluarum VOCES INARTICVLATAS Sc
illiteratx, vt: latratus canu, &: vlulatus
luporn, SVNT A NATVRA. Cum
vocabula interpretentur conceptus
animi no- ftri, merit6
a LIZIO vocantur interpretationes. Et
ex divisione conceptuu
fumitur diuisio interpretarionis -- vr.nxonccptuu alij
funt fimplices, vcritatis &c
falsitatis experteSjVt intellectio
equi, aut SIGNI; alij coniun&i, qui in compositione vel divisione fpcdatur, &necc-2arie> sQt
veri aut fal-
ii,vt homine currere, homine no
currcrerita etia alia
sut simplicia vocabula, nec veru
nec falsu significatia,
vt nome “homo”,
& verbu a/rroiUii coniuda , in
quibus veritas aut
faliitas cer- d i
L» nitur,quia vel
affirmant – vt: “currit-,
vel negant – vt: “homo non currit.”
Hinc apparet aliam
elTe simpliccm interpretationem, veri et falli
expertfm ; aliam coniunctam, qur
eft vera aut falsa. 5 IT
Simplex interpretatio in
nomen Sc verbum
fubdiuiditur. NOMEN est vox significans ex instiituto, sine
tempore, 1 \| cui9
nulla pars feorfum
aliquid significat.vcl
breuius. Nomen est
interpretatio, sine adsignificatione temporis,
cuius nulla pars separata
significac. Nam vox significans
ex instituto, nihil aliud est, quam
interpretatio. Hæc definitio
fumitur a materia, forma, &: efficiente.
Nam interpretationis MATERIA est
vox.y.dc generatione animalium. Significatio eft
eius FORMA: hominum
institutum est efficiens. Notandum eft, proprie
loquendo, aliud elTe significationem, aliud
adsignificationem, aliud conlignificationem. Significatio est
principalis; adligmficati significationi
accedit; consignificatio in
oratione spectatur. Nomen significat aliquem CONCEPTVM, vt
cursus. verbu significat
conceptum, Se adlignificat
tempus – vt: “currit” significat cursum
in tempore præsenti: et
praeterea confignificar,
quatenus connc&it partes
orationisj -- vt enim dicojiotno
connecto curium cum
homine. SINcategoremata neque significant, neque adsignificant sed tantum CONsignificant -- vt præpolitiones, 8c coniunctiones – “e,” – coniuctio copulativa
“o,” coniuctio disiunctio disiunctiva “se” – coniuctio subordinans causativa --
proinde non sunt
interpretationes. Quod igitur
in nominis definitione
dictum est, SINE
tempore, non ita debet
accipi, quali nullum nomen significat tempus: haec
enim i\omina, tcmp/a, annrusnenJis,
dies, significant tempus, sed nullum
nomen adsignificat tempus rquia
itarem aliquam significat, vt non adsignificat
quando illa res iit -- vt
hoc nomen, curfta, non significat
quando currat :e
tempta, vel p™ significat,
quando tempus, vel “nox”
Iit. "JriTFars nominis
nCH significat separatim. necrefcrr.v- •
trum lit nomen simplex, an compositum -- vt fyllab
a «5qu$ est pars simplicis nominis
“homo”, per se nihil significat:
&ni-.apii coniundi cum
verbo est, nec
verum nec falsum
significant. Verbum est
vox quæ significat ex instituto, Se
adfignificat tempus, et
conftat ex partibus
nihil per se significanribus, et
CONSIGNIFICAT nexum attributi cum subicdo. vel
breuiiis, Verbum est interpretatio simplex, quæ ADSIGNIFICAT tempus, 8c vim
habet nededi attributum
cum fubiedo. Tres igitur
sunt verbi vires: significatio
alicuius rei seu
conccptus: adfignificatio
temporis, Se confignificatio illius nexus, qui est
inter subiedum Se
attributum. prima eft illi communis
cu nomine: reliqux dux sunt
eius proprix. sed postrema vis
in oratione non
apparet -- vt in hac
oratione, “homo currit,” -- verbum
“currit”, conncdit cursum
cum homine: sed hic
nexus non apparet
in solo verbo “currit”, vt in
oratione: “bomo currit.” Qux differentia
est inter nomen
finitum -- vt “homo”,
et nomen infinitum -- vt “non-homo” -- eadem est
inter verbum finitum – vt: “currit,” Se verbum
infinitum -- vt “non-currit.” Et vt ex nominis
declinatione sit casus
nominis , ita cx verbi
inflexione sit cafus verbi,
dicitur enim proprii
verbum, quod est indicatini
modi, ac præscntis temporis, non
habita ratione personæ, aut
numeri – vt: “curr a>curris, tum i,currimus , curritis, currunt. Casus autem
verbi appellantur, quicunque sunt
in aliis temporibus, &C modis, vt: “currebam”, curre , curreret, currere. Verbum fum, et,e ytf. quandoqucnon habet
aliam vim, quhm confignificandi, id cft, nedcndi partes
enunciationis – vt: “Deus est iustus” quandocpic prxter
eum nexum, sigriificat tempus -- vt
Socrates e fi domi:
quandoque etiam significat
eflc in rerum natura, siue esse
ens , vt: “motus est.” Deus est,
centaurns non est,
chimera non est. Primo, aut secundo
modo acceptum, non sit propriium verbum – SED MERA COPVLA verbalis.
