Powered By Blogger

Welcome to Villa Speranza.

Welcome to Villa Speranza.

Search This Blog

Translate

Tuesday, January 28, 2025

LUIGI SPERANZA -- GRICE ITALO A-Z L LO

 

Luigi Speranza -- Grice e Lodovici: la ragione conversazionale e l’implicatura conversazionale della virtù – verso la meta – la meta è l’origine – la scuola di Messina -- filosofia siciliana – filosofia italiana -- Luigi Speranza (Messina). Filosofo siciliano.Filosofo italiano. Messina, Sicilia. Grice: “I like Emanuele Samek Lodovici – very Italian – his metamorfosi della gnosi is good!” -- samek lodovici -- one of the two. Il suo pensiero d'impronta metafisica si oppone al materialismo e al riduzionismo. Esperto della filosofia di Plotino, Sant'Agostino e Marx, si occupa dello gnosticismo che a suo parere si trova ripresentato in diverse filosofie e ideologie dell'età moderna e contemporanea. Figlio del bibliotecario e bibliografo Sergio Samek Lodovici, nativo di Carrara, che lo chiamò come suo fratello maggiore, noto medico e politico. Rimase in Sicilia per breve tempo per poi vivere sempre a Milano. Scampò a soli cinque anni alla tragedia di Albenga, quando dopo il naufragio di un'imbarcazione carica di bambini era stato inserito nel gruppo delle piccole salme, ma il tempestivo intervento di un medico lo salvò. Di formazione e cultura cattoliche, studia a Milano dove si laurea con «Filosofia classica e spiritualità cristiana nel Commento di Sant'Agostino al Vangelo di San Giovanni». Insegna aTorino. Pubblicò due monografie, una su Agostino (con il contributo del C.N.R.), e l'altra sulla gnosi moderna, che gli valsero la cattedra di Filosofia a Trieste.  In una lettera Noce si riferiva così. Nella prima delle sue due opere fondamentali, Dio e mondo, inizia considerando la grave accusa rivolta da Heidegger alla metafisica, ovvero di non aver compreso che cos'è l'«essere» e di aver reificato Dio, di averlo cioè reso una «cosa». Questa critica può essere legittima ma non nei riguardi della metafisica neoplatonica nella forma in cui è stata mediata da Agostino. Individua il fulcro di tale metafisica nella dottrina della «partecipazione» delle idee col mondo, in forza della quale il rapporto di Dio col mondo è una relazione sostanziale e non oggettualità.  In Metamorfosi della gnosi, delinea una fenomenologia della cultura come influenzata da una mentalità inconsciamente gnostica. Tale mentalità ha assunto in sé le tesi dello gnosticismo antico, ovvero la sostanziale negatività del mondo, la possibilità di redenzione dalla oscurità del mondo attraverso un sapere salvifico (gnosi) e la possibilità di un redenzione del mondo realizzata, senza bisogno della grazia divina, dalla sola azione dell'uomo tramite la politica e/o la scienza.  Così nel pensiero gnostico la finitezza e la creaturalità vengono disprezzate e rifiutate, con l'ambizione di creare l'Uomo Nuovo e la Gerusalemme terrena. Insomma, sintesi del pensiero gnostico è quella formulazione che trova il proprio culmine nel «rifiuto di non poter essere Dio»; in tal modo nella visione gnostica non è più Dio, ma l'uomo gnostico a identificarsi con l'infinito, sgravato com'è da qualsiasi limite.  Da ciò appaiono evidenti gli obiettivi polemici e critici di ogni metamorfosi dello gnosticismo rappresentato nelle forme del riduzionismo antireligioso, del prometeismo marxista, della filosofia radical-relativista diffusa attraverso i media, della corruzione della memoria storica attuata anche attraverso la corruzione del linguaggio ed infine nella strategia della distruzione della famiglia, che è stata potentemente colpita in particolare con la rivoluzione sessuale e con alcuni tipi di femminismo.  Per quanto riguarda la sua pars construens, Safferma che proprio a partire dalla post-marxistica crisi del pensiero secolarista gnostico si deve delineare la necessità di ritornare alla tradizione metafisica, da lui indicata sulla linea di Platone, Plotino e soprattutto Agostino.  In sintonia con l'ermeneutica contemporanea, e pur evitandone le derive nichilistiche, riconosce la struttura storicamente condizionante del linguaggio nei confronti dell'esistenza e della conoscenza, secondo una sua favorita formula per cui «chi non ha le parole non ha le cose», e d'altra parte il filosofo riconosce anche la funzione inversa del linguaggio per cui, oltre che elemento condizionante, esso è anche il mezzo con cui l'uomo storico può trascendere i vincoli della storia e del linguaggio stesso (i baconiani «idola fori» e «idola theatri») ed esprimere le verità eterne. Rievoca la valenza dell'autocoscienza della ragione e delle sue vastissime potenzialità, sia in bene che in male, e a partire da queste, ne ricorda i limiti, i fallimenti storici e le costitutive incapacità che emergono specialmente nel momento in cui essa viene elevata ad una illuministica idolatria, concretizzandosi nella moderna vita di massa che  «ha affermato la libertà politica da ogni autorità spirituale, finendo per favorire il potere dell’uomo sull’uomo; ha affermato la libertà dell’amore dalla morale per vanificarlo nel sesso; ha affermato di lottare contro ogni religione in quanto superstizione, solo per prepararne una più esiziale, quella della scienza e del successo.»  Piuttosto, una ragione accorta deve, restando autonoma, interagire con la religione, per corroborarla e giustificarla razionalmente o per cercarvi le risposte prime ed ultime.  Tipica poi del suo pensiero  è la «cultura del ricordo», intesa come cultura non di una memoria archeologica bensì di una memoria che guardando ai fallimenti del passato possa liberare il presente dalle menzogne ideologiche e dai progetti utopistici che, ripetendosi nella storia, hanno generato i totalitarismi del XX secolo, e che oggi producono la dittatura del relativismo e del nichilismo. Così la memoria assume una funzione spirituale nel senso che  «mi rende migliore di quello che sono».  La riflessione è dunque nel complesso di carattere etico-sapienzale, consapevole che in ogni agire umano si esplica la ricerca della felicità, una ricerca che, per essere efficace e compiuta, deve però essere immune da qualsiasi utopismo onirico: è alla luce di questa precisazione che può affermare che «non vi è nessuna felicità senza virtù, in altre parole non vi è nessuna felicità senza quell'unica attività che è in grado di rendere l'uomo pienamente umano», perciò «non si può pretendere che l'acquisto della felicità non passi attraverso lo sforzo, la lotta, e in ultima analisi la sofferenza», ed è in tal modo che trovano un senso il limite umano e la sofferenza. Non sfugge al filosofo la coscienza della precarietà della felicità umana, però questa «ben lungi dallo spingerci alla tristezza per l'insaziabilità dell'uomo, va tuttavia vistaottimisticamente, come l'indizio che è un'altra la felicità conforme al livello spirituale degli esseri umani», perché «ultima hominis felicitas non est in hac vita. Saggi: “ Plotino nel In Johannis Evangelium di Agostino, in  Contributi dell'Istituto di filosofia, Vita e Pensiero, La Lettera ai Galati” in Marcione e Tertulliano, in «Aevum», Milano, Agostino, in  Questioni di storiografia filosofica, La Scuola, Brescia); Sul processo di Gesù e su Gesù e gli zeloti, Vita e Pensiero, Marxismo o Cristianesimo, Ares, Sesso, matrimonio e concupiscenza in, Etica sessuale (Milano); Tra cosmologia e metafisica. Note sul concetto di cosmo, in “Il demoniaco nella musica, Giappichelli,  La felicità e la crisi della cultura radicale ed illuministica, in  La crisi della coscienza politica e il pensiero personalista, Libreria Gregoniana, “Dio e mondo: relazione, causa e spazio” (EStudium); “Metamorfosi della gnosi” Ares,  Dominio dell'istante, dominio della morte. Alla ricerca di uno schema gnostico, in «Archivio di Filosofia», Istituto di studi filosofici, Roma, “La gnosi e la genesi delle forme, in «Rivista di Biologia», Il gusto del sapere, Universitas); “L'arte di non disperare. Il gusto del sapere  Estratti di L'arte di non disperare  M.  Picker, Il mio professore di filosofia, Studi Cattolici, Alabiso, La critica dell'attacco macro-strutturale al cristianesimo, Catania. Giacomo L., Profili. L., Studi Cattolici, Sciffo, Le maschere della gnosi, «Avvenire», Barbiellini Amidei, Il filosofo che insegna l'arte della speranza., in «Corriere della Sera», filosofo che insegna arte_della_co shtml G. Feyles, La battaglia di Samek, in «Tempi», tempi la-battaglia-di-samek Fumagalli, L. e Noce: Gnosi e secolarizzazione, Santa Croce, Roma //sergiofumagalli/files/ tesi.pdf  Taddeo, Verità e diritto, Trento G. Segre, una vita per la Verità, «la Bussola Quotidiana» /la nuova bussola quotidiana.com/it/archivio Storico Articolo-emanuele-samek- lodoviciuna vita-per-la-verit- A. Galli, Il ritorno della gnosi, in «Avvenire», Anna, L'origine e la meta. Ares, Milano.  Gnosticismo Cattolicesimo, Noce, Voegelin, Mathieu   su Santi, beati e testimoni, santiebeati.  Il gusto del sapere Universitas, Documentazione interdisciplinare di scienza e fede, Gnosi moderna e secolarizzazione nell'analisi” Fumagalli, Pontificia Università della Santa Croce, Roma, “la gnosi come vero avversario della verità di Restelli, sito "Cultura Cattolica. Emanuele Samek Lodovici. Lodivici. Keywords. la virtù, l’amore sessuuale, il sessuale – la sessualita, il maschile, il machio, il sesso maschile, il vir, virile, virilita. Refs.: Luigi Speranza, “ Grice e Lodovici” – The Swimming-Pool Library.

