Posts
Grice
ed Aquilino – Roma – filosofia italiana – Luigi Speranza (Roma). A philosopher of considerable learning and eloquence. In Rome, he debates
with members of the Accademia of his day, although it is unclear what his own
philosophical views are. He is a close friend of FRONTONE (si veda).
Giulio Aquilino. Aquilino.
Grice ed Aquino: la ragione
conversazionale e l’implicatura conversazionale della teoria dell’intenzione – la
scuola di Roccasecca – filosofia lazia -- filosofia italiana – Luigi Speranza,
pel Gruppo di Gioco di H. P. Grice, The Swimming-Pool Library (Roccasecca).
Filosofo lazio. Filosofo italiano. Roccasecca,
Frossinone, Lazio.Grice: “Srawson used to joke and call me St. Thomas, as I
rushed to tutor on ‘De interpretatione’ ‘That’s precisely what Aquino did at
Bologna! Can’t
the tutee not interpret it by himself?!’” Tommaso d'Aquino (Roccasecca, 1225 –
Abbazia di Fossanova, 7 marzo 1274) è stato un religioso, teologo, filosofo e
accademico italiano. Frate domenicano esponente della Scolastica, era definito
Doctor Angelicus dai suoi contemporanei. È venerato come santo dalla Chiesa
cattolica che dal 1567 lo considera anche dottore della Chiesa. Tommaso
rappresenta uno dei principali pilastri teologici e filosofici della Chiesa
cattolica: egli è anche il punto di raccordo fra la cristianità e la filosofia
classica, che ha i suoi fondamenti e mæstri in Socrate, Platone e Aristotele, e
poi passati attrav erso il periodo ellenistico, specialmente in autori come
Plotino. Fu allievo di sant'Alberto Magno, che lo difese quando i compagni lo
chiamavano "il bue muto" dicendo: «Ah! Voi lo chiamate il bue muto!
Io vi dico, quando questo bue muggirà, i suoi muggiti si udranno da
un'estremità all'altra della terra!». San Tommaso d'Aquino San Tommaso d'Aquino
e gli angeliSan Tommaso sorretto dagli angeli, del Guercino
Sacerdote e Dottore della Chiesa Venerato daChiesa cattolica e
Chiesa anglicana Canonizzazione18 luglio 1323 da Papa Giovanni XXII Santuario
principaleChiesa dei Giacobini Tolosa Ricorrenza28 gennaio; 7 marzo (forma
straordinaria) AttributiAbito domenicano, libro, penna e calamaio, modellino di
chiesa, sole raggiato sul petto, colomba. Patrono diTeologi, accademici,
librai, scolari, studenti, fabbricanti di matite; regione Campania; comune di
Aquino, Grottaminarda, Monte San Giovanni Campano e Priverno; diocesi di
Sora-Cassino-Aquino-Pontecorvo; Belcastro; Falerna; San Mango
d'Aquino. San Tommaso in una vetrata della Cattedrale di Saint-Rombouts,
Mechelen (Belgio). Tommaso dei conti d'A. Nasce nella contea d’A.,
territorio dell'odierna Roccasecca, nel Regno di Sicilia (Sgarbossa). Secondo
altre tesi, A. È nato a Belcastro; a sostegno di esse si segnalano quelle di
fra' Giovanni Fiore da Cropani, storico calabrese, che lo scriveva nella sua
opera Della Calabria illustrata, di Barrio nella sua opera De antiquitate et
situ Calabriæ e di padre Marafioti, teologo dell'ordine dei Minori Osservanti,
nella sua opera Croniche ed antichità di Calabria. Il castello paterno di
Roccasecca rimane comunque ancora oggi il luogo più accreditato della sua
nascita, da Landolfo d'A. e da Donna Teodora Galluccio, nobildonna teanese
appartenente al ramo Rossi della famiglia napoletana dei Caracciolo. La sua
data di nascita non è certa, ma è calcolata in maniera approssimativa a partire
da quella della sua morte. Gui, ad esempio, afferma che A. è morto quando aveva
compiuto i suoi quarantanove anni e iniziato il suo cinquantesimo anno. Oppure,
in un testo un po' anteriore, Tolomeo da Lucca fa eco ad un'incertezza. Egli è
morto all'età di 50 anni, ma alcuni dicono 48. Tuttavia, oggi, sembra che ci
sia accordo nel fissare la sua data di nascita tra il 1224 e il 1226. Da
Montecassino a Napoli Secondo le usanze del tempo A., essendo il figlio più
piccolo, è destinato alla vita ecclesiastica e proprio per questo a soli cinque
anni è inviato dal padre come oblato nella vicina Abbazia di Montecassino, di
cui è abate Landolfo Sinibaldo, figlio di Rinaldo d'A., per ricevere
l'educazione religiosa e succedere a Sinibaldo in qualità di abate. In ossequio
alla regola benedettina, Landolfo versa un'oblazione di venti once d'oro al
monastero cassinese perchè accettasero il figlio di una nobile famiglia e in
tenera età. In quegli anni l'abbazia si trova in un periodo di decadenza e
costituiva una preda contesa dal Papa e dall'imperatore. Ma il trattato di San
Germano, concluso tra il Papa Gregorio IX e l'imperatore Federico II, inaugura
un periodo di relativa pace ed è proprio allora che si può collocare l'ingresso
d’A. nel monastero. In quel luogo A. ricevette i primi rudimenti delle lettere
ed è iniziato alla vita religiosa benedettina. Ma la calma di cui gode il
monastero è nuovamente turbata e Landolfo, consigliato dal nuovo abate, Stefano
di Corbario, volle mettere al riparo il figlio dai disordini e invia A. a
Napoli, perché puo seguire degli studi più approfonditi. Così A. s’iscrive al
nuovo Studium generale, l'Università degli studi fondata da Federico II per
formare la classe dirigente del suo Impero. Èproprio a Napoli, dove è
stato fondato un convento, che A. conosce i Domenicani, ordine in cui entra a
far parte e in cui fa la sua vestizione. Ma l'ingresso d’A. presso i
Frati predicatori compromettedefinitivamente i piani dei suoi genitori riguardo
al suo futuro incarico di abate di Montecassino. Così la madre invia un
corriere ai suoi figli, che in quel periodo sta guerreggiando nella regione di
Acquapendente, perché intercettassero il loro fratello e glielo conducessero.
Essi, accompagnati da un piccolo drappello, catturano facilmente il religioso,
lo fanno salire su di un cavallo e lo conduceno al Castello di Monte San
Giovanni Campano, un castello di famiglia ove è tenuto prigioniero. Qui tutta
la famiglia tenta di far cambiare idea ad A., ma inutilmente. Tuttavia bisogna
precisare che egli non è né maltrattato né rinchiuso in qualche prigione. Si
tratta piuttosto di un soggiorno obbligato, in cui A. puo entrare e uscire a
piacimento e anche ricevere visite. Ma prendendo atto che A. è ben saldo nella
sua risoluzione, la sua famiglia lo restituì al convento di Napoli. Ciò avvenne
in occasione del Concilio di Lione, allorché Innocenzo IV ufficializzò la
deposizione dell'imperatore Federico II di Svevia. Gli studi a Parigi e a
Colonia Beato Angelico: San Tommaso d'Aquino Dipinto del Velazquez. I
Domenicani di Napoli ritennero che non è sicuro trattenere presso di loro il
novizio e lo inviano a Roma dove si trova il mæstro dell'Ordine, Giovanni
Teutonico, il quale sta per partire alla volta di Parigi, dove si sarebbe
celebrato il Capitolo generale. Egli accolse A. inviandolo prima a Parigi e poi
a Colonia, dove c'è un fiorente Studium generale sotto la direzione di fra
Alberto (il futuro sant'Alberto Magno), mæstro in teologia, il quale è ritenuto
sapiente in tutti i campi del sapere. Al seguito di Giovanni Teutonico,
si sarebbe dunque messo in viaggio per Parigi e vi avrebbe trascorso corsi
scolastici. Qui potrebbe aver studiato le arti, sia IN FACOLTÀ che in convento.
Partì per Colonia con fra' Alberto, presso il quale continua il suo studio e il
suo lavoro di assistente. Il soggiorno di A. a Colonia, al contrario di quello
a Parigi, non è mai stato messo in dubbio, poiché è ben testimoniato dalle
fonti. Il capitolo generale dei Domenicani riunito a Parigi decide la creazione
di uno studium generale a Colonia, città nella quale esiste già un convento domenicano
fondato da fra' Enrico, compagno di Giordano di Sassonia. L'incarico di
insegnare venne affidato a fra Alberto, la cui reputazione in quel periodo è
già notevole. Questo soggiorno a Colonia costituì una tappa decisiva nella vita
d’A. A. puo assimilare profondamente la filosofia d’Alberto. Un esempio di
questa influenza lo troviamo nell'opera nota con il nome di Tabula libri
Ethicorum, la quale si presenta come un lessico le cui definizioni sono molto
spesso delle citazioni quasi letterali d’Alberto. Il primo periodo di insegnamento
a Parigi. Chiesa dei domenicani di Friesach: San Tommaso e papa Urbano V e il
dogma della transustanziazione Quando il Mæstro Generale dei Domenicani domanda
ad Alberto di indicargli un filosofo che puo essere nominato baccelliere per
insegnare a Parigi, Alberto gli propone A. che stima sufficientemente preparato
in scientia et vita. Sembra che Giovanni Teutonico abbia esitato per via della
giovane età del prescelto, 27 anni, perché secondo gli statuti dell'Università
egli avrebbe dovuto averne 29 per poter assumere canonicamente quest'impegno. È
grazie alla mediazione del cardinale Ugo di Saint-Cher che la richiesta di
Alberto fu esaudita ed A. riceve quindi l'ordine di recarsi subito a Parigi e
di prepararsi a insegnare. Egli inizia il suo insegnamento come BACCELLIERE,
sotto la responsabilità del mæstro Brunet de Bergerac che occupa il posto
lasciato vacante a causa della partenza di Alberto. A Parigi A. trova un
clima intellettuale meno tranquillo di quello di Colonia. Ancora è vietato
commentare Aristotele. Ma, durante la prima parte del soggiorno d’A., la FACOLTÀ
DELL’ARTI avrebbe finalmente ottenuto il permesso di insegnare pubblicamente
tutti i libri del grande filosofo greco. Fu nuovamente in Italia,
impegnato nell'insegnamento e negli scritti teologici: fu prima assegnato a
Orvieto, come lettore, vale a dire responsabile per la formazione continua
della comunità. Qui ebbe il tempo per completare la stesura della Summa contra
Gentiles e della Expositio super Iob ad litteram. Inoltre qui Tommaso, che non
conosceva direttamente il greco in maniera sufficiente a leggere i testi di
Aristotele in originale, si poté avvalere dell'opera di traduzione di un
confratello, Guglielmo di Moerbeke, eccellente grecista. Guglielmo rifece o
rivide le traduzioni delle opere di Aristotele e pure dei principali commentatori
greci (Temistio, Ammonio, Proclo). Alcune fonti riportano addirittura che
Guglielmo avrebbe tradotto Aristotele dietro richiesta (ad istantiam) di A.
stesso. Il contributo di Guglielmo, anche lui in Italia come Tommaso dopo il
1260, fornì a Tommaso un prezioso apporto che gli permise di redigere le prime
parti dei Commenti alle opere di Aristotele, spesso validi ancora oggi per la
comprensione e discussione del testo aristotelico. Soggiornò a Roma come mæstro
reggente. Nel febbraio 1265 il neoeletto papa Clemente IV lo convocò a Roma
come teologo pontificio. Nello stesso anno gli fu ordinato dal Capitolo
domenicano di Agnani di insegnare allo studium conventuale del convento romano
della Basilica di Santa Sabina, fondato alcuni anni prima. Lo studium di Santa
Sabina diviene un esperimento per i domenicani, il primo studium provinciale
dell'Ordine, una scuola intermedia tra lo studium conventuale e lo studium
generale. Prima di allora la Provincia romana non offriva una formazione
specializzata di alcun tipo, solo semplici scuole conventuali, con i loro corsi
di base di teologia per i frati residenti. Il nuovo studium provinciale di
Santa Sabina divenne la scuola più avanzata per la provincia. Durante il suo
soggiorno romano, Tommaso cominciò a scrivere la Summa Theologiæ e compilò
numerosi altri scritti su varie questioni economiche, canoniche e morali.
Durante questo periodo, ebbe l'opportunità di lavorare con la corte papale (che
non era residente a Roma). Nel secondo periodo di insegnamento a Parigi, la
sua occupazione principale fu l'insegnamento della Sacra Pagina e proprio a
questo periodo risalgono alcune delle sue opere più celebri, come i commenti
alla Scrittura e le Questioni Disputate. Anche se i commenti al Nuovo
Testamento restano il cuore della sua attività, egli si segnala anche per la
varietà della sua produzione, come ad esempio la scrittura di diversi brevi
scritti (come ad esempio il De Mixtione elementorum, il De motu cordis, il De
operationibus occultis naturæ...) e per la partecipazione alle problematiche
del suo tempo: che si tratti di secolari o dell'averroismo vediamo A. impegnato
su tutti i fronti. A questa multiforme attività bisogna aggiungere un
ultimo tratto: Tommaso è anche il commentatore di Aristotele. Tra queste opere
ricordiamo: l' Expositio libri Peri ermenias, l' Expositio libri Posteriorum,
la Sententia libri Ethicorum, la Tabula libri Ethicorum, il Commento alla
Fisica e alla Metafisica. Vi sono poi anche delle opere incompiute, come la
Sententia libri Politicorum, il De Cælo et Mundo, il De Generatione et
corruptione, il Super Meteora. Gli ultimi anni e la morte Ritratto
di Tommaso ad opera di Fra Bartolomeo Fu quindi richiamato in Italia a Firenze
per il Capitolo generale dell'Ordine dei Domenicani[8], secondo dopo quello del
1251. Lascia definitivamente Parigi e poco dopo la Pentecoste di quello stesso
anno il capitolo della provincia domenicana di Roma gli affidò il compito di
organizzare uno Studium generale di teologia, lasciandolo libero di scegliere
il luogo, le persone e il numero degli studenti. Ma la scelta di Napoli era già
stata designata da un precedente capitolo provinciale ed è anche verosimile che
Carlo I d'Angiò abbia fatto pressione perché venisse scelta la sua capitale
come sede e che a capo di questo nuovo centro di teologia venisse insediato un
mæstro di fama. Tommaso D'Aquino abitò per oltre un anno San Domenico Maggiore
nell'ultimo periodo della sua vita, lasciandovi scritti e reliquie[10]. Gli fu
offerto l'arcivescovado di Napoli, che non volle mai accettare, continuando a
vivere in povertà, dedito allo studio e alla preghiera. Durante gli ultimi anni
del periodo napoletano, continuò a procurarsi testi filosofici che leggeva e
commentava con cura, disputandone i contenuti con i suoi confratelli e
studenti. Si dedicò anche alle opere scientifiche di Aristotele relative ai
fenomeni atmosferici e ai terremoti, cercando di procurarsi testi sulla
costruzione degli acquedotti e la possibilità di applicazione della geometria
alle costruzioni, commentando le traduzioni di testi greci e arabi in
latino. La famiglia D'aquino era in rapporti con Federico II di Svevia
che aveva istituzionalizzato la Scuola Medica Salernitana, primo centro di
fruizione culturale degli scritti medici e filosofici di Avicenna e Averroè,
noti al Dottore Angelico. Stabilendosi presso la sorella Teodora al Castello
dei Sanseverino, tenne una serie di lezioni straordinarie nella celebre Scuola
Medica che aveva sollecitato l'onore ed il decoro della parola dell'Aquinate[8].
A memoria del suo soggiorno, nella Chiesa di San Domenico si conservano la
reliquia del suo braccio e le spoglie delle sorelle. Partecipò al capitolo
della sua provincia a Roma in qualità di definitore. Ma alcune settimane più
tardi, mentre celebrava la Messa nella cappella di San Nicola, A. ebbe una
sorprendente visione tanto che dopo la messa non scrisse, non dettò più nulla e
anzi si sbarazzò persino degli strumenti per scrivere. A Reginaldo da Piperno,
che non comprendeva ciò che accadeva, Tommaso rispose dicendo: «Non posso più.
Tutto ciò che ho scritto mi sembra paglia in confronto con quanto ho
visto». «San Bonaventura, entrato nello studio di A. mentre scriveva,
vide la colomba dello Spirito accanto al suo volto. Ultimato il trattato
sull'Eucaristia, lo depose sull'altare davanti al crocifisso per ricevere dal
Signore un segno. Subito fu sollevato da terra e udì le parole: Bene
scripsisti, Thoma, de me quam ergo mercedem accipies? E rispose Non aliam nisi
te, Domine. Anche Paolo fu rapito al terzo cielo, e poi Antonio e tutta una
serie di santi fino a Caterina; il volo, il levarsi in aria indica la vicinanza
con il cielo e con Dio, con archetipo nelle figure di Enoch e Elia.» (Il
piccolo A. e l'"appetito" per i libri in L'Osservatore Romano, 28 gennaio
2010. Tommaso e il socius si misero in viaggio per partecipare al Concilio che
Gregorio X aveva convocato per il 1º maggio 1274 a Lione. Dopo qualche giorno
di viaggio arrivarono al castello di Mænza, dove abitava sua nipote Francesca.
È qui che si ammalò e perse del tutto l'appetito. Dopo qualche giorno,
sentendosi un po' meglio, tentò di riprendere il cammino verso Roma, ma dovette
fermarsi all'abbazia di Fossanova per riprendere le forze. A. rimane a
Fossanova per qualche tempo e tra il 4 e il 5 marzo, dopo essersi confessato da
Reginaldo, ricevette l'eucaristia e pronuncia, com'era consuetudine, la
professione di fede eucaristica. Il giorno successivo ricevette l'unzione dei
malati, rispondendo alle preghiere del rito. Morì di lì a tre giorni, mercoledì
7 marzo 1274, alle prime ore del mattino dopo aver ricevuto l'Eucaristia. Le
spoglie di Tommaso d'Aquino sono conservate nella chiesa domenicana detta Les
Jacobins a Tolosa. La reliquia della mano destra, invece, si trova a Salerno,
nella chiesa di San Domenico; il suo cranio si trova invece nella concattedrale
di Priverno, mentre la costola del cuore nella Basilica concattedrale di
Aquino. Il pensiero di Tommaso San Tommaso d'Aquino, ritratto di
Carlo Crivelli Per Tommaso l'anima è creata "a immagine e somiglianza di
Dio" (come dice la Genesi), unica, immateriale (priva di volume, peso ed
estensione), forma del corpo e non localizzata in un punto particolare di esso,
trascendente come Dio e come lui in una dimensione al di fuori dello spazio e
del tempo in cui sono il corpo e gli altri enti. L'anima è tota in toto
corpore, contenuta interamente in ogni parte del corpo, e in questo senso
legata ad esso indissolubilmente: si veda, sul tema, la questione 76 della
Prima Parte della Summa theologiæ, questione dedicata appunto al rapporto tra
anima e corpo. Secondo Tommaso: «Ciò che si accetta per fede sulla base
della rivelazione divina non può essere contrario alla conoscenza naturale...
Dio non può indurre nell'uomo un'opinione o una fede contro la conoscenza
naturale... tutti gli argomenti contro la fede non procedono rettamente dai
primi principii per sé noti.» (Tommaso d'Aquino, Summa contra Gentiles,
I, 7.) Nella filosofia tomista Dio è descritto con le seguenti proprietà:[senza
fonte] massimo grado possibile di ogni qualità (che è, è stata o possa
essere fra gli enti), fra queste: sommo amore e sommo bene immutabile, semplice
e indivisibile: è da sempre e per sempre uguale a sé stesso, a lui nulla manca
e in lui nulla cambia. eterno: non nasce e non muore, vive da sempre e per
sempre infinito in atto (non infinito potenziale): non ha limite-confine di
tempo o di spazio onnisciente unico: nessuno, nemmeno Dio può creare un altro
Dio onnipotente: ma non può perpetrare il male e non può creare un altro Dio
per sé: non riceve la vita o altre proprietà da alcuno, poteva esistere senza
gli enti da lui creati, che perciò non nascono come parte di lui e non sono
Dio. trascendente: Dio non è un ente qualunque tra gli altri enti, la
differenza tra Dio e gli altri enti è una differenza quantitativa, vale a dire
stesse qualità ma in un minore grado di completezza e perfezione. Gli enti
creati, fra cui gli angeli e l'uomo, in infiniti gradi a lui somigliano, sono
come Dio, ma non sono Dio: non hanno una parte fisica dell'essere per essenza,
poiché l'essere è semplice, senza parti e indivisibile. Questo essere (inteso
da S.Tommaso come "Ipsum esse subsistens") ha molte proprietà in
comune con l'essere della filosofia greca, così come lo definì Parmenide: uno e
unico, semplice e indivisibile, infinito ed eterno, onnisciente. La differenza
sostanziale però consiste nel fatto che crea gli enti, è più grande della somma
di essi, e può esistere senza. Anche nell'ultima forma del pensiero greco,
quello di Plotino, troviamo che l'emanazione dall'essere agli enti è un fatto
eterno, ma anche necessario e reversibile, non una libera scelta dell'assoluto,
che avrebbe potuto non manifestarsi. Il concetto di creazione ("produzione
dal nulla") è peraltro estraneo alla filosofia greca ed è proprio del
pensiero giudaico-cristiano. Se la trascendenza nega il panteismo, la
personalità di Dio nega a sua volta il deismo (che sarà proprio degli
Illuministi): trascendenza ed essere per sé non significano lontananza
inarrivabile. Gli uomini non nascono, ma hanno la possibilità di diventare
parte integrante di Dio e, già in questa esistenza terrena, di identificare la
propria vita con la vita del creatore. In modo identico, si può dire che
l'essere per san Tommaso non è solo l'essere comune o la piattaforma di tutto
ciò che esiste, ma è l’esse ut actus inteso come atto puro che perfeziona ogni
altra perfezione (essenza, sostanza, forma). Dio è atto puro, puro da ogni
potenza, limite e imperfezione. Quando l'essere è mischiato o ricevuto in una
potenza, allora è atto misto ed è ente finito. A. fonda la sua concezione
metafisica sul concetto di Analogia, rielaborando in maniera molto originale il
pensiero aristotelico. Le cinque vie per dimostrare l'esistenza di Dio A.
distinse tre forme di conoscenza umana in relazione all'ente e al suo Creatore:
an sit ("se sia"), quomodo sit ("in che modo sia"), quid
sit ("che cosa sia"). La conoscenza umana di Dio è possibile soltanto
in merito alla Sua esistenza e ad un quomodo sit negativo, nel quale la mente
umana procede ad analizzare il creato sensibile, e, per analogia e differenza,
identifica tutte le qualità dell'ente che non possono essere proprie di Dio
Creatore, pur essendone l'opera. Tale percorso fu chiamato via negationis (o
anche ' via remotionis) ordinata al fine di descrivere il quomodo non
sit("in che modo non sia") di Dio. Esso è effetto della grazia divina
ed è possibile soltanto perché il Creatore decide liberamente di rivelarSi
all'uomo, conducendolo per mano da una serie di negazioni delle qualità
dell'ente colte con i cinque sensi fino a pervenire ad un'affermazione
intelligibile e positiva di Lui. L'autore delle Cinque Vie, infine,
escluse che la dimostrazione razionale dell'esistenza e unicità di Dio potesse
rivelare all'uomo anche la Sua vera essenza, quel qui sit che rimane un mistero
accessibile soltanto alla virtù ed è ritenuto un limite esterno per il dominio
possibile della ragione. La conoscenza teologica può essere soltanto indiretta,
relativa agli effetti della causa prima e del fine ultimo sulla Sua creazione. Molti
pensatori cristiani hanno elaborato diversi percorsi razionali per cercare di
dimostrare l'esistenza di Dio: mentre Anselmo d'Aosta, sulla scia neoplatonica
di Agostino d'Ippona procedeva sia a simultaneo, cioè dal concetto stesso di
Dio, da lui ritenuto id quo maius cogitari nequit (nel Proslogion, cap.2.3),
sia a posteriori (nel Monologion) per dimostrare l'esistenza di Dio, l'unico
modo per arrivarci, secondo Tommaso, consiste nel procedere a posteriori:
partendo cioè dagli effetti, dall'esperienza sensibile, che è la prima a cadere
sotto i nostri sensi, per dedurne razionalmente la sua Causa prima. Si tratta
di quella che chiama demonstratio quia, cioè, appunto dagli effetti, il cui
risultato è ammettere necessariamente che esista il punto d'arrivo della
dimostrazione, anche se non è pienamente intelligibile, come in questo caso, ed
in altri, il perché (demonstratio quid, es. i sillogismi: le premesse esprimono
proprietà che sono cause della conclusione: «Ogni uomo è mortale; ogni ateniese
è uomo; ogni ateniese è mortale": essere uomo e mortale è necessaria causa
della mortalità di ogni ateniese)» Sulla base di questo sfondo di
pensiero Tommaso espone le sue prove dell'esistenza di Dio, Tutte e cinque, con
alcune variazioni, seguono questa struttura. Constatazione di un fatto in rerum
natura, nell'esperienza sensibile ordinaria (movimento inteso come
trasformazione; causalità efficiente subordinata; inizio e fine dell'esistenza
degli esseri generabili e corruttibili, perciò materiali, contingenti nel suo
vocabolario, che quindi possono essere e non essere; gradualità degli esseri
nelle perfezioni trascendentali, come bontà, verità, nobiltà ed essere stesso;
finalità nei processi degli esseri non intelligenti); 2) analisi
metafisica di quel dato iniziale esperenziale alla luce del principio
metafisico di causalità, enunciato in varie formulazioni ("Tutto ciò che
si muove è mosso da un altro"; "È impossibile che una cosa sia causa
efficiente di sé stessa"; "Ora, è impossibile che tutte di tal natura
siano state sempre, perché ciò che può non essere un tempo non esisteva";
"Ma il grado maggiore o minore si attribuiscono alle diverse cose secondo
che si accostano di più o di meno a qualcosa di sommo o di assoluto";
"Ora, ciò che è privo di intelligenza non tende al fine se non perché è
diretto da un essere conoscitivo e intelligente"); 3) impossibilità
di un regressus in infinitum inteso in senso metafisico, non quantitativo,
perché ciò renderebbe inintelligibile, inspiegabile pienamente il dato di fatto
di partenza esistente ("Ora, non si può in tal modo procedere
all'infinito, perché altrimenti non vi sarebbe un primo motore, e di
conseguenza nessun altro motore..."; "Ma procedere all'infinito nelle
cause efficienti equivale ad eliminare la prima causa efficiente; e così non
avremmo neppure l'effetto ultimo, né le cause intermedie..."; "Dunque
non tutti gli esseri sono contingenti, ma bisogna che nella realtà ci sia
qualcosa di necessario. Ora, tutto ciò che è necessario, o ha la causa della
sua necessità in un altro essere oppure no. D'altra parte [in questo genere di
esseri] non si può procedere all'infinito..."; questo passaggio manca, per
la sua evidenza agli occhi dell'Aquinate manca nella quarta via e nella quinta
via, si passa direttamente alla conclusione; 4) conclusione deduttiva
strettamente razionale (senza nessuna cogenza di fede) che identifica il
'conosciuto' sotto quel determinato aspetto con quello "che tutti chiamano
Dio", o espressioni simili ("Dunque è necessario arrivare ad un primo
motore che non sia mosso da altri; e tutti riconoscono che esso è Dio";
"Dunque bisogna ammettere una prima causa efficiente, che tutti chiamano
Dio"; "Dunque bisogna concludere all'esistenza di un essere che sia
di per sé necessario e non tragga da altri la propria necessità, ma sia causa
di necessità agli altri. E questo tutti dicono Dio"; "Ora ciò che è
massimo in un dato genere è causa di tutti gli appartenenti a quel genere, come
il fuoco, caldo al massimo, è causa di ogni calore, come dice lo stesso
Aristotele. Dunque vi è qualcosa che per tutti gli enti è causa dell'essere,
della bontà e di qualsiasi perfezione. E questo chiamiamo Dio"; "Vi è
dunque un qualche essere intelligente, dal quale tutte le cose naturali sono ordinate
ad un fine: e quest'essere chiamiamo Dio". I cinque percorsi
indicati da A. sono: Ex motu et mutatione rerum (tutto ciò che si muove esige
un movente primo perché, come insegna Aristotele nella Metafisica: "Non si
può andare all'infinito nella ricerca di un primo motore"); Ex ordine
causarum efficientium (cioè "dalla causa efficiente", intesa in senso
subordinato, non in senso coordinato nel tempo. Tommaso non è, per sola
ragione, in grado di escludere la durata indefinita nel tempo di un mondo creato
da Dio, la cosiddetta creatio ab æterno: ogni essere finito, partecipato,
dipende nell'essere da un altro detto causa; necessità di una causa prima
incausata); Ex rerum contingentia (cioè "dalla contingenza". Nella
terminologia di A. la generabilità e corruttibilità sono prese come segno
evidente della possibilità di essere e non essere legata alla materialità,
sinonimo, nel suo vocabolario di "contingenza", ben diverso dall'uso
più comune, legato ad una terminologia avicenniana, dove
"contingente" è qualsiasi realtà che non sia Dio. Tommaso, in questa
argomentazione della Summa Theologiæ distingue attentamente il necessario
dipendente da altro (anima umana e angeli) e necessario assoluto (Dio).
L'esistenza di esseri generabili e corruttibili è in sé insufficiente
metafisicamente, rimanda ad esseri necessari, dapprima dipendenti da altro,
quindi ad un essere assolutamente necessario); Ex variis gradibus perfectionis
(le cose hanno diversi gradi di perfezioni, intese in senso trascendentale,
come verità, bontà, nobiltà ed essere, sebbene sia usato un 'banale' esempio
fisico legato al fuoco e al calore; ma solo un grado massimo di perfezione
rende possibile, in quanto causa, i gradi intermedi); Ex rerum gubernatione
(cioè "dal governo delle cose": le azioni di realtà non intelligenti
nell'universo sono ordinate secondo uno scopo, quindi, non essendo in loro
quest'intelligenza, ci deve essere un'intelligenza ultima che le ordina così).
Kant, pur ammettendo l'esistenza di Dio come postulato della ragion pratica,
ritiene che l'esistenza di Dio sia indimostrabile da un punto di vista
teoretico-speculativo: nella Dialettica trascendentale della Critica della
ragion pura, Kant ha contestato tali dimostrazioni, pur non prendendo in realtà
in considerazione direttamente le cinque "vie" di San Tommaso, ma le
prove dell'esistenza di Dio nella filosofia leibniziano-wollfiana. La critica
kantiana si rivolge infatti alla: 1) prova ontologica; 2) prova cosmologica e
3) prova fisico-teologica. Se per quanto riguarda almeno nelle conclusioni sia
S.Tommaso, sia Kant sono concordi nel rifiutare la prova ontologica, per quanto
riguarda la prova cosmologica e quella fisico- teologica, Kant critica queste
due prove (a cui si possono ridurre le cinque "vie tomistiche), in quanto
sarebbero legate ad un'estensione indebita dell'uso della ragione (nel suo uso
teoretico-speculativo), i cui concetti razionali, cioè le idee, sono vuote.
Solo l'intuizione empirica infatti potrebbe ovviare a ciò: per questo motivo
l'idea di Dio è assolutamente non verificabile tramite la ragione, superando i
limiti dell'esperienza possibile. Processo conoscitivo. Tommaso, affermava
che la conoscenza dell'essere umano, in quanto dotato di un corpo creato da
Dio, muove sempre dall'universo immanente, sensibile e corporeo nella direzione
dell'universo trascendente, intellegibile (invisibile) e incorporeo. In tale
aspetto, si differenziò da sant'Agostino, che pensava che questa avvenisse
tramite l'illuminazione divina. Agostino
sostenne che la sorgente del sapere e dell'essere è la stessa, Dio Creatore
dell'universo, e che quindi i due piani dell'essere e del sapere non possono
cadere in contraddizione l'uno con l'altro. Senza negare Agostino, A. aggiunse
che il corpo umano deve poter essere capace di conoscere il creato mediante la
sua mente e i suoi sensi, poiché l'uomo non soltanto è una creatura di Dio, ma
più di ogni altro vivente è l'unico creato a immagine e somiglianza della mente
e del Suo corpo umano-divino di Dio Padre e di Gesù, Suo Figlio. A. aggiunse che
i due piani dell'essere e del sapere sono tra loro comunicanti: infatti, le
Cinque Vie dimostrarono che dall'essere della natura corporea è possibile
giungere a conoscere e dimostrare la possibilità, la realtà e la necessità
dell'esistenza e dell'unicità di Dio. Prima ancora di questo, mediante
ogni conoscenza (anche scientifica) del creato, Tommaso riuscì a raggiungere il
dono e il raro privilegio della visione del Corpo del Cristo risorto e del
dialogo personale con Lui, il giorno della ricorrenza di San Nicola, poco tempo
prima di completare la Summa theologica e di morire. Ciò non significa che A.
disconoscesse il pensiero di sant'Agostino, che è invece citato a più riprese
nella Summa Theologica', e che fu dichiarato Dottore della Chiesa, dopo la
morte dell'Aquinate. La conoscenza degli universali però appartiene solo
alle intelligenze angeliche; noi, invece, conosciamo gli universali post-rem,
ossia li ricaviamo dalla realtà sensibile. Soltanto Dio conosce ante rem.
La conoscenza è, quindi, un processo di adeguamento dell'anima o
dell'intelletto e della cosa, secondo una formula che dà ragione del
sofisticato aristotelismo di Tommaso. Veritas: Adæquatio
intellectus ad rem. Adæquatio rei ad intellectum. Adæquatio
intellectus et rei.» «Verità: Adeguamento dell'intelletto alla cosa.
Adeguamento della cosa all'intelletto. Adeguamento dell'intelletto e della
cosa.» (A.) A. spiega che l'uomo può stabilire a partire dalla ragione il
rapporto creaturale di dipendenza dell'universo da Dio ovvero la creatio ex
nihilo intesa come totale dipendenza dell'essere creato, anche quello
sostanziale, dall'Essere divino. Ciò che la sola ragione non può stabilire è se
il mondo è eterno o se è stato creato nel tempo ovvero se ha un cominciamento.
La verità della seconda alternativa (la creazione con un inizio temporale) può
essere conosciuta, secondo Tommaso, solamente per fede a partire dalla
rivelazione divina. Dio, creando l'uomo, fornisce l'esistenza all'uomo secondo
una dinamica simile a quella di atto e potenza, e lo rende quindi ente reale,
fornito di esistenza (che è propriamente definita da Tommaso actus essendi
oltre che di essenza. Soltanto in Dio, atto puro, essenza ed esistenza
coincidono. Il rapporto tra Dio (necessario) e la creatura (contingente) è
analogico in un solo senso: le creature sono simili a Dio. Il rapporto è di
somiglianza non univoca né equivoca. Secondo Tommaso tutti gli enti sono buoni,
poiché somigliano a Dio: "bonum" è uno dei tre trascendenti (o
trascendentali), ovvero di caratteri applicabili a ogni ente e perciò
trascendenti le categorie di Aristotele. Gli altri due sono "unum" e
"verum". Nelle opere di Tommaso l'universo (o cosmo) ha una
struttura rigorosamente gerarchica[senza fonte]: posto al vertice da Dio che
viene posto come al di là della fisicità, governa da solo il mondo al di sopra
di tutte le cose e gli enti; al di sotto di Dio troviamo gli angeli (forme pure
e immateriali), ai quali Tommaso attribuisce la definizione di intelligenze
motrici dei cieli anch'esse ordinate gerarchicamente tra di loro; poi un
gradino più in basso troviamo l'uomo, posto al confine tra il mondo delle
sostanze spirituali e il regno della corporeità, in ogni uomo infatti si ha
l'unione del corpo (elemento materiale) con l'anima intellettiva (ovvero la
forma, che secondo Tommaso costituisce l'ultimo grado delle intelligenze
angeliche): l'uomo è l'unico ente che fa parte sia del mondo fisico, sia del
mondo spirituale. Tommaso crede che la conoscenza umana cominci con i sensi:
l'uomo, non avendo il grado di intelligenza degli angeli, non è in grado di
apprendere direttamente gli intelligibili, ma può apprendere solamente
attribuendo alle cose una forma e quindi solamente grazie all'esperienza
sensibile. Un'altra facoltà necessaria che caratterizza l'uomo è la sua
tendenza a realizzare pienamente la propria natura ovvero compiere ciò per cui
è stato creato[senza fonte]. Ciascun uomo infatti corrisponde all'idea divina
su cui è modellato, di cui l'uomo è consapevole e razionale, conscio delle proprie
finalità, alle quali si dirige volontariamente avvalendosi dell'uso
dell'intelletto: l'uomo prende le proprie decisioni sulla base di un
ragionamento pratico, attraverso il quale tra due beni sceglie sempre quello
più consono al raggiungimento del suo fine. Nel fare ciò segue la Legge
naturale, che è scritta nel cuore dell'uomo. La legge naturale, che è un
riflesso della Legge eterna, deve essere il fondamento della Legge positiva,
cioè l'insieme delle norme che gli uomini stabiliscono storicamente in un dato
tempo ed in un dato luogo. Al di sotto dell'uomo troviamo le piante e le
varie molteplicità degli elementi. Concezione della donna Sacra
conversazione di Monticelli (Ghirlandaio) Tommaso riprende e cita, nella prima
parte della Summa theologiæ, alle questioni 92 e 99, l'affermazione di
Aristotele (De generatione et corruptione 2,3) per cui la donna sarebbe un uomo
mancato (mas occasionatus). L'aquinate afferma che "rispetto alla natura
particolare la femmina è un essere difettoso e manchevole. «Infatti la
virtù attiva racchiusa nel seme del maschio tende a produrre un essere perfetto
simile a sé, di sesso maschile, e il fatto che ne derivi una femmina può
dipendere dalla debolezza della virtù attiva, o da un'indisposizione della
materia, o da una trasmutazione causata dal di fuori, per esempio dai venti
australi, che sono umidi, come dice il filosofo.» Ma aggiunge: «Rispetto
invece alla natura nella sua universalità, la femmina non è un essere mancato,
ma è espressamente voluto in ordine alla generazione. Ora, l'ordinamento della
natura nella sua universalità dipende da Dio, il quale è l'autore universale
della natura. Quindi, nel creare la natura, egli produsse non solo il maschio,
ma anche la femmina 2. Ci sono due specie di sudditanza. La prima, servile, è
quella per cui chi è a capo si serve dei sottoposti per il proprio interesse: e
tale dipendenza sopravvenne dopo il peccato. Ma vi è una seconda sudditanza,
economica o politica, in forza della quale chi è a capo si serve dei sottoposti
per il loro interesse e per il loro bene. E tale sudditanza ci sarebbe stata
anche prima del peccato, poiché senza il governo dei più saggi sarebbe mancato
il bene dell'ordine nella società umana. E in questa sudditanza la donna è
naturalmente soggetta all'uomo: poiché l'uomo ha per natura un più vigoroso
discernimento razionale.» (Somma teologica) «la diversità dei sessi
rientra nella perfezione della natura umana» (Somma teologica) Importanza
ed eredità Magnifying glass icon mgx2.svgTomismo. Tommaso disputa con
Averroè Trionfo di san Tommaso, di Lippo Memmi Trionfo di san
Tommaso, di Benozzo Gozzoli San Tommaso fu uno dei pensatori più eminenti della
filosofia Scolastica, che verso la metà del XIII secolo aveva raggiunto il suo apice.
Egli indirizzò diversi aspetti della filosofia del tempo: la questione del
rapporto tra fede e ragione, le tesi sull'anima (in contrapposizione ad
Averroè), le questioni sull'autorità della religione e della teologia, che
subordina ogni campo della conoscenza. Tali punti fermi del suo pensiero
furono difesi da diversi suoi seguaci successivi, tra i quali Reginaldo da
Piperno, Tolomeo da Lucca, Giovanni di Napoli, il domenicano francese Giovanni
Capreolus e Antonino di Firenze. Infine però, con la lenta dissoluzione della
Scolastica, si ebbe parallelamente anche la dissoluzione del Tomismo, col
conseguente prevalere di un indirizzo di pensiero nominalista nel successivo
sviluppo della filosofia, e una progressiva sfiducia nelle possibilità
metafisiche della ragione, che indurrà Lutero a giudicare quest'ultima «cieca,
sorda, stolta, empia e sacrilega». Oggigiorno il pensiero di A. trova ampio
consenso anche in ambienti non cattolici (studiosi protestanti statunitensi, ad
esempio) e perfino non cristiani, grazie al suo metodo di lavoro, fortemente
razionale e aperto a fonti e contributi di ogni genere: la sua indagine
intellettuale procede dalla Bibbia agli autori pagani, dagli ebrei ai
musulmani, senza alcun pregiudizio, ma tenendo sempre il suo centro nella
Rivelazione cristiana, alla quale ogni cultura, dottrina o autore antico faceva
capo. Il suo operato culmina nella Summa Theologiæ (cioè "Il complesso di
teologia"), in cui tratta in maniera sistematica il rapporto fede-ragione
e altre grandi questioni teologiche. Agostino vedeva il rapporto
fede-ragione come un circolo ermeneutico (dal greco ermeneuo, cioè
"interpreto") in cui credo ut intelligam et intelligo ut credam
(ossia "credo per comprendere e comprendo per credere"). Tommaso
porta la fede su un piano superiore alla ragione, affermando che dove la
ragione e la filosofia non possono proseguire inizia il campo della fede e il
lavoro della teologia.[senza fonte] Dunque, fede e ragione sono certamente in
circolo ermeneutico e crescono insieme sia in filosofia che in teologia. Mentre
però la filosofia parte da dati dell'esperienza sensibile o razionale, la
teologia inizia il circolo con i dati della fede, su cui ragiona per credere
con maggiore consapevolezza ai misteri rivelati. La ragione, ammettendo di non
poterli dimostrare, riconosce che essi, pur essendo al di sopra di sé, non sono
mai assurdi o contro la ragione stessa: fede e ragione, sono entrambe dono di
Dio e non possono contraddirsi. Questa posizione esalta ovviamente la ricerca
umana: ogni verità che io posso scoprire non minaccerà mai la Rivelazione anzi,
rafforzerà la mia conoscenza complessiva dell'opera di Dio e della Parola di
Cristo. Si vede qui un esempio tipico della fiducia che nel Medioevo si
riponeva nella ragione umana. Nel XIV secolo queste certezze andranno in crisi,
coinvolgendo l'intero impianto culturale del periodo precedente. La
teologia, in ambito puramente speculativo, rispetto alla tradizione classica,
era considerata una forma inferiore di sapere, poiché usava in prestito gli
strumenti della filosofia, ma Tommaso fa notare, citando Aristotele, che anche
la filosofia non può dimostrare tutto, perché sarebbe un processo all'infinito.
Egli distingue due tipi di scienze: quelle che esaminano i propri principi e
quelle che ricevono i principi da altre scienze. L'ideale, per uno spirito
concreto come Tommaso, sarebbe superare la fede e raggiungere la conoscenza ma,
sui misteri fondamentali della Rivelazione, questo non è possibile nella vita
terrena del corpo. Avverrà nella vita eterna dello spirito. La filosofia
è dunque ancilla theologiæ e regina scientiarum, prima fra i saperi delle
scienze. Il primato del sapere teologico non è nel metodo, ma nei contenuti
divini che affronta, per i quali è sacrificabile anche la necessità
filosofica. Il punto di discrimine fra filosofia e teologia è la
dimostrazione dell'esistenza di Dio; dei due misteri fondamentali della Fede
(Trinitario e Cristologico), la ragione può dimostrare solamente il primo,
l'esistenza di Dio, mentre non può dimostrare che questo Dio è necessariamente
Trinitario. Ciò non è un paradosso razionale, perché da una premessa falsa non
possono che derivare nel sillogismo conseguenze false, è più semplicemente
qualcosa che la ragione non può spiegare: un Dio Uno e Trino. Il maggior
servizio che la ragione può fare alla fede è che non è possibile nemmeno
dimostrare il contrario, che Dio non è Trinitario, che la negazione non
dimostrabile della Trinità a sua volta porta conseguenze paradossali e
contraddittorie, laddove invece la Sua affermazione per fede è feconda di
verità e conseguenze non contraddittorie. La ragione non può entrare nella
parte storica dei misteri religiosi, può mostrare solo prove storiche che tal
"profeta" è esistito, ma non che era Dio, e il senso della Sua
missione, che è appunto un dato, un fatto a cui si può credere o meno. Il
primato della teologia verrà fortemente discusso nei secoli successivi, ma sarà
anche lo studio praticato da tutti i filosofi cristiani nel Medioevo e oltre,
tant'è che Pascal fece la sua famosa "scommessa" ancora nel XVII
secolo. La teologia era questione sentita dal popolo nelle sacre
rappresentazioni, era il mondo dei medioevali e degli zelanti studenti che
attraversavano a piedi le paludi di Francia per ascoltare le lectiones
dell'Aquinate nella prestigiosa Università della Sorbonne di Parigi,
incontrandosi da tutta Europa. Gli storici della filosofia richiamano
l'attenzione anche sulla prevalenza dell'intelletto rispetto ad una prevalenza
della volontà nella vita intellettuale/spirituale dell'uomo. La prima è seguita
da San Tommaso e dalla sua scuola, mentre l'altra è propria di San Bonaventura
e della scuola francescana. Per Tommaso il fine supremo è "vedere
Dio", mentre per Bonaventura fine ultimo dell'uomo è "amare
Dio". Quindi per Tommaso la categoria più alta è "il vero",
mentre per Bonaventura è "il bene". Per ambedue però, "il
vero" è anche "il bene", e "il bene" è anche "il
vero". Il pensiero di Tommaso ebbe influenza anche su autori non
cristiani, a cominciare dal famoso pensatore ebreo Hillel da Verona. A
partire dal secondo Novecento poi il suo pensiero viene ripreso nel dibattito
etico da autori cattolici e non, quali Anscombe, MacIntyre, Foot e
Maritain. Culto Fu canonizzato da Giovanni XXII. La sua memoria viene
celebrata dalla Chiesa cattolica; la stessa, nella Forma straordinaria, lo
ricorda il 7 marzo. La Chiesa luterana lo ricorda. San Tommaso d'A, è
patrono dei teologi, degli accademici, dei librai e degli studenti. È patrono
della città e della diocesi privernate e della Città e della diocesi
aquinate. Pio V lo dichiarò dottore della Chiesa con la bolla Mirabilis
Deus. Nel centenario della canonizzazione, Pio XI gli dedica l'enciclica
Studiorum Ducem. L'enciclica Æterni Patris di Leone XIII ricorda A. come
il più illustre esponente della scolastica. Gli statuti dei Benedettini, degli
Carmelitani, degl’agostiniani, della Compagnia di Gesù dispongono
l'obbligatorietà dello studio e della messa in pratica delle dottrine di
Tommaso, del quale l'enciclica afferma: «Per la verità, sopra tutti i
Dottori Scolastici, emerge come duce e mæstro San Tommaso d’Aquino, il quale,
come avverte il cardinale Gætano, “perché tenne in somma venerazione gli
antichi sacri dottori, per questo ebbe in sorte, in certo qual modo,
l’intelligenza di tutti”. Le loro dottrine, come membra dello stesso corpo
sparse qua e là, raccolse Tommaso e ne compose un tutto; le dispose con ordine
meraviglioso, e le accrebbe con grandi aggiunte, così da meritare di essere
stimato singolare presidio ed onore della Chiesa Cattolica. Clemente VI, Nicolò
V, Benedetto XIII ed altri attestano che tutta la Chiesa viene illustrata dalle
sue meravigliose dottrine; San Pio V poi confessa che mercé la stessa dottrina
le eresie, vinte e confuse, si disperdono come nebbia, e che tutto il mondo si
salva ogni giorno per merito suo dalla peste degli errori. Altri, con Clemente
XII, affermano che dagli scritti di lui sono pervenuti a tutta la Chiesa
copiosissimi beni, e che a lui è dovuto quello stesso onore che si rende ai
sommi Dottori della Chiesa Gregorio, Ambrogio, Agostino e Girolamo. Altri,
infine, non dubitarono di proporlo alle Accademie e ai grandi Licei quale
esempio e mæstro da seguire a piè sicuro. A conferma di questo Ci sembrano
degnissime di essere ricordate le seguenti parole del Beato Urbano V
all’Accademia di Tolosa: “Vogliamo, e in forza delle presenti vi imponiamo, che
seguiate la dottrina del Beato Tommaso come veridica e cattolica, e che vi
studiate con tutte le forze di ampliarla”. Successivamente innocenzo XII, nella
Università di Lovanio, e Benedetto XIV, nel Collegio Dionisiano presso Granata,
rinnovarono l’esempio di Urbano.» (Enciclica Æterni Patris) Opere di A.
Sintesi teologiche Scriptum super libros Sententiarum Summa contra Gentiles
Summa Theologiæ Questioni disputate Quæstiones disputatæ de Veritate Quæstiones
disputatæ De potentia Quæstio disputata De anima Quæstio disputata De
spiritualibus creaturis Quæstiones disputatæ De malo Quæstiones disputatæ De
uirtutibus Quæstio disputata De unione uerbi incarnati Quæstiones de Quodlibet
I-XII Commenti biblici Expositio super Isaiam ad litteram Super Ieremiam
et Threnos Principium “Rigans montes de superioribus” et “Hic est liber
mandatorum Dei” Expositio super Iob ad litteram Glossa continua super Evangelia
(Catena Aurea) Lectura super Mattheum Lectura super Ioannem Expositio et
Lectura super Epistolas Pauli Apostoli Postilla super Psalmos Commenti ad
Aristotele Sententia Libri De anima Sententia Libri De sensu et sensato
Sententia super Physicam Sententia super Meteora Expositio Libri Peryermenias
Expositio Libri Posteriorum Sententia Libri Ethicorum Tabula Libri Ethicorum
Sententia Libri Politicorum Sententia super Metaphysicam Sententia super Librum
De cælo et mundo Sententia super Libros De generatione et corruptione
Super libros de generatione et corruptione Altri commenti Super Boetium De
Trinitate Expositio Libri Boetii De ebdomadibus Super Librum Dionysii De
divinis nomibus Super Librum De Causis Scritti polemici Contra
impugnantes Dei cultum et religionem De perfectione spiritualis vitæ Contra
doctrinam retrahentium a religione De unitate intellectus contra Avveroistas De
æternitate mundi Trattati De ente et essentia De principiis naturæ
Compendium theologiæ seu brevis compilatio theologiæ ad fratrem Raynaldum De
regno ad regem Cypri De substantiis separatis Lettere e pareri De
emptione et venditione ad tempus Contra errores Græcorum De rationibus fidei ad
Cantorem Antiochenum Expositio super primam et secundam Decretalem ad
Archidiaconum Tudertinum De articulis fidei et ecclesiæ sacramentis ad
archiepiscopum Panormitanum Responsio ad magistrum Ioannem de Vercellis de 108
articulis De forma absolutionis De secreto Liber De sortibus ad dominum Iacobum
de Tonengo Responsiones ad lectorem Venetum de 30 et 36 articulis Responsio ad
magistrum Ioannem de Vercellis de 43 articulis Responsio ad lectorem Bisuntinum
de 6 articulis Epistola ad ducissam Brabantiæ De mixtione elementorum ad
magistrum Philippum de Castro Cæli De motu cordis ad magistrum Philippum de
Castro Cæli De operationibus occultis naturæ ad quendam militem ultramontanum
De iudiciis astrorum Epistola ad Bernardum abbatem casinensem Opere
liturgiche, prediche, preghiere Officium de festo Corporis Christi ad mandatum
Urbani Papæ Inno Adoro te devote Collationes in decem precepta Collationes in
orationem dominicam in Symbolum Apostolorum in salutationem
angelicam. Traduzioni italiane Lo specchio dell'anima, La sentenza di
Tommaso d'Aquino sul "De anima" di Aristotele, Traduzione e testo
latino a fronte, Ed. San Paolo, Milano. (È tradotto anche il testo
dell'Aristotele latino). Catena aurea, Glossa continua super Evangelia vol. 1,
Matteo, Bologna, Matteo, Bologna, Marco, Bologna Commento ai Libri di Boezio, Super Boetium De
Trinitate, Expositio Libri Boetii De Ebdomadibus, Bologna, Commento ai Nomi
Divini di Dionigi, Super Librum Dionysii de Divinis Nominibus vol. 1, Bologna
(comprende anche De ente et essentia), Bologna, 2004 Commento al Corpus
Paulinum, Expositio et lectura super Epistolas Pauli Apostoli vol. 1, Romani,
Bologna, 1 Corinzi, Bologna, 2 Corinzi, Galati, Bologna, Efesini, Filippesi,
Colossesi, Bologna, Tessalonicesi, Timoteo, Tito, Filemone, Bologna, Ebrei,
Bologna, Commento al Libro di Giobbe, Bologna, Commento all'Etica Nicomachea di
Aristotele, Sententia Libri Ethicorum, in 2 volumi, Bologna, 1998 Commento alla
Fisica di Aristotele, Sententia super Physicorum vol. 1, Bologna, Bologna,
Bologna, Commento alla Metafisica di Aristotele, Sententia super Metaphysicorum
vol. 1, Bologna, Bologna, Bologna, Commento alla Politica di Aristotele,
Sententia Libri Politicorum, Bologna, Commento alle Sentenze di Pietro
Lombardo, Scriptum super Libros Sententiarum, Bologna, Ed. ESD, Compendio di
teologia, Compendium theologiæ, Bologna, I Sermoni e le due Lezioni inaugurali,
Bologna, La conoscenza sensibile, Commenti ai libri di Aristotele: Il senso e
il sensibile; La memoria e la reminiscenza, Bologna, La perfezione cristiana
nella vita consacrata, Bologna, De venerabili sacramentu altaris, Bologna, La
Somma contro i Gentili, Summa contra Gentiles vol. 1, (traduzione Tito Centi),
Bologna (traduzione Tito Centi), Bologna, (traduzione Tito Centi), Bologna,
2001 La Somma Teologica, Summa Theologiæ, in 35 volumi La Somma Teologica,
Summa Theologiæ, in 6 volumi, Bologna, Ed. ESD Le Questioni Disputate, Quæstiones
Disputatæ, La Verità, Bologna, La Verità, Bologna, La Verità, Bologna, 1993
vol. 4, L'anima umana, Bologna, Le virtù, Bologna, 2002 vol. 6, Il male,
Bologna, Il male, Bologna, La potenza
divina, Bologna, La potenza divina, Bologna, Questioni su argomenti vari,
Bologna, Questioni su argomenti vari, Bologna, Logica dell'enunciazione,
Commento al libro di Aristotele Peri Hermeneias, Expositio Libri Peryermenias,
Bologna, Opuscoli politici: Il governo dei principi, Lettera alla duchessa del
Brabante, La dilazione nella compravendita, Bologna, Opuscoli spirituali:
Commenti al Credo, Padre Nostro, Ave Maria, Dieci Comandamenti, Ufficio e Messa
per la Festa del Corpus Domini, Le preghiere di san Tommaso, Lettera a uno
studente, Bologna, Pagine di Filosofia: I principi della natura, De principiis
naturæ ad fratrem Silvestrum, sola trad. it., e antologia ragionata e
commentata di altri brani filosofici di antropologia, gnoseologia, teologia
naturale, etica, politica e pedagogia. Inni eucaristici A Tommaso d'Aquino sono
classicamente attribuiti gli inni eucaristici per la solennità del Corpus Domini,
usati per secoli in occasione dell'adorazione eucaristica. Gli inni sono stati
confermati nella liturgia solenne dal Concilio Vaticano II: Adoro te
devote Pange lingua, che contiene al termine il Tantum ergo sacramentum Sacris
sollemniis Verbum supernum prodiens Note
Napoli A.N. Rossi, Delle dissertazioni di Alessio Niccolo Rossi intorno
ad alcune materie alla citta di Napoli appartenenti, Pasquale Cayro, Storia
sacra e profana d'Aquino e sua diocesi del signor D. Pasquale Cayro, patrizio
anagnino, Orsino, Marra, Discorsi delle famiglie estinte, forastiere o non
comprese ne' seggi di Napoli imparentate colla casa della Marra. Composti dal signor
Ferrante della Marra duca della Guardia, dati in luce da Tutini, Beltrano, Torrell,
O. P., Amico della verità: vita e opere di Tommaso d'Aquino, Edizioni Studio
Domenicano, Fino a pochi anni fa gli storici avevano dei dubbi sulla veridicità
del soggiorno di Tommaso a Parigi nel periodo immediatamente successivo a
quello in cui la sua famiglia lo restituì all'Ordine. Dallo studio delle fonti,
Walz-Novarina concludono che il viaggio di Tommaso in compagnia di Giovanni
Teutonico «... senza essere certo, può considerarsi probabile... », ma erano
più riservati circa la questione degli studi a Parigi. Grandi eruditi come
Denifle e De Groot si associano a questa opinione, ma altri come Mandonnet,
Chenu e Glorieux, osservano che il viaggio a Parigi non avrebbe avuto alcun
senso se Tommaso non avesse dovuto svolgervi i suoi studi, questo perché lo
studium generale di Colonia non era funzionante prima del 1248, data della sua
apertura dovuta a fra Alberto al momento del suo ritorno in questa città. Sofia Vanni Rovighi, Introduzione a Tommaso
d'Aquino, Roma-Bari, Laterza, Aristotele, Etica Nicomachea, a cura di Marcello
Zanatta, traduzione di Marcello Zanatta, vol. 1, 8. ed, Milano, Rizzoli, Filangieri,
La vita e le Opere di San Tommaso d'Aquino. Storia dell'Ordine Domenicano a
Firenze, su fiorentininelmondo.La cella di San Tommaso a San Domenico Maggiore
(Napoli). G. Bosco, Storia ecclesiastica ad uso della gioventù utile ad ogni
grado di persone, Torino, Libreria Salesiana Editore, con l'approvazione del
card. Lorenzo Gastaldi, arcivescovo di Torino
Filmato audio Luca Bianchi, Onorato Grassi e Costantino Esposito,
Tommaso e la sua eredità - il pensiero che nasce dall'esperienza, Centro
Culturale di Milano, «Non è vero che alcuni traduttori lavorassero
al suo servizio, come Guglielmo di Moerbeke». (v. 1h 14'). Premio letterario internazionale San Tommaso
d’Aquino, sabato 4 a Mercato San Severino., su gazzettadisalerno, Mercato San
Severino (SA), Convento di San Domenico a Salerno, oggi caserma, su salernodavedere.
Sandra Isetta, Il piccolo Tommaso e l'"appetito" per i libri, in
L'Osservatore Romano. Jean-Pierre Torrell, Amico della verità,392 Quæstio 76 della Parte I della Summa Theologiæ
di A.. A cura di Landi Massimo Adinolfi, Francesco Paolo Adorno,
Francesco Berto, Massimo Cacciari, Piero Coda, Carmela Covino, Adriano Fabris,
Franco Ferrari, Ernesto Forcellino, Carlo Sini, Luigi Vero Tarca, Vincenzo
Vitiello, La conoscenza di Dio tra remotio e revelatio nella "Summa
theologiæ" di San Tommaso D'Aquino, in Il Pensiero. Rivista di filosifia, Inschibboleth
Edizioni, S. Th. I, q.2, a.2, c. e
luoghi paralleli nei commenti aristotelici
Cf. Summa Theologiæ, Iª q. 2 a. 3
Cf. Summa Theologiæ, pars I, quæstio 2 articolo 3. Kant, Critica della ragion pura, Laterza, Leo Elders, The Philosophical
Theology of St. Thomas A., E.J. Brill, When St. Thomas A. had a foretaste of
heaven on St. Nicholas’ feast day, su lifesitenews.com, Cf. Quæstio disputata
de anima, a. 3 ad 1; Summa Theologiæ, Iª q. 16 aa. 1-2. Sofia Vanni Rovighi, Introduzione ad A., Roma-Bari,
Laterza, Summa contra gentiles, e Summa
theologiæ, pars I quæstio 46 La Somma
Teologica. Sola trad. italiana: Volume 1 - Prima Parte, Edizioni Studio Domenicano,
«Né prima né dopo, si è pensato con tanta precisione, con tanta intima
sicurezza logica, quanto nell'epoca dell'alta Scolastica. L'essenziale è che
allora il puro pensiero si svolgeva con matematica sicurezza di idea in idea,
di giudizio in giudizio, di conclusione in conclusione» (Rudolf Steiner, La
filosofia di Tommaso d'Aquino, II, Opera Omnia, 74). Steiner aggiungeva che «il
nominalismo è il padre di tutto lo scetticismo moderno, cit. in Posizione
dell'antroposofia nei confronti della filosofia, O.O.). Martin Lutero, Servo arbitrio, WA 51,
126. Encilica Æterni Patris, su
vatican.va. (o la traduzione similare qui riportata. Heinrich Fries, Georg Kretschmar (a cura di),
I classici della teologia, Jaca Book, 2005,978-88-16-30402-4. Annotazioni Nella Sala del Tesoro di San Domenico
Maggiore è conservato un arazzo raffigurante il Carro del Sole, parte delle
Storie ed alle Virtù di san Tommaso d’Aquino, donato ai domenicani da Vincenza
Maria d’Aquino Pico Bibliografia Tommaso d'Aquino, Super libros de generatione
et corruptione, Jacques Myt, Jacques Giunta. Thomas
Aquinas; Richard J. Regan, Compendium of theology Oxford University Press. Aimé
Forest, Saint Thomas d'Aquin,Mellottée, Le Ragioni del Tomismo dopo il
centenario dell'enciclica "Æterni Patris", Ares, Milano, Maria
Cristina Bartolomei, Tomismo e Principio di non contraddizione, Milani, Padova,
1973 Giuseppe Barzaghi, La Somma Teologica di San Tommaso d'A., in Compendio.
Edizioni Studio Domenicano, Bologna, Biffi, La teologia e un teologo. San
Tommaso d'A., Edizioni Piemme, Casale Monferrato (AL), [Charamsa, Dispensa
introduttiva “Trinità di San A.”, Pontificio Ateneo Regina Apostolorum - Facoltà
di Teologia, Marie-Dominique Chenu, Introduzione allo studio di S. Tommaso
d'Aquino, Libreria Editrice Fiorentina, Firenze, Chesterton, Tommaso d'A.,
Guida Editori, Napoli, Piero Coda, Contemplare e condividere la luce di Dio: la
missione della Teo-logia in Tommaso d'Aquino, Città Nuova, Roma, 2014 Marco
D'Avenia, La Conoscenza per Connaturalità, Edizioni Studio Domenicano, Bologna,
1992 Cornelio Fabro, Introduzione a San Tommaso. La metafisica tomista e il
pensiero moderno, Ares, Milano, Cornelio Fabro, La nozione metafisica di
partecipazione secondo S. Tommaso d'Aquino, S.E.I., Torino, Umberto Galeazzi,
L'etica Filosofica in Tommaso D'Aquino: Dalla Summa Theologiæ Alla Contra
Gentiles per Una Riscoperta Dei Fondamenti Della Morale Città Nuova, Roma,
Lagrange, La Sintesi Tomistica, Queriniana, Brescia, Alessandro Ghisalberti,
Tommaso d'Aquino, in Enciclopedia Filosofica (diretta da Melchiorre), Bompiani, Milano, Étienne Gilson, Saint Thomas Moraliste, J.
Vrin, Parigi, Gilson, Realisme Thomiste et Critique de la Connaissance, J.
Vrin, Parigi, Gilson, Il tomismo: introduzione alla filosofia di San Tommaso
d'A., Milano, Jaca Book 2011 Marcello Landi, Un contributo allo studio della
scienza nel Medio Evo. Il trattato Il cielo e il mondo di Giovanni Buridano e
un confronto con alcune posizioni di Tommaso d'Aquino, in Divus Thomas Lorenz,
I Fondamenti dell'Ontologia Tomista, Edizioni Studio Domenicano, Bologna, Masnovo,
San Agostino e S. Tomaso, Vita e Pensiero, Milano, Mcinerny, L'analogia in
Tommaso d'A., Armando, Roma, Mondin, Dizionario enciclopedico del pensiero di
San Tommaso d'A., Edizioni Studio Domenicano, Bologna, Battista Mondin, Il
Sistema Filosofico di Tommaso d'A., Massimo, Milano, Possenti, Filosofia e
rivelazione, Città Nuova Editrice, Roma, Pereira, La filosofia nel Medioevo,
Carocci, Roma, Pili, Il tædium tra relazione e non-senso. Cristo crocifisso in
Tommaso d'Aquino, Città Nuova, Roma, 2014 Pasquale Porro, Tommaso D'A.. Un
profilo storico-filosofico, Carocci Roma, Samek Lodovici, La felicità del bene.
Una rilettura di Tommaso d'Aquino, Vita e pensiero, Milano, 2002 Giacomo Samek
Lodovici, L'esistenza di Dio, Quaderni del Timone, Hurtado, Intelecto-razón en
Tomás de Aquino. Aproximación noética a la metafísica, EDUSC, Roma, 2005 Juan
José Sanguineti, La Filosofia del Cosmo in Tommaso d'A., Ares, Milano,
Sbaffoni, San Tommaso d'Aquino e l'Influsso degli Angeli, Edizioni Studio
Domenicano, Bologna, Schimdt, The Domain of Logic According to Saint Thomas
Aquinas, Martinus Nijhoff, L'Aia (Pæsi Bassi), Schönberger, Tommaso d'Aquino,
Il Mulino, Bologna, Sgarbossa, I Santi e i Beati della Chiesa d'Occidente e
d'Oriente, II edizione, Edizioni Paoline, Milano, Spiazzi, O.P. San Tommaso
d'Aquino: biografia documentata, Edizioni Studio Domenicano, Bologna, Tisi, A. e
Salerno, Grafica Jannone-Salerno, Salerno, Torrell, Tommaso d'A.. L'uomo e il
teologo, Casale Monferrato, Piemme, Torrell, Tommaso d'A.. Mæstro spirituale,
Città Nuova, Roma, Torrell, Amico della verità. Vita e opere di Tommaso
d'Aquino, Edizioni Studio Domenicano, Bologna, Sofia Vanni Rovighi,
Introduzione a Tommaso d'A., Laterza, Bari, Angelus Walz, Paul Novarina, Saint
Thomas d'A., Parigi, Béatrice-Nauwelærts, Weisheipl, Tommaso d'A. Vita,
pensiero, opere, Jaca Book, Milano, Wohl, La Liberazione del Gigante, Milano:
BUR Rizzoli. Voci correlate Corpus Domini Dio, essere e ragione in Tommaso d'A.
Ebraismo e Cristianità Opere Adoro Te Devote Quæstio disputata de malo Summa
Theologiæ Personalità Al-Ghazali Domingo Báñez Hillel ben Samuel da Verona San
Bernardo di Chiaravalle San Bonaventura da Bagnoregio Teologia e filosofia
Comunione dei santi Tomismo Filosofia medioevale Analogia entis Trascendenza
Nunc stans Essenza Timeo hominem unius libri; Tommaso d'A., su Treccani –
Enciclopedie on line, Istituto dell'Enciclopedia Italiana.Tommaso d'Aquino, in
Enciclopedia Italiana, Istituto dell'Enciclopedia Italiana.Tommaso d'A., in
Dizionario di storia, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, Tommaso d'A., su
Enciclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.Tommaso d'A., su BeWeb,
Conferenza Episcopale Italiana.Tommaso d'A. / Tommaso d'A. (altra versione), su
Find a Grave.Opere di Tommaso d'Aquino / Tommaso d'A. (altra versione) / A.
(altra versione) / Tommaso d'A. (altra versione), su openMLOL, Horizons
Unlimited srl.Opere di Tommaso d'A. / Tommaso d'A. (altra versione) / Tommaso
d'Aquino (altra versione), su Open Library, Internet Archive.Opere di Tommaso
d'Aquino, su Progetto Gutenberg.Audiolibri di Tommaso d'Aquino, su
LibriVox.Bibliografia di Tommaso d'A., su Internet Speculative Fiction
Database, Al von Ruff.Thomas A., su Goodreads. Bibliografia su Tommaso d'A., su
Les Archives de littérature du Moyen Âge.Tommaso d'A., in Catholic
Encyclopedia, Robert Appleton Company.Tommaso d'A., su Santi, beati e
testimoni, santiebeati.Spartiti o libretti di Tommaso d'Aquino, su
International Music Score Library Project, Project Petrucci
LLC.BiografiaTommaso d'A. dall'Internet Encyclopedia of Philosophy, su
iep.utm.edu. Naddeo, Pasquale, Modernità, attualità, italianità di S. Tommaso
D'A., Salerno: Stab. Tip. F.lli Di Giacomo di Giov., La figura di Tommaso I
conte di Acerra, braccio destro di Federico II, su web.archive.org. Opere Opera
omnia di A., su corpus thomisticum.). A. in Inglese, su dhspriory.org. Opera
omnia di san Tommaso d'Aquino, su documentacatholicaomnia.eu. Opere di Tommaso
d'A., su intratext.com. testo con concordanze e lista di frequenza Traduzione
italiana del trattato De Ente et Essentia, su ariannascuola.eu. Traduzione
italiana del De Ente et essentia in formato epub, su ledizioni. Traduzione
parziale della Lettera alla Duchessa di Brabante, sui rapporti con gli Ebrei su
digilander.libero. Fusaro, Il pensiero e le opere d’A. in breve, su
filosofico.net. Il catechismo di san Tommaso d'Aquino, su
lettereadioealluomo.com (summa di 5
opere, con l'imprimatur di Mons. Giovanni Canestri)The Catechetical
Instructions of Saint Thomas Aquinas (PDF), su documenta catholica omnia.eu.
Summa Theologiæ Testo integrale della Somma Teologica. La Somma Teologica
(ZIP), su digilander.libero. La Summa theologiæ d’A., su newadvent.org.
TomismoSaint Thomas A., su Stanford Encyclopedia of Philosophy. (PT) Instituto
Teológico São Tomás de Aquino - Brasile, su ittanoticias.arautos.org.
Presentazione globale del pensiero filosofico di Tommaso, su mondodomani.org.
Scheda su san Tommaso a cura di Marcello Landi, su lgxserver.uniba Le cinque
vie di Tommaso, su ariannascuola.eu. V · D · M Padri e dottori della Chiesa
cattolica V · D · M Famiglia domenicana. ·Biografie Biografie Cattolicesimo
Portale Cattolicesimo Filosofia Portale Filosofia Medioevo Portale Medioevo
Categorie: Religiosi italiani Teologi italiani Filosofi italiani Nati a
RoccaseccaTommaso d'Aquino Accademici italiani Professori dell'Università di
Parigi Dottori della Chiesa cattolica Filosofi cattolici Filosofi della
politica Domenicani italiani ScolasticiSanti italiani del XIII secoloSanti
canonizzati da Giovanni XXII Santi domenicani Santi per nome Personaggi citati
nella Divina Commedia (Paradiso) Studenti dell'Università degli Studi di Napoli
Federico II Scrittori medievali in lingua latina Tomismo Santi incorrotti [altre] “Perhaps the Italian most studied at
Oxford!” Grice. A. and intentionality Clark Armini -- aquinokeyword: “medieval
pragmatics”! -- thomism, the theology and philosophy of Thomas Aquinas. The
term is applied broadly to various thinkers from different periods who were
heavily influenced by Aquinas’s thought in their own philosophizing and
theologizing. Here three different eras and three different groups of thinkers
will be distinguished: those who supported Aquinas’s thought in the fifty years
or so following his death; certain highly skilled interpreters and commentators
who flourished during the period of “Second Thomism” sixteenthseventeenth
centuries; and various late nineteenth- and twentieth-century thinkers who have
been deeply influenced in their own work by Aquinas. Thirteenth- and
fourteenth-century Thomism. Although Aquinas’s genius was recognized by many
during his own lifetime, a number of his views were immediately contested by
other Scholastic thinkers. Controversies ranged, e.g., over his defense of only
one substantial form in human beings; his claim that prime matter is purely
potential and cannot, therefore, be kept in existence without some substantial
form, even by divine power; his emphasis on the role of the human intellect in
the act of choice; his espousal of a real distinction betweeen the soul and its
powers; and his defense of some kind of objective or “real” rather than a
merely mind-dependent composition of essence and act of existing esse in creatures.
Some of Aquinas’s positions were included directly or indirectly in the 219
propositions condemned by Bishop Stephen Tempier of Paris, and his defense of
one single substantial form in man was condemned by Archbishop Robert Kilwardby
at Oxford in 1277, with renewed prohibitions by his successor as archbishop of
Canterbury, John Peckham, in 1284 and 1286. Only after A.’s canonization are
the Paris prohibitions revoked insofar as they touched on his teaching . Even
within his own Dominican order, disagreement about some of his views developed
within the first decades after his death, notwithstanding the order’s highly
sympathetic espousal of his cause. Early English Dominican defenders of his
general views included Hothum, Knapwell, Orford, Sutton, and Macclesfield, Dominican
Thomists included Bernard of Trilia d.1292, Giles of Lessines in present-day
Belgium, Quidort of Paris d. 1306, Bernard of Auvergne d. after 1307, Hervé
Nédélec d.1323, Armand of Bellevue fl. 131634, and William Peter Godin d.1336.
The secular master at Paris, Peter of Auvergne, while remaining very
independent in his own views, knew Aquinas’s thought well and completed some of
his commentaries on Aristotle. Sixteenth- and seventeenth-century Thomism.
Sometimes known as the period of Second Thomism, this revival gained impetus
from the early fifteenth-century writer John Capreolus in his Defenses of A.’s
Theology Defensiones theologiæ Divi Thomæ, a commentary on the Sentences. A
number of fifteenth-century Dominican and secular teachers in G. universities
also contributed: Kaspar Grunwald Freiburg; Cornelius Sneek and John Stoppe in
Rostock; Leonard of Brixental Vienna; Gerard of Heerenberg, Lambert of
Heerenberg, and John Versor all at Cologne; Gerhard of Elten; and in Belgium
Denis the Carthusian. Outstanding among various sixteenth-century commentators
on Thomas were Tommaso de Vio Cardinal Cajetan, Francis Sylvester of Ferrara,
Francisco de Vitoria Salamanca, and Francisco’s disciples Domingo de Soto and
Melchior Cano. Most important among early seventeenth-century Thomists was John
of St. Thomas, who lectured at Piacenza, Madrid, and Alcalá, and is best known
for his Cursus philosophicus and his Cursus theologicus. Theravada Buddhism
Thomism The nineteenth- and twentieth-century revival. By the early to
mid-nineteenth century the study of A. had been largely abandoned outside
Dominican circles, and in most Roman Catholic s and seminaries a kind of
Cartesian and Suarezian Scholasticism was taught. Long before he became Pope
Leo XIII, Joachim Pecci and his brother Joseph had taken steps to introduce the
teaching of Thomistic philosophy at the diocesan seminary at Perugia. Earlier
efforts in this direction had been made by Vincenzo Buzzetti, by Buzzetti’s
students Serafino and Domenico Sordi, and by Taparelli d’Aglezio, who became
director of the Collegio Romano Gregorian. Leo’s encyclical Æterni Patris1879
marked an official effort on the part of the Roman Catholic church to foster
the study of the philosophy and theology of Thomas Aquinas. The intent was to
draw upon Aquinas’s original writings in order to prepare students of
philosophy and theology to deal with problems raised by contemporary thought.
The Leonine Commission was established to publish a critical edition of all of
Aquinas’s writings; this effort continues today. Important centers of Thomistic
studies developed, such as the Higher Institute of Philosophy at Louvain
founded by Cardinal Mercier, the Dominican School of Saulchoir in France, and
the Pontifical Institute of Mediæval Studies in Toronto. Different groups of
Roman, Belgian, and Jesuits acknowledged
a deep indebtedness to A. for their personal philosophical reflections. There
was also a concentration of effort in the United States at universities such as
The Catholic of America, St. Louis,
Notre Dame, Fordham, Marquette, and Boston, to mention but a few, and by the
Dominicans at River Forest. A great weakness of many of the nineteenthand
twentieth-century Latin manuals produced during this effort was a lack of
historical sensitivity and expertise, which resulted in an unreal and highly
abstract presentation of an “Aristotelian-Thomistic” philosophy. This weakness
was largely offset by the development of solid historical research both in the
thought of Aquinas and in medieval philosophy and theology in general,
championed by scholars such as H. Denifle, M. De Wulf, M. GrabmannMandonnet, F.
Van Steenberghen, E. Gilson and many of his students at Toronto, and by a host
of more recent and contemporary scholars. Much of this historical work
continues today both within and without Catholic scholarly circles. At the same
time, remarkable diversity in interpreting Aquinas’s thought has emerged on the
part of many twentieth-century scholars. Witness, e.g., the heavy influence of
Cajetan and John of St. Thomas on the Thomism of Maritain; the much more
historically grounded approaches developed in quite different ways by Gilson
and F. Van Steenberghen; the emphasis on the metaphysics of participation in
Aquinas in the very different presentations by L. Geiger and C. Fabro; the
emphasis on existence esse promoted by Gilson and many others but resisted by
still other interpreters; the movement known as Transcendental Thomism,
originally inspired byRousselot and by J. Marechal in dialogue with Kant; and
the long controversy about the appropriateness of describing Thomas’s
philosophy and that of other medievals as a Christian philosophy. An increasing
number of non-Catholic thinkers are currently directing considerable attention
to A., and the varying backgrounds they bring to his texts will undoubtedly
result in still other interesting interpretations and applications of his
thought to contemporary concerns. : --a strange genitive for “Aquino,”
the little village where the saint was born. while Grice, being C. of E., would
avoid Aquinas like the rats, he was aware of Aquinas’s clever ‘intention-based
semantics’ in his commentary of Aristotle’s De Interpretatione. Thomas, philosopher-theologian, the most
influential thinker of the medieval period. He produced a powerful
philosophical synthesis that combined Aristotelian and Neoplatonic elements
within a Christian context in an original and ingenious way. Life and works. A.
was born at A. castle in Roccasecca, Italy, and took early schooling at the
Benedictine Abbey of Monte Cassino. He then studies liberal arts and philosophy
at Naples and joins the Dominican order.
While going to Paris for further studies as a Dominican, he is detained by his
family. Upon being released, he studies with the Dominicans at Paris, until
when he journeyed to [a priori argument A., Saint A>] Cologne to work under
Albertus Magnus. A.’s own report reportatio of Albertus’s lectures on the
Divine Names of Dionysius and his notes on Albertus’s lectures on Aristotle’s
Ethics date from this period. A. returns to Paris to lecture there as a BACHELOR
in theology. His resulting commentary on the Sentences of LOMBARDO (si veda) dates
from this period, as do two philosophical treatises, On Being and Essence De
ente et essentia and On the Principles of Nature De principiis naturæ. He beguins
lecturing as MASTER of theology at Paris. From this period date a series of
scriptural commentaries, the disputations On Truth De veritate, Quodlibetal
Questions VIIXI, and earlier parts of the Summa against the Gentiles Summa
contra gentiles; hereafter SCG. At different locations in Italy, A. continues
to write prodigiously, including, among other works, the completion of the SCG;
a commentary on the Divine Names; disputations On the Power of God De potentia
Dei and On Evil De malo; and Summa of Theology Summa theologiæ; hereafter ST,
Part I. He resumes teaching in Paris as REGENT MASTER and writes extensively until
returning to Italy. From this second Parisian regency date the disputations On
the Soul De anima and On Virtues De virtutibus; continuation of ST; Quodlibets
IVI and XII; On the Unity of the Intellect against the Averroists De unitate
intellectus contra Averroistas. Most if not all of his commentaries on
Aristotle; a commentary on the Book of Causes Liber de causis; and On the
Eternity of the World De æternitate mundi. A. returns to Italy where he lectures
on theology at Naples and continues to write. He died en route to the Second
Council of Lyons. Doctrine. A. was both a philosopher and a theologian. The
greater part of his writings are theological, but there are many strictly
philosophical works within his corpus, such as On Being and Essence, On the
Principles of Nature, On the Eternity of the World, and the commentaries on
Aristotle and on the Book of Causes. Also important are large sections of
strictly philosophical writing incorporated into theological works such as the
SCG, ST, and various disputations. Aquinas clearly distinguishes between
strictly philosophical investigation and theological investigation. If
philosophy is based on the light of natural reason, theology sacra doctrina
presupposes faith in divine revelation. While the natural light of reason is
insufficient to discover things that can be made known to human beings only
through revelation, e.g., belief in the Trinity, Thomas holds that it is
impossible for those things revealed to us by God through faith to be opposed
to those we can discover by using human reason. For then one or the other would
have to be false; and since both come to us from God, God himself would be the
author of falsity, something Thomas rejects as abhorrent. Hence it is
appropriate for the theologian to use philosophical reasoning in theologizing.
Aquinas also distinguishes between the orders to be followed by the theologian
and by the philosopher. In theology one reasons from belief in God and his
revelation to the implications of this for created reality. In philosophy one
begins with an investigation of created reality insofar as this can be
understood by human reason and then seeks to arrive at some knowledge of divine
reality viewed as the cause of created reality and the end or goal of one’s
philosophical inquiry SCG II, c. 4. This means that the order A. follows in his
theological Summæ SCG and ST is not the same as that which he prescribes for
the philosopher cf. Prooemium to Commentary on the Metaphysics. Also underlying
much of Aquinas’s thought is his acceptance of the difference between
theoretical or speculative philosophy including natural philosophy,
mathematics, and metaphysics and practical philosophy. Being and analogy. For A.
the highest part of philosophy is metaphysics, the science of being as being.
The subject of this science is not God, but being, viewed without restriction
to any given kind of being, or simply as being Prooemium to Commentary on
Metaphysics; In de trinitate, qu. 5, a. 4. The metaphysician does not enjoy a
direct vision of God in this life, but can reason to knowledge of him by moving
from created effects to awareness of him as their uncreated cause. God is
therefore not the subject of metaphysics, nor is he included in its subject.
God can be studied by the metaphysician only indirectly, as the cause of the
finite beings that fall under being as being, the subject of the science. In
order to account for the human intellect’s discovery of being as being, in
contrast with being as mobile studied by natural philosophy or being as
quantified studied by mathematics, Thomas appeals to a special kind of
intellectual operation, a negative judgment, technically named by him
“separation.” Through this operation one discovers that being, in order to be
realized as such, need not be material and chang Aquinas, Saint Thomas A.,
Saint Thomas 37 37 ing. Only as a
result of this judgment is one justified in studying being as being. Following
Aristotle and Averroes, Thomas is convinced that the term ‘being’ is used in
various ways and with different meanings. Yet these different usages are not
unrelated and do enjoy an underlying unity sufficient for being as being to be
the subject of a single science. On the level of finite being Thomas adopts and
adapts Aristotle’s theory of unity by reference to a first order of being. For
Thomas as for Aristotle this unity is guaranteed by the primary referent in our
predication of being substance. Other
things are named being only because they are in some way ordered to and
dependent on substance, the primary instance of being. Hence being is
analogous. Since Thomas’s application of analogy to the divine names
presupposes the existence of God, we shall first examine his discussion of that
issue. The existence of God and the “five ways.” Thomas holds that unaided
human reason, i.e., philosophical reason, can demonstrate that God exists, that
he is one, etc., by reasoning from effect to cause De trinitate, qu. 2, a. 3;
SCG I, c. 4. Best-known among his many presentations of argumentation for God’s
existence are the “five ways.” Perhaps even more interesting for today’s
student of his metaphysics is a brief argument developed in one of his first
writings, On Being and Essence c.4. There he wishes to determine how essence is
realized in what he terms “separate substances,” i.e., the soul, intelligences
angels of the Christian tradition, and the first cause God. After criticizing
the view that created separate substances are composed of matter and form,
Aquinas counters that they are not entirely free from composition. They are
composed of a form or essence and an act of existing esse. He immediately
develops a complex argument: 1 We can think of an essence or quiddity without
knowing whether or not it actually exists. Therefore in such entities essence
and act of existing differ unless 2 there is a thing whose quiddity and act of
existing are identical. At best there can be only one such being, he continues,
by eliminating multiplication of such an entity either through the addition of
some difference or through the reception of its form in different instances of
matter. Hence, any such being can only be separate and unreceived esse, whereas
esse in all else is received in something else, i.e., essence. 3 Since esse in
all other entities is therefore distinct from essence or quiddity, existence is
communicated to such beings by something else, i.e., they are caused. Since
that which exists through something else must be traced back to that which
exists of itself, there must be some thing that causes the existence of
everything else and that is identical with its act of existing. Otherwise one
would regress to infinity in caused causes of existence, which Thomas here
dismisses as unacceptable. In qu. 2, a. 1 of ST I Thomas rejects the claim that
God’s existence is self-evident to us in this life, and in a. 2 maintains that
God’s existence can be demonstrated by reasoning from knowledge of an existing
effect to knowledge of God as the cause required for that effect to exist. The
first way or argument art. 3 rests upon the fact that various things in our
world of sense experience are moved. But whatever is moved is moved by
something else. To justify this, Thomas reasons that to be moved is to be
reduced from potentiality to actuality, and that nothing can reduce itself from
potency to act; for it would then have to be in potency if it is to be moved
and in act at the same time and in the same respect. This does not mean that a
mover must formally possess the act it is to communicate to something else if
it is to move the latter; it must at least possess it virtually, i.e., have the
power to communicate it. Whatever is moved, therefore, must be moved by
something else. One cannot regress to infinity with moved movers, for then
there would be no first mover and, consequently, no other mover; for second
movers do not move unless they are moved by a first mover. One must, therefore,
conclude to the existence of a first mover which is moved by nothing else, and
this “everyone understands to be God.” The second way takes as its point of
departure an ordering of efficient causes as indicated to us by our
investigation of sensible things. By this Thomas means that we perceive in the
world of sensible things that certain efficient causes cannot exercise their
causal activity unless they are also caused by something else. But nothing can
be the efficient cause of itself, since it would then have to be prior to
itself. One cannot regress to infinity in ordered efficient causes. In ordered
efficient causes, the first is the cause of the intermediary, and the
intermediary is the cause of the last whether the intermediary is one or many.
Hence if there were no first efficient cause, there would be no intermediary
and no last cause. Thomas concludes from this that one must acknowledge the
existence of a first efficient cause, “which everyone names God.” The third way
consists of two major parts. Some Aquinas, Saint Thomas Aquinas, Saint Thomas
38 38 textual variants have complicated
the proper interpretation of the first part. In brief, Aquinas appeals to the
fact that certain things are subject to generation and corruption to show that
they are “possible,” i.e., capable of existing and not existing. Not all things
can be of this kind revised text, for that which has the possibility of not
existing at some time does not exist. If, therefore, all things are capable of
not existing, at some time there was nothing whatsoever. If that were so, even
now there would be nothing, since what does not exist can only begin to exist
through something else that exists. Therefore not all beings are capable of
existing and not existing. There must be some necessary being. Since such a
necessary, i.e., incorruptible, being might still be caused by something else,
Thomas adds a second part to the argument. Every necessary being either depends
on something else for its necessity or it does not. One cannot regress to
infinity in necessary beings that depend on something else for their necessity.
Therefore there must be some being that is necessary of itself and that does
not depend on another cause for its necessity, i.e., God. The statement in the
first part to the effect that what has the possibility of not existing at some
point does not exist has been subject to considerable dispute among
commentators. Moreover, even if one grants this and supposes that every
individual being is a “possible” and therefore has not existed at some point in
the past, it does not easily follow from this that the totality of existing things
will also have been nonexistent at some point in the past. Given this, some
interpreters prefer to substitute for the third way the more satisfactory
versions found in SCG I ch. 15 and SCG II ch. 15. Thomas’s fourth way is based
on the varying degrees of perfection we discover among the beings we
experience. Some are more or less good, more or less true, more or less noble,
etc., than others. But the more and less are said of different things insofar
as they approach in varying degrees something that is such to a maximum degree.
Therefore there is something that is truest and best and noblest and hence that
is also being to the maximum degree. To support this Thomas comments that those
things that are true to the maximum degree also enjoy being to the maximum
degree; in other words he appeals to the convertibility between being and truth
of being. In the second part of this argument Thomas argues that what is
supremely such in a given genus is the cause of all other things in that genus.
Therefore there is something that is the cause of being, goodness, etc., for
all other beings, and this we call God. Much discussion has centered on
Thomas’s claim that the more and less are said of different things insofar as
they approach something that is such to the maximum degree. Some find this
insufficient to justify the conclusion that a maximum must exist, and would
here insert an appeal to efficient causality and his theory of participation.
If certan entities share or participate in such a perfection only to a limited
degree, they must receive that perfection from something else. While more
satisfactory from a philosophical perspective, such an insertion seems to
change the argument of the fourth way significantly. The fifth way is based on
the way things in the universe are governed. Thomas observes that certain
things that lack the ability to know, i.e., natural bodies, act for an end.
This follows from the fact that they always or at least usually act in the same
way to attain that which is best. For Thomas this indicates that they reach
their ends by “intention” and not merely from chance. And this in turn implies
that they are directed to their ends by some knowing and intelligent being.
Hence some intelligent being exists that orders natural things to their ends.
This argument rests on final causality and should not be confused with any
based on order and design. Aquinas’s frequently repeated denial that in this
life we can know what God is should here be recalled. If we can know that God
exists and what he is not, we cannot know what he is see, e.g., SCG I, c. 30.
Even when we apply the names of pure perfections to God, we first discover such
perfections in limited fashion in creatures. What the names of such perfections
are intended to signify may indeed be free from all imperfection, but every
such name carries with it some deficiency in the way in which it signifies.
When a name such as ‘goodness’, for instance, is signified abstractly e.g.,
‘God is goodness’, this abstract way of signifying suggests that goodness does
not subsist in itself. When such a name is signified concretely e.g., ‘God is
good’, this concrete way of signifying implies some kind of composition between
God and his goodness. Hence while such names are to be affirmed of God as
regards that which they signify, the way in which they signify is to be denied
of him. This final point sets the stage for Thomas to apply his theory of
analogy to the divine names. Names of pure perfections such as ‘good’, ‘true’,
‘being’, etc., cannot be applied to God with Aquinas, Saint Thomas Aquinas,
Saint Thomas 39 39 exactly the same
meaning they have when affirmed of creatures univocally, nor with entirely
different meanings equivocally. Hence they are affirmed of God and of creatures
by an analogy based on the relationship that obtains between a creature viewed
as an effect and God its uncaused cause. Because some minimum degree of
similarity must obtain between any effect and its cause, Thomas is convinced
that in some way a caused perfection imitates and participates in God, its
uncaused and unparticipated source. Because no caused effect can ever be equal
to its uncreated cause, every perfection that we affirm of God is realized in
him in a way different from the way we discover it in creatures. This dissimilarity
is so great that we can never have quidditative knowledge of God in this life
know what God is. But the similarity is sufficient for us to conclude that what
we understand by a perfection such as goodness in creatures is present in God
in unrestricted fashion. Even though Thomas’s identification of the kind of
analogy to be used in predicating divine names underwent some development, in
mature works such as On the Power of God qu. 7, a. 7, SCG I c.34, and ST I qu.
13, a. 5, he identifies this as the analogy of “one to another,” rather than as
the analogy of “many to one.” In none of these works does he propose using the
analogy of “proportionality” that he had previously defended in On Truth qu. 2,
a. 11. Theological virtues. While Aquinas is convinced that human reason can
arrive at knowledge that God exists and at meaningful predication of the divine
names, he does not think the majority of human beings will actually succeed in
such an effort SCG I, c. 4; ST IIIIæ, qu. 2, a. 4. Hence he concludes that it
was fitting for God to reveal such truths to mankind along with others that
purely philosophical inquiry could never discover even in principle. Acceptance
of the truth of divine revelation presupposes the gift of the theological
virtue of faith in the believer. Faith is an infused virtue by reason of which
we accept on God’s authority what he has revealed to us. To believe is an act
of the intellect that assents to divine truth as a result of a command on the
part of the human will, a will that itself is moved by God through grace ST II
IIæ, qu. 2, a. 9. For Thomas the theological virtues, having God the ultimate
end as their object, are prior to all other virtues whether natural or infused.
Because the ultimate end must be present in the intellect before it is present
to the will, and because the ultimate end is present in the will by reason of
hope and charity the other two theological virtues, in this respect faith is
prior to hope and charity. Hope is the theological virtue through which we
trust that with divine assistance we will attain the infinite good eternal enjoyment of God ST IIIIæ, qu. 17,
aa. 12. In the order of generation, hope is prior to charity; but in the order
of perfection charity is prior both to hope and faith. While neither faith nor
hope will remain in those who reach the eternal vision of God in the life to
come, charity will endure in the blessed. It is a virtue or habitual form that
is infused into the soul by God and that inclines us to love him for his own
sake. If charity is more excellent than faith or hope ST II IIæ, qu. 23, a. 6,
through charity the acts of all other virtues are ordered to God, their
ultimate end qu. 23, a. 8. Aquino --
Aquinismo“If followers of William are called Occamists, followers of a Saint
should surely call themselves “Aquinistæ”! -- neo-Thomismas opposed to palæo-Thomism
--, a philosophical-theological movement in the nineteenth and twentieth
centuries manifesting a revival of interest in Aquinas. It was stimulated by
Pope Leo XIII’s encyclical Æterni Patris 1879 calling for a renewed emphasis on
the teaching of Thomistic principles to meet the intellectual and social
challenges of modernity. The movement reached its peak in the 0s, though its
influence continues to be seen in organizations such as the Catholic Philosophical Association. Among its
major figures are Joseph Kleutgen, Désiré Mercier, Joseph Maréchal, Pierre
Rousselot, Réginald Garrigou-LaGrange, Martin Grabmann, M.-D. Chenu, Maritain,
Gilson, Yves R. Simon, Josef Pieper, Rahner, Fabro, Coreth, Lonergan, and
Clarke. Few, if any, of these figures have described themselves as NeoThomists;
some explicitly rejected the designation. Neo-Thomists have little in common
except their commitment to Aquinas and his relevance to the contemporary world.
Their interest produced a more historically accurate understanding of Aquinas
and his contribution to medieval thought Grabmann, Gilson, Chenu, including a
previously ignored use of the Platonic metaphysics of participation Fabro. This
richer understanding of Aquinas, as forging a creative synthesis in the midst
of competing traditions, has made arguing for his relevance easier. Those
Neo-Thomists who were suspicious of modernity produced fresh readings of
Aquinas’s texts applied to contemporary problems Pieper, Gilson. Their
influence can be seen in the revival of virtue theory and the work of Alasdair
MacIntyre. Others sought to develop Aquinas’s thought with the aid of later
Thomists Maritain, Simon and incorporated the interpretations of Counter-Reformation
Thomists, such as Cajetan and Jean Poinsot, to produce more sophisticated, and
controversial, accounts of the intelligence, intentionality, semiotics, and
practical knowledge. Those Neo-Thomists willing to engage modern thought on its
own terms interpreted modern philosophy sympathetically using the principles of
Aquinas Maréchal, Lonergan, Clarke, seeking dialogue rather than confrontation.
However, some readings of Aquinas are so thoroughly integrated into modern
philosophy that they can seem assimilated Rahner, Coreth; their highly
individualized metaphysics inspired as much by other philosophical influences,
especially Heidegger, as Aquinas. Some of the labels currently used among
Neo-Thomists suggest a division in the movement over critical, postKantian
methodology. ‘Existential Thomism’ is used for those who emphasize both the
real distinction between essence and existence and the role of the sensible in
the mind’s first grasp of being. ‘Transcendental Thomism’ applies to figures
like Maréchal, Rousselot, Rahner, and Coreth who rely upon the inherent
dynamism of the mind toward the real, rooted in Aquinas’s theory of the active
intellect, from which to deduce their metaphysics of being. Dedicatio. Dilecto
sibi præposito Lovaniensi frater Thomas de Aquino salutem et veræ sapientiæ
incrementa. Diligentiæ tuæ, qua in iuvenili ætate non vanitati sed sapientiæ
intendis, studio provocatus, et desiderio satisfacere cupiens, libro
Aristotelis, qui peri hermeneias dicitur, multis obscuritatibus involuto, inter
multiplices occupationum mearum sollicitudines, expositionem adhibere curavi,
hoc gerens in animo sic altiora pro posse perfectioribus exhibere, ut tamen
iunioribus proficiendi auxilia tradere non recusem. Suscipiat ergo studiositas
tua præsentis expositionis munus exiguum, ex quo si profeceris, provocare me
poteris ad maiora. 1 Sicut dicit philosophus in III de anima, duplex est
operatio intellectus: una quidem, quæ dicitur indivisibilium intelligentia, per
quam scilicet intellectus apprehendit essentiam uniuscuiusque rei in seipsa;
alia est operatio intellectus scilicet componentis et dividentis. Additur autem
et tertia operatio, scilicet ratiocinandi, secundum quod ratio procedit a notis
ad inquisitionem ignotorum. Harum autem operationum prima ordinatur ad
secundam: quia non potest esse compositio et divisio, nisi simplicium
apprehensorum. Secunda
vero ordinatur ad tertiam: quia videlicet oportet quod ex aliquo vero cognito,
cui intellectus assentiat, procedatur ad certitudinem accipiendam de aliquibus
ignotis. There is a twofold operation of the intellect, as the
Philosopher says in III De anima [6: 430a 26]. One is the understanding of
simple objects, that is, the operation by which the intellect apprebends just
the essence of a thing alone; the other is the operation of composing and
dividing. There is also a third operation, that of reasoning, by which reason
proceeds from what is known to the investigation of things that are unknown.
The first of these operations is ordered to the second, for there cannot be
composition and division unless things have already been apprehended simply.
The second, in turn, is ordered to the third, for clearly we must proceed from
some known truth to which the intellect assents in order to have certitude
about something not yet known. Aquinas pr. 2 Cum autem logica dicatur
rationalis scientia, necesse est quod eius consideratio versetur circa ea quæ
pertinent ad tres prædictas operationes rationis. De his igitur quæ pertinent
ad primam operationem intellectus, idest de his quæ simplici intellectu
concipiuntur, determinat Aristoteles in libro prædicamentorum. De his vero, quæ
pertinent ad secundam operationem, scilicet de enunciatione affirmativa et
negativa, determinat philosophus in libro perihermeneias. De his vero quæ
pertinent ad tertiam operationem determinat in libro priorum et in
consequentibus, in quibus agitur de syllogismo simpliciter et de diversis
syllogismorum et argumentationum speciebus, quibus ratio de uno procedit ad
aliud. Et ideo secundum prædictum ordinem trium operationum, liber prædicamentorum
ordinatur ad librum perihermeneias, qui ordinatur ad librum priorum et
sequentes. Since logic is called rational science it must direct its
consideration to the things that belong to the three operations of reason we
have mentioned. Accordingly, Aristotle treats those belonging to the first
operation of the intellect, i.e., those conceived by simple understanding, in
the book Prædicamentorum; those belonging to the second operation, i.e.,
affirmative and negative enunciation, in the book Perihermeneias; those
belonging to the third operation in the book Priorum and the books following it
in which he treats the syllogism absolutely, the different kinds of syllogism,
and the species of argumentation by which reason proceeds from one thing to
another. And since the three operations of reason are ordered to each other so
are the books: the Prædicamenta to the Perihermeneias and the Perihermeneias to
the Priora and the books following it. Aquinas pr. 3. Dicitur ergo liber iste,
qui præ manibus habetur, perihermeneias, quasi de interpretatione. Dicitur
autem interpretatio, secundum Boethium, vox significativa, quæ per se aliquid
significat, sive sit complexa sive incomplexa. Unde coniunctiones et præpositiones
et alia huiusmodi non dicuntur interpretationes, quia non per se aliquid
significant. Similiter etiam voces signi-ficantes naturaliter, non ex proposito
aut cum imaginatione aliquid significandi, sicut sunt voces brutorum animalium,
interpretationes dici non possunt. Qui enim
interpretatur aliquid exponere intendit. Et ideo sola nomina et verba et
orationes dicuntur interpretationes, de quibus in hoc libro determinatur. Sed
tamen nomen et verbum magis interpretationis principia esse videntur, quam
interpretationes. Ille enim interpretari videtur, qui exponit aliquid esse
verum vel falsum. Et
ideo sola oratio enunciativa, in qua verum vel falsum invenitur, interpretatio vocatur.
Cæteræ vero orationes, ut optativa et imperativa, magis ordinantur ad
exprimendum affectum, quam ad interpretandum id quod in intellectu habetur.
Intitulatur ergo liber iste de interpretatione, ac si dicetur de enunciativa
oratione: in qua verum vel falsum invenitur. Non autem hic agitur de nomine et verbo, nisi in quantum sunt partes
enunciationis. Est enim proprium uniuscuiusque scientiæ partes subiecti
tradere, sicut et passiones. Patet igitur ad quam partem philosophiæ pertineat
liber iste, et quæ sit necessitas istius, et quem ordinem teneat inter logicæ
libros.3. The one we are now examining is named Perihermeneias,
that is, On Interpretation. Interpretation, according to Boethius, is
"significant vocal sound —whether complex or incomplex — which signifies
something by itself.” Conjunctions, then, and prepositions and other words of
this kind are not called interpretations since they do not signify anything by
themselves. Nor can sounds signifying naturally but not from purpose or in
connection with a mental image of signifying something—such as the sounds of
brute animals—be called interpretations, for one who in terprets intends to
explain something. Therefore only names and verbs and speech are called
interpretations and these Aristotle treats in this book. The name and verb,
however, seem to be principles of interpretation rather than interpretations,
for one who interprets seems to explain something as either true or false.
Therefore, only enunciative speech in which truth or falsity is found is called
interpretation. Other kinds of speech, such as optatives and imperatives, are
ordered rather to expressing volition than to interpreting what is in the
intellect. This book, then, is entitled On Interpretation, that is to say, On
Enunciative Speech in which truth or falsity is found. The name and verb are
treated only insofar as they are parts of the enunciation; for it is proper to
a science to treat the parts of its subject as well as its properties. It is
clear, then, to which part of philosophy this book belongs, what its necessity
is, and what its place is among the books on logic. I. 1. Præmittit autem huic
operi philosophus prooemium, in quo sigillatim exponit ea, quæ in hoc libro
sunt tractanda. Et quia omnis scientia præmittit ea, quæ de principiis sunt;
partes autem compositorum sunt eorum principia; ideo oportet intendenti
tractare de enunciatione præmittere de partibus eius. Unde dicit: primum oportet constituere, idest definire quid sit nomen et
quid sit verbum. In Græco habetur, primum oportet poni et idem significat. Quia
enim demonstrationes definitiones præsupponunt, ex quibus concludunt, merito
dicuntur positiones. Et ideo præmittuntur hic solæ definitiones eorum, de
quibus agendum est: quia ex definitionibus alia cognoscuntur. The Philosopher begins this work with an introduction in which he points
out one by one the things that are to be treated. For, since every science
begins with a treatment of the principles, and the principles of composite
things are their parts, one who intends to treat enunciation must begin with
its parts, Therefore Aristotle begins by saying: First we must determine, i.e.,
define, what a name is and what a verb is. In the Greek text it is First we
must posit, which signifies the same thing, for demonstrations presuppose
definitions, from which they conclude, and hence definitions are rightly called
"positions.” This is the reason he only points out here the definitions of
the things to be treated; for from definitions other things are known. 2. Si
quis autem quærat, cum in libro prædicamentorum de simplicibus dictum sit, quæ
fuit necessitas ut hic rursum de nomine et verbo determinaretur. Ad hoc
dicendum quod simplicium dictionum triplex potest esse consideratio. Una
quidem, secundum quod absolute significant simplices intellectus, et sic earum
consideratio pertinet ad librum prædicamentorum. Alio modo, secundum rationem,
prout sunt partes enunciationis. Et sic determinatur de eis in hoc libro; et
ideo traduntur sub ratione nominis et verbi: de quorum ratione est quod
significent aliquid cum tempore vel sine tempore, et alia huiusmodi, quæ
pertinent ad rationem dictionum, secundum quod constituunt enunciationem.
Tertio modo, considerantur secundum quod ex eis constituitur ordo
syllogisticus, et sic determinatur de eis sub ratione terminorum in libro
priorum. It might be asked why it is necessary to treat simple things again,
i.e., the name and the verb, for they were treated in the book Prædicamentorum.
In answer to this we should say that simple words can be considered in three
ways: first, as they signify simple intellection absolutely, which is the
consideration proper to the book Prædicamentorum; secondly, according to their
function as parts of the enunciation, which is the way they are considered in
this book. Hence, they are treated here under the formality of the name and the
verb, and under this formality they signify something with time or without time
and other things of the kind that belong to the formality of words as they are
components of an enunciation. Finally, simple words may be considered as they
are components of a syllogistic ordering. They are treated then under the
formality of terms and this Aristotle does in the book Priorum. 3 Potest iterum
dubitari quare, prætermissis aliis orationis partibus, de solo nomine et verbo
determinet. Ad quod dicendum est quod, quia de simplici enunciatione
determinare intendit, sufficit ut solas illas partes enunciationis pertractet,
ex quibus ex necessitate simplex oratio constat. Potest autem ex solo nomine et verbo simplex enunciatio fieri, non autem ex
aliis orationis partibus sine his; et ideo sufficiens ei fuit de his duabus
determinare. Vel potest dici quod sola nomina et verba sunt principales
orationis partes. Sub nominibus enim comprehenduntur pronomina, quæ, etsi non
nominant naturam, personam tamen determinant, et ideo loco nominum ponuntur:
sub verbo vero participium, quod consignificat tempus: quamvis et cum nomine
convenientiam habeat. Alia vero sunt magis colligationes partium orationis,
significantes habitudinem unius ad aliam, quam orationis partes; sicut clavi et
alia huiusmodi non sunt partes navis, sed partium navis coniunctiones. It might be asked why he treats only the name and verb and omits the
other parts of speech. The reason could be that Aristotle intends to establish
rules about the simple enunciation and for this it is sufficient to consider
only the parts of the enunciation that are necessary for simple speech. A
simple enunciation can be formed from just a name and a verb, but it cannot be
formed from other parts of speech without these. Therefore, it is sufficient to
treat these two.On the other hand, the reason could be that names and verbs are
the principal parts of speech. Pronouns, which do not name a nature but
determine a person-and therefore are put in place of names-are comprehended
under names. The participle-althougb it has similarities with the
name-signifies with time and is therefore comprehended under the verb. The
others are things that unite the parts of speech. They signify relations of one
part to another rather than as parts of speech; as nails and other parts of
this kind are not parts of a ship, but connect the parts of a ship. 4 His
igitur præmissis quasi principiis, subiungit de his, quæ pertinent ad
principalem intentionem, dicens: postea quid negatio et quid affirmatio, quæ
sunt enunciationis partes: non quidem integrales, sicut nomen et verbum
(alioquin oporteret omnem enunciationem ex affirmatione et negatione compositam
esse), sed partes subiectivæ, idest species. Quod quidem nunc supponatur, posterius
autem manifestabitur. After he has proposed these parts [the name and the verb]
as principles, Aristotle states what he principally intends to establish:...
then what negation is and affirmation. These, too, are parts of the
enunciation, not integral parts however, as are the name and the verb—otherwise
every enunciation would have to be formed from an affirmation and negation—but
subjective parts, i.e., species. This is supposed here but will be proved later.
5 Sed potest dubitari: cum enunciatio dividatur in categoricam et hypotheticam,
quare de his non facit mentionem, sicut de affirmatione et negatione. Et potest
dici quod hypothetica enunciatio ex pluribus categoricis componitur. Unde non
differunt nisi secundum differentiam unius et multi. Vel potest dici, et
melius, quod hypothetica enunciatio non continet absolutam veritatem, cuius
cognitio requiritur in demonstratione, ad quam liber iste principaliter
ordinatur; sed significat aliquid verum esse ex suppositione: quod non sufficit
in scientiis demonstrativis, nisi confirmetur per absolutam veritatem simplicis
enunciationis. Et ideo Aristoteles prætermisit tractatum de hypotheticis
enunciationibus et syllogismis. Subdit autem, et enunciatio, quæ est genus
negationis et affirmationis; et oratio, quæ est genus enunciationis. Since enunciation is divided into categorical and hypothetical, it might
be asked why he does not list these as well as affirmation and negation. In
reply to this we could say that Aristotle has not added these because the
hypothetical enunciation is composed of many categorical propositions and hence
categorical and hypothetical only differ according to the difference of one and
many.Or we could say—and this would be a better reason—that the hypothetical
enunciation does not contain absolute truth, the knowledge of which is required
in demonstration, to which this book is principally ordered; rather, it
signifies something as true by supposition, which does not suffice for
demonstrative sciences unless it is confirmed by the absolute truth of the
simple enunciation. This is the reason Aristotle does not treat either
hypothetical enunciations or syllogisms. He adds, and the enunciation, which is
the genus of negation and affirmation; and speech, which is the genus of enunciation.
6 Si quis ulterius quærat, quare non
facit ulterius mentionem de voce, dicendum est quod vox est quoddam naturale;
unde pertinet ad considerationem naturalis philosophiæ, ut patet in secundo de
anima, et in ultimo de generatione animalium. Unde etiam non est proprie
orationis genus, sed assumitur ad constitutionem orationis, sicut res naturales
ad constitutionem artificialium. If it should be asked why, besides these, he
does not mention vocal sound, it is because vocal sound is something natural
and therefore belongs to the consideration of natural philosophy, as is evident
in II De Anima and at the end of De generatione animalium [ch. 8]. Also, since
it is something natural, vocal sound is not properly the genus of speech but is
presupposed for the forming of speech, as natural things are presupposed for
the formation of artificial things. 7 Videtur autem ordo enunciationis esse præposterus.
Nam affirmatio naturaliter est prior negatione, et iis prior est enunciatio,
sicut genus. Et per consequens oratio enunciatione. Sed dicendum quod,
quia a partibus inceperat enumerare, procedit a partibus ad totum. Negationem
autem, quæ divisionem continet, eadem ratione præponit affirmationi, quæ
consistit in compositione: quia divisio magis accedit ad partes, compositio
vero magis accedit ad totum. Vel potest dici, secundum quosdam, quod præmittitur
negatio, quia in iis quæ possunt esse et non esse, prius est non esse, quod
significat negatio, quam esse, quod significat affirmatio. Sed tamen, quia sunt
species ex æquo dividentes genus, sunt simul natura; unde non refert quod eorum
præponatur. In this introduction, however, Aristotle seems to have
inverted the order of the enunciation, for affirmation is naturally prior to
negation and enunciation prior to these as a genus; and consequently, speech to
enunciation. We could say in reply to this that he began to enumerate from the
parts and consequently he proceeds from the parts to the whole. He puts
negation, which contains division, before affirmation, which consists of
composition, for the same reason: division is closer to the parts, composition
closer to the whole. Or we could say, as some do, that he puts negation first
because in those things that can be and not be, non-being, which negation
signifies, is prior to being, which affirmation signifies. Aristotle, however,
does not refer to the fact that one of them is placed before the other, for
they are species equally dividing a genus and are therefore simultaneous according
to nature. Præmisso prooemio, philosophus accedit ad propositum exequendum. Et
quia ea, de quibus promiserat se dicturum, sunt voces signi-ficativæ complexæ
vel incomplexæ, ideo præmittit tractatum de sign-ificatione vocum. Et deinde de vocibus signi-ficativis determinat de quibus in prooemio se
dicturum promiserat. Et hoc ibi:. Nomen ergo est vox significativa et cetera. Circa
primum duo facit. Pprimo, determinat qualis sit sign-ificatio vocum. Scundo, ostendit differentiam significationum vocum complexarum et
incomplexarum. Ibi: est autem quemadmodum et cetera. Circa primum duo
facit. Primo quidem, præmittit ordinem signi-ficationis vocum. Secundo,
ostendit qualis sit vocum signi-ficatio, utrum sit ex natura vel *ex
impositione* [ex positione, ex arte non ex natura – signo ex natura – signo ex
arte, segno da natura, segno d’arte --. Ibi: et quemadmodum
nec litteræ et cetera. After his introduction the Philosopher begins to
investigate the things he has proposed. Since the things he promised to speak
of are either complex or incomplex significant vocal sounds, he prefaces this
with a treatment of the signification of vocal sounds; then he takes up the
significant vocal sounds he proposed in the introduction where he says, A name,
then, is a vocal sound significant by convention, without time, etc. In regard
to the signification of vocal sounds he first determines what kind of signification
vocal sound has and then shows the difference between the signification of
complex and incomplex vocal sounds where he says, As sometimes there is thought
in the soul, etc. With respect to the first point, he presents the order of the
signification of vocal sounds and then shows what kind of signification vocal
sound has, i.e., whether it is from nature or by imposition. This he does where
he says, And just as letters are not the same for all men, etc. Est ergo
considerandum quod circa primum tria proponit, ex quorum uno intelligitur
quartum. Aristoteles proponit enim scripturam, voces et animæ
passiones, ex quibus intelliguntur res. Nam passio est ex im-pressione alicuius
agentis. Et sic passiones animæ originem habent ab ipsis rebus [teoria causale
della percezione]. Et si quidem homo esset naturaliter animal solitarium,
sufficerent sibi animæ passiones, quibus ipsis rebus conformaretur, ut earum *notitiam*
[nota, notitia – notizia – notatura --]
in se haberet. Sed quia homo est animal naturaliter politicum et
sociale [chi ama la comunicazione!], necesse fuit quod conceptiones unius
hominis *innotescerent* [co-gnoscere] [informare, notificare, essibire, per
influire] aliis, quod fit per vocem. Et ideo necesse fuit esse voces signi-ficativas,
ad hoc quod homines ad invicem conviverent. Unde illi, qui sunt diversarum
linguarum, non possunt bene convivere ad invicem. Rursum si homo uteretur sola
cognitione sensitiva, quæ respicit solum ad hic et nunc, sufficeret sibi ad
convivendum aliis vox signi-ficativa, sicut et cæteris animalibus, quæ per
quasdam voces, suas conceptiones invicem sibi manifestant. Sed quia homo utitur etiam intellectuali cognitione, quæ abstrahit ab hic
et nunc. Consequitur ipsum sollicitudo non solum de præsentibus secundum locum
et tempus, sed etiam de his quæ distant loco et futura sunt tempore. Unde ut
homo conceptiones suas etiam his qui distant secundum locum et his qui venturi
sunt in futuro tempore manifestet, necessarius fuit usus scripturæ. Apropos of the order of signification of vocal sounds he proposes three
things, from one of which a fourth is understood. He proposes writing, vocal
sounds, and passions of the soul; things is understood from the latter, for
passion is from the impression of something acting, and hence passions of the
soul have their origin from things. Now if man were by nature a solitary animal
the passions of the soul by which he was conformed to things so as to have
knowledge of them would be sufficient for him; but since he is by nature a political
and social animal it was necessary that his conceptions be made known to
others. This he does through vocal sound. Therefore there had to be significant
vocal sounds in order that men might live together. Whence those who speak
different languages find it difficult to live together in social unity. Again,
if man had only sensitive cognition, which is of the here and now, such
significant vocal sounds as the other animals use to manifest their conceptions
to each other would be sufficient for him to live with others. But man also has
the advantage of intellectual cognition, which abstracts from the here and now,
and as a consequence, is concerned with things distant in place and future in
time as well as things present according to time and place. Hence the use of
writing was necessary so that he might manifest his conceptions to those who
are distant according to place and to those who will come in future time. 3. Sed
quia logica ordinatur ad cognitionem de rebus sumendam, signi-ficatio vocum, quæ
est *immediate* [senza medio, non-mediata] ipsis conceptionibus intellectus,
pertinet ad principalem considerationem ipsius. Signi-ficatio autem
litterarum, tanquam magis remota [mediate], non pertinet ad eius
considerationem, sed magis ad considerationem grammatici e non filosofi. Et
ideo exponens ordinem signi-ficationum non incipit a litteris, sed a vocibus. Quarum
primo signi-ficationem exponens, dicit: sunt ergo ea, quæ sunt in voce, notæ,
idest, signa earum passionum quæ sunt in anima. Dicit autem ergo, quasi ex præmissis concludens. Qquia supra dixerat
determinandum esse de nomine et verbo et aliis prædictis. Hæc autem sunt
voces signi-ficativæ. Ergo oportet vocum significationem exponere. However, since logic is ordered to obtaining knowledge about things, the
signification of vocal sounds, which is immediate to the conceptions of the
intellect, is its principal consideration. The signification of written signs,
being more remote, belongs to the consideration of the grammarian rather than
the logician. Aristotle therefore begins his explanation of the order of
signification from vocal sounds, not written signs. First he explains the
signification of vocal sounds: Therefore those that are in vocal sound are
signs of passions in the soul. He says "therefore” as if concluding from
premises, because he has already said that we must establish what a name is,
and a verb and the other things he mentioned; but these are significant vocal
sounds; therefore, signification of vocal sounds must be explained. 4. Utitur
autem hoc modo loquendi, ut dicat, ea quæ sunt in voce, et non, voces, ut quasi
continuatim loquatur cum prædictis. Dixerat enim dicendum
esse de nomine et verbo et aliis huiusmodi. Hæc autem
tripliciter habent esse. Uno quidem modo, in conceptione intellectus. Alio
modo, in prolatione vocis. Tertio modo, in conscriptione litterarum. Dicit ergo,
ea quæ sunt in voce etc. Ac si dicat, nomina et verba et alia consequentia, quæ
tantum sunt in voce, sunt notæ. Vel, quia non omnes voces sunt signi-ficativæ,
et earum quædam sunt signi-ficativæ *naturaliter*, quæ longe sunt a ratione
nominis et verbi et aliorum consequentium. Ut appropriet suum dictum ad ea de
quibus intendit, ideo dicit, ea quæ sunt in voce, idest quæ continentur sub
voce, sicut partes sub toto. Vel, quia vox est quoddam naturale, nomen autem et
verbum signi-ficant *ex institutione humana*, quæ advenit rei naturali sicut materiæ,
ut forma lecti ligno. Ideo ad *de-signandum* [DE-SIGNARE, desegno] nomina et
verba et alia consequentia dicit, ea quæ sunt in voce, ac si de lecto diceretur,
ea quæ sunt in ligno. When he says "Those that are in vocal sound,” and
not "vocal sounds,” his mode of speaking implies a continuity with what he
has just been saying, namely, we must define the name and the verb, etc. Now
these have being in three ways: in the conception of the intellect, in the
utterance of the voice, and in the writing of letters. He could therefore mean
when he says "Those that are in vocal sound,” etc., names and verbs and
the other things we are going to define, insofar as they are in vocal sound,
are signs. On the other hand, he may be speaking in this way because not all
vocal sounds are significant, and of those that are, some are significant
naturally and hence are different in nature from the name and the verb and the
other things to be defined. Therefore, to adapt what he has said to the things
of which he intends to speak he says, "Those that are in vocal sound,”
i.e., that are contained under vocal sound as parts under a whole. There could
be still another reason for his mode of speaking. Vocal sound is something
natural. The name and verb, on the other hand, signify by human institution,
that is, the signification is added to the natural thing as a form to matter,
as the form of a bed is added to wood. Therefore, to designate names and verbs
and the other things he is going to define he says, "Those that are in
vocal sound,” in the same way he would say of a bed, "that which is in
wood.” 5. Circa id autem quod dicit, earum quæ sunt in anima passionum,
considerandum est quod passiones animæ communiter dici solent appetitus *sensibilis*
affectiones, sicut ira, gaudium et alia huiusmodi, ut dicitur in II Ethicorum. Et verum est quod huiusmodi passiones significant naturaliter quædam voces
hominum, ut gemitus infirmorum [infirmi], et aliorum animalium, ut dicitur in I
politicæ. Sed nunc sermo est de vocibus significativis *ex institutione*
humana. Et ideo oportet passiones animæ hic intelligere intellectus
conceptiones, quas nomina et verba et orationes significant immediate, secundum
sententiam Aristotelis. Non enim potest esse quod significent immediate ipsas
res, ut ex ipso modo significandi apparet. Significat enim hoc nomen ‘homo’ naturam
humanam [homo] in abstractione a singularibus. Unde non potest esse quod
significet immediate hominem singularem. Unde Platonici posuerunt quod
significaret ipsam *ideam* [hominis] separatam. Sed quia hoc secundum suam
abstractionem non subsistit realiter secundum sententiam Aristotelis, sed est
in solo intellectu. Ideo necesse fuit Aristoteli dicere quod voces
significant intellectus conceptiones immediate [IN-MEDIATA, NON-MEDIATA – senza
medio] et eis mediantibus [MEDIATA -- medio] res. U segna [mediatamente] che
piove non che CREDE che piove. When he speaks of passions in the soul we are apt to think of the
affections of the sensitive appetite, such as anger, joy, and the other
passions that are customarily and commonly called passions of the soul, as is
the case in II Ethicorum. It is true that some of the vocal sounds man makes
signify passions of this kind naturally, such as the groans of the sick and the
sounds of other animals, as is said in I Politicæ. But here Aristotle is
speaking of vocal sounds that are significant by human institution. Therefore
"passions in the soul” must be understood here as conceptions of the
intellect, and names, verbs, and speech, signify these conceptions of the
intellect immediately according to the teaching of Aristotle. They cannot
immediately signify things, as is clear from the mode of signifying, for the
name "man” signifies human nature in abstraction from singulars; hence it
is impossible that it immediately signify a singular man. The Platonists for
this reason held that it signified the separated idea of man. But because in
Aristotle’s teaching man in the abstract does not really subsist, but is only
in the mind, it was necessary for Aristotle to say that vocal sounds signify
the conceptions of the intellect immediately and things by means of them. 6. Sed quia non est consuetum quod conceptiones intellectus Aristoteles
nominet passiones. Ideo Andronicus posuit hunc librum non esse Aristotelis. Sed
manifeste invenitur in 1 de anima quod passiones animæ vocat omnes animæ *operations*
[judicate/volere – accetare]. Unde et ipsa conceptio intellectus passio dici
potest. Vel quia intelligere nostrum non est sine “phantasmate” [sing. fantasma
– etym. – fendere, offendere, manifestare, diafano]. Quod non est sine
corporali [del corpo] passione. Unde et *imaginativam* philosophus in III de
anima vocat passivum [non activum] intellectum. Vel quia extenso nomine
passionis ad omnem receptionem, etiam ipsum intelligere intellectus possibilis [passibilis]
quoddam *pati* est, ut dicitur in III de anima. Utitur autem potius
nomine passionum, quam intellectuum: tum quia ex aliqua animæ passione
provenit, puta *ex amore* vel odio, ut homo interiorem conceptum per vocem
alteri significare velit. Tum etiam quia significatio vocum refertur ad
conceptionem intellectus, secundum quod oritur a rebus per modum cuiusdam *impressionis*
[im-primere – ex-primere] vel passionis. Since Aristotle
did not customarily speak of conceptions of the intellect as passions,
Andronicus took the position that this book was not Aristotle’s. In I De anima,
however, it is obvious that he calls all of the operations of the soul
"passions” of the soul. Whence even the conception of the intellect can be
called a passion and this either because we do not understand without a
phantasm, which requires corporeal passion (for which reason the Philosopher
calls the imaginative power the passive intellect) [De Anima]; or because by
extending the name "passion” to every reception, the understanding of the
possible intellect is also a kind of undergoing, as is said in III De anima. Aristotle
uses the name "passion,” rather than "understanding,” however, for
two reasons: first, because man wills to signify an interior conception to
another through vocal sound as a result of some passion of the soul, such as
love or hate; secondly, because the signification of vocal sound is referred to
the conception of the intellect inasmuch as the conception arises from things
by way of a kind of impression or passion. 7. Secundo, cum dicit: et ea quæ
scribuntur etc., agit de signi-ficatione Scripturæ: et secundum Alexandrum hoc
inducit ad manifestandum præcedentem sententiam per modum similitudinis, ut sit
sensus. Ita ea quæ sunt in voce sunt signa passionum animæ, sicut et litteræ
sunt signa vocum. Quod etiam manifestat per sequentia, cum dicit: et
quemadmodum nec litteræ etc.; inducens hoc quasi signum præcedentis. Quod enim
litteræ significent voces, significatur per hoc, quod, sicut sunt diversæ voces
apud diversos, ita et diversæ litteræ. Et secundum hanc expositionem, ideo non
dixit, et litteræ eorum quæ sunt in voce, sed ea quæ scribuntur. Quia dicuntur
litteræ etiam in prolatione et Scriptura, quamvis magis proprie, secundum quod
sunt in Scriptura, dicantur litteræ; secundum autem quod sunt in prolatione,
dicantur elementa vocis. Sed quia Aristoteles non dicit, sicut et ea quæ
scribuntur, sed continuam narrationem facit, melius est ut dicatur, sicut
Porphyrius exposuit, quod Aristoteles procedit ulterius ad complendum ordinem
significationis. Postquam enim dixerat quod *nomina* [Fido -- denotatum] et
verba [-- is shaggy -- attributum], quæ sunt in voce, sunt *signa* eorum quæ
sunt *in* *anima*, continuatim subdit quod nomina et verba quæ scribuntur,
signa sunt eorum nominum et verborum quæ sunt in voce. When he says, and those
that are written are signs of those in vocal sound, he treats of the
signification of writing. According to Alexander he introduces this to make the
preceding clause evident by means of a similitude; and the meaning is: those
that are in vocal sound are signs of the passions of the soul in the way in
which letters are of vocal sound; then he goes On to manifest this point where
he says, And just as letters are not the same for all men so neither are vocal
sounds the same—by introducing this as a sign of the preceding. For when he
says in effect, just as there are diverse vocal sounds among diverse peoples so
there are diverse letters, he is signifying that letters signify vocal. sounds.
And according to this exposition Aristotle said those that are written are
signs... and not, letters are signs of those that are in vocal sound, because
they are called letters in both speech and writing, alt bough they are more
properly called letters in writing; in speech they are called elements of vocal
sound. Aristotle, however, does not say, just as those that are written, but
continues with his account. Therefore it is better to say as Porphyry does,
that Aristotle adds this to complete the order of signification. For after he
says that names and verbs in vocal sound are signs of those [names and verbs –
‘Fido is shaggy’ denotative – attributive – the S is P -- in the soul, he
adds—in continuity with this—that names and verbs that are written are signs of
the names and verbs that are in vocal sound. 8. Deinde cum dicit: et
quemadmodum nec litteræ etc., ostendit differentiam præmissorum signi-ficantium
et signi-ficatorum, quantum ad hoc, quod est esse secundum naturam, vel non
esse. Et circa hoc tria facit. Primo enim, ponit quoddam signum, quo
manifestatur quod nec voces nec litteræ naturaliter significant. Ea enim, quæ
naturaliter significant sunt eadem apud omnes. Significatio autem litterarum et vocum, de quibus nunc agimus, non est
eadem apud omnes. Sed hoc quidem apud nullos unquam dubitatum fuit quantum ad
litteras. Quarum
non solum *ratio significandi est ex impositione* [positione], sed etiam
ipsarum formatio fit *per artem* [per arte ma non ‘artificiale’ – signo di
natura, signo di arte, signum naturæ, signum artis, signum naturalis – signum
artis – segno artato -- --. [non per naturam]. Voces autem naturaliter
formantur; unde et apud quosdam dubitatum fuit, utrum naturaliter significent.
Sed Aristoteles hic determinat ex similitudine litterarum, quæ sicut non sunt eædem
apud omnes, ita nec voces. Unde manifeste relinquitur quod sicut nec litteræ,
ita nec voces naturaliter significant, sed *ex institutione* humana. Voces
autem illæ, quæ naturaliter signi-FICANT, sicut gemitus infirmorum [infirmi] et
alia huiusmodi, sunt *eadem* apud omnes. Then where he
says, And just as letters are not the same for all men so neither are vocal
sounds the same, he shows that the foresaid things differ as signified and
signifying inasmuch as they are either according to nature or not. He makes
three points here. He first posits a sign to show that neither vocal sounds nor
letters signify naturally; things that signify naturally are the same among all
men; but the signification of letters and vocal sounds, which is the point at
issue here, is not the same among all men. There has never been any question
about this in regard to letters, for their character of signifying is from
imposition and their very formation is through art. Vocal sounds, however, are
formed naturally and hence there is a question as to whether they signify
naturally. Aristotle determines this by comparison with letters: these are not
the same among all men, and so neither are vocal sounds the same. Consequently,
like letters, vocal sounds do not signify naturally but by human institution.
The vocal sounds that do signify naturally, such as groans of the sick and
others of this kind, are the same among all men. 9. Secundo, ibi. Quorum autem etc., ostendit
passiones animæ naturaliter esse, sicut et res, per hoc quod eædem sunt apud
omnes. Unde dicit. Quorum autem. Idest sicut passiones animæ sunt eædem omnibus
(quorum primorum, idest quarum passionum primarum, hæ, scilicet voces, sunt *notæ*,
idest *signa*; comparantur enim passiones animæ ad voces, sicut primum ad
secundum. Voces enim non proferuntur, nisi ad ex-primendum [exprimere] in-teriores
[interior/exterior] animæ passiones), et res etiam eædem, scilicet sunt apud
omnes, quorum, idest quarum rerum, hæ, scilicet passiones animæ sunt
similitudines. Ubi attendendum est quod litteras dixit esse notas, idest
signa vocum, et voces passionum animæ similiter. Passiones autem animæ dicit
esse similitudines rerum. Et hoc ideo, quia res non cognoscitur ab anima nisi
per aliquam sui similitudinem existentem vel in sensu vel in intellectu. Litteræ
autem ita sunt signa vocum, et voces passionum, quod non attenditur ibi aliqua
ratio similitudinis, sed sola ratio *institutionis*, sicut et in multis aliis
signis. Ut
*tuba* est signum [sola ratio institutionis] belli [notifica la partenza dalla
battaglia]. In passionibus autem animæ oportet attendi rationem
similitudinis ad exprimendas res, quia naturaliter eas designant, non ex
institutione. Secondly, when he says, but the passions of the soul, of which
vocal sounds are the first signs, are the same for all, he shows that passions
of the soul exist naturally, just as things exist naturally, for they are the
same among all men. For, he says, but the passions of the soul, i.e., just as
the passions of the soul are the same for all men; of which first, i.e., of
which passions, being first, these, namely, vocal sounds, are tokens [cf.
teach] --,” i.e., signs” (for passions of the soul are compared to vocal sounds
as first to second since vocal sounds are produced *only* to express interior
passions of the soul), so also the things... are the same, i.e., are the same
among all, of which, i.e., of which things, passions of the soul are
likenesses. Notice he says here that letters are signs, i.e., signs of vocal
sounds, and similarly vocal sounds are signs of passions of the soul, but that
passions of the soul are likenesses of things. This is because a thing is not
known by the soul unless there is some likeness of the thing existing either in
the sense or in the intellect. Now letters are signs of vocal sounds and vocal
sounds of passions in such a way that we do not attend to any idea of likeness
in regard to them but *only one [idea] of institution, as is the case in regard
to many other signs, for example, the trumpet as a sign of war. But in the
passions of the soul we have to take into account the idea of a likeness to the
things represented, since passions of the soul designate things naturally, not
by institution. 10 Obiiciunt autem quidam, ostendere volentes contra hoc quod
dicit passiones animæ, quas significant voces, esse omnibus easdem. Primo
quidem, quia diversi diversas sententias habent de rebus, et ita non videntur
esse eædem apud omnes animæ passiones. Ad quod
respondet Boethius quod Aristoteles hic nominat passiones animæ conceptiones
intellectus, qui numquam decipitur; et ita oportet eius conceptiones esse apud
omnes easdem. Quia, si quis a vero discordat, hic non intelligit. Sed quia
etiam in intellectu potest esse falsum, secundum quod componit et dividit, non
autem secundum quod cognoscit quod quid est, idest essentiam rei, ut dicitur in
III de anima; referendum est hoc ad simplices intellectus conceptiones (quas
significant voces incomplexæ), quæ sunt eædem apud omnes: quia, si quis vere
intelligit quid est [homo] [viz. animale razionale], quodcunque aliud aliquid,
quam [hominem] apprehendat, non intelligit hominem. Huiusmodi autem simplices
conceptiones intellectus sunt, quas primo voces significant. Unde dicitur in IV
metaphysicæ quod ratio, quam significat nomen, est definitio. Et ideo *signanter*
dicit. Quorum primorum hæ *notæ* sunt, ut scilicet referatur ad primas
conceptiones a vocibus primo signi-ficatas. There are some who
object to Aristotle’s position that passions of the soul, which vocal sounds
signify, are the same for all men. Their argument against it is as follows. Different
men have different opinions about things. Therefore, passions of the soul do
not seem to be the same among all men. Boethius in reply to this objection says
that here Aristotle is using ‘passions of the soul’ to denote conceptions of
the intellect, and since the intellect is never deceived, conceptions of the
intellect must be the same among all men. For if someone is at variance with
what is true, in this instance he does not understand. However, since what is
false can also be in the intellect, not as it *knows* what a thing is, i.e.,
the essence of a thing, but as it composes and divides, as is said in III De
anima [6: 430a 26]. Aristotle’s statement should be referred to the simple
conceptions of the intellect — that are signified by the incomplex vocal sounds
— which are the same among all men. For if someone truly understands what man [homo[
is [viz. animale razionale], whatever else than man he apprehends he does not
understand *as* man. Simple conceptions of the intellect, which vocal sounds
first signify, are of this kind. This is why Aristotle says in IV Metaphysicæ
[IV, 4: 1006b 4] that the notion which the name signifies is the definition.”
And this is the reason Aristotle expressly says, ‘of which first [passions]
these are signs [notæ]’, I.e., so that this will be referred to the first
conceptions [conceptiones] first signified by vocal sounds. 11. Sed adhuc
obiiciunt aliqui de nominibus æqui-vocis, in quibus eiusdem vocis non est eadem
passio, quæ significatur apud omnes. Et respondet ad hoc Porphyrius quod unus
homo, qui vocem profert, ad unam intellectus conceptionem signi-ficandam eam
refert. Et si aliquis alius, cui loquitur, aliquid aliud intelligat, ille qui
loquitur, se exponendo, faciet quod referet intellectum ad idem. Sed melius
dicendum est quod intentio Aristotelis non est asserere *identitatem*
conceptionis animæ per comparationem ad vocem, ut scilicet unius vocis una sit
conception. Quia voces sunt diversæ apud diversos. Sed intendit asserere
identitatem conceptionum animæ per comparationem ad res, quas similiter dicit
esse easdem. The equivocal name is given as another objection to this position,
for in the case of an equivocal name the same vocal sound does *not* signify
the same passion among all men. Porphyry answers this by pointing out that a
man who utters a vocal sound *intends* it to signify one conception of the
intellect. If the person to whom he is speaking understands something else by
it, the one who is speaking, by explaining himself, will make the one to whom
he is speaking refer his understanding to the same thing. However it is better
to say that it is not Aristotle’s intention to maintain an identity of the
conception of the soul in relation to a vocal sound such that there is one
conception in relation to one vocal sound, for vocal sounds are different among
different peoples. Rather, he intends to maintain an identity of the
conceptions of the soul in relation to things, which things he also says are the
same. 12 Tertio, ibi: de his itaque etc., excusat se a diligentiori harum
consideratione: quia quales sint *animæ passiones*, et quomodo sint rerum
similitudines, dictum est in libro de anima. Non enim hoc pertinet ad logicum
negocium, sed ad naturale. Thirdly when he says, This has been discussed,
however, in our study of the soul, etc., he excuses himself from a further
consideration of these things, for the nature of the passions of the soul and
the way in which they are likenesses of things does not pertain to logic but to
philosophy of nature and has already been treated in the book De anima III. Postquam philosophus tradidit ordinem
signi-ficationis vocum, hic agit de diversa vocum signi-ficatione. Quarum quædam
significant verum vel falsum, quædam non. Et circa hoc duo
facit: primo, præmittit differentiam. Secundo, manifestat eam; ibi: circa
compositionem enim et cetera. Quia vero conceptiones intellectus præ-ambulæ
sunt ordine naturæ vocibus, quæ *ad eas exprimendas* [exprimere] proferuntur
[pro-ferere], ideo ex similitudine differentiæ, quæ est circa intellectum,
assignat differentiam, quæ est circa signi-ficationes vocum. Ut scilicet hæc
manifestatio non solum sit ex simili, sed etiam ex causa quam imitantur
effectus. After the Philosopher has treated the order of the
signification of vocal sounds, he goes on to discuss a diversity in the
signification of vocal sounds, i.e., some of them signify the true or the
false, others do not. He first states the difference and then manifests it
where he says, for in composition and division there is truth and falsity. Now
because in the order of nature conceptions of the intellect precede vocal
sounds, which are uttered to express them, he assigns the difference in respect
to the significations of vocal sounds from a likeness to the difference in intellection.
Thus the manifestation is from a likeness and at the same time from the cause
which the effects imitate. 2. Est ergo considerandum quod, sicut in principio
dictum est, duplex est operatio intellectus, ut traditur in III de anima. In
quarum una non invenitur verum et falsum, in altera autem invenitur. Et hoc est quod dicit quod in anima aliquoties est intellectus sine vero et
falso, aliquoties autem ex necessitate habet alterum horum. Et quia voces
significativæ [notæ, signa, vestigial] formantur ad exprimendas – exprimere -- conceptiones
– conceptus -- intellectus, ideo ad hoc quod *signum* [signans – segno --
segnante] conformetur [conformatur] signato [segnato], necesse est quod etiam
vocum significativarum similiter quædam significent sine vero et falso, quædam
autem cum vero et falso. The operation of the intellect is twofold, as was said
in the beginning, and as is explained in III De anima. Now truth and falsity is
found in one of these operations but not in the other. This is what Aristotle
says at the beginning of this portion of the text, i.e., that in the soul
sometimes there is thought without truth and falsity, but sometimes of necessity
it has one or the other of these. And since significant vocal sounds are formed
to express these conceptions of the intellect, it is necessary that some
significant vocal sounds signify without truth and falsity, others with truth
and falsity—in order that the sign be conformed to what is signified. 3 Deinde
cum dicit: circa compositionem etc., manifestat quod dixerat. Et primo, quantum
ad id quod dixerat de intellectu; secundo, quantum ad id quod dixerat de
assimilatione vocum ad intellectum; ibi: nomina igitur ipsa et verba et cetera.
Ad ostendendum igitur quod intellectus quandoque est sine vero et falso,
quandoque autem cum altero horum, dicit primo quod veritas et falsitas est
circa compositionem et divisionem. Ubi oportet intelligere quod una duarum
operationum intellectus est indivisibilium intelligentia: in quantum scilicet
intellectus intelligit absolute cuiusque rei quidditatem sive essentiam per
seipsam, puta quid est homo vel quid album vel quid aliud huiusmodi. Alia vero
operatio intellectus est, secundum quod huiusmodi simplicia concepta simul
componit et dividit. Dicit ergo quod in hac secunda operatione intellectus,
idest componentis et dividentis, invenitur veritas et falsitas: relinquens quod
in prima operatione non invenitur, ut etiam traditur in III de anima. Then when
he says, for in composition and division there is truth and falsity, he
manifests what he has just said: first with respect to what he has said about
thought; secondly, with respect to what he has said about the likeness of vocal
sounds to thought, where he says Names and verbs, then are like understanding
without composition or division, etc. To show that sometimes there is thought
without truth or falsity and sometimes it is accompanied by one of these, he
says first that truth and falsity concern composition and division. To
understand this we must note again that one of the two operations of the
intellect is the understanding of what is indivisible. This the intellect does
when it understands the quiddity or essence of a thing absolutely, for
instance, what man is or what white is or what something else of this kind is.
The other operation is the one in which it composes and divides simple concepts
of this kind. He says that in this second operation of the intellect, i.e.,
composing and dividing, truth and falsity is found; the conclusion being that
it is not found in the first, as he also says in III De anima. Sed circa
hoc primo videtur esse dubium: quia cum divisio fiat per resolutionem ad
indivisibilia sive simplicia, videtur quod sicut in simplicibus non est veritas
vel falsitas, ita nec in divisione. Sed dicendum est quod cum conceptiones
intellectus sint similitudines rerum, ea quæ circa intellectum sunt dupliciter
considerari et nominari possunt. Uno modo, secundum se: alio modo, secundum
rationes rerum quarum sunt similitudines. Sicut imago Herculis secundum se
quidem dicitur et est cuprum; in quantum autem est similitudo Herculis
nominatur homo. Sic etiam, si consideremus ea quæ sunt circa intellectum
secundum se, semper est compositio, ubi est veritas et falsitas; quæ nunquam
invenitur in intellectu, nisi per hoc quod intellectus comparat unum simplicem
conceptum alteri. Sed si referatur ad rem, quandoque dicitur compositio,
quandoque dicitur divisio. Compositio quidem, quando intellectus comparat unum
conceptum alteri, quasi apprehendens coniunctionem aut identitatem rerum,
quarum sunt conceptiones; divisio autem, quando sic comparat unum conceptum
alteri, ut apprehendat res esse diversas. Et per hunc etiam modum in vocibus
affirmatio dicitur compositio, in quantum coniunctionem ex parte rei
significat; negatio vero dicitur divisio, in quantum significat rerum
separationem. There seems to be a difficulty about this point, for
division is made by resolution to what is indivisible, or simple, and therefore
it seems that just as truth and falsity is not in simple things, so neither is
it in division. To answer this it should be pointed out that the conceptions of
the intellect are likenesses of things and therefore the things that are in the
intellect can be considered and named in two ways: according to themselves, and
according to the nature of the things of which they are the likenesses. For
just as a statue—say of Hercules—in itself is called and is bronze but as it is
a likeness of Hercules is named man, so if we consider the things that are in
the intellect in themselves, there is always composition where there is truth
and falsity, for they are never found in the intellect except as it compares
one simple concept with another. But if the composition is referred to reality,
it is sometimes called composition, sometimes division: composition when the
intellect compares one concept to another as though apprehending a conjunction
or identity of the things of which they are conceptions; division, when it so
compares one concept with another that it apprehends the things to be diverse.
In vocal sound, therefore, affirmation is called composition inasmuch as it
signifies a conjunction on the part of the thing and negation is called
division inasmuch as it signifies the separation of things. 5 Ulterius
autem videtur quod non solum in compositione et divisione veritas consistat.
Primo quidem, quia etiam res dicitur vera vel falsa, sicut dicitur aurum verum
vel falsum. Dicitur etiam quod ens et verum convertuntur. Unde
videtur quod etiam simplex conceptio intellectus, quæ est similitudo rei, non
careat veritate et falsitate. Præterea, philosophus dicit in Lib. de anima quod
sensus propriorum sensibilium semper est verus; sensus autem non componit vel
dividit; non ergo in sola compositione vel divisione est veritas. Item, in
intellectu divino nulla est compositio, ut probatur in XII metaphysicæ; et
tamen ibi est prima et summa veritas; non ergo veritas est solum circa compositionem
et divisionem. There is still another objection in relation to this
point. It seems that truth is not in composition and division alone, for a
thing is also said to be true or false. For instance, gold is said to be true
gold or false gold. Furthermore, being and true are said to be convertible. It
seems, therefore, that the simple conception of the intellect, which is a
likeness of the thing, also has truth and falsity. Again, the Philosopher says
in his book De anima, that the sensation of proper sensibles is always true.
But the sense does not compose or divide. Therefore, truth is not in composition
and division exclusively. Moreover, in the divine intellect there is no
composition, as is proved in XII Metaphysicæ. But the first and highest truth is in the
divine intellect. Therefore, truth is not in composition and division exclusively.
6 Ad huiusmodi igitur evidentiam considerandum est quod veritas in aliquo
invenitur dupliciter: uno modo, sicut in eo quod est verum: alio modo, sicut in
dicente vel cognoscente verum. Invenitur autem veritas sicut in eo quod
est verum tam in simplicibus, quam in compositis; sed sicut in dicente vel
cognoscente verum, non invenitur nisi secundum compositionem et divisionem. Quod quidem sic patet. To answer these difficulties the following
considerations are necessary. Truth is found in something in two ways: as it is
in that which is true, and as it is in the one speaking or knowing truth. Truth
as it is in that which is true is found in both simple things and composite
things, but truth in the one speaking or knowing truth is found only according
to composition and division. This will become clear in what follows. 7 Verum
enim, ut philosophus dicit in VI Ethicorum, est bonum intellectus. Unde de
quocumque dicatur verum, oportet quod hoc sit per respectum ad intellectum.
Comparantur autem ad intellectum voces quidem sicut signa, res autem sicut ea
quorum intellectus sunt similitudines. Considerandum autem quod aliqua res
comparatur ad intellectum dupliciter. Uno quidem modo, sicut mensura ad
mensuratum, et sic comparantur res naturales ad intellectum speculativum
humanum. Et ideo intellectus dicitur verus secundum quod conformatur rei,
falsus autem secundum quod discordat a re. Res autem naturalis non dicitur esse
vera per comparationem ad intellectum nostrum, sicut posuerunt quidam antiqui
naturales, existimantes rerum veritatem esse solum in hoc, quod est videri:
secundum hoc enim sequeretur quod contradictoria essent simul vera, quia
contradictoria cadunt sub diversorum opinionibus. Dicuntur tamen res aliquæ veræ
vel falsæ per comparationem ad intellectum nostrum, non essentialiter vel
formaliter, sed effective, in quantum scilicet natæ sunt facere de se veram vel
falsam existimationem; et secundum hoc dicitur aurum verum vel falsum. Alio
autem modo, res comparantur ad intellectum, sicut mensuratum ad mensuram, ut
patet in intellectu practico, qui est causa rerum. Unde opus artificis
dicitur esse verum, in quantum attingit ad rationem artis; falsum vero, in
quantum deficit a ratione artis. Truth, as the
Philosopher says in VI Ethicorum, is the good of the intellect. Hence, anything
that is said to be true is such by reference to intellect. Now vocal sounds are
related to thought as signs, but things are related to thought as that of which
thoughts are likenesses. It must be noted, however, that a thing is related to
thought in two ways: in one way as the measure to the measured, and this is the
way natural things are related to the human speculative intellect. Whence
thought is said to be true insofar as it is conformed to the thing, but false
insofar as it is not in conformity with the thing. However, a natural thing is
not said to be true in relation to our thought in the way it was taught by
certain ancient natural philosophers who supposed the truth of things to be
only in what they seemed to be. According to this view it would follow that
contradictories could be at once true, since the opinions of different men can
be contradictory. Nevertheless, some things are said to be true or false in
relation to our thought—not essentially or formally, but effectively—insofar as
they are so constituted naturally as to cause a true or false estimation of
themselves. It is in this way that gold is said to be true or false. In another
way, things are compared to thought as measured to the measure, as is evident
in the practical intellect, which is a cause of things. In this way, the work
of an artisan is said to be true insofar as it achieves the conception in the
mind of the artist, and false insofar as it falls short of that conception. 8
Et quia omnia etiam naturalia comparantur ad intellectum divinum, sicut
artificiata ad artem, consequens est ut quælibet res dicatur esse vera secundum
quod habet propriam formam, secundum quam imitatur artem divinam. Nam falsum
aurum est verum aurichalcum. Et hoc modo ens et verum convertuntur, quia quælibet
res naturalis per suam formam arti divinæ conformatur. Unde philosophus in I
physicæ, formam nominat quoddam divinum. Now all natural things are related to
the divine intellect as artifacts to art and therefore a thing is said to be
true insofar as it has its own form, according to which it represents divine
art; false gold, for example, is true copper. It is in terms of this that being
and true are converted, since any natural thing is conformed to divine art
through its form. For this reason the Philosopher in I Physicæ says that form
is something divine. 9. Et sicut res dicitur vera per
comparationem ad suam mensuram, ita etiam et sensus vel intellectus, cuius
mensura est res extra animam. Unde sensus dicitur verus, quando per formam
suam conformatur rei extra animam existenti. Et sic intelligitur quod sensus proprii sensibilis sit verus. Et hoc etiam
modo intellectus apprehendens quod quid est absque compositione et divisione,
semper est verus, ut dicitur in III de anima. Est autem considerandum quod
quamvis sensus proprii obiecti sit verus, non tamen cognoscit hoc esse verum.
Non enim potest cognoscere habitudinem conformitatis suæ ad rem, sed solam rem
apprehendit; intellectus autem potest huiusmodi habitudinem conformitatis cognoscere;
et ideo solus intellectus potest cognoscere veritatem. Unde et philosophus
dicit in VI metaphysicæ quod veritas est solum in mente, sicut scilicet in
cognoscente veritatem. Cognoscere autem prædictam conformitatis habitudinem
nihil est aliud quam iudicare ita esse in re vel non esse: quod est componere
et dividere; et ideo intellectus non cognoscit veritatem, nisi componendo vel
dividendo per suum iudicium. Quod quidem iudicium, si consonet rebus, erit
verum, puta cum intellectus iudicat rem esse quod est, vel non esse quod non
est. Falsum autem quando dissonat a re, puta cum iudicat non esse quod est, vel
esse quod non est. Unde patet quod veritas et falsitas sicut in cognoscente et
dicente non est nisi circa compositionem et divisionem. Et hoc modo philosophus
loquitur hic. Et quia voces sunt signa intellectuum, erit vox vera quæ
significat verum intellectum, falsa autem quæ significat falsum intellectum:
quamvis vox, in quantum est res quædam, dicatur vera sicut et aliæ res. Unde hæc
vox, homo est asinus, est vere vox et vere signum; sed quia est signum falsi,
ideo dicitur falsa. And just as a thing is said to be true by comparison
to its measure, so also is sensation or thought, whose measure is the thing
outside of the soul. Accordingly, sensation is said to be true when the sense
through its form is in conformity with the thing existing outside of the a
soul. It is in this way that the sensation of proper sensibles is true, and the
intellect apprehending what a thing is apart from composition and division is
always true, as is said in III De anima. It should be noted, however, that
although the sensation of the proper object is true the sense does not perceive
the sensation to be true, for it cannot know its relationship of conformity
with the thing but only apprehends the thing. The intellect, on the other hand,
can know its relationship of conformity and therefore only the intellect can
know truth. This is the reason the Philosopher says in VI Metaphysicæ that
truth is only in the mind, that is to say, in one knowing truth. To know this
relationship of conformity is to judge that a thing is such or is not, which is
to compose and divide; therefore, the intellect does not know truth except by
composing and dividing through its judgment. If the judgment is in accordance
with things it will be true, i.e., when the intellect judges a thing to be what
it is or not to be what it is not. The judgment will be false when it is not in
accordance with the thing, i.e., when it judges that what is, is not, or that
what is not, is. It is evident from this that truth and falsity as it is in the
one knowing and speaking is had only in composition and division. This is what
the Philosopher is speaking of here. And since vocal sounds are signs of
thought, that vocal sound will be true which signifies true thought, false
which signifies false thought, although vocal sound insofar as it is a real
thing is said to be true in the same way other things are. Thus the vocal sound
"Man is an ass” is truly vocal sound and truly a sign, but because it is a
sign of something false it is said to be false. 10 Sciendum est autem quod philosophus de veritate hic loquitur secundum
quod pertinet ad intellectum humanum, qui iudicat de conformitate rerum et
intellectus componendo et dividendo. Sed iudicium intellectus divini de hoc est
absque compositione et divisione: quia sicut etiam intellectus noster
intelligit materialia immaterialiter, ita etiam intellectus divinus cognoscit
compositionem et divisionem simpliciter. It should be noted
that the Philosopher is speaking of truth here as it relates to the human
intellect, which judges of the conformity of things and thought by composing
and dividing. However, the judgment of the divine intellect concerning this is
without composition and division, for just as our intellect understands
material things immaterially, so the divine intellect knows composition and
division simply.” Deinde cum dicit: nomina igitur ipsa et verba etc.,
manifestat quod dixerat de similitudine vocum ad intellectum. Et primo,
manifestat propositum. Secundo, probat per signum. Ibi: huius autem signum et
cetera. Concludit ergo ex præmissis quod, cum solum circa compositionem et
divisionem sit veritas et falsitas in intellectu, consequens est quod ipsa
nomina et verba, divisim accepta, assimilentur intellectui qui est sine
compositione et divisione; sicut cum homo vel album dicitur, si nihil aliud addatur:
non enim verum adhuc vel falsum est; sed postea quando additur esse vel non
esse, fit verum vel falsum. When he says, Names and verbs,
then, are like thought without composition or division, he manifests what he
has said about the likeness of vocal sounds to thought. Next he proves it by a
sign when he says, A sign of this is that "goatstag” signifies something
but is neither true nor false, etc. Here he concludes from what has been said
that since there is truth and falsity in the intellect only when there is
composition or division, it follows that names and verbs, taken separately, are
like thought which is without composition and division; as when we say
"man” or "white,” and nothing else is added. For these are neither
true nor false at this point, but when "to be” or "not to be” is
added they be come true or false. Nec est instantia de eo, qui per unicum nomen
veram responsionem dat ad interrogationem factam; ut cum quærenti: quid natat
in mari? Aliquis respondet, piscis. Nam intelligitur verbum quod
fuit in interrogatione positum. Et sicut nomen per se positum non
significat verum vel falsum, ita nec verbum per se dictum. Nec est instantia de verbo primæ et secundæ personæ, et de verbo exceptæ
actionis: quia in his intelligitur certus et determinatus nominativus. Unde est *implicita* -- im-plicata – implicatura – implicitura -- compositio,
licet non explicita – ex-plicata – explicatura – explicitura --. Although one might think so, the case of
someone giving a,, single name as a true response to a question is not an
instance that can be raised against this position; for example, suppose someone
asks, "What swims in the sea?” and the answer is "Fish”; this is not
opposed to the position Aristotle is taking here, for the verb that was posited
in the question is understood. And just as the name said by itself does not
signify truth or falsity, so neither does the verb said by itself. The verbs of
the first and second person and the intransitive verb” are not instances
opposed to this position either, for in these a particular and determined
nominative is understood. Consequently there is implicit composition, though
not explicit. 13. Deinde cum dicit:
signum autem etc., inducit signum ex nomine composito, scilicet “hirco-cervus”,
quod componitur ex “hirco” et “cervus” et quod in græco dicitur “tragelaphos”
-- nam “tragos” est ‘hircus’, et “elaphos” ‘cervus’. [Benedetto Croce –
Calogero – antifascism – liberaldemocrazia – Berlusconi – ‘che diavolo e un
icocerco? Una chimera, ma anche un obggetivo possibile”] Huiusmodi enim nomina
significant aliquid, scilicet quosdam conceptus simplices, licet rerum
compositarum; et ideo non est verum vel falsum, nisi quando additur esse vel
non esse, per quæ exprimitur iudicium intellectus. Potest autem addi esse vel
non esse, vel secundum præsens tempus, quod est esse vel non esse in actu, et
ideo hoc dicitur esse simpliciter; vel secundum tempus præteritum, aut futurum,
quod non est esse simpliciter, sed secundum quid; ut cum dicitur aliquid fuisse
vel futurum esse. Signanter autem utitur exemplo ex nomine significante quod
non est in rerum natura, in quo statim falsitas apparet, et quod sine compositione
et divisione non possit verum vel falsum esse. Then he says, A
sign of this is that "goatstag” signifies something but is neither true
nor false unless "to be or "not to be” is added either absolutely or
according to time. Here he introduces as a sign the composite name
"goatstag,” from "goat” and "stag.” In Greek the word is
"tragelaphos,” from "tragos” meaning goat and "elaphos” meaning
stag. Now names of this kind signify something, namely, certain simple concepts
(although the things they signify are composite), and therefore are not true or
false unless "to be” or "not to be” is added, by which a judgment of
the intellect is expressed. The "to be” or "not to be” can be added
either according to present time, which is to be or not to be in act and for
this reason is to be simply; or according to past or future time, which is to
be relatively, not simply; as when we say that something has been or will be.
