Luigi
Speranza -- Grice e Carpanis: implicatura conversazionale e arte combinatoria
razionale – scuola di Napoli – filosofia napoletana – filosofia campanese --
filosofia italiana – Luigi Speranza (Napoli). Filosofo italiano. Napoli,
Campania. Tulius vero perfectissimus orator in cuius libro Rhetoricorum de hac
arte tractavit licet obscuro et subtili modo in tantum quod nemo ipsum
intelligere valuit nisi per divinam gratiam et doctorem qui doceret ipsam artem
qualiter deberet pratichari. Ad una diversa atmosfera culturale e a temi legati
alla “psicologia” e alla “filosofia” più che alla retorica, ci riportano invece
altri saggi nei quali l'influsso delle impostazioni del LIZIO ed AQUINO
(vedasi) è assai più forte di quello esercitato dalla tradizione della retorica
di CICERONE (vedasi). Si tratta, come è ovvio, solo di una differenza di grado
poiché proprio attraverso Alberto ed AQUINO (vedasi), l’arte di CICERONE
(vedasi) della memoria è entrata a far parte del patrimonio della cultura
scolastica e tuttavia, in qualche caso, si assiste, leggendo questi trattati,
all’interessante tentativo di ricavare direttamente dai testi del LIZIO alcune
regole della memoria artificiale. In questo senso è tipico il “De nutrienda
memoria”, pubblicato a Napoli nel quale C. si propone di presentare le dottrine
svolte dal LIZIO nel De memoria et reminiscentia condite col sale d’AQUINO. Il
sensus communis appare a C. simile a una gigantesca selva – “silva maxima”
-- nella quale vengono accumulandosi le
immagini provocate da ciascuno dei cinque sensi. Su questo caos agisce
l’intelletto con una triplice operazione. In primo luogo, l’intelletto dove
prendere coscienza delle immagini. In secondo luogo l’intelletto connette
l’immagini secondo un ordine preciso. Infine, quasi deambulans per pomerium,
l’intelletto lega l’una all’altra le cose simili ri-ponendole in archa memoriæ.
Quando di quelle cose si parli, l'intelletto quasi de armario pomorum cibum
sumens, VERBA per dentes ruminantis intellectus EMITTIT. La MEMORIA, a sua
volta, si muove su un duplice piano: quello del senso – o mera percezione
(Grice, “Personal identity and memrory: “I am hearing a noise” – Someoe, I, is
hearing is noise -- e quello dell’intelletto. La memoria sensitiva (vis quaedam
sensitivæ animæ) appare strettamente congiunta col corpo – Grice: uses of “I”
attached with ‘my body’ -- e capace di ritenere corporalia tantum; quella
intellettiva – cf. Grice, pure ego, ‘soul’ --, al contrario, è armarium
specierum sempiternarum. Alle principali tesi del LIZIO C. accosta, quasi
sempre, la citazione di passi tratti dal De triritate di Agostino. Così la
dottrina del LIZIO del carattere corporeo dei CONTENUTI della memoria – “I was
hit by a cricket bat” -- sensitiva viene accostata al passo di Agostino sulla
memoria delle pecore che, dopo il pascolo, tornano all’ovile. Mentre la nota
tesi agostiniana della identità tra memoria intelletto e volontà viene citata a
conferma del carattere intellettivo di una delle due parti nelle quali la
memoria si suddivide. Anche la dottrina degl’aiuti (admincula) della memoria
risente da vicino della sua origine in AQUINO (vedasi). Accanto all’ordine
(bonus ordo memoriam facit habilem) e alla ripetizione (ex frequentibus actis
habitus generatur) C. colloca fra gl’aiuti principali la similitudo e la
contrarietas. Senza far ricorso all’arte della memoria locale [De nutrienda
memoria C. regnante serenissimo et illustrissimo odmino nostro D. Ferdinando
dei gratia rege Sicilie, Hierusalem et Hungarie, contenuto nel cit. Cod.
