Grice e Richeri: implicature del deutero-esperanto – la scuola di La Morra -- filosofia italiana
-- Luigi Speranza (La Morra). Filosofo
piemontese. Filosofo italiano. La Morra, Cuneo, Piemonte. Nota Padoa: Peirce
avait employé le signe «∨», comme lettre initiale du mot «vrai». Peano adopta ce signe pour
représenter le «tout» et le même signe renversé pour représenter le «rien» Come
anche nota Padoa, Peano «signala dans une note (Un precursore della logica,
Rev. de Math.) un ouvrage par R., Algebræ philosophicæ in usum artis inveniendi
specimen primum), dans lequel le « tout » et le « rien » étaient représentés
par les signes «∪» et «∩», bien peu
différents de ceux qui avaient été adoptés dans le Formulaire. Laureato in ambe leggi, fu uno dei primi sozii della reale accademia delle
scienze di Torino: diè prova di vasta
dottrina in un'opera cui scrisse ed inti tolò: Alfabeto della natura e
dell'arte: in quest'opera egli svi luppò il sublime concetto di una lingua
universale filosofica. Il dott. R., nato alle Morra presso Mondovi, scrive un
suo lavoro dal titolo: Alfabeto della
natura e dell'arte. In quest'opera, dice il Casalis nel suo Dizionario degli
Stati Sardi, è sviluppato il sublime concetto d'una lingua filosofica
universale.In Mélanges de philosophie et de mathématique de la Société Royale
de Turin appare il suo saggio, “Algebræ philosophicæ in usum artis inveniendi
specimen primum,” dove presenta il suo progetto di lingua filosofica di rigore
matematico, cui da il nome di scia-grafia. Muore a Torino. Dell'Accademia delle
Scienze di Torino. Nel saggio, R. espone i metodi per associare dei caratteri
astratti, di forma piuttosto semplice, a una ristretta rosa di significati,
così come si fa nell'algebra - e in questo dimostra di conoscere le teorie
combinatorie di Leibniz -, creando un metodo che permette di trattare della
scienza metafisica secondo un sistema universalmente comprensibile. R.
distingue lo scibile nelle categorie seguenti:l'impossibile, il
contraddittorio, l'impossibilità, la contraddizione; - il
possibile, la possibilità, la contraddizione non pura; - U il qualcosa, la cosa, la realtà in senso
lato; n il nulla, il negativo, la
negazione strettamente intesa; - S il determinato, suddiviso ulteriormente in
segni che indicano il significato di affermativo/positivo e negativo, e la
determinazione, positiva e negativa); l'indeterminato; -Co il determinabile
(positivo e negativo), la determinabilità (positiva e negativa): -
l'indeterminabile; il
necessario (positivo e negativo), la necessità; CO il contingente e la
contingenza; il mutabile (positivo e negativo),
la mutevolezza (positiva e negativa); -
S l'immutabile, l'immutabilità; +2 e,
come si vede, associa a ciascuna di queste un segno che lo determini. Il discorso
filosofico è allora dato dalla composizione di questi caratteri e di altri
simboli (di cui qui non si sono riportati che i primi esempi) che permettono di
esprimere non tanto il significato degl’oggetti in sé (rappresentati dalla
parola latina corrispondente), quanto piuttosto i rapporti tra gli stessi. Si
rende noto al lettore che in realtà R. percorre la via dell'invenzione
linguistica in “L’alfabeto della natura e dell'arte, progetto di pasigrafia empirica” (Torino). Anotations by Grice. ALGEBRÆ
PHILOSOPHICÆ IN USUM ARTIS INVENIENDI SPECIMEN PRIMUM LUDOVICI RICHERI. TABULA
CHARACTERISTICA Technico-philosophice interpretata. Impossibile, contradictorium, impossibilitas,
contradictio. IMpot possibile,
possibilitas, mera non contradictio Aliquid, res, realitas late dicta. Nihil, negativum, merum, negatio ftricte
dicta C 47 affirmative, positive S Determinatum negative CO indeterminatum
determinatio positiva negativa positive
CO determinabile Lc? negative СCƆ indeterminabile ၁ C cof necessarium CO positive Necessitas negative CO contingens
S. mutabile rs. positive Mutabilitas negative S.1 immutabile immutabilitas positiva determinabilitas contingentia
positiva C negativa negativa et I.
impossibile, contradictorium, repugnans a
vel non a possibile, esse poteft
, non implicat impossibilitas, contradictio, repugnantia.Idem in aliis In abstracto possibilitas, mere non
contradictio et Quodfpectatur, ut esse,
et non esse- Quod est vel non tantum hinc hinc observatione dari et
experientia esse non potest ယ nec ✪ nec est, vel non est vel S. II. constat . O ဂ non est S. III.