 

Luigi Speranza -- Grice e Lodovici: la ragione conversazionale e l’implicatura conversazionale -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Roma) The author of a fascinating essay on philosophical psychology. Figlio di Emanuele Samek Ludovici. Giacomo Samek Lodovici. Lodovici.

 

Luigi Speranza -- Grice e Lombardi: la ragione conversazionale e l’implicatura conversazionale – filosofia campanese – filosofia napoletana -- scuola la filosofia italiana – Luigi Speranza (Napoli). Filosofo italiano. Grice: “I like Lombardi; he took seriously my idea of Philosophy’s Longitudinal Uniity, and like Passmore or Warnock, engaged iin a study of the ‘last hundred years of Italian philosophy. This shows that his interests on Kant, etc., are Italian-based, mainly!” Il padre e avvocato e docente di diritto e procedura penale a Napoli, già allievo prediletto di Bovio, deputato prima e dopo il fascismo, autore di scritti vari di sociologia. La madre Rosa Pignatari fu nipote di  Ciccotti, nella cui casa era cresciuta. Tradusse alcuni degli scritti di Marx nelle Opere edite dal Ciccotti e la Storia del movimento operaio di Edouard Dolleans.  Laureato e libero docente in filosofia lavora in filosofia. Pubblica “Il mondo degli uomini” (Firenze, Le Monnier) Insegna a Roma. Presidente della Società Filosofica Italiana e (sin dalla fondazione) della Società filosofica romana, diresse il "Centro di Ricerca per le Scienze Morali e Sociali" presso l'Istituto di filosofia della Roma. Direttore della rivista De Homine cui si è affiancato il Bollettino Bibliografico per le Scienze morali e sociali. Membro dell’Accademia nazionale dei Lincei. Gli e conferito il premio nazionale "Croce" per la filosofia.  Saggi: “L'esperienza e l'uomo.”“Fondamenti di una filosofia umanistica” (Firenze: Sansoni); “Il mondo morale;”“Feuerbach” (Firenze: Nuova Italia); “Feuerbach e Marx: “Kierkegaard” (Firenze: La Nuova Italia); “La libertà del volere” (Milano: Bocca); La filosofia critica, Roma: Tumminelli; “Il problema kantiano, “Commento alla Critica della ragion pura” Kant vivo (Firenze: Sansoni); Nascita del mondo modern (Firenze: Sansoni); Concetto e problemi di Storia della filosofia” (Asti: Arethusa); “Le origini della filosofia” (Asti: Arethusa); “Libertà” (Asti, Arethusa); “Dopo lo Storicismo” (Firenze: Sansoni); “Ricostruzione filosofica” (Asti: Arethusa); “La filosofia italiana” Asti: Arethusa, Il piano del nostro sapere, Asti: Arethusa); “La posizione dell'uomo nell'universo, Firenze: Sansoni); “Problemi della libertà, Firenze: Sansoni,  Filosofia e civiltà” (Firenze: Sansoni, Saggi Manoscritti inediti Scritti vari di filosofia, Scritti politici Filosofia e Società, Firenze: Sansoni, Filosofia e Società Firenze: Sansoni, Il senso della storia” (Firenze: Sansoni); Aforismi inattuali sull'arte” (Firenze: Sansoni); Galilei: un ante-signano”(Firenze: Sansoni, scritti per l'università, Firenze: Sansoni, “Continuità e Rottura, Firenze: Sansoni, Una svolta di civiltà, n.d.: ERI, Gaetano Calabrò, Torino: Filosofia, Atti del Congresso internazionale di Filosofia, Milano: Castellani et C Editori, Il materialismo storico Atti del Congresso internazionale di Filosofia; Roma: Fratelli Bocca, Il problema della filosofia oggi Varie Taccuini di viaggio Dodici canzoni napoletane, su versi di Salvatore Di Giacomo, Firenze: Forlivesi, Torino: Edizioni di Filosofia, Treccani L'Enciclopedia italiana. Un contributo significativo per la costruzione della filosofia italiana contemporanea, Lincei, in Biblioteca di Filosofi, Sapienza Roma. Franco Lombardi. Lombardi. Keywords: la filosofia italiana, Galilei.  Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Lombardi” – The Swimming-Pool Library.

 

Luigi Speranza -- Grice e Longino: la ragione conversazionale e il filosofo della regina -- Roma – filosofia italiana – Luigi Speranza (Roma). Filosofo italiano. An adviser to Queen Zenobia. Oddly, when Zenobia is defeated by the Romans, she is taken off to Rome, whereas her adviser is executed.