Notice that Aristotle expressly uses as an example here a name signifying
something that does not exist in reality, in which fictiveness is immediately
evident, and which cannot be true or false without composition and
division. Postquam [Aristoteles] philosophus determinavit de ordine significationis
vocum, hic accedit ad determinandum de ipsis vocibus signi-ficativis. Et quia
principaliter intendit de enunciatione, quæ est subiectum huius libri. In qualibet
autem scientia oportet prænoscere principia subiecti. Ideo primo, determinat de
principiis enunciationis; secundo, de ipsa enunciatione. Ibi: enunciativa vero
non omnis et cetera. Circa primum duo facit: primo enim, determinat principia
quasi materialia enunciationis, scilicet partes integrales ipsius. Secundo, determinat principium formale, scilicet orationem, quæ est
enunciationis genus. Ibi: oratio autem est vox signi-ficativa et cetera. Circa primum
duo facit. Primo, determinat de nomine, quod signi-ficat rei substantiam. Secundo,
determinat de verbo, quod significat actionem vel passionem procedentem a re. Ibi:
verbum autem est quod con-significat tempus et cetera. Circa primum tria facit.
Primo, definit nomen; secundo, definitionem exponit. Ibi: in nomine enim quod est equiferus etc. Tertio, excludit quædam, quæ
perfecte rationem nominis non habent, ibi: non homo vero non est nomen. [“Having determined the order of the signification of vocal sounds, the
Philosopher begins here to establish the definitions of the significant vocal
sounds. His principal intention is to establish what an enunciation is—which is
the subject of this book—but since in any science the principles of the subject
must be known first, he begins with the principles of the enunciation and then
establishes what an enunciation is where he says, All speech is not
enunciative, etc.” With respect to the principles of the enunciation he first
determines the nature of the quasi material principles, i.e., its integral
parts, and secondly the formal principle, i.e., speech, which is the genus of
the enunciation, where he says, Speech is significant vocal sound, etc.”
Apropos of the quasi material principles of the enunciation he first
establishes that a name signifies the substance of a thing and then that the
verb signifies action or passion proceeding from a thing, where he says The
verb is that which signifies with time, etc.” In relation to this first point,
he first defines the name, and then explains the definition where he says, for
in the name "Campbell” the part "bell,” as such, signifies nothing,
etc., and finally excludes certain things—those that do not have the definition
of the name perfectly—where he says, "Non-man,” however, is not a name,
etc.”] 2. Circa primum considerandum est quod definitio ideo dicitur terminus,
quia includit totaliter rem. Ita scilicet, quod nihil rei est extra
definitionem, cui scilicet definitio non conveniat. Nec aliquid aliud
est infra definitionem, cui scilicet definitio conveniat. [“It should be noted in relation to defining the name, that a definition
is said to be a limit because it includes a thing totally, i.e., such that
nothing of the thing is outside of the definition, that is, there is nothing of
the thing to which the definition does not belong; nor is any other thing under
the definition, that is, the definition belongs to no other thing.”] 3 Et ideo
quinque ponit in definitione nominis. Primo, ponitur vox per modum generis, per
quod distinguitur nomen ab omnibus sonis, qui non sunt voces. Nam vox est sonus ab ore animalis prolatus, cum imaginatione quadam, ut
dicitur in II de anima. Additur autem prima differentia, scilicet *signi-ficativa*,
ad differentiam quarumcumque vocum non significantium, sive sit vox litterata
et articulata, sicut “biltris”, sive non litterata et non articulata, sicut
sibilus pro nihilo factus. Et quia de signi-ficatione
vocum in superioribus actum est, ideo ex præmissis concludit quod nomen est vox
signi-ficativa. Aristotle posits five parts in the definition of the
name. Vocal sound is given first, as the genus. This distinguishes the name
from all sounds that are not vocal; for vocal sound is sound produced from the
mouth of an animal and involves a certain kind of mental image, as is said in
II De anima. The second part is the first difference, i.e., significant, which
differentiates the name from any non-significant vocal sound, whether lettered
and articulated, such as "biltris,” or non-lettered and non-articulated,
as a hissing for no reason. Now since he has already determined the
signification of vocal sounds, he concludes from what has been established that
a name is a significant vocal sound. 4 Sed
cum vox sit quædam res *naturalis*, nomen autem non est aliquid naturale sed ab
hominibus institutum, videtur quod non debuit genus nominis ponere vocem, quæ
est *ex natura*, sed magis *signum*, quod est *ex institutione*. Ut diceretur:
nomen est *signum* vocale. Sicut etiam convenientius definiretur scutella, si
quis diceret quod est vas ligneum, quam si quis diceret quod est lignum
formatum in vas. But vocal sound is a
natural thing, whereas a name is not natural but instituted by men; it seems,
therefore, that Aristotle should have taken sign, which is from institution, as
the genus of the name, rather than vocal sound, which is from nature. Then the
definition would be: a name is a vocal sign, etc., just as a salver would be
more suitably defined as a wooden dish than as wood formed into a dish. 5. Sed
dicendum quod *arti-ficialia* sunt quidem in genere substantiæ ex parte materiæ,
in genere autem accidentium ex parte formæ. Nam formæ *arti-ficialium*
accidentia sunt. Nomen ergo signi-ficat formam accidentalem ut concretam subiecto.
Cum autem in definitione omnium accidentium oporteat poni subiectum, necesse
est quod, si qua nomina accidens in abstracto signi-ficant quod in eorum
definitione ponatur accidens in recto, quasi genus, subiectum autem in obliquo,
quasi differentia; ut cum dicitur, simitas est curvitas nasi. Si qua vero
nomina accidens significant in concreto, in eorum definitione ponitur materia, vel
subiectum, quasi genus, et accidens, quasi differentia; ut cum dicitur, simum
est nasus curvus. Si igitur nomina rerum *arti-ficialium* significant formas
accidentales, ut concretas subiectis *naturalibus*, convenientius est, ut in
eorum definitione ponatur res *naturalis* quasi genus, ut dicamus quod scutella
est lignum figuratum, et similiter quod nomen est vox signi-ficativa. Secus
autem esset, si nomina *arti-ficialium* acciperentur, quasi signi-ficantia
ipsas formas arti-ficiales in abstracto. [5. “It should be
noted, however, that while it is true that artificial things are in the genus
of substance on the part of matter, they are in the genus of accident on the
part of form, since the forms of artificial things are accidents. A name,
therefore, signifies an accidental form made concrete in a subject. Now the
subject must be posited in the definition of every accident; hence, when names
signify an accident in the abstract the accident has to be posited directly
(i.e., in the nominative case) as a quasi-genus in their definition and the
subject posited obliquely (i.e., in an oblique case such as the genitive, dative,
or accusative) as a quasi-difference; as for example, when we define snubness
as curvedness of the nose. But when names signify an accident ill the concrete,
the matter or subject has to be posited in their definition as a quasi-genus
and the accident as a quasi-difference, as when we say that a snub nose is a
curved nose. Accordingly, if the names of artificial things signify accidental
forms as made concrete in *natural* subjects, then it is more appropriate to
posit the natural thing in their definition as a quasi-genus. We would say,
therefore, that a salver is shaped wood, and likewise, that a name is a
significant vocal sound. It would be another matter if names of *artificial* things
were taken as signifying artificial forms in the abstract”]. Aristotele ponit
secundam differentiam cum dicit: ‘secundum placitum’, idest *secundum
institutionem humanam a beneplacito hominis procedentem*. Et per hoc differt
nomen a vocibus signi-FICANTIBUS *naturaliter*, sicut sunt *gemitus infirmorum*
[gemitus infirmi] et voces brutorum animalium. Ponit tertiam differentiam,
scilicet sine tempore, per quod differt nomen a verbo. Sed videtur hoc esse
falsum: quia hoc nomen dies vel annus significat tempus. Sed dicendum quod
circa tempus tria possunt considerari. Primo quidem, ipsum tempus, secundum
quod est res quædam, et sic potest significari a nomine, sicut quælibet alia
res. Alio modo, potest considerari id, quod tempore mensuratur, in quantum
huiusmodi: et quia id quod primo et principaliter tempore mensuratur est motus,
in quo consistit actio et passio, ideo verbum quod significat actionem vel
passionem, significat cum tempore. Substantia autem secundum se considerata,
prout significatur per nomen et pronomen, non habet in quantum huiusmodi ut
tempore mensuretur, sed solum secundum quod subiicitur motui, prout per
participium significatur. Et ideo verbum et
participium significant cum tempore, non autem nomen et pronomen. Tertio modo, potest considerari ipsa habitudo temporis mensurantis; quod
significatur per adverbia temporis, ut cras, heri et huiusmodi. The fourth part
is the third difference, i.e., without time, which differentiates the name from
the verb. This, however, seems to be false, for the name "day” or
"year” signifies time. But there are three things that can be considered
with respect to time; first, time itself, as it is a certain kind of thing or
reality, and then it can be signified by a name just like any other thing; secondly,
that which is measured by time, insofar as it is measured by time. Motion,
which consists of action and passion, is what is measured first and principally
by time, and therefore the verb, which signifies action and passion, signifies
with time. Substance considered in itself, which a name or a pronoun signify,
is not as such measured by time, but only insofar as it is subjected to motion,
and this the participle signifies. The verb and the participle, therefore,
signify with time, but not the name and pronoun. The third thing that can be
considered is the very relationship of time as it measures. This is signified
by adverbs of time such as "tomorrow,” "yesterday,” and others of this
kind. 8
Quinto, ponit quartam differentiam cum subdit: cuius nulla pars est
significativa separata, scilicet a toto nomine; comparatur tamen ad
significationem nominis secundum quod est in toto. Quod ideo est, quia
significatio est quasi forma nominis; nulla autem pars separata habet formam
totius, sicut manus separata ab homine non habet formam humanam. Et per hoc distinguitur nomen ab oratione, cuius pars significat
separata; ut cum dicitur, homo iustus. The fifth part is the fourth difference,
no part of which is significant separately, that is, separated from the whole
name; but it is related to the signification of the name according as it is in
the whole. The reason for this is that signification is a quasi-form of the
name. But no separated part has the form of the whole; just as the hand
separated from the man does not have the human form. This difference
distinguishes the name from speech, some parts of which signify separately, as
for example in "just man.” 9 Deinde cum dicit: in nomine enim quod est
etc., manifestat præmissam definitionem. Et primo, quantum ad ultimam
particulam; secundo, quantum ad tertiam; ibi: secundum vero placitum et cetera.
Nam primæ duæ particulæ manifestæ sunt ex præmissis; tertia autem particula,
scilicet sine tempore, manifestabitur in sequentibus in tractatu de verbo.
Circa primum duo facit: primo, manifestat propositum per nomina composita;
secundo, ostendit circa hoc differentiam inter nomina simplicia et composita;
ibi: at vero nonquemadmodum et cetera. Manifestat ergo primo quod pars nominis
separata nihil significat, per nomina composita, in quibus hoc magis videtur.
In hoc enim nomine quod est equiferus, hæc pars ferus, per se nihil significat
sicut significat in hac oratione, quæ est equus ferus. Cuius ratio est quod
unum nomen imponitur ad significandum unum simplicem intellectum; aliud autem
est id a quo imponitur nomen ad significandum, ab eo quod nomen significat;
sicut hoc nomen lapis imponitur a læsione pedis, quam non significat: quod
tamen imponitur ad significandum conceptum cuiusdam rei. Et inde est quod pars
nominis compositi, quod imponitur ad significandum conceptum simplicem, non
significat partem conceptionis compositæ, a qua imponitur nomen ad
significandum. Sed oratio significat ipsam conceptionem compositam:
unde pars orationis significat partem conceptionis compositæ. When he says, for
in the name "Campbell” the part "bell” as such signifies nothing,
etc., he explains the definition. First he explains the last part of the
definition; secondly, the third part, by convention. The first two parts were
explained in what preceded, and the fourth part, without time, will be
explained later in the section on the verb. And first he explains the last part
by means of a composite name; then he shows what the difference is between
simple and composite names where he says, However the case is not exactly the
same in simple names and composite names, etc. First, then, he shows that a
part separated from a name signifies nothing. To do this he uses a composite
name because the point is more striking there. For in the name "Campbell”
the part "bell” per se signifies nothing, although it does signify
something in the phrase "camp bell.” The reason for this is that one name
is imposed to signify one simple conception; but that from which a name is
imposed to signify is different from that which a name signifies. For example,
the name "pedigree”, The Latin here is lapis, from læsione pedis. To bring
out the point St. Thomas is making herean equivalent English word of Latin
derivation, i.e., "pedigree,” has been used. Close is imposed from pedis
and grus [crane’s foot] which it does not signify, to signify the concept of a
certain thing. Hence, a part of the composite name—which composite name is
imposed to signify a simple concept—does not signify a part of the composite
conception from which the name is imposed to signify. Speech, on the other
hand, does signify a composite conception. Hence, a part of speech signifies a
part of the composite conception. 10. Deinde cum dicit: at vero non etc.,
ostendit quantum ad hoc differentiam inter nomina simplicia et composita, et
dicit quod non ita se habet in nominibus simplicibus, sicut et in compositis:
quia in simplicibus pars nullo modo est significativa, neque secundum
veritatem, neque secundum apparentiam; sed in compositis vult quidem, idest
apparentiam habet significandi; nihil tamen pars eius significat, ut dictum est
de nomine equiferus. Hæc autem ratio differentiæ est, quia nomen simplex sicut
imponitur ad significandum conceptum simplicem, ita etiam imponitur ad
significandum ab aliquo simplici conceptu; nomen vero compositum imponitur a
composita conceptione, ex qua habet apparentiam quod pars eius significet. When
he says, However, the case is not exactly the same in simple names and
composite names, etc., he shows that there is a difference between simple and
composite names in regard to their parts not signifying separately. Simple
names are not the same as composite names in this respect because in simple
names a part is in no way significant, either according to truth or according
to appearance, but in composite names the part has meaning, i.e., has the
appearance of signifying; yet a part of it signifies nothing, as is said of the
name "breakfast.” The reason for this difference is that the simple name
is imposed to signify a simple concept and is also imposed from a simple
concept; but the composite name is imposed from a composite conception, and
hence has the appearance that a part of it signifies. 11. Deinde cum dicit: “secundum
placitum”, etc., manifestat tertiam partem prædictæ definitionis; et dicit quod
ideo dictum est quod nomen “significat secundum placitum”, quia nullum nomen
est “naturaliter”. Ex hoc enim est nomen, quod
significat: non autem significat *naturaliter*, sed *ex institutione*. Et hoc
est quod subdit: sed quando fit nota, idest quando imponitur ad significandum.
Id enim quod naturaliter significat *non fit* [cfr. signi-FICARE], sed
naturaliter est signum. Et hoc *signi-ficat* cum dicit. Illitterati enim
soni, ut ferarum, quia scilicet litteris *signi-FICARI* non possunt. Et dicit
potius sonos quam voces, quia quædam animalia non habent vocem, eo quod carent
pulmone, sed tantum quibusdam sonis proprias *passiones* *naturaliter* *signi-FICANT*.
Nihil autem horum sonorum est nomen. Ex quo manifeste datur intelligi quod
nomen non significat naturaliter. -Sciendum tamen est quod circa hoc fuit
diversa quorumdam opinio. Quidam enim dixerunt quod nomina nullo modo
naturaliter significant: nec differt quæ res quo nomine significentur. Alii
vero dixerunt quod nomina omnino naturaliter significant, quasi nomina sint
naturales similitudines rerum. Quidam vero dixerunt quod nomina non naturaliter
significant quantum ad hoc, quod eorum significatio non est a natura, ut
Aristoteles hic intendit; quantum vero ad hoc naturaliter significant quod
eorum significatio congruit naturis rerum, ut Plato dixit. Nec obstat quod una
res multis nominibus significatur: quia unius rei possunt esse multæ
similitudines; et similiter ex diversis proprietatibus possunt uni rei multa
diversa nomina imponi. Non est autem intelligendum quod dicit: quorum nihil est
nomen, quasi soni animalium non habeant nomina: nominantur enim quibusdam
nominibus, sicut dicitur rugitus leonis et mugitus bovis; sed quia nullus talis
sonus est nomen, ut dictum est. However, there were diverse
opinions about this. Some men said that names in no way signify naturally and
that it makes no difference which things are signified by which names. Others
said that names signify naturally in every way, as if names were natural
likenesses of things. Still others said names do not signify naturally, i.e.,
insofar as their signification is not from nature, as Aristotle maintains here,
but that names do signify naturally in the sense that their signification
corresponds to the natures of things, as Plato held. The fact that one thing is
signified by many names is not in opposition to Aristotle’s position here, for
there can be many likenesses of one thing; and similarly, from diverse
properties many diverse names can be imposed on one thing. When Aristotle says,
but none of them is a name, he does not mean that the sounds of animals are not
named, for we do have names for them; "roaring,” for example, is said of
the sound made by a lion, and "lowing” of that of a cow. What he means is
that no such sound is a name. 13 Deinde cum dicit:
non homo vero etc., excludit quædam a nominis ratione. Et primo, nomen
infinitum; secundo, casus nominum; ibi: Catonis autem vel Catoni et cetera.
Dicit ergo primo quod non homo non est nomen. Omne enim nomen significat
aliquam naturam determinatam, ut homo; aut personam determinatam, ut pronomen;
aut utrumque determinatum, ut Socrates. Sed hoc quod dico non homo, neque
determinatam naturam neque determinatam personam significat. Imponitur enim a negatione hominis, quæ æqualiter dicitur de ente, et non ente.
Unde non homo potest dici indifferenter, et de eo quod non est in rerum natura;
ut si dicamus, Chimæra est non homo, et de eo quod est in rerum natura; sicut
cum dicitur, equus est non homo. Si autem imponeretur a privatione, requireret
subiectum ad minus existens: sed quia imponitur a negatione, potest dici de
ente et de non ente, ut Boethius et Ammonius dicunt. Quia tamen significat per
modum nominis, quod potest subiici et prædicari, requiritur ad minus suppositum
in apprehensione. Non autem erat nomen positum tempore Aristotelis sub quo
huiusmodi dictiones concluderentur. Non enim est oratio, quia pars eius non
significat aliquid separata, sicut nec in nominibus compositis; similiter autem
non est negatio, id est oratio negativa, quia huiusmodi oratio superaddit
negationem affirmationi, quod non contingit hic. Et ideo novum nomen imponit
huiusmodi dictioni, vocans eam nomen infinitum propter indeterminationem
significationis, ut dictum est. When he says, "Non-man,”
however, is not a name, etc., he points out that certain things do not have the
nature of a name. First he excludes the infinite name; then the cases of the
name where he says, "Of Philo” and "to Philo,” etc. He says that
"non-man” is not a name because every name signifies some determinate
nature, for example, "man,” or a determinate person in the case of the
pronoun, or both determinately, as in "Socrates.” But when we say
"non-man” it signifies neither a determinate nature nor a determinate
person, because it is imposed from the negation of man, which negation is
predicated equally of being and non-being. Consequently, "non-man” can be
said indifferently both of that which does not exist in reality, as in "A
chimera is non-man,” and of that which does exist in reality, as in "A
horse is non-man.” Now if the infinite name were imposed from a privation it
would require at least an existing subject, but since it is imposed from a
negation, it can be predicated of being and nonbeing, as Boethius and Ammonius
say. However, since it signifies in the mode of a name, and can therefore be
subjected and predicated, a suppositum is required at least in apprehension. In
the time of Aristotle there was no name for words of this kind. They are not
speech since a part of such a word does not signify something separately, just
as a part of a composite name does not signify separately; and they are not
negations, i.e., negative speech, for speech of this kind adds negation to
affirmation, which is not the case here. Therefore he imposes a new name for words
of this kind, the "infinite name,” because of the indetermination of
signification, as has been said. 14 Deinde cum dicit: Catonis autem vel Catoni
etc., excludit casus nominis; et dicit quod Catonis vel Catoni et alia
huiusmodi non sunt nomina, sed solus nominativus dicitur principaliter nomen,
per quem facta est impositio nominis ad aliquid significandum. Huiusmodi autem
obliqui vocantur casus nominis: quia quasi cadunt per quamdam declinationis
originem a nominativo, qui dicitur rectus eo quod non cadit. Stoici autem
dixerunt etiam nominativos dici casus: quos grammatici sequuntur, eo quod
cadunt, idest procedunt ab interiori conceptione mentis. Et dicitur rectus, eo
quod nihil prohibet aliquid cadens sic cadere, ut rectum stet, sicut stilus qui
cadens ligno infigitur. When he says, "Of Philo” and "to Philo” and
all such expressions are not names but modes of names, he excludes the cases of
names from the nature of the name. The nominative is the one that is said to be
a name principally, for the imposition of the name to signify something was
made through it. Oblique expressions of the kind cited are called cases of the
name because they fall away from the nominative as a kind of source of their
declension. On the other hand, the nominative, because it does not fall away,
is said to be erect. The Stoics held that even the nominatives were cases (with
which the grammarians agree), because they fall, i.e., proceed from the
interior conception of the mind; and they said they were also called erect
because nothing prevents a thing from falling in such a way that it stands
erect, as when a pen falls and is fixed in wood. Aquinas lib. 1 l. 4 n.
15Deinde cum dicit: ratio autem eius etc., ostendit consequenter quomodo se
habeant obliqui casus ad nomen; et dicit quod ratio, quam significat nomen, est
eadem et in aliis, scilicet casibus nominis; sed in hoc est differentia quod
nomen adiunctum cum hoc verbo est vel erit vel fuit semper significat verum vel
falsum: quod non contingit in obliquis. Signanter autem inducit exemplum de
verbo substantivo: quia sunt quædam alia verba, scilicet impersonalia, quæ cum
obliquis significant verum vel falsum; ut cum dicitur, poenitet Socratem, quia
actus verbi intelligitur ferri super obliquum; ac si diceretur, poenitentia
habet Socratem. Then he says, The definition of these is the same in all other
respects as that of the name itself, etc. Here Aristotle shows how oblique
cases are related to the name. The definition, as it signifies the name, is the
same in the others, namely, in the cases of the name. But they differ in this
respect: the name joined to the verb "is” or "will be” or "has
been” always signifies the true or false; in oblique cases this is not so. It
is significant that the substantive verb is the one he uses as an example, for
there are other verbs, i.e., impersonal verbs, that do signify the true or
false when joined with a name in an oblique case, as in "It grieves
Socrates,” because the act of the verb is understood to be carried over to the oblique
cases, as though what were said were, "Grief possesses Socrates.” Aquinas
lib. 1 l. 4 n. 16Sed contra: si nomen infinitum et casus non sunt nomina,
inconvenienter data est præmissa nominis definitio, quæ istis convenit. Sed
dicendum, secundum Ammonium, quod supra communius definit nomen, postmodum vero
significationem nominis arctat subtrahendo hæc a nomine. Vel dicendum quod præmissa
definitio non simpliciter convenit his: nomen enim infinitum nihil determinatum
significat, neque casus nominis significat secundum primum placitum instituentis,
ut dictum est. However, an objection could be made against Aristotle’s position
in this portion of his text. If the infinite name and the cases of the name are
not names, then the definition of the name (which belongs to these) is not
consistently presented. There are two ways of answering this objection. We
could say, as Ammonius does, that Aristotle defines the name broadly, and
afterward limits the signification of the name by subtracting these from it.
Or, we could say that the definition Aristotle has given does not belong to
these absolutely, since the infinite name signifies nothing determinate, and
the cases of the name do not signify according to the first intent of the one
instituting the name, as has been said. V. 1. Postquam
philosophus determinavit de nomine: hic determinat de verbo. Et circa hoc tria
facit: primo, definit verbum; secundo, excludit quædam a ratione verbi; ibi:
non currit autem, et non laborat etc.; tertio, ostendit convenientiam verbi ad
nomen; ibi: ipsa quidem secundum se dicta verba, et cetera. Circa
primum duo facit: primo, ponit definitionem verbi; secundo exponit eam; ibi:
dico autem quoniam consignificat et cetera. After determining
the nature of the name the Philosopher now determines the nature of the verb.
First he defines the verb; secondly, he excludes certain forms of verbs from
the definition, where he says, "Non-matures” and "non-declines” I do
not call verbs, etc.; finally, he shows in what the verb and name agree where
he says, Verbs in themselves, said alone, are names, etc. First, then, he
defines the verb and immediately begins to explain the definition where he
says, I mean by "signifies with time,” etc. 2 Est autem considerandum quod
Aristoteles, brevitati studens, non ponit in definitione verbi ea quæ sunt
nomini et verbo communia, relinquens ea intellectui legentis ex his quæ dixerat
in definitione nominis. Ponit autem tres particulas in definitione verbi:
quarum prima distinguit verbum a nomine, in hoc scilicet quod dicit quod
consignificat tempus. Dictum est enim in definitione nominis quod nomen
significat sine tempore. Secunda vero particula est, per quam distinguitur
verbum ab oratione, scilicet cum dicitur: cuius pars nihil extra significat. In
order to be brief, Aristotle does not give what is common to the name and the
verb in the definition of the verb, but leaves this for the reader to
understand from the definition of the name. He posits three elements in the
definition of the verb. The first of these distinguishes the verb from the
name, for the verb signifies with time, the name without time, as was stated in
its definition. The second element, no part of which signifies separately,
distinguishes the verb from speech. 3 Sed cum hoc etiam positum sit in
definitione nominis, videtur hoc debuisse prætermitti, sicut et quod dictum
est, vox significativa ad placitum. Ad quod respondet Ammonius quod in
definitione nominis hoc positum est, ut distinguatur nomen ab orationibus, quæ
componuntur ex nominibus; ut cum dicitur, homo est animal. Quia vero sunt etiam
quædam orationes quæ componuntur ex verbis; ut cum dicitur, ambulare est
moveri, ut ab his distinguatur verbum, oportuit hoc etiam in definitione verbi
iterari. Potest etiam aliter dici quod quia verbum importat compositionem, in qua
perficitur oratio verum vel falsum significans, maiorem convenientiam videbatur
verbum habere cum oratione, quasi quædam pars formalis ipsius, quam nomen, quod
est quædam pars materialis et subiectiva orationis; et ideo oportuit iterari. This
second element was also given in the definition of the name and therefore it
seems that this second element along with vocal sound significant by
convention, should have been omitted. Ammonius says in reply to this that
Aristotle posited this in the definition of the name to distinguish it from
speech which is composed of names, as in "Man is an animal”; but speech
may also be composed of verbs, as in "To walk is to move”; therefore, this
also bad to be repeated in the definition of the verb to distinguish it from
speech. We might also say that since the verb introduces the composition which
brings about speech signifying truth or falsity, the verb seems to be more like
speech (being a certain formal part of it) than the name which is a material
and subjective part of it; therefore this had to be repeated. 4 Tertia vero
particula est, per quam distinguitur verbum non solum a nomine, sed etiam a
participio quod significat cum tempore; unde dicit: et est semper eorum, quæ de
altero prædicantur nota, idest signum: quia scilicet nomina et participia
possunt poni ex parte subiecti et prædicati, sed verbum semper est ex parte prædicati.
The third element distinguishes the verb not only from the name, but also from
the participle, which also signifies with time. He makes this distinction when
he says, and it is a sign of something said of something else, i.e., names and
participles can be posited on the part of the subject and the predicate, but
the verb is always posited on the part of the predicate. 5 Sed hoc videtur
habere instantiam in verbis infinitivi modi, quæ interdum ponuntur ex parte
subiecti; ut cum dicitur, ambulare est moveri. Sed dicendum est quod verba
infinitivi modi, quando in subiecto ponuntur, habent vim nominis: unde et in Græco
et in vulgari Latina locutione suscipiunt additionem articulorum sicut et
nomina. Cuius ratio est quia proprium nominis est, ut significet
rem aliquam quasi per se existentem; proprium autem verbi est, ut significet
actionem vel passionem. Potest autem actio significari tripliciter: uno modo,
per se in abstracto, velut quædam res, et sic significatur per nomen; ut cum
dicitur actio, passio, ambulatio, cursus et similia; alio modo, per modum
actionis, ut scilicet est egrediens a substantia et inhærens ei ut subiecto, et
sic significatur per verba aliorum modorum, quæ attribuuntur prædicatis. Sed
quia etiam ipse processus vel inhærentia actionis potest apprehendi ab
intellectu et significari ut res quædam, inde est quod ipsa verba infinitivi
modi, quæ significant ipsam inhærentiam actionis ad subiectum, possunt accipi
ut verba, ratione concretionis, et ut nomina prout significant quasi res
quasdam. But it seems that verbs are used as subjects. The verb
in the infinitive mode is an instance of this, as in the example, "To walk
is to be moving.” Verbs of the infinitive mode, however, have the force of
names when they are used as subjects. (Hence in both Greek and ordinary Latin
usage articles are added to them as in the case of names.) The reason for this
is that it is proper to the name to signify something as existing per se, but
proper to the verb to signify action or passion. Now there are three ways of
signifying action or passion. It can be signified per se, as a certain thing in
the abstract and is thus signified by a name such as "action,”
"passion,” "walking,” "running,” and so on. It can also be
signified in the mode of an action, i.e., as proceeding from a substance and
inhering in it as in a subject; in this way action or passion is signified by
the verbs of the different modes attributed to predicates. Finally—and this is
the third way in which action or passion can be signified—the very process or
inherence of action can be apprehended by the intellect and signified as a
thing. Verbs of the infinitive mode signify such inherence of action in a
subject and hence can be taken as verbs by reason of concretion, and as names
inasmuch as they signify as things. 6 Potest etiam obiici de hoc quod etiam
verba aliorum modorum videntur aliquando in subiecto poni; ut cum dicitur,
curro est verbum. Sed dicendum est quod in tali locutione, hoc verbum curro,
non sumitur formaliter, secundum quod eius significatio refertur ad rem, sed
secundum quod materialiter significat ipsam vocem, quæ accipitur ut res quædam.
Et ideo tam verba, quam omnes orationis partes, quando ponuntur materialiter,
sumuntur in vi nominum. On this point the objection may also be raised that
verbs of other modes sometimes seem to be posited as subjects; for example when
we say, "‘Matures’is a verb.” In such a statement, however, the verb
"matures” is not taken formally according as its signification is referred
to a thing, but as it signifies the vocal sound itself materially, which vocal
sound is taken as a thing. When posited in this way, i.e., materially, verbs
and all parts of speech are taken with the force of names. 7 Deinde cum dicit: dico vero quoniam
consignificat etc., exponit definitionem positam. Et primo, quantum ad hoc quod
dixerat quod consignificat tempus; secundo, quantum ad hoc quod dixerat quod
est nota eorum quæ de altero prædicantur, cum dicit: et semper est et cetera. Secundam autem particulam, scilicet: cuius nulla pars extra significat, non
exponit, quia supra exposita est in tractatu nominis. Exponit ergo primum quod
verbum consignificat tempus, per exemplum; quia videlicet cursus, quia
significat actionem non per modum actionis, sed per modum rei per se
existentis, non consignificat tempus, eo quod est nomen. Curro vero cum sit
verbum significans actionem, consignificat tempus, quia proprium est motus
tempore mensurari; actiones autem nobis notæ sunt in tempore. Dictum est autem
supra quod consignificare tempus est significare aliquid in tempore mensuratum.
Unde aliud est significare tempus principaliter, ut rem quamdam, quod potest
nomini convenire, aliud autem est significare cum tempore, quod non convenit
nomini, sed verbo. Then he says, I mean by "signifies with time”
that "maturity,” for example, is a name, but "matures” is a verb,
etc.”’ With this he begins to explain the definition of the verb: first in
regard to signifies with time; secondly, in regard to the verb being a sign of
something said of something else. He does not explain the second part, no part
of which signifies separately, because an explanation of it has already been
made in connection with the name. First, he shows by an example that the verb
signifies with time. "Maturity,” for example, because it signifies action,
not in the mode of action but. in the mode of a thing existing per se, does not
signify with time, for it is a name. But "matures,” since it is a verb
signifying action, signifies with time, because to be measured by time is
proper to motion; moreover, actions are known by us in time. We have already
mentioned that to signify with time is to signify something measured in time.
Hence it is one thing to signify time principally, as a thing, which is
appropriate to the name; however, it is another thing to signify with time,
which is not proper to the name but to the verb. 8 Deinde cum dicit: et est semper etc., exponit aliam particulam. Ubi
notandum est quod quia subiectum enunciationis significatur ut cui inhæret
aliquid, cum verbum significet actionem per modum actionis, de cuius ratione
est ut inhæreat, semper ponitur ex parte prædicati, nunquam autem ex parte
subiecti, nisi sumatur in vi nominis, ut dictum est. Dicitur ergo verbum semper
esse nota eorum quæ dicuntur de altero: tum quia verbum semper significat id,
quod prædicatur; tum quia in omni prædicatione oportet esse verbum, eo quod
verbum importat compositionem, qua prædicatum componitur subiecto. Then he says, Moreover, a verb is always a sign of something that
belongs to something, i.e., of something present in a subject. Here he explains
the last part of the definition of the verb. It should be noted first that the
subject of an enunciation signifies as that in which something inheres. Hence,
when the verb signifies action through the mode of action (the nature of which
is to inhere) it is always posited on the part of the predicate and never on
the part of the subject—unless it is taken with the force of a name, as was
said. The verb, therefore, is always said to be a sign of something said of
another, and this not only because the verb always signifies that which is
predicated but also because there must be a verb in every predication, for the
verb introduces the composition by which the predicate is united with the
subject. Aquinas lib. 1 l. 5 n. 9Sed dubium videtur quod subditur: ut eorum quæ
de subiecto vel in subiecto sunt. Videtur enim aliquid dici ut de subiecto,
quod essentialiter prædicatur; ut, homo est animal; in subiecto autem, sicut
accidens de subiecto prædicatur; ut, homo est albus. Si ergo verba significant
actionem vel passionem, quæ sunt accidentia, consequens est ut semper
significent ea, quæ dicuntur ut in subiecto. Frustra igitur dicitur in subiecto
vel de subiecto. Et ad hoc dicit Boethius quod utrumque ad idem pertinet. Accidens
enim et de subiecto prædicatur, et in subiecto est. Sed quia Aristoteles disiunctione
utitur, videtur aliud per utrumque significare. Et ideo potest dici quod cum
Aristoteles dicit quod, verbum semper est nota eorum, quæ de altero prædicantur,
non est sic intelligendum, quasi significata verborum sint quæ prædicantur,
quia cum prædicatio videatur magis proprie ad compositionem pertinere, ipsa
verba sunt quæ prædicantur, magis quam significent prædicata. Est ergo
intelligendum quod verbum semper est signum quod aliqua prædicentur, quia omnis
prædicatio fit per verbum ratione compositionis importatæ, sive prædicetur
aliquid essentialiter sive accidentaliter. The last phrase of this portion of
the text presents a difficulty, namely, "of something belonging to [i.e.,
of] a subject or in a subject.” For it seems that something is said of a
subject when it is predicated essentially, as in "Man is an animal”; but
in a subject, when it is an accident that is predicated of a subject, as in
"Man is white.” But if verbs signify action or passion (which are
accidents), it follows that they always signify what is in a subject. It is
useless, therefore, to say "belonging to [i.e., of] a subject or in a
subject.” In answer to this Boethius says that both pertain to the same thing,
for an accident is predicated of a subject and is also in a subject. Aristotle,
however, uses a disjunction, which seems to indicate that he means something
different by each. Therefore it could be said in reply to this that when
Aristotle says the verb is always a sign of those things that are predicated of
another” it is not to be understood as though the things signified by verbs are
predicated. For predication seems to pertain more properly to composition;
therefore, the verbs themselves are what are predicated, rather than signify
predicates.” The verb, then, is always a sign that something is being
predicated because all predication is made through the verb by reason of the
composition introduced, whether what is being predicated is predicated
essentially or accidentally. Aquinas lib. 1 l. 5
n. 10Deinde cum dicit: non currit vero et non laborat etc., excludit quædam a
ratione verbi. Et primo, verbum infinitum; secundo, verba præteriti temporis
vel futuri; ibi: similiter autem curret vel currebat. Dicit ergo primo quod non
currit, et non laborat, non proprie dicitur verbum. Est enim proprium verbi
significare aliquid per modum actionis vel passionis; quod prædictæ dictiones
non faciunt: removent enim actionem vel passionem, potius quam aliquam
determinatam actionem vel passionem significent. Sed quamvis non
proprie possint dici verbum, tamen conveniunt sibi ea quæ supra posita sunt in
definitione verbi. Quorum primum est quod significat tempus, quia significat
agere et pati, quæ sicut sunt in tempore, ita privatio eorum; unde et quies
tempore mensuratur, ut habetur in VI physicorum. Secundum est quod semper ponitur ex parte prædicati, sicut et verbum: et
hoc ideo, quia negatio reducitur ad genus affirmationis. Unde sicut verbum quod
significat actionem vel passionem, significat aliquid ut in altero existens,
ita prædictæ dictiones significant remotionem actionis vel passionis. When he says, "Non-matures” and "non-declines” I do not call
verbs, etc., he excludes certain forms of verbs from the definition of the
verb. And first he excludes the infinite verb, then the verbs of past and
future time. "Non-matures” and "non-declines” cannot strictly
speaking be called verbs for it is proper to the verb to signify something in
the mode of action or passion. But these words remove action or passion rather
than signify a determinate action or passion. Now while they cannot properly be
called verbs, all the parts of the definition of the verb apply to them. First
of all the verb signifies time, because it signifies to act or to be acted
upon; and since these are in time so are their privations; whence rest, too, is
measured by time, as is said in VI Physicorum. Again, the infinite verb is
always posited on the part of the predicate just as the verb is; the reason is
that negation is reduced to the genus of affirmation. Hence, just as the verb,
which signifies action or passion, signifies something as existing in another,
so the foresaid words signify the remotion of action or passion. 11 Si quis
autem obiiciat: si prædictis dictionibus convenit definitio verbi; ergo sunt
verba; dicendum est quod definitio verbi supra posita datur de verbo communiter
sumpto. Huiusmodi autem dictiones negantur esse verba, quia deficiunt a
perfecta ratione verbi. Nec ante Aristotelem erat nomen positum huic generi
dictionum a verbis differentium; sed quia huiusmodi dictiones in aliquo cum
verbis conveniunt, deficiunt tamen a determinata ratione verbi, ideo vocat ea
verba infinita. Et rationem nominis assignat, quia unumquodque eorum
indifferenter potest dici de eo quod est, vel de eo quod non est. Sumitur
enim negatio apposita non in vi privationis, sed in vi simplicis negationis.
Privatio enim supponit determinatum subiectum. Differunt tamen huiusmodi verba
a verbis negativis, quia verba infinita sumuntur in vi unius dictionis, verba
vero negativa in vi duarum dictionum. Now someone might
object that if the definition of the verb applies to the above words, then they
are verbs. In answer to this it should be pointed out that the definition which
has been given of the verb is the definition of it taken commonly. Insofar as
these words fall short of the perfect notion of the verb, they are not called
verbs. Before Aristotle’s time a name bad not been imposed for a word that
differs from verbs as these do. He calls them infinite verbs because such words
agree in some things with verbs and yet fall short of the determinate notion of
the verb. The reason for the name, he says, is that an infinite verb can be
said indifferently of what is or what is not; for the adjoined negation is
taken, not with the force of privation, but with the force of simple negation
since privation supposes a determinate subject. Infinite verbs do differ from
negative verbs, however, for infinite verbs are taken with the force of one
word, negative verbs with the force of two. 12 Deinde cum dicit: similiter
autem curret etc., excludit a verbo verba præteriti et futuri temporis; et
dicit quod sicut verba infinita non sunt simpliciter verba, ita etiam curret,
quod est futuri temporis, vel currebat, quod est præteriti temporis, non sunt
verba, sed sunt casus verbi. Et differunt in hoc a
verbo, quia verbum consignificat præsens tempus, illa vero significant tempus
hinc et inde circumstans. Dicit autem signanter præsens tempus, et non
simpliciter præsens, ne intelligatur præsens indivisibile, quod est instans:
quia in instanti non est motus, nec actio aut passio; sed oportet accipere præsens
tempus quod mensurat actionem, quæ incepit, et nondum est determinata per
actum. Recte autem ea quæ consignificant tempus præteritum vel futurum, non
sunt verba proprie dicta: cum enim verbum proprie sit quod significat agere vel
pati, hoc est proprie verbum quod significat agere vel pati in actu, quod est
agere vel pati simpliciter: sed agere vel pati in præterito vel futuro est
secundum quid. When he says, Likewise, "has matured” and
"will mature” are not verbs, but modes of verbs, etc., he excludes verbs
of past and future time from the definition. For just as infinite verbs are not
verbs absolutely, so "will mature,” which is of future time, and "has
matured,” of past time, are not verbs. They are cases of the verb and differ
from the verb—which signifies with present time—by signifying time before and
after the present. Aristotle expressly says "present time” and not just
"present” because he does not mean here the indivisible present which is
the instant; for in the instant there is neither movement, nor action, nor
passion. Present time is to be taken as the time that measures action which has
begun and has not yet been terminated in act. Accordingly, verbs that signify
with past or future time are not verbs in the proper sense of the term, for the
verb is that which signifies to act or to be acted upon and therefore strictly
speaking signifies to act or to be acted upon in act, which is to act or to be
acted upon simply, whereas to act or to be acted upon in past or future time is
relative. 13 Dicuntur etiam verba præteriti vel futuri temporis rationabiliter
casus verbi, quod consignificat præsens tempus; quia præteritum vel futurum
dicitur per respectum ad præsens. Est enim præteritum quod fuit præsens, futurum
autem quod erit præsens. It is with reason that verbs of past or future time
are called cases of the verb signifying with present time, for past or future
are said with respect to the present, the past being that which was present,
the future, that which will be present. Aquinas lib. 1 l. 5 n. 14Cum autem
declinatio verbi varietur per modos, tempora, numeros et personas, variatio quæ
fit per numerum et personam non constituit casus verbi: quia talis variatio non
est ex parte actionis, sed ex parte subiecti; sed variatio quæ est per modos et
tempora respicit ipsam actionem, et ideo utraque constituit casus verbi. Nam verba
imperativi vel optativi modi casus dicuntur, sicut et verba præteriti vel
futuri temporis. Sed verba indicativi modi præsentis temporis non dicuntur
casus, cuiuscumque sint personæ vel numeri. Although the inflection
of the verb is varied by mode, time, number, and person, the variations that
are made in number and person do not constitute cases of the verb, the reason
being that such variation is on the part of the subject, not on the part of the
action. But variation in mode and time refers to the action itself and hence
both of these constitute cases of the verb. For verbs of the imperative or
optative modes are called cases as well as verbs of past or future time. Verbs
of the indicative mode in present time, however, are not called cases, whatever
their person and number. 15 Deinde cum dicit: ipsa itaque etc., ostendit
convenientiam verborum ad nomina. Et circa hoc duo facit: primo, proponit quod
intendit; secundo, manifestat propositum; ibi: et significant aliquid et
cetera. Dicit ergo primo, quod ipsa verba secundum se dicta sunt nomina: quod a
quibusdam exponitur de verbis quæ sumuntur in vi nominis, ut dictum est, sive
sint infinitivi modi; ut cum dico, currere est moveri, sive sint alterius modi;
ut cum dico, curro est verbum. Sed hæc non videtur esse intentio
Aristotelis, quia ad hanc intentionem non respondent sequentia. Et ideo aliter
dicendum est quod nomen hic sumitur, prout communiter significat quamlibet
dictionem impositam ad significandum aliquam rem. Et quia etiam ipsum agere vel
pati est quædam res, inde est quod et ipsa verba in quantum nominant, idest
significant agere vel pati, sub nominibus comprehenduntur communiter acceptis. Nomen
autem, prout a verbo distinguitur, significat rem sub determinato modo, prout
scilicet potest intelligi ut per se existens. Unde nomina possunt subiici et prædicari.
He points out the conformity between verbs and names
where he says, Verbs in themselves, said alone, are names. He proposes this
first and then manifests it. He says then, first, that verbs said by themselves
are names. Some have taken this to mean the verbs that are taken with the force
of names, either verbs of the infinitive mode, as in "To run is to be
moving,” or verbs of another mode, as in "‘Matures’ is a verb.” But this
does not seem to be what Aristotle means, for it does not correspond to what he
says next. Therefore "name” must be taken in another way here, i.e., as it
commonly signifies any word whatever that is imposed to signify a thing. Now,
since to act or to be acted upon is also a certain thing, verbs themselves as
they name, i.e., as they signify to act or to be acted upon, are comprehended
under names taken commonly. The name as distinguished from the verb signifies
the thing under a determinate mode, i.e., according as the thing can be
understood as existing per se. This is the reason names can be subjected and
predicated. 6 Deinde cum dicit: et significant aliquid etc., probat propositum.
Et primo, per hoc quod verba significant aliquid, sicut et nomina; secundo, per
hoc quod non significant verum vel falsum, sicut nec nomina; ibi: sed si est,
aut non est et cetera. Dicit ergo primo quod in tantum dictum est quod verba
sunt nomina, in quantum significant aliquid. Et hoc probat, quia supra dictum est quod voces significativæ significant
intellectus. Unde proprium vocis significativæ est quod generet aliquem
intellectum in animo audientis. Et ideo ad ostendendum quod verbum sit vox
significativa, assumit quod ille, qui dicit verbum, constituit intellectum in
animo audientis. Et ad hoc manifestandum inducit quod ille, qui audit,
quiescit. He proves the point he has just made when he says, and
signify something, etc., first by showing that verbs, like names, signify
something; then by showing that, like names, they do not signify truth or
falsity when he says, for the verb is not a sign of the being or nonbeing of a
thing. He says first that verbs have been said to be names only insofar as they
signify a thing. Then he proves this: it has already been said that significant
vocal sound signifies thought; hence it is proper to significant vocal sound to
produce something understood in the mind of the one who hears it. To show,
then, that a verb is significant vocal sound he assumes that the one who utters
a verb brings about understanding in the mind of the one who bears it. The
evidence he introduces for this is that the mind of the one who bears it is set
at rest. 17
Sed hoc videtur esse falsum: quia sola oratio perfecta facit quiescere
intellectum, non autem nomen, neque verbum si per se dicatur. Si enim dicam,
homo, suspensus est animus audientis, quid de eo dicere velim; si autem dico,
currit, suspensus est eius animus de quo dicam. Sed dicendum est quod cum
duplex sit intellectus operatio, ut supra habitum est, ille qui dicit nomen vel
verbum secundum se, constituit intellectum quantum ad primam operationem, quæ
est simplex conceptio alicuius, et secundum hoc, quiescit audiens, qui in
suspenso erat antequam nomen vel verbum proferretur et eius prolatio
terminaretur; non autem constituit intellectum quantum ad secundam operationem,
quæ est intellectus componentis et dividentis, ipsum verbum vel nomen per se
dictum: nec quantum ad hoc facit quiescere audientem. But what Aristotle says here seems to be false, for it is only perfect
speech that makes the intellect rest. The name or the verb, if said by
themselves, do not do this. For example, if I say "man,” the mind of the
hearer is left in suspense as to what I wish to say about mail; and if I say
"runs,” the bearer’s mind is left in suspense as to whom I am speaking of.
It should be said in answer to this objection that the operation of the
intellect is twofold, as was said above, and therefore the one who utters a
name or a verb by itself, determines the intellect with respect to the first
operation, which is the simple conception of something. It is in relation to
this that the one hearing, whose mind was undetermined before the name or the
verb was being uttered and its utterance terminated, is set at rest. Neither
the name nor the verb said by itself, however, determines the intellect in
respect to the second operation, which is the operation of the intellect
composing and dividing; nor do the verb or the name said alone set the hearer’s
mind at rest in respect to this operation. 18 Et ideo statim subdit: sed si est, aut non est, nondum significat, idest
nondum significat aliquid per modum compositionis et divisionis, aut veri vel
falsi. Et hoc est secundum, quod probare intendit. Probat autem consequenter
per illa verba, quæ maxime videntur significare veritatem vel falsitatem,
scilicet ipsum verbum quod est esse, et verbum infinitum quod est non esse;
quorum neutrum per se dictum est significativum veritatis vel falsitatis in re;
unde multo minus alia. Vel potest intelligi hoc generaliter dici de omnibus
verbis. Quia enim dixerat quod verbum non significat si est res vel non est,
hoc consequenter manifestat, quia nullum verbum est significativum esse rei vel
non esse, idest quod res sit vel non sit. Quamvis enim omne verbum finitum
implicet esse, quia currere est currentem esse, et omne verbum infinitum
implicet non esse, quia non currere est non currentem esse; tamen nullum verbum
significat hoc totum, scilicet rem esse vel non esse. Aristotle therefore immediately adds, but they do not yet signify
whether a thing is or is not, i.e., they do not yet signify something by way of
composition and division, or by way of truth or falsity. This is the second
thing he intends to prove, and he proves it by the verbs that especially seem
to signify truth or falsity, namely the verb to be and the infinite verb to
non-be, neither of which, said by itself, signifies real truth or falsity; much
less so any other verbs. This could also be understood in a more general way,
i.e., that here he is speaking of all verbs; for he says that the verb does not
signify whether a thing is or is not; he manifests this further, therefore, by
saying that no verb is significative of a thing’s being or non-being, i.e.,
that a thing is or is not. For although every finite verb implies being, for
"to run” is "to be running,” and every infinite verb implies
nonbeing, for "to non-run” is "to be non-running,” nevertheless no
verb signifies the whole, i.e., a thing is or a thing is not. 19 Et hoc
consequenter probat per id, de quo magis videtur cum subdit: nec si hoc ipsum
est purum dixeris, ipsum quidem nihil est. Ubi notandum est quod in Græco habetur: neque si ens ipsum nudum dixeris,
ipsum quidem nihil est. Ad probandum enim quod verba non significant rem esse
vel non esse, assumpsit id quod est fons et origo ipsius esse, scilicet ipsum
ens, de quo dicit quod nihil est (ut Alexander exponit), quia ens æquivoce
dicitur de decem prædicamentis; omne autem æquivocum per se positum nihil
significat, nisi aliquid addatur quod determinet eius significationem; unde nec
ipsum est per se dictum significat quod est vel non est. Sed hæc expositio non
videtur conveniens, tum quia ens non dicitur proprie æquivoce, sed secundum
prius et posterius; unde simpliciter dictum intelligitur de eo, quod per prius
dicitur: tum etiam, quia dictio æquivoca non nihil significat, sed multa
significat; et quandoque hoc, quandoque illud per ipsam accipitur: tum etiam,
quia talis expositio non multum facit ad intentionem præsentem. Unde Porphyrius
aliter exposuit quod hoc ipsum ens non significat naturam alicuius rei, sicut
hoc nomen homo vel sapiens, sed solum designat quamdam coniunctionem; unde
subdit quod consignificat quamdam compositionem, quam sine compositis non est
intelligere. Sed neque hoc convenienter videtur dici: quia si non significaret
aliquam rem, sed solum coniunctionem, non esset neque nomen, neque verbum,
sicut nec præpositiones aut coniunctiones. Et ideo aliter exponendum est, sicut
Ammonius exponit, quod ipsum ens nihil est, idest non significat verum vel
falsum. Et rationem huius assignat, cum subdit: consignificat autem quamdam
compositionem. Nec accipitur hic, ut ipse dicit, consignificat, sicut cum
dicebatur quod verbum consignificat tempus, sed consignificat, idest cum alio
significat, scilicet alii adiunctum compositionem significat, quæ non potest
intelligi sine extremis compositionis. Sed quia hoc commune est omnibus
nominibus et verbis, non videtur hæc expositio esse secundum intentionem
Aristotelis, qui assumpsit ipsum ens quasi quoddam speciale. He proves this point from something in which it will be clearer when he
adds, Nor would it be a sign of the being or nonbeing of a thing if you were to
say "is” alone, for it is nothing. It should be noted that the Greek text
has the word "being” in place of "is” here. In order to prove that
verbs do not signify that a thing is or is not, he takes the source and origin
of to be [esse], i.e., being [ens] itself, of which he says, it is nothing.
Alexander explains this passage in the following way: Aristotle says being
itself is nothing because "being” [ens] is said equivocally of the ten
predicaments; now an equivocal name used by itself signifies nothing unless
something is added to determine its signification; hence, "is” [est] said
by itself does not signify what is or is not. But this explanation is not
appropriate for this text. In the first place "being” is not, strictly
speaking, said equivocally but according to the prior and posterior.
Consequently, said absolutely, it is understood of that of which it is said
primarily. Secondly, an equivocal word does not signify nothing, but many
things, sometimes being taken for one, sometimes for another. Thirdly, such an
explanation does not have much application here. Porphyry explains this passage
in another way. He says that "being” [ens] itself does not signify the
nature of a thing as the name "man” or "wise” do, but only designates
a certain conjunction and this is why Aristotle adds, it signifies with a
composition, which cannot be conceived apart from the things composing it. This
explanation does not seem to be consistent with the text either, for if
"being” itself does not signify a thing, but only a conjunction, it, like
prepositions and conjunctions, is neither a name nor a verb. Therefore Ammonius
thought this should be explained in another way. He says "being itself is
nothing” means that it does not signify truth or falsity. And the reason for
this is given when Aristotle says, it signifies with a composition. The
"signifies with,” according to Ammonius, does not mean what it does when
it is said that the verb signifies with time; "signifies with,” means here
signifies with something, i.e., joined to another it signifies composition,
which cannot be understood without the extremes of the composition. But this
explanation does not seem to be in accordance with the intention of Aristotle,
for it is common to all names and verbs not to signify truth or falsity,
whereas Aristotle takes "being” here as though it were something special.
Aquinas lib. 1 l. 5 n. 20 Et ideo ut magis sequamur verba Aristotelis
considerandum est quod ipse dixerat quod verbum non significat rem esse vel non
esse, sed nec ipsum ens significat rem esse vel non esse. Et hoc est quod dicit, nihil est, idest non significat aliquid esse. Etenim
hoc maxime videbatur de hoc quod dico ens: quia ens nihil est aliud quam quod
est. Et sic videtur et rem significare, per hoc quod dico quod et esse, per hoc
quod dico est. Et si quidem hæc dictio ens significaret esse principaliter,
sicut significat rem quæ habet esse, procul dubio significaret aliquid esse.
Sed ipsam compositionem, quæ importatur in hoc quod dico est, non principaliter
significat, sed consignificat eam in quantum significat rem habentem esse. Unde
talis consignificatio compositionis non sufficit ad veritatem vel falsitatem:
quia compositio, in qua consistit veritas et falsitas, non potest intelligi,
nisi secundum quod innectit extrema compositionis. Therefore in order to understand what Aristotle is saying we should note
that he has just said that the verb does not signify that a thing exists or
does not exist [rem esse vel non esse]; nor does "being” [ens] signify
that a thing exists or does not exist. This is what he means when he says, it
is nothing, i.e., it does not signify that a thing exists. This is indeed most
clearly seen in saying "being” [ens], because being is nothing other than
that which is. And thus we see that it signifies both a thing, when I say
"that which,” and existence [esse] when I say "is” [est]. If the word
"being” [ens] as signifying a thing having existence were to signify
existence [esse] principally, without a doubt it would signify that a thing
exists. But the word "being” [ens] does not principally signify the
composition that is implied in saying "is” [est]; rather, it signifies
with composition inasmuch as it signifies the thing having existence. Such
signifying with composition is not sufficient for truth or falsity; for the
composition in which truth and falsity consists cannot be understood unless it
connects the extremes of a composition. 21 Si vero dicatur, nec ipsum esse, ut
libri nostri habent, planior est sensus. Quod enim nullum verbum significat rem
esse vel non esse, probat per hoc verbum est, quod secundum se dictum, non
significat aliquid esse, licet significet esse. Et quia hoc ipsum esse videtur
compositio quædam, et ita hoc verbum est, quod significat esse, potest videri
significare compositionem, in qua sit verum vel falsum; ad hoc excludendum
subdit quod illa compositio, quam significat hoc verbum est, non potest intelligi
sine componentibus: quia dependet eius intellectus ab extremis, quæ si non
apponantur, non est perfectus intellectus compositionis, ut possit in ea esse
verum, vel falsum. If in place of what Aristotle says we say nor would "to
be” itself [nec ipsum esse], as it is in our texts, the meaning is clearer. For
Aristotle proves through the verb "is” [est] that no verb signifies that a
thing exists or does not exist, since "is” said by itself does not signify
that a thing exists, although it signifies existence. And because to be itself
seems to be a kind of composition, so also the verb "is” [est], which
signifies to be, can seem to signify the composition in which there is truth or
falsity. To exclude this Aristotle adds that the composition which the verb
"is” signifies cannot be understood without the composing things. The
reason for this is that an understanding of the composition which "is”
signifies depends on the extremes, and unless they are added, understanding of
the composition is not complete and hence cannot be true or false. 22 Ideo
autem dicit quod hoc verbum est consignificat compositionem, quia non eam
principaliter significat, sed ex consequenti; significat enim primo illud quod
cadit in intellectu per modum actualitatis absolute: nam est, simpliciter
dictum, significat in actu esse; et ideo significat per modum verbi. Quia vero
actualitas, quam principaliter significat hoc verbum est, est communiter
actualitas omnis formæ, vel actus substantialis vel accidentalis, inde est quod
cum volumus significare quamcumque formam vel actum actualiter inesse alicui
subiecto, significamus illud per hoc verbum est, vel simpliciter vel secundum
quid: simpliciter quidem secundum præsens tempus; secundum quid autem secundum
alia tempora. Et ideo ex consequenti hoc verbum est significat compositionem. Therefore
he says that the verb "is” signifies with composition; for it does not
signify composition principally but consequently. it primarily signifies that
which is perceived in the mode of actuality absolutely; for "is” said
simply, signifies to be in act, and therefore signifies in the mode of a verb.
However, the actuality which the verb "is” principally signifies is the
actuality of every form commonly, whether substantial or accidental. Hence,
when we wish to signify that any form or act is actually in some subject we
signify it through the verb "is,” either absolutely or relatively;
absolutely, according to present time, relatively, according to other times;
and for this reason the verb "is” signifies composition, not principally,
but consequently. VI. 1. Postquam philosophus determinavit de nomine et de
verbo, quæ sunt principia materialia enunciationis, utpote partes eius
existentes; nunc determinat de oratione, quæ est principium formale
enunciationis, utpote genus eius existens. Et circa hoc tria facit: primo enim,
proponit definitionem orationis; secundo, exponit eam; ibi: dico autem ut homo
etc.; tertio, excludit errorem; ibi: est autem oratio omnis et cetera. Having established and explained the definition of the name and the
verb, which are the material principles of the enunciation inasmuch as they are
its parts, the Philosopher now determines and explains what speech is, which is
the formal principle of the enunciation inasmuch as it is its genus. First he
proposes the definition of speech; then he explains it where he says, Let me
explain. The word "animal” signifies something, etc.; finally, he excludes
an error where he says, But all speech is significant—not just as an
instrument, however, etc. 2 Circa primum
considerandum est quod philosophus in definitione orationis primo ponit illud
in quo oratio convenit cum nomine et verbo, cum dicit: oratio est vox
significativa, quod etiam posuit in definitione nominis, et probavit de verbo
quod aliquid significet. Non autem posuit in eius definitione, quia supponebat
ex eo quod positum erat in definitione nominis, studens brevitati, ne idem
frequenter iteraret. Iterat tamen hoc in definitione orationis, quia
significatio orationis differt a significatione nominis et verbi, quia nomen
vel verbum significat simplicem intellectum, oratio vero significat intellectum
compositum. In defining speech the Philosopher first states what it has in
common with the name and verb where he says, Speech is significant vocal sound.
This was posited in the definition of the name but not repeated in the case of
the verb, because it was supposed from the definition of the name. This was
done for the sake of brevity and to avoid repetition; but subsequently he did
prove that the verb signifies something. He repeats this, however, in the
definition of speech because the signification of speech differs from that of
the name and the verb; for the name and the verb signify simple thought,
whereas speech signifies composite thought. 3 Secundo autem ponit id, in quo
oratio differt a nomine et verbo, cum dicit: cuius partium aliquid
significativum est separatim. Supra enim dictum est
quod pars nominis non significat aliquid per se separatum, sed solum quod est
coniunctum ex duabus partibus. Signanter autem non dicit: cuius pars est
significativa aliquid separata, sed cuius aliquid partium est significativum,
propter negationes et alia syncategoremata, quæ secundum se non significant
aliquid absolutum, sed solum habitudinem unius ad alterum. Sed quia
duplex est significatio vocis, una quæ refertur ad intellectum compositum, alia
quæ refertur ad intellectum simplicem; prima significatio competit orationi,
secunda non competit orationi, sed parti orationis. Unde subdit: ut dictio, non ut affirmatio. Quasi dicat: pars orationis est
significativa, sicut dictio significat, puta ut nomen et verbum, non sicut
affirmatio, quæ componitur ex nomine et verbo. Facit autem mentionem solum de
affirmatione et non de negatione, quia negatio secundum vocem superaddit
affirmationi; unde si pars orationis propter sui simplicitatem non significat
aliquid, ut affirmatio, multo minus ut negatio. Secondly, he
posits what differentiates speech from the name and verb when he says, of which
some of the parts are significant separately; for a part of a name taken
separately does not signify anything per se, except in the case of a name
composed of two parts, as he said above. Note that he says, of which some of
the parts are significant, and not, a part of which is significant separately;
this is to exclude negations and the other words used to unite categorical words,
which do not in themselves signify something absolutely, but only the
relationship of one thing to another. Then because the signification of vocal
sound is twofold, one being referred to composite thought, the other to simple
thought (the first belonging to speech, the second, not to speech but to a part
of speech), he adds, as words but not as an affirmation. What he means is that
a part of speech signifies in the way a word signifies, a name or a verb, for
instance; it does not signify in the way an affirmation signifies, which is
composed of a name and a verb. He only mentions affirmation because negation
adds something to affirmation as far as vocal sound is concerned for if a part
of speech, since it is simple, does not signify as an affirmation, it will not
signify as a negation. 4 Sed contra hanc definitionem
Aspasius obiicit quod videtur non omnibus partibus orationis convenire. Sunt
enim quædam orationes, quarum partes significant aliquid ut affirmatio; ut
puta, si sol lucet super terram, dies est; et sic de multis. Et ad hoc
respondet Porphyrius quod in quocumque genere invenitur prius et posterius,
debet definiri id quod prius est. Sicut cum datur definitio alicuius speciei,
puta hominis, intelligitur definitio de eo quod est in actu, non de eo quod est
in potentia; et ideo quia in genere orationis prius est oratio simplex, inde
est quod Aristoteles prius definivit orationem simplicem. Vel potest dici,
secundum Alexandrum et Ammonium, quod hic definitur oratio in communi. Unde
debet poni in hac definitione id quod est commune orationi simplici et compositæ.
Habere autem partes significantes aliquid ut affirmatio, competit soli
orationi, compositæ; sed habere partes significantes aliquid per modum
dictionis, et non per modum affirmationis, est commune orationi simplici et
compositæ. Et ideo hoc debuit poni in definitione orationis. Et secundum hoc
non debet intelligi esse de ratione orationis quod pars eius non sit
affirmatio: sed quia de ratione orationis est quod pars eius sit aliquid quod
significat per modum dictionis, et non per modum affirmationis. Et in idem
redit solutio Porphyrii quantum ad sensum, licet quantum ad verba parumper
differat. Quia enim Aristoteles frequenter ponit dicere pro affirmare, ne
dictio pro affirmatione sumatur, subdit quod pars orationis significat ut
dictio, et addit non ut affirmatio: quasi diceret, secundum sensum Porphyrii,
non accipiatur nunc dictio secundum quod idem est quod affirmatio. Philosophus
autem, qui dicitur Ioannes grammaticus, voluit quod hæc definitio orationis
daretur solum de oratione perfecta, eo quod partes non videntur esse nisi
alicuius perfecti, sicut omnes partes domus referuntur ad domum: et ideo
secundum ipsum sola oratio perfecta habet partes significativas. Sed tamen hic
decipiebatur, quia quamvis omnes partes referantur principaliter ad totum
perfectum, quædam tamen partes referuntur ad ipsum immediate, sicut paries et
tectum ad domum, et membra organica ad animal: quædam vero mediantibus partibus
principalibus quarum sunt partes; sicut lapides referuntur ad domum mediante
pariete; nervi autem et ossa ad animal mediantibus membris organicis, scilicet
manu et pede et huiusmodi. Sic ergo omnes partes orationis principaliter
referuntur ad orationem perfectam, cuius pars est oratio imperfecta, quæ etiam
ipsa habet partes significantes. Unde ista
definitio convenit tam orationi perfectæ, quam imperfectæ. Aspasius objects to
this definition because it does not seem to belong to all parts of speech.
There is a kind of speech he says, in which some of the parts signify as an
affirmation; for instance, "If the sun shines over the earth, it is day,”
and so in many other examples. Porphyry says in reply to this objection that in
whatever genus there is something prior and posterior, it is the prior thing
that has to be defined. For example, when we give the definition of a
species—say, of man—the definition is understood of that which is in act, not
of that which is in potency. Since, then, in the genus of speech, simple speech
is prior, Aristotle defines it first. Or, we can answer the objection in the
way Alexander and Ammonious do. They say that speech is defined here commonly.
Hence what is common to simple and composite speech ought to be stated in the
definition. Now to have parts signifying something as an affirmation belongs
only to composite speech, but to have parts signifying something in the mode of
a word and not in the mode of an affirmation is common to simple and composite
speech. Therefore this had to be posited in the definition of speech. We should
not conclude, however, that it is of the nature of speech that its part not be
an affirmation, but rather that it is of the nature of speech that its parts be
something that signify in the manner of words and not in the manner of an affirmation.
Porphyry’s solution reduces to the same thing as far as meaning is concerned,
although it is a little different verbally. Aristotle frequently uses "to
say” for "to affirm,” and hence to prevent "word” from being taken as
"affirmation” when he says that a part of speech signifies as a word, he
immediately adds, not as an affirmation, meaning—according to Porphyry’s
view—"word” is not taken here in the sense in which it is the same as
"affirmation.” A philosopher called John the Grammarian thought that this
definition could only apply to perfect speech because there only seem to be
parts in the case of something perfect, or complete; for example, a house to
which all of the parts are referred. Therefore only perfect speech has
significant parts. He was in error on this point, however, for while it is true
that all the parts are referred principally to the perfect, or complete whole,
some parts are referred to it immediately, for example, the walls and roof to a
house and organic members to an animal; others, however, are referred to it
through the principal parts of which they are parts; stones, for example, to
the house by the mediate wall, and nerves and bones to the animal by the
mediate organic members like the hand and the foot, etc. In the case of speech,
therefore, all of the parts are principally referred to perfect speech, a part
of which is imperfect speech, which also has significant parts. Hence this
definition belongs both to perfect and to imperfect speech. Aquinas lib. 1 l. 6
n. 5Deinde cum dicit: dico autem ut homo etc., exponit propositam definitionem.
Et primo, manifestat verum esse quod dicitur; secundo, excludit falsum
intellectum; ibi: sed non una hominis syllaba et cetera. Exponit ergo quod
dixerat aliquid partium orationis esse significativum, sicut hoc nomen homo,
quod est pars orationis, significat aliquid, sed non significat ut affirmatio
aut negatio, quia non significat esse vel non esse. Et hoc dico non in
actu, sed solum in potentia. Potest enim aliquid addi, per cuius additionem fit
affirmatio vel negatio, scilicet si addatur ei verbum. When he says, Let me explain. The word "animal” signifies
something, etc., he elucidates the definition. First he shows that what he says
is true; secondly, he excludes a false understanding of it where he says, But
one syllable of "animal” does not signify anything, etc. He explains that
when he says some parts of speech are significant, he means that some of the
parts signify something in the way the name "animal,” which is a part of
speech, signifies something and yet does not signify as an affirmation or
negation, because it does not signify to be or not to be. By this I mean it
does not signify affirmation or negation in act, but only in potency; for it is
possible to add something that will make it an affirmation or negation, i.e., a
verb. 6 Deinde cum dicit: sed non una hominis etc., excludit
falsum intellectum. Et posset hoc referri ad immediate dictum, ut sit
sensus quod nomen erit affirmatio vel negatio, si quid ei addatur, sed non si
addatur ei una nominis syllaba. Sed quia huic sensui non conveniunt verba
sequentia, oportet quod referatur ad id, quod supra dictum est in definitione
orationis, scilicet quod aliquid partium eius sit significativum separatim. Sed quia pars alicuius totius dicitur proprie illud, quod immediate venit
ad constitutionem totius, non autem pars partis; ideo hoc intelligendum est de
partibus ex quibus immediate constituitur oratio, scilicet de nomine et verbo,
non autem de partibus nominis vel verbi, quæ sunt syllabæ vel litteræ. Et ideo
dicitur quod pars orationis est significativa separata, non tamen talis pars,
quæ est una nominis syllaba. Et hoc manifestat in syllabis, quæ quandoque
possunt esse dictiones per se significantes: sicut hoc quod dico rex, quandoque
est una dictio per se significans; in quantum vero accipitur ut una quædam
syllaba huius nominis sorex, soricis, non significat aliquid per se, sed est
vox sola. Dictio enim quædam est composita ex pluribus vocibus, tamen in
significando habet simplicitatem, in quantum scilicet significat simplicem
intellectum. Et ideo in quantum est vox composita, potest habere partem quæ sit
vox, inquantum autem est simplex in significando, non potest habere partem
significantem. Unde syllabæ quidem sunt voces, sed non sunt voces per se
significantes. Sciendum tamen quod in nominibus compositis, quæ imponuntur ad
significandum rem simplicem ex aliquo intellectu composito, partes secundum
apparentiam aliquid significant, licet non secundum veritatem. Et ideo subdit
quod in duplicibus, idest in nominibus compositis, syllabæ quæ possunt esse
dictiones, in compositione nominis venientes, significant aliquid, scilicet in
ipso composito et secundum quod sunt dictiones; non autem significant aliquid
secundum se, prout sunt huiusmodi nominis partes, sed eo modo, sicut supra
dictum est. He excludes a false understanding of what has been
said by his next statement. But one syllable of "animal” does not signify
anything. This could be referred to what has just been said and the meaning
would be that the name will be an affirmation or negation if something is added
to it, but not if what is added is one syllable of a name. However, what he
says next is not compatible with this meaning and therefore these words should
be referred to what was stated earlier in defining speech, namely, to some
parts of which are significant separately. Now, since what is properly called a
part of a whole is that which contributes immediately to the formation of the
whole, and not that which is a part of a part, "some parts” should be
understood as the parts from which speech is immediately formed, i.e., the name
and verb, and not as parts of the name or verb, which are syllables or letters.
Hence, what is being said here is that a part of speech is significant
separately but not such a part as the syllable of a name. He manifests this by
means of syllables that sometimes can be words signifying per se. "Owl,”
for example, is sometimes one word signifying per se. When taken as a syllable
of the name "fowl,” however, it does not signify something per se but is
only a vocal sound. For a word is composed of many vocal sounds, but it has
simplicity in signifying insofar as it signifies simple thought. Hence, a word
inasmuch as it is a composite vocal sound can have a part which is a vocal
sound, but inasmuch as it is simple in signifying it cannot have a signifying
part. Whence syllables are indeed vocal sounds, but they are not vocal sounds
signifying per se. In contrast to this it should be noted that in composite
names, which are imposed to signify a simple thing from some composite
understanding, the parts appear to signify something, although according to
truth they do not. For this reason he adds that in compound words, i.e.,
composite names, the syllables may be words contributing to the composition of
a name, and therefore signify something, namely, in the composite, and
according as they are words; but as parts of this kind of name they do not
signify something per se, but in the way that has already been explained. 7 Deinde cum dicit: est autem oratio etc., excludit quemdam errorem.
Fuerunt enim aliqui dicentes quod oratio et eius partes significant
naturaliter, non ad placitum. Ad probandum autem hoc utebantur tali
ratione. Virtutis naturalis oportet esse naturalia instrumenta: quia natura non
deficit in necessariis; potentia autem interpretativa est naturalis homini;
ergo instrumenta eius sunt naturalia. Instrumentum autem eius est oratio, quia
per orationem virtus interpretativa interpretatur mentis conceptum: hoc enim
dicimus instrumentum, quo agens operatur. Ergo oratio est
aliquid naturale, non ex institutione humana significans, sed naturaliter. Then
he says, But all speech is significant—not just as an instrument, however, etc.
Here he excludes the error of those who said that speech and its parts signify
naturally rather than by convention. To prove their point they used the
following argument. The instruments of a natural power must themselves be
natural, for nature does not fail in regard to what is necessary; but the
interpretive power is natural to man; therefore, its instruments are natural.
Now the instrument of the interpretive power is speech since it is through
speech that expression is given to the conception of the mind; for we mean by
an instrument that by which an agent operates. Therefore, speech is something
natural, signifying, not from human institution, but naturally. Aquinas lib. 1
l. 6 n. 8Huic autem rationi, quæ dicitur esse Platonis in Lib. qui intitulatur
Cratylus, Aristoteles obviando dicit quod omnis oratio est significativa, non
sicut instrumentum virtutis, scilicet naturalis: quia instrumenta naturalia
virtutis interpretativæ sunt guttur et pulmo, quibus formatur vox, et lingua et
dentes et labia, quibus litterati ac articulati soni distinguuntur; oratio
autem et partes eius sunt sicut effectus virtutis interpretativæ per
instrumenta prædicta. Sicut enim virtus motiva utitur naturalibus instrumentis,
sicut brachiis et manibus ad faciendum opera artificialia, ita virtus
interpretativa utitur gutture et aliis instrumentis naturalibus ad faciendum
orationem. Unde oratio et partes eius non sunt res naturales, sed
quidam artificiales effectus. Et ideo subdit quod oratio significat ad
placitum, idest secundum institutionem humanæ rationis et voluntatis, ut supra
dictum est, sicut et omnia artificialia causantur ex humana voluntate et
ratione. Sciendum tamen quod, si virtutem interpretativam non attribuamus
virtuti motivæ, sed rationi; sic non est virtus naturalis, sed supra omnem
naturam corpoream: quia intellectus non est actus alicuius corporis, sicut
probatur in III de anima. Ipsa autem ratio est, quæ movet virtutem corporalem
motivam ad opera artificialia, quibus etiam ut instrumentis utitur ratio: non
sunt autem instrumenta alicuius virtutis corporalis. Et hoc modo ratio potest
etiam uti oratione et eius partibus, quasi instrumentis: quamvis non
naturaliter significent. Aristotle refutes this argument, which is said to be
that of Plato in the Cratylus, when he says that all speech is significant, but
not as an instrument of a power, that is, of a natural power; for the natural
instruments of the interpretive power are the throat and lungs, by which vocal
sound is formed, and the tongue, teeth and lips by which letters and articulate
sounds are formulated. Rather, speech and its parts are effects of the
interpretative power through the aforesaid instruments. For just as the motive
power uses natural instruments such as arms and hands to make an artificial
work, so the interpretative power uses the throat and other natural instruments
to make speech. Hence, speech and its parts are not natural things, but certain
artificial effects. This is the reason Aristotle adds here that speech
signifies by convention, i.e., according to the ordinance of human will and
reason. It should be noted, however, that if we do not attribute the
interpretative power to a motive power, but to reason, then it is not a natural
power but is beyond every corporeal nature, since thought is not an act of the
body, as is proved in III De anima [4: 429a 10]. Moreover, it is reason itself
that moves the corporeal motive power to make artificial works, which reason then
uses as instruments; and thus artificial works are not instruments of a
corporeal power. Reason can also use speech and its parts in this way, i.e., as
instruments, although they do not signify naturally. Postquam philosophus
determinavit de principiis enunciationis, hic incipit determinare de ipsa
enunciatione. Et dividitur pars hæc in duas: in prima, determinat de
enunciatione absolute; in secunda, de diversitate enunciationum, quæ provenit
secundum ea quæ simplici enunciationi adduntur; et hoc in secundo libro; ibi:
quoniam autem est de aliquo affirmatio et cetera. Prima autem pars dividitur in
partes tres. In prima, definit enunciationem; in secunda, dividit eam; ibi: est
autem una prima oratio etc., in tertia, agit de oppositione partium eius ad
invicem; ibi: quoniam autem est enunciare et cetera. Circa primum tria facit:
primo, ponit definitionem enunciationis; secundo, ostendit quod per hanc
definitionem differt enunciatio ab aliis speciebus orationis; ibi: non autem in
omnibus etc.; tertio, ostendit quod de sola enunciatione est tractandum, ibi:
et cæteræ quidemrelinquantur. Having defined the principles of the enunciation,
the Philosopher now begins to treat the enunciation itself. This is divided
into two parts. In the first he examines the enunciation absolutely; in the
second the diversity of enunciations resulting from an addition to the simple
enunciation. The latter is treated in the second book, where he says, Since an
affirmation signifies something about a subject, etc.”’ The first part, on the
enunciation absolutely, is divided into three parts. In the first he defines
enunciation; in the second he divides it where he says, First affirmation, then
negation, is enunciative speech that is one, etc.;” in the third he treats of
the opposition of its parts to each other, where he says, Since it is possible
to enunciate that what belongs to a subject does not belong to it, etc. In the
portion of the text treated in this lesson, which is concerned with the
definition of enunciation, he first states the definition, then shows that this
definition differentiates the enunciation from other species of speech, where
he says, Truth and falsity is not present in all speech however, etc., and
finally indicates that only the enunciation is to be treated in this book where
he says, Let us therefore consider enunciative speech, etc. 2 Circa primum
considerandum est quod oratio, quamvis non sit instrumentum alicuius virtutis
naturaliter operantis, est tamen instrumentum rationis, ut supra dictum est.
Omne autem instrumentum oportet definiri ex suo fine, qui est usus instrumenti:
usus autem orationis, sicut et omnis vocis significativæ est significare
conceptionem intellectus, ut supra dictum est: duæ autem sunt operationes
intellectus, in quarum una non invenitur veritas et falsitas, in alia autem
invenitur verum vel falsum. Et ideo orationem enunciativam definit ex
significatione veri et falsi, dicens quod non omnis oratio est enunciativa, sed
in qua verum vel falsum est. Ubi considerandum est quod Aristoteles mirabili
brevitate usus, et divisionem orationis innuit in hoc quod dicit: non omnis
oratio est enunciativa, et definitionem enunciationis in hoc quod dicit: sed in
qua verum vel falsum est: ut intelligatur quod hæc sit definitio enunciationis,
enunciatio est oratio, in qua verum vel falsum est. The point has just been
made that speech, although it is not an instrument of a power operating
naturally, is nevertheless an instrument of reason. Now every instrument is
defined by its end, which is the use of the instrument. The use of speech, as
of every significant vocal sound, is to signify a conception of the intellect.
But there are two operations of the intellect. In one truth and falsity is
found, in the other not. Aristotle therefore defines enunciative speech by the
signification of the true and false: Yet not all speech is enunciative; but
only speech in which there is truth or falsity. Note with what remarkable
brevity he signifies the division of speech by Yet not all speech is
enunciative, and the definition by, but only speech in which there is truth or
falsity. This, then, is to be understood as the definition of the enunciation:
speech in which there is truth and falsity. 3 Dicitur autem in enunciatione
esse verum vel falsum, sicut in signo intellectus veri vel falsi: sed sicut in
subiecto est verum vel falsum in mente, ut dicitur in VI metaphysicæ, in re
autem sicut in causa: quia ut dicitur in libro prædicamentorum, ab eo quod res
est vel non est, oratio vera vel falsa est. True or false is said to be in the
enunciation as in a sign of true or false thought; but true or false is in the
mind as in a subject (as is said in VI Metaphysicæ), and in the thing as in a
cause (as is said in the book Predicamentorum [5: 4a 35–4b 9])—for it is from
the facts of the case, i.e., from a thing’s being so or not being so, that
speech is true or false. 4 Deinde cum dicit: non autem in omnibus etc.,
ostendit quod per hanc definitionem enunciatio differt ab aliis orationibus. Et
quidem de orationibus imperfectis manifestum est quod non significant verum vel
falsum, quia cum non faciant perfectum sensum in animo audientis, manifestum
est quod perfecte non exprimunt iudicium rationis, in quo consistit verum vel
falsum. His igitur prætermissis, sciendum est quod perfectæ orationis, quæ
complet sententiam, quinque sunt species, videlicet enunciativa, deprecativa,
imperativa, interrogativa et vocativa. (Non tamen intelligendum est quod solum
nomen vocativi casus sit vocativa oratio: quia oportet aliquid partium
orationis significare aliquid separatim, sicut supra dictum est; sed per
vocativum provocatur, sive excitatur animus audientis ad attendendum; non autem
est vocativa oratio nisi plura coniungantur; ut cum dico, o bone Petre). Harum autem
orationum sola enunciativa est, in qua invenitur verum vel falsum, quia ipsa
sola absolute significat conceptum intellectus, in quo est verum vel falsum. Next he shows that this definition differentiates the enunciation from
other speech, when he says, Truth or falsity is not present in all speech
however, etc. In the case of imperfect or incomplete speech it is clear that it
does not signify the true or false, since it does not make complete sense to
the mind of the hearer and therefore does not completely express a judgment of reason
in which the true or false consists. Having made this point, however, it must
be noted that there are five species of perfect speech that are complete in
meaning: enunciative, deprecative, imperative, interrogative, and vocative.
(Apropos of the latter it should be noted that a name alone in the vocative
case is not vocative speech, for some of the parts must signify something
separately, as was said above. So, although the mind of the hearer is provoked
or aroused to attention by a name in the vocative case, there is not vocative
speech, unless many words are joined together, as in "O good Peter!”) Of
these species of speech the enunciative is the only one in which there is truth
or falsity, for it alone signifies the conception of the intellect absolutely
and it is in this that there is truth or falsity. 5 Sed quia intellectus vel
ratio, non solum concipit in seipso veritatem rei tantum, sed etiam ad eius
officium pertinet secundum suum conceptum alia dirigere et ordinare; ideo
necesse fuit quod sicut per enunciativam orationem significatur ipse mentis
conceptus, ita etiam essent aliquæ aliæ orationes significantes ordinem
rationis, secundum quam alia diriguntur. Dirigitur autem ex ratione unius
hominis alius homo ad tria: primo quidem, ad attendendum mente; et ad hoc
pertinet vocativa oratio: secundo, ad respondendum voce; et ad hoc pertinet
oratio interrogativa: tertio, ad exequendum in opere; et ad hoc pertinet
quantum ad inferiores oratio imperativa; quantum autem ad superiores oratio
deprecativa, ad quam reducitur oratio optativa: quia respectu superioris, homo
non habet vim motivam, nisi per expressionem sui desiderii. Quia igitur istæ
quatuor orationis species non significant ipsum conceptum intellectus, in quo
est verum vel falsum, sed quemdam ordinem ad hoc consequentem; inde est quod in
nulla earum invenitur verum vel falsum, sed solum in enunciativa, quæ
significat id quod mens de rebus concipit. Et inde est quod omnes modi
orationum, in quibus invenitur verum vel falsum, sub enunciatione continentur:
quam quidam dicunt indicativam vel suppositivam. Dubitativa autem ad
interrogativam reducitur, sicut et optativa ad deprecativam. But the intellect, or reason, does not just conceive the truth of a
thing. It also belongs to its office to direct and order others in accordance
with what it conceives. Therefore, besides enunciative speech, which signifies
the concept of the mind, there had to be other kinds of speech to signify the
order of reason by which others are directed. Now, one man is directed by the
reason of another in regard to three things: first, to attend with his mind,
and vocative speech relates to this; second, to respond with his voice, and
interrogative speech relates to this; third, to execute a work, and in relation
to this, imperative speech is used with regard to inferiors, deprecative with
regard to superiors. Optative speech is reduced to the latter, for a man does
not have the power to move a superior except by the expression of his desire.
These four species of speech do not signify the conception of the intellect in
which there is truth or falsity, but a certain order following upon this.
Consequently truth or falsity is not found in any of them, but only in
enunciative speech, which signifies what the mind conceives from things. It
follows that all the modes of speech in which the true or false is found are
contained under the enunciation, which some call indicative or suppositive. The
dubitative, it should be noted, is reduced to the interrogative, as the
optative is to the deprecative. 6 Deinde cum dicit: cæteræ igitur relinquantur
etc., ostendit quod de sola enunciativa est agendum; et dicit quod aliæ quatuor
orationis species sunt relinquendæ, quantum pertinet ad præsentem intentionem:
quia earum consideratio convenientior est rhetoricæ vel poeticæ scientiæ. Sed
enunciativa oratio præsentis considerationis est. Cuius ratio est, quia
consideratio huius libri directe ordinatur ad scientiam demonstrativam, in qua
animus hominis per rationem inducitur ad consentiendum vero ex his quæ sunt
propria rei; et ideo demonstrator non utitur ad suum finem nisi enunciativis
orationibus, significantibus res secundum quod earum veritas est in anima. Sed rhetor
et poeta inducunt ad assentiendum ei quod intendunt, non solum per ea quæ sunt
propria rei, sed etiam per dispositiones audientis. Unde rhetores et poetæ
plerumque movere auditores nituntur provocando eos ad aliquas passiones, ut
philosophus dicit in sua rhetorica. Et ideo consideratio dictarum specierum
orationis, quæ pertinet ad ordinationem audientis in aliquid, cadit proprie sub
consideratione rhetoricæ vel poeticæ, ratione sui significati; ad
considerationem autem grammatici, prout consideratur in eis congrua vocum constructio.
Then Aristotle says, Let us therefore consider
enunciative speech, etc. Here he points out that only enunciative speech is to
be treated; the other four species must be omitted as far as the present
intention is concerned, because their investigation belongs rather to the
sciences of rhetoric or poetics. Enunciative speech belongs to the present
consideration and for the following reason: this book is ordered directly to
demonstrative science, in which the mind of man is led by an act of reasoning
to assent to truth from those things that are proper to the thing; to this end
the demonstrator uses only enunciative speech, which signifies things according
as truth about them is in the mind. The rhetorician and the poet, on the other
hand, induce assent to what they intend not only through what is proper to the
thing but also through the dispositions of the hearer. Hence, rhetoricians and
poets for the most part strive to move their auditors by arousing certain
passions in them, as the Philosopher says in his Rhetorica. This kind of
speech, therefore, which is concerned with the ordination of the hearer toward
something, belongs to the consideration of rhetoric or poetics by reason of its
intent, but to the consideration of the grammarian as regards a suitable
construction of the vocal sounds. VIII. 1. Postquam philosophus definivit
enunciationem, hic dividit eam. Et dividitur in duas partes: in prima, ponit
divisionem enunciationis; in secunda, manifestat eam; ibi: necesse est autem et
cetera. Having defined the enunciation the Philosopher now divides it. First he
gives the division, and then manifests it where he says, Every enunciative
speech however, must contain a verb, etc. 2 Circa primum considerandum est quod
Aristoteles sub breviloquio duas divisiones enunciationis ponit. Quarum una est quod enunciationum quædam est una simplex, quædam est
coniunctione una. Sicut etiam in rebus, quæ sunt extra animam, aliquid est unum
simplex sicut indivisibile vel continuum, aliquid est unum colligatione aut
compositione aut ordine. Quia enim ens et unum convertuntur, necesse est sicut
omnem rem, ita et omnem enunciationem aliqualiter esse unam. It should be noted that Aristotle in his concise way gives two divisions
of the enunciation. The first is the division into one simply and one by
conjunction. This parallels things outside of the soul where there is also
something one simply, for instance the indivisible or the continuum, and
something one either by aggregation or composition or order. In fact, since
being and one are convertible, every enunciation must in some way be one, just
as every thing is. 3 Alia vero subdivisio enunciationis est quod si enunciatio
sit una, aut est affirmativa aut negativa. Enunciatio autem affirmativa prior est negativa, triplici ratione, secundum
tria quæ supra posita sunt: ubi dictum est quod vox est signum intellectus, et
intellectus est signum rei. Ex parte igitur vocis, affirmativa enunciatio est
prior negativa, quia est simplicior: negativa enim enunciatio addit supra
affirmativam particulam negativam. Ex parte etiam intellectus affirmativa
enunciatio, quæ significat compositionem intellectus, est prior negativa, quæ
significat divisionem eiusdem: divisio enim naturaliter posterior est
compositione, nam non est divisio nisi compositorum, sicut non est corruptio
nisi generatorum. Ex parte etiam rei, affirmativa enunciatio, quæ significat
esse, prior est negativa, quæ significat non esse: sicut habitus naturaliter
prior est privatione. The other is a subdivision of the enunciation: the
division of it as it is one into affirmative and negative. The affirmative
enunciation is prior to the negative for three reasons, which are related to
three things already stated. It was said that vocal sound is a sign of thought
and thought a sign of the thing. Accordingly, with respect to vocal sound,
affirmative enunciation is prior to negative because it is simpler, for the
negative enunciation adds a negative particle to the affirmative. With respect
to thought, the affirmative enunciation, which signifies composition by the
intellect, is prior to the negative, which signifies division, for division is
posterior by nature to composition since division is only of composite
things—just as corruption is only of generated things. With respect to the
thing, the affirmative enunciation, which signifies to be is prior to the
negative, which signifies not to be, as the having of something is naturally
prior to the privation of it. 4 Dicit ergo quod oratio enunciativa una et prima
est affirmatio, idest affirmativa enunciatio. Et contra hoc quod dixerat prima,
subdit: deinde negatio, idest negativa oratio, quia est posterior affirmativa,
ut dictum est. Contra id autem quod dixerat una, scilicet simpliciter, subdit
quod quædam aliæ sunt unæ, non simpliciter, sed coniunctione unæ. What he says,
then, is this: Affirmation, i.e., affirmative enunciation, is one and the first
enunciative speech. And in opposition to first he adds, then negation, i.e.,
negative speech, for it is posterior to affirmative, as we have said. In
Opposition to one, i.e., one simply, he adds, certain others are one, not
simply, but one by conjunction. 5 Ex hoc autem quod hic dicitur argumentatur
Alexander quod divisio enunciationis in affirmationem et negationem non est
divisio generis in species, sed divisio nominis multiplicis in sua significata.
Genus enim univoce prædicatur de suis speciebus, non secundum prius et posterius:
unde Aristoteles noluit quod ens esset genus commune omnium, quia per prius prædicatur
de substantia, quam de novem generibus accidentium. From what Aristotle says
here Alexander argues that the division of enunciation into affirmation and
negation is Dot a division of a genus into species, but a division of a
multiple name into its meanings; for a genus is not predicated according to the
prior and posterior, but is predicated univocally of its species; this is the
reason Aristotle would not grant that being is a common genus of all things,
for it is predicated first of substance, and then of the nine genera of accidents.
6 Sed dicendum quod unum dividentium aliquod commune potest esse prius altero
dupliciter: uno modo, secundum proprias rationes, aut naturas dividentium; alio
modo, secundum participationem rationis illius communis quod in ea dividitur.
Primum autem non tollit univocationem generis, ut manifestum est in numeris, in
quibus binarius secundum propriam rationem naturaliter est prior ternario; sed
tamen æqualiter participant rationem generis sui, scilicet numeri: ita enim est
ternarius multitudo mensurata per unum, sicut et binarius. Sed secundum impedit univocationem generis. Et propter hoc ens non potest
esse genus substantiæ et accidentis: quia in ipsa ratione entis, substantia, quæ
est ens per se, prioritatem habet respectu accidentis, quod est ens per aliud
et in alio. Sic ergo affirmatio secundum propriam rationem prior est negatione;
tamen æqualiter participant rationem enunciationis, quam supra posuit,
videlicet quod enunciatio est oratio in qua verum vel falsum est. However, in the division of that which is common, one of the dividing
members can be prior to another in two ways: according to the proper notions”
or natures of the dividing members, or according to the participation of that
common notion that is divided in them. The first of these does not destroy the
univocity of a genus, as is evident in numbers. Twoness, according to its
proper notion, is naturally prior to threeness, yet they equally participate in
the notion of their genus, i.e., number; for both a multitude consisting of
three and a multitude consisting of two is measured by one. The second,
however, does impede the univocity of a genus. This is why being cannot be the
genus of substance and accident, for in the very notion of being, substance,
which is being per se, has priority in respect to accident, which is being
through another and in another. Applying this distinction to the matter at
hand, we see that affirmation is prior to negation in the first way, i.e.,
according to its notion, yet they equally participate in the definition
Aristotle has given of the enunciation, i.e., speech in which there is truth or
falsity. 7 Deinde cum dicit: necesse est autem etc., manifestat
propositas divisiones. Et primo, manifestat primam, scilicet quod enunciatio
vel est una simpliciter vel coniunctione una; secundo, manifestat secundam,
scilicet quod enunciatio simpliciter una vel est affirmativa vel negativa; ibi:
est autem simplex enunciatio et cetera. Circa primum duo facit: primo, præmittit
quædam, quæ sunt necessaria ad propositum manifestandum; secundo, manifestat
propositum; ibi: est autem una oratio et cetera. Where he
says, Every enunciative speech, however, must contain a verb or a mode of the
verb, etc., he explains the divisions. He gives two explanations, one of the
division of enunciation into one simply and one by conjunction, the second of
the division of the enunciation which is one simply into affirmative or negative.
The latter explanation begins where he says, A simple enunciation is vocal
sound signifying that something belongs or does not belong to a subject, etc.
Before he explains the first division, i.e., into one simply and one by
conjunction, he states certain things that are necessary for the evidence of
the explanation, and then explains the division where he says, Enunciative
speech is one when it signifies one thing, etc. 8 Circa primum duo facit:
primo, dicit quod omnem orationem enunciativam oportet constare ex verbo quod
est præsentis temporis, vel ex casu verbi quod est præteriti vel futuri. Tacet
autem de verbo infinito, quia eumdem usum habet in enunciatione sicut et verbum
negativum. Manifestat autem quod dixerat per hoc, quod non solum nomen unum
sine verbo non facit orationem perfectam enunciativam, sed nec etiam oratio
imperfecta. Definitio enim oratio quædam est, et tamen si ad rationem hominis,
idest definitionem non addatur aut est, quod est verbum, aut erat, aut fuit, quæ
sunt casus verbi, aut aliquid huiusmodi, idest aliquod aliud verbum seu casus
verbi, nondum est oratio enunciativa. He states the first thing that is
necessary for his explanation when he says that every enunciative speech must
contain a verb in present time, or a case of the verb, i.e., in past or future
time. (The infinite verb is not mentioned because it has the same function in
the enunciation as the negative verb.) To manifest this he shows that one name,
without a verb, does not even constitute imperfect enunciative speech, let
alone perfect speech. Definition, he points out, is a certain kind of speech,
and yet if the verb "is” or modes of the verb such as "was” or
"has been” or something of the kind, is not added to the notion of man,
i.e., to the definition, it is not enunciative speech. 9 Potest autem esse
dubitatio: cum enunciatio constet ex nomine et verbo, quare non facit mentionem
de nomine, sicut de verbo? Ad quod tripliciter responderi potest. Primo quidem,
quia nulla oratio enunciativa invenitur sine verbo vel casu verbi; invenitur
autem aliqua enunciatio sine nomine, puta cum nos utimur infinitivis verborum
loco nominum; ut cum dicitur, currere est moveri. Secundo et melius, quia,
sicut supra dictum est, verbum est nota eorum quæ de altero prædicantur. Prædicatum
autem est principalior pars enunciationis, eo quod est pars formalis et
completiva ipsius. Unde vocatur apud Græcos propositio categorica, idest prædicativa.
Denominatio autem fit a forma, quæ dat speciem rei. Et ideo potius fecit
mentionem de verbo tanquam de parte principaliori et formaliori. Cuius signum
est, quia enunciatio categorica dicitur affirmativa vel negativa solum ratione
verbi, quod affirmatur vel negatur; sicut etiam conditionalis dicitur
affirmativa vel negativa, eo quod affirmatur vel negatur coniunctio a qua
denominatur. Tertio, potest dici, et adhuc melius, quod non erat intentio
Aristotelis ostendere quod nomen vel verbum non sufficiant ad enunciationem
complendam: hoc enim supra manifestavit tam de nomine quam de verbo. Sed quia
dixerat quod quædam enunciatio est una simpliciter, quædam autem coniunctione
una; posset aliquis intelligere quod illa quæ est una simpliciter careret omni
compositione: sed ipse hoc excludit per hoc quod in omni enunciatione oportet
esse verbum, quod importat compositionem, quam non est intelligere sine
compositis, sicut supra dictum est. Nomen autem non
importat compositionem, et ideo non exigit præsens intentio ut de nomine
faceret mentionem, sed solum de verbo. But, one might
ask, why mention the verb and not the name, for the enunciation consists of a
name and a verb? This can be answered in three ways. First of all because
enunciative speech is not attained without a verb or a mode of the verb, but it
is without a name, for instance, when infinitive forms of the verb are used in
place of names, as in "To run is to be moving.” A second and better reason
for speaking only of the verb is that the verb is a sign of what is predicated
of another. Now the predicate is the principal part of the enunciation because
it is the formal part and completes it. This is the reason the Greeks called
the enunciation a categorical, i.e., predicative, proposition. It should also
be noted that denomination is made from the form which gives species to the
thing. He speaks of the verb, then, but not the name, because it is the more
principal and formal part of the enunciation. A sign of this is that the
categorical enunciation is said to be affirmative or negative solely by reason
of the verb being affirmed or denied, and the conditional enunciation is said
to be affirmative or negative by reason of the conjunction by which it is
denominated being affirmed or denied. A third and even better reason is that
Aristotle did not intend to show that the name or verb is not sufficient for a
complete enunciation, for he explained this earlier. Rather, he is excluding a
misunderstanding that might arise from his saying that one kind of enunciation
is one simply and another kind is one by conjunction. Some might think this
means that the kind that is one simply, lacks all composition. But he excludes
this by saying that there must be a verb in every enunciation; for the verb
implies composition and composition cannot be understood apart from the things
composed, as he said earlier.” The name, on the other hand, does not imply
composition and therefore did not have to be mentioned. 10 Secundo; ibi: quare
autem etc., ostendit aliud quod est necessarium ad manifestationem propositi,
scilicet quod hoc quod dico, animal gressibile bipes, quæ est definitio
hominis, est unum et non multa. Et eadem ratio est de omnibus aliis
definitionibus. Sed huiusmodi rationem assignare dicit esse alterius negocii. Pertinet
enim ad metaphysicum; unde in VII et in VIII metaphysicæ ratio huius
assignatur: quia scilicet differentia advenit generi non per accidens sed per
se, tanquam determinativa ipsius, per modum quo materia determinatur per
formam. Nam
a materia sumitur genus, a forma autem differentia. Unde sicut ex forma et
materia fit vere unum et non multa, ita ex genere et differentia. The other, point necessary for the evidence of the first division is
made where he says, but then the question arises as to why the definition
"terrestrial biped animal” is something one, etc. He indicates by this
that "terrestrial biped animal,” which is a definition of man, is one and
not many. The reason it is one is the same as in the case of all definitions
but, he says, to assign the reason belongs to another subject of inquiry. It belongs,
in fact, to metaphysics and he assigns the reason in VII and VIII Metaphysicæ
which is this: the difference does not accrue to the genus accidentally but per
se and is determinative of it in the way in which form determines matter; for
the genus is taken from matter, the difference from form. Whence, just as one
thing—not many—comes to be from form and matter, so one thing comes to be from
the genus and difference. 11 Excludit autem quamdam rationem huius unitatis,
quam quis posset suspicari, ut scilicet propter hoc definitio dicatur unum,
quia partes eius sunt propinquæ, idest sine aliqua interpositione coniunctionis
vel moræ. Et quidem non interruptio locutionis necessaria est ad unitatem
definitionis, quia si interponeretur coniunctio partibus definitionis, iam
secunda non determinaret primam, sed significarentur ut actu multæ in
locutione: et idem operatur interpositio moræ, qua utuntur rhetores loco
coniunctionis. Unde ad unitatem definitionis requiritur quod partes eius
proferantur sine coniunctione et interpolatione: quia etiam in re naturali,
cuius est definitio, nihil cadit medium inter materiam et formam: sed prædicta
non interruptio non sufficit ad unitatem definitionis, quia contingit etiam
hanc continuitatem prolationis servari in his, quæ non sunt simpliciter unum,
sed per accidens; ut si dicam, homo albus musicus. Sic igitur Aristoteles valde
subtiliter manifestavit quod absoluta unitas enunciationis non impeditur, neque
per compositionem quam importat verbum, neque per multitudinem nominum ex quibus
constat definitio. Et est eadem ratio utrobique, nam prædicatum comparatur ad
subiectum ut forma ad materiam, et similiter differentia ad genus: ex forma
autem et materia fit unum simpliciter. The reason for the unity of this
definition might be supposed by some to be only that of juxtaposition of the
parts, i.e., that "terrestrial biped animal” is said to be one only
because the parts are side by side without conjunction or pause. But he
excludes such a notion of its unity. Now it is true that non-interruption of
locution is necessary for the unity of a definition, for if a conjunction were
put between the parts the second part would not determine the first immediately
and the many in locution would consequently signify many in act. The pause used
by rhetoricians in place of a conjunction would do the same thing. Whence it is
a requirement for the unity of a definition that its parts be uttered without
conjunction and interpolation, the reason being that in the natural thing,
whose definition it is, nothing mediates between matter and form. However,
non-interruption of locution is not the only thing that is needed for unity of
the definition, for there can be continuity of utterance in regard to things
that are not one simply, but are accidentally, as in white musical man.”
Aristotle has therefore manifested very subtly that absolute unity of the
enunciation is not impeded either by the composition which the verb implies or
by the multitude of names from which a definition is established. And the
reason is the same in both cases, i.e., the predicate is related to the subject
as form to matter, as is the difference to a genus; but from form and matter a
thing that is one simply comes into existence. 12 Deinde cum dicit: est autem
una oratio etc., accedit ad manifestandam prædictam divisionem. Et primo,
manifestat ipsum commune quod dividitur, quod est enunciatio una; secundo,
manifestat partes divisionis secundum proprias rationes; ibi: harum autem hæc
simplex et cetera. Circa primum duo facit: primo, manifestat ipsam divisionem;
secundo, concludit quod ab utroque membro divisionis nomen et verbum
excluduntur; ibi: nomen ergo et verbum et cetera. Opponitur autem unitati
pluralitas; et ideo enunciationis unitatem manifestat per modos pluralitatis. He
begins to explain the division when he says, Enunciative speech is one when it
signifies one thing, etc. First he makes the common thing that is divided
evident, i.e., the enunciation as it is one; secondly, he makes the parts of
the division evident according to their own proper notions, where he says, Of
enunciations that are one, simple enunciation is one kind, etc. After he has
made the division of the common thing evident, i.e., enunciation, he then
concludes that the name and the verb are excluded from each member of the
division where he says, Let us call the name or the verb a word only, etc. Now
plurality is opposed to unity. Therefore he is going to manifest the unity of
the enunciation through the modes of plurality. 13 Dicit ergo primo quod enunciatio
dicitur vel una absolute, scilicet quæ unum de uno significat, vel una secundum
quid, scilicet quæ est coniunctione una. Per oppositum autem est intelligendum
quod enunciationes plures sunt, vel ex eo quod plura significant et non unum:
quod opponitur primo modo unitatis; vel ex eo quod absque coniunctione
proferuntur: et tales opponuntur secundo modo unitatis. He begins his
explanation by saying that enunciation is either one absolutely, i.e., it
signifies one thing said of one thing, or one relatively, i.e., it is one by
conjunction. In opposition to these are the enunciations that are many, either
because they signify not one but many things, which is opposed to the first
mode of unity or because they are uttered without a connecting particle, which
is opposed to the second mode of unity. 14 Circa quod considerandum est,
secundum Boethium, quod unitas et pluralitas orationis refertur ad
significatum; simplex autem et compositum attenditur secundum ipsas voces. Et
ideo enunciatio quandoque est una et simplex puta cum solum ex nomine et verbo
componitur in unum significatum; ut cum dico, homo est albus. Est etiam
quandoque una oratio, sed composita, quæ quidem unam rem significat, sed tamen
composita est vel ex pluribus terminis; sicut si dicam, animal rationale
mortale currit, vel ex pluribus enunciationibus, sicut in conditionalibus, quæ
quidem unum significant et non multa. Similiter autem
quandoque in enunciatione est pluralitas cum simplicitate, puta cum in oratione
ponitur aliquod nomen multa significans; ut si dicam, canis latrat, hæc oratio
plures est, quia plura significat, et tamen simplex est. Quandoque vero in
enunciatione est pluralitas et compositio, puta cum ponuntur plura in subiecto
vel in prædicato, ex quibus non fit unum, sive interveniat coniunctio sive non;
puta si dicam, homo albus musicus disputat: et similiter est si coniungantur
plures enunciationes, sive cum coniunctione sive sine coniunctione; ut si
dicam, Socrates currit, Plato disputat. Et secundum hoc sensus litteræ est quod
enunciatio una est illa, quæ unum de uno significat, non solum si sit simplex,
sed etiam si sit coniunctione una. Et similiter enunciationes plures dicuntur
quæ plura et non unum significant: non solum quando interponitur aliqua
coniunctio, vel inter nomina vel verba, vel etiam inter ipsas enunciationes;
sed etiam si vel inconiunctione, idest absque aliqua interposita coniunctione
plura significat, vel quia est unum nomen æquivocum, multa significans, vel
quia ponuntur plura nomina absque coniunctione, ex quorum significatis non fit
unum; ut si dicam, homo albus grammaticus logicus currit. Boethius interprets this passage in the following way. "Unity” and
"plurality” of speech refers to what is signified, whereas "simple”
and "composite” is related to the vocal sounds. Accordingly, an
enunciation is sometimes one and simple, namely, when one thing is signified by
the composition of name and verb, as in "Man is white.” Sometimes it is
one and composite. In this case it signifies one thing, but is composed either
from many terms, as in "A mortal rational animal is running,” or from many
enunciations, as in conditionals that signify one thing and not many. On the
other hand, sometimes there is plurality along with simplicity, namely, when a
name signifying many things is used, as in "The dog barks,” in which case
the enunciation is many because it signifies many things [i.e., it signifies
equivocally], but it is simple as far as vocal sound is concerned. But
sometimes there is plurality and composition, namely, when many things are
posited on the part of the subject or predicate from which one thing does not
result, whether a conjunction intervenes or not, as in "The musical white
man is arguing.” This is also the case if there are many enunciations joined
together, with or without connecting particles as in "Socrates runs, Plato
discusses. According to this exposition the meaning of the passage in question
is this: an enunciation is one when it signifies one thing said of one thing,
and this is the case whether the enunciation is one simply or is one by
conjunction; an enunciation is many when it signifies not one but many things,
and this not only when a conjunction is inserted between either the names or
verbs or between the enunciations themselves, but even if there are many things
that are not conjoined. In the latter case they signify many things either
because an equivocal name is used or because many names signifying many things
from which one thing does not result are used without conjunctions, as in
"The white grammatical logical man is running.” Sed hæc expositio non
videtur esse secundum intentionem Aristotelis. Primo quidem, quia per
disiunctionem, quam interponit, videtur distinguere inter orationem unum
significantem, et orationem quæ est coniunctione una. Secundo, quia supra dixerat quod est unum quoddam et non multa, animal
gressibile bipes. Quod autem est coniunctione unum, non est unum et non multa,
sed est unum ex multis. Et ideo melius videtur dicendum quod Aristoteles, quia
supra dixerat aliquam enunciationem esse unam et aliquam coniunctione unam,
vult hic manifestare quæ sit una. Et quia supra dixerat quod multa nomina
simul coniuncta sunt unum, sicut animal gressibile bipes, dicit consequenter
quod enunciatio est iudicanda una non ex unitate nominis, sed ex unitate
significati, etiam si sint plura nomina quæ unum significent. Vel si sit aliqua
enunciatio una quæ multa significet, non erit una simpliciter, sed coniunctione
una. Et secundum hoc, hæc enunciatio, animal gressibile bipes est risibile, non
est una quasi coniunctione una, sicut in prima expositione dicebatur, sed quia
unum significat. However, this exposition does not seem to be what
Aristotle had in mind. First of all the disjunction he inserts seems to
indicate that he is distinguishing between speech signifying one thing and
speech which is one by conjunction. In the second place, he has just said that
terrestrial biped animal is something one and not many. Moreover, what is one
by conjunction is not one, and not many, but one from many. Hence it seems
better to say that since he has already said that one kind of enunciation is
one simply and another kind is one by conjunction be is showing here what one
enunciation is. Having said, then, that many names joined together are
something one as in the example "terrestrial biped animal,” he goes on to
say that an enunciation is to be judged as one, not from the unity of the name
but from the unity of what is signified, even if there are many names
signifying the one thing; and if an enunciation which signifies many things is
one, it will not be one simply, but one by conjunction. Hence, the enunciation
"A terrestrial biped animal is risible,” is not one in the sense of one by
conjunction as the first exposition would have it, but because it signifies one
thing. 16 Et quia oppositum per oppositum manifestatur,
consequenter ostendit quæ sunt plures enunciationes, et ponit duos modos
pluralitatis. Primus est, quod plures dicuntur enunciationes quæ plura
significant. Contingit autem aliqua plura significari in aliquo uno communi;
sicut cum dico, animal est sensibile, sub hoc uno communi, quod est animal,
multa continentur, et tamen hæc enunciatio est una et non plures. Et ideo addit
et non unum. Sed melius est ut dicatur hoc esse additum propter definitionem,
quæ multa significat quæ sunt unum: et hic modus pluralitatis opponitur primo
modo unitatis. Secundus modus pluralitatis est, quando non solum enunciationes
plura significant, sed etiam illa plura nullatenus coniunguntur, et hic modus
pluralitatis opponitur secundo modo unitatis. Et secundum hoc patet quod
secundus modus unitatis non opponitur primo modo pluralitatis. Ea autem quæ non
sunt opposita, possunt simul esse. Unde manifestum est, enunciationem quæ est
una coniunctione, esse etiam plures: plures in quantum significat plura et non
unum. Secundum hoc ergo possumus accipere tres modos enunciationis. Nam quædam
est simpliciter una, in quantum unum significat; quædam est simpliciter plures,
in quantum plura significat, sed est una secundum quid, in quantum est
coniunctione una; quædam sunt simpliciter plures, quæ neque significant unum,
neque coniunctione aliqua uniuntur. Ideo autem Aristoteles quatuor ponit et non
solum tria, quia quandoque est enunciatio plures, quia plura significat, non
tamen est coniunctione una, puta si ponatur ibi nomen multa significans. Then — because an opposite is manifested through an opposite — he goes
on to show which enunciations are many, and he posits two modes of plurality.
Enunciations are said to be many which signify many things. Many things may be
signified in some one common thing however; when I say, for example, "An
animal is a sentient being,” many things are contained under the one common
thing, animal, but such an enunciation is still one, not many. Therefore
Aristotle adds, and not one. It would be better to say, however, that the and
not one is added because of definition, which signifies many things that are
one. The mode of plurality he has spoken of thus far is opposed to the first
mode of unity. The second mode of plurality covers enunciations that not only signify
many things but many that are in no way joined together. This mode is opposed
to the second mode of unity. Thus it is evident that the second mode of unity
is not opposed to the first mode of plurality. Now those things that are not
opposed can be together. Therefore, the enunciation that is one by conjunction
is also many many insofar as it signifies many and not one. According to this
understanding of the text there are three modes of the enunciation: the
enunciation that is one simply inasmuch as it signifies one thing; the
enunciation that is many simply inasmuch as it signifies many things, but is
one relatively inasmuch as it is one by conjunction; finally, the enunciations
that are many simply—those that do not signify one thing and are not united by
any conjunction. Aristotle posits four kinds of enunciation rather than three,
for an enunciation is sometimes many because it signifies many things, and yet
is not one by conjunction; a case in point would be an enunciation in which a
name signifying many things is used. 17 Deinde cum
dicit: nomen ergo et verbum etc., excludit ab unitate orationis nomen et
verbum. Dixerat enim quod enunciatio una est, quæ unum significat: posset autem
aliquis intelligere, quod sic unum significaret sicut nomen et verbum unum
significant. Et ideo ad hoc excludendum subdit: nomen ergo, et verbum dictio
sit sola, idest ita sit dictio, quod non enunciatio. Et videtur, ex modo
loquendi, quod ipse imposuerit hoc nomen ad significandum partes enunciationis.
Quod autem nomen et verbum dictio sit sola manifestat per hoc, quod non potest
dici quod ille enunciet, qui sic aliquid significat voce, sicut nomen, vel
verbum significat. Et ad hoc manifestandum innuit duos modos utendi
enunciatione. Quandoque enim utimur ipsa quasi ad interrogata respondentes;
puta si quæratur, quis sit in scholis? Respondemus, magister. Quandoque autem
utimur ea propria sponte, nullo interrogante; sicut cum dicimus, Petrus currit.
Dicit ergo, quod ille qui significat aliquid unum nomine vel verbo, non
enunciat vel sicut ille qui respondet aliquo interrogante, vel sicut ille qui
profert enunciationem non aliquo interrogante, sed ipso proferente sponte.
Introduxit autem hoc, quia simplex nomen vel verbum, quando respondetur ad
interrogationem, videtur verum vel falsum significare: quod est proprium
enunciationis. Sed hoc non competit nomini vel verbo, nisi secundum quod
intelligitur coniunctum cum alia parte proposita in interrogatione. Ut si quærenti,
quis legit in scholis? Respondeatur, magister, subintelligitur, ibi legit. Si
ergo ille qui enunciat aliquid nomine vel verbo non enunciat, manifestum est
quod enunciatio non sic unum significat, sicut nomen vel verbum. Hoc autem
inducit sicut conclusionem eius quod supra præmisit: necesse est omnem
orationem enunciativam ex verbo esse vel ex casu verbi. Where he says, Let us call the name or the verb a word only, etc., he
excludes the name and the verb from the unity of speech. His reason for making
this point is that his statement, "an enunciation is one inasmuch as it
signifies one thing,” might be taken to mean that an enunciation signifies one
thing in the same way the name or verb signify one thing. To prevent such a
misunderstanding he says, Let us call the name or the verb a word only, i.e., a
locution which is not an enunciation. From his mode of speaking it would seem
that Aristotle himself imposed the name "phasis” [word] to signify such
parts of the enunciation. Then he shows that a name or verb is only a word by
pointing out that we do not say that a person is enunciating when be signifies
something in vocal sound in the way in which a name or verb signifies. To
manifest this he suggests two ways of using the enunciation. Sometimes we use
it to reply to questions; for example if someone asks "Who is it who
discusses,” we answer "The teacher.” At other times we use the
enunciation, not in reply to a question, but of our own accord, as when we say
"Peter is running.” What Aristotle is saying, then, is that the person who
signifies something one by a name or a verb is not enunciating in the way in
which either the person who replies to a question or who utters an enunciation
of his own accord is enunciating. He introduces this point because the simple
name or verb, when used in reply to a question seems to signify truth or
falsity and truth or falsity is what is proper to the enunciation. Truth and
falsity is not proper, however, to the name or verb unless it is understood as
joined to another part proposed in a question; if someone should ask, for
example, "Who reads in the schools,” we would answer, "The teacher,”
understanding also, "reads there.” If, then, something expressed by a name
or verb is not an enunciation, it is evident that the enunciation does not
signify one thing in the same way as the name or verb signify one thing.
Aristotle draws this by way of a conclusion from, Every enunciative speech must
contain a verb or a mode of the verb, which was stated earlier. 18 Deinde cum dicit: harum autem hæc simplex etc., manifestat præmissam
divisionem secundum rationes partium. Dixerat enim quod una enunciatio est quæ
unum de uno significat, et alia est quæ est coniunctione una. Ratio autem huius
divisionis est ex eo quod unum natum est dividi per simplex et compositum. Et
ideo dicit: harum autem, scilicet enunciationum, in quibus dividitur unum, hæc
dicitur una, vel quia significat unum simpliciter, vel quia una est
coniunctione. Hæc quidem simplex enunciatio est, quæ scilicet unum significat.
Sed ne intelligatur quod sic significet unum, sicut nomen vel verbum, ad
excludendum hoc subdit: ut aliquid de aliquo, idest per modum compositionis,
vel aliquid ab aliquo, idest per modum divisionis. Hæc autem ex his coniuncta,
quæ scilicet dicitur coniunctione una, est velut oratio iam composita: quasi
dicat hoc modo, enunciationis unitas dividitur in duo præmissa, sicut aliquod
unum dividitur in simplex et compositum. Then when he says,
Of enunciations that are one, simple enunciation is one kind, etc., he
manifests the division of enunciation by the natures of the parts. He has said
that the enunciation is one when it signifies one thing or is one by
conjunction. The basis of this division is the nature of one, which is such that
it can be divided into simple and composite. Hence, Aristotle says, Of these,
i.e., enunciations into which one is divided, which are said to be one either
because the enunciation signifies one thing simply or because it is one by
conjunction, simple enunciation is one kind, i.e., the enunciation that
signifies one thing. And to exclude the understanding of this as signifying one
thing in the same way as the name or the verb signifies one thing he adds,
something affirmed of something, i.e., by way of composition, or something
denied of something, i.e., by way of division. The other kind—the enunciation
that is said to be one by conjunction—is composite, i.e., speech composed of
these simple enunciations. In other words, he is saying that the unity of the
enunciation is divided into simple and composite, just as one is divided into
simple and composite. 19 Deinde cum dicit: est autem
simplex etc., manifestat secundam divisionem enunciationis, secundum videlicet
quod enunciatio dividitur in affirmationem et negationem. Hæc autem divisio
primo quidem convenit enunciationi simplici; ex consequenti autem convenit
compositæ enunciationi; et ideo ad insinuandum rationem prædictæ divisionis
dicit quod simplex enunciatio est vox significativa de eo quod est aliquid:
quod pertinet ad affirmationem; vel non est aliquid: quod pertinet ad
negationem. Et ne hoc intelligatur solum secundum præsens tempus, subdit:
quemadmodum tempora sunt divisa, idest similiter hoc habet locum in aliis
temporibus sicut et in præsenti. He manifests the
second division of the enunciation where he says, A simple enunciation is vocal
sound signifying that something belongs or does not belong to a subject, i.e.,
the division of enunciation into affirmation and negation. This is a division that
belongs primarily to the simple enunciation and consequently to the composite
enunciation; therefore, in order to suggest the basis of the division he says
that a simple enunciation is vocal sound signifying that something belongs to a
subject, which pertains to affirmation, or does not belong to a subject, which
pertains to negation. And to make it clear that this is not to be understood
only of present time he adds, according to the divisions of time, i.e., this
holds for other times as well as the present. Alexander autem existimavit quod
Aristoteles hic definiret enunciationem; et quia in definitione enunciationis
videtur ponere affirmationem et negationem, volebat hic accipere quod
enunciatio non esset genus affirmationis et negationis, quia species nunquam
ponitur in definitione generis. Id autem quod non univoce prædicatur de multis
(quia scilicet non significat aliquid unum, quod sit unum commune multis), non
potest notificari nisi per illa multa quæ significantur. Et inde est quod quia
unum non dicitur æquivoce de simplici et composito, sed per prius et posterius,
Aristoteles in præcedentibus semper ad notificandum unitatem enunciationis usus
est utroque. Quia ergo videtur uti affirmatione et negatione ad notificandum
enunciationem, volebat Alexander accipere quod enunciatio non dicitur de
affirmatione et negatione univoce sicut genus de suis speciebus. Alexander
thought that Aristotle was defining the enunciation here and because he seems
to put affirmation and negation in the "definition” he took this to mean
that enunciation is not the genus of affirmation and negation, for the species
is never posited in the definition of the genus. Now what is not predicated
univocally of many (namely, because it does not signify something one that is
common to many) cannot be made known except through the many that are
signified. "One” is not said equivocally of the simple and composite, but
primarily and consequently, and hence Aristotle always used both "simple”
and "composite” in the preceding reasoning to make the unity of the
enunciation known. Now, here he seems to use affirmation and negation to make
the enunciation known; therefore, Alexander took this to mean that enunciation
is not said of affirmation and negation univocally as a genus of its species. 21
Sed contrarium apparet ex hoc, quod philosophus consequenter utitur nomine
enunciationis ut genere, cum in definitione affirmationis et negationis subdit
quod, affirmatio est enunciatio alicuius de aliquo, scilicet per modum
compositionis, negatio vero est enunciatio alicuius ab aliquo, scilicet per
modum divisionis. Nomine
autem æquivoco non consuevimus uti ad notificandum significata eius. Et ideo
Boethius dicit quod Aristoteles suo modo breviloquio utens, simul usus est et
definitione et divisione eius: ita ut quod dicit de eo quod est aliquid vel non
est, non referatur ad definitionem enunciationis, sed ad eius divisionem. Sed
quia differentiæ divisivæ generis non cadunt in eius definitione, nec hoc solum
quod dicitur vox significativa, sufficiens est definitio enunciationis; melius
dici potest secundum Porphyrium, quod hoc totum quod dicitur vox significativa
de eo quod est, vel de eo quod non est, est definitio enunciationis. Nec tamen ponitur affirmatio et negatio in definitione enunciationis sed
virtus affirmationis et negationis, scilicet significatum eius, quod est esse
vel non esse, quod est naturaliter prius enunciatione. Affirmationem autem et
negationem postea definivit per terminos utriusque cum dixit: affirmationem
esse enunciationem alicuius de aliquo, et negationem enunciationem alicuius ab
aliquo. Sed
sicut in definitione generis non debent poni species, ita nec ea quæ sunt
propria specierum. Cum igitur significare esse sit proprium affirmationis, et
significare non esse sit proprium negationis, melius videtur dicendum, secundum
Ammonium, quod hic non definitur enunciatio, sed solum dividitur. Supra enim
posita est definitio, cum dictum est quod enunciatio est oratio in qua est
verum vel falsum. In qua quidem definitione nulla mentio facta est nec de
affirmatione, nec de negatione. Est autem considerandum quod artificiosissime
procedit: dividit enim genus non in species, sed in differentias specificas.
Non enim dicit quod enunciatio est affirmatio vel negatio, sed vox significativa
de eo quod est, quæ est differentia specifica affirmationis, vel de eo quod non
est, in quo tangitur differentia specifica negationis. Et ideo ex differentiis
adiunctis generi constituit definitionem speciei, cum subdit: quod affirmatio
est enunciatio alicuius de aliquo, per quod significatur esse; et negatio est
enunciatio alicuius ab aliquo quod significat non esse. But the contrary appears to be the case, for the Philosopher
subsequently uses the name "enunciation” as a genus when in defining
affirmation and negation he says, Affirmation is the enunciation of something
about something, i.e., by way of composition; negation is the enunciation of
something separated from something, i.e., by way of division. Moreover, it is
not customary to use an equivocal name to make known the things it signifies.
Boethius for this reason says that Aristotle with his customary brevity is
using both the definition and its division at once. Therefore when he says that
something belongs or does not belong to a subject he is not referring to the
definition of enunciation but to its division. However, since the differences
dividing a genus do not fall in its definition and since vocal sound signifying
is not a sufficient definition of the enunciation, Porphyry thought it would be
better to say that the whole expression, vocal sound signifying that something
belongs or does not belong to a subject, is the definition of the enunciation.
According to his exposition this is not affirmation and negation that is
posited in the definition, but capacity for affirmation and negation, i.e.,
what the enunciation is a sign of, which is to be or not to be, which is prior
in nature to the enunciation. Then immediately following this he defines
affirmation and negation in terms of themselves when he says, Affirmation is
the enunciation of something about something; negation the enunciation of
something separated from something. But just as the species should not be
stated in the definition of the genus, so neither should the properties of the
species. Now to signify to be is the property of the affirmation, and to
signify not to be the property of the negation. Therefore Ammonius thought it
would be better to say that the enunciation was not defined here, but only
divided. For the definition was posited above when it was said that the
enunciation is speech in which there is truth or falsity—in which definition no
mention is made of either affirmation or negation. It should be noticed,
however, that Aristotle proceeds very skillfully here, for he divides the
genus, not into species, but into specific differences. He does not say that
the enunciation is an affirmation or negation, but vocal sound signifying that
something belongs to a subject, which is the specific difference of
affirmation, or does not belong to a subject, which is the specific difference
of negation. Then when he adds, Affirmation is the enunciation of something
about something which signifies to be, and negation is the enunciation of
something separated from something, which signifies not to be, he establishes
the definition of the species by joining the differences to the genus. IX. 1. Posita divisione enunciationis, hic agit de oppositione partium
enunciationis, scilicet affirmationis et negationis. Et quia enunciationem esse
dixerat orationem, in qua est verum vel falsum, primo, ostendit qualiter
enunciationes ad invicem opponantur; secundo, movet quamdam dubitationem circa
prædeterminata et solvit; ibi: in his ergo quæ sunt et quæ facta sunt et
cetera. Circa
primum duo facit: primo, ostendit qualiter una enunciatio opponatur alteri;
secundo, ostendit quod tantum una opponitur uni; ibi: manifestum est et cetera.
Prima autem pars dividitur in duas partes: in prima, determinat de oppositione
affirmationis et negationis absolute; in secunda, ostendit quomodo huiusmodi
oppositio diversificatur ex parte subiecti; ibi: quoniam autem sunt et cetera. Circa primum duo facit: primo, ostendit quod omni affirmationi est
negatio opposita et e converso; secundo, manifestat oppositionem affirmationis
et negationis absolute; ibi: et sit hoccontradictio et cetera.Having mad e the
division of the enunciation, Aristotle now deals with the opposition of the
parts of the enunciation, i.e., the opposition of affirmation and negation. He
has already said that the enunciation is speech in which there is truth or
falsity; therefore, he first shows how enunciations are opposed to each other;
secondly, he raises a doubt about some things previously determined and then
resolves it where he says, In enunciations about that which is or has taken
place, etc. He not only shows how one enunciation is opposed to another, but
that only one is opposed to one, where he says, It is evident also that there
is one negation of one affirmation. In showing how one enunciation is opposed
to another, he first treats of the opposition of affirmation and negation
absolutely, and then shows in what way opposition of this kind is diversified
on the part of the subject where he says, Since some of the things we are
concerned with are universal and others singular, etc. With respect to the
opposition of affirmation and negation absolutely, he first shows that there is
a negation opposed to every affirmation and vice versa, and then where he says,
We will call this opposed affirmation and negation "contradiction,” he
explains the opposition of affirmation and negation absolutely. 2 Circa primum
considerandum est quod ad ostendendum suum propositum philosophus assumit
duplicem diversitatem enunciationis: quarum prima est ex ipsa forma vel modo
enunciandi, secundum quod dictum est quod enunciatio vel est affirmativa, per
quam scilicet enunciatur aliquid esse, vel est negativa per quam significatur
aliquid non esse; secunda diversitas est per comparationem ad rem, ex qua
dependet veritas et falsitas intellectus et enunciationis. Cum enim
enunciatur aliquid esse vel non esse secundum congruentiam rei, est oratio vera;
alioquin est oratio falsa. In relation to the first
point, that there is a negation opposed to every affirmation and vice versa,
the Philosopher assumes a twofold diversity of enunciation. The first arises
from the very form or mode of enunciating. According to this diversity,
enunciation is either affirmative—in which it is enunciated that something is —
or negative — in which it is signified that something is not. The second is the
diversity that arises by comparison to reality. Truth and falsity of thought
and of the enunciation depend upon this comparison, for when it is enunciated
that something is or is not, if there is agreement with reality, there is true
speech; otherwise there is false speech. 3 Sic igitur quatuor modis potest
variari enunciatio, secundum permixtionem harum duarum divisionum. Uno modo,
quia id quod est in re enunciatur ita esse sicut in re est: quod pertinet ad
affirmationem veram; puta cum Socrates currit, dicimus Socratem currere. Alio
modo, cum enunciatur aliquid non esse quod in re non est: quod pertinet ad
negationem veram; ut cum dicitur, Æthiops albus non est. Tertio modo, cum
enunciatur aliquid esse quod in re non est: quod pertinet ad affirmationem
falsam; ut cum dicitur, corvus est albus. Quarto modo, cum enunciatur aliquid
non esse quod in re est: quod pertinet ad negationem falsam; ut cum dicitur,
nix non est alba. Philosophus autem, ut a minoribus ad potiora procedat, falsas
veris præponit: inter quas negativam præmittit affirmativæ, cum dicit quod
contingit enunciare quod est, scilicet in rerum natura, non esse. Secundo autem, ponit affirmativam falsam cum dicit: et quod non est,
scilicet in rerum natura, esse. Tertio autem, ponit affirmativam veram, quæ
opponitur negativæ falsæ, quam primo posuit, cum dicit: et quod est, scilicet
in rerum natura, esse. Quarto autem, ponit negativam veram, quæ opponitur
affirmationi falsæ, cum dicit: et quod non est, scilicet in rerum natura, non
esse. The enunciation can therefore be varied in four ways
according to a combination of these two divisions: in the first way, what is in
reality is enunciated to be as it is in reality. This is characteristic of true
affirmation. For example, when Socrates runs, we say, "Socrates is
running.” In the second way, it is enunciated that something is not what in
reality it is not. This is characteristic of true negation, as when we say,
"An Ethiopian is not white.” In the third way, it is enunciated that
something is what in reality it is not. This is characteristic of a false
affirmation, as in "The raven is white.” In the fourth way, it is
enunciated that something is not what it is in reality. This is characteristic
of a false negation, as in "Snow is not white.” In order to proceed from
the weaker to the stronger the Philosopher puts the false before the true, and
among these he states the negative before the affirmative. He begins, then,
with the false negative; it is possible to enunciate, that what is, namely, in
reality, is not. Secondly, he posits the false affirmative, and that what is
not, namely, in reality, is. Thirdly, he posits the true affirmative—which is
opposed to the false negative he gave first—and that what is, namely, in
reality, is. Fourthly, he posits the true negative—which is opposed to the
false affirmative—and that what is not, namely, in reality, is not. Aquinas
lib. 1 l. 9 n. 4Non est autem intelligendum quod hoc quod dixit: quod est et
quod non est, sit referendum ad solam existentiam vel non existentiam subiecti,
sed ad hoc quod res significata per prædicatum insit vel non insit rei
significatæ per subiectum. Nam cum dicitur,
corvus est albus, significatur quod non est, esse, quamvis ipse corvus sit res
existens. In saying what is and what is not, Aristotle is not
referring only to the existence or nonexistence of a subject. What he is saying
is that the reality signified by the predicate is in or is not in the reality
signified by the subject. For what is signified in saying, "The raven is
white,” is that what is not, is, although the raven itself is an existing
thing. 5 Et sicut istæ quatuor differentiæ enunciationum inveniuntur in
propositionibus, in quibus ponitur verbum præsentis temporis, ita etiam
inveniuntur in enunciationibus in quibus ponuntur verba præteriti vel futuri
temporis. Supra enim dixit quod necesse est enunciationem constare ex verbo vel
ex casu verbi. Et hoc est quod subdit: quod similiter contingit, scilicet
variari diversimode enunciationem circa ea, quæ sunt extra præsens tempus,
idest circa præterita vel futura, quæ sunt quodammodo extrinseca respectu præsentis,
quia præsens est medium præteriti et futuri. These four differences of
enunciations are found in propositions in which there is a verb of present time
and also in enunciations in which there are verbs of past or future time. He
said earlier that every enunciative speech must contain a verb or a mode of the
verb. Here he makes this point in relation to the four differences of
enunciations: similarly it is possible to enunciate these, i.e., that the
enunciation be varied in diverse ways in regard to those times outside of the
present, i.e., with respect to the past or future, which are in a certain way
extrinsic in respect to the present, since the present is between the past and the
future. 6 Et quia ita est, contingit omne quod quis affirmaverit
negare, et omne quod quis negaverit affirmare: quod quidem manifestum est ex præmissis.
Non enim potest affirmari nisi vel quod est in rerum natura secundum aliquod
trium temporum, vel quod non est; et hoc totum contingit negare. Unde
manifestum est quod omne quod affirmatur potest negari, et e converso. Et quia
affirmatio et negatio opposita sunt secundum se, utpote ex opposito
contradictoriæ, consequens est quod quælibet affirmatio habeat negationem sibi
oppositam et e converso. Cuius contrarium illo solo modo posset
contingere, si aliqua affirmatio affirmaret aliquid, quod negatio negare non
posset. Since there are these four differences of enunciation
in past and future time as well as in present time, it is possible to deny
everything that is affirmed and to affirm everything that is denied. This is
evident from the premises, for it is only possible to affirm either that which
is in reality according to past, present, or future time, or that which is not;
and it is possible to deny all of this. It is clear, then, that everything that
is affirmed can be denied or vice versa. Now, since affirmation and negation
are per se opposed, i.e., in an opposition of contradiction, it follows that
any affirmation would have a negation opposed to it, and conversely. The
contrary of this could happen only if an affirmation could affirm something
that the negation could not deny. 7 Deinde cum dicit:
et sit hoc contradictio etc., manifestat quæ sit absoluta oppositio
affirmationis et negationis. Et primo, manifestat eam per nomen;
secundo, per definitionem; ibi: dico autem et cetera. Dicit ergo primo quod cum
cuilibet affirmationi opponatur negatio, et e converso, oppositioni huiusmodi
imponatur nomen hoc, quod dicatur contradictio. Per hoc enim quod dicitur, et sit hoc contradictio, datur intelligi quod
ipsum nomen contradictionis ipse imposuerit oppositioni affirmationis et negationis,
ut Ammonius dicit. When he says, We will call this opposed affirmation
and negation "contradiction,” he explains what absolute opposition of
affirmation and negation is. He does this first through the name; secondly,
through the definition where he says, I mean by "opposed” the enunciation
of the same thing of the same subject, etc. "Contradiction,” he says, is
the name imposed for the kind of opposition in which a negation is opposed to
an affirmation and conversely. By saying We will call this
"contradiction,” we are given to understand—as Ammonius points out—that he
has himself imposed the name "contradiction” for the opposition of
affirmation and negation. 8 Deinde cum dicit:
dico autem opponi etc., definit contradictionem. Quia vero, ut dictum est,
contradictio est oppositio affirmationis et negationis, illa requiruntur ad
contradictionem, quæ requiruntur ad oppositionem affirmationis et negationis.
Oportet autem opposita esse circa idem. Et quia enunciatio constituitur ex
subiecto et prædicato, requiritur ad contradictionem primo quidem quod
affirmatio et negatio sint eiusdem prædicati: si enim dicatur, Plato currit,
Plato non disputat, non est contradictio; secundo, requiritur quod sint de
eodem subiecto: si enim dicatur, Socrates currit, Plato non currit, non est
contradictio. Tertio, requiritur quod identitas subiecti et prædicati non solum
sit secundum nomen, sed sit simul secundum rem et nomen. Nam si non sit idem
nomen, manifestum est quod non sit una et eadem enunciatio. Similiter autem ad
hoc quod sit enunciatio una, requiritur identitas rei: dictum est enim supra
quod enunciatio una est, quæ unum de uno significat; et ideo subdit: non autem æquivoce,
idest non sufficit identitas nominis cum diversitate rei, quæ facit æquivocationem.
Then he defines contradiction when he says, I mean by
"opposed” the enunciation of the same thing of the same subject, etc.
Since contradiction is the opposition of affirmation and negation, as he has
said, whatever is required for the opposition of affirmation and negation is
required for contradiction. Now, opposites must be about the same thing and
since the enunciation is made up of a subject and predicate the first
requirement for contradiction is affirmation and negation of the same
predicate, for if we say "Plato runs” and "Plato does not discuss,”
there is no contradiction. The second is that the affirmation and negation be
of the same subject, for if we say "Socrates runs” and "Plato does
not run,” there is no contradiction. The third requirement is identity of
subject and predicate not only according to name but according to the thing and
the name at once; for clearly, if the same name is not used there is not one
and the same enunciation; similarly there must be identity of the thing, for as
was said above, the enunciation is one when it signifies one thing said of one
thing.”’ This is why he adds, not equivocally however, for identity of name
with diversity of the thing—which is equivocation—is not sufficient for
contradiction. Aquinas lib. 1 l. 9 n. 9Sunt autem et quædam alia in
contradictione observanda ad hoc quod tollatur omnis diversitas, præter eam quæ
est affirmationis et negationis: non enim esset oppositio si non omnino idem
negaret negatio quod affirmavit affirmatio. Hæc autem diversitas potest
secundum quatuor considerari. Uno quidem modo, secundum diversas partes
subiecti: non enim est contradictio si dicatur, Æthiops est albus dente et non
est albus pede. Secundo, si sit diversus modus ex parte prædicati: non
enim est contradictio si dicatur, Socrates currit tarde et non movetur
velociter; vel si dicatur, ovum est animal in potentia et non est animal in
actu. Tertio, si sit diversitas ex parte mensuræ, puta loci vel temporis; non
enim est contradictio si dicatur, pluit in Gallia et non pluit in Italia; aut,
pluit heri, hodie non pluit. Quarto, si sit diversitas ex habitudine ad aliquid
extrinsecum; puta si dicatur, decem homines esse plures quoad domum, non autem
quoad forum. Et hæc omnia designat cum subdit: et quæcumque cætera talium
determinavimus, idest determinare consuevimus in disputationibus contra
sophisticas importunitates, idest contra importunas et litigiosas oppositiones
sophistarum, de quibus plenius facit mentionem in I elenchorum. There are also certain other things that must be observed with respect
to contradiction in order that all diversity be destroyed except the diversity
of affirmation and negation, for if the negation does not deny in every way the
same thing that the affirmation affirms there will not be opposition. Inquiry
can be made about this diversity in respect to four things: first, are there
diverse parts of the subject, for if we say "An Ethiopian is white as to
teeth” and "An Ethiopian is not white as to foot,” there is no
contradiction; secondly, is there a diverse mode on the part of the predicate,
for there is no contradiction if we say "Socrates runs slowly” and
"Socrates is not moving swiftly,” or "An egg is an animal in potency”
and "An egg is not an animal in act”; thirdly, is there diversity on the
part of measure, for instance, of place or time, for there is no contradiction
if we say "It is raining in Gaul” and "It is not raining in Italy,”
or "It rained yesterday” and "It did not rain today”; fourthly, is
there diversity from a relationship to something extrinsic, as when we say
"Ten men are many in respect to a house, but not in respect to a court
house.” Aristotle designates all of these when he adds, nor in any of the other
ways that we have distinguished, i.e., that it is usual to determine in
disputations against the specious difficulties of the sophists, i.e., against
the fallacious and quarrelsome objections of the sophists, which he mentions
more fully in I Elenchorum [5: 166b 28–167a 36]. X. 1 Quia philosophus dixerat oppositionem affirmationis et negationis esse
contradictionem, quæ est eiusdem de eodem, consequenter intendit distinguere
diversas oppositiones affirmationis et negationis, ut cognoscatur quæ sit vera
contradictio. Et circa hoc duo facit: primo, præmittit quamdam divisionem
enunciationum necessariam ad prædictam differentiam oppositionum assignandam;
secundo, manifestat propositum; ibi: si ergo universaliter et cetera. Præmittit
autem divisionem enunciationum quæ sumitur secundum differentiam subiecti. Unde
circa primum duo facit: primo, dividit subiectum enunciationum; secundo,
concludit divisionem enunciationum, ibi: necesse est enunciare et cetera. The Philosopher has just said that contradiction is the opposition of
the affirmation and negation of the same thing of the same subject. Following
upon this he distinguishes the diverse oppositions of affirmation and negation,
the purpose being to know what true contradiction is. He first states a
division of enunciation which is necessary in order to assign the difference of
these oppositions; then he begins to manifest the different oppositions where
he says, If, then, it is universally enunciated of a universal that something
belongs or does not belong to it, etc. The division he gives is taken from the
difference of the subject and therefore he divides the subject of enunciations
first; then he concludes with the division of enunciation, where he says, we
have to enunciate either of a universal or of a singular, etc. 2 Subiectum
autem enunciationis est nomen vel aliquid loco nominis sumptum. Nomen autem est
vox significativa ad placitum simplicis intellectus, quod est similitudo rei;
et ideo subiectum enunciationis distinguit per divisionem rerum, et dicit quod
rerum quædam sunt universalia, quædam sunt singularia. Manifestat autem membra
divisionis dupliciter: primo quidem per definitionem, quia universale est quod
est aptum natum de pluribus prædicari, singulare vero quod non est aptum natum
prædicari de pluribus, sed de uno solo; secundo, manifestat per exemplum cum
subdit quod homo est universale, Plato autem singulare. Now the subject of an
enunciation is a name or something taken in place of a name. A name is a vocal
sound significant by convention of simple thought, which, in turn, is a
likeness of the thing. Hence, Aristotle distinguishes the subject of
enunciation by a division of things; and he says that of things, some are
universals, others singulars. He then explains the members of this division in
two ways. First he defines them. Then he manifests them by example when he
says, "man” is universal, "Plato” singular. 3 Accidit autem dubitatio circa hanc divisionem, quia, sicut probat
philosophus in VII metaphysicæ, universale non est aliquid extra res existens.
Item, in prædicamentis dicitur quod secundæ substantiæ non sunt nisi in primis,
quæ sunt singulares. Non ergo videtur esse conveniens divisio rerum per
universalia et singularia: quia nullæ res videntur esse universales, sed omnes
sunt singulares. There is a difficulty about this division, for the
Philosopher proves in VII Metaphysicæ [14: 1039a 23] that the universal is not
something existing outside of the thing; and in the Predicamenta [5: 2a 11] he
says that second substances are only in first substances, i.e., singulars.
Therefore, the division of things into universals and singulars does not seem
to be consistent, since according to him there are no things that are
universal; on the contrary, all things are singular. 4 Dicendum est autem quod
hic dividuntur res secundum quod significantur per nomina, quæ subiiciuntur in
enunciationibus: dictum est autem supra quod nomina non significant res nisi
mediante intellectu; et ideo oportet quod divisio ista rerum accipiatur
secundum quod res cadunt in intellectu. Ea vero quæ sunt coniuncta in rebus
intellectus potest distinguere, quando unum eorum non cadit in ratione
alterius. In qualibet autem re singulari est considerare aliquid quod est
proprium illi rei, in quantum est hæc res, sicut Socrati vel Platoni in quantum
est hic homo; et aliquid est considerare in ea, in quo convenit cum aliis
quibusdam rebus, sicut quod Socrates est animal, aut homo, aut rationalis, aut
risibilis, aut albus. Quando igitur res denominatur ab eo quod convenit illi
soli rei in quantum est hæc res, huiusmodi nomen dicitur significare aliquid
singulare; quando autem denominatur res ab eo quod est commune sibi et multis
aliis, nomen huiusmodi dicitur significare universale, quia scilicet nomen
significat naturam sive dispositionem aliquam, quæ est communis multis. Quia
igitur hanc divisionem dedit de rebus non absolute secundum quod sunt extra
animam, sed secundum quod referuntur ad intellectum, non definivit universale
et singulare secundum aliquid quod pertinet ad rem, puta si diceret quod universale
extra animam, quod pertinet ad opinionem Platonis, sed per actum animæ
intellectivæ, quod est prædicari de multis vel de uno solo. The things divided here, however, are things as signified by names—which
names are subjects of enunciations. Now, Aristotle has already said that names
signify things only through the mediation of the intellect; therefore, this
division must be taken as a division of things as apprehended by the intellect.
Now in fact, whatever is joined together in things can be distinguished by the
intellect when one of them does not belong to the notion of the other. In any
singular thing, we can consider what is proper to the thing insofar as it is
this thing, for instance, what is proper to Socrates or to Plato insofar as he
is this man. We can also consider that in which it agrees with certain other
things, as, that Socrates is an animal, or man, or rational, or risible, or
white. Accordingly, when a thing is denominated from what belongs only to this
thing insofar as it is this thing, the name is said to signify a singular. When
a thing is denominated from what is common to it and to many others, the name
is said to signify a universal since it signifies a nature or some disposition
which is common to many. Immediately after giving this division of things,
then—not of things absolutely as they are outside of the soul, but as they are
referred to the intellect—Aristotle defines the universal and the singular
through the act of the intellective soul, as that which is such as to be
predicated of many or of only one, and not according to anything that pertains
to the thing, that is, as if he were affirming such a universal outside of the
soul, an opinion relating to Plato’s teaching. 5 Est autem considerandum quod intellectus apprehendit rem intellectam
secundum propriam essentiam, seu definitionem: unde et in III de anima dicitur
quod obiectum proprium intellectus est quod quid est. Contingit autem quandoque
quod propria ratio alicuius formæ intellectæ non repugnat ei quod est esse in
pluribus, sed hoc impeditur ab aliquo alio, sive sit aliquid accidentaliter
adveniens, puta si omnibus hominibus morientibus unus solus remaneret, sive sit
propter conditionem materiæ, sicut est unus tantum sol, non quod repugnet
rationi solari esse in pluribus secundum conditionem formæ ipsius, sed quia non
est alia materia susceptiva talis formæ; et ideo non dixit quod universale est
quod prædicatur de pluribus, sed quod aptum natum est prædicari de pluribus. There is a further point we should consider in relation to this portion
of the text. The intellect apprehends the thing—understood according to the
thing’s essence or definition. This is the reason Aristotle says in III De
anima [4:429b 10] that the proper object of the intellect is what the thing
essentially is. Now, sometimes the proper nature of some understood form is not
repugnant to being in many but is impeded by something else, either by
something occurring accidentally (for instance if all men but one were to die)
or because of the condition of matter; the sun, for instance, is only one, not
because it is repugnant to the notion of the sun to be in many according to the
condition of its form, but because there is no other matter capable of
receiving such a form. This is the reason Aristotle did not say that the
universal is that which is predicated of many, but that which is of such a
nature as to be predicated of many. Aquinas lib. 1 l. 10 n. 6Cum autem omnis
forma, quæ nata est recipi in materia quantum est de se, communicabilis sit
multis materiis; dupliciter potest contingere quod id quod significatur per
nomen, non sit aptum natum prædicari de pluribus. Uno modo, quia nomen
significat formam secundum quod terminata est ad hanc materiam, sicut hoc nomen
Socrates vel Plato, quod significat naturam humanam prout est in hac materia.
Alio modo, secundum quod nomen significat formam, quæ non est nata in materia
recipi, unde oportet quod per se remaneat una et singularis; sicut albedo, si
esset forma non existens in materia, esset una sola, unde esset singularis: et
propter hoc philosophus dicit in VII Metaphys. quod si essent species rerum
separatæ, sicut posuit Plato, essent individua. Now, since every form which is
so constituted as to be received in matter is communicable to many matters,
there are two ways in which what is signified by a name may not be of such a
nature as to be predicated of many: in one way, because a name signifies a form
as terminated in this matter, as in the case of the name "Socrates” or
"Plato,” which signifies human nature as it is in this matter; in another
way, because a name signifies a form which is not constituted to be received in
matter and consequently must remain per se one and singular. Whiteness, for
example, would be only one if it were a form not a existing in matter, and
consequently singular. This is the reason the Philosopher says in VII Metaphysicæ
[6: 1045a 36–1045b 7] that if there were separated species of things, as Plato
held, they would be individuals. 7 Potest autem obiici
quod hoc nomen Socrates vel Plato est natum de pluribus prædicari, quia nihil
prohibet multos esse, qui vocentur hoc nomine. Sed ad hoc patet responsio, si
attendantur verba Aristotelis. Ipse enim non divisit nomina in universale et
particulare, sed res. Et ideo intelligendum est quod universale dicitur quando,
non solum nomen potest de pluribus prædicari, sed id, quod significatur per
nomen, est natum in pluribus inveniri; hoc autem non contingit in prædictis
nominibus: nam hoc nomen Socrates vel Plato significat naturam humanam secundum
quod est in hac materia. Si vero hoc nomen imponatur alteri homini
significabit naturam humanam in alia materia; et sic eius erit alia
significatio; unde non erit universale, sed æquivocum. It could be objected that the name "Socrates” or "Plato” is of
such a kind as to be predicated of many, since there is nothing to prevent
their being applied to many. The response to this objection is evident if we
consider Aristotle’s words. Notice that he divides things into universal and
particular, not names. It should be understood from this that what is said to
be universal not only has a name that can be predicated of many but what is
signified by the name is of such a nature as to be found in many. Now this is
not the case in the above-mentioned names, for the name "Socrates” or
"Plato” signifies human nature as it is in this matter. If one of these
names is imposed on another man it will signify human nature in other matter
and thus another signification of it. Consequently, it will be equivocal, not
universal. 8 Deinde cum dicit: necesse est autem enunciare etc., concludit
divisionem enunciationis. Quia enim semper enunciatur aliquid de aliqua re;
rerum autem quædam sunt universalia, quædam singularia; necesse est quod
quandoque enuncietur aliquid inesse vel non inesse alicui universalium,
quandoque vero alicui singularium. Et est suspensiva
constructio usque huc, et est sensus: quoniam autem sunt hæc quidem rerum etc.,
necesse est enunciare et cetera. When he says, we
have to enunciate either of a universal or of a singular that something belongs
or does not belong to it, he infers the division of the enunciation. Since
something is always enunciated of some thing, and of things some are universals
and some singulars, it follows that sometimes it will be enunciated that
something belongs or does not belong to something universal, sometimes to something
singular. The construction of the sentence was interrupted by the explanation
of universal and singular but now we can see the meaning: Since some of the
things we are concerned with are universal and others singular... we have to
enunciate either of a universal or of a singular that something belongs or does
not belong to it. 9 Est autem considerandum quod de universali aliquid
enunciatur quatuor modis. Nam universale potest uno modo considerari
quasi separatum a singularibus, sive per se subsistens, ut Plato posuit, sive,
secundum sententiam Aristotelis, secundum esse quod habet in intellectu. Et sic
potest ei aliquid attribui dupliciter. Quandoque enim attribuitur ei sic
considerato aliquid, quod pertinet ad solam operationem intellectus, ut si
dicatur quod homo est prædicabile de multis, sive universale, sive species.
Huiusmodi enim intentiones format intellectus attribuens eas naturæ intellectæ,
secundum quod comparat ipsam ad res, quæ sunt extra animam. Quandoque vero
attribuitur aliquid universali sic considerato, quod scilicet apprehenditur ab
intellectu ut unum, tamen id quod attribuitur ei non pertinet ad actum
intellectus, sed ad esse, quod habet natura apprehensa in rebus, quæ sunt extra
animam, puta si dicatur quod homo est dignissima creaturarum. Hoc enim convenit
naturæ humanæ etiam secundum quod est in singularibus. Nam quilibet homo
singularis dignior est omnibus creaturis irrationalibus; sed tamen omnes
homines singulares non sunt unus homo extra animam, sed solum in acceptione
intellectus; et per hunc modum attribuitur ei prædicatum, scilicet ut uni rei.
Alio autem modo attribuitur universali, prout est in singularibus, et hoc
dupliciter. Quandoque quidem ratione ipsius naturæ universalis, puta cum
attribuitur ei aliquid quod ad essentiam eius pertinet, vel quod consequitur
principia essentialia; ut cum dicitur, homo est animal, vel homo est risibilis.