Nihilum, negativum, merum, ›
Aliquid, res, realitas, confer §. 4.
seq, vel et nihil, impossibile Quod est non est, vel
aliquid , possibile --Goglen Lexic-philosoph. hic. est. Nihil .
49 est , Nihil Quodlibet
non a et vel
Non non eſt . datur. Tantum
S. IV. cx f. 2
C S determinatum,
determinatio non a velviceverfa vel
CƆ indeterminatum, non determinatum
a , c S ad . Non
a, Hinc
qua Hinc Quod C,C
affirmative , pofitive Determinatum S.
negative, negatio late V. S et
C eſt
C,J (,) c) , S. V
I. eſt , eft 2
argum. §. S. 2. Quod non eft , non eft: g (2)
Cl. Bulfing. in dilucid. Wolf. Waller Nic. hic. In arte hac philosophandi
naturali, simplicissimaque via universalissima et S. VI.
inconcussa scientiarum humanarum fundamenta ex quotidianis, et lucidis
observationibus, et experientiis deducta, et nunquam fatis expensa ad minima – cf. H. P. Grice, The P. E. R. E –
the Principle of Economy of Rational Effort --, e irresolubilia elementa
reducuntur, et in populares velut,
communesque notiores fcientificæ cognitionis primitivas , et
directrices refolvuntur mira
determinationis , et connexionis fimplicitate, et fæ cunditate illuftres .
Confer. Chrift. Wolf. in Hor. fubfec. Marburg.
De notionibus directricibus, et genuino ufu philosophiæ; ethices. et paffim Leibnit. præcipue de Philofoph.
prim. emend. in actis lipfi. Concin. in orat. de
Metaphif, Frobes dissertat. cl. Jacquier etc. S. VII. et, cɔ
determinabile, C 3 W S,
S ◇ (, C Ɔ
indeterminabile, CƆ C'Ɔ ad (3) SIGNA VICARIA ex CƆ positive
c, cɔo determinabile 2 , C5 negative
S. VIII. Hinc argum.
o licet CƆ est tamen CƆ vel c) S.
IX. Carpovius de linguæ perfectione ubi de essentialibus in vicaria mutandis
etc. In hac, utpote architectonica,
velut per calculum qualitatum proprio marte
inveniuntur veritates inphilofophia non minus pura , quam in aliisfcien
tiis adplicata . Elementis particularium fcientiarum inftructus , et arte hac inveniendi generali adjutus multa
inveniet , quae ex aliorum fcriptis non
fine tædio , et temporis dispendio alias haurire vix posset, immo omnibus adhuc ignorata deteget. Non enim
solum in mathesi, et scientiis
naturalibus, sed et in cæteris etiam disciplinis novas, easque illuftres
veritates inveniendas superesse summis viris probatum, prae fertim indefinita,
confusa, incerta radicitus determinando, et conne tendo. Huc spectant
combinatoriae Leibnitii, algebræ philofophicæ Hookii, de dirigendo intellectu
Lokii, medicina mentis Tschirnhaufen, Cramer de J. Consulto inventore cum Wolf.
epist. gratulat. Wolf. ethic. Cɔ, non
C vel CƆ C
S. 1 X. CƆ necessarium,
necessitas ɔ̃ vel va C contingens, contingentia non CƆ
C fi ad adcharacteriſticacombinationis
præcifionem COvel CƆ ၁ ၁ လ S. X. ၁ vel W
3၁ Hinc යා $ ad C velviceversa C)
mutabilitas Hinc immutabilitas
arg. $5.2.8.5. feu CO S ex
Cɔcɔ arg. 2 S. X I. S mutabile Şimmutabile cɔ
S ♡ С g 2
qua (,) est
neceffarium unico modo determinabile, unico modo possibile.
Unicitas determinabilitatis rationem
formalem necessitatis conftituit, non vero immutabilitas secundum scholafticos.
Hinc ejus oppostum est impossibile, et aliter se habere non potest. Notiones
utique veræ, non vero primitivæ definitiones. Necessitas nullam determinationem
supponit, et possibilis ut indeterminati
determinabilitatem determinat. Hinc necessarium est determinate determinabile:
immutabilitas vero determinatio nem antecedentem supponit, et an ulterius
determinabile sit, nec ne definit. Extra
systema veri nominis facile, et circulum committere, et derivationes omittere. 52 S. S
vel Hinc
** qua Hinc pofitive mutabile
negative eft S..S
C) S et S. ос fi ab ad
C S. XII. S. ว..
argum. S.§. ad §. 10. cit.