marciano De nutrienda memoria. De nutrienda memoria. C. giunge in tal modo a
fissare alcune regole ricavate, anziché da CICERONE, dalla psicologia del
LIZIO. Contrarietas secundum dicitur adminiculum ubi notandum est quod quando
res diversorum ordinum et qualitatum essent recitandæ in una oratione vel in
una sententia eloquendac, tunc ordo subsequens debet esse contrarius immediate
antecedenti, ut si videlicet memoranda essent libertas servitus frigus estas
divitiæ paupertas pictas crudelitas iustitia impictas, sic ut sunt hic nominata
ordinabis; non autem dices: libertas, frigus servitus estas divitiæ pietas
paupertas crudelitas. Graveretur enim memoria sic inordinate procedens cuius
ratio videtur quia contraria non se compatiuntur ad invicem immo iuxta se
posita nullo medio, motum habent contrarium et operationem ad invicem
contrariam. Sic itaque, sicut motum nullo medio ad invicem habet contrarium,
sic in memorando nullum aliud habendo vei querendo auxilium, movebunt memoriam.
ARS ENIM IMITATVR NATVRAM. Un tentativo dello stesso genere è presente anche
nel De omnibus ingeniis augendae memoriae di CARRARA (si veda) pubblicato a
Bologna. Anche in questo caso le osservazioni del LIZIO sull’ordine, sul
passaggio del simile al simile, sulla contrarietas vengono interpretate come vere
e proprie “regole” dell’ars memorativa. Ma oltre che per queste derivazioni del
LIZIO e per la proposta di un particolare tipo di De nutrienda memoria. Inc.
contenuto, accanto a quelli delle opere di TOMAI e di C., nel cod. marciano -- Eximio
dldodori domino salvatori de peregrinis de mai da magister Dominicus de C. de
Neapoli ordinis minorum. Vom a nobis poftfauerit dominatio tua ut ea uobis
exeplaremurjqua; ab LIZIO tradit litteris credita de nutrienda memoria disciplina dC fi nobis
in £fentiarum multis fludibus laboratibus onerofujn ee uideat attame il Ia qua: uincit oia cantafid redit fue uirtute
iocudu ipfe igif oia uincens amor^qui ut
eius eft jprefto nos cantati tue red dit
obfequi et parere ab amoris ope et obfequio noftro:oes inuidie et liuoris apes ac detractdionis
aculeos ambigat et expellatjquac du ueritatis
mella diffundere uident corda ta
meaudientiufelleapcrimuntinmdiadu femen difcipline fide ab eorum cordibus mordedo detrudut:His
igitur fur da aure poft terga dimiflis
accipe caritatis noftre dC n5 ali/ cuius
dodrine munufcula qua: Ariftotelis dicut de memo ria dc reminifeentia documenta fandi dodbris
Thome de Aquino (ale codita quoru
uidclicetquom quatuor fint pri
mueitanotadu Capitulum pmiflum fuper documeta Rimo notandu e q> in traditoe cuiuflibet
documeti pmo erit regula documeti
trahes:fecrido poft fe exe pluttertio
aut ueniet ratio* Ita*n*i ubet Ariftoteles in princi/ pio primi de partibus aialiudices eruditi n.e
fecudu jp po/ (itu dC bene pofle
iudicare q> at bene aut no bene redit cam
hazcille qrto uero incides,p fufeipiedo documeto iuuame. Primum documetum^j Ota q> bonus dC clarus intelledus habile
et clara red / dit memoriam* 4 A Exemplum*
Otar ummmide tu r facilior q ignotoru memoria ho/ minum intelligere igitur memoranda
conare Ratio ;i Vonia cu memoria ut idem ariftoteles
teftatur nil aliud fit qua firma
retentio 3t coferuatio reru imagi^ nu
prius ab aia pceptaru qua qde coferuatione eloquentiae tbelauru latinoru oratoru princeps cicero
uocat:N5 T nifi g i telledus manum in
memoria: arch a funt quarqs memora/
turus eft conferuada intelledusmmt cois ethimologia fon^ re uideturqfi intra memoria: Iedu leges
e*i*in reqem das quxfxpeuoluit
intelligere Iuuamen, D qua ratione accipienda fcieau e q? comunis fenfus nofter quii prima capitis parte fitus eft