Quandoque autem attribuitur ei aliquid ratione singularis in quo invenitur,
puta cum attribuitur ei aliquid quod pertinet ad actionem individui; ut cum
dicitur, homo ambulat. Singulari autem attribuitur aliquid tripliciter: uno
modo, secundum quod cadit in apprehensione; ut cum dicitur, Socrates est
singulare, vel prædicabile de uno solo. Quandoque
autem, ratione naturæ communis; ut cum dicitur, Socrates est animal. Quandoque
autem, ratione sui ipsius; ut cum dicitur, Socrates ambulat. Et totidem etiam
modis negationes variantur: quia omne quod contingit affirmare, contingit
negare, ut supra dictum est. In relation to the point being
made here we have to consider the four ways in which something is enunciated of
the universal. On the one band, the universal can be considered as though
separated from singulars, whether subsisting per se as Plato held or according
to the being it has in the intellect as Aristotle held; considered thus,
something can be attributed to it in two ways. Sometimes we attribute something
to it which pertains only to the operation of the intellect; for example when
we say, "Man,” whether the universal or the species, "is predicable”
of many. For the intellect forms intentions of this kind, attributing them to
the nature understood according as it compares the nature to the things outside
of the mind. But sometimes we attribute something to the universal thus
considered (i.e., as it is apprehended by the intellect as one) which does not
belong to the act of the intellect but to the being that the nature apprehended
has in things outside of the soul; for example, when we say "Man is the
noblest of creatures.” For this truly belongs to human nature as it is in
singulars, since any single man is more noble than all irrational creatures;
yet all singular men are not one man outside of the mind, but only in the
apprehension of the intellect; and the predicate is attributed to it in this
way, i.e., as to one thing. On the other hand, we attribute something to the
universal as in singulars in another way, and this is twofold: sometimes it is
in view of the universal nature itself; for instance, when we attribute something
to it that belongs to its essence, or follows upon the essential principles, as
in "Man is an animal,” or "Man is risible.” Sometimes it is in view
of the singular in which the universal is found; for instance, when we
attribute something to the universal that pertains to the action of the
individual, as in "Man walks. Moreover, something is attributed to the
singular in three ways: in one way, as it is subject to the intellect, as when
we say "Socrates is a singular,” or "predicable of only one”; in
another way, by reason of the common nature, as when we say "Socrates is
an animal”; in the third way, by reason of itself, as when we say
"Socrates is walking.” The negations are varied in the same number of
ways, since everything that can be affirmed can also be denied, as was said
above. 10 Est autem hæc tertia divisio enunciationis quam ponit philosophus.
Prima namque fuit quod enunciationum quædam est una simpliciter, quædam vero
coniunctione una. Quæ quidem est divisio analogi in ea de quibus prædicatur secundum
prius et posterius: sic enim unum dividitur secundum prius in simplex et per
posterius in compositum. Alia vero fuit divisio enunciationis in affirmationem
et negationem. Quæ quidem est divisio generis in species, quia sumitur secundum
differentiam prædicati ad quod fertur negatio; prædicatum autem est pars
formalis enunciationis; et ideo huiusmodi divisio dicitur pertinere ad
qualitatem enunciationis, qualitatem, inquam, essentialem, secundum quod
differentia significat quale quid. Tertia autem est huiusmodi divisio, quæ
sumitur secundum differentiam subiecti, quod prædicatur de pluribus vel de uno
solo, et ideo dicitur pertinere ad quantitatem enunciationis, nam et quantitas
consequitur materiam. This is the third division the Philosopher has given of
the enunciation. The first was the division of the enunciation into one simply
and one by conjunction. This is an analogous division into those things of
which one is predicated primarily and consequently, for one is divided
according to the prior and posterior into simple and composite. The second was
the division of enunciation into affirmation and negation. This is a division
of genus into species, for it is taken from the difference of the predicate to
which a negation is added. The predicate is the formal part of the enunciation
and hence such a division is said to pertain to the quality of the enunciation.
By "quality” I mean essential quality, for in this case the difference
signifies the quality of the essence. The third division is based upon the
difference of the subject as predicated of many or of only one, and is
therefore a division that pertains to the quantity of the enunciation, for
quantity follows upon matter. 11 Deinde cum dicit: si ergo universaliter
etc., ostendit quomodo enunciationes diversimode opponantur secundum
diversitatem subiecti. Et circa hoc duo facit: primo, distinguit diversos
modos oppositionum in ipsis enunciationibus; secundo, ostendit quomodo diversæ
oppositiones diversimode se habent ad verum et falsum; ibi: quocirca hasquidem
impossibile est et cetera.Aristotle shows next how enunciations are opposed in
diverse ways according to the diversity of the subject when he says, If, then,
it is universally enunciated of a universal that something belongs or does not
belong to it, etc. He first distinguishes the diverse modes of opposition in
enunciations; secondly, he shows how these diverse oppositions are related in
different ways to truth and falsity where he says, Hence in the case of the
latter it is impossible that both be at once true, etc. Aquinas lib. Circa
primum considerandum est quod cum universale possit considerari in abstractione
a singularibus vel secundum quod est in ipsis singularibus, secundum hoc
diversimode aliquid ei attribuitur, ut supra dictum est. Ad designandum autem
diversos modos attributionis inventæ sunt quædam dictiones, quæ possunt dici
determinationes vel signa, quibus designatur quod aliquid de universali, hoc
aut illo modo prædicetur. Sed quia non est ab omnibus communiter apprehensum
quod universalia extra singularia subsistant, ideo communis usus loquendi non
habet aliquam dictionem ad designandum illum modum prædicandi, prout aliquid
dicitur in abstractione a singularibus. Sed Plato, qui posuit universalia extra
singularia subsistere, adinvenit aliquas determinationes, quibus designaretur
quomodo aliquid attribuitur universali, prout est extra singularia, et vocabat
universale separatum subsistens extra singularia quantum ad speciem hominis,
per se hominem vel ipsum hominem et similiter in aliis universalibus. Sed
universale secundum quod est in singularibus cadit in communi apprehensione
hominum; et ideo adinventæ sunt quædam dictiones ad significandum modum
attribuendi aliquid universali sic accepto. First, then, he distinguishes the
diverse modes of opposition and since these depend upon a diversity in the
subject we must first consider the latter diversity. Now the universal can be
considered either in abstraction from singulars or as it is in singulars, and
by reason of this something is attributed in diverse modes to the universal, as
we have already said. To designate diverse modes of attribution certain words
have been conceived which may be called determinations or signs and which
designate that something is predicated in this or that mode. But first we
should note that since it is not commonly apprehended by all men that
universals subsist outside of singulars there is no word in common speech to
designate the mode of predicating in which something is said of a universal
thus in abstraction from singulars. Plato, who held that universals subsist
outside of singulars, did, however, invent certain determinations to designate
the way in which something is attributed to the universal as it is outside of
singulars. With respect to the species man he called the separated universal
subsisting outside of singulars "man per se”’or "man itself,” and he
designated other such universals in like manner. The universal as it is in
singulars, however, does fall within the common apprehension of men and
accordingly certain words have been conceived to signify the mode of
attributing something to the universal taken in this way. 13 Sicut autem supra
dictum est, quandoque aliquid attribuitur universali ratione ipsius naturæ
universalis; et ideo hoc dicitur prædicari de eo universaliter, quia scilicet
ei convenit secundum totam multitudinem in qua invenitur; et ad hoc designandum
in affirmativis prædicationibus adinventa est hæc dictio, omnis, quæ designat
quod prædicatum attribuitur subiecto universali quantum ad totum id quod sub
subiecto continetur. In negativis autem prædicationibus adinventa est hæc
dictio, nullus, per quam significatur quod prædicatum removetur a subiecto
universali secundum totum id quod continetur sub eo. Unde nullus dicitur quasi
non ullus, et in Græco dicitur, udis quasi nec unus, quia nec unum solum est
accipere sub subiecto universali a quo prædicatum non removeatur. Quandoque
autem attribuitur universali aliquid vel removetur ab eo ratione particularis;
et ad hoc designandum, in affirmativis quidem adinventa est hæc dictio, aliquis
vel quidam, per quam designatur quod prædicatum attribuitur subiecto universali
ratione ipsius particularis; sed quia non determinate significat formam
alicuius singularis, sub quadam indeterminatione singulare designat; unde et
dicitur individuum vagum. In negativis autem non est aliqua dictio posita, sed
possumus accipere, non omnis; ut sicut, nullus, universaliter removet, eo quod
significat quasi diceretur, non ullus, idest, non aliquis, ita etiam, non
omnis, particulariter removeat, in quantum excludit universalem affirmationem. As
was said above, sometimes something is attributed to the universal in view of
the universal nature itself; for this reason it is said to be predicated of the
universal universally, i.e., that it belongs to the universal according to the
whole multitude in which it is found. The word "every” has been devised to
designate this in affirmative predications. It designates that the predicate is
attributed to the universal subject with respect to the whole of what is
contained under the subject. In negative predications the word "no” has
been devised to signify that the predicate is removed from the universal
subject according to the whole of what is contained under it. Hence, saying
nullus in Latin is like saying non ullus [not any] and in Greek??de?? [none] is
like??de e?? [not one], for not a single one is understood under the universal
subject from which the predicate is not removed. Sometimes something is either attributed
to or removed from the universal in view of the particular. To designate this
in affirmative enunciations, the word "some,” or "a certain one,” has
been devised. We designate by this that the predicate is attributed to the
universal subject by reason of the particular. "Some,” or "a certain
one,” however, does not signify the form of any singular determinately, rather,
it designates the singular under a certain indetermination. The singular so
designated is therefore called the vague individual. In negative enunciations
there is no designated word, but "not all” can be used. just as "no,”
then, removes universally, for it signifies the same thing as if we were to say
"not any,” (i.e., "not some”) so also "not all” removes
particularly inasmuch as it excludes universal affirmation. Aquinas lib. 1 l.
10 n. 14Sic igitur tria sunt genera affirmationum in quibus aliquid de
universali prædicatur. Una quidem est, in qua de universali prædicatur aliquid
universaliter; ut cum dicitur, omnis homo est animal. Alia, in qua aliquid prædicatur
de universali particulariter; ut cum dicitur, quidam homo est albus. Tertia
vero est, in qua aliquid de universali prædicatur absque determinatione
universalitatis vel particularitatis; unde huiusmodi enunciatio solet vocari
indefinita. Totidem autem sunt negationes oppositæ. There are, therefore, three
kinds of affirmations in which something is predicated of a universal: in one,
something is predicated of the universal universally, as in "Every man is
an animal”; in another, something is predicated of the universal particularly,
as in "Some man is white.” The third is the affirmation in which something
is predicated of the universal without a determination of universality or
particularity. Enunciations of this kind are customarily called indefinite.
There are the same number of opposed negations. De singulari autem quamvis
aliquid diversa ratione prædicetur, ut supra dictum est, tamen totum refertur
ad singularitatem ipsius, quia etiam natura universalis in ipso singulari individuatur;
et ideo nihil refert quantum ad naturam singularitatis, utrum aliquid prædicetur
de eo ratione universalis naturæ; ut cum dicitur, Socrates est homo, vel
conveniat ei ratione singularitatis. In the case of the singular, although
something is predicated of it in a different respect, as was said above,
nevertheless the whole is referred to its singularity because the universal
nature is individuated in the singular; therefore it makes no difference as far
as the nature of singularity is concerned whether something is predicated of
the singular by reason of the universal nature, as in "Socrates is a man,”
or belongs to it by reason of its singularity. Aquinas lib. 1 l. 10 n. 16Si
igitur tribus prædictis enunciationibus addatur singularis, erunt quatuor modi
enunciationis ad quantitatem ipsius pertinentes, scilicet universalis,
singularis, indefinitus et particularis. If we add the singular to the three
already mentioned there will be four modes of enunciation pertaining to
quantity: universal singular, indefinite, and particular. 17 Sic igitur
secundum has differentias Aristoteles assignat diversas oppositiones
enunciationum adinvicem. Et primo, secundum differentiam
universalium ad indefinitas; secundo, secundum differentiam universalium ad
particulares; ibi: opponi autem affirmationem et cetera. Circa primum tria
facit: primo, agit de oppositione propositionum universalium adinvicem;
secundo, de oppositione indefinitarum; ibi: quando autem in universalibus etc.;
tertio, excludit dubitationem; ibi: in eo vero quod et cetera. Aristotle assigns the diverse oppositions of enunciations according to
these differences. The first opposition is based on the difference of
universals and indefinites; the second bn the difference of universals and
particulars, the latter being treated where he says, Affirmation is opposed to
negation in the way I call contradictory, etc. With respect to the first
opposition, the one between universals and indefinites, the opposition of
universal propositions to each other is treated first, and then the opposition
of indefinite enunciations where he says, On the other hand, when the
enunciations are of a universal but not universally enunciated, etc. Finally he
precludes a possible question where he says, In the predicate, however, the
universal universally predicated is not true, etc. Aquinas lib. 1 l. 10 n.
18Dicit ergo primo quod si aliquis enunciet de subiecto universali
universaliter, idest secundum continentiam suæ universalitatis, quoniam est,
idest affirmative, aut non est, idest negative, erunt contrariæ enunciationes;
ut si dicatur, omnis homo est albus, nullus homo est albus. Huius autem ratio
est, quia contraria dicuntur quæ maxime a se distant: non enim dicitur aliquid
nigrum ex hoc solum quod non est album, sed super hoc quod est non esse album,
quod significat communiter remotionem albi, addit nigrum extremam distantiam ab
albo. Sic igitur id quod affirmatur per hanc enunciationem, omnis homo est
albus, removetur per hanc negationem, non omnis homo est albus. Oportet ergo
quod negatio removeat modum quo prædicatum dicitur de subiecto, quem designat hæc
dictio, omnis. Sed super hanc remotionem addit hæc enunciatio, nullus homo est
albus, totalem remotionem, quæ est extrema distantia a primo; quod pertinet ad
rationem contrarietatis. Et ideo convenienter hanc oppositionem dicit
contrarietatem. He says first, then, that if someone enunciates universally of
a universal subject, i.e., according to the content of its universality, that
it is, i.e., affirmatively, or is not, i.e., negatively, these enunciations
will be contrary; as when we say, "Every man is white,” "No man is
white.” And the reason is that the things that are most distant from each other
are said to be contraries. For a thing is not said to be black only because it
is not white but because over and beyond not being white—which signifies the
remotion of white commonly—it is, in addition, black, the extreme in distance
from white. What is affirmed by the enunciation "Every man is white” then,
is removed by the negation "Not every man is white”; the negation,
therefore, removes the mode in which the predicate is said of the subject which
the word "every” designates. But over and beyond this remotion, the
enunciation "No man is white” which is most distant from "Every man
is white,” adds total remotion, and this belongs to the notion of contrariety.
He therefore appropriately calls this opposition contrariety. Aquinas lib. 1 l.
10 n. 19Deinde cum dicit: quando autem etc., ostendit qualis sit oppositio
affirmationis et negationis in indefinitis. Et primo, proponit quod intendit;
secundo, manifestat propositum per exempla; ibi: dico autem non universaliter
etc.; tertio, assignat rationem manifestationis; ibi: cum enim universale sit
homo et cetera. Dicit
ergo primo quod quando de universalibus subiectis affirmatur aliquid vel
negatur non tamen universaliter, non sunt contrariæ enunciationes, sed illa quæ
significantur contingit esse contraria. Deinde cum dicit: dico autem non
universaliter etc., manifestat per exempla. Ubi considerandum est quod non
dixerat quando in universalibus particulariter, sed non universaliter. Non enim intendit de particularibus enunciationibus, sed de solis
indefinitis. Et hoc manifestat per exempla quæ ponit, dicens fieri in
universalibus subiectis non universalem enunciationem; cum dicitur, est albus
homo, non est albus homo. Et rationem huius expositionis ostendit, quia homo,
qui subiicitur, est universale, sed tamen prædicatum non universaliter de eo prædicatur,
quia non apponitur hæc dictio, omnis: quæ non significat ipsum universale, sed
modum universalitatis, prout scilicet prædicatum dicitur universaliter de
subiecto; et ideo addita subiecto universali, semper significat quod aliquid de
eo dicatur universaliter. Tota autem hæc expositio refertur ad hoc
quod dixerat: quando in universalibus non universaliter enunciatur, non sunt
contrariæ. When he says, On the other hand, when the enunciations
are of a universal but not universally enunciated, etc., he shows what kind of
opposition there is between affirmation and negation in indefinite
enunciations. First he states the point; he then manifests it by an example
when he says, I mean by "enunciated of a universal but not universally,”
etc. Finally he gives the reason for this when he says, For while "man” is
a universal, it is not used as universal, etc. He says first, then, that when
something is affirmed or denied of a universal subject, but not universally,
the enunciations are not contrary but the things that are signified may be
contraries. He clarifies this with examples where he says, I mean by
"enunciated of a universal but not universally,” etc. Note in relation to
this that what he said just before this was "when... of universals but not
universally enunciated” and not, "when... of universals particularly,” the
reason being that he only intends to speak of indefinite enunciations, not of
particulars. This he manifests by the examples he gives. When we say "Man
is white” and "Man is not white,” the universal subjects do not make them
universal enunciations. He gives as the reason for this, that although man,
which stands as the subject, is universal, the predicate is not predicated of
it universally because the word "every” is not added, which does not
itself signify the universal, but the mode of universality, i.e., that the
predicate is said universally of the subject. Therefore when "every” is
added to the universal subject it always signifies that something is said of it
universally. This whole exposition relates to his saying, On the other hand,
when the enunciations are of a universal but not universally enunciated, they
are not contraries. Aquinas lib. 1 l. 10 n. 20Sed hoc quod additur: quæ autem
significantur contingit esse contraria, non est expositum, quamvis obscuritatem
contineat; et ideo a diversis diversimode exponitur. Quidam enim hoc referre
voluerunt ad contrarietatem veritatis et falsitatis, quæ competit huiusmodi
enunciationibus. Contingit enim quandoque has simul esse veras, homo est albus,
homo non est albus; et sic non sunt contrariæ, quia contraria mutuo se tollunt.
Contingit tamen quandoque unam earum esse veram et
alteram esse falsam; ut cum dicitur, homo est animal, homo non est animal; et
sic ratione significati videntur habere quamdam contrarietatem. Sed hoc non
videtur ad propositum pertinere, tum quia philosophus nondum hic loquitur de veritate
et falsitate enunciationum; tum etiam quia hoc ipsum posset de particularibus
enunciationibus dici. Immediately after this he adds, although it is
possible for the things signified to be contraries, and in spite of the fact
that this is obscure he does not explain it. It has therefore been interpreted
in different ways. Some related it to the contrariety of truth and falsity
proper to enunciations of this kind, For such enunciations may be
simultaneously true, as in "Man is white” and "Man is not white,” and
thus not be contraries, for contraries mutually destroy each other. On the
other hand, one may be true and the other false, as in "Man is an animal”
and "Man is not an animal,” and thus by reason of what is signified seem
to have a certain kind of contrariety. But this does not seem to be related to
what Aristotle has said: first, because the Philosopher has not yet taken up
the point of truth and falsity of enunciations; secondly, because this very
thing can also be said of particular enunciations. Alii vero, sequentes
Porphyrium, referunt hoc ad contrarietatem prædicati. Contingit enim quandoque
quod prædicatum negatur de subiecto propter hoc quod inest ei contrarium; sicut
si dicatur, homo non est albus, quia est niger; et sic id quod significatur per
hoc quod dicitur, non est albus, potest esse contrarium. Non tamen semper:
removetur enim aliquid a subiecto, etiam si contrarium non insit, sed aliquid
medium inter contraria; ut cum dicitur, aliquis non est albus, quia est
pallidus; vel quia inest ei privatio actus vel habitus seu potentiæ; ut cum
dicitur, aliquis non est videns, quia est carens potentia visiva, aut habet
impedimentum ne videat, vel etiam quia non est aptus natus videre; puta si
dicatur, lapis non videt. Sic igitur illa, quæ significantur contingit esse
contraria, sed ipsæ enunciationes non sunt contrariæ, quia ut in fine huius
libri dicetur, non sunt contrariæ opiniones quæ sunt de contrariis, sicut
opinio quod aliquid sit bonum, et illa quæ est, quod aliquid non est bonum. Others,
following Porphyry, relate this to the contrariety of the predicate. For
sometimes the predicate may be denied of the subject because of the presence of
the contrary in it, as when we say, "Man is not white” because he is
black; thus it could be the contrary that is signified by "is not white.”
This is not always the case, however, for we remove something from a subject
even when it is not a contrary that is present in it but some mean between
contraries, as in saying, "So-and-so is not white” because he is pale; or
when there is a privation of act or habit or potency, as in saying,
"So-and-so is non-seeing” because he lacks the power of sight or has an
impediment so that he cannot see, or even because something is not of such a
nature as to see, as in saying, "A stone does not see.” It is therefore
possible for the things signified to be contraries, but the enunciations
themselves not to be; for as is said near the end of this book, opinions that
are about contraries are not contrary,”’ for example, an opinion that something
is good and an opinion that something is evil. Aquinas lib. 1 l. 10 n. 22Sed
nec hoc videtur ad propositum Aristotelis pertinere, quia non agit hic de
contrarietate rerum vel opinionum, sed de contrarietate enunciationum: et ideo
magis videtur hic sequenda expositio Alexandri. Secundum quam dicendum est quod
in indefinitis enunciationibus non determinatur utrum prædicatum attribuatur
subiecto universaliter (quod faceret contrarietatem enunciationum), aut
particulariter (quod non faceret contrarietatem enunciationum); et ideo
huiusmodi enunciationes indefinitæ non sunt contrariæ secundum modum quo
proferuntur. Contingit tamen quandoque ratione significati eas habere
contrarietatem, puta, cum attribuitur aliquid universali ratione naturæ
universalis, quamvis non apponatur signum universale; ut cum dicitur, homo est
animal, homo non est animal: quia hæ enunciationes eamdem habent vim ratione
significati; ac si diceretur, omnis homo est animal, nullus homo est animal. This
does not seem to relate to what Aristotle has proposed either, for he is not
treating here of contrariety of things or opinions, but of contrariety of
enunciations. For this reason it seems better here to follow the exposition of
Alexander. According to his exposition, in indefinite enunciations it is not
determined whether the predicate is attributed to the subject universally
(which would constitute contrariety of enunciations), or particularly (which
would not constitute contrariety of enunciations). Accordingly, enunciations of
this kind are not contrary in mode of expression. However, sometimes they have
contrariety by reason of what is signified, i.e., when something is attributed
to a universal in virtue of the universal nature although the universal sign is
not added, as in "Man is an animal” and "Man is not an animal,” for
in virtue of what is signified these enunciations have the same force as
"Every man is an animal” and "No man is an animal.” Aquinas lib. 1 l.
10 n. 23Deinde cum dicit: in eo vero quod etc., removet quoddam quod posset
esse dubium. Quia enim posuerat quamdam diversitatem in oppositione
enunciationum ex hoc quod universale sumitur a parte subiecti universaliter vel
non universaliter, posset aliquis credere quod similis diversitas nasceretur ex
parte prædicati, ex hoc scilicet quod universale prædicari posset et
universaliter et non universaliter; et ideo ad hoc excludendum dicit quod in eo
quod prædicatur aliquod universale, non est verum quod prædicetur universale
universaliter. Cuius quidem duplex esse potest ratio. Una quidem, quia talis
modus prædicandi videtur repugnare prædicato secundum propriam rationem quam
habet in enunciatione. Dictum est enim supra quod prædicatum est quasi pars
formalis enunciationis, subiectum autem est pars materialis ipsius: cum autem
aliquod universale profertur universaliter, ipsum universale sumitur secundum
habitudinem quam habet ad singularia, quæ sub se continet; sicut et quando
universale profertur particulariter, sumitur secundum habitudinem quam habet ad
aliquod contentorum sub se; et sic utrumque pertinet ad materialem
determinationem universalis: et ideo neque signum universale neque particulare
convenienter additur prædicato, sed magis subiecto: convenientius enim dicitur,
nullus homo est asinus, quam, omnis homo est nullus asinus; et similiter
convenientius dicitur, aliquis homo est albus, quam, homo est aliquid album.
Invenitur autem quandoque a philosophis signum particulare appositum prædicato,
ad insinuandum quod prædicatum est in plus quam subiectum, et hoc præcipue cum,
habito genere, investigant differentias completivas speciei, sicut in II de
anima dicitur quod anima est actus quidam. Alia vero ratio potest accipi ex
parte veritatis enunciationis; et ista specialiter habet locum in affirmationibus
quæ falsæ essent si prædicatum universaliter prædicaretur. Et ideo manifestans
id quod posuerat, subiungit quod nulla affirmatio est in qua, scilicet vere, de
universali prædicato universaliter prædicetur, idest in qua universali prædicato
utitur ad universaliter prædicandum; ut si diceretur, omnis homo est omne
animal. Oportet enim, secundum prædicta, quod hoc prædicatum animal, secundum
singula quæ sub ipso continentur, prædicaretur de singulis quæ continentur sub
homine; et hoc non potest esse verum, neque si prædicatum sit in plus quam
subiectum, neque si prædicatum sit convertibile cum eo. Oporteret enim quod
quilibet unus homo esset animalia omnia, aut omnia risibilia: quæ repugnant
rationi singularis, quod accipitur sub universali. When he says, But as regards
the predicate the universal universally predicated is not true, etc., he
precludes a certain difficulty. He has already stated that there is a diversity
in the opposition of enunciations because of the universal being taken either
universally or not universally on the part of the subject. Someone might think,
as a consequence, that a similar diversity would arise on the part of the
predicate, i.e., that the universal could be predicated both universally and
not universally. To exclude this he says that in the case in which a universal
is predicated it is not true that the universal is predicated universally.
There are two reasons for this. The first is that such a mode of predicating
seems to be repugnant to the predicate in relation to its status in the
enunciation; for, as has been said, the predicate is a quasi-formal part of the
enunciation, while the subject is a material part of it. Now when a universal
is asserted universally the universal itself is taken according to the
relationship it has to the singulars contained under it, and when it is
asserted particularly the universal is taken according to the relationship it
has to some one of what is contained under it. Thus both pertain to the
material determination of the universal. This is why it is not appropriate to
add either the universal or particular sign to the predicate, but rather to the
subject; for it is more appropriate to say, "No man is an ass” than
"Every man is no ass”; andlikewise, to say, "Some man is white” than,
"Man is some white.” However, sometimes philosophers put the particular
sign next to the predicate to indicate that the predicate is in more than the
subject, and this especially when they have a genus in mind and are
investigating the differences which complete the species. There is an instance
of this in II De anima where Aristotle says that the soul is a certain act.”’
The other reason is related to the truth of enunciations. This has a special
place in affirmations, which would be false if the predicate were predicated
universally. Hence to manifest what he has stated, he adds, for there is no
affirmation in which, i.e., truly, a universal predicate will be predicated
universally, i.e., in which a universal predicate is used to predicate
universally, for example, "Every man is every animal.” If this could be
done, the predicate "animal” according to the singulars contained under it
would have to be predicated of the singulars contained under "man”; but
such predication could not be true, whether the predicate is in more than the
subject or is convertible with the subject; for then any one man would have to
be all animals or all risible beings, which is repugnant to the notion of the
singular, which is taken tinder the universal. Aquinas lib. 1 l. 10 n. 24Nec
est instantia si dicatur quod hæc est vera, omnis homo est omnis disciplinæ
susceptivus: disciplina enim non prædicatur de homine, sed susceptivum
disciplinæ; repugnaret autem veritati si diceretur, omnis homo est omne
susceptivum disciplinæ. The truth of the enunciation "Every man is
susceptible of every discipline” is not an instance that can be used as an
objection to this position, for it is not "discipline” that is predicated
of man but "susceptible of discipline.” It would be repugnant to truth if
it were said that "Every man is everything susceptible of discipline.” 25 Signum
autem universale negativum, vel particulare affirmativum, etsi convenientius
ponantur ex parte subiecti, non tamen repugnat veritati etiam si ponantur ex
parte prædicati. Contingit enim huiusmodi enunciationes in aliqua materia
esse veras: hæc enim est vera, omnis homo nullus lapis est; et similiter hæc
est vera, omnis homo aliquod animal est. Sed hæc, omnis homo omne animal est,
in quacumque materia proferatur, falsa est. Sunt autem quædam aliæ tales
enunciationes semper falsæ; sicut ista, aliquis homo omne animal est (quæ habet
eamdem causam falsitatis cum hac, omnis homo omne animal est); et si quæ aliæ
similes, sunt semper falsæ: in omnibus enim eadem ratio est. Et ideo per hoc
quod philosophus reprobavit istam, omnis homo omne animal est, dedit
intelligere omnes consimiles esse improbandas. On the other
hand, although the negative universal sign or the particular affirmative sign
are more appropriately posited on the part of the subject, it is not repugnant
to truth if they are posited on the part of the predicate, for such
enunciations may be true in some matter. The enunciation "Every man is no
stone,” for example, is true, and so is "Every man is some animal.” But
the enunciation "Every man is every animal,” in whatever matter it occurs,
is false. There are other enunciations of this kind that are always false, such
as, "Some man is every animal” (which is false for the same reason as
"Every man is every animal” is false). And if there are any others like
these, they are always false; and the reason is the same in every case. And,
therefore, in rejecting the enunciation "Every man is every animal,” the
Philosopher meant it to be understood that all similar enunciations are to be
rejected. XI. 1. Postquam philosophus determinavit de oppositione
enunciationum, comparando universales enunciationes ad indefinitas, hic
determinat de oppositione enunciationum comparando universales ad particulares.
Circa quod considerandum est quod potest duplex oppositio in his notari: una
quidem universalis ad particularem, et hanc primo tangit; alia vero universalis
ad universalem, et hanc tangit secundo; ibi: contrariæ vero et cetera. Now that
he has determined the opposition of enunciations by comparing universal
enunciations with indefinite enunciations, Aristotle determines the opposition
of enunciations by comparing universals to particulars. It should be noted that
there is a twofold opposition in these enunciations, one of universal to particular,
and he touches upon this first; the other is the opposition of universal to
universal, and this he takes up next, where he says, They are opposed
contrarily when the universal affirmation is opposed to the universal negation,
etc. 2 Particularis vero affirmativa et particularis negativa, non habent
proprie loquendo oppositionem, quia oppositio attenditur circa idem subiectum;
subiectum autem particularis enunciationis est universale particulariter
sumptum, non pro aliquo determinato singulari, sed indeterminate pro quocumque;
et ideo, cum de universali particulariter sumpto aliquid affirmatur vel
negatur, ipse modus enunciandi non habet quod affirmatio et negatio sint de
eodem: quod requiritur ad oppositionem affirmationis et negationis, secundum præmissa.
The particular affirmative and particular negative do not have opposition
properly speaking, because opposition is concerned with the same subject. But
the subject of a particular enunciation is the universal taken particularly,
not for a determinate singular but indeterminately for any singular. For this
reason, when something is affirmed or denied of the universal particularly
taken, the mode of enunciating is not such that the affirmation and negation
are of the same thing; hence what is required for the opposition of affirmation
and negation is lacking. 3 Dicit ergo primo quod enunciatio, quæ universale
significat, scilicet universaliter, opponitur contradictorie ei, quæ non
significat universaliter sed particulariter, si una earum sit affirmativa,
altera vero sit negativa (sive universalis sit affirmativa et particularis
negativa, sive e converso); ut cum dicitur, omnis homo est albus, non omnis
homo est albus: hoc enim quod dico, non omnis, ponitur loco signi particularis
negativi; unde æquipollet ei quæ est, quidam homo non est albus; sicut et
nullus, quod idem significat ac si diceretur, non ullus vel non quidam, est
signum universale negativum. Unde hæ duæ, quidam
homo est albus (quæ est particularis affirmativa), nullus homo est albus (quæ
est universalis negativa), sunt contradictoriæ. First he
says that the enunciation that signifies the universal, i.e., universally, is
opposed contradictorily to the one that does not signify universally but
particularly, if one of them is affirmative and the other negative (whether the
universal is affirmative and the particular negative or conversely), as in
"Every man is white,” "Not every man is white.” For, the "not
every” is used in place of the particular negative sign; consequently,
"Not every man is white” is equivalent to "Some man is not white.” In
a parallel way "no,” which signifies the same thing as "not any” or
"not some,” is the universal negative sign; consequently, the two
enunciations, "Some man is white,” which is the particular affirmative,
and "No man is white,” which is the universal negative, are contradictories.
4 Cuius ratio est quia contradictio consistit in sola remotione affirmationis
per negationem; universalis autem affirmativa removetur per solam negationem
particularis, nec aliquid aliud ex necessitate ad hoc exigitur; particularis
autem affirmativa removeri non potest nisi per universalem negativam, quia iam
dictum est quod particularis affirmativa non proprie opponitur particulari
negativæ. Unde relinquitur quod universali affirmativæ contradictorie opponitur
particularis negativa, et particulari affirmativæ universalis negativa. The
reason for this is that contradiction consists in the mere removal of the
affirmation by a negation. Now the universal affirmative is removed by merely
the negation of the particular and nothing else is required of necessity; but
the particular affirmative can only be removed by the universal negative
because, as has already been said, the particular negative is not properly
opposed to the particular affirmative. Consequently, the particular negative is
opposed contradictorily to the universal affirmative and the universal negative
to the particular affirmative. 5 Deinde cum dicit: contrariæ vero etc., tangit
oppositionem universalium enunciationum; et dicit quod universalis affirmativa
et universalis negativa sunt contrariæ; sicut, omnis homo est iustus, nullus
homo est iustus, quia scilicet universalis negativa non solum removet
universalem affirmativam, sed etiam designat extremam distantiam, in quantum
negat totum quod affirmatio ponit; et hoc pertinet ad rationem contrarietatis;
et ideo particularis affirmativa et negativa se habent sicut medium inter
contraria. When he says, They are opposed contrarily when the universal
affirmation is opposed to the universal negation, etc., he touches on the
opposition of universal enunciations. The universal affirmative and universal
negative, he says, are contraries, as in "Every man is just... No man is
just”; for the universal negative not only removes the universal affirmative
but also designates an extreme of distance between them inasmuch as it denies
the whole that the affirmation posits; and this belongs to the notion of
contrariety. The particular affirmative and particular negative, for this
reason, are related as a mean between contraries. 6 Deinde cum dicit: quocirca has quidem etc., ostendit quomodo se habeant
affirmatio et negatio oppositæ ad verum et falsum. Et primo, quantum ad
contrarias; secundo, quantum ad contradictorias; ibi: quæcumque
igiturcontradictiones etc.; tertio, quantum ad ea quæ videntur contradictoria,
et non sunt; ibi: quæcumque autem in universalibus et cetera. Dicit ergo primo
quod quia universalis affirmativa et universalis negativa sunt contrariæ,
impossibile est quod sint simul veræ. Contraria enim mutuo se expellunt. Sed
particulares, quæ contradictorie opponuntur universalibus contrariis, possunt
simul verificari in eodem; sicut, non omnis homo est albus, quæ contradictorie
opponitur huic, omnis homo est albus, et, quidam homo est albus, quæ
contradictorie opponitur huic, nullus homo est albus. Et huiusmodi etiam simile
invenitur in contrarietate rerum: nam album et nigrum numquam simul esse
possunt in eodem, sed remotiones albi et nigri simul possunt esse: potest enim
aliquid esse neque album neque nigrum, sicut patet in eo quod est pallidum. Et similiter contrariæ enunciationes non possunt simul esse veræ, sed
earum contradictoriæ, a quibus removentur, simul possunt esse veræ. He shows
how the opposed affirmation and negation are related to truth and falsity when
he says, Hence in the case of the latter it is impossible that both be at once
true, etc. He shows this first in regard to contraries; secondly, in regard to
contradictories, where he says, Whenever there are contradictions with respect
to universal signifying universally, etc.; thirdly, in regard to those that
seem contradictory but are not, where he says, But when the contradictions are
of universals not signifying universally, etc. First, he says that because the
universal affirmative and universal negative are contraries, it is impossible
for them to be simultaneously true, for contraries mutually remove each other.
However, the particular enunciations that are contradictorily opposed to the
universal contraries, can be verified at the same time in the same thing, for
example, "Not every man is white” (which is opposed contradictorily to
"Every man is white”) and "Some man is white” (which is opposed
contradictorily to "No man is white”). A parallel to this is found in the
contrariety of things, for white and black can never be in the same thing at
the same time; but the remotion of white and black can be in the same thing at
the same time, for a thing may be neither white nor black, as is evident in something
yellow. In a similar way, contrary enunciations cannot be at once true, but
their contradictories, by which they are removed, can be true simultaneously. 7 Deinde cum dicit: quæcumque igitur contradictiones etc., ostendit
qualiter veritas et falsitas se habeant in contradictoriis. Circa quod
considerandum est quod, sicut dictum est supra, in contradictoriis negatio non
plus facit, nisi quod removet affirmationem. Quod contingit dupliciter. Uno
modo, quando est altera earum universalis, altera particularis, ut supra dictum
est. Alio modo, quando utraque est singularis: quia tunc negatio ex necessitate
refertur ad idem (quod non contingit in particularibus et indefinitis), nec
potest se in plus extendere nisi ut removeat affirmationem. Et ideo singularis
affirmativa semper contradicit singulari negativæ, supposita identitate prædicati
et subiecti. Et ideo dicit quod, sive accipiamus contradictionem universalium
universaliter, scilicet quantum ad unam earum, sive singularium enunciationum,
semper necesse est quod una sit vera et altera falsa. Neque enim contingit esse
simul veras aut simul falsas, quia verum nihil aliud est, nisi quando dicitur
esse quod est, aut non esse quod non est; falsum autem, quando dicitur esse
quod non est, aut non esse quod est, ut patet ex IV metaphysicorum. Then he says, Whenever there are contradictions with respect to
universals signifying universally, one must be true and the other false, etc.
Here he shows how truth and falsity are related in contradictories. As was said
above, in contradictories the negation does no more than remove the affirmation,
and this in two ways: in one way when one of them is universal, the other
particular; in another way when each is singular. In the case of the singular,
the negation is necessarily referred to the same thing—which is not the case in
particulars and indefinites—and cannot extend to more than removing the
affirmation. Accordingly, the singular affirmative is always contradictory to
the singular negative, the identity of subject and predicate being supposed.
Aristotle says, therefore, that whether we take the contradiction of universals
universally (i.e., one of the universals being taken universally) or the
contradiction of singular enunciations, one of them must always be true and the
other false. It is not possible for them to be at once true or at once false
because to be true is nothing other than to say of what is, that it is, or of
what is not that it is not; to be false, to say of what is not, that it is, or
of what is, that it is not, as is evident in IV Metaphysicorum [7: 1011b 25]. 8 Deinde cum dicit: quæcumque autem universalium etc., ostendit qualiter se
habeant veritas et falsitas in his, quæ videntur esse contradictoria, sed non
sunt. Et circa hoc tria facit: primo proponit quod intendit; secundo, probat
propositum; ibi: si enim turpis non probus etc.; tertio, excludit id quod
facere posset dubitationem; ibi: videbitur autem subito inconveniens et cetera.
Circa primum considerandum est quod affirmatio et negatio in indefinitis
propositionibus videntur contradictorie opponi propter hoc, quod est unum
subiectum non determinatum per signum particulare, et ideo videtur affirmatio
et negatio esse de eodem. Sed ad hoc removendum philosophus dicit quod quæcumque
affirmative et negative dicuntur de universalibus non universaliter sumptis,
non semper oportet quod unum sit verum, et aliud sit falsum, sed possunt simul
esse vera. Simul enim est verum dicere quod homo est albus, et, homo non est
albus, et quod homo est probus, et, homo non est probus. When he says, But when the contradictions are of universals not
signifying universally, etc., he shows how truth and falsity are related to
enunciations that seem to be contradictory, but are not. First he proposes how
they are related; then he proves it where he says, For if he is ugly, he is not
beautiful, etc.; finally, he excludes a possible difficulty where he says, At
first sight this might seem paradoxical, etc. With respect to the first point
we should note that affirmation and negation in indefinite propositions seem to
be opposed contradictorily because there is one subject in both of them and it
is not determined by a particular sign. Hence, the affirmation and negation
seem to be about the same thing. To exclude this, the Philosopher says that in
the case of affirmative and negative enunciations of universals not taken
universally, one need not always be true and the other false, but they can be
at once true. For it is true to say both that "Man is white” and that
"Man is not white,” and that "Man is honorable” and "Man is not
honorable. 9
In quo quidem, ut Ammonius refert, aliqui Aristoteli contradixerunt ponentes
quod indefinita negativa semper sit accipienda pro universali negativa. Et hoc
astruebant primo quidem tali ratione: quia indefinita, cum sit indeterminata,
se habet in ratione materiæ; materia autem secundum se considerata, magis
trahitur ad id quod indignius est; dignior autem est universalis affirmativa,
quam particularis affirmativa; et ideo indefinitam affirmativam dicunt esse
sumendam pro particulari affirmativa: sed negativam universalem, quæ totum
destruit, dicunt esse indigniorem particulari negativa, quæ destruit partem,
sicut universalis corruptio peior est quam particularis; et ideo dicunt quod
indefinita negativa sumenda est pro universali negativa. Ad quod etiam inducunt
quod philosophi, et etiam ipse Aristoteles utitur indefinitis negativis pro
universalibus; sicut dicitur in libro Physic. quod non est motus præter res; et
in libro de anima, quod non est sensus præter quinque. Sed istæ rationes non
concludunt. Quod enim primo dicitur quod materia secundum se sumpta sumitur pro
peiori, verum est secundum sententiam Platonis, qui non distinguebat
privationem a materia, non autem est verum secundum Aristotelem, qui dicit in
Lib. I Physic. quod malum et turpe et alia huiusmodi ad defectum pertinentia
non dicuntur de materia nisi per accidens. Et ideo non oportet quod indefinita
semper stet pro peiori. Dato etiam quod indefinita necesse sit sumi pro peiori,
non oportet quod sumatur pro universali negativa; quia sicut in genere
affirmationis, universalis affirmativa est potior particulari, utpote
particularem affirmativam continens; ita etiam in genere negationum universalis
negativa potior est. Oportet autem in unoquoque genere considerare id quod est
potius in genere illo, non autem id quod est potius simpliciter. Ulterius
etiam, dato quod particularis negativa esset potior omnibus modis, non tamen
adhuc ratio sequeretur: non enim ideo indefinita affirmativa sumitur pro
particulari affirmativa, quia sit indignior, sed quia de universali potest
aliquid affirmari ratione suiipsius, vel ratione partis contentæ sub eo; unde
sufficit ad veritatem eius quod prædicatum uni parti conveniat (quod designatur
per signum particulare); et ideo veritas particularis affirmativæ sufficit ad
veritatem indefinitæ affirmativæ. Et simili ratione veritas particularis
negativæ sufficit ad veritatem indefinitæ negativæ, quia similiter potest
aliquid negari de universali vel ratione suiipsius, vel ratione suæ partis.
Utuntur autem quandoque philosophi indefinitis negativis pro universalibus in
his, quæ per se removentur ab universalibus; sicut et utuntur indefinitis
affirmativis pro universalibus in his, quæ per se de universalibus prædicantur.
On this point, as Ammonius reports, some men,
maintaining that the indefinite negative is always to be taken for the
universal negative, have taken a position contradictory to Aristotle’s. They
argued their position in the following way. The indefinite, since it is
indeterminate, partakes of the nature of matter; but matter considered in
itself is regarded as what is less worthy. Now the universal affirmative is
more worthy than the particular affirmative and therefore they said that the
indefinite affirmative was to be taken for the particular affirmative. But,
they said, the universal negative, which destroys the whole, is less worthy
than the particular negative, which destroys the part (just as universal
corruption is worse than particular corruption); therefore, they said that the
indefinite negative was to be taken for the universal negative. They went on to
say in support of their position that philosophers, and even Aristotle himself,
used indefinite negatives as universals. Thus, in the book Physicorum [III, 1:
200b 32] Aristotle says that there is not movement apart from the thing; and in
the book De anima [III, 1: 424b 20], that there are not more than five senses.
However, these reasons are not cogent. What they say about matter—that
considered in itself it is taken for what is less worthy—is true according to
the opinion of Plato, who did not distinguish privation from matter; however,
it is not true according to Aristotle, who says in I Physicæ [9: 192a 3 et 192a
22], that the evil and ugly and other things of this kind pertaining to defect,
are said of matter only accidentally. Therefore the indefinite need not stand
always for the more ignoble. Even supposing it is necessary that the indefinite
be taken for the less worthy, it ought not to be taken for the universal
negative; for just as the universal affirmative is more powerful than the
particular in the genus of affirmation, as containing the particular
affirmative, so also the universal negative is more powerful in the genus of
negations. Now in each genus one must consider what is more powerful in that
genus, not what is more powerful simply. Further, if we took the position that
the particular negative is more powerful than all other modes, the reasoning
still would not follow, for the indefinite affirmative is not taken for the
particular affirmative because it is less worthy, but because something can be
affirmed of the universal by reason of itself, or by reason of the part
contained under it; whence it suffices for the truth of the particular
affirmative that the predicate belongs to one part (which is designated by the
particular sign); for this reason the truth of the particular affirmative
suffices for the truth of the indefinite affirmative. For a similar reason the
truth of the particular negative suffices for the truth of the indefinite
negative, because in like manner, something can be denied of a universal either
by reason of itself, or by reason of its part. Apropos of the examples cited
for their argument, it should be noted that philosophers sometimes use
indefinite negatives for universals in the case of things that are per se
removed from universals; and they use indefinite affirmatives for universals in
the case of things that are per se predicated of universals. 10 Deinde cum dicit: si enim turpis est etc., probat propositum per id,
quod est ab omnibus concessum. Omnes enim concedunt quod indefinita affirmativa
verificatur, si particularis affirmativa sit vera. Contingit autem accipi duas
affirmativas indefinitas, quarum una includit negationem alterius, puta cum
sunt opposita prædicata: quæ quidem oppositio potest contingere dupliciter. Uno
modo, secundum perfectam contrarietatem, sicut turpis, idest inhonestus,
opponitur probo, idest honesto, et foedus, idest deformis secundum corpus,
opponitur pulchro. Sed per quam rationem ista affirmativa est vera, homo est
probus, quodam homine existente probo, per eamdem rationem ista est vera, homo
est turpis, quodam homine existente turpi. Sunt ergo istæ duæ veræ simul, homo
est probus, homo est turpis; sed ad hanc, homo est turpis, sequitur ista, homo
non est probus; ergo istæ duæ sunt simul veræ, homo est probus, homo non est
probus: et eadem ratione istæ duæ, homo est pulcher, homo non est pulcher. Alia
autem oppositio attenditur secundum perfectum et imperfectum, sicut moveri
opponitur ad motum esse, et fieri ad factum esse: unde ad fieri sequitur non
esse eius quod fit in permanentibus, quorum esse est perfectum; secus autem est
in successivis, quorum esse est imperfectum. Sic ergo hæc est vera, homo est
albus, quodam homine existente albo; et pari ratione, quia quidam homo fit
albus, hæc est vera, homo fit albus; ad quam sequitur, homo non est albus. Ergo
istæ duæ sunt simul veræ, homo est albus, homo non est albus. When he says, For if he is ugly, he is not beautiful, etc., he proves
what he has proposed by something conceded by everyone, namely, that the
indefinite affirmative is verified if the particular affirmative is true. We
may take two indefinite affirmatives, one of which includes the negation of the
other, as for example when they have opposed predicates. Now this opposition
can happen in two ways. It can be according to perfect contrariety, as shameful
(i.e., dishonorable) is opposed to worthy (i.e., honorable) and ugly (i.e.,
deformed in body) is opposed to beautiful. But the reasoning by which the
affirmative enunciation, "Man is worthy,” is true, i.e., by some worthy
man existing, is the same as the reasoning by which "Man is shameful” is
true, i.e., by a shameful man existing. Therefore these two enunciations are at
once true, "Man is worthy” and "Man is shameful.” But the
enunciation, "Man is not worthy,” follows upon "Man is shameful.”
Therefore the two enunciations, " Man is worthy,” and "Man is not
worthy,” are at once true; and by the same reasoning these two, "Man is
beautiful” and "Man is not beautiful.” The other opposition is according
to the complete and incomplete, as to be in movement is opposed to to have been
moved, and becoming to to have become. Whence the non-being of that which is coming
to be in permanent things, whose being is complete, follows upon the becoming
but this is not so in successive things, whose being is incomplete. Thus,
"Man is white” is true by the fact that a white man exists; by the same
reasoning, because a man is becoming white, the enunciation "Man is
becoming white” is true, upon which follows, "Man is not white.”
Therefore, the two enunciations, "Man is white” and "Man is not
white” are at once true. 11 Deinde cum dicit: videbitur autem etc., excludit id
quod faceret dubitationem circa prædicta; et dicit quod subito, id est primo
aspectu videtur hoc esse inconveniens, quod dictum est; quia hoc quod dico,
homo non est albus, videtur idem significare cum hoc quod est, nullus homo est
albus. Sed ipse hoc removet dicens quod neque idem significant neque ex
necessitate sunt simul vera, sicut ex prædictis manifestum est. Then when he
says, At first sight this might seem paradoxical, etc., he excludes what might
present a difficulty in relation to what has been said. At first sight, he
says, what has been stated seems to be inconsistent; for "Man is not
white” seems to signify the same thing as "No man is white.” But he
rejects this when he says that they neither signify the same thing, nor are
they at once true necessarily, as is evident from what has been said. XII. 1. Postquam
philosophus distinxit diversos modos oppositionum in enunciationibus, nunc
intendit ostendere quod uni affirmationi una negatio opponitur, et circa hoc
duo facit: primo, ostendit quod uni affirmationi una negatio opponitur;
secundo, ostendit quæ sit una affirmatio vel negatio, ibi: una autem affirmatio
et cetera. Circa primum tria facit: primo, proponit quod intendit; secundo,
manifestat propositum; ibi: hoc enim idem etc.; tertio, epilogat quæ dicta
sunt; ibi: manifestum est ergo et cetera. Having distinguished the diverse
modes of opposition in enunciations, the Philosopher now proposes to show that
there is one negation opposed to one affirmation. First he shows that there is
one negation opposed to one affirmation; then he manifests what one affirmation
and negation are, where he says, Affirmation or negation is one when one thing
is signified of one thing, etc. With respect to what he intends to do he first
proposes the point; then he manifests it where he says, for the negation must
deny the same thing that the affirmation affirms, etc. Finally, he gives a
summary of what has been said, where he says, We have said that there is one
negation opposed contradictorily to one affirmation, etc. 2 Dicit ergo primo, manifestum esse quod
unius affirmationis est una negatio sola. Et hoc quidem fuit necessarium hic
dicere: quia cum posuerit plura oppositionum genera, videbatur quod uni
affirmationi duæ negationes opponerentur; sicut huic affirmativæ, omnis homo
est albus, videtur, secundum prædicta, hæc negativa opponi, nullus homo est
albus, et hæc, quidam homo non est albus. Sed si quis recte consideret huius
affirmativæ, omnis homo est albus, negativa est sola ista, quidam homo non est
albus, quæ solummodo removet ipsam, ut patet ex sua æquipollenti, quæ est, non
omnis homo est albus. Universalis vero negativa includit quidem in suo
intellectu negationem universalis affirmativæ, in quantum includit particularem
negativam, sed supra hoc aliquid addit, in quantum scilicet importat non solum
remotionem universalitatis, sed removet quamlibet partem eius. Et sic patet quod sola una est negatio universalis affirmationis: et idem
apparet in aliis. He says, then, that it is evident that there is only
one negation of one affirmation. It is necessary to make this point here
because he has posited many kinds of opposition and it might appear that two
negations are opposed to one affirmation. Thus it might seem that the negative
enunciations, "No man is white” and "Some man is not white” are both
opposed to the affirmative enunciation, "Every man is white.” But if one
carefully examines what has been said it will be evident that the only negative
opposed to "Every man is white” is "Some man is not white,” which
merely removes it, as is clear from its equivalent, "Not every man is
white.” It is true that the negation of the universal affirmative is included
in the understanding of the universal negative inasmuch as the universal
negative includes the particular negative, but the universal negative adds
something over and beyond this inasmuch as it not only brings about the removal
of universality but removes every part of it. Thus it is evident that there is
only one negation of a universal affirmation, and the same thing is evident in
the others. 3 Deinde cum dicit: hoc enim etc., manifestat propositum: et primo,
per rationem; secundo, per exempla; ibi: dico autem, ut est Socrates albus.
Ratio autem sumitur ex hoc, quod supra dictum est quod negatio opponitur
affirmationi, quæ est eiusdem de eodem: ex quo hic accipitur quod oportet
negationem negare illud idem prædicatum, quod affirmatio affirmavit et de eodem
subiecto, sive illud subiectum sit aliquid singulare, sive aliquid universale,
vel universaliter, vel non universaliter sumptum; sed hoc non contingit fieri
nisi uno modo, ita scilicet ut negatio neget id quod affirmatio posuit, et
nihil aliud; ergo uni affirmationi opponitur una sola negatio. When he says,
for the negation must deny the same thing that the affirmation affirms, etc.,
he manifests what he has said: first, from reason; secondly, by example. The
reasoning is taken from what has already been said, namely, that negation is
opposed to affirmation when the enunciations are of the same thing of the same
subject. Here he says that the negation must deny the same predicate the
affirmation affirms, and of the same subject, whether that subject he something
singular or something universal, either taken universally or not taken
universally. But this can only be done in one way, i.e., when the negation
denies what the affirmation posits, and nothing else. Therefore there is only
one negation opposed to one affirmation. 4 Deinde cum
dicit: dico autem, ut est etc., manifestat propositum per exempla. Et primo, in
singularibus: huic enim affirmationi, Socrates est albus, hæc sola opponitur,
Socrates non est albus, tanquam eius propria negatio. Si vero esset aliud prædicatum
vel aliud subiectum, non esset negatio opposita, sed omnino diversa; sicut
ista, Socrates non est musicus, non opponitur ei quæ est, Socrates est albus;
neque etiam illa quæ est, Plato est albus, huic quæ est, Socrates non est
albus. Secundo, manifestat idem quando subiectum affirmationis est universale
universaliter sumptum; sicut huic affirmationi, omnis homo est albus, opponitur
sicut propria eius negatio, non omnis homo est albus, quæ æquipollet
particulari negativæ. Tertio, ponit exemplum quando affirmationis subiectum est
universale particulariter sumptum: et dicit quod huic affirmationi, aliquis
homo est albus, opponitur tanquam eius propria negatio, nullus homo est albus.
Nam nullus dicitur, quasi non ullus, idest, non aliquis. Quarto, ponit exemplum
quando affirmationis subiectum est universale indefinite sumptum et dicit quod
isti affirmationi, homo est albus, opponitur tanquam propria eius negatio illa
quæ est, non est homo albus. In manifesting this by
example, where he says, For example, the negation of "Socrates is white,”
etc., he first takes examples of singulars. Thus, "Socrates is not white”
is the proper negation opposed to "Socrates is white.” If there were
another predicate or another subject, it would not be the opposed negation, but
wholly different. For example, "Socrates is not musical” is not opposed to
"Socrates is white,” nor is "Plato is white” opposed to
"Socrates is not white.” Then he manifests the same thing in an
affirmation with a universal universally taken as the subject. Thus, "Not
every man is white,” which is equivalent to the particular negative, is the
proper negation opposed to the affirmation, "Every man is white.” Thirdly,
he gives an example in which the subject of the affirmation is a universal
taken particularly. The proper negation opposed to the affirmation "Some
man is white” is "No man is white,” for to say "no” is to say
"not any,” i.e., "not some.” Finally, he gives as an example
enunciations in which the subject of the affirmation is the universal taken
indefinitely; "Man is not white” is the proper negation opposed to the
affirmation "Man is white.” 5 Sed videtur hoc esse contra id, quod
supra dictum est quod negativa indefinita verificatur simul cum indefinita
affirmativa; negatio autem non potest verificari simul cum sua opposita
affirmatione, quia non contingit de eodem affirmare et negare. Sed ad hoc
dicendum quod oportet quod hic dicitur intelligi quando negatio ad idem
refertur quod affirmatio continebat; et hoc potest esse dupliciter: uno modo,
quando affirmatur aliquid inesse homini ratione sui ipsius (quod est per se de
eodem prædicari), et hoc ipsum negatio negat; alio modo, quando aliquid
affirmatur de universali ratione sui singularis, et pro eodem de eo negatur. The last example used to manifest his point seems to be contrary to what
he has already said, namely, that the indefinite negative and the indefinite
affirmative can be simultaneously verified; but a negation and its opposite
affirmation cannot be simultaneously verified, since it is not possible to
affirm and deny of the same subject. But what Aristotle is saying here must be
understood of the negation when it is referred to the same thing the
affirmation contained, and this is possible in two ways: in one way, when
something is affirmed to belong to man by reason of what he is (which is per se
to be predicated of the same thing), and this very thing the negation denies;
secondly, when something is affirmed of the universal by reason of its
singular, and the same thing is denied of it. 6 Deinde cum dicit: quod igitur
una affirmatio etc., epilogat quæ dicta sunt, et concludit manifestum esse ex
prædictis quod uni affirmationi opponitur una negatio; et quod oppositarum
affirmationum et negationum aliæ sunt contrariæ, aliæ contradictoriæ; et dictum
est quæ sint utræque. Tacet autem de subcontrariis,
quia non sunt recte oppositæ, ut supra dictum est. Dictum est etiam quod non
omnis contradictio est vera vel falsa; et sumitur hic large contradictio pro
qualicumque oppositione affirmationis et negationis: nam in his quæ sunt vere
contradictoriæ semper una est vera, et altera falsa. Quare autem in quibusdam
oppositis hoc non verificetur, dictum est supra; quia scilicet quædam non sunt
contradictoriæ, sed contrariæ, quæ possunt simul esse falsæ. Contingit etiam
affirmationem et negationem non proprie opponi; et ideo contingit eas esse
veras simul. Dictum
est autem quando altera semper est vera, altera autem falsa, quia scilicet in
his quæ vere sunt contradictoria. He concludes by
summarizing what has been said: We have said that there is one negation opposed
contradictorily to one affirmation, etc. He considers it evident from what has
been said that one negation is opposed to one affirmation; and that of opposite
affirmations and negations, one kind are contraries, the other contradictories;
and that what each kind is has been stated. He does not speak of subcontraries
because it is not accurate to say that they are opposites, as was said above.
He also says here that it has been shown that not every contradiction is true
or false, "contradiction” being taken here broadly for any kind of
opposition of affirmation and negation; for in enunciations that are truly
contradictory one is always true and the other false. The reason why this may
not be verified in some kinds of opposites has already been stated, namely,
because some are not contradictories but contraries, and these can be false at
the same time. It is also possible for affirmation and negation not to be
properly opposed and consequently to be true at the same time. It has been
stated, however, when one is always true and the other false, namely, in those
that are truly contradictories. 7 Deinde cum dicit: una autem affirmatio etc.,
ostendit quæ sit affirmatio vel negatio una. Quod quidem iam supra dixerat, ubi
habitum est quod una est enunciatio, quæ unum significat; sed quia enunciatio,
in qua aliquid prædicatur de aliquo universali universaliter vel non
universaliter, multa sub se continet, intendit ostendere quod per hoc non
impeditur unitas enunciationis. Et circa hoc duo facit: primo, ostendit quod
unitas enunciationis non impeditur per multitudinem, quæ continetur sub
universali, cuius ratio una est; secundo, ostendit quod impeditur unitas
enunciationis per multitudinem, quæ continetur sub sola nominis unitate; ibi:
si vero duobus et cetera. Dicit ergo primo quod una est affirmatio vel negatio
cum unum significatur de uno, sive illud unum quod subiicitur sit universale
universaliter sumptum sive non sit aliquid tale, sed sit universale
particulariter sumptum vel indefinite, aut etiam si subiectum sit singulare. Et exemplificat de diversis sicut universalis ista affirmativa est una,
omnis homo est albus; et similiter particularis negativa quæ est eius negatio,
scilicet non est omnis homo albus. Et subdit alia exempla, quæ sunt manifesta.
In fine autem apponit quamdam conditionem, quæ requiritur ad hoc quod quælibet
harum sit una, si scilicet album, quod est prædicatum, significat unum: nam
sola multitudo prædicati impediret unitatem enunciationis. Ideo autem
universalis propositio una est, quamvis sub se multitudinem singularium
comprehendat, quia prædicatum non attribuitur multis singularibus, secundum
quod sunt in se divisa, sed secundum quod uniuntur in uno communi. The Philosopher explains what one affirmation or negation is where he
says, Affirmation or negation is one when one thing is signified of one thing,
etc. He did in fact state this earlier when he said that an enunciation is one
when it signifies one thing, but because the enunciation in which something is
predicated of a universal, either universally or not universally, contains
under it many things, he is going to show here that unity of enunciation is not
impeded by this. First he shows that unity of enunciation is not impeded by the
multitude contained under the universal, whose notion is one. Then he shows
that unity of enunciation is impeded by the multitude contained under the unity
of a name only, where he says, But if one name is imposed for two things, etc.
He says, then, that an affirmation or negation is one when one thing is
signified of one thing, whether the one thing that is subjected be a universal
taken universally, or not, i.e., it may be a universal taken particularly or
indefinitely, or even a singular. He gives examples of the differ6nt kinds:
such as, the universal affirmative "Every man is white” and the particular
negative, which is its negation, "Not every man is white,” each of which
is one. There are other examples which are evident. At the end he states a
condition that is required for any of them to be one, i.e., provided the
"white,” which is the predicate, signifies one thing; for a multiple
predicate with a subject signifying one thing would also impede the unity of an
enunciation. The universal proposition is therefore one, even though it
comprehends a multitude of singulars under it, for the predicate is not
attributed to many singulars according as each is divided from the other, but
according as they are united in one common thing. 8 Deinde cum dicit:
si vero duobus etc., ostendit quod sola unitas nominis non sufficit ad unitatem
enunciationis. Et circa hoc quatuor facit: primo, proponit quod intendit;
secundo, exemplificat; ibi: ut si quis ponat etc.; tertio, probat; ibi: nihil
enim differt etc.; quarto, infert corollarium ex dictis; ibi: quare nec in his
et cetera. Dicit ergo primo quod si unum nomen imponatur duabus rebus, ex
quibus non fit unum, non est affirmatio una. Quod autem dicit, ex quibus non
fit unum, potest intelligi dupliciter. Uno modo, ad excludendum hoc quod multa
continentur sub uno universali, sicut homo et equus sub animali: hoc enim nomen
animal significat utrumque, non secundum quod sunt multa et differentia ad
invicem, sed secundum quod uniuntur in natura generis. Alio modo, et melius, ad
excludendum hoc quod ex multis partibus fit unum, sive sint partes rationis,
sicut sunt genus et differentia, quæ sunt partes definitionis: sive sint partes
integrales alicuius compositi, sicut ex lapidibus et lignis fit domus. Si ergo
sit tale prædicatum quod attribuatur rei, requiritur ad unitatem enunciationis
quod illa multa quæ significantur, concurrant in unum secundum aliquem dictorum
modorum; unde non sufficeret sola unitas vocis. Si vero sit tale prædicatum
quod referatur ad vocem, sufficiet unitas vocis; ut si dicam, canis est nomen. When he says, But if one name is imposed for two things, he shows that
unity of name alone does not suffice for unity of an enunciation. He first
makes the point; secondly, he gives an example, where he says, if someone were
to impose the name "cloak” on horse and man, etc.; thirdly, he proves it
where he says, For this is no different from saying "Horse and man is
white,” etc.; finally, he infers a corollary from what has been said, where he
says, Consequently, in such enunciations, it is not necessary, etc. If one name
is imposed for two things, he says, from which one thing is not formed, there
is not one affirmation. The from which one thing is not formed can be
understood in two ways. It can be understood as excluding the many that are
contained under one universal, as man and horse under animal, for the name
"animal” signifies both,.not as they are many and different from each
other but as they are united in the nature of the genus. It can also be
understood—and this would be more accurate—as excluding the many parts from
which something one is formed, whether the parts of the notion as known, as the
genus and the difference, which are parts of the definition, or the integral
parts of some composite, as the stones and wood from which a house is made. If,
then, there is such a predicate which is attributed to a thing, the many that
are signified must concur in one thing according to some of the modes mentioned
in order that there be one enunciation; unity of vocal sound alone would not
suffice. However, if there is such a predicate which is referred to vocal
sound, unity of vocal sound would suffice, as in "‘Dog’is a name.” 9 Deinde
cum dicit: ut si quis etc., exemplificat quod dictum est, ut si aliquis hoc
nomen tunica imponat ad significandum hominem et equum: et sic, si dicam,
tunica est alba, non est affirmatio una, neque negatio una. Deinde cum dicit: nihil enim differt etc., probat quod dixerat tali
ratione. Si tunica significat hominem et equum, nihil differt si dicatur,
tunica est alba, aut si dicatur, homo est albus, et, equus est albus; sed istæ,
homo est albus, et equus est albus, significant multa et sunt plures enunciationes;
ergo etiam ista, tunica est alba, multa significat. Et hoc si significet
hominem et equum ut res diversas: si vero significet hominem et equum ut
componentia unam rem, nihil significat, quia non est aliqua res quæ componatur
ex homine et equo. Quod autem dicit quod non differt dicere, tunica est alba,
et, homo est albus, et, equus est albus, non est intelligendum quantum ad
veritatem et falsitatem. Nam hæc copulativa, homo est albus et equus est albus,
non potest esse vera nisi utraque pars sit vera: sed hæc, tunica est alba, prædicta
positione facta, potest esse vera etiam altera existente falsa; alioquin non
oporteret distinguere multiplices propositiones ad solvendum rationes
sophisticas. Sed hoc est intelligendum quantum ad unitatem et multiplicitatem.
Nam sicut cum dicitur, homo est albus et equus est albus, non invenitur aliqua
una res cui attribuatur prædicatum; ita etiam nec cum dicitur, tunica est alba.
He gives an example of what he means where he says,
For example, if someone were to impose the name "cloak,” etc. That is, if
someone were to impose the name "cloak” to signify man and horse and then
said, "Cloak is white,” there would not be one affirmation, nor would
there be one negation. He proves this where he says, For this is no different
from saying, etc. His argument is as follows. If "cloak” signifies man and
horse there is no difference between saying "Cloak is white” and saying,
"Man is white, and, Horse is white.” But "Man is white, and, horse is
white” signify many and are many enunciations. Therefore, the enunciation,
"Cloak is white,” signifies many things. This is the case if "cloak”
signifies man and horse as diverse things; but if it signifies man and horse as
one thing, it signifies nothing, for there is not any thing composed of man and
horse. When Aristotle says that there is no difference between saying
"Cloak is white” and, "Man is white, and, horse is white,” it is not
to be understood with respect to truth and falsity. For the copulative enunciation
"Man is white and horse is white” cannot be true unless each part is true;
but the enunciation "Cloak is white,” under the condition given, can be
true even when one is false; otherwise it would not be necessary to distinguish
multiple propositions to solve sophistic arguments. Rather, it is to be
understood with respect to unity and multiplicity, for just as in "Man is
white and horse is white” there is not some one thing to which the predicate is
attributed, so also in "Cloak is white.” 10 Deinde cum dicit: quare nec in
his etc., concludit ex præmissis quod nec in his affirmationibus et
negationibus, quæ utuntur subiecto æquivoco, semper oportet unam esse veram et
aliam falsam, quia scilicet negatio potest aliud negare quam affirmatio
affirmet. When he says, Consequently, it is not necessary in such enunciations,
etc., he concludes from what has been said that in affirmations and negations
that use an equivocal subject, one need not always be true and the other false
since the negation may deny something other than the affirmation affirms. XIII.
1. Postquam philosophus determinavit de oppositione enunciationum et ostendit
quomodo dividunt verum et falsum oppositæ enunciationes; hic inquirit de quodam
quod poterat esse dubium, utrum scilicet id quod dictum est similiter
inveniatur in omnibus enunciationibus vel non. Et circa hoc duo facit: primo,
proponit dissimilitudinem; secundo, probat eam; ibi: nam si omnis affirmatio et
cetera. Now that he, has treated opposition of enunciations and has shown the
way in which opposed enunciations divide truth and falsity, the Philosopher
inquires about a question that might arise, namely, whether what has been said
is found to be so in all enunciations or not. And first he proposes a
dissimilarity in enunciations with regard to dividing truth and falsity, then
proves it where he says, For if every affirmation or negation is true or false,
etc. Circa primum considerandum est quod philosophus in præmissis triplicem
divisionem enunciationum assignavit, quarum prima fuit secundum unitatem
enunciationis, prout scilicet enunciatio est una simpliciter vel coniunctione
una; secunda fuit secundum qualitatem, prout scilicet enunciatio est
affirmativa vel negativa; tertia fuit secundum quantitatem, utpote quod
enunciatio quædam est universalis, quædam particularis, quædam indefinita et quædam
singularis. In relation to the dissimilarity which he intends to prove we
should recall that the Philosopher has given three divisions of the
enunciation. The first was in relation to the unity of enunciation, and according
to this it is divided into one simply and one by conjunction; the second was in
relation to quality, and according to this it is divided into affirmative and
negative; the third was in relation to quantity, and according to this it is
either universal, particular, indefinite, or singular. 3 Tangitur autem hic
quarta divisio enunciationum secundum tempus. Nam quædam est de præsenti, quædam
de præterito, quædam de futuro; et hæc etiam divisio potest accipi ex his quæ
supra dicta sunt: dictum est enim supra quod necesse est omnem enunciationem
esse ex verbo vel ex casu verbi; verbum autem est quod consignificat præsens
tempus; casus autem verbi sunt, qui consignificant tempus præteritum vel
futurum. Potest autem accipi quinta divisio enunciationum secundum materiam, quæ
quidem divisio attenditur secundum habitudinem prædicati ad subiectum: nam si
prædicatum per se insit subiecto, dicetur esse enunciatio in materia necessaria
vel naturali; ut cum dicitur, homo est animal, vel, homo est risibile. Si vero prædicatum
per se repugnet subiecto quasi excludens rationem ipsius, dicetur enunciatio
esse in materia impossibili sive remota; ut cum dicitur, homo est asinus. Si
vero medio modo se habeat prædicatum ad subiectum, ut scilicet nec per se
repugnet subiecto, nec per se insit, dicetur enunciatio esse in materia
possibili sive contingenti. Here he treats of a fourth
division of enunciation, a division according to time. Some enunciations are
about the present, some about the past, some about the future. This division
could be seen in what Aristotle has already said, namely, that every
enunciation must have a verb or a mode of a verb, the verb being that which
signifies the present time, the modes with past or future time. In addition, a
fifth division of the enunciation can be made, a division in regard to matter.
It is taken from the relationship of the predicate to the subject. If the
predicate is per se in the subject, it will be said to be an enunciation in
necessary or natural matter. Examples of this are "Man is an animal” and
"Man is risible.” If the predicate is per se repugnant to the subject, as
excluding the notion of it, it is said to be an enunciation in impossible or
remote matter; for example, the enunciation "Man is an ass.” If the
predicate is related to the subject in a way midway between these two, being
neither per se repugnant to the subject nor per se in it, the enunciation is
said to be in possible or contingent matter. 4 His igitur enunciationum
differentiis consideratis, non similiter se habet iudicium de veritate et
falsitate in omnibus. Unde philosophus dicit, ex præmissis concludens, quod in
his quæ sunt, idest in propositionibus de præsenti, et in his quæ facta sunt,
idest in enunciationibus de præterito, necesse est quod affirmatio vel negatio
determinate sit vera vel falsa. Diversificatur tamen hoc, secundum diversam
quantitatem enunciationis; nam in enunciationibus, in quibus de universalibus
subiectis aliquid universaliter prædicatur, necesse est quod semper una sit
vera, scilicet affirmativa vel negativa, et altera falsa, quæ scilicet ei
opponitur. Dictum est enim supra quod negatio enunciationis universalis in qua
aliquid universaliter prædicatur, est negativa non universalis, sed
particularis, et e converso universalis negativa non est directe negatio
universalis affirmativæ, sed particularis; et sic oportet, secundum prædicta,
quod semper una earum sit vera et altera falsa in quacumque materia. Et eadem ratio est in enunciationibus singularibus, quæ etiam
contradictorie opponuntur, ut supra habitum est. Sed in enunciationibus, in
quibus aliquid prædicatur de universali non universaliter, non est necesse quod
semper una sit vera et altera sit falsa, qui possunt ambæ esse simul veræ, ut
supra ostensum est. Given these differences of enunciations, the judgment
of truth and falsity is not alike in all. Accordingly, the Philosopher says, as
a conclusion from what has been established: In enunciations about that which
is, i.e., in propositions about the present, or has taken place, i.e., in
enunciations about the past, the affirmation or the negation must be
determinately true or false. However, this differs according to the different
quantity of the enunciations. In enunciations in which something is universally
predicated of universal subjects, one must always be true, either the
affirmative or negative, and the other false, i.e., the one opposed to it. For
as was said above, the negation of a universal enunciation in which something
is predicated universally, is not the universal negative, but the particular
negative, and conversely, the universal negative is not directly the negation
of the universal affirmative, but the particular negative. According to the
foregoing, then, one of these must always be true and the other false in any
matter whatever. And the same is the case in singular enunciations, which are
also opposed contradictorily. However, in enunciations in which something is
predicated of a universal but not universally, it is not necessary that one
always be true and the other false, for both could be at once true. 5 Et hoc
quidem ita se habet quantum ad propositiones, quæ sunt de præterito vel de præsenti:
sed si accipiamus enunciationes, quæ sunt de futuro, etiam similiter se habent
quantum ad oppositiones, quæ sunt de universalibus vel universaliter vel non
universaliter sumptis. Nam in materia necessaria omnes affirmativæ determinate
sunt veræ, ita in futuris sicut in præteritis et præsentibus; negativæ vero
falsæ. In
materia autem impossibili, e contrario. In contingenti vero universales sunt
falsæ et particulares sunt veræ, ita in futuris sicut in præteritis et præsentibus.
In indefinitis autem, utraque simul est vera in
futuris sicut in præsentibus vel præteritis. The case as it was just stated has
to do with propositions about the past or the present. Enunciations about the
future that are of universals taken either universally or not universally are
also related in the same way in regard to oppositions. In necessary matter all
affirmative enunciations are determinately true; this holds for enunciations in
future time as well as in past and present time; and negative enunciations are
determinately false. In impossible matter the contrary is the case. In
contingent matter, however, universal enunciations are false and particular
enunciations true. This is the case in enunciations about the future as well as
those of the past and present. In indefinite enunciations, both are at once
true in future enunciations as well as in those of the present or the past. 6 Sed
in singularibus et futuris est quædam dissimilitudo. Nam in præteritis et præsentibus
necesse est quod altera oppositarum determinate sit vera et altera falsa in
quacumque materia; sed in singularibus quæ sunt de futuro hoc non est necesse,
quod una determinate sit vera et altera falsa. Et hoc quidem dicitur quantum ad
materiam contingentem: nam quantum ad materiam necessariam et impossibilem
similis ratio est in futuris singularibus, sicut in præsentibus et præteritis.
Nec tamen Aristoteles mentionem fecit de materia contingenti, quia illa proprie
ad singularia pertinent quæ contingenter eveniunt, quæ autem per se insunt vel
repugnant, attribuuntur singularibus secundum universalium rationes. Circa hoc
igitur versatur tota præsens intentio: utrum in enunciationibus singularibus de
futuro in materia contingenti necesse sit quod determinate una oppositarum sit
vera et altera falsa. In singular future enunciations, however, there is a
difference. In past and present singular enunciations, one of the opposites
must be determinately true and the other false in any matter whatsoever, but in
singulars that are about the future, it is not necessary that one be
determinately true and the other false. This holds with respect to contingent
matter; with respect to necessary and impossible matter the rule is the same as
in enunciations about the present and the past. Aristotle has not mentioned
contingent matter until now because those things that take place contingently
pertain exclusively to singulars, whereas those that per se belong or are
repugnant are attributed to singulars according to the notions of their
universals. Aristotle is therefore wholly concerned here with this question:
whether in singular enunciations about the future in contingent matter it is
necessary that one of the opposites be determinately true and the other
determinately false. 7 Deinde cum dicit: nam si omnis
affirmatio etc., probat præmissam differentiam. Et circa hoc duo
facit: primo, probat propositum ducendo ad inconveniens; secundo, ostendit illa
esse impossibilia quæ sequuntur; ibi: quare ergo contingunt inconvenientia et
cetera. Circa primum duo facit: primo, ostendit quod in singularibus et futuris
non semper potest determinate attribui veritas alteri oppositorum; secundo,
ostendit quod non potest esse quod utraque veritate careat; ibi: at vero
nequequoniam et cetera. Circa primum ponit duas rationes, in quarum prima ponit
quamdam consequentiam, scilicet quod si omnis affirmatio vel negatio
determinate est vera vel falsa ita in singularibus et futuris sicut in aliis,
consequens est quod omnia necesse sit vel determinate esse vel non esse. Deinde
cum dicit: quare si hic quidem etc. vel, si itaque hic quidem, ut habetur in Græco,
probat consequentiam prædictam. Ponamus enim quod sint duo homines, quorum unus
dicat aliquid esse futurum, puta quod Socrates curret, alius vero dicat hoc
idem ipsum non esse futurum; supposita præmissa positione, scilicet quod in
singularibus et futuris contingit alteram esse veram, scilicet vel affirmativam
vel negativam, sequetur quod necesse sit quod alter eorum verum dicat, non
autem uterque: quia non potest esse quod in singularibus propositionibus
futuris utraque sit simul vera, scilicet affirmativa et negativa: sed hoc habet
locum solum in indefinitis. Ex hoc autem quod necesse est alterum eorum verum
dicere, sequitur quod necesse sit determinate vel esse vel non esse. Et hoc
probat consequenter: quia ista duo se convertibiliter consequuntur, scilicet
quod verum sit id quod dicitur, et quod ita sit in re. Et hoc est quod
manifestat consequenter dicens quod si verum est dicere quod album sit, de
necessitate sequitur quod ita sit in re; et si verum est negare, ex necessitate
sequitur quod ita non sit. Et e converso: quia si ita est in re vel non est, ex
necessitate sequitur quod sit verum affirmare vel negare. Et eadem etiam
convertibilitas apparet in falso: quia, si aliquis mentitur falsum dicens, ex
necessitate sequitur quod non ita sit in re, sicut ipse affirmat vel negat; et
e converso, si non est ita in re sicut ipse affirmat vel negat, sequitur quod
affirmans vel negans mentiatur. He proves that there is a
difference between these opposites and the others where he says, For if every
affirmation or negation is true or false, etc. First he proves it by showing
that the opposite position leads to what is unlikely; secondly, he shows that
what follows from this position is impossible, where he says, These absurd
consequences and others like them, etc. In his proof he first shows that in
enunciations about future singulars, truth cannot always be determinately
attributed to one of the opposites, and then he shows that both cannot lack
truth, where he says, But still it is not possible to say that neither is true,
etc. He gives two arguments with respect to the first point. In the first of
these he states a certain consequence, namely, that if every affirmation or
negation is determinately true or false, in future singulars as in the others,
it follows that all things must determinately be or not be. He proves this
consequence where he says, wherefore, if one person says, etc.,or as it is in
the Greek, for if one person says something will be, etc.”’ Let us suppose, he
argues, that there are two men, one of whom says something will take place in
the future, for instance, that Socrates will run, and the other says this same
thing will not take place. If the foregoing position is supposed—that in
singular future enunciations one of them will be true, either the affirmative
or the negative it would follow that only one of them is saying what is true,
because in singular future propositions both cannot be at once true, that is,
both the affirmative and the negative. This occurs only in indefinite propositions.
Moreover, from the fact that one of them must be speaking the truth, it follows
that it must determinately be or not be. Then he proves this from the fact that
these two follow upon each other convertibly, namely, truth is that which is
said and which is so in reality. And this is what he manifests when he says
that, if it is true to say that a thing is white, it necessarily follows that
it is so in reality; and if it is true to deny it, it necessarily follows that
it is not so. And conversely, for if it is so in reality, or is not, it
necessarily follows that it is true to affirm or deny it. The same
convertibility is also evident in what is false, for if someone lies, saying
what is false, it necessarily follows that in reality it is not as he affirms
or denies it to be; and conversely, if it is not in reality as he affirms or
denies it to be, it follows that in affirming or denying it he lies. 8. Est
ergo processus huius rationis talis. Si necesse est quod omnis affirmatio vel
negatio in singularibus et futuris sit vera vel falsa, necesse est quod omnis
affirmans vel negans determinate dicat verum vel falsum. Ex hoc autem
sequitur quod omne necesse sit esse vel non esse. Ergo, si omnis affirmatio vel
negatio determinate sit vera, necesse est omnia determinate esse vel non esse. Ex hoc concludit ulterius quod omnia sint ex necessitate. Per quod
triplex genus contingentium excluditur. The process of Aristotle’s reasoning is
as follows. If it is necessary that every affirmation or negation about future
singulars is true or false, it is necessary that everyone who affirms or
denies, determinately says what is true or false. From this it follows that it
is necessary that everything be or not be. Therefore, if every affirmation or
negation is determinately true, it is necessary that everything determinately
be or not be. From this he concludes further that all things are of necessity.
This would exclude the three kinds of contingent things. 9 Quædam enim
contingunt ut in paucioribus, quæ accidunt a casu vel fortuna. Quædam vero
se habent ad utrumlibet, quia scilicet non magis se habent ad unam partem, quam
ad aliam, et ista procedunt ex electione. Quædam vero eveniunt ut in pluribus;
sicut hominem canescere in senectute, quod causatur ex natura. Si autem omnia
ex necessitate evenirent, nihil horum contingentium esset. Et ideo dicit nihil
est quantum ad ipsam permanentiam eorum quæ permanent contingenter; neque fit
quantum ad productionem eorum quæ contingenter causantur; nec casu quantum ad
ea quæ sunt in minori parte, sive in paucioribus; nec utrumlibet quantum ad ea
quæ se habent æqualiter ad utrumque, scilicet esse vel non esse, et ad neutrum
horum sunt determinata: quod significat cum subdit, nec erit, nec non erit. De
eo enim quod est magis determinatum ad unam partem possumus determinate verum
dicere quod hoc erit vel non erit, sicut medicus de convalescente vere dicit,
iste sanabitur, licet forte ex aliquo accidente eius sanitas impediatur. Unde
et philosophus dicit in II de generatione quod futurus quis incedere, non
incedet. De eo enim qui habet propositum determinatum ad incedendum, vere
potest dici quod ipse incedet, licet per aliquod accidens impediatur eius
incessus. Sed eius quod est ad utrumlibet proprium est quod, quia non
determinatur magis ad unum quam ad alterum, non possit de eo determinate dici,
neque quod erit, neque quod non erit. Quomodo autem sequatur quod nihil sit ad
utrumlibet ex præmissa hypothesi, manifestat subdens quod, si omnis affirmatio
vel negatio determinate sit vera, oportet quod vel ille qui affirmat vel ille
qui negat dicat verum; et sic tollitur id quod est ad utrumlibet: quia, si esse
aliquid ad utrumlibet, similiter se haberet ad hoc quod fieret vel non fieret,
et non magis ad unum quam ad alterum. Est autem
considerandum quod philosophus non excludit hic expresse contingens quod est ut
in pluribus, duplici ratione. Primo quidem, quia tale contingens non excludit
quin altera oppositarum enunciationum determinate sit vera et altera falsa, ut
dictum est. Secundo, quia remoto contingenti quod est in paucioribus, quod a
casu accidit, removetur per consequens contingens quod est ut in pluribus: nihil
enim differt id quod est in pluribus ab eo quod est in paucioribus, nisi quod
deficit in minori parte. The three kinds of contingent things are these: some,
the ones that happen by chance or fortune, happen infrequently; others are in
determinate to either of two alternatives because they are not inclined more to
one part than to another, and these proceed from choice; still others occur for
the most part, for example, men becoming gray in old age, which is caused by
nature. If, however, everything took place of necessity, there would be none of
these kinds of contingent things. Therefore, Aristotle says, nothing is with
respect to the very permanence of those things that are contingently permanent;
or takes place with respect to those that are caused contingently; by chance
with respect to those that take place for the least part, or infrequently; or
is indeterminate to either of two alternatives with respect to those that are
related equally to either of two, i.e., to being or to nonbeing, and are determined
to neither of these, which he signifies when he adds, or will be, or will not
be. For of that which is more determined to one part we can truly and
determinately say that it will be or will not be, as for example, the physician
truly says of the convalescent, "He will be restored to health,” although
perchance by some accident his cure may be impeded. The Philosopher makes this
same point when he says in II De generatione, "A man about to walk might
not walk.” For it can be truly said of someone who has the determined intention
to walk that he will walk, although by some accident his walking might be
impeded. But in the case of that which is indeterminate to either of two, it
cannot determinately be said of it either that it will be or that it will not
be, for it is proper to it not to be determined more to one than to another.
Then he manifests how it follows from the foregoing hypothesis that nothing is
indeterminate to either of two when he adds that if every affirmation or
negation is determinately true, then either the one who affirms or the one who
denies must be speaking the truth. That which is indeterminate to either of two
is therefore destroyed, for if there is something indeterminate to either of
two, it would be related alike to taking place or not taking place, and no more
to one than to the other. It should be, noted that the Philosopher is not
expressly excluding the contingent that is for the most part. There are two
reasons for this. In the first place, this kind of contingency still excludes
the determinate truth of one of the opposite enunciations and the falsity of
the other, as has been said. Secondly, when the contingent that is infrequent,
i.e., that which takes place by chance, is removed, the contingent that is for
the most part is removed as a consequence, for there is no difference between
that which is for the most part and that which is infrequent except that the
former fails for the least part. 10 Deinde cum dicit: amplius si est album
etc., ponit secundam rationem ad ostendendum prædictam dissimilitudinem,
ducendo ad impossibile. Si enim similiter se habet veritas et falsitas in præsentibus
et futuris, sequitur ut quidquid verum est de præsenti, etiam fuerit verum de
futuro, eo modo quo est verum de præsenti. Sed determinate nunc est verum
dicere de aliquo singulari quod est album; ergo primo, idest antequam illud
fieret album, erat verum dicere quoniam hoc erit album. Sed eadem ratio videtur
esse in propinquo et in remoto; ergo si ante unum diem verum fuit dicere quod
hoc erit album, sequitur quod semper fuit verum dicere de quolibet eorum, quæ
facta sunt, quod erit. Si autem semper est verum dicere de præsenti quoniam
est, vel de futuro quoniam erit, non potest hoc non esse vel non futurum esse. Cuius
consequentiæ ratio patet, quia ista duo sunt incompossibilia, quod aliquid vere
dicatur esse, et quod non sit. Nam hoc includitur in
significatione veri, ut sit id quod dicitur. Si ergo ponitur verum esse id quod
dicitur de præsenti vel de futuro, non potest esse quin illud sit præsens vel
futurum. Sed quod non potest non fieri idem significat cum eo quod est
impossibile non fieri. Et quod impossibile est non fieri idem significat cum eo
quod est necesse fieri, ut in secundo plenius dicetur. Sequitur ergo ex præmissis
quod omnia, quæ futura sunt, necesse est fieri. Ex quo sequitur ulterius, quod
nihil sit neque ad utrumlibet neque a casu, quia illud quod accidit a casu non
est ex necessitate, sed ut in paucioribus; hoc autem relinquit pro
inconvenienti; ergo et primum est falsum, scilicet quod omne quod est verum
esse, verum fuerit determinate dicere esse futurum. When he says, Furthermore,
on such a supposition, if something is now white, it was true to say formerly
that it will be white, etc., he gives a second argument to show the
dissimilarity of enunciations about future singulars. This argument is by
reduction to the impossible. If truth and falsity. are related in like manner
in present and in future enunciations, it follows that whatever is true of the
present was also true of the future, in the way in which it is true of the
present. But it is now determinately true to say of some singular that it is white;
therefore formerly, i.e., before it became white, it was true to say that this
will be white. Now the same reasoning seems to hold for the proximate and the
remote. Therefore, if yesterday it was true to say that this will be white, it
follows that it was always true to say of anything that has taken place that it
will be. And if it is always true to say of the present that it is, or of the
future that it will be, it is not possible that this not be, or, that it will
not be. The reason for this consequence is evident, for these two cannot stand
together, that something truly be said to be, and that it not be; for this is
included in the signification of the true, that that which is said, is. If
therefore that which is said concerning the present or the future is posited to
be true, it is not possible that this not be in the present or future. But that
which cannot not take place signifies the same thing as that which is
impossible not to take place. And that which is impossible not to take place
signifies the same thing as that which necessarily takes place, as will be
explained more fully in the second book. It follows, therefore, that all things
that are future must necessarily take place. From this it follows further, that
there is nothing that is indeterminate to either of two or that takes place by
chance, for what happens by chance does not take place of necessity but happens
infrequently. But this is unlikely. Therefore the first proposition is false,
i.e., that of everything of which it is true that it is, it was determinately
true to say that it would be. 11 Ad cuius evidentiam considerandum est quod cum
verum hoc significet ut dicatur aliquid esse quod est, hoc modo est aliquid
verum, quo habet esse. Cum autem aliquid est in præsenti habet esse in seipso,
et ideo vere potest dici de eo quod est: sed quamdiu aliquid est futurum,
nondum est in seipso, est tamen aliqualiter in sua causa: quod quidem contingit
tripliciter. Uno
modo, ut sic sit in sua causa ut ex necessitate ex ea proveniat; et tunc determinate
habet esse in sua causa; unde determinate potest dici de eo quod erit. Alio
modo, aliquid est in sua causa, ut quæ habet inclinationem ad suum effectum, quæ
tamen impediri potest; unde et hoc determinatum est in sua causa, sed
mutabiliter; et sic de hoc vere dici potest, hoc erit, sed non per omnimodam
certitudinem. Tertio, aliquid est in sua causa pure in potentia, quæ etiam non
magis est determinata ad unum quam ad aliud; unde relinquitur quod nullo modo
potest de aliquo eorum determinate dici quod sit futurum, sed quod sit vel non
sit. For clarification of this point, we must consider the
following. Since "true” signifies that something is said to be what it is,
something is true in the manner in which it has being. Now, when something is
in the present it exists in itself, and hence it can be truly said of it that
it is. But as long as something is future, it does not yet exist in itself, but
it is in a certain way in its cause, and this in a threefold way. It may be in
its cause in such a way that it comes from it necessarily. In this case it has
being determinately in its cause, and therefore it can be determinately said of
it that it will be. In another way, something is in its cause as it has an
inclination to its effect but can be impeded. This, then, is determined in its
cause, but changeably, and hence it can be truly a said of it that it will be
but not with complete certainty. Thirdly, something is in its cause purely in
potency. This is the case in which the cause is as yet not determined more to
one thing than to another, and consequently it cannot in any way be said
determinately of these that it is going to be, but that it is or is not going
to be. 12 Deinde cum dicit: at vero neque quoniam etc., ostendit quod veritas
non omnino deest in singularibus futuris utrique oppositorum; et primo,
proponit quod intendit dicens quod sicut non est verum dicere quod in talibus
alterum oppositorum sit verum determinate, sic non est verum dicere quod non
utrumque sit verum; ut si quod dicamus, neque erit, neque non erit. Secundo, ibi: primum enim cum sit etc., probat propositum duabus
rationibus. Quarum prima talis est: affirmatio et negatio dividunt verum et
falsum, quod patet ex definitione veri et falsi: nam nihil aliud est verum quam
esse quod est, vel non esse quod non est; et nihil aliud est falsum quam esse
quod non est, vel non esse quod est; et sic oportet quod si affirmatio sit
falsa, quod negatio sit vera; et e converso. Sed secundum prædictam positionem
affirmatio est falsa, qua dicitur, hoc erit; nec tamen negatio est vera: et
similiter negatio erit falsa, affirmatione non existente vera; ergo prædicta
positio est impossibilis, scilicet quod veritas desit utrique oppositorum.
Secundam rationem ponit; ibi: ad hæc si verum est et cetera. Quæ talis est: si
verum est dicere aliquid, sequitur quod illud sit; puta si verum est dicere
quod aliquid sit magnum et album, sequitur utraque esse. Et ita de futuro sicut
de præsenti: sequitur enim esse cras, si verum est dicere quod erit cras. Si
ergo vera est prædicta positio dicens quod neque cras erit, neque non erit,
oportebit neque fieri, neque non fieri: quod est contra rationem eius quod est
ad utrumlibet, quia quod est ad utrumlibet se habet ad alterutrum; ut navale
bellum cras erit, vel non erit. Et ita ex hoc sequitur idem
inconveniens quod in præmissis. Then Aristotle says, But still it is not
possible to say that neither is true, etc. Here he shows that truth is not
altogether lacking to both of the opposites in singular future enunciations.
First he says that just as it is not true to say that in such enunciations one
of the opposites is determinately true, so it is not true to say that neither
is true; as if we could say that a thing neither will take place nor will not
take place. Then when he says, In the first place, though the affirmation be
false, etc., he gives two arguments to prove his point. The first is as
follows. Affirmation and negation divide the true and the false. This is
evident from the definition of true and false, for to be true is to be what in
fact is, or not to be what in fact is not; and to be false is to be what in
fact is not, or not to be what in fact is. Consequently, if the affirmation is
false, the negation must be true, and conversely. But if the position is taken
that neither is true, the affirmation, "This will be” is false, yet the
negation is not true; likewise the negation will be false and the affirmation
not be true. Therefore, the aforesaid position is impossible, i.e., that truth
is lacking to both of the opposites. The second argument begins where he says,
Secondly, if it is true to say that a thing is white and large, etc. The
argument is as follows. If it is true to say something, it follows that it is.
For example, if it is true to say that something is large and white, it follows
that it is both. And this is so of the future as of the present, for if it is
true to say that it will be tomorrow, it follows that it will be tomorrow.
Therefore, if the position that it neither will be or not be tomorrow is true,
it will be necessary that it neither happen nor not happen, which is contrary
to the nature of that which is indeterminate to either of two, for that which
is indeterminate to either of two is related to either; for example, a naval
battle will take place tomorrow, or will not. The same unlikely things follow,
then, from this as from the first argument. XIV. 1. Ostenderat superius
philosophus ducendo ad inconveniens quod non est similiter verum vel falsum
determinate in altero oppositorum in singularibus et futuris, sicut supra de
aliis enunciationibus dixerat; nunc autem ostendit inconvenientia ad quæ
adduxerat esse impossibilia. Et circa hoc duo facit: primo, ostendit
impossibilia ea quæ sequebantur; secundo, concludit quomodo circa hæc se
veritas habeat; ibi: igitur esse quod est et cetera. The Philosopher has
shown—by leading the opposite position to what is unlikely—that in singular
future enunciations truth or falsity is not determinately in one of the
opposites, as it is in other enunciations. Now he is going to show that the
unlikely things to which it has led are impossibilities. First he shows that
the things that followed are impossibilities; then he concludes what the truth
is, where he says, Now that which is, when it is, necessarily is, etc. 2 Circa
primum tria facit: primo, ponit inconvenientia quæ sequuntur; secundo, ostendit
hæc inconvenientia ex prædicta positione sequi; ibi: nihil enim prohibet etc.;
tertio, ostendit esse impossibilia inconvenientia memorata; ibi: quod si hæcpossibilia
non sunt et cetera. Dicit ergo primo, ex prædictis rationibus concludens, quod
hæc inconvenientia sequuntur, si ponatur quod necesse sit oppositarum
enunciationum alteram determinate esse veram et alteram esse falsam similiter
in singularibus sicut in universalibus, quod scilicet nihil in his quæ fiunt
sit ad utrumlibet, sed omnia sint et fiant ex necessitate. Et ex hoc ulterius
inducit alia duo inconvenientia. Quorum primum est quod non oportebit de aliquo
consiliari: probatum est enim in III Ethicorum quod consilium non est de his,
quæ sunt ex necessitate, sed solum de contingentibus, quæ possunt esse et non
esse. Secundum inconveniens est quod omnes actiones humanæ, quæ sunt propter
aliquem finem (puta negotiatio, quæ est propter divitias acquirendas), erunt
superfluæ: quia si omnia ex necessitate eveniunt, sive operemur sive non
operemur erit quod intendimus. Sed hoc est contra intentionem hominum, quia ea
intentione videntur consiliari et negotiari ut, si hæc faciant, erit talis
finis, si autem faciunt aliquid aliud, erit alius finis. With respect to the
impossibilities that follow he first states the unlikely things that follow
from the opposite position, then shows that these follow from the aforesaid
position, where he says, For nothing prevents one person from saying that this
will be so in ten thousand years, etc. Finally he shows that these are
impossibilities where he says, But these things appear to be impossible, etc.
He says, then, concluding from the preceding reasoning, that these unlikely
things follow—if the position is taken that of opposed enunciations one of the
two must be determinately true and the other false in the same way in singular
as in universal enunciations—namely, that in things that come about nothing is
indeterminate to either of two, but all things are and take place of necessity.
From this he infers two other unlikely things that follow. First, it will not
be necessary to deliberate about anything; whereas he proved in III Ethicorum
that counsel is not concerned with things that take place necessarily but only
with contingent things, i.e., things which can be or not be. Secondly, all
human actions that are for the sake of some end (for example, a business
transaction to acquire riches) will be superfluous, because what we intend will
take place whether we take pains to bring it about or not—if all things come
about of necessity. This, however, is in opposition to the intention of men,
for they seem to deliberate and to transact business with the intention that if
they do this there will be such a result, but if they do something else, there
will be another result. 3 Deinde cum dicit: nihil enim prohibet etc., probat
quod dicta inconvenientia consequantur ex dicta positione. Et circa hoc duo
facit: primo, ostendit prædicta inconvenientia sequi, quodam possibili posito;
secundo, ostendit quod eadem inconvenientia sequantur etiam si illud non
ponatur; ibi: at nec hoc differt et cetera. Dicit ergo primo, non esse
impossibile quod ante mille annos, quando nihil apud homines erat præcogitatum,
vel præordinatum de his quæ nunc aguntur, unus dixerit quod hoc erit, puta quod
civitas talis subverteretur, alius autem dixerit quod hoc non erit. Sed si
omnis affirmatio vel negatio determinate est vera, necesse est quod alter eorum
determinate verum dixerit; ergo necesse fuit alterum eorum ex necessitate
evenire; et eadem ratio est in omnibus aliis; ergo omnia ex necessitate
eveniunt. Where he says, For nothing prevents one person from saying that this
will be so in ten thousand years, etc., he proves that the said unlikely things
follow from the said position. First he shows that the unlikely things follow
from the positing of a certain possibility; then he shows that the same
unlikely things follow even if that possibility is not posited, where he says,
Moreover, it makes no difference whether people have actually made the
contradictory statements or not, etc. He says, then, that it is not impossible
that a thousand years before, when men neither knew nor ordained any of the
things that are taking place now, a man said, "This will be,” for example,
that such a state would be overthrown, and another man said, "This will
not be.” But if every affirmation or negation is determinately true, one of
them must have spoken the truth. Therefore one of them had to take place of
necessity; and this same reasoning holds for all other things. Therefore
everything takes place of necessity. Deinde cum dicit: at vero neque hoc
differt etc., ostendit quod idem sequitur si illud possibile non ponatur. Nihil
enim differt, quantum ad rerum existentiam vel eventum, si uno affirmante hoc
esse futurum, alius negaverit vel non negaverit; ita enim se habebit res si hoc
factum fuerit, sicut si hoc non factum fuerit. Non enim propter nostrum
affirmare vel negare mutatur cursus rerum, ut sit aliquid vel non sit: quia
veritas nostræ enunciationis non est causa existentiæ rerum, sed potius e
converso. Similiter etiam non differt quantum ad eventum eius quod nunc agitur,
utrum fuerit affirmatum vel negatum ante millesimum annum vel ante quodcumque
tempus. Sic ergo, si in quocumque tempore præterito, ita se habebat veritas
enunciationum, ut necesse esset quod alterum oppositorum vere diceretur; et ad
hoc quod necesse est aliquid vere dici sequitur quod necesse sit illud esse vel
fieri; consequens est quod unumquodque eorum quæ fiunt, sic se habeat ut ex
necessitate fiat. Et huiusmodi consequentiæ rationem assignat per hoc, quod si
ponatur aliquem vere dicere quod hoc erit, non potest non futurum esse. Sicut
supposito quod sit homo, non potest non esse animal rationale mortale. Hoc enim
significatur, cum dicitur aliquid vere dici, scilicet quod ita sit ut dicitur.
Eadem autem habitudo est eorum, quæ nunc dicuntur, ad ea quæ futura sunt, quæ
erat eorum, quæ prius dicebantur, ad ea quæ sunt præsentia vel præterita; et
ita omnia ex necessitate acciderunt, et accidunt, et accident, quia quod nunc
factum est, utpote in præsenti vel in præterito existens, semper verum erat
dicere, quoniam erit futurum.Then he shows that the same thing follows if this
possibility is not posited where he says, Moreover, it makes no difference
whether people have actually made the contradictory statements or not, etc. It
makes no difference in relation to the existence or outcome of things whether a
person denies that this is going to take place when it is affirmed, or not; for
as was previously said, the event will either take place or not whether the
affirmation and denial have been made or not. That something is or is not does
not result from a change in the course of things to correspond to our
affirmation or denial, for the truth of our enunciation is not the cause of the
existence of things, but rather the converse. Nor does it make any difference
to the outcome of what is now being done whether it was affirmed or denied a
thousand years before, or at any other time before. Therefore, if in all past
time, the truth of enunciations was such that one of the opposites had to have
been truly said and if upon the necessity of something being truly said it
follows that this must be or take place, it will follow that everything that
takes place is such that it takes place of necessity. The reason he assigns for
this consequence is the following. If it is posited that someone truly says
this will be, it is not possible that it will not be, just as having supposed
that man is, he cannot not be a rational mortal animal. For to be truly said
means that it is such as is said. Moreover, the relationship of what is said.
now to what will be is the same as the relationship of what was said previously
to what is in the present or the past. Therefore, all things have necessarily
happened, and they are necessarily happening, and they will necessarily happen,
for of what is accomplished now, as existing in the present or in the past, it
was always true to say that it would be. 5 Deinde cum dicit: quod si hæc
possibilia non sunt etc., ostendit prædicta esse impossibilia: et primo, per rationem;
secundo, per exempla sensibilia; ibi: et multa nobis manifesta et cetera. Circa
primum duo facit: primo, ostendit propositum in rebus humanis; secundo, etiam
in aliis rebus; ibi: et quoniam est omnino et cetera. Quantum autem ad res
humanas ostendit esse impossibilia quæ dicta sunt, per hoc quod homo manifeste
videtur esse principium eorum futurorum, quæ agit quasi dominus existens suorum
actuum, et in sua potestate habens agere vel non agere; quod quidem principium
si removeatur, tollitur totus ordo conversationis humanæ, et omnia principia
philosophiæ moralis. Hoc enim sublato non erit aliqua
utilitas persuasionis, nec comminationis, nec punitionis aut remunerationis,
quibus homines alliciuntur ad bona et retrahuntur a malis, et sic evacuatur
tota civilis scientia. Hoc ergo philosophus accipit pro principio manifesto
quod homo sit principium futurorum; non est autem futurorum principium nisi per
hoc quod consiliatur et facit aliquid: ea enim quæ agunt absque consilio non
habent dominium sui actus, quasi libere iudicantes de his quæ sunt agenda, sed
quodam naturali instinctu moventur ad agendum, ut patet in animalibus brutis.
Unde impossibile est quod supra conclusum est quod non oporteat nos negotiari
vel consiliari. Et sic etiam impossibile est illud ex quo sequebatur, scilicet
quod omnia ex necessitate eveniant. When he says, But
these things appear to be impossible, etc., he shows that what has been said is
impossible. He shows this first by reason, secondly by sensible examples, where
he says, We can point to many clear instances of this, etc. First he argues
that the position taken is impossible in relation to human affairs, for clearly
man seems to be the principle of the future things that he does insofar as he
is the master of his own actions and has the power to act or not to act.
Indeed, to reject this principle would be to do away with the whole order of
human association and all the principles of moral philosophy. For men are
attracted to good and withdrawn from evil by persuasion and threat, and by
punishment and reward; but rejection of this principle would make these useless
and thus nullify the whole of civil science. Here the Philosopher accepts it as
an evident principle that man is the principle of future things. However, he is
not the principle of future things unless he deliberates about a thing and then
does it. In those things that men do without deliberation they do not have
dominion over their acts, i.e., they do not judge freely about things to be
done, but are moved to act by a kind of natural instinct such as is evident in
the case of brute animals. Hence, the conclusion that it is not necessary for
us to take pains about something or to deliberate is impossible; likewise what
it followed from is impossible, i.e., that all things take place of necessity. Aquinas lib. 1 l. 14 n. 6Deinde cum dicit: et quoniam est omnino etc.,
ostendit idem etiam in aliis rebus. Manifestum est enim etiam in rebus
naturalibus esse quædam, quæ non semper actu sunt; ergo in eis contingit esse
et non esse: alioquin vel semper essent, vel semper non essent. Id autem quod
non est, incipit esse aliquid per hoc quod fit illud; sicut id quod non est
album, incipit esse album per hoc quod fit album. Si autem non fiat album
permanet non ens album. Ergo in quibus contingit esse et non esse, contingit
etiam fieri et non fieri. Non ergo talia ex necessitate sunt vel
fiunt, sed est in eis natura possibilitatis, per quam se habent ad fieri et non
fieri, esse et non esse. Then he shows that this is also the case in other
things where he says, and that universally in the things not always in act,
there is a potentiality to be and not to be, etc. In natural things, too, it is
evident that there are some things not always in act; it is therefore possible
for them to be or not be, otherwise they would either always be or always not
be. Now that which is not begins to be something by becoming it; as for
example, that which is not white begins to be white by becoming white. But if
it does not become white it continues not to be white. Therefore, in things
that have the possibility of being and not being, there is also the possibility
of becoming and not becoming. Such things neither are nor come to be of
necessity but there is in them the kind of possibility which disposes them to
becoming and not becoming, to being and not being. 7 Deinde cum dicit: ac multa
nobis manifesta etc., ostendit propositum per sensibilia exempla. Sit enim,
puta, vestis nova; manifestum est quod eam possibile est incidi, quia nihil
obviat incisioni, nec ex parte agentis nec ex parte patientis. Probat autem
quod simul cum hoc quod possibile est eam incidi, possibile est etiam eam non
incidi, eodem modo quo supra probavit duas indefinitas oppositas esse simul
veras, scilicet per assumptionem contrarii. Sicut enim
possibile est istam vestem incidi, ita possibile est eam exteri, idest
vetustate corrumpi; sed si exteritur non inciditur; ergo utrumque possibile
est, scilicet eam incidi et non incidi. Et ex hoc universaliter concludit quod
in aliis futuris, quæ non sunt in actu semper, sed sunt in potentia, hoc
manifestum est quod non omnia ex necessitate sunt vel fiunt, sed eorum quædam
sunt ad utrumlibet, quæ non se habent magis ad affirmationem quam ad
negationem; alia vero sunt in quibus alterum eorum contingit ut in pluribus,
sed tamen contingit etiam ut in paucioribus quod altera pars sit vera, et non
alia, quæ scilicet contingit ut in pluribus. Next he
shows the impossibility of what was said by examples perceptible to the senses,
where he says, We can point to many clear instances of this, etc. Take a new
garment for example. It is evident that it is possible to cut it, for nothing
stands in the way of cutting it either on the part of the agent or the patient.
He proves it is at once possible that it be cut and that it not be cut in the
same way he has already proved that two opposed indefinite enunciations are at
once true, i.e., by the assumption of contraries. just as it is possible that
the garment be cut, so it is possible that it wear out, i.e., be corrupted in
the course of time. But if it wears out it is not cut. Therefore both are
possible, i.e., that it be cut and that it not be cut. From this he concludes
universally in regard to other future things which are not always in act, but
are in potency, that not all are or take place of necessity; some are
indeterminate to either of two, and therefore are not related any more to
affirmation than to negation; there are others in which one possibility happens
for the most part, although it is possible, but for the least part, that the
other part be true, and not the part which happens for the most part. 8 Est autem
considerandum quod, sicut Boethius dicit hic in commento, circa possibile et
necessarium diversimode aliqui sunt opinati. Quidam enim distinxerunt ea
secundum eventum, sicut Diodorus, qui dixit illud esse impossibile quod nunquam
erit; necessarium vero quod semper erit; possibile vero quod quandoque erit,
quandoque non erit. Stoici vero distinxerunt hæc secundum exteriora
prohibentia. Dixerunt enim necessarium esse illud quod non potest prohiberi
quin sit verum; impossibile vero quod semper prohibetur a veritate; possibile
vero quod potest prohiberi vel non prohiberi. Utraque autem distinctio videtur
esse incompetens. Nam prima distinctio est a posteriori: non enim ideo aliquid
est necessarium, quia semper erit; sed potius ideo semper erit, quia est
necessarium: et idem patet in aliis. Secunda autem assignatio est ab exteriori
et quasi per accidens: non enim ideo aliquid est necessarium, quia non habet
impedimentum, sed quia est necessarium, ideo impedimentum habere non potest. Et
ideo alii melius ista distinxerunt secundum naturam rerum, ut scilicet dicatur
illud necessarium, quod in sua natura determinatum est solum ad esse;
impossibile autem quod est determinatum solum ad non esse; possibile autem quod
ad neutrum est omnino determinatum, sive se habeat magis ad unum quam ad
alterum, sive se habeat æqualiter ad utrumque, quod dicitur contingens ad
utrumlibet. Et hoc est quod Boethius attribuit Philoni. Sed manifeste
hæc est sententia Aristotelis in hoc loco. Assignat enim rationem
possibilitatis et contingentiæ, in his quidem quæ sunt a nobis ex eo quod sumus
consiliativi, in aliis autem ex eo quod materia est in potentia ad utrumque
oppositorum. With regard to this question about the possible and
the necessary, there have been different opinions, as Boethius says in his
Commentary, and these will have to be considered. Some who distinguished them
according to result—for example, Diodorus—said that the impossible is that
which never will be, the necessary, that which always will be, and the
possible, that which sometimes will be, sometimes not. The Stoics distinguished
them according to exterior restraints. They said the necessary was that which
could not be prevented from being true, the impossible, that which is always
prevented from being true, and the possible, that which can be prevented or not
be prevented. However, the distinctions in both of those cases seem to be
inadequate. The first distinctions are a posteriori, for something is not
necessary because it always will be, but rather, it always will be because it
is necessary; this holds for the possible as well as the impossible. The second
designation is taken from what is external and accidental, for something is not
necessary because it does not have an impediment, but it does not have an
impediment because it is necessary. Others distinguished these better by basing
their distinction on the nature of things. They said that the necessary is that
which in its nature is determined only to being, the impossible, that which is
determined only to nonbeing, and the possible, that which is not altogether
determined to either, whether related more to one than to another or related
equally to both. The latter is known as that which is indeterminate to either
of two. Boethius attributes these distinctions to Philo. However, this is
clearly the opinion of Aristotle here, for he gives as the reason for the
possibility and contingency in the things we do the fact that we deliberate,
and in other things the fact that matter is in potency to either it of two opposites.
9
Sed videtur hæc ratio non esse sufficiens. Sicut enim in corporibus
corruptibilibus materia invenitur in potentia se habens ad esse et non esse,
ita etiam in corporibus cælestibus invenitur potentia ad diversa ubi, et tamen
nihil in eis evenit contingenter, sed solum ex necessitate. Unde dicendum est
quod possibilitas materiæ ad utrumque, si communiter loquamur, non est
sufficiens ratio contingentiæ, nisi etiam addatur ex parte potentiæ activæ quod
non sit omnino determinata ad unum; alioquin si ita sit determinata ad unum
quod impediri non potest, consequens est quod ex necessitate reducat in actum
potentiam passivam eodem modo. But this reasoning does not
seem to be adequate either. While it is true that in corruptible bodies matter
is in potency to being and nonbeing, and in celestial bodies there is potency
to diverse location; nevertheless nothing happens contingently in celestial
bodies, but only of necessity. Consequently, we have to say that the
potentiality of matter to either of two, if we are speaking generally, does not
suffice as a reason for contingency unless we add on the part of the active
potency that it is not wholly determined to one; for if it is so determined to
one that it cannot be impeded, it follows that it necessarily reduces into act
the passive potency in the same mode. 10 Hoc igitur quidam attendentes
posuerunt quod potentia, quæ est in ipsis rebus naturalibus, sortitur
necessitatem ex aliqua causa determinata ad unum quam dixerunt fatum. Quorum
Stoici posuerunt fatum in quadam serie, seu connexione causarum, supponentes
quod omne quod in hoc mundo accidit habet causam; causa autem posita, necesse
est effectum poni. Et si una causa per se non sufficit, multæ causæ ad hoc
concurrentes accipiunt rationem unius causæ sufficientis; et ita concludebant
quod omnia ex necessitate eveniunt. Considering this, some maintained that the
very potency which is in natural things receives necessity from some cause
determined to one. This cause they called fate. The Stoics, for example, held
that fate was to be found in a series or interconnection of causes on the
assumption that everything that happens has a cause; but when a cause has been
posited the effect is posited of necessity, and if one per se cause does not
suffice, many causes concurring for this take on the nature of one sufficient
cause; so, they concluded, everything happens of necessity. Sed hanc rationem
solvit Aristoteles in VI metaphysicæ interimens utramque propositionum
assumptarum. Dicit enim quod non omne quod fit habet causam, sed solum illud
quod est per se. Sed illud quod est per accidens non habet causam; quia proprie
non est ens, sed magis ordinatur cum non ente, ut etiam Plato dixit. Unde esse
musicum habet causam, et similiter esse album; sed hoc quod est, album esse
musicum, non habet causam: et idem est in omnibus aliis huiusmodi. Similiter
etiam hæc est falsa, quod posita causa etiam sufficienti, necesse est effectum
poni: non enim omnis causa est talis (etiamsi sufficiens sit) quod eius
effectus impediri non possit; sicut ignis est sufficiens causa combustionis
lignorum, sed tamen per effusionem aquæ impeditur combustio. Aristotle refutes
this reasoning in VI Metaphysicæ [2: 1026a 33] by destroying each of the
assumed propositions. He says there that not everything that takes place has a
cause, but only what is per se has a cause. What is accidental does not have a
cause, for it is not properly being but is more like nonbeing, as Plato also
held. Whence, to be musical has a cause and likewise to be white, but to be
musical white does not have a cause; and the same is the case with all others
of this kind. It is also false that when a cause has been posited—even a
sufficient one—the effect must be posited, for not every cause (even if it is
sufficient) is such that its effect cannot be impeded. For example, fire is a
sufficient cause of the combustion of wood, but if water is poured on it the
combustion is impeded. 12 Si autem utraque propositionum prædictarum esset
vera, infallibiliter sequeretur omnia ex necessitate contingere. Quia si
quilibet effectus habet causam, esset effectum (qui est futurus post quinque
dies, aut post quantumcumque tempus) reducere in aliquam causam priorem: et sic
quousque esset devenire ad causam, quæ nunc est in præsenti, vel iam fuit in præterito;
si autem causa posita, necesse est effectum poni, per ordinem causarum
deveniret necessitas usque ad ultimum effectum. Puta, si comedit salsa, sitiet:
si sitiet, exibit domum ad bibendum: si exibit domum, occidetur a latronibus.
Quia ergo iam comedit salsa, necesse est eum occidi. Et ideo Aristoteles ad hoc
excludendum ostendit utramque prædictarum propositionum esse falsam, ut dictum
est. However, if both of the aforesaid propositions were
true, it would follow infallibly that everything happens necessarily. For if
every effect has a cause, then it would be possible to reduce an effect (which
is going to take place in five days or whatever time) to some prior cause, and
so on until it reaches a cause which is now in the present or already has been
in the past. Moreover, if when the cause is posited it is necessary that the
effect be posited, the necessity would reach through an order of causes all the
way to the ultimate effect. For instance, if someone eats salty food, he will
be thirsty; if he is thirsty, he will go outside to drink; if he goes outside
to drink, he will be killed by robbers. Therefore, once he has eaten salty food,
it is necessary that he be killed. To exclude this position, Aristotle shows
that both of these propositions are false. 13 Obiiciunt autem quidam contra
hoc, dicentes quod omne per accidens reducitur ad aliquid per se, et ita
oportet effectum qui est per accidens reduci in causam per se. Sed non
attendunt quod id quod est per accidens reducitur ad per se, in quantum accidit
ei quod est per se, sicut musicum accidit Socrati, et omne accidens alicui
subiecto per se existenti. Et similiter omne quod in aliquo effectu est per
accidens consideratur circa aliquem effectum per se: qui quantum ad id quod per
se est habet causam per se, quantum autem ad id quod inest ei per accidens non
habet causam per se, sed causam per accidens. Oportet enim effectum proportionaliter
referre ad causam suam, ut in II physicorum et in V methaphysicæ dicitur. However,
some persons object to this on the grounds that everything accidental is
reduced to something per se and therefore an effect that is accidental must be
reduced to a per se cause. Those who argue in this way fail to take into
account that the accidental is reduced to the per se inasmuch as it is
accidental to that which is per se; for example, musical is accidental to
Socrates, and every accident to some subject existing per se. Similarly,
everything accidental in some effect is considered in relation to some per se
effect, which effect, in relation to that which is per se, has a per se cause,
but in relation to what is in it accidentally does not have a per se cause but
an accidental one. The reason for this is that the effect must be
proportionately referred to its cause, as is said in II Physicorum [3: 195b
25-28] and in V Metaphysicæ [2: 1013b 28]. 14 Quidam vero non attendentes
differentiam effectuum per accidens et per se, tentaverunt reducere omnes
effectus hic inferius provenientes in aliquam causam per se, quam ponebant esse
virtutem cælestium corporum in qua ponebant fatum, dicentes nihil aliud esse
fatum quam vim positionis syderum. Sed ex hac causa non potest provenire
necessitas in omnibus quæ hic aguntur. Multa enim hic fiunt ex intellectu et
voluntate, quæ per se et directe non subduntur virtuti cælestium corporum: cum
enim intellectus sive ratio et voluntas quæ est in ratione, non sint actus
organi corporalis, ut probatur in libro de anima, impossibile est quod directe
subdantur intellectus seu ratio et voluntas virtuti cælestium corporum: nulla
enim vis corporalis potest agere per se, nisi in rem corpoream. Vires autem
sensitivæ in quantum sunt actus organorum corporalium per accidens subduntur
actioni cælestium corporum. Unde philosophus in libro de anima opinionem
ponentium voluntatem hominis subiici motui cæli adscribit his, qui non ponebant
intellectum differre a sensu. Indirecte tamen vis cælestium corporum redundat
ad intellectum et voluntatem, in quantum scilicet intellectus et voluntas
utuntur viribus sensitivis. Manifestum autem est quod passiones virium
sensitivarum non inferunt necessitatem rationi et voluntati. Nam continens
habet pravas concupiscentias, sed non deducitur, ut patet per philosophum in
VII Ethicorum. Sic igitur ex virtute cælestium corporum non provenit necessitas
in his quæ per rationem et voluntatem fiunt. Similiter nec in aliis
corporalibus effectibus rerum corruptibilium, in quibus multa per accidens
eveniunt. Id autem quod est per accidens non potest reduci ut in causam per se
in aliquam virtutem naturalem, quia virtus naturæ se habet ad unum; quod autem
est per accidens non est unum; unde et supra dictum est quod hæc enunciatio non
est una, Socrates est albus musicus, quia non significat unum. Et ideo
philosophus dicit in libro de somno et vigilia quod multa, quorum signa præexistunt
in corporibus cælestibus, puta in imbribus et tempestatibus, non eveniunt, quia
scilicet impediuntur per accidens. Et quamvis illud etiam impedimentum secundum
se consideratum reducatur in aliquam causam cælestem; tamen concursus horum,
cum sit per accidens, non potest reduci in aliquam causam naturaliter agentem. Some, however, not considering the difference between accidental and per
se effects, tried to reduce all the effects that come about in this world to
some per se cause. They posited as this cause the power of the heavenly bodies
and assumed fate to be dependent on this power—fate being, according to them,
nothing else but the power of the position of the constellations. But such a
cause cannot bring about necessity in all the things accomplished in this
world, since many things come about from intellect and will, which are not
subject per se and directly to the power of the heavenly bodies. For the
intellect, or reason, and the will which is in reason, are not acts of a
corporeal organ (as is proved in the treatise De anima [III, 4: 429a 18]) and
consequently cannot be directly subject to the power of the heavenly bodies,
since a corporeal force, of itself, can only act on a corporeal thing. The
sensitive powers, on the other hand, inasmuch as they are acts of corporeal
organs, are accidentally subject to the action of the heavenly bodies. Hence,
the Philosopher in his book De anima [III, 3: 427a 21] ascribes the opinion
that the will of man is subject to the movement of the heavens to those who
hold the position that the intellect does not differ from sense. The power of
the heavenly bodies, however, does indirectly redound to the intellect and will
inasmuch as the aq intellect and will use the sensitive powers. But clearly the
passions of the sensitive powers do not induce necessity of reason and will,
for the continent man has wrong desires but is not seduced by them, as is shown
in VII Ethicorum. Therefore, we may conclude that the power of the heavenly
bodies does not bring about necessity in the things done through reason and
will. This is also the case in other corporeal effects of corruptible things,
in which many things happen accidentally. What is accidental cannot be reduced
to a per se cause in a natural power because the power of nature is directed to
some one thing; but what is accidental is not one; whence it was said above
that the enunciation "Socrates is a white musical being” is not one
because it does not signify one thing. This is the reason the Philosopher says
in the book De somno et vigilia [object] Close that many things of which the
signs pre-exist in the heavenly bodies—for example in storm clouds and
tempests—do not take place because they are accidentally impeded. And although
this impediment considered as such is reduced to some celestial cause, the
concurrence of these, since it is accidental, cannot be reduced to a cause
acting naturally. 15 Sed considerandum est quod id quod est per accidens potest
ab intellectu accipi ut unum, sicut album esse musicum, quod quamvis secundum
se non sit unum, tamen intellectus ut unum accipit, in quantum scilicet
componendo format enunciationem unam. Et secundum hoc contingit id, quod
secundum se per accidens evenit et casualiter, reduci in aliquem intellectum præordinantem;
sicut concursus duorum servorum ad certum locum est per accidens et casualis
quantum ad eos, cum unus eorum ignoret de alio; potest tamen esse per se
intentus a domino, qui utrumque mittit ad hoc quod in certo loco sibi
occurrant. However, what is accidental can be taken as one by the intellect.
For example, "the white is musical,” which as such is not one, the
intellect takes as one, i.e., insofar as it forms one enunciation by composing.
And in accordance with this it is possible to reduce what in itself happens
accidentally and fortuitously to a preordaining intellect For example, the meeting
of two servants at a certain place may be accidental and fortuitous with
respect to them, since neither knew the other would be there, but be per se
intended by their master who sent each of them to encounter the other in a
certain place. 16 Et secundum hoc aliqui posuerunt omnia quæcumque in hoc mundo
aguntur, etiam quæ videntur fortuita vel casualia, reduci in ordinem providentiæ
divinæ, ex qua dicebant dependere fatum. Et hoc quidem aliqui stulti
negaverunt, iudicantes de intellectu divino ad modum intellectus nostri, qui
singularia non cognoscit. Hoc autem est falsum: nam intelligere divinum et
velle eius est ipsum esse ipsius. Unde sicut esse eius sua virtute comprehendit
omne illud quod quocumque modo est, in quantum scilicet est per participationem
ipsius; ita etiam suum intelligere et suum intelligibile comprehendit omnem
cognitionem et omne cognoscibile; et suum velle et suum volitum comprehendit
omnem appetitum et omne appetibile quod est bonum; ut, scilicet ex hoc ipso
quod aliquid est cognoscibile cadat sub eius cognitione, et ex hoc ipso quod
est bonum cadat sub eius voluntate: sicut ex hoc ipso quod est ens, aliquid
cadit sub eius virtute activa, quam ipse perfecte comprehendit, cum sit per
intellectum agens. Accordingly, some have maintained that everything whatever
that is effected in this world—even the things that seem fortuitous and
casual—is reduced to the order of divine providence on which they said fate
depends. Other foolish men have denied this, judging of the Divine Intellect in
the mode of our intellect which does not know singulars. But the position of
the latter is false, for His divine thinking and willing is His very being.
Hence, just as His being by its power comprehends all that is in any way (i.e.,
inasmuch as it is through participation of Him) so also His thinking and what
He thinks comprehend all knowing and everything knowable, and His willing and
what He wills comprehend all desiring and every desirable good; in other words,
whatever is knowable falls under His knowledge and whatever is good falls under
His will, just as whatever is falls under His active power, which He
comprehends perfectly, since He acts by His intellect. 17 Sed si
providentia divina sit per se causa omnium quæ in hoc mundo accidunt, saltem bonorum,
videtur quod omnia ex necessitate accidant. Primo quidem ex parte scientiæ
eius: non enim potest eius scientia falli; et ita ea quæ ipse scit, videtur
quod necesse sit evenire. Secundo ex parte voluntatis: voluntas enim Dei
inefficax esse non potest; videtur ergo quod omnia quæ vult, ex necessitate
eveniant. It may be objected, however, that if Divine Providence
is the per se cause of everything that happens in this world, at least of good
things, it would look as though everything takes place of necessity: first on
the part of His knowledge, for His knowledge cannot be fallible, and so it
would seem that what He knows happens necessarily; secondly, on the part of the
will, for the will of God cannot be inefficacious; it would seem, therefore,
that everything He wills happens of necessity. 18 Procedunt autem hæ
obiectiones ex eo quod cognitio divini intellectus et operatio divinæ
voluntatis pensantur ad modum eorum, quæ in nobis sunt, cum tamen multo
dissimiliter se habeant. These objections arise from judging of the cognition
of the divine intellect and the operation of the divine will in the way in
which these are in us, when in fact they are very dissimilar. 19 Nam primo
quidem ex parte cognitionis vel scientiæ considerandum est quod ad cognoscendum
ea quæ secundum ordinem temporis eveniunt, aliter se habet vis cognoscitiva, quæ
sub ordine temporis aliqualiter continetur, aliter illa quæ totaliter est extra
ordinem temporis. Cuius exemplum conveniens accipi potest ex ordine loci: nam
secundum philosophum in IV physicorum, secundum prius et posterius in
magnitudine est prius et posterius in motu et per consequens in tempore. Si
ergo sint multi homines per viam aliquam transeuntes, quilibet eorum qui sub
ordine transeuntium continetur habet cognitionem de præcedentibus et
subsequentibus, in quantum sunt præcedentes et subsequentes; quod pertinet ad
ordinem loci. Et ideo quilibet eorum videt eos, qui iuxta se sunt et
aliquos eorum qui eos præcedunt; eos autem qui post se sunt videre non potest.
Si autem esset aliquis extra totum ordinem transeuntium, utpote in aliqua
excelsa turri constitutus, unde posset totam viam videre, videret quidem simul
omnes in via existentes, non sub ratione præcedentis et subsequentis (in
comparatione scilicet ad eius intuitum), sed simul omnes videret, et quomodo
unus eorum alium præcedit. Quia igitur cognitio nostra cadit sub ordine
temporis, vel per se vel per accidens (unde et anima in componendo et dividendo
necesse habet adiungere tempus, ut dicitur in III de anima), consequens est
quod sub eius cognitione cadant res sub ratione præsentis, præteriti et futuri.
Et
ideo præsentia cognoscit tanquam actu existentia et sensu aliqualiter
perceptibilia; præterita autem cognoscit ut memorata; futura autem non
cognoscit in seipsis, quia nondum sunt, sed cognoscere ea potest in causis
suis: per certitudinem quidem, si totaliter in causis suis sint determinata, ut
ex quibus de necessitate evenient; per coniecturam autem, si non sint sic
determinata quin impediri possint, sicut quæ sunt ut in pluribus; nullo autem
modo, si in suis causis sunt omnino in potentia non magis determinata ad unum
quam ad aliud, sicut quæ sunt ad utrumlibet. Non enim est aliquid cognoscibile
secundum quod est in potentia, sed solum secundum quod est in actu, ut patet
per philosophum in IX metaphysicæ. On the part of
cognition or knowledge it should be noted that in knowing things that take
place according to the order of time, the cognitive power that is contained in
any way under the order of time is related to them in another way than the
cognitive power that is totally outside of the order of time. The order of
place provides a suitable example of this. According to the Philosopher in IV
Physicorum [11:219a 14], before and after in movement, and consequently in
time, corresponds to before and after in magnitude. Therefore, if there arc
many men passing along some road, any one of those in the ranks has knowledge
of those preceding and following as preceding and following, which pertains to
the order of place. Hence any one of them sees those who are next to him and
some of those who precede him; but he cannot see those who follow behind him.
If, however, there were someone outside of the whole order of those passing
along the road, for instance, stationed in some high tower where he could see
the whole road, he would at once see all those who were on the road—not under
the formality of preceding and subsequent (i.e., in relation to his view) but
all at the same time and how one precedes another. Now, our cognition falls
under the order of time, either per se or accidentally; whence the soul in
composing and dividing necessarily includes time, as is said in III De anima
[6: 430a 32]. Consequently, things are subject to our cognition under the
aspect of present, past, and future. Hence the soul knows present things as
existing in act and perceptible by sense in some way; past things it knows as
remembered; future things are not known in themselves because they do not yet
exist, but can be known in their causes—with certitude if they are totally
determined in their causes so that they will take place of necessity; by
conjecture if they are not so determined that they cannot be impeded, as in the
case of those things that are for the most part; in no way if in their causes
they are wholly in potency, i.e., not more determined to one than to another,
as in the case of those that are indeterminate to either of two. The reason for
this is that a thing is not knowable according as it is in potency, but only
according as it is in act, as the Philosopher shows in IX Metaphysicæ [9: 1051a
22]. 20 Sed Deus est omnino extra ordinem temporis, quasi in arce æternitatis
constitutus, quæ est tota simul, cui subiacet totus temporis decursus secundum
unum et simplicem eius intuitum; et ideo uno intuitu videt omnia quæ aguntur
secundum temporis decursum, et unumquodque secundum quod est in seipso
existens, non quasi sibi futurum quantum ad eius intuitum prout est in solo
ordine suarum causarum (quamvis et ipsum ordinem causarum videat), sed omnino æternaliter
sic videt unumquodque eorum quæ sunt in quocumque tempore, sicut oculus humanus
videt Socratem sedere in seipso, non in causa sua. God, however, is wholly
outside the order of time, stationed as it were at the summit of eternity,
which is wholly simultaneous, and to Him the whole course of time is subjected
in one simple intuition. For this reason, He sees in one glance everything that
is effected in the evolution of time, and each thing as it is in itself, and it
is not future to Him in relation to His view as it is in the order of its
causes alone (although He also sees the very order of the causes), but each of
the things that are in whatever time is seen wholly eternally as the human eye
sees Socrates sitting, not in its causes but in itself. 21 Ex hoc autem quod
homo videt Socratem sedere, non tollitur eius contingentia quæ respicit ordinem
causæ ad effectum; tamen certissime et infallibiliter videt oculus hominis
Socratem sedere dum sedet, quia unumquodque prout est in seipso iam
determinatum est. Sic igitur relinquitur, quod Deus certissime et
infallibiliter cognoscat omnia quæ fiunt in tempore; et tamen ea quæ in tempore
eveniunt non sunt vel fiunt ex necessitate, sed contingenter. Now from the fact
that man sees Socrates sitting, the contingency of his sitting which concerns
the order of cause to effect, is not destroyed; yet the eye of man most
certainly and infallibly sees Socrates sitting while he is sitting, since each
thing as it is in itself is already determined. Hence it follows that God knows
all things that take place in time most certainly and infallibly, and yet the
things that happen in time neither are nor take place of necessity, but
contingently. 22 Similiter ex parte voluntatis divinæ differentia est
attendenda. Nam voluntas divina est intelligenda ut extra ordinem entium
existens, velut causa quædam profundens totum ens et omnes eius differentias.
Sunt autem differentiæ entis possibile et necessarium; et ideo ex ipsa
voluntate divina originantur necessitas et contingentia in rebus et distinctio
utriusque secundum rationem proximarum causarum: ad effectus enim, quos voluit
necessarios esse, disposuit causas necessarias; ad effectus autem, quos voluit
esse contingentes, ordinavit causas contingenter agentes, idest potentes
deficere. Et secundum harum conditionem causarum, effectus dicuntur vel
necessarii vel contingentes, quamvis omnes dependeant a voluntate divina, sicut
a prima causa, quæ transcendit ordinem necessitatis et contingentiæ. Hoc autem
non potest dici de voluntate humana, nec de aliqua alia causa: quia omnis alia
causa cadit iam sub ordine necessitatis vel contingentiæ; et ideo oportet quod
vel ipsa causa possit deficere, vel effectus eius non sit contingens, sed
necessarius. Voluntas autem divina indeficiens est; tamen non omnes effectus
eius sunt necessarii, sed quidam contingentes. There is likewise a difference
to be noted on the part of the divine Will, for the divine will must be
understood as existing outside of the order of beings, as a cause producing the
whole of being and all its differences. Now the possible and the necessary are
differences of being, an(] therefore necessity and contingency in things and
the distinction of each according to the nature of their proximate causes
originate from the divine will itself, for He disposes necessary causes for the
effects that He wills to be necessary, and He ordains causes acting
contingently (i.e., able to fail) for the effects that He wills to be
contingent. And according to the condition of these causes, effects are called
either necessary or contingent, although all depend on the divine will as on a
first cause, which transcends the order of necessity and contingency. This,
however, cannot be said of the human will, nor of any other cause, for every
other cause already falls under the order of necessity or contingency; hence,
either the cause itself must be able to fail or, if not, its effect is not
contingent, but necessary. The divine will, on the other hand, is unfailing;
yet not all its effects are necessary, but some are contingent. 23 Similiter
autem aliam radicem contingentiæ, quam hic philosophus ponit ex hoc quod sumus
consiliativi, aliqui subvertere nituntur, volentes ostendere quod voluntas in
eligendo ex necessitate movetur ab appetibili. Cum enim bonum sit obiectum
voluntatis, non potest (ut videtur) ab hoc divertere quin appetat illud quod
sibi videtur bonum; sicut nec ratio ab hoc potest divertere quin assentiat ei
quod sibi videtur verum. Et ita videtur quod electio consilium consequens
semper ex necessitate proveniat; et sic omnia, quorum nos principium sumus per
consilium et electionem, ex necessitate provenient. Some men, in their desire
to show that the will in choosing is necessarily moved by the desirable, argued
in such a way as to destroy the other root of contingency the Philosopher
posits here, based on our deliberation. Since the good is the object of the
will, they argue, it cannot (as is evident) be diverted so as not to seek that
which seems good to it; as also it is not possible to divert reason so that it
does not assent to that which seems true to it. So it seems that choice, which
follows upon deliberation, always takes place of necessity; thus all things of
which we are the principle through deliberation and choice, will take place of
necessity. 24
Sed dicendum est quod similis differentia attendenda est circa bonum, sicut
circa verum. Est autem quoddam verum, quod est per se notum, sicut prima
principia indemonstrabilia, quibus ex necessitate intellectus assentit; sunt
autem quædam vera non per se nota, sed per alia. Horum autem duplex est
conditio: quædam enim ex necessitate consequuntur ex principiis, ita scilicet
quod non possunt esse falsa, principiis existentibus veris, sicut sunt omnes
conclusiones demonstrationum. Et huiusmodi veris ex necessitate assentit
intellectus, postquam perceperit ordinem eorum ad principia, non autem prius.
Quædam autem sunt, quæ non ex necessitate consequuntur ex principiis, ita
scilicet quod possent esse falsa principiis existentibus veris; sicut sunt
opinabilia, quibus non ex necessitate assentit intellectus, quamvis ex aliquo
motivo magis inclinetur in unam partem quam in aliam. Ita etiam est quoddam
bonum quod est propter se appetibile, sicut felicitas, quæ habet rationem
ultimi finis; et huiusmodi bono ex necessitate inhæret voluntas: naturali enim
quadam necessitate omnes appetunt esse felices. Quædam vero sunt bona, quæ sunt
appetibilia propter finem, quæ comparantur ad finem sicut conclusiones ad
principium, ut patet per philosophum in II physicorum. Si igitur essent aliqua bona, quibus non existentibus, non posset aliquis
esse felix, hæc etiam essent ex necessitate appetibilia et maxime apud eum, qui
talem ordinem perciperet; et forte talia sunt esse, vivere et intelligere et si
qua alia sunt similia. Sed particularia bona, in quibus humani actus
consistunt, non sunt talia, nec sub ea ratione apprehenduntur ut sine quibus
felicitas esse non possit, puta, comedere hunc cibum vel illum, aut abstinere
ab eo: habent tamen in se unde moveant appetitum, secundum aliquod bonum
consideratum in eis. Et ideo voluntas non ex necessitate inducitur ad hæc
eligenda. Et propter hoc philosophus signanter radicem contingentiæ in his quæ
fiunt a nobis assignavit ex parte consilii, quod est eorum quæ sunt ad finem et
tamen non sunt determinata. In his enim in quibus media sunt determinata, non
est opus consilio, ut dicitur in III Ethicorum. Et hæc quidem dicta sunt ad
salvandum radices contingentiæ, quas hic Aristoteles ponit, quamvis videantur
logici negotii modum excedere. In regard to this point there
is a similar diversity with respect to the good and with respect to the true
that must be noted. There are some truths that are known per se, such as the
first indemonstrable principles; these the intellect assents to of necessity.
There are others, however, which are not known per se, but through other truths.
The condition of these is twofold. Some follow necessarily from the principles,
i.e., so that they cannot be false when the principles are true. This is the
case with all the conclusions of demonstrations, and the intellect assents
necessarily to truths of this kind after it has perceived their order to the
principles, but not before. There are others that do not follow necessarily
from the principles, and these can be false even though the principles be true.
This is the case with things about which there can be opinion. To these the
intellect does not assent necessarily, although it may be inclined by some
motive more to one side than another. Similarly, there is a good that is
desirable for its own sake, such as happiness, which has the nature of an ultimate
end. The will necessarily adheres to a good of this kind, for all men seek to
be happy by a certain kind of natural necessity. There are other good things
that are desirable for the sake of the end. These are related to the end as
conclusions are to principles. The Philosopher makes this point clear in II
Physicorum [7: 198a 35]. If, then, there were some good things without the
existence of which one could not be happy, these would be desirable of
necessity, and especially by the person who perceives such an order. Perhaps to
be, to live, and to think, and other similar things, if there are any, are of
this kind. However, particular good things with which human acts are concerned
are not of this kind nor are they apprehended as bein,r such that without tbeni
happiness is impossible, for instance, to eat this food or that, or abstain
from it. Such things, nevertheless, do have in them that whereby they move the
appetite according to some good considered in them. The will, therefore, is not
induced to choose these of necessity. And on this account the Philosopher
expressly designates the root of the contingency of things effected by us on
the part of deliberation—which is concerned with those things that are for the
end and yet are not determined. In those things in which the means are
determined there is no need for deliberation, as is said in III Ethicorum [3:
1112a 30–1113a 14]. These things have been stated to save the roots of
contingency that Aristotle posits here, although they may seem to exceed the
mode of logical matter. XV. 1 Postquam philosophus
ostendit esse impossibilia ea, quæ ex prædictis rationibus sequebantur; hic,
remotis impossibilibus, concludit veritatem. Et circa hoc duo facit: quia enim
argumentando ad impossibile, processerat ab enunciationibus ad res, et iam
removerat inconvenientia quæ circa res sequebantur; nunc, ordine converso,
primo ostendit qualiter se habeat veritas circa res; secundo, qualiter se
habeat veritas circa enunciationes; ibi: quare quoniam orationes veræ sunt et
cetera. Circa primum duo facit: primo, ostendit qualiter se habeant veritas et
necessitas circa res absolute consideratas; secundo, qualiter se habeant circa
eas per comparationem ad sua opposita; ibi: et in contradictione eadem ratio
est et cetera. Now that the Philosopher has shown the impossibilities
that follow from the foresaid arguments, he concludes what the truth is on this
point. In arguing to the impossibility of the position, he proceeded from
enunciations to things, and has already rejected the unlikely consequences in
respect to things. Now, in the converse order, he first shows the way in which
there is truth about things; secondly, the way in which there is truth in
enunciations, where he says, And so, since speech is true as it corresponds to
things, etc. With respect to truth about things be first shows the way in which
there is truth and necessity about things absolutely considered; secondly, the
way in which there is truth and necessity about things through a comparing of
their opposites, where he says, And this is also the case with respect to
contradiction, etc. 2 Dicit ergo primo, quasi ex præmissis concludens, quod si
prædicta sunt inconvenientia, ut scilicet omnia ex necessitate eveniant,
oportet dicere ita se habere circa res, scilicet quod omne quod est necesse est
esse quando est, et omne quod non est necesse est non esse quando non est. Et hæc necessitas fundatur super hoc principium: impossibile est simul esse
et non esse: si enim aliquid est, impossibile est illud simul non esse; ergo
necesse est tunc illud esse. Nam impossibile non esse idem significat
ei quod est necesse esse, ut in secundo dicetur. Et similiter, si aliquid non est, impossibile est illud simul esse; ergo
necesse est non esse, quia etiam idem significant. Et ideo manifeste verum est
quod omne quod est necesse est esse quando est; et omne quod non est necesse
est non esse pro illo tempore quando non est: et hæc est necessitas non
absoluta, sed ex suppositione. Unde non potest simpliciter et absolute dici
quod omne quod est, necesse est esse, et omne quod non est, necesse est non
esse: quia non idem significant quod omne ens, quando est, sit ex necessitate,
et quod omne ens simpliciter sit ex necessitate; nam primum significat
necessitatem ex suppositione, secundum autem necessitatem absolutam. Et quod
dictum est de esse, intelligendum est similiter de non esse; quia aliud est
simpliciter ex necessitate non esse et aliud est ex necessitate non esse quando
non est. Et per hoc videtur Aristoteles excludere id quod supra dictum est,
quod si in his, quæ sunt, alterum determinate est verum, quod etiam antequam
fieret alterum determinate esset futurum. 2. He begins,
then, as though concluding from premises: if the foresaid things are unlikely
(namely, that all things take place of necessity), then the case with respect
to things must be this: everything that is must be when it is, and everything
that is not, necessarily not be when it is not. This necessity is founded on
the principle that it is impossible at once to be and not be; for if something
is, it is impossible that it at the same time not be; therefore it is necessary
that it be at that time. For "impossible not to be” signifies the same
thing as "necessary to be,” as Aristotle says in the second book.
Similarly, if something is not, it is impossible that it at the same time be.
Therefore it is necessary that it not be, for they also signify the same thing.
Clearly it is true, then, that everything that is must be when it is, and
everything that is not must not be when it is not. This is not absolute
necessity, but necessity by supposition. Consequently, it cannot be said
absolutely and simply that everything that is must be, and that everything that
is not must not be. For "every being, when it is, necessarily is” does not
signify the same thing as "every being necessarily is, simply. The first
signifies necessity by supposition, the second, absolute necessity. What has
been said about to be must be understood to apply also to not to be, for "necessarily
not to be simply” and "necessarily not to be when it is not” are also
different. By this Aristotle seems to exclude what was said above, namely, that
if in those things that are, one of the two is determinately true, then even
before it takes place one of the two would determinately be going to be. 3 Deinde
cum dicit: et in contradictione etc., ostendit quomodo se habeant veritas et
necessitas circa res per comparationem ad sua opposita: et dicit quod eadem
ratio est in contradictione, quæ est in suppositione. Sicut enim illud quod non
est absolute necessarium, fit necessarium ex suppositione eiusdem, quia necesse
est esse quando est; ita etiam quod non est in se necessarium absolute fit
necessarium per disiunctionem oppositi, quia necesse est de unoquoque quod sit
vel non sit, et quod futurum sit aut non sit, et hoc sub disiunctione: et hæc
necessitas fundatur super hoc principium quod, impossibile est contradictoria
simul esse vera vel falsa. Unde impossibile est neque esse neque non esse; ergo
necesse est vel esse vel non esse. Non tamen si divisim alterum accipiatur,
necesse est illud esse absolute. Et hoc manifestat per exemplum: quia
necessarium est navale bellum esse futurum cras vel non esse; sed non est
necesse navale bellum futurum esse cras; similiter etiam non est necessarium
non esse futurum, quia hoc pertinet ad necessitatem absolutam; sed necesse est
quod vel sit futurum cras vel non sit futurum: hoc enim pertinet ad
necessitatem quæ est sub disiunctione. 3. He shows how truth and necessity is
had about things through the comparing of their opposites where he says, This
is also the case with respect to contradiction, etc. The reasoning is the same,
he says, in respect to contradiction and in respect to supposition. For just as
that which is not absolutely necessary becomes necessary by supposition of the
same (for it must be when it is), so also what in itself is not necessary
absolutely, becomes necessary through the disjunction of the opposite, for of
each thing it is necessary that it is or is not, and that it will or will not
be in the future, and this under disjunction. This necessity is founded upon
the principle that it is impossible for contradictories to be at once true and
false. Accordingly, it is impossible that a thing neither be nor not be;
therefore it is necessary that it either be or not be. However if one of these
is taken separately [i.e., divisively], it is not necessary that that one be
absolutely. This he manifests by example: it is necessary that there will be or
will not be a naval battle tomorrow; but it is not necessary that a naval
battle will take place tomorrow, nor is it necessary that it will not take
place, for this pertains to absolute necessity. It is necessary, however, that
it will take place or will not take place tomorrow. This pertains to the
necessity which is under disjunction. 4 Deinde cum dicit: quare quoniam etc. ex
eo quod se habet circa res, ostendit qualiter se habeat circa orationes. Et
primo, ostendit quomodo uniformiter se habet in veritate orationum, sicut circa
esse rerum et non esse; secundo, finaliter concludit veritatem totius
dubitationis; ibi: quare manifestum et cetera. Dicit ergo primo quod, quia hoc
modo se habent orationes enunciativæ ad veritatem sicut et res ad esse vel non
esse (quia ex eo quod res est vel non est, oratio est vera vel falsa),
consequens est quod in omnibus rebus quæ ita se habent ut sint ad utrumlibet,
et quæcumque ita se habent quod contradictoria eorum qualitercumque contingere
possunt, sive æqualiter sive alterum ut in pluribus, ex necessitate sequitur
quod etiam similiter se habeat contradictio enunciationum. Et exponit
consequenter quæ sint illæ res, quarum contradictoria contingere queant; et
dicit huiusmodi esse quæ neque semper sunt, sicut necessaria, neque semper non
sunt, sicut impossibilia, sed quandoque sunt et quandoque non sunt. Et ulterius
manifestat quomodo similiter se habeat in contradictoriis enunciationibus; et
dicit quod harum enunciationum, quæ sunt de contingentibus, necesse est quod
sub disiunctione altera pars contradictionis sit vera vel falsa; non tamen hæc
vel illa determinate, sed se habet ad utrumlibet. Et si contingat quod altera
pars contradictionis magis sit vera, sicut accidit in contingentibus quæ sunt
ut in pluribus, non tamen ex hoc necesse est quod ex necessitate altera earum
determinate sit vera vel falsa. Then when he says, And so, since speech is true
as it corresponds to things, etc., he shows how truth in speech corresponds to
the way things are. First he shows in what way truth of speech conforms to the
being and nonbeing of things; secondly, and finally, he arrives at the truth of
the whole question, where he says, Therefore it is clear that it is not
necessary that of every affirmation and negation of opposites, one is true and
one false, etc. He says, then, that enunciative speech is related to truth in
the way the thing is to being or nonbeing (for from the fact that a thing is or
is not, speech is true or false). It follows, therefore, that when things are
such as to be indeterminate to either of two, and when they are such that their
contradictories could happen in whichever way, whether equally or one for the
most part, the contradiction of enunciations must also be such. He explains
next what the things are in which contradictories can happen. They are those
that neither always are (i.e., the necessary), nor always are not (i.e., the
impossible), but sometimes are and some times are not. He shows further how
this is maintained in contradictory enunciations. In those enunciations that
are about contingent things, one part of the contradiction must be true or
false tinder disjunction; but it is related to either, not to this or that
determinately. If it should turn out that one part of the contradiction is more
true, as happens in contingents that are for the most part, it is nevertheless
not necessary on this account that one of them is determinately true or false. 5
Deinde cum dicit: quare manifestum est etc., concludit principale intentum et
dicit manifestum esse ex prædictis quod non est necesse in omni genere
affirmationum et negationum oppositarum, alteram determinate esse veram et
alteram esse falsam: quia non eodem modo se habet veritas et falsitas in his quæ
sunt iam de præsenti et in his quæ non sunt, sed possunt esse vel non esse. Sed
hoc modo se habet in utriusque, sicut dictum est, quia scilicet in his quæ sunt
necesse est determinate alterum esse verum et alterum falsum: quod non
contingit in futuris quæ possunt esse et non esse. Et sic terminatur primus
liber. 5. Then he says, Therefore, it is clear that it is not necessary that of
every affirmation and negation of opposites, one is true and one, false, etc.
This is the conclusion he principally intended. It is evident from what has
been said that it is not necessary in every genus of affirmation and negation
of opposites that one is determinately true and the other false, for truth and
falsity is not had in the same way in regard to things that are already in the
present and those that are not but which could be or not be. The position in
regard to each has been explained. In those that are, it is necessary that one
of them be determinately true and the other false; in things that are future,
which could be or not be, the case is not the same. The first book ends with
this. lib. 2 l. 1 n. 1Postquam philosophus in primo libro determinavit de
enunciatione simpliciter considerata; hic determinat de enunciatione, secundum
quod diversificatur per aliquid sibi additum. Possunt autem tria
in enunciatione considerari: primo, ipsæ dictiones, quæ prædicantur vel
subiiciuntur in enunciatione, quas supra distinxit per nomina et verba;
secundo, ipsa compositio, secundum quam est verum vel falsum in enunciatione
affirmativa vel negativa; tertio, ipsa oppositio unius enunciationis ad aliam.