 

Luigi Speranza -- Grice e Longino: la ragione conversazionale e il diritto romano -- Roma – filosofia italiana – Luigi Speranza (Roma). Filosofo italiano. A legal scholar and theorist. Uno degl’uccisori di GIULIO (si veda) Cesare. Gaio Cassio Longino. Longino

 

Luigi Sperranza -- Grice e Longano: la ragione conversazionale e l’implicatura conversazionale dell’uomo naturale – filosofia molisese -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Ripalimosani). Filosofo italiano. Ripalimosani, Campobasso, Molise. Grice: “Longano took ‘naturalness’ so seriously that he would apply it to anything: ‘man’ (‘uomo naturale’) and morals (‘morale naturale’).” “I like Longano; he is a systematic logician, as I’m not – therefore he thinks that to study semantics, which logic is, starts with studying signs – as I did in my seminars on Peirce – so Longano is the one I was referring when I mentioned what ‘people were at when they display an interest in natural versus conventional signs; he also has interesting things to say about my favourite parts of speech, syncategoremata!””Allievo di  ZURLO, si trasfere a Campobasso e quindi a Napoli dove divenne allievo di GENOVESI. Fa parte della massoneria ed è considerato un importante esponente dell'illuminismo, fu sostenitore dello stretto rapporto tra anima e corpo e di una visione dell'uomo nella sua interezza. Propugna la rinascita dell'Italia, proponendo un piano di riforme e il superamento del feudalesimo. Altri saggi: “Piano di un corpo di filosofia morale; ossia, Estratto d'un corso di Etica, di economia e di politica” (Napoli,“Dell'Uomo Natural Napoli, “Saggio sul commercio” (Napoli, presso Vincenzo Flauto, Raccolta di Saggi economici per gli abitanti delle due Sicilie, Napoli,  presso Sangiacomo e Campo, “Dell'uomo e della sua morale natura -- Esame fisico, e morale dell'uomo, Napoli, Morelli, Dell'uomo, e sua morale natural, Della morale naturale, Napoli, M. Morelli, Dell'uomo Religioso e cristiano,  Dell'uomo religioso, Napoli, Morelli, “Logica” Viaggio per lo contado di Molise ovvero descrizione fisica, economica e politica del medesimo, Napoli, Viaggio per la Capitanata, Napoli, Sangiacomo, Il Purgatorio ragionato, Lepore, postfazione di Martelli, Campobasso, Palladino, Philosophiae rationalis elementa; De arte logica, Napoli; De metaphysica, Napoli, Orsino; De Jure humanae, Napoli, Biblioteca provinciale di Foggia; L'anno di Genovesi, su biblioteca provincial foggia. Gaetano, su webcache .googleusercontent.com A. Rao, L'amaro della feudalità: la devoluzione di Arnone e la questione feudale a Napoli, Guida, Rizzo, La civiltà del Purgatorio: riformismo e anti-clericalismo nella provincia molisana,  S. Borgna,  su delpt.unina, Dizionario biografico degli italiani, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana. I I BIBLIOTECA NAZ. Vittorlo Emanuele III   i  \.A  NAPOLI  t V' PHILOSOPHIÆ RATIONALI*? ELEMENTA   A V f T. N DE ARTE £OGIC4  r i u ^ u A Pe rerum ideis, et signi 'f, Jej% erroribus et ycritate   NEAp0Ll s   fcE CLARIS DIALE C TIGiE  SCRIPTORIBUS. AD GANTORIUM.  I 1 V v  % r   Philosophia, Josephe pr^claridiime, in quam  uno Dialectica studio ingredimur, rerun divinarum, kumanarumque sapientiam conticet » Hinc Dialectica inchoat, qutf sapientia  perficit. At vir acerrimi ingenii, divine memori e, et per quam longa meditatione, ac lectione contritus Antonius Genuensis meus amicus, et magister, multa in sua arte logica >  pluraque in aliis desiderans, neminem plane,  qui jure appellari Dialecticus posset, dicebat.  Habebat itaque vir magnus comprehensam ani * f. 4   m  quem si imitari non possfimifs, at qualif esse  debeat, poterimus fortasse dicere i “   Ars disserendi licet a ratione proficiscatur j  proindeque quolibet in homine ingenita; verum,tamen a Græcis primo elaborata, atque ab usdem et monumentis, et literis est cepta mandari. Testes enim sunt, j arieter plurimos philosophos illustres, etiam *pene innumerabiles  oratores, uti Lysias, Isocrates, Hyperides,  JEschines, Lycurgus, Pericles, DemOslheoes,  aliique plures. Quibus si artem disserendi demas, omnem eorum vim, atque loquendi ce piam prorsus evertes. Equidem si hac arte Pericles ( mitto eet«fos ) fuisset orbatus', quo pacto tanta cum delectatione aculeos, reliquisset in animis eorum,  i. a a qui-O qi/ibns esset auditus i Quis putet suhtUitateni  ingenii L. Bruto defuisse, qui ex oraculo Apollinis tam acute conjecerit, qui summam  prudentiam simulatione stu/titi.c texerit, quique  Civitatem perpetuo dominatu llt er at am fAagistratibus annuis, legibus, ju liciisque devinxerit ? Quis denique putet Appium Cvium, Catonem majorem, Cn. Servilium, Tib. Gracchum,  t-. Cott..m, P. Scxvolam, L. Crassum, C.  Antonium, Hortensium, C. Cxsarem, Ciceronem, aliosque disertissimos Itali x oratores nulla Qialecticx Arte fuisse imbutos ? Verum huc  In loco non quxrimus, qui fuerint clari Didfectici, sed quanti pretii eorum scripta; tempus est igiiur, ai id quod instituimus, acie edere. Dialectica a Grxcis exorta } ut superius j  bnte Christum an. 4 66., Zenoni ex urbe P,lea  in hucahia postea Velia Parmenidis Auditori  tribuitur, At Zenonis Logica, quid aliud,  hi si ars nixandi, cavilldndique, ex qua Eleatici Sophistx profanarunt, quorum intolerabilem arrogantiam Socrates Atheniensis prxstan tissi no vir ingenio j atque morum probitate it - lustris abhorrens, irohica subtilitate eorum iru  st i tuta refellere solebat.   Eleaticam scholam Leucippus Abderita Zelionis discipu'us ante Christum an. 452. sumthopere illustravit. Etenim is fuit atomorum  sententix auctor, cujus doctrinam primus instauravit Democritus etiant Abderita, ante Chri s 3 stuni stum 420. ac postremo Epicurus Atheniensis,  a quo initium schola Epicurea ante Chr. 300.  an. accxpit .  At Socrates, qui cum floreret ante Chr. 41S.  >»• owi«/ genere virtutis r hac tamen fuit luitde clarissimus, quod omnium primus homines felices. reddere studuit. Ille enim non de rerum  natura, atque astrorum motu, iit superiores  philosophi, sed de animo, de perturbationibus,  de bonis et malis, deyue humana vita, aC moribus sdpienter disputavit. Quantum vero ad  ijusdem Dialecticam y tota versabatur in eo t  quod principio omnia vocabula definita vellet,  deinde quibusdam minutis interrogatiunculis propositiones per necessariam consecutionem ita  acute teperet, donec adprxceps inconsideratos  adversarios perduceret. Hujus tanti viri domus t  ciinctx Greci.e quasi ludus cum esset, atque  officina dicendi, minime mirum, si ejus ex  uberrimis sermonibus extiterint tot, thntique  doctissimi viri.   