tanq filua ma xima e in qua omnium rerum
imagines per unu quecj fenfuum percepte relucent ficut in filua oium et arboru
et pia/ tarumherbarumc^faciesjperunum
quodqj femen exorte uirent ex hoc igitur
chaos maximo intelledus:quafi germi na
prima qux dicuntur cimx plantarum cultor luis quxqjs poft eorum cognitioem quae prima intellectus
operatio di citur nedit ordinibus: quae
fecunda eius operatio dicitur:&
tertio quafi deambulans per pomerium incoclufione legit fimilibusfimiliacoaceruans:qua{iin fafciculos
ligna : 6c ca lato poma:quia nihil eft
in intelledu quin prius fuerit in fen
fm&illa in archa memoria reponit:de quibus cum loquif quafi de armario pomorum cibum fumens VERBA
perdentes ruminantis intelledus emittithinc Auguftinusin diaf/ colomficut ingenium inquit
diuidendoinueftigatSC inue/ nit ita
memoria colligedo cuftodit dC quafi fos riuulos emittit memoria uerba f Aliud
adminiculum. Ropter quid notadum eft adhuc g? memoria e mul / tiplex uidelicet memoria fenfitiua et memoria
intelle ctiuateft aut memoria fenfitiua
iiisquarda anime fen
(itiuecorporaliunitaorganocorporalia* tantum apprehen dens et retinens &C eodem pereuntis
periens*ad hoc et nunc ipfa fe
habensmnde Auguftinus in fecundo de tnnitate^pof funtinquitpecorafentirepcorporis fenfus&
ea memorie madare«ad affuetuenim prefepe
reuertituraflenfus qii#q-r dem fenfitiua
memoria deftructo organo corporali perit et ipfa q? patet in mtellectiuo homine qui ab
retentis in {enlitiua memoria fpetiebus demu ad intellectiua memoria refle ctitunfignu autem huius da^Auligehus i libro
de noctibus acticisloquens de democrito
philofophout retentas fpecies fenfitiu as melius mtelligeret fe orbante. Emoria
aute intellectiua eft potentia et uis quarda in
tellectiue anime fpecieru fempi ternarum armariu un de LIZIO in tertio de aia^aia inqt locus
fpecieru e no to ta fed intellectus
ideft itellectiua memoria hinc Auguftin9
imxi.de trinitate memoria inqt intelligentia et uoluntas fut una mens.ha:c nec corpus e nec in corpore
uirtustcorpora lia enim tatummodo
memoraretur ut patet p Ariftotele di
centes multi colore efreoculualioquiiifuo tatumodo colo re colorata uideret:extrah it etia non folum
fpecies a corpo ralibus ut
intelligibilia fiant memoranda ea fibi aftimilado: Sed etiam ab hoc &C nunc quaquam ut
pafliua potentia no femper ipfa
actualiter memoretur:ha?c de memorie diuifio
ne tipice dicta fufficiant. Adminiculumduplexeft,. A ii Rjmu dicitur
attentio Ariftotelcs indude afa addes
adiuoru (ut ipatiete bene difpofito: Ariftotelis at pre ceptor piato intimeo auidi difcipuli et probi
forma deferibes ego iquit ut probu auditore decet fine fermoe fub fcile/ tio metem aurefqj parabo:hinc Hieronimus ad
Paulinum habet inquit nefcioqd latentis
energie uiue uocis adus et in aures
difcipuli de dodoris ore tranffufa fortius fonat fi/ militer 3C deledatio cum admiratoe unde et pueri:&
mob les carne funt boni intellcdus atep memoria
na pueri pri/ mum ifbrme habentes
aiam:& cam oium ignoratestin fcie
tiis delcdant& admirant i cognofeedis ude et magiftroru dcfedut honore dC flatuas afpiciut
admirateffanctoru dC de pidas eoru
hiflorias»Secudi uero tanq impotetes oium ad
miratur dC magnifaciut fcietias:magnain«faciut dodrina et ut iperfedi perfeddem ea acquirere
dcledantunattede igi tur difcedis et memorandis
ut magnifacias ea : Arifloteles enim
dicit quedam femeLfiattente uidentes melius memo ramur qua aha multotiesXno attete et Saluflius
ubi itede/ ris igeniu ualet
Itedeledaretifciedis &mcmoradis 8>C mafgnifica iIIa:Tulli? n bene iquit
memoramur q i pueritia di dicimus et orati?