XIII. et viceversa etc. eft SCIA
* En perfecta analyseos exemplum, ex quo intimius scrutanti patebit, quo modo
cujuslibet dati principii refolutio, et reductio fit inftituenda fimpliciffima
connexionis via, et quomodo methodus naturæ cum methodo mathematicorum dicta perfecte fociari poffit:
in vera namque, naturali, et non
interrupta veritatum concatenatione unum, idemque funt: subtiliori philosophice
pervidendi abstracta in concretis minus attendentes tenuitatis, inutilitatifque
causabuntur speculationum praecipue illarum,
quae neque proxime in naturalibus, neque in civilibus usum fint habi
turæ: fantum tamen abeft , ut naturam, fubtilitate fpeculationum, maxi me
etiamfublimium artificiorum magiftri fuperent, ut in quamplurimis ne adfequantur quidem . Infiniti cafus funt ,
in quibus nondum eo pro greffi fumus
meditando , quo natura praeivit , et ufus fequitur etiam civilis . Liceat ergo haec faltem fpei , et
voluptatis gratia adjungere . SCIA-GRAPHIA C C
C ၁ ex
fubfequentium unione primitiva, velut effentialia ၁ 3,
et generaliter abstrahendo, et veluti
vicaria ♫ W,et () S, et CƆ ex refolutione CƆ, ergo vel
, analogice. C ,Sverovel refolviturfimplici combinatione S
Ɔ et 14. cɔ
vicaria T C3 CƆ ergo vel GO
S. ex S quod fupponitur, fi Soi $;
quare vel o S ©
ex ယ ex CƆfumta.
Combinatio ❤ C o ci ex
analyſi ad S vel 2 non S
feu ex CƆ C vel . Hinc
ca cum S; hinc ၁ ၁ W ad
oppofitum S 2 CƆ ♡ fi
S C
$ En ergo ,; ∞ vel CƆ, velS; S
vero velC,vel Combinando cum S enafcitur C et vel ĊƆ, vel C Determinando C CƆ oritur C , dein (·) Determinatum vero fi ad oppofitum C) , $; S. C
fi non S; Š vel ex S Huc c5 $ 5
Huc apprime faciunt , quæ ad §. 51.Ontol. LATINÆ annotavit philosophus
summus Wolffius. Conquestus est Leibnitius de tenebris philosophiæ primæ – cf.
H. P. Grice, “first philosophy” -- , conqueruntur de iifdem vulgo tantum non
omnes; et Leibnitius quidem jam monuit in philosophia prima – H. P. Grice:
“first philosophy” -- ( utpote architectonica)
magis luce, ac certitudine opus esse, quam in mathematicis; atque ideo singularem quandam proponendi rationem necessariam
judicavit, cujus ope non minus, quam
euclidea methodo ad calculi inftar quæftiones
refolvantur. Sed fingularis illa proponendi ratio fodus eft, quem nemo Philofophorum hactenus folvit, nec
quomodo folvi debeat Leibnitius innuit, nedum docuit. Nulli tamen dubitamus
quod beneficio fu pradicta analyſeos , et reductionis combinatoriæ nodum iftum
fimpliciffi ma, et univerfaliffima ratione folverimus . De arte combinandi veterum multi multa
dixerunt , et eas explicare , ampliare ,
fupplere tentarunt. Ingeniofi utique multum habent in fuis circulis , ciftulis , lampadibus
combinatoriis , etin variis combinationum
artificiis ; aft determinationem , et derivationem merito defideres
tum in notionibus , tum in fignis; hinc
eorum characteriſtica notionibus
confufis , et minus determinatis fuperftructa , et fignis non effentialiter derivativis, fed arbitrariis confecta, et tum
pantofophicis , tum panto metricis principiis ex intima notionum natura
deductis ad combinationes determinandas
deftituta tanquam inutilis fuit neglecta . Defectum con nexionis combinationum
confufe agnoverunt nonnulli; aft verae com binatoriae univerfalis fundamenta
ignorarunt, ideft notionum maxime
univerfalium analyfim, et reductionem ad primitiva, et
fimpliciffima. Igquierdo in fua Pharo in