Dividitur ergo hæc pars in tres partes: in prima, ostendit quid accidat
enunciationi ex hoc quod aliquid additur ad dictiones in subiecto vel prædicato
positas; secundo, quid accidat enunciationi ex hoc quod aliquid additur ad
determinandum veritatem vel falsitatem compositionis; ibi: his vero
determinatis etc.; tertio, solvit quamdam dubitationem circa oppositiones
enunciationum provenientem ex eo, quod additur aliquid simplici enunciationi;
ibi: utrum autem contraria est affirmatio et cetera. Est autem considerandum
quod additio facta ad prædicatum vel subiectum quandoque tollit unitatem
enunciationis, quandoque vero non tollit, sicut additio negationis infinitantis
dictionem. Circa primum ergo duo facit: primo, ostendit quid accidat enunciationibus
ex additione negationis infinitantis dictionem; secundo, ostendit quid accidat
circa enunciationem ex additione tollente unitatem; ibi: at vero unum de
pluribus et cetera. Circa primum duo facit: primo, determinat de
enunciationibus simplicissimis, in quibus nomen finitum vel infinitum ponitur
tantum ex parte subiecti; secundo, determinat de enunciationibus, in quibus
nomen finitum vel infinitum ponitur non solum ex parte subiecti, sed etiam ex
parte prædicati; ibi: quando autem est tertium adiacens et cetera. Circa primum
duo facit: primo, proponit rationes quasdam distinguendi tales enunciationes;
secundo, ponit earum distinctionem et ordinem; ibi: quare prima est affirmatio
et cetera. Circa primum duo facit: primo, ponit rationes distinguendi enunciationes
ex parte nominum; secundo, ostendit quod non potest esse eadem ratio
distinguendi ex parte verborum; ibi: præter verbum autem et cetera. Circa
primum tria facit: primo, proponit rationes distinguendi enunciationes;
secundo, exponit quod dixerat; ibi: nomen autem dictum est etc.; tertio,
concludit intentum; ibi: erit omnis affirmatio et cetera. 1. In the first book, the Philosopher has dealt with the enunciation
considered simply. Now he is going to treat of the enunciation as it is diversified
by the addition of something to it. There are three things that can be
considered in the enunciation: first, the words that are predicated or
subjected, which he has already distinguished into names and verbs; secondly,
the composition, according to which there is truth or falsity in the
affirmative or negative enunciation; finally, the opposition of one enunciation
to another. This book is divided into three parts which are related to these
three things in the enunciation. In the first, he shows what happens to the
enunciation when something is added to the words posited as the subject or
predicate; in the second, what happens when something is added to determine the
truth or falsity of the composition. He begins this where he says, Having determined
these things, we must consider in what way negations and affirmations of the
possible and not possible, etc. In the third part he solves a question that
arises about the oppositions of enunciations in which something is added to the
simple enunciation. This he takes up where he says, There is a question as to
whether the contrary of an affirmation is a negation, or whether the contrary
of an affirmation is another affirmation, etc. With respect to additions made
to the words used in the enunciation, it should be noted that an addition made
to the predicate or the subject sometimes destroys the unity of the
enunciation, and sometimes not, the latter being the case in which the addition
is a negative making a word infinite. Consequently, he first shows what happens
to the enunciation when the added negation makes a word infinite. Secondly, he
shows what happens when an addition destroys the unity of the enunciation where
he says, Neither the affirmation nor the negation which affirms or denies one
predicate of many subjects or many predicates of one subject is one, unless
something one is constituted from the many, etc. In relation to the first point
he first investigates the simplest of enunciations, in which a finite or
infinite name is posited only on the part of the subject. Then he considers the
enunciation in which a finite or infinite name is posited not only on the part
of the subject, but also on the part of the predicate, where he says, But when
"is” is predicated as a third element in the enunciation, etc. Apropos of
these simple enunciations, he proposes certain grounds for distinguishing such
enunciations and then gives their distinction and order where he says,
Therefore the primary affirmation and negation is "Man is,” "Man is
not,” etc. And first he gives the grounds for distinguishing enunciations on
the part of the name; secondly, he shows that there are not the same grounds
for a distinction on the part of the verb, where he says, There can be no
affirmation or negation without a verb, etc. First, then, he proposes the
grounds for distinguishing these enunciations; secondly, he explains this where
he says, we have already stated what a name is, etc.; finally, he arrives at
the conclusion he intended where he says, every affirmation will be made up of
a name and a verb, or an infinite name and a verb. 2 Resumit ergo illud, quod
supra dictum est de definitione affirmationis, quod scilicet affirmatio est
enunciatio significans aliquid de aliquo; et, quia verbum est proprie nota
eorum quæ de altero prædicantur, consequens est ut illud, de quo aliquid
dicitur, pertineat ad nomen; nomen autem est vel finitum vel infinitum; et
ideo, quasi concludens subdit quod quia affirmatio significat aliquid de
aliquo, consequens est ut hoc, de quo significatur, scilicet subiectum
affirmationis, sit vel nomen, scilicet finitum (quod proprie dicitur nomen, ut
in primo dictum est), vel innominatum, idest infinitum nomen: quod dicitur
innominatum, quia ipsum non nominat aliquid cum aliqua forma determinata, sed
solum removet determinationem formæ. Et ne aliquis diceret quod id quod in
affirmatione subiicitur est simul nomen et innominatum, ad hoc excludendum
subdit quod id quod est, scilicet prædicatum, in affirmatione, scilicet una, de
qua nunc loquimur, oportet esse unum et de uno subiecto; et sic oportet quod
subiectum talis affirmationis sit vel nomen, vel nomen infinitum. First of all,
he goes back to what was said above in defining affirmation, namely, that
affirmation is an enunciation signifying something about something; and, since
it is peculiar to the verb to be a sign of what is predicated of another, it
follows that that about which something is said pertains to the name; but the
name is either finite or infinite; therefore, as if drawing a conclusion, he says
that since affirmation signifies something about something it follows that that
about which something is signified, i.e., the subject of an affirmation, is
either a finite name (which is properly called a name), or unnamed, i.e., an
infinite name. It is called "unnamed” because it does not name something
with a determinate form but removes the determination of form. And lest anyone
think that what is subjected in an affirmation is at once a name and unnamed,
he adds, and one thing must be signified about one thing in an affirmation,
i.e., in the enunciation, of which we are speaking now; and hence the subject
of such an affirmation must be either the name or the infinite name. 3 Deinde
cum dicit: nomen autem etc., exponit quod dixerat, et dicit quod supra dictum
est quid sit nomen, et quid sit innominatum, idest infinitum nomen: quia, non
homo, non est nomen, sed est infinitum nomen, sicut, non currit, non est
verbum, sed infinitum verbum. Interponit autem quoddam, quod valet ad
dubitationis remotionem, videlicet quod nomen infinitum quodam modo significat
unum. Non enim significat simpliciter unum, sicut nomen finitum, quod
significat unam formam generis vel speciei aut etiam individui, sed in quantum
significat negationem formæ alicuius, in qua negatione multa conveniunt, sicut
in quodam uno secundum rationem. Unum enim eodem modo dicitur aliquid, sicut et
ens; unde sicut ipsum non ens dicitur ens, non quidem simpliciter, sed secundum
quid, idest secundum rationem, ut patet in IV metaphysicæ, ita etiam negatio
est unum secundum quid, scilicet secundum rationem. Introducit autem hoc, ne
aliquis dicat quod affirmatio, in qua subiicitur nomen infinitum, non
significet unum de uno, quasi nomen infinitum non significet unum. When he
says, we have already stated what a name is, etc., he relates what he has
previously said. We have already stated, he says, what a name is and what that
which is unnamed is, i.e., the infinite name. "Non-man” is not a name but
an infinite name, and "non-runs” is not a verb but an infinite verb. Then
he interposes a point that is useful for the preclusion of a difficulty, i.e.,
that an infinite name in a certain way does signify one thing. It does not
signify one thing simply as the finite name does, which signifies one form of a
genus or species, or even of an individual; rather it signifies one thing
insofar as it signifies the negation of a form, in which negation many things
are united, as in something one according to reason. For something is said to
be one in the same way it is said to be a being. Hence, just as nonbeing is
said to be being, not simply, but according to something, i.e., according to
reason, as is evident in IV Metaphysicæ, so also a negation is one according to
something, i.e., according to reason. Aristotle introduces this point so that
no one will say that an affirmation in which an infinite name is the subject
does not signify one thing about one subject on the grounds that an infinite
name does not signify something one. 4 Deinde cum dicit: erit omnis affirmatio
etc., concludit propositum scilicet quod duplex est modus affirmationis. Quædam enim est affirmatio, quæ constat ex nomine et verbo; quædam autem
est quæ constat ex infinito nomine et verbo. Et hoc sequitur ex hoc quod supra
dictum est quod hoc, de quo affirmatio aliquid significat, vel est nomen vel
innominatum. Et eadem differentia potest accipi ex parte negationis, quia de
quocunque contingit affirmare, contingit et negare, ut in primo habitum est. When he says, every affirmation will be made up of a name and a verb or
an infinite name and a verb, he concludes that the mode of affirmation is
twofold. One consists of a name and a verb, the other of an infinite name and a
verb. This follows from what has been said, namely, that that about which an
affirmation signifies something is either a name or unnamed. The same
difference can be taken on the part of negation, for of whatever something can
be affirmed it can be denied, as was said in the first book. 5 Deinde
cum dicit: præter verbum etc., ostendit quod differentia enunciationum non
potest sumi ex parte verbi. Dictum est enim supra quod, præter verbum nulla est
affirmatio vel negatio. Potest enim præter nomen esse aliqua affirmatio vel
negatio, videlicet si ponatur loco nominis infinitum nomen: loco autem verbi in
enunciatione non potest poni infinitum verbum, duplici ratione. Primo quidem,
quia infinitum verbum constituitur per additionem infinitæ particulæ, quæ
quidem addita verbo per se dicto, idest extra enunciationem posito, removet
ipsum absolute, sicut addita nomini, removet formam nominis absolute: et ideo
extra enunciationem potest accipi verbum infinitum per modum unius dictionis,
sicut et nomen infinitum. Sed quando negatio additur verbo in enunciatione
posito, negatio illa removet verbum ab aliquo, et sic facit enunciationem
negativam: quod non accidit ex parte nominis. Non enim enunciatio efficitur
negativa nisi per hoc quod negatur compositio, quæ importatur in verbo: et ideo
verbum infinitum in enunciatione positum fit verbum negativum. Secundo, quia in
nullo variatur veritas enunciationis, sive utamur negativa particula ut
infinitante verbum vel ut faciente negativam enunciationem; et ideo accipitur
semper in simpliciori intellectu, prout est magis in promptu. Et inde est quod non
diversificavit affirmationem per hoc, quod sit ex verbo vel infinito verbo,
sicut diversificavit per hoc, quod est ex nomine vel infinito nomine. Est autem considerandum quod in nominibus et in verbis præter differentiam
finiti et infiniti est differentia recti et obliqui. Casus enim nominum, etiam
verbo addito, non constituunt enunciationem significantem verum vel falsum, ut
in primo habitum est: quia in obliquo nomine non concluditur ipse rectus, sed
in casibus verbi includitur ipsum verbum præsentis temporis. Præteritum enim et
futurum, quæ significant casus verbi, dicuntur per respectum ad præsens. Unde
si dicatur, hoc erit, idem est ac si diceretur, hoc est futurum; hoc fuit, hoc
est præteritum. Et propter hoc, ex casu verbi et nomine fit enunciatio. Et ideo
subiungit quod sive dicatur est, sive erit, sive fuit, vel quæcumque alia
huiusmodi verba, sunt de numero prædictorum verborum, sine quibus non potest
fieri enunciatio: quia omnia consignificant tempus, et alia tempora dicuntur
per respectum ad præsens. When he says, There can be no affirmation or negation
without a verb, etc., he intends to show that enunciations cannot be
differentiated on the part of the verb. He made the point earlier that there is
no affirmation or negation without a verb. However there can be an affirmation
or negation without a name, i.e., when an infinite name is posited in place of
a name.” An infinite verb, on the other hand, cannot be posited in an
enunciation in place of a verb, and this for two reasons. First of all, the
infinite verb is constituted by the addition of an infinite particle which,
when added to a verb said by itself (i.e., posited outside of the enunciation),
removes it absolutely, just as it removes the form of the name absolutely when
added to it. Therefore, outside of the enunciation, the infinite verb, as well
as the infinite name, can be taken in the mode of one word. But when a negation
is added to the verb in an enunciation it removes the verb from something and
thus makes the enunciation negative, which is not the case with respect to the
name. For an enunciation is made negative by denying the composition which the
verb introduces; hence, an infinite verb posited in the enunciation becomes a
negative verb. Secondly, whichever way we use the negative particle, whether as
making the verb infinite or as making a negative enunciation, the truth of the
enunciation is not changed. The negative particle, therefore, is always taken
in the more absolute sense, as being clearer. This, then, is why Aristotle does
not diversify the affirmation as made up of a verb or infinite verb, but as
made up of a name or an infinite name. It should also be noted that besides the
difference of finite and infinite there is the difference of nominative and
oblique cases. The cases of names even with a verb added do not constitute an
enunciation signifying truth or falsity, as was said in the first book, for the
nominative is not included in an oblique name. The verb of present time,
however, is included in the cases of the verb, for the past and future, which
the cases of the verb signify, are said with respect to the present. Whence,
‘if we say, "This will be,” it is the same as if we were to say,
"This is future”; and "This has been” the same as "This is past.”
A name, then, and a case of the verb do constitute an enunciation. Therefore
Aristotle adds that "is,” or "will be,” or "was,” or any other
verb of this kind that we use are of the number of the foresaid verbs without
which an enunciation cannot be made, since they all signify with time and past
and future time are said with respect to the present. 6 Deinde cum dicit: quare
prima erit affirmatio etc., concludit ex præmissis distinctionem enunciationum
in quibus nomen finitum vel infinitum ponitur solum ex parte subiecti, in
quibus triplex differentia intelligi potest: una quidem, secundum affirmationem
et negationem; alia, secundum subiectum finitum et infinitum; tertia, secundum
subiectum universaliter, vel non universaliter positum. Nomen autem finitum est ratione prius infinito sicut affirmatio prior est
negatione; unde primam affirmationem ponit, homo est, et primam negationem,
homo non est. Deinde ponit secundam affirmationem, non homo est, secundam autem
negationem, non homo non est. Ulterius autem ponit illas enunciationes in
quibus subiectum universaliter ponitur, quæ sunt quatuor, sicut et illæ in
quibus est subiectum non universaliter positum. Prætermisit autem ponere
exemplum de enunciationibus, in quibus subiicitur singulare, ut, Socrates est,
Socrates non est, quia singularibus nominibus non additur aliquod signum. Unde
in huiusmodi enunciationibus non potest omnis differentia inveniri. Similiter
etiam prætermittit exemplificare de enunciationibus, quarum subiecta
particulariter ponuntur, quia tale subiectum quodammodo eamdem vim habet cum
subiecto universali, non universaliter sumpto. Non ponit autem aliquam
differentiam ex parte verbi, quæ posset sumi secundum casus verbi, quia sicut
ipse dicit, in extrinsecis temporibus, idest in præterito et in futuro, quæ
circumstant præsens, est eadem ratio sicut et in præsenti, ut iam dictum est. When he says, Therefore the primary affirmation and negation is, etc.,
he infers from the premises the distinction of enunciations in which the finite
and infinite name is posited only on the part of the subject. Among these there
is a threefold difference to be noted: the first, according to affirmation and
negation; the second, according to finite and infinite subject; the third,
according as the subject is posited universally or not universally. Now the
finite name is prior in notion to the infinite name just as affirmation is
prior to negation. Accordingly, he posits "Man is” as the first
affirmation and "Man is not” as the first negation. Then he posits the
second affirmation, "Non-man is,” and the second negation, "Non-man
is not.” Finally he posits the enunciations in which the subject is universally
posited. These are four, as are those in which the subject is not universally
posited. The reason he does not give examples of the enunciation with a
singular subject, such as "Socrates is” and "Socrates is not,” is
that no sign is added to singular names, and hence not every difference can be
found in them. Nor does he give examples of the enunciation in which the
subject is taken particularly, for such a subject in a certain way has the same
force as a universal subject not universally taken. He does not posit any
difference on the part of the verb according to its cases because, as he
himself says, affirmations and negations in regard to extrinsic times, i.e.,
past and future time which surround the prcsent, are similar to these, as has
already been said. II. 1 Postquam philosophus distinxit enunciationes, in
quibus nomen finitum vel infinitum ponitur solum ex parte subiecti, hic accedit
ad distinguendum illas enunciationes, in quibus nomen finitum vel infinitum
ponitur ex parte subiecti et ex parte prædicati. Et circa hoc duo facit; primo,
distinguit huiusmodi enunciationes; secundo, manifestat quædam quæ circa eas
dubia esse possent; ibi: quoniam vero contrariæst et cetera. Circa primum duo
facit: primo, agit de enunciationibus in quibus nomen prædicatur cum hoc verbo,
est; secundo de enunciationibus in quibus alia verba ponuntur; ibi: in his vero
in quibus et cetera. Distinguit autem huiusmodi enunciationes sicut et primas,
secundum triplicem differentiam ex parte subiecti consideratam: primo namque,
agit de enunciationibus in quibus subiicitur nomen finitum non universaliter
sumptum; secundo de illis in quibus subiicitur nomen finitum universaliter
sumptum; ibi: similiter autem se habent etc.; tertio, de illis in quibus
subiicitur nomen infinitum; ibi: aliæ autem habent ad id quod est non homo et
cetera. Circa primum tria facit: primo, proponit diversitatem oppositionis
talium enunciationum; secundo, concludit earum numerum et ponit earum
habitudinem; ibi: quare quatuor etc.; tertio, exemplificat; ibi: intelligimus
vero et cetera. Circa primum duo facit: primo, proponit quod intendit; secundo,
exponit quoddam quod dixerat; ibi: dico autem et cetera. After distinguishing
enunciations in which either a finite or an infinite name is posited only on
the part of the subject, the Philosopher begins here to distinguish
enunciations in which either a finite or an infinite name is posited as the
subject and as the predicate. First he distinguishes these enunciations, and
then he manifests certain things that might be doubtful in relation to them
where he says, Since the negation contrary to "Every animal is just,” is
the one signifying "No animal is just,” etc. With respect to their
distinction he first deals with enunciations in which the name is predicated
with the verb "is”; secondly, with those in which other verbs are used,
where he says, In enunciations in which "is” does not join the predicate
to the subject, for example, when the verb "matures” or "walks” is
used, etc.” He distinguishes these enunciations as he did the primary
enunciations, according to a threefold difference on the part of the subject,
first treating those in which the subject is a finite name not taken
universally, secondly, those in which the subject is a finite name taken
universally where he says, The same is the case when the affirmation is of a
name taken universally, etc.” Thirdly, he treats those in which an infinite
name is the subject, where he says, and there are two other pairs, if something
is added to non-man” as a subject, etc. With respect to the first enunciations
[in which the subject is a finite name not taken universally] he proposes a
diversity of oppositions and then concludes as to their number and states their
relationship, where he says, In this case, therefore, there will be four
enunciations, etc. Finally, he exemplifies this with a table. Aquinas lib. 2 l.
2 n. 2Circa primum duo oportet intelligere: primo quidem, quid est hoc quod
dicit, est tertium adiacens prædicatur. Ad cuius evidentiam considerandum est
quod hoc verbum est quandoque in enunciatione prædicatur secundum se; ut cum
dicitur, Socrates est: per quod nihil aliud intendimus significare, quam quod
Socrates sit in rerum natura. Quandoque vero non prædicatur per se, quasi
principale prædicatum, sed quasi coniunctum principali prædicato ad
connectendum ipsum subiecto; sicut cum dicitur, Socrates est albus, non est
intentio loquentis ut asserat Socratem esse in rerum natura, sed ut attribuat
ei albedinem mediante hoc verbo, est; et ideo in talibus, est, prædicatur ut
adiacens principali prædicato. Et dicitur esse tertium, non quia sit tertium prædicatum,
sed quia est tertia dictio posita in enunciatione, quæ simul cum nomine prædicato
facit unum prædicatum, ut sic enunciatio dividatur in duas partes et non in
tres. In relation to the first point two things have to be understood. First,
what is meant by "is” is predicated as a third element in the enunciation.
To clarify this we must note that the verb "is” itself is sometimes
predicated in an enunciation, as in "Socrates is.” By this we intend to
signify that Socrates really is. Sometimes, however, "is” is not
predicated as the principal predicate, but is joined to the principal predicate
to connect it to the subject, as in "Socrates is white.” Here the
intention is not to assert that Socrates really is, but to attribute whiteness
to him by means of the verb "is.” Hence, in such enunciations "is” is
predicated as added to the principal predicate. It is said to be third, not
because it is a third predicate, but because it is a third word posited in the
enunciation, which together with the name predicated makes one predicate. The
enunciation is thus divided into two parts and not three. Considerandum est
quid est hoc, quod dicit quod quando est, eo modo quo dictum est, tertium
adiacens prædicatur, dupliciter dicuntur oppositiones. Circa quod considerandum
est quod in præmissis enunciationibus, in quibus nomen ponebatur solum ex parte
subiecti, secundum quodlibet subiectum erat una oppositio; puta si subiectum
erat nomen finitum non universaliter sumptum, erat sola una oppositio, scilicet
est homo, non est homo. Sed quando est tertium adiacens prædicatur, oportet
esse duas oppositiones eodem subiecto existente secundum differentiam nominis
prædicati, quod potest esse finitum vel infinitum; sicut hæc est una oppositio,
homo est iustus, homo non est iustus: alia vero oppositio est, homo est non
iustus, homo non est non iustus. Non enim negatio fit nisi per appositionem
negativæ particulæ ad hoc verbum est, quod est nota prædicationis. Secondly, we
must consider what he means by when "is” is predicated as a third element
in the enunciation, in the mode in which we have explained, there are two
oppositions. In the enunciations already treated, in which the name is posited
only on the part of the subject, there was one opposition in relation to any
subject. For example, if the subject was a finite name not taken universally
there was only one opposition, "Man is,” "Man is not.” But when
"is” is predicated in addition there are two oppositions with regard to
the same subject corresponding to the difference of the predicate name, which
can be finite or infinite. There is the opposition of "Man is just,”
"Man is not just,” and the opposition, "Man is non-just,” "Man
is not non-just.” For the negation is effected by applying the negative
particle to the verb "is,” which is a sign of a predication. 4 Deinde cum
dicit: dico autem, ut est iustus etc., exponit quod dixerat, est tertium
adiacens, et dicit quod cum dicitur, homo est iustus, hoc verbum est, adiacet,
scilicet prædicato, tamquam tertium nomen vel verbum in affirmatione. Potest enim ipsum est, dici nomen, prout quælibet dictio nomen dicitur, et
sic est tertium nomen, idest tertia dictio. Sed quia secundum
communem usum loquendi, dictio significans tempus magis dicitur verbum quam
nomen, propter hoc addit, vel verbum, quasi dicat, ad hoc quod sit tertium, non
refert utrum dicatur nomen vel verbum.When he says, I mean by this that in an
enunciation such as"Man is just,” etc., he explains what he means by when
"is” is predicated as a third element in the enunciation. When we say
"Man is just,” the verb "is” is added to the predicate as a third
name or verb in the affirmation. Now "is,” like any other word, may be
called a name, and thus it is a third name, i.e., word. But because, according
to common usage, a word signifying time is called a verb rather than a name
Aristotle adds here, or verb, as if to say that with respect to the fact that
it is a third thing, it does not matter whether it is called a name or a verb. 5
Deinde cum dicit: quare quatuor erunt etc., concludit numerum enunciationum. Et
primo, ponit conclusionem numeri; secundo, ponit earum habitudinem; ibi: quarum
duæ quidem etc.; tertio, rationem numeri explicat; ibi: dico autem quoniam est
et cetera. Dicit ergo primo quod quia duæ sunt oppositiones, quando est tertium
adiacens prædicatur, cum omnis oppositio sit inter duas enunciationes,
consequens est quod sint quatuor enunciationes illæ in quibus est, tertium
adiacens, prædicatur, subiecto finito non universaliter sumpto. Deinde cum
dicit: quarum duæ quidem etc., ostendit habitudinem prædictarum enunciationum
ad invicem; et dicit quod duæ dictarum enunciationum se habent ad affirmationem
et negationem secundum consequentiam, sive secundum correlationem, aut
analogiam, ut in Græco habetur, sicut privationes; aliæ vero duæ minime. Quod quia breviter et obscure dictum est, diversimode a diversis expositum
est. He goes on to say, In this case, therefore, there will
be four enunciations, etc. Here he concludes to the number of the enunciations,
first giving the number, and then their relationship where he says, two of
which will correspond in their sequence, in respect of affirmation and negation,
with the privations but two will not. Finally, he explains the reason for the
number where he says, I mean that the "is” will be added either to
"just” or to "non-just,” etc. He says first, then, that since there
are two oppositions when "is” is predicated as a third element in the
enunciation, and since every opposition is between two enunciations, it follows
that there are four enunciations in which "is” is predicated as a third
element when the subject is finite and is not taken universally. When he says,
two of which will correspond in their sequence, etc., he shows their
relationship. Two of these enunciations are related to affirmation and negation
according to consequence (or according to correlation or proportion, as it is
in the Greek) like privations; the other two are not. Because this is said so
briefly and obscurely, it has been explained in diverse ways. 6 Ad cuius
evidentiam considerandum est quod tripliciter nomen potest prædicari in
huiusmodi enunciationibus. Quandoque enim prædicatur nomen finitum, secundum
quod assumuntur duæ enunciationes, una affirmativa et altera negativa, scilicet
homo est iustus, et homo non est iustus; quæ dicuntur simplices. Quandoque vero
prædicatur nomen infinitum, secundum quod etiam assumuntur duæ aliæ, scilicet
homo est non iustus, homo non est non iustus; quæ dicuntur infinitæ. Quandoque
vero prædicatur nomen privativum, secundum quod etiam sumuntur duæ aliæ,
scilicet homo est iniustus, homo non est iniustus; quæ dicuntur privativæ. Before we take up the various explanations of this passage there is a
general point in relation to it that needs to be clarified. In this kind of
enunciation a name can be predicated in three ways. We can predicate a finite
name and by this we obtain two enunciations, one affirmative and one negative,
"Man is just” and "Man is not just.” These are called simple
enunciations. Or, we can predicate an infinite name and by this we obtain two
other enunciations, "Man is non-just” and "Man is not non-just,” These
are called infinite enunciations. Finally, we can predicate a privative name
and again we will have two, "Man is unjust” and "Man is not unjust.”
These are called privative. 7 Quidam ergo sic exposuerunt, quod duæ
enunciationes earum, quas præmiserat scilicet illæ, quæ sunt de infinito prædicato,
se habent ad affirmationem et negationem, quæ sunt de prædicato finito secundum
consequentiam vel analogiam, sicut privationes, idest sicut illæ, quæ sunt de
prædicato privativo. Illæ enim duæ, quæ sunt de prædicato infinito, se habent
secundum consequentiam ad illas, quæ sunt de finito prædicato secundum
transpositionem quandam, scilicet affirmatio ad negationem et negatio ad
affirmationem. Nam homo est non iustus, quæ est affirmatio de infinito prædicato,
respondet secundum consequentiam negativæ de prædicato finito, huic scilicet
homo non est iustus. Negativa vero de infinito prædicato, scilicet homo non
est non iustus, affirmativæ de finito prædicato, huic scilicet homo est iustus.
Propter quod Theophrastus vocabat eas, quæ sunt de infinito prædicato,
transpositas. Et similiter etiam affirmativa de privativo prædicato respondet
secundum consequentiam negativæ de finito prædicato, scilicet hæc, homo est
iniustus, ei quæ est, homo non est iustus. Negativa vero affirmativæ, scilicet
hæc, homo non est iniustus, ei quæ est, homo est iustus. Disponatur ergo in
figura. Et in prima quidem linea ponantur illæ, quæ sunt de finito prædicato,
scilicet homo est iustus, homo non est iustus. In secunda autem linea, negativa
de infinito prædicato sub affirmativa de finito et affirmativa sub negativa. In
tertia vero, negativa de privativo prædicato similiter sub affirmativa de
finito et affirmativa sub negativa: ut patet in subscripta figura. (Figura).
Sic ergo duæ, scilicet quæ sunt de infinito prædicato, se habent ad
affirmationem et negationem de finito prædicato, sicut privationes, idest sicut
illæ quæ sunt de privativo prædicato. Sed duæ aliæ quæ sunt de infinito
subiecto, scilicet non homo est iustus, non homo non est iustus, manifestum est
quod non habent similem consequentiam. Et hoc modo exposuit herminus hoc quod
dicitur, duæ vero, minime, referens hoc ad illas quæ sunt de infinito subiecto.
Sed hoc manifeste est contra litteram. Nam cum præmisisset quatuor
enunciationes, duas scilicet de finito prædicato et duas de infinito, subiungit
quasi illas subdividens, quarum duæ quidem et cetera. Duæ vero, minime; ubi
datur intelligi quod utræque duæ intelligantur in præmissis. Illæ autem quæ
sunt de infinito subiecto non includuntur in præmissis, sed de his postea
dicetur. Unde manifestum est quod de eis nunc non loquitur. Now the passage in question has been explained by some in the following
way. Two of the enunciations he has given, those with an infinite predicate,
are related to the affirmation and negation of the finite predicate according
to consequence or analogy, as are privations, i.e., as those with a privative
predicate. For the two with an infinite predicate are related according to
consequence to those with a finite predicate but in a transposed way, namely,
affirmation to negation and negation to affirmation. That is, "Man is
non-just,” the affirmation of the infinite predicate, corresponds according to
consequence to the negative of the finite predicate, i.e., to "Man is not
just”; the negative of the infinite predicate, "Man is not non-just,”
corresponds to the affirmative of the finite predicate, i.e., to "Man is
just.” Theophrastus for this reason called those with the infinite predicate,
"transposed.” The affirmative with a privative predicate also corresponds
according to consequence to the negative with a finite predicate, i.e.,
"Man is unjust” to "Man is not just”; and the negative of the
privative predicate to the affirmative of the finite predicate, "Man is
not unjust” to "Man is just.” These enunciations can therefore be placed
in a table in the following way: Man is just Man is not non-just Man is not
unjust Man is not just Man is non-just Man is unjust This makes it clear that
two, those with the infinite predicate, are related to the affirmation and
negation of the finite predicate in the way privations are, i.e., as those that
have a privative predicate. It is also evident that there are two others that
do not have a similar consequence, i.e., those with an infinite subject,
"Non-man is just” and "Non-man is not just.” This is the way Herminus
explained the words but two will not, i.e., by referring it to enunciations
with an infinite subject. This, however, is clearly contrary to the words of
Aristotle, for after giving the four enunciations, two with a finite predicate
and two with an infinite predicate, he adds two of which... but two will not,
as though he were subdividing them, which can only mean that both pairs are
comprised in what he is saying. He does not include among these the ones with
an infinite subject but will mention them later. It is clear, then, that he is
not speaking of these here. 8 Et ideo, ut Ammonius dicit, alii aliter
exposuerunt, dicentes quod prædictarum quatuor propositionum duæ, scilicet quæ
sunt de infinito prædicato, sic se habent ad affirmationem et negationem, idest
ad ipsam speciem affirmationis et negationis, ut privationes, idest ut privativæ
affirmationes seu negationes. Hæc enim affirmatio, homo est non iustus, non est
simpliciter affirmatio, sed secundum quid, quasi secundum privationem
affirmatio; sicut homo mortuus non est homo simpliciter, sed secundum
privationem; et idem dicendum est de negativa, quæ est de infinito prædicato.
Duæ vero, quæ sunt de finito prædicato, non se habent ad speciem affirmationis
et negationis secundum privationem, sed simpliciter. Hæc enim, homo est iustus,
est simpliciter affirmativa, et hæc, homo non est iustus, est simpliciter
negativa. Sed nec hic sensus convenit verbis Aristotelis. Dicit enim infra: hæc
igitur quemadmodum in resolutoriis dictum est, sic sunt disposita; ubi nihil
invenitur ad hunc sensum pertinens. Et ideo Ammonius ex his, quæ in fine I
priorum dicuntur de propositionibus, quæ sunt de finito vel infinito vel
privativo prædicato, alium sensum accipit. Since this
exposition is not consonant with Aristotle’s words, others, Ammonius says, have
explained this in another way. According to them, two of the four propositions,
those of the infinite predicate, are related to affirmation and negation, i.e.,
to the species itself of affirmation and negation, as privations, that is, as
privative affirmations and negations. For the affirmation, "Man is
non-just,” is not an affirmation simply, but relatively, as though according to
privation; as a dead man is not a man simply, but according to privation. The
same thing applies to the negative enunciation with an infinite predicate.
However, the two enunciations having finite predicates are not related to the
species of affirmation and negation according to privation, but simply, for the
enunciation "Man is just” is simply affirmative and "Man is not just”
is simply negative. But this meaning does not correspond to the words of
Aristotle either, for he says further on: This, then, is the way these are arranged,
as we have said in the Analytics, but there is nothing in that text pertaining
to this meaning. Ammonius, therefore, interprets this differently and in
accordance with what is said at the end of I Priorum [46: 51b 5] about
propositions having a finite or infinite or privative predicate. Aquinas lib. 2
l. 2 n. 9 Ad cuius evidentiam considerandum est quod, sicut ipse dicit,
enunciatio aliqua virtute se habet ad illud, de quo totum id quod in
enunciatione significatur vere prædicari potest: sicut hæc enunciatio, homo est
iustus, se habet ad omnia illa, de quorum quolibet vere potest dici quod est
homo iustus; et similiter hæc enunciatio, homo non est iustus, se habet ad
omnia illa, de quorum quolibet vere dici potest quod non est homo iustus.
Secundum ergo hunc modum loquendi, manifestum est quod simplex negativa in plus
est quam affirmativa infinita, quæ ei correspondet. Nam, quod sit homo non
iustus, vere potest dici de quolibet homine, qui non habet habitum iustitiæ;
sed quod non sit homo iustus, potest dici non solum de homine non habente
habitum iustitiæ, sed etiam de eo qui penitus non est homo: hæc enim est vera,
lignum non est homo iustus; tamen hæc est falsa, lignum est homo non iustus. Et ita negativa simplex est in plus quam affirmativa infinita; sicut etiam
animal est in plus quam homo, quia de pluribus verificatur. Simili etiam
ratione, negativa simplex est in plus quam affirmativa privativa: quia de eo
quod non est homo non potest dici quod sit homo iniustus. Sed affirmativa
infinita est in plus quam affirmativa privativa: potest enim dici de puero et
de quocumque homine nondum habente habitum virtutis aut vitii quod sit homo non
iustus, non tamen de aliquo eorum vere dici potest quod sit homo iniustus. Affirmativa
vero simplex in minus est quam negativa infinita: quia quod non sit homo non
iustus potest dici non solum de homine iusto, sed etiam de eo quod penitus non
est homo. Similiter etiam negativa privativa in plus est quam negativa
infinita. Nam, quod non sit homo iniustus, potest dici non solum de homine
habente habitum iustitiæ, sed de eo quod penitus non est homo, de quorum
quolibet potest dici quod non sit homo non iustus: sed ulterius potest dici de
omnibus hominibus, qui nec habent habitum iustitiæ neque habent habitum
iniustitiæ. To make Ammonius’ explanation clear, it must be noted
that, as Aristotle himself says, the enunciation, by some power, is related to
that of which the whole of what is signified in the enunciation can be truly
predicated. The enunciation, "Man is just,” for example, is related to all
those of which in any way "is a just man” can be truly said. So, too, the
enunciation "Man is not just” is related to all those of which in any way
"is not a just man” can be truly said. According to this mode of speaking
it is evident, then, that the simple negative is wider than the infinite
affirmative which corresponds to it. Thus, "is a non-just man” can truly
be said of any man who does not have the habit of justice; but "is not a
just man” can be said not only of a man not having the habit of justice, but
also of what is not a man at all. For example, it is true to say "Wood is
not a just man,” but false to say, "Wood is a non-just man.” The simple
negative, then, is wider than the infinite affirmative-just as animal is wider
than man, since it is verified of more. For a similar reason the simple
negative is wider than the privative affirmative, for "is an unjust man”
cannot be said of what is not man. But the infinite affirmative is wider than
the private affirmative, for "is a non-just man” can be truly said of a
boy or of any man not yet having a habit of virtue or vice, but "is an
unjust man” cannot. And the simple affirmative is narrower than the infinite
negative, for "is not a non-just man” can be said not only of a just man,
but also of what is not man at all. Similarly, the privative negative is wider
than the infinite negative. For "is not an unjust man” can be said not
only of a man having the habit of justice and of what is not man at all—of
which "is not a non-just man” can be said—but over and beyond this can be
said about all men who neither have the habit of justice nor the habit of injustice.
10 His igitur visis, facile est exponere præsentem litteram hoc modo. Quarum,
scilicet quatuor enunciationum prædictarum, duæ quidem, scilicet infinitæ, se
habebunt ad affirmationem et negationem, idest ad duas simplices, quarum una
est affirmativa et altera negativa, secundum consequentiam, idest in modo
consequendi ad eas, ut privationes, idest sicut duæ privativæ: quia scilicet,
sicut ad simplicem affirmativam sequitur negativa infinita, et non convertitur
(eo quod negativa infinita est in plus), ita etiam ad simplicem affirmativam
sequitur negativa privativa, quæ est in plus, et non convertitur. Sed sicut
simplex negativa sequitur ad infinitam affirmativam; quæ est in minus, et non
convertitur; ita etiam negativa simplex sequitur ad privativam affirmativam, quæ
est in minus, et non convertitur. Ex quo patet quod eadem est habitudo in
consequendo infinitarum ad simplices quæ est etiam privativarum. With these
points in mind it is easy to explain the present sentence in Aristotle. Two of
which, i.e., the infinites, will be related to the simple affirmation and
negation according to consequence, i.e., in their mode of following upon the
two simple enunciations, the infinitives will be related as are privations,
i.e., as the two privative enunciations. For just as the infinite negative
follows upon the simple affirmative, and.is not convertible with it (because
the infinite negative is wider), so also the privative negative which is wider
follows upon the simple affirmative and is not convertible. But just as the
simple negative follows upon the infinite affirmative, which is narrower and is
not convertible with it, so also the simple negative follows upon the privative
affirmative, which is narrower and is not convertible. From this it is clear
that there is the same relationship, with respect to consequence, of infinites
to simple enunciations as there is of privatives. 11 Sequitur, duæ
autem, scilicet simplices, quæ relinquuntur, remotis duabus, scilicet
infinitis, a quatuor præmissis, minime, idest non ita se habent ad infinitas in
consequendo, sicut privativæ se habent ad eas; quia videlicet, ex una parte
simplex affirmativa est in minus quam negativa infinita, sed negativa privativa
est in plus quam negativa infinita: ex alia vero parte, negativa simplex est in
plus quam affirmativa infinita, sed affirmativa privativa est in minus quam
infinita affirmativa. Sic ergo patet quod simplices non ita se habent ad
infinitas in consequendo, sicut privativæ se habent ad infinitas. He goes on to say, but two, i.e., the simple entinciations that are left
after the two infinite enunciations have been taken care of, will not, i.e., are
not related to infinites according to consequence as privatives are related to
them, because, on the one hand, the simple affirmative is narrower than the
infinite negative, and the privative negative wider than the infinite negative;
and on the other hand, the simple negative is wider than the infinite
affirmative, and the privative affirmative narrower than the infinite
affirmative. Thus it is clear that simple entinciations are riot related to
infinites in respect to consequence as privatives are related to infinites. 12 Quamvis autem secundum hoc littera philosophi subtiliter exponatur,
tamen videtur esse aliquantulum expositio extorta. Nam littera philosophi
videtur sonare diversas habitudines non esse attendendas respectu diversorum;
sicut in prædicta expositione primo accipitur similitudo habitudinis ad
simplices, et postea dissimilitudo habitudinis respectu infinitarum. Et ideo
simplicior et magis conveniens litteræ Aristotelis est expositio Porphyrii quam
Boethius ponit; secundum quam expositionem attenditur similitudo et
dissimilitudo secundum consequentiam affirmativarum ad negativas. Unde dicit:
quarum, scilicet quatuor præmissarum, duæ quidem, scilicet affirmativæ, quarum
una est simplex et alia infinita, se habebunt secundum consequentiam ad
affirmationem et negationem; ut scilicet ad unam affirmativam sequatur alterius
negativa. Nam
ad affirmativam simplicem sequitur negativa infinita; et ad affirmativam
infinitam sequitur negativa simplex. Duæ vero, scilicet negativæ, minime, idest
non ita se habent ad affirmativas, ut scilicet ex negativis sequantur
affirmativæ, sicut ex affirmativis sequebantur negativæ. Et quantum ad utrumque similiter se habent privativæ sicut infinitæ. But
although this explains the words of the Philosopher in a subtle manner the
explanation appears a bit forced. For the words of the Philosopher seem to say
that diverse relationships will not apply in respect to diverse things;
however, in the exposition we have just seen, first there is an explanation of
a similitude of relationship to simple enunciations and then an explanation of
a dissimilitude of relationship in respect to infinites. The simpler exposition
of this passage of Aristotle by Porphyry, which Boethius gives, is therefore
more apposite. According to Porphyry’s explanation there is similitude and
dissimilitude according to consequence of affirmatives and negatives. Thus
Aristotle is saying: Of which, i.e., the four enunciations we are discussing,
two, i.e., affirmatives, one simple and the other infinite, will be related
according to consequence in regard to affirmation and negation, i.e., so that
upon one affirmative follows the other negative, for the infinite negative
follows upon the simple affirmative and the simple negative upon the infinite
affirmative. But two, i.e., the negatives, will not, i.e., are not so related
to affirmatives, i.e., so that affirmatives follow from negatives. And with
respect to both, privatives are related in the same way as the infinites.
Aquinas lib. 2 l. 2 n. 13Deinde cum dicit: dico autem quoniam etc., manifestat
quoddam quod supra dixerat, scilicet quod sint quatuor prædictæ enunciationes:
loquimur enim nunc de enunciationibus, in quibus hoc verbum est solum prædicatur
secundum quod est adiacens alicui nomini finito vel infinito: puta secundum
quod adiacet iusto; ut cum dicitur, homo est iustus, vel secundum quod adiacet
non iusto; ut cum dicitur, homo est non iustus. Et quia in neutra
harum negatio apponitur ad verbum, consequens est quod utraque sit affirmativa.
Omni autem affirmationi opponitur negatio, ut supra in primo ostensum est. Relinquitur ergo quod prædictis duabus enunciationibus affirmativis
respondet duæ aliæ negativæ. Et sic consequens est quod
sint quatuor simplices enunciationes. Then Aristotle says, I mean that the
"is” will be added either to "just” or to "non-just,” etc. Here
he shows how, under these circumstances, we get four enunciations. We are
speaking now of enunciations in which the verb "is” is predicated as added
to some finite or infinite name, for instance as it adjoins "just” in
"Man is just,” or "non-just” in "Man is non-just.” Now since the
negation is not applied to the verb in either of these, each is affirmative.
However, there is a negation opposed to every affirmation as was shown in the
first book. Therefore, two negatives correspond to the two foresaid affirmative
enunciations, making four simple enunciations. 14 Deinde cum dicit:
intelligimus vero etc., manifestat quod supra dictum est per quandam figuralem
descriptionem. Dicit enim quod id, quod in supradictis dictum est, intelligi
potest ex sequenti subscriptione. Sit enim quædam quadrata figura, in cuius uno
angulo describatur hæc enunciatio, homo est iustus, et ex opposito describatur
eius negatio quæ est, homo non est iustus; sub quibus scribantur duæ aliæ
infinitæ, scilicet homo est non iustus, homo non est non iustus. (Figura). In
qua descriptione apparet quod hoc verbum est, affirmativum vel negativum,
adiacet iusto et non iusto. Et secundum hoc diversificantur quatuor
enunciationes. Then he says, The following diagram will make this clear. Here
he manifests what he has said by a diagrammatic description; for, as he says,
what has been stated can be understood from the following diagram. Take a
four-sided figure and in one corner write the enunciation "Man is just.”
Opposite it write its negation "Man is not just,” and under these the two
infinite enunciations, "Man is non-just,” "Man is not non-just.” Man
is just Man is not non-just Man is not just Man is non-just It is evident from
this table that the verb "is” whether affirmative or negative is adjoined
to "just” and "non-just.” It is according to this that the four
enunciations are diversified. 15 Ultimo autem concludit quod prædictæ
enunciationes disponuntur secundum ordinem consequentiæ, prout dictum est in
resolutoriis, idest in I priorum. Alia littera habet: dico autem, quoniam est
aut homini aut non homini adiacebit, et in figura, est, hoc loco homini et non
homini adiacebit. Quod quidem non est intelligendum, ut homo, et non homo
accipiatur ex parte subiecti, non enim nunc agitur de enunciationibus quæ sunt
de infinito subiecto. Unde oportet quod homo et non homo accipiantur ex parte
prædicati. Sed quia philosophus exemplificat de enunciationibus in quibus ex
parte prædicati ponitur iustum et non iustum, visum est Alexandro, quod prædicta
littera sit corrupta. Quibusdam aliis videtur quod possit sustineri et quod
signanter Aristoteles nomina in exemplis variaverit, ut ostenderet quod non
differt in quibuscunque nominibus ponantur exempla. Finally, he concludes that these enunciations are disposed aaccording to
an order of consequence that he has stated in the Analytics, i.e., in I
Priorum. There is a variant reading of a previous portion of this text, namely,
I mean that "is” will be added either to "man” or to non-man,” and in
the diagram "is” is added to "man” and "non-man. This cannot be
understood to mean that "man” and "non-man” are taken on the part of
the subject; for Aristotle is not treating here of enunciations with an
infinite subject and hence "man” and "non-man” must be taken on the
part of the predicate. This variant text seemed to Alexander to be corrupt, for
the Philosopher has been explicating enunciations in which "just” and
"non-just” are posited on the part of the predicate. Others think it can
be sustained and that Aristotle has intentionally varied the names to show that
it makes no difference what names are used in the examples. IN DE
INTERPRETATIONE EXPOSITIO ET Ἶ ;: s s ye xv pr Wu T ἐπα νύν, es ocuscide ἄτα d ᾿ 5 t NÆ; vefiusi: E ΥΩ D; i P ὃ qu τῷ My δὲ L 1 Ἂν,, οὐδὲ d Je ^ia 1 ῷ viel. δὲ : i m. 3 A E A La cem au sese "o AMIUADA Gd (Ü 3 m US ΟΞ ΊΩΝ . ββῷ!ς τ 5 Ses ΤΣ M E puo uw gr e qas vy T veu ΠΤ ΎΤΟ j y 53. Ὁ: DIENEN E V Ax. APER ἀξ à ur Er. fossi Eos ; gu e" ΨὉ 1 vcra QYrgeum om "m δ sabe iudi ia guis
aM E πὰς, τ E ᾽ν, Xa SERIES, ἘἩῊ ἢ 7 ἜΤΗ Ν uenis oat. Aquam eed, S RT τ BUE. τῷ 5 Syd Η Ὥς AD. ΤᾺΝ EO ESI erdyel. nlbeen, Án j . NET AM nutem um ex κεῦ) SAneg as dise ed, fis: ᾿ jd misa apa.
Scots catena wed cibo DM EET [ 3. j 2 our Tyecséeb indt e nwe F ἢ E eu zd Wen r t A í Ἢ Lr ἔξω Tum nc : ze "T ES n qua acénu da: See ci d "AUEY
dA (a ἔδυ not ^is egit Dri. "ies K » ) ! ædis d: $5 5 qui ji νυ A MEER ἢ «uunc. di 4 2 ; í Í " " j " i [x] P M Sega: A a x
4 ΓΟ Ἢ M. rd gue zu v Rede Sade 4 "Uds icon ἢ. es dip : RAS Miu JE ogEESL wet ἢ ἐλ παγδα pynuet Mene σχῇ ἢ. το σα ἐν: Ξ à "I "TER E c IM IE she Ἶ ΠΟΎΣ ΤῊΝ ξαπτώγε., S Ὁ" vk æe Δ εξ Pampina ἿΣ ^ AM ^ dox jos:
ay JU E γι Hide dta vos abii hn: " ; b-X4 ET, Ρ 5| cm Toy € e gehst: ahead fS Lg m tme 2 PLygIsysy wil Ooymesdia. ἵ bu Byte doner iiri, ecd fudcMbs ὩΣ E. ncs
Eurtsuii Ege 1 ds énmprimiokgoe oi UÉ CHINOS TV NET. æa να νῆζοιν 1 Pune; τ, oy BENT. Ü; Ν; ᾿ ! bcr Mee s
iemtant. iita, ΓΝ: Hx " sse d We agis d Migiiengt Dying: Sagem ἐξ spe Fs 1 d EIAFIACP|DBO uæ A fuerit A.
occasio interpretandi hoc LIZIO opus de primis A (Logicæ elementis
declaratur in epistola nuncupatoria, quam commentario ( jpræmittimus. Hanc
epistolam, quæ in nonnullis antiquioribus editionibus ex legitur (ut in
Veneta Peri hermeneias et Posteriorum analyficor., iussu ac
impensis nobilis viri Lucæ Antonii Iunta florentini, et in altera
etiam Venezia, apud Hieronymum Scotum), Echardus Scriptorum Ordinis Prædicafor.,
testatur in omnibus codd. mss. a se visis extare. Revera extat in
codicibus PARIGI, Vatic., et Urbinate. Eam uti genuinam habet laudatus
Echardus: nec dissentit De Rubeis, Dissert. et nr, n.r Hunc autem commentarium
docti viri magno in pretio semper habuere non secus ac alios, quos in
altioris philosophiæ LIZIO libros A. conscripsit. COLONNA (vedasi) romanus ex
Ordine Erem. Augustini, in commentariis quos et ipse scripsit in librum
Pez? Ærmeneias, sæpe verba A. recitans,
ait: Dici Exfositor. Hinc Ludovicus de Valle -Oleti Ord. Prædic. in brevi
historia, quam scripsit conventus PARIGI (eruit ex cod. ms. Victorino Martene
vulgavitque ferum scriptorum et. monumentorum), postquam catalogum
ordinavit Opp. A., de Commentariis eiusdem in LIZIO libros hæc profert notatu
dignissima: Sanctus Doctor scripsit multa de scientiis philosophicis et
habemus videlicet, Super librum DE INTERPRETATIONE. Item, Super librum Posteriorum. Yn exponendo autem litteraliter LIZIO
non habuit æqualem. Unde a philosophis Zxfosz/or per excellentiam nominatur. Quod
Valleoletani iudicium prolatum posteriores sapientes unanimiter confirmarunt.
Scrutatur Angelicus textum LIZIO, et in antecessum succincta ac perlucida
analysi argumentum eiusque partes principales ac subdivisiones ob oculos
ponit. Deinde ad partes singillatim interpretandas procedit. Nec in cortice
litteræ sistit, sed ad medullam penetrat. Ita ut miretur lector tantas
divitias in Philosopho esse, quæ prima fronte haud conspiciuntur. Verum non LIZIO
mentem solum recitat Angelicus, sed de thesauro suo multa profert, Stagiritæ
doctrinam mirifice amplificando, corrigendo ubi opus est, illustrando
semper, ita nempe ut expositor LIZIO sapientior videatur. Opus
istud DE INTERPRETATIONE, quod apud græcos unico libro continetur, in duos
libros a quinque latinis interpretibus divisum passim
reperitur: quorum primus priora novem capita, reliqua alter
complectitur. Hanc divisionem sequutus A. integrum
primum librum exposuit, sed in alterum nonnisi duas lectiones scripsit super
primam partem capitis x. - Piani editores hanc in fine notam ponunt:
Comentariorum α΄. A. , quæ ob eius mortem incompleta manserunt, finis. At
mortem non fuisse in causa cur opus non compleverit s. Doctor contendit
Echardus, inquiens, vel quod nimiæ occupationes obstiterunt, vel potius iuvenis
ille et sapiens præpositus forsàn præsens plura non postulavit, religionique
habuit maioribus intentum in his tyronum propriis diutius distinere.
Addit De Rubeis quod opes incompletum mansit, nec ab alio subbletum: quæ
ultima verba quo sensu dicantur a viro eruditissimo haud facile Opp. D.
Tnuowax Lp* s. intelligitur. Eum namque non latuit a VIO (vedasi) nostro
fuisse suppletum, quod in Commentaris A. desideratur: quod VIO (vedasi)
supplementum pluries typis editum huic editioni adnectimus. Verum et longe
ante VIO (vedasi) nonnulli incompletum Angelici opus supplere moliti sunt.
In Veneta DE INTERPRETATIONE editione verso, legitur. Explicit sententia libri DE
INTERPRETATIONE secundum sanctissimum doctorem A. Deinde: /7oc quod
sequitur est secundum. expositionem Gratiadei de Esculo, Ordinis
Praedicatorum. Ef fer eum completur lectura haec: nam 5. A.non flus fecit
ioríe fraeventus. Incipit: Dezude cum. dicit: Similiter autem se habet,
distinguit enunciationes, quæ accipiunt bro subiecto nomen finitum universaliter
sumptum etc. Denique: ZExfAceu supplementum in DE INTERPRETATIONE.
secundum Gratiadeum de Esculo Ordinis Praedicatorum. Floruit Gratiadeus,
iuxta Leandrum Albertum, et eximius fuit, inquit Echard, et celebris sua ætate
philosophus (Scerzptor. Ord. Praedic.). Supplementum Gratiadei extat etiam in
alia Veneta editione, sed additur ex commentariis eiusdem auctoris zz
eosdem. libros LIZIO excerptum fuisse. Denique in tertia
editione pariter Veneta recto dicitur: Z"/wres eiusdem Ordinis (Prædic.)
doctores clarissimi suppleverunt, quæ nempe deerant commentario A. Revera
in codice Urbinate post ultimam . lectionem, haec leguntur: ZZucusque scrifsit
s. A. ordinis prædicatorum. Ea vero quae secuntur scribsit frater Robertus de
l'ulgarbia ordinis eorumdem. Prædicatorum. Incipit: Szmiliter autem se
habet. In hac farte multiplicat oppositionem in universalibus etc. Desinit:
//e/ de eodem in diversis tempore. Tum: Laus fibi Christe, Explicit
expositio secundi libri DE INTERPRETATIONE A. Sed finita fuit per
magistrum Robertum de l'ulgarbia Ordinis eorumdem Prædicatorum. Finis.
Fragmentum huius supplementi, sed sine auctoris nomine, habetur etiam in cod. Vatic.; ex quo eiusdem antiquitas constituitur: codex enim est
labentis. Codex PARIGI habet et ipse fragmentum, sine nomine auctoris, alterius
supplementi cuius specimen exhibeo in fine commentarii A. Tres
supradictas Venetas editiones prae manibus habui in adornanda hac Leonina
editione. Prima, , zmensis Johannis de Colonia, scatet mendis;
altera per Bonetum Bergomensem, expensis Octaviani Scoti, swma diligentia
castigata fer quemdam fratrem. eiusdem. Ordinis Prædicatorum v/æ regularis
frofessorem, tertia denique cum
supplemento VIO (vedasi) per Otinum Papiensem, impensa. Alexandri
Calcedonii, pisaurensis mercatoris. His adde duas alias
editiones venetas, supra etiam recensitas, quæ prælaudatum supplementum
habent VIO (vedasi). Rari nunc sunt codices PezDE INTERPRETATIONE. Duo extant
Lutetiæ Parisiorum, quos Romæ penes me habui. Codices sunt in bibliotheca
Nationali signati sub cæ, Collectionis operum latinorum, sed erant
olim bibliothe SORBONA, cuius sigillum impressum retinent. Primus membran.,
diligentiori scriptura exaratus; alter vero, item membran., lectu minus
facilis est. Hos codices olim in SORBONA. recensitos, se vidisse testatur
Echardus Op. et loc. cit. - Cod. in SORBONA continet Commentarium A. in DE
INTERPRETATIONE; commentarium b. Alberti Magni 7ofecorum; commentarium eiusdem
b. Alberti in librum ZeucAorum.: in eoque legitur. Iste liber
est Scolarium ex legato magistri Henrici de Leiliis in Brabantia,
canonici Leodiensis, quondam socii de SORBONA. Cod. (in SORBONA)
habet Commentarios A. in libros yscorum LIZIO; in I et II Posteriorum; in
I, II et III lectiones De cælo e£ mundo, cum supplemento; agzsíri Petri de
Zlvermia; in De amima; in DE INTERPRETATIONE. Continet præterea commentar. Ægidii Romani COLONNA (vedasi) De
generatione, et eiusdem commentar. (incomplet) super librum Z/ezcAorum ad
Domin. Philippum Comit. Handrens.. Additur: Iste liber est pauperum magistrorum
de SORBONA ex legato magistri Iacobi de PADOVA, doctoris in artibus,
socii huius domus de SORBONA DI PARIGI. Tres insuper codices eiusdem
operis exstant in bibliotheca vaticana. Primus est codex Vatic., membranac.:
nonnulla LIZIO continet opera, inter quæ librum
eri DE INTERPRETATIONE. Huic immediate subnectitur A. Commentarius (complectens
folia palimpsesta, in quibus LIZIO erat liber primus 720f2corws),
scriptus manu diversa, minuta scriptura et ferme sine ullo margine. Est codex cæteris,
meo iudicio, præstantior. Quod Fol. si in ipso lacunas interdum ac
sæpe sphalmata offendimus, talia tamen hæc sunt ut seipsa prodant. Alter
est Vaticanus, in fol magn. membranaceus, ineuntis. legitur: Zuczfut
sententia super libro DE INTERPRETATIONE secundum fratrem A. ordinis
fratrum prædicatorum: desinit expositio seu sezlentia. Præcedunt duo alia
opuscula, nempe Cow£ra impugnantes Dei cultum et religionem et expositio
librorum. Dyonisii: sequuntur autem: Couíra pluralitatem formarum;
Zvactatfus im quo principaliter beatitudo: consistat creata, in.
intellectus vel voluntatis; Quæstio óreVe edifa a fratre A. Ordinis Prædicatorum
de fide, sbe et caritate. Quæ opuscula utrum omnia A. sint nec ne
adiudicanda, suo loco dicemus. Codex est nitidis characteribus scriptus,
sed ab amanuensi ignarotum philosophiæ [cf. D. S. M. W. / H. P. GRICE],
tum linguæ latinæ [OXONIENSIS]: unde mirum non est si erroribus scateat. Tertius
est codex Urbinas membranaceus in fol. parvo. Quamvis nitida
scriptura exaratus, inscitiam oscitantiamque amanuensis passim prodit; et
scriptus videtur non ad studium, sed ad solum ornamentum bibliothecæ –
THE SWIMMING-POOL LIBRARY – I wonder what books you keep there ! --.
Complectitur folia, et præter Commentarium in librum DE INTERPRETATIONE
alia continet opuscula, quæ A. licet tribuantur, non omnia tamen s.
Doctoris sunt. Nullam adnotationem codices Vaticani habent. Exinde
colliget lector codices Vatic. et Parisiens. longe maiorem, præ aliis,
auctoritatem præseferre quoad librum DE INTERPRETATIONE. Codd. et Edd.
citat. Cod. Vatic. ΡΒ σα», V WV.V Paris. Paris. Vatic.
Urb. Editio Piana Editio Veneta DE INTERPRETATIONE Ed. Ven. DE
INTERPRETATIONE Ed. Ven. DE INTERPRETATIONE ἐμ eunübdoc .c2ouawd de
Bgisdbengt-oorgalaosdit ut enótfseb ciegosil- sD widosbiy τ ΠΑ τυ πῆς
Προ δ τ} sé madeaw erede) apsbenis9 293405 3aquent esYE πὶ τσ δ ἐπο τΌῦ
ΕΣ ρασίνης ἀερ τ ρα TERM, LO “ἄξει ε ὥραν es; smin T
sende “πο 4Ei-p& ciel vrbe &, o opum aou p T9dub duiaqo doni roo
saidiolah. ni, i Lupe 2 V^ pinpeura B hp
nietbuasigk ;ü02 ) Àgul'udgts mmy x destavio
GUHBEE oris eros s (æs s ginor Cæ ES AP:gabst ie om
ractq ejl ἀπ. gilssoderth. Aapdiup σε "uus: deabus
Nen OR seprotona Maboo del « ugiat: "ollas nie anasl de sfiiq
ΟΥΤΩΣ cain Lbs xAsic dia. $d5&a Ὁ: "tuabiestnris esauónlt οὐαίμδαιξ
ποία εὐθαδιρμε ἐπ Lit qi - οι ai (p 8v arcannmgyiu V codage E να ον
ON, aw, ἃ Pe € της -idieta (xS: Ait)39L- git msn AU
ous Vw cummslogotoem -veoas A Tool ues οὗ, Woo C Maths. sS
RD MA VS pex) Aquæ psi aq" hi! τὰς ἐπὶ; πιι ϑϑ οΎ8 1" Let!
ΧΕΙ Aot Mies τέ δ ioo t8. 01), Mute εν, vicio est cepi 20 (E 1:
doll) yeso e ^scwu dits Ke MS AX CAN ax æt v (pe Sees. .Loi)- swine NR
HERAA, "Ac Or cM αὐτὸ æd: sor s-Lb&. deb ssa δ: τῷ νυ όσα a o
efe Sore: dodiexoa Noctis cA, ge Ny νόον fs cæ V conor vocas
D cahæL. pete ih ύσας ὙΠ} d sdnneodpbudas arp ouft Jede βαρ τ X ox
actenttey suns εἰσοομαοιορμε) Aoanshroag : βϑὺξ να MG
iudiritoteaito eibüie:den. x3) ses po ἘΝ ΠΥ deo dpon retintitit
Poeti cca Passo Ealué εὐ πα δος NA ligas ; /ecniip datus D:
TUE æs " Πᾶν Ἀν’ ἄραι mieesq.à ; ^f ροὰ itiast
y wiped ὑπ uh E x fici aWiispsiqmo . Aunedibildid: yos as iu uri we uni
ri jooh sedet E vs sonp welügoauqo Tscifnoo- sila. egistídeamori irs LH
παρε! Born iis ἀρ, «ooi boo cnængitetoabu: παρ οὐ. mua. siwfabKL £^
mstist Animo sinis Ai d diu. Sap Lr πα adisizsf do € τῷ aita V- sodibpno
voixsh fapiliod. abaíicia T irc 44557 outre
we Wan sed xar Me im κύων OCA.
Fyucetuitew ECC DRE ἄρ oM ruf "Y CES:
usan plan] ivo, isridit-bsovp.osmisiedobiq € ease, d sr
eit STE iM Bswg deli sap à oU ppl Auichegis,
alteértas epa (E oræ. V et, pese emagibus: badsun
nm. dJebgueuty ade. MINI Ty τον 3n: feat. edesh. EJ æt (Pea
edic uerum) υὐβοο σχῇ EUN (s VEI: 05: dam
de Jil sd Qmm Pagiet ΤΙ QRBd His oír ugs alias eiie coii ate
Aupplerlenturta babes IN cho pna. Dub xat lutetæ P Pct abd avos
Marce XHL x» bibliotheca: Dod: qb 3*6 dee jx
md. LOI æ. hana n in md AT 253 y 73 ὅθ.
tatnotaf.,. $3 ds ΝΣ τ ΠΝ Æ n 6s MEM ρῶς
uL. Ve Ww. "EPheie: ab: oETAm TUM e d pu ΩΝ
" "τ΄ τὸ, μων 4} qe: ctetu | mans b
Afbsetü Minis US my: d. fibeten dodo hortatis Lol τὰ
PAM Jegato ipagtstit Hénrisà ide B "M P SOCH de: Pear
NN T nt aote te Δ ΟΣ; esee Foe de γάδτονεε, in tnm res RA TTL
"VePSo b uMtim, et ν pec I
ics HOT 70 jc : tinm ad deno; Philtgpuin C "orit. Fus M, gt
SROIR: quee Sorbi: zw E 1 DIVI A. DOCTORIS
ANGELICI IN DE INTERPRETATIONE EXPOSITIO. EPISTOLA NUNCUPATORIA. DILECTO
SIBI PRÆPOSITO LOVANIENSI FRATER A.
SALUTEM ET VERÆ SAPIENTIÆ INCREMENTA nem adhibere curavi, hoc gerens in
animo sic altiora pro posse perfectioribus exhibere, ut tamen iunioribus
proficiendi auxilia tradere non recusem. Suscipiat ergo studiositas
tua præsentis expositionis munus exiguum, ex quo si profeceris, provocare
me poteris ad maiora. z) Dilecto sibi Præposito etc. Cod. B: Dilecto sibi dam Edit.: Quanquam, inquit, multa sint LIZIO,
Proposito (et ita A) Lovaniensi A. etc. quæ subtilissima philosophiæ arte
celata sunt; hic ta6) Multis obscuritatibus involuto. Consentiunt commenmen ante omnia liber nimis et acumine sententiarum
tatores in hac A. sententia quoad obscuritatem huius et verborum brevitate
constrictus est. Eadem
ferme Tractatus LIZIO. Magna quidem, inquit BOEZIO in notaverat ante BOEZIO
Ammonius in præfatione in exordio I Editionis in DE INTERPRETATIONE, libri
huius hunc DE INTERPRETATIONE librum. Celebris, inquit, apud apud peripateticam
sectam probatur auctoritas. Hic nam- philosophos nec quaquam ignobilis LIZIO De
interque LIZIO simplicium propositionum naturam dili- pretatione liber est, tum
præceptorum quæ in eo tragenter examinat, sed eius series scrupulosa
impeditur duntur frequentia, tum
dictionis difficultate: τῆς περὶ semita, et sublimibus pressa sententiis,
aditum intelli- τὴν λέξιν δυσκολίας. (Venetiis,
ed. græc. Aldi Pii Magentiæ facilem non relinquit. Et in prologo ad
secunLo πα]). Ege ΤΟΥΣ boa iin ix i ES 58; mou y
d rm - nsbe cocco Runpet 8
einoili&oqx s. ra P RIT : anoisim bs A Barn lal ati Mind
w; uf tiute ndo» ena eos per a αν dee
shimgmp ὩΣ sagi. wit Τῇ motmedoo sms pd ooh (e n Ten qma 4
EU ἐς E Στ un. 3 E pn: actzdsbo s imaudib euiaa 1
sod og ujeuenp α vt dnd ARISTOTELIS DE INTERPRETATIONE
LECTIO PROOEMIUM Πρῶτον δεῖ θέσθαι, τί ὄνομα καὶ τί ῥῆμα, ἔπειτα,
τί ἐστιν ἀπόφασις καὶ κατάφασις, καὶ ἀπόφανσις καὶ λόγος.
ΘΥΝΟΡΒΙ5. Duplex est operatio ἱητο]θοῖαβ, simplex apprehensio et iudicium:
quibus additur tertia, scilicet ratiocinium. Obiectum circa quod logica
versatur; et libri LIZIO ad Logicam spectantes. De titulo huius libri
deque eius obiecto, quod est oratio enuntiativa, in qua verum vel falsum
invenitur. Prooemium libri. Quæstioni cuidam
respondetur. In hoc libro DE INTERPRETATIONE agitur de nomine et de
verbo non quatenus absolute SIGNI-FICANT simplices intellectus, neque
quatenus ex eis constituitur ordo syllogisticus, sed quatenus sunt partes
enun Primum oportet constituere quid sit nomen, et quid sit verbum.
Postea quid negatio et affirmatio, et enunciatio et oratio. Verbo simplex
oratio fieri potest. Et illa sunt principales ORATIONIS PARTES – Grice :
« Fido is shaggy ». Sub quibus comprehenduntur pro-nomina
(« He is shaggy ») et participial (“He is being shaggy”). Alia sunt magis colligationes partium orationis. Negatio et affirmatio sunt partes subiectivæ seu species, non vero
partes integrales enunciationis—« Although most grammarians take
‘not’ as an AD-VERB » -- Grice. . Dubitatio removetur. Hypothetica –
suppositiva, conditionalis – CUM DICTVM -- ex pluribus categoricis
componitur. absolutam veritatem. Vox est quoddam NATURALE, et non
est proprie orationis genus. Dubii solutio: ciationis. Alterum
dubium removetur. Ex solo nomine et icut dicit Philosophus in III
De SS anima, duplex est operatio intellectus: una quidem, quæ
dicitur indivisibilium intelligentia, per DI quam scilicet
intellectus apprehendit essentiam uniuscuiusque rei in seipsa. Alia est operatio
intellectus scilicet componentis et eilice. Lon est
mm B omittit zres. dividentis. Additur
autem et tertia operatio, scilicet RATIOCINANDI – Grice : REASONING --,
secundum quod ratio procedit a notis ad inquisitionem ignotorum –
« But already NON-PATENTLY there » -- Grice. Harum
autem operationum prima ordinatur ad secundam: quia non potest esse
compositio et divisio, nisi simplicium apprehensorum. Secunda vero
ordinatur ad tertiam: quia videlicet oportet quod ex aliquo
vero cognito, cui intellectus assentiat, procedatur ad certitudinem
accipiendam de aliquibus ignotis. Cum autem logica dicatur RATIONALIS scientia,
necesse est quod eius consideratio versetur circa ea quæ pertinent ad tres
prædictas operationes rationis. De his igitur quæ
pertinent ad αὐ Dicitur
indivisibilium intelligentia. Ita cum editione Piana legunt Venetæ editiones bc
et codd. ABCE; editio autem Veneta a et codex D habent: dicitur
indivisibilium intellectiva. Utraque lectio bona est, retinenda tamen ea,
quam prætulerunt Romani editores. Sicut enim actio componens et dividens
dicitur uno vocabulo iudicium, et operatio, qua proceditur a notis ad
cognitionem ignotorum, dicitur RATIOCINIVM; ita operatio intellectiva
indivisibilium dicitur intelligentia (Cf. infra lect. zr,) vel etiam simpliciter
intellectus, non prout vocabulum istud designat facultatem intelligendi,
sed actum vel habitum eius, nempe intelligere [Grice on BETTI on
leggere ed inte-leggere – TEORIA DELL’ERMENEUTICA] et intellectionem (Cf. lib.
I Posterior. analytic. lect.). Aliunde dubium omne pellitur ex libro
IIT De anima, quem citat A. Ibi enim cap. v1, LIZIO habet: 'H.... τῶν ἀδιαιρέτων νόησις, indivisibilium intelligentia; et A. hunc locum exponens lect. xi
dicit. Una operationum intellectus est, secundum quod intelligit
indivisibilia. Et hæc intelligentia [Cf. H. L. A. Hart on H. P. Grice on
Holloway, LANGUAGE AND INTELLIGENCE] etc. Hæc notanda esse duxi, ut
novitius ediscat penes A. et alios
Scholasticos nomine intelligentiæ proprie non designari facultatem
intellectivam, sed actionem eiusdem facultatis, hoc est, cognitionem (P.
1, qu. Lxxix, artic. x). Divisio magis accedit ad partes; compositio
ad totum. In iis, quæ possunt esse et non esse, prius est non esse,
quam esse. primam operationem intellectus, idest de his quæ simplici
intellectu concipiuntur, determinat LIZIO
in libro Prædicamentorum. De his vero, quæ pertinent ad secundam
operationem, scilicet de enuntiatione affirmativa et negativa,
determinat Philosophus in DE INTERPRETATIONE. De his vero quæ pertinent
ad tertiam operationem determinat in libro Priorum et in consequentibus,
in quibus agitur de syllogismo
simpliciter et de diversis syllogismorum et argumentationum
speciebus, quibus ratio de uno procedit ad aliud. Et ideo secundum prædictum
ordinem trium operationum, liber Prædicamentorum ordinatur ad librum
DE INTERPRETATIONE, qui ordinatur ad librum Priorum et sequentes. Dicitur
ergo liber iste, qui præ manibus habetur, DE INTERPRETATIONE, quasi De
interpretatione. Dicitur autem interpretatio, secundum BOEZIO, vox
significativa, quæ per se aliquid significat, sive sit complexa sive
incomplexa. Unde coniunB) Per quam scilicet intellectus etc. In editione Piana
deest vocabulum intellectus, quod, licet de facili subintelligatur,
adiicimus tamen explicite ex codd. y) Interpretatio, secundum BOEZIO etc.
Hæc
BOEZIO habet Prooemio Edit. prim. in De interpretatione (Opp.-Basileæ). Interpretatio
(ἑρμηνεία) est vox significativa, per seipsam aliquid significans. Et quia non
solum propositio, quæ est vox complexa, sed etiam nomen et verbum, quæ
sunt voces incomplexæ – Grice UTTERANCE PART --, aliquid per seipsa
significant – GRICE: UTTERANCE PARTS CAN MEAN --, sequitur quod, iuxta
sententiam BOEZIO, ab eodem expressam (ib.), nomen et verbum subiectum DE
INTERPRETATIONE constituant recte non solum prout sunt partes
enunciationis seu propositionis, sed etiam secundum se sumpta. Sed BOEZIO
haud consentit A., notando quod ille interpretatur, proprie loquendo [IN
SENSU LATU – GRICE], qui exponit non aliquid esse verum vel
falsum. Ergo interpretatio proprie erit quælibet vox per se significans,
sed quæ et per se significat et simul per se continet enuntiatque – [ACKRILL –
WHO states? The utterer] -- verum vel falsum. Hoc autem proprium est
vocis complexæ seu orationis, imo solius orationis enuntiativæ, quatenus hæc
distinguitur ab oratione optativa et imperativa [O DEPRECATIVA] et aliis, ut in
hoc ipso numero optime dicit Angelicus. Unde Enuntiatio - Non
continet Codd. - p.: determinavit. Etita infra. A: fn quibus. Codd.: consequentes. A: liber
Perihermeneias, idest De etc. Y 8 cliones A: et
cum. et præpositiones et alia huiusmodi non dicuntur
interpretationes, quia non per se aliquid significant. Similiter etiam
voces significantes NATVRALITER – e. g. Grice : OUCH ! --, non ex
proposito [that UTTERER is in pain] aut cum imaginatione Codd.- P.
omittit sunt. ACDE: determinat; 9n: dicit. AC omitt.
ad. proprium uniuscuiusque scientiæ partes subiecti tradere, sicut
et passiones. Patet igitur ad quam partem philosophiæ pertineat liber
iste, et quæ sit necessitas istius, et quem ordinem teneat inter Logicæ libros. 4.
aliquid significandi, sicut sunt voces brutorum animalium,
interpretationes dici non possunt. Qui enim interpretatur aliquid
exponere intendit. Et ideo sola nomina et verba et orationes
dicuntur interpretationes, de quibus in hoc libro determinatur. - Sed
tamen nomen et verbum magis interpretationis principia esse videntur, quam
interpretationes. Ille
enim interpretari videtur, qui exponit aliquid esse verum vel falsum. Et
ideo sola oratio enunciativa, in qua verum vel falsum invenitur,
interpretatio vocatur. Cæteræ vero orationes, ut optativa et imperativa, magis
ordinantur ad exprimendum affectum, quam ad interpretandum id quod in
intellectu habetur. Intitulatur ergo liber iste De interpretatione,
ac si diceretur De enunciativa oratione: in qua verum vel falsum
invenitur. Non autem hic agitur de nomine et verbo, nisi in quantum sunt
partes enunciationis. Est enim colligitur quod titulus περὶ ἑρμηνείας,
qui de verbo ad verbum vertitur De interpretatione, philosophice reddi
iure merito potest, De enunciativa oratione. Hinc Ammonius in prologo sui
Commentarii in librum Peri hermeneias dicit: « De interpretatione librum
inscripsit, perinde quasi hoc modo, an De enunciativa inscribas oratione,
nihil intersit: ἐπέγραψε τὸ βιβλίον περὶ ἑρμηνείας, ὡς οὐδεν διαφέρον ἢ οὕτως
ἐπιγράφειν, ἢ περὶ τοῦ ἀποφαντιχοῦ λόγου » (Venetiis, 1546, interprete
Bartholomæo Sylvanio, fol. r, col. 3. - ib. græc. ed. cit. Aldi Pii
Manutii). Attamen quamvis oratio enunciativa constituat subiectum huius
tractatus, non de illa solummodo hic agitur, sed etiam de nomine et
verbo, alüsque ad ipsam enunciativam orationem pertinentibus. Ratio est
quia proprium scientiæ est cognitio sui subiecti ad quod tanquam ad
suum finem ordinatur. Non autem possibile est cognoscere naturam
cuiusque subiecti nisi cognoscantur partes ex quibus constituitur (sicut
ad cognoscendam hominis naturam necesse est cognoscere eius partes, tum
physicas, nempe animam et corpus organicum, tum metaphysicas, scilicet
animalitatem et rationalitatem) ; neque plene iterum cognoscitur ipsum
subiectum, cognita ipsius natura, nisi etiam cognoscantur eius proprietates,
seu propriæ passiones, quæ naturam ipsam subiecti consequuntur (eo modo quo
capacitas sciendi in-homine sequitur eius naturam rationalem). Atqui partes seu
principia ex quibus constituitur oratio enunciativa sunt nomina et
verba. Ergo et de istis et de proprietatibus enunciationis, prout ordinantur ad
principale subiectum quod est ipsa enunciativa oratio, determinat liber
iste Peri hermeneias. Quibus constitutis, non est difficilis solutio quæstionis,
quæ quoad titulum περὶ ἑρμηνείας, præfixum huic libro ab ipso Aristotele,
uti videtur, penes veteres agitabatur, quamque iterum recentiores
versant. Aspasius enim et Alexander Aphrodisiensis, uti refert BOEZIO in
Prologo secundæ Ed. Commentarior. in hunc librum, de oratione hic tractari ab
Aristotele iuxta titulum affirmabant: nam si proferre aliquid oratione,
ut aiunt ipsi, interpretari est, De interpretatione liber veluti de
oratione perscriptus est. Unde Alexander imperfectum addebat esse titulum
præfixum ; quia cum ἑρμηνεία sonet orationem quamcumque, nonnisi de
oratione enunciativa, jj de oratione in qua continetur verum vel falsum in
libro est sermo. « Sed, respondet Boethius, qui (Ale» xander) semel solam
orationem interpretationis nomine vocari recipit, in intellectu quoque
ipsius inscriptionis ( nempe περὶ ἑρμηνείας) erravit. Cur enim putaret
imperfectum esse titulum, quoniam nihil de qua oratione disputaret
adiecerit; ut si quis interrogans quid est homo, alio respondente animal,
culpet ac dicat imperfecte illum dixisse quid sit, quoniam non sit omnes
differentias persecutus?... Eodem quoque modo et de oratione, si quis hoc
concedat primum, nihil aliud interpretatione diti nisi orationem, cur qui de
interpretatione inscripserit, et de qua interpretatione dicat non
addiderit, culpetur? Satis est enim eum libri
titulum etiam de aliqua continenti communione fecisse, ut nos eum et de
nominibus et verbis et de orationibus, cum hæc omnia uno interpretationis
nomine continerentur, supra fecisse docuimus, cum hic liber ab eo (
Aristotele) de interpretatione nominatus est » (Loc. supra cit. ex II
Edit.). Neque Alexandro neque Boethio subscribit s. Thomas: titulus non
est imperfectus, quia ἑρμηνεία non orationem
quamcumque, sed illam quæ continet verum vel falsum seu emunciativam
proprie significat; neque est titulus communis nomini, verbo et orationi,
quia ἑρμηνεία non est λέξις, nempe dictio vel oratio quæcumque per se significans, sed significans
verum vel falsum, ut dictum est: proindeque non comprehendit nomina
et verba præcise quia per se significant aliquid, sed quatenus sunt partes τῆς ἑρμηνείας, orationis videlicet interpretativæ seu enunciativæ, a qua, sicut a
principaliori subiecto liber Præmittit autem huic operi Philosophus
prooemium, in quo sigillatim exponit ea, quæ in hoc libro sunt tractanda.
Et quia omnis scientia præmittit ea, quæ de principiis sunt; partes
autem compositorum sunt eorum principia; ideo oportet intendenti
tractare de enunciatione præmittere de partibus eius. Unde dicit: Primum
oporlet constituere, nomen et quid sit verbum. 1n græco
habetur, Primum oporlet poni et idem significat. Quia enim
demonstrationes definitiones præsupponunt, ex quibus concludunt, merito
dicuntur positiones?. Et ideo præmittuntur hic solæ definitiones eorum,
de quibus agendum est: quia ex definitionibus alia
cognoscuntur. 5. Si quis autem quærat, cum in libro Prædicamentorum de
simplicibus dictum sit, quæ fuitdenominatur (Cf. Albert. Magn. in lib. I
Perihermeneias tract. I,.c. 1, P. 237). λον Waitz, Aristotelis Organon græce, p.l, pag. 323, Lipsiæ 1844,—recitat et
approbat sententiam Aquinatis aientis, nomen et verrum magis interpretationis
principia esse quam interpretationes; verum loquens postea de Gumposch
ait: « Titulum libri plane ineptum iudicat (Gumposch) quem equidem ferri
posse putaverim, quum ἑρμηνεία de
communicatione sermonis intelligitur, cuius principia in hoc libro
trasatis duntur. Adde quod hæc s. Thomæ explicatio videtur
haud conformis ipsi Aristoteli. In libro enim 16 respiratione cap. ΧΙ ait: « In quibusdam lingua et ad percipiendos sapores et ad for»
mandum sermonem, xai πρὸς τὴν ἑρμηνείαν, (matura) utitur. » Hoc loco, sicut et II. De anima, cap. vi, n. 10,
ἑρμηνείαν pro sermone usurpat Aristoteles; et pro elocutione sumit in libro
.De rhetorica ad Alexandrum capp. xxur et xxiv, Quibus cohærenter s.
Isidorus in libro II Originum seu Etymologiarum, cap. xxv, De
perihermeniis Aristotelis loquens, ait: « Omnis elocutio conceptæ rei interpres
est; inde » » Perihermeniam nominat (Aristoteles) quam
interpretationem nos appellamus. Hisce
de causis nuperus auctor libri De logica Aristotelis existimat titulum Peri
hermeneias verius verti de sermone, non quidem generice accepto, prouti
nempe est signum quodlibet sensibile manifestativum passionum animæ (ut
sumitur loco citato ex libro De respiratione), sed prouti strictiori
sensu assumitur ad efformandas diversas propositiones. Quæ omnia,
deducta ex ipso vocabulo περὶ ἑρμηνείας non infirmant, meo iudicio, sententiam s. Thomæ. Etenim cum,
philosophice loquendo, verum sit nomen et verbum, ex quibus enunciatio
componitur, esse potius principia interpretationis quam interpretationes,
sequitur quod interpretatio, ἑρμηνεία, proprie orationem in genere et magis etiam proprie orationem enunciativam
designet. - Præterea concedimus quod elocutio conceptæ rei interpres est; sed
ea de qua in hoc tractatu agitur, elocutio est non rhetorica sed
philosophica vel dialectica refert Boethius loc. do. quæ est idem ac
enunciatio, qua mens conceptam rei veritatem aut falsitatem manifestat. Et ideo
sermo manifestativus conceptuum mentis suam perfectionem propriumque
finem non attingit nisi in enunciatione. Unde merito s. Thomas dicit ἑρμηνείαν
hoc est interpretationem sumi ab Aristotele pro enunciatione in titulo huius
libri, Ægidius Columna, s. Thomæ discipulus doctissimus: « Hic,
inquit, intendit determinare de compositione simplicium quidditatum,
scilicet de enunciatione sive interpretatione. Et in hoc patet subiectum
huius libri scilicet interpretatio... Et, si obiiciatur: interpretatio
est locus dialecticus; ergo non est subiectum in hoc libro; dicendum quod
locus dialecticus est prout unum nomen exponitur per alia nomina; ut
philosophus per hoc quod est amator sapientiæ. Sed in hoc libro est
subiectum prout est idem quod enunciatio. Unde neque nomen per se, neque
verbum dicitur interpretatio, quæ sunt partes interpretationis; et
interpretatio idem est quod enunciatio » (In lib. Periherm. Exposit. in
princ. Venetiis per Simonem De Luere
1507 fol. 47, verso, "col. 1). Nempe Ægidius vestigia premit
Magistri, quem, ut in Præfatione diximus, sub nomine Expositoris frequentissime
citat. ὃ) Merito dicuntur positiones. De hac re copiose disserit s.
Thomas in 1 Posterior., lect. v, et in II, lect. vr. Cod. B: et merito, sed non bene.
Corrector autem huius cod. ex proprio arbitrio ef mutat in ideo. £)
Alia cognoscuntur. Codd. omnes.- P.: alia capimus consequenter, A
lectionem habet non admittendam: et ideo præmittuntur solæ definitiones, de
quibus... alia cognoscuntur. Proprium uniuscuiusque scientiæ.
Codd.-».: retineat. Scientia præmittit ea quæ de principiis
sunt. idest definire quid sit ὃ Hicomittitur
ab A et B. (ut ex Alexandro Codd. - p.: sit.
Triplex simplicium dictionum consideratio. Codd.- p.: intellectiones. necessitas ut hic rursum de nomine et
verbo determinaretur; ad hoc dicendum quod. simplicium dictionum triplex
potest esse consideratio. Una quidem, secundum quod absolute significant
simplices intellectus *, et sic earum | consideratio pertinet ad librum Prædicamentorum.
Alio modo, secundum rationem, prout sunt partes enunciationis; et sic
determinatur de eis in hoc libro; et ideo traduntur sub ratione nominis
et verbi: de quorum ratione est quod significent aliquid cum
tempore vel sine tempore, et alia huiusmodi, quæ pertinent ad rationem
dictionum, secundum quod constituunt enunciationem. 'T'ertio modo,
considerantur secundum quod ex eis constituitur ordo syllogisticus, et
sic determinatur de eis sub ratione terminorum in libro Priorum. 9
iungit de his, quæ pertinent ad principalem intentionem, dicens: Postea quid
negatio et quid affirmatio, quæ sunt enunciationis partes: non
quidem integrales, sicut nomen et verbum (alioquin oporteret omnem
enunciationem ex affirmatione et negatione compositam esse '), sed partes
subiectivæ, idest species. Quod quidem nunc supponatur, posterius autem
manifestabitur. 8. Sed potest dubitari: cum enunciatio dividatur in
categoricam et hypotheticam, quare de his non facit mentionem, sicut de
affirmatione et negatione. Et potest dici quod hypothetica enunciatio ex
pluribus categoricis componitur. Unde non differunt nisi secundum
differentiam unius et multi. - Vel potest dici, et melius, quod
hypothetica enunciatio non continet absolutam veritatem, ABC:
Orationum. καὶ significan6. Potest iterum dubitari quare, prætermissis aliis
orationis partibus, de solo nomine et verbo determinet. Ad quod dicendum
est quod, quia de simplici enunciatione 5 determinare intendit,
sufficit ut solas illas partes enunciationis pertractet, ex quibus ex
necessitate simplex oratio constat. Potest autem ex solo nomine et verbo
simplex enunciatio fieri, non autem ex aliis orationis partibus sine his;
et ideo sufficiens ei fuit de his duabus determinare. Vel potest dici quod sola
nomina et verba sunt principales orationis partes. Sub nominibus enim
comprehenduntur pronomina, quæ, etsi non nominant naturam, personam tamen
determinant ?, et ideo loco nominum ponuntur: sub verbo vero participium,
quod consignificat tempus?: quamvis et cum nomine convenientiam habeat. Alia
vero sunt magis colligationes partium orationis, significantes habitudinem
unius ad aliam, quam orationis partes; sicut clavi et alia
huiusmodi non sunt partes navis, sed partium navis coniunctiones.
7. His igitur præmissis quasi principiis, subt) Quia de simpli
enunciatione..... solas illas partes etc. Veram hanc lectionem codd. ACDE
sufficimus lectioni Pianæ, quæ cum cod. B habet: quia de simplici
oratione..... solas partes etc. Etenim lect. vir enumerantur diversæ
orationis species, et de sola oratione enunciativa, utpote quæ directe
ordinatur ad scientiam demonstrativam, dicitur esse præsens consideratio; sed
aliæ orationis partes ad alias artes pertinent, puta ad rhetoricam,
poéticam etc. Qua de re vide quæ hic supra num. 3 dicta sunt tum in textu
tum in nota.Sed præterea cod. A immediate prosequitur: solas illas partes
orationis etc. Quæ lectio mihi omnino placet, et certe dubio proposito
magis respondet, quam enunciationis. Sed his positis, legendum mihi
videtur in fine, non oratio, sed enunciatio; nempe: quia de simplici
enunciatione determinare intendit, sufficit ut solas illas partes orationis
pertractet, ex quibus ex necessitate simplex enunciatio constat. Ἢ) Etsi non
nominant naturam, personam tamen determinant. Codd. DE habent: etsi non
naturam, personam tamen determinant. Editio vero a legit sicut Piana:
etsi non nominant (naturam) personam tamen determinant. Sensus idem est, sed
retinenda lectio Piana, utpote quæ magis perspicua. Vult enim s. Thomas
quod nomen significat naturam; et quod pronomen non determinatam significat
naturam, sed personam determinatam, ut ipse explicite tradit lect. 1v,
num. 13.Cod. A: etsi unam personam tantum determinant, sub verbo
etc. Quæ lectio mutila est, et sensum nullum exhibet. Etiam codd. BC
turbatam omnino atque inintelligibilem produnt lectionem, omittendo cum A verba
non nominant... et ideo loco nominum ponuntur. In. cod.
denique B abrasa est primitiva lectio, ita ut non sit amplius legibilis,
et verba naturam, personam, secunda manu scripta sunt. 9) Quod
consignificat tempus. lta legendum est cum editione Piana et cod.
B; non autem, quod significat tempus, ut habent codd. ACD.
Participium enim quia participat verbum, hac de ratione conmsignificat
actionem vel passionem verbi; et ideo etiam ex consequenti significat
tempus, nempe consignificat, ut s. Thomas lect. v dicit. Verbum autem
primo et per se: significat actionem vel passionem, quæ nobis notæ sunt
in tempore. Qua de causa et ipsum verbum primo et per se non Opp. D.
Tnuowax T. I. cuius cognitio requiritur in demonstratione, ad quam
liber iste principaliter ordinatur; sed significat aliquid verum esse ex
suppositione: quod non sufficit in scientiis demonstrativis, nisi
confirmetur per absolutam veritatem simplicis enunciationis. Et ideo Aristoteles prætermisit tractatum de hypotheticis enunciationibus
et syllogismis. Subdit autem, ef enunciatio, quæ est genus negationis et
affirmationis; ef oratio, quæ est genus enunciationis. 9. Si quis
ulterius quærat, quare non facit ulterius mentionem de voce, dicendum est
quod vox est quoddam naturale; unde pertinet ad considerationem Naturalis
philosophiæ, ut patet in secundo De anima *, et in ultimo De
generatione animalium. Unde etiam ** non est proprie orationis genus, sed
assumitur ad constitutionem orationis, sicut res naturales ad constitutionem
artificialium. 10. Videtur autem ordo
enunciationis esse præposterus *: nam affirmatio naturaliter est
prior negatione, et iis prior est enunciatio, sicut genus;
significat tempus, sed significat cum tempore, seu consignificat tempus. Sed de his plura infra. Cod. E: quod
signat tempus. t) Compositam esse. Codd. omnes et tres editiones Venetæ sæculi
XV, nec non alia 1526 legunt compositam esse. In editione Parisiensi
1660 locus iste, si a mendis typographicis expurgetur, convenit cum
editionis Pianæ lectione, quæ est: compositam nomen esse vel verbum. Sic
etiam legitur in Veneta editione Perihermen. 1557 et Opp. s. Thomæ 1595;
item in Antuerpiensi 1612. Cuius autem codicis auctoritate freti Piani editores
(et cum his Mallet in ed. Paris. ac Morelles in Antuerp.) posuerint
compositam nomen esse vel verbum, non dicunt; at procul dubio non sine
codicibus optimæ notæ viri doctissimi moti fuissent ad præfatam lectionem
adhibendam, si eam adhibuissent: quod ideo dico, quia mendum existimo
irrepsisse ex typographorum oscitantia in Ven. 1557, quam deinde sequutæ
sunt posteriores editiones. Sed quidquid denique hac de re sit, lectio est
reiicienda: nam sensus expressus ἃ s. Thoma est: sicut ex eo quod nomen et verbum sunt partes
integrales, seu partes necessario requisitæ ad propositionem, omnis propositio
est necessario composita ex nomine simul et verbo; ita necessario
componeretur ex affirmatione simul et negatione, si ipsæ non secus ac
nomen et verbum essent partes integrales propositionis. - Cod. B non
legit, alioquin oporteret, sicut revera legendum est cum aliis codd. et
edd., sed, a quo enim oportet. ldem cod. contra textum Aristotelis et
apertum commentarium s. Thomæ (Cf. infr. n. 10) legit paulo supra: postea
quid affirmatio et negatio. : x) Videtur autem ordo enunciationis
esse præposterus. « Syrianus vero, inquit Boethius, cui Philoxenus
cognomen est, hoc loco quærit, cur proponens prius de negatione
post de affirmatione pronunciaverit (Aristoteles) dicens: Primum oportet
constituere quid sit nomen et quid verbum, postea quid negatio et
affirmatio » (7n lib. De interpret. Ed. II, De signis, pag. 295). Quod
quidem dubium a se propositum solvit ipse Syrianus duabus adductis
rationibus, quas primo et secundo loco » recitat
s. Thomas:
« qua in expositione, addit Boethius ib., ab Alexandri quoque opinione
non recedit. »Cod. C verba omnia transcripta in principio huius notæ omittit,
ac incipit: tam affirmatio; sed ilis omissis, cur cætera transcriberet
imperitus amanuensis ignoravit. 2
Lect.viin., n.20 et seq. A:
requisita est. tur a cod. 4.
Ulterius omittiCap. vii, n. 10 et seqq. - Comment. s. Thomæ lect.
xvi. Cap. *vir.
Codd. tunt etiam. omit10 et per consequens oratio
enunciatione. - Sed dicendum quod, quia a partibus inceperat enumeταῦθ, procedit a partibus ad totum. Negationem autem, quæ divisionem
continet, eadem ratione præponit affirmationi, quæ consistit in
compositione: quia divisio magis accedit ad partes, compositio vero magis
accedit ad totum. Vel potest dici, secundum quosdam, quod præmittitur
negatio, quia in iis quæ possunt esse et non esse, prius est non esse,
quod significat negatio, quam esse, quod significat affirmatio. - Sed
tamen *, quia sunt species ex æquo dividentes genus, sunt simul natura;
unde non refert quod eorum præX) Sed dicendum quod quia a partibus inceperat
enumerare etc. Ita edit. Piana. Codd. BC legunt: sed dicendum (C dicendum
est) quod quia a partibus inceperat enunciare; et in hac lectione
consentiunt codd. DE. Nolo contradicere auctoritati quatuor codd., præsertim
Parisiensium; at enumerare edd. Pianæ et Ven. retineo, quia sensum perspicuum
exhibet, cum enunciare nonnihil obscuri habeat. Posito tamen enumerare, dubium
subit num forte in principio huius numeri legendum sit ordo
enumerationis, potius quam ordo enunciationis, uti habent codd. et edd.
omnes, Cod. autem A primam partem huius senACDE: S7 lame sunt. - Β: sed
tamen sunt, ponatur. tentiæ sed dicendum etc. omnino omittit;
alteram vero partem corrumpit legendo: ab enuntiatione procedit ad totum.
Sed et corruptam etiam lectionem habet in principio
huius numeri; videntur autem affirmationes esse posterius: nam affirmatio
est prior etc. Infra etiam legit: negationem etiam... eadem ratione
postponitur (præponitur?)... quæ ratio consistit... quam quod
significat... si tamen sunt species ex quo dividentes.— Haec noto in
specimen corruptionis huius codicis, cuius gemmae plurimo luto foedantur;
ne a me postulet lector ut σφάλματα omnia tum huius, tum aliorum, quibus utor, codd. recenseam. DE
VOCUM SIGNIFICATIONE Ἔστι μὲν οὖν τὰ ἐν τῇ φωνῇ τῶν i» τῇ ψυχῇ παθημάτων σύμβολα, καὶ τὰ γραφόμενα τῶν ἐν τῇ φωνῇ. 11 Sunt ergo ea quae sunt in voce, earum quae sunt in
anima passionum notae: et ea quae scribuntur, eorum quae sunt in
voce. Καὶ ὥσπερ οὐδὲ γράμματα πᾶσι τὰ αὐτά, οὐδὲ αἱ αὐταί: φωναὶ ὧν μέντοι ταῦτα σημεῖα πρώτως, vd αὐτὸ πᾶσι παθήματα τῆς ψυχῆς, xal ὧν ταῦτα ὁμοιώματα, πραάγματα ἤδη ταὐτά. Περὶ μὲν οὖν τούτων εἴρηται ἐν τοῖς περὶ ψυχῆς" ἄλλης γὰρ ταῦτα πραγματείας. SvNoPsis.
Ordo dicendorum.- 2. Homini, natura sua rationali et sociali, necessariae sunt
voces et scriptura. 3. Vocum significatio, utpote quae est immediata
conceptionibus intellectus, E ad principalem considerationem Logicae. -
4. Nomen et erbum et alia huiusmodi tripliciter habent esse, in
conceptione intellectus, in prolatione vocis et in conscriptione
litterarum. Nomina, verba et orationes significant immediate
intellectus Conceptiones, et eis mediantibus res.— 6. Conceptio
intellectus lato sensu potest dici passio:— vocesque dicuntur esse signa
pasSionum animae, tum quia ex passione provenit ut homo interiorem conceptum
per voces alteri significare velit; tum quia conceptio intellectus, quam
significant, a rebus quodammodo oritur per modum cuiusdam passionis sensus, à
quo est phantasma, raemisso prooemio, Philosophus accedit ad.
propositum exequendum. Et quia ea, de quibus promiserat se dix2
LU cturum, sunt voces significativae complexae vel incomplexae, ideo
praemittit tractatum de significatione vocum: et deinde de vocibus
significativis NEP BCE : praedixerat. Y: Lect. 1v. *, p omittit
s/gnioe A Lect. iti,
Infra n, 8. Infra n. 5. *g: ex. ΨΥ, ΟΠ determinat de quibus in prooemio se dicturum promiserat.* Et
hoc ibi: Nomen ergo est vox significativa etc. - Circa primum duo
facit: primo, determinat qualis sit significatio vocum; secundo, ostendit
differentiam significationum vocum complexarum et incomplexarum; ibi:
Est. autem quemadmodum etc. - Circa. primum duo facit: primo quidem, præmittit
ordinem significationis vocum; secundo, ostendit qualis sit vocum
significatio, utrum sit ex natura vel ex impositione; ibi: Et quemadmodum
nec litteræ etc. 2. Est ergo considerandum quod circa primum tria
proponit, ex quorum uno intelligitur quartum. Proponit enim scripturam, voces et animæ passiones *, ex quibus
intelliguntur res. Nam passio est ex impressione alicuius agentis; et
sic passiones animæ originem habent ab ipsis rebus. Et si quidem
homo esset naturaliter animal solitarium, sufficerent sibi animæ passiones,
quibus ipsis rebus conformaretur, ut earum notitiam in se
» » » » » » » haberet; sed quia homo
est animal naturaliter a) Non possunt bene convivere ad. invicem : «
Linguarum diversitas, inquit s. Augustinus, hominem alienat ab homine,
Nam si duo sibimet invicem fiant obviam, neque præterire, sed simul esse
aliqua mnecessitate cogantur, quorum neuter norit linguam alterius; facilius
sibi animalia muta, etiam diversi generis, quam illi, cum sint
homines ambo, sociantur. Quando enim quæ sentiunt, inter se
communicare non possunt, propter solam linguæ diversitatem, nihil prodest
ad consociandos homines tanta similitudo naturæ: ita ut libentius homo
sit Et quemadmodum nec litteræ eædem omnibus, sic nec eædem
voces: quorum autem hæ primorum primo notæ sunt, eædem omnibus
passiones animæ sunt; et quorum hæ similitudines, res etiam eædem. De his
itaque dictum est in his, quæ dicta sunt de anima: alterius est enim
negocii. sine quo in nobis non est intelligere.- 7. Nomina et verba
scripta immediate significant nomina et verba quæ sunt in voce.- 8.
Quia nec voces articulatæ, nec litteræ sunt eædem apud omnes, ideo
non naturaliter significant, sed ex institutione humana.- Attamen sunt quædam
voces quæ naturaliter significant, et quæ propterea eædem sunt apud
omnes.— 9. Passiones seu cognitiones naturaliter res designant, ex vi requisitæ
similitudinis rei cognitæ in cognoscente; et ideo eædem sunt apud omnes.
- 10. Simplices intellectus conceptiones, quibus essentia rei
cognoscitur, semper sunt veræ et eædem apud omnes et eas primo voces
significant. 11. Identitas conceptionis
adserta in omnibus non est per comparationem ad voces, sed per comparationem ad
res. 12. Tractatus de cognitione non pertinet ad Logicam. unius
politicum. et sociale, necesse fuit quod. conceptiones hominis
innotescerent alis, quod fit per vocem; et ideo necesse fuit esse voces
significativas, ad hoc quod homines ad invicem conviverent. Unde illi,
qui sunt diversarum linguarum, non possunt bene convivere ad invicem.
Rursum si homo uteretur sola cognitione sensitiva, quæ respicit solum ad Ac et
nunc P, sufficeret sibi ad convivendum aliis vox significativa, Sicut et
cæteris animalibus, quæ per quasdam voces, suas conceptiones invicem sibi
manifestant: sed quia homo utitur etiam intellectuali cognitione,
quæ abstrahit ab Aic et nunc; consequitur ipsum sollicitudo non solum de
præsentibus secundum /ocum et tempus *, sed etiam de his quæ distant loco
et futura sunt tempore. Unde ut homo conceptiones
suas etiam his qui distant secundum locum et his qui venturi sunt in
futuro tempore manifestet, necessarius fuit usus scripturæ ?. 3.
Sed quia Logica ordinatur ad cognitionem de rebus sumendam, significatio
vocum, quæ est immediata ipsis conceptionibus intellectus, pertinet ad
principalem considerationem ipsius; significatio autem litterarum, tanquam
magis remota, non pertinet ad eius considerationem, sed magis ad
considerationem grammatici. Et ideo exponens ordinem
significationum non incipit a » cum cane suo, quam cum homine
alieno » (De civitate Dei, lib. XIX, cap. vit, ed. Maur.). Cod. B: unde
aliqui (in marg. add. qui) sunt diversarum.. ad invicem convivere. 8) Hic et nunc, idest loci et temporis determinatio (Cf. Posterior.
analytic. lib. I, lect. xri). Y) Secundum locum, quod Scholastici etiam
dicunt secundum hic; sicut secundum tempus determinatum dicunt secundum
nunc. 9) Scripturæ vel prout communiter hoc vocabulo intelligitur,
vel Seq. c. 1.
p omittit ad invicem. pc
omittunt solum. A omitt.
nagis. 12 AB. Autem
deest in Circa id autem quod dicit, earum quæ sunt in anima
passionum, considerandum est quod passiones animæ communiter dici solent
appetilitteris, sed a vocibus: quarum primo significationem exponens, dicit:
Sunt ergo ea, quæ sunt in voce, nolæ, idest, signa earum passionum. quæ
sunt in anima. Dicit autem ergo, quasi ex præε Ut deest in A; et B
omittit quasz. gc:
descriptione. missis concludens: quia supra dixerat determinandum esse de
nomine et verbo et aliis prædictis; hæc autem sunt voces significativæ;
ergo oportet vocum significationem exponere. 4. Utitur autem hoc
modo loquendi, ut dicat, t ea quæ sunt in voce, et non, voces, ut quasi
continuatim loquatur cum prædictis. Dixerat enim dicendum esse de nomine
et verbo et aliis huiusmodi. Hæc autem tripliciter habent esse.
Uno quidem modo, in conceptione intellectus; alio modo, in
prolatione vocis; tertio modo, in conscriptione litterarum. Dicit ergo, ea quæ
sunt in voce etc.; ac si dicat, nomina et verba et alia
consequentia, quæ tantum sunt in voce, sunt πὸtæ. - Vel, quia non omnes voces
sunt significativæ, et earum quædam sunt significativæ naturaliter, quæ longe
sunt a ratione nominis et verbi et aliorum consequentium; ut appropriet
suum dictum ad ea de quibus intendit, ideo dicit, ea quæ
sunt in voce, idest quæ continentur sub voce, Sicut partes sub toto. -
Vel, quia vox est quoddam naturale, nomen autem et verbum significant
ex institutione humana, quæ advenit rei naturali sicut materiæ,
ut forma lecti ligno; ideo ad designandum nomina et verba et alia
consequentia dicit, ea quæ sunt in voce, ac si de lecto diceretur, ea quæ
sunt in ligno. prout etiam scriptura comprehendit signa quæcumque
sensibilia, a vocibus diversa; cuiusmodi sunt signa ideographica. ὁ c)
Concludens: quia supra dixerat etc. Codd. BC: quasi ex.
præmissis concludens, ut supra dixerat etc. Cod. A: quasi... ut etiam dixerat.—
Retinenda Piana, ut ex contextu est manifestum. Ὁ Acsi de lecto diceretur etc.
Cod. A: ac^si diceretur, ea quæ sunt in lecto. Lectio obscura:
vult enim exemplo inducto s. Thomas ostendere quod significatio est in
voce eo ferme modo, quo forma lecti est in ligno. Quam comparationem
subintellectam a cod. cit. Piana ed. aliique codd. explicite ponunt, et melius, Cod. C habet dicerentur, et amanuensis
oscitanter omittit nomina et verba et, alia consequentia. Ὁ) Andronicus posuit hunc librum non esse Aristotelis. Andronici Rhodii
(flor. sæcul. Ciceronis) temeritatem. merito notat s. Thomas; sed placet
etiam addere quæ habet b. Albertus Magnus in I Peri herm. tract. I,
cap.1in fine: « Quod de auctore quidam quærunt supervacuum est et
tus alia sensibilis affectiones, sicut ira, gaudium et
huiusmodi, ut dicitur in Il. Ethicorum. Et verum est quod huiusmodi
passiones significant naturaliter quædam voces hominum, ut gemitus
infirmorum, et aliorum animalium *, ut dicitur in I Politicæ. Sed nunc
sermo est de vocibus significativis ex institutione humana; et ideo
oportet passiones animæ hic intelligere intellectus. conceptiones, quas
nomina et verba et orationes significant immediate *, secundum sententiam
Aristotelis. Non enim potest esse quod significent immediate ipsas res,
ut ex ipso modo significandi apparet: significat enim hoc nomen homo
naturam humanam in abstractione a singularibus. Unde non potest esse quod
significet immediate hominem singularem; unde Platonici posuerunt
quod significaret ipsam ideam hominis separatam. Sed quia hoc secundum
suam abstractionem non subsistit realiter secundum sententiam Aristotelis,
sed. est in solo intellectu; ideo necesse fuit Aristoteli dicere
quod voces significant intellectus conceptiones immediate et eis
mediantibus res. 6. Sed quia non est consuetum quod. conceptiones
intellectus Aristoteles nominet passiones; ideo Andronicus posuit hunc
librum non esse Aristotelis ἢ, Sed manifeste
invenitur in 1 De anima quod passiones animæ vocat omnes animæ operationes ^.
Unde et ipsa conceptio intel» » » » inquit, aut
legitime non esse Aristotelis suspicor, sed ab aliquo qui eo fuerit
posterior addita...; aut ab eo quidem fuisse conscripta, verum ut qui
lectorem modo exercere ad rationes eas diiudicandas quæ probabiliter quidem,
.non tamen vere dicerentur, voluerit. » In hanc suspicionem descendit Ammonius
quia existimabat «contraria sentire in libris » suis omnibus videri
Philosophum iis quæ hoc loco disseruntur. » Additque hanc quoque, ut ipse
opinatur, causam. fuisse Porphyrio « ut hu» iusce theorematis
expositionem recusarit » (Ib. fol. 38, recto, col. 1 et 2). Quæ sint illa
contraria ad quæ alludit Ammonius non dicit, et existimo a
pomitt. autem. Cap. v (al. 1v), n.2. - Comment. S. Th. lect. v. *, A: aliorum huiusmodi
similium.-BCE: aliorum similium. Cap. 1, n. 10. Comment. s.Th. lect.
t. ABCE
omittunt immediate ; sed non bene. c: abstractam a singularibus.
nemine posse indicari, Andronicus nonnisi sæculis posterioribus, .. nempe
XVI et XVII quatuor alicuius nominis nactus est sectatores, ne numquam ab
aliquo philosopho quæsitum. est nisi in scholis Pythagoræ: quia in illis
scholis nihil recipiebatur nisi quod fecit Pythagoras. Ab aliis autem hoc
quæsitum non est; a quocumque enim dicta erant recipiebantur, dummodo
probatæ veritatis haberent rationem, Causa enim efficiens extra rem est, et ab
ea res non habet firmitatem vel infirmitatem, sed potius a ratione dictorum.
Fuit autem Aristoteles huius scientiæ primus auctor; et ideo non verum
dicit Andronicus hunc librum aliis attribuens » (Opp. tom. I, pag. 238,
col. 2— Lugduni 1651). Andronicum vere ac fortiter redarguit Alexander
Aphrodisiensis (floruit sæculo II æræ Christ.), qui tanta apud vetéres
polluit auctoritate, ut per antonomasiam Commentator Aristotelis
vocaretur, ὁ ἐξηγητής. Alexandri argumenta postquam retulit Boethius, -
concludit : « Quare non est audiendus Andronicus, qui propter
passionum nomen » hunc librum ab Aristotelis operibus separat »
(Prolog. in lib. De interpretatione, Edit. altera, pag. 292). Etiam Ammonius
Hermea (flor. sæc. V), discipulus Procli, contra Andronicum hæc urget: «
An vero sit ex » legitimum opus (Peri hermeneias) Philosophi,
nemo in Aristotelis lectione versatus, si tum orationis probabilitatem,
severum ac familiare artificiosumque et
Philosopho præceptorum genus quæ in eo traduntur, tum cum aliis eius
libris consensum respiciat, dubitandum existimabit, præter Andronicum
Rhodium. » Deinde argumento deducto vocabulo passionis refutato,
concludit: « Quapropter non iure Andronicus falso librum ferri acceptam
Philosopho suspicatus est» o præfat. ad lib. De interpretatione... latina
oratione reddente Bartholomæo Sylvanio. Venetiis 1546, fol. 1, verso).
Verum, licet Ammonius Hermeneiam veluti genuinum Aristotelis foetum cum
sapientioribus criticis defendat, ultimam tamen partem huius operis (cap.
xiv) quæ est de vi oppositarum propositionum ( Utrum autem contraria etc.), non
esse Aristotelis suspicatur: « Quæ sequuntur, Ludovicum Vivés (4 1540),
Petrum Ramum (1$ 1572), Franciscum tricium. (f. 1597) et Petrum Gassendi (t: 1655). Quos tamen sicut et
Andronicum merito sapientes omnes non curarunt. Nostro. sæculo
in defensionem authentiæ Logicæ Aristotelis erudita opera
prodierunt. 0) Passiones. animæ. vocat omnes animæ operationes. Quæ
hic 8. Thomas notat de vocabulo passionis, prout eo Aristoteles utitur
ad designandum etiam quamcumque animæ operationem, recto sensu accipienda
sunt. - Possumus ergo constituere omnes operationes animge vocari, generico.
vocabulo et sensu latissimo, passiones vel affectiones animæ; at non viceversa
passiones animæ proprie dictæ possunt significare omnes animæ
operationes, v. g. intelligere, velle etc. Ratio est, quia operationes animæ
etsi omnes conveniant in genere operationis, ad invicem tamen
distinguuntur specie, neque debet una cum alia confundi, vel in ipso
vocabulo. Ceterum ad hæc plenius intelligenda, transcribere licet quæ s.
Thomas habet p. I, qu. rxxix, art. zr: « Pati, inquit, tripliciter
dicitur, Uno modo propriissime, scilicet quando aliquid removetur ab eo,
quod convenit sibi secundum naturam aut secundum propriam inclinationem;
sicut cum aqua frigiditatem amittit per calefactionem, et cum homo ægrotat
aut tristatur. - Secundo modo minus proprie dicitur aliquis pati ex eo
quod aliquid ab ipso abicitur, sive. sit ei conveniens sive non
conveniens. Et secundum hoc dicitur pati non solum qui ægrotat, sed etiam
qui sanatur; non solum qui tristatur sed etiam qui lætatur; vel quocumque
modo aliquis alteretur vel moveatur, Tertio dicitur aliquis pati
communiter ex hoc solo, quod id quod est in potentia ad aliquid, recipit
illud ad quod erat in potentia, absque hoc quod aliquid abiiciatur. Secundum
quem modum, omne quod exit de potentia in actum potest dici pati, etiam.
cum perficitur. Et sic intelligere nostrum est pati. » Nota etiam
pulcherrimas rationes cut Aristoteles, iuxta s. Thomæ interpretationem,
utatur hic potius nomine passionum quam intellectuum, nomine nempe
generico potius quam specifico (Cf. lect. 11 cit. in marg., in I De
anima). Sed heic quoque novitios ducimus præmonendos ut caveant a
confusione in quam novimus homines etiam doctos nostri temporis
inURN IH RARI Aomittit νοὶ. *pcerronee
omittunt nostrum. Cap. v, n. 2.
Comment. s. Th. lect. x. *Codd.:
nominat. Cap. 1v, n. 10 et seq. - Comment. 5.
Th. lect. ix. t Codd.-p.: szgnificari. c i*eWwein o: Ane 5 Ji gue εἴνι
pc: vocum. Porphyrius.
quen vw lectus passio dici potest. -- Vel quia intelligere nostrum non
est sine phantasmate: quod non est sine corporali passione; unde et
zmaginativam Philosophus in ΠΠ De anima vocat ** passivum
intellectum. - Vel quia extenso nomine passionis ad omnem receptionem,
etiam ipsum zntelligere intellectus possibilis quoddam pati est, ut
dicitur in HI De anima*. Utitur autem potius nomine passionum, quam
Zntellectuum: tum quia ex aliqua animæ passione provenit*, puta ex amore
vel odio, ut homo interiorem conceptum per vocem alteri significare
velit: tam etiam quia significatio vocum refertur ad conceptionem intellectus,
secundum quod oritur a rebus per modum cuiusdam impressionis vel passionis.
7. Secundo, cum dicit: Et ea quæ scribuntur etc., agit de significatione
scripturæ: et secundum Alexandrum hoc inducit ad manifestandum præcedentem sententiam per modum
similitudinis, ΠΕ sit sensus: Ita ea quæ sunt in voce sunt signa
passionum animæ, sicut et litteræ sunt signa vocum. Quod etiam manifestat per
sequentia, cum dicit: Et quemadmodum nec litteræ etc.; inducens hoc
quasi signum præcedentis. Quod enim litteræ significent voces,
significatur per hoc, quod, sicut sunt diversæ voces apud diversos, ita
et diversæ litteræ. Et secundum hanc expositionem, ideo non dixit,
et Jifferæ eorum quæ sunt in voce, sed ea quæ scribuntur: quia dicuntur
litteræ etiam in prolatione et scriptura, quamvis magis proprie,
secundum quod sunt in scriptura, dicantur litteræ; secundum autem quod sunt in
prolatione, dicantur elementa vocis. *- Sed quia Aristoteles non dicit,
sicut et ea quæ scribuntur, sed continuam narrationem facit, melius est
ut dicatur, sicut PorCidere, et quæ una ex rationibus est cur in Aristotelis
doctrinis antilogias inveniri nonnulli contendant. Loquor de intellectu passivo
et de intellectu possibili. Porro intellectus passivi nomine designatur
ab Aristotele facultas sensitiva interna, quæ est vel imaginativa, sicut
dicitur in citato tertio libro De anima, vel æstimativa, quæ frequentius
nomine intellectus passivi designatur; et ideo est facultas organica,
corruptoque corpore organico perit. At contra intellectus possibilis est facultas propria animæ humanæ, sine
corporis commixtione, ab anima inseparabilis, et ideo inorganica,
spiritualis et incorruptibilis sicut anima ipsa. De utroque intellectu passim
occurrit sermo in Aristotele, quem Scholastici hac in re sequuntur: sed
de uno et de altero opposita affirmantur et affirmanda sunt. Quia tamen
intelligere nostrum est quoddam pati, ut audivimus a s. Thoma, et ideo intellectus
possibilis est passivus quodammodo; ex hoc sumpserunt nonnulli occasionem
confundendi intellectum possibilem cum intellectu passivo: qua admissa
confusione, antilogiæ revera existunt in Aristotelis doctrina de
intellectu nostro; sed de huiusmodi antilogiis non quidem Philosophus culpandus
est, sed illi qui confundunt quæ Stagirita accurate distinguit. c Ὁ) Ex aliqua animæ passione provenit etc. Hanc rationem.tangit Boethius
contra Andronicum: « Aristoteles enim, inquit, idcirco passiones animæ
intellectus vocavit, quod intellectus quos sermone dicere et oratione proferre
consuevimus, ex aliqua causa atque utilitate profecti sunt. Ut enim
dispersi homines colligerentur, et legibus vellent esse subiecti,
civitatesque condere, utilitas quædam fuit et causa; quocirca quæ ex
aliqua utilitate eveniunt, ex passione quoque venire necesse est. Nam
ut divina sine ulla. sunt passione, ita nulla illis extrinsecus utilitas
valet adiungi. Quæ vero sunt passibilia, semper aliquam causam atque
utilitatem quibus sustententur inveniunt. Quocirca huiusmodi intellectus
qui ad aiterum oratione proferendi sunt, quoniam ex aliqua causa atque
utilitate videntur esse collecti, recte passiones animi nominati sunt »
(Prol. in lib De interpretatione, Edit. secund. pag. 292, et seq.— edit.
cit.). x) Esse secundum naturam hic sumitur prout significat esse a
nafura ut a causa, non autem prout significat esse naturæ seu inclinationi
naturæ conforme; et consequenter non esse secundum naturam non sumitur in
hac quæstione quasi esse contra naturam, sed solummodo nzon esse a natura ut a
causa. Quæstio enim est, utrum voces vel litteræ habeant
significationem a natura impositam, vel ab hominum institutione et
arbitrio. Quod vero significare per voces mentis conceptus 13
phyrius exposuit, quod Aristoteles procedit ulterius ad complendum ordinem
significationis. Postquam enim dixerat quod nomina et verba, quæ
sunt in voce, sunt signa eorum quæ sunt in anima, continuatim
subdit quod nomina et verba quæ scribuntur, signa sunt eorum nominum
et verborum quæ sunt in voce. 8. Deinde cum dicit: Et quemadmodum
nec litteræ etc., ostendit differentiam præmissorum significantium
et significatorum, quantum ad hoc, quod est esse secundum naturam, vel
non esse. Et circa hoc tria facit. Primo enim, ponit quoddam signum, quo
manifestatur quod nec voces nec litteræ naturaliter significant. Ea
enim, quæ naturaliter significant *, sunt eadem apud omnes.
Significatio autem litterarum et vocum, de quibus nunc agimus, non est
eadem apud omnes. Sed hoc quidem apud nullos
unquam dubitatum fuit quantum ad litteras: quarum non solum ratio
significandi est ex impositione, sed etiam ipsarum formatio fit per
artem. Voces autem naturaliter ! formantur; unde et apud quosdam
dubitatum fuit, utrum naturaliter significent. Sed Aristoteles hic determinat ex similitudine litterarum, quæ
sicut non sunt eædem? apud omnes, ita nec voces. Unde
manifeste relinquitur quod sicut nec litteræ, ita nec voces naturaliter
significant, sed ex institutione humana. Voces autem illæ, quæ
naturaliter significant, sicut gemitus infirmorum et alia huiusmodi, sunt
eædem apud omnes. 9. Secundo, ibi: Quorum autem etc., ostendit
passiones animæ naturaliter esse, sicut et res *, per hoc quod eædem sunt
apud omnes. Unde dicit: Quorum autem; idest sicut passiones animæ
sunt eædem omnibus (quorum primorum ^, idest quasit conforme naturæ, sine
disputatione relinquitur, quia certum, et ex dictis n. 2
manifestum. X) Sicut non sunt eædem etc.— Cod. A: quia sicut litteræ non
eædem apud etc. Quæ lectio materialiter conformior est verbis Aristotelis,
ut in textu videre est. Cod. D hoc loco magnam habet lacunam.
Post enim verba superius recitata, ea enim quæ naturaliter significant
sunt eadem apud omnes, amanuensis ex recursu eiusdem verbi omæs
distractus, immediate prosequitur: easdem: quia si quis a nota discordat
; quæ sunt verba n. 10 circa medietatem. Error est autem
nofa pro vero, ut lector per se intelligit. Codex etiam B
omittit verba: unde manifeste. relinquitur, quod sicut nec litteræ ita nec
voces. u) Quorum primorum etc. Verbum primorum, quod hic a s. Thoma
exponitur, non est in textu græco, ubi solummodo habetur: quorum autem hæ
primo notæ (seu signa) sunt; ὧν μέντοι ταῦτα σημέϊα πρώτως. Notat Theodorus Waitz (Aristotelis Organon græce, tom.I, pag. 123
in notis.- Lipsiæ) in duobus codd. Laurentianis legi πρῶτον. Ex utraque lectione facilis digressio amanuensium ad πρωτῶν græce et primorum latine. At si s. Thomas legit primorum,
mentionem tamen haud facit lectionis quæ exhibetur a Piana: primorum
primo. Boethius habet primo, sed non primorum; codex vero A habet
primorum, sed non primo. Optime tamen notat Angelicus quod passiones
comparantur ad voces sicut primum ad secundum, quia cum voces non. proferantur
nisi ad exprimendum interiores animæ passiones, prius sunt animæ
passiones et postea voces (Cf. lect. seq. n. 1). Sed et ulterius notat
quod voces ab Aristotele dicuntur notæ seu signa passionum ; passiones
vero non signa dicuntur rerum, sed similitudines naturales; proindeque
sunt eædem apud omnes, et non ex institutione. Quæ s. Thomæ interpretatio et intimius penetrat mentem Aristotelis, et una
cum dictis num, 5 respondet interpretationi tum. Boethii tum Ammonii, qui
non primorum sed primo (πρώτως) legunt: « Quorum tamen, ait Ammonius, hæc SIGNA sunt primum, hæc,
inquiens, quæ voce continentur, hoc est nomina et verba. Quorum ergo hæc
signa primum sunt, dicit autem conceptuum: nam res quoque ab his, non tamen
proxime, sed interiacentibus significantur conceptibus. At conceptus non
aliis etiam sese interserentibus, sed primum ac proxime connotantur.
Itaque quorum signa primum sunt ea quæ in voce consistunt, hoc est
significativa, ac velut notæ, hi sunt conceptus: qui affectus animi
sunt iidemque 1. omnibus; atque ob id natura » (Op. sup. cit. sect. I, 8. τι, pag. 4, col. Cf. Boeth. Op. cit. ed. π, 8. De signis, pag. 302—3.) Igitur Codd. - p. : earum, nempe passionum, quæ
etc. ABC : Sunt. ABC: et CE et lius A: λ
róbabiQc. Cf. lect. iv, nn. II,12. Codd., excepto D.-
P.: Sicut res. o9 14 rum passionum primarum, Ze, scilicet
voces, sunt nofæ, idest signa; comparantur enim passiones animæ ad voces,
sicut primum ad secundum: voces enim non proferuntur, nisi ad exprimendum
interiores animæ passiones), et res quid est, idest essentiam rei, ut
dicitur in III De anima *; referendum est hoc ad simplices
intellectus conceptiones (quas significant voces incomplexæ), quæ sunt eædem
apud omnes: quia, si quis vere * intelligit quid est homo, quodcunque
aliud aliquid, quam * hominem apprehendat, non intelligit hominem.
Huiusmodi autem simplices ces p: simpliciter. y
conceptiones intellectus sunt, quas primo vosignificant. Unde dicitur in IV
Metaphysicæ quod ratio, quam significat nomen, est definitio. Et ideo
signanter dicit: Quorum primorum hæ A: *pg: non
cognoscuntur. per dam. quamCodd. - p. : in
omnibus. Boethius Cf. lect. seq., n. 3. etiam eædem,
scilicet sunt apud omnes, quorum, idest quarum rerum, Aæ, scilicet
passiones animæ sunt similitudines. Ubi attendendum est quod litteras
dixit esse notas, idest signa vocum, et voces passionum animæ similiter
*; passiones autem animæ dicit esse similitudines rerum *: et hoc ideo,
quia res non cognoscitur * ab anima nisi. per aliquam * sui similitudinem
existentem vel in sensu vel in intellectu. Litteræ autem ita
sunt signa vocum, et voces passionum, quod non attenditur ibi
aliqua ratio similitudinis, sed sola ratio institutionis, sicut et in multis
aliis signis: ut tuba est signum belli. In passionibus autem animæ
oportet attendi rationem similitudinis ad exprimendas res, quia
naturaliter eas designant, non ex institutione. 10. Obiiciunt autem
quidam ^, ostendere volentes contra hoc quod dicit passiones animæ,
quas significant voces, esse omnibus * easdem. Primo quidem, quia diversi
diversas sententias habent de rebus, et ita non videntur esse eædem
apud omnes animæ passiones. - Ad quod respondet Boethius quod Aristoteles
hic nominat passiones animæ conceptiones intellectus, qui numquam
decipitur; et ita oportet eius conceptionés esse apud omnes easdem: quia,
si quis a vero discordat, hic non intelligit. - Sed quia etiam in
intellectu potest esse falsum, secundum quod componit et dividit *,
non autem secundum quod cognoscit quod primo est germana lectio
Aristotelis; sed philosophice loquendo etiam primorum ab ipso Aristotele
non recusaretur in sensu a s. Thoma explicato tum in hoc numero, tum in fine
sequentis, ubi pulcherrime illud primorum refert ad primas mentis
conceptiones quas voces primo significant, et in quibus veritas per se
loquendo semper invenitur, ut in sequenti nota o explicabitur. v)
Passiones autem animæ dicit esse similitudines rerum. Notat hic Ægidius
(fol. 47 verso, col. 2, ed. cit.) quod quatuor nomina quæ passim
recurrunt, scilicet passio, similitudo, intellectus, conceptus, idem
penitus significant; sed a diversis proprietatibus imponuntur. Nam
similitudo rei prout imprimitur per quamdam impressionem in anima,
dicitur passio (sumpto hoc vocabulo in sensu explicato a s. Thoma in nota
0); et similitudo dicitur per comparationem ad rem, cuius est
similitudo; sed prout est in intellectu dicitur intellectus; prout per
eam ab intellectu res apprehenditur, dicitur conceptus. 0)
Obiiciunt autem quidam etc. Hos inter Boethius (Prol. in lib. De
interpretat. Ed. II, pag. 303) nominat Herminum, Alexandri Aphrodisiénsis
magistrum, et Aspasium. Et huius est obiectio, quæ in hoc numero
versatur; quæ vero n. sequenti expenditur est obiectio Hermini. Responsionem
autem Boethii (quæ ib.legitur) s. Thomas admittit, eam tamen coarctando
ad simplices animi conceptiones, in quibus per se loquendo veritas semper
invenitur, sicut hic probatur. Ait enim Boethius contra Aspasium: Neque
fieri potest, ut qui quod bonum est, malum esse arbitretur, similitudinem boni
mente conceperit.— Quæ verba si intelligantur de simplici boni
apprehensione vera sunt: non enim fieri potest ut aliquis percipiendo
bonum, illud non percipiat; quod contingeret si pérceptioni simplici
inesset falsum. At si eadem verba intelligantur de iudicio, vera esse
nequeunt: quippe quod, consentiente Boethio, iudiciis nostris sicut verum
inest, ita quandoque subest falsum; et inde est quod homines judicant
quandoque malum bonum et bonum malum. Dixi quod in simplici mentis
apprehensione, qua cognoscitur quod notæ sunt, ut scilicet referatur ad
primas conceptiones a vocibus primo significatas. 11. Sed adhuc
obiiciunt aliqui de nominibus æquivocis, in quibus eiusdem vocis non est
eadem passio, quæ significatur apud omnes. Et respondet ad hoc Porphyrius quod
unus homo, qui vocem profert, ad unam intellectus conceptionem
significandam eam refert; et si aliquis alius?, cui loquitur, aliquid
aliud intelligat, ille qui loquitur, se exponendo, faciet quod referet
intellectum ad idem ^. - Sed melius dicendum est quod intentio
Aristotelis non est asserere identitatem conceptionis animæ per
comparationem ad vocem, ut ces scilicet unius vocis una sit
conceptio: quia vosunt diversæ apud diversos ; sed intendit asserere identitatem
conceptionum animæ per comparationem ad res, quas similiter dicit esse
easdem. 12. Tertio, ibi: De his itaque etc., excusat se a
diligentiori harum consideratione: quia quales sint animæ passiones, et
quomodo sint rerum similitudines, dictum est in libro De anima. Non enim
hoc pertinet ad logicum negocium, sed ad naturale. quid est seu essentia
rei non est per se loquendo falsitas, sed semper per se veritas: nam per
accidens contingit in simplici apprehensione esse deceptionem seu
falsitatem, non quidem ratione ipsius simplicis apprehensionis, sed ratione
compositionis intervenientis, Et hoc ex duplici capite. Vel quia
definitio unius rei alteri tribuitur, sicut si essentia vel definitio
circuli attribueretur triangulo; vel quia partes definitionis non cohærent
sibi invicem, sicut si in definitione animalis poneretur insensibile,
dicendo quod, animal est vivens insensibile. Quæ definitio est falsa simpliciter non ratione apprehensionis, sed ratione
compositionis. Quæ compositio ideo accidit, quia in definito animali (et
idem de similibus dicatur) partes assignare licet seu metaphysicas seu
physicas. Quocirca in perceptione rerum quarum in definitione nulla est
compositio, non potest sub hoc respectu esse deceptio, sed aut vere
intelliguntur aut nullo modo (Cf. s. Th. præter loc. cit. in nota
marg., p.I, qu. xvr, artic, 11; item qu. xvir, artic. mr). In
sequenti lectione s. Thomas declarat quomodo veritas sit in prima mentis
operatione. De quatuor vero modis quibus aliquid dicitur pars videsis
lib. V Metaphys. lect. xxt. x) Et si aliquis alius etc.— Cod. D: sed si
alius etc.— B: et si aliquis. ACE:
et si alius etc. Et hæc lectio magis placet. e) Faciet quod referet intellectum ad idem. - Codd. AD: faciet
quod refertur ( &: refét) intellectum ad idem. BCE: faciet quod refert (BC: referet?)
intellectum ad idem. Adiicimus ergo ex omnibus codd. vocabulum
intellectum, quo lectio magis perspicua efficitur: dummodo per intellectum non potentia
seü facultas intellectiva designetur, sed res intellecta seu-mudus
conceptus mentis, qui natura sua ordinem dicit ad obiectum intellectum. Editio
Veneta a habet eamdem lectionem, nisi quod, ex errore procul dubio
typothetarum, non intellectum sed intelligit refert: quæ forte occasio
fuit cur duæ aliæ Venetæ editiones bc (quas sequitur P.) imo et
editiones etiam Venetæ 1526 et 1557 omiserint intellectum: verbum enim
intelligit nullum sensum hoc loco habet. Cap. v1, n. 1
et sede Comment. s. ΤῊ. lect. xr. Cf.p.I,qu..xxxv, artic. vi. " A: nunc. p melius: quidquid aliud
quam etc. Commen.s.Th. lect.vii.-Ed. Did. lib. III, cap.1iv, n.
5 et seq. Porphyrius
i e *A : assignare: et ita infra. 6. Locis sup. cit. n.
. DE DIVERSA VOCUM SIGNIFICATIONE Ἔστι δ᾽, ὥσπερ ἐν τῇ ψυχῇ ὁτὲ
μ ἀληθεύειν ἢ ψεύδεσθαι, ὁτὲ δὲ ἤδη ᾧ ὑπάρχειν θάτερον, οὕτω xol ἐν
τῇ περὶ γὰρ σύνθεσιν καὶ διαίρεσίν ἐστι τὸ ἀληθές. φωνῇ"
ψεῦδος καὶ τὸ Τὰ μὲν οὖν ὀνόματα αὐτὰ καὶ τὰ ῥήματα ἔοιχε τῷ ἄνευ
συνϑέσεως καὶ διαιρέσεως νοήματι, οἷον τὸ ἄνθρωπος, ἢ τὸ λευχόν, ὅταν μιὴ
προστεθῇ vv οὔτε γὰρ ψεῦδος οὔτε ἀληθές πω. Σημεῖον δ’ ἐστὶ τοῦδε"
xal γὰρ ὁ τ ἀγέλαφος σημαίνει μέν τι; οὔπω. δὲ ἀληθὲς ἢ jedes. ἂν μὴ τὸ εἶναι
ἢ τὸ μιηὴ εἶναι προστεθῇ. ἢ ἁπλῶς 7 χκατὸ χρόνον. Est autem,
quemadmodum in anima aliquoties quidem intellectus sine vero vel falso,
aliquoties autem cui iam necesse est horum alterum inesse; sic etiam in
voce: circa compositionem enim et divisionem est veritas falsi15
tasque. Nomina igitur ipsa et verba consimilia sunt sine compositione vel
divisione intellectui; ut est, homo vel album, quando non additur
aliquid: neque enim adhuc verum aut falsum est. Si$num autem huius
est, etenim hircocervus significat quidem aliquid, sed quod nondum verum vel
falsum sit, si non (τὸ) esse vel (τὸ) non esse addatur, vel simpliciter
vel secundum tempus. A: quædam au
tem non. Cf. lect. præc., n.
9. Lect. 1, n. t, Cap. vr, n. 1. Comment. s. Th. lect.
xi. EE ABCE:
Zslorum. SxyNoPsis.— r.Quia voces ordinantur ad exprimendas præcedentes
intellectus conceptiones, ex differentia quæ est circa conceptiones intellectus
assignatur differentia quæ est circa significationes vocum.- 2. Ergo
sicut in conceptionibus intellectus, ita in vocibus eas
significantibus aliquoties est veritas vel falsitas, aliquoties non.—- 3.
In sola secunda mentis operatione, quæ est iudicium, invenitur veritas
vel falsitas.- 4. Resolvitur primum dubium.
Ea quæ sunt circa intellectum dupliciter considerari et
nominari possunt, secundum se et secundum rationes rerum, quarum
sunt ideales similitudines. In se considerata, comparantur inter se
a mente nostra, et semper quodammodo componuntur; in ordine ad res
aut componuntur iudicio affirmativo aut dividuntur iudicio negativo.- 5.
Alterum dubium proponitur. Et primo arguitur ex veritate rei;
secundo ex veritate sensus; tertio ex veritate Zntellectus divini. Prænotamen
primum. Veritas in aliquo invenitur dupliciter: uno modo sicut in eo quod est
verum, seu sicut in subiecto vero; alio modo sicut in dicente vel
cognoscente verum. Hoc secundo sensu asseritur verum non habeti a cognoScente
nisi per iudicium (Cf. lect. vri, 3). 7. Prænotamen alterum. Verum dicitur de
re quacumque per respectum ad intellectum, vel ut de mensura, vel ut de
mensurato. Primo modo res naturaIr ostquam Philosophus tradidit
ordinem (Q9 JO significationis vocum, hic agit de diA SEX versa
vocum significatione: quarum quædam significant verum vel falCA
sum, quædam *non. Et circa hoc duo facit: primo, præmittit differentiam ;
secundo, manifestat eam; ibi: Circa compositionem enim etc. Quia vero
conceptiones intellectus præambulæ sunt ordine naturæ vocibus, quæ ad eas
exprimendas proferuntur “, ideo ex similitudine differentiæ, quæ est
circa intellectum, assignat differentiam, quæ est circa
significationes vocum: ut*scilicet hæc manifestatio non solum sit ex simili,
sed etiam ex causa quam imitantur effectus. 2. Est
ergo considerandum quod, sicut in principio dictum est *, duplex
est operatio intellectus, ut traditur in III De anima*; in quarum una non
invenitur verum et falsum, in altera autem invenitur. Et hoc est quod dicit quod in anima aliquoties est intellectus sine
vero et falso, aliquoties autem ex necessitate habet alterum horum. Et quia voces significativæ formantur ad «) Quæ ad eas exprimendas
proferuntur. A: cum ad eas exprimendas proferantur. — BCE: quia ad eas
etc.- D: et ad eas etc. — Retinemus lectionem Pianam.— B
omittit proferuntur. 8) Veritas et falsitas est etc. Ita codd., et est
lectio melior Piana: veritas et falsitas consistit etc. At cod. D erronee
habet: veritas et falsitas est contra. les dicuntur veræ
in ordine ad intellectum creatum, cuius veritas dependet a veritate rei.—
Altero modo in ordine ad intelléctum divinum a quo dependet sicut a causa
veritas rerum.- 8. Respondetur primæ obiectioni. Quælibet res vera est secundum
quod per propriam formam imitatur artem divini intellectus. Seu
veritas est in re sicut in subiecto vero (Cf. n. 6).—9. Solvitur altera
obiectio. In sensu et in simplici mentis apprehensione est veritas, sicut
in eo quod est verum (ut in primo prænotamine), non autem sicut in
cognoscente veritatem, quod est cognoscere habitudinem conformitatis
cognoscentis ad rem cognitam, seu dicere rem ita esse in seipsa vel non
esse; quod sine iudicio esse nequit, et sensui atque simplici apprehensioni
non convenit.— ro. Respondetur tertiæ obiectioni, concedendo quod in intellectu
divino sit veritas absque compositione vel divisione; sed hic est sermo
de solo intellectu humano.- 11. Corollarium. Ergo nomina et verba divisim
accepta non significant veritatem aut falsitatem intellectus, quia non
exprimunt iudicium (Cf. lect. v, nn. 17-18).- 12. Excluditur instantia de responsionibus ad interrogationes, deque
verbo primæ et secundæ personæ, et exceptæ actionis. In his enim compositio est
implicita.- 13. Corollarium confirmatur adducto exemplo de nominibus
compositis, seorsum a verbo acceptis. exprimendas conceptiones
intellectus, ideo ad hoc quod signum conformetur signato, necesse
est quod etiam vocum significativarum similiter quædam significent sine
vero et falso, quædam autem cum vero et falso. ^ 3. Deinde cum
dicit: Circa compositionem etc., manifestat quod dixerat. Et primo,
quantum ad id quod dixerat de intellectu; secundo, quantum ad
id quod dixerat de assimilatione vocum ad intellectum; ibi: Nomina igitur
ipsa et verba etc. Ad ostendendum igitur quod intellectus quandoque est
sine vero et falso, quandoque autem cum altero horum, dicit primo quod
veritas et falsitas est ^ circa compositionem et divisionem. Ubi oportet
intelligere quod una duarum operationum intellectus est indivisibilium
intelligentia: in quantum scilicet intellectus intelligit absolute
cuiusque rei quidditatem sive essentiam per seipsam, puta quid est homo vel
quid album vel quid aliud huiusmodi 7, Alia vero operatio
intellectus est, secundum quod huiusmodi simplicia concepta simul
componit et dividit ?. Dicit ergo quod p) Vel quid aliud huiusmodi. Optima
est hæc Piana lectio, eamque ideo retinemus, Variant codices. ABC: vel aliquid
aliud (aliud omittitur ab A) huiusmodi; sed aliquid non satis indicat
quidditatem, de qua s. Thomas loquitur.—D: vel alia huiusmodi.—E: vel
aliud huius. 9) Componit et dividit. Nomine compositionis in
operationibus intellectualibus utitur Aristoteles ad designandum iudicium
affirmativum ; Seq. 6.1. Autem ex codd. Β: quod quid
est homo. 4 Y
omittit smplicia. K ο VM
16 in hac secunda operatione intellectus, idest componentis et
dividentis, invenitur veritas et falsitas: 5. Ulterius autem videtur quod
non solum in compositione et divisione veritas consistat. Primo Cap. v1, n.r.
Comment. s. Th. n. cp: contra hoc. Cf. lect. præc.,
9. A:
considerationem; alii codd. : considerationes. Sed relinquens
quod in prima operatione non invenitur, ut etiam traditur in III De anima.
4. circa hoc primo videtur esse dubium: quia cum divisio fiat per
resolutionem ad indivisibilia sive simplicia, videtur quod sicut in
simplicibus non est veritas vel falsitas, ita nec in divisione. - Sed
dicendum est quod cum conceptiones intellectus sint similitudines rerum *,
ea quæ circa intellectum sunt dupliciter considerari et nominari
possunt. Uno modo, secundum se: alio modo, secundum rationes rerum quarum
sunt similitudines. Sicut imago Herculis secundum se quidem dicitur
et est cuprum; in quantum autem est similitudo Herculis
nominatur Sic etiam, si consideremus ea quæ sunt circa
intelle/07mo. quidem, quia etiam res dicitur vera vel fal88, sicut
dicitur aurum verum vel falsum. Dicitur etiam quod ens et verum convertuntur.
Unde videtur quod etiam simplex conceptio intellectus, quæ est
similitudo rei, non careat veritate et falsitate. -- Præterea, Philosophus
dicit in lib. De anima quod sensus propriorum sensibilium semper
est verus; sensus autem non componit vel dividit; non ergo in sola compositione
vel divisione est veritas. - Item, in intellectu divino nulla est
compositio, ut probatur in XII Melaphysicæ; et tamen ibi est prima et
summa veritas; non ergo veritas sionem. est 'solum circa compositionem et diviLib. II, c. vr, n. 2. -
Comment. s. Th.lect.xur.- Et lib. III, cap. ur,
n.12.Comment. s. Th. lect. 1v. ε 6. Ad huiusmodi igitur evidentiam conside- sc omin. igictum secundum
se, semper est compositio, ubi | randum est quod veritas in aliquo invenitur
du- sequens es est veritas et falsitas; quæ nunquam invenitur in
intellectu, nisi per hoc quod intellectus comparat unum simplicem conceptum
alteri. Sed
si repliciter: uno modo, sicut in eo quod est verum: alio modo, sicut in
dicente vel cognoscente verum. Invenitur autem veritas sicüt in eo quod
feratur ad rem, quandoque dicitur compositio, quandoque dicitur divisio.
Compositio quidem, quando intellectus comparat unum conceptum alteri,
quasi apprehendens coniunctionem aut identitatem rerum, quarum sunt
conceptiones; divisio autem, quando sic comparat unum conceptum
alteri, A omittit e£ etut apprehendat res esse diversas. Et per
hunc etiam modum in vocibus affirmatio dicitur compositio, in quantum
coniunctionem ex parte rei significat; negatio vero dicitur divisio, in
quantum significat rerum separationem. et nomine divisionis ad
designandum iudicium negativum. Aristotelem sequuti sunt Scholastici, et
bene. Revera enim mens in iudiciis affirmativis dicit prædicatum inesse
subiecto, et ideo quasi componit prædicatum cum subiecto in quadam ideali
unitate; quam in iudiciis negativis quia negat, ideo in istis dividit prædicatum
a subiecto.— Et hac etiam de ratione prædicatum passim vocatur a
Scholasticis passio (et passio propria prædicatum exprimens aliquid proprium,
idest a subiecto inseparabile): nam in iudiciis affirmativis subiectum
concipitur ut recipiens quodammodo prædicatum; et omnis receptio extensa
significatione potest dici passio, ut lect. præced., n. 6 in nota 0 cum
ipso s. Thoma explicavimus. At ex eo quod iudicium componit, non
sequitur quod ipsum sit actus mentalis compositus. Plura præcedunt quidem
iudicium, quæ requirunt pluritatem actuum mentalium, sicut sunt
apprehensiones subiecti et prædicati, eorum ad invicem comparatio; at hæc sunt
præsupposita iudicii, non iudicium ipsum, quod totum seu
perficitur in affirmanda (est) vel neganda (mom est) unitate
identitate prædicati et subiecti. Et illa sive affirmatio sive negatio
est actus simplex, sicut actus simplex est apprehensio. - Quæ omnia ut
paucis comprehendamus, dicimus quod iudicium est actus simplex ex parte
intellectus iudicantis, et compositus ex parte rerum iudicatarum. Unde
iudicium affirmativum ideo componit, quia affirmat coniunctionem
seu identitatem rerum; et iudicium negativum ideo dividit quia
negat illam rerum identitatem seu coniunctionem, nempe affirmat
earumdem inter se divisionem (Cf. VI Metaphys. lect. 1v). €) In XII
Metaphysicæ. Ita. Piana. At codd. ABC: in XI MetaphySicorum, seu Métaphysicæ.
In Commentariis s. Thomæ sententia ista Aristotelis habetur XII Metaphys.
lect. vr; at in ed. Didot est lib. XI, cap. vr, n. 3.: Ἔστι δὲ τὸ fy καὶ τὸ
ἁπλοῦν. Notandum est opus Metaphysicæ Aristotelis varie a variis
fuisse in X, vel XI vel XII liet bros, imo etiam in XIII, et XIV divisum.
Quæ divisionum varietas sicut quæstiones de authentia quarumdam
partium huius Operis haud s. Thomam latuerunt, ut data occasione
demonstrabimus. Interea remittimus criticum lectorem ad lect. xr, lib.
IIl De anima. Sed hæc innuisse sufficiat: hæc enim quæstio suum habet locum in
Metaphysica Aristotelis. t) Est bonum intellectus. Unus codex E
legit: est obiectum intellectus; cui lectioni consentire videtur C, sed
corrigitur per bonum. Quæ lectio verum enunciat, eamque passim
adoptat et explicat s. Thomas dicendo: verum est obiectum intellectus.
Etenim quia verum est obiectum intellectus, et obiectum cuiusque
facultatis est eius perfectio et bonum; ideo dicitur quod verum sit bonum
intellectus. Utraque ergo lectio vera est; at hoc loco retinenda
est lectio Piana, quia s. Thomas citat VI Ethicorum (cap. rt, n. 3), et
ib. lect. n ipsemet habet: Verum abest verum tam in simplicibus, quam in
compositis; sed sicut in dicente vel cognoscente verum, non invenitur
nisi secundum compositionem et divisionem. Quod quidem sic patet.
7. Verum enim, ut Philosophus dicit in VI Ethicorum, est bonum
intellectus. Unde de quocumque dicatur verum, oportet quod hoc sit per
respectum ad intellectum. Comparantur autem ad intellectum voces quidem
sicut signa, res autem sicut ea quorum intellectus sunt similitudines.
Considerandum autem quod aliqua res comparatur ad solutum est bonum eius
(intellectus), et falsum absolutum est malum ipsius. Attendat tamen
novitius et, ex eo quod verum dicitur bonum. seu obiectum intellectus,
non inferat (sicut quidam erronee intulerunt) ens haud intelligi a nobis
posse nisi ratio veri intelligatur, eo modo quo visus e. g. non videt
sensibile nisi sub ratione colorati. Hæc enim illatio est contra veritatem
et contra mentem s. Thomæ. Est contra veritatem: nam verum idem realiter est ac
ens, eo nempe sensu quod verum est ipsum ens, addita relatione rationis, quæ
relatio est ordo seu respectus ad intellectum, sicut hic docet s. Thomas.
Atqui
absolutum per se intelligitur sine sua relatione quæ ipsi a ratione
superadditur, imo præintelligitur suæ relationi. Ergo ens potest
intelligi imo et intelligitur antequam intelligatur eius ratio veri, seu
relatio ad intellectum. Est contra
mentem s. Thomæ: ipse enim p. 1, qu. xvi, artic. πὶ ad 3 docet:
» « Cum dicitur quod ens non potest apprehendi sine ratione
veri, hoc potest dupliciter intelligi. Uno modo, ita quod non apprehendatur
ens, nisi ratio veri assequatur apprehensionem entis. Et sic locutio habet
veritatem ('et hoc sensu verum dicitur bonum intellectus ). Alio modo,
posset sic intelligi quod ens non posset apprehendi, nisi apprehenderetur
ratio veri. Et hóc falsum est. Sed verum non potest apprehendi,
nisi apprehendatur ratio entis, quia ens cadit in ratione veri (nam et
ratio veri est ens). Et est simile, sicut si comparemus intelligibile ad
ens: non enim potest intelligi ens, quin ens sit intelligibile. Sed tarnen
potest intelligi ens, ita quod non intelligatur eius
intelligibilitas. Et similiter ens intellectum est verum, non
tamen intelligendo ens, intelligitur verum. » ] 7).
Considerandum autem etc. Principium quod heic enunciatur et sæpe sæpius
inculcatur a s. Thoma, maximi momenti est; quippe quod in ipso
philosophia nostra tota fundatur. Principium est: Res maturalis non dicitur
esse vera per comparationem ad intellectum nostrum, scilicet veritas rei
non efficitur ab intellectu nostro, et ideo ab ipso ut a causa non
dependet. -- Ratio est quia ems et verum convertuntur, seu sunt
realiter una eademque res, quamvis per rationem distinguantur,
videlicet quamvis ratio nostra distinguat in ente conceptum veritatis
a conceptu entitatis eius. Ex quo consequitur quod si intellectus
noster efficeret rem quoad suam veritatem, efficeret etiam eam quoad suam
entitatem ; consequenter tantum haberet res de entitate et veritate
quantum ei daretur ab intellectu. Et quia intellectus rem efficeret,
quatenus eam intelligeret, et una simul eam intelligeret quatenus eam
efficeret; impossibile foret rém non esse id quod intelligitur ab intellectu. In hac
autem conformitate intellectus nostri iudicantis cum re consistit veritas
nostræ cognitionis. Ergo impossibile foret falsitatem inesse iudiciis
nostris; etiamsi de una eademque re iudicia opposita enunn CA
RI ἢ... IRR ἀνεμενω 2 CAISSES INANNOTETETIRIN m CAP. I, LECT.
III Quidem ex 4. Cod. p. - ABC: æstimantes. - E
p: extimantes. Ut supra. t Cod. 4: cia.- BC:
cialia. *Aomittit esse. x ag: unde etiam. -c: unde et. *Cap. IX,
n. 3.Com bant, a. Thlect. xv. intellectum dupliciter.- Uno quidem modo,
sicut mensura ad mensuratum, et sic comparantur res naturales ad
intellectum speculativum humanum. Et ideo intellectus dicitur verus
secundum quod conformatur rei, falsus autem secundum quod discordat a re.
Res autem naturalis non dicitur esse vera per comparationem ad
intellectum nostrum, sicut posuerunt quidam antiqui naturales,
existimantes rerum veritatem esse solum in hoc, quod est videri:
secundum hoc enim sequeretur quod contradictoria essent simul vera, quia
contradictoria cadunt sub diversorum opinionibus. Dicuntur tamen res
aliquæ veræ vel falsæ per comparationem ad intellectum nostrum, non
essentialiter vel formaliter, sed effective, in quantum scilicet
natæ sunt facere de se veram vel falsam existimationem *; et secundum hoc
dicitur aurum verum vel falsum.- Alio autem modo, res comparantur
ad intellectum, sicut mensuratum ad mensuram, -ut patet in intellectu practico
^, qui est causa rerum. Unde opus artificis dicitur esse verum,
in quantum attingit ad rationem artis; falsum vero, in quantum
deficit a ratione artis. 8. Et quia omnia etiam naturalia comparantur ad
intellectum divinum, sicut artificiata ad artem, consequens est ut quælibet
res dicatur esse vera secundum quod habet propriam formam, secundum quam
imitatur artem divinam. Nam falsum aurum est verum aurichalcum. Et
hoc modo ens et verum convertuntur, quia quælibet res naturalis per suam formam
arti divinæ conformatur*. Unde Philosophus in I Physicæ
**, formam nominat quoddam divinum. nem 9. Et sicut res dicitur vera per comparatioad suam mensuram, ita etiam
et sensus vel intellectus, cuius mensura est res extra animam. Unde sensus
dicitur verus, quando per formam suam conformatur rei extra animam
existenti. Et sic intelligitur quod sensus proprii senciaremus :
quia etiam in iudiciis oppositis res, quia efficitur a nobis, non aliter
est quam a nobis enunciatur. Quæ cum sint absurda, sequitur
entitatem et veritatem rei non effici ab intellectu nostro; sed veritatem
intellectus nostri, hoc est nostrarum cognitionum, causari ab entitate et
veritate rei: cui si iudicia nostra conformantur, vera sunt; si non
conformantur falsa sunt. Ex his sequuntur duo corollaria, quæ ipse s.
Thomas tradit: Primum corollarium est quod res naturales dicuntur veræ per
comparationem ad intellectum nostrum, non quidem essentialiter (quia non
a nobis habent rationem entifatis), neque formaliter (quia non a
nobis habent rationem formalem veritatis), sed causaliter, quia revera
ex ipsis, ut a causis generatur in nobis cognitio vera, quando eas
cognoScimus, ut in seipsis sunt. Alterum corollarium est quod res (et
consequenter intellectus noster, et ipsæ ideæ nostræ, quæ etiam res quædam
sunt) dicuntur esse veræ formaliter per ordinem essentialem ad
intellectum divinum, non secus ac effectus dicitur essentialiter per
ordinem ad suam causam. Ens enim et verum, ut
dictum est, quamvis ratione differant, realiter tamen sunt idem. Porro
res omnes creatæ a Deo sunt, a quo ad existentiam sunt productæ. Et quia
Deus per intellectum agit, necesse est ut ipsarum rerum ideæ in mente
divina ab æterno extiterint, ad quarum similitudinem facta dicantur quæcumque
creata sunt; sicut in mente artificis ideam præexistere necesse est, quæ
est exemplar ideale ad cuius similitudinem artifex exterius operatur. Igitur
quia Deus infinitus est in agendo sicut et in intelligendo, non possunt
res creatæ non conformari ideis illis, in quarum conformitate veritas
earum consistit; sicut veritas nostræ cognitionis consistit in
conformitate cum re cognita, seu consistit in eo quod a nobis res dicatur esse
sicut in seipsa est. Hinc res naturales sunt quasi mediæ inter
intellectum nostrum et intellectum divinum; ad intellectum nostrum
comparantur ut causæ et mensura nostræ veritatis; ad intellectum vero
divinum ut mensurata et effectus ad mensuram et causam (Cf. Summ. theol.
p. I, qu. xvr, artic. 1; et Qq. disp. De veritate, q. τ, artic. 1). : Opp. D. Tuowazx T. I. 17 sibilis sit
verus. Et hoc etiam modo intellectus apprehendens quod quid est absque
compositione et divisione, semper est verus, ut dicitur in III De
anima. Est autem considerandum quod quamvis sensus proprii obiecti sit verus,
non tamen cognoscit hoc esse verum. Non enim potest cognoscere
habitudinem conformitatis suæ ad rem, sed solam rem apprehendit;
intellectus autem potest huiusmodi habitudinem conformitatis cognoscere; et
ideo solus intellectus potest cognoscere veritatem. Unde et Philosophus
dicit in VI Metaphysicæ quod veritas est solum in mente, sicut scilicet
in cognoscente veritatem. Cognoscere autem prædictam conformitatis habitudinem
? nihil est aliud quam iudicare ita esse in re vel non esse: quod
est componere et dividere; et ideo intellectus non cognoscit veritatem,
nisi componendo vel dividendo per suum iudicium. Quod quidem iudicium, si
consonet rebus, erit verum, puta cum intellectus iudicat rem esse quod
est, vel non esse quod non est. Falsum autem quando dissonat
a re, puta cum iudicat non esse quod est, vel esse quod non est. Unde
patet quod veritas et falsitas sicut in cognoscente et
dicente non est nisi circa compositionem et divisionem. Εἴ hoc modo Philosophus loquitur hic. Et quia voces sunt signa
intellectuum, erit vox vera quæ significat verum intellectum, falsa
autem quæ significat falsum intellectum: quamvis vox, in quantum est res
quædam, dicatur vera sicut et aliæ res. Unde hæc vox, homo est
asinus, est vere vox et vere signum; sed
quia est signum falsi, ideo dicitur falsa. 10. Sciendum est
autem quod Philosophus de veritate hic loquitur secundum quod
pertinet ad intellectum humanum, qui iudicat de conformitate rerum et
intellectus componendo et dividendo ^. Sed iudicium intellectus divini de hoc
est absque compositione et divisione: quia sicut etiam 0) In
intellectu practico. Cod. A: in intellectu prædicto: quæ lectio cum sit
manifeste falsa, quia supra dictum est de intellectu speculativo, cui in hac
secunda parte s. Thomas opponit intellectum practicum, ideo in margine lectio
corrigitur: im intellectu divino. Sed et ipsa correctio falsa est, ut
patet exemplo de artifice, cuius intellectus practicus est causa operis
artificiosi. Adde
quod de intellectu divino, cui omnes res creatæ comparantur sicut
artificialia ad artem, in sequenti numero disseritur. Ὁ Et quia
omnia etiam naturalia comparantur etc. Ita legimus cum codd. BCDE. A: et
quia omnia entia naturalia etc. Omnes edd. Ven.
et P. habent: et quia omnia etiam naturaliter comparantur etc. Lectio
cod. A bona est.— Videat autem lector num codd. ex quibus desumpserunt
lectionem edd. citatæ legerint aut sicut codices nostri, aut: et
quia omnia entia naturaliter comparantur etc. x) Arti divinæ
conformatur. Hanc lectionem codd. prætuli lectioni Pianæ: arti divinæ
comparatur: non enim formaliter loquendo in comparatione, sed in
conformatione cum arte divina veritas rerum naturalium consistit. Veritas enim, ut superiori numero, et alibi sæpe s. Thomas docet, est
conformitas rei et intellectus. Hinc in prima parte Summæ theol. qu. xvz,
artic. 1: Res naturales dicuntur esse veræ, secundum quod assequuntur
similitudinem specierum, quæ sunt in mente divina. X) Cognoscere
autem prædictam conformitatis habitudinem etc. Non uno sensu accipitur hæc
cognitio conformitatis intellectus cognoSscentis cum re cognita, in qua
conformitatis cognitione s. Thomas ponit veritatem subiectivam seu
logicam. Profunde, ut assolet, hac de re agit Caietanus in p. Ll, qu. xv,
artic. πι, 8 Ad evidentiam etc. Verum quæ ibi doctissimus Cardinalis copiose
disserit, compendiose hic a s. Thoma traduntur, aiendo quod cognoscere prædictam
conformitatis habitudinem est iudicare ita esse in re vel non esse, nempe esse
in ipsa re identitatem, quam mens asserit iudicio affirmativo, vel non
esse identitatem rerum, quam negat iudicio negativo (Cf. lect. 1v in VI
Metaphy'sic.). p) Qui iudicat de conformitate etc. Nempe essentiam
rei.- Cf. supra n. 3. Cap.rinn.r, 2.Comment. s. Th. lect.
vi. "ABC esse. omittunt BC: 85:7. Coinmen. s. Th. lect. iv. Edit. Didot,lib.V, cap. IV, D. I. P.: qui iudicat de re
secun3BC: vera. A: tamen. 18 Cf. p.I, q. xtv, art. xiv. I
: instantia de verbo primæ et secundæ personæ, et intellectus
noster intelligit materialia immaterialiter, ita etiam intellectus divinus
cognoscit compositionem et divisionem simpliciter. 11. Deinde cum
dicit: Nomina igitur ipsa et verba etc., manifestat quod dixerat de
similitudine vocum ad intellectum. Et primo, manifestat propositum;
secundo, probat per signum"; ibi: Huius autem signum etc. Concludit ergo
ex præmissis quod, cum solum circa compositionem et
divisionem sit veritas et falsitas in intellectu, consequens est
quod ipsa nomina et verba, divisim accepta, assimilentur intellectui qui est
sine compositione et "Βα. - P.: quod. divisione; sicut cum omo vel album dicitur 5, si
nihil aliud addatur: non enim verum adhuc vel falsum est; sed postea
quando additur esse vel non esse, fit verum vel falsum. 12. Nec est
instantia de eo, qui per unicum nomen veram responsionem dat ad
interrogationem factam; ut cum quærenti: quid natat in mari? aliquis respondet, piscis. Nam intelligitur verbum quod fuit in
interrogatione positum. Et sicut nomen per se positum non significat verum
vel falsum, ita nec verbum per se dictum. - Nec est dum
conformitatem in intellectu componente vel dividente. Editores Piani hanc
lectionem, ut mihi videtur, desumpserunt ex editione b, sed aliquantulum
est intricata, Altera ed. a est etiam intricata: qui iudicat esse
conformitate rerum et intellectus componendo et dividendo: nisi forte
irrepserit ex typographi incuria esse conformitate loco de conformitate. Veneta
c et aliæ 1526, 1557 legunt cum codd. DE: qui iudicat de
conformitate rerum et intellectus componendo et dividendo. Quæ
lectio perspicua est et fere eadem cum lect. codd. ABC: qui
iudicat de conformitate rerum intellectus componendo et dividendo.