quo femel e ibuta reces f uabit odore Te
ftadiu: &cudeledari:c6tingat cuqb9cofuetudoine(l ipfe £ git tecum loquere et cum fcientia quafi cum
fponfa iocare multis ornata monilibus.
ACCADEMIA enim in academia uilla fer
pentibuscircuncindautdifcipulorum animus infe reclu/ fus proficeret in dodrina legebat hoc etiam
communis co fuetudo uidetur approbare
fcolarium qui feneflrasauleftu dii tela
uelant ut aer tantummodo pro afpiciendis litteris 8C non pro oculorum uagatione illuminetur Secundum
adminiculum Ecnndu adminiculu
diciturnioderatio apprchenfo^ rum per
intellectu : no enim ualet memoria retinere
qua: intellectus caperc:facilius enim eft ligna lddere&liga re qua fuppofitis humeris fubtecloportare Ite
tectu no eft capax omniu qua: in iilua
funt lignoru noli igitur plura le/
gend.o per intellectufri capere qua qua: ualet memoria reti nere ne forte ceflante intellectus tympano et
pfalterio Jn in tcllectione illoru
ceflet etiam dC illoru poflefiio utilius eni
tiidetur tranfeunti & trafuolantiprouincias&uoluptat'em in nouitate diuerfaruni reru captanti diutius
comorarij \ ali da oculoru tantumodo uolate praefenria delectari:tran(acta eni imagine tranfit oblectatio primo Secundo
uero relicta eft umgofimul et floru
pofTeflio» archa aut pofieffiois (ciS
tie memoria primo vacua fecudo uero remanet plena Secundum documentum Otaq>bonusre&ufq$
ordo memoria faciet bona ha bilemcj et rectam
Exemplum. Aciliusrectiufcjmemoraturus quis conuiuante fa / miliam totam (i afeendendo a feruis icipiet
et grada tim ad patrem familias
cucurrerit reuerhirus ad feruosdon gius
enim erit iter memorie et reminifccntie in reuerfioe et defcefu ad feruos propter quod lafla et fefifa
memoria ipm relinquet unde Hieronymus
ait de euangelifta Matheo cp ufus fuerit
ordine pra:pofteroded neceffario comutato ut
generationis chrifti feries texeretur
jKatio ad memoranda Vom Augiifliniisdecimononode ciuitate dei dicat q? ordo eft parium difpariucj rerum fua cuiqj
loca tribuens A iii dispositioiu fiet motus mcmoric ad illa memor&U
quem admodu dCordinistquapropter Cicero
fenfit q> oratorem oporteret oia
fcire fcilicet lecudii ordinem 'quia ars imitatur fcmper concito gradu naturam j Iuuamen Binotandu eft quod ordo eft
multiplex cuius 'nobis diuifio trina
fufficiat primus ordo dicitur ordo natu
ire duplex exiftens primus dicitur uniuerfalis quod faftum a BOEZIO (vedasi) dicitur in libro de
philofophicaconfolatione q fe cundu
eunde in dicto libro nil aliud cffqua difpofitio mobi liu reru per qua diuina prouidentia fuis
quarqp nectit ordini bus fic pecudis
femen ad pecude generanda et hominis or
dinatur adhoiem et ut Ouidi? primo methamor.ait, Affra tenent cadefle foliu formeqsdeoru ceUerunt
nitidis habitan de pifcibus unde Terra
feras ca:pit uolucres agitabilis aer#
Ecundusaute particularis dicitur (ecundu que natu ta in uno quoqs parpaiki i naturaliter
producedo or dinateprocedit. Nam in
humano uentre ex fufcepto uiri (e
mineprio embrione coagulat de quoSalon feptio capitulo Sapientie fue ait g fum qmde 6C ego mortalis
ho fimilis horni Ilibus et ex genere
terreno illius qui prior fadus elt dC in ue tre matris figuratus fumcaro.dece
mcnfiu tepore cpagula tasfum in