Sed,, inquies, qui isti tandem fuerint ? Hoc  in nomine, inquam, non sunt habendi, nisi ii  qui maxima cum citra Dialecticam coluerunt,  quorum illustriores fuerunt Plato, ei qito Academici, Euclides, ex quo Megarenses ptomanarunt. Itemque Anihistenes Cynicorum p arens %  atque Aristippus sbct.t Cyren.torum Conditor.  Hisce veluti ouatuor familiis universd veterum  Dialecticorum multitudo conclusu, ad hxc usque  tempora est 'ptopagata. Quare distincte me pro kejm iessisse deliror,, si eorundem Xripta Logici  'perpendam Plato ante Chr. 39 - an ‘ Codrit ex parte p!U  iris, et Solone ex parte .matris editus, in sua  adolescentia exercitationibus gymnasticis, pictu ¥  pro morum philosophia Dialecticam præcipuum  m medum f eluit • Hinc ejus auditorei, ut ex Lærtio discimus dicti sUAt,et Megarenses Ut  Dialectici Quantum ad ejusdem disserendi  artem, tota erat iA quadam inductionum, ac  conclusionum serie, eX qua disputandi pressa,  ratione Eubolides illius distipuius muti a sophismatum genera invertit, adhibuitqhe .. At  Diodorus, qui dicitkr. Crbhus, hujus schoU  alumnus sumtno nitore conjectus est, quoniam  Stilponis argutias refellere ignoravit i Megareu i  urguendi modus in Europi barbarie renovatus  inter NOmirta/ium, et Singularium, atque in u  ter Thomistarum et Scotistarum scholas diutii sime regnavit .. j   Altet ' Sacratis discipulus fuit Aristippus ]  qui ante Chr. 406. an, floruit i Hic, r* l/r^/  Cyrenarum Socratis fama fercitUs, Athenas  Venit, ut eum audiret, Aristippus fuit Secta  CyrenuicX auctor 4 At tjus sequaces j eque Physicam ac Dialecticam n egi exedunt. Non miretis  l et tur ) si ‘tohr.em ititer et voluptatem nbllum  discrimen (funerent. Quin imo interiorem dumitaxat voluptatis, uut doloris Sensum putabant  ven es^f judicium, quia sentiatur. Verum pbtestne quisquam dicere, inter eUm, qhi doleat t  et inter eum qui in 'voluptate sit, nihil inter esse. Aut ita, qui sentiat f non apertissime  msamai. 1 ix..J   Postremiis Socratis disciphlus fuit Anthiste- '  • n * s -Atheniensis, Cynicorum secta; Jnstituior i  Paucissima hic de arte disserendi scripsit, ut  ex Lærtio, in ejus vita  Dos iit in gymnasio,  Otqtie Diogenem Sinopeuhl, quem Cynicum cognominant, ' habuit auditorem. En, Josepht  doctissime, Pelui i surculos Dia/ecticie piante,  quam Zerin seruit Soctates y fj usque discipuli  excoluerunt. Dicendum medo est f quales ei  quatito? fructus unhsquisque eorum produxerit i  iLx Platonis auditoribus, ceteris presiitere  Aristoteles Schole Peripatetice institutor et  princeps, atque Xenocrates Magister Xenonis  Cittici, aili Stoicorum est parens i Aristoteles Stagirites N icomachi Filius, magnique Alexandri preceptor, floruit ante Chn  an. 350. Hic enim adeo prestavit, ut excepto  Platone, parem noti invenias. Quis enim illo  gravior in loqtiendo, in sententiis argui ior } iri  docendo copiosiot in edisserendo subtilior, a’c  tandem in inveniendo, disponendoque admirabilior ? Referti sunt ejus libri et omnigena rerum  cognitioni, et verbis illustribus i Senex impie tatis crimine a sacerdotibus accusatus, aufugit t  ln Isyceeo eidem successit Theophrastus il/iai  auditor, quo mortuo pene siluit licet in ets  docuerint Eicon, Aristo, Critolaus, Demetrius Phalereus ) et Strato cognomento physicus 4  Quod spectat ad Aristotelis Dialecticam, in  qua fuit pnestantissimus y ejus libri sunt de rcttione disserendi multi, et multum probati 4  Etenim veteres scriptores artis hujus usque a  principe illo, atque inventore Zenone repetitos  unum in locum conduxit, et naminatim cujus que prscepta magna conquisita tura perspiouS   00 *    te>  Conscripsit, et enodata diligentissime exposuit i  Scis enim nihil esse simul et inventum, et  perfectum. Stagirites itaque omnium primus  attulit hanc artem omnium artium maximam,  - et quasi lucem ad ea, quit- confusa, jejuna, et  exilia cntum ante annos scripta erant.   Ad Platonis scholdrti refertur quoque Zeno  Cittieus ante Chr. 300. an. qui fuit Xenocratis  Chalcedonii discipulus. Trigesimo sum xtatii  anno Athenais ivit, ht iiras illos nosceret,  'quorum opeta lectitarat. Principio Craten deinde Stilponefn i Xenocratem, atque Diodorum Crontim audivit. In Stoa scholam ape*  ruit, habuit que nonnullos discipulos, quos morum honestate plus, quam scientiis informabat i  Etenint multa de justitia, de fortitudine, de  temperantia, de amicitia, deque hujusmodi ahis  Stoici graviter, et enucleate scripserunt. Quantum autem ad artem disserendi, quam ab  Oratoria arte sej ungerent, nihil in eo genete, quod ad disputandum valet, prætermissum est. Quaque Dialectici nunc tradunt, et  docent, nomie ab illis philosophis instuta suhtj  ' kt inventa ?   At, inquies, pr teter dinumeratos iisdem fere  iempbrihus floruerunt etiam Parmenides, Xenocrates Ciren.ei, Stilpo Megarensis, ac denique Epicurus tantx scholte conditor, qui si  Dialectici non sunt habendi, nescio hoc nometi  cui tribui possit. Sed quid insipientius, quarti  isti omnes i Parmenides enim, et Xenocrates   iritrtt H   increpabant eorum arrogantiam, quasi irafi,  Hui cum sciri nihil possit, audeant se scire  dicere. Uipsum dicendum de Cyrenxis qdi  hegant esse quid quam, qtlod percipi possit extrinsecus, sed ea se sola percipere, qti.e tactil  intimo sentiant. Nihil de Stilpone. Quam  fnu'ta ille cofitra sensus, 'quam multa contra  omnia, qu.e in consuetudine probantur ? Nihilque de Epicuro, 1 eujus tt>ta Dialectiea in sensibus erat. It e mq ile ex Dialectica tollit definitiones: nihil de diitisione ddcet: non quomodo efficiatur concludaturqile ratio, tradit: non  qua via captiosa solvantur, ambigua distinguari tar, oftetidit. Tu quidem, inquis, loiurrt  Epicurum e philosophorum choro sustulisti.  Ita sane, flatu qtiomodo philosophiis, qui disserendi artem nullam habuit ? qui in physicis tam  plumbeus, qui Solem bipedalem facit, qui de  atomis tot puerilia fingit ', qiii tandem regulam  veri, et falsi in sensibus ponit ? Nonne hxc  discere liidus esset ? Verum ab hoc tam crediilo, qui numquam setlsus mentiri putat, discidamus.   Insuper pressifis affis, et inquis, quod Arce  silas, ChrysippuS, Pyrrho, et Carneades summi Dialectici fuerint, qtioniam Arcesilas fuit  medix Academix parens, Chrysippus fitlcire  putabatur porticuih Stoicorum, Pyrrho scepil eorum' sectam, et Carneades novam Academiam  eonJidit.   