Coniunctionem e£ amanuensium oscitantia omisit. Patet ergo lectionem de
conformitate ab omnibus codd. uniformiter exhiberi item a duabus Venetis
edd. sæc. XV et XVI; rerum et intellectus componendo et dividendo legi
etiam tum in citatis edd., tum in codd. Unde lectionem istam et propter
formæ perspicuitatem et propter codd. auctoritatem suffecimus Pianæ. y)
Secundo probat per signum. lta codd.— P.: secundo manifestatum probat per
signum. Et quia de signis, quibus simplices mentis conceptus
manifestantur sermo impræsentiarum est, opportunum ducimus ex
Philopono declarare diversa nomina quibus signa illa appellantur in
schola: « Scito (inquit) terminum, vocem simplicem, dictionem, nomen,
» verbum, subiecto non, sed habitu quadamque relatione differre.
Quando » » » » enim dictio ratiocinationis pars
fuerit, terminus dicitur: quando pars propositionis, dictio: quando huius
subiectum, »omen: quando enunciatum de subiecto, verbum: quando vox simpliciter
significans, vox simplex » ( Commentar. super libros Priorum... Lucilli
Phylalthæi latinitate donata. Lib. 1, col. ro Venetiis 1560). £)
Sicut cum homo vel album dicitur etc. Est lectio P. ACDE: sicut cum dico,
homo vel album. Cod. B: sicut cum dicit, homo εἴς. -- Infra vero cod. A:
non enim habet adhuc verum vel falsum. Codd. BCDE: non enim adhuc est
verum vel falsum. Circa autem comparationem
institutam inter voces et intellectiones notandum est, quod non sic
accipienda est quasi in ipsis vocibus sive de verbo exceptæ actionis *:
quia in his intelligitur certus et determinatus nominativus. Unde est
implicita compositio, licet non explicita. 13. Deinde cum dicit: Signum
autem etc.,inducit signum ex nomine composito, scilicet hircocervus, quod
componitur ex hirco et cervus et quod in græco dicitur tragelaphos; nam
'ragos est hircus, et elaphos cervus. Huiusmodi enim nomina
significant aliquid, scilicet quosdam conceptus simplices, licet rerum
compositarum; et ideo non est verum vel falsum, nisi quando additur esse
vel non esse, per quæ exprimitur iudicium intellectus. Potest autem addi esse
vel non esse, vel secundum præsens tempus, quod est esse vel non
esse in actu, et ideo hoc dicitur esse simpliciter; vel secundum tempus
præteritum, aut futurum, quod non est esse simpliciter, sed secundum
quid; ut cum dicitur aliquid fuisse vel futurum esse.Signanter
autem utitur exemplo ex nomine significante quod non est in rerum natura, in
quo statim falsitas apparet, et quod sine compositione et divisione
non possit verum vel falsum esse. simplicibus sive compositis sit veritas
vel falsitas non secus ac in intellectu. Ut enim docet s. Thomas in par. I, qu.
xvi, artic. vir, veritas enunciabilium non est aliud quam veritas
intellectus: enunciabile enim est in intellectu et est in voce. Secundum
autem quod est in intellectu habet per se veritatem, sed secundum quod
est in voce, dicitur verum enunciabile secundum quod significat aliquam
veritatem intellectus, non propter aliquam veritatem in enuntiabili existentem
sicut in subiecto. (Cf. lect. vi, n. 3). 9) Et quod sine
compositione et divisione non possit verum vel falsum esse. Ita editores
Piani cum ed. c. Duæ aliæ edd. ab: in quo statim falsitas apparet et sine
compositione et divisione posset verum vel falsum esse. Quæ est lectio
codd. DE, nisi quod uterque habet: sed sine compositione et
divisione posset etc. Cod. A: in quo statim falsitas apparet, sed sine
compositione et divisione non posset esse verum vel falsum. Cod. C:
in quo' statim falsitas appareret, sed sine compositione et divisione
posset esse verum vel falsum etc.. Denique B: in quo statim falsitas apparet,
si sine compositione et divisione posset esse verum vel falsum. Quæ ultima
lectio, mutato ex cod. C apparet in appareret, mihi vera videtur et
adoptanda. Ad demonstrandam vim simplicis nominis, inquit Boethius, quod
omni veritate atque mendacio careat, tale in exemplo posuit nomen,
cui res nulla subiecta sit. Quod si quid verum vel falsum unum
nomen significare posset, nomen, quod eam rem designat, quæ in rebus
non sit, omnino falsum esset; sed non est; non igitur ulla veritas
falsitasque in simplici unquam nomine reperietur. Nec illud parvæ curæ
fuit nomen non ponere quod omnino nihil significaret, sed cum
significaret quiddam, tamen verum aut falsum esse non posset, ut non
videretur veritatis falsitatisque causa esse, eo quoniam nihil significaret »
(In lib. De interpretatione, Ed. II, lib. I, 8 De signis, pag.
307). Hanc Boethii expositionem paucis complectitur s. Thomas, cum
ait: Signanter autem etc., eamque exhibet lectio a nobis proposita.
nat, pluit, etc. Verb. grat.: £oABCE - omittunt certus
et. Codd. ABCE. DP.:
Cer'vO. DE NOMINE "Ovop.x μὲν οὖν ἐστὶ φωνὴ σημαντικὴ κατὰ συνθήχην, ἄνευ χρόνου, ἧς μνηδὲν μέρος ἐστὶ σημαντικὸν χεχω* Nomen igitur est vox significativa secundum placitum,
sine tempore, cuius nulla pars est significativa, sepavdd
" μὰς : ^ Ἔν γὰρ τῷ Κάλλιππος τὸ ἵππος οὐδὲν αὐτὸ καθ᾽ ἑαυτὸ σημαίνει, ὥσπερ ἐν τῷ λόγῳ τῷ Καλὸς ἵππος. ἐν Οὐ μὴν οὐδ᾽, ὥσπερ ἐν τοῖς ἁπλοῖς ὀνόμασιν, οὕτως ἔχει χαὶ τοῖς συμπεπλεγμιένοις" ἐν ἐχείνοίς μὲν yap τὸ μέρος οὐδαμῶς σημαντικόν, ἐν δὲ τούτοις βούλεται μέν, ἀλλ᾿ οὐδενὸς κεχωρισμένον, οἷον ἐν τῷ ἐπαχτροχέλης τὸ κέλης οὐδέν τι σημαίνει καθ᾽ ἑαυτό. Τὸ δὲ κατὰ συνθήχην, ὅτι φύσει τῶν ὀνομάτων οὐδέν ἔστιν, ἀλλ, ὅταν γένηται σύμβολον, ἐπεὶ δηλοῦσί γέ τι καὶ οἱ ἀγράμψιατοι ψόφοι, οἷον θηρίων, ὧν οὐδέν ἐστιν ὄνομα. “Τὸ δὲ οὐχ ἄνθρωπος οὐχ ὄνομα. Οὐ μὴν οὐδὲ χεῖται ὄνομα, ὅ, τι δεῖ καλεῖν αὐτό: οὔτε γὰρ λόγος, οὔτε ἀπόφασίς ἐστιν" ἀλλ᾽ ἔστω ὄνομα ἀόριστον, ὅτι ὁμοίω À Li ε Eg ὁτουοῦν ὑπάρχει, As. xal ὄντος xal μὴ ὄντος. Τὸ δὲ Φίλωνος, ἢ Φίλωνι, x«l ὅσα τοιαῦτα, οὐχ ὀνόμάτα; ἀλλὰ πτώσεις ὀνόματος. Λόγος δέ ἐστιν αὐτοῦ τὰ μὲν ἄλλα κατὰ τὰ αὐτά" ὅτι δὲ μετὰ τοῦ ἔστιν, ἢ ἦν, ἢ ἔσται, οὐκ ἀληθεύει ^ ἢ “δ ψεύδεται, τὸ ' δὲ δὲ ». i ὄνομα ἀεί. olov dx, H Φίλωνός ἐστιν, ἢ οὐχ ἔστιν" οὐδὲν γάρ πω οὔτε ἀληθεύει οὔτε ψεύεται. SvNoPsis. 1. Textus divisiones et subdivisiones.- 2. Definitio ideo
dicitur terminus, quia rem definitam totaliter includit. 3. In
definitione nominis vox est per modum generis, ut distinguatur ab aliis sonis;
significativa est prima differentia, qua nomen distinguitur a vocibus non
significantibus.— 4. Obiectio. Videtur quod non vox sed signum sit genus
assumendum in definitione nominis.— 5. Solvitur obiectio. Quamvis szgnum
posset assumi ut genus nominis, tamen quia nomen significat formam
accidentalem ut concretam materiæ, seu subiecto, convenientius ponitur ut
gerus res naturalis, scilicet vox.— 6. Additur altera differentia secundum
placitum, qua nomen distinguitur a vocibus naturaliter significantibus.7.
Tertia differentia sine tempore qua nomen distinguitur a verbo.— Dubium
quoad tertiam differentiam solvitur, tria distinguendo circa tempus: rem
quamdam; id quod tempore mensuratur, nempe motum (secundum prius et
posterius) in quo consistunt actio et passio; ac denique ipsam:
habitudinem temporis mensurantis. Nomen potest significare tempus primo
modo acceptum; secundo sensu tempus significatur per verbum; tertio modo
per adverbium (Cf. lect. v, n. 7). Denique quarta et ultima differentia,
qua nomen distinguitur ab oratione, est quod pars nominis non significat
separata a suo /oto, quod est ipsum nomen.- 9. Manifestatur quarta differentia
in nominibus compositis : unum nomen quamvis compositum ponitur ad
significandum unum conceptum simplicem; et ideo pars nominis compositi
si jj Cf. lect. τ. ostquam
Philosophus determinavit de Jordine significationis vocum, hic accedit ad
determinandum de ipsis vox U^ cibus significativis. Et quia principade
enunciatione, quæ est subiectum huius libri *; in qualibet autem scientia
oportet prænoscere principia subiecti; ideo primo, determinat de principiis
enunciationis; secundo, de ipsa «) Oportet prænoscere. Eligo hanc
lectionem codd. Æ, quia vere respondet menti s. Thomæ, ut patet ex lect.
r1 super lib. I
Poster.: Necesse est quod antequam habeatur cognitio conclusionis,
cognoscatur aliquo modo subiectum et passio. Et lect. 1: Omnis...
disciplinæ acceptio ex præexistente cognitione fit.- Cod. D legit præcognoscere;
et est lectio rata. : In nomine enim quod est equiferus,
ferus per se nihil significat, quemadmodum in oratione, quæ est,equus
ferus. At vero non quemadmodum in simplicibus nominibus, sic
se habet etiam in compositis: in illis enim nullo modo pars
significativa est; in his autem vult quidem, sed nihil significat
separata: ut in eo quod est equiferus. Secundum placitum vero, quoniam
naturaliter nomen nulIum est, sed quando fit nota; nam designant et
illitterati soni, ut ferarum, quorum nullum est nomen. $ Non
homo vero non est nomen. At vero nec positum est nomen, quo illud oporteat
appellari, nam neque oratio, neque negatio est; sed sit nomen infinitum,
quoniam similiter in quolibet est, et quod est, et quod non est.
Catonis (Philonis) autem, vel Catoni (Philoni) et quæcumque talia sunt non
nomina, sed casus nominis sunt. Ratio autem eius in aliis quidem eadem
est, sed differt: quoniam cum est vel fuit vcl erit adiunctum,
neque verum, neque falsum est: nomen vero semper: ut Catonis (Philonis)
est, vel non est, nondum enim aliquid verum dicit aut falsum.
separata significaret, significaret partem illius conceptus simplicis: quod
esse non potest.— ro. Attamen in nominibus simplicibus pars separata non
significat neque realiter neque apparenter; sed pars in nominibus
compositis aliquid non quidem realiter, sed apparenter videtur
significare: quia licet nomen compositum significet conceptum simplicem,
tamen a conceptu composito imponitur ( Cf. lect. vr, n. 6.). - 11. Manifestatur
secunda differentia nominis est (szgnificativum secundum
placitum): quia nullum nomen naturaliter. (Cf. lect. rr, n. 8). Tres
sententiæ de nominum . significatione: duæ extremæ; quarum una absolute
negat, altera absolute affirmat naturalem nominum significationem. Sententia
media negans significationem nominum esse a natura, sed affirmans nominum
significationem congruere naturis rerum. 13. Dictiones quæ a negatione imponuntur, et
quæ appellari solent infinitæ, nomina dici nequeunt propter
indeterminationem significationis. Nomina enim significant aut aliquam
naturam determinatam, aut personam determinatam, aut utramque determinate. -
14. Solus nominativus dicitur principaliter nomen, quia per ipsum facta
est impositio nominis ad aliquid significandum. 15. Nomen in recto cum verbo substantivo
adiunctum, semper significat verum vel falsum, quod non contingit de
nomine in casu obliquo. - 16. Solvitur obiectio. Præmissa (in
principio textus) definitio nominis non simpliciter convenit neque
nomini infinito, neque casibus nominis.- Est corollarium præcedentium.
enunciatione ; ibi: Enunciativa vero non omnis etc.Circa primum duo facit:
primo enim, determinat principia quasi materialia enunciationis,
scilicet partes integrales ipsius; secundo, determinat principium
formale, scilicet orationem *, quæ est enunciationis genus; ibi: Oratio autem
est vox significativa* etc. Circa primum duo facit: primo, determinat de
nomine, quod significat rei substantiam; eiusdem sensus. Edit. Piana
habet noscere; cod. B legit cognoscere. Vera utraque lectio, sed non
melior: non enim s. Thomas vult hic indicare simplicem cognitionem, sed
inculcare per illa verba intendit huius cognitionis ordinem, nempe prænotionem.
Cod. C omittit verba, quæ est subiectum huius libri
etc., usque ad illa de principiis inclusive. Cap. π᾿. Lect. vir. "Βα enunciationem.
erronee : Lect. vi. 20
secundo, determinat de verbo, quod significat actio*'Tect v. Definitio
cur dicatur derminus. A: concludit. "p: remaneat extra definitum.
A: liis. omnibus aVocis
natura. Cap.vir, ἢ.11.Comment. s. Th. lect. xviit. "Βα: dam. quarumCf. infra
n. rr. ABC: A: debeat. cum sit naturale; - 8c:
quod est naturale. e A: accidentis.
A: artificiales. si qua nomina accidens in abstracto significant quod in eorum definitione ponatur accidens
in recto, quasi genus, subiectum autem in obliquo, quasi
differentia; ut cum dicitur, simitas est curvitas nasi. Si qua vero nomina
accidens significant nem vel passionem procedentem a re; ibi:
Verbum autem est quod consignificat tempus etc. Circa primum tria
facit: primo, definit nomen; secundo, definitionem exponit; ibi: Zn
nomine enim quod est equiferus etc.; tertio, excludit quædam, quæ
perfecte rationem nominis non habent, ibi: Non homo vero non est
nomen. Circa primum considerandum est quod definitio ideo dicitur
terminus, quia includit totaliter rem ; ita scilicet, quod nihil rei est
extra definitionem *, cui scilicet definitio non conveniat ^; nec
aliquid aliud est infra definitionem, cui scilicet definitio conveniat.
3. Et ideo quinque ponit in definitione nominis. Primo, ponitur vox per modum
generis, per quod distinguitur nomen ab omnibus sonis, qui non sunt
voces. Nam vox est sonus ab ore animalis prolatus, cum
imaginatione quadam, ut dicitur in II De anima. Additur autem
prima differentia, scilicet szgnizficativa, ad differentiam
quarumcunque vocum non significantium, sive sit vox litterata et
articulata, sicut biliris, sive non litterata et non articulata, sicut
szbilus pro nihilo factus 7. Et quia de significatione vocum in
superioribus actum est, ideo ex præmissis concludit quod nomen est vox
significativa. 4. Sed cum vox sit quædam res naturalis, nomen autem
non est aliquid naturale sed ab hominibus institutum, videtur quod. non
debuit genus nominis ponere vocem, quæ
est ex natura *, sed magis signum, quod est ex institutione; ut
diceretur: Nomen, est signum vocale; sicut etiam convenientius
definiretur scufella, si quis diceret quod est vas ligneum, quam si quis
diceret quod est lignum formatum in vas. 5.
Sed dicendum quod artificialia ? sunt quidem in genere substantiæ ex parte
materiæ, in genere autem accidentium ex parte formæ: nam formæ
artificialium accidentia sunt. Nomen ergo significat formam accidentalem
ut concretam subiecto. Cum autem in definitione omnium accidentium oporteat
poni subiectum, necesse est quod, 8) Cui scilicet. definitio non
conveniat. Hæc verba usque ad illa inclusive infra definitionem,
desiderantur in cod. C. Sed manifestum est quod error irrepsit ex recursu
eorumdem verborum définitionem cui scilicet. - Quæ vero in hoc numero
habentur, Ægidius explicat per hæc verba: « Notat hic Expositor (.S.
Zhomas) quod definitio vocatur terminus, secundum Philosophum in libro
Posteriorum. Nam sicut terminus continet illud quod est de proprio, et
dimittit illud quod est de alieno; ita definitio debet continere illud
quod est de essentia definiti, et dimittere illud quod est extra
essentiam definiti» (In I Peri hermeneias, 8 Nomen ergo est vox etc. fol. 48
verso, col. 2, seq. Venetiis 1507). y) Pro nihilo factus. Hæc
verba desunt in cod. D, sed retinenda sunt cum edd. Piana et Venetis, nec
non codd. ABC: si enim omittantur, potest accipi sibilus ut aliquid
significans, sicut revera est quandoque; quod est contra mentem s. Doctoris, cuius
sérmo est de vocibus sive articulatis sive non articulatis, sed non
significantibus. 9) Artificialia sunt quidem etc. Quædam heic opportunum
est declarare pro novitiis.— In artificialibus duo sunt, materia, puta lignum
vel æs vel marmor, et forma, puta figura Petri vel Pauli. Illa est res
naturalis et æs substantia quædam ab artifice præsupposita;
forma vero est ab artifice, a quo ponitur in illa materia et est quid
ipsi materiæ accidentale: enim non propterea in seipsa
substantialiter mutatur quia diversimode figuratur. Porro ab hac forma et
non a materia denominatur et constituitur artificiale quodvis; et ideo
communiter dicitur quod artefacta, ut sunt talia, ex parte nempe formæ,
sunt accidentia. hun forma si accipiatur ut revera existit, non est sine
materia, seu est concreta subiecto; ethac de causa materia seu subiectum
ingreditur definiin concreto, in eorum definitione ponitur materia,
vel subiectum, quasi genus, et accidens, quasi differentia; ut cum
dicitur, simum est nasus currus. Si igitur. nomina rerum artificialium
51gnificant formas accideritales, ut concretas subiectis naturalibus,
convenientius est, ut in eorum definitione ponatur res naturalis quasi
genus, ut dicamus quod scutella est lignum figuratum, et similiter
quod nomen est vox significativa. Secus autem esset, si nomina
artificialium acciperentur, quasi significantia ipsas formas artificiales
in abstracto. 6. Tertio, ponit secundam differentiam cum
dicit : Secundum placitum, idest sécundum institutionem humanam a beneplacito
hominis procedentem. Et per hoc differt nomen a vocibus significantibus
naturaliter, sicut sunt gemitus infirmorum et voces brutorum animalium.
7. Quarto, ponit tertiam differentiam, scilicet sine tempore, per
quod differt nomen a verbo. Sed videtur hoc esse falsum: quia hoc nomen
dies vel annis significat tempus.- Sed dicendum quod circa tempus tria
possunt considerari. Primo quidem, ipsum tempus, secundum quod est
res quædam, et sic potest significari a nomine, sicut quælibet alia
res. Alio modo, potest considerari id, quod tempore mensuratur, in
quantum huiusmodi: et quia id quod primo et principaliter tempore mensuratur
est motus, in quo consistit actio et passio, ideo verbum quod
significat actionem vel passionem, significat cum tempore.
Substantia autem secundum se considerata, prout significatur per nomen et
pronomen, non habet in quantum huiusmodi ut tempore mensuretur, sed
solum secundum quod subiicitur motui, prout per participium significatur.
Et ideo verbum et participium significant cum tempore, non autem nomen et
pronomen. Tertio modo, potest considerari ipsa tionem rerum
artificialium, sicut et aliorum accidentium, ut explicatur in textu;
nempe, vel in recto, hoc est in casu nominativo si artificialia vel
accidentia quæcumque eorumque nomina definiantur in concreto; vel in
obliquo, hoc est in genitivo aliisque casibus, si definiantur in
abstracto, hoc est, si accipiantur quasi sint aliquid in seipsis, ut
explicatur in textu.— Quia ergo nomina seu vocabula res sunt
artificiales; ideo per ordinem ad subiectum, sicut cætera artificialia et
accidentia, esse definienda recte s. Thomas concludit. Ratio vero
cur in definitione accidentium poni oporteat eorum subiectum, in ipsa
natura accidentis est, ut hic supra innuimus, Accidens enim non in se
est, sed in subiecto, nempe de eius natura non est esse sed inesse; et
ideo hæc inhærentia seu dependentia a subiecto est de ratione seu
de definitione accidentis (Cf. 1 Posterior. lect. x). - Cum autem dicitur
quod subiectum ingreditur definitionem accidentis, non sic est intelligendum
quasi subiectum sit pars essentialis intrinseca et constitutiva
accidentis (absurdum enim est dicere quod homo e.g. sit de essentia
albi); sed quia subiectum est extrinsece de ratione accidentis, hoc sensu
nempe quod accidentis natura non intelligitur sine inhærentia sive actuali sive
potentiali vel habitudinali ad subiectum, cui inesse debet ut existat, sicut
explicatum est (Cf. VII Metaphysic. lect. 1v). ε) Si qua nomina
accidens in abstracto significant. Lectio ista, quam habent codd.,
ponitur loco lectionis Pianæ et Venetæ c: si qua momina accidentis in abstracto
definiantur: nam vere concordat cum altera parte sententiæ
infra posita a s. Thoma: si qua vero nomina accidens significant
in. concreto. Aliæ duæ Venetæ edd. ab: si qua nomina accidentis in
abstracto significant, Libenter tamen admitterem definiantur editionis
Pianæ, si codices et contextus consentirent. In marg. n:
significat cum tempore. Tempus ut est res quædam. Id
quod tempore mensuratur. c:
quæ,et omitit autem, CAP. II, Habitudotempo- habitudo temporis
mensurantis; quod significatur ris A: mensurantis. et hodie.
"Βα: cooperatur; et forte est vera lectio. Quarta ? Nomen Y ex
codd. Pec Quinto, per adverbia temporis, ut cras, heri et
huiusmodi. 8.
ponit quartam differentiam cum subdit: Cuius nulla pars est significativa
separata, scilicet a toto nomine; comparatur tamen ad significationem
nominis secundum quod est in toto. Quod ideo est, quia significatio est
quasi forma nominis; nulla autem pars separata habet formam totius,
sicut manus separata ab homine non habet formam humanam. Et per hoc
distinguitur nomen ab oratione, cuius pars significat separata ὃ; ut
cum dicitur, homo iustus. 9. Deinde cum dicit: Zn nomine enim quod
est etc., manifestat præmissam definitionem. Et primo, quantum ad
ultimam particulam; secundo, quantum ad tertiam; ibi: Secundum vero
placitum etc. Nam primæ duæ particulæ manifestæ sunt ex præmissis; tertia
autem particula, scilicet sine tempore, manifestabitur in sequentibus in
tractatu De Verbo. Circa primum duo facit: primo, manifestat
propositum per nomina composita; secundo, ostendit circa hoc differentiam inter
nomina simplicia et composita; ibi: Af vero non quemadmodum etc.
Manifestat ergo primo quod pars nominis separata nihil significat, per nomina
composita, in quibus hoc magis videtur. In hoc enim nomine quod est
equiferus ^, hæc pars ferus, per se nihil significat 'sicut significat in
hac oratione, quæ est equus ferus. Cuius ratio est quod unum nomen
imponitur ad significandum unum simplicem intellectum; aliud autem est id a quo
imponitur nomen ad significandum, ab eo quod nomen significat; sicut hoc nomen
/apis imponitur a læsione pedis, quam non significat: quod tamen
imponitur ad significandum conceptum
cuiusdam rei. Et inde est quod pars nominis compositi, quod
imponitur ad significandum conceptum simplicem, non significat partem
conceptionis compositæ, a qua imponitur nomen ad significandum. Sed
oratio significat ipsam conceptionem compositam: unde pars
orationis significat partem conceptionis compositæ. Ὁ Cuius pars
significat separata, ut cum etc. Codd. ABC: quæ etiam significat
quandoque sine tempore, ut cum etc. Sed hæc lectio non videtur adoptanda.
Non enim est amplius sermo de tertia differentia, quæ est significatio sine
tempore, sed de quarta differentia quæ est non significatio partis
nominis separatæ a toto nomine. τῇ Quod est equiferus. Textus græcus
habet: ἐν τῷ χάλλιππος τὸ ἵππος nihil significat; et infra: Sicut in τῷ ἐπαχτροχέλης,
τὸ χέλης non aliquid significat secundum seipsum. Quæ dictiones quia
latine non integre unico vocabulo redduntur, ponitur equiferus, quod æque
valet ad mentem Aristotelis exprimendam. Alii malunt vocabulum græcum
inserere versioni latinæ quam mutare; sed est scrupulus non curandus.'
Argyropolus autem neque ἐπαχτροχέλητον ponit neque equiferum, sed vertit,
uf in exemplo patet antea dicto; exemplum autem ab ipso antea dictum, de
equifero est. In translatione denique, qua utimur, omittuntur sequentis versus
ultima verba: τὸ χέλης etc. 9) Sicut et in compositis. Hæc verba et
immediate sequentia, quia in simplicibus, desunt in D, sed est mendum
amanuensis, ex recursu vocis simplicibus. Contextus autem præfata verba
requirit ad sententiæ sensum complendum.- Codd. alii legunt simplicibus
et compositis: quæ lectio bona est. Retineo tamen Pianam quia comparatio
instituta inter nomina simplicia-et composita magis clare
indicatur. Ὁ Nihil tamen pars eius significat, ut dictum est de
nomine equiferus. « Hoc nomen equiferus ( inquit doctissimus Sylvester Maurus),
differt ab hac oratione equus ferus, quod ferus in quantum est pars huius
orationis equus ferus per se significat ferum; in quantum vero est pars
huius nominis equiferus per se nihil significat (Cf. n. 10). Hinc patet
differentia inter nomina simplicia et composita, Partes nominum simplicium
separatæ non solum non significant, sed neque LECT. IV 21 10.
Deinde cum dicit: 41 vero non etc., ostendit quantum ad hoc differentiam
inter nomina simplicia et composita, et dicit quod non ita se habet in nominibus
simplicibus, sicut et in compositis ^: quia in simplicibus pars nullo
modo est significativa, neque secundum veritatem, neque secundum apparentiam;
sed in compositis vult quidem, idest apparentiam habet significandi;
nihil tamen pars eius significat, ut dictum est de nomine equiferus*. Hæc
autem ratio differentiæ est *, quia nomen simplex sicut imponitur ad
significandum conceptum simplicem, ita etiam imponitur ad significandum
ab aliquo simplici conceptu; nomen vero compositum imponitur a composita
conceptione, ex qua habet apparentiam quod pars eius significet.
11. Deinde cum dicit: Secundum placitum etc., manifestat tertiam partem
prædictæ definitionis; et dicit quod ideo dictum est quod nomen
significat secundum placitum, quia nullum nomen est naturaliter - Ex hoc
enim est nomen, quod significat: non autem significat naturaliter, sed ex
institutione. Et hoc est quod subdit: Sed quando fit nota,
idest quando imponitur ad significandum. Id enim quod naturaliter
significat non fit, sed naturaliter est signum. Et hoc significat
cum dicit: Illlitterati enim soni, ut ferarum ?, quia scilicet
litteris significari non possunt. Et dicit potius sonos quam voces,
quia quædam animalia non habent vocem, eo quod carent pulmone, sed tantum
quibusdam sonis proprias passiones naturaliter significant: nihil
autem horum sonorum est nomen. Ex quo manifeste datur intelligi quod
nomen non significat naturaliter. 12. Sciendum tamen est quod circa
hoc fuit diversa quorumdam opinio. Quidam enim dixerunt quod nomina nullo
modo naturaliter significant: nec differt quæ res quo nomine
significentur. Alii vero dixerunt quod nomina omnino naturaliter
significant, quasi nomina sint naturales similitudines rerum. Quidam vero
dixerunt quod nomina non naturaliter significant quantum ad hoc,
habent vim significandi: e. gr. partes huius nominis Petrus, quæ sunt Pe,
trus, non habent ullam vim significandi, quia non sunt impositæ ad
aliquid significandum. At vero pàrtes nominum compositorum separatæ habent vim
significandi, sed in quantum sunt partes talis nominis non exercent talem vim
significativam : e. g. ferus, quod est pars huius nominis equiferus,
separatim habet vim significandi, sed in quantum est pars huius nominis, non
exercet talem vim, neque significat » ferum » (Aristotelis Opera, quæ
extant omnia, brevi paraphrasi, ac litteræ perpetuo inhærente explanatione
illustrata, tom. 1, De interpretatione, lib. I, cap. τι, pag. 68, seq. - Romæ
1668). x) Nullum nomen est naturaliter. Vera est hæc lectio omnium
nostrorum codd., ut videre est in textu Aristotelico, cuius verba hic
recitantur a s. Thoma. Vult enim s. Thomas probare cum Aristotele quod
nomen significat ex institutione; probat autem hoc modo: nullum ποὸmen
est a natura; ergo nomen significat ex institutione. Antecedens probatur:
nam non est nomen nisi quatenus significat; ergo ab eo est nomen, a quo
est significatio; sed significatio nominis non est a natura (quia id quod
naturaliter significat non fit, sed naturaliter est signum); ergo nullum
nomen est a natura. Si autem legatur cum Piana: nmullum nomen significat
naturaliter; probatio est repetitio asserti, nempe, nullum nomen significat naturaliter,
quia nullum nomen significat naturaliter. X) Et hoc significat, cum dicit etc. Codd. CE: et hoc significari
dicit per illitteratos sonos ferarum.—B: et hoc significari debet per
etc.— A: et hoc significare erit per illitteratos sonos ferarum, qui
scilicet etc.— D: et hoc significare dicit propter illitteratos etc.
Retinemus Pianam, sed non displicet codd. CE lectio, cui etiam
aliorum codd. lectio est magis conformis. t c: huius autem differentiæ ralio
est. Sw 22 quod eorum significatio non est a natura, ut
AristoNaturaliter cx ABC. Plato. Cf. infra lect.vi, num. ὃ in not. π᾿
Voces brutorum habent nomina, sed non sunt nomina. *A:
ut ego vel fu; et omittit pronomen. *A: δὲ autem. negatio
pk: requiretur; forte; requireretur. Boethius.
Ammonius. Loc. citand. in
nota seq. teles hic intendit; quantum vero ad hoc naturaliter significant quod eorum significatio congruit
naturis rerum, ut Plato dixit. - Nec obstat quod una res multis nominibus
significatur: quia unius rei possunt esse multæ similitudines; et
similiter ex diversis proprietatibus possunt uni rei multa
diversa nomina imponi. Non est autem intelligendum quod dicit:
Quorum nihil est nomen, quasi soni animalium non habeant nomina:
nominantur enim quibusdam nominibus, sicut dicitur rugitus leonis et
mugitus bovis; sed hic. Et ideo novum nomen imponit huiusmodi
dictioni, vocans eam nomen znfinitum propter indeterminationem significationis,
ut dictum est. 14. Deinde cum dicit: Catonis autem vel Catoni ctc.,
excludit casus nominis; et dicit quod Catonis vel Catoni et alia huiusmodi non
sunt nomina, sed solus nominativus dicitur principaliter nomen, per
quem facta est impositio nominis ad aliquid significandum. Huiusmodi autem obliqui vocantur casus nominis: quia quasi cadunt ^
per quamdam declinationis originem a nominativo, qui dicitur rectus
quia nullus talis sonus est nomen, ut dictum est, 13. Deinde cum dicit:
Non homo vero etc., excludit quædam a nominis ratione. Et primo,
nomen infinitum; secundo, casus nominum ; ibi: Catonis autem vel
Caioni etc. Dicit ergo primo quod non homo non est nomen. Omne enim nomen
significat aliquam naturam determinatam, ut omo; aut personam
determinatam, ut pronomen *; aut utrumque determinatum, ut Sortes. Sed
hoc quod dico non homo, neque determinatam naturam
neque determinatam personam significat. Imponitur enim
a negatione hominis, quæ æqualiter dicitur de ente, et non ente. Unde non
homo potest dici indifferenter, et de eo quod non est in rerum
natura; ut si dicamus, chimæra est non homo, et de eo quod est in rerum
natura; sicut cum dicitur, equus est non homo. Si autem imponeretur a
privatione ^, requireret subiectum ad minus existens: sed quia imponitur
a negatione, potest dici de ente et de non ente, ut Boethius et
Ammonius dicunt. Quia tamen significat per modum nominis, quod potest
subiici et prædicari, requiritur ad minus suppositum in apprehensione. Non
autem erat nomen positum tempore Aristotelis" sub quo huiusmodi
dictiones concluderentur. Non enim est oratio, quia pars eius non
significat aliquid separata, sicut nec in nominibus compositis; similiter
autem non est negatio, id est oratio negativa, quia huiusmodi oratio
superaddit negationem affirmationi, quod non contingit 9) Si autem.
imponeretur a privatione etc. Quia ex inordinata verborum prolatione de facili
incurritur error, ideo in scientiis proprietas etiam verborum est
accurate servanda. Igitur privatio est negatio alicuius proprietatis in
subiecto; at negatio a subiecto omnino præscindit, imo quandoque afficit
subiectum ipsum, ut cum dicitur, non-Aomo. Ex quo sequitur quod privatio
semper præsupponat subiectum, quod non negatur, sed de quo aliquid negatur (Cf.
lect. v, n. 11). Exinde est quod privatio, si strictiori etiam sensu
accipiatur, est negatio perfectionis in subiecto, ad quam habendam
subiectum natura. sua ordinatur, et quam proinde non habere est defectus:
quod non est de negatione simpliciter dicta. Hinc homo dicitur privatus
visu, quæ privatio est defectus in homine; sed visus negatur lapidi, in
quo carentia visus non est suæ naturæ defectus, quinimo suæ naturæ
consentanea est (Cf. s. Th. in IV Metaphys. lect. ur, et V lect.
xx). v) Non autem erat nomen positum tempore Aristotelis etc. His
verbis intelligimus Aristotelem auctorem fuisse ut huiusmodi dictiones
negativæ, non homo, non ens etc., infinitæ dicerentur (Cf. lect. seq.
n. 11): quod aliunde ex ipsis Aristotelis verbis ἔστω ὄνομα ἀόριστον aperte indicatur. « Si placet, vocetur (præfata dictio) nomen
infini» » tum, ut et habeat rationem nominis quoad modum grammaticæ,
et quoad dialecticum extra perfectam rationem nominis extrahatur. »
Ita interpretatur Aristotelem b. Albertus Magnus in I Peri
hermeneias, tract. 11, cap. v. Et Ammonius in librum Je
interpretatione sect. I, eo quod non cadit. Stoici autem
dixerunt etiam nominativos dici casus: quos grammatici sequuntur,
eo quod cadunt, idest procedunt ab interiori conceptione mentis. Et
dicitur rectus, eo quod nihil prohibet aliquid cadens sic cadere,
ut rectum stet, sicut stilus qui cadens ligno infigitur. 15. Deinde
cum dicit: Ratio autem eius etc. τ,
ostendit consequenter quomodo se habeant obliqui casus ad nomen; et dicit
quod ratio, quam significat nomen, est eadem et in aliis, scilicet
casibus nominis; sed in hoc est differentia quod nomen adiunctum cum hoc
verbo es? vel erit vel fwit semper significat verum vel falsum:
quod non contingit in obliquis. Signanter autem inducit exemplum de
verbo substantivo: quia sunt quædam alia verba, scilicet impersonalia, quæ
cum obliquis significant verum vel falsum; ut cum dicitur, poenitet
Sortem, quia actus verbi intelligitur ferri super obliquum; ac si
diceretur, poenitentia habet Sortem. 16. Sed contra *: si nomen
infinitum et casus non sunt nomina, inconvenienter data est præmissa
nominis definitio, quæ istis convenit. - Sed dicendum, secundum Ammonium
*, quod supra communius definit nomen, postmodum vero significationem
nominis arctat subtrahendo hæc a nomine.- Vel dicendum quod præmissa
definitio non simpliciter convenit his: nomen enim infinitum nihil
determinatum significat, neque casus nominis significat secundum primum
placitum instituentis, ut dictum est. 8.7 Non homo etc., ait:
«Id genus voces,... nomen nullum ab anti» quioribus meruerunt... per
verba autem illa, sed sit infinitum nomen, » constat ipsum
(Aristotelem) eius notæ vocibus hoc nomen indidisse » (Ed. cit. fol. 6,
col. 3 et 4). Cf. Boeth. De interpret. Ed. II, lib. I, De nomine, ὃ. Non homo etc., pag. 312, ed. cit. Basileæ. E) Et ideo novum nomen
imponit. Adiicio novum ex codd. ABCE, quamvis illo careant edd. Ven., P.
et cod. D.
Etenim illud indicari videtur ex contextu orationis, in qua agitur de novo
vocabulo, quo Aristoteles designavit nomina quæ a negatione imponuntur. Infra, lect. vtt, occurret aliud vocabulum introductum ab Aristotele,
nempe dictio, et aliud lect. 1x, scilicet contradictio. 0) Quia
quasi cadunt. Quasi ex codd. Piana: quia cadunt. Eligo codd.
lectionem: nam cadere hoc loco figurate accipitur; et ideo scientifice
loquendo, magis a figura (scientiis impropria)-receditur adiuncto
adverbio quasi. Cod. A: qui quasi cadunt.— Supra vero tum in principio huius
numeri, tum præcedentis reliquimus exemplum Catonis et Catoni versionis
latinæ, quamvis in græco habeatur Philonis et Philoni, ut notavimus
in textu. x) Deinde cum dicit: Ratio autem eius etc. Codd. ABC
omittunt hæc verba; et cod. A incipit: ostendit autem qualiter etc. - BC:
ostendit autem consequenter qualiter etc. Sed sunt lectiones non àdoptandæ.
S. Thomas enim in exponendo partes textus Aristotelis semper illo aut
simili modo utitur: Deinde cum dicit etc. Stoici et grammatici. Bc:
quia nihil. ABCOmittunt ef. A: quia. Codd.- P.:
non est ( Cf. text.) A:
obliquis casibus. p: tenet. Contra tunt ABC.
omit DE VERBI NATURA ET EIUS CONVENIENTIA AD NOMEN -Ὁ Ρῆμα δέ δέ ἐστι, τὸ ' Y, fen kis rhe -, τ ΄ προσσημιαῖνον χρόνον, οὗ μέρος οὐδὲν δὲ σημαίνει χωρίς, καὶ ἔστιν ἀεὶ τῶν καθ᾽ ἑτέρου λεoU. y. 23 Verbum
autem est quod consignificat tempus, cuius pars nihil extra significat,
et est semper eorum, quæ de altero prædicantur, nota. ν ' 4,, Λέγω δ᾽ ὅτι προσσημαίνει χρόνον, οἷον ὑγίεια μὲν ὄνομα, τὸ δὲ ὑγιαίνει ῥῆμα" προσσημαίνει γὰρ τὸ νῦν ὑπάρetw. Καὶ ἀεὶ τῶν καθ᾽ ἑτέρου λεγομένων σημεῖόν ἐστιν. οἷον τῶν καθ᾽ ὑποχειμένου. T] ἐν ὑποχειμένῳ. ῃ Η, " t υ ; ῳ,, h » e Τὸ δὲ οὐχ ὑγιαίνει, χαὶ τὸ οὐ κάμνει, οὐ QT. προσσημαίνει μὲν do χρόνον, καὶ ἀεὶ κατά τινος ὑπάρχει" τῇ δὲ διαφορᾷ ὄνομα οὐ χεῖται" ἀλλ᾽ ἔστω ἀόριστον ῥῆμα, ὅτι ὁμοίως ἐφ᾽ ὁτουοῦν ὑπάρχει; καὶ ὄντος. καὶ μὴ ὄντος. $pm . 5 1 ^ H 7*9, μοίως δὲ, e, "J . € » Met ^, P
καὶ τὸ ὑγίανεν, ἢ τὸ ὑγιανεῖ, οὐ ῥῆμα, ἀλλὰ πτώσεις ῥήματος διαφέρει δὲ τοῦ ῥήματος, ὅτι τὸ μὲν τὸν παρόντα προσσημαίνει χρόνον; τοὶ δὲ τὸν, ^^ q el Αὐτὸ μὲν οὖν xa" ἑαυτὰ λεγόμενα τὰ ῥήματα ὀνόματά, ^, Li ' ἐστι; καὶ σημαίνει τι" (στησι rop ὁ λέγων τὴν διάνοιαν, καὶ ὁ ἀκούσας ἠρέμησεν") ἀλλ᾽ εἰ ἔστιν, ἢ μιή, οὔπω σημαίνει" οὐδὲ γὰρ τὸ εἶναι, ἢ μὴ εἶναι; σημεῖόν ἐστι τοῦ πράγματος" οὐδ᾽ ἐὰν τὸ ὃν εἴπῃς αὐτὸ καθ᾿ ἑαυτὸ ψιλόν" αὐτὸ μὲν γὰρ οὐδέν ἐστι" προσσημαίνει δὲ σύνθεσίν τινα, ἣν ἄνευ τῶν συγκειμένων οὐχ ἔστι νοῆσαι. SyNopsrs. 1. Textus argumentum et divisiones. 2. In verbi
definitione omittuntur, ut subintellecta, quæ verbum habet communia cum
nomine.- Duæ primæ particulæ definitionis verbi.—3. Solvitur duplici ratione
difficultas, quare nihilominus apponatur particula communis etiam nomini.
particula
definitionis verbi affertur. 4. Tertia Verbum est semper ex parte prædicati:
per quod distinguitur non solum a nomine, sed etiam a participio (infra
n. 8).— 5. Solvitur difficultas. Verba infinitivi modi quando in subiecto
propositionis ponuntur habent vim nominis: ratio est quia ipsa, non secus
ac nomina, significant res quasi per se stantes, nempe ipsum processum vel inhærentiam
actionis quasi res quasdam, non autem significant per modum passionis et
actionis egredientis a substantia et ipsi ?nAærentis: quæ significatio est
propria verbo. - 6. Tam verba, quam omnes orationis partes, quando
ponuntur in propositione raterialiter, sumuntur ut nomina.—7. Quia verbum
significat actionem, ideo consignificat, seu ex consequenti (infr. n. 20 et 22)
significat tempus: sed hoc relative ad nos, quibus actiones notæ sunt in
tempore. -- ὃ. Quia verbum significat id quod prædicatur de alio, et
componit prædicatum subiecto; ideo dicitur ποία seu signum eorum quæ de altero
prædicantur. - 9. Solvitur dubium quoad esse de subiecto et esse 7n
subiecto. Responsio Boethii. Alia
responsio. Omnis prædicatio fit per verbum ratione compositionis importatæ,
sive prædicetur aliquid essentialiter, nempe ut de subiecto, sive
accidentaliter, scilicet ut /n subiecto.— 10. Verbum infinitum (Cf. lect. rv,
n. 13) quia non significat aliquid per modum actionis vel passionis, non
proprie potest dici verbum. Dicitur tamen verbum quia cum verbis convenit
in eo quod ponitur ex parte prædicati, et aliquo sensu consignificat tempus.
— 11. Solvitur obiectio. — 12. Verba præteriti et futuri
temporis excluduntur a verbo stricte sumpto, quia non consignificant
[Twy ostquam Philosophus determinavit de (QV Jo nomine:
hic determinat de verbo. Et circa hoc tria facit: primo,
definit a J^ verbum;
secundo, excludit quædam ratione verbi; ibi: Non currit autem, et
non laborat etc.; tertio, ostendit convenientiam verbi ad nomen;
ibi: psa quidem secundum se dicta verba, etc. Circa primum duo facit: primo,
ponit deDico vero quoniam consignificat tempus; ut cursus ( valeδ 2 λέγω 7... οἱ ^ LI tudo ) quidem nomen est, currit (valet) autem
verbum: consignificat enim nunc esse. Et est semper eorum, quæ de
altero dicuntur, nota, ut eorum quæ de subiecto dicuntur vel in subiecto
sunt. Non currit (valet) vero et non laborat, non verbum dico:
consignificat etenim tempus, et semper de aliquo est: differentiæ
autem huic nomen non est positum: sed sit infinitum verbum, quoniam
similiter in quolibet est, et quod est et quod non est.
Similiter autem curret (valuit) et currebat (valebit ), verbum non est,
sed casus verbi; differt autem a verbo, quoniam hoc quidem consignificat præsens
tempus, illa vero quæ circa sunt. Ipsa itaque, secundum se dicta
verba, nomina sunt, et significant aliquid: (constituit enim qui dicit
intellectum, et qui audit, quiescit): sed si est vel non est,
nondum significat: neque enim signum est rei esse vel non esse; nec
si hoc ipsum es? purum dixeris: ipsum enim nihil est; consignificat autem
quamdam compositionem, quam sihe compositis non .est intelligere.
tempus præsens, quod a verbo proprie dicto consignificatur: ab ipso enim
significatur agere et pati simpliciter, quod proprie est de re præsenti.- 13.
Quia præteritum et futurum dicuntur per ordinem ad præsens, verba præteriti
et futuri temporis rationabiliter dicuntur casus verbi. Ergo
variatio quæ nisi est sit in ex
declinatione parte verbi non constituit
casus verbi, actionis. — 15. Verba habent aliquam convenientiam cum
nomine non stricté, sed communiter accepto.— 16. Probatur assertum.
Et primo quod verbum convenit cum nomine in significando aliquid,
scilicet agere vel pati, ut sunt res quædam: quod intenditur a
proferente verbum, et apprehenditur ab audiente illud. - 17. Verbum secundum se
non significat nisi simplicem conceptionem alicüius, sicut et nomen (C£.
lect. ut, n. 11). — 18. Corollarium. Ergo altera convenientia verbi cum
nomine in eo. est, quod sicut nec nomen, ita nec verbum per se sumptum
significat verum vel falsum logicum seu cognitionis (Cf. lect. rtr,
n. 6).— Quamvis enim omne verbum implicet esse vel mon esse, tamen
secundum se non significat rem esse vel non esse; in qua significatione
veritas vel falsitas cognitionis consistit. — 19. Specialis difficultas
quoad ens a quo esse originem habet.—20. Ens secundum se sumptum
consignificat, sed principaliter non significat esse: et ideo non
significat veritatem vel falsitatem cognitionis.— 21. Verbum est non
significat compositionem, quæ possit intelligi sine componentibus;
et ideo secundum se non habet veritatem vel falsitatem | logicam.—22.
Quia tamen verbum es: significat illud quod primo cadit in intellectu per
modum actualitatis communis omni formæ, et per ipsum significamus quamcunque
formam vel actum actualiter inesse alicui subiecto; ex consequenti
significat, seu consignificat compositionem illam, in qua verum et falsum
logice continetur. finitionem verbi; secundo exponit eam *; ibi:
Dico autem quoniam consignificat etc. ; 2. Est autem
considerandum quod Aristoteles, brevitati studens, non ponit in
definitione verbi ea quæ sunt nomini et verbo communia, relinquens
ea intellectui legentis ex his quæ dixerat in definitione nominis. Ponit
autem tres particulas in definitione verbi: quarum prima distinguit
verCap. tr. Eam ex ABDE. *"ABCE omittunt cum
dicitur. n. 7. Lect. præced.,
Ammonius. [1 4: videtur. pin marg.: quía
est quasi. A: subiectum. g: Codd. - ».: et
dicit. dicuntur. 8 p: potest. *A: in. vulgari
latinitate sustinent etc. c: adiectionem. p: rem
aliquam ut subsistentem. 24 bum a nomine, in hoc scilicet
quod dicit quod consignificat tempus. .Dictum est enim in defini-
tione nominis quod nomen significat sine tem- pore.- Secunda vero
particula est, per quam di- stinguitur verbum ab oratione, scilicet cum
dicitur: quædam res, et sic significatur per nomen; ut cum dicitur actio,
passio, ambulatio, cursus et similia; alio modo, per modum actionis, ut
scilicet est egrediens a substantia et inhærens ei ut su-
biecto, et sic significatur per verba aliorum mo- dorum, quæ attribuuntur
prædicatis. Sed quia etiam ipse processus vel inhærentia actionis
po- test apprehendi ab intellectu et significari ut res quædam,
inde est quod ipsa verba infinitivi modi, quæ significant ipsam inhærentiam
actionis ad subiectum, possunt accipi ut verba, ratione concretionis,
et ut nomina prout significant quasi res quasdam. 6. Potest etiam
obiici de hoc quod etiam verba aliorum modorum videntur aliquando in
subiecto Cuius pars nihil extra significat. 3. Sed cum hoc etiam
positum sit in definitione nominis, videtur hoc debuisse prætermitti,
sicut et quod dictum est, vox significativa ad placitum. -Ad quod
respondet Ammonius quod in definitione nominis hoc positum est, ut distinguatur
nomen ab orationibus, quæ componuntur ex nominibus; ut cum dicitur,
lomo est animal. Quia vero sunt etiam quædam orationes quæ componuntur
ex verbis; ut cum dicitur, ambulare est moveri, ut ab his
distinguatur verbum, oportuit hoc etiam in definitione verbi iterari. - Potest
etiam aliter dici quod quia verbum importat compositionem, in qua
perficitur oratio verum vel falsum significans, maiorem convenientiam videbatur
verbum habere cum oratione, quasi quædam pars formalis ipsius, quam
nomen, quod est quædam pars materialis et subiectiva orationis; et ideo
oportuit iterari. 4. Tertia vero particula est, per quam distinguitur
verbum non solum a nomine, sed etiam a participio quod significat
cum tempore; unde dicit *: Ef est semper eorum, quæ de altero prædicantur
nota, idest signum: quia scilicet nomina et participia possunt poni
ex parte subiecti et prædicati, sed verbum semper est ex parte prædicati
£. 5. Sed hoc videtur habere instantiam in verbis "infinitivi
modi, quæ interdum ponuntur ex parte subiecti; ut cum dicitur, ambulare
est moveri.Sed dicendum est quod verba infinitivi modi, quando in
subiecto ponuntur, habent vim nominis: unde et in græco et in vulgari
latina locutione suscipiunt additionem
*articulorum sicut et nomina. Cuius ratio est quia proprium nominis est,
ut significet rem aliquam quasi per se existentem *; proprium autem
verbi est, ut significet actionem vel passionem. Potest autem actio
significari tripliciter: uno modo, per se in abstracto, velut
«) Ad quod respondet Ammonius etc. Responsionem Ammonii amplectitur
Boethius, Op. cit. 8 De verbo pag. 313, sed Ammonium non nominat. Auctor autem
iste responsionem, quæ hic a s. Thoma recitatur, tribuit Porphyrio, cui
subscribit: « Ad hanc difficultatem porphyricum » illud dicamus
quasdam esse orationes ex verbis compositas, quarum significativæ sunt
partes, ipsa inquam verba ex quibus orationes consistunt, ceu cum dico,
ambulare est moveri. Namque ambulare et moveri
et est, cum totius partes sint orationis, significativa per se sunt ipsa.
Ergo ut ab id genus orationibus verba secerneret, quibus partes aliæ
verbi finitionis conveniunt, vox, inquam, significativa, ex composito,
tempus adsignificans, ipsam necessario vel hoc loco differentiam adiecit. » (In lib.
Peri herm. sect. I De verbo, 8 x, fol. 7, col. 3). De his nihil habet b. Albertus Magn. in I Peri hermeneias. Hæc
autem noto ut animadvertat lector hanc Ammonii responsionem fuisse a
sancto Thoma ex ipso Ammonii Commentario desumptam. Vulgata quippe penes
nonnullos sententia fuit Scholasticis non verum græcumque Aristotelem
innotuisse, sed fictitium atque depravatum, nempe arabieum; vixque ac ne
vix quidem excipiebatur s. Thomas: de quo tamen nostra ætate æquiores critici
verius sapientiusque iudicarunt (Cf. Jourdain, Recherches critiques sur
l'áge et l'origine des traductions latines d'Aristote etc. Paris 1819). S.
Doctor nedum versiones Aristotelis ex græcis exemplaribus habuit,
sed, ut ego existimo, græca exemplaria ipsa legit (ea enim non
infrequenter citat, et ad eorum lectionem tanta fiducia veritateque
recurrit, ut mirum prorsus esset si ipse græcæ linguæ fuisset omnino ignarus);
quinimo commentatorum sententias, quas profert, non ex citationibus
aliorum, sed ex fontibus haurit et expendit ad mentem textus
Aristotelici. poni; ut cum dicitur, curro est verbum. - Sed
dicendum est quod in tali locutione, hoc verbum curro, non sumitur
formaliter, secundum quod eius significatio refertur ad rem, sed
secundum quod materialiter significat ipsam vocem, quæ: accipitur
ut res quædam. Et
ideo tam verba, quam omnes orationis partes, quando ponuntur
materialiter, sumuntur in vi nominum. ; 7. Deinde cum dicit: Dico
vero quoniam consignificat etc., exponit definitionem positam. Et primo,
quantum ad hoc quod dixerat quod consignificat tempus; secundo, quantum ad hoc
quod dixerat quod est ποία eorum quæ de altero prædicantur, cum dicit: E/
semper est etc, Secundam autem particulam 7, scilicet: Cuius nulla pars
extra significat, non exponit, quia supra exposita est in tractatu
nominis. Exponit ergo primum quod verbum consignificat tempus, per
exemplum; quia videlicet cursus, quia significat actionem non per modum
actionis, sed per modum rei per se existentis, non consignificat
tempus, eo quod est nomen. Curro vero cum sit verbum. significans
actionem, consignificat tempus, quia proprium est motus tempore
mensurari; actiones autem nobis notæ sunt in tempore. Dictum est
autem supra quod consignificare tempus est significare aliquid in tempore
mensuratum. Unde aliud est significare tempus principaliter, ut rem
8) Verbum semper est (A omittit est) ex parte prædicati. Id probatur infra n.8. - B. Albertus Magn. Op. et lib. cit. tract. I, cap.
mi, inquit: Nomen est de quo enunciatur ; verbum autem est quod de alio
enunciatur. Quod est præcipue manifestum in verbis adiectivis, ut cum dicitur:
Petrus docet. Et si obiiciatur, prosequitur Albertus ib. tract. III, cap.
1, quod verbum non. semper est prædicatum quod de altero dicitur, sed ut
frequenter prædicantur nomina, ut homo est animal, Sortes est homo...,
facile est solvere: quia prædicatum est duplex, scilicet materiale et
formale. Formale quidem est quod intra se concipit formam quam retorquet ad
alterum cui inest, et de quo est ut de subiecto; hæc autem forma non est
nisi compositio: et hanc for».mam verbum (per hoc quod alterius est) in se
concipit. Et ideo solum verbum prædicatum formale est. Hoc autem probatur
exemplo: : quia cum dicitur, omo currit, sensus est, homo est currens, ut
participium sit res verbi prædicata materialiter; ipsum autem quod dico,
est, quod est nota compositionis, formam dicit qua res verbi
refertur ad subiectum, sicut inhærens sibi, vel aliquid eius, et ut
aliquid quod de ipso sit; talis autem forma non est concepta in
significato nominis » (Opp. tom. I, pag. 254. Lugduni 1651). Y)
Secundam autem particulam etc. Hæc lectio est P. et codd. DE.— AC habent
fertiam, sed errore plane manifesto. Tres enim sunt partes dere ab
Aristotele ordinatim positæ in definitione verbi, ut in textu viest,
nempe, 1. quod consignificat tempus; 2. quod eius pars
separata non significat; 3. quod est semper nota eorum quæ de altero prædicantur.
Porro primam et tertiam partem exponit Aristoteles,
sed secundam non exponit, quia supra exposita est in tractatu de nomine. Magis etiam erronee legit B: deinde cum dicit:
Et est semper etc. ACDE:
personis. Quasi ex codd. p hoc. omittit de Lect.præc.
n.8. CAP. III, LECT. V 25 primo, verbum infinitum; secundo,
verba præAutem ex codd. omittit esf. e Sup.
nn. 4. et5. ABC Omnitt. Sunt. Ἧ my A: sint prædicatum. Codd. et edd. Ven.: ad vocem. Cf. in not. supra n. 4
f; et lect. vit, n. 9. terii temporis vel futuri; ibi:
Similiter autem curret vel currebat. - Dicit ergo primo quod non
currit, et non laborat, non proprie dicitur verbum. Est enim proprium verbi
significare aliquid per modum actionis vel passionis; quod prædictæ
dictiones non faciunt: removent enim actionem vel passionem, potius quam
aliquam determinatam actionem vel passionem significent. Sed
quamvis quamdam, quod potest nomini convenire, aliud autem est
significare cum tempore, quod non convenit nomini, sed verbo. 8.
Deinde cum dicit: E? est semper etc., exponit aliam particulam. Ubi
notandum est quod quia subiectum enunciationis significatur ut cui inhæret
aliquid?, cum. verbum significet actionem per modum actionis, de cuius
ratione est ut inhæreat, semper ponitur ex parte prædicati, nunquam autem
ex parte subiecti, nisi sumatur in vi nominis, ut dictum est. Dicitur ergo
verbum semper esse nota eorum quæ dicuntur de altero: tum quia
verbum semper significat id, quod prædicatur; tum quia in omni prædicatione
oportet esse verbum, eo quod verbum importat compo'Ssitionem, qua prædicatum
componitur subiecto. 9. Sed dubium videtur quod subditur: Ut eorum
quæ de subiecto vel in subiecto sunt. Videtur enim aliquid dici ut de
subiecto, quod essentialiter- prædicatur; ut, homo est animal; in
subiecto autem, sicut accidens de subiecto prædicatur; ut, homo est
albus. Si ergo verba significant actionem vel passionem, quæ sunt
accidentia, consequens est ut semper significent ea, quæ dicuntur ut
n Subiecto. Frustra igitur dicitur zm subiecto vel de .Subiecto. --
Et ad hoc dicit Boethius quod utrumque ad idem pertinet. Accidens enim et
de subiecto prædicatur, et in subiecto est. - Sed quia Aristoteles
disiunctione utitur, videtur aliud per utrumque significare. Et idco
potest dici quod cum Aristoteles dicit quod, Verbum semper
est nota eorum, quæ de altero prædicantur, non est sic
intelligendum, quasi significata verborum sint quæ prædicantur *; quia
cum prædicatio videatur magis proprie ad. compositionem pertinere,
ipsa verba sunt quæ prædicantur*, magis quam significent prædicata. - Est
ergo intelligendum quod verbum semper est signum quod aliqua prædicentur,
quia omnis prædicatio fit per verbum ratione compositionis importatæ,
sive prædicetur aliquid essentialiter sive accidentaliter. 10. | Deinde cum dicit: Non currit vero et non laborat
etc., excludit quædam a ratione verbi. Et ponit tertiam particulam,
scilicet: cuius nulla pars extra significat et non exponit, quia etc.
Amanuensis addit deinde et omittit, secundam autem particulam: quæ
particula illa est quam Aristoteles non exponit. 9) Significatur ut cui
inhæret aliquid. Retineo hanc lectionem Pianam et codd. AC. E: est ut
illud cui inhæret aliquid. Quæ lectio bona est.— D erronee legit: significatur
id cui non inhæret aliquid. B denique: significatur ut cui
inhæret aliquod, tamen verbum etc. Lectio confusa. t) Et ad hoc
dicit Boethius etc. ABC: et ad hoc respondet Boethius. Quæ hic ex Boethio
recitantur, habentur in secunda Edit. in lib. De interpretatione, lib. I,
De verbo, pag. 314. Sed præter hanc expositionem, aliam inducit Boethius (quam
Ammonius innuit, De interpretatione, sect. I De verbo fol.7, col. 4), eamque
meliorem ipse vocat: « Vel melior, inquit, hæc expositio est si similiter
dixisse eum ( Aristotelem ) arbitremur, tanquam si diceret, omne verbum
significat quidem accidens, sed ita ut id quod significat aut particulare sit
aut universale, ut id quod ait de subiecto ad universalitatem referamus,
quod in subiecto ad solam particularitatem. Cum enim dico, movetur, verbum
quidem est et accidens, sed universale: motus enim plures species habet,
ut cursus sub motu ponitur. Ergo cursus si definiendus est, motum de
cursu prædicamus. Quocirca motus genus quoddam est cursus, atque ideo
motus de cursu ut de subiecto prædicabitur; cursus vero ipse quoniam
species alias non habet, im subiecto tantum est, id est in currente.
Motus autem quamquam et ipse sit in subiecto, tamen de subiecto prædicatur.
Ideo dicit (Aristoteles) eorum esse notam verbum, quæ de altero prædicantur,
atque addit, ut eorum quæ de subiecto vel in subiecto. Hoc dicit,
accidentium quidem vim verba Opp. D. Tuoxaz T. I. non proprie
possint dici verbum, tamen conveniunt sibi ea quæ supra posita sunt in
definitione verbi. Quorum primum est quod significat tempus 5, quia significat
agere et pali, quæ sicut sunt in tempore, ita privatio eorum; unde
et quies tempore mensuratur, ut habetur in VI Physicor. Secundum est quod semper ponitur ex parte prædicati, sicut et verbum:
et hoc ideo, quia negatio reducitur ad genus affirmationis. Unde
sicut verbum quod significat actionem vel passionem, significat aliquid ut in
altero existens; ita prædictæ dictiones significant
remotionem actionis vel passionis. 11. Si quis autem
obiiciat: Si prædictis dictionibus convenit definitio verbi; ergo sunt verba;
dicendum est quod definitio verbi supra posita datur de verbo communiter
sumpto. Huiusmodi autem dictiones negantur esse verba, quia deficiunt a
perfecta ratione verbi. Nec ante Aristotelem erat nomen positum huic generi
dictionum a verbis differentium; sed quia huiusmodi dictiones in aliquo
cum verbis conveniunt, deficiunt tamen a determinata ratione verbi, ideo vocat
ea verba infinita. Et rationem nominis assignat, quia unumquodque eorum
indifferenter potest dici de eo quod est, vel de eo quod non est. Sumitur
enim negatio apposita non in vi privationis, sed in vi simplicis negationis. Privatio
enim supponit determinatum subiectum. Differunt tamen
huiusmodi verba a verbis negativis, quia verba infinita sumuntur in vi
unius dictionis, verba vero negativa in vi duarum dictionum. Deinde
cum dicit: Similiter autem curret etc., excludit a verbo verba præteriti
et futuri tem» significant, sed talium quæ aut universalia sint aut
particularia; ut cum dico, moveor, universale quiddam est et de subiecto
dicitur, ut de cursu; cum vero dico, curro, particulare est, et quoniam
de subiecto non dicitur, im subiecto solum est. » Hæc Boethius,
loc. et pag. citt.— Huius secundæ Boethii interpretationis s. Thomas
specialem mentionem non facit, quia revera convenit cum prima: in utraque
enim Boethius verba de subiecto vel im subiecto ad prædicationem
accidentalem refert; proindeque Angelicus utramque recusat, et planiorem
interpretationem proponit. t) Significat tempus. Est lectio P., edd. bc et codd. ACDE.- Cod.B, edd. a et 1526:
consignificat tempus. Quam lectionem existimo esse veram et adoptandam.
Et quamvis differentia lectionum materialiter spectata nullius momenti
esse videatur, philosophice tamen considerata est valde notanda. Verbum
enim primo et per se significat ex natura sua aut actionem aut
passionem (Cf. lect. τῷ n. 6, not. 0); imo
verbum nominatur apud Arabes actio, ut Averroes ait super lib. De
interpretatione, 8. Dictio in verbo. Porro absolute loquendo actio et
passio non dicunt tempus: nam actiones intellectivæ actiones sunt, quæ
tamen neque sunt tempus, neque proprie in tempore fiunt. Ergo verbum
per se et primo non significat tempus. Attamen actiones ipsæ, per verbum
immediate significatæ, nobis notæ sunt in tempore. Et ideo verbum ratione actionis quam significat, ex consequenti
significat tempus, nempe significando actionem adsignifíicat tempus. Unde
dici proprie nequit quod verbum significat tempus (quamvis adhibitis
necessariis distinctionibus aliquando id dicatur), sed quod consignificat
tempus, aut significat cum tempore (Cf. lect. cit.; et supra, n. 7). Quod
adamussim reddit verbum Aristotelis dicentis in definitione verbi προσσημαῖΐνον, non autem σημαῖνον (Cf. infra n.19 et seqq.). 4"B: posset.
- c: possit. Commen.s.Th. lect. x. - In edit. Didot, cap.vru;al. ΧΗ et xii. ΒΟ: nec tamen ante. - A: nec tamen secundum. Ideo ex 4. Cf. lect. præc., n. 13. At
utrumque. Cf. lect. præc., n.13, not. p. *pc : præteriti
temporis vel futuri. 26 poris *; et dicit quod sicut verba infinita
non sunt simpliciter verba, ita etiam curret, quod est futuri
» currere est moveri, sive sint alterius modi; ut cum dico, curro
est verbum. Sed
hæc non videtur esse intentio Aristotelis, quia ad hanc intentionem
non respondent sequentia. Et ideo aliter
dicendum est quod nomen hic sumitur, prout communiter significat
quamlibet dictionem im7 Codd. - P.: circumdans (Conf. lib.Il,
lect. 1, n. 5). κα: mec passio. Nempe nem quae
incepit et nondum terminata (Conf. Aegid. in hunc
loc.). ABCD: . SeCundum numerum. Codd. -P.: πολ constituit casum vel casus verbi. Codd.: secundum modos. temporis, vel
currebat, quod est praeteriti temporis, non sunt verba, sed sunt casus
verbi. Et differunt in hoc a verbo, quia verbum consignificat
praesens tempus, illa vero significant tempus "* hinc et inde
circumstans. Dicit autem signanter praesens lempus, et. non
simpliciter praesens, ne intelligatur praesens indivisibile, quod
est actioest instans: quia in instanti non est motus, nec
ea actio aut passio *; sed oportet accipere praesens tempus quod
mensurat actionem, quae incepit, et nondum est determinata per actum.
Recte autem quae consignificant tempus ^ praeteritum vel futurum,
non sunt verba proprie dicta: cum enim verbum proprie sit quod significat
agere vel pati, hoc est proprie verbum quod significat* agere vel
pati in actu, quod est agere vel pati simpliciter: sed agere vel pati in praeterito
vel futuro est secundum. quid. 13. Dicuntur etiam verba praeteriti vel
futuri temporis rationabiliter casus verbi, quod consignificat praesens
tempus; quia praeteritum vel futurum dicitur per respectum ad praesens. Est enim praeteritum quod fuit praesens, futurum autem quod
erit praesens. 14. Cum autem declinatio verbi varietur per
modos, tempora, numeros et personas, variatio quæ fit per numerum et
personam non constituit casus verbi *: quia talis variatio non est
ex parte actionis, sed ex parte subiecti; sed variatio quæ est per
modos et tempora respicit ipsam actionem, et ideo utraque constituit
casus verbi. Nam verba imperativi vel optativi modi casus
dicuntur, sicut et verba præteriti vel futuri temporis. Sed verba indicativi
modi præsentis temporis non dicuntur casus, cuiuscumque sint personæ vel
numeri. 15. Deinde cum dicit: Zpsa itaque etc., ostendit positam ad
significandum aliquam rem. Et quia etiam ipsum agere vel pati est quædam
res, inde est quod et ipsa verba in quantum nominant, idest
significant agere vel pati, sub nominibus comprehenduntur communiter acceptis.
Nomen autem, prout a verbo distinguitur, significat rem sub determinato
modo, prout scilicet potest intelligi ut per se existens. Unde nomina
possunt subiici et prædicari. 16. Deinde cum dicit: Et significant
aliquid etc., probat propositum. Et primo, per hoc quod verba
significant aliquid, sicut et nomina; secundo, per hoc quod non
significant verum vel falsum, sicut nec nomina; ibi: Sed si est, aut non
est etc. - Dicit ergo primo quod in tantum dictum est quod verba
sunt nomina, in quantum significant aliquid. Et hoc probat, quia supra dictum est quod voces significativæ
significant intellectus. Unde proprium vocis significativæ ést quod
generet aliquem intellectum in animo audientis. Et ideo ad ostendendum quod
verbum sit vox significativa, assumit quod ille, qui dicit verbum,
constituit intelleetum in animo audientis. Et ad hoc manifestandum
inducit quod ille, qui audit, quiescit. 17.
oratio Sed hoc videtur esse falsum: quia sola 4
omittit esse. Codd. - p.: consequentia. ABCE omittunt ipsum.- p erronee:
in ipsum. perfecta facit quiescere intellectum, non autem nomen,
neque verbum si per se dicatur. Si enim dicam, homo, suspensus est animus
audientis, quid de eo dicere velim; si autem dico, currit *, suspensus
est eius animus de quo dicam.- . Sed dicendum
est quod cum duplex sit intellectus operatio, ut supra habitum est *,
ille qui dicit nomen vel verbum secundum se, constituit
intellectum Primo ex codd. convenientiam
verborum ad nomina. Et circa hoc duo facit: primo, proponit quod
intendit; secundo, manifestat propositum; ibi: E? significant aliquid etc.
Dicit ergo primo quod ipsa verba secundum se dicta sunt nomina: quod a
quibusdam exponitur de verbis quæ sumuntur in vi nominis, ut dictum est,
sive sint infinitivi modi; ut cum dico, quantum ad primam
operationem, quæ est simplex conceptio alicuius, et secundum hoc,
quiescit audiens, qui in suspenso erat ? antequam nomen vel verbum proferretur et
eius prolatio terminaretur; non autem constituit intellectum quantum ad
secundam operationem, quæ ACDE: £n
se. Lect. rit, n. 2. Lect. 1, n. τ. κα: diceretur. est Ἢ) llla vero
significant tempus etc. Ita edit. Piana et ita codices. Verum ob rationes
adductas in superiori nota, videtur hæc lectio non esse sancti Thomæ, sed
esse legendum: illa vero consignificant tempus: quæ est lectio a sancto
Thoma passim adoptata, imo ab imsubtili intellectus. componentis et
dividentis, ipsum distinctione accipere agere et pati in' genere, cuius
veluti species forent agere et pati simpliciter et agere et pati secundum
quid. Qua
adhibita distinctione, diceretur verbum significare agere, vel pati
in genere, consignificare autem agere vel pati simpliciter. Verum
prudens mediate præcedentibus, quia verbum consignificat etc. omnino
indicata. - Duo tamen codices AB habent hoc etiam loco: quia verbum
significat. 9) Consignificant tempus etc. Unus cod. A: significat
(Cf. notas præced. et seq.). Attende quid a s. Thoma dicatur de actione præsenti,
præterita et futura. Actio enim præsens est simpliciter actio quia habet
esse seu existit actu; ergo quia de ratione verbi est significare
actionem (vel pau, quod est agere vel pati simpliciter: sed agere
vel pati in præterito vel futuro est secundum. quid. 13. Dicuntur etiam
verba præteriti vel futuri temporis rationabiliter casus verbi, quod
consignificat præsens tempus; quia præteritum vel futurum dicitur per
respectum ad præsens. Est enim præteritum quod fuit præsens,
futurum autem quod erit præsens. 14. Cum autem declinatio
verbi varietur per modos, tempora, numeros et personas, variatio quæ
fit per numerum et personam non constituit casus verbi *: quia
talis variatio non est ex parte actionis, sed ex parte subiecti; sed
variatio quæ est per modos et tempora respicit ipsam actionem, et
ideo utraque constituit casus verbi. Nam verba
imperativi vel optativi modi casus dicuntur, sicut et verba præteriti vel
futuri temporis. Sed verba indicativi modi præsentis temporis non dicuntur
casus, cuiuscumque sint personæ vel numeri. 15. Deinde cum dicit: Zpsa
itaque etc., ostendit positam ad significandum aliquam rem. Et quia
etiam ipsum agere vel pati est quædam res, inde est quod et ipsa verba in
quantum nominant, idest significant agere vel pati, sub nominibus
comprehenduntur communiter acceptis. Nomen autem, prout a verbo distinguitur,
significat rem sub determinato modo, prout scilicet potest intelligi ut
per se existens. Unde nomina possunt subiici et prædicari. 16.
Deinde cum dicit: Et significant aliquid etc., probat propositum. Et
primo, per hoc quod verba significant aliquid, sicut et nomina; secundo,
per hoc quod non significant verum vel falsum, sicut nec nomina;
ibi: Sed si est, aut non est etc. - Dicit ergo primo quod in tantum
dictum est quod verba sunt nomina, in quantum significant aliquid. Et hoc probat, quia supra dictum est quod voces significativæ
significant intellectus. Unde proprium vocis significativæ ést quod
generet aliquem intellectum in animo audientis. Et ideo ad ostendendum quod
verbum sit vox significativa, assumit quod ille, qui dicit verbum,
constituit intelleetum in animo audientis. Et ad hoc manifestandum
inducit quod ille, qui audit, quiescit. 17.
oratio Sed hoc videtur esse falsum: quia sola 4
omittit esse. Codd. - p.: consequentia. ABCE omittunt ipsum.- p erronee:
in ipsum. perfecta facit quiescere intellectum, non autem nomen,
neque verbum si per se dicatur. Si enim dicam, homo, suspensus est animus
audientis, quid de eo dicere velim; si autem dico, currit *, suspensus
est eius animus de quo dicam.- . Sed dicendum
est quod cum duplex sit intellectus operatio, ut supra habitum est *,
ille qui dicit nomen vel verbum secundum se, constituit
intellectum Primo ex codd. convenientiam
verborum ad nomina. Et circa hoc duo facit: primo, proponit quod
intendit; secundo, manifestat propositum; ibi: E? significant aliquid etc.
Dicit ergo primo quod ipsa verba secundum se dicta sunt nomina: quod a
quibusdam exponitur de verbis quæ sumuntur in vi nominis, ut dictum est,
sive sint infinitivi modi; ut cum dico, quantum ad primam
operationem, quæ est simplex conceptio alicuius, et secundum hoc,
quiescit audiens, qui in suspenso erat ? antequam nomen vel verbum proferretur et
eius prolatio terminaretur; non autem constituit intellectum quantum ad
secundam operationem, quæ ACDE: £n
se. Lect. rit, n. 2. Lect. 1, n. τ. κα: diceretur. est Ἢ) llla vero
significant tempus etc. Ita edit. Piana et ita codices. Verum ob rationes
adductas in superiori nota, videtur hæc lectio non esse sancti Thomæ, sed
esse legendum: illa vero consignificant tempus: quæ est lectio a sancto
Thoma passim adoptata, imo ab imsubtili intellectus. componentis et
dividentis, ipsum distinctione accipere agere et pati in' genere, cuius
veluti species forent agere et pati simpliciter et agere et pati secundum
quid. Qua
adhibita distinctione, diceretur verbum significare agere, vel pati
in genere, consignificare autem agere vel pati simpliciter. Verum prudens
mediate præcedentibus, quia verbum consignificat etc. omnino indicata. - Duo
tamen codices AB habent hoc etiam loco: quia verbum significat. 9) Consignificant tempus etc. Unus cod. A: significat (Cf. notas præced. et
seq.). Attende quid a s. Thoma dicatur de actione præsenti, præterita et
futura. Actio enim præsens est simpliciter actio quia habet esse seu
existit actu; ergo quia de ratione verbi est significare actionem (vel
passionem), verbum proprie est verbum præsentis temporis, Sed s.
actio præterita vel futura revera non est actio, quia revera non existit,
sed fuit vel erit, quando fuit vel erit præsens; et ideo verba præteriti
vel futuri temporis non sunt proprie verba, sed dicuntur casus verbi,
ut Doctor explicat n. seq., Ὁ Hoc est proprie verbum quod significat etc. Editio Piana habet
consignificat, sequens editionem b. Sed forte verius, ut patet ex nota præcedenti
&, legendum est significat cum aliis edd. Venetis ac, et codd. AC
(codd. alii habent lacunam). Hinc immediate ante et infra n. 15 ipsa
Piana legit: verba... significant agere vel pati. Attamen dixi forte ad
præcavendum importunam subtilitatem. Nam posset aliquis Eo
enim lector iudicet utrum hæc distinctio sit scientiæ utilis, sicut
revera est subtilis: ipso quod agere et pati secundum quid non
est agere et pati proprie, et verba proprie non sunt quæ agere et
pati secundum quid significant (ut dicitur optime a s. Thoma de
verbis præteriti vel futuri temporis) ; videtur sapientius dicendum quod
verbum proprie dictum non consignificet, sed significet agere vel pati
simpliciter, quod est agere vel pati proprie. x) Si autem dico (A dicam),
currit. Est lectio ABE (D, cur).— Piana: si autem dico,curro etc. Quæ
lectio est falsa. Cum enim dico curro non est animus audientis suspensus
de quo dicam; siquidem ego determinor, ut ilius motus seu actionis
subiectum, quæ designatur cum dico curro. At dicendo currit, nullum subiectum determinatur; et ideo suspensus
est animus audientis de quo cursus dicatur. C: si autem dicam, et tum
currit tum curro omittit. 5 λ) Quiescit audiens qui in suspenso erat etc. Conservo hanc lectionem
Pianam, quæ etiam est edd. Venet. et codicis D.,— Codd. AB: quiescit
animus audientis qui suspensus erat etc. CE: animus audiens qui suspensus
erat. LECT. V ACD: Secundum se. pc: aut. Cf. supra n. 16. V
Cf. supra n. τι. *ADE: Signum. ** ABDE. - C: e$CAP. III, verbum
vel nomen per se dictum: nec quantum ad hoc facit quiescere
audientem. 18. Et ideo statim subdit: Sed si est, aut non est,
nondum. significat, idest nondum significat aliquid per modum compositionis et*
divisionis, aut veri vel falsi. Et hoc est secundum *, quod probare
intendit. Probat autem consequenter ^ per illa verba, quæ maxime videntur
significare veritatem vel falsitatem, scilicet ipsum verbum quod est
esse, et verbum infinitum quod est non esse; quorum neutrum per se dictum
est significativum veritatis vel falsitatis in re; unde multo minus
alia. Vel potest intelligi hoc generaliter dici de omnibus verbis. Quia
enim dixerat quod verbum non significat si es? res vel non est, hoc
consequenter manifestat, quia nullum verbum est significativum esse rel ** vel
non esse, idest quod sevelreinones- res sit vel non sit. Quamvis enim
omne verbum $e.-P.: ret esse vel non esse. finitum implicet
esse, quia currere est currentem 6556, et omne verbum infinitum implicet
non esse, quia non currere est non currentem esse; tamen nullum
verbum significat hoc totum, scilicet rem esse vel non esse. 19. Et hoc
consequenter probat per id, de quo magis videtur, cum subdit: Nec si hoc
ipsum ksT purum dixeris, ipsum quidem nihil est. Ubi notandum est quod in
græco habetur *: Neque si ENS esse ipsum nudum dixeris, ipsum
quidem nihil est. Ad probandum enim quod verba non significant
rem vel non esse, assumpsit id quod est ) Probat
autem consequenter. Ita Piana post Venetas sæculi XV. Codd. ABCE: probat autem hoc consequenter ; Cod.
D: probat autem .hic consequenter. Immediate ante codd. ABC legunt: et
hoc est quod, omittendo secundum. y) Ubi notandum est quod in græco
etc. Revera textus græcus habet quod est, seu Ns, ut vertit s. Thomas: οὐδ᾽ ἐὰν τὸ ὃν εἴπης αὐτὸ καθ᾽ ἑαυτὸ duAóv: αὐτὸ μὲν γὰρ οὐδέν ἐστι.-- « In mentem venit, inquit. Wait, » placitum Hegelii
quamquam alia ratione accipiendum: Das .Seyn ist » Nichts »
(Aristotelis Organon, græce, tom. I, Schol. pag. 53.30). Certum est cum
Hegelii placito, Esse est nihil, vel, Nihil est esse, præfatam sententiam
Aristotelis nihil habere commune, ut patet ex interpretationibus datis a s.
Thoma. Aristoteles enim docet verbum est sumi posse vel prout est dictio
quædam (Cf. supra n. 15), vel prout est copula coniungens partes propositionis.
Primo modo significat rem aliquam sicut et cætera nomina (supra n. 16);
et ideo nullo pacto dicitur, neque dici potest quod ezs, vel est sumptum
ut dictio nihil est. Alio modo, ens, vel est pure dictum, nihil est,
quatenus ens vel est non significat rem esse vel non esse, seu non significat
cognitionem in qua est verum vel falsum: quia ens significat rem (quod est),
sed non dicit hanc rem existere vel non existere; est vero ex opposito
significat actualitatem existentiæ (quod est) sed non dicit subiectum cui
applicetur hæc existentia (Cf. n. 20 etseq.). At Hegel eatenus dicit quod
esse est nihil, quia esse et nihil vult identificari in conceptu
transcendentaliori, quem ipsé vocat fieri. Unde sententia
Hegelii omnino discrepat a sententia Aristotelis (Cf. lib. ΠῚ Metaphys., cap. 11 et 1v.— In Commentar. s. Th. lib. IV, lect. 1 seqq.). Cod. A: neque si ἘΞῚ ipsum etc.— Sed est erronea lectio, ut patet ex his omnibus quæ in
hoc numero et sequenti declarantur. £) Ens non dicitur proprie æquivoce,
sed secundum prius et posterius, idest analogice. Nomina recte a Scholasticis
dividuntur post Aristotel. (De anteprædicamentis cap. 1) in æquivoca, analoga
et univoca. Æquivocum nomen, græce ὁμώνυμον, plura significat, quæ ad invicem nihil commune habent præter solum
nomen. lta, e. g., canis et animal domesticum, et piscem marinum,
et sidus cæleste significat, quæ nonnisi in solo nomine communicant. Unde
nomen æquivocum est nomen diversarum significationum. Univocum nomen,
quod græci συνώνυμον. dicunt, plura significat, quæ et in nomine et in eadem omnino
nominis significatione seu definitione vel ratione conveniunt. Ita homo,
e. g., dicitur de omnibus humanis individuis in quibus humana natura, quam
/0710 significat, eodem modo quo in definitione hominis ponitur,
invenitur. Hinc univocum nomen est nomen unius eiusdemque significationis seu
definitionis. - Denique nomen analogum est veluti medium inter æquivocum
et univocum. Convenit enim cum nomine univoco in eo quod sit unius
significationis, sed differt in eo quod hæc significatio non eadem sit,
seu melius non eodem modo reperiatur in omnibus, quibus idem nomen
tribuitur; et ex hac parte convenit cum 27 fons et origo ipsius
esse, scilicet ipsum ens, de quo dicit quod nihil est (ut Alexander
exponit), quia ens æquivoce dicitur de decem prædicamenlis; omne autem æquivocum
per se positum nihil significat *, nisi aliquid addatur quod determinet
eius significationem; unde nec ipsum EST per se dictum significat quod
est vel non est. Sed hæc expositio non videtur conveniens, tum quia
ens non dicitur proprie æquivoce, sed secundum prius et posterius ἔ; unde simpliciter dictum intelligitur de eo, quod per prius dicitur:
tum etiam, quia dictio æquivoca non nihil significat, sed multa significat; et
quandoque hoc, quandoque illud per ipsam accipitur: tum etiam, quia
talis expositio non multum facit ad intentionem præsentem. - Unde Porphyrius
aliter exposuit quod hoc ipsum ens non significat naturam alicuius rei,
sicut hoc nomen omo vel sapiens, sed solum designat quamdam
coniunctionem ; unde subdit quod Consignificat quamdam compositionem,
quam sine compositis non est intelligere. neque hoc convenienter
videtur dici *: quia si non significaret aliquam rem, sed solum
coniunctionem, non esset neque nomen, neque verbum, sicut nec præpositiones
aut coniunctiones ^. - Et ideo aliter exponendum est, sicut Ammonius
exponit?, quod ipsum ens nihil est, idest non significat verum vel
falsum. Et rationem huius assignat, cum subdit: Consignificat autem
quamdam compositionem. Nec accipitur hic, ut ipse nomine æquivoco, ita ut quandoque et æquivocum
ab auctoribus dicitur, sed non proprie, ut hic innuit s. Doctor. Ita
esse; non secundum purum nomen, sed quoad rem etiam significatam vere et
realiter. affirmatur de Deo et de creaturis, quando dicimus: Deus est;
creatura est; ergo esse, proprie loquendo, non est quid æquivoce
Deo atque creaturis tributum. Attamen non eodem modo esse Deo et
creaturis convenit, sed suo cuique modo. Esse igitur est nomen non æquivocum,
nec tamen univocum, sed analogum Deo et creaturis. Et dicitur analogum
analogia proportionalitatis: quia revera proportionato modo Deo et
creaturis esse tribuitur. -- Est etiam aliud nomen analogum analogia
habitudinis seu attributionis, cuius nempe significatio pluribus
tribuitur per ordinem ad aliquid in quo primo et principaliter et
perfecte ratio significata per nomen invenitur; sicut medicina, cibus, ær
etc. dicuntur sana per ordinem ad sanitatem, quæ est in animali. Hoc
etiam modo, nempe secundum analogiam attributionis, dicitur quod Deus est
ens, et quod creatura est ems; quia creatura vere habet rationem entis,
non tamen ex se, sed participatam a Deo, qui est ens a se seu
imparticipatum, et ad quem proinde creatura dicit illam habitudinem quam
effectus dicit ad suam causam. -- Exinde infertur quod significatio in
analogis perfecte et per prius invenitur in uno (quod ideo a Scholasticis
dicebatur famosum analogatum), in cæteris autem imperfecte et per
posterius, ut s. Thomas hic dicit. - Hæc de nominibus
univoco, analogo et æquivoco novitius mente percipiat et memoriæ commendet: sæpissime
enim recurrunt in philosophia, et in solvendis non parvi momenti quæstionibus
sunt scitu necessaria (Cf. s. Th. in IV Metaphys., lect. 1). 0) Sicut nec præpositiones aut coniunctiones. Hæc lectio codd.
AC et Venetæ edit. b est retinenda. Non enim intelligo lectionem
Pianam et Venetas ac: sicut mec compositiones aut coniunctiones.
Sed addo hanc lectionem Pianam videri falsam. Porphyrius enim, cuius
sententia hic exponitur, dicebat ens non significare aliquam rem, sed
esse signum compositionis et coniunctionis; ergo, infert, ens per se
dictum nihil est. Sed hæc ratio nulla est, reponit merito s.
Thomas: si enim ens nihil nisi coniunctionem significat, eo modo quo
nonnisi coniunctionem significant particulæ coniunctivæ ;-sicut istæ non sunt
neque verbum neque nomen, ita neque nomen neque verbum erit ens. Si
autem non præpositiones sed compositiones legamus, nulla erit responsio
a s. Thoma data.— Codd. BDE, non præpositiones sed propositiones
legunt; quæ lectio cum nostra concordat: etenim, ob affinitatem
materialem, imperitis amanuensibus excidit propositiones loco præpositiones.
x) Sicut Ammonius exponit. In hanc Ammonii
expositionem (super lib. De interpretatione sect.1, 8 x, fol. 8 verso)
consentit Boethius in Edit. II in librum De interpretatione: « Vel certe
ita intelligendum est quod ait » » » (Aristoteles),
ipsum quidem nihil est, non quoniam nihil significet, sed quoniam nihil
verum falsumve demonstret, si purum dictum sit: cum enim coniungitur,
tunc fit enunciatio » (Ed. cit. pag. 317). A: ficat vel est. nihil
signiAlexander. A:
Jicat nihil signivel designat. - c: nihil designat.- p:
p" seipsum nihil... Porphyrius. Nempe Aristoteles. Sed A: dictum. 0 Ammonius. π Nempe Ammonius.
Cf. supra n. 7. ABDE. - C et P.: cum aliquo. ABC : tnum ens etc. 28
dicit, consignificat, sicut cum dicebatur quod verbum consignificat
tempus, sed consignificat, I nostri habent, planior est sensus. Quod
enim nullum idest cum alio significat, scilicet alii adiunctum
compositionem significat, quæ non potest intelligi sine extremis compositionis.
- Sed quia hoc commune est omnibus nominibus et verbis, non videtur
hæc expositio esse secundum intentionem Aristotelis, qui assumpsit ipsum
ens quasi quoddam speciale. 20. telis Et ideo ut magis
sequamur verba Aristoconsiderandum est quod ipse dixerat quod verbum non
significat rem esse vel non esse, sed nec ipsum 675 significat rem
esse vel non esse. Et hoc est quod dicit, nihil est, idest non significat
aliquid esse. Etenim hoc maxime videbatur de hoc quod dico ezs: quia ens
nihil est aliud quam quod est. Et sic videtur et rem significare,
per hoc quod dico Quop et esse, per hoc quod dico Esr. Et si quidem hæc
dictio ens significaret esse principaliter, sicut significat rem quæ
habet esse, procul dubio significaret aliquid esse. Sed ipsam
compositionem, quæ importatur in hoc quod dico EsTr, non
principaliter significat, sed consignificat eam in quantum significat rem
habentem esse ?. Unde talis consignificatio compositionis non
sufficit ad veritatem vel falsitatem: quia. compositio, in qua
consistit veritas et falsitas, non potest intelligi, nisi secundum quod
innectit extrema compositionis. Si vero dicatur, nec ipsum esse, ut
libri p) Sed consignificat eam in quantum significat rem habentem
esse. Liquet ex his magnam, iuxta s. Thomam, existere differentiam inter
duo ista vocabula, significare et consignificare. Quod prius quidem
Aristoteles et post ipsum et cum ipso commentatores omnes caute
notarunt, ut videre est apud Ammonium et Boethium, Opp. cit., 8. De
verbo. - Sed quid, quæret novitius, scientiæ interest hæc differentia?
Interest magnopere. - Nomen enim significat formaliter illud quod significat;
quod autem consignificat, non formaliter, hoc est ratione præcise suæ
immediatæ significationis significat, sed ex consequenti et quasi materialiter,
tanquam inclusum in sua significatione immediata. Exemplum habetur in hoc quod de nomine ens dicitur in hoc numero 20. Si ens
pure, hoc est sine addito dicatur, nonnisi rem significat; et ideo res
est formalis significatio entis pure dicti. Sed res significata
formaliter per ems habet vel potest habere esse. Quia ergo ems pure
dictum significat rem illam, consignificat etiam esse eiusdem rei;
consignificat, inquam, non ex vi suæ verbum significat rem esse vel mon
esse, probat per hoc verbum rEsr, quod secundum se dictum, non
significat aliquid esse, licet significet esse. Et quia hoc ipsum esse
videtur compositio quædam, et ita hoc verbum rsr, quod significat
esse, potest videri significare compositionem, in qua sit verum vel
falsum; ad hoc excludendum subdit quod illa compositio, quam significat hoc
verbum EsT, non potest intelligi sine componentibus: quia dependet eius
intellectus ab extremis, quæ si non apponantur, non est perfectus
intellectus compositionis, ut possit in ea esse verum, vel falsum. 22.
Ideo autem dicit quod hoc verbum rsr consignificat compositionem, quia non eam
principaliter significat, sed ex consequenti; significat enim primo illud
quod cadit in intellectu per modum actualitatis absolute: nam EST,
simpliciter dictum, significat in actu esse *; et ideo significat per
modum verbi. Quia vero actualitas, quam principaliter significat hoc
verbum ΕΒΤ, est communiter actualitas omnis formæ, vel actus substantialis vel
accidentalis *, inde est quod cum volumus significare quamcumque formam
vel actum actualiter inesse alicui subiecto, significamus illud per
hoc verbum rsr, vel simpliciter vel secundum quid *: simpliciter quidem
secundum præsens tempus; secundum quid autem secundum alia tempora. Et
ideo ex consequenti hoc verbum rsr significat
compositionem. immediatæ significationis, sed ex conditione rei
significatæ. Porro in scientiis nisi distinguatur significatio formalis a
significatione materiali, seu significatio a consignificatione,
impossibile est cavere a sophismatibus. c) quod Significat
enim primo illud etc. Cod. A: significat primo id cadit etc. Cod. B:
significat enim illud primo quod primo cadit etc. Piana, edd. Ven. et alii codd.: significat enim illud quod primo etc.
Lectiones diversum exhibent sensum. Lectio Piana, edd. Ven. et
aliorum codd. dicit quod res significata per τὸ esse in ordine chronologico est illud quod primo cadit in intellectu
nostro, seu quod primo a nostro intellectu apprehenditur; lectio
autem adoptata enunciat quod esse significat primo illud quod cadit in
intellectu per modum actualitatis absolute. Tum unam tum alteram
lectionem complectitur cod. B.— Uterque sensus est verus; sed primus
tamen a s. Thoma heic non intenditur, sed secundus inculcatur. Et hinc est quod
additur esse secundario et ex consequenti significare compositionem,
pc : ista. AQ? esse actu.- B: significat actu esse. BC erronee:
actualis. pc omittunt ve/ simpliciter vel secundum
quid. DE PRINCIPIO FORMALI ENUNCIATIONIS, QUOD EST ORATIO τι Λόγος δέ ἐστι φωνὴ σημαντιχὴ X0 cd, συνθήχην, ἧς τῶν μερῶν σημαντικόν ἐστι χεχωρισμένον, ὡς φάσις, ἀλλ οὐχ ὡς κατάφασις, ἢ ἀπόφασις. Λέγω δέ, οἷον ἄνθρωπος σημαίνει μέν τι, dXX οὐχ ὅτι 29 Oratio autem est vox significativa, cuius partium
'aliquid significativum est separatim, ut dictio, non ut affirmatio vel
negatio. Dico autem ἔστιν Gig, ἢ οὐχ ἔστιν" ἀλλ᾽ ἔσται χατάφασις 7 ἀπόφαἐᾶν τι προστεθῇ. 'AXX οὐχὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου συλλαβὴ μία" οὐδὲ γὰρ ἐν ἐν τῷ μῦς τὸ ὃς σημαντικόν, ἀλλὰ φωνή ἐστι νῦν μόvov: δὲ τοῖς διπλοῖς σημαίνει μέν, ἀλλ οὐ xaf' «αὐτό, ὥσπερ προείρηται. Ἔστι δὲ λόγος ἅπας μὲν σημαντικός,) οὐχ ὡς ὄργανον δέ, ἀλλ ὡς προείρηται, χατοὸ συνθήκην. ut homo: significat enim aliquid, sed non quoniam est,
aut non est, sed erit affirmatio vel negatio, si aliquid addatur. Sed non
una hominis syllaba: neque enim in eo quod est sorex, rex significat, sed
vox nunc est sola; in duplicibus vero significat quidem aliquid, sed non
secundum se, quemadmodum dictum est. Est autem oratio omnis quidem significativa non sicut instrumentum, sed,
quemadmodum dictum est, secundum placitum. εὐνστττ SywoPsIs. 1. Textus argumentum.- 2. Oratio significat intelletum.
compositum. -- 3. Pars aliqua orationis aliquid significat, non quidem
intellectum compositum, sed simplicem intellectum, nempe simplicem rei
apprehensionem.-4. Aspasii obiectio solvitur.—Improbatur sententia
Philoponi.— 5. Pars orationis significans, ideo non significat iudicium
(affirmationem vel negationem) quia non significat esse vel non esse.- 6. At pars quidem orationis significat, sed non partis pars, ut pars
est, quia dictio etiamsi sit composita, significat unum simplicem
intellectum (Cf. x83 ostquam Philosophus determinavit de a» KSnomine et
de verbo, quæ sunt principia materialia enunciationis, utpote D^
partes eius existentes; nunc determinat de oratione, quæ est principium
formale enunciationis*, utpote genus eius existens. Et circa
: n. 2. Cf. lect. præc.,
hoc tria facit: primo enim, proponit definitionem orationis ; secundo,
exponit eam; ibi: Dico autem ut homo etc.; tertio, excludit
errorem; ibi: Es/ autem oratio omnis etc. ! 2. Circa primum
considerandum est quod Philosophus in definitione orationis primo ponit
illud in quo oratio convenit cum nomine et verbo, cum dicit: Oratio
est vox significativa, quod etiam posuit in definitione nominis, et probavit de
verbo quod aliquid significet. Non autem posuit in eius definitione
*, quia supponebat ex eo quod positum erat in definitione nominis,
studens brevitati, ne a) Est principium formale enunciationis, utpote
genus eius existens. Hæc verba s. Thomæ dubium ingerere videntur. Genus
enim est principium non formale sed materiale (Cf. infra lect. vr, n. 9,
not. x) in rerum definitionibus. Igitur cum oratio sit genus
enunciationis, non videtur quod dici possit principium formale
eiusdem. Ad hoc dicendum est quod, nihil prohibet unum et idem
respectu diversorum, esse principium materiale et formale. Etenim partes
speciei quæ ponuntur in definitione (puta animal et rationale in definitione
hominis) sunt partes materiales eiusdem speciei: quia species est totum,
quod ex illis partibus resultat; partes autem comparantur ad lect. 1v, n.
9). 7. Argumentatio ad probandum orationes eiusque partes esse aliquid
naturale, videlicet non ex institutione humana significans, sed
naturaliter. -- 8. Refellitur præfata argumentatio (C£ lect. rv, n. 11,
seq.). Instrumenta seu organa quibus tum voces, tum soni articulati
formantur sunt quidem naturalia: sed tamen sola virtus rationalis utitur
huiusmodi organis, et per ea efficit orationem et eius partes: quæ ideo
non sunt res naturales sed artificiales, ad manifestandos interiores
mentis conceptus ab ipsa ratione compositæ. idem frequenter
iteraret. Iterat tamen hoc in definitione orationis, quia significatio
orationis differt a significatione nominis et verbi, quia nomen vel
verbum significat simplicem intellectum, oratio vero significat
intellectum compositum. 3. Secundo autem ponit id, in quo oratio
differt a nomine et verbo, cum dicit: Cuius partium aliquid
significativum est separatim. Supra enim dictum est quod pars
nominis non significat aliquid. per se separatum *, sed solum quod
est coniunctum ex duabus partibus. Signanter autem non
dicit: Cuius pars est significativa aliquid separata, sed cuius aliquid
partium est significativum, propter negationes et alia syncategoremata ?,
quæ secundum se non significant aliquid absolutum, sed solum
habitudinem unius ad alterum. Sed quia duplex est significatio vocis, una quæ
refertur ad intellectum compositum ?, alia* quæ refertur ad B) Non autem
posuit (scilicet verba illa, vox significativa) in eius (scilicet verbi)
definitione... Iterat
tamen hoc (nempe, vox significativa) in definitione orationis etc. S. Thomas
non dicit utrum et quare iteret Philosophus etiam alia vfrba
ad placitum, quæ et in definitione nominis posita sunt. Quæ verba in
versione latina non habentur, sed ponuntur in textu græco: xarà συνθήχην.
Sciendum est ergo verba ista non solum in versione Boethiana non
inveniri, sed neque etiam in Ammonio, qui eadem verba ab Aristotele prætermissa
esse dicit (De interpretat., 8. De enunciativa oratione): imo vero in nonnullis
codd. græcis verba illa non habentur. Unde Theodorus Waitz in sua Περὶ ἑρμενείας
totum, sicut imperfectum ad perfectum, et ideo sicut materia ad formam. Præterea
si partes ipsæ inter se comparentur, non est dubium quin genus sit
principium materiale et differentia sit principium formale (Cf.
lect.cit.). Attamen 'si considerentur respectu individui, seu. suppoSiti naturæ
specificæ, tum genus tum differentia sunt partes formales; quia
constituunt atque determinant natüram specificam, quæ est principium formale
respectu suppositi. Hinc apparet quod oratio est principium materiale in
definitione enunciationis, quia in definitione enunciationis oratio est pars;
est etiam principium materiale respectu differentiæ in ipsa definitione; sed
est principium formale respectu rei definitæ, nempe enunciationis (Cf. s. Th.
in II PAysic., lect. v; et Par. I, qu. Lxxxv, artic. nr, ad 4).
editione a textu Aristotelico ea expungit (pag. 125), rationemque expunctionis
reddit in Scholiis, pag. 331 aiens, brevitati, qua Aristoteles uti solet,
parum convenire, ut expresse dicat quod facile intelligatur ( Aristotelis
Organon, græce, p. 1. Lipsiæ 1844). Q) Et alia syncategoremata. Συγχατηγόρημα,
ut vox ipsa indicat, non ex se aliquid significat, sed una cum alio.
Huiusmodi sunt omne, nullum, aliquid etc,, quæ sunt particulæ additæ
nominibus ut eorum significatio determinetur, seu, ut ait s. Thomas,
significant habitudinem unius ad alterum. ὃ) Ad intellectum
compositum. lam supra (lect. ri, n. 3, not. 9) novitium monuimus intellectum
dici compositum non quidem subiective, sed obiective: quia in iudicio est
revera actus simplex componens seu con Cap. iw. c: separatum. Edd.
Ven. 1526 et 1557: separa" ta. | (Cont. MAN.
B.8 )pc: alia vero. Codd.:
secunda vero competit parti orationis. A erronee: affirmatio et
negatio (Cf. not. ε). ε (Conf. lect. virt, n. 3). Codd.:
superadditaliquid. Codd. :
multo minus significat aliquid ut negatio. Aspasius.
t Porphyrius. " 3o intellectum simplicem; prima
significatio competit orationi, secunda non competit orationi, sed
parti orationis. Unde subdit: Ut dictio, non ut
affirmatio. Quasi dicat: pars orationis est significativa, sicut dictio
significat, puta ut nomen et verbum, non sicut affirmatio, quæ componitur
ex nomine et verbo. Facit autem mentionem solum de affirmatione et non de
negatione *, quia negatio secundum vocem superaddit affirmationi; unde
si pars orationis propter sui simplicitatem non
significat aliquid, ut affirmatio, multo minus ut negatio. 4.
Sed contra hanc definitionem Aspasius obiicit quod videtur non omnibus partibus
orationis convenire. Sunt enim quædam orationes 5, qua-, rum
partes significant aliquid ut affirmatio; ut puta, si sol lucet super
terram, dies est; et sic de multis. Et ad hoc respondet
Porphyrius " quod in quocumque genere invenitur prius et
posterius, debet definiri id quod prius est. Sicut cum datur
iungens prædicatum cum subiecto, in simplici vero apprehensione est actus
simplex tum subiective tum obiective. j t) Facit autem mentionem
solum de affirmatione non et de negatione. etc. Quod hic notatur a s. Thoma
prima fronte videtur falso supposito innixum, cum et in translatione latina
quam damus textus Aristotelis, et in ipso textu græco ex
editione Didot habeatur mentio tum de affirmatione tum de negatione: sed
non ut affirmatio vel negatio; ἀλλ᾽ οὐχ ὡς κατάφασις, ἢ ἀπόφασις. -- Verum Theodorus Waitz (Or. et loc. supra cit.) affirmat nonnisi
in duobus codicibus, Urbinate nempe et Marciano, addi ἢ ἀπόφασις, a cæteris autem omitti. Unde et ipse omittit in sua editione
legitque: ὡς φάσις, ἀλλ᾽ οὐχ, ὡς κατάφασις: ut dictio, sed non ut affirmatio; additque in Scholiis super
cap.tv, pag.331: « Verba ἢ ἀπόφασις aliena manu addita videntur e vs. 3o ( Cf. vers. » »
» » Dico autem etc.): quare cum Ammonio et vet. intp. lat. ea
omisimus eosdem codices secuti, quamquam retinet versio Boethiana. Quid
Alexander et Porphyrius habuerint, ex quorum commentariis Boethius multa
affert, incertum est. » Quamvis ergo versione Boethiana veteres
interpretes communiter usi fuerint, eam tamen ad textum græcum exegerunt atque
emendarunt. Quod de 5. Thoma ex hucusque declaratis manifestum est (Cf.
Jourdain, Recherches critiques... des traductions latines d'Aristote,
cap. 1v, pag. 252. Paris. 1819). - Codex A, qui versionem integram habet Peri
hermeneias, cui adnectitur s. Thomæ Commentarius, omittit verba vel
negatio, et legit: oratio autem est vox significativa, cuius partium
aliquid significativum est separatum, ut dictio, non vero ut affirmatio.
Dico autem etc. t) Sunt enim quædam orationes etc. Codd. omnes: sunt
enim quædam orationes compositæ. Hæ quidem habent quod earum partes
significent aliquid, ut affirmatio; quod infra declaratur (lect. vr). Implicite
tamen lectio Piana eumdem habet sensum, dicendo quædam orationes: nam τὸ quædam in hoc casu designat orationes compositas. Sed utrum compositæ
sit explicite apponendum textui non auderem affirmare. Dicendo enim quædam...
compositæ, vi particulæ disiunctivæ quædam innui videtur dari orationes
compositas, quarum partes non significent aliquid per modum
affirmationis: quod est falsum. Aliunde s. Thomas infra adducto exemplo
enunciationis conditionalis, addit: e£ sic de multis. Verius autem
videretur dicendum: et sic de aliis, si legendum sit compositæ, quia omnibus
propositionibus compositis commune : est, quod de enunciatione
conditionali ex Aspasio asseritur. Hæc autem æquivocatio removetur a
lectione Piana, quæ est etiam omnium edd. Venet. Si igitur adoptetur
lectio codd. videtur subintelligendum esse aliquid et legendum: sunt enim quædam
orationes, nempe compositæ. Unus cod. C
omittit: e£ sic de multis. ἡ) Respondet
Porphyrius. Codd. unanimiter: Alexander. Videtur legendum esse
Porphyrius, nam de Alexandri opinione infra agitur. Revera Porphyrius,
texte Boethio, lib. II. Edit. secund. De interpretatione, pag. 322, hanc tenuit
sententiam: « Porphyrius autem ita dicit. » Volens, inquit,
Aristoteles ostendere non omnem orationem, aut simplices tantum habere partes
aut compositas, a simplicibus sumpsit exemplum, ut diceret significare
partes orationis, ut dictionem non ut affirmationem, ut cum est
oratio. » - Nihilominus hæc eadem ipsa interpretatio Alexandro tribuitur
a Boethio ib. pag. 319: « Prior autem » simplicitas est, posterior
vero compositio. In quibus est autem prius vel posterius aliquid, illud
sine dubio definiendum est priori loco quod natura quoque præcedit. Ita
ergo quoniam prior simplex oratio est, posterior vero composita, prius
simplicem orationem definitione constituit (Aristoteles) dicens, cuius partes
significant ut dictio non ut affirmatio, dictionem simplicis nominis aut
verbi nuncupationem ponens. » Sed præterea Boethius alteram interpretationem
quam secundo loco (vel potest dici etc.) refert s.Thomas, tribuit ipsi
Alexandro ; definitio alicuius speciei, puta hominis, intelligitur
definitio de eo quod est in actu, non de eo quod est in polentia; et ideo
quia in genere orationis prius est oratio simplex, inde est quod
Aristoteles prius definivit orationem simplicem. Vel potest dici,
secundum Alexandrum et Ammonium *, quod hic definitur oratio in communi.
Unde debet poni in hac definitione id quod est commune orationi simplici
et compositæ. Habere autem partes significantes aliquid ut affirmatio
*, competit soli. orationi compositæ; sed habere partes
significantes aliquid per modum dictionis, et non per modum
affirmationis, est commune orationi simplici et compositæ. Et ideo hoc
debuit poni in definitione orationis. Et secundum hoc non debet intelligi
esse de ratione orationis quod pars eius non sit affirmatio: sed quia de
ratione orationis est quod pats eius sit aliquid quod significat per modum
dictionis, et non per modum affirmationis. Et in idem redit solutio
Porphyrii quantum ad sensum, licet quantum ad « » »
» » Addit (Alexander) quoque illud: omnem, inquit, definitionem vel
contractiorem esse definita specie, vel excedere non oportet. Quod si
Aristoteles ita constituisset definitionem, ut significare partes orationis
diceret uf orationes, ac non ut dictiones, simplices orationes ab hac
definitione secluderet. Orationum namque simplicium partes, non » ut
orationes, sed ut simplicia verba nominaque significant (Op. et »
pag.cit.).» Denique quæ infra ponuntur ut dicta a Porphyrio de dictione
sumpta ab Aristotele ad significandum tum simpliciter dicere, tum etiam
affirmare, Boethius (ib. pag. 320) Alexandro tribuit. Hæc igitur quæ ex
fide Boethii retulimus videntur suadere lectionem codd. præferendam esse
lectioni Pianæ. At Porphyrius quoque, iterum Boethius ib., in eadem sententia
(Alexandri) est, quamvis in uno ab Alexandro discrepans; quod unum late
Boethius exponit, quodve »on quantum ad sensum, licet quantum ad verba parumper
differt a sententia Alexandri, ut s. Thomas infra habet. Quæ cum ita sint
legi secundum rei veritatem potest tum Porphyrius tum Alexander; spectato
tamen ordine litteræ s. Thomæ, ut dixi supra, malo lectionem retinere
Pianam quæ est etiam omnium Venet. edd. Sed dubium remanet,
videlicet cur sententia Porphyrii non differat quantum ad sensum a
sententia Alexandri, ut s. Thomas affirmat? Obiectio Aspasii est: Aristoteles voluit hoc
loco definire orationem in genere, non autem solam orationem simplicem;
atqui definitio tradita non est nisi de oratione simplici; ergo non recta
est definitio Aristotelis.- Respondet Porphyrius, negando maiorem
argumentationis Aspasii, et concedendo minorem. Et hinc est, addit
Porphyrius, quod Aristoteles addidit partem orationis a se definitæ
significare quidem ut dictionem, prout dictio distinguitur ab
affirmatione. Porro
in oratione simplici pars significat ut dictio: significare vero ut
affirmationem proprium est partis orationis posito innixa, compositæ.
Ruit ergo obiectio Aspasii, utpote falso supRespondet Alexander, concedendo
maiorem argumentationis Aspasii, et negando minorem. In definitione
enim generís non debet poni differentia, sed id solum quod est commune
speciebus sub illo genere comprehensis. Hinc definiendo animal recte. dicitur, quod est vivens ut sensitivum
et non ut rationale vel irrationale: quia rationale et irrationale sunt non
constitutiva generis quod est animal, sed differentiæ constituentes
species animalis. Porro significare ut dictionem est proprium partis orationis
in genere ut distinguitur a nomine; ergo est quid commune orationi tum
simplici, tum compositæ. At significare ut affirmationem est
differentia qua oratio composita differt a simplici; et ideo debet
excludi a definitione orationis in genere. - Hæc autem omnia conceduntur a
Porphyrio: discrepantia est non in conclusione, sed in eo quod Porphyrius
putat orationem simplicem definiri ab Aristotele; contra Alexander vult
definiri orationem in genere, et nonnisi consequenter orationem simplicem. Et
propterea im idem redeunt solutiones tum Porphyrii tum Alexandri, licet
quantum ad verba parumper. differant. 9) Habere autem partes
significantes aliquid ut affirmatio etc. Hæc lectio Piana bona est, et
cohæret cum forma dicendi infra n. 5 adhibita, et antiquioribus
Aristotelis expositoribus usitata, ut videre est apud Boethium loc. cit. in
nota præcedenti. Imo ea utitur Aristoteles : ὡς κατάφασις. Codd. ACDE (B
habet lacunam) legunt: habere autem partes significantes (^, aliquid) per modum
affirmationis competit soli orationi compositæ; sed habere partes significantes
(A, quæ significant) per modum dictionis etc. Horum autem codd. lectio,
eumdem sensum exhibet Piana; expeditior tamen mihi videtur et magis
perspicua: imo vero magis respondens iis quæ immediate sequuntur: sed
habere partes etc. præfatis autem codicibus legimus: competit soli
orationi compositæ. Piana habet: hoc solum competit orationi compositæ.
*A: prior; sed corrig. in pri'mum;
quæ est lect. BC. . prius. omittunt
Alexander. Ammonius. Op.
cit. sect. I, $ xi, pag. 9, coi.5. 6 EMT: sed eR
Porphyrius 1 ac - Cum ABC legere videntur et
melius: dicto (vel dicendo) quod; et omittunt particulam
etante vocem ador [e hyri t us. Codd. - P. nOn accipitur. Toannes grammaticus. t Codd.: et ita. Codd.: sed in «hoc. *aBc
autem. omittunt verba parumper differat. Quia enim
Aristoteles frequenter ponit dicere pro affirmare, ne dictio pro
affirmatione sumatur, subdit quod pars orationis significat u£ dictio, et addit
non ut affirmatio: quasi diceret, secundum sensum Porphyrii, non
accipiatur nunc dictio secundum quod idem est quod affirmatio.
Philosophus autem, qui dicitur Ioannes grammaticus ', voluit quod hæc definitio
orationis daretur solum de oratione perfecta, eo quod partes non videntur
esse nisi alicuius perfecti, sicut omnes partes domus referuntur ad
domum: et ideo secundum ipsum sola oratio perfecta habet partes
significativas. Sed tamen hic decipiebatur, quia quamvis omnes partes
referantur principaliter ad totum perfectum *, quædam tamen partes
referuntur ad ipsum immediate, sicut paries et tectum ad domum, et membra
organica ad animal: quædam vero mediantibus partibus principalibus
quarum sunt partes; sicut lapides referuntur ad domum mediante pariete;
nervi autem et ossa ad animal mediantibus membris organicis,
scilicet manu et pede et huiusmodi. Sic ergo omnes partes orationis
principaliter referuntur ad orationem perfectam, cuius pars est oratio
imperfecta, quæ etiam ipsa habet partes significantes. Unde ista
definitio convenit tam orationi perfectæ, quam imperfectæ. 5.
Deinde cum dicit: Dico autem ut homo etc., exponit propositam
definitionem. Et primo, manifestat verum esse quod dicitur; secundo, excludit
falsum intellectum ; ibi: Sed non una hominis syllaba etc. Exponit ergo quod
dixerat aliquid partium orationis esse significativum, sicut hoc nomen
0o, quod est pars orationis, significat aliquid, sed non significat ut
affirmatio aut negatio, quia non significat esse vel mon esse. Et hoc
dico non in actu ?, sed solum in potentia. Potest enim aliquid
addi, per cuius additionem fit affirmatio vel negatio, scilicet si
addatur ei verbum. Ὁ Joannes grammaticus.
Commentaria non habemus quæ loannes grammaticus (Flor. sæc. VII Eccl),
qui et Philoponus cognominatur, scripsit in librum Peri hermenias; sed
eius citata sententia innuitur suo in Commentar. in lib. I Priorum
analytic. cap. τι, col. 27 (Venetiis, 1560). Eamdem interpretationem
tradit b. Albertus: « Et quia, inquit in persona Aristotelis, immediatum
genus interpretationis est oratio perfecta, ideo quæremus orationis
perfectæ definitionem secundum logicum. Sic enim compositum correspondebit
componentibus: quia cum definivimus nomen et verbum, definivimus prout
sunt elementa orationis perfectissimæ; propterea etiam de oratione
loquentes, ut de perfecta loquimur » (In lib. I Peri herm. tractat. IV,
cap. 1, in princip.). Sed et hanc sententiam prædocuerat Syrianus, uti
refert Boethius op. et » loc. cit. pag. 321: « Syrianus vero, qui
Philoxenus cognominatur, non » » » putat orationes
esse, quarum intellectus sit imperfectus, atque ideo nec eas aliquas habere
partes. Nam cum dicit: Plato in Academia diSsputans ; hæc quoniam perfecta non
est, partes, inquit, non habet.» x) Quia quamvis omnes partes referantur
principaliter ad totum perfectum etc.— Codd. ABCE uniformiter legunt:
quia quamvis orationis partes referantur principaliter ad totum
perfectum. Sed hæc lectio minus mihi placet quam Piana quæ est cod. D et
Ven. edd. Principium enim hic a s. Thoma enunciatur quod universim respicit
partium relationem ad totum, ut patet exemplo adducto de parietibus in
ordine ad domum, et de membris organicis in ordine ad animal. Quod quidem principium applicatur deinde partibus orationis: Sic ergo
etc.— Admitto in textu principaliter tum quia omnes codices illud
habent, tum quia a s. Thoma infra indicatur, applicando enunciatum
principium ad partes orationis. A) Et hoc dico non in actu, sed
etc. Hæc lectio Piana et omnium Ven. edd. non concordat cum codd. ABC qui
omittunt particulam negantem, ac legunt: et hoc dico in actu. Quæ lectio quoad
formam non cohæret cum sequentibus: sed solum in potentia. Attamen
lectio ipsa Piana aliquid necessario vi particulæ negantis subintelligit.
Vult *nim s. Thomas quod aliquid partium orationis
non significat ut affir31 6. Deinde cum dicit: Sed non una hominis
etc., excludit falsum intellectum. Et posset hoc referri ad
immediate dictum, ut sit sensus quod nomen erit affirmatio vel negatio,
si quid ei addatur, sed non si addatur ei una nominis syllaba. Sed
quia huic sensui conveniunt verba sequentia, oportet
quod referatur ad id, quod supra dictum est in definitione
orationis, scilicet quod aliquid partium eius sit significativum
separatim. Sed quia pars alicuius totius dicitur proprie
illud, quod immediate venit ad constitutionem totius, non autem pars
partis; ideo hoc intelligendum est de partibus ex quibus immediate constituitur
oratio, scilicet de nomine et verbo, non autem de partibus nominis vel
verbi, quæ sunt syllabæ vel litteræ ^. Et ideo dicitur quod pars
orationis est significativa separata *, non tamen talis pars, quæ est una
nominis syllaba. Et hoc manifestat in syllabis, quæ quandoque possunt
esse dictiones per se significantes: sicut hoc quod dico rex, quandoque
est una dictio per se significans; in quantum vero accipitur ut una quædam
syllaba huius nominis Sorex, soricis, non significat aliquid per se,
sed est vox sola. Dictio enim quædam est composita" ex pluribus
vocibus, tamen in significando habet simplicitatem, in quantum scilicet
significat simplicem intellectum. Et ideo in quantum est vox composita,
potest habere partem quæ sit vox **, in quantum autem est simplex in
significando, non potest habere partem significantem. Unde
syllasignificantes. bæ quidem sunt voces, sed non sunt voces per
se Sciendum tamen quod in nominibus compositis, quæ imponuntur ad
significandum rem simplicem ex aliquo intellectu composito, partes
secundum apparentiam aliquid significant, licet non secundum veritatem.
Et ideo subdit quod in duplicibus, idest in nominibus compositis, syllabæ
quæ possunt esse dictiones, in compositione *matio aut negatio, quia non
significat esse vel non esse. Sed quia non significare ut affirmationem
aut negationem intelligi potest jn actu. solummodo vel etiam in potentia; ideo
addit s. Thomas quod aliquid partium orationis quamvis non significet in
actu ut affirmatio aut negatio, significet tamen in potentia. Potest enim
aliquid addi etc. Manifestum est hanc esse mentem s. Thomæ; sed eam forma
tum codd. tum edd. haud perspicue tradit. u) Ideo hoc intelligendum
est de partibus, ex quibus etc. Hanc lectionem germanam s. Thomæ restituimus ex
codd. omnibus, ac denique ex Veneta editione b. Editio Piana cum duabus edd. ac
plura omittit, quamvis a mente s. Thomæ non aberret. Legit enim: ideo
hoc non intelligendum est de partibus nominis vel verbi, quæ sunt syllabæ
vel litteræ. Addita
particula negativa, nempe legendo nom intelligendum, sententia s. Thomæ
servatur; minime vero perspicuitati consulitur: quia illatio, ideo hoc
etc. non perfecte respondet præmisso antecedenti: sed quia pars etc. Huic enim nectitur illud, de partibus ex quibus immediate
constituitur oratio etc. v) Dictio enim quædam est composita etc.- Codd.
ABDE: dictio enim est quædam vox composita.— Cod. C: dictio enim
est quidem vox composita: quæ lectio est ad sensum aliorum codd. Utraque lectio
bona est. Si Piana adoptetur, per illa verba dictio enim etc. s. Thomas
enunciat principium de omni dictione composita; at si vera est lectio codd.,
verba dictio enim etc. referuntur ad dictionem in exemplum positam, nempe
Sorex, et erit sensus sententiæ: dictio enim Sorex est quædam vox
composita etc. E) Quæ sit vox. Est lect. codd. CDE. B: quæ est vox.
A: quæ sit vox non significativa. Igitur vox ponitur ab omnibus nostris
codicibus.— P. et ac, nec non ed. 1526: quæ est rex.— Ed. b: quæ significet. -
Adoptamus lectionem, quæ sit vox, tum propter consensum codd., tum quia
cohæret cum iis quæ immediate sequuntur: in quantum autem est simplex
etc. Posita tamen hac lectione, aut addendum est vocabulum significativa
cod. A (particula enim, non, est corruptio), aut supponendum, sicut
adnotavimus in margine. Quod etiam indicatur a lect. ed. b: quæ
significet. non " c: congruunt. pc:
separatum. μ Codd.: separatim. A: estuna quædam. - Bc: est quædam.
Cf.
lect.ri, n.13. Nempe vox significativa. Codd.: in quantum
imponuntur. Cf. lect.tv, n.10. ABC: eliam esse. *c:
compositionem. : Codd. - P.: 4nientes. Codd. - p.:
significant per se. ABC: Sunt gnificativæ. siCt. lect.
iv, n.i, seq. c: ad quod probandum utebantur etc. 0 Homini ex codicibus. Plato. 7T .* Omnis ex
codd. (Cf. textum Aristotel.). AC : instrumenta enim naturalis
virtutis etc. 32 nominis venientes *, significant aliquid, scilicet
in ipso composito et secundum quod sunt. dictiones ; non autem
significant aliquid secundum 56 *, prout sunt huiusmodi nominis partes, sed eo
modo, sicut supra dictum est. 7. Deinde cum dicit: Est autem oralio
etc., excludit quemdam errorem. Fuerunt enim aliqui dicentes quod oratio et
eius partes significant * naturaliter, non ad placitum. Ad probandum
autem hoc utebantur * tali ratione. Virtutis naturalis oportet esse
naturalia instrumenta: quia natura non deficit in necessariis; potentia autem
interpretativa ? est naturalis homini *; ergo instrumenta eius sunt
naturalia. Instrumentum autem eius est oratio, quia per orationem virtus
interpretativa interpretatur mentis conceptum: hoc enim dicimus instrumentum,
quo agens operatur. Ergo oratio est aliquid naturale, non ex institutione
humana significans, sed naturaliter. ! 8. Huic autem rationi, quæ
dicitur esse Platonis in lib. qui intitulatur Cratylus?, Aristoteles obviando
dicit quod omnis * oratio est significativa, non sicut instrumentum
virtutis, scilicet naturalis: quia instrumenta naturalia virtutis
interpretativæ sunt guttur et pulmo, quibus formatur vox, et lin0)
Potentia interpretativa etc. Dictum est supra (lect. 1, n.
3, nota y) interpretationem stricte acceptam idem sonare ac enunciationem;
late autem sumptam idem esse ac locutionem in genere. Hinc nomine
facultatis interpretativæ intelligitur hoc loco facultas, qua homo
naturaliter pollet manifestandi exterius interiores mentis conceptus
affectionesque ; ex qua manifestatione nobis patescunt quæ in mente
alterius hominis versantur. ; x) Huic autem rationi quæ dicitur
esse Platonis etc. Cratylus Platonis liber est de recta nominum ratione. In
exordio legitur ab Hermogene dictum: « Cratylus hic, o Socrates, rebus
singulis ait natura iæsse rectam nominis rationem, neque id esse nomen, quod
quidam ex constitutione vocant, dum vocis suæ particulam quandam pronuntiant,
sed rectam rationem aliquam nominum et Græcis et Barbaris eandem omnibus
innatam (pag. 265)... Socn. Cratylus vera loquitur, cum nomina dicit
natura rebus competere, neque unum quemvis esse nominum auctorem, sed illum
dumtaxat, qui ad nomen respicit, quod natura cuique convenit, posteaque
speciem eam litteris syllabisque inserere » (pag. 269). Ratio vero huius
sententiæ sequens indicatur. Etenim « nomen.... rerum substantias
docendi, discernendique instru» » » mentum est, sic ut pecten
et radius ipse telæ » (pag. 268); et «nominandum... ea ratione qua rerum
ipsarum natura nominare ac nominari postulat, et quo postulat, non autem pro
nostræ voluntatis gua et dentes et labia, quibus litterati ac
articulati soni distinguuntur; oratio autem et partes eius sunt
sicut effectus virtutis interpretativæ per instrumenta prædicta. Sicut enim ?
virtus motiva utitur naturalibus instrumentis, sicut brachiis et
manibus ad faciendum opera artificialia, ita virtus interpretativa utitur
gutture et aliis instrumentis naturalibus ad faciendum orationem. Unde oratio et partes eius non sunt res naturales, sed quidam
artificiales effectus. Et ideo subdit quod oratio significat
ad placitum *, idest secundum institutionem humanæ rationis et voluntatis, ut
supra dictum est *, sicut et omnia artificialia causantur ex humana
voluntate et ratione. Sciendum tamen virtuti quod, si virtutem
interpretativam non attribuamus motivæ, rationi; sic non est
virtus naturalis, sed supra omnem naturam corpoream: quia intellectus non est
actus alicuius corporis, sicut probatur in III De anima. Ipsa autem ratio
est, quæ movet virtutem corporalem motivam ad opera artificialia, quibus etiam
ut instrumentis utitur ratio: non sunt autem instrumenta alicuius
virtutis corporalis. Et hoc modo ratio potest etiam uti oratione et eius partibus,
quasi instrumentis: quamyis non naturaliter significent. »
» » arbitrio (pag. 267)... Nam quod natura cuique congruit,
instrumentum adinveniendum est, atque id illi attribuendum, ex quo
efficit non lecumque vult qui fabricat, sed quale natura ipsa exigit »
(Pag. 208.— Platonis
Opera Marsilio Ficino interprete. Francofurti 1602). 9) Sicut enim etc.
Retinenda est hæc lectio Piana et edd. Ven.,
quia perspicua et requisita a forma textus s. Thomæ. Cod. A: sicut etiam virtus motiva utitur etiam etc. B: sicut etiam
virtus motiva utitur instrumentis sicut naturalibus. etc. C: sicut
etiam virtus motiva utitur etc.: cætera ut in P. Quæ vero sequuntur: ifa virtus
interpretativa usque ad illa verba inclusive ad faciendum orationem
omittunt codd. præfati; proindeque sententiam s. Thomæ mancam et
obscuram exhibent. c) quod Sciendum tamen etc. Ita
codd.- Edd, Piana et Ven.: sciendum ergo etc. -- Novitius autem notet
quid hic a s. Thoma doceatur circa virtutem naturalem. In hypothesi enim
(quæ vera est, ut dicitur lect. seq. n. 2) quod virtus interpretativa non
attribuatur virtuti motivæ, sed rationi, negatur ipsam esse naturalem.
Sed numquid quod a ratione est naturale dici nequit? Dici utique potest
quatenus id quod a natura quacunque profluit maturale
dicitur. At
Scholastici strictiori etiam significatione usurpabant vocabulum
maturale, nempe ad designandum id quod a materia dependet vel est in materia
sensibili, Quo sensu negatur naturale esse illud quod a sola ratione
est. Βα: secundum placitum. sed Lect. 1v, n. 11. σ . 12. Iv nn. 4 et Commentar. s. Th. lect.
vir. Supple: opera
artijitialia. Codd. - r. omitqua: DE ENUNCIATIONIS
DEFINITIONE ᾿Αποφαντικὸς δὲ οὐ πᾶς; ἀλλ ἐν ᾧ τὸ ἀληθεύειν ἢ ψεύδέεσθαι ὑπά χει" οὐχ ἐν ἅπασι δὲ ὑπάρχει, οἷον ἡ εὐχὴ λόγος μέν, ἀλλ᾽ οὔτε ἀληθὴς οὔτε ψευδής. Οἱ μὲν οὖν ἄλλοι ἀφείσθωσαν᾽ ῥητορικῆς γὰρ ἢ πονητικῆς οἰκειοτέρα ἡ σκέψις" ὁ δὲ ἀποφαντικὸς τῆς νῦν θεωρίας. Enunciativa
vero non omnis, sed illa in qua verum vel falsum est; non autem
omnibus inest, ut deprecatio oratio quidem est, sed neque vera neque
falsa. Cæteræ igitur relinquantur: rhetoricæ enim vel poeticæ
convenientior est consideratio. Enunciativa vero præsentis speculationis
est. ΘΎΝΟΡΒΙΒ. Textus argumentum, eiusque divisiones et subdivisiones.
Omne instrumentum oportet definiri ex fine ad quem destinatur; ergo
oratio enunciativa debet definiri ex eo quod sit significativa veritatis
vel falsitatis iudicii mentalis.- 3. Corollarium. Verum et falsum sunt in
enunciatione sicut in signo: in mente sicut in subiecto cognoscente: in
re sicut in causa —(€f- lect. mr, n. 6. et seqq.). - 4. Sola enunciativa
oratio, quæ etiam indicativa et suppositiva dicitur, significat verum vel
fal"eg ostquam Philosophus determinavit," de principiis enunciationis,
hic incipit | s ESSA
determinare de ipsa enunciatione. Et Qd dividitur pars hæc in duas:
in prima, determinat de enunciatione absolute; in secunda, de diversitate
enunciationum, quæ provenit secundum ea quæ simplici enunciationi
adduntur; et hoc in secundo libro; ibi: Quoniam autem est de aliquo affirmatio
etc. - Prima autem pars dividitur in partes tres. In prima, definit
enunciationem ; in secunda, dividit eam; ibi: Est autem una prima oratio etc.;
in tertia, agit de oppositione partium eius ad invicem; ibi: Quoniam
autem est enunciare etc. Circa primum tria facit: primo, ponit
definitionem enunciationis; secundo, ostendit quod per hanc
definitionem differt enunciatio ab aliis speciebus orationis; ibi:
Non autem in omnibus etc.; tertio, ostendit quod ει de sola
enunciatione est tractandum; ibi: E? cæteræ quidem relinquantur. «) Omne
autem instrumentum oportet definiri ex suo fine. Cod. A: definiri debet
ex suo fine.— Quod s. Thomas affirmat de instrumento, est
dicendum de omni eo quod est propter finem aliquem, ut scilicet ex
exigentia finis petatur ratio eius definitionis. « In omnibus, inquit s.
Doctor, quæ sunt propter finem definitio, quæ est per causam finalem, est
ratio definitionis, quæ est per causam materialem ('ex qua res est) et
medium probans ipsam ( quia scilicet talis res esse debet, qualem exigit
» finis ad quem ordinatur ): propter hoc enim oportet ut domus fiat ex
» » lapidibus et lignis, quia est operimentum protegens nos a
frigore et æstu » (In I Poster. analytic., lect. 1v). Et hæc doctrina
philosopho necessaria est, et magis late patet quam prima fronte
videatur. Nonnulli, duce Bacone a Verulamio, notarunt Aristotelem et
Scholasticos quod in causis finalibus anchoram fixerint; sed
huic accusationi facilis est responsio. Et imprimis negamus quod
Scholastici omnia per causas finales definiverint: in metaphysicis enim
principia, ex quibus res constituuntur et ad invicem ordinantur summa
diligentia quærebant; in rebus autem physicis ac psychologicis
observationem factorum diligenti studio prosequebantur. Ubicumque
vero quis per analysim contraire moliebatur principiis universalibus
rationis, aut hæc metiri criterio sensuum, Scholastici repugnabant et merito:
nam neque analysis vera est si contradicat principiis abstractis
per se notis, cum veritas veritati non opponatur, neque iudicium
veritatis est committendum sensibus, cum rationis sit proprium. Deinde
concedimus Scholasticos plurimum valuisse in expendendis causis finalibus
atque in explicandis per ipsas naturæ operibus; sed hac de causa non
vituperandi seq, laudandi sunt. Etenim opus naturæ est opus intelligentiæ
divinæ; et ideo ita ad finem ordinatum ut unicuique rei talis indita sit
natura, qualem ratio finis uniuscuiusque postulat. Quocirca sicut
merito dicimus a priori quod si Opp. D. Tuowar T. I. sum, quia ipsa
sola absolute significat conceptum intellectus, in quo est verum vel
falsum, nempe iudicium.- 5. Præter orationem enunciativam sunt necessariæ etiam
aliquæ aliæ orationis species, quæ tamen quia non significant iudicium,
non continent logice neque verum neque falsum. 6. De sola enunciativa
oratione proprie agit demonstrator, quia ad suum finem non utitur nisi
orationibus significantibus res secundum quod earum veritas est in
anima. 2. Circa primum considerandum est quod oratio,
quamvis non sit instrumentum alicuius virtutis naturaliter operantis, est tamen
instrumentum rationis, ut supra dictum est. Omne autem instrumentum
oportet definiri ex suo fine *, qui est usus instrumenti: usus autem
orationis, sicut et omnis vocis significativæ est significare
conceptionem intellectus, ut supra dictum est^: duæ autem sunt
operationes intellectus, in quarum una non invenitur veritas et
falsitas, in alia autem invenitur verum vel falsum. Et ideo
orationem enunciativam definit ex significatione veri et* falsi,
dicens quod non omnis oratio est enunciativa, sed in qua verum vel falsum
est. Ubi considerandum est quod Aristoteles mirabili brevitate usus *, et
divisionem orationis innuit in hoc quod dicit: Non omnis oralio est
enunciativa, et definitionem enunciationis in hoc? quod dicit: Sed in qua verum
vel falsum est: ut intelligatur quod hæc sit definitio enunciationis,
Enunciatio estoratio,in qua verum vel falsum est. e. g., caput est a
natura capillis coopertum, procul dubio capilli non sunt inutiles, sed ad
aliquem finem a Creatore naturæ ordinati; ita cognito hoc fine immediato,
recte per ipsum explicamus existentiam capillorum in capite, qui ideo
sunt et tales sunt, quia finis ille requirit eos esse et ita esse. Hinc
causas finales sapiens non potest præterire: esset enim idem ac sentire
naturam non esse ordinatam ad finem, et consequenter non esse opus
intelligentiæ, sed casus et temeritatis. Non diffiteor hac in re abusus
irrepere posse et de facto irrepsisse, sicut quando ad arbitrium fingitur
finis immediatus; at etiam in ratiocinio sunt abusus, et tamen
ratiocinationem . necessariam in scientiis omnes proclamamus: abusus enim
sunt tollendi, rectus autem rerum usus retinendus. B) Est significare
conceptionem intellectus, ut supra dictum est. Hæc verba, uf supra dictum est, desiderantur
in editione Piana, et ea adiicimus ex omnibus codd.: qui præterea habent
conceptionem et non conceptum ut legit Piana. Quæ vero immediate
sequuntur codd. BC ita legunt: operationes autem intellectus duæ
sunt in quarum una (B, quarum in una). Y) Et definitionem
enunciationis in hoc etc. Codd. - Piana: et definitionem in hoc etc. Quæ lectio
falsa non est, sed tamen vocabulum enunciationis, quod explicite habent
codd., subintelligit ad sententiæ perspicuitatem. Infra codd. AB legunt:
ut intelligatur hæc esse definitio enunciationis, Enunciatio etc. (A, scilicet,
enunciatio etc.). - C: ut intelligatur hanc esse definitionem
enunciationis, Enunciatio etc. Enunciatio, propositio, vocabula sunt quæ
frequenter in scientiis occurrunt, nec « subiecto
seu realiter inter se significatione differunt,
sed quadam solum comparatione et relatione. Hæc enim propositio, »
» verbi causa, - animus (est) immortalis, - enunciatio est, quando
aliquid significandi dumtaxat causa sumitur; quando vero conclusionis
Seq. cap. 1v. Lect. præc.n.8. « Lect. i1, n. 5. A:
vel. p omittit usus. 34 3. Dicitur sicut autem
in enunciatione esse verum vel falsum, sicut in szgno intellectus veri
vel falsi: sed in Commen.s.Th. lect. iv.- Ed.
Did. lib.v, cap. IV, n. I. Categor. cap.1it subiecto
est verum vel falsum in mente, ut dicitur in VI. Metaphysicæ *, in
re autem sicut in causa: quia ut dicitur in libro Prædicamentorum *, ab eo quod
res est vel non est, (v) De substantia, n. 22. cP. etedd. Ven. AB: dicitur oratio vera
vel falsa. ABC:
quomodo. p: quoniam. Codd. - P.: auditoris.. ABC Omitt.scZendum est quod. e Lect. præc.n.3. κα: ad audiendum vel dendum. atten* ABC: Intellectus
(internum?) meztis conceptum. agcomitt.aZ/æ. Oratio ex codd. tum ad inferiores oratio
imperativa; quantum autem ad superiores oratio deprecativa, ad quam
reducitur oratio optativa: quia respectu superioris, homo non habet vim
motivam, nisi per expressionem sui desiderii. Quia igitur istæ quatuor
orationis species non significant ipsum conceptum intellectus, in quo est
verum vel falsum, sed quemoratio vera vel falsa est. 4. Deinde cum dicit:
Non autem in omnibus etc., ostendit quod per hanc definitionem
enunciatio differt ab alis orationibus. Et quidem de orationibus
imperfectis manifestum est quod non significant verum vel falsum, quia cum non
faciant perfectum sensum in animo audientis *, manifestum est quod
perfecte non exprimunt iudicium rationis, in quo consistit verum vel
falsum. His igitur prætermissis, sciendum est quod perfectæ
orationis, quæ complet sententiam, quinque sunt species, videlicet
Enunciativa, Deprecativa, Imperativa, Interrogativa et Vocativa (Non tamen
inteligendum est quod solum nomen vocativi casus sit ? vocativa oratio:
quia oportet aliquid partium orationis significare aliquid separatim,
sicut supra dictum est *; sed per vocativum provocatur, sive excitatur animus
audientis ad attendendum *; non autem est vocativa oratio nisi plura
coniungantur; ut cum dico, o bone Petre). Harum autem orationum sola
enunciativa est, in qua invenitur verum vel falsum, quia ipsa sola
absolute significat conceptum intellectus *, in quo 'est verum vel
falsum. 5. Sed quia intellectus vel ratio, non solum concipit in
seipso veritatem rei tantum *, sed etiam ad eius officium pertinet
secundum suum conceptum alia dirigere et ordinare; ideo necesse fuit quod
sicut per enunciativam orationem significatur ipse mentis conceptus, ita etiam
essent aliquæ aliæ orationes significantes ordinem rationis, secundum
quam alia diriguntur. Dirigitur autem ex ratione unius hominis alius homo
aad tria: primo quidem, ad attendendum mente; et ad hoc pertinet
vocaliva oratio: secundo, ad respondendum voce; et ad hoc pertinet oratio
interrogativa* : tertio, ad exequendum in opere; et ad hoc pertinet
quan. » » gratia, ut ratiocinationis pars præponitur,
propositio vocatur, quoniam constare ratiocinationem ex duabus
propositionibus arbitramur » (Philopon. in I Prior., cap. 11, col.18. - Cf. c.
1, col. 10.- Ven. 1560). Quæ cum ita sint, vocabulis enunciatio
et propositio promiscue utuntur philosophi. 9) Nomen vocativi casus sit
etc. - Codd.: nomen vocativi casus prolatum sit etc.— Supra ABC legunt: »on.
enim intelligendum est: at non datur a s. Thoma ratio quare inter species
orationis perfectæ sit adnumeranda vocativa; sed explicatur quando habeatur
oratio vocativa. Unde ectio P., non tamen, est retinenda, quæ est etiam
aliorum codd. et e v Xo DICE δὲν ἃ, QE ABCD: efiam
reducitur. dam ordinem ad hoc consequentem ; inde est quod in nulla
earum invenitur verum vel falsum, sed solum in enunciativa, quæ
significat id quod mens de rebus concipit. Et inde est quod omnes
modi orationum, in quibus invenitur verum vel falsum, sub
enunciatione continentur: quam quidam dicunt zndicativam vel suppositivam. Dubitativa
autem ad interrogativam reducitur, sicut et optativa ad
deprecativam. 6. Deinde cum dicit: Cæteræ igitur relinquantur etc.,
ostendit quod de sola enunciativa est agendum; et dicit quod aliæ quatuor
orationis species sunt relinquendæ, quantum pertinet ad præsentem
intentionem: quia earum consideratio convenientior est rhetoricæ vel
poéticæ scientiæ. Sed enunciativa oratio præsentis considerationis* est. Cuius
ratio est, quia consideratio huius libri directe ordinatur ad scientiam
demonstrativam, in qua animus hominis per rationem inducitur ad consentiendum
vero ex his quæ sunt propria rei; et ideo demonstrator non utitur
ad suum finem nisi enunciativis orationibus, significantibus res secundum
quod earum veritas est in anima. Sed rhetor et poéta inducunt ad
assentiendum ei quod intendunt, non solum per ea quæ sunt propria rei,
sed etiam per dispositiones audientis. Unde rhetores et poétæ
plerumque movere auditores nituntur provocando eos ad aliquas
passiones, ut Philosophus dicit in sua Rhetorica. Et ideo consideratio dictarum
specierum orationis, quæ pertinet ad ordinationem audientis in
aliquid, cadit proprie sub consideratione rhetoricæ vel poéticæ, ratione sui
significati; ad considerationem autem grammatici *, prout consideratur in
eis congrua vocum constructio. omnium edd. Ven. Infra codd. BC legunt:
quia oportet aliquid partium significare separatim. t) Concipit in seipso
veritatem rei tantum. Adverbium tantum deest in codd. necnon in
Veneta editione c et altera Venet. 1526. Illud habent edd. Venetæ ab, quas sequitur
Piana. - Revera post nom solum, adverbium tantum redundare videtur.
t) Quæ significat id quod mens de rebus concipit.
Perspicua est hæc lectio, quam ex codd. restituimus.- Piana: quæ
significat id quod de rebus concipitur. Pes us
LANG : Codd.-». et
edd. Ven.: movent aus in unum. ABC: spectat. DE DIVISIONE ENUNCIATIONIS
IN SIMPLICEM ET COMPOSITAM, AFFIRMATIVAM ET NEGATIVAM Ἔστι δὲ cl; πρῶτος λόγος ἀποφαντικὸς κατάφασις, εἶτα ἀπόφασις" οἱ δ᾽ ἄλλοι πάντες συνδέσμῳ cic. ᾿Ανάγκη δὲ πάντα λόγον ἀποφαντικὸν ἐκ ῥήματος εἶναι, ἢ πτώσεως δήματος" καὶ vao ὁ τοῦ ἀνθρώπου λόγος; 35 Est autem
una prima oratio enunciativa affirmatio, deinde negatio, aliæ vero omnes
coniunctione unæ. Necesse est autem omnem orationem enunciativam ex
verbo esse, vel casu verbi; etenim hominis ratio, si non est, ἐὰν
μὴ τὸ ἔστιν, ἢ ἦν, ἢ ἔσται, Tj τι τοιοῦτον προστεθῇ, οὔπω λόγος ἀποφαντιχός.
Διότι Oy) ἕν τί ἐστιν, ἀλλ οὐ πολλά, τὸ ζῷον πεζὸν δίπουν" οὐ γὰρ δὴ
τῷ σύνεγγυς εἰρῆσθαι εἷς ἔσται" ἔστι δὲ ἄλλης πραγματείας τοῦτο εἰπεῖν.
Ἔστι δὲ εἷς λόγος ἀποφαντικὸς ἢ ὁ ἕν δηλῶν, ἢ ὁ συνδέσμῳ εἷς" πολλοὶ δὲ οἱ
πολλὰ καὶ μὴ ἕν, ἢ οἱ ἀσύντο δετοι. Τὸ μὲν οὖν ὄνομα. ἢ ῥῆμα, φάσις
ἔστω μόνον’ ἐπειδὴ οὐχ EOS PEUT ἔστιν εἰπεῖν οὕτω
δηλοῦντά τι τῇ φωνῇ; ὦστε ἀποφαίνεσθαι, ἢ ἐρωτῶντός τινος, 7) μή, ἀλλ αὐτὸν,
προαιρούμιενον. Τούτων δὲ ἡ μὲν ἁπλῇ ἐστιν ἀπόφανσις, οἷον τὶ κατά
τινος, 7| τὶ από τινος" ἡ δὲ Ex τούτων συγκειμένη; οἷον λόγος. τις ἤδη
σύνθετος. Ἔστι δὲ ἡ ἁπλῆ ἀπόφασις φωνὴ σημαντικὴ περὶ τοῦ ὑπάρχειν
τι; ἢ p ὑπάρχειν, ὡς οἱ χρόνοι διήρηνται. Κατάφασις δέ ἐστιν ἀπόφανσοίς
τινος κατά τινος. "᾿Απόφάσις δέ ἐστιν ἀπόφανοίς τινος ἀπό τινος.
ΘΎΝΟΡΞΒΙ5. 1. Textus argumentum.- 2. Propositio est quoddam ens.
Sed ens et unum convertuntur. Ergo omnis propositio aliqualiter est una,
vel unitate simplicitatis, vel unitate compositionis.— 3. Alia subdivisio
enunciationis est quod sit vel affirmativa vel negativa: et affirmativa prior
est negativa, tum ex parte vocis quia simplicior; tum ex parte
intellectus, quia compositio est prior divisione; tum ex parte rei, quia
affirmativa significat esse, quod est prius non esse. Textus declaratio. Opinio
Alexandri quod divisio enunciationis in affirmationem et negationem non
sit divisio generis in species. 6. Reprobatur. Quamvis propositio
affirmativa sit prior negativa secundum propriam rationem, tamen æqualiter
participant rationem ezunciationis (scilicet verum vel falsum
continere); quæ proinde ad utramque est genus. 7. Textus divisio. Prænotamen.
Omnem enunciationem constare necessario ex verbo (quod est formale ipsius
enunciationis), ostenditur ex definitione, quæ nihil enunciat sine
verbo. 9. Dubium proponitur, cui respondetur tripliciter. - 10.
Aliud prænotamen. Sicut ex forma et materia fit vere
unum et non multa, ita in definitionibus ex genere et differentia.— 1 1.
Absoluta unitas enunciationis exigit non interruptionem partium eius; sed
non impeditur neque per compositionem quam importat verbum, neque per
multitudinem nominum, ex quibus constat definitio. - 12. Textus
subdivisio. 13. Una absolute dicitur
enunciatio, quæ unum de uno signifiEnunciationis οι . Codd.-».: enunciatio. ὦ Ὁ complexione, et sic sæpe. gc: simpliciter (Cf. Ὁ D. 4). 2. Circa primum considerandum est quod Aristoteles
sub;breviloquio duas divisiones enunciationis ponit. Quarum una est quod
enunciationum quædam est una simplex, quædam
est coniunctione una. Sicut etiam in rebus, quæ sunt extra animam,
aliquid est unum simplex sicut zndivisibile vel continuum, aliquid est
unum colligaaut erit, aut fuit, aut aliquid huiusmodi addatur, nondum est
oratio enunciativa. Quare autem unum quoddam est et non multa,
animal gressibile bipes; neque enim in eo quod propinquæ dicuntur,
unum erit: est autem alterius hoc tractare negocii. Est autem una
oratio enunciativa, vel quæ unum significat, vel coniunctione una: plures
autem, quæ plura, et non unum, vel inconiunctione. ὃ
Nomen ergo et verbum dictio sit sola: quoniam non est dicere sic aliquid
significantem voce enunciare, vel aliquo interrogante, vel non, sed ipso
proferente. Harum autem hæc simplex quidem est enunciatio, ut aliquid de
aliquo, vel aliquid ab aliquo; hæc autem ex his coniuncta, velut oratio
quædam iam composita. Est autem simplex
enunciatio, vox significativa de eo quod est aliquid, vel non est:
quemadmodum tempora divisa sunt. Affirmatio vero est enunciatio alicuius de
aliquo. Negatio vero enunciatio alicuius ab aliquo. cat; una
secundum quid ila dicitur quæ est coniunctione una, hoc est, una ex
multis.— Et per oppositum intelligenda est enunciationum pluritas. 14. Opinio
Boethii de unitate et pluralitate enunciationis ex ordine ad
significatum; de simplicitate et compositione ex ordine ad voces. Non
approbatur Boethii expositio. Tum unitas, tum simplicitas (Cf. infra n. 18)
enunciationis est iudicanda non ex unitate nominis, sed ex unitate significati
(ad quod ordinatur), etiamsi sint plura nomina quæ unum significent. --
16. Tres sunt modi enunciationis; simpliciter und, quæ unum simpliciter
significat; simpliciter plures et una secundum quid, quæ multa significat quæ
sunt coniunctione unum ; simpliciter plures quæ plura significat, quæ non
sunt coniunctione unum. 17. Enunciatio una non sic unum significat sicut
nomen et verbum. 18. Ex ratione suæ unitatis dividitur propositio in simplicem
et compositam, non secus ac unum; simplex est quæ unum significat vel per
modum compositionis, vel per modum divisionis; composita est quæ plura
significat, et ideo ex simplicibus propositionibus coalescit.— r9. De
altera divisione enunciationis (n. 3). Divisio enunciationis in
affirmativam et negativam primo convenit enunciationi simplici; et ex
consequenti compositæ.— 20. Iterum de opinione Alexandri (n. 5).- 21.
Enunciatis sententiis Boethii, Porphyrii et Ammonii, concluditur: significare
esse et non esse recte assignari ab Aristotele ut differentias specificas
propositionis seu enunciationis. lione aut
compositione aut ordine. Quia enim ens et unum convertuntur, necesse est
sicut omnem rem *, ita et omnem enunciationem aliqualiter esse
unam. 3.