fanguineex i femine hois ex delectamero fomnii
conuenientis &c#tera,Secundoquafiexquadamaflacoa gulataincipitcarneaaia fcilicetfenfitiuaillu
informans pro pter quod dominus per
lerenna cominatur fuperbo ifraefs populo
quafieoru mhileitateoftendendo dicens quali olla in manu figuli ita 5C uos in manu
dominhTertio in noinbf finioaiaii hole
quafi deficiens natura a domino carleflem di
uina^aiam expectatpropter qd‘ didu e quod genus lpius cilicetdei fumus
perfedus tande inefle hois ho quafi libet et fui dommnsifradns feris materni carceris in
luce perdit# &m potentia habens
cuncta ut Bauitoiafubiecifti&csete
ra nnllius tamen perfectus poflefibr lingua habens et inte! lectum: nec fatur nec ratiocinatur propter
quod illius die fui ctas infantia
nominatunfecunda pueritia*tertia adolefce
tia qtaiuuetus qntagrauitas fexta fenecftus feptia decrepi tas ultra q nihil hui^uitae expe&at nifi
refolutio ad morte. Dmemoradum igitur totum hoiem 5C qua; accidut ei fecundum oes aetates fic facilius
monebitur mcmo ria ut eft mota NATVRA
ARS enim praheuntem pfequitur na turam
et eius prora dimiffa ucftigio calcato natura profeq tur puppim et ipfa quafi duce pradieunte
uelocius percurre dam tranfuolatuiam
Ecundusordo dicitur rationis ubi notandum eft q'<£ ratio uas eft omnibus calatu dC floridam
uirtutib? ue lut cadum ftellis interquasuelutdranaftella
refulget puri? Incidiufq3 iuftida ronalis
em puer indignatur bolum accipere apparete a quo no ut decuit uultu ironicu
afpexit* Ite con uiuantibus uel in
ecclefia conuenientibus uiris adultis ipfe
non alta fed humilia elligit fibi loca unde proportio iufticie uidetur lucere in talibus*hinc et enim e qcf
pnm^chori loc? dat pape*fecudus
cardinali terti9archiepo qurt9epo*qntus
Sacerdoti dignitate pradido/extuspriuato facerdoti*fepti musdiacono*o&auusfubdiacono*non9acolito
decim9 fer uieti i ecclefia Ite prio
lgator poft que rex e cui fuccedit dux
que feqtur marchio trahens poft fuos humeros comitem cuius terga refpicies procedit eques cuius
talis fequens gra ditur armiger poft
quem prsefto eft equi agitator illius *lte
primus menfe locus datur patri familias
Quinto ex uno latere secundus primo genito tertiust secundo genito ex
aliola tereprimus matrifamilias
fecudus*prime nataru tert&fecfi
de«nataru*qrtus*£uo &C atfcille feqnti: nofces igitur ordine huc&gradiensper ilifi
ficiufto&redogradufactledinda
memorabit pg qdJ dicif q? gradatim rememoratesoes fci£ tias fm earu ordine uel £m ordinem q ipfas
gcepcrut feu ac quiliuerut facile
memoratur eudaru unde et re khoare ob
litu in recitado peipitur puer unde Ariftoteles poft primi inquit motum
natus eft fubfequi fecundus Ertiusdicit
artis ordo duos habes fontes uidelicet in
tellediuu fpeculatiuu et intellediuu pradicu q oge et inquifitione unus cu fit multiplex nominat
Rimus fons omnes fcietiasbC partes earum ordinat unde prima fcie ntiarum dicitur
gramaticaifundame tihmeft aliam
fcientiarum poftq eft fecunda polimita rhe/
torica dc hacfequif dialetica et ut huic fuccedit pBica Ite prima partes ordinat na primo e fpeculatiua
gramatica et pofitiua lecudo dnogrophia
tertio ethimologia qrto dia/ fintaftica
1 teprimo uol uit recognofcere nome fecudo uer.