Tertio modo fumptum,
est veri proprie
verbum. ORATIO [Grice, “Sentence meaning”] est vox significans ex instituto,
cuius aliqua pari
V_y significat separatim, vel breuiiis , est interpretatio
compofita – vt: “homo currit.” Partes orationis
sunt didiones, et: syllabæ ex
quibus dictones constant, et:
interdum orationes, nam
ex pluribus orationibus
vna oratio componi
potest, cxempli cauia ,
huius orationis, guales sunt
in republica principes,
tales reliqui cives
esse folent,\ arix partes
spedari poffunt -- vt puti
hxc pars, quales sunt
in republua principes,
est oratio: hæc
pars sunt, est
verbum: hæc pars, principes, est
nomcn: hæc pars,^m est syllaba. Cum
autem est oratio
simplex, vt: “principes sunt honorandi” -- tunc eius
partes sunt syllabæ
didiones, non orationes.
Commune igitur omni
orationi est, habere
aliquas partes nihil significantes, nempe syllabas,
Sc. aliquas per se significantes,
nempe dictiones. Enunciationis species VIII
funt. Enunciativa – vt: Deus nobis
hac otia fecit.
Vocativa – vt: 9 pater , b
hominum , di~ uuq-, aterna potestas. Imperativa, vel postulatiua: vt: \Mufa mihi caufas
memor; Interrogativa ivr,^#*
te Moeri pedes? Admirativa -- vt,6 fecula, o
moresi Optativa – vt:, b mihi
prateri- tos referat fi I uppiter annos.
Coniundiua:vt,S/ fxturagregem
fuppleuerit.Infinitiva:vt,/o/
voluere cafus.Sc d ceteris o-
millisjdc enunciatiua, quæ sola ad logicu pertinet, dicedu est. 2i
^FEnun- . -31 xi
IT Enunciatio est
oratio, quæ verum aut
falsum significat – vt: “horno eft
iustus”; homo non eft
initus. Enuntiationum
tres sunt gradus,
in primo ponitur simplcx affirmatio: vt, et posterioris
clalfis non comparantur
cum enuciationibus prioris claflis. In priori
clalTe collocantur, qux habent
subictum finitum: in pofteriori. qux habent
fubie&um infinitumnn v-
traque autem prior locus iis tribuitur, qux habent attributum finitumr
posterioriis quæ habent attributum infinitum.Vtraque clalfis vel ex
indefinitis, vel ex definitis enunciationibus delcribi potest, vt in subiectis
exemplis. Prima clalfis ex enuntiationibus indefinitis. i• x homo est iustus;
homo non est iustus; homo non est non-iustus; homo est non-iustus. Prima
clalfis ex enunciationibus definitis. Omnis homo est iustus; non omnis homo est
iustus; non omnis homo est non-iustus; omni homo est non-iuftus. Secunda
clalfis ex enunciationibus indefinitis.
non I z z non-hoitfo
eft iuftus. non- homo non
eft iuftus. non- homo
non eft non-iuftus.
non- homo ejt non-iuftus
Secunda claffis ex
enunciationibus definitis.