Primum Arcesilas Pilanx natus in JEolide *ntc!    ante Chr. 290. floruit; Cratique in Academia  successit. Juxta Lærtium Arcesilus omnium primus utramque in partem disserere aggressus  est. Quod esi omnino falsum ex ipso Lærtio,  qui in ejusdem vita etiam scripsit: Primui  Orationis modos, quos Plato tradiderat, novit,  'effecitque per interrogationem ct resportsionem  contentiosius Id ipsum asserit Cic. libro de Oratore tertio: Arce silis primum., qui Polemonem audierat, ex variis Platonis libris, et  sermonibus Socratis, hoc maxime arripuit f  nihil esse certi quod aut sensibus, aut animo  percipi possit: quem fuerunt eximio qubdar/i  Usum lepore dicendi, aspernatum esse omne  animi, sensusque judicium; primumque instituisse, tlon quid ipse sentiret, ostendere; sed  centra id quod quisque se sentire dixisset, disputare. Ai darius libro de finibus secundo:  Socrates percontando, atque interrogando elicere  solebat eorum opinibnes, quibuscum disserebat j  iit ad ea, qu.c hi respo id ssent, si quid vi letetur, diceret. Qui mos cum a posterioribus  non esset retentus, Arcesilus euiti revocavit,  tt instituit • Hoc ipsum in questionibus Academicis novam appellant, qux milii vetus videtur; siquidem Platonem ex illa veteri nume • j. ramus, cujus in libris nihil affirmatur, ei iri   utramque partem multa disseruntur, de omnibus queritur, nihil certi dicitur. Hac de cau. sa sicut i Tib. Gracchum populi Poma ni per '. turbatorem, ita Arcesi/am Reip. philosophorum  „ e  fversorem appellavit: Habendus ergo Dialecticus,  pt quidem summus, qui negat quicquam sciri y  neque comprehendi posse, ne illud ipsum quod  fi. ocrates, st nihil scire ? Sed si nihil sciri;  ni hi /que comprehendi possit, quo pacto rationis  artificia convellere posse, dicebat ? Insuper notiis innotescit probabilitatem maximam vim habere in artibus. Artes autem sine»scientiis esse  non posse. Qua cum fint, pateretur fortasse  hoc "Raffæl Urbinus aut Michæl- An gelus, aut  Titianus nihil se scire, cum in eorum operibus  esset tanta solerjia ? Vide quxso, quos, et  quantos laqueos sibi Scepticf texuerunt.   Quantum ad Chrysippum Cilicum professione  Stoicum, et Zenonis Auditorem, qui ante Chr.  £ 30. an. vixit, scis illum fuisse virum et  vafrum, et ingeniosum. Scis etiam eundem  scriptitasse plusquam septigentos libros, quorum  pars maxima in Dialecticis versabatur. Sed  intellege, ouid Scioppius in Elementis philosophia sioictp moralis: neque tamen, ait, defendere, ac negare velim fuisse Stoicorum non  paucos, qui specie ingenui illecti >, inanibus argutiis Ipdibria quadam excitando severissima,  et gravissima ortionis in contemptum adduxerint; quorum princeps jure dici possit Chrysippus, qui cum esset magna ingenii vi p radit us, mireque ad quidvis excogitandum celer  et acutus, nihil aque solebat labofare, quam  ut non reliquarum tantum' sectarum inventoribqs contradiceret, sed a Magistris etiam su/q   Zeno»    % e none, et Cieant e pleri sque in rebuS dissideret,,  1'uitne summus Dialecticus, teste eodem Scioppio, qui persep.e scripsit eadem, sæpius sibi  contraria, ac repugnautia ?   Sequitur Pyrrho Peloponesiacus, qui primo '  picturam exercuit, atque artate Alexandri Magni, quem suis in bellis comitatus est, floruit.  Pyrrho Anaxagarxr auditor, illa ipsa Sentiit,  qur Arcesilas, proindeque nihil decerni > neque  quidquam comprehendi posse dicebat. At de  Pyrrhoniis ita A. Gellius lib. %l. Cum h.ec  autem consimiliter tam Pyrrhanii dicant, quam  Academici, dtjjtrre tamen inter sese, et propter  alia qu.edam, et vel maxime propter ea existimati  sunt, quod Academici quidem ipsui/t illud nihil  posse comprehendi comprehendunt; et nihil posse s  discerni, quasi discernunt: Pyrnhoaiii ne ii quidem ullo pacto videri verum dicunt, quod aihil  esse verum videtur. Sextus autem Empyricuf  Pyrrhonios inter, et Academicos aliud discri- '  pien invenit, scilicet: Arcesi/as amnem judicii  suspensionem habuit bonam, atque solam adjipiationem uti semper malam putavit. Sed Pyrrho, ej usque auditares adfirmationem non esse  secundum naturam, verum secundum id quod  apparet, disputabant. Qui i multa ? Inter mortem, et vitam Pyrrho nullum discsrimcn agnovit, quod Epictetus, licet hanc sectam diligeret, damnabat.   Sequitur po (tremo loco Carneades illustris  philosophus Grecus, qui habetur teri i a- Acas/t- pii* parens, et floruit ante Ckr. 160. an. vegum qui Academi,e auctor ? nonne scis Carnea liem fuisse veteris instaut atorem, vel venuq  assertorem ? Hinc f icero hero de nat. Deor.  primo: la philosophia, ratio contra omnia disserendi, nullamque rem aperte judicandi, profecta a Socrate, repetita ah Arcesila, confirmata a Carneade usque ad nostram viguit xtatem. Hic enim disputans, omnibus veris false;  quicdam adjuncta esse tanta similitudine, ut in  iis nulla insit judicandi, ac assentiendt nota «  At, inquies, eum maximum fuisse Dialecticum, quoniam de eo sic CICERONE (si veda) scripsit • Carneadis  yis incredibilis illa dicendi, et varietas argumentorum perquam esset optanda nobis: qui  pullam in illis suis disputationibus rem defendit, quam non probarit, nullam oppugnavit,  quam non everterit • Ulterius dices ? Nonne,  ipse Cicero eum extimuit, cum it; libro de legibus primo ait: perturbatricem autem harum  omnium Academiam hanc ab Arcesila, et Carneade recentem exoremus, ut sileat. Nam si  invaserit in hxc, que satis scite nobis instructa, et composita videntur, nimias edet ruinas.  Quam quidem ego placare cupio, submovere  tton audeo. Ex quibus tandem optime concludis ^  Carneadem summum fuisse Dialecticum •   Sit sane Carneades Dialecticus, et quident  nummus. Dic mihi, vir prestantissime, cum  Logici finis sit veritatem cujusque generis in pdtiqare, estne Dialecticus f qui eam tollit, tf   ejusdemque est eversor ? nonne in Senatu Rol\  mano maxima populi frequentia cum is pro  justitia, et in justitiam Jisputasset, eam radicitus evulserit i Ulterius qui de omnibus dubitat t  dubiamne quoque reddit sui ipsius assertionem ?  Similiter } qui universa ut falsa habet, nonne  eidem est quoque falsum, quod ipse asserit l  Hinc profecto intelliges Ciceronem timuisse  Carneadem, non ut potentem Logicum, sed ut  iniqu.e mentis hominem, quem sapienter placatum malebat, quam submotum; amicum potius  quam hostem implacabilem, inexpiabi/emque  optabat. Quid tnirum ? Diis manibus ne noceant)  fortasse nos ip i quotidie non litamur 1   Satis multa de veterrimis Dialecticæ Scriptoribus. qui eam /em vel invenerunt, vel auxerunt^ vel perpoliverunt ad Cx-aris usque ætatem.  