bumJte primo philofophia phificoru librum ponit* fecun / do iibrum de generatione et corruptione
Ecundus fons cotinet oes mecanicas artes C pradiV eas ordinationes ut eft medicinatars
militaris dc architeduraJtearchitedOr primu fundametufcdoaula*iii cdclaue
ordinati tedu fuppmu in quolibet igr illoru me/
moradoru fit memorati cognitio ordinis Ariftotelis q bene iqt iuice ordiata ft bfi fut remifcibilia q
uero malegrauiter Primum adminiculum Imilitudo igitur primum dicitur
adminiculum quas erit fecudu ordines et qualitates
ut fi iudicis memora rico tingat Moyfen populi ifraeliticiiudicem praeoculis
ha bebisritem lufci dC caeci
fuiphonizantem et fi ducis homin€ aureo
clipeo uel argenteo capite circucintum ide Auerois comehtator LIZIO aitcp memorari conringit
propter fuum fimile cuius Tignum apparet
in reminifcentibus alicu tus
prateritipropter pnrfens fimile occurrens unde aiunt modo uide cuius re minifcar propter
finnlitudine auditi uer bi uel uife rei
uel modo uide cuius me facias remimfci»
Secundum adminiculum Ontrarietas fecundum dicitur adminiculum ubi
no/ tandum eftq? quando res diuerforum
ordinu et qua litatum effent recitande
in una oratione uel in una fententia
eloqnende tunc ordo fubfequens debet ede cotrarius ime diate antecedenti ut fi uidelicet memoranda
edent libertas feruitus frigus edas
diuitie paupertas pietas crudelitas iufti
cia impietas fic ut funt hic nominata ordinabis non aute di ces libertas frigus feruitus cftas diuitie
pietas paupertas cru delitas:grauaretur
enim memoria fic inordinate procedes
cuius ratio uidetur quia cum Boetius in libro de plpica coii folatione dicat q? contraria non le
copatiuntur adinuicem imo
iuxtafepofitanullomediomotum habet contrarium
8Coperatione ad inuice contrariam ficitaqp ficutmotu nui lo medio ad inuice habet contrariu fic in
memorado nullfi aliud habendo uel querendo
auxiliu mouebunt memoria: ars enim
imitatur naturam Tertium documentum Ota q? bona et ordinata ad unum principium
memo randorum reductio ad percurrendum
illa memoria faciet expeditam Exemptum B
i notandu tn cfl g> eft aliud principium dicit gene ralifllmu dC aliud q dicit umuerfaleu^comune
fed no ita ut primum dc aliud qp dicitur
fub principium dc particula ’ re hic
(eruadus eft ordo ut traditu eft in capFode ordine igr memoraturus totu et exercitu uel regalem
gerarthia uel fa • cerdotaledefcendedo
ab imperatore uel rege uel papa inci
piam dc ad pncipes militia? duces dC cardinales principia co' munia mediata quaprimu deucnia a quibus quafi
reicipies defeendaad particularia
principiamidelicetcenturiones ba rones
dC epos:afcendedo uero ecotra faciedu eftdicuu facili us memorabor oes intermedios inter papa dc
eardinales dC hos dc epos 6C eos q lub
ipfis iuntjcogmtis horum dignitate
ordine 5C numero N oratione aut recitada fit terna qfi imperator dc
pn/ cipiumgeneraliftimu diuifioprima
qfidux SCprinci/
piucoe:fubdiuifiouero’quaGdux dC principiu particulare fi aut ( p fe eet recitada plixior trifaria
di uideda eft SC ad pri/ cipia
diuifionis recurrcdu eft uidelicet fi eet principiu orationis omne hoium genus
&c*mediu at cognito o ciues egre gii