Omnis non- homo eft iustus; non omnis
non- homo est iustus; no omnis
non-homo est non iustus; omnis non-homo
est non-iustus. Vt hxplafTes intelligantur, notanda sunt, qux sequuntur. Enunciationes prima et tertia affirmant. secunda Se quarta
negant. Prima Se secunda
sibi inuiccm contradicunt:
item tertia Se
quarta fibiinuiccm contradicunt. Quarta sequitur primam Se fecunda tertiam: non e
contrario prima quartam, aut tertia
fccundarn,id eft, concefla
prima necesse est concedere quartam, Si concessa tertia
necesse est concedere secundam, sed neque
coccfla quarta necesse est
concedere primam, neque concessa
secunda necesse est concedere tertiam. Secunda Se quarta
pofTunt esse simul
verr. Prima Sc tertia
indefinitæ possunt efTe
fimul verx. Prima Sc
tertia definitæ non
pofTunt efTe fimul verx. V Cum subiectum definitum constat ex nomine, Se
nota, quam Græci «® appellant, quantitatem eius; nominis definiente: sunt autem notx, vt: “omnis” (x), “aliquis” (Ex),
“nullus”) si velis ex subiecto finito
facere infinitum, debes NEGANDI ADVERBIVM apponere nomini, non
notx; verbi gratia, fit
oratio definita ac
finita, omnis homo currit, si
vis eam reddere infinitam; non debes
dicere “non omnis homo currit,” sed, “omnis non
homo currit.” Hoc enim modo est
affirmatio infinita. Illo modo est
negatio finita. 4+ %
Affirmatio et negatio, qux subiecto non
differunt. si altera attributum
finitum habet, altera infinitum,
æquipollent: vt, w altera falsa. Quod si
quis contradidioncm ponat IN DICTO, NON IN MODO, sequetur evidens ABSVRDITAS, enunciationcs
contradicentes simul veras esse posse: vcluti, possibile
ess hominem currere, possibile ess
hominem *non* currere. Apparet
igitur, quam rationem in superioribus enuntiationibus habet verbum, eandem hic
clTc in modo. $ IN^TOn est
ignorandum qupmodo ha: modificatx enunciationes, quas
exposuise invicem consequantur. Id facile apparebit in sequenti
deferiptione, in qua enunciationes
æquipollcntes collocantur in
eadem cellula, contradicentes autem sunt e regione pofitx. Nece jfe
efi e jfe. Non possibile
efi non esse. Non contingit non esse. Impossibile
ess non esse. Necejjie efi
non effe. Non pofiibile
efi ejfe. Non contingit esse.
lmpossibile est esse. Non neceesse
efi esse. Possibile
esse non esse. Contingit
non esse. Non
impossiibile efi non ess.
Non necejfe ess
non esse. Pofiibile efi effe. Contingit effe. Non impofiibile efi esse. In his exemplis verbum esse, habet
rajeipnem di&i, Se fubaudiendum est aliquid, vt oratio perfecta
fit: verbi gratia, necesse est hominem esse iustum, non necesse est hominem
esse iustum. Se ita de ceteris sentiendum.«tv. y sint enunciationes contraria. Enunciationum
oppositio spettatur potius in
affirmatione St negatione eiusdem attributi de eodem subiecto, quam in duabus
affirmationibus contrariorum attributorum. Exempli gratia, huic affirmationi,
omnis homo est iustus, magis contraria est hæc negatio, nullus homo est iustus,
quam hæc affirmatio, omnis homo est iniustus. Similiter huic affirmationi,
CICERONE est iustus, magis
contradicit hæc negatio,
CICERONES non est iustus, quam
hæc affirmatio, CICERONE est
iniustus. Ratio est: quia negatio eiusdem attributi opponitur per se,
affirmatio verb contrarij attributi non opponitur per se, sed quatenus includir
negationem eiusdem attributi, verbi
gratia, cum per se verum sit, bonum esse bonum per se falsum est bonnm
non esse bonum: per accidens autem falsum est, bonum esse malumjquia si est
malum, non est bonum: vnde qui opinatur, vel dicit esse malum jfirou.l opinatur
vel dicit non esse bonum, Si hac ratione adversatur ei, qui dicit vel opinatur
esse bonum quoniam igitur magis opponitur ea quque per se opponitur, quam ea
qux opponitur per accidens: id- circo affirmationi magis opponitur negatio
eiusdem attributi, quam affirmatio attributi contrarij. Opere. Giulio Pace.
Pace. Keywords: dialettica, Aristotele, Porfirio, Boezio, categoria, praedicamentum,
lizio. Giulio Pace. Pace. Keywords. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Pace” – The
Swimming-Pool Library.
No comments:
Post a Comment