hanc rem notat ,, quod non advertunt com binationum ex datis terminis
poffibilium multas debere rejici tanquam
inutiles in ordine ad faciendam fcientiam ; utpote quorum extrema, neque connexionem inter fe, neque
oppofitionem, neque aliud néceffl tudinis genus etc. Acutiffimus recentiorum
Leibnit.fundamentum quod tunc juvenis in
fua combinatoria quam perficere non
potuerat, neglexit, poftea in actis lipfienfibus indicavit , quod jam olim
pervidit Ariftoteles categoriarum combinationem innuens: tametfi enim applaufu
non vulgari eruditorum fuerit exceptus
(ars combinatoria) et novas complures meditationes non pœnitendas, quibus femina artis
inveniendi fparguntur, contineat, atque
inter cæteras palmariam illam de analyfi cogitationum humanarum in alphabetum quafi quoddam (non
chronologicam, sed genealogicum) notionum primitivarum, judicat tamen non fatis
effe limatum etc. act. erudit. lipf.;
poftea vero in iifdem actis. de
philofophiae primae emendatione agens hæc innuit; itaque peculiaris quaedam proponendi ratio neceffaria eft, et
tanquam filum in labyrin tho, cujus ope
non minus quam euclidea methodo ad calculi inftar quaeftiones refolvantur, fervata nihilominus
claritate , quæ nec popula ribus fermonibus quidpiam concedat. Ex his analyfir philofophicam inftituenti
patebit , quaenam fit veræ algebræ
philofophicae notio, dignitas, et ufus , tanquam Kuhlmahi methodica centralis , a qua cæteræ omnes pendent , et
iterum in matrem fuamfe filiæ refolvunt;
eft namque haec ars invenier.di quaedam univerfaliffima tum philofophorum, tum mathematicorum
aualyfim fub fe comprehen dens , ut merito etiosophia, et philofophia princeps,
et architectonica sit salutanda. Nihil enim aliud funt cæteræ fcientiæ, quam
Æthiofo. Ex antecedentibus conftat de
tranfitione. qua et ယ S
esse CƆ et CƆ w concatenatio TA Huc fpectant quæ de nexu, ordine,
harmonia, et musica latius dicta paffim apud antiquos licet indeterminate fatis
proponuntur bonum in fenfum, et ufum convertenda; apprimeenim obfervandum
neceffitatem ferri non poffe ex eo quod
neceffario dati debeat aliqua in . Aliud
eft effe neceffarium ; aliud eft
neceſſario concipiendam effe quæ cum fit
CƆ , vel C , exinde aliquam, erit C·Ɔ , vel (..); hinc vel S, vel S TABULA, ET RATIO CHARACTERISTICE TIC
Ratio, Causa latiffime primitiva
ex O rationatum, causatum W Connexa Y et Y
derivativa ex mIn connexa connexio causarum میں >ww
Connexio causatorum y S C
inversione concatenatio. Derivata
ex W S
ω ww wy
Omnia in mundo esse W, ww S.
XVIII. ww', ordinata, harmonica, et
nullam dari infulam philofophicam paffim
apud philosophos tum veteres, tum re centiores, notione connexionis in
latissima SIGNIFICATIONE fumta. Nota.
funt CICERONE (vedasi), Auguftini, scholafticorum verba; cum vero paffim afcholafticis maxime in Phyficis
rationes obtruderentur nihil ma gis quam inintelligibiles; hinc acutiffimus
Cartefius dubitationem in troduxit ad
feu rationes rerum intelligibili modo explicabiles intro ducendas;
optime namque intellexerat omnia habere rationem conve nientem , fufficientem
fuo modo faltem analogice , et convenienter.
Hinc ,, nulla res , inquit, exiftit, de qua non poffit quæri quænam
fit cauffa cur exiftat; hoc enim de ipfo
Deo quæri poteft , non quod 99 "9
99 indigeat ulla cauffa, ut exiftat , fed quia ipfa ejus naturæ
immenfitas eft cauffa propter quam (
ratio) nulla cauffa indigeat ad exiſtendum.