dominiohui? et regno reru exterioru confumatio uero orationis fermonis 8C profie:quom ois fpledor
ornatus non fi t ab h iis qua: terrena
nubila paret fed ab hiis q a \ucx ai& p
deunt:ad lpfam refulgurateuirtute dC ad ipfam aiam inter / noru acie ueftroru extollite oculoru:igitur r
pprincipio me morare omne r p fecudo
uero cognito dC r p tertio:quom ofs dC
cetera unde dC poetice did:um eft:fcire ii uis hanc rem to ta fit fepata minuti :& alibi ut qbufda
placet tria diuifio fiat Ratio Vom aut ut ! teftatur Ariftoteles oe agens in
telledlua le intedat fmem defideratum in
quo adipifcedo fpes coftituitur quo
adepto gaudifi operlti acqritur i uxta illud
fpesq differtur affiigitaiam:Iignu uit^defiderium ueniens luncigit lecius pcedet memoria ad fine
memoradoru quu &ciarius 6i < ppinqus&faciliusfibi
illu uidcrit acquirendu hoc aut fiet in
affecutione primoru principiorum* Gregori
us n inquitq?cognitio futurorum eft exibitio pteritorum apprehenfio*n*finis ultimi uon fiet nifi
meliis finibus comp henfis:ubi nota
q> ad unum fmem ultimum multi interme
dii fines ordinanf ut ad fanitate pocula et medulla et ad ue/ neranda caniciem pueritia atq$
iuuetus:exilaraca igitur memoria percurrit ufcp ad ultimum fine:poft primorum
adep . tionc:& {pes fibi oritur de
ultimo fine adtpifcedo primis ade ptis
8<quafi{blitafuturaetfitde fine ultimo acquirendo fi< bi uidtoria casterisaliistnuphatis.ite
paufadoi finib? fterme diis a quolibet
furges i fequete eudo ualidi? ad curreda uia
fuccincla confurget. Primum adminiculum Rimum igitur adminicula
caufalitasdicir«eftm*ip{a
recitandimfoluendi globi orationis initium et caput fonfq* habens ad oes riuulos uiam quafi
caufain uirtute co/ tiiiens oes effectus
ca ante qua: in fe eft una folet efte pluriu
effectuum et quom fitbreuior numero facilius eft memoy rice retinenda cix aut multae funtpqbus
cognofcedis Ari fto.& j>cli
legeda ft opa et fefti do&orisa argumetatoib? ue" ro ut petit dilatio tua a nob illi fieri
claru ca e medi? termini qi
priaargumedpponefuit uii Aruth^picoruuiidargume
tatoib? iqtroportet ppoes memorabili* (cire:fi at cupit duar tio tua fcire iuetoe medii termini r p
argrmetatoe uide q de ea feripf t fetus
do&or Thomasde aqno,pauca*n*6cbreuia
cu lint faciliter memoria: coni mendabun tur* Secundum adminiculum* f Ecundum
adminiculumdicimrprincipiorum deter'
natioubifciedue q? fi plura nomina eflent recitanda utputa centum uel plura edent illa ad
paricularia principia reducenda quinaria
huius ratio ex tam dictis tradita uidet quom»n»perinteIlec3:us manum reponant
in archa tnemo riacreminifirendaficut
natura qua ars imitatur quinq* digi tos
manui tribuit itaurcp fafciculuqqe Itelledus manus me moria: tradit conuenienter fieri dicamus
quinarium IV documentum Otaq?potiffimumeftquartum& ultimum docume tum quidem dicitnr fepiflfima memoratio unde
Ari/ ftotcles meditationes inquit
memoriam (eruant» Exemplum» Am pueri poftq didicerin t ledionem
recitanda mag ftroadhuc multoties illa
rememorant pp qd Seneca dixit memoria
nihil perdit nifi quod fepe non refpicit»
Ratio Vom fit comunis fententiaphilofophantiumoium ex frequentatis adtibus habitu generari :