Secundo autem ecclesi.e s.ecu/o, Alexandriæ, ad  quam veluti meYcutum bonarum artium cum  literati omnes confluerent, invaluit quadam philosophandi ratio, quæ ecclectica, dicebatur. Ejus  erat ex singulis philosophorum scholis tum temporis florentibus qux-dam exprcepere, aliaque  mutare. Qu.e phihj^Qpnsndi ratio adeq placuit  sanctissimis, ct doctissimis ecclesia.' Patribus,  Ut 'statim per universum Christianorum orbem  propagata fuerit. Huic accessit, quod novatores  quinti suculi Aristoteleis, ac Stoicis præsidiis  abutentes no tros Doctores adgrediebantur, qui  ut adversantium argumentationibus occurrerent,  fadem deputandi arte etiam, imbuebantur. Quamobrem "Dialectica iTla ex Stoica, atque  Peripatetica conflabatur, qute usque ad sxculum  duodecimum in occidente fuit tradita, maxime  quia S. Augustinus eam discipulis suis commendasse dicitur.   Verum labente duodecimo sæculo, scholastici t  sive christiani occidentales Aristotelis libros  • ab Arabibus versos, atque ab iisdem interpretatos accepere. Sed pernimio rixandi ardore  ducti, Dialecticam, ac Metaphysicam per se  obscuras, atque involutas novis subtilitatibus,  novisque contortissimis qucstiunculis ac laqueis  ideo foedarunt, ut nihil supra • Etenim cum  linguie Grxc  saltem præcipuos, minime expendit ? Qui ver  sabulorum, et propositionum naturam non exponit ? lllene Dialecticus, qui veritates cujusfue generis non videt, et principia, ex quibus  oriuntur, /10« ostendit ? lllene denique Dialecticus, 71« /k*Ai 7 4/f rerum definitionibus, ac  divisionibus, nihilque de errorum caussis, >0rumque emendatione, t/oeer.   Petrus Ramus ex pauperrimis editus parentibus anno 1516., quamvis hebes,, ac   /cr/zf stupidus, quamvis sero, ef duram servitutem in Navarrte collegio serviret; verumtamen  Cleantis instar oleo, ef lucerna mafkpuum disciplinarum lumen sibi comparavit. Quin imo  tanto sciendi desiderio exarsit, ut solo labore,  et diligentia in id Hierarum splendoris pervenerit, ut trigesimo sue etatis anno adversus  Aristotelem scripserit, atque sequentem thesin  sustinere ausus sit: Quæcumque ab Aristotele  dicta fuissent, esse commentitia. Rei novitate attoniti, atque temeritate judices percussi  irrito conatu per diem integrum fuit Magistratus. Ita barbari barbare vocabant ejusmodi  scholastica exercitia. Sic Freigius in vita Petri Rami. Scripsit Ramus istitutiones Logicas r  qu  ali ia. plures.   Lockiuf suam Logicam e fi Jit.  ouatuor libris comprehensam, in quorum primo  pro aris, et focis disputavit universas rerum  ideas repetendas esse partim a sensibus exterioribus, partim a mentis reflexione. Quamobrem  hac in re Aristotelis opinionem instauravit, et  Cartesianorum Doctrinam sustulit. In secundo  libro agit, quo pacto ide.e ipsæ acquiruntur.  Tractat in tertio de vocibus, earumque proprietatibus. Quartus denique in cognitionibus humanis in genere, Ac sigillat im in veritatibus y  qux tam ex ratione y quam ex historia eruuntur, versatur.   Sed qu* viri docti in eo damnant, sunt 1.  repetitio earumdem rerum, et quod maxime  mirum, nullius momenti: 2. res involutas,  vel non extricat, vel male enodat, g. irrito  conatu autesivit materiam esse cogitantem. His  dictis, nunc reliquorum Dialecticorum, si placet, States, et gradus prosequamur.   Quod in Anglia Lokius, idipsum fecerunt  in Gallia Manotte; in Germania Christianus  ThomasiuSy Andreas Rudigerus, et Christianus  V/olfius; in Italia denique Antonius Genuensis t  A/oysius Verneus Lusitanus, atque Ab. Angelonus.De quibus singillatim, et ne nimius sim,Stricte dicam.   fc 4 Ma  t \  Mari oli e m rebus phy sitis diutissime versatus, etiam logicam edidit duas in partes tributam, quarum aiteru quasdam propositione *  per se claras, ceu principia continet. Alter m  vero modos, ex quibus veritates cujusque generis 'ab iisdem principiis deduci possunt. Hinc  qute arguendi ratio, et quo pacto errores, er  sophismata internoscenda sunt, notat, Summopere hic auctor commendandus ob claritatem  suarum cogitationum, ob rerum ordinem, atque ob exemplorum delectum. Verum, quia  artem Criticam tam necessariam ne quidem  tetigit: nihil de veritate probabili egit: omnigenus errorum caussas non vidit: sequitur Ma~  riotti Logicam mancam esse’, et imperfectam.   Christianus Thomasius Hahe natus anno 1 727.  in Introductione ad philosophiam Aulicam nievis, atque erroribus, quibus Dialectici superiores Logicam infuscarunt, detersit. Verum  tanta Eruditionis moles viris doctis est omnino  inutilis, tyrones opprimit. Hoc in' numero ha*  bendus quoque Audreas Eudigerus.   Denique Christianus Wofius maximi nominis  vir accuratissime vocabula definivit, atque acutissime veritates cujusque generis detexit, demonstravitque. Inquis ergo, hanc unam esse  Logicam perfectam ? Minime, inquam, nam lectores rerum minutissimarum atque inutilium  perpetua demonstratione laborant. Insuper exemplorum copia eosdem fatigat, i. perfectam criticam    t' picam M* tradidit i Denique hctienom tine  ulla delectatione homines negligunt.  Sequitur Gt nuens is ai omnia sumi  na natus, qui a magistris parum institutus,  naturam habuit admirabilem * Omnia magna  erant in eo, sed corporis actio singularis. Manus enim, humeri, latera, oc«/i, status proceritas, gratia, incessus, omnisque motus cum verbis 4, sententiisque consentiens, erant hujusmodi, ut statuo nihil fieri potuisse perfectius..  Unus, ut scis, Josepkus Ciri Ilus omnium eloquentium jurisperitissimus, • « jurisperitorum  emnium eloquentissimus cum eo in Cathedrapoterat decertare. Illius viri domus cuncte Ita U  lia, quasi ludus quidam patuit, atque officina  docendi. Magnus philosophus, et perfectus magister inter parietes aluit illam gloriam, quam  nemo quidem est postea consequutus • Hujus  viri egregii interitus, non modo prasentem literatorum Civium, bonorumque penuriam attulit, sed etiam et auctoritatis, et prudentia  triste nobis desiderium reliquit • Verum id,  quod propositum erat, prosequamur.   Quinque in libros tribuit ejus Dialectice  Institutiones tertio editas anno 1 7-66., quarum  finis cum sU humane rationis perf ectio, act  eam comparandam gradatim accedere curavit,  proindeque libro primo mentem emendare tot,  tantisque erroribus tum animi, tum corporis  foedissime inquinatam, studuit • Illam reddidit   y rerum omnium inventricem in secundo. Hin *  idearum origo, et genera. Hinc sensuum usus  efue humana,  ARTIS LOG I C M   f UMENTA INTRODUCTIO y f,. ( 'trf I • ••rt' *1 •  -I • v • Logic 9 Rorumque progressibus «De Logica Docente De mentis humana actibus. Quibus partibus constat homo. Homo est animal rationis compos Q Uisqu* scit hominem esse rationis cofri» potem, per quam consequentia cernit,  pene universas rerum causas cognoscit. Insuper plurima inter se componens, atque rebus  prresentibus annectens futuras, non modo totius vitæ cursum facile videt, sed etiam corporum coelestium ordinem intelligit. Prseterea hac divina rationis vi, nonne innumerabiles scientias, artes, atque infinita instrumentorum, et machinarum genera invenit ?  