Hujus principii diftinétum, et adæquatum ufum velut de novo prope fuit,
et introduxit Leibnitius philosophus summus; rem poftea confe cit in variis
philofophicis fcriptis Ariftoteles Hallenfis magnus Wolff. Dolendum tamen quod eos fequuti novitatem
inventionis, et demon ftrationem nimium affectaverint in meram logomachiam, et
circulum omnia abitura; quare
perfpicaciffimus Leibnitius axiomatis inftar affu mendum effe contendebat, a Clarkio licet ad
demonftrationem provo catus . Non oportet enim in difciplinabilibus principiis
inquirere propter quid ex fe ipfis enim
fidem habent , non vero ex aliis, et ex ipfis alia demonftrantur. Ariftot. Hinc patet quid
judicandum fit de novis demon ftrationibusprincipiorum contradictionis, et
rationis fufficientis Straheleri in
examin. metaph. Wolff. , et in differt. de exiſt. Dei, et Hagenii in commen. de method. mathem. Ex analyfi §. 14. Duo dari debent , et dantur
principia univerfaliacognofcendi, quibus
pofitis rerum omnium intelligibilitas ponitur, iifdem fublatis tol litur. In
univerfum tamen obfervandum cautionem in adplicatione adhi bendam; præfertim fi
tum notiones , tum propofitiones non fatis de terminentur, et determinate, ac
primitive inter fe conneet Bulffinger,
in Dilucid. tantur etc. S. XVIII. S
Hinc CƆ cɔ C et
y,w C
C < Ergo et interet nulla W ၁ V Hinc
CO ၁ ၁ Ş
s ၁ .S
viceversa. Hinc V
S С С) <<
(.. ) co , S
• Idem de w S. XIX. Exiftentiæ, feu actualitatis fignum. ens
non ens poteft Quod effe
non poteft etc. Gɔ, ¿
exiftens L S 62
< CƆ 3 ()
S <
CƆ M et M eft (, ,
Hinc vel V
€ repugnat interne , et externe Sfi eft S quo ad, exiftit <
< CO Eft tamen C c Quod exiftit et determinatum , et pofitivum
eft ၁ Involvit Quodlibet
Repugnat ut ☺ () , ☺ ) CO < Hinc Hinc velut in fe S S.
.S V
Quare CƆ ( ,
ens fictum qua tale eft Co CƆ
S •) five fit fit 'S ; five
S ف * En
combinationischaracteriſticæ exemplum, cujus refolutio, et ad
principaliora reductio ex antecedentium
connexa combinatione inftituenda fimpliciffi ma, breviffimaque via . Notandum
tamen innumeras plurimorum Au et t orum
definitiones , et propofitiones nihil aliud effe, quam puram pu tam rerum
earundem fub diverfis nominibus vagam , et fterilem repe titionem , quod jam
magnis Viris obfervatum et authopfi præfertim ex hac arte inveniendi probe
patebit. si in SS essentia ratio
rationatum In SS € hinc confusio
accidentia ordo – Grice: be orderly -- veritas hinc hinc falsitas perfectio
imperfectio. Richeri's
Algebrae philosophicae in usum artis inveniendi (An algebra of philosophy, for
use in the art of discovery) appeared in print. As the title suggests, Richeri
introduced a set of notations to better express logical ideas.
Figure 3. Richeri's set of symbols for representing logical ideas
in the Algebrae philosophicae (1761). Digitized by Archive.org from the copy
owned by the Natural History Museum Library, London. As we can see, two
circle arcs are used in varying combination to represent logical ideas. For
example, the symbol resembling the Greek letter ω is used for statements that are deemed possible, while an
inverted version of this symbol ℧ is used for contradictory statements.
The text continues with an extensive list of symbol pairs that express
contrasting concepts in logic: thing and nothing, positive and negative
determinations, determinate and indeterminate, possibility and impossibility,
mutable and immutable. Most importantly, Richeri's symbols for thing (aliquid)
and nothing (nihil) resemble today's symbols for union (∪ ) and intersection (∩ ), respectively. This climax of
this short article is a logic diagram that traces the possible outcomes of any
object of critical inquiry. Figure 4. Richeri's tree of logic
symbols from the Algebrae philosophicae (1761). Digitized by Archive.org from
the copy owned by the Natural History Museum Library, London. In purely
symbolic form, Richeri has given a sort of binary search for philosophical
inquiry—indeed, this is the algebraic philosophy that was promised! In words,
the tree begins like this: Any statement is either impossible
(contradictory, the inverted ω in the corner) or
possible (noncontradictory, the ω at the left end of the
tree); If a statement is possible (ω ), it is
either determinate (proven, the lower branch) or indeterminate (unproven, the
upper branch); Following the tree a bit further, we see that any
possible, determinate statement must be either affirmative or negative. It's
also interesting that Richeri viewed possible, indeterminate statements as
being either determinable (provable) or indeterminable (unprovable). All told,
Richeri's Algebrae philosophicae is only 16 pages long, with many of those
consisting of symbolic representations for various propositions. If you have
detected echoes of Leibniz in this paper, you are correct! This is no accident:
Richeri specifically cited the Dissertatio de Arte Combinatoria in his work.
Specifically, we can see how the subject-predicate form of a proposition has
been carried over into the Algebrae philosophicae.Grice: “Richer seems to imply
that his surname is Richer, not Richeri.” Ludovico Ignazio Richeri. Richeri. Keywords: il
deutero-esperanto di H. P. Grice. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Richeri”.
Richeri.
No comments:
Post a Comment