Alia vero subdivisio enunciationis est quod si enunciatio sit una, aut
est affirmativa aut negativa. Enunciatio
autem affirmativa prior est negativa, triplici ratione, secundum
tria quæ supra posita sunt: ubi dictum est quod vox est signum
intellectus, et intellectus est signum rei. Ex parte igitur vocis,
affirmativa enunciatio est prior negativa *, quia est simplicior:
negativa enim enun Cap. v. Cap. vi. A: nam. rem esse uDe tertia divisione, infra
lect. x, n. 10. Lect. τι, nn. 5 et 9. Enunciatio
ex codd. ABCOmittunt π6gativa.
36 ciatio addit supra affirmativam particulam negativam. Ex parte etiam
intellectus affirmativa* enunciatio, quæ significat compositionem intellectus,
est prior negativa, quæ significat divisionem eiusdem: divisio enim naturaliter
posterior est compositione, nam non est divisio nisi compositorum, I
de substantia, quam de novem generibus accidentium ὃ, sicut non est corruptio nisi generatorum.
Ex parte etiam rei, affirmativa enunciatio, quæ significat esse, prior
est negativa, quæ significat non esse: sicut habitus naturaliter
prior est privatione. 4. ACD melius: enunciatio. A: quæ.
Scilicet ex ABC. Alexander.
Dicit ergo quod oratio enunciativa una et prima est affirmatio, idest
affirmativa enunciatio. Et contra hoc quod dixerat prima, subdit:
Deinde negatio, idest negativa oratio *, quia ** est posterior
affirmativa, ut dictum est. Contra id autem quod dixerat una, scilicet simpliciter,
subdit quod quædam aliæ sunt unæ, non simpliciter, sed coniunctione unæ Ὑ.
5. Ex hoc autem quod hic dicitur argumentatur Alexander quod divisio
enunciationis in affirmationem et negationem non est divisio generis in
species, sed divisio nominis multiplicis in sua significata. Genus enim
univoce prædicatur de suis speciebus, non secundum prius et
posterius: unde Aristoteles noluit quod ens esset
genus commune omnium, quia per prius prædicatur ^ a) Ex parte
etiam intellectus affirmativa etc. Est lectio codd.
ABC quam adoptamus loco Pianæ et D: ex parte autem intellectus
etiam affirmativa etc. Cod. E: ex parte intellectus enim affirmativa etc.
Sed quia enim magis quam autem, extra propositum ponitur, pronum
est inferre in codice, ex quo E transcriptus est, fuisse etiam, et ab
imperito vel distracto amanuensi scriptum enim. β) Ex parte
etiam rei, affirmativa enunciatio, quæ significat xssE, prior est
negativa, quæ significat NoN Ἐ55Ε. Ita legimus cum ABE: ex parte etiam
rei, non autem cum Piana: ex parte autem.- Cod. D habet: ex parte rei. -
C omittit omnino verba: ex parte etiam rei affirmativa enunciatio; sed
his omissis, ea quæ immediate-sequuntur, et quæ habet etiam C, sunt sine
significatione. - Hoc principium, simplicissimum quidem in se est, sed virtute
est propemodum infinitum. Dixerat s. Thomas lect. i, n. ult. negationem
relative, respectu nempe eorum quæ possunt esse et non esse præcedere
affirmationem, quia revera ea quæ possunt esse et mom esse prius
concipiuntur ut non existentia (seu ton esse) quam ut existentia. Nunc
autem loquendo in sensu absoluto affirmationem dicit præcedere negationem, et
esse seu existere, præcedere non esse seu non existere. Et vere sic est. Nam negatio negat esse, et ideo illud subaudit; at contra
affirmatio affirmat esse, quod per se sumptum stare potest nihilque præsupponit.
Quo statuto abstractissimo principio, s. Thomas frequenter illud applicat
peculiaribus subiectis; puta: actus est esse, potentia est non esse; ergo
absolute loquendo actus prior est potentia: perfectio est esse,
imperfectio est non esse; ergo absolute loquendo perfectio prior est
imperfectione: habitus seu habere est esse, privatio est non esse; ergo habitus
prior est et privatione. Et sic de cæteris. - Applica eadem
principia, et logice vere inferes: ergo existentia
entis perfectissimi præcedit existentiam entis finiti, quod est perfectio mista
imperfectione, seu affirmatio mista negatione; ergo perfectio finita dari
nequit quin præexistat perfectio infinita, a qua sit; ergo bonitas,
veritas, entitas, causa finita existens supponit causam infinitam, et infinite
bonam, infinite veram, infinite ens. - Hisce aliisque bene multis consequentis
illatis, adde quod quia Deus est esse, et veritas, et causa, et bonitas,
et perfectio etc. per essentiam ; Deo per hypothesim sublato, nihil
omnino relinquitur, neque veritas cuiusque affirmationis, neque
consequenter veritas cuiusque negationis. Quocirca
philosophia necessario Dei existentiam præsupponit et in omni
sua cognitione implicite includit Deum, quo negato, seipsam negat. Y) Sed
coniunctione unæ.— Codd. BCDE: sed coniunctione, ita scilicet quod quælibet
earum est coniunctione una. Et hæc mihi videtur esse lectio germana 8.
Thomæ.- A habet: sed coniunctione una, nempe legit ferme cum Piana.
! Quam de novem generibus accidentium. Piana immediate prosequitur: sed
enunciatio prædicatur secundum prius et posterius de affirmatione et negatione,
ut videtur per hoc quod dicitur primo et deinde. Ergo etc.— Quæ omnia,
explicite constituentia minorem argumentationis Alexandri, desunt in edd.
Venetis Peri hermeneias sæc. XV et XVI, nec non in edd. Opp. s. Th.
Veneta 1595 et Parisiensi 1660. Sed et codices 6. Sed dicendum quod
unum dividentium aliquod commune potest esse prius altero dupliciter: uno modo,
secundum proprias rationes, aut naturas dividentium; alio modo, secundum
participationem rationis illius communis quod in ea dividitur. Primum autem non
tollit univocationem generis, ut
manifestum est in numeris, in quibus binarius secundum propriam rationem
naturaliter est prior ternario *; sed tamen æqualiter participant
rationem generis sui, scilicet numeri: ita enim est ternarius multitudo
mensurata per unum, sicut et binarius. Sed secundum impedit univocationem generis. Et propter hoc ems
non potest esse genus substantiæ et accidentis: quia in ipsa
ratione en£is, substantia, quæ est ens per se, prioritatem habet respectu
accidentis, quod est ens per aliud et in alio. Sic ergo affirmatio
secundum propriam rationem prior est negatione; tamen æqualiter
participant rationem enunciationis, quam supra posuit, videlicet quod
enunciatio est oratio in qua verum vel falsum est. 7. Deinde cum
dicit: Necesse est autem etc., manifestat propositas divisiones. Et primo,
manifestat primam, scilicet quod enunciatio vel est una simpliciter
vel coniunctione una; secundo, nostri omnes præfata verba omittunt. Adde
quod minor illa et præsertim abbreviatio ergo etc., qua s. Thomas aut numquam
aut rarissime utitur, videntur esse nota marginalis, quæ postea textui
inserta est,— Supra autem cod. A hanc exhibet lectionem: unde Aristoteles
voluit quod ens non esset genus omnium prædicatorum, nempe prædicamentorum.
Prædicatorum loco prædicamentorum non raro excidit amanuensibus. ε)
Binarius secundum propriam rationem naturaliter est prior ternario. Codd. omnes
ita legunt. Piana: secundum rationem propriam prior est etc. Adverbium
naturaliter potest sine inconvenienti omitti, quia sufficienter
exprimitur, dicendo, secundum propriam rationem ; illud tamen adiecimus
explicite propter codd. unanimitatem. Ratio vero asserti fundatur in
principio nota $ explicato. Ternarius enim resultat ex binario et ex
unitate, sicut ex duabus unitatibus componitur binarius. Ergo sicut
unitas supponitur a binario et prior est ipso; ita binarius supponitur a
ternario et ipso prior est. t) Ens non potest esse genus etc.; et ideo non
univoce prædicatur de rebus, quamvis nec proprie æquivoce, sed analogice
(Cf. lect. v, n. 19 et not. ξ). Recte enim
argumentamur: Est gemus; ergo est univocum. Et viceversa: Non est
univocum; ergo non est genus. - Disputatum est a Scholasticis utrum
revera ens (quod est ultimum ad quod ascendit mens in abstractionibus
idealibus, et a quo in synthesi ideali mens descendit ad genera et species) sit
quid univocum, et ideo genus, vel quid analogum et ideo transcendens omne
genus. Affirmavit Scotus univocationem entis; negavit s. Thomas. Recentiores
vero plerique hanc quæstionem inter inutiles subtilitates scholasticas
recensuerunt. Sed postquam invaluit pantheismus idealisticus, qui
fundamentum quærit in entis conceptu abstractissimo, tunc tandem cognitum est
quæstionem illam inter præcipuas locum habere. Sed præterea quæstioni de
univocatione vel analogia entis intimo nexu doctrina de ordine
supernaturalium veritatum connectitur. Hæc, suis locis explicanda, sufficiat
impræsentiarum innuisse, ut novitius non summis labiis attingat, sed
intime penetret quæ hic tradit s. Thomas ac firmiter mente retineat ad
rationem univocationis essentialiter requiri, ut illud quod dicitur univocum æqualiter
participetur vel possit participari a pluribus; ita nempe ut subtracta
ista participabilitatis æqualitate, eo ipso subtrahatur univocatio.
Ἢ) Est ens per aliud et in alio. lllud per aliud, quod dicitur de
accidente, accipiendum est per oppositionem ad illud per se, quod dicitur de
substantia. Porro per se esse non excludit causam a quo substantia habeat esse
(substantiæ enim creatæ sunt per se, sed non sunt 4 se), sed solum
excludit subiectum cui inhæreat ut existat: quia de ratione substantiæ
est quod per seipsam et consequenter in seipsa existat et non in alio.
Igitur per aliud, quod de accidente affirmatur, dicit negationem existendi per
se, et consequenter necessitatem inhærendi alicui subiecto substantiali:
non enim accidens naturaliter existit, nisi quatenus inexistit,
ut dictum est lect. iv, n. 5, nota ὃ. - Codd. hoc modo legunt: prioritatem habet substantia, quæ est ens per se
respectu accidentis, quod etc. Sic ergo etc. Hanc alteram inversionem
adoptavimus, seposita Piana: sic ergo affirmatio prior est negatione
secundum propriam rationem. Cf. lect.v, n. 19, nota £. t Codd.: nem
ratiocommunis, scilicet etc., et videtur melius. A: Sicul est. ΓΒ: secundum coniunciionem, et omittit cum
AC. wa manifestat *cpE: propositi
manifestationem. ABC :
est. AC: necesse est
temporis præteriti etc. CAP. V, LECT. VIII secundam, scilicet quod
enunciatio simpliciter una vel est affirmativa vel negativa; ibi:
Est autem. simplex enunciatio etc. Circa primum duo facit: primo, præmittit quædam,
quæ sunt necessaria ad propositum manifestandum *; secundo,
manifestat propositum; ibi: Est autem una oratio etc. 8. Circa
primum duo facit: primo, dicit quod omnem orationem enunciativam oportet constare
ex verbo quod est præsentis temporis, vel ex casu verbi quod est præteriti
vel futuri. Tacet autem de verbo infinito, quia eumdem usum habet in
enunciatione sicut et verbum negativum, Manifestat autem quod dixerat per
hoc, quod non solum nomen unum sine verbo non facit orationem perfectam
enunciativam, sed nec etiam oratio imperfecta. Definitio enim oratio quædam
est, et tamen si ad rationem hominis, idest definitionem non
addatur aut θεέ, quod est verbum, aut erat, —aut-fuit, quæ sunt casus verbi, aut aliquid
huiusmodi, idest aliquod aliud verbum seu casus verbi, nondum est oratio
enunciativa. 9. Potest autem esse dubitatio: cum enunciatio constet
ex nomine et verbo, quare non facit mentionem de nomine, sicut de verbo? - Ad
quod tripliciter responderi potest. - Primo quidem, quia nulla oratio
enunciativa invenitur sine verbo vel casu verbi; invenitur autem aliqua enunciatio
sine nomine, puta cum nos utimur infinitivis verborum loco nominum; ut cum
dicitur, currere est moveri. - Secundo et melius, quia, sicut supra
dictum est *, verbum est nota eorum quæ de altero prædicantur. Prædicatum
autem est principalior pars enunciationis, eo quod est pars formalis et
completiva ipsius. Unde vocatur apud græcos propositio cafegorica, idest prædicativa.
Denominatio autem fit a forma, quæ dat speciem rei. Et ideo potius fecit?
mentionem de verbo tanquam de parte principaliori et formaliori. Cuius
signum 9) In enunciatione etc. Hæc verba adiecimus Pianæ ex codd.:
videntur enim requisita ex contextu, qui est de elementis necessariis ad
enunciationem. Imo s. Thomas lect. 1, n. 5, lib. II distinguit verbum
infinitum extra enunciationem et in enunciatione, et prout ponitur
in enunciatione dicit: Verbum infinitum in enunciatione positum fit
verbum negativum. Quo autem pacto verbum infinitum in enunciatione
habeat eumdem sensum ac verbum megativum, explicat ib. Angelicus. Infra
vero codd. ABC legunt: manifestat... non solum unicum nomen sine verbo
facit enunciationem, sed nec etc. Facit est error plane manifestus ; sed
unicum nomen, quod etiam habent DE haud mihi displicet; enunciationem denique
mihi videtur esse lectio præferenda: enunciatio enim est oratio perfecta,
ut dictum est lect. præced. n. 4: inutile ergo videtur ut designetur per
orationem perfectam enunciativam. Noto etiam lectionem codd. ABDE:
definitio enim..., et tamen si rationi, idest definitioni hominis (A omittit
hominis) non addatur etc. Et hæc lectio videtur melior Piana, cum qua
conveniunt edd. Venet. et cod. C. t) Ad quod tripliciter responderi
potest. Primo quidem, quia, etc. Hæc lectio codd. indicatur a contextu,
et etiam. quoad formam melior est Piana: ad hoc tripliciter... Uno modo
quia etc. x) Denominatio autem fit a forma, quæ dat speciem rei. Homo
denominatur doctus a doctrina, qua in specie, ut ita. dicam, docti
constituitur. Ex quo patet aliquid denominari ab eo, a quo in determinato
esse vel modo essendi constituitur; illud autem a quo aliquid constituitur et
denominatur, consuevit apud Scholasticos appellari forma; illud vero quod
constituitur et denominatur a forma, appellatur subiect um et
quandoque etiam latiori sensu dicitur materia, quia materiæ est proprium
ut per formam determinetur et constituatur in aliqua rerum specie. Et
hinc etiam est quod, quia genus est quid determinabile, differentia vero
concipitur ut quid determinans (sicut animal est genus determinabile ad hominem
et brutum, rationale autem est differentia determinans animal ad esse hominis),
infra n. seq. dicitur quod a materia, physice loquendo, sumitur genus, a
forma vero differentia (Metaph. lib. X, ACE: ex eo quod. ΒΕ: mom erat hic.-4: hæc. est, quia enunciatio categorica
dicitur affirmativa vel negativa solum ratione verbi, quod
affirmatur vel negatur; sicut etiam conditionali$ dicitur affirmativa vel
negativa, eo quod affirmatur vel negatur coniunctio a qua denominatur. Zertio, potest dici, et adhuc melius,
quod non erat intentio Aristotelis ostendere quod nomen vel verbum non
sufficiant ad enunciationem complendam: hoc enim supra manifestavit tam
de nomine quam de verbo. Sed quia dixerat quod quædam enunciatio
est una simpliciter, quædam autem coniunctione una; posset aliquis
intelligere quod illa quæ est una simpliciter careret omni compositione:
sed ipse hoc excludit per hoc, quod in omni enunciatione oportet
esse verbum *, quod importat compositionem, quam non est intelligere sine
compositis, sicut supra dictum est. Nomen autem non importat compositionem, et ideo non exigit præsens intentio
ut de nomine faceret mentionem, sed solum de verbo. 10. Secundo;
ibi: Quare autem etc., ostendit aliud
quod est necessarium ad manifestationem propositi, scilicet quod hoc quod
dico, animal gressibile bipes, quæ est definitio hominis, est unum
et non multa. Et eadem ratio est de omnibus aliis definitionibus ^. Sed huiusmodi
rationem assignare dicit esse alterius negocii. Pertinet enim ad
metaphysicum; unde in VII etin VIII Metaphysicæ* ratio huius assignatur: quia
scilicet differentia advenit generi non per accidens sed per se,
tanquam determinativa ipsius, per modum quo materia determinatur per
formam. Nam
a materia sumitur genus, a forma autem differentia ". Unde sicut
ex forma et materia fit vere unum et non multa, ita ex genere et
differentia. 11. Excludit autem quamdam rationem huius
unitatis, quam quis posset suspicari, ut scilicet propter hoc
definitio dicatur unum, quia partes eius sunt propinquæ, idest sine
aliqua interpositiolect. xir. 7 Cf. ib. lect. x et xi). - Codd. ACDE:
denominatio enim fit a forma, quæ dat speciem rei. Qua in lectione, si
adoptetur, assignatur ratio cur propositio græce denominetur categorica
et latine prædicativa. λ) Et ideo potius fecit. Adiicimus potius ex codd.
ABCD; et infra cum eisd. et E legimus: parte principaliori et
formaliori, loco Pianæ, principaliori et formaliori; et (E habet
lacunam): negativa solum ratione loco negativa ratione; et cum AC (B lacunam
habet): sicut etiam conditionalis, loco, sicut conditionalis (D: sic et
conditionalis). y) De omnibus aliis definitionibus. Est lectio cod.
D. Codd. ABC: de universis aliis
definitionibus. E: de diversis aliis definitionibus. Aliis ergo traditur
ab omnib. codd. Piana: de omnibus definitionibus. y) A materia sumitur
genus etc. Vide quæ supra, nota x dicta sunt. Sed hic addendum est quod quamvis genus
sumatur a materia, in sensu supra explicato, imo quamvis contingat
aliquando aliquid esse et genus et materiam alicuius (sicut vox, e.
g., est genus et materia litterarum) non tamen utrumque est eodem modo
acceptum. Materia enim est pars integralis rei,
et ideo non potest prædicari seu affirmari de toto, cuius pars integralis
est: non enim dici potest quod homo sit caro, vel os, quamvis caro et os
sint materia et partes integrales hominis. At ex opposito genus vere prædicatur
de toto: vere enim dicimus quod homo sit animal, Consequenter genus
significat aliquo modo totum, quod est species (Conf. s. Th. VII
Metaphysic., lect. xir et loc. citt. nota x). E) Ut scilicet
propter hoc definitio etc. Adiicimus propter hoc ex codd.: causalis enim
illa perspicuitatem confert sententiæ, et magis eam connectit iis quæ
sequuntur, nempe quia partes eius sunt, seu ut iidem codd.
habent, quia partes eius dicuntur propinquæ.— At dicuntur melius
sonat, si supra cum ACDE legatur: definitio sit unum, quia pdrtes eius
dicuntur propinquæ (propinque?). Et revera sic legendum esse videtur: nam
statim subiungitur quod partes definitionis debent dici sine aliqua
inferpositione coniunctionis vel moræ. Omnes etiam codices legunt
immediate: et quidem non interruptio prolationis. Codd.- p.: dicere. A: esse verbum est. Lect, v, n. 2t. Codd.: proponit. τ
A: quod. δας Ρ.: et. ACDE. -».: κεἴ Comment.
sancti Th. lect.xi et lect. v. - Ed. Did. lib. VI, c. xit,
et lib. VII, c. vi. pc: ita etiam. Codd.- P:
dubitationem. 0 n p:
accidit. κα: contingit hancunitatem( ). Cf. sup., membro divisionis nomen et
verbum excluduntur; ibi: Nomen ergo et verbum etc. Opponitur autem
unitati 38 ne coniunctionis vel moræ. Et quidem non interruptio
locutionis necessaria est ad unitatem definitionis, quia si interponeretur
coniunctio partibus definitionis,iam secunda non determinaret
primam, sed significarentur uf actu multæ in locutione 7: et idem
operatur interpositio moræ, qua utuntur rhetores loco
coniunctionis. Unde ad unitatem definitionis requiritur quod partes eius
proferantur sine coniunctione et interpolatione: quia etiam in re
naturali, cuius est definitio, nihil cadit medium inter materiam et
formam: sed prædicta non interruptio non sufficit ad unitatem
definitionis, quia contingit etiam hanc continuitatem prolationis servari in his, quæ non sunt
szmpliciter unum, sed per accidens; ut si dicam, homo albus
musicus. Sic igitur Aristoteles valde subtiliter manifestavit quod absoluta
unitas enunciationis non impeditur ^, neque per compositionem quam
importat n. 9. verbum, neque per multitudinem nominum ex quibus
constat definitio. Et est eadem ratio utrobique, nam prædicatum
comparatur ad subiectum ut forma ad materiam*, et similiter differentia
ad genus: ex forma. autem et materia fit unum simpliciter. Deinde
cum dicit: Est autem una oratio etc., accedit ad manifestandam prædictam
divisionem. Et primo, manifestat ipsum commune quod dividitur, quod est
enunciatio una; secundo, manifestat partes divisionis secundum proprias
rationes; ibi: Harum autem hæc simplex etc. Circa primum duo facit:
primo, manifestat ipsam divisionem ^; secundo, concludit quod ab utroque
0) Sine aliqua interpositione coniunctionis vel moræ. Quæ de interpositione ac
de interruptione hic dicuntur quoad unitatem definitionis, imo et cuiusque
orationis, novitius accipiat non physice sed moraliter, hoc est, secundum
hominum communem existimationem. Si enim interpositio vel interruptio sit
talis ac tanta .ut secundum communem hominum existimationem non amplius
sensus propositionis habeatur, perit unitas definitionis vel orationis;
secus autem si sensus, non obstante interpositione vel interruptione,
perseveret idem (Cf. quæ hac de re docet s. Thomas P. III, qu. rx, artic. viri,
ad 3, et quæ Caietanus ib. commentatur). Ratio est quia
cum verba ex institutione humana significent, ad communem hominum sensum
est etiam hac in re recurrendum. x) Sed significarentur ut actu multæ in
locutione. Est lectio codd. et Ven. edd. 1526 et 1557, quæ est adoptanda
loco Pianæ et aliarum edd. Ven.: significaretur. Ad hoc enim ut unitas
definitionis habeatur requiritur ut partes fiant actu unum: fiunt autem
actu unum (cum in seipsis, hoc est divisim acceptæ sint multæ), quatenus
una determinat aliam, sicut forma determinat materiam. At posita
interpositione coniunctionis vel moræ una pars non determinat aliam; ergo
partes non fiunt, seu non significantur ut unum actu, sed manent
actu multæ. Codd.
omittunt in locutione, quæ licet non necessaria, tamen retinemus cum
Piana aliisque edd. Denique edd. bc et 1526 habent cum P.: et ideo idem operatur etc. At codd. ABC omittunt ideo, ac melius legunt: et (A omittit etiam
ef) idem operatur etc.- Edd. a et 1557: et ideo operatur; ideo erronee ponitur
pro idem. e) Non impeditur; sic habent codices omnes, quorum
lectionem prætulimus τῷ interrumpitur
(quod, quamvis non male, legitur in editione Piana), quia melior nobis
visa est ex toto contextu. c) Primo manifestat ipsam divisionem. Codd.
omnes: primo manifestat præmissam divisionem: quæ lectio repetit quæ supra
dicta sunt: accedit ad etc. Præterea cod. A immediate prosequitur:
secundo concludit ab utroque membro divisionis nomen et verbum
excludi. 1) Per modos pluralitatis. Quia per unum oppositorum
cognoscitur aliud, ex diversis pluralitatis modis declaratur unitas
propositionis. Piana habet: per modum pluralitatis. -- Codd. ACDE
legunt: oppositum autem unitati (A unitatis) est pluralitas; et
ideo modos unitatis manifestat per modos pluralitatis. Quam lectionem,
quamvis corrupte, indicat etiam cod. B: (in marg. cum) omni autem unitati
est pluralitas (marg. opposita) ; et ideo per modos unitatis manifestat
per modos pluralitatis. Hinc per modos est lectio codd. omnium. Quod si
sapiens lector integram lectionem ACDE amplecti maluerit, non ego
contradicam (Cf. infra, nn. seq. et 16). v) Et tales opponuntur secundo
modo unitatis. Hæc verba quæ in edd. habentur, desiderantur in codd.
nostris. Procul dubio hæc secunda pars de oppositione ad unitatem
secundum quid de facili suppletur ex pluralitas; et ideo enunciationis
unitatem manifestat per modos pluralitatis. 13. Dicit ergo
primo quod enunciatio dicitur vel una absolute, scilicet quæ unum de uno
significat, vel una secundum quid, scilicet quæ est coniunctione una. Per
oppositum autem est intelligendum quod enunciationes plures sunt, vel ex
eo quod plura significant et non unum: quod opponitur primo modo unitatis *; vel ex eo
quod absque coniunctione proferuntur: et tales opponuntur secundo modo
unitatis " *, 14. Circa quod considerandum est, secundum
Boethium, quod unitas et pluralitas orationis refertur ad significatum; simplex
autem et compositum attenditur secundum ipsas voces. Et ideo. enunciatio
quandoque est una et simplex puta cum solum ex nomine et verbo componitur
in unum significatum; ut cum dico, homo est albus. Est etiam
quandoque una oratio, sed composita, quæ quidem unam rem significat, sed
tamen composita est vel ex pluribus terminis; sicut si dicam,
animal rationale mortale currit, vel ex pluribus enunciationibus, sicut in
conditionalibus, quæ quidem unum significant et non multa. Similiter
autem quandoque in enunciatione est pluralitas cum simplicitate, puta cum in
oratione ponitur aliquod nomen multa significans; ut si dicam, canis
latrat, hæc oratio plures est, quia plura significat *, et tamen simplex est. Quandoque
vero in enunciatione est pluralitas et compositio, puta prima parte
enunciata; at non mihi persuasum est hanc ipsam secundam partem
subintelligendam fuisse a s. Thoma relictam, et non explicite
appositam. ) Secundum Boethium... unitas et pluralitas refertur. Codd.
ABD: secundum Boethium (D erronee, Aristotelem)... refertur ad
significationem. Cod. E: refertur ad
significationem rei. Cod. C: unitas et pluralitas referuntur ad
significatum. Lectionem refertur (non referuntur, ut ex attenditur sequente,
quod codd. ipsi habent, est manifestum) Pianæ, potest referri, prætulimus,
tum auctoritate codd., tum quia magis respondet secundæ parti, nempe:
simplex autem et compositum attenditur (non, possunt vel potest
attendi).— Quæ de Boethio hoc loco affirmat s. Thomas habentur in
Editione secunda in librum De interpretatione, pag. 328 edit. cit. Basileæ: «
Una, inquit Boethius, vel multiplex » oratio intelligitur si unum
vel multa significat; et de propria signi» ficatione semper iudicantur. Simplex
autem et composita non ex si» » » gnificatione, sed ex
verborum et nominum pluralitate cognoscitur: si enim ultra duos terminos
habet propositio, composita est; si duos tantum, simplex. » Quæ verba cum
absolute dicantur, magis magisque confirmant lectionem codd. X)
Quandoque est una et simplex. Hæc lectio codd., quæ cum sequentibus una
oratio sed composita cohæret, sufficitur Pianæ: simplex et una. Sed alia
occurrunt notanda ex cod. A. Habet: quandoque quidem est una et simplex,
puta cum solum ex nomine et verbo componitur quæ unum significant (quæ unum
significant habent etiam BDE)... Est autem oratio una (id. alii codd.),
sed composita ex pluribus terminis, ut si dicam... quæ unum et non multa
significant (id. BC). Similiter autem etiam in enunciatione quandoque est etiam
pluralitas... multa significans. At hic amanuensis repente distrahitur,
et immediate prosequitur: »on dicitur de affirmatione et negatione univoce
sicut genus de suis speciebus. Quæ sunt ultima verba numeri 20. Cætera
omnia intermedia per incredibilem oscitantiam omittit. Y) Quia
plura significat. Ratio est quia canis est nomen æquivocum, ut in fine
huius numeri dicitur; nomen autem æquivocum licet sit simplex voce, multa
tamen, eaque diversa significat, ut dictum est lect. v, n. 19 et not. £;
et ideo multiplex est significatione. Unde hæc propositio: Cato
philosophus est (est exemplum BOEZIO, quatenus nempe Cato potest
significare tum Catonem Uticensem tum Catonem Censorium oratorem) vel,
canis latrat, non est una, sed est multiplex, licet sit simplex. Infra post verba, homo albus musicus disputat, codd. BC addunt: vel
homo albus et musicus disputat. Per hanc additionem codd. citati ponunt
exempla utriusque partis præmissæ, nempe, sive interveniat coniunctio,
pro qua est secundum exemplum; sive mom, pro qua primum exemplum
inducitur. Codd.: quia scilicet. -
ABc omit« tunt de uno; et sic fere semper in similibus
casibus. A Una
ex iterum scilicet. ABC.quía
Codd. - ».: et hæc. ;
Nempe unitati absolute dictæ. v Nempe unitati secundum quid. Boethius
? x ABC: tet.
Sicut pa39 statur, ini. cpE: multæ. consequenter ostendit quæ sunt plures enunciationes, et ponit duos modos
pluralitatis. Primus est, quod plures dicuntur enunciationes quæ plura
significant. Contingit autem aliqua plura significari in aliquo uno
communi; sicut cum dico, animal est sensibile 9, sub hoc uno
communi, quod est animal, multa continentur, et tamen hæc *Éc: |
oratio enunciativa est una, quæ etc. CAP. VIII, LECT. VIII 22e ples
cum. ponuntur plura in subiecto vel in prædicato, ex quibus non fit unum, sive
interveniat coniunctio sive non; puta si dicam, homo albus musicus
disputat: et similiter est si. coniungantur plures enunciationes, sive
cum coniunctione sive sine coniunctione; ut si dicam, Socrates currit,
Plato disputat. Et secundum hoc sensus litteræ est quod enunciatio
una* est illa, quæ unum de uno significat, non solum si sit simplex, sed etiam
si sit coniunctione una. Et similiter enunciationes plures dicuntur
quæ plura et non unum significant: non solum quando interponitur aliqua
coniunctio, vel inter nomina. vel verba, vel etiam inter ipsas
[27] '* Codd.: absque sita conone. enunciationes; sed
etiam si vel inconiunciione, idest absque aliqua interposita coniunctione
plura significat, vel quia est unum nomen æquivocum, multa
significans *, vel quia ponuntur plura nomina absque coniunctione *, ex
quorum significatis non fit unum; ut si dicam, 4omo albus
grammaticus Jogieus currit. 15. Sed hæc expositio non videtur esse
secundum intentionem Aristotelis. Primo. quidem, quia per disiunctionem,
quam interponit, videtur distinguere inter orationem unum significantem, et orænunciatio
est una et non plures. Et ideo addit et non unum.- Sed melius est ut
dicatur hoc esse additum propter definitionem, quæ multa significat quæ
sunt unum: et hic modus pluralitatis opponitur primo jmodo unitatis*. -
Secundus modus pluralitatis est, quando non solum enunciationes
plura significant, sed etiam illa plura nullatenus coniunguntur, et hic
modus pluralitatis opponitur secundo modo unitatis*. Et secundum hoc
patet quod secundus modus unitatis non opponitur primo modo
pluralitatis. Ea autem quæ non sunt opposita, possunt simul esse. Unde
manifestum est, esse enunciationem quæ est una
coniunctione, Codd.:
tur. e eo dicunCf. lect.xit,
n.7. etiam plures: plures in quantum significat " plura
et non unum. Secundum hoc ergo possumus accipere tres modos enunciationis.
Nam quædam est simpliciter una, in quantum unum Supra n. 13.
Loc. cit. pc omittt: p/ures. BCE.- D Gt P.: QU tem. significat;
quædam est simpliciter plures, in quan*ἢ quid (Conf. text. græc.). Codd. et edd.p: quædam autem (et ita c)
sunt .. Significant. "sc: vero. tum plura
significat, sed est una secundum quid, in quantum est coniunctione una; quædam sunt
simpliciter plures, quæ neque significant unum, A ow ef
multa. tionem quæ est coniunctione una. Secundo, quia supra dixerat
quod est unum quoddam ** et non multa, animal gressibile bipes. Quod
autem est coniunctione unum, non est unum et non multa sed est unum ex multis. Et ideo melius videtur
dicendum quod Aristoteles, quia supra dixerat ali* quædam Est cx Βου. τῆς ὙΌΣ quam enunciationem esse unam et aliquam con- iunctione unam, vult
hic manifestare ^* quæ sit una. Et quia supra dixerat quod multa
nomina simul coniuncta sunt unum, sicut animal gressibile bipes,
dicit consequenter £^ quod enunciatio est iudicanda una non ex unitate
nominis, sed ex unitate significati, etiam si sint plura nomina quæ unum
significent. Velsi sit aliqua enunciatio 7 una quæ multa significet, non
erit una simpliciter, sed coniunctione una. Et secundum hoc, hæc
enunciatio, animal gressibile bipes est risibile, non est una quasi
coniunctione una, sicut in prima expositione dicebatur, sed quia unum
significat. 16. Et quia oppositum per oppositum manifew) Plura significat
(BCD: significet; E: significaret), vel quia est unum nomen æquivocum
multa significans etc. Hæc verba mult a significans, quæ desunt Pianæ,
quia codd. unanimiter habent, nostræ μὰν cian editioni, Est sermo de
pluralitate orationis. quando enunciatio absque interposita coniunctione
plura significat: quod quidem ex duplici capite provenire dicitur, nempe aut
quia ponitur nomen æquivocum multa significans, et cum unitate nominis habetur
pluritas significationwm; aut quia ponuntur. plura nomina ex quorum
significatis non fit unum significatum, et cum pluralitate nominum
babetur etiam pluralitas significationum. «x) Vult hic manifestare etc. Codd. - P.: hic manifestat. Et immediate C:
et quia iam supra ostendit;— DE: et quia iam ostendit; B: et quia supra ostendit.
88) Dicit consequenter. Edd. Piana et Ven. habent: dicit Commentator Algagzel
etc. Sed codd. neque Commentator habent neque AIga1el, sed legunt consequenter.
B. Albertus Magnus in 1 Peri hermeneias, tract. IV, cap. rt, pag. 258
col. 2, refert Avicennam et Algazelem hac in re Boethio consentire.
Cum codd. ergo retinemus nomen Algamelis esse expungendum ex hoc s.
Thomæ textu atque legendum consequenter. Revera quæ hoc loco disseruntur, mera
expositio sunt textus Aristotelici, quem longiori sermone exponit
Averroes in suis commentaris in librum Peri hermeneias (8. Sermo in oratione Venetiis
1483. Absque num.). YY) Vel si sit aliqua enunciatio etc. Adoptamus
hanc lectionem codd. BC quam indicant etiam codd. DE. - Edd. Piana et
Ven.: vel si aliqua neque coniunctione aliqua uniuntur. Ideo autem
Aristoteles quatuor ponit et non solum tria, quia quandoque est
enunciatio plures, quia plura significat, non tamen est coniunctione una, puta
si ponatur ibi nomen multa significans. 17. Deinde cum dicit: Nomen
ergo et verbum etc., excludit ab unitate orationis nomen et verbum.
Dixerat enim quod enunciatio una est, quæ unum significat: posset autem
aliquis intelligere, quod sic unum significaret sicut nomen et verbum
unum significant. Et ideo ad hoc excludendum subdit: Nomen ergo, et
verbum dictio sit sola, idest ita sit dictio, quod non enunciatio. Et
videtur, ex modo loquendi, quod ipse imposuerit hoc nomen ad significandum
partes enunciationis. Quod autem nomen et verbum dictio sit sola **
manifestat per enunciatio una plura etc. et infra: et secundum hoc,
animal gressibile bipes est risibile, non est una, coniunctione una,
sicut prius dicebatur, sed quia unum significat. 98) Animal
est sensibile. Codd. BCE. - Ed. Piana: animal gressibile bipes, sed male, quia
animal gressibile bipes non est enunciatio, cum verbo seu copula careat. S. Thomas autem ponit exemplum de enunciatione quæ est una et non
plures, quamvis eius subiectum animal sit quid commune multa sub se continens.
Ob eamdem rationem seponenda est etiam lectio cod. D: animal
sensibile. ec) Sic unum significaret. Ita optime codd., ut videre est in
n. seq. C
prosequitur: sicut nomen vel verbum unum significat. Ed. Piana: sic significaret. Prius
autem ubi Piana legit, posset enim, legimus cum eisdem codd., posset
autem, prout natüra ipsa contextus postulat. Infra etiam legimus: dictio
sit sola, idest ita sit dictio quod non enunciatio, correcta Piana:
dictio sit sola, ita dictio sit quod non enunciatio. Particulam enim idest
habent codd. Attamen lectiones codd. DE in omnibus non sequimur: narh D
habet erronee: idest ita sit dictio quod enunciatio; et E non bene: idest
ita fit dictio quod non enunciatio. CC) Quod autem nomen et verbum dictio sit sola. Codd. ΒΟ. (E habet lacunam) legunt: quod autem nomen vel verbum sit sola
dictio et non enunciatio. Quæ lectio videtur anteponenda, quia magis
complet sententiam Aristotelis; attamen non est necessaria, quia per
particulam ita exclusivam so/a, satis exprimitur quod nomen. vel
verbum sunt dictiones, ut non sint enunciationes. Hinc Aristoteles
ponit, dictio sit sola: quæ verba s. Thomas hic supra interpretatur per
exclu[13 Codd.: quasi
interroganti. 7n 00 *p: sicut enunciat; et ita
infra cum c. Hoc ex
codd. nt. n. 12.
lect. nt, Codd.-».: intelligitur.- Ibi deest in codd. Codd.: præmiserat. Βα: gnificat vel quæ siunum, quæ est
coniunclione una. *c: una enunciatio., primo quidem convenit
enunciationi simplici; ex consequenti autem convenit compositæ
enunciationi; et ideo ad insinuandum rationem prædictæ divisionis dicit
quod simplex enunciatio est vox significativa de eo quod est aliquid:
quod pertinet ad affirmationem; vel non est aliquid: quod perti40
hoc, quod non potest dici quod ille enunciet, qui sic aliquid significat
voce, sicut nomen, vel verbum significat. Et ad hoc manifestandum innuit
duos modos utendi enunciatione. Quandoque enim utimur ipsa quasi ad
interrogata respondentes; puta si quæratur, quis sit in scholis? respondemus,
magister ". Quandoque
autem utimur ea propria sponte, nullo interrogante; sicut cum dicimus,
Zetrus currit. Dicit ergo, quod ille qui significat aliquid unum
nomine vel verbo, non enunciat vel sicut ille ille qui respondet aliquo
interrogante, vel sicut qui profert enunciationem non aliquo
interrogante, sed ipso proferente sponte. Introduxit autem hoc, quia simplex
nomen vel verbum, quando respondetur ad interrogationem, videtur
verum vel falsum significare: quod est proprium enunciationis. Sed hoc non
competit nomini vel verbo, nisi secundum quod intelligitur coniunctum cum
alia parte proposita in interrogatione. Ut si quærenti, quis legit in
scholis? respondeatur, magister, subintelligitur, ibi legit. Si ergo ille
qui enunciat aliquid nomine vel verbo non enunciat, manifestum est
quod enunciatio non sic unum significat, sicut nomen vel verbum. Hoc
autem inducit sicut conclusionem eius quod supra præmisit *: Necesse est
omnem orationem enunciativam ex verbo esse vel ex casu verbi.
18. Deinde cum dicit: Harum autem hæc simplex etc.,
manifestat præmissam divisionem secundum rationes partium. Dixerat enim quod
una enunciatio est quæ unum de uno significat, et alia est quæ est
coniunctione una. Ratio autem huius divisionis est ex eo quod unum natum
est dividi per simplex et compositum. Et ideo dicit: Harum autem,
scilicet enunciationum, in quibus dividitur unum, /æc dicitur una, vel
quia significat unum simpliciter, vel quia una est coniunctione. Hæc quidem
simplex enunciatio est, quæ scilicet unum significat. Sed ne intelligatur
quod sic significet unum, sicut nomen vel verbum, ad excludendum
hoc subdit: Uf aliquid de aliquo, idest per modum compositionis, vel
aliquid ab aliquo, idest per modum divisionis. Hæc autem ex his
coniuncta, quæ scilicet dicitur coniunctione una, est velut oratio iam
composita: quasi dicat hoc modo, enunciationis unitas dividitur in
duo præmissa, sicut aliquod unum dividitur in simplex et
compositum. 19. Deinde cum dicit: Est autem simplex etc.,
manifestat secundam divisionem enunciationis, secundum :
videlicet quod enunciatio dividitur in affirmationem et negationem. Hæc
autem divisio sionem enunciationis. Infra autem codd. habent: et ad hoc
manifestandum consequenter innuit (BC: insinuat) etc. 2n) Si quæratur,
quis sit in scholis? Respondemus, magister. Omnes edd. Venetæ sæculi XV
et 1526 habent non quis, sed quid sit in scholis; et ita codices,
qui etiam legunt unanimiter: respondemus, magister disputat : quæ lectio
supponit interrogationem : quid fit in scholis. Quæ utrum sit
vera lectio ex aliis codicibus esset definienda. 00) Quandoque... propria
sponte etc. - BCD: quandoque... propria sponte a nullo interrogati (D
interroganti). Dicit ergo quod ille etc. E: quandoque.... propria sponte, scilicet a
novo interrogati. Dicit ergo ille quod etc. Lectiones codd. DE sunt
corruptiones lect. codd. BC: a nullo interrogati. At P. aliæque
edd. addunt: sicut cum dicimus, Petrus currit; quo exemplo carent citati
codices. Posset igitur aliquis net ad negationem. Et ne hoc intelligatur
solum secundum præsens tempus, subdit: Quemadmodum tempora
sunt divisa, idest similiter hoc habet locum in aliis temporibus
sicut et in præsenti. 20. Alexander autem existimavit quod Aristoet
teles hic definiret enunciationem ; et quia in definitione enunciationis
videtur ponere affirmationem negationem, volebat hic accipere quod
enunciatio non esset genus affirmationis et negationis, quia species nunquam
ponitur in definitione generis. Id autem quod non univoce prædicatur
de multis (quia scilicet non significat aliquid unum, quod
sit unum commune multis), non potest notificari nisi per illa multa quæ
significantur. Et inde est quod quia unum non dicitur æquivoce de
simplici et composito, sed per prius et posterius, Aristoteles in præcedentibus
semper ad notificandum unitatem enunciationis usus est utroque.
Quia ergo videtur uti affirmatione et negatione ad notificandum
enunciationem *, volebat Alexander accipere quod enunciatio non dicitur de
affirmatione et negatione univoce sicut genus de suis speciebus.
21. Sed contrarium apparet ex hoc, quod Philosophus consequenter utitur
nomine enunciationis ut genere, cum in definitione affirmationis et
negationis subdit quod *, affirmatio est enunciatio alicuius de aliquo,
scilicet per modum compositionis, negatio vero est enuncialio alicuius ab
aliquo, scilicet per modum divisionis. Nomine autem æquivoco
non consuevimus uti ad notificandum significata eius. Et ideo Boethius dicit quod
Aristoteles suo modo breviloquio utens, simul usus est et definitione et
divisione eius: ita ut quod dicit de eo quod est aliquid vel non est, non
referatur ad defiquia nitionem enunciationis, sed ad eius
divisionem. Sed differentiæ divisivæ generis
non cadunt in eius definitione *, nec hoc solum quod dicitur vox
significativa, sufficiens est definitio enunciationis; melius dici potest
secundum Porphyrium, quod hoc totum quod dicitur vox significativa de eo quod
est, vel de eo quod non est, est definitio enunciationis. Nec tamen
ponitur | affirmatio et negatio in definitione enunciationis
sed virtus affirmationis et negationis, scilicet significatum eius **, quod est
esse vel non esse, quod quærere utrum verba ista sint additio marginalis?
Salvo meliori iudicio, non videntur esse marginalis additio, sed genuina
s. Thomæ lectio: qua in sententia confirmor ex immediate præcedentibus,
in quibus etiam inducit s. Thomas exemplum positum ab ed. Piana et ab omnibus codd. wu) Alexander autem existimavit etc. «
Aspasius etiam, inquit Boethius, consentit Alexandro » (In lib. De interpretat.
Edit. II, pag. 333).— De sua vero interpretatione, quam s. Thomas n. seq.
recitat atque improbat, ait ipse Boethius: « Hanc expositionem (quod adhuc
sciam) ne» que Porphyrius, neque
ullus alius commentatorum vidit » (ib.. xx) Scilicet significatum eius
etc.- P.:'scilicet quod esse vel non esse etc.; Edd. abc: scilicet quod
est esse vel non esse; Venetæ 1526 et 1557: scilicet esse vel non esse, etc.;—
AB: scilicet significatum eius, quod esse vel non esse etc.;— C: idest
significativum ipsius, quod esse vel non esse etc.;— Codd. - p.: et ne intelligatur.
Alexander. Uu c: ponuntur. Cf. lect. n. 4,
not. ἢ. Porphyrius. v, 41 mentio facta est nec de
affirmatione, nec de negatione. XX
*ABC: n. 864 quia *ABG: Sicut nec species. gc: famen. Ammonius. Codd. : adhuc melius. - A: videtur
. Ammonius dicere. pc:
eius. definitio. CAP. VI, LECT. VIII est naturaliter prius
enunciatione. Affirmationem autem et negationem postea definivit per
terminos utriusque ? cum dixit: Affirmationem esse enunciationem alicuius
de aliquo, et negationem enunciain Est autem considerandum quod artificiosissime
procedit: dividit enim genus non in species, sed differentias
specificas. Non enim dicit quod enunciatio est affirmatio vel
negatio, sed vox significativa de eo quod est **, quæ est
differentia non specifica affirmationis, vel de eo quod est,
in quo tangitur differentia specifica nelionem alicuius ab aliquo. Sed sicutin
definitione generis non debent poni species *, ita nec ea quæ sunt
propria specierum. Cum igitur significare esse sit proprium
affirmationis, et significare non esse sit proprium negationis, melius videtur
dicendum, secundum Ammonium, quod hic non definitur enunciatio, sed solum
dividitur. Supra enim posita est definitio *, cum dictum est quod
enunciatio est oratio in qua est verum vel falsum. In qua quidem
definitione nulla . D: idest
significatum. ipsius est esse vel non esse naturaliter etc.; - E: idest
significatum ipsius, quod est esse vel non esse etc. ut P. - Supra autem,
post verba secundum Porphyrium, codd. ABC legunt: quod totum est
definitio enunciationis quod (C: quia) dicitur vox significativa de 60
quod est aliquid vel non est. Nec (B: ut) tamen etc. Opp. D. Τβομαξ T. I. gationis. Et ideo ex differentiis adiunctis generi
constituit definitionem speciei, cum subdit: Quod affirmatio est
enunciatio alicuius de aliquo, per quod significatur esse; et negatio est
enunciatio alicuius ab aliquo quod significat non esse. XX) Per
terminos utriusque. Addo hæc verba quæ desunt in editione Piana et edd. Ven., sed habentur in codd., et magis perspicuum reddunt sensum s.
Thomæ.- Ex eisdem codd. addo etiam semel et iterum enunciationem, ut habetur in
textu citato Aristotelis: Κατάφασις δέ ἐστιν ἀπόφανσις εἴς. Nec ex codd. hic.
Codd.: quod *Codd.: sed quod est sign. is Codd.
-P.: est esse. Codd.: ex
his. 42 !' E DE OPPOSITIONE AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS
ABSOLUTE ^ ^v,,,
. ^ *, πεὶ δὲ ἔστι καὶ τὸ ὑπάρχον ἀποφαίνεσθαι ὡς μὴ ὑπάρχον; χαὶ τὸ μὴ ὑπάρχον ὡς ὑπάρχον; καὶ τὸ ὑπάρχον ὡς ὑπάρχον, καὶ τὸ μὴ ὑπάρχον ὡς μὴ ὑπάρχον; καὶ περὶ τοὺς ἐκτὸς δὲ τοῦ νῦν χρόνους ὡσαύτως, ἅπαν ἂν ἐνδέχοιτο καὶ ὃ κατέφησέ τις ἀποφῆσαι, καὶ ὃ ἀπέφησέ τις xa vaga ὥστε δῆλον ὅτι πάσῃ χαταφάσει ἐστὶν ἀπόφασις ἀντικειμένη, καὶ πάσῃ ἀποφάσει κατάφασις. Καὶ ἔστω ἀντίφασις τοῦτο’ κατάφασις χαὶ ἀπόφασις αἱ ἀντιχείμεναι, Λέγω δὲ ἀντικεῖσθαι τὴν τοῦ αὐτοῦ χατοὶ τοῦ αὐτοῦ, τ ὁμωνύμως δέ, καὶ ὅσα ἄλλα τῶν τοιούτων προσιοριζόμεθα πρὸς τὰς σοφιστικος ἐνοχλήσεις. ΘΥΝΟΡΒΙ5.
Textus divisio. Prima diversitas propositionis est ex sua forma, qua enunciatur
aliquid esse vel non esse; altera diversitas est per comparationem ad rem
enunciatam, ex qua propositio est vera vel falsa.—3. Ergo quatuor
modis variari potest enunciatio ut sit vel affirmativa et vera (quod
est, esse); vel negativa et vera (quod non est, non esse); vel
affirmativa et falsa (quod non est, esse); vel negativa et falsa (quod
est, non esse). Esse vel mon esse quæ affirmantur vel negantur in propositione
non solam existentiam vel non existentiam subiecti significant, sed
inesse vel non inesse prædicati subiecto. 5. Quatuor præcitatæ differentiæ in
enunciationibus inveniuntur Codd.
- P:proposita... tangit.A: agit auctor. Lect. vir, n. 2. 4: contra. Lect. xir. pc: determinat; et infra cum
4 omittunt tantum. Lect. xit. « Lect. x. n. Lect. præc. 19. osita
divisione enunciationis, hic agit de
oppositione partium enunciationis, scilicet affirmationis et negationis.
Et quia enunciationem esse dixerat*orationem, in qua
est verum vel falsum, primo, ostendit qualiter enunciationes ad invicem
opponantur; secundo, movet quamdam dubitationem circa prædeterminata et
solvit; ibi: Zn his ergo quæ sunt et quæ facta sunt etc. Circa
primum duo facit: primo, ostendit qualiter una enunciatio opponatur
alteri; secundo, ostendit quod tantum una opponitur uni; ibi: Manifestum
est etc. Prima autem pars dividitur in duas partes: in prima,
determinat de oppositione affirmationis et negationis absolute; in secunda,
ostendit quomodo huiusmodi oppositio diversificatur ex parte subiecti;
ibi: Quoniam autem sunt* etc. Circa primum duo facit: primo, ostendit
quod omni affirmationi est negatio opposita et e converso; secundo,
manifestat oppositionem affirmationis et negationis absolute; ibi: E? sit
hoc contradictio etc. 2. Circa primum considerandum est quod
ad ostendendum suum propositum Philosophus assumit duplicem diversitatem
enunciationis: quarum prima est ex ipsa forma vel modo enunciandi
*, secundum quod dictum est quod enunciatio vel est
affirmativa, per quam scilicet enunciatur aliquid esse, vel est negativa
per quam significatur «) Prima autem pars etc. Est lectio codd. - In edd.
Piana et Ven. legitur: prima adhuc dividitur in duas. Primo determinat
etc... Secundo etc. —In eisdem etiam codd. habetur: in secunda parte. Freti
denique eorumdem codd. auctoritate supra, post prædeterminata (B, prædicta),
adiecimus et solvit (E: et solvit eam); quæ desunt in Piana. B) Secundum congruentiam rei etc. Codd. DE: secundum congruentiam ad rem. ABC: secundum convenientiam ad rem etc. Quoniam autem est enunciare et quod est, non
esse: et quod non est, esse: et quod est, esse: et quod non est,
non esse; et circa ea quæ sunt extra præsens tempus, similiter omne
contingit, quod quis affirmaverit, negare, et quod negaverit, affirmare;
quare manifestum est, quoniam omni affirmationi negatio est opposita: et
omni negationi affirmatio. Et sit hoc contradictio, affirmatio et
negatio oppositæ. et Dico autem opponi eiusdem de eodem, non autem æquivoce
quæcumque cætera talium determinavimus contra sophisticas
importunitates. sive verbum sit præsentis temporis, sive præteriti vel
futuri. Corollarium. Ergo omne id quod propositione affirmativa affirmatur
potest propositione negativa negari; et ideo quælibet propositio
affirmativa habet negativam sibi oppositam.— 7. Absoluta oppositio
affirmationis et negationis dicitur contradictio. 8. Conditiones ad contradictionem sunt
identitas prædicati et identitas subiecti; identitas, inquam, tum
secundum nomen significans, tum secundum rem significatam. 9. Aliæ
conditiones; quæ, non secus ac superiores hoc generali principio
nituntur: ut habeatur contradictio necesse est ut id quod negatio negat
sit omnino idem ac illud quod affirmatio affirmat. aliquid non esse; secunda ἢ diversitas est
per comparationem ad rem, ex qua dependet veritas et falsitas
intellectus. Cum enim enunciatur aliquid esse vel non esse
secundum congruentiam rei ?, est oratio vera; alioquin est oratio
falsa. 3. Sic igitur quatuor modis potest variari enunciatio, secundum
permixtionem harum duarum divisionum. Uno modo, quia id quod est in
re enunciatur ita esse sicut in re est: quod pertinet ad
affirmationem veram; puta cum Socrates currit, dicimus Socratem currere.
Alio modo, cum enunciatur aliquid non esse quod in re non est ἢ: quod
pertinet ad negationem veram; ut cum dicitur, æthiops albus non est.
Tertio modo, cum enunciatur aliquid esse quod in re non est: quod pertinet ad
affirmationem falsam; ut cum dicitur, corvus est albus. Quarto modo, cum
enunciatur aliquid non esse quod in re est: quod pertinet ad
negationem falsam; ut cum dicitur, nix non est alba. Philosophus
autem *, ut a minoribus ad potiora procedat, falsas veris præponit*:
inter quas ** negativam præmittit affirmativæ, cum dicit quod contingit
enunciare quod est, scilicet in rerum natura, non esse. Secundo autem,
ponit affirmativam falsam cum dicit: E? quod non est, scilicet in rerum
natura, esse. Tertio autem, ponit affirmativam veram, Y) Quod in re non
est. Ita legunt codd., et bene, uti patet ex his quæ immediate præcedunt
et sequuntur. Piana legit: alio modo, cum enunciatur aliquid non esse
quod est.— BC oscitanter omittunt superiora verba: quod pertinet ad
affirmationem veram, sicut infra omittunt cum A: quod pertinet ad
negationem falsam, et legunt: ut si dicatur (A, ut cum dicitur) nix non
est alba: quod (C, quæ) est negatio falsa. et
enunciationis. : Seq. cap.
vr. Codd.: secunda Codd.: tamen. *aABC: præmittit
falsas veris. *Nempe falsas. *Scilicet ex codd. / CAP.
VI, ἊΣ e.3 ὑπάρχον... μὴ “ὙΦ ai Lect. præc.n.8. » Codd p. Cone se unt sita. -DE: te to
ex condi. AC hoc loEu inintelliy CRINE SE TCR quæ
opponitur negativæ falsæ ὃ, quam
primo posuit, cum dicit: Ef quod est, scilicet in rerum natura,
esse. Quarto autem, ponit negativam veram, quæ opponitur affirmationi falsæ,
cum dicit: Et quod non est, scilicet in. rerum natura, non
esse. 4. Non est autem intelligendum quod hoc quod dixit: Quod est
et quod non est, sit referendum ad solam existentiam vel non existentiam
subiecti, sed ad hoc quod res significata per prædicatum insit vel
non insit rei significatæ per subiectum. Nam cum dicitur, corvus est albus, significatur quod non est, esse,
quamvis ipse corvus sit res existens. 5. Et sicut istæ quatuor
differentiæ enunciationum inveniuntur in propositionibus *, in quibus
ponitur verbum præsentis temporis, ita etiam inveniuntur in enunciationibus in
quibus ponuntur verba præteriti vel futuri temporis. Supra enim
dixit quod necesse est enunciationem constare ex verbo vel ex casu verbi.
Et hoc est quod subdit: Quod similiter contingit, scilicet variari
diversimode enunciationem circa ea, quæ sunt extra præsens tempus, idest
circa præterita vel futura, quæ sunt quodammodo extrinseca respectu præsentis,
quia præsens est medium præteriti et futuri. .6. Et quia ita
est, contingit omne quod quis affirmaverit negare, et omne quod quis
negaverit affirmare: quod quidem manifestum est ex præmissis. Non enim
potest affirmari nisi vel quod est in rerum natura secundum aliquod trium
temporum, vel quod non est; et hoc totum contingit negare. Unde manifestum est quod omne
quod affirmatur potest negari, et e converso. Et quia affirmatio et
negatio opposita sunt secundum se *, utpote ex opposito contradictoriæ,
consequens est quod quælibet affirmatio habeat ὃ) Opponitur negativæ falsæ, sicut infra dicitur quod negativa vera
opponitur affirmationi falsæ.— Piana cum edd. Ven. sæcul. XV et XVI
legit: opponitur negativæ; sed opponitur negativæ falsæ optime habent
codd. Deinde et quam primo posuit ex eisdem codd. et ed. a substituimus
lectioni Pianæ et aliarum edd. Ven.: quam posuit in primo; quæ lectio est
impropria et obscura. Cod. D: quæ opponitur secundum negationem falsæ, quam
primo posuit. Melior quoque nobis videtur codd. lectio, infra: quæ
opponitur secundæ, scilicet. affirmationi ( ANDE melius, affíirmativæ) falsæ
etc. zi t) In propositionibus. Hæc verba quæ supplemus ex codd.
omnibus desunt in Piana, cuius propterea lectio, inveniuntur, in quibus
etc., nonnihil obscuritatis habet: non enim scitur cui præcise referri, vi formæ,
debeat relativum illud, i quibus. Satis insuper ex immediate sequentibus
indicatur (in enunciationibus etc.) deesse in propositionibus. Præterea
cum codd. ABCE legimus paulo supra: e£ sicut istæ quatuor εἴς. -Cod. D: et sicut ipsæ quatuor etc. Piana: et sicut quatuor etc. Ὁ Manifestum est ex præmissis. Est lectio omnium codd. Piana et
Ven. edd.: ostensum est in præmissis. Atqui si ostensum
est in præmissis, inutile foret iterum hoc loco ostendere. Ostenditur
tamen (non enim etc.), et quasi corollarium ex his infertur, quæ in præmissis
fuerunt probata. Hinc A: et quia ita est, sequitur concludi quod omne quod
quis affirmaverit etc.— Codd. BE: et quia ita
est, sequitur quod contingit etc.;— D: et quia ita est, sequitur quod
convenit omne quod quis etc.;— C: et quia ita est, quod contingit omne
quod quis etc. Quæ lectio videtur requirere sequitur, quod alii codd.
habent. Cum codd. ABCE legimus immediate infra: non enim potest affirmari
nisi vel quod est etc., quæ est lectio indicata ex altera parte,
vel quod non est. Piana: non enim potest affirmari nisi aliquid
quod est etc. Cod. D: non enim potest rmari nisi secundum quod est
etc. ἢ) Ut Ammonius dicit: « Hanc enim affirmationis pugnam cum ne» gatione
vocandam Aristoteles contradictionem .censet, perinde quasi » nomen
ipse hoc illi imposuerit..., ut declarat cum ait: Siftque hoc con»
» tradictio: tametsi neque in affirmatione, neque in negatione vel
enunciatione huiusmodi quicquam locutus. Siquidem vel apud apprime
LECT. IX 43 negationem sibi oppositam et e converso. Cuius
contrarium illo solo modo posset contingere, si aliqua affirmatio
affirmaret aliquid, quod. negatio negare non posset. 7. Deinde cum dicit: ΕἸ sit hoc
contradictio etc., manifestat quæ sit absoluta oppositio
affirmationis et negationis. Et primo, manifestat eam per nomen;
secundo, per definitionem; ibi: Dico autem etc. - Dicit ergo primo quod cum
cuilibet affirmationi opponatur negatio, et e converso, oppositioni huiusmodi
imponatur nomen hoc, quod dicatur contradictio. Per hoc enim quod dicitur, et sit hoc coniradictio, datur intelligi
quod ipsum nomen contradictionis ipse imposuerit oppositioni
affirmationis et negationis, ut Ammonius dicit ". 8. Deinde cum
dicit: Dico autem opponi etc., definit contradictionem. Quia vero, ut
dictum est *, contradictio est oppositio affirmationis et negationis,
illa requiruntur ad contradictionem, quæ requiruntur ad oppositionem
affirmationis et negationis. Oportet autem opposita esse circa idem. Et
quia enunciatio constituitur ex subiecto et prædicato, requiritur ad
contradictionem primo quidem quod affirmatio et negatio sint eiusdem prædicati:
si enim dicatur, Plato currit, Plato non disputat, non est contradictio;
secundo, requiritur quod sint de eodem subiecto : si enim dicatur,
Socrates currit, Plato non currit*, non est contradictio. Tertio,
requiritur quod identitas subiecti et prædicati non solum sit secundum
nomen, sed sit simul secundum rem et nomen. Nam si non sit idem
nomen *, manifestum est quod non sit una et eadem enunciatio. Similiter
autem *ad hoc quod sit enunciatio una, requiritur identitas rei: dictum
est enim supra quod enunciatio una est, quæ unum de uno significat;
et ideo subdit: Non autem æquivoce, idest non sufficit identitas nominis
cum diversitate rei, quæ facit æquivocationem. divinum Piatonem
horum quodlibet positum nomen reperias, sicut plurima quoque ex iis præcepta,
quæ hoc libro de enunciativæ orationis principiis traduntur, cum locis apud
ipsum pluribus dispersa invenias, tum vel maxime in Sophista » (In lib.
De interpretatione, sect. I, 8. De affirmatione etc. fol. 12, col. 3, ed.
cit.). Fatemur equidem plura ex iis quæ Aristoteles de logica tradit præcepta
in Sophista aliisque Platonis libris inveniri; dispersa tamen, ut
Ammonius recte animadvertit; imo síc perexiliter, inquit Georgius
Trapezuntius, ac tenuiter, rariterque factum est (a Platone in iis quæ ad
dialecticam pertinent), uf casui non consilio et rationi attribuendum esse
contenderim. Neque existimo huius Scriptoris iudicium detrectandum esse
cum ait: Quodque admirabilius est, pauca nimium et ipsa confusa ex
antiquioribus ( Aristoteles ) accepit. In dialecticis autem nihil penitus: nec
enim, ut ipse in codicis calce testatur, aliquid hac de re aut
scriptum aut dictum erat, unde facto gradu ad maiora posset aspirare,
nisi forte de cavillatoria et sophistica disputatione. Quare non iniuria
motus quoque fuisse videtur, adeo ut gratias sibi habendas, a posteris
putaverit, idque libere non fuerit veritus postulare, tum quia solus
totum hoc disserendi negotium excogitavit, inchoavit, perfecit, scripsit,
edidit, tum quia facilis ad omnia rationis negotia via et quasi
trita, communisque cuique constituitur » (Comparatio Platonis et
Aristotelis, lib. I, cap, rv Venetiis 1523, per lacobum Pentium de
Leuco). 9) Socrates currit, Plato non currit. Est lectio codd. Editio
Piana: Socrates currit et Plato non currit et non disputat. Sed non
disputat manifeste est superfluum, quia est unice sermo de identitate
subiecti necessaria in propositionibus contradictoriis. Supra vero
legimus etiam cum BCDE: P/ato currit, Plato non disputat; eamdemque
lectionem habet A, quamvis erronee omittat negationem: Plato currit,
Plato disputat. P.: Plato currit et non disputat. ) Nam si non sit idem
nomen etc. Ita P. cum BCDE. - Cod. A: nam si nomen sit idem et res
diversa, manifestum. est etc. Quæ lectio est falsa, ut patet ex contextu:
in hac enim prima parte sermo est de identitate nominis; in altera vero
(similiter etc.) de identitate rei. BCDE.-P.: potest, AC:
Zpse nomen contradictionis imposuit. Ammonius.
Num. præced. ᾿ Codd.: suntnecessaría. t c: etiam. Lect.
viii, n. 13, seqq. Quæ,
scilicet identitas nominis. solius 44 A: quatuor modos considerari. in actu.
Tertio, si sit diversitas ex parte mensuræ, puta loci vel temporis; non enim
est contradictio si dicatur, pluit in Gallia et non pluit in talia; aut,
pluit heri, hodie non pluit. Quarto, si sit diversitas ex habitudine ad
aliquid extrinsecum; puta si dicatur, decem homines esse plures 9. Sunt
autem et quædam alia in contradictione observanda ad hoc quod tollatur omnis
diversitas, præter eam quæ est affirmationis et negationis: non enim esset
oppositio si non omnino idem negaret negatio quod affirmavit affirmatio.
Hæc autem diversitas potest secundum quatuor considerari. Uno quidem
modo, secundum diversas ABC: albus
secundum. dentem et non secundum pedem. partes
subiecti: non enim est contradictio si dicatur, æthiops est albus dente
et non est albus pede. Secundo, si sit diversus modus ex parte prædicati:
non enim est contradictio si dicatur, Socrates currit tarde et non movetur
velociter; vel si dicatur, ovum est animal in potentia et non
est animal x) Sunt autem et quædam etc. Est lectio explicita codd. ABCE Piana et edd. Ven. totam hanc periodum sub
alia forma exhibent, nempe: « Sunt autem et quædam alia in
contradictione observanda ad hoc quod » » » omnis
diversitas quæ est affirmationis et negationis habeatur: non enim esset
contradictio si non omnino idem negaret negatio quod affirmatio affirmaret. »
Lectio codd. est præferenda. Vult enim s. Thomas oppositionem inter
propositiones contradictorias in eo sitam esse quod idem omnino sit quod
una propositio affirmat et quod altera negat; ergo illud idem
nullam diversitatem pati debet, sed omnino immutatum perseverare in utraque
propositione, ut tota diversitas in affirmatione et quoad domum, non
autem quoad forum. Et hæc omnia designat cum subdit ?: Et quæcumque cætera
talium determinavimus, idest determinare consuevimus in disputationibus contra
sophisticas importunitates, idest contra importunas et litigiosas
oppositiones sophistarum, de quibus plenius facit mentionem in 1
Elenchorum. negatione consistat ( Cf. lect. xr, nn. 4 et 7). Cod. D
quamvis in aliqua parte corrupte, eamdem tamen lectionem aliorum codd.
exhibet: sunt autem...tollatur omnis aversitas et eam præter quam est
affirmationis et negationis. In cæteris conformis est lectioni a nobis
adoptatæ. A) Hæc omnia designat (Aristoteles) cum subdit; codd. D:
cum dicit. Ed.
Piana: hæc omnia designantur cum subditur. Immediate supra cod. A: decem
homines esse multos ut ad domum non coeant, ut ad forum; BC: decem
homines esse multos ut ad domum, non autem ut ad forum, κα: pluit heri
hic, hodie etc. n: in libro
Elenchorum. DE DIVISIONE PROPOSITIONUM EX PARTE SUBIECTI: DEQUE
OPPOSITIONE AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS IN PROPOSITIONIBUS UNIVERSALIBUS
ET IN INDEFINITIS ᾿Επεὶ δ᾽ ἐστὶ cà μὲν χαθόλου τῶν πραγμάτων, τὰ δὲ 4X ἕχαστον
(λέγω δὲ καθόλου μὲν ὃ ἐπὶ πλειόνων 45 1 Quoniam autem sunt hæc quidem
rerum universalia, illa Cap. vu. vero πέφυχε χατηγορεῖσθαι, xa ἕχαστον
δὲ ὃ μή, οἷον ἄνθρωπος μὲν τῶν καθόλου: Καλλίας δὲ τῶν καθ᾽ ἕχαστον)"
ἀνάγκη δὲ ἀποφαίνεσθαι ὡς ὑπάρχει τι, ἢ μή, ὁτὲ μὲν τῶν χαθόλου τινί, ὁτὲ
δὲ τῶν xa ἕκαστον. Σ Ξ *A: quoniam ας
temPhilosophus. gc: eiusdem et de. AB: hic intendit
consequenter distinguere. A: vere. "Edw μὲν οὖν χαθόλου ἀποφαίνηται ἐπὶ τοῦ καθόλου ὅτι ὑπά χει τι; ἃ Uh, ἔσονται ἐναντίαι αἱ ἀποφάνσεις" λέγω δὲ ἐπὶ τοῦ καθόλου ἀποφαίνεσθαι καθόλου, τ τοῖον πᾶς ἄνηρωπος λευχός, οὐδεὶς ἄνθρωπος λευχός. Ὅταν δὲ ἐπὶ τῶν χαθόλου μέν, μὴ καθόλου δέ, αὗται μὲν οὐχ εἰσὶν ἐναντίαι" τὸ μέντοι δηλούμενα ἔστιν εἶναι ἐναντία ποτέ" λέγω δὲ τὸ μὴ καθόλου ἀποφαίνεσθαι ἐπὶ τῶν χαθόλου; οἷον ἔστι λευχὸς ἄνγηρωπος; οὐχ ἔστι λευκὸς ἄνθρωmo6* χαθόλου γὰρ ὄντος τοῦ ἄνθρωπος, οὐχ ὡς χαθόλου κέχρηται τῇ ἀποφάνσει" τὸ γὰρ πᾶς οὐ τὸ χαθόλου σημαίνει, ἀλλ᾽ ὅτι χαθόλου. "Ἐπὶ δὲ τοῦ κατηγορουμένου καθόλου χατηγορεῖν τὸ χαθόλου οὐχ ἔστιν ἀληθές: οὐδεμία γὰρ κατάφασις ἀληθὴς ἔσται, ἐν ἡ τοῦ χατηγορουμένου καθόλου τὸ χαθόλου κατηγορεῖται, οἷον ἔστι πᾶς ἄνθρωπος πᾶν ζῷον. ΘΥΝΟΡΒΙΒ. 1. Argumentum textus. 2. Enunciationis subiectum distinguitur secundum
divisionem rerum, quarum quædam sunt universales, quædam vero
singulares.— 3. Obiectio contra præfatam rerum divisionem. 4.
Solvitur. Logicus dividit res secundum quod referuntur ad intellectum, qui
distinguit in re singulari id quod illi est proprium ab eo quod est illi et
aliis commune; et hoc dicit universale, illud singulare.— 5. Ad rationem
universalis requiritur ut essentia seu forma, quæ dicitur universalis, possit
esse in pluribus, non autem quod sit actualiter in pluribus. 6. Quod
significatur per nomen si est forma seu natura individuata vel non
individuabilis in materia, non est universale. Ratio universalis non a communicabilitate
nominis pensatur, sed a communicabilitate rei. 8. Concluditur divisio
enunciationis in universalem et singularem.— 9. In enunciationibus de
universali attendendum est ad modos diversos quibus aliquid prædicatur de
universali, sive prout accipitur a mente quasi separatum a singularibus,
sive prout est in singularibus. Idem observandum quoad enunciationes de
singulari. 10. Divisio enunciationis ex parte subiecti (quæ tertia
addenda est duabus assignatis lect. vri, nn. 2, 3) pertinet ad quantitatem
seu extensionem propositionum.- rr. Textus subdivisio. - 12. Dictiones, quæ
appellantur syncategorematicæ, sunt ad designandum non quidem universale
(infra n. 19.), sed modum quo prædicatum tribuitur subiecto universali. -
13. Dictiones, omnis, nullus, adinventæ sunt pro totalitate designanda
universalitatis subiecti; aliquis, quidam, pro particularitate subiecti
significanda in propositionibus affirmativis; in propositionibus negativis
accommodatur dictio »0n omnis. 14. Corollarium. Ergo prædicatum
tripliciter tribuitur vel negatur subiecto universali ; nempe
universaliter sumpto, par1l. AN uia Philosophus *
dixerat oppositionem Ex affirmationis et negationis esse conSA
tradictionem, quæ est eiusdem de * eowa dem, consequenter intendit distinguere
diversas oppositiones affirmationis et negationis, ut cognoscatur quæ sit
vera * contradictio. Et circa hoc duo facit: primo, præmittit quamdam
divisionem. enunciationum necessariam ad prædictam singularia (dico autem
universale, quod de pluribus natum est prædicari, singulare vero quod
non, ut homo quidem universale est, Plato ('Callias) vero eorum, quæ
singularia sunt); necesse est autem enunciare quoniam inest aliquid aut
non, aliquoties quidem eorum alicui, quæ universalia sunt,
aliquoties autem alicui eorum, quæ sunt singularia. Si ergo universaliter
enunciet de universali quoniam est, aut non, erunt hæ contrariæ
enunciationes; dico autem de universali fieri enunciationem universalem;
ut, omnis homo albus est, nullus homo albus est. Quando autem de
universalibus non universaliter, non sunt contrariæ; quæ autem
significantur, est esse aliquando contraria: dico autem non
universaliter enunciare de his quæ sunt universalia; ut, est albus homo;
non est albus homo: cum enim universale sit homo, non universaliter
utitur enunciatione; omnis namque non universale est, sed quoniam
universaliter significat. In eo vero quod universale prædicant, id quod
est universale, universaliter praedicari, non est verum; nulla enim
affirmatio vera erit, in qua de universali praedicato universaliter
praedicetur; ut, omnis homo est omne animal. ticulariter accepto,
indefinite (nempe sine dictione) enunciato. De subiecto individuo seu singulari
potest quidem aliquid diversa ratione praedicari, sed totum id quod de
ipso praedicatur refertur ad singularitatem ipsius.— 16. Corollarium. Ergo
quatuor sunt modi enunciationis ad quantitatem ipsius pertinentes,
universalis, singularis, indefinitus, particularis, qui et disiunctivus
appellatur. Altera textus subdivisio.— 18. Contraria di- -cuntur quae
maxime a se distant. Ergo contrariae sunt illae propositiones quae maxime a se
distant in affirmatione et negatione modi quo praedicatum tribuitur et
negatur subiecto. Scilicet propositio negativa negat praedicatum de subiecto
universaliter sumpto (nullum) quod de ipso pariter universaliter sumpto
affirmat propositio affirmativa (omne). 19. Propositiones indefinitae
non sunt contrariae, quia in ipsis non exprimitur modus universalitatis,
quo designetur extrema propositionum distantia.- 20. Et tamen in
propositionibus indefinitis contingit ea quae per propositiones significantur
esse contraria: quod quidem non debet impraesentiarum intelligi de
contrarietate veritatis et falsitatis; 21. neque de contrarietate praedicati;— 22.
sed ratione significati seu materiae, secundum quam propositio indefinita
eamdem habet vim ac si subiectum esset affectum dictione universali,
omne, nullum.—23. Dictio determinativa ( omnis, aliquis) convenientius
apponitur subiecto, ex quo sumitur quantitas propositionis, quam praedicato ;
cui si apponatur, aut fit ad designandum quod praedicatum est im plus,
seu est magis universale quam subiectum; aut non est expedita locutio;
aut est quandoque falsa propositio. - 24. Attamen signum
universale negativum vel particulare affirmativum non repugnat veritati
propositionis, si ponatur ex parte praedicati. differentiam oppositionum
assignandam ; secundo, manifestat propositum; ibi: δὲ ergo universaliler etc.
Praemittit autem divisionem enunciationum quae sumitur secundum differentiam
subiecti. Unde circa primum duo facit: primo, dividit subiectum
enunciationum; secundo, concludit divisionem enunciationum ; ibi: Necesse est
enunciare etc. Infra, n. tr. Codd. - p.: ex parte subiecti
(Ct. infra, n. 1o). Infra, n.
8. 46 a Cf. lib. IT,
lect. 1, n. 2. Codd.
secundum divisionem. ABC
omittunt aptum ; et ita infra.- Cf. text. Comm. s. Th. lect. xiv. -
Edit. Didot, lib. VI, cap. xiv. e not. seq.
8 Codd. : zn universalíia. BC: Ontnes res sunt etc. - A: 0mnes esse
partiiculares. Codd.- p:
enim; sed erronec. Lect. i, n. 5. Codd.-».: quod
cadit. Y vel aliquid loco nominis sumptum. Nomen autem est vox
significativa ad placitum simplicis intellectus, quod est similitudo rei;
et ideo subiectum enunciationis distinguit per divisionem rerum, et dicit quod rerum quaedam sunt
universalia, quaedam sunt singularia. Manifestat autem membra divisionis
dupliciter: primo quidem. per definitionem, quia universale est quod est
aptum natum de pluribus prædicari,
singulare vero quod non est aptum natum prædicari de pluribus, sed
de uno solo; secundo, manifestat per exemplum cum subdit quod Aomo est
universale, Plato autem singulare. 3. Accidit autem
dubitatio circa hanc divisionem, quia, sicut probat Philosophus in VII
MetaPhysicæ *, universale non est aliquid extra res existens. Item, in Prædicamentis
dicitur quod secundæ substantiæ non sunt nisi in primis, quæ sunt
singulares δ. Non ergo videtur esse conveniens divisio rerum per universalia et
singularia: quia nullæ res videntur esse universales, sed omnes
sunt singulares. 4. Dicendum est autem quod hic dividuntur res
secundum quod significantur per nomina, quæ subiiciuntur in
enunciationibus: dictum est autem supra quod
nomina non significant res nisi mediante intellectu; et ideo oportet quod
divisio ista rerum accipiatur secundum quod res cadunt in
intellectu. Ea vero quæ sunt coniuncta in rebus 7 «) SSubiectum autem
enunciationis etc. De subiecto propositionis dicitur quod debeat esse nomen vel
aliquid loco nominis sumptum. Et revera subiectum non est id quod
affirmatur vel negatur de aliquo, sed de quo aliquid affirmatur vel
negatur (Qua de causa subiectum dicitur pars materialis propositionis, prædicatum
vero quasi pars formalis. Infr. nn. 10 et 23. Et quia radix quantitatis a
materia desumitur, propositionis quantitas, quæ est eius extensio seu
universalitas vel particularitas, ex subiecto ipso diiudicatur. Inf. n.
10). Ergo quidquid significat aliquid quasi inhærens alteri, uti sunt
adiectiva, participia, verba etc., subiecta esse non possunt propositionis,
nisi sumantur in vi nominis, ut sic nempe significent non ut quid receptum
et inhærens alteri, sed ut recipiens et cui aliquid inhæret. Igitur
subiectum enunciationis est nomen vel aliquid loco nominis, hoc est vi
nominis sumptum. Infra codd. ABC omittunt, ad placitum (Cf.lect.v, nn. 6,
11).— Codd. ABCE: quæ est similitudo rei. B) Secundæ substantiæ non
sunt nisi in primis, quæ sunt singulares. Ut perspicuitati consuleretur,
substantiæ dividebantur ab Aristotele et postea a Scholasticis in substantias
primas et substantias secundas. Primæ sunt res individuæ, seu singulares,
ut s. Thomas dicit; quarum proprium est ut de subiecto non dicantur, et
ita sint uni propriæ ut non possint esse in pluribus: non enim dicitur
quod Petrus sit Paulus, neque quod sint plures Petri vel Pauli natura,
licet sint plures individui qui w/o nomine appellentur: « Substantia (prima)
inquit Aristo» teles, quæ. proprie et principaliter et maxime dicitur,
est quæ neque » » de subiecto dicitur, neque i» subiecto est;
ut aliquis homo vel aliquis equus » (Categor., cap. De substantia n. 1.—
Ed. Didot c. rr, al. v).— Substantiæ vero secundæ dicuntur naturæ
universales, quarum proprium est ut possint esse in pluribus et de
pluribus dici; sicut homo est in omnibus et singulis individuis humanis,
qui ideo sunt et vocantur /tomines, non quia habent idem nomen, sed quia
revera habent eamdem rem eodem nomine significatam, nempe humanam
naturam: « Secundæ » » substantiæ, iterum Aristoteles,
dicuntur species, in quibus illæ quæ principaliter substantiæ dicuntur
(nempe, primæ) insunt » (Ib. n: 2). Insunt non sicut
superius in inferiori, nempe universale in singulari, sed viceversa sicut
inferius est in suo superiori, sicut pars subiectiva seu specifica est in
suo toto universali (Cf. Caietan. In prædicamenta, cap. 1, 8. Substantiæ secundæ).
Hinc s. Thomas ad auferendam æquivocationem, mentemque Aristotelis
patefaciendam, dicit: Secundæ substantiæ non sunt nisi in primis.— Quod si quæras, cur substantiæ singulares vocentur primæ, ratio est
in promptu. Nempe quia prius est res esse in se, quam esse in cognitione
nostra, quæ a rebus ipsis causatur (Cf. lect. rrr, . n. 7);
et quia res singulares sunt in seipsis, res vero universales in singularibus
mens separatim intelligit, quamvis separatæ revera non sint; hinc merito
substantiæ universales præsupponunt singulares, et istæ primæ, illæ
secundæ recte appellantur. De diversis modis quibus a philosophis sumitur
substantia videsis lib. VII Metaphys., lect. τι. Duo distinguen2. Subiectum autem enunciationis est
nomen intellectus potest distinguere, quando unum eorum non
cadit in ratione alterius. In qualibet autem re singulari est considerare
aliquid quod est proprium illi rei *, in quantum est hæc res, sicut
Socrati vel Platoni in quantum. est lic homo; et aliquid est
considerare in ea, in quo convenit cum aliis quibusdam rebus, sicut quod
Socrates est animal, aut homo, aut rationalis, aut risibilis, aut albus.
Quando igitur res denominatur ab eo quod convenit illi soli rei in
quantum est hæc res, huiusmodi nomen dicitur significare aliquid
singulare; quando autem denominatur res ab eo quod est commune sibi et multis
aliis, nomen huiusmodi dicitur significare universale, quia scilicet
nomen significat naturam sive dispositionem aliquam, quæ est
communis multis. Quia igitur hanc divisionem dedit de rebus non absolute
secundum quod sunt* extra animam, sed secundum quod referuntur ad
intellectum, non definivit universale et singulare secundum aliquid quod
pertinet ad rem, puta si diceret quod universale extra animam ?, quod
pertinet ad opinionem Platonis, sed per actum animæ intellectivæ, quod
est prædicari de multis vel de uno solo. 5. Est autem considerandum quod
intellectus apprehendit rem intellectam secundam propriam essentiam
*, seu definitionem: unde et in ΠῚ De
anima* dicitur quod obiectum proprium intellectus est quod quid est*.
Contingit autem. quandoque quod propria ratio alicuius formæ intellectæ non
Immediate supra, universale non est etc., codd. nostri omnes legunt:
universale non est aliquid extra (mentem) in rebus subsistens (E, existens).
Codd. autem ABC ita prosequuntur: et im Prædicamentis etc. Sensus quidem
sententiæ satis intelligitur tum ex lectione Piana tum ex lectione codd. Aristoteles
enim contra Platonicos iugiter affirmat universalia non esse substantias per se
subsistentes extra animam et extra singularia, sed in ipsis singularibus
existentes: quæ universalia non habent nisi a mente quod accipiantur
separatim a singularibus, in quibus solummodo realiter existunt, ut in sequenti
numero dicitur. Y) Ea vero quæ sunt coniuncta in rebus etc. Ad hæc
attendat novitius. Dicit s. Thomas quod ea quæ sunt in rebus coniuncta
possunt ab intellectu distingui, et ideo separatim intelligi quæ separata
non sunt; sicut in homine animalitas et rationalitas sunt coniuncta, imo
una eademque res, nempe ipse /tomo, et tamen intellectus separatim
intelligit animalitatem et separatim rationalitatem. Ratio est quia
secundum se considerata constituunt obiecta quæ separatim et
independenter ab aliis præseferunt intelligibilitatem, et ideo ex se
possunt terminare cognitionem nostram. -- Et hinc habetur alterum assignatum
a s. Thoma, quando scilicet hæc separata consideratio eorum, quæ in re sunt
unum, haberi possit, nempe cum unum eorum non cadit in ratione alterius;
si enim seu caderet, non posset sine altero intelligi, ut patet,
quia non haberet obiectivitatem formalitatem intelligibilem qua posset ex
se et separatim ab alio concipi. Quoties igitur sine hac
conditione distinguitur, distinctio vana erit subtilitas, Sed si
intellectus noster potest distinguere ea quæ sunt coniuncta in rebus,
patet quod intellectus non debet affirmare ea esse distincta vel separata in
seipsis. Affirmaret enim quod non est, nempe seiuncta esse quæ sunt
revera coniuncta; proindeque illa affirmatio esset falsa (Cf. s. Th. p.
I, qu. rxxxv, artic. r, ad 1). ὃ) Universale extra animam etc. Edd. Ven.:
universale est extra animam.
Codd.: universale est extra singularia, quod pertinet (BE,
pertineret) ad opiniones platonicas. Magis expedita mihi videtur lectio
et Piana. Declaratur enim definitio universalis tradita ab Aristotele
explicata superiori n. 2. Porro Aristoteles definiendo universale ait:
Dico autem universale quod de pluribus natum est prædicari. Et s.
Thomas recte animadvertit quod Aristoteles non dicit: Dico autem
universale extra animam, quod esset universale secundum aliquid quod
pertinet ad rem, quasi universale quod de pluribus natum est i cari
esset aliquid extra animam, sicut Platonici posuerunt; sed ait: Dico
autem universale, ut intelligeretur quod universale accipitur in hac
definitione secundum quod refertur ad intellectum, hoc est secundum quod
universale accipitur in singularibus ab intellectu separatim a singularibus
ipsis, in qua acceptione universale suscipere potest modos idos prædicationis,
de quibus infra n. 9 et in not. t. - Cod. A in fine legit: quod est prædicare de multis etc. P. cum BCE
et Ven. edd.: qui est prædicari; D: qui est prædicare (Cf. VII Metaphys. lect.
xir). €)
Quod quid est. Est formula scholastica qua designatur rei essentia,
dainresingulari. Codd.- p.:
quod sit illi proprium. Codd. - r.: loc nomen. Codd. - r.: quiz significat nomen
huiusmodi naturam. Codd. :
stunt. Plato. A exiCodd. : rationem. Comm. s. Th. lect. vui. - Edit.
Did. cap. iv. ε *aB: væ. intellectiCAP. VII,
repugnat ei quod est esse in pluribus, sed hoc Codd.: sive illud (c, id) sit
aliquid. ABDE - P.: 24luræ (Cf.
VII MeCc Japhys. lect.xur). omittit tum naturæ,tum maferiæ.
C. Comment. s.Th. in lib.
VII Metaphys. lect. xitt. Codd.-».: quod. pc:
determinata. 4: est apta in.
Commen. s. Th. impeditur ab aliquo alio, sive sit aliquid accidentaliter
adveniens, puta si omnibus hominibus morientibus unus solus remaneret, sive sit
propter conditionem materiæ *, sicut est unus tantum sol, non quod
repugnet rationi solari esse in pluribus secundum conditionem formæ
ipsius, sed quia non est alia materia susceptiva talis formæ; et
ideo non dixit quod universale est quod prædicatur de pluribus, sed
quod aptum natum est prædicari de pluribus. 6. Cum autem
omnis forma, quæ nata est recipi in materia quantum est de se,
communicabilis sit multis materiis; dupliciter potest contingere quod id quod
significatur per nomen, non sit aptum natum prædicari de
pluribus. Uno modo, quia nomen significat formam secundum quod
terminata est ad hanc materiam, sicut hoc nomen Socrates vel Plato, quod
significat naturam humanam prout estin hac materia. Alio modo,
secundum quod nomen significat formam, quæ non .est nata in materia
recipi, unde oportet quod per se remaneat una et singularis; sicut
albedo, si esset forma non existens in materia, esset una sola, unde
esset singularis: et propter hoc Philosophus dicit in VII Metaphys. quod
si essent species rerum separatæ, sicut posuit Plato, essent individua*. 7. Potest autem obiici quod hoc nomen Socrates vel Plato est natum de
pluribus prædicari, quia nihil prohibet multos esse, qui vocentur hoc
nomine. Sed ad hoc patet responsio, si attendantur verba Aristotelis. Ipse
enim non divisit nomina seu ratio, quam significat definitio (Cf. s. Th.
lect. cit. ex III De anima), et dicitur etiam quod quid erat esse et
quidditas. Ratio harum dictionum est philosophica: si enim quæratur quid
sit hoc vel illud? per vocabulum quid intenditur a quærente essentia, quam interrogando
vult agnoscere. Hinc nomen quidditatis. - Ex quibus intelligitur
eodem sensu penes Scholasticos usurpari dictiones, secundum propriam
rationem, secundum essentiam, secundum definitionem, secundum quidditatem,
secundum quod quid est etc., quæ passim in eorum scriptis occurrunt. t)
Universale dicitur etc. Est lectio explicita codd. AC, et eam adoptamus, quia
germana est et vera. Cod. B habet lectionem fere identicam: universale
dicitur quod (quando) non solum nomen prout (potest) de pluribus prædicari,
sed id quod etc. Obiectio est quod nomen alicuius individui sit pluribus
aliis individuis commune, ut nomen Socratis e. g. vel Platonis; et ex hoc
concluditur contra prædefinita, quod non solius universalis sit
communicabilitas ad plura. Respondetur autem quod Aristoteles non nomina, sed
res dividit in universales et singulares; et ideo si detur aliquod nomen,
quo plura individua denominantur, quin tamen sit pluribus communicabilis
res significata per nomen illud, universale proprie non habetur, sed
solummodo habetur nomen æquivocum (Cf. lect. v, n. 19, not. E). Hæc est
mens s. Thomæ, et hanc mentem exhibet oki nt lectio codd. ABC a nobis
adoptata. Lectio Piana non dilucide iunc exhibet sensum, nisi forte sit
etiam æquivoca: universale non solum dicitur quando nomen potest de
pluribus prædicari, sed etiam quando id etc. Imo, universale dicitur
exclusive quando non solum nomen potest de pluribus prædicari, sed id
quod significatur per nomen etc.— D: universale dicitur non solum quando nomen
potest de pluribus prædicari, sed illud quod significatur etc. Prima pars
convenit cum editione Piana; sed secunda pars ob omissionem particulæ
etiam (quæ requireretur si prius legendum esset mon solum quando)
indicat lectionem codd. ABC.— Cod. E: universale dicitur quando in unum
solum (f. non solum) nomen potest de pluribus prædicari, sed etiam id
quod significatur etc. Quae lectio videtur favere magis lectioni codd.,
quam Pianae. 7) Significabit naturam humanam etc. Ita codd.
ACDE. Cod. B post verba, in hac materia, omittit fere omnia, quae
sequuntur, et habet tantummodo haec verba: et sic eius alia significatio,
non erit univer.sale sed aequivocum. Quod lectionis fragmentum satis est ut
dicamus lectionem codicis, a quo :excripsit amanuensis cod. B, fuisse
identicam cum lectione aliorum codd. Porro haec codd. lectio perspicua
est, atque respondet immediate praecedentibus : significat naturam
humanam etc. P.: significabit aliud; et propter hoc non esset universale, sed aequivocum.
Forma aliquantulum diversa est a codd., sensus idem: qui tamen in
universale et particulare, sed res. Et ideo intelligendum est quod universale
dicitur quando, non solum nomen potest de pluribus praedicari,
sed id, quod significatur per nomen, est natam in pluribus
inveniri; hoc autem non contingit in praedictis nominibus: nam hoc nomen
Socrates vel Plato significat naturam humanam secundum quod est in
hac materia. Si
vero hoc nomen imponatur alteri homini significabit naturam humanam " in
alia materia; et sic eius erit alia significatio; unde non erit universale, sed
aequivocum. 8. Deinde cum dicit: Necesse est autem enunciare
etc., concludit divisionem enunciationis ὅ. Quia enim semper enunciatur
aliquid de aliqua re; rerum autem quaedam sunt universalia, quaedam
singularia; necesse est quod quandoque enuncietur aliquid inesse vel non
inesse alicui universalium, quandoque vero alicui singularium. Et est suspensiva constructio usque huc, et est sensus *:
Quoniam autem sunt haec quidem rerum etc., necesse est enunciare
etc. 9.
Est autem considerandum quod de universali aliquid enunciatur quatuor modis.
Nam universale potest uno modo considerari quasi separatum a singularibus, sive
per se * subsistens, ut Plato posuit, sive, secundum sententiam
Aristotelis, ctu. secundum esse quod habet in intelleEt sic potest
ei aliquid attribui dupliciter. Quandoque enim attribuitur ei sic
considerato aliquid, quod pertinet ad solam operationem intellectus, ut
si dicatur quod /homo est praedicabile de multis, sive universale, sive
species '. Huiusdeterminatus magis est et enucleatior ex codd. quam ex Piana,
quia illud significabit aliud per significabit naturam humanam in
alia materia, declaratur et determinatur. 0) Concludit divisionem enunciationis. Codd. : concludit ex
praedictis (DE ex praemisis) divisionem enunciationis. Et est melior
lectio: nam revera ex praemissis Aristoteles colligit divisionem
enunciationis. Infra vero, non de aliquo cum P., sed cum eisdem codd.
legimus, de aliqua re: sequitur enim, rerum autem etc. t)
Sive universale, sive species. Attendendum est ad hanc primam
considerationem wniversalis, de quo dicitur quod sit species vel genus,
seu praedicabile. Etenim esse praedicabile vel esse genus, vel esse speciem est
ens rationis, hoc est a sola rationis consideratione additum naturae
universali, quatenus sub peculiari quodam modo res ab ipsa ratione
consideratur (Cf. supra n. 4); et ideo non extra rationem ullo modo, sed
in sola ratione existens, quia in sola ratione revera existit natura
universalis sub hoc respectu accepta. Sed aliud est natura secundum se,
obiective nempe accepta, aliud est modus intelligendi naturam: quia illa
et extra mentem est et a mente independens; modus autem intelligendi
nonnisi in mente et a mente est. Si quis ergo (ut conceptualistae faciunt) a
modo intelligendi naturam ad naturam ipsam concluderet, dicendo universale esse
ens rationis, quia esse praedicabile seu genus vel species est ens rationis,
erraret manifeste, confundendo id quod in universali est subiectivum cum
eo quod in ipso universali est obiectivum. Et viceversa erraret si quis (ut
ultra-realismus ratiocinatur) ab eo quod esse naturae universalis existit
extra mentem, inferret etiam modum ipsius naturae universalis extra mentem
existere. S. Thomas recte sapienterque haec duo distinguit, nempe naturam
et modum naturæ additum, et iuxta hanc distinctionem, aut negat aut affirmat
realem extra mentem existentiam naturæ, quæ dicitur universalis (Cf. VII
Metaphys. lect. xir). Quam s. Thomæ distinctionem quidam (quos inter
auctor recentissimus Historiæ philosophiæ scholasticæ) non considerantes,
eum favisse dicunt aut realismo exaggerato, aut idealismo seu
quam utilia conceptualismo. Sed falluntur. Erunt fortassis qui hæc
subtilia magis censebunt, magisque apta ad ingenia exercenda
quam ad scientiam comparandam. At novitius recogitet scientiam nostram de
universalibus esse; proinde universalia non perfunctorie sed profunde
scrutetur, ut veritatem circa ipsorum naturam et existentiam dilucide
percipiat, duce s. Thoma: fieri enim nequit ut vere philosophetur, qui non
recte de universalibus sentit.- Codd.: aut universale, aut
enim ditur genus, aut species; sed hæc lectio acceptari non potest.
Genus naturam significat quæ sub se habet species, in quas diviper
superadditas differentias. Atqui homo concipitur quidem ut *A:
res. sed 9 ípsas Codd.: universali... singulari.
Codd.: ut sit sensus. Et melius. A: famen.
c: sivesicut per se etc. Plato. Universale
logicum. 48 modi enim intentiones format intellectus
attribuens eas naturæ intellectæ, secundum quod comparat
ipsam ad res, quæ sunt extra animam. - Quandoque vero attribuitur aliquid
universali sic consi' Universale metaphysicum. derato, quod
scilicet apprehenditur ab intellectu ut unum, tamen id quod attribuitur ei
non pertinet ad actum intellectus, sed ad esse, quod habet natura
apprehensa in rebus, quæ sunt extra animam, puta si dicatur quod homo est
dignissima crea turarum. Hoc enim*convenit naturæ humanæ etiam secundum
quod est in singularibus. Nam quilibet homo singularis dignior est
omnibus creæst divisio generis in species, quia sumitur secundum differentiam
prædicati ad quod fertur negatio; prædicatum autem est pars formalis
enunciationis; et ideo huiusmodi divisio dicitur pertinere ad qualitatem
enunciationis, qualitatem, inquam, essentialem, secundum quod differentia
significat quale quid ἢ. - Tertiaautem
est huiusmodi divisio, quæ sumitur secundum
differentiam subiecti, quod prædicatur de pluribus vel de uno
solo, et ABC
homo omittunt ABCD: in
ipsis singul. . Universale zz szngularibus, ratione naturæ
universalis. ABC quod.
omittunt Universale Zz szzgularibus ratione singularis. Codd.: aliquod accidens
individuale,utcum dicitur etc. Triplex modus prædicandi
singulari. de turis irrationalibus; sed tamen omnes homines
singulares. non sunt unus homo extra animam, sed solum in acceptione
intellectus; et per hunc modum attribuitur ei prædicatum, scilicet ut un
rei. Alio autem modo attribuitur aliquid universali, prout estin
singularibus *, et hoc dupliciter. Quandoque quidem ratione ipsius naturæ
universalis, puta cum attribuitur ei aliquid quod ad essentiam eius
pertinet, vel quod consequitur principia essentialia; ut cum dicitur, Aomo est
animal, vel homo est risibilis. - Quandoque autem attribuitur ei
aliquid ratione singularis in quo invenitur, puta cum attribuitur ei
aliquid quod pertinet ad actionem individui; ut cum dicitur *, omo
ambulat. Singulari
autem attribuitur aliquid tripliciter: uno ideo dicitur pertinere
ad quantitatem enunciationis, nam et quantitas consequitur materiam. 11.
Deinde cum dicit: Sz ergo universaliter etc., ostendit quomodo
enunciationes diversimode opponantur secundum diversitatem subiecti. Et
circa hoc duo facit: primo, distinguit diversos modos oppositionum
in ipsis enunciationibus ; secundo, ostendit quomodo diversæ oppositiones
diversimode se habent ad verum et falsum; ibi: Quocirca, has quidem impossibile
est etc. 12. Circa primum considerandum est quod cum universale
possit considerari in abstractione a singularibus vel secundum quod est
in ipsis singularibus, secundum hoc diversimode aliquid ei atCf. supra,
n.2, not. X. Lect. xt. [psis ex anc. ABCE :
potest attribui. tribuitur *, ut
supra dictum est **, Ad designandum ; autem diversos modos attributionis
inventæ sunt quædam dictiones, quæ possunt dici determinationes vel
signa, quibus designatur quod aliquid de universali, hoc aut illo modo prædicetur.
Sed quia non est ab omnibus communiter apprehensum quod universalia extra
singularia subsistant, ideo communis usus loquendi non habet
aliquam dictionem ad designandum illum modum præNum. 9. pc: non est communiter ab hominibus. Codd. - r.: non habet dictiones.
Codd.
- p.: π6gative, et in prinCipio omittit e£. modo, secundum quod cadit in
apprehensione; ut cum dicitur, Socrates est singulare, vel prædicabile de
uno solo. Quandoque autem, ratione naturæ communis; ut cum dicitur,
Socrates est animal. Quandoque autem, ratione sui ipsius; ut cum
dicitur, Socrates ambulat. Et totidem etiam modis negationes variantur:
quia omne quod contingit affirmare, contingit ABC: dicitur de eo. Plato.
» ADE: etiam. contingit n Pt omittit
stere. Lect. ix, n. 6. dicandi, prout aliquid dicitur in
abstractione a singularibus. Sed Plato, qui posuit universalia
extra singularia subsistere, adinvenit aliquas determinationes, quibus
designaretur quomodo aliquid attribuitur universali, prout est extra
singularia, et vocabat universale separatum c: dam ; subsiseparatim.
Cf.lect.vri, n.2. De quarfa et quinta divisione, infra
lect.xi,n.3. Codd.:
unum dividitur in simplex et compositum. Cf. lect.vui,n.3. negare, ut supra
dictum est. 10. Est autem hæc tertia divisio enunciationis quam
ponit Philosophus. Prima namque fuit quod enunciationum quædam est
una simpliciter, quædam vero coniunctione una*. Quæ quidem est divisio analogi
in ea de quibus prædicatur secundum prius et posterius: sic enim unum
dividitur secundum prius in simplex et per posterius in
compositum . - Alia vero fuit divisio enunciationis in affirmationem
et negationem. Quæ quidem natura prædicabilis de pluribus, et
consequenter ut universalis; sed genus esse non potest, cum alias species
sub se non habeat, sed solummodo individua quibus natura humana communis
est..Qua de causa a Scholasticis homo dicebatur species
specialissima. x) Hoc enim convenit etc. Unus cod. E: hoc enim convenit
naturæ humanæ, quæ etiam secundum quod est in singularibus est dignior
omnibus irrationalibus creaturis, sed tamen etc. X) Quale quid. Prædicari
aliquid in quid est cum prædicatum alicui subiecto tribuitur
essentialiter, seu ut eius essentia vel de eius essentia ; quia essentiam
vult scire qui quærit quid sit res (Cf. supra n. 5, nota c). Prædicari in
quale quid est cum prædicatum alicui subiecto essentialiter quidem
tribuitur (ergo in quid), sed modus qyo enunciatur prædicatum est
adiectivus seu per modum qualitatis (quale). Hinc quid respicit rem prædicatam,
quale respicit modum quo res ipsa prædicatur, Sicut, cum in definitione
hominis dicitur quod sit animal rationale, totum istud, quod est species,
complet quid seu essentiam hominis; animal enunciat quid incompletum,
nempe genus seu essentiam genericam hominis; denique rationale est
differentia, seu qualitas essentialis adiective enunciata (quale), qua
animal trahitur ad esse hominis et hominis essentia completur. Quod si
tribuatur subiecto aliquid quod non est de constitutivo essentiæ eius
neque ut genus, neque ut differentia, neque est species, dicitur hoc
aliquid prædicari de ipso subiecto in quale. Et hoc dupliciter: vel in
quale necessario, si id quod de re prædicatur ab ipsa rei essentia quodammodo
fluere intelligatur, et ideo a re ipsa sit inseparabile ; quo sensu capa
subsistens extra singularia quantum ad speciem hominis, per se hominem vel
ipsum hominem et similiter ^ in aliis universalibus. Sed universale
secundum quod est in singularibus cadit in communi apprehensione
hominum; et ideo adinventæ sunt quædam diCodd.: desinandum ; et
inomittunt a/7quid. ctiones ad. significandum modum attribuendi aliquid
universali sic accepto ἢ". ; citas sciendi prædicatur de
homine; vel in quale contingenter, si id quod prædicatur de re potest ab
ipsa separari, salva eiusdem rei natura. y) Per se hominem vel ipsum hominem et similiter etc. Ita codd. Piana: per
se hominem et similiter etc. Supra s. Thomas dixit quod Plato adinvenit
non unam, sed aliquas determinationes. Revera utraque denominatione Plato
utebatur ad designandum universale tum extra singularia tum extra mentem
nostram existens. « Necesse est, inquit » » in Timæo,
huiusmodi species (puta hominem, animal, ignem. etc.) esse quæ
per se ipsæ sint, χαθ᾽ αὑτὰ ταῦτα » (Ed. Marsilii Ficini, Francofurti
1602, pag. 1061). Hinc tutissimum loquendi modum esse ait huiusmodi
species vere dici esse absolute (esse ignem, esse hominemetc.); sensibilia vero
ad earum similitudines facta, potius esse talia quam esse, puta esse
talem ignem, vel tale animal, vel talem hominem, non autem ipsum ignem, neque
hominem, neque animal etc.: μὴ τοῦτο (πῦρ) ἀλλὰ τὸ τοιοῦτον (lbid. pag.
1059). Infra etiam cum eisdem codd. legendum est: cadit in communi
apprehensione hominum ; non autem cum Piana: cadit in apprehensione
hominum. Dictum est enim supra quod non est ab omnibus communiter.
apprehensum quod universalia extra singularia subsistant; et ideo per
oppositum. affirmatur in communi apprehensione hominum esse universale
quod est in singularibus. y) Universali sic accepto. Editio Piana,
commate interposito, prosequitur immediate: sicut autem etc. - Codd. autem BC:
universali sic accepto, ut supra dictum est. Qui secundum prædicta duplex est:
quany CAP. VII, Num.
9. AC: Sub eo conlinetur. Codd. cohæAC: alia vero; B: alia vero
est. - sup.n. 9, in Num.
cit. 13. Sicut autem supra dictum est *, quandoque aliquid
attribuitur universali ratione ipsius naturæ eo universalis; et
ideo hoc dicitur prædicari de universaliter, quia scilicet ei convenit
secundum totam multitudinem in qua invenitur; et ad hoc designandum in
affirmativis prædicationibus adinventa est hæc dictio, omnis, quæ
designat quod prædicatum attribuitur subiecto universali quantum ad
totum id quod sub subiecto continetur. In negativis autem prædicationibus **
adinventa est hæc dictio, nullus, per quam significatur quod prædicatum
removetur a subiecto universali secundum totum id quod continetur sub eo.
Unde nullus dicitur quasi non ullus, et in græco dicitur, udis quasi nec
unus **, quia nec unum solum est accipere sub subiecto universali a quo
prædicatum non removeatur. - Quandoque autem attribuitur universali aliquid vel
removetur ab eo ratione particularis; et ad hoc designandum, in
affirmativis-.quidem adinventa est hæc dictio, aliquis vel quidam, per
quam designatur quod prædicatum attribuitur subiecto universali ratione ipsius
particularis; sed quia non determinate significat fonmam alicuius
singularis, sub quadam indeterminatione singulare designat; unde et
dicitur individuum vagum. ln negativis autem non *st aliqua dictio
posita, sed possumus accipere, non omnis; ut sicut, nullus, universaliter
removet, eo quod significat quasi diceretur, non ullus, idest, non
aliquis, ita etiam, non omnis, particulariter removeat, in quantum
excludit universalem affirmationem. 14. Sic igitur tria sunt genera
affirmationum in quibus aliquid de universali prædicatur. - Una
quidem est, in qua de universali prædicatur aliquid universaliter; ut cum
dicitur, omnis homo est animal. - Alia *, in qua aliquid prædicatur
de universali particulariter; ut cum dicitur, quidam homo est
albus.- Tertia vero est, in qua aliquid de universali prædicatur absque
determinatione universalitatis vel particularitatis; unde huiusmodi
enunciatio solet vocari indefinita. - Totidem autem sunt negationes
oppositæ. 15. De singulari autem quamvis aliquid diversa ratione prædicetur,
ut supra dictum est *, tamen totum refertur ad singularitatem ipsius,
quia etiam natura universalis in ipso singulari individuatur ;
doque enim (C omittit enim) attribuitur aliquid universali etc. Codd. AD:
universali sic accepto, ut supra dictum est, quod secundum prædicta duplex est.
Quandoque enim attribuitur aliquid universali etc. Cod. E iegit: universali sicut (corrupte pro
sic) accepto ut dictum est supra. Qui secundum prædicta duplex est.
Quando enim attribuitur aliquid universali etc. Nostram lectionem (quæ
est Piana, sed interpunctione immutata) habent Venetæ editiones 1526 et 1557. A
qua revera non dissentiunt lectiones citatæ ex codd. In hoc enim n. 12,
s. Thomas I. dicit universale posse considerari dupliciter, nempe in
abstractione a singularibus et in ipsis singularibus; ex quo 2. infert (
Secundum hoc etc.) quod secundum illam duplicem considerationem diversimode
aliquid universali tribuitur; 3. deinde dicit generice dari dictiones ad
significandos modos attribuendi aliquid universali (4d designandum etc.) ; 4.
sed penes usum loquendi communem hominum non habentur dictiones ad
designandum modum prædicandi de universali prout per se existere dicitur
in abstractione a singularibus (Sed quia etc.), quamvis Plato qui posuit
præfatam subsistentiam universalium, peculiares denominationes
adinvenerit (Sed Plato); 5. attamen penes usum loquendi hominum sunt
dictiones quibus significantur modi attribuendi aliquid universali, secundum
quod est in singularibus. Quibus positis,
relictisque platonicis denominationibus, Angelicus n. 13 declarat ex n. 9 qui
sint isti modi, et quæ dictiones communes quibus præfati modi
designantur. Porro
processus iste distincte traditur tum a Piana tum a codd. Opp. D. Tuowæ
T. I. LECT. X et 49 ideo nihil refert quantum ad
naturam singularitatis *, utrum aliquid prædicetur de eo ratione
universalis naturæ; ut cum dicitur, Socrates est omo, vel conveniat ei
ratione singularitatis. 16. Si igitur tribus
prædictis enunciationibus addatur singularis, erunt quatuor modi
enunciationis ad quantitatem ipsius pertinentes, scilicet universalis,
singularis, indefinitus et particularis. 17. Sic
igitur secundum has differentias Aristoteles assignat diversas oppositiones
enunciationum adinvicem. Et primo,
secundum differentiam universalium ad indefinitas ; secundo, secundum
differentiam universalium ad particulares; ibi: Opponi autem
affirmationem etc.- Circa primum tria facit: primo, agit de oppositione
propositionum universalium adinvicem; secundo, de oppositione indefinitarum;
ibi: Quando autem in universalibus etc.; tertio, excludit dubitationem; ibi: n eo vero
quod etc. 18. Dicit ergo primo quod si aliquis enunciet de
subiecto universali universaliter, idest secundum continentiam suæ
universalitatis, quoniam est, idest affirmative, aut non est, idest
negative, erunt contrariæ enunciationes; ut si dicatur, omnis homo
est albus, nullus homo est albus. Huius autem ratio est, quia contraria
dicuntur quæ maxime a se distant *: non enim dicitur. aliquid. nigrum ex hoc
solum quod non est album, sed super hoc quod est non esse album,
quod significat communiter remotionem albi, addit nigrum extremam
distantiam ab albo. Sic igitur id quod affirmatur per hanc enunciationem, omnis homo est
albus, removetur per hanc negationem, non omnis homo est albus.
Oportet ergo quod negatio removeat modum quo prædicatum dicitur de
subiecto, quem designat hæc dictio, omnis. Sed super hanc remotionem
addit hæc enunciatio, nullus homo est albus, totalem. remotionem, quæ est
extrema distantia a primo ^; quod pertinet ad rationem contrarietatis. Et
ideo convenienter hanc oppositionem dicit contrarietatem. 19. Deinde cum
dicit: Quando autem etc., ostendit qualis sit oppositio affirmationis et
negationis in indefinitis. Et primo, proponit quod intendit ; secundo,
manifestat propositum per exempla; ibi: Dico autem non universaliter
etc.; tertio, assignat rationem manifestationis τ; ibi: Cum enim uniE) Attribuitur subiecto universali etc. Tres Ven.
editiones sæculi XV, et duæ aliæ sæculi XVI, legunt: aftribuitur subiecto
universali ratione ipsius particularis; unde dicitur individuum vagum.
Cetera intermedia omittuntur. Venetas editiones adhibuerunt editores
Romani, quos sequuti sunt tum editio Parisiensis, tum Veneta Opp. s. Thomæ
1595, tum denique Antuerpiensis. Germanam lectionem restituimus ex codd.
Revera quo pacto inferatur quod universale affectum signo particulari,
aliquis, quidam, vocetur individuum vagum non satis apparet in citatis
editionibus; sed illatio est manifesta ex data ratione, quæ est in
codicibus, nempe quod universale tali signo affectum sub quadam
indeterminatione singulare designat; proindeque recte dicitur individuum
vagum seu indeterminatum. o) Quæ est extrema (cod. E, et edd. ac: in
extrema) distantia a primo. In edd. Piana et Ven. 1526, 1557 deest a
primo, quod concorditer habent codd. ét edd. Ven. sæc. XV.— Propositiones
enim contrariæ designant extremam distantiam inter affirmationem prædicati de
toto (omnis) subiecto, et remotionem . eiusdem prædicati ab eodem toto
(nullus) subiecto. Omnes codices et edd. cit.
legunt: quod pertinet ad rationem contrarietatis. - P.: quod primo
pertinet; et ita edd. Ven. 1526 et 1557; sed videtur verbum. primo ex
incuria fuisse transpositum a loco, ubi immediate ante desideratur.
x) Assignat rationem manifestationis. Omnes codd. nostri habent hanc
lectionem, quam sufficimus Pianæ et edd. Ven. sæc. XV et XVI: 2 Codd.: differt uantum ad raionem
singularitatis. AC: Suæ
singus laritatis. Enunciationum ex codd.
Lect. xr. Propositionum ex codd. Cf. V Physic., lect. i. A: ratio affirmatur. pc: enim. quæ ἜΛΑΒΕ: et de. Porphyrius. A:
significantur communiter esse contraria. pc: manifestat
quod dixerat per etc. ABCE : ?ntelligit hic de. ABC:
sed solum de etc.- E: sed solum de infinilis. Codd. - p.:
ponuntur. ΚΑΒ: Sed signiJicat modum. ABCD : universali significat simul. hic
loquitur de veritate et falsitate enunciationum; tum etiam quia hoc ipsum
posset de * particularibus enunciationibus dici. 21. Alii vero, sequentes
Porphyrium, referunt hoc ad contrarietatem prædicati. Contingit
enim quandoque quod prædicatum negatur de subiecto 50 versale
sit homo etc. - Dicit ergo primo quod quando de universalibus subiectis
affirmatur aliquid vel negatur Ρ non tamen universaliter, non sunt contrariæ enunciationes, sed illa quæ
significantur contingit esse contraria. Deinde cum dicit: Dico
autem non universaliler etc., manifestat per * exempla. Ubi considerandum est
quod non dixerat quando in universalibus particulariter, sed non universaliter.
Non enim intendit de * particularibus enunciationibus, sed de
solis indefinitis. Et hoc manifestat per exempla quæ ponit *, dicens
fieri in universalibus subiectis non universalem
enunciationem ; cum dicitur, es? albus homo, non est albus homo.
Etrationem huius expositionis* ostendit, quia homo, qui subiicitur, est
universale, sed tamen praedicatum non universaliter de eo praedicatur, quia
non apponitur haec dictio, omnis: quae non significat ipsum
universale, sed modum * universalitatis, prout scilicet praedicatum
dicitur universaliter de subiecto; et ideo addita subiecto universali,
semper significat * quod aliquid de eo dicatur universaliter. Tota autem
haec expositio refertur ad hoc quod dixerat: Quando in universalibus non
universaliter enunciatur, non sunt contrariae. 20. Sed hoc quod additur:
Quae autem significantur contingit esse contraria, non est expositum, quamvis *
obscuritatem contineat; et ideo a diversis diversimode exponitur. Quidam
enim hoc referre voluerunt ad contrarietatem veritatis et
falsitatis, quae competit huiusmodi enunciationibus. Contingit enim quandoque
has simul esse veras; homo est albus, homo non est albus; et sic
non sunt contrariae, quia contraria mutuo se tollunt. Contingit tamen
quandoque unam earum esse veram et alteram esse falsam; ut cum dicitur,
homo est animal, homo non est animal; et sic ratione significati videntur
habere quamdam contrarietatem. - Sed hoc non videtur ad propositum
pertinere ", tum quia Philosophus nondum assignat differentiam
manifestiorem.— Lectio codd. indicatur ex his quae infra in hoc numero
habet s. Thomas exponendo verba illa Philosophi: Cum enim universale sit
etc. Dicit enim: Et rationem huius expositionis
ostendit, quia etc. p) Affirmatur aliquid vel negatur. Ita edd. P. et
Ven. - Codd. BC DE habent, loco vel, particulam ef. Sensus idem est,
dummodo vel non pro disiunctione sed pro coniunctione sumatur: quia sermo
est de propositionibus contrariis, in quibus de uno eodemque subiecto
non disiunctive sed coniunctive affirmatur aliquid et negatur. -- Cod. A:
quod quando de universalibus substantiis affirmatur vel negatur aliquid. D: quod (sic corrupte pro quando) de
universalibus subiectis et affirmatur et negatur. aliquid, BCE: quod quando de
universalibus subiectis affirmatur et negatur aliquid. c) Et
rationem huius expositionis etc. Codd. ABCD: et rationem huius
expositionis ostendit consequenter per hoc quod homo qui subiicitur est
universale, sed tamen praedicatum non universaliter enunciatur de eo. Ven. edd.
habent lectionem Pianam, sed quoad formam propter hoc quod inest ei
contrarium; sicut si dicatur, homo non est albus, quia est niger;
et sic id quod significatur per hoc quod dicitur, non est
albus, potest esse contrarium. Non tamen semper: removetur enim aliquid a
subiecto, etiam si contrarium non insit, sed aliquid medium inter
contraria; ut cum dicitur, aliquis non est albus, esi quia est
pallidus; vel quia inest ei privatio actus vel habitus seu potentiae; ut
cum dicitur, aliquis non videns, quia est carens potentia
visiva, aut habet impedimentum ne videat, vel etiam quia non est
aptus natus videre; puta si dicatur, lapis non videt. Sic igitur illa,
quae significantur contingit esse contraria, sed ipsae
enunciationes non sunt contrariae, quia ut in fine huius libri
dicetur *, non sunt contrariae opiniones quae sunt de contrariis, sicut
opinio quod aliquid sit bonum, et illa quae est, quod aliquid non
est bonum. 22. Sed nec hoc videtur ad propositum Aristotelis pertinere,
quia non agit hic de contrarietate rerum vel opinionum, sed de
contrarietate enunciationum: et ideo magis videtur hic sequenda expositio
Alexandri. Secundum quam dicendum est quod in indefinitis enunciationibus
non determinatur utrum prædicatum attribuatur subiecto universaliter (quod
faceret contrarietatem enunciationum), aut particulariter (quod non
faceret contrarietatem enunciationum); et ideo huiusmodi enunciationes
indefinitæ non sunt contrariæ secundum modum quo proferuntur. Contingit
tamen quandoque ratione significati eas habere contrarietatem, puta, cum
attribuitur aliquid universali ratione naturæ universalis *, quamvis non
apponatur signum universale; ut cum dicitur, homo est animal, lib. II, 8
Quando autem de universalibus etc., ed. cit. pag. 347. Ipse autem
Boethius sequitur Porphyrium. Nos vero, inquit, dicimus non quidem Alexandri
sententiam abhorrere ratione, sed hanc Porphyrii esse meliorem (pag. cit.
et seq.). Ammonius quoque, op. et loc. cit. col. 2, Porphyrio adhæret:
Quando autem contraria esse quæ indicantur possint, bene Porphyrius
explicavit philosophus. Ex opposito s. Thomas Alexandri sententiam
meliorem existimat, et merito, ut num. 22 ostenditur. €) Quod
aliquid non est bonum. Est lectio P. et edd. Ven.- Codd.: quod aliquid
sit malum. Quæ lectio videtur indicata a contextu: Sunt de contrariis. y)
Indefinitæ non sunt contrariæ secundum modum εἴς. [τὰ legendum est cum codd.— P. et edd. Ven.: indefinitæ dicuntur
secundum modum etc. Vult enim s. Thomas (ut immediate explicat)
propositiones indefinitas ex modo quo enunciantur contrarias non esse;
contrarias tamen quandoque esse ratione materiæ seu significati ipsarum.
Porro hanc s. Doctoris mentem reddunt codices nostri. placet lectio
codd. 1) Non est expositum, quamvis etc.: « Quomodo autem, inquit
Am» » » monius, non esse contrariæ dicantur, sed contraria
quandoque significare, hoc Explanatoribus (Aristotelis) non parum iam exhibuit
negotii » (In librum De interpretatione, sect. II, De propositionibus, 8.
1, fol. 15, col. 1, ed. cit.). - Supra codd. ABC hoc modo legunt: tota
autem hæc expositio refertur ad hoc solum (B omittit solum) quod
dixerat: Quando in universalibus non universaliter. Sed hoc quod
additur, non sunt contrariæ, quæ autem significantur (BC, significant)
est esse contraria, non est expositum, quamvis etc. v) Sed hoc
non videtur ad propositum pertinere. Ita codd. et omnes Ven. edd. (Cf. n.
22).- P.: sed hoc non videtur ad propositam pertinere veritatem. Interpretatio
in hoc numero recitata videtur esse Hermini, ut refert Boethius in
secunda Editione super librum de Interpretatione, Y) Cum attribuitur etc.
Est lectio CDE quibuscum concordat A legendo: cum illi (corrupte pro
universali) aliquid attribuatur ratione naturæ universalis, B et P.: cum
attribuatur (P., ei) aliquid universaliter ratione universalis. Quæ
lectio obscura est, vixque intelligibilis: quia sermo est de
propositionibus indefinitis, quæ secundum modum quo enunciantur non sunt
universales, neque ideo contrariæ, sed ratione significati habent vim
propositionum universalium, et ideo possunt esse contrariæ, Atqui
dicendo, cum attribuatur ei aliquid universaliter, supponitur subiectum
affectum signo universali (omnis, mullus); et ideo non amplius
propositiones essent indefinitæ, sicut indefinitæ supponun tur a s.
Thoma; ac insuper verba immediate sequentia, quamvis non apponatur signum
universale, non haberent locum, quinimo excluderentur a τῷ "universaliter
attribuatur.— Quid sit autem attribui aliquid universali ratione
naturæ universalis supra n. 9 explicatum est. Ld *A: prædicati
communiter. anc: labens. Codd. : non est natus. pc: sed tamen. Cap. xiv et ultimo.
Supplem. Caiet. lect. xur. CAP. VII, homo non est animal:
quia hæ enunciationes eamdem habent vim ratione significati; ac si diceretur,
omnis homo est animal, nullus homo est animal. 23. Deinde cum
dicit: Zn eo vero quod etc., removet quoddam quod posset esse dubium. Quia
enim posuerat quamdam diversitatem in oppositione enunciationum ex hoc quod
universale su* BC: ex. *Num. 10. . ABC.-P.:ufra.
pertinent. AC:
famen. Nempe magis ntertule.
.I, num. Pr e, s.
lect. 1. mitur a parte subiecti universaliter vel non universaliter,
posset aliquis credere quod similis diversitas nasceretur ex parte prædicati,
ex hoc scilicet ^ quod universale prædicari posset et
universaliter et non universaliter; et ideo ad hoc excludendum dicit quod
in eo quod prædicatur aliquod universale, non est verum quod prædicetur
universale universaliter. Cuius quidem duplex esse potest ratio. Una
quidem, quia talis modus prædicandi videtur repugnare prædicato secundum
propriam rationem quàm habet in enunciatione. Dictum est enim supra
quod prædicatum est quasi pars formalis enunciationis, subiectum autem
est pars materialis ipsius: cum autem aliquod universale profertur universaliter,
ipsum universale sumitur secundum habitudinem quam habet ad
singularia, quæ sub se continet; sicut et quando universale
profertur particulariter, sumitur secundum habitudinem quam habet ad aliquod
contentorum sub se; et sic utrumque pertinet ὩΣ 5.' ad
materialem determinationem universalis: et ideo neque signum universale
neque particulare convenienter additur prædicato, sed magis subiecto:
convenientius enim dicitur, nullus homo est asinus, quam, omnis
homo est nullus asinus; et similiter convenientius dicitur, aliquis
homo est albus, quam, homo est aliquid album. Invenitur autem quandoque a
philosophis signum particulare appositum prædicato, ad insinuandum quod
prædicatum est zn plus quam subiectum, et hoc præcipue cum, habito
genere, investigant differentias completivas speciei, sicut in II
De anima dicitur quod Anima est actus quidam. €) .Ex hoc scilicet etc.— A: ex hoc quod universale prædicari posset
universaliter et non universaliter.- E: ex hoc scilicet quod, et cætera ut A. BCD:
ex hoc scilicet quod universale prædicari (D corrupte, prædicamenti) posset vel
universaliter vel non universaliter. Deinde Æ prosequuntur: et ideo ad hoc
excludendum subdit quod in eo quod prædicatur aliquod (E, aliquid)
universale non est verum quod prædicetur universale universaliter.
- BCD: et ideo ad hoc excludendum subdit quod in eo quod prædicatur (BC,
aliquod) universale non est verum quod prædicetur (D, prædicatur)
universale universaliter. Et B prosequitur: cuius quidem ratio duplex
est. Quia ergo codices concordant, et mentem s. Thomæ perspicue
traducunt, ex ipsis confecimus lectionem nostram atque suffecimus Pianæ: ex hoc
scilicet quod universaliter prædicari posset vel non universaliter; et
ideo ad excludendum dubitationem dicit quod in eo quod ponitur aliquod
universale prædicari, quod prædicetur universale universaliter, non est
verum. αα) Falsæ essent si prædicatum etc. Ita codd. ABC; et omnes Ven. edd.,
et optime, ut ipse contextus aperte indicat. -- Editio Piana: falsæ sunt
(si omittitur) significatum etc.; quæ lectio nonnihil habet obscuritatis,
ponendo significatum loco prædicatum. Codd. vero DE conveLECT. X 51
Alia vero ratio potest accipi ex parte veritatis enunciationis; et ista
specialiter habet locum in affirmationibus quæ falsæ essent si prædicatum"
universaliter prædicaretur. Et ideo manifestans id quod posuerat,
subiungit quod Nulla affirmatio est in qua, scilicet vere, de universali
prædicato universaliter prædicetur, idest in qua universali prædicato
utitur ad universaliter prædicandum *; ut si diceretur, omnis homo
est omne animal. Oportet* enim,secundum prædicta, quod hoc prædicatum
animal, secundum singula quæ sub ipso continentur, prædicaretur de
singulis quæ continentur süb homine; et hoc non potest esse verum,
neque si prædicatum sit im plus quam subiectum, neque si prædicatum sit
convertibile cum. eo. Oporteret enim quod quilibet unus homo
esset animalia omnia, aut omnia risibilia : quæ repugnant rationi
singularis, quod accipitur sub universali. - Nec est instantia si dicatur
quod hæc est vera, omnis homo est omnis disciplinæ susceptivus:
disciplina enim non prædicatur de homine, sed susceptivum disciplinæ;
repugnaret autem veritati 51 diceretur, omnis homo est omne susceptivum
disciplinæ. 24.
Signum autem universale negativum, vel particulare affirmativum, etsi
convenientius ponantur ex parte subiecti, non tamen repugnat
veritati etiam si ponantur ex parte prædicati. Contingit enim huiusmodi enunciationes in aliqua materia esse veras:
hæc enim est vera, omnis homo nullus lapis est; et similiter hæc est
vera, omnis homo aliquod animal est. Sed hæc, omnis homo omne
animal est, in quacumque materia proferatur, falsa est. Sunt autem quædam
aliæ tales* enunciationes semper falsæ; sicut ista, aliquis homo omne
animal est ?' (quæ habet eamdem causam falsitatis cum hac, omnis homo
omne animal est); et si quæ aliæ similes, sunt semper falsæ: in omnibus
enim eadem ratio est. Et ideo per hoc quod Philosophus reprobavit istam,
omnis homo omne animal est, dedit intelligere omnes consimiles esse
improbandas. niunt cum codd. citatis, nisi quod in cod. D loco prædicatum
imperitus amanuensis ponit erronee (et hoc fere semper) prædicamentum
et præstaretur loco prædicaretur, et in cod. E habetur erunt
loco essent. Ex præfatis autem
codicibus adiecimus in principio eiusdem periodi ratio; quod vocabulum in
ed. Piana deest. Denique notamus quod in codd. ABCE legitur non, quæ
ratio specialiter, ut in P., sed et ista specialiter etc. Lectioni Pianæ
suffecimus ef ista iuxta meliorum codd. consensum. Debet tamen
subintelligi ratio, nempe, et ista ratio. 88) Subiungit quod, nulla
affirmatio est etc. Lectio ista Piana concordat cum lectione cod. A: subiungit
quod, nulla affirmatio erit, in qua scilicet vere prædicatur
universaliter de universali prædicato, idest etc.; et est etiam lectio
indicata a B: subiungit quod nulla est afJirmatio in qua universale (sic) etc.,
idest in qua universali prædicato utitur etc.— Cod. C: quod nulla affirmatio erit manifesta, scilicet vera prædicetur
universaliter de universali prædicato, idest etc. Lectio intricata. YY)
Aliquis homo omne animal est etc. Est nostrorum omnium codd. lectio, quam
Pianæ et edd. Ven. sufficimus: aliquis homo omne animal est, et aliæ
similes sunt semper falsæ etc. τὸ τὴ «x 9g 4: ad
verum prædicandum. Edd. ab :
oporteret. Ἔ: $ua singularia. Nempe
dem eiusquantitatis seu universalitatis cum
subiecto. - Quam subiectum, et cum eo ex cod. A;qui prosequitur: qua
oporteret quod. *pgcE: quod repugnat. A: Sunt quædam tales. TY pc omittunt enim. DE OPPOSITIONE INTER
PROPOSITIONES UNIVERSALES ET PARTICULARES DEQUE MODO QUO SE HABENT
AFFIRMATIO ET NEGATIO OPPOSITÆ AD VERUM ET FALSUM ᾿Αντικεῖσθαι μὲν οὖν κατάφασιν ἀποφάσει λέγω ἀντιφατικῶς τὴν τὸ καθόλου σημαίνουσαν τῷ αὐτῷ ὅτι οὐ καθόλου, οἷον πᾶς ἄνθρωπος λευχός" οὐ πᾶς ἄνθρωπος λευκός: οὐδεὶς ἄνθρωπος Æuxóg: ἔστι τις ἄνθρωπος λευχός. ᾿Εναντίως δὲ τὴν τοῦ καθόλου κατάφασιν, καὶ τὴν τοῦ χαθόλου ἀπόφασιν, οἷον πᾶς ἄνθρωπος Acuxóc, οὐδεὶς ἄνθρωπος λευχός, πᾶς ἄνθρωπος δίκαιος, οὐδεὶς ἄνθρωπος δίκαιος. Διὸ ταύτας μὲν οὐχ οἷόντε ἅμα ἀληθεῖς εἶναι, τὰς δὲ ἀντικειμένας αὐταῖς ἐνδέχεταί ποτε ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ ἅμα ἀληθεῖς εἶναι" οἷον οὐ πᾶς ἄνθρωπος λευχός, καὶ ἔστι τις ἄνθρωπος λευχός. : Ὅσαι μὲν οὖν ἀντιφάσεις τῶν καθόλου. εἰσὶ χαθόλου, ἀνάγκη τὴν ἑτέραν ἀληθῆ εἶναι, ἢ ψευδῆ. Καὶ ὅσαι ἐπὶ τῶν καθ’ ἕχαστα, οἷον ἔστι Σωχράτης Acuxóc, . οὐχ ἔστι Σωχράτης λευχός. Ὅσαι δὲ ἐπὶ τῶν καθόλου μέν, μὴ καθόλου δέ, οὐχ ἀεὶ ἡ μὲν ἀληθής, ἡ δὲ ψευδής" ἅμα γὰρ ἀληθές ἐστιν Εἰ εἰπεῖν, ὅτι ἔστιν ἄνθρωπος λευχός, καὶ ὅτι οὐχ ἔστιν ἄνθρωπος λευχός: καὶ ἔστιν ἀνθρωπος καλός, καὶ οὐκ ἔστιν ἄνθρωπος χαλός. γὰρ αἰσχρός χαὶ οὐ χαλός: χαὶ εἰ γίνεταί τι, καὶ οὐχ ἔστι. Δόξειε δ᾽ ἂν ἐξαίφνης ἄτοπον εἶναι Sid τὸ φαίνεσθαι σημαίνειν τὸ οὐχ ἔστιν ἄνθρωπος Acuxóg ἅμα καὶ ὅτι οὐδεὶς ἄνθρωπος λευχός: τὸ δὲ οὔτε ταὐτὸν σημαίνει, οὔθ᾽ ἅμα, ἐξ ἀνάγκης. SyNoPsis. 1. Argumentum textus.- 2. Propositiones particulares,
proprie loquendo, non sunt oppositæ, quia ex modo seu vi enunciationis
non habent quod affirmatio et negatio sint de eodem subiecto.-3. Suppositis
requisitis ad rationem oppositionis (lect.1x, nn. 8 et 9), oppositio inter
propositionem universalem et particularem est oppositio contradictoria; et ideo
tales propositiones dicuntur contradictoriæ.- 4. Ratio est quia
contradictio est solummodo remotio affirmationis per negationem; universalis
autem affirmativa removetur per solam negationem particularis; et particularis
affirmativa removetur solum per universalem negativam. 5. Hinc contradictio non
admittit medium, quia inter affirmationem et negationem non datur
medium; sed contrarietas admittit medium, quia inter extreme
distantes propositiones universales dantur
propositiones particulares, x29 καὶ ostquam Philosophus determinavit de Codd. - p.: hic nunc. Cf. lect.x, n. 17. ** ABC.-P.: ποίαπdum est. Infra n. 5. ὯΝ» oppositione enunciationum, compæXN'rando universales enunciationes
ad indefinitas, hic determinat de oppositione enunciationum comparando
universales ad particulares. Circa quod considerandum est *quod potest
duplex oppositio in his notari: una quidem universalis ad particularem, et hanc
primo tangit; alia vero universalis ad universalem, et hanc tangit
secundo; ibi: Contrariæ vero etc. 2.
Particularis vero affirmativa et particularis negativa, non habent
proprie loquendo oppositionem, quia oppositio attenditur circa idem subiectum;
subiectum autem particularis enunciationis est universale
particulariter sumptum, non pro Opponi itaque dico affirmationem negationi
contradictorie, quæ universaliter significat, ei quæ non universaliter; ut,
omnis homo albus est, non omnis homo albus est; nullus homo albus est,
quidam homo albus est. Contrarie vero universalem affirmationem et
universalem negationem; ut, omnis homo iustus est, nullus homo
iustus est. vero Quocirca has quidem impossibile est simul esse
veras; his oppositas, contingit aliquando in eodem; ut, non
omnis homo albus est, et quidam homo albus est. Quæcumque igitur
contradictiones universalium sunt universaliter, necesse est alteram esse veram
vel falsam. Et quæcumque in singularibus sunt; ut, Socrates albus
est, non est Socrates albus. Quæcumque autem universalium non
universaliter, non hæc quidem semper vera est, illa vero falsa;
simul enim verum est dicere, quoniam est homo albus, et, non est
homo albus, et quoniam est homo pulcher, et, non est homo pulcher.
Si enim foedus est, non est pulcher, et si fit aliquid, nondum est.
Videbitur autem subito inconveniens esse, idcirco quoniam videtur
significare, non est homo albus, simul etiam quoniam nullus homo est
albus; hoc autem neque idem significat, neque simul necessario
sunt. 6.Ergo propositiones contrariæ non possunt esse simul veræ,
quia contraria mutuo se expellunt; sed tamen earum contradictoriæ, nempe media,
quæ sunt propositiones particulares, possunt esse simul veræ, quia, ut
dictum est, proprie loquendo non. opponuntur. 7.
Propositiones. contradictoriæ nequeunt esse simul veræ, nequeunt esse
simul falsæ; sed una earum est nes necessario vera, altera
est necessario falsa. 8. Propositioindefinitæ licet apparenter
contradictoriæ, tamen revera tales non sunt vi propositionum, quamvis hoc
contingat esse vi materiæ seu subiecti, cui essentialiter prædicatum
debet convenire aut non convenire.— 9. Solvitur obiectio.— 10. Ex vi propositionis veritas et falsitas in
propositionibus indefinitis est sicut bitatio.
aliquo. in propositionibus particularibus.— r1. Excluditur dudeterminato
singulari, sed indeterminate pro quocumque *; et ideo, cum de universali
particulariter sumpto aliquid affirmatur vel negatur, ipse modus
enunciandi non habet quod affirmatio et negatio sint de eodem: quod requiritur
ad oppositionem affirmationis et negationis, secundum præmissa. 3.
Dicit ergo primo quod enunciatio, quæ universale significat, scilicet
universaliter, opponitur contradictorie ei, quæ non significat
universaliter sed particulariter, si una earum sit affirmativa,
altera vero sit negativa (sive universalis sit affirmativa et particularis
negativa, sive e converso *); ut cum dicitur, omnis homo est albus, non
omnis homo est albus: hoc enim quod dico, non omnis, Seq. c. vi. Lect. ix, n.
8. anc: et. altera (5
sit) negativa. ABc omittunt
$iconverso e ve sed male. CAP. VII, LECT. XI galtivæ.
Codd.- p.: neCf. lect. præced., n. 13. *A: omittit
ad *p: per solam pra n. x ABCD: negativa. ABCD :
tivæ. g: et rmaἡ
particuMuri τήν, Num. seq. ponitur loco signi particularis negativi
*; unde æquipollet ei quæ est, quidam homo non est albus; sicut et nullus, quod
idem significat ac si diceretur, non ullus vel non quidam, est
signum universale negativum. Unde hæ duæ,
quidam homo est albus (quæ est particularis affirmativa), nullus
homo est albus (quæ est universalis negativa), sunt contradictoriæ. 4.
Cuius ratio est quia contradictio consistit in sola remotione
affirmationis per negationem; universalis autem affirmativa removetur per
solam negationem particularis, nec aliquid aliud ex.necessitate ad hoc*
exigitur; particularis autem affirmativa removeri non potest nisi per
universalem negativam, quia iam dictum
est quod particularis affirmativa non proprie opponitur particulari
negativæ. Unde relinquitur quod universali affirmativæ contradictorie opponitur
particularis negaátiva, et particulari affirmativæ universalis negativa.
5. Deinde cum dicit: Contrariæ vero etc., tangit oppositionem universalium
enunciationum *; et dicit quod universalis affirmativa et
universalis negativa sunt contrariæ; sicut, omnis homo est iustus, nullus
homo est iustus, quia scilicet universalis negativa non solum removet
universalem affirmativam, sed etiam designat extremam distantiam, in
quantum negat totum quod affirmatio ponit *; et hoc pertinet ad rationem
contrarietatis ; et ideo particularis affirmativa et negativa se
habent sicut medium inter contraria. 6. Deinde cum dicit :. Quocirca has
quidem etc., ostendit quomodo se habeant affirmatio et negatio
oppositæ ad verum et falsum. Et primo, quantum ad contrarias; secundo,
quantum ad contradictorias; ibi: Quæcumque igitur contradictiones etc.* ;
a) Universalis negativa. Addimus vocabulum negativa ex codd., quod
requiritur ad integritatem sententiæ: illud autem desideratur in Piana;
sed certe est mendum typographicum. In numero præcedenti
notavimus in margine lectionem codd. ABCD: particularis negativa non proprie
opponitur particulari affirmativæ: quæ lectio nulla ratione discordata Piana,
quam retinemus, sed quoad argumentandi formam melior videtur. Datur enim
ratio, quare particularis affirmativa removeri non possit nisi per
universalem negativam. Ratio vero est quia affirmativa removeri debet per
negativam; sed particularis affirmativa non potest removeri per
particularem negativam: nam particularis negativa non proprie opponitur
particulari affirmativæ. B) Simul possunt esse. Deest simul in Piana, sed
adiicimus ex codd. ACE.-—B omittit: in eodem, sed remotiones albi et
nigri simul possunt esse. Y Duo determinantur in hoc numero: i.
quod propositiones contrariæ non possunt esse simul veræ; 2. quod
propositiones subcontrariæ, seu particulares, seu mediæ, possunt esse
simul veræ. Ex his sequitur quod propositiones contrariæ, vi
propositionis, possunt esse simul falsæ, quia potest aliquod praedicatum
falso affirmari et falso negari de subiecto universaliter sumpto; sicut
falsae sunt propositiones: omnes homines sunt iusti; nullus homo est
iustus. Dixi vi propositionis, quia ex vi materiae propositiones
contrariae possunt aequivalere contradictoriis. Sequitur secundo quod
propositiones subcontrariae nequeunt esse simul falsae: nam si, e.g., essent
simul falsae: aliquis homo est iustus ; aliquis homo non est iustus:
falsae essent universales; omnis homo est iustus; nullus homo est iustus.
Quo posito, contradictoriae essent simul falsae: quae est absurda illatio, ut
probatur in sequenti numero. y) Deinde cum dicit etc. In editionibus abc
integer num. 7 omittitur, quem cum codd. omnibus et Venetis edd. Peri
hermeneias saeculi XVI habet Piana. Qua autem ratione omittatur nescio,
sed omittitur errore plane manifesto. Etenim s. Thomas manifestans
ordinem textus, proponit prius dicendum esse (n. 6): de veritate et falsitate
in propositionibus contrariis; deinde (n. 7 de veritate et falsitate in.
propositionibus contradictoriis; postea qu ) de veritate et falsitate in.
propositionibus non veré sed apparenter contradictoriis. Subtracto igitur num. 7, manca esset expositio et Aristotelis textui
haud adaequata. 9) Nec potest se in plus extendere nisi ut removeat
affirmationem. 53 tertio, quantum ad ea quae videntur
contradictoria, et non sunt; ibi: Quaecumque autem in universalibus etc. ἢ Dicit ergo primo quod quia universalis affirmativa et
universalis negativa sunt contrariae, impossibile est quod sint simul
verae. Contraria enim mutuo se expellunt. Sed particulares, quae
contradictorie opponuntur universalibus contrariis, possunt simul
verificari in eodem; sicut, non omnis homo est albus, quae contradictorie
opponitur huic, omnis homo est albus, et, quidam homo est albus, quae
contradictorie opponitur huic, nullus homo est albus. Et huiusmodi etiam
simile invenitur in contrarietate rerum: nam album et nigrum
numquam simul esse possunt in eodem, sed remotiones albi et nigri simul
possunt esse ^: potest enim aliquid esse neque album neque nigrum, sicut
patet in eo quod est pallidum. Et similiter contrariæ enunciationes non possunt
simul esse veræ, sed earum contradictoriæ, a quibus removentur, simul
possunt esse veræ. 7. Deinde cum dicit 7: Quæcumque igitur
coniradictiones etc., ostendit qualiter veritas et falsitas se
habeant in contradictoriis. Circa quod considerandum est quod, sicut
dictum est supra *, in contradictoriis negatio non plus facit, nisi
quod removet affirmationem. Quod contingit dupliciter. Uno modo,
quando est altera earum universalis, altera particularis, ut supra dictum
est **. Alio modo, quando utraque est singularis: quia tunc negatio
ex necessitate refertur ad idem (quod non contingit in particularibus et
indefinitis), nec potest se in p extendere nisi ut removeat affirmationem ὃ, Et ideo singularis affirmativa semper contradicit singulari negativæ,
supposita identitate prædicati et subiecti. Et ideo dicit*quod, sive
accipiamus contradictionem universalium universaHæc omnia desiderantur in edd.
Piana, Venet. 1526 et 1595, Antuerpiensi et Paris.; ea tamen habent
codd. Et recte. Duo enim in contradictoriis requiruntur; unum quod
affirmatio et negatio referantur ad idem ; et hoc est commune cuilibet
oppositioni proprie dictæ; alterum quod negatio non plus faciat nisi,
quod removeat affirmationem, et viceversa, ut hic s. Thomas dicit; et hoc
proprium est oppositionis contradictoriæ. Porro utrumque recte affirmat
Angelicus de propositionibus oppositis singularibus; nempe quod et subiectum
sit idem et quod negatio non plus se extendat quam ut removeat
affirmationem. Ex quo concludit quod singuidem laris affirmativa semper
contradicit singulari negativæ, et viceversa, seu, ut sed melius
expressum (Cf. præcedentem notam αἱ, habent
codd.: singularis negativa semper contradictoria est (B: contradicit) (D,
non recte: contraria est) singulari affirmativæ etc. t) Et ideo dicit
etc.— Codex E: « Et ideo dicit quod, sive accipiamus contradictiones
universalium universaliter sive singularium enunciationum, necesse est semper
quod una sit vera et altera falsa. Neque enim contingit simul esse verum esse et
non esse, neque simul esse falsum: quia verum nihil est aliud quam cum
dicitur esse quod est, vel non esse quod non est; et falsum nihil
aliud esse videtur quam dicere esse quod non est, vel non esse quod est,
ut patet ex IV Metaphys. » Eamdem lectionem,, quamvis in nonnullis
corruptam exhibent.alii codd, Cod. A: et ideo dicit
quod si non (corrupte pro sive) accipiantur... Neque enim contingit..., neque simul esse verum et falsum esse: quia
etc.; - B: neque enim contingit simul verum esse et non esse, neque simul
est falsum simul et verum, nihil aliud est quam cum dicitur etc. ; C:
necesse est quod una sit vera et altera sit falsa... quia verum...:
falsum quam videtur dicere esse quod non est etc.;- D: neque enim
contingit simul verum esse et non esse... quod patet ex .X
Metaphysic. Porro si vel leviter inspiciantur huiusmodi lectiones,
apparet eas. serio esse considerandas. Etenim probandum est ex contradictoriis
propositionibus, sive sint de universalibus sive de singularibus, alteram
esse necessario veram et alteram falsam. In Piana autem probatur. ex
eo quod non contingat huiusmodi propositiones contradictorias esse
simul veras aut simul falsas, quia verum nihil aliud est nisi
quando dicitur esse quod est, aut etc. At in lectione codd., probatio quod una
ex propositionibus contradictoriis vera sit et altera falsa, deducitur
imme Num. 8. Num. 4.
ABCE: dM COMtradictione. ABC: quod
quidem.. (4: uno quidem)... quando una earum est
universalis et al. tera etc. ἘΣ Num. 3. - Dictum est ex codd. ὃ 54 Cf. lect.ix, nn.
2 et 3. Cap. vit, n. Comment.s. 5.Th. lib. V, lect. 1x. Deinde
cum di mativa, quam particularis affirmativa; et ideo indefinitam affirmativam
dicunt esse sumendam pro particulari affirmativa: sed negativam universalem,
quæ totum destruit, dicunt esse indigniorem particulari negativa, quæ destruit
partem, sicut universalis corruptio peior est quam particularis ; et ideo
dicunt quod indefinita negativa sumenda est ter, scilicet quantum ad unam
earum, sive singularium enunciationum, semper necesse est quod una sit
vera et altera falsa. Neque enim contingit esse simul
veras aut simul falsas, quia verum nihil aliud est, nisi quando dicitur
esse quod est, aut non esse quod non est *; falsum autem, quando dicitur
esse quod non est, aut non esse quod est, ut patet ex IV Metaphysicorum.
8. Deinde cum dicit *: Quæcumque autem unicit ex codd. Et ex codd. ω Ammonius. E:
magis se habet ad. versalium etc., ostendit qualiter se habeant
veritas et falsitas in his, quæ videntur esse contradictoria, sed
non sunt. Et circa hoc tria facit: primo, proponit quod intendit;
secundo, probat propositum; ibi: Si enim turpis non probus 5 etc.; tertio,
excludit id quod facere posset dubitationem; ibi: Videbitur autem subito
inconveniens etc.- Circa primum considerandum est quod affirmatio et
negatio in indefinitis propositionibus videntur contradictorie opponi propter
hoc, quod est unum subiectum non determinatum per signum particulare, et
ideo videtur affirmatio et negatio esse de eodem. Sed ad hoc removendum
Philósophus dicit quod quæcumque affirmative et negative dicuntur de
universalibus non universaliter sumptis, non semper oportet quod unum sit
verum, et *aliud sit falsum, sed possunt simul esse vera. Simul
enim est verum dicere quod Aormo est albus, et, homo non est albus, et
quod homo est probus, et, homo non est probus?. 9. In quo
quidem, ut Ammonius refert, aliqui Aristoteli contradixerunt ^ ponentes quod
indefinita negativa semper sit accipienda pro universali negativa. Et hoc
astruebant primo quidem tali ratione: quia indefinita, cum sit indeterminata,
se habet in ratione materiæ; materia autem secundum se considerata, magis
trahitur ad*id quod indignius est; dignior autem est universalis
affirdiate ex obiecto, nempe ex eo quod non contingat simul esse verum
esse et non esse etc. Quæ ratio nonnisi implicite et
consequenter datur a Piana in verbis, quæ et codices habent. Posito enim quod
verum non sit aliud nisi quando dicitur esse quod est etc., et supposito
quod esse simul et non esse eiusdem subiecti repugnet; manifestum est
quod non contingit simul esse verum esse et non esse etc. Ægidius
videtur legisse non diversimode a Piana: « Dicit ergo Philosophus quod
sive » accipiantur contradictiones universalium enunciationum sive
singula» » rium; necesse est quod una sit vera et altera falsa, ita
quod nunquam simul sint veræ vel simul falsæ » (In lib. I Peri herm.,
ed. cit., fol. 54, col. 3). t) Si enim turpis, non probus. Hæc lectio Piana ea est quæ datur ab omnibus edd, Ven. et codd,
Unus A: si enim turpis non est pulcher (Cf. text.). ἢ) Homo est probus et homo non est probus. Exemplum primum est
Aristotelis, sed alterum non est neque in textu Aristotelico, neque in
translatione latina quam textui adnectimus. Est tamen in translatione qua
utebatur Boethius (Cf. De interpretat., Ed. II, lib. II, pag. 351, ed.
cit.),: et in translatione textus quæ in cod. A præmittitur Commentario
s. Thomæ. En huius cod. translatio: « Simul enim verum est quoniam est
» » » » » » » homo albus et non est
homo albus; et est homo probus et non est homo probus: si enim turpis
est, non est probus; et homo pulcer est, et non. est homo pulcer.
Si enim foedus et non est pulcer; et si fit aliquid, non est. » Boethius
loc. cit. legit: « Simul enim verum est dicere quoniam, est homo
albus et non est homo albus, et est homo probus et non est homo probus.
Si enim turpis est, non probus est, et si fit aliquid, etiamnum non est.
» 9) Aliqui Aristoteli contradixerunt etc. Eorum qui Aristoteli
contradixerunt neminem recenset nominatim Ammonius in sua Znterpretatione in
librum Peri hermeneias. Ait enim sect. II, 8, 1v: Zæc itaque sic
pronunciante Aristotele, reclamantibusque illi claris viris ac mihi veneratione
prosequendis, par utique fuerit etc. (fol. 16 verso, col. 2. Venetiis 1546).
Boethius (Op. et loc. cit. pag. 352) recenset Syrianum neoplatonicum: «
Syrianus, inquit Boethius, nititur indefinitam negationem » »
vim definitæ obtinere negationis ostendere; et hoc multis probare nititur
argumentis, Aristotele maxime reclamante; neque hoc tantum pro universali
negativa. Ad quod etiam inducunt quod
philosophi, et etiam ipse Aristoteles utitur indefinitis negativis pro
universalibus; sicut dicitur in libro Physic. quod non est motus præter
res; et in libro De anima *, quod non est sensus præter
quinque. Sed istæ rationes non concludunt. Quod enim primo dicitur
quod materia secundum se sumpta sumitur pro peiori, verum est secundum
sententiam Platonis, qui non distinguebat privationem a materia', non
autem est verum secundum Aristotelem, qui dicit in lib. I Physic. quod
malum et turpe et alia huiusmodi δα defectum pertinentia non dicuntur de materia nisi per
accidens. Et ideo non oportet quod indefinita semper stet pro
peiori. Dato
etiam quod indefinita necesse sit sumi pro peiori, non oportet quod
sumatur pro universali negativa; quia sicut in genere affirmationis,
universalis affirmativa est potior particulari, utpote particularem
affirmativam continens; ita etiam in genere negationum universalis negativa
potior est Oportet autem in unoquoque genere considerare id quod est
potius in genere illo, non autem id quod est potius simpliciter.
Ulterius etiam, dato quod particularis negativa esset potior omnibus
modis, non tamen adhuc ratio sequeretur: non enim ideo indefinita
affirmativa sumitur pro particulari affirmativa, quia sit indignior ?,
sed quia de universali potest aliquid » » » suis, sed
platonicis quoque aristotelicisque rationibus probare contendit, eam quæ dicit,
non est homo iustus, huiusmodi esse, qualis est ea quæ dicit, »ullus homo
iustus est. » Infra legimus cum codd. ABCD: ad quod etiam inducunt (illi
nempe qui Aristoteli contradixerunt) quod etc.: quæ est lectio perspicua.