Quid plura ? Huic uni tribuenda sunt societatis primordia, hominum juta, atque officia Denique ratio ipsa est nostra morum norma,  quam si sequamur ducem, non aberrabimus»  Spiritus a corpore, in quo discriminatur. Qu* cum sint, quisque intelligit naturairf  mentis humame toto coelo ab illa corporis  differre. Etenim corporis est divisibilitas, co A 3 lor De mentis actibus   lor, figura, inertia, partium resolutio. Denique neque movit, neque movetur, nisi ab  alio corpore impellatur. Nulla itaque vis in  eo, nulla comprehensio, nullaque judicandi,  ratiocinandi, reminiscenaique vis inhopret.  Verum hrec, atque alia ejusdem generis injiint  in homine. Tribuenda sunt igitur ejus menti, cujus .natura quicquid extensum, divisibile, figuratum, atque corporeum respuere debet. Ex quibus perspicue constat ex corpore,  atque anima hominem constare. Mens sensuum exteriorum ope ideis imbuitur,  Ex dictis liquido patet corpus esse in homine unam ex partibus præcipuis. Hinc etiam  patet non posse universas mentis humanæ vi.  res comprehendi, multoque minus explicari,  nisi prius quæ in ipso- corpore obveniunt, intelligantur. Etenim a natura ita comparati  sumus, quod sicuti corporum ictus nostros  sensus veluti explicant, ita sensus externi,  mentis vires ceu creant atque exsuscitant.   Ex quo sequitur nullam posse dari ia mente  actionem, nisi a sensibus exterioribus ea commoveatur, et sensus ipsi delitescerent, si in  iisdem nulla corporum heret percussio. A sensibus igitur exterioribus exordiendum esse  ducp •  tum salina,  quæ ad nares ducuntur, ac 'nervos olfactorios  afficiunt, ex quo in cerebro odoris, vel fætoris  sensatio excitatur. Maximæ utilitatis est hic sensus gustui. Animalibus autem suffiicit ad cibos distinguendos, proindeque in illis est ex  quisitior, nam iisdem deficit alius judicandi  modus.   16. Quid gustus, ejusque fabricatio •  ([ustus situs est in parte exteriori lingux,‘qux    tt £> vel in  basi. Tactus in lingua exercetur, sed alio  sensu. Nam partes oleosæ; atque salinx ciborum cum liquoribus salivalibus mixtæ, et  resolutæ linguæ papillas quodam rriodo afficiunt * Ex quo oritur saporum perceptio,  qux in variis hominibus, atque animalibus  vari» est, pro papillarum dispositione. Hinc  tantæ in saporibus vatietates, qux xtatis, sexus, consuetudinis, morbi, atque temperamenti retionem sequuntur* Hinc denique tanta hujus sensus inconstantia» Quid Tactus. Tactus denique est unus sensus in universa  corporis superficie diffusus, licet in extremis  digitorum, atque pedum sit vividior. Sensatio oritur ex corporum impressionibus, qux  in nostro corpore fiunt. Impressiones vero,  nervorum. ope in cerebro transferuntur. Hinc  eorporum multitudo, durities, frigus, calor,  gravitas, asperitas.   Sensus cur non perfectiores.   if. Verum multi exquirunt, £iir sensus tara  pauci, et tani imperfecti * Utraque exquisiEorumque progressibus,  tio inepta. Primum si sensus essent etiam  jniUe, fortasse mentis operationes essent plures, quam modo sunt? minime quidem. Quin  imo pro universis mentis actibus explicandis,  sufficit unus sensus. Quid si deinde perfectiores ? Dicam, quod eadem ratione, qua in hominibus augerentur voluptates, augerentur  quoque molesti*. Ha?c de sensibus exterioribu*,. De t ensibus interiobus,   19, Numerantur sensus interiores.  OEnsus interiores, ut superius, sunt«eV 3 moria, vis %emreramenti y \is affectuum,  etttentio, ac sensus moralis. De omnibus, quam  breviter ad tyronum captum. t.   02. Q uiJ cerebrum, et cerebellum. • •:  10. Universa cerebri massa, duas in partes  præcipuas ab anatomi peritis dispescitur,  quarum altera cerebrum, altera Vero cerebellum appellatur. Cerebri substantia natu,  jra mollis, atque pene infinitis cellulis re-,  pletur, in quibus modo nobis .prorsus incognito, non solum imprimuntur, verum etiam  diutissime retinentur bbjectorum exteriorum  idex, sive simulacra, sive species, cum eorumdem relationibus etiam abstractis, et perquam longo ordine implicatis. Mihi sufficit velle, statimque idex bovis, canis, domus, urbis  teproducuntur, eaque distinte tissime quasi in tua.  & I>' mentis actibus que eomposita distinguuntur. Primi generi»  »unt illa quatuor omnibus nota: videlicet ckulericum, sanguineum, melancolicum, ac flegsnuticum. Ad secundum genus referuntur ea,  qus ex iisdem componuntur, ut sunt choxtT ico sanguineum, cholerico melancolicum, et eho-lerico JLeg muticum. Sanguineo-melancolicum, etc.  Rari homines dantur, qui ab uno dumtaxat  temperamento dominantur. In pniversis temperamentum mixtum reperitur. joc   AUi temperamentorum effectus,, ir _  Hominum temperamenta si quis consideret,  profecto iptelliget rationem, cur alii sunt pæne stupidi ac bardi, alii vero ingeniosi: Cur  alii pro rebus metaphysicis, atque abstractis  sunt facti, alii pro enucleanda solummodo  verborum vi. Alii videntur pene nati philosophi, alii oratores, aliique pqetx. Nonne  -temperamentorum vis amnium artium, et  teieutiarum; utiune omnium virtutum, ac visiorum velu|i officina sit -habenda ? £x hac de,nique homines inertes, mendaces, flagitiosi t  «c sacrilegi oriuntur.   06. Animi quid passiones.   Accedunt te.tio loco passiones, sive affefctus, sive perturbationes; qux non sunt, nisi  quedam animi, atque corporis .commotiones  ab objectis exterioribus in nobis ope -sensuum  excitato. Harum .omnium sedes in cqrde  collocatur, qupd nervorum intercostalx propagatione cerebro adhæret, Hac de causa cet    Eor umque protrusimus. \j   februm, et cor amice i ater se conspirant.  Etenim pro ut ideæ boni, vel mali in cerebro ceu pinguntur, et sunt viviJ* } sic cordis  vibrationes vel retardantur, vel adcelerantur. En ratio, quare modo animus cordis  motibus, modoque cor animi commotionibus  inservit.   2 7* Prxcipua passionum divisio.   Multiplex est passionum partitio. Præcipuæ  vero sunt amor, odium, timor, spes, ambitio,  avaritia, etc. qua? cujusque vis sit, et quid  in nostris judiciis hac induunt, suo loco dicemus. Si quis vero amplissimam tractationem  desideret, legat opus, inscriptum: Homo na~  tur.i/is a me tertio editus«   28. Quid Attentio.   