habitus aut ut Ariftoteles teftatur
intellectuales &i fcientia: fint dediffi
cili mobiles no gdit memoria q fepe uideritad (e conuerfa Primum
adminiculum Dmimculum primum premium dicitur laboriofus eni aJioru documetorut e quom fit ergo ho
finis ulti / mus horu oiutn maximu
etprimu expe&at fuoru laboru»
oes»n.ita(etiut:q7oislaborpmiuoptet:q>e diuer(u fecudu magnitudine et prauitateaioru
memoratiu:rci»f»pmii ueri tatem:&
uanitatemobferuantiumnam homunculi cxterio
rum bonorum mercedem expedantnfii femetipfos in con temptionem:obiiciut: pluris enim illa
quamuitam fuam hciut 5C tamen illa
futpuitahois et n 5 hofs uita $ itfis: It€
luxuriofi corporalia bona rcfpicunt casci ifti apparet :domi nu*n*uitc mortalium duceqpaium fubdiderut
corporis fer uituti quom p aiam corpus
&nop corp^aia uiua fit, Ifti inp
nofcendis cantilenis et in memoradis gemetis amoris terre ni (ingultibus ut carnalem mente moueat et ad
carnalia de (lderia ftudet quid
ftolidius iftis qnrp futuris lachiymis pre
fentes emittunt 8C,p futuro luctu gemitus nunc dare cogu/ tur hos quidem (equitur acies tertia
magorudentis ifti oes funtafpiciedi
palpebris ut qui ad fe ipfos nunq propriu con
uerterut internu necafpectum alioru ad fe trahere ualeant etiam externum* Agtianimi ucro eternam fuorum laborum
ppofuere mercede inter quos difteminata
eft zinzania ut aliqui ipforu ppria
apparete mercede cupietes gloriam ip(a pdat
alii uero inquarreda gloria ignominia detineat ppetuam iu xta illud fi ego gloria itiea quxro gloria
mea nihil eft. Sed eft pater meus qui
glorificat me:quapropter apoftolus ad/
monet dices omnia in gloria dei faeitc:& iteru regi (eculo rum immortali et inuifibili foli deo honor et
gloria in fecu la feculoruame*ipfe
gloria eft uirtutu*& dominus nec cui
uir tutis gratiam dederit abfcj gloria fcilicet effectu gratia: uagari tandem permittet inglorium in quo cum
fumma confiftat felicitas cu illi
preditus uirtute apparueris te ipm puta
felicem fit igitur beatitudoobiectum tuum quam ap petut^qua omnes Iaborat:& fic lemper et promptus
eris ad memorandu et memorando
felix* Secundum adminiculum* Bftractio a meditatione rerum impertinentiu
fecun dum dicitur adminiculum pluribus
SC enim intetus BfiSofcft ac! fiiiguTa
fenflis S^anrtoteleiJiiquit tp fenfusad
plura intentus ad minima fninimus efthaxigitur uir huma tiiffimede nutrienda atep iuueda memoria ut
uoluimus ex preallegatoru
doctorufcriptis legentes in dilectionis tue ca
lato a dominatione tua intrudenda cotulimus iocunda igi tur oblata manu caritas tua fufeipiat pro
quibus offeredis concito ea atq? letanti
percuretes gradu ad calce dedimus
Annodbmini*Nl»cccclxxvi,indicti6eu'iiuDie uero*xvxY decembris Regnate SeremHlmo 8c liluftriflmio
domino noftro»D*Ferdmado Dei gratia rege
Sicilie Hierufalem et hungarie 6C cetera
Regiorum uero cius Anno«xviii.Foelici
ter amem Valeperitufqg in multis in iftis etiam fufeipe uires ame i V
ARMY MEDICAL LIBRARY Cleveland. De
nutrienda memoria. Carpanis. Keywords: chiave universale. Refs.: Luigi
Speranza, “Grice e Carpanis” – Carpanis.
No comments:
Post a Comment