Eamdem indicat lectionem cod. E: ad quod esse inducunt philosophi quod
utuntur et etiam ipse Aristoteles utitur. Placet, philosophi utuntur. - P.: ad quod etiam inducuntur philosophi et
ipse Aristoteles etc. Immediate infra codd. BCD melius habent: sicut
cum dicitur (D, dicit) in libro Physic.— Porro . in fine huius
numeri explicatur a s. Thoma quandonam utuntur philosophi indefinitis negativis
pro universalibus. 0 Non distinguebat privationem a materia. Plato in Timæo
de materia prima loquens ait: Ex propria potentia recedit numquam,
ix γὰρ τῆς ἑαυτῆς τοπαρὰπευν οὐχ ἐξίσταται δυμάμεως. Suscipit enim semper
omnia nec ullam unquam iis similem ullo pacto sibi formam contrahit (Ed.
cit. Marsilii Ficini, pag. 1060). Duo ergo sunt in conceptu materiæ,
nempe ratio subiecti, quod cuncta recipit genera (75.), et ratio
privationis qua subiectum istud afficitur. Qua in re Aristoteles non
contradicit sed subscribit Platoni. Discrimen est quod ubi Plato contendit
materiam et privationem neque re neque ratione inter se' differre,
hoc Aristoteles contra tuetur distinctionem non quidem realem sed
rationis inter materiam et privationem seu potentialitatem. Quid autem
sequatur ex discrimine, quod prima fronte videri aliquibus potest
nullius momenti, demonstratur in libro primo Physicæ auscultationis, seu
Physicorum (Cf. ib. Comment. s. Th. lect. xvj. x) Universalis negativa
potior est. Ratio huius asserti non datur, quia eadem est ac data pro
enunciatione universali affirmativa. Sicut enim hæc continet particularem
affirmativam, ita enunciatio universalis negativa continet particularem
negativam. Codd. AC omittunt particulari et legunt: potior, utpote affirmativam
particularem continens ; B autem legit: universalis affirmativa est
potior; ita etiam etc.: nempe omittit rationem a s. Thoma assignatam, cur
universalis propositio affirmativa sit potior affirmativa
particulari. X) Quia sit indignior etc. Ita Piana et Ven. edd. cum
cod. D.— Codd. ABCE; quia sit dignior. Lectio P. est vera. Nam philosophi
quos, hic s. Thomas confutat, propositionem indefinitam affirmativam
dicebant esse A:
digniorem; sed est error (Cf. not. x). p:
" inducit. "Lib. III, c. 1, "Ed Comment.
8. Thom. lect. 1. Lib. III,
c. 1, n.r. -Comment.s.Th. Plato. Cap. ix, nn. t, . Comment. s.Thom.
lect.xv. P.: in lib. Phys. -ABC: ἐπ primo. » ABCE omitt. ra0.-E: $ etur duod dicunt non
etc. CAP. VII, Cf. lect. præced. n. 13. U . Cf. supra n. 8, not. 7. affirmari ratione suiipsius, vel ratione
partis contentæ sub eo *; unde sufficit ad veritatem | eius quod prædicatum
uni parti conveniat (quod designatur per signum. particulare); et ideo
veritas particularis affirmativæ sufficit ad veritatem indefinitæ
affirmativæ. Et simili ratione veritas particularis tæ negativæ,
negativæ sufficit ad veritatem indefiniquia similiter potest aliquid
negari de universali vel ratione suiipsius, vel ratione suæ partis
^. Utuntur autem quandoque philosophi indefinitis negativis pro
universalibus in his, quæ per se removentur ab universalibus; sicut et
utuntur indefinitis affirmativis pro universalibus in
his, quæ per se de universalibus praedicantur. 10. Deinde cum dicit: Si enim turpis est etc., probat propositum per
id, quod est ab omnibus concessum. Omnes enim concedunt quod indefiAnc:
s/ parti- tjva-sit Vera. cularis sit vera. 101
ABEY. nita affirmativa verificatur, si particularis affirmaContingit
autem accipi duas affirmativas indefinitas, quarum una includit
negationem alterius, puta cum sunt opposita praedicata: quae 7944.:
potes. quidem oppositio potest contingere dupliciter. a A: uno modo. quidem θυ
Uno modo *, secundum perfectam contrarietatem, sicut turpis, idest
inhonestus, opponitur probo, idest honesto, et foedus, idest deformis
secundum corpus, opponitur pulchro. Sed per quam rationem ista
affirmativa est vera, homo est probus, quodam homine existente probo, per
eamdem rationem sumendam particulariter, pro universaliter, quia particularis
propositio affirmativa est indignior affirmativa universali, et
indefinita stat pro indigniori. Id patet ex supra dictis in hoc numero. Sed non
quia propositio affirmativa particularis indignior est universali, inquit
s. Thomas, propositio indefinita affirmativa sumenda est pro particulari, sed
alia ratione, nempe quia de universali. potest aliquid affirmari etc. V)
Quia similiter potest... vel ratione suae partis.— Edit. Piana ex
LECT.'XI 55 ista est vera, homo est turpis, quodam homine existente
turpi. Sunt ergo istae duae verae simul, homo est probus, homo est
turpis; sed ad hanc, homo est turpis, sequitur ista, homo non est
probus; ergo istae duae sunt simul verae, homo est probus, homo non est
probus: et eadem ratione istae duae, homo est pulcher, homo non est
pulcher. Alia. autem.
oppositio attenditur secundum. perfectum. et imperfectum, sicut. 7overi
opponitur ad motum. esse, et fieri ad factum esse: unde ad fieri
sequitur non esse eius quod fit in. permanentibus, quorum esse est perfectum;
secus autem est in successivis, quorum esse est imperfectum. Sic.
ergo haec ' est. vera, homo est albus, quodam homine existente albo; et
pari ratione, quia quidam homo fit albus, haec est vera, homo fit albus;
ad quam sequitur, homo non: est albus. Ergo istae duae sunt simul verae, homo est albus, homo .non. est.
albus. 11. Deinde cum dicit: Videbitur. autem etc., excludit
id quod faceret dubitationem circa praedicta; et dicit quod subito, id est
primo aspectu videtur hoc esse inconveniens,
quod dictum quia hoc quod dico, homo non est albus, videtur
idem significare cum hoc quod est *, nullus homo est albus. Sed ipse hoc
removet dicens quod neque idem significant neque ex necessitate sunt
simul vera *, sicut ex praedictis manifestum est. oscitantia
typographi legit; vel rationis suae partis.- BCE: quia similiter
contingit aliquid negari (AE negare)... vel ratione suae partis. Et ita
A, nisi quod habet, ratione partis.— D: quia similiter potest aliquid
negativam (corrupte pro negari)... vel ratione suae partis.— Supra
legimus cum codd.: sed quia... vel ratione partis contentae sub eo: nam
haec lectio .conformior est iis quae sequuntur. P.: sed quia... vel ratione
contenti sub eo. Codd.:
quae habent esse imperfectum. *nc.-P.: dam homo. quiABE: quod dico. Simul ex ABE (Cf. text.). QUOD UNI
AFFIRMATIONI UNA SOLA NEGATIO OPPONITUR "We d Φανερὸν δὲ ὅτι καὶ μία ἀπόφασις μιᾶς χαταφάσεώς ἐστι" τὸ γὰρ αὐτὸ δεῖ ἀποφῆσαι τὴν ἀπόφασιν, ὅπερ κατέσεν ἡ κατάφασις, καὶ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ, ἢ τῶν καθ᾽ ἕχαστά τινος, ἢ ἀπὸ τῶν καθόλου τινός, ἢ ὡς καθόλου, ἢ ὡς μὴ καθόλου. Λέγω δὲ; οἷον ἔστι Σωχράτης λευχός, οὐχ ἔστι Σωχράτῆς λευχός. "Edw δὲ ἄλλο τι ἢ ἀπ᾽ ἄλλου τὸ αὐτό, οὐχ ἡ ἀντιχειμένη, ἀλλ᾽ ἔσται ἐχείνης ἑτέρα. Τῇ δὲ, πᾶς ἄνθρωπος λευχός, ἡ, οὐ πᾶς ἄνθρωπος λευχός" τῇ δέ, τὶς ἄνθρωπος λευχός, ἡ, οὐδεὶς ἄνθρωπος λευχός: τῇ δὲ; ἔστιν ἄνθρωπος λευχός, ἡ, οὐχ ἔστιν ἄνθρωπος λευχός. ᾽, 2 :, £25 5 -] Ὁ τι μὲν οὖν pio XO TO QE μιὰ ἀποφᾶσις ἀντίχειται ἀντιφατικῶς, καὶ τίνες εἰσὶν αὗται, εἴρηται: καὶ ὅτι αἱ ἐναντίαι ἄλλαι, καὶ τίνες εἰσὶν αὖται: καὶ ὅτι τίς οὐ πᾶσα ἀληθὴς 7| ψευδὴς ἀντίφασις, καὶ διὰ χαὶ πότε ἀληθὴς ἢ ψευδής. Μία δέ ἐστι κατάφασις xal ἀπόφασις ἡ ἕν καθ᾽ ἑνὸς σημαίνουσα, Ti καθόλου ὄντος χαθόλου, ἢ μη ὁμοίως, οἷον πᾶς ἄνθρωπος λευκός ἐστιν, οὐκ ἔστι πᾶς ἄνθρωπος λευχός: ἔστιν ἄνθρωπος λευκός, οὐχ ἔστιν ἄνθρωπος Asuxóe* οὐδεὶς ἄνθρωπος λευχός" ἔστι τις ἄνθρωπος λευχός᾽ εἰ τὸ λευχὸν ἕν σημαίνει. Εἰ δὲ δυοῖν ἕν ὄνομα κεῖται, ἐξ ὧν μή ἐστιν ἕν, οὐ μία κατάφασις, οὐδὲ ἀπόφασις μία" οἷον, εἴ τις θεῖτο ὄνομα ἱμάτιον ἵππῳ καὶ ἀνθρώπῳ, τὸ ἔστιν ἱμάτιον Acuxóv, αὕτη οὐ μία κατάφασις, οὐδὲ ἀπόφασις μία. Οὐδὲν γὰρ διαφέρει τοῦτο εἰπεῖν, ἢ ἔστιν ἵππος καὶ ἄνθρωπος λευχός “. Τοῦτο δὲ οὐδὲν διαφέρει τοῦ εἰπεῖν, ἔστιν ἵππος λευχός, x«i ἔστιν ἄνθρωπος λευχός. Εἰ οὖν αὖται πολλὰ σημαίνουσι χαὶ εἰσὶ πολλαί, δῆλον ὅτι χαὶ ἡ πρώτη ἤτοι πολλὰ ἢ οὐδὲν σημαίνει: οὐ γάρ ἐστιν ὁ τὶς ἄνθρωρος ἵππος. Ὥστε οὐδ᾽ ty ταύταις ἀνάγκη; τὴν μὲν ἀληθῆ, τὴν δὲ ψευδῇ εἶναι ἀντίφασιν. SyNoPsis. 1. Argumentum et divisio textus.— 2. Unius
affirmationis est una negatio sola, quamvis sint plura oppositionum genera.- 3.
Ratio est, quia negatio ideo opponitur affirmationi, quia negat idem, et eodem
modo, quod affirmatio ponit, et 4. nihil aliud. Haec autem
negatio non potest esse nisi una.— Manifestatur exemplis de subiecto tum
singulari, tum universali universaliter sumpto, tum universali particulariter
sumpto, tum indefinito.— 5. Solvitur difficultas quoad propositiones
indefinitas, inter quas non est proprie oppositio, nisi quando affirmatio et
negatio sunt circa idem, uti accidit quando propositio est in materia
necessaria (Cf. lect. xu, n. 3), et ideo praeyostquam Philosophus distinxit
diverγε: quomodo. Infra n. 7. Propositum deest in
codd. sos modos oppositionum in enunciaNB tionibus, nunc intendit
ostendere quod (di^yuni affirmationi una negatio opponitur, et
circa hoc duo facit: primo, ostendit quod uni affirmationi una negatio
opponitur; secundo, ostendit quae sit una affirmatio vel negatio; ibi:
Una autem affirmatio etc. Circa primum tria facit: primo, proponit
quod intendit; secundo, manifestat propositum *; ibi: Hoc enim idem etc.;
tertio, epilogat quae dicta sunt; ibi: Manifestum est ergo etc. «) Οὐδὲν...
etc. ἢ ἔστιν ἵππος καὶ ἄνθρωπος λευχός. Ita Theodorus Waitz (Aristotel.
Organon., pars prior, Lipsiae 1844, pag. 129), quem sequitur Didot. In
editione stereotypa, Lipsiae 1872, et in antiquioribus editionibus
legitur: Οὐδὲν γὰρ διαφέρει τοῦτο τοῦ εἰπέϊν, ὅτι ἐστὶν ἄν: Manifestum est
autem. quoniam una negatio unius affirmationis est: hoc enim idem oportet
negare negationem quod affirmavit affirmatio, et de eodem, vel de aliquo
singularium, vel de aliquo universalium, vel universaliter, vel non
universaliter. Dico autem, ut est, Socrates est
albus, non est Socrates albus. Si autem aliud aliquid de eodem, vel de
alio idem, non opposita erit, sed ab ea diversa. Huic autem quae est, omnis homo albus est, contradicit illa,
quae est: non omnis homo albus est, illi autem quae est, aliquis
homo albus est, illa quae est, nullus homo albus est; ilii autem quae
est, homo albus est, illa quae est, homo albus non est. Quod igitur
una affirmatio uni negationi opponitur contradictorie, et quae sunt hae, dictum
est; et quod sunt aliae contrariae, et quae sunt hae, dictum est; et
quod non omnis vera vel falsa contradictio, et quare et quando vera
vel falsa. Una autem affirmatio et negatio est, quae unum de uno
significat, vel cum sit universale universaliter vel non universaliter
ut, omnis homo albus est, non omnis homo albus est, nullus homo albus
est, quidam homo albus est, si album unum significat. Si vero
duobus unum nomen positum est, ex quibus non est unum, non est una
affirmatio vel negatio; ut, si quis ponat hoc nomen tunica homini et equo
et dicat, tunica est alba, haec non est una affirmatio nec una
negatio. Nihil enim differt haec, quam dicere, est homo albus et
est equus albus. Si ergo hae multa significant et sunt plures,
manifestum est quoniam et prima multa vel nihil significat: neque enim
aliquis est homo equus. Quare nec in his necesse est hanc quidem
contradictionem veram esse, illam vero falsam, dicatum per se
convenit subiecto, vel quando subiectum est singulare.- 6. Epilogus.— 7.
Unitas affirmationis vel negationis, sine qua non datur oppositio,
requirit unitatem significationis, seu rei significatæ tum ex parte
subiecti tum ex parte prædicati; sive hæc unitas sit universalis, sive
particularis, sive indefinita.8. Non sufficit autem unitas nominis; excepto
casu in quo prædicatum referatur ad vocem.- 9. Res declaratur exemplis et
ratione probatur.— 10. Corollarium. In affirmationibus et negationibus æquivoci
subiecti non oportet unam esse veram et alteram falsam, quia negatio et
affirmatio possunt non esse circa idem. 2. Dicit ergo primo,
manifestum esse quod unius affirmationis est una negatio sola. Et hoc
quidem fuit necessarium hic dicere *: quia cum posuerit plura
oppositionum genera, videbatur quod uni affirmationi duæ negationes
opponerentur; sicut huic affirmativæ, omnis homo est albus,
videtur, secundum prædicta, hæc negativa opponi, nullus homo est
albus, et hæc, quidam homo non est albus. Sed si quis recte consideret
huius affirmativæ, omnis homo est albus, negativa est sola ista, quidam
homo non est albus, quæ solummodo θρωπος καὶ ἵππος λευχός. Quæ autem
sequuntur, Τοῦτο etc. usque ad λευχός inclusive, omittuntur in versione
latina: quinimo ex duabus sententis efficitur hoc modo una: Οὐδὲν γὰρ διαφέρει
τοῦτο εἰπέϊν, ἔστιν ἵππος λευχός, καὶ ἔστιν ἄνθρωπος λευχός.
Seq. c. vir. ABE: dici, Codd.- r.:
huic. ABC: "tegatio. BCDE.- P.: deQuipollentia.- A:
in sua æquipollentia. subiectum est 57 universale
indefinite sumptum et . dicit quod isti. affirmationi, omo est albus,
opponitur tanquam propria eius negatio illa quæ est, non est homo albus?
. Cf. lect. præced., n. 9.
Lect. ix, n. 8. g: sed negatio diversa. Cf. lect. x, n.13. removet ipsam, ut
patet ex sua æquipollenti*, quæ est, non omnis homo est albus.
Universalis vero negativa includit quidem in suo intellectu negationem
universalis affirmativæ, in quantum includit particularem negativam *, sed
supra hoc aliquid addit, in quantum scilicet importat non solum
remotionem universalitatis, sed removet quamlibet partem eius. Et sic patet quod sola una est negatio universalis affirmationis: et
idem apparet in aliis. 3. Deinde cum dicit: ZZoc enim etc.,
manifestat propositum: et primo, per rationem; secundo, per
exempla; ibi: Dico autem, ut est Socrates albus. Ratio autem sumitur ex hoc,
quod supra dictum est quod negatio opponitur affirmationi, quæ est
eiusdem de eodem: ex quo hic accipitur 7 quod oportet negationem negare
illud idem prædicatum, quod affirmatio affirmavit et de eodem
subiecto, . sive illud subiectum sit aliquid singulare, sive
aliquid universale, vel universaliter, vel non universaliter sumptum ; sed hoc
non contingit. fieri nisi uno (modo, ita
scilicet ut negatio neget id quod affirmatio posuit, et nihil aliud; ergo
uni affirmationi opponitur una sola negatio. 4. Deinde cum dicit:
Dico autem, ut est. etc., manifestat propositum per exempla. - Et primo,
in singularibus: huic enim affirmationi, Socrates est albus, hæc
sola opponitur, Socrates non est albus, tanquam eius propria negatio. Si
vero esset aliud prædicatum vel aliud subiectum, non esset negatio
opposita, sed omnino diversa *; sicut ista, Socrates non est musicus, non
opponitur ei quæ est, Socrates est albus; neque etiam illa quæ est,
Plato est albus, huic quæ est, Socrates non est albus. Secundo,
manifestat idem quando subiectum affirmationis est universale
universaliter sumptum; sicut huic affirmationi, omnis homo est albus,
opponitur sicut propria eius negatio ?, non omnis homo est albus, quæ æquipollet
particulari negativæ. Tertio, ponit exemplum quando affirmationis
subiectum est universale particulariter sumptum: et dicit quod huic
affirmationi, a/iquis homo est albus, opponitur tanquam eius propria
negatio, nullus homo est albus. Nam nullus dicitur, quasi non
ullus, idest, non aliquis. Quarto, ponit exemplum quando
affirmationis B) Sola una est negatio universalis affirmationis: et idem
apparet in aliis.- Affirmationis esse legendum indicatur ab his quæ præmissa
sunt in principio huius numeri, et ita revera legunt codd. omnes. Edit.
Piana habet affirmativæ. - Codex D plura hic interserit; legit enim: ef
sic patet quod sola una (negatio unius est affirmationis. Supple in eodem
genere; ut in contrarie oppositionis (sic) ad li omnis opponitur nullus;
in. contradictionis (sic) autem, ad li omnis opponitur quidam non, vel
non omnis, quod idem) est negatio universalis affirmationis ; et idem
apparet in aliis (Fol. 216 vers., col. 1). Etiam præcisione facta a
repetitione verborum, negatio unius est affirmationis, et a confusione
qua hæc omnia congeruntur, facile intelligitur ex verbo, Supple, ea quæ
intra parenthesim clausimus non esse textus s. Thomæ sed alicuius
adnotatoris, quæ postea indoctus amanuensis ex margine textui inseruit.
y) Ex quo hic accipitur. Lectio est codd. ACD, quæ vera videtur. Edit.
Piana: in quo hic accipit, sed non bene; ut patet ex processu argumentativo s.
Thomæ. BE: ex quo hic accipit. Infra vero cum codd. legimus: negare illud
idem prædicatum etc.— P.: negare idem prædicatum... sit aliquid singulare, sive
aliquid universale, sive aliquid universale universaliter vel non
universaliter sumptum. Et ita Ven. edd. 9) Opponitur sicut
propria eius negatio. lta legimus cum codd. ACDE. Minus bene ed. Piana
habet: opponitur eius propria negatio. Cod. B: sicut propria negatio. Et ita infra
(Quarto ponit) tum B tum C.— Supra vero (ante Secundo etc.) codd. ABCE
habent: sicut ista, Socrates non est musicus, non opponitur ei quæ est,
Socrates (B erronee, non Opp. D. Tnuowax T. I. 5. Sed videtur
hoc esse contra id, quod supra dictum est quod negativa indefinita
verificatur simul cum indefinita affirmativa; negatio autem non
potest verificari simul cum sua opposita affirmatione, quia non contingit de
eodem affirmare et negare. Sed ad hoc dicendum quod oportet quod hic
dicitur intelligi quando negatio ad idem refertur quod affirmatio
continebat; et hoc potest esse dupliciter: uno modo, quando affirmatur aliquid
inesse homini ratione sui ipsius (quod est per se de eodem prædicari),
et hoc ipsum negatio negat; alio modo, quando aliquid affirmatur de
universali ratione sui singularis, et pro eodem de eo negatur. 6.
Deinde cum dicit: Quod igitur una affirmalio etc., epilogat quæ dicta sunt, et
concludit manifestum esse ex prædictis quod uni affirmationi opponitur
una negatio; et quod oppositarum affirmationum et negationum aliæ sunt
contrariæ, aliæ contradictoriæ; et dictum est quæ sint utræque. Tacet autem de subcontrariis, quia non sunt recte oppositæ, ut supra
dictum est*. Dictum est etiam quod non omnis contradictio est
vera vel falsa; et sumitur hic large contradictio pro qualicumque
oppositione affirmationis et negationis: nam in his quæ sunt vere contradictoriæ
semper una est vera, et* altera falsa. Quare autem in quibusdam oppositis
hoc non verificetur, dictum est supra *; quia scilicet quædam non sunt
contradictoriæ, sed contrariæ, quæ possunt simul esse falsæ. Contingit
etiam affirmationem et negationem non proprie opponi; et ideo contingit
eas esse veras simul. Dictum est autem quando *altera semper est vera,
altera autem falsa, quia scilicet in his quæ vere sunt
contradictoria. 7. Deinde cum dicit: Una autem affirmatio etc.,
ostendit quæ sit affirmatio vel negatio una. Quod quidem iam supra
dixerat *, ubi habitum est quod una est enunciatio, quæ unum significat;
sed quia enunciatio, in qua aliquid prædicatur de aliquo universali
universaliter vel non universaliter, multa 5 est) est albus; neque etiam
ista (BCE, illa) Plato non est albus: cæteris omissis. Item cod. D: sicut ista... Socrates est albus, neque quæ est illa quæ
est, Plato non est albus. Omnes igitur isti codices habent in sensu
negativo exemplum de Platone, et omittunt verba: huic quæ est, Socrates
non est albus. Genuina mihi videtur lectio codd. ABCE. Est enim probandum
per exempla de singularibus quod uni affirmationi non opponitur nisi una
negatio. Et probatur hoc modo. Sit propositio affirmativa, Socrates est
albus; ei non opponitur ista, Socrates non est musicus, quia non est de
eodem prædicato; sed neque etiam ei opponitur ista: Plato non est albus, quia
non est de eodem subiecto. Porro hoc totum magis breviter et dilucide
quam Piana traditur a citatis codd.: sicut ista, Socrates non est
musicus, non opponitur ei quæ est, Socrates est albus; neque etiam ista, Plato
non est albus. c) Deinde cum dicit: Quod igitur una affirmatio. — Codd.
ABC: deinde cum dicit: manifestum est ergo. Hæc lectio non est
conformis versioni quæ textui adnectitur, sed est tamen ea ipsa quæ
habetur in versione quæ est in cod. A, et in cod.
Ragusino, quem penes me habeo, in quo est antiqua versio Organi
Aristotelis. S. Thomas horum codd. lectione usus est, ut patet
ex n. 1.— Textus habet Quod igitur etc. : Ὅτι piv οὖν etc. t) Prædicatur de aliquo universali universaliter vel non
universaliter, multa etc.- Codd. ACDE: prædicatur de aliquo universali
universaliter multa sub se continet, intendit ostendere quod hoc non
impedit unitatem (C de) enunciationis. — Cod. B: prædicatur de aliquo
universali multa sub se continet, intendit ostendere quod hoc non impedit
8 Codd. - r. erronee: anon est albus. homo Lect. xr, n. 8, seq.
p: de eodem. Lect. x1, n.
2. Ib. n. 8, seq. Ærronee: quod omnís contradictio. Et ex codd. [b. n. 6. Codd. - ».: autem. 51b. It. 7. *ABCE.-P.:
Quod. Lect. vill, n. 13,
seq. 58
sub se continet, intendit ostendere quod per hoc non impeditur unitas
enunciationis. Et circa hoc duo facit: primo, ostendit quod unitas
enunciationis non impeditur per multitudinem, quæ continetur genus
et differentia, quæ sunt partes definitionis: sive sint partes integrales
alicuius compositi *, sicut ex ABCD: Sub uno universali. ** Nempe univoca ratio | Cf.lect. V,n.19;et lect. vIII,
n. 6j. Nempe
zomine æquivoco (Conf. ib.]. ** Primo ex codd. ACE :
aut etiam. -B: . Qut et. - D:
Qut. -Sequens etiam omitt. a C pc:
non est homo albus; sed non bene.-4: quidam homo mon
est albus. Codd.- ».:
subdivisa. Codd. - p. : sub
uno communi. Ex dictis ex nc
D. - A: €x dictis manifestum.- €: ex prædictis. Codd.-».: sub universali. Codd. - r.: multa differentia. gc: sicut genus et
differentia sunt partes etc. süb universali *, cuius
ratio una est **; secundo, ostendit quod impeditur unitas enunciationis
per »multitudinem, quæ continetur sub sola nominis unitate *; ibi: Si
vero duobus etc. - Dicit ergo primo *quod una est affirmatio vel negatio cum
unum significatur de uno, sive illud unum quod subiicitur sit universale
universaliter sumptum sive non sit aliquid tale, sed sit universale particulariter
sumptum. vel indefinite, aut etiam si subiectum sit singulare. Et
exemplificat de diversis: sicut universalis ista affirmativa est una, omnis
homo est albus; et similiter particularis negativa quæ est eius
negatio, scilicet non est omnis homo albus. Et subdit alia exempla, quæ
sunt manifesta. In fine autem apponit quamdam conditionem, quæ
requiritur ad hoc quod quælibet harum sit una, si scilicet album, quod
est prædicatum, significat unum: nam sola multitudo prædicati impediret
unitatem enunciationis. Ideo autem universalis propositio una est, quamvis sub
se multitudinem singularium comprehendat, quia prædicatum non attribuitur
multis singularibus, secundum quod sunt in se divisa *, sed secundum quod
uniuntur in uno communi. 8. Deinde cum dicit: Si vero duobus
etc., ostendit quod sola unitas nominis non sufficit ad unitatem enunciationis.
Et circa hoc quatuor facit: primo, proponit quod intendit; secundo,
exemplificat; ibi: Ut si quis ponat etc.; tertio, probat; ibi: Nihil enim
differt etc.; quarto, infert corollarium ex dictis *; ibi: Quare nec in
his etc.- Dicit ergo primo quod si unum nomen imponatur duabus rebus,
ex quibus non fit unum, non est affirmatio una. Quod autem dicit,
ex quibus non fit unum, potest intelligi dupliciter. Uno modo, ad
excludendum hoc quod multa continentur sub uno universali *, sicut
Aomo et equus sub animali: hoc enim nomen animal significat
utrumque, non secundum quod sunt multa et differentia ad invicem, sed
secundum quod uniuntur in natura generis. - Alio modo, et melius,
ad excludendum hoc quod ex multis partibus fit unum, sive sint partes rationis,
sicut sunt unitatem de enunciationibus. Et de enunciationibus certe scribere volebat amanuensis cod. C. Lectio
codd. ACDE
quoad suam primam partem videtur indicata a prima thesi, quæ pro responsione ad
dubium propositum immediate subnectitur, nempe quod unitas enunciationis
non impeditur per multitudinem quæ continetur sub uno universali, vel sub
universali, ut ipsamet Piana legit. Hinc in lectione Piana: prædicatur de
aliquo universaliter vel non universaliter etc. subintelligitur, universali,
nempe, prædicatur de aliquo universali universaliter etc., ut supra n. 3
dictum est, et in hoc ipso n. iterum ponitur (Cf. lect. vir, n. 16): nisi
enim subintelligatur, propositio posset habere hunc sensum in secunda parte
disiunctionis: de aliquo... vel non universaliter (et ideo etiam singulariter)
multa sub se continet, Q 10d est falsum,— Quoad vero alteram partem
(intendit ostendere etc.) lectio codd. potest adoptari, sed potest etiam
retineri Piana. x) Tunica est alba. Codd. ACE addunt immediate: vel
tunica non est alba, quæ verba non habentur neque in ed. Piana, neque in
codd. BD. Porro lectio, quam cum hisce codd., P. et Ven. edd.
conservamus, est omnino conformis textui Aristotelis; sed ea quæ adduntur
ab ACE continent exemplum de negata unitate propositionis etiam negativæ
et subintelliguntur ex his quæ immediate sequuntur, non est affirmatio
una, neque negatio una. Codex E. habet: neque negatio una; et est
optima lectio, quam sequor loco Pianæ et aliorum codd.: neque negatio:
sermo enim impræsentiarum est non de enunciatione simpliciter affirmativa
vel negativa, sed de unitate affirmationis et negationis (Cf. text.
Aristot. ). lapidibus et lignis fit domus. Si ergo sit tale prædicatum
quod attribuatur rei, requiritur ad unitatem enunciationis quod illa
multa quæ significantur, concurrant in unum secundum aliquem dictorum
modorum; unde non sufficeret sola unitas vocis. Si vero sit tale prædicatum
quod referatur ad vocem, sufficiet unitas vocis; ut si dicam, canis est:
nomen. 9. Deinde cum dicit: Ut si quis ponat etc., exemplificat quod
dictum est, ut si aliquis hoc nomen tunica imponat ad significandum
hominem et equum: et sic, si dicam *, £unica est alba ", non
est affirmatio una, neque negatio una. Deinde cum dicit: Nhi] enim differt etc., probat quod dixerat tali
ratione. Si funica significat hominem et equum, nihil differt si dicatur,
tunica est alba, aut si dicatur, homo est albus, et *, equus est
albus; sed istæ *, homo est albus, et equus est albus, significant-multa
et sunt plures enunciationes; ergo etiam ista, unica est alba, multa
significat. Et hoc si significet hominem et equum ut res diversas:
si vero significet hominem et equum ut componentia unam rem ^, nihil
significat, quia non est aliqua res quæ componatur ex homine et equo.
Quod autem dicit quod non differt dicere, funica est alba, et, homo est albus,
et, equus est albus, non est intelligendum quantum ad veritatem et
falsitatem. Nam hæc copulativa, omo est albus et equus est albus, non
potest esse vera nisi utraque pars sit vera: sed hæc, /unica est alba, prædicta
positione facta *, potest esse vera etiam altera existente falsa *; alioquin
non oporteret distinguere multiplices propositiones ad solvendum
rationes sophisticas. Sed hoc est intelligendum quantum ad unitatem
et multiplicitatem. Nam sicut cum dicitur, homo est albus et equus est
albus, non invenitur aliqua una res cui attribuatur prædicatum; ita etiam
nec cum dicitur, funica est alba. 10. Deinde cum dicit: Quare nec
in his etc., concludit ex præmissis quod nec in his affirmationibus et
negationibus, quae utuntur subiecto aequivoco, semper oportet unam esse
veram et aliam falsam, quia scilicet negatio potest aliud negare quam affirmatio
affirmet. 0) Ut componentia unam rem etc. Ita legunt codd.; et est
praeferenda haec lectio Pianae, utpote unam rem. Optime enim concordat
lectio codd. cum iis quae sequuntur: "on est aliqua res quae componatur ex
homine et equo.— Supra
cod. A habet: ergo etiam ista, tunica est alba, si album multa significat. Et hoc etc. t) Quia scilicet negatio potest... quam etc. Unus cod. B:
quia scilicet negatio non potest... quam etc. Sed est lectio falsa: tunc
enim propositionum unam oportet esse veram, alteram falsam, quando
affirmatio et negatio sunt circa idem (Cf. lect. ix, n. 8 seq.); at ubi
propositionum subiectum sit nomen aequivocum, ut hic supponitur,
affirmatio et negatio possunt cadere supra diversas subiecti
significationes; proinde non oportet ut una propositio sit vera et altera
falsa. Codex E immediate post illa verba a/firmatio affirmet, addit:
Explicit liber primus periarmenias. Incipit liber secundus periarmenias. Utrum
id quod dictum est supra de oppositione enunciationum et de earum
veritate et falsitate inveniatur in omnibus enunciationibus (fol. 223
verso, col. 1).— Cur haec apponatur adnotatio non facile dixeris, et
amanuensis ipse ignorabat. Nam in fine lect. xv, qua revera terminatur
primus liber Peri hermeneias, iuxta positam a Scholasticis huius Operis
divisionem, iterum, sui immemor, amanuensis scribit:- Explicit expositio
primi libri periarmenias, ubi agitur de enunciatione simpliciter
considerata. Incipit
expositio secundi libri. Ubi agitur de enunciatione secundum quod
diversificatur per aliquid. sibi additum (fol. 229 vers., col. 2). Codd.- p.: compositionis. Codd.-».: sí vero. ABE. -P.: CHfrant.- c inepte: continent.
- p erronee: contraria. AC:
ut si sic dicatur. A: AC:
duae. " vel. sed
istae Codd. - ».: et hoc significat. *ACE. - BP.: fdtione. -
Si tunica eyed significaret hominem et equum,ut suppositum
est supra. ABCD: vera; sed
80. Codd. : multitudinem. DE VERITATE ET FALSITATE IN
OPPOSITIS PROPOSITIONIBUS SINGULARIBUS DE FUTURO IN MATERIA
CONTINGENTI "Ezi μὲν οὖν τῶν ὄντων καὶ γενομένων ἀνάγκη τὴν κατάφασιν ἢ τὴν ἀπόφασιν ἀληθῆ ἢ ψευδῆ εἶναι: καὶ ἐπὶ μὲν τῶν χα όλου ὡς καθόλου ἀεὶ τὴν μὲν dX, τὴν δὲ ψευδῆ εἶναι. καὶ ἐπὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστα, ὥσπερ εἴρηται, ἐπὶ δὲ τῶν χαθόλου μιὴ καθόλου λεχϑ)έντων οὐκ ἀνάγχη. Εἴρηται δὲ καὶ περὶ τούτων. ' Ext δὲ τῶν καθ’ ἕκαστα καὶ μελλόντων οὐχ ὁμοίως. [n his ergo et quæ sunt et quæ facta sunt necesse est
affirmationem vel negationem veram vel falsam esse. In universalibus
quidem universaliter, semper hanc quidem veram, illam vero falsam et in
his quæ sunt singularia; quemadmodum dictum est. In his vero, quæ
in universalibus non universaliter dicuntur, non est necesse. Dictum est
autem et de his. In singularibus vero et E E 4dp πᾶσα κατάφασις
καὶ ἀπέφασις ἀληθὴς ἢ ψευδής, χαὶ ἅπαν ἀνάγκη ὑπάρχειν ἢ μὴ ὑπάρχξιν"
δ᾽ e EN P ΔΟΡῚ: ES ἢ “ῬΑ
Y ὥστε εἰ ὁ μὲν φήσει ἔσεσ)αί τι, ὁ δὲ μὴ φήσει τὸ αὐτὸ ποῦτο;
δῆλον ὅτι ἀνάγχη ἀληθεύειν τὸν ἕτερον αὐτῶν, εἰ πᾶσα χχτάφασις καὶ ἀπόφασις
ἀληθὴς ἢ ψευδής. "Auge γὰρ οὐχ ὑπάρξει ἅμα ἐπὶ τοῖς τοιούτοις"
εἰ væ ἀχηθὲς εἰπεῖν, ὅτι λευχόν, ἢ ὅτι οὐ λευχόν ἔστιν, SAN ἀνάγκη εἶναι
λευχὸν ἢ οὐ λευχόν. Καὶ εἰ ἔστι λευχὸν ἢ οὐ λευχόν, ἀληθὲς ἦν φάναι ἢ ἀποφάναι"
καὶ εἰ peri ὑπάρχει, ψεύδεται" καὶ εἰ ψεύδεται, οὐχ ὑπάρχει.
futuris non similiter. Nam si omnis affirmatio vel negatio vera vel falsa
est, et omne necesse est vel esse vel non esse: quare si hic quidem
dicat futurum aliquid, ille vero non dicat hoc idem ipsum, manifestum est
quoniam necesse matio est vel verum dicere alterum
ipsorum, si omnis affirnegatio vera vel falsa est. Utraque enim non erunt
simul in talibus; nam si verum est dicere quoniam est album vel non
album, necesse est esse album vel non album; et si est album vel non
album, verum est affirmare vel negare; Ὥστε ἀνάγχη, ἢ τὴν κατάφασιν, ἢ τὴν
ἀπόφασιν ἀληθῇ εἶναι, ἢ ψευδῆ. Οὐδὲν ἄρα οὔτε ἐστὶν, οὔτε γίνεται, οὔτε
ἀπὸ τύχης, οὔθ᾽, ὁπότερ ἔτυχεν, οὐδὲ ἔσται, ἢ οὐκ ἔσται, ἀλλ ἐξ ἀνάγκης ἅπαντα,
καὶ οὐχ ὁπότερ ἔτυχεν" ἢ γὰρ ὁ φὰς ἀληθεύσει, ἢ ὁ ἀποφάς"
ὁμοίως γὰρ ἂν ἐγίνετο, ἢ οὐχ ἐγίνετο" τὸ γὰρ ὁπότερ ἔτυχεν οὐδὲν μᾶλλον οὕτως,
ἢ μηὴ οὕτως, ἔχει ἢ ἕξει. Ἔτι, εἰ ἔστι λευχὸν νῦν, ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν
πρότερον, ὅτι ἔσται λευκόν: ὧστε ἀεὶ ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν, ὁτιοῦν τῶν γενομένων
ὅτι ἐστὶν 7 ἔσται" Εἰ δὲ ἀεὶ ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν, ὅτι ἐστὶν ἢ ἔσται, οὐχ
οἵἷόντε τοῦτο μὴ εἶναι, οὐδὲ μὴ ἔσεσθαι" ὃ δὲ μὴ οἷόντε jo γενέσθαι,
ἀδύνατον e γενέσθαι: ὃ δὲ ἀδύνατον μὴ γενέσθαι, ἀνάγκη γενέσθαι: ἅπαντα οὖν
τὸ ἐσόμενα ἀναγκαῖον γενέσται. Οὐδὲν ἄρα ὁπότερ ἔτυχεν, οὐδὲ ἀπὸ τύχης
ἔσται: εἰ γὰρ ἀπὸ τύχης, οὐχ ἐξ ἀναγχης. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδ "ὡς οὐδέτερόν
γξ ἀληθὲς ἐνδέχεται λέγειν, οἷον, ὅτι οὔτε ἔσται; οὔτε οὐχ ἔσται ὁ πρῶτον
μὲν γάρ, οὔσης τῆς χαταφάσεως ψευδοῦς, ἡ ἀπόφασις οὐχ ἀληθής" καὶ ταύτης
ψευδοῦς οὔσης. τὴν κατάφασιν συμβαίνει μὴ ἀληθῆ εἶναι. Καὶ πρὸς τούτοις,
εἰ ἀληθὲς εἰπεῖν, ὅτι λευκὸν καὶ έγα, δεῖ ἄμφω ὑπάρχειν' εἰ δὲ ὑπάρξει εἰς
αὔριον, ὑπάρξει εἰς αὔριον" εἰ δὲ μήτε ἔσται μήτε μὴ ἔσται εἰς αὔριον,
οὐκ ἂν εἴη τὸ ὁπότερ᾽ ἔτυχεν οἷον ναυμαχία" δέοι γὰρ ἂν υμήτε γενέσθαι
ναυμαχίαν αὔριον, μήτε μὴ γενέσθαι. SyNoPsis. 1. Argumentum textus.— 2.
Iterantur tres divisiones propositionum secundum unitatem, qualitatem et
quantitatem.— 3. His adduntur quarta divisio secundum tempus, prout nempe
propositio est de præsenti, vel de præterito, vel de futuro; et quinta secundum
materiam, seu secundum habitudinem prædicati ad subiectum, ex qua diversa
habitudine "propositio est vel in materia necessaria sive naturali,
vel in materia impossibili sive remota, vel in materia possibili sive
contingenti.- 4. In enunciationibus de præsenti vel de præterito, necesse
est ut affirmatio vel negatio determinate sit vera vel falsa, quando
propositiones contradictorie opponuntur (Nempe quando prædicatum
universaliter enunciatur de subiecto universali, vel prædicatur aliquid
de subiecto singulari; non autem quando prædicatum non universaliter
enunciatur de subiecto universali). 5. Idem dicendum est, spectata
materia, quoad enunciationes, quæ sunt de futuro, dummodo sint de
universalibus vel universaliter vel non universaliter sumptis. 6. Quæstio:
utrum in enunciationibus singularibus de futuro in materia contingenti necesse
sit quod determinate una oppositarum sit vera et altera falsa.— et si non est, mentitur; et si mentitur, non est. Quare necesse
est, aut affirmationem aut negationem veram esse vel falsam. Nihil
igitur neque est, neque fit, neque a ex casu, neque ad
utrumlibet, nec erit, nec non erit; sed fecessitate omnia et non
utrumlibet: aut enim qui se dicit verus est, aut qui negat;
similiter enim vel fieret vel non fieret; utrumlibet enim nihil magis sic
vel non sic habet aut habebit. Amplius, si est album nunc,
verum erat dicere prius, quoniam erit album, quare semper verum fuit dicere
quodlibet eorum, quæ facta sunt, quoniam est vel erit. Quod si
semper verum fuit dicere quoniam est vel erit, non potest hoc non esse
vel non futurum esse; quod autem non potest non fieri, impossibile est
non fieri, et quod impossibile est non fieri, necesse est fieri; omnia
ergo, quæ futura sunt, necesse est fieri. Nihil igitur utrumlibet, neque
casu erit: nam si casu, non ex necessitate. At vero neque quoniam neutrum
verum est contingit dicere, ut quoniam neque erit neque non erit: primum
enim cum sit affirmatio falsa, erit negatio non vera: et cum hæc sit
falsa, contingit affirmationem esse non veram. Ad hæc si verum est
dicere, quoniam album est et magnum, oportet esse utrumque; si vero erit cras,
oportet esse cras; si autem neque erit neque non erit cras,
non erit utrumlibet, ut navale bellum: oportebit enim neque fieri navale
bellum, neque non fieri. 7. Solvitur quæstio negative, quia secus omnia
essent ex necessitate. 8. Processus rationis aristotelicæ, ex qua
concluditur triplex genus contingentium excludi ex opposita solutione quæstionis.
9. Declaratur quod dictum est de triplici genere
contingentium, quæ proveniunt ex casu, ex electione et ex naturd.— De eo
quod est ex electione, scilicet æqualiter se habens ad esse
et ad non esse, non potest determinate dici neque quod
erit, neque quod mon erit: secus non haberetur indifferentia ad
utrumlibet; et consequenter non haberetur electio.— το. Alia
ratione confirmatur esse impossibile non fieri, quæ futura sunt, et
ideo omnia ex necessitate evenire, si ex propositionibus singularibus de futuro
una esset determinate vera et altera falsa. Ratio est, quia ista duo sunt
incompossibilia, quod aliquid vere dicatur esse et quod mon
sit. Si ergo ponitur verum esse id quod dicitur de præsenti vel de
futuro, non potest esse quin illud sit præsens vel futurum. Sed quod non
potest non fieri, necesse est fieri. Ergo omnia quæ futura sunt necesse
esset fieri, seu omnia ex necessitate evenirent. 11. Dilucidatur eadem
ratio declarando quomodo futura sunt in causis: nempe in causa agente ex
neCap. ix. 60 cessitate; in causa I inclinata
ad effectum determinatum, a quo tamen producendo potest impediri; in
causa indifferente et non determinata potius ad unum quam ad aliud.— 12.
At vero, ex his non sequitur quod falsæ sint propositiones de
singularibus zm ABC ostendit. omittunt Q9») y
ostquam Philosophus determinavit de JSyoppositione enunciationum et
ostendit xxAgquomodo dividunt verum et
falsum p^oppositæ enunciationes; hic inquirit de quodam quod
poterat esse dubium, utrum scilicet id quod dictum est similiter
inveniatur in omnibus enunciationibus vel non. Et circa hoc A: ponit Num. 7. A: circa
quod. a Lect. vir, nn. 9,3; et lect. x; n. IO.
Codd.: autem. ACDE.- BP. CTTOnee: qualitatem.
Lect. vii, n. 8. ABC: sed casus verbi etc. lect.v,
n.12.). A:
dicitur. A:
risibilis. A: tur. func. AB: "ec per se insit
subiecto,nec per serepugnet, dicetur (B, dicitur). ABCE.- P.: 6Ή11|71-cationis. duo facit:
primo, proponit dissimilitudinem ; secundo, probat eam; ibi: Nam si omnis
affirmalio etc. 2. Circa primum considerandum est quod Philosophus in præmissis
triplicem divisionem enunciationum assignavit, quarum prima fuit
ssecandum unitatem enunciationis, prout scilicet enunciatio est
una simpliciter vel coniunctione tertia ( Cf. diceuna;
secunda fuit secundum qualitatem, prout scilicet enunciatio est
affirmativa vel negativa; tertia fuit secundum quantitatem, utpote quod
enunciatio quædam est universalis, quædam particularis, quædam indefinita
et quædam singularis. 3. Tangitur autem hic quarta divisio enunciationum
secundum tempus. Nam quædam est de præsenti, quædam de præterito, quædam de
futuro; et hæc etiam divisio potest accipi ex his quæ supra dicta
sunt: dictum est enim supra quod necesse est omnem enunciationem
esse ex verbo vel ex casu verbi; verbum autem est quod
consignificat præsens tempus; casus autem verbi sunt, qui consignificant
tempus præteritum vel futurum. Potest autem accipi quinta divisio
enunciationum secundum materiam, quæ quidem divisio attenditur secundum
habitudinem prædicati ad subiectum: nam si prædicatum per se insit
subiecto, dicetur esse enunciatio 7n
materia necessaria vel naturali; ut cum dicitur, Aomo est animal,
vel, homo est risibile. Si vero prædicatum per se repugnet subiecto
quasi excludens rationem ipsius, dicetur enunciatio esse in materia impossibili sive
remota; ut cum dicitur, omo est asinus. Si vero medio modo se
habeat prædicatum ad subiectum, ut scilicet nec per se repugnet subiecto,
nec per se insit, dicetur enunciatio esse in maleria possibili sive
contingenti. 4. His igitur enunciationum differentiis consideratis, non
similiter se habet iudicium de veritate et falsitate in omnibus.
Unde Philosophus dicit, ex præmissis concludens, quod n his quæ
sunt, idest in propositionibus de præsenti, ef zn his
quæ facta sunt, idest in enunciationibus de præ- a) Triplicem divisionem. Ita edd. P. et Ven. 1526; at tum hic tum in sequentibus non
divisionem, sed differentiam habent edd. Venetæ sæculi
XV et codd. Et, differentiam. legendum esse videtur ex seq. n. 4. 8) Ita
in futuris sicut etc. - Cod. A corrupte legit: ita ut in futuris sit vel in præteritis
vel in præsentibus. Et infra (In contingenti etc.) cum cod. B:
sicut in præsentibus vel (et vel habet C) præteritis. Denique addit: in
indefinitis utraque pars eius est vera (sed eius expungitur, et in
marzine poni videtur simul)... (n. 6) est quædam similitudo (et iterum
similitudo, infra n. 10.) At similitudo est lectio erronea, ut patet ex
contextu. Codex vero B, ob recursum eorumdem verborum, in præsen- tibus
vel præteritis, omittit verba, in indefinitis etc. et prosequitur: ne-
cesse est quod altera etc., ut in 6 futuris in sensu coniunctivo, nempe
quod utraque hæc propositio sit falsa, hoc erit et hoc non erit: primo
quidem quia sunt con- tradictoriæ, quæ non possunt esse simul falsæ;
deinde quia secus tolleretur id quod est ad utrumlibet. terito,
necesse est quod affirmatio vel negatio de- terminate sit vera vel falsa.
Diversificatur tamen hoc, secundum diversam quantitatem enunciatio-
nis; nam in enunciationibus, in quibus de univer- salibus subiectis
aliquid universaliter prædicatur, necesse est quod semper una sit vera,
scilicet af- firmativa vel negativa, et altera falsa, quæ scili-
cet ei opponitur. Dictum est enim supra quod negatio enunciationis
universalis in qua aliquid universaliter prædicatur, est negativa non
universalis, sed particularis, et e converso universalis negativa non est
directe negatio universalis affirmativæ, sed particularis; et sic oportet,
secundum prædicta, quod semper una earum sit vera et altera falsa
in quacumque materia. Et eadem ratio est in
enunciationibus singularibus, quæ etiam contradictorie opponuntur, ut
supra habitum est. Sed in enunciationibus, in quibus aliquid prædicatur
de universali non universaliter, non est necesse quod semper una sit vera et
altera sit falsa, quia possunt ambæ esse simul veræ, ut supra
ostensum est. 5. Et hoc quidem ita se habet quantum ad
propositiones, quæ sunt de præterito vel de præsenti: sed si accipiamus enunciationes,
quæ sunt de futuro, etiam similiter se habent quantum ad
oppositiones, quæ sunt de universalibus vel universaliter vel non universaliter
sumptis. Nam in materia necessaria omnes affirmativæ determinate sunt veræ,
ita in futuris sicut 7 in præteritis et præsentibus; negativæ vero falsæ.
In
materia autem impossibili, e contrario. In contingenti vero
universales sunt falsæ et particulares sunt veræ, ita in futuris sicut in
præteritis et præsentibus. In indefinitis autem, utraque simul. est
vera in futuris sicut in præsentibus vel præteritis. 6. Sed in
singularibus et futuris est quædam dissimilitudo. Nam in præteritis
et præsentibus necesse est quod altera oppositarum determinate sit
vera et altera falsa in quacumque materia; sed in singularibus quæ sunt
de futuro hoc non est necesse, quod una determinate sit vera et
altera falsa. Et hoc quidem dicitur quantum ad materiam contingentem: nam
quantum ad materiam necessariam et
impossibilem similis ratio est in futuris singularibus, sicut in præsentibus
et præteritis. Nec tamen Aristoteles mentionem fecit de materia
contingenti, quia illa proprie ad singularia pertinent " quæ contingenter
eveniunt, quæ p) Jlla proprie ad singularia pertinent etc. A : illa proprie.., secundum universalium
rationem. - Notandum quod nihil est adeo contingens, quin in se aliquid
necessarium habeat, ut s. Thomas ait p. I, qu. Lxxxvi, artic. 1r. Sicut hoc ipsum quod est, Socratem currere, in
se quidem contingens est, quia Socrates et poterat non currere et potest
a cursu ideo. cessare, Sed habitudo cursus ad motum non
est contingens, sed necessaria: necessarium est enim Socratem moveri si
currit; et supposito, quod Socrates currat, non potest non
verificari relatio illa necessaria et universalis, non secus ac generis ratio
necessario verificatur in speciebus, et ratio speciei in individuis. Hinc
contingentia dupliciter possunt considerari: uno modo secundum quod
contingentia sunt; alio modo secundum quod in eis aliquid necessitatis
invenitur p omittit semper ;
8 omitt. zecesse est..., usue ad universa;ter prædicatur inclusive.
Lect. xt, n. 3, seq. Codd.- ».: quod una earum semper. Lect. xt, n. 7. *aBCp: de universalibus ctc. ]b. n. 8. c: et haec
quidem ita se habent. ABC.- P.:
accipimus: 61 non ita sit in re, sicut ipse affirmat vel negat;
et e A: intentio,
scilicet. *A:in enunciationibus de futuro de singularibus. ag: et allera sit falsa. A: utrumque, scilicet
a ABC opposi— ^ determinate
est vera vel falsa ita in singularibus et futuris sicut in aliis,
consequens est quod omnia necesse sit vel determinate esse vel mon
esse. Deinde cum dicit: Quare si hic quidem etc. vel, si itaque hic
quidem, ut habetur in graeco ?, probat consequentiam praedictam. Ponamus
enim quod sint duo homines, quorum unus dicat aliquid erronee
: negativis (Cf. lect.xt, n. 8, seqq.). AND ὅδ: 4 2 ETC mA EP, IIT
TM TRAE] Cf. lect. 1x, nn. et et Est POTETE EUH, T
NE NM TRE UR Ae e PRIN y
DUE τ ex codd. converso, si non est ita in re sicut ipse affirmat
vel negat, sequitur quod affirmans vel negans mentiatur. 8. Est ergo
processus huius rationis talis. Si necesse est quod omnis affirmatio
vel negatio in singularibus et futuris sit vera vel falsa, necesse
lio CAP. IX, LECT. XIII autem per se insunt vel repugnant,
attribuuntur singularibus secundum universalium rationes. Circa hoc
igitur versatur tota praesens intentio *: Utrum in enunciationibus
singularibus de futuro in materia
contingenti necesse sit quod defterminate una oppositarum sit vera et altera
falsa. 7. Deinde cum dicit: Nam si omnis affirmaetc., probat praemissam
differentiam. Et circa hoc duo facit: primo, probat propositum
ducendo ad inconveniens; secundo, ostendit illa esse impossibilia quae
sequuntur; ibi: Quae ergo contingunt inconvenientia* etc.- Circa primum duo
facit: primo, ostendit quod in singularibus et futuris non semper
potest determinate attribui veritas alteri oppositorum; secundo, ostendit quod
non potest esse quod utraque veritate careat; ibi: 47 vero neque
quoniam * etc.- Circa primum ponit duas rationes, in quarum prima ponit *
quamdam cofisequentiam, scilieet quod si omnis affirmatio vel negatio est
quod omnis affirmans vel negans determinate dicat verum vel falsum. Ex
hoc autem sequitur quod omne necesse sit esse vel non esse. Ergo,
si omnis affirmatio vel negatio determinate sit vera, necesse est omnia
determinate esse vel non esse. Ex hoc * concludit ulterius quod omnia
sint ex * necessitate. - Per quod triplex genus contingentium
excluditur. 9. Quaedam enim contingunt ut* in paucioribus, quae accidunt
a casu vel fortuna. Quaedam vero se habent ad utrumlibet *, quia scilicet
non magis se habent ad unam partem, quam ad aliam, et ista
procedunt ex electione. Quaedam vero eveniunt ut in pluribus; sicut hominem
canescere in senectute, quod causatur ex natura. Si autem omnia ex
necessitate evenirent, nihil horum contingentium esset. Et ideo dicit nihil est
quantum esse futurum, puta quod Socrates curret, alius vero
dicat hoc idem ipsum non esse *- futurum; supposita praemissa positione,
scilicet quod in singularibus et futuris contingit alteram esse veram,
scilicet vel affirmativam vel negativam, sequetur quod necesse sit quod *
alter eorum verum dicat, non autem uterque: quia non potest esse quod
in singularibus propositionibus futuris * utraque sit simul vera,
scilicet affirmativa et negativa: sed hoc habet locum solum in
indefinitis. Ex hoc autem quod necesse est alterum eorum verum dicere, sequitur
quod necesse sit determinate vel esse vel non esse. Et hoc probat
consequenter: quia ista duo se convertibiliter consequuntur ",
scilicet quod verum sit id quod dicitur, et quod ita sit in re. Et hoc
est quod manifestat consequenter ^ dicens quod si. verum est dicere quod album
sit, de * necessitate sequitur quod ita sit in re; et.si verum est
negare, ex necessitate sequitur quod ita non sit. Et e converso *: quia
si ita est in re vel non est*, ex necessitate sequitur quod sit
verum affirmare vel negare. Et eadem etiam convertibilitas apparet in falso:
quia, si aliquis mentitur falsum dicens, ex necessitate sequitur
quod (Cf. loc. cit., et ib. Commentar. Card. Caietani). Quaestio igitur
quae impraesentiarum movetur a s. Thoma, ut ipse explicite - declarat, est
de rebus contingentibus futuris prouti sunt contingentes, non autem
de earum rationibus universalibus, secundum quas in ipsis
contingentibus est aliquid necessarium. Manifestum est autem
quod vis quaestionis tota est in adverbio determinate, cum inquiritur de
veritate propositionum singularium de futuro in materia contingenti. 9)
Vel, si itaque hic quidem, ut habetur in graeco. Ergo in graeco exemplari
quo utebatur, inquit Theodorus Vaitz, s. Thomas legebat non ὥστε εἰ, sed
εἰ γὰρ; quae est lectio codd. biblioth. Laurentianae et Marcianae, uti refert
laudatus Auctor (Op. I, pagg. 129 in.
notis, et 339 in scholiis). —In cod. A legitur: deinde cum. dicit:
si hic quidem etc. vel, si itaque haec, ut habetur in. graeco.—B: deinde
cum dicit, si itaque hic, probat etc. D: si hic quidem... vel si itaque hic
quidem. E: si hic quidem... vel si itaque hoc quidem.— C habet integram
lectionem Pianam, quam retinemus. 5 t) Sequetur quod necesse
sit quod etc. Ita edit. Piana cum. Ὁ. -ad ipsam permanentiam eorum quæ
permanent contingenter; neque fit quantum ad productionem
eorum quæ contingenter causantur; zéc casu quantum ad ea quæ
sunt in minori parte, sive in paucioribus; nec utrumlibet quantum
ad ea quæ se habent æqualiter ad utrumque, scilicet esse
non vel non esse, et ad neutrum horum sunt determinata: quod significat
cum subdit, nec erit, nec erit. De eo enim quod est magis
determinatum ad unam partem possumus determinate verum dicere quod
hoc erit vel non erit, sicut medicus de convalescente vere dicit, is£e
sanabitur, licet forte ex aliquo accidente eius sanitas impediatur.
est Unde et Philosophus dicit in II. De generatione
quod futurus quis incedere, non incedet. De eo enim qui
habet propositum determinatum ad incedendum, vere potest dici quod zpse
incedet, licet per aliquod accidens impediatur eius incessus. Sed eius quod est
ad utrumlibet proprium quod, quia non determinatur magis ad unum
quam ad alterum, non possit de eo determinate dici, neque quod erit,
neque quod non erit. Quomodo autem sequatur quod nihil sit ad ufrumlibet ex præmissa
hypothesi, manifestat subdens quod, si omnis affirmatio vel negatio
determinate Codd. ABCE legunt: sequetur de
necessitate quod etc.; et est idem sensus, uti patet. C) In
singularibus propositionibus futuris. In codd. deest futuris: quod quidem
non solum non est necessarium apponere, sed videtur etiam superfluum: nam
generica est hoc loco sententia expressa (nempe non posse oppositas
propositiones de singularibus esse simul veras), ad probandum quod
immediate supra dictum est, scilicet quod neque etiam oppositæ
enunciationes de singularibus et futuris possunt esse simul veræ. ἢ) Ista duo se convertibiliter consequuntur etc. Ita recte codd. Edit.
Piana omittit se, et non examussim reddit sensum de mutua consequutione
propositionum et rerum, quam s. Thomas inculcat. - Cod. B: ef ex
hoc probat consequenter quod ista duo se convertibiliter sequuntur. Cod.
C: et. hoc probat consequenter quod etc. 8) Et hoc est quod manifestat
consequenter etc. Hæc lectio est codd, Edd. P. et Ven.: et hoc est
quod manifestat consequenter dicens: Nam si verum est dicere etc. Nam si verum
est dicere quod album sit, ex necessitate etc. Codd. AC: dicens
quia si verum etc. sit. A:
SE nOn ila in re ACDE. - BP.: ?/187ititur. *Bc: ex hoc
ergo. A: Sunt de.-BCE: sint
de. Ut omittitur ab
ACE. pg: utrumque, et ita infra. Sunt ex codd.
De generatione et corruptio216 cap. xi, n. I.Comment. s. Th. lect.
xr. æ 62 sit vera, oportet quod vel ille qui affirmat
vel ille qui negat dicat verum; et sic* tollitur id quod est quod
non potest non fieri idem significat cum eo ad utrumlibet: quia, si
esset aliquid ad utrumlibet, similiter se haberet ad hoc quod fieret vel
non fierel*, et non magis ad unum quam ad alterum. Est autem
considerandum quod Philosophus non Supra in hoc ipso num. excludit
hic expresse contingens quod est ut in pluribus, duplici ratione. Primo
quidem, quia tale contingens non excludit quin altera oppositarum
enunciationum determinate sit vera et altera falsa, ut dictum est. - Secundo,
quia remoto contingenti quod est in paucioribus, quod a casu
accidit, in removetur per consequens
contingens quod est ut in pluribus: nihil enim differt? id quod
est est quod est impossibile non fieri. Et quod impossibile
non fieri idem significat cum eo quod est necesse fieri, ut
in secundo plenius dicetur ^, Sequitur ergo ex præmissis quod omnia, quæ
futura sunt, necesse est fieri. Ex quo sequitur ulterius, quod nihil sit neque
ad utrumlibet neque a casu, quia illud quod accidit a casu non
est ex necessitate, sed ut in paucioribus; hoc autem relinquit pro
inconvenienti; ergo et primum est falsum, scilicet quod omne quod
est verum esse, verum fuerit determinate dicere esse futurum ἢ. 11. Ad cuius p: relinquitur. *p: fuit
verum determinate esse evidentiam considerandum est
f"wrwm. quod cum verum hoc significet ut dicatur aliquid
esse quod est, hoc modo est aliquid verum, quo habet esse. Cum
autem aliquid est in. præsenti habet esse in seipso, et ideo vere potest
dici de eo quod est: sed quamdiu aliquid est futurum, Cf. sup., n. 6. Anc :
simitudinem,sed erronee. pluribus ab eo quod est in paucioribus,
nisi quod deficit in minori parte. 10. Deinde cum dicit: Amplius si est
album etc., ponit secundam rationem ad ostendendum prædictam
dissimilitudinem *, ducendo ad impossibile. Futurum non est in
seipso sed aliqualiter causa. " in sua
ABE,-P. : Qulem. Cf. not. f. "Βα: de præsenli, antea
verum fuerit. Codd. : quæ
iam facta sunt. BC. - P.: quod. AD: impossibilia.- &:
compossibilia. Esse deest in
ABC: imo ina desunt etiam szgniJicatione sed est mendum. nondum est
in seipso, est tamen aliqualiter in sua causa: quod quidem contingit
tripliciter. - Uno modo, ut sic sit in sua causa ut ex necessilate ex ea
proveniat; et tunc determinate habet esse in sua causa; unde determinate
potest dici de eo quod erit. - Alio modo, aliquid est in sua causa, ut quæ
habet inclinationem ad suum effectum, quæ tamen iZmpediri polest; unde et hoc
determinatum est in sua causa, sed mutabiliter; et sic de hoc
vere dici potest, hoc erit, sed non per omnimodam certitudinem. - Tertio,
aliquid est in sua causa pure in potentia, quæ etiam non magis est
determinata ad unum quam ad aliud; unde relinquitur Si enim similiter se habet
veritas et falsitas in præsentibus et futuris, sequitur ut quidquid verum
est de præsenti, etiam fuerit verum de futuro, eo modo quo est verum de præsenti.
Sed determinate nunc est verum dicere de aliquo singulari quod est album;
ergo primo, idest antequam illud fieret album, erat verum dicere quoniam hoc
erit album. Sed eadem ratio videtur esse in propinquo et in remoto; ergo
si ante unum diem verum fuit dicere quod hoc erit album, sequitur
quod semper fuit verum dicere de quolibet eorum, quæ facta sunt, quod erit. Si
autem semper est verum dicere de præsenti quoniam est, vel de
futuro quoniam erit, non potest hoc non esse veri ; vel non
futurum esse. Cuius consequentiæ ratio patet, quia ista duo sunt
incompossibilia *, quod aliquid vere dicatur esse *, et quod non
sit. Nam hoc includitur in significatione veri, ut
sit id quod dicitur. Si ergo ponitur verum esse id quod dicitur de
præsenti vel de futuro, non potest esse quin illud sit præsens vel
futurum. Sed t) Oportet quod vel ille qui affirmat vel ille
qui negat dicat verum; et sic etc. Exponit hic s. Doctor verba illa
Aristotelis: ἢ γὰρ ὁ φὰς ἀληθεύσει, ἢ ὁ ἀποφάς" ὁμοίως γὰρ etc. Porro Waitz lectioni ἀληθεύσει (verum dicet) præfert ἀληθεύει (verum dicit). « Namque, ait, si legimus » Vv ἀληθεύσει, non ex animo Aristoteles defendere videbitur sententiam, uam ut
refutaret veram esse posuit et suam fecit. Futurum tempus ἀληθεύσει non aliter videtur explicari posse quam ita, ut Aristoteles divy
vvv cat: - Si igitur ponimus præstitutum esse quid verum sit in rebus
futuris, quid falsum (quod equidem non concedo), aut qui affirmat, aut
qui negat recte dicet, hoc est aut affirmantem aut negantem recte
dicere concedendum erit. Quoniam autem habuimus tempus præsens vs.
3 » » οἵ 5, quod longe
maiorem vim habet, idem hic quoque retinere non dubitavimus » (Aristotelis
Organon græce, Ed. cit., pag. 340). Ut ut sit de hac subtili
interpretatione Waitz, mens Aristotelis manifesta est in utraque
lectione, consentiente eodem Auctore. Tum Boethius tum s. Thomas legunt ἀληθεύει. x) Ad hoc quod fieret vel non fieret. Ita codd.
omnes. Ed. Piana cum Venetis edd.: ad hoc, fieri vel non fieri. Hæc lectio sustineri potest; sed quia prima et magis expedita est
quoad formam, et auctoritate nititur codd. sufficitur Pianæ. Cod. A
omittit illa verba: quia si esset aliquid ad utrumlibet. Sed est mendum
manifestum. )) Nihil enim differt etc. Codd. ABC: im hoc enim (A:
nmihil etiam; C corrupte: in hic) differt id quod est in pluribus ab eo
quod est semper et ex (A, de) necessitate, quod deficit in minori (A,
in minori corrigitur in maiori) parte. Quæ lectio non est acceptanda.
Assignatur enim a s. 'Thoma ratio cur, remoto contingenti quod est ut in
paucioribus, removeatur contingens quod est ut in pluribus: quæ ratio est
convenientia inter utrumque contingens. Extra igitur rem est lectio codd. ABC,
per quam contingens non cum contingenti, sed cum necessario
comparatur. quod nullo modo potest de aliquo eorum determinate dici
quod sit futurum, sed quod sit vel non sit ". 12. Deinde cum
dicit: A4 vero neque quoniam etc., ostendit quod veritas non omnino deest
in singularibus futuris utrique oppositorum; et primo, proponit quod
intendit dicens quod sicut non est verum dicere* quod in talibus alterum
oppositorum sit verum determinate, sic non est verum 9) Ut in secundo
plenius dicetur. Cum Commentaria sua in II lib. non compleverit 85.
Thomas, lector inveniet in supplemento Caietani, lect. x, quæ in s.
Doctore desunt. Post illa verba, quin illud sit præsens vel futurum, cod.
B
prosequitur: sed quia non potest non fieri impossibile idem significat
etc. Et cod. C: sed quod non potest non fieri et quod
impossibile est non fieri. Evidenter in hac secunda lectione desiderantur verba
idem significat. Lectio autem cod. B est intricata et absurda. v)
Sed quod sit vel non sit. Hanc lectionem omnium nostrorum codd. et ed. a
sufficimus lectioni Pianæ: meque quod sit vel non sit, nempe, futurum.
Sensus editionis Pianæ est quod futurum, de quo est sermo, neque est
determinate futurum, neque est determinate non futurum. Sensus codd. est quod
futurum ipsum aut est futurum, aut non est futurum. Quod in sensu
indeterminato seu disiunctivo et vi propositionis est verissimum, quia
inter est futurum et non est futurum non datur medium. Nihilominus
si membra disiunctionis absolute sumantur dici nequit quod alterutrum sit
determinate futurum, vel quod sit determinate non futurum, ut editio
Piana significat (Cf. lect. xv, n. 4). Lectio tamen codd. magis placet
ratione contextus; quia revera cum iam præmissum immediate fuerit quod
nullo modo potest de aliquo eorum determinate dici quod sit futurum,
inutile est repetere neque quod sit; sed inculcanda est veritas propositionis
hypotheticæ disiunctivæ quod sit vel non sit, quam in n. seq. cum
Aristotele late probat s. Thomas. E) Quod sicut non est verum dicere etc.
Ita legunt codd. DE Cod. A legit: quod sicut non est verum dicere quod in
talibus alterum oppositorum, nec si dicamus etc. Codd. BC: quod sicut non est
verum (B non verum) dicere quod in talibus alterum oppositorum sit
verum, ut si dicamus etc. Vitiosæ lectiones, quæ tamen
innuunt eam, quam integre exhibent codd. DE. P. et Ven. edd.: quod mon est verum dicere quod in talibus
alterum oppositorum non sit verum, ut si di"ΒΟ: ΖΩ͂ d autem est et omittunt ferto. Codd. omittunt etiam. - ABCE
infra: quam ad alterum. *g: non continp: git vere
dicere. μὲ . dicamus. scilicet Etnihil...non esse
quod est. Omnia omittuntur in cod. 4, sed est mendum.
"i m Ὁ, TM
oe S ET RET ΥΥΤΥ
dicere 63 possibilis,
scilicet quod veritas desit utrique oppositorum. Secundam rationem ponit;
ibi: Adhuc si verum est etc. Quæ talis est: si verum est dicere
aliquid, sequitur quod illud sit; puta si verum est dicere quod
aliquid sit magnum et album, sequitur utraCAP. IX, LECT. XIII quod non
utrumque sit verum ; ut si quod dicamus *, neque erit, neque non erit;
secundo, ibi: Primum enim cum sit etc., probat propositum duabus
rationibus. Quarum prima talis est: affirmatio et negatio dividunt
verum et falsum, quod patet ex definitione veri et falsi: nam nihil aliud est
verum quam esse quod est, vel non esse quod non est; et nihil aliud
est falsum quam esse quod non est, vel non esse quod est *; et sic
oportet quod si affirmatio sit falsa, quod negatio sit vera; et e
converso. Sed secundum prædictam positionem affirmatio est falsa,
qua dicitur, Aoc erit; nec tamen negatio est vera: et similiter negatio
erit falsa, affirmatione non existente vera; ergo prædicta positio est
imque esse. Et ita de futuro sicut de præsenti: sequitur enim esse cras, si
verum est dicere quod erit cras. Si ergo vera est prædicta positio
dicens quod neque cras erit, neque non erit, oportebit neque fieri,
neque non fieri: quod est contra rationem eius quod est ad utrumlibet,
quia quod est ad utrumlibet se habet ad alterutrum *; ut navale bellum
cras erit, vel non erit. Et ita ex hoc sequitur idem inconveniens quod in
præmissis. camus quod neque erit, neque non erit. Hæc lectio Piana nulla
ratione sustineri potest, quia contradicit eis, quæ s. Thomas præmiserat
ac probaverat supra quoad primam partem, et quoad alteram partem
probatin hoc numero. Dixerat enim supra n. 7 quod Aristoteles primo
ostendit quod in singularibus et futuris non semper potest determinate
attribui veritas alteri oppositorum; et ad hoc probandum ordinantur rationes,
quas s. Thomas late exponit eodem m. 7 et seqq. Secundo dixerat ab
Aristotele ostendi quod non potest esse quod in singularibus et futuris
utrumque oppositorum veritate careat; et hoc probatur in hoc numero 12. Porro lectio codd. DE hanc divisionem servat, et adæquate ac ex
ordine exhibet. At in Piana verba, nom est verum dicere quod in talibus
(nempe singularibus futuris) alferum oppositorum non sit verum contradicunt
thesi probatæ in numeris præcedentibus, scilicet quod non est verum quod
in singularibus futuris alterum oppositorum sit determinate verum; deinde
contradicunt thesi enunciatæ et probatæ in hoc numero, nempe veritatem
non omnino deesse in singularibus futuris utrique oppositorum. Ergo de
veritate in ordine ad utrumque oppositorum sermo est, cum tamen Piana nonnisi
de veritate unius oppositorum (alterum oppositorum ) mentionem faciat,
redeundo nempe ad primam thesim. Denique quæ sequuntur (uf si dicamus
etc.) sunt perspicua quidem in codd., sed in Piana vix ac né vix quidem
locum habent: etenim propositio neque erit, neque non erit, est de sensu
coniunctivo, de utroque nempe oppositorum, et tamen Piana præmittit
sensum disiunctivum, videlicet alterum oppositorum. Æ:
utrumque. ABC erronee: ad alterum; etomitt. cras erit vel
non erit. ITERUM DE PROPOSITIONIBUS SINGULARIBUS DE FUTURO IN
MATERIA CONTINGENTI DE CONTINGENTIA IN REBUS DEQUE CONTINGENTIÆ
RADICIBUS Τὰ μὲν δὴ συμβαίνοντα ἄτοπα ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἕτερα; εἴπερ
πάσης καταφάσεως χαὶ ἀποφάσεως, ἢ ἐπὶ τῶν καθόλου λεγομένων ὡς
καθόλου, 7 ἐπὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστον, ἀνάγκη τῶν ἀντιχειμένων εἶναι τὴν μὲν
ἀληθῆ, τὴν δὲ ψευδῆ, μηδὲν δὲ ὁπότερ᾽ ἔτυχεν εἶναι ἐν τοῖς γινομένοις, ἀλλο
πάντα εἶναι͵ καὶ γίγνεσθαι ἐξ ἀνάγκης" ὦστε οὔτε βουλεύεσθαι δέοι
dv, οὔτε πραγματεύεσθαι" ὡς ἐοὶνν μὲν τοδὶ ποιήσωμεν, ἔσται
τοδί’ ἐὰν δὲ μὴ τοδί, οὐχ ἔσται τοδί. Οὐδὲν γὰρ κωλύει καὶ εἰς μυριοστὸν ἔτος
τὸν μὲν φάναι τοῦτο ἔσεσθαι, τὸν δὲ μὴ φάναι: ὥστε ἐξ ἀνάγκης ἔσεσθαι,
ὁποτερονοῦν αὐτῶν ἀληθὲς ἣν εἰπεῖν τότε. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ ποῦτο διαφέρει, εἴ
τινες εἶπον τὴν ἀντίγὰρ φασιν, ἢ μὴ εἶπον’ δῆλον Y3o ὅτι οὕτως ἔ ει τὸ
πράγμᾶάτα; κἂν μὴ ὁ μὲν καταφήσῃ τι, ὁ δὲ ἀποφήσῃ. οὐδὲ διὰ τὸ
καταφαθῆναι ἢ ἀποφαθῆναι ἔσται ἢ οὐχ ἔσται οὐδ᾽ εἰς μυριοστὸν ἔτος μᾶλλον
ἢ ἐν ὁποσῳοῦν χρόνῳ. Ὥστε εἰ ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ οὕτως εἶχεν͵ dios τὸ ἕτερον
ἀληθεύεσθαι, ἀναγκαῖον Ἣν τοῦτο γενέσθαι, χαὶ ἕχαστον τῶν γενομένον
ἀεὶ οὕτως εἶχεν, ὥστε ἐξ ἀνάγκης γενέσθαι. Ὅ τε γορ ἀληθῶς εἰπέ τις
ὅτι ἔσται, οὐχ olóves μη γενέσθαι, χαὶ τὸ γενόμενον, ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν ἀεὶ
ὅτι ἔσται. Εἰ δὴ ταῦτα ἀδύνατα - ὁρῶμεν γὰρ ὅτι ἐστὶν ἀρχὴ τῶν ἐσομένον
xal ἀπὸ τοῦ βουλεύεσθαι, xal ἀπὸ τοῦ πρᾶξαί τι, Ξ xal ὅτι ὅλος
ἔστιν ἐν τοῖς μη ἀεὶ ἐνεργοῦσι τὸ δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ ὁμοίως" ἐν οἷς
ἄμφω ἐνδέχεται καὶ τὸ εἶναι καὶ τὸ μὴ εἶναι, ὥστε καὶ τὸ γενέσθαι χαὶ τὸ
μὴ γενέσθαι: καὶ πολλο ἡμῖν δῆλα ἐστιν οὕτως ἔχοντα, οἷον τουτὶ τὸ ἱμάτιον
δυνατόν ἐστι διατμηθήναι, xxl οὐ διατμηθήσεται, ἀλλ ἔμπροσθεν
κατατριβήσεται" ὁμοίως δὲ xal τὸ μὴ διατμηθῆναι δυνατόν" οὐ γὰρ
ἂν ὑπῆρχε τὸ ἔμπροσθεν αὐτὸ κατατριβῆναι, εἴ γε μὴ δυνατὸν ἦν τὸ μὴ
διατυιηθῆναι" ὥστε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων γενέσεων, ὅσαι χατὰ
δύναμιν λέγονται τὴν τοιαύτην. Φανερὸν ἄρα ὅτι οὐχ ἅπαντα ἐξ ἀνάγκης
οὔτ᾽ ἔστιν οὔτε γίνεται, ἀλλὰ τὰ μὲν ὁπότερ ἔτυχε, xal οὐδὲν μᾶλλον ἡ
κατάφασις 7 ἡ ἀπόφασις ἀληθής; τὰ δὲ μᾶλλον μέν καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ
θάτερον' οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐνδέχεται γενέσται καὶ θάτερον, θάτερον δὲ μή.
SvNoPsis. 1. Textus argumentum, et partitio.—- 2. Si oppositarum enunciationum
de futuro contingenti in singularibus una esset determinate vera, et
altera determinate falsa, sequerentur tria inconvenientia: 19, omnia essent ex
necessitate; consequenter 29, non oporteret de aliquo consiliari; 39, omnes
actiones humanæ quæ sunt propter aliquem finem essent superfluæ. 3. Probatur huiusmodi inconvenientia sequi; et
primo ex vi enunciationum; 4. Secundo ex parte rei enunciatæ.- 5. Quæ quidem
inconvenientia admitti nequeunt; et primo, quia auferunt libertatem
humanam.- 6. Deinde, quia in aliis rebus tollunt naturam potentialitatis, seu.
contingentiæ.— 7. Totum declaratur exemplis sensibilibus.- 8. Reiectis
quibusdam falsis sententiis, statuitur necessarium esse illud quod in sua
natura determinatum est solum ad esse; impossibile quod est
determinatum solum ad non esse; possibile quod neque ad esse neque ad non
esse est determinatum, sive se habeat magis ad unum quam ad aliud, sive æqualiter
ad utrumque: quo casu possibile magis proprie dicitur contingens ad
utrumlibet.- 9. Possibilitas, seu potentia passiva materiæ ad utrumque
non est sufficiens ratio contingentiæ, nisi addatur ex parte potentiæ
activæ quod non sit omnino determiQuæ ergo contingunt inconvenientia haec sunt
et ptanda. Assignatur enim a s. 'Thoma ratio cur, remoto contingenti
quod est ut in paucioribus, removeatur contingens quod est ut in
pluribus: quae ratio est convenientia inter utrumque contingens. Extra
igitur rem est lectio codd. ABC, per quam contingens non cum contingenti, sed
cum necessario comparatur. quod nullo modo potest de aliquo
eorum determinate dici quod sit futurum, sed quod sit vel non sit
". 12. Deinde cum dicit: A4 vero neque quoniam etc., ostendit
quod veritas non omnino deest in singularibus futuris utrique oppositorum; et
primo, proponit quod intendit dicens quod sicut non est verum
dicere* quod in talibus alterum oppositorum sit verum determinate, sic non est
verum 9) Ut in secundo plenius dicetur. Cum Commentaria sua in II
lib. non compleverit 85. Thomas, lector inveniet in supplemento
Caietani, lect. x, quae in s. Doctore desunt. Post illa verba, quin illud sit praesens vel futurum, cod. B
prosequitur: sed quia non potest non fieri impossibile idem significat
etc. Et cod. C: sed quod non potest non fieri et quod
impossibile est non fieri. Evidenter in hac secunda lectione desiderantur verba
idem significat. Lectio autem cod. B est intricata et absurda. v)
Sed quod sit vel non sit. Hanc lectionem omnium nostrorum codd. et ed. a
sufficimus lectioni Pianæ: meque quod sit vel non sit, nempe, futurum.
Sensus editionis Pianæ est quod futurum, de quo est sermo, neque est
determinate futurum, neque est determinate non futurum. Sensus codd. est quod
futurum ipsum aut est futurum, aut non est futurum. Quod in sensu
indeterminato seu disiunctivo et vi propositionis est verissimum, quia
inter est futurum et non est futurum non datur medium. Nihilominus
si membra disiunctionis absolute sumantur dici nequit quod alterutrum sit
determinate futurum, vel quod sit determinate non futurum, ut editio
Piana significat (Cf. lect. xv, n. 4). Lectio tamen codd. magis placet
ratione contextus; quia revera cum iam præmissum immediate fuerit quod
nullo modo potest de aliquo eorum determinate dici quod sit futurum,
inutile est repetere neque quod sit; sed inculcanda est veritas propositionis
hypotheticæ disiunctivæ quod sit vel non sit, quam in n. seq. cum
Aristotele late probat s. Thomas. E) Quod sicut non est verum dicere etc.
Ita legunt codd. DE Cod. A legit: quod sicut non est verum dicere quod in
talibus alterum oppositorum, nec si dicamus etc. Codd. BC: quod sicut non est
verum (B non verum) dicere quod in talibus alterum oppositorum sit
verum, ut si dicamus etc. Vitiosæ lectiones, quæ tamen
innuunt eam, quam integre exhibent codd. DE. P. et Ven. edd.: quod mon est verum dicere quod in talibus
alterum oppositorum non sit verum, ut si di"ΒΟ: ΖΩ͂ d autem est et omittunt ferto. Codd. omittunt etiam. - ABCE
infra: quam ad alterum. *g: non continp: git vere
dicere. μὲ . dicamus. scilicet Etnihil...non esse
quod est. Omnia omittuntur in cod. 4, sed est mendum.
"i m Ὁ, TM
oe S ET RET ΥΥΤΥ
dicere 63 possibilis,
scilicet quod veritas desit utrique oppositorum. Secundam rationem ponit;
ibi: Adhuc si verum est etc. Quæ talis est: si verum est dicere
aliquid, sequitur quod illud sit; puta si verum est dicere quod
aliquid sit magnum et album, sequitur utraCAP. IX, LECT. XIII quod non
utrumque sit verum ; ut si quod dicamus *, neque erit, neque non erit;
secundo, ibi: Primum enim cum sit etc., probat propositum duabus
rationibus. Quarum prima talis est: affirmatio et negatio dividunt
verum et falsum, quod patet ex definitione veri et falsi: nam nihil aliud est
verum quam esse quod est, vel non esse quod non est; et nihil aliud
est falsum quam esse quod non est, vel non esse quod est *; et sic
oportet quod si affirmatio sit falsa, quod negatio sit vera; et e
converso. Sed secundum prædictam positionem affirmatio est falsa,
qua dicitur, Aoc erit; nec tamen negatio est vera: et similiter negatio
erit falsa, affirmatione non existente vera; ergo prædicta positio est
imque esse. Et ita de futuro sicut de præsenti: sequitur enim esse cras, si
verum est dicere quod erit cras. Si ergo vera est prædicta positio
dicens quod neque cras erit, neque non erit, oportebit neque fieri,
neque non fieri: quod est contra rationem eius quod est ad utrumlibet,
quia quod est ad utrumlibet se habet ad alterutrum *; ut navale bellum
cras erit, vel non erit. Et ita ex hoc sequitur idem inconveniens quod in
præmissis. camus quod neque erit, neque non erit. Hæc lectio Piana nulla
ratione sustineri potest, quia contradicit eis, quæ s. Thomas præmiserat
ac probaverat supra quoad primam partem, et quoad alteram partem
probatin hoc numero. Dixerat enim supra n. 7 quod Aristoteles primo
ostendit quod in singularibus et futuris non semper potest determinate
attribui veritas alteri oppositorum; et ad hoc probandum ordinantur rationes,
quas s. Thomas late exponit eodem m. 7 et seqq. Secundo dixerat ab
Aristotele ostendi quod non potest esse quod in singularibus et futuris
utrumque oppositorum veritate careat; et hoc probatur in hoc numero 12. Porro lectio codd. DE hanc divisionem servat, et adæquate ac ex
ordine exhibet. At in Piana verba, nom est verum dicere quod in talibus
(nempe singularibus futuris) alferum oppositorum non sit verum contradicunt
thesi probatæ in numeris præcedentibus, scilicet quod non est verum quod
in singularibus futuris alterum oppositorum sit determinate verum; deinde
contradicunt thesi enunciatæ et probatæ in hoc numero, nempe veritatem
non omnino deesse in singularibus futuris utrique oppositorum. Ergo de
veritate in ordine ad utrumque oppositorum sermo est, cum tamen Piana nonnisi
de veritate unius oppositorum (alterum oppositorum ) mentionem faciat,
redeundo nempe ad primam thesim. Denique quæ sequuntur (uf si dicamus
etc.) sunt perspicua quidem in codd., sed in Piana vix ac né vix quidem
locum habent: etenim propositio neque erit, neque non erit, est de sensu
coniunctivo, de utroque nempe oppositorum, et tamen Piana præmittit
sensum disiunctivum, videlicet alterum oppositorum. Æ:
utrumque. ABC erronee: ad alterum; etomitt. cras erit vel
non erit. ITERUM DE PROPOSITIONIBUS SINGULARIBUS DE FUTURO IN
MATERIA CONTINGENTI DE CONTINGENTIA IN REBUS DEQUE CONTINGENTIÆ
RADICIBUS Τὰ μὲν δὴ συμβαίνοντα ἄτοπα ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἕτερα; εἴπερ
πάσης καταφάσεως χαὶ ἀποφάσεως, ἢ ἐπὶ τῶν καθόλου λεγομένων ὡς καθόλου, 7
ἐπὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστον, ἀνάγκη τῶν ἀντιχειμένων εἶναι τὴν μὲν ἀληθῆ,
τὴν δὲ ψευδῆ, μηδὲν δὲ ὁπότερ᾽ ἔτυχεν εἶναι ἐν τοῖς γινομένοις, ἀλλο
πάντα εἶναι͵ καὶ γίγνεσθαι ἐξ ἀνάγκης" ὦστε οὔτε βουλεύεσθαι δέοι
dv, οὔτε πραγματεύεσθαι" ὡς ἐοὶνν μὲν τοδὶ ποιήσωμεν, ἔσται
τοδί’ ἐὰν δὲ μὴ τοδί, οὐχ ἔσται τοδί. Οὐδὲν γὰρ κωλύει καὶ εἰς μυριοστὸν ἔτος
τὸν μὲν φάναι τοῦτο ἔσεσθαι, τὸν δὲ μὴ φάναι: ὥστε ἐξ ἀνάγκης ἔσεσθαι,
ὁποτερονοῦν αὐτῶν ἀληθὲς ἣν εἰπεῖν τότε. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ ποῦτο διαφέρει, εἴ
τινες εἶπον τὴν ἀντίγὰρ φασιν, ἢ μὴ εἶπον’ δῆλον Y3o ὅτι οὕτως ἔ ει τὸ
πράγμᾶάτα; κἂν μὴ ὁ μὲν καταφήσῃ τι, ὁ δὲ ἀποφήσῃ. οὐδὲ διὰ τὸ
καταφαθῆναι ἢ ἀποφαθῆναι ἔσται ἢ οὐχ ἔσται οὐδ᾽ εἰς μυριοστὸν ἔτος μᾶλλον
ἢ ἐν ὁποσῳοῦν χρόνῳ. Ὥστε εἰ ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ οὕτως εἶχεν͵ dios τὸ ἕτερον
ἀληθεύεσθαι, ἀναγκαῖον Ἣν τοῦτο γενέσθαι, χαὶ ἕχαστον τῶν γενομένον
ἀεὶ οὕτως εἶχεν, ὥστε ἐξ ἀνάγκης γενέσθαι. Ὅ τε γορ ἀληθῶς εἰπέ τις
ὅτι ἔσται, οὐχ olóves μη γενέσθαι, χαὶ τὸ γενόμενον, ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν ἀεὶ
ὅτι ἔσται. Εἰ δὴ ταῦτα ἀδύνατα - ὁρῶμεν γὰρ ὅτι ἐστὶν ἀρχὴ τῶν ἐσομένον
xal ἀπὸ τοῦ βουλεύεσθαι, xal ἀπὸ τοῦ πρᾶξαί τι, Ξ xal ὅτι ὅλος
ἔστιν ἐν τοῖς μη ἀεὶ ἐνεργοῦσι τὸ δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ ὁμοίως" ἐν οἷς
ἄμφω ἐνδέχεται καὶ τὸ εἶναι καὶ τὸ μὴ εἶναι, ὥστε καὶ τὸ γενέσθαι χαὶ τὸ
μὴ γενέσθαι: καὶ πολλο ἡμῖν δῆλα ἐστιν οὕτως ἔχοντα, οἷον τουτὶ τὸ ἱμάτιον
δυνατόν ἐστι διατμηθήναι, xxl οὐ διατμηθήσεται, ἀλλ ἔμπροσθεν
κατατριβήσεται" ὁμοίως δὲ xal τὸ μὴ διατμηθῆναι δυνατόν" οὐ γὰρ
ἂν ὑπῆρχε τὸ ἔμπροσθεν αὐτὸ κατατριβῆναι, εἴ γε μὴ δυνατὸν ἦν τὸ μὴ
διατυιηθῆναι" ὥστε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων γενέσεων, ὅσαι χατὰ
δύναμιν λέγονται τὴν τοιαύτην. Φανερὸν ἄρα ὅτι οὐχ ἅπαντα ἐξ ἀνάγκης
οὔτ᾽ ἔστιν οὔτε γίνεται, ἀλλὰ τὰ μὲν ὁπότερ ἔτυχε, xal οὐδὲν μᾶλλον ἡ
κατάφασις 7 ἡ ἀπόφασις ἀληθής; τὰ δὲ μᾶλλον μέν καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ
θάτερον' οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐνδέχεται γενέσται καὶ θάτερον, θάτερον δὲ μή.
SvNoPsis. 1. Textus argumentum, et partitio.—- 2. Si oppositarum enunciationum
de futuro contingenti in singularibus una esset determinate vera, et
altera determinate falsa, sequerentur tria inconvenientia: 19, omnia essent ex
necessitate; consequenter 29, non oporteret de aliquo consiliari; 39, omnes
actiones humanæ quæ sunt propter aliquem finem essent superfluæ. 3. Probatur huiusmodi inconvenientia sequi; et
primo ex vi enunciationum; 4. Secundo ex parte rei enunciatæ.- 5. Quæ quidem
inconvenientia admitti nequeunt; et primo, quia auferunt libertatem
humanam.- 6. Deinde, quia in aliis rebus tollunt naturam potentialitatis, seu.
contingentiæ.— 7. Totum declaratur exemplis sensibilibus.- 8. Reiectis
quibusdam falsis sententiis, statuitur necessarium esse illud quod in sua
natura determinatum est solum ad esse; impossibile quod est
determinatum solum ad non esse; possibile quod neque ad esse neque ad non
esse est determinatum, sive se habeat magis ad unum quam ad aliud, sive æqualiter
ad utrumque: quo casu possibile magis proprie dicitur contingens ad
utrumlibet.- 9. Possibilitas, seu potentia passiva materiæ ad utrumque
non est sufficiens ratio contingentiæ, nisi addatur ex parte potentiæ
activæ quod non sit omnino determiQuæ ergo contingunt inconvenientia hæc sunt
et ptanda. Assignatur enim a s. 'Thoma ratio cur, remoto contingenti
quod est ut in paucioribus, removeatur contingens quod est ut in
pluribus: quæ ratio est convenientia inter utrumque contingens. Extra
igitur rem est lectio codd. ABC, per quam contingens non cum contingenti, sed
cum necessario comparatur. quod nullo modo potest de aliquo
eorum determinate dici quod sit futurum, sed quod sit vel non sit
". 12. Deinde cum dicit: A4 vero neque quoniam etc., ostendit
quod veritas non omnino deest in singularibus futuris utrique oppositorum; et
primo, proponit quod intendit dicens quod sicut non est verum
dicere* quod in talibus alterum oppositorum sit verum determinate, sic non est
verum 9) Ut in secundo plenius dicetur. Cum Commentaria sua in II
lib. non compleverit 85. Thomas, lector inveniet in supplemento
Caietani, lect. x, quæ in s. Doctore desunt. Post illa verba, quin illud sit præsens vel futurum, cod. B
prosequitur: sed quia non potest non fieri impossibile idem significat
etc. Et cod. C: sed quod non potest non fieri et quod
impossibile est non fieri. Evidenter in hac secunda lectione desiderantur verba
idem significat. Lectio autem cod. B est intricata et absurda. v)
Sed quod sit vel non sit. Hanc lectionem omnium nostrorum codd. et ed. a
sufficimus lectioni Pianæ: meque quod sit vel non sit, nempe, futurum.
Sensus editionis Pianæ est quod futurum, de quo est sermo, neque est
determinate futurum, neque est determinate non futurum. Sensus codd. est quod
futurum ipsum aut est futurum, aut non est futurum. Quod in sensu
indeterminato seu disiunctivo et vi propositionis est verissimum, quia
inter est futurum et non est futurum non datur medium. Nihilominus
si membra disiunctionis absolute sumantur dici nequit quod alterutrum sit
determinate futurum, vel quod sit determinate non futurum, ut editio
Piana significat (Cf. lect. xv, n. 4). Lectio tamen codd. magis placet
ratione contextus; quia revera cum iam præmissum immediate fuerit quod
nullo modo potest de aliquo eorum determinate dici quod sit futurum,
inutile est repetere neque quod sit; sed inculcanda est veritas propositionis
hypotheticæ disiunctivæ quod sit vel non sit, quam in n. seq. cum
Aristotele late probat s. Thomas. E) Quod sicut non est verum dicere etc.
Ita legunt codd. DE Cod. A legit: quod sicut non est verum dicere quod in
talibus alterum oppositorum, nec si dicamus etc. Codd. BC: quod sicut non est
verum (B non verum) dicere quod in talibus alterum oppositorum sit
verum, ut si dicamus etc. Vitiosæ lectiones, quæ tamen
innuunt eam, quam integre exhibent codd. DE. P. et Ven. edd.: quod mon est verum dicere quod in talibus
alterum oppositorum non sit verum, ut si di"ΒΟ: ΖΩ͂ d autem est et omittunt ferto. Codd. omittunt etiam. - ABCE
infra: quam ad alterum. *g: non continp: git vere
dicere. μὲ . dicamus. scilicet Etnihil...non esse
quod est. Omnia omittuntur in cod. 4, sed est mendum.
"i m Ὁ, TM
oe S ET RET ΥΥΤΥ
dicere 63 possibilis,
scilicet quod veritas desit utrique oppositorum. Secundam rationem ponit;
ibi: Adhuc si verum est etc. Quæ talis est: si verum est dicere
aliquid, sequitur quod illud sit; puta si verum est dicere quod
aliquid sit magnum et album, sequitur utraCAP. IX, LECT. XIII quod non
utrumque sit verum ; ut si quod dicamus *, neque erit, neque non erit;
secundo, ibi: Primum enim cum sit etc., probat propositum duabus
rationibus. Quarum prima talis est: affirmatio et negatio dividunt
verum et falsum, quod patet ex definitione veri et falsi: nam nihil aliud est
verum quam esse quod est, vel non esse quod non est; et nihil aliud
est falsum quam esse quod non est, vel non esse quod est *; et sic
oportet quod si affirmatio sit falsa, quod negatio sit vera; et e
converso. Sed secundum prædictam positionem affirmatio est falsa,
qua dicitur, Aoc erit; nec tamen negatio est vera: et similiter negatio
erit falsa, affirmatione non existente vera; ergo prædicta positio est
imque esse. Et ita de futuro sicut de præsenti: sequitur enim esse cras, si
verum est dicere quod erit cras. Si ergo vera est prædicta positio
dicens quod neque cras erit, neque non erit, oportebit neque fieri,
neque non fieri: quod est contra rationem eius quod est ad utrumlibet,
quia quod est ad utrumlibet se habet ad alterutrum *; ut navale bellum
cras erit, vel non erit. Et ita ex hoc sequitur idem inconveniens quod in
præmissis. camus quod neque erit, neque non erit. Hæc lectio Piana nulla
ratione sustineri potest, quia contradicit eis, quæ s. Thomas præmiserat
ac probaverat supra quoad primam partem, et quoad alteram partem
probatin hoc numero. Dixerat enim supra n. 7 quod Aristoteles primo
ostendit quod in singularibus et futuris non semper potest determinate
attribui veritas alteri oppositorum; et ad hoc probandum ordinantur rationes,
quas s. Thomas late exponit eodem m. 7 et seqq. Secundo dixerat ab
Aristotele ostendi quod non potest esse quod in singularibus et futuris
utrumque oppositorum veritate careat; et hoc probatur in hoc numero 12. Porro lectio codd. DE hanc divisionem servat, et adæquate ac ex
ordine exhibet. At in Piana verba, nom est verum dicere quod in talibus
(nempe singularibus futuris) alferum oppositorum non sit verum contradicunt
thesi probatæ in numeris præcedentibus, scilicet quod non est verum quod
in singularibus futuris alterum oppositorum sit determinate verum; deinde
contradicunt thesi enunciatæ et probatæ in hoc numero, nempe veritatem
non omnino deesse in singularibus futuris utrique oppositorum. Ergo de
veritate in ordine ad utrumque oppositorum sermo est, cum tamen Piana nonnisi
de veritate unius oppositorum (alterum oppositorum ) mentionem faciat,
redeundo nempe ad primam thesim. Denique quæ sequuntur (uf si dicamus
etc.) sunt perspicua quidem in codd., sed in Piana vix ac né vix quidem
locum habent: etenim propositio neque erit, neque non erit, est de sensu
coniunctivo, de utroque nempe oppositorum, et tamen Piana præmittit
sensum disiunctivum, videlicet alterum oppositorum. Æ:
utrumque. ABC erronee: ad alterum; etomitt. cras erit vel
non erit. ITERUM DE PROPOSITIONIBUS SINGULARIBUS DE
FUTURO IN MATERIA CONTINGENTI DE CONTINGENTIA IN REBUS DEQUE
CONTINGENTIÆ RADICIBUS Τὰ μὲν δὴ συμβαίνοντα ἄτοπα ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἕτερα;
εἴπερ πάσης καταφάσεως χαὶ ἀποφάσεως, ἢ ἐπὶ τῶν καθόλου λεγομένων ὡς
καθόλου, 7 ἐπὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστον, ἀνάγκη τῶν ἀντιχειμένων εἶναι τὴν μὲν
ἀληθῆ, τὴν δὲ ψευδῆ, μηδὲν δὲ ὁπότερ᾽ ἔτυχεν εἶναι ἐν τοῖς γινομένοις, ἀλλο
πάντα εἶναι͵ καὶ γίγνεσθαι ἐξ ἀνάγκης" ὦστε οὔτε βουλεύεσθαι δέοι
dv, οὔτε πραγματεύεσθαι" ὡς ἐοὶνν μὲν τοδὶ ποιήσωμεν, ἔσται
τοδί’ ἐὰν δὲ μὴ τοδί, οὐχ ἔσται τοδί. Οὐδὲν γὰρ κωλύει καὶ εἰς μυριοστὸν ἔτος
τὸν μὲν φάναι τοῦτο ἔσεσθαι, τὸν δὲ μὴ φάναι: ὥστε ἐξ ἀνάγκης ἔσεσθαι,
ὁποτερονοῦν αὐτῶν ἀληθὲς ἣν εἰπεῖν τότε. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ ποῦτο διαφέρει, εἴ
τινες εἶπον τὴν ἀντίγὰρ φασιν, ἢ μὴ εἶπον’ δῆλον Y3o ὅτι οὕτως ἔ ει τὸ
πράγμᾶάτα; κἂν μὴ ὁ μὲν καταφήσῃ τι, ὁ δὲ ἀποφήσῃ. οὐδὲ διὰ τὸ
καταφαθῆναι ἢ ἀποφαθῆναι ἔσται ἢ οὐχ ἔσται οὐδ᾽ εἰς μυριοστὸν ἔτος μᾶλλον
ἢ ἐν ὁποσῳοῦν χρόνῳ. Ὥστε εἰ ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ οὕτως εἶχεν͵ dios τὸ ἕτερον
ἀληθεύεσθαι, ἀναγκαῖον Ἣν τοῦτο γενέσθαι, χαὶ ἕχαστον τῶν γενομένον
ἀεὶ οὕτως εἶχεν, ὥστε ἐξ ἀνάγκης γενέσθαι. Ὅ τε γορ ἀληθῶς εἰπέ τις
ὅτι ἔσται, οὐχ olóves μη γενέσθαι, χαὶ τὸ γενόμενον, ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν ἀεὶ
ὅτι ἔσται. Εἰ δὴ ταῦτα ἀδύνατα - ὁρῶμεν γὰρ ὅτι ἐστὶν ἀρχὴ τῶν ἐσομένον
xal ἀπὸ τοῦ βουλεύεσθαι, xal ἀπὸ τοῦ πρᾶξαί τι, Ξ xal ὅτι ὅλος
ἔστιν ἐν τοῖς μη ἀεὶ ἐνεργοῦσι τὸ δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ ὁμοίως" ἐν οἷς
ἄμφω ἐνδέχεται καὶ τὸ εἶναι καὶ τὸ μὴ εἶναι, ὥστε καὶ τὸ γενέσθαι χαὶ τὸ
μὴ γενέσθαι: καὶ πολλο ἡμῖν δῆλα ἐστιν οὕτως ἔχοντα, οἷον τουτὶ τὸ ἱμάτιον
δυνατόν ἐστι διατμηθήναι, xxl οὐ διατμηθήσεται, ἀλλ ἔμπροσθεν
κατατριβήσεται" ὁμοίως δὲ xal τὸ μὴ διατμηθῆναι δυνατόν" οὐ γὰρ
ἂν ὑπῆρχε τὸ ἔμπροσθεν αὐτὸ κατατριβῆναι, εἴ γε μὴ δυνατὸν ἦν τὸ μὴ
διατυιηθῆναι" ὥστε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων γενέσεων, ὅσαι χατὰ
δύναμιν λέγονται τὴν τοιαύτην. Φανερὸν ἄρα ὅτι οὐχ ἅπαντα ἐξ ἀνάγκης
οὔτ᾽ ἔστιν οὔτε γίνεται, ἀλλὰ τὰ μὲν ὁπότερ ἔτυχε, xal οὐδὲν μᾶλλον ἡ
κατάφασις 7 ἡ ἀπόφασις ἀληθής; τὰ δὲ μᾶλλον μέν καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ
θάτερον' οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐνδέχεται γενέσται καὶ θάτερον, θάτερον δὲ μή.
SvNoPsis. 1. Textus argumentum, et partitio.—- 2. Si oppositarum enunciationum
de futuro contingenti in singularibus una esset determinate vera, et
altera determinate falsa, sequerentur tria inconvenientia: 19, omnia essent ex
necessitate; consequenter 29, non oporteret de aliquo consiliari; 39, omnes
actiones humanæ quæ sunt propter aliquem finem essent superfluæ. 3. Probatur huiusmodi inconvenientia sequi; et
primo ex vi enunciationum; 4. Secundo ex parte rei enunciatæ.- 5. Quæ quidem
inconvenientia admitti nequeunt; et primo, quia auferunt libertatem
humanam.- 6. Deinde, quia in aliis rebus tollunt naturam potentialitatis, seu.
contingentiæ.— 7. Totum declaratur exemplis sensibilibus.- 8. Reiectis
quibusdam falsis sententiis, statuitur necessarium esse illud quod in sua
natura determinatum est solum ad esse; impossibile quod est
determinatum solum ad non esse; possibile quod neque ad esse neque ad non
esse est determinatum, sive se habeat magis ad unum quam ad aliud, sive æqualiter
ad utrumque: quo casu possibile magis proprie dicitur contingens ad
utrumlibet.- 9. Possibilitas, seu potentia passiva materiæ ad utrumque
non est sufficiens ratio contingentiæ, nisi addatur ex parte potentiæ
activæ quod non sit omnino determiQuæ ergo contingunt inconvenientia hæc sunt
et ptanda. Assignatur enim a s. 'Thoma ratio cur, remoto contingenti
quod est ut in paucioribus, removeatur contingens quod est ut in
pluribus: quæ ratio est convenientia inter utrumque contingens. Extra
igitur rem est lectio codd. ABC, per quam contingens non cum contingenti, sed
cum necessario comparatur. quod nullo modo potest de aliquo
eorum determinate dici quod sit futurum, sed quod sit vel non sit
". 12. Deinde cum dicit: A4 vero neque quoniam etc., ostendit
quod veritas non omnino deest in singularibus futuris utrique oppositorum; et
primo, proponit quod intendit dicens quod sicut non est verum
dicere* quod in talibus alterum oppositorum sit verum determinate, sic non est
verum 9) Ut in secundo plenius dicetur. Cum Commentaria sua in II
lib. non compleverit 85. Thomas, lector inveniet in supplemento
Caietani, lect. x, quæ in s. Doctore desunt. Post illa verba, quin illud sit præsens vel futurum, cod. B
prosequitur: sed quia non potest non fieri impossibile idem significat
etc. Et cod. C: sed quod non potest non fieri et quod
impossibile est non fieri. Evidenter in hac secunda lectione desiderantur verba
idem significat. Lectio autem cod. B est intricata et absurda. v)
Sed quod sit vel non sit. Hanc lectionem omnium nostrorum codd. et ed. a
sufficimus lectioni Pianæ: meque quod sit vel non sit, nempe, futurum.
Sensus editionis Pianæ est quod futurum, de quo est sermo, neque est
determinate futurum, neque est determinate non futurum. Sensus codd. est quod
futurum ipsum aut est futurum, aut non est futurum. Quod in sensu
indeterminato seu disiunctivo et vi propositionis est verissimum, quia
inter est futurum et non est futurum non datur medium. Nihilominus
si membra disiunctionis absolute sumantur dici nequit quod alterutrum sit
determinate futurum, vel quod sit determinate non futurum, ut editio
Piana significat (Cf. lect. xv, n. 4). Lectio tamen codd. magis placet
ratione contextus; quia revera cum iam præmissum immediate fuerit quod
nullo modo potest de aliquo eorum determinate dici quod sit futurum,
inutile est repetere neque quod sit; sed inculcanda est veritas propositionis
hypotheticæ disiunctivæ quod sit vel non sit, quam in n. seq. cum
Aristotele late probat s. Thomas. E) Quod sicut non est verum dicere etc.
Ita legunt codd. DE Cod. A legit: quod sicut non est verum dicere quod in
talibus alterum oppositorum, nec si dicamus etc. Codd. BC: quod sicut non est
verum (B non verum) dicere quod in talibus alterum oppositorum sit
verum, ut si dicamus etc. Vitiosæ lectiones, quæ tamen
innuunt eam, quam integre exhibent codd. DE. P. et Ven. edd.: quod mon est verum dicere quod in talibus
alterum oppositorum non sit verum, ut si di"ΒΟ: ΖΩ͂ d autem est et omittunt ferto. Codd. omittunt etiam. - ABCE
infra: quam ad alterum. *g: non continp: git vere
dicere. μὲ . dicamus. scilicet Etnihil...non esse
quod est. Omnia omittuntur in cod. 4, sed est mendum.
"i m Ὁ, TM
oe S ET RET ΥΥΤΥ
dicere 63 possibilis,
scilicet quod veritas desit utrique oppositorum. Secundam rationem ponit;
ibi: Adhuc si verum est etc. Quæ talis est: si verum est dicere
aliquid, sequitur quod illud sit; puta si verum est dicere quod
aliquid sit magnum et album, sequitur utraCAP. IX, LECT. XIII quod non
utrumque sit verum ; ut si quod dicamus *, neque erit, neque non erit;
secundo, ibi: Primum enim cum sit etc., probat propositum duabus
rationibus. Quarum prima talis est: affirmatio et negatio dividunt
verum et falsum, quod patet ex definitione veri et falsi: nam nihil aliud est
verum quam esse quod est, vel non esse quod non est; et nihil aliud
est falsum quam esse quod non est, vel non esse quod est *; et sic
oportet quod si affirmatio sit falsa, quod negatio sit vera; et e
converso. Sed secundum prædictam positionem affirmatio est falsa,
qua dicitur, Aoc erit; nec tamen negatio est vera: et similiter negatio
erit falsa, affirmatione non existente vera; ergo prædicta positio est
imque esse. Et ita de futuro sicut de præsenti: sequitur enim esse cras, si
verum est dicere quod erit cras. Si ergo vera est prædicta positio
dicens quod neque cras erit, neque non erit, oportebit neque fieri,
neque non fieri: quod est contra rationem eius quod est ad utrumlibet,
quia quod est ad utrumlibet se habet ad alterutrum *; ut navale bellum
cras erit, vel non erit. Et ita ex hoc sequitur idem inconveniens quod in
præmissis. camus quod neque erit, neque non erit. Hæc lectio Piana nulla
ratione sustineri potest, quia contradicit eis, quæ s. Thomas præmiserat
ac probaverat supra quoad primam partem, et quoad alteram partem
probatin hoc numero. Dixerat enim supra n. 7 quod Aristoteles primo
ostendit quod in singularibus et futuris non semper potest determinate
attribui veritas alteri oppositorum; et ad hoc probandum ordinantur rationes,
quas s. Thomas late exponit eodem m. 7 et seqq. Secundo dixerat ab
Aristotele ostendi quod non potest esse quod in singularibus et futuris
utrumque oppositorum veritate careat; et hoc probatur in hoc numero 12. Porro lectio codd. DE hanc divisionem servat, et adæquate ac ex
ordine exhibet. At in Piana verba, nom est verum dicere quod in talibus
(nempe singularibus futuris) alferum oppositorum non sit verum contradicunt
thesi probatæ in numeris præcedentibus, scilicet quod non est verum quod
in singularibus futuris alterum oppositorum sit determinate verum; deinde
contradicunt thesi enunciatæ et probatæ in hoc numero, nempe veritatem
non omnino deesse in singularibus futuris utrique oppositorum. Ergo de
veritate in ordine ad utrumque oppositorum sermo est, cum tamen Piana nonnisi
de veritate unius oppositorum (alterum oppositorum ) mentionem faciat,
redeundo nempe ad primam thesim. Denique quæ sequuntur (uf si dicamus
etc.) sunt perspicua quidem in codd., sed in Piana vix ac né vix quidem
locum habent: etenim propositio neque erit, neque non erit, est de sensu
coniunctivo, de utroque nempe oppositorum, et tamen Piana præmittit
sensum disiunctivum, videlicet alterum oppositorum. Æ:
utrumque. ABC erronee: ad alterum; etomitt. cras erit vel
non erit. ITERUM DE PROPOSITIONIBUS SINGULARIBUS DE FUTURO IN
MATERIA CONTINGENTI DE CONTINGENTIA IN REBUS DEQUE CONTINGENTIÆ
RADICIBUS Τὰ μὲν δὴ συμβαίνοντα ἄτοπα ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἕτερα; εἴπερ
πάσης καταφάσεως χαὶ ἀποφάσεως, ἢ ἐπὶ τῶν καθόλου λεγομένων ὡς καθόλου, 7
ἐπὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστον, ἀνάγκη τῶν ἀντιχειμένων εἶναι τὴν μὲν ἀληθῆ,
τὴν δὲ ψευδῆ, μηδὲν δὲ ὁπότερ᾽ ἔτυχεν εἶναι ἐν τοῖς γινομένοις, ἀλλο
πάντα εἶναι͵ καὶ γίγνεσθαι ἐξ ἀνάγκης" ὦστε οὔτε βουλεύεσθαι δέοι
dv, οὔτε πραγματεύεσθαι" ὡς ἐοὶνν μὲν τοδὶ ποιήσωμεν, ἔσται
τοδί’ ἐὰν δὲ μὴ τοδί, οὐχ ἔσται τοδί. Οὐδὲν γὰρ κωλύει καὶ εἰς μυριοστὸν ἔτος
τὸν μὲν φάναι τοῦτο ἔσεσθαι, τὸν δὲ μὴ φάναι: ὥστε ἐξ ἀνάγκης ἔσεσθαι,
ὁποτερονοῦν αὐτῶν ἀληθὲς ἣν εἰπεῖν τότε. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ ποῦτο διαφέρει, εἴ
τινες εἶπον τὴν ἀντίγὰρ φασιν, ἢ μὴ εἶπον’ δῆλον Y3o ὅτι οὕτως ἔ ει τὸ
πράγμᾶάτα; κἂν μὴ ὁ μὲν καταφήσῃ τι, ὁ δὲ ἀποφήσῃ. οὐδὲ διὰ τὸ
καταφαθῆναι ἢ ἀποφαθῆναι ἔσται ἢ οὐχ ἔσται οὐδ᾽ εἰς μυριοστὸν ἔτος μᾶλλον
ἢ ἐν ὁποσῳοῦν χρόνῳ. Ὥστε εἰ ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ οὕτως εἶχεν͵ dios τὸ ἕτερον
ἀληθεύεσθαι, ἀναγκαῖον Ἣν τοῦτο γενέσθαι, χαὶ ἕχαστον τῶν γενομένον
ἀεὶ οὕτως εἶχεν, ὥστε ἐξ ἀνάγκης γενέσθαι. Ὅ τε γορ ἀληθῶς εἰπέ τις
ὅτι ἔσται, οὐχ olóves μη γενέσθαι, χαὶ τὸ γενόμενον, ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν ἀεὶ
ὅτι ἔσται. Εἰ δὴ ταῦτα ἀδύνατα - ὁρῶμεν γὰρ ὅτι ἐστὶν ἀρχὴ τῶν ἐσομένον
xal ἀπὸ τοῦ βουλεύεσθαι, xal ἀπὸ τοῦ πρᾶξαί τι, Ξ xal ὅτι ὅλος
ἔστιν ἐν τοῖς μη ἀεὶ ἐνεργοῦσι τὸ δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ ὁμοίως" ἐν οἷς
ἄμφω ἐνδέχεται καὶ τὸ εἶναι καὶ τὸ μὴ εἶναι, ὥστε καὶ τὸ γενέσθαι χαὶ τὸ
μὴ γενέσθαι: καὶ πολλο ἡμῖν δῆλα ἐστιν οὕτως ἔχοντα, οἷον τουτὶ τὸ ἱμάτιον
δυνατόν ἐστι διατμηθήναι, xxl οὐ διατμηθήσεται, ἀλλ ἔμπροσθεν
κατατριβήσεται" ὁμοίως δὲ xal τὸ μὴ διατμηθῆναι δυνατόν" οὐ γὰρ
ἂν ὑπῆρχε τὸ ἔμπροσθεν αὐτὸ κατατριβῆναι, εἴ γε μὴ δυνατὸν ἦν τὸ μὴ
διατυιηθῆναι" ὥστε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων γενέσεων, ὅσαι χατὰ
δύναμιν λέγονται τὴν τοιαύτην. Φανερὸν ἄρα ὅτι οὐχ ἅπαντα ἐξ ἀνάγκης
οὔτ᾽ ἔστιν οὔτε γίνεται, ἀλλὰ τὰ μὲν ὁπότερ ἔτυχε, xal οὐδὲν μᾶλλον ἡ
κατάφασις 7 ἡ ἀπόφασις ἀληθής; τὰ δὲ μᾶλλον μέν καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ
θάτερον' οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐνδέχεται γενέσται καὶ θάτερον, θάτερον δὲ μή.
SvNoPsis. 1. Textus argumentum, et partitio.—- 2. Si oppositarum enunciationum
de futuro contingenti in singularibus una esset determinate vera, et
altera determinate falsa, sequerentur tria inconvenientia: 19, omnia essent ex
necessitate; consequenter 29, non oporteret de aliquo consiliari; 39, omnes
actiones humanæ quæ sunt propter aliquem finem essent superfluæ. 3. Probatur huiusmodi inconvenientia sequi; et
primo ex vi enunciationum; 4. Secundo ex parte rei enunciatæ.- 5. Quæ quidem
inconvenientia admitti nequeunt; et primo, quia auferunt libertatem
humanam.- 6. Deinde, quia in aliis rebus tollunt naturam potentialitatis, seu.
contingentiæ.— 7. Totum declaratur exemplis sensibilibus.- 8. Reiectis
quibusdam falsis sententiis, statuitur necessarium esse illud quod in sua
natura determinatum est solum ad esse; impossibile quod est
determinatum solum ad non esse; possibile quod neque ad esse neque ad non
esse est determinatum, sive se habeat magis ad unum quam ad aliud, sive æqualiter
ad utrumque: quo casu possibile magis proprie dicitur contingens ad
utrumlibet.- 9. Possibilitas, seu potentia passiva materiæ ad utrumque
non est sufficiens ratio contingentiæ, nisi addatur ex parte potentiæ
activæ quod non sit omnino determiQuæ ergo contingunt inconvenientia hæc sunt
et ptanda. Assignatur enim a s. 'Thoma ratio cur, remoto contingenti
quod est ut in paucioribus, removeatur contingens quod est ut in
pluribus: quæ ratio est convenientia inter utrumque contingens. Extra
igitur rem est lectio codd. ABC, per quam contingens non cum contingenti, sed
cum necessario comparatur. quod nullo modo potest de aliquo
eorum determinate dici quod sit futurum, sed quod sit vel non sit
". 12. Deinde cum dicit: A4 vero neque quoniam etc., ostendit
quod veritas non omnino deest in singularibus futuris utrique oppositorum; et
primo, proponit quod intendit dicens quod sicut non est verum
dicere* quod in talibus alterum oppositorum sit verum determinate, sic non est
verum 9) Ut in secundo plenius dicetur. Cum Commentaria sua in II
lib. non compleverit 85. Thomas, lector inveniet in supplemento
Caietani, lect. x, quæ in s. Doctore desunt. Post illa verba, quin illud sit præsens vel futurum, cod. B
prosequitur: sed quia non potest non fieri impossibile idem significat
etc. Et cod. C: sed quod non potest non fieri et quod
impossibile est non fieri. Evidenter in hac secunda lectione desiderantur verba
idem significat. Lectio autem cod. B est intricata et absurda. v)
Sed quod sit vel non sit. Hanc lectionem omnium nostrorum codd. et ed. a
sufficimus lectioni Pianæ: meque quod sit vel non sit, nempe, futurum.
Sensus editionis Pianæ est quod futurum, de quo est sermo, neque est
determinate futurum, neque est determinate non futurum. Sensus codd. est quod
futurum ipsum aut est futurum, aut non est futurum. Quod in sensu
indeterminato seu disiunctivo et vi propositionis est verissimum, quia
inter est futurum et non est futurum non datur medium. Nihilominus
si membra disiunctionis absolute sumantur dici nequit quod alterutrum sit
determinate futurum, vel quod sit determinate non futurum, ut editio
Piana significat (Cf. lect. xv, n. 4). Lectio tamen codd. magis placet
ratione contextus; quia revera cum iam præmissum immediate fuerit quod
nullo modo potest de aliquo eorum determinate dici quod sit futurum,
inutile est repetere neque quod sit; sed inculcanda est veritas propositionis
hypotheticæ disiunctivæ quod sit vel non sit, quam in n. seq. cum
Aristotele late probat s. Thomas. E) Quod sicut non est verum dicere etc.
Ita legunt codd. DE Cod. A legit: quod sicut non est verum dicere quod in
talibus alterum oppositorum, nec si dicamus etc. Codd. BC: quod sicut non est
verum (B non verum) dicere quod in talibus alterum oppositorum sit
verum, ut si dicamus etc. Vitiosæ lectiones, quæ tamen
innuunt eam, quam integre exhibent codd. DE. P. et Ven. edd.: quod mon est verum dicere quod in talibus
alterum oppositorum non sit verum, ut si di"ΒΟ: ΖΩ͂ d autem est et omittunt ferto. Codd. omittunt etiam. - ABCE
infra: quam ad alterum. *g: non continp: git vere
dicere. μὲ . dicamus. scilicet Etnihil...non esse
quod est. Omnia omittuntur in cod. 4, sed est mendum.
"i m Ὁ, TM
oe S ET RET ΥΥΤΥ
dicere 63 possibilis,
scilicet quod veritas desit utrique oppositorum. Secundam rationem ponit;
ibi: Adhuc si verum est etc. Quæ talis est: si verum est dicere
aliquid, sequitur quod illud sit; puta si verum est dicere quod
aliquid sit magnum et album, sequitur utra quod non utrumque sit verum ; ut
si quod dicamus *, neque erit, neque non erit; secundo, ibi: Primum enim
cum sit etc., probat propositum duabus rationibus. Quarum prima talis
est: affirmatio et negatio dividunt verum et falsum, quod patet ex
definitione veri et falsi: nam nihil aliud est verum quam esse quod est,
vel non esse quod non est; et nihil aliud est falsum quam esse quod non
est, vel non esse quod est *; et sic oportet quod si affirmatio sit
falsa, quod negatio sit vera; et e converso. Sed secundum prædictam
positionem affirmatio est falsa, qua dicitur, Aoc erit; nec tamen negatio
est vera: et similiter negatio erit falsa, affirmatione non
existente vera; ergo prædicta positio est imque esse. Et ita de futuro sicut de
præsenti: sequitur enim esse cras, si verum est dicere quod erit cras. Si
ergo vera est prædicta positio dicens quod neque cras erit, neque non
erit, oportebit neque fieri, neque non fieri: quod est contra
rationem eius quod est ad utrumlibet, quia quod est ad utrumlibet se
habet ad alterutrum *; ut navale bellum cras erit, vel non erit. Et ita ex
hoc sequitur idem inconveniens quod in præmissis. camus quod neque
erit, neque non erit. Hæc lectio Piana nulla ratione sustineri potest, quia
contradicit eis, quæ s. Thomas præmiserat ac probaverat supra quoad
primam partem, et quoad alteram partem probatin hoc numero. Dixerat
enim supra n. 7 quod Aristoteles primo ostendit quod in singularibus et
futuris non semper potest determinate attribui veritas alteri
oppositorum; et ad hoc probandum ordinantur rationes, quas s. Thomas late
exponit eodem m. 7 et seqq. Secundo dixerat ab Aristotele ostendi quod
non potest esse quod in singularibus et futuris utrumque oppositorum
veritate careat; et hoc probatur in hoc numero 12. Porro lectio codd. DE hanc divisionem servat, et adæquate ac ex
ordine exhibet. At in Piana verba, nom est verum dicere quod in talibus
(nempe singularibus futuris) alferum oppositorum non sit verum contradicunt
thesi probatæ in numeris præcedentibus, scilicet quod non est verum quod
in singularibus futuris alterum oppositorum sit determinate verum; deinde
contradicunt thesi enunciatæ et probatæ in hoc numero, nempe veritatem
non omnino deesse in singularibus futuris utrique oppositorum. Ergo de
veritate in ordine ad utrumque oppositorum sermo est, cum tamen Piana nonnisi
de veritate unius oppositorum (alterum oppositorum ) mentionem faciat,
redeundo nempe ad primam thesim. Denique quæ sequuntur (uf si dicamus
etc.) sunt perspicua quidem in codd., sed in Piana vix ac né vix quidem
locum habent: etenim propositio neque erit, neque non erit, est de sensu
coniunctivo, de utroque nempe oppositorum, et tamen Piana præmittit
sensum disiunctivum, videlicet alterum oppositorum. Æ:
utrumque. ABC erronee: ad alterum; etomitt. cras erit vel
non erit. ITERUM DE PROPOSITIONIBUS SINGULARIBUS DE FUTURO IN
MATERIA CONTINGENTI DE CONTINGENTIA IN REBUS DEQUE CONTINGENTIÆ
RADICIBUS Τὰ μὲν δὴ συμβαίνοντα ἄτοπα ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἕτερα; εἴπερ
πάσης καταφάσεως χαὶ ἀποφάσεως, ἢ ἐπὶ τῶν καθόλου λεγομένων ὡς καθόλου, 7
ἐπὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστον, ἀνάγκη τῶν ἀντιχειμένων εἶναι τὴν μὲν ἀληθῆ,
τὴν δὲ ψευδῆ, μηδὲν δὲ ὁπότερ᾽ ἔτυχεν εἶναι ἐν τοῖς γινομένοις, ἀλλο
πάντα εἶναι͵ καὶ γίγνεσθαι ἐξ ἀνάγκης" ὦστε οὔτε βουλεύεσθαι δέοι
dv, οὔτε πραγματεύεσθαι" ὡς ἐοὶνν μὲν τοδὶ ποιήσωμεν, ἔσται
τοδί’ ἐὰν δὲ μὴ τοδί, οὐχ ἔσται τοδί. Οὐδὲν γὰρ κωλύει καὶ εἰς μυριοστὸν ἔτος
τὸν μὲν φάναι τοῦτο ἔσεσθαι, τὸν δὲ μὴ φάναι: ὥστε ἐξ ἀνάγκης ἔσεσθαι,
ὁποτερονοῦν αὐτῶν ἀληθὲς ἣν εἰπεῖν τότε. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ ποῦτο διαφέρει, εἴ
τινες εἶπον τὴν ἀντίγὰρ φασιν, ἢ μὴ εἶπον’ δῆλον Y3o ὅτι οὕτως ἔ ει τὸ
πράγμᾶάτα; κἂν μὴ ὁ μὲν καταφήσῃ τι, ὁ δὲ ἀποφήσῃ. οὐδὲ διὰ τὸ
καταφαθῆναι ἢ ἀποφαθῆναι ἔσται ἢ οὐχ ἔσται οὐδ᾽ εἰς μυριοστὸν ἔτος μᾶλλον
ἢ ἐν ὁποσῳοῦν χρόνῳ. Ὥστε εἰ ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ οὕτως εἶχεν͵ dios τὸ ἕτερον
ἀληθεύεσθαι, ἀναγκαῖον Ἣν τοῦτο γενέσθαι, χαὶ ἕχαστον τῶν γενομένον
ἀεὶ οὕτως εἶχεν, ὥστε ἐξ ἀνάγκης γενέσθαι. Ὅ τε γορ ἀληθῶς εἰπέ τις
ὅτι ἔσται, οὐχ olóves μη γενέσθαι, χαὶ τὸ γενόμενον, ἀληθὲς ἦν εἰπεῖν ἀεὶ
ὅτι ἔσται. Εἰ δὴ ταῦτα ἀδύνατα - ὁρῶμεν γὰρ ὅτι ἐστὶν ἀρχὴ τῶν ἐσομένον
xal ἀπὸ τοῦ βουλεύεσθαι, xal ἀπὸ τοῦ πρᾶξαί τι, Ξ xal ὅτι ὅλος
ἔστιν ἐν τοῖς μη ἀεὶ ἐνεργοῦσι τὸ δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ ὁμοίως" ἐν οἷς
ἄμφω ἐνδέχεται καὶ τὸ εἶναι καὶ τὸ μὴ εἶναι, ὥστε καὶ τὸ γενέσθαι χαὶ τὸ
μὴ γενέσθαι: καὶ πολλο ἡμῖν δῆλα ἐστιν οὕτως ἔχοντα, οἷον τουτὶ τὸ ἱμάτιον
δυνατόν ἐστι διατμηθήναι, xxl οὐ διατμηθήσεται, ἀλλ ἔμπροσθεν
κατατριβήσεται" ὁμοίως δὲ xal τὸ μὴ διατμηθῆναι δυνατόν" οὐ γὰρ
ἂν ὑπῆρχε τὸ ἔμπροσθεν αὐτὸ κατατριβῆναι, εἴ γε μὴ δυνατὸν ἦν τὸ μὴ
διατυιηθῆναι" ὥστε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων γενέσεων, ὅσαι χατὰ
δύναμιν λέγονται τὴν τοιαύτην. Φανερὸν ἄρα ὅτι οὐχ ἅπαντα ἐξ ἀνάγκης
οὔτ᾽ ἔστιν οὔτε γίνεται, ἀλλὰ τὰ μὲν ὁπότερ ἔτυχε, xal οὐδὲν μᾶλλον ἡ
κατάφασις 7 ἡ ἀπόφασις ἀληθής; τὰ δὲ μᾶλλον μέν καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ
θάτερον' οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐνδέχεται γενέσται καὶ θάτερον, θάτερον δὲ μή.
SvNoPsis. 1. Textus argumentum, et partitio.—- 2. Si oppositarum enunciationum
de futuro contingenti in singularibus una esset determinate vera, et
altera determinate falsa, sequerentur tria inconvenientia: 19, omnia essent ex
necessitate; consequenter 29, non oporteret de aliquo consiliari; 39, omnes
actiones humanæ quæ sunt propter aliquem finem essent superfluæ. 3. Probatur huiusmodi inconvenientia sequi; et
primo ex vi enunciationum; 4. Secundo ex parte rei enunciatæ.- 5. Quæ quidem
inconvenientia admitti nequeunt; et primo, quia auferunt libertatem
humanam.- 6. Deinde, quia in aliis rebus tollunt naturam potentialitatis, seu.
contingentiæ.— 7. Totum declaratur exemplis sensibilibus.- 8. Reiectis
quibusdam falsis sententiis, statuitur necessarium esse illud quod in sua
natura determinatum est solum ad esse; impossibile quod est
determinatum solum ad non esse; possibile quod neque ad esse neque ad non
esse est determinatum, sive se habeat magis ad unum quam ad aliud, sive æqualiter
ad utrumque: quo casu possibile magis proprie dicitur contingens ad
utrumlibet.- 9. Possibilitas, seu potentia passiva materiæ ad utrumque
non est sufficiens ratio contingentiæ, nisi addatur ex parte potentiæ
activæ quod non sit omnino determiQuæ ergo contingunt inconvenientia hæc sunt
et huiusmodi alia, si omnis affirmationis et negationis, vel in his
quæ de universalibus dicuntur universaliter, vel in his quæ sunt
singularia, necesse est oppositarum hane quidem veram esse, illam vero
falsam: nihil autem utrumlibet esse in his, quæ fiunt, sed omnia. esse
et fieri ex necessitate: quare non oportebit, neque consulere, neque
negotiari, quoniam si hoc facimus, erit hoc, si vero non hoc, non
erit. Nihil enim prohibet in millesimum annum hunc quidem dicere
hoc futurum esse, illum vero non dicere: quare ex necessitate erit
quodlibet eorum: quod tunc ab eo verum erat dicere. At
vero neque hoc differt, si aliquis dixerit contradictionem vel non
dixerit; manifestum est enim quoniam sic se habent res, etiam si
non hic quidem affirmaverit, ille vero negaverit; non enim propter negare
vel affirmare erit vel non erit, nec in millesimum annum magis quam in
quantolibet tempore. Quare si in omni tempore sic se habeat, ut unum
diceretur vere, necesse erat hoc fieri, et unumquodque eorum quæ fiunt,
sic semper se habere, ut ex necessitate fieret. Quando enim vere
dicit quis quoniam erit, non potest non fieri: et quod factum est, verum
erat dicere semper quoniam erit. Quod si hæc non sunt possibilia (videmus
enim esse principium futurorum, et ab eo quod consultamus atque: agimus
aliquid; et ac quoniam est omnino in his, quæ non semper actu
sunt, possibile esse et non esse similiter, in quibus utrumque
contingit esse et non esse, quare fieri et non fieri: multa nobis
manifesta sunt sic se habentia, ut quoniam hanc vestem possibile est
incidi et non incidetur, sed prius exteretur: similiter autem et non
incidi possibile est: non enim esset eam prius 'exteri, nisi
possibile esset non incidi: quare et in aliis fiendis quæcumque
secundum potentiam huiusmodi dicuntur), manifestum est quoniam non
omnia ex necessitate, vel utrumlibet, et non magis vel
affirmatio vel erit negatio vera: alia vero magis quidem et in pluribus
alterum: sed contingit fieri et alterum, alterum vero minime. nata
ad unum. ro. Quidam considerantes solummodo causam determinatam ad unum,
exinde fatalismum intulerunt. Fatalismus stoicorum.- 11. Principia stoicorum
refelluntur: - 19, Principium quod, omne quod fit causam habet, est verum de eo
quod est per se, non autem de eo quod est per accidens, quia
proprie non est ens; 29, Non est verum quod, posita causa sufficienti,
necesse est effectum poni, nisi sit causa necessaria quæ ab effectu producendo
non possit impediri. 12. Si utrumque stoicorum principium esset verum,
infallibiliter sequeretur omnia ex necessitate contingere.— 13. Solvitur
obiectio. - Id quod est per accidens reducitur ad id quod est per se, non
quasi per se sit aut per se fiat, sed quia accidit ei quod per se est aut
per se fit. 14. Refellitur fatalismus ex influentia corporum cælestium.
—Quia nulla vis corporalis potest agere per se nisi in rem corpoream,
impossibile est quod directe intellectus, seu ratio et voluntas subdantur
virtuti cælestium corporum. 15. Effectus per
accidens et casualis secundum se et respectu causæ immediatæ, non
est talis respectu causæ intellectivæ præordinantis. 16. Ex
hoc infertur omnia, etiam quæ videntur fortuita et casualia, reduci
in ordinem divinæ Providentiæ.- 17. Error quod Providentia divina, sunt vel fiunt; sed
alia quidem Seq. c. rx. CAP. IX, LECT. XIV seu
infallibilitas divinæ cognitionis et efficacia divinæ voluntatis inducant
in rebus necessitatem.—- 18. Error iste procedit ex eo quod cognitio
Divini intellectus et operatio divinæ voluntatis pensantur 65
contingentiam, quæ respicit ordinem causæ ad suum effectum. -22. Similiter
voluntas divina, extra ordinem entium existens, est causa profundens
totum ens et omnes eius differentias. Ergo est ad modum eorum quæ in
nobis sunt, scilicet ad modum operationis et cognitionis humanæ. — το. Quia
cognitio nostra cadit sub ordine temporis vel per se vel per accidens,
ideo sub nostra cognitione cadunt res sub ratione præsentis, præteriti et
futuri; €t consequenter cognoscimus præsentia ut actu. existentia,
præterita ut memorata, futura cognoscimus certitudinaliter in causis, si
in ipsis sint totaliter determinata ita ut ex necessitate eveniant, per
coniecturam in causis naturalibus quidem sed non ita totaliter
determinatis ut non possint impediri; ea autem ignoramus penitus futura quæ
sunt omnino in potentia in causis non determinatis potius ad unum quam ad
aliud.—- 20. Ex opposito quia Deus est omnino extra ordinem
temporis, uno intuitu æternitatis videt futura in seipsis, et non successive.— 21.
Et hæc certitudo et infallibilitas divinæ cognitionis non tollit a
rebus : Lect. præced. Lect. xt, n.7; lec.
nn. et 4, 5. ἢ εὐβκυξ τα tia quæ dixerat. |,
pc: ostendit esse. Lect. xv. Bc: proponit. Num. seq. Num.
5. Bc: ex 'æmissis
rationibus. *anc: erit id quod etc.- p: erit tdem quod
etc. stenderat superius Philosophus duAY / z^ cendo ad
inconveniens quod non est P similiter verum vel falsum determinate
9in altero oppositorum in singularibus et füturis, sicut supra de aliis
enunciationibus dixerat *; nune autem ostendit inconvenientia ad quæ
adduxerat* esse impossibilia. Et circa hoc duo facit: primo, ostendit impossibilia
ea quæ sequebantur; secundo, concludit quomodo circa hæc se veritas
habeat; ibi: Zgifur esse quod est* etc. 2. Circa primum
tria facit: primo, ponit inconvenientia quæ sequuntur; secundo, ostendit hæc
inconvenientia ex prædicta positione sequi; ibi: Nihil enim prohibet etc.;
tertio, ostendit esse impossibilia inconvenientia memorata; ibi: Quod si
hæc possibilia non sunt etc.- Dicit ergo primo, ex prædictis rationibus concludens,
quod hæc inconvenientia sequuntur, si ponatur quod necesse sit
oppositarum enunciationum alteram determinate esse veram et alteram
esse falsam similiter in singularibus sicut in universalibus, quod
scilicet nihil in his quæ fiunt sit ad utrumlibet, sed omnia sint
et fiant ex necessitate. Et ex hoc ulterius inducit alia duo inconvenientia.
Quorum primum est quod non oportebit de aliquo consiliari: probatum
est enim in III Efhicorum quod consilium non est de his, quæ sunt ex
necessitate, sed solum de contingentibus, quæ possunt esse et non
esse. Secundum inconveniens est quod omnes actiones humanæ, quæ
sunt propter aliquem finem (puta negotiatio, quæ est propter
divitias acquirendas), erunt superfluæ: quia si omnia ex
necessitate eveniunt, sive operemur sive non operemur erit quod intendimus. Sed
hoc est contra intentionem hominum, quia ea intentione videntur
consiliari et negotiari ut, si hæc faciant, erit talis finis, si autem
faciunt aliquid aliud, erit alius finis. «) Civitas talis subverteretur. Cod. A: rex Carulus interficeretur.
Curiosa sane variatio. B) Necesse est quod alter eorum etc. Est lectio
ABE. Piana
et Ven. edd.: necesse est quod ambo determinate verum dixerint ; ergo
necesse fuit quodlibet eorum ex necessitate evenire. Quæ lectio et est contra intentum s. Thomæ et contra veritatem. Vult enim
s. Thomas cum Aristotele probare quod si ponatur oppositarum enunciationum non
utramque, sed alteram esse determinate veram, alteram determinate falsam
(n. 2), sequeretur omnia ex necessitate evenire. Ergo ambo determinate
verum dixerint est omnino contra intentum. Sed est etiam contra
veritatem. Arguitur enim ex hypothesi quod affirmatio vel negatio
determinate sit vera; recteque infertur in hypothesi quod alter eorum
(qui in exemplum adducuntur) determinate debuerit dicere verum; et
consequenter ex necessitate evenire illud quod dixerit. Si non alter eorum, sed
ambo legamus, sequeretur quod ambo verum dixerint; ergo ex necessitate
evenirent ea Opp. D. Tnowazs T. I. causa tum necessitatis, tum
contingentiæ, quæ sunt differentiæ entis, et distinctionis utriusque, quæ
cernitur in rebus secundum rationem proximarum causarum. Quæ omnia dici
nequeunt neque de voluntate humana, neque de aliqua alia causa creata.
Hinc voluntas divina est efficacissima, et quatenus est efficacissima
et indeficiens, effectus quos vult contingenter evenire contingenter
eveniunt.— 23. Aliam radicem contingentiæ (ex hoc quod sumus
consiliativi) nonnulli subvertere nisi sunt, volentes
ostendere quod voluntas in eligendo movetur ex necessitate a suo
obiecto, quod est appetibile.— 24. Quinimo, quia consilium, quod præcedit
electionem, est de obiectis quæ contingenter sunt cum ultimo fine
connexa, ideo contingenter movent voluntatem, non autem ex necessitate;
et consequenter libertas humana integra consistit. 3. Deinde cum
dicit: Nzhil enim prohibet etc., probat quod dicta inconvenientia
consequantur ex dicta positione. Et circa hoc duo facit:
primo, ostendit prædicta inconvenientia sequi, quodam possibili
posito; secundo, ostendit quod eadem inconvenientia sequantur etiam si illud
non ponatur; ibi: A£ nec hoc differt etc. - Dicit ergo primo, non
esse impossibile quod. ante mille annos, quando nihil apud homines erat
præcogitatum, vel præordinatum de his quæ nunc aguntur, unus dixerit quod Aoc
erit, puta quod civitas talis subverteretur *, alius autem dixerit quod Aoc non
erit. Sed si omnis affirmatio vel negatio determinate est vera,
necesse est quod alter eorum ^ determinate verum dixerit; ergo necesse fuit
alterum eorum ex necessitate evenire; et eadem ratio est in omnibus
aliis; ergo omnia ex necessitate eveniunt. 4. Deinde cum dicit: 4£ vero
neque hoc differt etc., ostendit quod idem sequitur si illud possibile non
ponatur *. Nihil enim differt, quantum ad rerum existentiam vel eventum,
si uno affirmante hoc esse futurum, alius negaverit vel non negaverit;
ita enim se habebit res si hoc factum fuerit, sicut si hoc* non factum
fuerit. Non enim propter nostrum affirmare vel negare mutatur cursus
rerum, ut sit aliquid vel non sit: quia veritas nostræ enunciationis non
est causa existentiæ rerum, sed potius e converso. Similiter etiam
non differt quantum ad eventum eius quod nunc agitur, utrum fuerit
affirmatum vel negatum ante millesimum annum vel ante quodcumque
tempus. Sic ergo, si in quocumque tempore præterito, ita se habebat
veritas enunciationum, ut necesse esset quod alterum oppositorum vere
diceretur; et ad hoc quod necesse est aliquid vere dici sequitur
quod necesse sit illud esse vel fieri; conquæ dixerint. Et quia ea quæ ex
hypothesi dicuntur sunt contradictoria; sequeretur ex necessitate quod
evenirent contradictoria, ut nempe, sistendo in exemplo, necessario
civitas talis subverteretur et simul necessario civitas talis non
subverteretur. Quod absurdum offenditur in lectione Piana et Ven. edd.:
necesse fuit quodlibet eorum etc.— Cod. C mutilus hoc loco est: necesse
est quod alter eorum ex necessitate evenire; nempe ex recursu eiusdem vocabuli
(eorum) amanuensis scribit non determinate verum etc., sed ex necessitate etc.;
et intermedia omittit, sine quibus cætera significatione carent. Attamen
recte legit cum codd. cit: quod alter eorum. Denique cod. D consentit cum aliis, nisi quod
et ipse corrupte legit: sed si omnis affirmatio vel negatio determinate
est vera, necesse est quod alterum eorum ex necessitate evenire. Vides
necesse est quod suspensum esse, quia amanuensis distractus sumit alterum
eorum pro alter eorum, et ideo utramque partem sententiæ pervertit.
Nihilominus germanam simul lectionem indicat: quæ proinde uniformiter
exhibetur ab omnibus codd. 9 c: sequuntur. Num.
seq. ABCE. - P.: esset, est. 4: D: non non sed
eadem. Cf. num. præc. τα: ad cursum rerum extra causam vel eventum, si unus
affirmærit. Hoc ex ACDE. Cursus
rerum non mutatur proie nostrum affirmare vel gare.
B omittit stræ, recte. sed nexonon I A erronee prorsus: quod non
ex etc. Cf. lect. præc.,
nn. 7, i1. Codd. - p.:
erant. Num. 7.
Num. seq. a: scilicet quód. p: sint. vmotus ad agendum
habent. 66 sequens est quod unumquodque eorum quæ fiunt, sic
se habeat ut ex necessitate fiat. Et huiusmodi consequentiæ rationem
assignat per hoc, quod si ponatur aliquem vere dicere quod hoc erit,
non potest non futurum esse. Sicut supposito quod sit homo,
non potest non esse animal rationale mortale. Hoc enim significatur, cum
dicitur aliquid dici, scilicet quod ita sit ut dicitur *. Eadem
vere autem habitudo est eorum, quæ nunc dicuntur, ad ea quæ futura
sunt, quæ erat eorum, quæ prius dicebantur, ad ea quæ sunt præsentia
vel præterita; et ita omnia ex necessitate acciderunt, et
accidunt, et accident, quia quod nunc factum est 7, utpote in præsenti
vel in præterito existens, semper verum erat dicere, quoniam erit
futurum. 5.
Deinde cum dicit: Quod si hæc possibilia non sunt etc., ostendit prædicta
esse impossibilia: et primo, per rationem; secundo, per exempla
sensibilia; ibi: Et multa nobis manifesta etc. Circa primum duo facit: primo,
ostendit propositum in rebus humanis; secundo, etiam in aliis rebus; ibi:
Ef quoniam est omnino etc. Quantum autem ad res humanas ostendit
esse impossibilia quæ dicta sunt, per hoc quod homo manifeste videtur
esse principium eorum futurorum ?, quæ agit quasi dominus existens suorum
actuum, et in sua potestate habens agere vel non agere; quod quidem
principium si remoóveatur, tollitur totus ordo conversationis humanæ,
et omnia principia philosophiæ moralis. Hoc enim
sublato non erit aliqua utilitas persuasionis, nec comminationis, nec punitionis
aut remunerationis *, quibus homines alliciuntur ad bona et
retrahuntur a malis, et sic evacuatur tota civilis scientia. Hoc ergo
Philosophus accipit pro principio manifesto quod homo sit
principium futurorum; non est autem futurorum principium nisi per
hoc quod consiliatur etfacit aliquid: ea enim quæ agunt absque consilio
non habent dominium sui actus, quasi libere iudicantes de his quæ sunt agenda,
sed quodam naturali instinctu moventur ad agendum *, ut patet in
animalibus brutis. Unde impossibile est quod supra concluY) Quia quod
nunc factum est etc. Codd. ABCE: quia quod nunc factum est, utpote in
præsenti vel (C vel in) præterito etc. D: quia quod nunc factum est in præsenti
vel præterito etc. - P.: quia quod nunc factum est in præsenti,.in præterito
etc. 9) Principium eorum futurorum etc.— Codd.: principium
quorumdam futurorum. Non indeterminate loquitur s. Thomas de futuris
quorum homo est principium, sed determinate specificat quæ sint
huiusmodi futura, nempe ea, quæ homo agit quasi dominus existens
suorum actuum. Cæterum sententia eadem est in utraque lectione, forma
aliquantulum diversa. Alterutra ergo pro lubito utatur lector. €) Nec
punitionis aut remunerationis. Ita codd. BCD. E. omittit hæc verba, sed
nec habet lectionem Pianam: mec permutationis aut remunerationis. Vocabulum
permutatio irrepsit ex typographorum incuria, non secus ac amanuensi cod.
A. excidit rememorationis quo (sic) loco remunerationis. Patet legendum
esse cum codd. ABCD, punitionis, ex suo opposito quod sequitur,
remunerationis. Hinc in Summa theologica, p. I, qu. rxxxni, artic. 1: «
Homo est liberi arbitrii: alioquin frustra essent » consilia,
exhortationes, præcepta, prohibitiones, præmia et poenæ. » Notet autem novitius
argumenta ista ad demonstrandum liberum in homine arbitrium, quod est
dominium propriorum actuum, esse a posteriori seu ex effectibus ducta; a priori
enim loquendo, et causam liberi arbitrii assignando, necesse est quod
homo sit liberi arbitrii ex hoc ipso quod rationalis est, ut s. 'Thomas
habet loc. cit. Sed de his alibi. t) Natura possibilitatis. Ita Piana cum
codd, AC. Cod. B : vera natura
possibilitatis; - D: vera possibilitas; - E: materia possibilitatis. Quæ
ultima lectio non est acceptanda, quia licet falsa non sit (materiæ enim
nomen latissime patet in sensu analogico, ut dictum est lect. vi, in
notis x et vy), tamen materia vel materia possibilitatis videtur locum
sum est quod non oporteat nos negotiari vel consiliari, Et sic etiam
impossibile est illud ex quo sequebatur, scilicet quod omnia ex
necessitate eveniant. 6. Deinde cum dicit:
Ef quoniam est omnino etc., ostendit idem etiam in,aliis rebus.
Manifestum est enim etiam in rebus naturalibus esse quædam, quæ non
semper actu sunt; ergo in eis contingit esse et non esse: alioquin vel
semper essent, vel semper non essent. Id autem quod non est,
incipit esse aliquid per hoc quod fit illud; sicut id quod non est album,
incipit esse album per hoc quod fit album. Si autem non fiat album permanet non ens album. Ergo in quibus
contingit esse et non esse, contingit etiam fieri et non fieri. Non ergo
talia ex necessitate sunt vel fiunt, sed est in eis natura possibilitatis
5, per quam se habent ad fieri et non fieri, esse et non esse. 7.
Deinde cum dicit: Ac multa nobis manifesia etc., ostendit propositum per
sensibilia exempla. Sit enim, puta, vestis nova *; manifestum est quod
eam possibile est incidi, quia nihil obviat incisioni, nec ex parte
agentis nec ex parte patientis. Probat autem quod simul cum hoc quod
possibile est eam incidi, possibile est etiam eam non incidi", eodem
modo quo supra* probavit duas: indefinitas oppositas esse simul veras, scilicet
per assumptionem contrarii. Sicut enim possibile est istam vestem
incidi, ita possibile est eam exteri, idest vetustate corrumpi; sed si
exteritur non inciditur; ergo utrumque possibile est, scilicet eam incidi
et non incidi. Et ex hoc universaliter concludit quod in aliis futuris, quæ non
sunt in actu semper, sed sunt in potentia, hoc manifestum est quod
non omnia ex necessitate sunt vel fiunt, sed eorum quædam sunt ad
utrumlibet, quæ non se habent magis ad affirmationem "^ quam ad
negationem; alia vero sunt in quibus alterum eorum contingit ut in
pluribus, sed tamen contingit etiam utin paucioribus quod altera pars sit
vera, et non alia, quæ scilicet contingit ut in pluribus *. 8. Est
autem considerandum quod, sicut Boenon habere in casu nostro. Bona est lectio
cod. D, sed non melior Piana; optima mihi videtur lectio cod. B. 7)
Possibile est etiam (BC omittunt etiam) eam non incidi. - Amanuensis cod. A ex
recursu verbi incidi, omittit hæc verba, quæ constituunt alteram partem
sententiæ s. Thomæ, ut patet ex probatione, quæ statim subiungitur: Sicut
enim etc. 0) Magis ad affirmationem etc. Est lectio codd. ABDE et
substituenda Pianæ: magis in affirmatione quam in negatione. Cod. C:
magis ad affirmationem vel negationem. t) Quæ scilicet contingit ut in
pluribus. Codd. BCDE hanc perspicuam proferunt lectionem quam adoptamus loco
Pianæ. Hæc siquidem negationem introducit et legit: quæ scilicet non
contingit ut in pluribus sit. Quæ lectio, uti iacet, et est
illogica et contra mentem s. Thomæ. Comparat enim s. Thomas propositionem
quæ vera est ut in pluribus cum propositione quæ est vera μὲ in paucioribus, quæque proinde. contingit ut sit vera, altera sibi
opposita ( quæ nempe contingit uf in pluribus) existente falsa, Dixi, uti
iacet, propter verba et mon alia, quæ concorditer habent tum codd. tum
edd. P, et Venetæ omnes. Vi enim illorum verborum pronomen relativum
sequens (quæ scilicet etc.) videtur referri ad propositionem designatam
per et non alia; quæ propositio, ut est manifestum, est de his quæ contingunt
ut in pluribus. Præfata
verba (et non alia) si deessent, perspicua esset Piana, nempe: alia vero
sunt in quibus alterum eorum... quod altera pars sit vera, quæ scilicet
non contingit ut in pluribus sit. Eorumdem codd. et ed. a auctoritate
omittimus sit quod in Piana legitur, quodque non perspicuitati confert
ullo modo. Codex A legit: sed tamen contingit etiam ut in. pluribus,
omissis cæteris intermediis, ut in paucioribus etc. At errat: nam
omittendo quæ omittit, primam partem. sententiæ ( alia B. P.t agere (Cf. supra, n. 2). *Aomittit album. *. Codd.: sit enim una vestis nova.
7 Lect. xt, n. 10. t ABCE:
est autem hic. - n: hoc. Boethius. thius λ Diodorus. V Stoici. p. - p.: πος. Codd. - p-: dicunt.
esse eo 67 hoc loco. Assignat enim: rationem possibilitatis
et contingentiæ, in his quidem quæ sunt a nobis ex dicit hic
in Commento *, circa possibile et necessarium diversimode aliqui sunt
opinati. Quidam enim distinxerunt ? ea secundum eventum, sicut Diodorus ^, qui
dixit illud esse impossibile quod nunquam erit; necessarium vero quod
semper erit; possibile vero quod quandoque erit, quandoque non
erit. Stoici vero distinxerunt hæc secundum exteriora prohibentia.
Dixerunt enim necessarium illud quod non potest prohiberi quin sit verum;
impossibile vero quod semper prohibetur a veritate; possibile vero quod
potest prohiberi vel E:
éncompetens et inconveniens. y ?
*g: sed potius quia Boethius. AD: ES ec)
quidem Boethius... Philo. non prohiberi. Utraque autem
distinctio videtur esse incompetens *. Nam prima distinctio est
a posteriori: non enim ideo" aliquid est necessarium, quia
semper erit; sed potius ideo semper erit, quia est necessarium: et idem
patet in aliis. Secunda autem assignatio est ab exteriori et quasi per
accidens: non enim ideo aliquid est necessarium, quia non habet impedimentum,
sed quia est necessárium, ideo
impedimentum habere non ᾿ potest.
Et ideo alii melius ista distinxerunt secundum naturam rerum, ut scilicet
dicatur illud necessarium, quod in sua natura determinatum est solum ad
esse; impossibile autem quod est determinatum solum ad non esse; possibile
autem quod ad neutrum est omnino determinatum, sive se habeat magis
ad unum quam ad alterum, sive se habeat æqualiter ad utrumque, quod
dicitur contingens ad utrumlibet. Et hoc est quod
Boethius attribuit Philoni *. Sed manifeste hæc est sententia Aristotelis
in vero etc.) bis ponit, et alteram eiusdem sententiæ partem (sed tamen
etc.) omittit, ut ex contextu est per se manifestum. x) Sicut Boethius
dicit hic in Commento etc. Quæ ex hoc Auctore citantur a s. Thoma de
opinionibus Diodori, Stoicorum et Philonis quoad naturam necessarii,
impossibilis et possibilis habentur in eius secunda Ed. De
interpret. lib. Ill, De futuris contingentibus, super illa verba
Aristotelis: Ef quoniam est omnino... Ac multa nobis manifesta etc. (p.
373, seq.). X) Quidam enim distinxerunt. lta codd. BCE. Edit. Piana
cum codd. AD legunt: quidam enim dixerunt. Et ita infra codd. BCE
non Stoici vero dixerunt, sed distinxerunt habent. Denique tertio loco
non ista (P. ita) dixerunt, cum CP., sed ista distinxerunt legendum
est consequenter cum ADE. Quæ ultima lectio suadet etiam supra
legendum esse cum tribus codd. præcitatis. Adde quod infra, codd. et Piana consentientibus, s. Doctor subiungit:
ufraque autem distinctio videtur etc. 8) Sicut Diodorus etc. « Ille enim,
inquit Tullius, id solum fieri posse dicit, quod aut sit verum aut
futurum sit verum; et, quidquid futurum sit, id dicit fieri necesse esse,
et, quidquid non sit futurum, id negat fieri posse... Placet igitur Diodoro,
id solum fieri posse quod aut verum sit, aut verum futurum sit. Qui locus
attingit hanc quæstionem: Nihil fieri, quod non necesse fuerit: et, Quidquid
fieri possit, id aut esse iam aut futurum esse: nec magis commutari ex
veris in falsa ea posse, quæ futura sunt, quam ea, quæ facta sunt: sed
in factis immutabilitatem apparere; in futuris quibusdam, quia non
appareat (al. apparent), ne inesse quidem videri » ( De fato, cap. vi et
IX, nn. 13 et 17.— Opp. tom. IX, pag. 287, seq. Lypsiae 1849). Ex
his apparet possibile a Diodoro verbis quidem poni, re autem tolli:
nam 51. possibile numquam erit, est impossibile; si autem erit aliquando,
est necessarium. Atqui utrum futurum sit vel non sit, non ex se (sicut in
iis quæ necessaria videntur), sed ex eventu possumus decernere, ita
Scilicet ut futurum fuisse vel secus, et ideo necessarium vel impossibile, ex
eo quod factum vel non factum est intelligere debeamus. Ante ergo
eventum possumus dicere quod possibile quandoque erit, quandoque non erit, non
in se, sed quoad nostram cognitionem, quia nempe immutabilitas facti non
apparet. v) Non enim ideo aliquid etc. Suppleo ideo ex omnibus nostris
codd., quod desideratur in ed. Piana.. Et hinc statim habes: sed potius
ideo semper etc. Et infra: secunda autem assignatio..... non enim
ideo etc. E) Et hoc est quod Boethius attribuit Philoni. « 'Tres sunt,
inquit » » Boethius, sententiæ de possibilitate. Philo enim
dicit possibile esse quod natura propria enunciationig suscipiat
veritatem, ut cum dico, me quod sumus consiliativi, in aliis autem
ex eo quod materia est in potentia ad utrumque oppositorum. 9. Sed
videtur hæc ratio non esse sufficiens. Sicut enim in corporibus
corruptibilibus materia invenitur in potentia se habens ad esse et
non esse, ita etiam in corporibus cælestibus invenitur potentia ad
diversa ubi, et tamen nihil in eis evenit contingenter, sed solum ex
necessitate. Unde dicendum est quod possibilitas materiæ ad utrumque, si
communiter loquamur, non est sufficiens ratio contingentiæ, nisi etiam
addatur ex parte potentiæ activæ quod non sit omnino determinata ad unum;
alioquin si ita sit determinata ad unum quod impediri non potest *,
consequens est quod ex necessitate reducat in actum potentiam
passivam eodem modo. 10. Hoc igitur quidam attendentes
posuerunt quod potentia, quæ est in ipsis rebus naturalibus, sortitur
necessitatem ex aliqua causa determinata ad unum quam dixerunt fatum.
Quorum Stoici posuerunt fatum in quadam serie, seu connexione causarum,
supponentes quod omne quod in hoc mundo accidit habet causam *; causa
autem posita, necesse est effectum poni. Et si una causa per se non
sufficit, multæ causæ ad hoc concurrentes accipiunt rationem unius causæ
sufficientis; et ita concludebant quod omnia ex necessitate eveniunt.
hodie esse Theocriti Bucolica relecturum, hoc si nihil extra prohibeat
quantum in se est potest veraciter praedicari. Eodem autem modo idem ipse
Philo necessarium esse definit, quod cum verum sit, quantum in se est,
nunquam possit susceptivum esse mendacii; non necessarium autem idem esse
determinat, quod, quantum in se est, possit suscipere falsitatem. Impossibile
vero secundum propriam naturam, nunquam possit suscipere veritatem. Idem
tamen ipse et contingens et possibile unum esse confirmat » (Op. et
loc. cit. pag. 373). Vult autem Boethius sententiam Philonis -Larissensis,
quamvis verbis discrepet, revera tamen cum Diodori sententia convenire: «
Ille enim ( Diodorus) arbitratus est, inquit, si quis in mari moreretur,
eum in terra mortem non. potuisse suscipere: quod neque Philo, neque
Stoici dicunt. Sed quanquam ista non dicant, tamen si unam partem
contradictionis eventu necessitatis metiuntur, idem cum Diodoro sentire
coguntur » (Ib. pag. 374). Quo autem pacto haec Philonis sententia
conveniat cum sententia Diodori, qui necessitatem ab eventu metiebatur,
ut dictum est in not. y, haud satis apparet. Etenim, sistendo in Philonis
verbis a Boethio citatis, posSibile Philo dixit quod quantum in se est potest
veraciter praedicari; at potest etiam impediri quominus veraciter
de facto praedicetur (ut, in exemplo de lectione Bucolicorum, si aliquid
extra prohibeat). Ergo possibile, de quo loquitur Philo dicens illud esse
idem ac contingens, potest fieri, quantum in se est, et potest, quantum
in se est, etiam non fieri; quod idem est ac dicere quod possibile
quantum in se est ad neutrum est determinatum. Quod ipsemet magis aperte
declarat cum ait non necessarium esse id quod quantum in se est potest
suscipere falsitatem, nempe potest esse et non esse. ldem patet ex
notionibus necessarii et impossibilis. Necessarium est
quod quantum in se est numquam potest susceptivum esse mendacii, nempe
quod in sua natura determinatum est solum ad esse; impossibile est quod
secundum | propriam naturam nunquam potest suscipere veritatem, videlicet quod
est determinatum solum ad non esse. Ergo recte s. Thomas ait quod
hoc quod Boethius attribuit Philoni est manifeste sententia Aristotelis
in hoc loco, vel, in hoc libro, ut habet cod. A. - Addendum quod, iuxta
Boethium: Universaliter dicere est, quaecunque neque semper sunt, neque
semper non sunt, sed aliquoties sunt, aliquoties non sunt, ea per hoc
ipsum quod sunt et non sunt, habent aliquam ad contraria cognationem.
Haec autem impossibilium. et necessariorum media sunt. Impossibile enim
nunquam esse potest; necessarium nunquam non esse; inter haec propria
quorundam natura est, quae horum utrorumque sit media, quae et esse
scilicet possit et non esse. Ergo hoc nunc dicit (Aristoteles nempe) : Videmus,
inquit, in his etc. » (Ib. pag. 374). Haec ergo, exponente Boethio, est opinio
Aristotelis cui Boethius subscribit, sed quae est etiam opinio
Philonis supra recitata. . B; non posset. ABC:
passivam. scilicet *.c verius: determinante. Stoici. Codd.- .:
commixtione. A:
supponentes omne ... habere causam. 68
Commen.s.Th. lect. τπ.- Ed. Did. lib. V, cap. ui. Plato. *In :
Multa enim hic fiunt ex intellectu et voluntate, quae per se et directe
non subduntur virtuti caelestium corporum: cum enim intellectus sive
ratio et voluntas quae est in ratione 7, non sint actus
organi corporalis, ut probatur in libro De anima *, 11. Sed hanc rationem
solvit Aristoteles in VI Metaphysicae interimens utramque propositionum
assumptarum. Dicit enim quod non omne quod fit habet causam, sed solum
illud quod est per se. Sed illud quod est per accidens non habet
causam; quia proprie non est ens, sed magis ordinatur cum non ente, ut etiam
Plato dixit *. Unde Sophista. p: est musicum. Posita causa
sufficienti non necesse effectum poni. *p: mecesse
sit. ABCE: Cuius effectus.- Ὁ habet lacunam. *gc omittunt prædictarum. *BP.-
A: SiC unumquodque esset, sed falso.-pc: et sic inde quousque ;
etmelius. τὰ habet lacun. AC. - P.:
deveniet. *Dicentes ex ACD. *p: ad p non recte: ad causam per
se. p: effectus...
referri. Cap. ut, n. 12.
Comment. lect. vr. *s. Th. Lect. ni: Ed. Did. lib. IV, c. it, n. 8. esse est, musicum habet
causam, et similiter esse album; sed hoc quod est, album esse musicum,
non habet causam: et idem est in omnibus aliis huiusmodi. Similiter etiam
hæc est falsa, quod posita causa etiam sufficienti, necesse est effectum
poni: non enim omnis causa est talis (etiamsi sufficiens sit)
quod eius effectus impediri non possit; sicut ignis est sufficiens causa
combustionis lignorum, sed tamen per effusionem aquæ impeditur
combustio. 12.
Si autem utraque propositionum prædictarum esset vera, infallibiliter
sequeretur omnia ex necessitate contingere. Quia si quilibet
effectus habet causam, esset effectum (qui est futurus post
quinque dies, aut post quantumcunque tempus) reducere in aliquam causam
priorem: et sic quousque esset devenire ad causam, quæ nunc
est tem in præsenti, vel iam fuit in præterito; si aucausa posita,
necesse est effectum poni, per ordinem causarum deveniret necessitas
usque ad ultimum effectum. Puta, si comedit salsa, sitiet: si
siliet, exibit domum ad bibendum: si exibit domum, occidetur a latronibus. Quia
ergo iam comedit salsa, necesse est eum occidi. Et ideo Aristoteles ad hoc
excludendum ostendit utramque prædictarum propositionum esse falsam, ut dictum
est. 13. Obiiciunt autem quidam contra hoc, dicentes quod omne per
accidens reducitur ad aliquid per se, et ita oportet effectum qui est per
accidens reduci in causam per se. - Sed non attendunt quod id quod
est per accidens reducitur ad per se *, in quantum accidit ei quod est
per se, sicut musicum accidit Socrati, et omne accidens alicui subiecto
per se existenti, Et similiter omne quod in aliquo effectu est per
accidens consideratur circa aliquem effectum per se: qui quantum ad id
quod per se est habet causam per se, quantum autem ad id quod inest
ei per accidens non habet causam per se, sed causam per accidens. Oportet enim effectum proportionaliter referre ad causam suam, ut
in II Physicorum etin V Methaphysicæ** dicitur. 14. Quidam vero non
attendentes differentiam effectuum per accidens et per se, tentaverunt
reducere omnes effectus hic inferius provenientes in aliquam causam per
se, quam ponebant esse virtutem cælestium corporum ^in qua ponebant
fatum, dicentes nihil aliud esse fatum quam vim positionis syderum. Sed ex hac
causa non potest provenire necessitas in omnibus quæ hic aguntur.
0) Quam ponebant virtutem esse cælestium corporum etc. Ita codd. quorum
lectionem anteponimus Pianæ: « Quam ponebant virtutem esse »
» cælestium corporum, in qua ponebant fatum, quam vim positionis syderum
appellabant. » z) Voluntas quæ est in
ratione. Codd. ABC omittunt verba, quæ est in ratione; sed ea
retinemus cum P. et aliis codd. luntas Quamvis vosimpliciter et
communiter accepta appetitum rationalem designet, tamen latiori significatione
etiam pro appetitu animali usurpatur, ut ipsemet Angelicus innuit
II, Dist. xxxix, qu. II, artic. I1 ad 1: non impossibile est quod directe
subdantur intellectus seu ratio et voluntas virtuti cælestium
corporum: nulla enim vis corporalis potest agere per se, nisi in
rem corpoream. Vires autem sensitivæ in quantum sunt actus organorum
corporalium per accidens subduntur actioni cælestium corporum. Unde
Philosophus in libro De anima opinionem ponentium voluntatem hominis
subiici motui cæli adscribit his, qui non ponebant intellectum
differre a sensu. Indirecte tamen vis cælestium corporum redundat
ad intellectum et voluntatem, in quantum scilicet intellectus et voluntas
utuntur viribus sensitivis. Manifestum autem est quod passiones virium
sensitivarum non inferunt necessitatem rationi et voluntati. Nam
continens habet pravas concupiscentias, sed non deducitur *, ut patet
per Philosophum in VII Ethicorum *. Sic igitur ** ex virtute cælestium
corporum non provenit necessitas in his quæ per rationem et voluntatem
fiunt. Similiter nec in aliis corporalibus effectibus rerum
corruptibilium, in quibus multa per accidens eveniunt. Id autem quod est
per accidens non potest reduci ut in causam per se in aliquam virtutem
naturalem, quia virtus naturæ se habet ad unum; quod autem est per
accidens non est unum; unde et supra dictum est quod hæc enunciatio
non est una, Socrates est albus musicus, quia non significat unum. Et
ideo Philosophus dicit in libro De somno et vigilia quod multa, quorum
signa præexistunt in corporibus cælestibus, puta in imbribus et
tempestatibus, non eveniunt, quia scilicet impediuntur per accidens. Et
quamvis illud etiam impedimentum secundum se consideratum reducatur
in aliquam causam cælestem; tamen concursus horum, cum sit per accidens,
non potest reduci in aliquam causam naturaliter agentem. 15. Sed
considerandum est quod id quod est per accidens potest ab intellectu
accipi ut unum, sicut album esse musicum, quod quamvis secundum se non
sit unum, tamen intellectus ut unum accipit, in quantum scilicet
componendo format enunciationem unam. Et secundum hoc contingit id,
quod secundum se per accidens evenit et casualiter, reduci in aliquem
intellectum præordinantem; sicut concursus duorum servorum ad certum
locum est per accidens et casualis quantum ad eos, cum unus eorum ignoret
de alio; potest tamen esse per se intentus a domino, qui utrumque
mittit ad hoc quod in certo loco sibi occurrant *. 16. Et secundum
hoc aliqui posuerunt omnia quidem quatenus appetitus sensitivus est in
brutis, sed quatenus est in homine et est potentia in eadem essentia animæ
rationalis radicata, et ideo rationis moderamini subiecta (Cf. III, Dist.
xvi, qu. r, artic. 1, Ad secundam quæstionem dicendum etc.). Dico
radicata: nam proprie, seu formaliter, appetitus animalis, sicut cæteræ
facultates sensitivæ, est in organo animato tanquam in proprio subiecto
immediato. At voluntas, proprie dicta, nempe appetitus rationalis, est
facultas essentialiter inorganica consequens apprehensionem rationis, et, sicut
ratio ipsa, a sola animæ essentia fluit etin sola essentia animæ est
immediate, ut in suo subiecto. A: nam intellectus... cum non sit
actus. π III, cap.tv, n.4
; cap.v,n.r.- Comment. s. lect. vir. Thom. c: - P. $ubdatur. III. cap. seq. ΠΙ, n. 5
Comment. $. ?in. lect. rv. A: non deducilur ad malum. Cap.t(a/. n]
n.6. Comment.s.Th. lect. 1. "* e: sicut igitur. *A: sec ABD:
Azec similiter etiam. - € cohærenter ad præced. sicut
igitur: Sic etiam in aliis. Lect. v, n. it. De
divinatione per somnium, Cap. τι. Quod omittitur a
BC. ABCE: COMCUFrant (n.
dubius). CAP. IX, δ σ τα: Dei. intelligere T p:
comprehenunt. v quæcumque in hoc mundo aguntur, etiam quæ
videntur fortuita vel casualia, reduci in ordinem providentiæ divinæ, ex
qua dicebant dependere fatum. Et hoc quidem aliqui stulti negaverunt
^, iudicantes de intellectu divino ad modum intellectus nostri, qui
singularia non cognoscit *. Hoc autem est falsum: nam intelligere divinum
et velle eius est ipsum esse ipsius *. Unde sicut esse eius
sua virtute comprehendit omne illud quod quocumque modo est, in quantum
scilicet est per participationem ipsius; ita etiam suum intelligere et
suum intelligibile comprehendit omnem cognitionem et omne cognoscibile;
et suum velle et suum volitum comprehendit omnem appetitum et omne
appetibile quod est bonum; ut, scilicet ex hoc ipso quod aliquid est
cognoscibile cadat sub eius cognitione, et ex hoc ipso quod est bonum
cadat sub eius voluntate: sicut ex hoc ipso quod est ens, aliquid
cadit sub eius virtute activa, quam ipse perfecte- comprehendit, cum sit
per intellectum agens. 17. Sed si providentia divina sit per se
causa omnium quæ in hoc mundo accidunt", saltem bonorum,
videtur quod omnia ex necessitate accidant. Primo quidem ex parte scientiæ
eius: non enim potest eius scientia falli; et ita ea quæ ipse scit,
videtur quod necesse sit evenire. Secundo ex parte voluntatis:
voluntas enim Dei inefficax 9) Et hoc quidem aliqui stulti negaverunt.
Duo hic distinguenda sunt. Primum est quod omnia quæ quocumque modo in
hoc mundo aguntur, etiam quæ videntur fortuita vel casualia, reducuntur
in ordinem Providentiæ divinæ; et hoc est quod s. Thomas dicit ab aliquibus
stultis negari. -- Aliud est quod ex divina Providentia sequatur fatum, non
quidem sano sensu acceptum, ut infra explicabimus, sed quatenus deteriori
sensu sumitur utnecessitas in causis secundis omnibus. Providentia
autem divina non infert fatum seu necessitatem rebus provisis, ut nn.
seqq. late et solide demonstrat Angelicus. Notandum insuper quod
illi qui liberum nominis arbitrium fato subiiciebant, non una
ratione naturam fati ponebant. Alii enim
fatum appellabant vim positionis siderum, ex quorum positione et
potestate decerni autumabant qualis quisque homo concipitur,
nascitur, vivit, et quid ei proveniat boni quidve mali accidat. Alii vero
non astrorum constitutionem, sicuti est cum quidque concipitur vel
nascitur, sed omnium connexionem seriemque causarüm, qua fit omne quod
fit, fati nomine appellabant. Quorum sententia, si causarum hæc connexio
talis ponatur ut voluntatibus nostris necessitatem inferat, non differt a
prima sententia quoad fati naturam, quamvis seriem causarum substituat
positioni potestatique siderum. Utrumque errorem s. Thomas n. 14 et
seqq. refutat. Alii causarum connexionem non recusabant, sed ipsum
causarum ordinem et connexionem subiiciebant Dei summi voluntati et potestati;
at hi bifariam dividendi sunt. Quidam enim quamvis præscientiæ
voluntatique divinæ causas creatas, earumque connexiones subiicerent, tamen aut
ab hac subiectione eximebant voluntatem humanam, aut nihil esse in potestate
nostra nullumque esse hominis arbitrium sub præscientia et voluntate Dei
effutiebant. Hunc errorem refutat s. Thomas n. 18 et seqq. Quidam denique
utrumque eligunt, utrumque confitentur, nempe præscientiam divinam
nostrarum actionum atque efficaciam infinitam divinæ voluntatis et una simul
integram perfectamque hominis libertatem. Et vere sic est, ut a s. Thoma
hic probatur.- Quia tamen hæc divinæ Providentiæ ordinatio a nonnullis
aut fatum appellabatur, aut ab ipsa fatum seu causarum secundarum connexio (quæ
nihil humanæ officeret libertati) pendere dicebatur, ne ex vocabulo æquivoco
error obreperet, Ordinem causarum ubi voluntas Dei plurimum potest, neque
negamus, neque fati. vocabulo nuncupamus, ait s. Augustinus in V De civitate
Dei, cap. 1x, n. 3. Quod si propterea aliquid quisquam fato tribuit, quia
ipsam Dei voluntatem vel potestatem fati nomine appellat, sententiam
teneat, linguam corrigat (Ib. cap. 1). De his
fuse ipsemet s. Augustinus (Op. et lib. cit.). σὴ Singularia non cognoscit, nempe directe et primo; nam indirecte
et quasi per quandam reflexionem intellectus noster intelligit
etiam aliquo modo singularia, ut s. Thomas docet expresse p. I, qu.
rxxxvi, artic. I. Sed quia hæc cognitionis indirectæ notio non est
necessaria in præsenti quæstione, ideo eam prætermittit s. Doctor. τὴ Intelligere divinum et velle eius est ipsum esse ipsius, nempe Dei.—
1. ergo intelligere et intelligibile divinum comprehendit omnem
cognitionem et omne cognoscibile; 2. ergo velle et volitum divinum comLECT. XIV
69 esse non potest; videtur ergo quod omnia quæ vult, ex
necessitate eveniant. 18. Procedunt autem hæ obiectiones ex eo quod
cognitio divini intellectus et operatio divinæ voluntatis pensantur ad modum
eorum, quæ in nobis sunt, cum tamen multo dissimiliter se habeant
*. 19. vel Nam primo quidem ex parte cognitionis
scientiæ considerandum est quod ad cognoscendum ea quæ secundum ordinem
temporis eveniunt, aliter se habet vis cognoscitiva, quæ sub ordine
temporis aliqualiter continetur, aliter illa quæ loci:
totaliter est extra ordinem temporis. Cuius exemplum
conveniens accipi potest ex ordine nam secundum Philosophum in
IV Physicorum *, secundum prius et posterius in magnitudine est prius et
posterius in motu et per consequens in tempore. Si ergo sint multi
homines per viam aliquam transeuntes, quilibet eorum qui sub ordine
transeuntium continetur habet cognitionem de præcedentibus et subsequentibus
*, in quantum sunt præcedentes et subsequentes; quod pertinet ad
ordinem loci. Et ideo quilibet eorum videt eos, qui iuxta se sunt
et aliquos eorum qui eos praecedunt; eos autem qui post se sunt videre
non potest. Si autem esset aliquis extra
totum ordinem transeuntium, utpote in aliqua excelsa turri constitutus, unde
posset totam viam videre 7, videret quidem simul omnes in via
prehendit omnem appetitum et omne appetibile; 3. ergo quidquid est cognoscibile
cognoscitur a Deo; 4. ergo quidquid est bonum cadit sub divina voluntate;
5. ergo quidquid est ens a virtute activa Dei attingitur. Istae
illationes, quas infert Angelicus, logice connectuntur principio quod
intelligere et velle Dei sunt ipsum esse ipsius. v) Causa omnium quae in
hoc mundo accidunt etc. Cod. A: causa, sine qua in hoc mundo non
accidunt aliqua. Eadem est sententia. Alii codd. habent lectionem Pianam.
—Infra vero (et ita ea quae ipse scit etc.) cod. B absurde legit: et ita
essentia, quae ipse sit, videtur necesse sic evenire. 9) Procedunt
autem hae obiectiones etc. Hisce paucis verbis s. Thomas veluti digito indicat
radicem errorum omnium, qui de scientia et voluntate Dei in ordine ad
humanam libertatem àb hominibus excogitati sunt. Quae s. Thomae sententia in re
gravissima est manifesta, si principia alibi declarata in mentem
revocemus. Dictum est enim quod ens, de Deo praedicatum et de
creaturis in propositionibus, Deus est ens, creatura est ens, non univoce
dicitur de uno et de aliis, sed solummodo analogice (lect. v, n. 19, nota
ξ). Quae veritas ut etiam vocabulo ipso indicaretur in scientia theologica,
Scholastici dicebant Deum esse super-ens, super-essentiam etc.: ut nempe
hoc modo ratio entis de Deo asserta ostenderetur diversa a ratione entis
creaturis tributa. Sed quod dicitur de ente, idem omnino dicendum est de
aliis quae tum Deo, tum creaturis tribuuntur: absurdum enim esset ponere
quod ratio entis non univoca, sed solummodo armaloga est Deo et
creaturis, et simul asserere quod ratio causae, cognitionis etc. tum Deo tum
creaturis sit univoca: ratio enim entis et ratio causae sunt realiter una
eademque res in Deo. Sicut ergo Deo ratio entis convenit modo convenienti
eius divinae naturae, [ἃ modo convenienti
divinae naturae convenit Deo cognitio intellectus et operatio voluntatis.
Quod
si quaeras in quo consistat huiusmodi modus? respondeo in infinitate. Deus est ens a se, et ideo infinitus et simplicissimus, ita ut quidquid in
Deo est, sit infinita simplicissima divina essentia. Ergo sicut Deus est
sua essentia modo infinito, ita est sua cognitio et sua operatio
modo infinito, hoc est infinite excedens modum essentiae, cognitionis et
operationis hominis et cuiuslibet creaturae, quae nonnisi limitato modo sibique
convenienti et est et cognoscit et operatur. Quae cum ita sint,
nemo non videt non posse sine errore argui ex modo essendi, cognoscendi
et operandi in creaturis, modum essendi, cognoscendi et operandi in Deo sive in
seipso, sive in operibus creatis trio quae ratione carent, sive denique
in creaturis quae libero arbisunt rerum praeditae: nam si quis hoc
modo argueret, Deum intra genus creatarum coarcfaret, proindeque Deum
ipsum negaret. Porro hoc ipsum faciunt, qui ex divina Providentia, nempe
ex Dei infallibili praescientia et efficacissima operatione inferre
conantur fatali necessitati causas creatas liberas esse obnoxias. X) Unde
posset totam viam videre etc.- Cod. A legit: « Unde posset tota »
» » via inde videri, quemadmodum simul omnes in via existentes non
sunt in ratione praecedentis vel subsequentis (in comparatione scilicet
ad eius intuitum), sed simul omnes videret nisi quomodo unus eorum Cap. xt (a7. xvi) n. 3, seq. - Comment.
s.Th. lect. xvi. Βα: tibus. succeden* Aliquis ex
codd. 70 existentes, non sub ratione praecedentis et subsequentis
(in comparatione scilicet ad eius intuitum), sed simul omnes videret, et
quomodo unus eorum alium praecedit. Quia igitur cognitio nostra
cadit sub ordine temporis, vel per se vel per accidens I
et eius differentias. Sunt autem differentiae entis possibile et
necessarium; et ideo ex ipsa voluntate divina originantur necessitas et
contingentia in rebus distinctio 4: unde anima componendo. Cap. vi, τν 3 56}: - Comment.
s. Th. lect. xr. AC:
eveniant ; à : eveniunt. Y utriusque secundum rationem
proximarum causarum: ad effectus enim *, quos voluit necessarios esse,
disposuit causas necessarias; ad. effectus autem, quos voluit esse contin(unde
et anima in componendo et dividendo necesse habet adiungere tempus, ut dicitur
in III De anima*); consequens est quod sub eius cognifuturi. tione
cadant res sub ratione praesentis, praeteriti et Et ideo praesentia
cognoscit tanquam actu existentia et sensu aliqualiter perceptibilia
; praeterita autem cognoscit ut memorata; futura autem non
cognoscit in seipsis, quia nondum sunt, sed cognoscere ea potest in
causis suis: per certitudinem quidem, si totaliter in causis suis sint
determinata, ut ex quibus de necessitate evenient *; per coniecturam
autem, si non sint sic determinata in quin impediri possint, sicut quae
sunt ut pluribus; nullo autem modo, si in suis causis sunt omnino
in potentia non magis determinata ad unum quam ad aliud, sicut quae sunt
ad utrumlibet. Non enim est aliquid cognoscibile secundum quod est in
potentia, sed solum secundum quod est in actu, ut patet per Philosophum
in IX Megentes, ordinavit causas contingenter agentes, idest potentes
deficere. Et secundum harum conditionem causarum, effectus dicuntur vel
necessarii vel contingentes, quamvis omnes dependeant a
voluntate divina, sicut a prima causa, quae transcendit ordinem.
necessitatis et contingentiae. Hoc autem non potest dici de voluntate
humana, nec de aliqua alia causa: quia omnis alia causa cadit iam sub
ordine necessitatis vel contingentiæ; et ideo oportet quod vel ipsa causa
ABC: aulem; sed non
recte. Causæ genter continagentes possunt
deficere. possit deficere, vel effectus eius non sit contin- Jur
gens, sed necessarius. Voluntas autem divina indeficiens est; tamen non omnes
effectus eius sunt necessarii, sed quidam contingentes. 23. Similiter
autem aliam radicem contingentiæ, quam hic Philosophus ponit ex hoc quod
sumus consiliativi, aliqui subvertere nituntur, voCommen.s.Th. lect. x. -
Ed. Did. lib. VIII, cap.1x, n.6. ABC: lofum temporis decursum. c:
unumquodque ut est in. ABCD
et Ven. edd. - p.: si. -E: sicul; sed errore
manifesto. traphysicæ *. 20. Sed Deus est omnino extra
ordinem temporis, quasi in arce æternitatis constitutus, quæ est tota
simul, cui subiacet totus temporis decursus secundum unum et simplicem eius
intuitum; et ideo uno intuitu videt omnia quæ aguntur secundum temporis
decursum *, et uuumquodque secundum. quod est in seipso existens, non quasi
sibi futurum quantum ad eius intuitum prout est in solo ordine
suarum causarum (quamvis et ipsum ordinem causarum videat), sed omnino æternaliter
sic videt unumquodque eorum quæ sunt in quocumque tempore, sicut oculus
humanus videt Socratem sedere in seipso, non in causa sua. 21.
Ex hoc autem quod homo videt Socratem sedere, non tollitur eius contingentia
quæ respicit lentes ostendere quod voluntas in eligendo ex
necessitate movetur ab appetibili. Cum enim bonum sit obiectum voluntatis, non
potest (ut videtur) ab hoc divertere quin appetat illud quod : sibi
videtur bonum; sicut nec ratio ab hoc potest divertere quin assentiat ei
quod sibi videtur verum. Et ita videtur quod electio consilium consequens ^
semper ex necessitate proveniat; et sic omnia, quorum nos principium
sumus per consilium et electionem, ex necessitate provenient *. 24.
attendenda est circa bonum, A: diverti, et ita infra.
ω Mery : proveniSed dicendum est quod similis differentia 7^ sicut
circa verum. Est autem quoddam verum, quod est per se notum, sicut prima
principia indemonstrabilia *, qui| : Coda.P. ex erdebus ex necessitate
*intellectus assentit; sunt autem mum. quædam vera non per se nota, sed
per»alm me s ABCE. - DP. :
V'£rissime. - ABc:et tamen. A: sunt. A
vel. omitt. sunt Horum autem duplex *est conditio: quædam
enim er se. ex necessitate consequuntur ex principiis, ita sci-
πάρει, "dms licet quod non possunt esse falsa, principiis exi-
stentibus veris, sicut sunt omnes conclusiones de ordinem causæ ad effectum;
tamen certissime et infallibiliter videt
oculus hominis Socratem sedere dum sedet, quia unumquodque prout est in seipso
iam determinatum est. Sic igitur relinquitur, quod Deus certissime et
infallibiliter cognoscat omnia quæ fiunt in tempore; et tamen ea quæ
in tempore eveniunt non sunt vel fiunt ex necessitate, sed contingenter.
Similiter ex parte voluntatis divinæ differentia est attendenda. Nam voluntas
divina est intelligenda ut extra ordinem entium existens, velut
causa quædam profundens totum ens et omnes » na «
» » alterum præcedit. » Quæ lectio intricata est, ac vix
intelligibilis: Piaoptima est, et indicatur in p. 1 Summ. th., qu. xiv, artic.
xi ad 3: Sicut ille qui vadit per viam non videt illos qui post eum
veniunt; sed ille qui ab aliqua altitudine totam viam intuetur, simul
videt omnes transeuntes per viam. » Codd. BCDE habent lectionem Pianam;
nisi quod D legit: μὲ posset tota via videri.... et non sub ratione præcedentis.
E: unde posset tota via videri..... vel subsequentis. Et, tota via videri
legunt etiam codd. BC. Constat ergo quod tota via videri est lectio
uniformis codd.; ideoque hæc pars, attenta codd. auctoritate, suffici
posset rationabiliter Pianæ. Cum hac tamen stant Venetæ editiones. Y)
Quin impediri possint, sicut etc. Cod. A habet: ut ex quo de
necessitate eveniat; coniectura, si non sit sic determinata, quin
impemonstrationum. Et huiusmodi veris ex necessitate Í assentit
intellectus, postquam perceperit ordinem | eorum ad principia, non autem
prius. Quædam “ coaa.-».:prinautem sunt *, quæ non ex necessitate consequun-
"5c: sunt »era tur ex principiis, ita scilicet quod possent*
esse aps: fuæ (5 falsa principiis existentibus veris; sicut sunt opina- 5
Ir ΑΔΕ "dus bilia, quibus non ex necessitate assentit intellectus,
me uamvis ex aliquo motivo magis inclinetur in ΑΙ ΩΣ aquo appetitu
mo vo. diri possit, sicut etc. E. legit: quin impediri possit, in cæteris
concordat cum Piana, quam tamen non adoptamus ubi legit, quin impediri
non possint, sed in hoc codd. ACE sequimur: nam quin impediri non possint
est lectio non acceptanda. Vult enim s. Thomas affirmare quod futurum
cognoscitur in causa solummodo per coniecturam si causa a producendo effectu
possit impediri, esto in pluribus non impediatur. Quam sententiam non
solum non significat lectio Piana et cod. D, sed omnino oppositam
exprimere videtur. Ob eamdem assignatam rationem reprobamus lectionem cod. B:
quam impediri possit. «) Electio consilium consequens, seu electio, quæ
est actus liber. tatis, ad consilium, quo de agendis aut omittendis ratio
in semetipsa deliberat, sequitur. Unde non est admittenda lectio edit. Pianæ,
electio consilii consequens. Codd. et edd. Venet.
legunt consilium. Cap. ix, n Comment. s Ject. xv. unam
partem quam in aliam. Ita etiam est quoddam bonum quod est propter se
appetibile, sicut felicitas, quæ habet rationem ultimi finis; et
huiusmodi bono ex necessitate inhæret voluntas: naturali enim quadam
necessitate omnes appetunt esse felices. Quædam vero sunt bona, quæ
sunt appetibilia propter finem, quæ comparantur ad finem sicut
conclusiones ad principium, ut paἦν tet per
Philosophum in II Physicorum *. Si igitur
essent aliqua bona, quibus non existentibus, non posset aliquis esse
felix, hæc etiam essent ex necessitate appetibilia et maxime apud eum,
qui LEeda.-»:rer- talem ordinem perciperet *; et forte talia sunt
esse, "Sun ex codi. pipere et intelligere et si qua alia
sunt similia. Sed particularia bona, in quibus humani actus
consistunt, non sunt talia, nec sub ea ratione apaa) Nec sub ea ratione
apprehenduntur ut sine etc. lta codd. B CE; et optime. Piana,
comprehenduntur. Cod. A: nec sub eadem —Tratione apprehenduntur, nec sine
etc. Adoptamus apprehenduntur ex codd. cit. Quoad media, circa quæ cadit
consilium s. Thomas duo distinguit, nempe quod non sint talia, quibus non
existentibus, homo felicitatem non consequeretur; et deinde quod neque ut talia
a ratione ipsa apprehendantur. Voluntas enim sequitur rationis iudicium:
nam nihil volitum quin præcognitum, ut fert commune adagium. Quocirca si
ratio apprehenderet media ut talia, sine quibus finis volitus non
obtineretur, quamvis talia in se non sint, voluntas ex ipsa appetitione
finis traheretur ad illa acceptanda media. Et ideo haberetur non
consilium neque electio, sed necessitas, non quidem obiective et
absolute, sed subiective et hypothetice. B3) Quamvis videantur logici
negotii modum excedere. Revera quæ hic de radicibus contingentiæ adserta
sunt ad metaphysicam proprie pertinent, si hæc obiecta in se
considerentur (Cf. s. Th in VI Metaphys. lect. zr); sed tamen ad logicam
etiam aliquo modo pertinent, et in ea pertractari si non absolute debent,
saltem possunt: « Ea quæ huius libri » » » series
continebit exponere, altioris pene tractatus est, quam ut in logica
disciplina conveniat disputari; sed quoniam, ut sæpe dictum est, orationibus
sensa proferuntur, quibus subiectas res esse manifestum est, silii,
quod 71 prehehduntur ut sine ^* quibus felicitas esse non
possit, puta, comedere hunc cibum vel illum, aut abstinere ab eo: habent
tamen in se unde moveant appetitum, secundum aliquod bonum
consideratum in eis. Et ideo voluntas non ex necessitate inducitur ad hæc
eligenda. Et propter hoc Philosophus signanter radicem contingentiæ
in his quæ fiunt a nobis assignavit ex parte conquæ sunt ad finem et
tamen non sunt determinata. In his enim in quibus media sunt determinata, non
est opus conSilio, ut dicitur in ΠῚ Ethicorum *. Et hæc quidem dicta sunt
ad salvandum radices contingentiæ, quas hic Aristoteles ponit, quamvis
videantur logici negotii modum excedere f£. » » non est
dubium quin quod in rebus sit, idem sæpe transferatur ad voces. » Hæc Boethius
in exordio tertii libri (Ed. sec.) De interpretatione, pag. 357. Et
Ammonius: « Videtur quidem hoc logicum esse quod ab » »
Aristotele nunc agitatur theorema; re autem vera ad partes omnes philosophiæ
necessarium est » (In lib. Peri hermenias, sect.ll, S. vi, fol. 19 vers.,
col. 1). Sed conclusionem s. Thomæ novitius meditetur. Sapienter
enim s. Thomas, quia commentatoris officium exsequitur altisSimas quæstiones
metaphysicas perstringere atque definire non recusat, ut Aristotelis
doctrinam de propositionibus quoad futura contingentia et libera
declaret; sed modeste tamen addit huiusmodi quæstiones videri logici
negotii modum excedere. Quæ ultima verba dictando forte præ mente
sententiam magistri sui b. Alberti Magni habebat sapientissimus et ideo
modestissimus discipulus. Ait enim b. Albertus: « Quærunt etiam hic
quidam de necessitate ordinis causarum, de fato, de fortuna, de consilio,
de casu, dé certitudine divinæ providentiæ in singularibus et voluntatis
contingentibus. Sed de his hic quærere stultum est: quia quæstiones istæ
ex istius scientiæ principiis (cum logica procedat ex communibus, quæ in
pluribus vel in omnibus inveniuntur) non possunt determinari: ista autem
determinari volunt ex propriis » (Peri hermenias lib. I, tract.v, cap. vir). ax A: sunt a nobis vel
fiunt. est eorum Cap. nit (a£. v) s T - Comment. h.
lect. vit. ββ EX MODO QUO VERITAS SE HABET CIRCA RES CONCLUDITUR QUALITER
VERITAS SE HABEAT CIRCA PROPOSITIONES T e ο. aT m- o Ca -. ὁ ὄν, ὅταν ἡ, καὶ τὸ μὴ ὃν μὴ εἶναι, &8.3 τὸ γάγχη" οὐ μὴν οὔτε τὸ ὃν ἅπαν ἀνάγκη μὴ ὃν μὴ εἶναι: οὐ γὰρ ταὐτόν ἐστι εἶναι ἐξ ἀνάγχης, ὅτε ἔστι, καὶ τὸ ἁπλῶς ἐξ ἀνάγκης. Ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ μὴ ὄντος. Καὶ ἐπὶ τῆς ἀντιφάσεως ὁ αὐτὸς λόγος" εἶναι μὲν ἢ y εἶναι ἅπαν, ἀνάγκη: καὶ ἔσεσθαί Ye ἢ μή; οὐ μέντοι διελόντα γε εἰπεῖν θάτερον ἀναγκαῖον. Λέγω δὲ οἷον ἀνάγκη μὲν ἔσεσθαι ναυμαχίαν αὔριον ἢ μη ἔσεσθαι" οὐ μέντοι ἔσεσθαί γε PA CI ναυμαχίαν ἀναγκαῖον, οὐδὲ μὴ γενέσθαι" γενέσθται μέντοι, ἢ μὴ γενέσθαι, ἀναγκαῖον. Ὥστ᾽ ἐπεὶ ὁμοίως οἱ λόγοι ἀληθεῖς, ὥσπερ τὰ πράγματα, δῆλον ὅτι, ὅσα οὕτως ἔχει, ὥστε, ὁπότερ ἔτυχε, καὶ τἀναντία ἐνδέχεσθαι, ἀνάγκη ὁμοίως ἔχειν καὶ τὴν ἀντίφασιν. Ὅπερ συμβαίνει ἐπὶ τοῖς μὴ ἀεὶ οὖσιν, ἢ μὴ ἀεὶ μὴ οὖσιν. Τούτων γὰρ ἀνάγκη μὲν θάτερον μόριον τῆς ἀντιφάσεως ἀληθὲς εἶναι ἢ ψεῦδος, οὐ μέντοι τόδε T τόδε, ἀλλ᾽ ὁπότερ ἔτυχε" xal μᾶλλον μὲν ἀληθῆ τὴν ἑτέραν, οὐ μέντοι ἤδη ἀληθῆ ἢ ψευδῆ" ὥστε δῆλον ὅτι οὐχ ἀνάγκη, πάσης καταφάσεως xxi ἀποφάσεως τῶν ἀντιχειμένων τὴν μὲν ἀληθῆ, τὴν δὲ ψευδῇ εἶναι. Οὐ γάρ, ὥσπερ ἐπὶ τῶν ὄντων, οὕτως ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν μὴ ὄντον μέν, δυνατῶν δὲ εἶναι ἢ Um εἶναι, ἀλλ ὥσπερ εἴρηται. SxNoPsrs. Argumentum et divisio textus. 2. Necessitas in
rebus, alia est absoluta, alia est ex suppositione; idem dicendum de
impossibilitate.— 3. Necessitas et veritas in rebus per comparationem ad
illarum oppositas sequuntür leges contradictionis: quia scilicet sicut
impossibile est contradictoria simul esse vera vel falsa, ita impossibile
est rem neque esse neque non esse. Consequenter necesse est, disiunctive
loquendo, rem vel esse vel non esse. Disiunctive, inquam, non tamen
divisim: quia si diostquam Philosophus ostendit esse 7impossibiliaa
ea, A:
impossibilitatibus. p: et quia iam. A: hic procedit
ordine conver$0.- BCD omitt. nunc et hic. quæ ex
prædictis Érationibus sequebantur; hic, remotis impossibilibus *,
concludit veritatem. duo facit: quia enim argumentando ad
impossibile, processerat ab enunciationibus ad res, et iam removerat
inconvenientia quæ circa res sequebantur; nunc, ordine converso *, primo
ostendit qualiter se habeat veritas circa res; secundo, A: qualiter se habeant res
circa etc. Num. 4. BE.-A: T$S.- P.: ea (Cf. n.
3). Num. 3. qualiter se
habeat veritas circa enunciationes; ibi: Quare quoniam orationes veræ
sunt* etc. Circa
primum duo facit: primo, ostendit qualiter se habeant veritas et necessitas
circa res absolute consideratas; secundo, qualiter se habeant circa eas per comparationem ad sua opposita; ibi: ΕἾ
in contradictione eadem ralio est etc. 2. Dicit ergo primo, quasi
ex præmissis con«) Impossibile est etc. Ita codd. et
edd. Ven.- Editio Piana: impossibile dum est, illud simul etc. Revera illud dum
est superfluum videtur, quia præmittitur si aliquid est, et. apponitur simul,
sicut revera est apponendum, ut repugnantia inter esse et »t0n-esse in
aliquo identico subiecto valere possit et affirmari. *]gitur esse
quod est, quando est, et non esse quod non est, quando non est, necesse
est: sed non omne quod est, necesse est esse, nec omne quod non est,
necesse est non esse: non enim idem est, omne quod est
necessario esse, quando est, et simpliciter esse ex necessitate. Similiter
autem et in eo quod non est. Et in contradictione eadem ratio est. Esse quidem
vel non esse omne necesse est; et futurum esse vel non esse;
non tamen contingit dividentem dicere alterum necessarium. Dico autem, ut
necesse est quidem esse futurum bellum navale cras vel non futurum esse:
sed non futurum esse cras bellum navale necesse est vel non futurum
esse; futurum autem vel esse vel non esse necesse est. Quare quoniam similiter orationes veræ sunt quemadmodum et res, manifestum
est quoniam quæcumque sic se habent ut utrumlibet sint, et
contraria ipsorum contingant, necesse est similiter se habere et
contradictionem. Quod contingit in his quæ non semper sunt, et non semper
non sunt. Horum enim necesse est alteram partem contradictionis veram
esse vel falsam, non tamen hoc vel illud sed utrumlibet, et magis quidem
alteram veram, non tamen iam veram vel falsam: quare manifestum est
quoniam non est necesse omnis affirmationis et negationis oppositarum hanc
quidem veram, illam vero falsam esse. Neque enim quemadmodum in his quæ sunt,
sic se res habet etiam et in his quæ non sunt, possibilibus tamen esse
vel non esse, sed quemadmodum dictum est. visim loquamur non
necesse est rem esse absolute, sicut non necesse est rem absolute non esse. 4.
Quia ergo propositiones se habent ad veritatem sicut res ad esse et ad
mon esse, idem iudicium ferendum est de veritate et necessitate propositionum
in comparatione ad earum oppositas, quod est de veritate et necessitate
rerum per comparationem ad earum oppositas.- 5. Conclusio.
Non est necesse in omni genere affirmationum et negationum oppositarum
alteram determinate esse veram et alteram falsam. cludens, quod si prædicta
sunt inconvenientia, ut scilicet omnia ex necessitate eveniant, oportet
dicere ita se habere circa res, scilicet quod omne quod est necesse est esse quando est, et
omne quod non est necesse est non esse quando non est. Et hæc necessitas fundatur super hoc principium; Zmpossibile est simul esse
et non esse: si enim aliquid est, impossibile est illud simul non
esse; ergo necesse est tunc illud esse. Nam impossibile non esse idem
significat ei quod est necesse esse, ut in Secundo dicetur. Et similiter, si aliquid non est, impossibile est illud simul
esse; ergo necesse est non esse, quia etiam idem significant ^. Et ideo
manifeste verum est quod omne quod est necesse est esse quando est;
et omne quod non est necesse est non esse pro illo tempore quando
non est: et hæc est necesB) Quia etiam idem significant. Vult Angelicus dicere
quod sicut impossibile est non esse idem significat ac necesse est esse;
ita impossibile est esse idem significat ac necesse est non esse.— Codd AD:
quia hoc etiam idem significat. BCE: quia hæc etiam idem
significant. Hæc ultima lectio mihi magis arridet quam Piana et
aliorum codd. Seq. c. ix*A: ut omne. A
omittit illo pæ" " sitas non absoluta, sed ex
suppositione. Unde non potest simpliciter et absolute dici quod
omne quod est, necesse est esse, et omne quod non est, necesse est
non esse: quia non idem signifiDU, αβώς,
"^4... cant quod omne ens, quando est", sit ex necessitate,
et quod omne ens simpliciter sit ex necessitate ; nam primum
significat necessitatem ex suppositione, secundum autem necessitatem
absolutam. Et quod dictum est de esse, intelligendum est similiter
de on esse; quia aliud est simpliciter ex tate Conf. lect. xui text.Arist. et
n.4. p: fierent; - c:
necessitate non esse, et aliud est ex necessinon esse quando non est. Et per
hoc videtur Aristoteles excludere id quod supra dictum est *, quod si in
his, quæ sunt, alterum determinate est verum, quod etiam antequam fieret alterum determinate esset futurum. 3.
Deinde cum dicit: Ef in contradictione etc., ostendit quomodo se habeant
veritas et necessi* ABC: se habeat veritas circa res. tas
circa res per comparationem ad sua oppoβία: εἴ dicit quod eadem ratio est in.
contradictione, quæ est in suppositione. Sicut enim illud ? quod non.est
absolute necessarium, fit necessarium ex suppositione eiusdem, quia necesse
est esse quando est; ita etiam quod non est in se ne- Cf. lect. cessarium absolute fit
necessarium per disiunctionem oppositi, quia necesse est de unoquoque
quod sit vel non sit, et quod futurum sit aut non XI, n. 7. ^
"tI 3 | : sit, et hoc sub disiunctione: et hæc
necessitas fundatur super hoc principium quod, Zmpossibile est
contradictoria simul esse vera vel falsa *. Unde imY) Non idem significant quod omne ens, quando est etc. Per hæc
verba Angelicus sapienter designat differentiam. essentialem quæ est
inter id quod contingenter existit et id quod necessario existit, etiamsi
contingens, dum existit, hoc est ex suppositione, rationem aliquam induat
necessitatis (Cf. lect. xir, not. y). Notat igitur Caietanus (in p. I, qu. xiv,
artic. xuz, 8. Adverte hic etc., ubi etiam citat hunc locum Peri hermeneias)
quod in ente contingente duo sunt distinguenda, nempe natura contingentiæ
et status contingentiæ. Ratio huius distinctionis in eo est quod
contingentia et necessitas sunt differentiæ non accidentales sed
essentiales rerum, quibus aut contingentia convenit aut necessitas :
unumquodque enim ens in sua natura aut contingens est aut necessarium. Sed cum
natura sit a seipsa inseparabilis, ubicumque ipsa invenitur debet inveniri vel
contingentia si contingens est, vel necessitas si est necessaria; sicut
quocumque modo ponatur homo, ponitur rationalitas. Contingens autem aut est in actu seu præsens, aut est in potentia seu
futurum. Ergo tum in actu tum in potentia consideratum ens contingens
naturam contingentiæ eamdem retinet, ita ut ex hoc capite non differat
ens contingens in actu et ipsum ens contingens in potentia. Sed differunt
tamen: non enim existere actuale entis contingentis dici potest idem ac
non—existere actuale seu existere potentiale eiusdem. Ergo eadem perseverante
natura contingentiæ in contingente tum actuali tum potentiali, est
diversus in uno et in altero status contingentiæ (potest enim una eadem
natura, sua ratione salva, diversos habere status), quatenus nempe in uno
est status contingentiæ in natura contingentis determinati ad unam
contradictionis partem, quæ est actualis existentia et non—existentia
potentialis; in altero vero est status contingentiæ in natura contin:
gentis indeterminati ad alteram contradictionis partem, et ideo est
status indeterminationis ad existendum in causa non determinata potius ad
effectum producendum quam non producendum. — Hinc infertur quod ens
contingens iam determinatum seu actualiter existens est semper et essentialiter
natura sua contingens, sed tamen, quia quando est, necessario est, ex hac
suppositione status contrahit quamdam necessitatem suæ præsentiæ. Contra
ens contingens futurum, seu in potentia, neque natura sua neque ratione status
habet necessitatem, sed est ex utroque capite contingens. —
Ulterius infertur quod contingens in statu possibilitatis et
contingens in statu actualitatis tripliciter differunt ratione status: —
15, differentia quoad fempus, quia existens in actu est præsens, existens
in potentia est futurum ; — 25, differentia quoad contingentiam, quia existens
in actu est determinatum ad unum, nempe ad existentiam, existens in
potentia (in causa nempe non necessario agente) ad utramque partem
contradictionis se habet, nempe ad existere vel non existere; — 39, differentia
quoad cognitionem, quia existens in actu potest subdi infallibili et certæ
cognitioni, existens autem in potentia nonnisi cognitione coniecturali
dignoscitur. Quæ
omnia tum in præsenti lectione tum in præcedenti (n. 19, seq.) Angelicus
docet, nec non in cit. loc. Summæ theolog. Opp. D. Tuoxaz T.
I. 73 possibile est neque esse neque non esse; ergo necesse
est velesse vel non esse. Non tamen si divisim alterum accipiatur,
necesse est illud esse absolute. Et hoc manifestat per exemplum:
quia necessarium est navale bellum esse futurum cras vel non esse;
sed non est necesse navale bellum futurum esse cras; similiter etiam non
est necessarium non esse futurum, quia hoc pertinet ad necessitatem
absolutam; sed necesse est quod vel sit futurum cras vel non sit futurum:
hoc enim pertinet ad necessitatem quæ est sub disiunctione. 4.
Deinde cum dicit: Quare quoniam etc. ex eo quod se habet ὃ circa
res, ostendit qualiter se habeat circa orationes. Et primo, ostendit
quomodo uniformiter se habet in veritate orationum, sicut circa esse
rerum et non esse; secundo, finaliter concludit veritatem totius dubitationis;
ibi: Quare manifestum etc. - Dicit ergo primo quod, quia hoc modo
se habent orationes enunciativæ ad veritatem sicut et res ad esse vel non
esse (quia ex eo quod res est vel non est, oratio est vera
vel falsa), consequens est quod in omnibus rebus quæ ita se habent ut
sint ad utrumlibet, et quæcumque ita se habent quod contradictoria eorum
qualitercumque contingere possunt, sive æqualiter sive alterum ut in
pluribus, ex necessitate sequitur quod etiam similiter se habeat
contradictio enunciationum. Et exponit consequenter
quæ sint illæ res, quarum contradictoria contingere queant *; et
dicit huiusmodi esse quæ neque semper sunt, 9) Sicut enim illud etc. Perspicua
est lectio ista, quam, uno vocabulo immutato, ut in fine dicam, habet P. cum
cod. D.— Variat quoad formam, quamvis non quoad sensum cod. A: «Sicut
enim aliquid quod » » » » » » »
» non est absolute necessarium fit verum ex suppositione eiusdem,
quando necesse est esse quando est; ita etiam quod non est in se
necessarium absolute, fit necessarium per diversitatem oppositi, quia
necesse est de unoquoque quod sit vel quod (et ita BC) non sit; et hoc
sub disiunctione: et hæc necessitas fundatur super hoc principium,
scilicet quod impossibile est contradictoria simul esse falsa. Unde
impossibile est non (et ita BC, corrupte pro neque) esse, neque non esse;
ergo necesse est jam esse, vel non esse. » Quæ lectio imperitiam
amanuensis prodit: sed corruptiones de facili apparent.—E vero legit:
sicut... necesse est esse quando est... quia necesse est de unoquoque
verum esse quod sit vel quod non sit; ac omittit cum ABC, et quod futurum
sit aut non sit.. vera vel. In cæteris tum E tum BC ut Piana. Et
cum Piana legit omnino cod. D, nisi quod semel et iterum non sub
disiunctione sed sub distinctione corrupte habet. Addo denique lectionem
necesse est esse quando est, quam codd., excepto D, habent, esse adoptandam loco
Pianæ; mecesse est esse quod est; quia illa magis probat necessarium ex
suppositione. Hinc s. Thomas p. 1, qu. xiv, artic. xm ad 2, expresse
citando hunc Peri hermeneias locum, ait: Omne quod est, dum est, necesse
est esse, ut dicitur in I Peri herm. (Cf. num. præced.). t) Hoc
enim pertinet. Supra Angelicus dixit in significatione causali: quia hoc
pertinet etc. Unde et hic etiam orationis processus particulam causalem
postulat, ut nempe legamus: /toc enim pertinet, sicut revera legunt codices omnes.
Piana: et πος pertinet. t) Ex eo quod se habet etc. lta cum editione
Piana codd. BC et Ven. edd. » » qualiter uniformiter se
habet in veritate orationum sicut circa esse rerum. » Lectio erronea: confundit
enim (ex recursu eiusdem verbi, ostendit) argumentum generale cum primo
membro divisionis: Et primo ostendit etc. » » Quare
quoniam etc. ostendit quomodo se habet veritas ex eo quod se habet
circa orationes. » Absurdus est etiam cod. D: Deinde
cum dicit: φῇ oris etc., habet in veritate orationum sicut contra esse rerum.
Secundo finaliter. Verum et in Piana aliquid deesse videtur.
Quodnam est enim subiectum illud de quo, ex eo quod se habet circa res,
ostendit qualiter se habeat circa orationes? Subiectum illud est veritas,
ut n. 1 dictum est; at probabile est non subintelligendum relictum sed
explicite fuisse positum a s. Thoma ut subiectum thesis de qua nunc est
dicturus, cum illud expresse posuerit in eodem numero primo, ubi facilius
subintelligi poterat. Et revera veritas ponitur in lectione cod. A.—
Forte igitur lectio germana est: ex eo quod veritas se habet circa res,
ostendit qualiter se habeat circa orationes; vel: ex eo quod se habet
circa res, ostendit qualiter veritas se habeat circa orationes. *mp:
circa veritatem. *Rerum ex codd., qui omittunt ef non
esse. Num. seq. pp: p: dicitur. contraria.
ABC: Circa contradictionem. Cod. E
habet: « Ex eo quod se habet circa res ostendit Sed intricata etiam est
lectio cod. A: « Deinde cum dicit: 10A: ostendit. p: contraria...
BC: queunt. 74 sicut necessaria, neque semper non sunt, sicut
impossibilia, sed quandoque sunt et quandoque non sunt. Et ulterius
manifestat quomodo similiter se ex 5. Deinde cum dicit: Quare
manifestum est etc., concludit principale intentum et dicit
manifestum esse habeat in contradictoriis enunciationibus; et
dicit quod harum enunciationum, quæ sunt de contingentibus, necesse est
quod sub disiunctione altera pars contradictionis sit vera vel.falsa;
non tamen hæc vel illa determinate, sed se habet ad utrumlibet. Et
si contingat quod altera pars contradictionis magis sit vera, sicut accidit in
contingentibus quæ sunt ut in pluribus, non tamen ex hoc
necesse est quod ex necessitate altera earum determinate sit
vera vel falsa. ἢ) Non contingit in futuris quæ possunt esse et non esse.
Non abs re.erit nonnulla hic addere in defensionem Aristotelis. Dubium
generale turo propositum erat: Utrum in enunciationibus
singularibus de fuin materia contingenti necesse sit quod determinate una
oppositarum sit vera, et altera falsa (lect. xit, n. 6). Cui dubio
responsum est negative. Ratio indirecta fuit quod, posita determinatione
veritatis in alterutra ex præfatis enunciationibus, contingentia et
libertas omnino tollerentur; ratio vero directa quia non eodem modo se
habet veritas in futuris necessariis et contingentibus: quia illa sunt
determinata ad esse in suis causis, sed contingentia futura neque in se,
quia non sunt, neque in suis causis, quæ se habent ad utrumlibet, sunt magis
determinata ad statum existentiæ, quam ad statum non-existentiæ (Cf.
supra not. y). Quam Aristotelis doctrinam amplectitur omnino s.
Thomas, eamque tanta luce evidentiæ perfundit commentando, ut dubium
omne excludat. Nihilominus nonnulli Aristotelem accusarunt de læsa
divina præscientia quoad futura contingentia et libera. Aiunt enim: id quod non
est determinate verum vel falsum, non est determinate cognoscibile (quia
cognoscibilitas sequitur entitatem rei). Sed, iuxta Aristotelem, in
futuris contingentibus neutrum oppositorum est determinate verum vel
falsum. Ergo Aristoteles per hanc suam doctrinam, qua tendit ad tuendam
libertatem hominis, negat Deo scientiam futurorum contingentium, et ut homines
faciat liberos, facit sacrilegos, sicut de Tullio s. Augustinus dixit (De
civitate Dei, lib. V, cap. 1x, n. 2). Quid Aristoteles senserit de Deo,
eiusque scientia, providentia, cæterisque attributis non quærimus; impræsentiarum
quæstio tota consistit in hoc: utrum ex præcitata solutione ad propositum
dubium de enunciationibus singularibus de futuro contingenti inferri possit
negatio divinæ eorumdem futurorum præscientiæ. Porro hæc illatio absolute
neganda est. Nam s. Thomas præfati dubii solutionem Aristotelicam (quam
Boethius Ed. II De interpret., dicit firmissima et validissima argumentatione
constitutam) amplectitur ac defendit, imo retinet ac probat quod si secus
esset, nempe si altera ex propositionibus de futuris liberis esset
determinate vera, omnia ex necessitate fierent, et actum esset tum
de contingentia rerum, tum maxime de libertate humana. Imo, addo,
ipsa libertas divina in discrimen vocaretur: non enim libertas divina
est ad oppositum eius, quod ex vi obiectiva propositionis (puta:
triangulus habet tres angulos æquales duobus rectis) est determinate
verum. Et nihilominus sanctus Doctor præscientiam futurorum liberorum
strenue propugnat (Cf. lect. xiv, n. 20 seq.). Signum est ergo quod ex
indeterminatione utriusque partis contradictionis in futuris liberis haud
sequitur negatio divinæ præscientiæ, sed utraque coexistit (Cf.
Ammonium in Peri herm., De
propositionibus ex subiecto tantum et prædicato compositis, S vni, fol. 20. Ed. cit.). Deinde noto quod Aristoteles loquitur hoc loco de
indeterminatione veritatis in utraque parte contradictionis quoad prædicta
futura, tum considerata forma propositionis disiunctivæ, tum considerata
natura eorumdem futurorum: quo sensu afprædictis quod non est necesse in omni
genere affirmationum et negationum oppositarum, alteram determinate esse
veram et alteram esse falsam: quia non eodem modo se habet veritas
et falsitas in his quæ sunt iam de præsenti et in his quæ non sunt,
sed possunt esse vel non esse. Sed hoc modo se habet in utrisque,
sicut dictum est, quia scilicet in his quæ sunt necesse est
determinate alterum esse verum et alterum falsum: quod non contingit in futuris
quæ possunt esse et non esse". Et sic terminatur primus liber.
firmat et merito illam indeterminationem esse omnino certam.
Atqu' manifestum est alteram contradictionis partem haud cognosci neque
a nobis neque a Deo, nisi secundum illam obiectivitatem vel veritatem,
quam ex se habet. Quoad
se autem habet veritatem et obiectivitatem solummodo indeterminate. Ergo
nonnisi indeterminate altera contradictionis pars de futuro contingenti est
cognoscibilis et cognoscitur: si secus esset, nempe si ut
determinatum cognosceretur quod determinatum non est, mens in sua
cognitione falleretur. Sed, dicitur in allegata obiectione, id quod non
est determinate verum vel falsum, non est determinate cognoscibile. Et hoc
concedimus, quia est propositio evidens ex terminis. Cum autem
subsumitur, oppositorum futurorum liberorum neutrum iuxta Aristotelem esse
determinate verum vel falsum; et id etiam concedimus, dummodo sistatur in
sola consideratione naturæ et obiecti propositionis singularis de futuro
contingenti, ut hic supra explicatum est. Quo posito, negamus consequens
' et consequentiam eiusdem obiectionis. Et revera id quod est
indeterminate verum, procul dubio non potest cognosci ut verum
determinate. Sed id quod est quoad se indeterminate verum, potest aliunde
habere de futuris determinationem; sicut studere vel non
studere est quid indeterminatum ; et tamen alterutrum potest determinari
quoad me ex mea voluntate. Ita est contingentibus in ordine ad
divinam cognitionem. Illa sunt tum ex se tum in suis causis proximis
indeterminate futura vel non futura; et tamen Deus futurá libera
determinate cognoscit, non quasi determinate ex se vel ex causis proximis
sint, sed quia cum determinabilia sint, determinantur a Deo, qui, ut audivimus
a s. Thoma, est per se causa omniüm quæ in hoc mundo accidunt, et,
extra ordinem entium existens, est causa profundens totum ens et omnes
eius differentias (lect. xiv, n. 22). Ut Aristoteles iure accusaretur de
læsa divina præscientia futurorum, probandum esset futura libera, antequam
fiant, ab ipso fuisse asserta indeterminata in seipsis et in causis
proximis (quod est verum) et indeterminabilia atque indeterminata alio
quovis modo. Sed de hac secunda parte non tractat ipse in præsenti; quia
nonnisi de propositionibus, spectatis ipsarum natura et obiecto, illi est
sermo: nempe, ut brevius dicam, loquitur de determinatione in priori
sensu quam merito negat; non loquitur de determinabilitate neque de
determinatione in altero sensu, quia non est ad propositum. Ad rem
Sylvester Maurus: Quæritur an hæc Aristotelis doctrina sit vera, vel
erronea et contra fidem? Respondeo, quod si ita intelligatur, ut
neget solum propositiones de futuro contingenti habere de præsenti veritatem
determinatam naturaliter in rebus creatis, est vera; si autem ita
intelligatur, ut neget tales propositiones habere veritatem
determinatam etiam in scientia divina, atque in
supernaturalibus revelationibus, est falsa, contra fidem, et impia (Aristotelis opera... illustrata, tom. I,
De interpretatione, lib. 1, cap. vi, pag. 79, seq. - Romæ 1668). Huius
Auctoris sententiæ est subscribendum; at non de propositionibus de futuro
contingenti in ordine ad scientiam divinam, sed de eisdem propositionibus in
seipsis consideratis loquitur manifeste Aristoteles hoc loco. p: et non
esse. AC: et in hoc. ARISTOTELIS DE INTERPRETATIONE IN,
DE DISTINCTIONE ET ORDINE SIMPLICIUM ENUNCIATIONUM, QUIBUS NOMEN FINITUM
VEL INFINITUM PONITUR TANTUM EX PARTE SUBIECTI "m ΄
Ἐπεὶ δέ ἐστί τι χατά τινος ἡ κατάφασις σημαίνουσα, LÀ τ
» b δ » ποῦτο δέ ἐστιν ἢ ὄνομα ἢ τὸ ἀνώνυμον. ἕν δὲ δεῖ
εἶναι, καὶ καθ᾽ ἑνός, τὸ ἐν τῇ καταφάσει: ,,, ^ Ὁ Α (τὸ δὲ ὄνομα εἴρηται καὶ τὸ ἀνώνυμον
πρότερον' τὸ γὰρ οὐχ, ἄνθρωπος ὄνομα μὲν οὐ λέγω, dXX ἀόριστον
ὄνομα: ἕν γάρ πως σημαίνει καὶ τὸ ἀόριστον" ὥσπερ M, » (€ » NR GPS —χαὶ
τὸ οὐχ ὑγιαίνει, οὐ ῥῆμα, ἀλλ' ἀόριστον. ῥῆμα)" Quoniam autem est
affirmatio de aliquo significans aliquid, hoc autem oportet esse vel
nomen vel innominatum; unum autem oportet esse et de uno id quod est
in affirmatione ; (nomen autem dictum est etinnominatum prius; non
homo enim nomen quidem non dico, sed nomen infinitum: unum enim
significat quodammodo et infinitum nomen; quemadmodum et non currit non
verbum dico, sed infinitum verbum);, ᾽ ἔσται πᾶσα χατάφασις χαὶ
ἀπόφασις ἢ ἐξ ῥήματος, ?» ἐξ ἀορίστου ὀνόματος καὶ ἤλνευ δὲ ῥήματος
οὐδεμία χατάφασις οὐδὲ ἀπόφασις" τὸ ὀνόματος καὶ tob, ῥήματος.
γὰρ ἔστιν, ἢ ἔσται, 7 ἦν, 7 γίνεται, ἢ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα, ῥήματα ἐκ τῶν χειμένων
ἐστί: προσσημαίνει γὰρ χρόνον. Ὥστε πρώτη ἔσται χατάφασις χαὶ ἀπόφασις τὸ
ἔστιν ἄνθρωπος, οὐχ ἔστιν ἄνθρωπος. Εἶτα, ἔστιν οὐχ ἄν«x06, οὐχ ἔστιν οὐχ
ἄνθρωπος. Πάλιν. ἔστι πᾶς νθρωπος, οὐχ ἔστι πᾶς ἄνθρωπος" ἔστι πᾶς οὐχ
ἄνθρωπος, οὐχ ἔστι πᾶς οὐκ ἄνθρωπος. Καὶ ἐπὶ τῶν ἐχτὸς δὲ χρόνων ὁ αὐτὸς λόγος
ἐστίν. SywoPsrs. 1. Argumentum huius secundi libri est enunciatio,
secundum quod diversificatur per aliquid sibi additum. Divisio. 2. Subiectum
affirmationis est nomen vel innominatum, idest infinitum nomen. Nomen infinitum significat unum non
simpliciter, sed secundum quid, in quantum significat formæ alicuius
negationem, quam ut ens aliquod ratio considerat, quamvis non sit. -- 4. Ex quo
infertur duplicem esse modum affirmationis et negationis: quædam enim
constant ex nomine proprie dicto et verbo; quædam vero constant ex nomine
imerit omnis affirmatio et negatio vel ex nomine et verbo, vel ex
infinito nomine et verbo. Præter verbum autem nulla affirmatio vel
negatio est. Est cnim vel erit, vel fuit, vel fit, vel quæcumque alia
huiusmodi verba, ex his sunt, quæ sunt posita: consignificant enim
tempus. Quare prima erit affirmatio et negatio, est homo, non est
homo. Deinde, est non homo, non est non homo. Rursus, est omnis homo, non
est omnis homo: est omnis non homo, non est omnis non homo. Et in
extrinsecis temporibus eadem est ratio. proprie dicto, seu ex nomine
rfinito et ex verbo. 5. Differentia enunciationum non potest sumi ex
parte verbi. Nam in enunciationibus verbum infinitum fit verbum negativum, et
ideo reddit parte negativas ipsas enunciationes. 6. Distinguuntur
enunciationes in quibus nomen finitum vel infinitum ponitur solum
ex subiecti; et hoc tripliciter: secundum affirmationem et
subiectum negationem ; secundum subiectum finitum vel infinitum ;
secundum universaliter situm. a5 30stquam
Philosophus in primo lià τὰν ΡΥ ΙΗ ΉΤΟ Wiebro
determinavit de enunciatione Psimpliciter considerata; hic deter157594
minat de enunciatione, secundum 3/2854 quod diversificatur per aliquid
sibi vel non universaliter falsum in enunciatione
affirmativa vel negativa; tertio, ipsa oppositio unius enunciationis ad
aliam. Dividitur ergo hæc pars in tres partes: in prima *, ostendit
quid accidat enunciationi ex hoc quod aliquid additur ad dictiones in
subiecto vel prædicato positas; secundo, quid accidat enunciationi Se
Ta Ὁ m τ quiLib. I,
lect. 1, n. 6. p: per quam. ὙΠ’ ex
3»""additum. Possunt autem tria in enunciatione considerari:
primo *, ipsæ dictiones, quæ prædicantur vel subiiciuntur in
enunciatione, quas supra distinxit per nomina et verba *; secundo,
ipsa compositio, secundum quam est verum vel hoc quod aliquid additur ad
determinandum veritatem vel falsitatem compositionis; ibi: Hs vero
determinatis etc.; tertio, solvit quamdam dubitationem circa oppositiones
enunciationum provea) Postquam Philosophus etc. Uti præmonuimus in præfatione,
opus περὶ ἑρμηνείας unico libro apud græcos absolvitur, sed a
sequioribus Scriptoribus latinis in duos libros fuit distributum. Ratio
vero huius divisionis ex natura enunciationis (quæ est
totius operis subiectum) petitur; scilicet, quia enunciatio et
simpliciter consideranda est, et secundum quod diversificatur per aliquid sibi
additum, recte ab enunciatione posteriori sensu accepta secundi libri sumitur exordium.
- Quartum librum sui commentarii in idem περὶ ἑρμηνείας opus
exorditur Boethius, eamdem divisionem sequutus; sed alia est partitio
quam sequitur Ammonius. Ipse enim ea quæ in' hac s. Thomæ lectione prima
exponuntur sectioni secundæ suæ interpretationis adnectit, eamdemque
absolvit, « Hactenus, inquiens, Aristoteles propositionum ex subiecto prædicatoque
consistentium commentationem provexit; quamobrem nos quoque de iis quæ
sequuntur ab alio exorsi principio dicamus.» Tertiam vero sectionem a primis
verbis Ὄταν δὲ τὸ ἔστι etc. sequentis lectionis exorditur: « Caput Libri
tertium hinc auspicatur, inquit, quod de iis esse propositionibus diximus
quæ ex tertio apprædicato componuntur » (Ed. cit., fol. 23 col. 4, et fol. 24
col. 1). poCap. x. καὶ in prima Ar
tstoteles. Lect. vii. tes. ABC: provenien"Lect. xn.
Cf. lib. I, lect. IV, D. 13.
Lect. v. Lect. n. Infra n. 6. Num. 5. Num. 3.
Num. 4. pc:
resumit erὉ primo illud. Lib.I,
lect.virr, n. I9 seq. tero prædicantur, consequens est ut illud, de
quo aliquid dicitur, pertineat ad nomen; nomen autem est vel
finitum vel infinitum; et ideo, quasi concludens subdit quod quia affirmatio
significat aliquid de aliquo, consequens est ut hoc, de quo significatur
7, scilicet subiectum affirmationis, sit vel nomen, scilicet finitum
(quod proprie dicitur nomen, ut in Primo dictum est*), velin
nominatum, idest infinitum nomen: quod dicitur innominatum, quia ipsum
non nominat aliquid cum aliqua forma determinata, sed solum removet
determinationem formæ. Et ne aliquis diceret quod id quod in affirmatione subiicitur est
simul nomen et subdit innominatum, ad hoc
excludendum quod :d quod est, scilicet prædicatum ὃ, in
affirmatione, scilicet una, de qua nunc loquimur *, oportet esse unum et de uno
subiecto **; et sic oportet quod subiectum talis affirmationis sit
nientem ex eo, quod additur aliquid simplici enunciationi; ibi: Utrum autem
contraria est affirmaHo* Εἴς. Est autem
considerandum quod additio facta ad prædicatum vel subiectum quandoque
tollit unitatem enunciationis, quandoque vero non tollit, sicut additio
negationis infinitantis dictionem. Circa primum ergo duo facit: primo,
ostendit quid accidat enunciationibus ex additione negationis
infinitantis dictionem; secundo, ostendit quid accidat circa
enunciationem ex additione tollente unitatem; ibi: Αἱ vero unum de pluribus etc. Circa primum duo facit: primo, determinat
de enunciationibus simplicissimis, in quibus nomen finitum vel infinitum
ponitur tantum ex parte subiecti; secundo, determinat de enunciationibus,
in quibus nomen finitum vel infinitum ponitur non solum ex parte
subiecti, sed etiam ex parte prædicati; ibi: Quando autem est tertium adiacens etc.
Circa primum duo facit: primo, proponit rationes quasdam distinguendi
tales enunciationes; secundo, ponit earum distinctionem et ordinem; ibi:
Quare prima est affirmatio etc. Circa primum duo facit: primo, ponit
rationes distinguendi enunciationes ex parte nominum; secundo, ostendit quod
non potest esse ? eadem ratio distinguendi ex parte verborum; ibi:
Præter verbum autem etc. Circa primum tria facit: primo, proponit
rationes distinguendi enunciationes; secundo, exponit quod dixerat; ibi: Nomen aulem
dictum est etc.; tertio, concludit intentum; ibi: Erit omnis affirmatio etc. Resumit
ergo illud, quod supra dictum est de definitione affirmationis, quod scilicet
affirmatio est enunciatio significans aliquid de aliquo; et, quia verbum
est proprie nota eorum quæ de al8) Secundo ostendit quod non potest esse etc.
Ita legit et optime cod. C.— Piana: secundo quod non potest etc. Cod. A:
secundo ostendit ' quando potest esse etc. Quae lectio falsa est: numero
enim 5, in quo agitur de hoc membro subdivisionis, ostenditur differentias
enunciationum sumi non posse ex parte verborum. Sed et cod. B erronee
legit: secundo quando potest esse eadem oratio distinguendi etc. Y) De quo significatur. Est lectio codd. ABC, quam adoptamus loco
edd. P. et Ven.: de quo significatur aliquid de aliquo. Placeret quidem
conservare aliquid, quamvis non necessarium, cum de facili subintelligatur; sed
non potest admitti lectio, de aliquo. Sermo est de subiecto, (ut, hoc...,
scilicet subiectum), de quo aliquid significatur; at dici nequit siné
confusione quod, subiectum sit id de quo significatur aliquid de aliquo:
nam dicendo, de quo significatur aliquid, designatur subiectum; addendo autem,
de quo significatur aliquid de aliquo, videtur aut idem repeti, aut indicari
praedicatum. 9) Scilicet praedicatum. Haec lectio codd. CE indicatur ex
sequentibus, oportet esse unum et de uno subiecto: dici enim de subiecto
est proprium praedicati. Piana: scilicet primum. €) Sit vel nomen,
vel nomen infinitum. Cum hac lectione Piana concordat lectio codd. ABC. D
legit: sit vel nomen finitum vel nomen infinitum: quae lectio est magis
explicita, adiecto vocabulo finitum. Attamen vocabulum istud non necesse
est apponi, quia de facili supponitur. Dictum enim est paulo supra quod
nomen finitum dicitur proprie nomen. E: vel non sit nomen vel nomen
infinitum. Negatio apposita error est. t) Ipsum non ens dicitur ens etc. Animadvertat novitius non ens dici
ens non simpliciter sed secundum quid, hoc est non ratione sui, sed
ratione entis cuius non-enms est negatio. Contra sophistam, qui im non
entis tenebris aufugit, et diuturna consuetudine tenebris illis
offunditur disserit Plato in libro, cui SSophista titulus est. Ibi
probandum assumit quod, non ens velut imaginando esse, revera non ens
dicimus (pag. 178) atque inter alia haec habet: « Quod enim non pulchrum ubique
pronunciamus, hoc non ab alio quoquam alterum est, quam a pulchri
natura.. Revera sequitur »om pulchrum esse aliquid, quandoquidem est
illud cui opponitur... Eademque erit de caeteris ratio, postquam alterius
ipsius natura e genere entium esse apparuit.. Oportet audacter iam
dicere, quod »on ens, firmiter naturam vel nomen, vel nomen infinitum
*. 3. Deinde cum dicit: Nomen autem etc., exponit quod dixerat, et dicit
quod supra dictum est quid sit nomen, et quid sit innominatum,
idest infinitum nomen: quia, non homo, non est nomen, sed est
infinitum nomen, sicut, 0n currit, non est verbum, sed infinitum verbum.
Interponit autem quoddam, quod valet ad dubitationis remotionem,
videlicet quod nomen infinitum. quodam modo significat unum. Non
enim significat simpliciter unum, sicut nomen finitum, quod significat
unam formam generis vel speciei aut etiam individui, sed in quantum
significat negationem formæ alicuius *, in qua negatione multa. conveniunt,
sicut in quodam uno secundum rationem. Unum enim eodem modo dicitur aliquid, sicut et ens;
unde sicut ipsum non ens dicitur ens *, non quidem suam habet (τὸ μὴ ὃν βεβαίως ἐστὶ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἔχον), quemadmodum magnum erat magnum, pulchrumque erat pulchrum, ac
etiam non magnum et non pulchrum. Eodemque pacto non ens,
secundum idem erat, et est non ens species una multis aliis entibus
adnumerata » ( Pag. 180.— Ed. cit. Marsilii Ficini.- Cf. ib.
Parmenides) Quia vero s. Thomas IV Metaphys. citat, ex prima eius
lectione clarabimus formam illam loquendi, qua sophistice abutisur
idealismus sive speculativus sive criticus. Ens igitur multipliciter
dicitur, quamvis omne ens dicatur per respectum ad unum primum (Cf. lib.
I, lect. v, not. f). Alia enim dicuntur entia vel esse, quia per se
habent esse, sicut substantiæ, quæ principaliter et per prius entia
dicuntur. Alia
vero dicuntur entia, quia sunt passiones sive proprietates substantiæ,
sicut propria sive per se accidentia uniuscuiusque substantiæ, ut capacitas
sciendi in homine, gravitas in corporibus etc. Quædam autem dicuntur
entia, quia sunt via ad substantiam, sicut motus et generationes, quæ
ordinantur ad productionem substantiæ, sicut ad naturalem terminum. Alia autem
entia dicuntur, quia sunt corruptiones substantiæ: corruptio enim est subiecti
quod corrumpitur via ad sn esse, sicut generatio est via ad esse
substantiæ, ut dictum est. Et quia corruptio terminatur ad privationem,
sicut generatio ad formam, convenienter ipsæ etiam privationes formarum
substantialium esse dicuntur. Et ite- rum qualitates vel accidentia quædam
dicuntur entia, quia sunt activa vel generativa substantiæ, vel eorum quæ
secundum aliquam habitudinem ad substantiam dicuntur. Item negationes eorum quæ
ad substantiam habitudinem habent, vel etiam ipsius substantiæ esse
dicuntur; unde dicimus quod non-ens est non-ens: quod non diceretur nisi
negationi aliquo modo esse competeret. Sciendum tamen, addit s. Thomas,
quod prædicti modi essendi ad quatuor possunt reduci. Nam unum eorum,
quod. est ens. debilissimum, est tantum in ratione, scilicet negatio et
privatio: quas dicimus in ratione esse, quia ratio de eis negotiatur quasi de
quibusdam entibus, dum de eis affirmat vel negat aliquid (secundum quid
autem differant negatio et privatio, cf. lib. I, lect. 1v, not. i). Aliud huic proximum in debilitate est, secundum
quod generatio et corruptio et motus entia dicuntur: habent enim aliquid
admistum de. privatione et negatione. Nam motus est actus imperfectus.
Tertium autem dicitur quod nihil habet de non-ente admistum, habet tamen
essé debile, quia non est Cf. lib.
I, lect.v, n. 4. - ABCE: dicuntur. Lect. 1v, n. 13.
aac: ab aliqua. E:
quia peripsum nonnominatur aliquid ab aliqua. A:
ne credat. A: aliquis ὃ loquitur. comittit subiecto. Lib. I, lect.
iv. Cf. lect. cit., n. 13. PCoad.- P.: dutem. t
CAP. X, LECT. I 77 sive utamur negativa particula ut infinitante
ver* Ed. Did. lib.lII, cap.ir, n.2.- Comment. s. Th. lect.
1 Codd.: affirmalionum. an A: scilicet quod.
Letmn.6. bum vel ut faciente negativam enunciationem; et ideo
accipitur semper in simpliciori intellectu *, prout est magis in promptu.
Et inde est quod non diversificavit simpliciter, sed secundum
quid, idest secundum rationem, ut patet in IV Metaphysicæ *, ita
etiam negatio est unum secundum quid, scilicet secundum rationem.
Introducit autem hoc, ne aliquis dicat quod affirmatio, in qua subiicitur
nomen infinitum, non significet unum de uno, quasi nomen infinitum non
significet unum. 4. Deinde cum dicit: Erit omnis affirmatio etc.,
concludit propositum scilicet quod duplex est modus affirmationis. Quædam enim
est affirmatio, quæ constat ex nomine et verbo; quædam autem est quæ
constat ex infinito nomine et verbo. Et hoc sequitur ex hoc quod supra
dictum est quod hoc, de quo affirmatio aliquid significat, vel est
nomen vel innominatum. Et eadem differentia potest accipi ex parte
negationis, quia de quoaffirmationem per hoc, quod sit ex verbo vel
infinito verbo, sicut diversificavit per hoc, quod est ex nomine vel
infinito nomine. Est autem considerandum quod in
nominibus et in verbis præter differentiam finiti et infiniti est
differentia recti et obliqui. Casus enim nominum, etiam verbo addito, non
constituunt enunciationem significantem verum vel falsum, ut in Primo
habitum est *: quia in obliquo nomine non includitur ipse rectus, sed in
casibus verbi includitur ipsum verbum præsentis temporis. Præteritum enim
et futurum, quæ significant casus verbi *, dicuntur in Primo
habitum est *. Lect. tv.
n. 15. AB: CORSighificant.- E: stgnificunque contingit affirmare,
contingit et negare, | per respectum ad præsens. Unde si dicatur, Aoc erit, ἐπὴν
LaMpUt P ut idem est ac si diceretur, hoc est futurum; hoc fuit, ἴοοῖ.ν,
π. 1}. 0 B. 5. Deinde cum dicit: Præter verbum etc.,
ostenhoc est præteritum. Et propter hoc, ex casu verbi dit quod differentia enunciationum non potest
sumi et nomine fit enunciatio. Et ideo
subiungit quod | "pr ἴξιν, €X Parte
verbi ". Dictum est enim supra quod, | sive* dicatur est, sive erit, sive
fuit, vel quæcum- Rip sd TS præter verbum nulla est affirmatio vel
negatio. que alia huiusmodi verba, sunt
de numero præ- se . fa6:«wem;-s Potest enim præter nomen esse aliqua
affirma- dictorum verborum, sine quibus
non potest fieri tio vel negatio, videlicet si ponatur loco nominis enuntiatio:
quia omnia consignificant tempus, et infinitum nomen: loco autem verbi in
enunciatione non potest poni infinitum verbum, duplici ratione. - Primo
quidem, quia infinitum verbum alia tempora dicuntur per respectum ad præsens.
6. Deinde cum dicit: Quare prima erit affirmalio etc., concludit ex præmissis
distinctionem enuntiationum in quibus nomen finitum vel infinitum ponitur
solum ex parte subiecti, in quibus triplex differentia intelligi potest:
una quidem, secundum affirmationem et negationem ; alia, secundum
subiectum finitum et infinitum; tertia, secundum subconstituitur per additionem
infinitæ particulæ, . . quæ quidem addita verbo per se dicto,
idest extra enunciationem posito, removet ipsum absolute, sicut
addita nomini, removet formam nominis absolute: et ideo extra enunciationem
potest accipi verbum infinitum per modum unius dictionis, iectum
universaliter, vel non universaliter posiCf. lib. I, lect.v, n.
12, pg: et ita alia. *Gtlibl
key, Sicut et nomen infinitum *. Sed quando negatio adtum *. Nomen autem
finitum est ratione prius '4mcsunptum. n. 1I. να...
RR 5 5 . 5 5 - 5 5 5 ditur verbo in
enunciatione posito, negatio illa | infinito "sicut affirmatio prior est
negatione *; unde Ὁ ΕΣ WE EC IH removet verbum ab aliquo, et sic facit
enunciaprimam affirmationem ponit, /o7o est, et primam v" n. 3.
Moers ? tionem negativam: quod non accidit ex parte nominis. Non
enim enunciatio efficitur negativa nisi ΤΑΣ διάνε ewe. per
hoc P 7 2 gd negationem, omo non est. Deinde
ponit secundam affirmationem, non homo est, secundam au* quod negatur compositio,
quæ importem negationem, non homo non est. Ulterius aufur negtbiii tatur in
verbo: et ideo verbum infinitum in enuntem ponit illas enunciationes in quibus
subiectum C. 9: Pe . E ; ;
: 2 ciatione positum fit verbum negativum. - Secununiversaliter
ponitur, quæ sunt quatuor, sicut οὐρα
do, quia in nullo variatur veritas enunciationis, per se, sed in alio;
sicut sunt qualitates, quantitates et substantiæ proprietates. Quartum autem genus est, quod est perfectissimum, quod Scilicet habet
esse in natura absque admistione privationis, et habet esse firmum et
solidum, quasi per se existens et non in alio, sicut sunt substantiæ. Et
ad hoc (nempe ad substantiam), sicut ad primum et principale omnia alia
referuntur: nam qualitates et quantitates dicuntur esse, in quantum
insunt substantiæ; motus et generationes dicuntur esse, in quantum
tendunt ad substantiam vel ad aliquid prædictorum; privationes autem et
negationes dicuntur esse, in quantum removent aliquid trium prædictorum.
Dixi quod præfata loquendi forma abutitur idealismus. Quia enim
negationes quasi entia concipiuntur a mente nostra et ratio de eis negotiatur
quasi de quibusdam entibus, idealismus speculativus, quem Hegel finxit,
transtulit huiusmodi negationes ad ordinem realitatis, voluitque a non
esse sicut et ab esse sumendas esse differentias, quibus res omnes fiunt,
ordinantur et distinguuntur ad invicem. Logique de Hégel traduite... par A.
Vera. Ed. II, Paris 1864, chap. xir, pag. 112 seq. in textu et in
nota, et pag. 408. Ex opposito, idealismus criticus, duce Kantio,
(Cf. Critique de la raison pure..., retraduite par J.Tissot, tom.l, pag. 62,
et deinceps per totum istud opus. Paris 1845) nonnisi realitatem
contingentem extra nos ponit, sed obiecta universalia et relationes necessarias
atque universales ipsorum contingentium (Cf. lib. I, lect.xrr, not. y),
non secus ac negationes, privationes etc., fieri a mente nostra et in
mente nostra tantum existere contendit; subdens quod mens actu spontaneo
quidem existimat obiecta huiusmodi habere extra nos realitafém, sed
reflexio scientifica corrigit (verius corrumpit) primævum et spoentaneum
assertum rationalis naturæ.- Idealismus igitur totus fundatur in confuet
illæ in quibus est subiectum non universaliter sione entis rationis cum ente
reali, non satis discernens in cognitione nostra quid ponatur a mente et
quid sit a rebus. ἢ) Non potest sumi ex parte verbi. Unus cod. B
immediate prosequitur: e£ hoc sequitur ex hoc quod supra dictum est. Dictum
est enim etc. Quam lectionem, cum ea cæteri codd. nostri careant,
non admittimus, quamvis illam absonam a contextu non dicamus. Revera
quæ hoc loco dicuntur, quasi corollaria sunt eorum quæ sunt præmissa in lect.
vir, lib. I. 0) In simpliciori intellectu. Cod. D: in simpliciorem
intellectum ; - codd. ABCE: secundum simpliciorem intellectum. Et hanc
meliorem puto lectionem. Cod. A infra: per hoc quod sit ex verbo finito
vel infinito verbo, sicut diversificavit per hoc quod est ex nomine
finito vel infinito (Cf. not. 8). Integram lectionem Pianam habent codd.
CDE, imo et cod. B, nisi quod in fine legit ex nomine, vel
infinito. t) Est autem considerandum etc. Codd. ABC: « Est autem
considerapdum quod in omnibus verbis præter differentiam finiti et infiniti,
et differentiam (BC, est differentia) recti et obliqui, nomini et verbo
addita (B, in omni etiam verbo addito; C, nomini verbo addito) non
constituunt enunciationem » etc. Quæ lectiones
intricatæ sunt, nec quid enuncient dici perspicue potest. Lectionem
Pianam habent codd. DE. Nomen autem finitum est ratione prius infinito.
Codd.: nomen autem finitum est naturaliter prius infinito. Quæ lectio
posset acceptari. Asserit enim s. Thomas nomen finitum esse prius
infinito, sicut probavit in primo libro de affirmatione respectu
negationis (lect. vr n. 3). Ibi autem dixit affirmationem esse priorem
negatione tum ex parte vocis, tum ex parte intellectus, tum ex parte rei, sicut
compositio est zaturaliter prior divisione, et habitus est naturaliter prior
privatione. tuor. positum. Prætermisit autem ponere
exemplum de enunciationibus, in quibus subiicitur singulare, ut,
Socrates est, Socrates non est, quia singulari quodammodo eamdem vim habet cum
subiecto universali, non universaliter sumpto. Non ponit autem aliquam
differentiam ex parte verbi, quæ posset sumi secundum casus verbi, quia
sicut termittit. Codd.- p.:
inbus nominibus non additur aliquod signum. Unde in huiusmodi
enunciationibus non potest .omnis differentia inveniri. Similiter etiam
prætermittit exemplificare de
enunciationibus, quarum subiecta particulariter ponuntur, quia tale
subiectum Unus 4 omittit
non. ipse dicit, in extrinsecis
temporibus, idest in præterito et in futuro, quæ circumstant præsens,
est eadem ratio sicut et in præsenti, ut iam dictum est. AB :
possit. DE NUMERO ET HABITUDINE INTER SE SIMPLICIUM ENUNTIATIONUM DE
TERTIO ADIACENTE, IN QUIBUS PRÆDICATUR VERBUM ZS7 ET SUBIICITUR NOMEN
FINITUM NON UNIVERSALITER SUMPTUM Ὅταν δὲ τὸ ἔστι τρίτον προσχατηγορῆται,
ἤδη διχῶς λέγονται αἱ ἀντιθέσεις. Λέγω δὲ οἷον ἔστι δίκαιος ἄνθρωπος,
τὸ ἔστι τρίτον φημὶ συγκεῖσθαι ὄνομα ἢ ῥῆμα ἐν τῇ καταφάσει: ὥστε διὰ
τοῦτο τέτταρα ἔσται ταῦτα, ὧν τὰ μὲν δύο πρὸς τὴν κατάφασιν χαὶ ἀπόφασιν ἕξει
χατὰ τὸ στοι79 Quando autem est tertium adiacens praedicatur,
dupliciter tunc dicuntur oppositiones. Dico autem, ut est iustus
homo, est tertium adiacere nomen vel verbum in affirmatione: quare
quatuor erunt illae, quarum duae quidem ad affirmationem et negationem sese
habent secundum conse|. χοῦν, ὡς αἱ στερήσεις" τὰ δὲ δύο οὔ. Λέγω
δ᾽ ὅτι τὸ ἔστιν ἢ τῷ δικαίῳ προσχείσεται ἢ τῷ οὐ δικαίῳ" ὥστε xal ἡ ἀπόφασις.
Τέτταρα οὖν ἔσται. Νοοῦμεν δὲ τὸ λεγόμενον ἐκ τῶν ὑπογεγραμμένων" ἔστι
- δίκαιος ἄνθρωπος" ἀπόφασις τούτου; οὐχ ἔστι δίκαιος . ἄνθρωπος"
ἔστιν οὐ δίκαιος ἄνθρωπος: τούτου ἀπόφάσις, οὐχ ἔστιν οὐ δίκαιος ἄνθρωπος. Τὸ γὰρ
ἔστιν ἀνταῦθα, καὶ τὸ οὐκ ἕστι, τῷ δικαίῳ προσχείσεται χαὶ τῷ οὐ δικαίῳ.
Ταῦτα μὲν οὖν, ὥσπερ ἐν τοῖς ᾿Αναλυτικοῖς εἴρηται, οὕτω τέταχται. ΘΥΝΟΡΒΙΒ.
Argumentum textus et eius divisiones. DE DVPLICI SIGNIFICATIONE verbi est in
propositione; sumitur enim vel secundum se et ut principale praedicatum,
et significat existere in rerum natura; vel ut copula et adiacens seu
coniunctum principali praedicato et significat coniunctionem huius praedicati
cum subiecto. In hoc secundo casu verbum est dicitur tertium in
propositione, non quasi sit tertium praedicatum, sed quia est tertia
dictio adiacens principali praedicato, et cum ipso constituens unum prædicatum
propositionis; quæ hac de causa dicitur propositio de zertio adiacente..
Propositionum quarum verbum est constituit principale prædicatum, ita ut nomen
ponatur solum ex parte subiecti, una est tantum oppositio, eodem subiecto
existente; sed in aliis propositionibus, in quibus verbum adiacet,
oportet esse duas oppositiones. Ipsum est quamvis possit dici etiam nomen,
sicut quælibet alia dictio, tamen magis dicitur verbum, quia dictio, quæ
consignificat tempus communiter dicitur verbum. Numerus et ordo
simplicium enunciationum de tertio adiacente. De differentia
enunciationum, secundum quod præeg ostquam Philosophus distinxit
enunS)ciationes, in quibus nomen finitum EN vel infinitum ponitur solum
ex parte quædam quæ circa eas dubia esse possent ; ibi: Quoniam
vero contraria est etc. Circa
primum duo facit: primo, agit de enunciationibus in quibus nomen prædicatur cum hoc verbo, est; secundo, de
enunciationibus in quibus alia verba ponuntur; ibi: Zn his vero in quibus
etc. Distinguit autem huhuismodi enunciationes sicut et primas, secundum
triplicem differentiam ex parte subiecti consideratam: primo namque, agit de
enunciationibus in quibus subiicitur nomen finitum non universaliter
sumptum; secundo, de illis in quibus subiicitur. Tertio exemplificat.
Codd. BDE: exemplificat quasi in figura; et revera sic esse legendum
persuadent ea quæ infra, n. 14, hac de re declarantur. A omittit verba: fertio
exemplificat; ibi: intelligimus vero. quentiam, ut privationes, duæ vero
minime. Dico autem quoniam est aut iusto adiacebit, aut non iusto,
quare etiam negationes. Quatuor ergo sunt. Intelligimus vero quod dicitur
ex his quæ subscripta sunt, est iustus homo, huius negatio est, non est
iustus homo: est non iustus homo, huius negatio est, non est non
iustus homo, est enim hoc loco, et non est iusto, et non iusto adiacet. Hæc igitur quemadmodum in resolutoriis dictum est, sic sunt
disposita. dicatum est nomen finitum, infinitum et privativum: unde
habentur propositiones simplices, infinitæ et privativæ. Refutatur
interpretatio litteræ Aristotelis data ab Hermino.- 8. Alia quorumdam
antiquorum interpretatio non admittitur. Ammonii interpretatio. Quædam prænotantur
de virtualitate enunciationum, et de maiori vel minori extensione
propositionum ad invicem comparatarum. 10. Propositiones affirmativæ et
negativæ ^a] nitæ se habent secundum consequentiam ad propositiones
affirmativas et negativas simplices, sicut duæ propositiones privativæ se
habent ad ipsas simplices. At propositiones simplices non se habent ad
infinitas in consequendo, sicut ad istas se habent privativæ. Simplicior et
melior interpretatio Porphyrii. Própositiones simplices et propositiones
infinitæ ita se habent ad invicem, ut ad unam affirmativam consequatur
alterius negativa; sed non viceversa ad negativam sequitur affirmativa. Et idem dicendum est de simplicibus et de privativis. Explicatur
numerus prædictarum enunciationum. Schema. Conclusio. Dubium circa litteram
Aristotelis. nomen finitum universaliter
sumptum; ibi: Similiter autem se habet* etc.; tertio, de illis in quibus
subiicitur nomen infinitum; ibi: Aliæ autem habent ad id quod est non homo etc. Circa primum tria facit: primo,
proponit diversitatem oppositionis talium enunciationum; secundo,
concludit earum numerum et ponit earum habitudinem; ibi: Quare
quatuor etc.; tertio, exemplificat; ibi: Znlelligimus vero ἢ εἴς. Circa primum duo facit: primo, proponit quod intendit; secundo,
exponit quoddam quod dixerat; ibi: Dico autem * etc. 2. Circa
primum duo oportet intelligere: primo quidem, quid est hoc quod dicit,
est tertium adiacens prædicatur. Ad cuius evidentiam considerandum
est quod hoc verbum est quandoque 3 in enunciatione prædicatur * secundum
se; ut cum dicitur, Socrates est: per quod nihil aliud intendimus
significare, quam quod Socrates sit in rerum natura. Quandoque vero non
prædicatur per se, B) Quod hoc verbum xsr quandoque etc. Hæc lectio, quam
habent codd., anteponitur lectioni Pianæ: quod quandoque in
enunciatione prædicatur ksr secundum etc. Seq. c. x. Lect.
nr. Lect. πὶ, Num. 5. α Num.
14. Num.
4. p: dicit quod. Æ : ponitur. 8o quasi
principale prædicatum, sed quasi coniunctum principali prædicato ad
connectendum ipsum ve non enim; sed non recte.
p: nibus liter. A: enunciatiouniversahomo
est, homo non est . A: existente ἢnito. Cf. lect. v, n.
15. A: idest, est. ADE: COnSigniJicans. ACDE. - P.:
&Xemplificat, sed non bene,sicut B, excludat (Conf.).
subiecto; sicut cum dicitur, Socrates est albus, non est natura,
intentio loquentis ut asserat Socratem esse in rerum sed
ut attribuat ei sunt * oppositiones, quando est tertium
adiacens ' prædicatur, cum * omnis oppositio sit inter duas
enunciationes, consequens est quod sint quatuor enunciationes illæ in
quibus es, tertium adiacens, prædicatur, subiecto finito non
universaliter sumpto. Deinde cum dicit: Quarum duæ quidem etc., ostendit
habitudinem prædictarum enunciationum ad invicem; et dicit quod duæ
dictarum enunciationum se habent ad affirmationem et negationem secundum
consequentiam, sive secundum correlationem, aut analogiam, ut in græco
albedinem mediante hoc verbo, est; et ideo in talibus, est, prædicatur
ut adiacens principali prædicato. Et dicitur esse tertium, non quia sit
tertium ? prædicatum, sed quia est tertia dictio posita in enunciatione, quæ
simul cum nomine prædicato facit unum prædicatum, ut sic enunciatio
dividatur in duas partes et non in tres. 3. Secundo, considerandum
est quid est hoc, quod dicit quod quando est, eo modo quo dictum
est, tertium adiacens prædicatur, dupliciter dicuntur oppositiones. Circa quod
considerandum est quod in præmissis enunciationibus, in quibus nomen
ponebatur solum ex parte subiecti, secundum quodlibet subiectum erat una
oppositio; puta Si subiectum erat nomen finitum non universaliter
sumptum, erat sola una oppositio, scilicet est homo, non est homo. Sed
quando est tertium adiacens prædicatur, oportet esse duas oppositiones
eodem subiecto existente secundum differentiam nominis prædicati, quod potest
esse finitum vel infinitum; sicut hæc est una oppositio, omo est
iustus, homo non est iustus: alia vero oppositio est, homo est non iustus, homo
non est non iustus. Non enim negatio fit nisi per appositionem negativæ
particulæ ad hoc verbum est, quod est nota prædicationis.
Deinde cum dicit: Dico autem, ut est iustus etc., exponit quod. dixerat,
es? tertium adiacens, et dicit quod cum dicitur, Lomo est iustus, hoc verbum
est, adiacet, scilicet prædicato, tamquam terium nomen vel verbum in
affirmatione. Potest enim ipsum esf, dici nomen, prout quælibet
dictio nomen dicitur, et sic est terum nomen, idest tertia dictio. Sed quia secundum
communem usum loquendi, dictio significans * tempus magis dicitur
verbum quam nonien, propter hoc addit, vel verbum, quasi dicat, ad hoc
quod sit tertium, non refert utrum dicatur nomen vel verbum.
Deinde cum dicit: Quare quatuor erunt etc., concludit numerum
enunciationum. Et primo, ponit conclusionem numeri; secundo, ponit earum
habitudinem; ibi: Quarum duæ quidem etc.; tertio, rationem numeri
explicat *; ibi: Dico autem quoniam est etc.- Dicit ergo primo quod quia duæ
Y) Et dicitur esse tertium non quia sit tertium etc. Ita códd. AC DE. Cod.
B non recte: ef cum dicitur etc. Edit. Piana nec ipsa bene: et non
dicitur esse tertium quia sit tertium etc. Quoad ea vero quæ hic asseruntur,
quod nempe enunciatio non dividatur in tres partes, quæ sint subiectum,
verbum seu copula et prædicatum, quia verbum cum prædicato constituunt
unum prædicatum, recolat novitius quæ in libro I, lect. v, n. 4 dicta sunt;
videlicet quia verbum semper se tenet ex parte prædicati. ὃ) Aut analogiam, ut in græco habetur. Xixótyoc, quo vocabulo utitur
Aristoteles, ordo est latine. Cur autem s, Thomas maluerit vertere χατὰ τὸ στοιχοῦν, secundum consequentiam sive secundum correlationem aut analogiam,
quam secundum ordinem, ex dicendis erit manifestum. Quod quia breviter et
obscure dictum est etc. Boethius De interpretatione Edit. II, lib. IV, De
enunciationibus infinitis, 8. Quando autem est testium, hunc Aristotelis locum
explicaturus præmittit. Quare idcirco quatuor istæ erunt, quarum quidem duæ
ad affirmaB: primo, cum duæ sint. A: et cum. A:
Jinito existente, non tamen. habetur ?, sicut privationes; aliæ vero duæ
minime. Quod quia breviter et obscure dictum est *,
diversimode a diversis expositum est. 6. Ad cuius
evidentiam considerandum est quod tripliciter nomen potest prædicari in *
huiusmodi enunciationibus. Quandoque enim prædicatur nomen finitum,
secundum quod assumuntur duæ enunciationes, una affirmativa et altera
negativa, scilicet tomo est iustus, et homo non est iustus; quæ
dicuntur simplices. Quandoque vero prædicatur nomen infinitum, secundum quod
etiam assumuntur duæ aliæ, scilicet homo. est non iustus, homo non .est
non iustus; quæ dicuntur infinitæ. Quandoque vero prædicatur nomen privativum
*, secundum quod etiam sumuntur duæ aliæ, scilicet hoino est iniustus,
homo non est iniustus; quæ dicuntur privativæ. Quidam ergo sic
exposuerunt, quod duæ enunciationes earum, quas præmiserat scilicet
illæ, quæ sunt de infinito prædicato, se habent ad affirmationem et
negationem, quæ sunt de prædicato finito secundum consequentiam vel
analogiam, sicut privationes, idest sicut illæ, quæ sunt de prædicato
privativo *. Illæ enim duæ, quæ sunt de prædicato infinito, se habent
secundum consequentiam ad illas, quæ sunt de finito prædicato secundum
transpositionem quandam, scilicet affirmatio ad negationem et negatio
In ex Βα. Cf. lib. I, lect. Iv, D. 13. : ad
affirmationem. Nam Aomo est non iustus, quæ est affirmatio de infinito prædicato,
respondet secundum consequentiam negativæ de prædicato '»c finito,
huic scilicet homo non est iustus. Negativa. vero ἙΝ ὡς etcde
infinito prædicato, scilicet homo non est non iustus,
affirmativæ de finito prædicato, huic scilicet Aomo est
iustus. Propter quod Theophrastus vocabat eas, quæ sunt de infinito prædicato,
transpositas. Et similiter etiam affirmativa de privativo prædicato
respondet secundum consequentiam negativæ de finito prædicato,
scilicet tionem sese habent
secundum consequentiam, ut" privationes, duæ vero minime, diligentius
exponamus. Locus enim magna brevitate conStrictus est, et nimia
subtilitate ac obscuritate difficilis. Ammor quoque, De interpretatione,
sect. ΠῚ, 8$. 1, Quando autem etc.: inquit, obscure hic admodum sunt, ac per ænigmata.
Atræ vocem, ut Lycophronis utar verbis, imitatür (Aristoteles), nec.
parum explanatoribus facessit negotii, quidnam pauca hæc verba
(quarum duæ quidem etc.) sibi velle existimabimus » (fol. 24 col. Mere
col. 1). Quæ omnia aut falsa aut exaggerata videntur Theodoro W. Vs,
inquit, 23 et 24 quantum vexaverint interpretes videre licet e ex
Ammonio, qui in re desperata lamentationibus Aristotelem persequitur.
Plana erunt omnia, si locum Analyticorum bene perspexerimus..., ubi hæc
uberius exponuntur » ( Aristotelis Organon, græce, par. 1, pag. 344, ed.
cit.). Vereor ego tamen . e magni viri et in libris Aristotelis
versatissimi | clamant, Sed de his infra, not. p... tn et
perspicua quæ ia et perobscura proTheophrastus. CAP. X, hæc, homo: est iniustus, ei quæ est, homo non est
iustus. Negativa vero affirmativæ, scilicet hæc ὃ, homo non est iniustus, ei quæ est, homo est iustus.
Disponatur ergo in figura. Et in prima quidem linea ponantur
illæ, quæ sunt de finito. prædicato, scilicet homo est iustus, homo non.
esi iustus. In secunda. autem linea, negativa de infinito prædicato sub
affirmativa de finito et affirmativa sub negativa. In tertia vero,
negativa de privativo prædicato similiter sub affirmativa de finito
et affirmativa sub negativa: ut patet in subscripta figura. Propp.
simplices. Propp infinitæ. Propp. privativæ. BC. - P.:
Sunt, scilicet de. Loc. cit. in superiori nota c.
Homo. est iustus. Homo non est iustus. Homo non est non iustus. Homo est non iustus. Homo non est
iniustus. Homo est iniustus. Sic ergo duæ, scilicet quæ sunt de
infinito prædicato, se habent ad affirmationem et negationem de finito prædicato,
sicut privationes, idest sicut illæ quæ sunt de privativo prædicato.
Sed. duæ aliæ quæ sunt de infinito subiecto, scilicet on homo est
iustus, non homo non est iustus, manifestum est quod non habent
similem consequentiam. Et hoc modo exposuit Herminus hoc quod dicitur, Duæ
vero, minime, referens hoc ad illas quæ sunt de infinito subiecto. Sed
hoc manifeste est contra litteram. Nam cum præmisisset quatuor
enunciationes, duas scilicet de finito prædicato et duas de infinito, subiungit
quasi illas subdividens, quarum duæ quidem etc. Duæ vero, minime;
ubi datur intelligi quod utræque duæ intelligantur in præmissis. Illæ
autem quæ sunt de infinito subiecto non includuntur in præmissis, sed de his
postea dicetur. Unde mánifestum est quod de eis nunc non loquitur.
8. Et ideo, ut Ammonius dicit *, alii aliter exposuerunt, dicentes quod prædictarum
quatuor propositionum duæ, scilicet quæ sunt de infinito prædicato, sic
se habent ad affirmationem et negationem, idest ad ipsam speciem
affirmationis et negationis, ut privationes, idest ut privativæ
affirmationes seu negationes. Hæc enim affirmatio, homo est non iustus,
non est simpliciter affirmatio, sed secundum quid, quasi secundum
privationem t) Negativa vero affirmativæ, scilicet hæc etc. Immediate
prius. dictum est quod affirmativa de prædicato privativo respondet
secundum consequentiam negativæ de finito prædicato. Hic ergo dicitur
quod negativa privativa respondet secundum consequentiam affirmativæ
simplici; nempe, homo non est iniustus, xespondet secundum consequentiam
propositioni, homo est iustus. ldeo corrigenda est lectio Piana, quæ
habet: megativæ vero privativæ, scilicet, homo non est iustus, ei quæ
est, homo est iustus. Codd. ABC: negativa vero affirmativæ
scilicet hæc (B omittit hæc). Et AB exemplum. habent hoc modo: homo
non est iustus, ei quæ est, homo est iustus.CD: homo non est
iniustus, ei quæ est, homo est iustus. Ἢ) In tertia vero, negativa
etc. Hæc omnia usque ad sub negativa, et consequenter in figura
apposita propositiones, homo non est iniuea stus, homo est iniustus,
desiderantur in cod. D, Piana et Venetis edd.; sed restituimus ex
codd. ABCE. Manifeste enim eadem supponit expressa s. Thomas in iis quæ
concludit: Sic ergo duæ, scilicet etc. Codd. AB habent quæ addidimus ex
aliis codd., præter figuram, quam non solum ex parte, ut Piana, sed
integram omittunt, licet eam cum aliis codd. promittant: ut patet in
subscripta figura. In cod. C ipsamet figura describitur in margine
inferiori, et inter unam et alteram proOpp. D. Tuowaz T. I. LECT.
1l 81 affirmatio; sicut homo mortuus non est homo
simpliciter, sed secundum privationem; et idem dicendum est de negativa,
quæ est de infinito prædicato. Duæ vero, quæ sunt de finito. prædicato,
non se habent ad speciem affirmationis et negationis secundum
privationem, sed simpliciter. Hæc enim, homo est
iustus, est simpliciter affirmativa, et hæc, homo non est iustus, est
simpliciter negativa. Sed nec hic
sensus convenit verbis Aristotelis. Dicit enim infra: Hæc igitur
quemadmodum in. Resolutoriüis dictum est, sic sunt disposita; ubi nihil
invenitur ad hunc sensum pertinens. Et ideo Ammonius ex his, quæ in fine
I Priorum dicuntur de propositionibus, quæ sunt de finito vel infinito
vel privativo prædicato, alium sensum accipit. non 9. Ad cuius
evidentiam considerandum est quod, sicut ipse dicit, enunciatio aliqua
virtute se habet ad illud, de quo totum id quod in enunciatione
significatur vere prædicari potest: sicut hæc enunciatio, homo est iustus, se
habet ad omnia illa, de quorum quolibet vere potest dici quod est
homo iustus; et similiter hæc enunciatio, homo est iustus, se habet ad
omnia illa, de quorum quolibet vere dici potest quod mon est homo
iustus. Secundum ergo hunc modum loquendi, manifestum est quod simplex
negativa in plus est quam affirmativa infinita, quæ ei
correspondet. Nam, quod sit homo non iustus, vere potest dici de quolibet
homine, qui non habet habitum iustitiæ; sed quod non sit homo iustus, potest
dici non solum de homine non habente habitum iustitiæ, sed etiam de eo
qui penitus non est homo: hæc enim est vera, /ignum non est homo
iustus; tamen hæc est falsa, /jignum est homo non iustus. Et ita negativa simplex est in plus quam affirmativa infinita; sicut etiam
animal est in plus quam homo, quia de pluribus verificatur. Simili
etiam ratione, negativa simplex est in plus quam affirmativa privativa:
quia de eo quod non est homo non potest dici quod sit Aomo
iniustus. - Sed affirmativa infinita est in plus quam affirmativa
privativa: potest enim dici de puero et de quocumque homine nondum
habente habitum virtutis aut vitii quod sit omo non iustus, non tamen de
aliquo eorum vere dici potest quod positionem apponuntur
notationes illæ, quas nos apposuimus in
margine. 9)
Herminus. Opinio recitata est Hermini, uti refert Boethius op. et loc.
cit. in superiori nota c.- Ed. Piana corrupte habet
Hormelius;- Cod. B minus corrupte legit 7Jormenius; - D, Hermenis; E,
Ormenius; Cod. C recte legit Herminus. Cod. A erronee ponit,
Ammonius: huius enim philosophi sententia exponitur n. 9.- De hac vero Hermini
expositione loquens, Boethius loc. cit. concludit nihilo magis ante
expositionem Hermini quam post expositionem obscurum esse, quod
illustrandum ex Aristotele ipse Herminus susceperat. Qui sint
illi; quorum interpretatio exponitur sequenti n. 9, Ammonius non dicit. t) Homo est non iustus. lta P. cum BE et omnibus edd. Ven. A erronee:
homo est iustus; - C: homo est iniustus.
Infra ed. Piana, Venetas sequens edd., confuse admodum exprimit
mentem s. Thomæ, legendo: « Et idem dicendum est de affirmativa et de
negativa, quæ sunt de finito prædicato, quod non se habent ad speciem
affirmationis et negationis secundum privationem, sed simpliciter. Inintelligibilia hæc sunt, et in aperta
contradictione cum toto contextu et cum exemplo (hæc enim, homo etc.)
immediate addito. Genuinum textum restituimus ex codd. ABE et C, a
quo præbetur in sua integritate lectio s. Thomæ. ει Nempe in
Azalyticis prioribus. Ammonius. Cap. ult. A omittit,
vere; sed non bene, ut patet infra. In plus, nempe, est magis universalis quam etc. Codd. - p.: dici quod de. c: verificatur quam
homo. 82 sit homo iniustus. - Affirmativa vero simplex in
minus est quam negativa infinita: quia quod non sit dici homo
non iustus potest dici non solum de homine iusto, sed etiam de eo quod
penitus non est homo. - Similiter etiam negativa privativa in plus
est quam negativa infinita. Nam, quod non sit homo iniustus, potest dici
non solum de homine habente habitum iustitiæ, sed de eo quod penitus non
est homo, de quorum quolibet potest quod mon sit homo non iustus: sed
ulterius potest dici de omnibus hominibus, qui nec habent habitum iustitiæ
neque habent habitum in convertitur; ita etiam negativa simplex
"sequitur ad privativam affirmativam, quæ est in minus,
et iustitiæ. 10. His igitur visis, facile est exponere præsentem
litteram hoc modo. Quarum, scilicet quatuor
enunciationum prædictarum, duæ quidem, scilicet infinitæ, se habebunt ad
affirmalionem et negationem, idest ad duas simplices, quarum una est
affirmativa et altera negativa, secundum Cf. n. præced. consequentiam, idest in
modo consequendi ad eas, ut privationes, idest sicut duæ privativæ: quia
scilicet, sicut ad simplicem affirmativam sequitur negativa infinita, et non
convertitur (eo quod negativa infinita est in plus ), ita etiam ad
simplicem affirmativam sequitur negativa privativa, quæ est in plus, et non
convertitur. Sed sicut simplex negativa sequitur ad infinitam
affirmativam, quæ est in minus, et non x) Jta etiam negativa simplex
etc. Codd. ACD: ita etiam ad negativam simplicem sequitur privativa affirmativa.
B habet lacunam, omittit enim: ita etiam negativa, usque ad non
convertitur inclusive. Pianam lectionem
refert cod. E: ita etiam simplex negativa sequitur privativam
affirmationem quæ est minimus (sic corrupte pro in minus). Venetæ edd.
stant cum Piana et cum veritate: falsa enim est lectio quam exhibent tres
præcitati codices. Nam imprimis sententia
Ammonii est quod propositiones infinitæ se habent ad simplices, sicut ad
istas se habent privativæ. Unde ad affirmativam simplicem sequuntur
negativa infinita et negativa privativa; e converso autem negativa
simplex sequitur tum ad affirmativam infinitam, tum ad affirmativam
privativam. Porro hæc proportio Ammonii destruitur si admittatur lectio
codd. ACD. Patet etiam falsum esse quod ad negativam simplicem sequatur
privativa affirmativa; sed oppositum verum est. Non valet enim illatio: homo
non est iustus gnata est (negativa simplex); ergo
homo est iniustus: et ratio assiin superiori numero. At recte arguitur: homo est iniustus (affirmativa privativa); ergo
homo non est iustus. ^) Non ita se habent. Ita codd. Piana autem:
ifa se habent, sed erronee. Exponit enim s. Thomas ex Ammonio illud,
minime, introductum a Philosopho, nempe quod propositiones
simplices non ita se habent ad propositiones infinitas, sicut ad eas se
habent propositiones privativæ. u) Simplicior et magis conveniens litteræ
Aristotelis est etc. Præstat ob oculos iterum ponere textum Aristotelicum
controversum et addere schemata diversarum eius interpretationum, quas s.
Thomas exposuit. Textus est: « Quare quatuor erunt illæ (duæ nempe
propositiones simplices, seu finitæ, quia finiti prædicati, duæ vero
infinitæ, seu infiniti prædicati. Cf. seg. n. 13), quarum duæ quidem ad
affirmationem et negationem sese habent secundum consequentiam, ut
privationes; duae vero minime. Interpretatio
Hermini. Pans
PnIMA, Duae quidem infiniti praedicati, inquit, se habent ad affirmationem et
negationem finitarum propositionum, sicut ad eas se habent propositiones
privativae: quatenus scilicet a) ex finita affirmativa sequitur negativa
infiniti praedicati, sicut sequitur negativa privativa; et similiter B)
negativa finita sequitur tum ex affirmativa infinita, tum ex affirmativa
privativa. Hinc SCHEMA I. a 1 2, Fin. affirm.
Negativ. infin. ) Fin. affirm. Negativ. privat. Homo est iustus; ergo Homo non est non
iustus. Homo est iustus; ergo Homo non est iniustus. non
convertitur. Ex quo patet quod eadem est habitudo in consequendo
infinitarum ad simplices quae est etiam privativarum. Sequitur, duæ
aulem, scilicet simplices, quae relinquuntur, remotis duabus, scilicet
infinitis, a quatuor praemissis, minime, idest non ita se habent ? ad
infinitas in consequendo, sicut privativae se habent ad eas; quia
videlicet, ex una parte simplex affirmativa est in minus quam
negativa infinita, sed negativa privativa est in plus quam negativa
infinita: ex alia vero parte, negativa simplex est in plus quam affirmativa
infinita, sed affirmativa privativa est in minus quam infinita
affirmativa. Sic ergo patet quod simplices non ita se habent ad infinitas
in. consequendo, sicut privativæ se habent ad infinitas. Quamvis autem secundum hoc littera Philosophi subtiliter exponatur, tamen
videtur esse aliquantulum expositio extorta. Nam littera Philosophi
videtur sonare diversas habitudines non esse attendendas respectu
diversorum; sicut in prædicta expositione primo accipitur
similitudo habitudinis ad simplices, et postea dissimilitudo habitudinis respectu infinitarum. Et ideo
simplicior et magis conveniens litteræ Aristotelis est expositio Porphyrii quam BOEZIO
ponit; secun τοῦ, Affirm. infin. Negativ. fin. ) Affirm. priv. Negativ.
fin. Homo est non iustus; ergo Homo: non est iustus,
Homo est iniustus; ergo Homo non est iustus. Pans
ALTERA. Duæ vero minime, nempe negativa infiniti subiecti non sequitur ad
affirmativam finitam, nec negativa finita sequitur ad aífirmativam
infiniti subiecti. SCHEMA Il. |o, 2 Affirmat.
fin. Negativ. infin. subiecti ) Affirmat. infin. subiecti
Negat. fin. Homo est iustus; non sequitur: ergo Non homo. non
est iustus. Non homo est iustus; "on sequitur: ergo Homo
non est iustus. Merito reiicitur hæc interpretatio, quia transit ab
infinitate prædicati ad infinitatem subiecti. Interpretatio
aliorum ex Ammonio. Pans PRIMA. Duæ propositiones infiniti prædicati
se habent ad propositiones finitas, quoad speciem affirmationis et
negationis, Sicut ad istas se habent propositiones privativæ;
quatenus nempe propositio infinita affirmativa, non secus ac affirmativa
privativa, est affirmatio non simpliciter sed secundum quid; et similiter
infinità negativa et negativa privativa sunt negationes secundum quid, et
non simpliciter. Pans ALTERA. Duæ vero minime, nempe propositio finita
affirmativa est simpliciter affirmatio; et negativa finita est
simpliciter negatio. SCHEMA Homo est iustus: affirmativa
simpliciter Homo est iustus ἢ
Gfmativæ secundum quid Homo non est iustus negativa simpliciter Homo non est
iniustus ἑ "eBativæ secundum quid ABCE.- P.: $intilitudo.- n:
similitudinis. v Porphyrius. BOEZIO.
dum quam: expositionem attenditur similitudo et ABcomiíttunt
secundum conse83 affirmationem et negationem; ut scilicet ad
unam affirmativam sequatur alterius negativa. Nam ad
quentiam. dissimilitudo secundum consequentiam affirmativarum ad
negativas. Unde dicit: Quarum, scilicet quatuor præmissarum, duæ quidem,
scilicet affirmativæ, quarum una est simplex et alia infinità, se habebunt
secundum consequentiam ad Hæc interpretatio non est ad propositum, quia
Aristoteles non loquitur hic de propositionibus affirmativis aut negativis
simpliciter vel secundum quid, sed de ordine (xarà τὸ στοιχοῦν) propositionum ad invicem secundum consequentiam. Interpretatio
Ammonii. Pans ῬΕΙΜΑ. - Duæ propositiones infiniti prædicati se habent ad
propositiones finitas, sicut ad istas se habent propositiones privativæ, ita
scilicet ut a) ad affirmativam finitam consequatur tum propositio negativa
infiniti prædicati, tum negativa privativa; et viceversa D) negativa
finita sequatur tum ex affirmativa infiniti prædicati tum ex affirmativa
privativa. SCHEMA ÉCubacuetr
T I 2 Ι 2 a Homo est iustus;
ergo Homo non est non iustus. Homo est iustus; ergo
Homo non est iniustus. β Homo est non
iustus ; ergo Homo non est iustus. Homo est iniustus
; ergo Homo non est iustus. Pans aL.TERA.-Duæ vero minime,
nempe a) ad infinitam affirmativam sequitur negativa finita, sed non
sequitur affirmativa privativa; item 8) negativa infinita sequitur ex
affirmativa finita, sed non sequitur ex negativa privativa. Idest duæ
finitæ non se habent ad infinitas secundum consequentiam, sicut ad
infinitas se habent privativæ. SCHEMA α I 2 Homo
est non iustus; sequitur: ergo Homo non est iustus; sed
ex Homo est non iustus; non sequitur: ergo Homo est
iniustus. ad affirmativam simplicem sequitur negativa
infinita; et affirmativam infinitam sequitur negativa
simplex. Duæ vero, scilicet negativæ, minime, idest non ita se habent ad
affirmativas, ut scilicet 8 I 2 Homo est non iustus
; ergo Homo non est iustus. Homo est iniustus ; ergo Homo non est iustus. Pans
ALTERA.- Duæ vero minime, scilicet negativæ non ita se habent ad affirmativas,
ut scilicet ex illis sequantur affirmativæ, sicut ex affirmativis
sequuntur negativæ.- Et similiter est de finitis et de privativis. SCHEMA
a 1 2 2; Homo non est iustus (sive, Non est homo
iustus); non sequitur: ergo Homo est non iustus (sive, Est homo non
iustus). Homo non est iustus ; non sequitur: ergo Homo est
iniustus. 8 Homo non est non iustus (sive, Non est homo non
iustus); non sequitur: ergo Homo est iustus Homo non est
iniustus; non sequitur : ergo Homo est iustus. (sive,
Est homo iustus). "Theodorus Waitz, præmissis quæ in superiori nota
e transcripsimus, ita immediate prosequitur: « Res sic se habet χαταὶ τοὶ στοιοὖν, secundum seriem, quam illæ enunciationes faciunt, hoc est,
xac" ἀκολουθίαν, secundum ordinem, quo 'altera alteri consequitur eaque continetur. lam in
Analyticis (Prioribus, cap. ultim.) hoc tradit. Sit A τὸ εἶναι ἴσον, Β τὸ μὴ εἶναι ἴσον, Γ' τὸ εἶναι μὴ ἴσον, Δ τὸ μὴ εἶναι μὴ ἴσον. In his igitur B consequens est τοῦ D', et A consequens τοῦ A. Deinde
docet, si Ὑ sit τὸ εἶναι ἄνισον et ὃ τὸ μὴ εἶναι ἄνισον, item esse B. consequens τοῦ y, et ὃ consequens τοῦ A: est igitur quod nostro loco dicit τὰ μὲν δύο (D et A) πρὸς τὴν κατάφασιν (A) καὶ ἀπόφασιν (B) ἕξει κατὰ τὸ στοιχοῦν (namque B consequens est τοῦ Γ΄, εἴ A consequens τοῦ Α) ὡς αἱ στερήσεις (y et ὃ: nam etiam B consequens est τοῦ et
ὃ consequens τοῦ A). Ut signis mathematicis utar, est proportio N γ, Bey: B et Δ: A 9: A. Nam ut I
est antecedens τοῦ B, sic etiam y (ἢ στέρησις) est antecedens τοῦ B, et ut Δ est consequens τοῦ A, sic etiam à
(ἣ στέρησις) est consequens toU A. Addit τὰ δὲ δύο oU: nam A et Β non eamdem rationem
habent ad Δ et I', quam habent ὃ et y ad Δ et I', quod ut demonstremus non opus est.» Expositionem ergo Ammonii
sequitur Waitz, cuius eadem verba in conclusione sunt, ac ea Homo est
iustus ; sequitur: ergo Homo non est non iustus; sed ex
2 Homo non est iniustus ; non sequitur Homo non est non
iustus. Interpretatio Porphyrii, Boethii et s. Thomæ. Pans ΡῬΕΙΜΑ. Duæ quidem scilicet affirmativæ
(finita et infinita) se habent secundum consequentiam ad affirmationem et
negationem, ut scilicet a) ad affirmativam simplicem sequatur negativa
infinita, et 8) ad affirmativam infinitam sequatur negativa simplex seu
finita. - Et similiter est de privativis ad finitas propositiones quoad
ordinem consequendi. SCHEMA I. a I 2
Homo est iustus ; ergo Homo non est non iustus. Homo est
iustus ; ergo Homo non est iniustus. quæ habet s. Thomas in
fine n. 11; sed magis placet expositio Porphyrii quia simplicior et magis
conveniens litteræ Aristotelis. Etenim Ammonius legit Aristotelem hoc
modo: « Quare quatuor erunt illæ, quarum duæ quidem ad affirmationem et
negationem sese habent secundum consequentiam, ut privationes; duæ vero
minime » nempe, duæ vero non sese habent secundum consequentiam ut
privationes. (Cf. op. cit. De interpret.). A. cum Porphyrio et BOEZIO
legit: Quare quatuor erunt illæ, quarum duæ quidem ad affirmationem et
negationem sese habent secundum consequentiam ut privationes; duæ vero
minime » nempe, duæ vero mon sese habent secundum consequentiam ad
affirmationem et negationem. Aristoteles autem sese remittit ad librum Priorum
analyticorum. Porro lib.T, cap. ult, Aristoteles probat quod a) ex
affirmatione prædicati finiti sequitur negatio prædicati infiniti; sed B) ex
negatione prædicati infiniti non valet consequentia ad affirmationem prædicati
finiti. Insuper probat quod a) ex affirmatione prædicati infiniti
sequitur negatio prædicati finiti; sed £) non sequitur affirmatio
infiniti prædicati ex negatione prædicati finiti. Addit: Similiter autem se
habent et privationes ad categorias hac dispositione: Ομοίως δ᾽ ἔχουσι καὶ
αἱ στερήσεις πρὸς τὰς κατηγορίας ταύτῃ τῇ θέσει . Supra ostendit quod
negativæ propositiones consequuntur ex affirmativis, sed quod affirmativæ
non consequuntur ex negativis. Dicendo igitur Aristoteles: Similiter, ' Ouotoc,
se habent privationes ad categorias, πρὸς τὰς κατηγορίας, vult inter
simplices et privativas propositiones in ordine ad consequentiam vel non
consequentiam, eamdem legem vigere, quæ data est quoad finitas et
infinitas, ut scilicet ex affirmativis sequantur negativæ, sed ex negativis non
sequantur affirmativæ. Dilucide ac solide hac de re in I Priorum, cap.
ultim., et in II Peri herm., cap. 1, agit Sylvester Maurus, qui
interpretationi s. Thomæ adhæret. 84 ex '"Bg:
utrumque sensum se etc. ΤῊΝ, ΡῈ negativis sequantur
affirmativæ, sicut ex affirmativis sequebantur negativæ. - Et quantum ad
utrumque similiter se habent privativæ sicut infinitæ. Et quia in neutra
harum negatio apponitur δά verbum, consequens est quod utraque sit
affirmativa. Omni autem affirmationi opponitur negatio, ut
supra in Primo ostensum est *. Relinquitur
ergo quod prædictis duabus enunciationibus affirmativis respondent duæ aliæ
negativæ *. Et sic consequens est quod sint quatuor simplices enun 13.
Deinde cum dicit: Dico autem quoniam etc., manifestat quoddam quod supra
dixerat, scilicet quod sint quatuor prædictæ enunciationes: loquimur enim
nunc de enunciationibus, in quibus hoc verbum esf solum prædicatur "
secundum quod est adiacens alicui nomini finito vel infinito: puta
secundum quod adiacet zuso; ut cum dicitur, homo est iustus, vel secundum
quod adiacet non iusto; ut cum dicitur, homo est non iustus. v) Solum prædicatur
etc. lta P. cum cod. B. Codd. alii: »on solum prædicatur, sed (A,
adiacet; BCD, secundum adiacens; E, sed est adiacens) alicui nomini etc.
Venetæ edd. bc et alia 1526 legunt cum Piana, sed ed. a habet
lectionem codd.: nom solum prædicatur sed adiacens alicui nomini etc. -
Verbum in propositionibus semper se tenet ex parte prædicati (lib.
I, lect. v, n..4); sed supra n. 2 dictum est quod verbum est potest
dupliciter prædicari: vel enim verbum (651) in enunciatione prædicatur
secundum se, ita ut sit principale prædicatum; vel contra, verbum
est non est principale prædicatum sed huic iungitur ad connectendum ipsum
subiecto, et ideo simul cum nomine prædicato facit unum praáedicatum. In primo
casu propositio dicitur de secundo adiacente; in altero autem est
propositio de fertio adiacente. Atqui in hoc numero 13 est sermo de solis
propositionibus de tertio adiacente; ergo verbum Est solum prædicatur
secundum quod est adiacens alicui nomini finito vel infinito: quæ
est lectio Piana. Nihilominus, quamvis verbum esf prædicetur secundum
quod est adiacens, prædicatur tamen, quia verbum se tenet ex parte prædicati,
ergo in propositionibus de tertio adiacente verbum Est non solum prædicatur,
sed adiacet, seu est adiacens alicui nomini finito vel infinito: quæ est
lectio indicata a codicibus et ab ed. a. Quapropter utraque lectio bona .
est, quamvis melior videatur lectió cod. A, vel cod. E; attamen cum
codd. præcitati haud concorditer legant, retineo Pianam quoadusque
ali codd. quæstionem solvant. Ex sequenti subscriptione. Cod. A: per
subscriptam figuram; ac omittit postea omnia quæ sequuntur usque ad
finem, et contra prosequitur hoc modo: func sequitur illa pars, Quoniam etc. Porro
hoc fragmentum non esse opus s. Thomæ lector thomista ex se
cognoscet, quin multis indigeamus verbis ad id suadendum. Sed nec est
immediata prosequutio Commentarii textus Aristotelis: nam verba textus
immediata illis quæ ultimo commentatus est s. Thomas sunt: .Similiter autem se
habent etc., ut videre est in sequenti prima lectione Caietani; at verba,
Quoniam vero contraria,etc., illa sunt, quibus ipse Caietanus suam
quartam exorditur lectionem. En igitur specimen huius fragmenti « Tunc
sequitur illa pars, Quoniam vero contraria, in quo verificat quoddam
circa universales (propositiones) de subiecto finito. Et dividitur in
duas: primo, in prima verificat quoddam quantum ad oppositionem; in
secunda cum dicit, Sequitur vero etc., verificat aliud quoddam. quantum
ad contraria. Quia dictum est superius quod non similiter sunt
angulares veræ in universalibus et indefinitis, ad huius verificationem
docet quæ possunt simul esse veræ et quæ non. Dicit enim quod contrariæ
non possunt simul esse veræ; et ideo dictum est superius angulares non
contingere simul esse veras, scilicet contrarias; subcontrariæ possunt esse veræ
aliquando: et dicit aliquando, quia in naturali materia non possunt simul
esse veræ. Vel potest hæc pars continuari ad id quod immediate antecedit:
quia supra aliquantulum fecit mentionem de universalibus et indefinitis, dicens
quod non differunt nisi in signo; sed ut ne crederetur quod non
differant in veritate, hoc removet dicens quod contrariæ non possunt
simul esse veræ, sed subcontrariæ bene possunt simul esse veræ et
contrariæ. Quia non dixerat superius de consequentia sive convenientia
istarum enunciationum, nunc vero docet eam dicens » etc. Cod. Deinde cum
dicimus: Zntelligimus vero quod dicitur etc., manifestat quiddam, quod
supra dictum est per quamdam figuralem descriptionem. Dicit. » Postea
vero diverso atramento, et, ut videtur, diversa manu ita prosequitur. Intelligimus
vero quod dicit, manifestat quod supra dictum est in quadam fieurali
descriptione dicens quod illud, quod supra dictum est, possumus intelligere
ex: his quæ supra scripta sunt in fieura. Et proponit primo
affirmativam simplicem quæ est: Est iustus homo: cuius negatio est: Non
est iustus homo: quæ ponenda est in eadem linea cum prima. Deinde
proponit affirmativam infinitam quæ tollenda est sub præmissa nevcativa
'simplici, hanc scilicet: Est non iustus homo; cuius neeationem
subiungit, quæ est: Non est nom iustus homo; quæ in eadem linea
ponetur sub affirmativa simplici. Et erit figura
talis: Est iustus homo Non est non iustus homo Non est iustus
homo Est non iustus homo. [n hac figura manifestum est quod sunt
quatuor enunciationes: in quarum duabus affirmativis hoc verbum. Est
affirmativum adiacet ciationes. Deinde cum dicit: Zntelligimus vero
etc., manifestat quod supra dictum est per quandam figuralem
descriptionem. Dicit enim quod id, quod in supradictis dictum est,
intelligi potest ex sequenti subscriptione. Sit enim quædam quaiusto et non
iusto; in aliis autem negativis hoc ipsum Est negativum adiacet eisdem;
et sunt dispositæ in figura, sicut dictum est in Resolutoriis, scilicet in fine
primi Priorum. Secundo Aristoteles disponit hanc figuram et ostendit quod
ad unam affirmationem sequitur alterius negatio et non convertitur.
Considerandum est autem quod in consequentiis harum enunciationum ad
invicem, quarum quasdam asserit Aristoteles, quasdam autem negat, non est
intelligendum quod in enunciationibus illis, homo sit subiectum, iustum
autem et non iustum prædicatum (sic enim non solum ad unam affirmationem
sequeretur alterius negatio, sed e contrario, sicut in figura (vel,
infra) patebit: quod tamen negat hic Aristoteles); sed quod tota
enunciatio (e. g. est homo iustus) locum prædicati habebit respectu
alicuius subiecti. Quod accipi potest, sicut exposuit hunc locum Ammonius
et similiter BOEZIO: quia sicut dictum est, enunciatio aliqua
virtute se habet ad id de quo totum quod in ipsa figura vere enunciari
potest ; et istam sententiam manifeste ponit Aristoteles in fine
primi Priorum. In hoc autem loco dicit se habere eamdem sententiam quam
ibi. Deinde cum dicit: Similiter autem se habent, agit de
enunciationibus. Quoniam vero contraria est. Postquam Philosophus distinxit
enunciationes et oppositiones earum et consequentias; in ista parte manifestat
quædam, quæ possunt esse dubia circa ea quæ dicta sunt; et dividitur in
tres partes. In
prima primo manifestat quoddam prius dictum de veritate quarumdam enunciationum
etc. Hæc additio alia est ab ea, quam cod.. E habet ex Roberto
de Vulgarbia, ut statim dicam. Cod. C. explicit hoc modo: Deinde cum
dicit: Zntelligimus vero etc., manifestat per quamdam figuralem
descriptionem. Dicit enim quod id quod supra dictum est, intelligi potest.
Hic sistit et nulla alia verba addit. Cod. D integram præbet
lectionem Pianam, quæ est etiam Ven. edd., sed corrupte concludit:
Aristoteles nomina exemplis nominatur, ut ostenderetur in quibuscunque
nominibus ponantur exempla similiter se habent» etc. Quibus ultimis
verbis, similiter se habent, prosequitur immediate textus Aristotelis, ut
dictum est in principio huius annotationis. Cod. E desinit ut
Piana, atque immediate addit: Jucusque scripsit sanctus A, Ordinis
predicatorum. Ea vero quæ secuntur scripsit fr. Robertus de Vulgarbia
Ordinis eorumdem Predicatorum. Porro quæ ex codice A transcripsimus leguntur in
cod, E ante medium; et ideo pertinent ad supplementum Roberti de
Vulgarbia, quod a verbis, Similiter autem se habent etc. incipit et
ad finem secundi libri deducitur in eodem cod. E. Addo etiam ex hoc cod. specimen principii huius supplementi:
« Similiter autem se habet etc. In hac parte multiplicat
oppositionem in universalibus; et primo dicit in quo conveniunt
universales cum infinitis, quia in multitudine oppositionum. In secundo,
Sed tantum non universaliter, docet in quo differunt ab infinitis, quia
in compossibilitate angulorum et ordinatarum in figura. Deinde igitur
hæc recapitulat concludens duas esse oppositiones, quarum una est in
universalibus et alia in infinitis, vel quarum una est de praedicato
finito; alia de praedicato infinito. Sequitur illa pars: Aliæ vero; in
qua multiplicat oppositionem et in his, in quibus sumitur subiectum finitum et
praedicatum infinitum. Dicit ergo quod aliae enunciationes etc. Robertus de Vulgarbia desideratur
in diligentissimo Echardo. Attenta antiquitate huius supplementi (uti
constat ex cod. A) posset quispiam rationabiliter dubitare num Robertus
de Vulgarbia idem sit ac Robertus Kilwardbius, cuius agnomen incredibile
est quantum fuerit a scriptoribus corruptum. Alii enim Bilibri, alii
Canvilvertim, alii Ridverbium vocant, alii insuper Kiliurlh, Kulverbi,
Kilibardby, De Valleverbi etc. eum nuncupant, ut videre est apud laudatum
Echardum (Scriptores Ord. Praed.). Inter alia plurima Kilwardbius
scripsit Annotationes in librum Aristotelis De interpretatione; sed utrum
ex hisce annotationibus excerptum fuerit supplementum quod habetur in
cod. E, et partim in cod. A, et consequenter utrum Kilwardtius sit idem
ac in De Vulgarbia, est i pgs definienda ab eruditis. Opus
Kilwardbii librum περὶ ἑρμηνείας recensetur in catalogo mss. Angliae
(Londini); sed a nostris Religiosis frustra hucusque praefatum opus in
Angliae bibliothecis quaesitum est. In Praefatione mentionem etiam fecimus
alterius supplementi quod in duabus Venetis edd. ab habetur, atque
monuimus ab ed. a vocari Lect. ix, n. 6. Aomittit zegativæ.
il drata figura, in cuius uno angulo describatur haec enunciatio,
homo est iustus, et ex opposito describatur eius negatio quae est, homo
non est Ultimo autem concludit quod praedictae enunciationes
disponuntur secundum ordinem coniustus; sub quibus scribantur duae aliae
infinitae, scilicet homo est non iustus; homo non est non
iustus. Homo est iustus dup sa4Avgjn
2vj1sod wuo21auins Homo non est non iustus Homo non
angulares contrapositae est iustus Sup sov
avj1sod wue21auiqns Homo est angulares contrapositae
non iustus In qua descriptione apparet quod hoc verbum est,
affirmativum vel negativum, adiacet iusto et non iusto. Et secundum
hoc diversificantur quatuor enunciationes. supplementum Gratiadei, sed ab
ed. b dici illud supplementum ex Commentariis eiusdem Gratiadei in libros
Aristotelis fuisse excerptum. Noster Echardus (Scriptores Ordin. Prædic.
habet: Simlerus in Bibl. Gesneri aucta
addit scripsisse (Gratia» deum), Supplementum commentariorum A. in librum
2 Perihermenias Aristotelis. Item in Sectam Hebraicam,
et nominatum etiam loannem Baptistam Gratiadei. Penes quem fides,
nam horum nulla mihi aliunde memoria: Possevinus enim qui horum meminit,
videtur Simlerum solum excepisse. Erit nostrorum italorum diligentiæ
hæc ex veteribus monumentis comprobare, et in rem litterariam aperire. Scriptoris eruditissimi et prudentissimi
satis possum facere votis. Præ oculis habeo codicem bibliothecæ Palatinæ Vindebonensis,
legitur: Incipit Scriptum super totam artem veterem, editum a fratre
Gratiadeo Esculano Ordinis Fratrum Prædicatorum. Explicit Scriptum super totam
artem veterem editum a magistro Gratiadeo Esculano Ordinis Fratrum Prædicatorum.
Huius Scripti Gratiadei duas Venetas editiones recenset prælaudatus
Echardus loc. cit. Porro in nostro codice. Incipit scriptum super librum
peryermenias editum a fratre Gratiadeo Esculano. Primus liber.: Explicit scriptum (super) primum librum DE INTERPRETATIONE
secundum fratrem Gratiadeum Esculanum. Incipit scriptum super secundum
librum, secundum eumdem dictum. In hoc'secundo libro, ante medietatem
secundæ lectionis, legitur: Deinde cum dicit: Similiter autem se habent,
distinguit enunciationes, quæ accipiunt pro subiecto nomen finitum » etc.
Et in fine lectionis octavæ in ed. Ven. b lect. et ultimæ: Sed non
similiter contingit utramque esse veram. Idcirco ratione talium contrariatur
falsum falso; sed numquam contrariatur verum vero. Explicit scriptum etc. Et ita præcitatæ
Venet. edd. ab. Non est ergo hoc supplementum novum opus Gratiadei,
ut Simlerus affirmat, sed est excerptum ex .Scripto eiusdem Gratiadei
in totam artem veterem. Alia littera habet. « Quandoquidem autem
scriptum in pluribus esse aiunt exemplaribus, ipsum esf vel homini vel
non homini adhæsurum, sciendum est, quando ita legatur verbum /t0mo, id quod
Porphyrius philosophus tradit, non tamquam subiectum sed velut præsequentiæ,
prout dictum est in Resolutoriis, idest in I Priorum. Alia littera
habet τ: Dico autem, quoniam EST non aut homini aut non homini
adiacebit, et in figura, EST, hoc loco homini et non homini
adiacebit. Quod quidem non est intelligendum, ut Aomo,
et homo accipiatur ex parte subiecti, non enim nunc agitur de
enunciationibus quæ sunt de infinito subiecto. Unde
oportet quod omo et non homo accipiantur ex parte prædicati. Sed
quia Philosophus exemplificat de enunciationibus in quibus ex parte prædicati
ponitur zustum et non iustum, visum est Alexandro, quod prædicta littera
sit corrupta. Quibusdam aliis videtur quod possit sustineri et quod
signanter Aristoteles nomina in exemplis variaverit, ut ostenderet quod
non differt in quibuscunque nominibus ponantur
exempla. dicatum nos pro iusto vel albo acceptum esse dicturos; ut in
propositione, Callias homo: est, pronunciante. Hæc Ammonius, in lib, Peri
herm. Quamvis autem omnes codices habeant δικαίῳ pro ἀνθρώπῳ et οὐ δικαίῳ pro οὐχ ἀνθρώπῳ, nihilominus Waitz in Opere pluries a nobis citato, Aristotelis Organon græce,
suæ Editioni inseruit lectionem ἀνθρώπῳ et οὐκ ἀνθρώπῳ, quam antiquiorem putat tum quia in multis libris eam extare
Ammonius tradit, tum quia, inquit, Boethius et ipse eamdem habuit, et Herminum,
Porphyrium et Alexandrum habuisse auctor est, tum denique propter ipsam
difficultatem, quam hæc eadem lectio (ἀνθρώπῳ, οὐχ ἀνθρώπῳ) præ se fert, quæque movit Alexandrum ut reiiceret ἀνθρώπῳ et corrigeret per διχαίῳ. Sed et idem auctor
contendit non esse subscribendum Ammonio et Boethio, qui tenent nihil
interesse num legatur διχαίῳ an ἀνθρώπῳ: et ratio quam assignat illa est, quam in præcedenti nota retulimus
ex cod. B:
Considerandum est autem etc. Piana editio Venetam 1526 sequuta infra legit:
et in figura, est, hic loco homini et non homini adiacebit iusto et non
iusto. Quæ lectio est inintelligibilis, ut minus dicam.
Litteræ enim diversitas, de qua est sermo, in eo consistit quod lectioni,
Aoc loco iusto et non iusto, sufficitur, hoc loco homini et non homini.
Venetæ edd. seculi XV nec non cod. D lectionem a nobis adoptatam
habent. 9) Ponantur exempla. Quæri hoc loco potest de vero fine
huius lectionis et commentarii A. in librum Peri hermeneias. Codices
enim melioris notæ, nempe ABC, non ultra principium n. 14 hanc secundam
lectionem extendunt. Ex opposito stant omnes editiones Venetæ et codd.
DE, qui licet sint inferiores codd. ABC, nihilominus quia illorum
amanuenses imperitos se produnt, non certe ex proprio ingenio sed ex
aliis codicibus excripserunt quæ in præfatis continentur. Addendum quod codd.
ipsi ABC non sunt inter se concordes: nonnulla enim, quamvis minima, habet C.
quæ omittuntur a B; nec cum illis concordat cod. A: imo BC indicant
aliqua desiderari. Præterea distinguens in primo numero partes huius lectionis,
s. Thomas adnumerat etiam Zntelligimus vero etc. Difficile autem persuadetur quod ipse pauca illa verba quæ nn. 14 et
15 habentur non addiderit, quibus textus Aristotelis integer exponitur. Cæterum
videant eruditi, si forte ad manus habuerint alios melioris notæ codices,
quid hac de re sit definitive sentiendum. Cap. ult. π p: et in figura hoc loco est homini adiacet. p.-P.:
accipitur. p.- P.: explicat. Alexander. p.- P.:
quibusdam. e 88 τα HOPES tyi - 2
id oe ME ME 2 FT 5 : à ra - T 2gtot iba ἢ bong th Ord yb δ δ. ὍΠΕΡ ἜΠΗ δὶ ETUR ΟἸΘῚΒ ᾿ς ΤΗΝ C a orari: r ? 3i 2 pasti opua IS ena ὁ S] | ΠΟ κα 9 Ὁ Caf ti ge "isdem ent E τον d $25 αι ον, ΟἹ s mah tm i BIG iæ Ms éd aieon dame ottrcoiego gute vutmdissseb Feat
m verd | ni! iotinfdi oss entil qtfhdiitos apto ἀπέ xuuttewt "pss δέκ ας EU ms Gau v i jdg n ΜΕ i AID moie
Lidia IM iW man Se moi - 159ilise EU MUT Vise a ze hydip ita nezereco
"UU Nep di "M. Jer a n Y ETT : i ; enmt E ἘΣ Aj. qer* on y! í ha join iuris uoas Tm ineo ἈΠῈ ὦ: Ato quor Ὁ cüntdK doof 4a Yd.
[one imnubnsalomi 123 pom 'tusbisn fior RET réesecien Sono, 1 je Ἔ) ] verdi iot d4 ; uis distelti mas COGIT ' pilis ! omo Loc! sospes
cte, af ques kr τ δ ἰς ] j Ev Bon, gr aw zs *4mnijus fgg jutlp ΕΠ. ; SU ini beg. 3h46 xat H 9 aiii 5h 4 d (ἃ, QUUM "idw im. Diugreum pend x E: bé" DEOR qp aite x:
dosgii 19 et rows f ἦι pv d σε est, intoHlog. pe cse Wwoscsm τ με ΤΗΣ tritt 3E Pss ii ndo ar; dust Bio - 2 aac E ΘΔΗΝ qesee iie qua. r geo do vole TIBUS. πολ θα, ij sh, x» euisip i E «c ; E ὃν cp Tex. ΘΗ vd 159816 bomo "otbetbanls. iz5 [ΠΡΟ vv m stkbqidnss aon siu LI nion T bagg ΟΝ ΓΝ xgabsng jiu) mieuripo Fi vat pem. don «eft columns. yere erga jodif. 15 πο δια, Mag aiia" ἤδη bono 34 Lain ΣΕ tois TH^ JANDIKE, ἼΗΙ iris ntl bini, ac
oxága Joann. oig. LB
stan i Ma. ^nina s sud ΠΝ σηραυθεμαϊο, ni ilitb. Aon ἢ n AR mt E: H | :
" : un mao j^ ! "n ; —À Pm δεσ' iis TIO vila à “καρ oy
is tios Eæ pe ΒΝ ü mes tus p ineat 20954: πῸ Fist. sen ΠΟ 5i
Mec. cif ÆS UN Vei NE ΘΒ ΜΑΣ, i 5i 25 Lon mo. ir d E f^ flos c
ag IE TASTE "5 Eun ΤΥ M E "m n ἧς Ro ut A gi Bam
n Ὁ 5s τ ys VA i. UE, je" ig δ DeL d τ "heroe Wai! aH
vagy ON 3 ise Peor o rr uM. ENG EX ΕΠ ipsas ΤΟ" o Seque y» ως MR in hæ
Tm εἴ «ὦ mi ΤΩΝ ἐξ UNT Ee! JREA 2 E gne Me ce
bale: Dl ? US X an WICH τῇ giis i Ls. e
erotioh sess Ais fiol i f b "ant ig MUN til S p. 30 597g Zn ts δ aneios Je ii E ow! V euis Mer Anis à de δὰ H^ 1 ἡ βου) 5.3 yw utin HS ARTS da omi ; DE METUIT HEN Ed: m wrern ben Y
totleit ui store Todos I ocu e, ΟΕ restat θα Jac «3 Æs ten ard ἀρὴν feu iter ὁ" etia rU ur went cod) dat m" τῇ 8^ anle dh ἘΠῚ : ἊΣ Ἐπ τ : ΦΙΠΠΉΜΟΊ ny reet siegt fé As Hntiludetha (piter am of fcn ποι ηαχὰν iw « i M ἥν 3 1 £1 rds y Line a ccs δ᾽ im P - e eA pe y
afe EA. LE umen e xg f my m puc ze a id " 23 PET ; me 3 D ra 5
" D “μα ἂ 3 " XY s, Js d . - 2 νοι v ? . ^ bI Bs "y
^ p UNE FIN ᾽ν d api odii n " ΡῈ vd : ᾿ T hut É : eim! A tss : i ARCA PORA W ] : yp e^ VM xa Me 5 τ ipa τῶ, eiie : NL REL Toti Pali uf ἢ Y When he says, It is evident, too, that true
cannot be contrary to true, either in opinion or in contradiction, etc., he
returns to a statement he has already made in order to prove it. It is evident,
too, from what has been said, that true cannot be contrary to true, either in
opinion or in contradiction, i.e., in vocal enunciation. He gives as the cause
of this that contraries are opposites about the same thing; consequently, true
enunciations and opinions about diverse things cannot be contraries. However,
it is possible for all true enunciations and opinions about the same thing to
be verified at the same time, inasmuch as the things signified or represented
by them belong to the same thing at the same time; otherwise they are not true.
Consequently, not all true enunciations and opinions about the same thing are
contraries, for it is not possible for contraries to be in the same thing at
the same time. Therefore, no true opinion or enunciation, whether it is about
the same thing or is about another is contrary to another. The third part is
the second difference, i.e., by convention, namely, according to human institution
deriving from the will of man. This differentiates names from vocal sounds
signifying naturally, such as the groans of the sick and the vocal sounds of
brute animals. Then Aristotle says, ‘by convention’ is added because nothing is
*by nature* a name, etc. Here Aristotle explains the third part of the
definition. The reason it is said that the name signifies by convention [ad
placitum ex institutione], he says, is that no name exists naturally. For it is
a name because it signifies; it does not signify naturally however, but by
institution [ex institutione]. This Aristotle adds when he says, but it is a
name when it is *made* a sign, i.e., when it is imposed to signify. For that
which signifies naturally is not made a sign, but is a sign naturally. he
explains this when he says: for unlettered sounds, such as those of the brutes
designate, etc., i.e., since they cannot be signified by letters. He says
sounds rather than vocal sounds because some animals—those without lungs—do not
have vocal sounds. Such animals signify proper passions by some kind of
non-vocal sound which signifies naturally. But none of these sounds of the
brutes is a name. We are given to understand from this that a name does not
signify naturally.] Aquino. Keywords: Peri hermeneias, de interpretation,
Austin/Grice, “De interpretation” nota, notare, notante, notato, denotato –
denotare -- Refs.: Luigi Speranza, “Grice ed Aquino: grammatici speculative,
per il Club Anglo-Italiano, The Swimming-Pool Library, Villa Grice, Liguria, Italia.
Refs.: Grice, “Intentionality in Aquino,” Speranza,
“Grice and Aquino on the taxonomy of intentions.” Aquino.
No comments:
Post a Comment