Quid meditatio •   Quarta mentis operatio est meditatio, quS  quoddam vinculum ac nexum inter ideas ponimus. In meditatione profunda sensuum exercitatio relaxatur » Parum differt homo perquam longa meditatione contritus ab eo, qui   sen- Rorumque progressibus S   sensibus caret. Hujusmodi fuit Nicolaus arcanus pnestantissimus Mathematicus, as  Antonius Genuensis recentissimoj-um philosophorum facile princeps, ac denique N artus  Lama rerum physicarum, ac mathematicarum  peritissimus quibuscum familiariter viri. Quid obstructio, rationisque compositio. Sed mens non modo percipit, reagit, recordatur, ac diutina meditatione conteritur,  sed ideas etiam sua natura conjuctas, concipit  divisas. Et e contrario, qux reapse sunt  divisæ, ut conjunctus percipit. Harum a tera  vocatur mentis abstractio, altera vero rationis compositio dicitur. Ad primum actum  idex justitir, prudenti )iodo easdem iterum componens veritates invenit, easque in infinitum  auget. Qui rationis compositione magis polient*  Sed est obtusi, atque hebetis ingenii ideas  sejungere, easdemque, recte componere ? minime quidem. Imo 'est dumtaxat virorum   acris ingenii, naturas vi; atque arte prxstan- tisT X 9   tilius Regulus, est æqualitatis, sive convenientix judicium. At si dicam. Italia modo flaret,  ut in Augusti t itate, continetur hoc in judicio inæqualitatis narratio. Nam falsum est,  quod nunc Italia floret   s. Eoruniaue progressibus, Quid ratiocinatio. Quid si mens duas inter se ideas comparans,  non distinguit, num hæ inter se conveniant,  vel disconveniant ? Tum illas cum tertia idea  comparat jquacunt convenire,vel disconvenire  inteliigit. En octava mentis operatio, quæ ratiocinatio nuucupatur. ex gr. Ignoro num solis materia sit necne ignea. Dico. Quicquid  urit, est ignis • Verum radii sons urunt. Ergo solis materia est ignea. Insuper: Quicquid  est ponderosum, est corpus. At lapides sunt ponderosi. Lapides igitur sunt corpora 1 Duplex ratiocinandi vis,   Ex dictis facile intelligitur duo ratiocinii  genera dari. Aliud dicitur adfirmans, aliud  vero negans. Ratiocinatio vocatur affirmans,  dummodo ideæ conveniunt cum teitia, cum  qua comparantur. Alias dicitur negans. 1 limi generis est hoc: Corpus in partes dividi »  fur, Sed piant £ suas in paries resolvuntur.  Flaatte igitur sunt corpora. Secundi gereris  est illud: quicquid cogitat, judicat, raioci natur, quoque vult, et recordatur, non est corporeum. Mens autem humana ‘ percipit, judicat,  ratiocinatur, et recordatur. Mens igitur humana non est natura corporea.  Quid ratiociniotum senes •   Quid si una idea non sufficiat pro enucleando nostro ratiocinio ? Tunc accipiantur  duæ, vel tres, vel quatuor aliæ ideæ, et fiat  quxdant ratiocinationum series. ex. gr. estne   spi  «t De mentis actibus,   spiritus humanus immortalis ? Hunc in modum  ratiocinor. Spiritus cogitat. QuicquiJ cogitat  est natura simplex. Quod ejusmodi est, mutationi non est obnoxium. Quod autem non  mutatur, non destruitur  Spiritus igitur est  immortalis. Quid methodus Postrema mentis operatio consistit in quodam rerum ordine ac via ' quem ipsa sequitur tum in veritatum investigatione, tum que  in earumdem explicatione; qui modus methodus appellatur. Pr .edictorum actuum reductio. Hujusmodi sunt universi mentis humanæ actus, qui licet facillime reduci possent  d simplicem perceptionem, etenim simplex  comprehensio est reflexio, abstractio, compositio, meditatio, recordatio, atque ipsa judicandi, ratiocinandique vis Verumtamen.  Mens vel ope sensuum exteriorum, vel  propria reflexione ideis imbuatur; Si primo  modo ideæ dicuntur directx. Si secundo vocantur reflexæ. Insuper reflexæ vel duarum  Idearum comparatione, vel ex duarum comparatione cum tertia oriuntur. Hinc duobus  capitibus universa comprehendam. Primo enim  capite de ideis directis, in sequenti de ideis  reflexis sermo erit. Eo^umqifb progressibus i »f   Pe Ueis directis, quas ope sensuum exsteriorum  mens excipit,   5 *- Idearum partitio •   I N recesendis omnibus ideis, ut ordine piT>cedam, exquiram primo earum originem,  deinde illarum naturam, tum quo pacto menti  obversantur, distinguuntur.   Que idee sensibiles, et objectio %  Quantum ad Originem, aliæ dicuntur  sensibiles, directa, atque adventitia’, qui omnes  a sensibus proveniunt. Aliæ vero reflexæ, quæ  ex earumdem comparatione fiunt. Primi generis sunt ideæ fi guræ, coloris, saporis, som t  frigeris, ac caloris. Ad secundum genus referuntur omnes ideæ abstractæ, uti sunt idee  justitiæ, pulchritudinis, prudenti e, liberalitfr  tis, magnitudinis, etc.   Quid idete primitivte, et quid secundari* •  Hinc patet ompes ideas vel a sensibus, vel  ab ipsa mente oriri • Qux a sensibus, dicuntur ideæ primitive, qux autem ab ipsa mente oriuntur, vocantur secundarie. Patet etiam  nullo pacto mentem posse ideas abtractas efficere, nisi adsint primitivæ. Dicito igitur  ruentis vires a sensuum impulsionibus excitari, ac ceu creari. Quid idee simplices, et composite •  ldeje, quo ad earumdem naturam in simplices, j6 De intnth actibus,   ces, et in compositas distinguuntur. Ide?e simplices sunt ilice, in quibus partes, seu alix  idex non interveniunt, ut idea coloris, frigoris, motus, voluptatis, ac doloris. Compositx vero dicuntur idex, si in iisdem alix idex  simplices distinguntur. Hujusmodi sunt idex  corporis, navis, urbis, domus, etc* etenim hx  plurimis ideis simplicibus componuntur.   6q. Quotuplicis generis sunt i dee compos it. e.   Prxterea idex compositx vel aliis ideis simplicibus ejusdem generis, vel diversi generis  constant. Si primum, idex compositx dicuntur similares, si alterum dissimilares. Ad  primum genus revocantur idex diei, et milliarii, qux constant ex ideis ejusdem generis. Ut idex urbis, domus, exercitus. Nam  uti partes diei sunt hoax, minuta prima, et  minuta secunda, et milliarii partds sunt stadia, pas r us, pedes, et pollices, ipsæ non  sunt nisi vel temporis, vel mensurx longitudines, /Quid idea clarte et obscur.e, etc.   Tertio loco Idex ad mentem relatx, multiplicis sunt generis. Primo alix sunt clare,  vel obscure; alix distincte vel confuge; alie  complete vel incomplete; alix denique adequate atque inadeqvate. i. si lapidem ab arbore  dignoscam, »4ea dicitur clara, alias obscura.  q. Si- meum horologium a mille aliis distinguam, idea dicitur distincta; siu minus confusa. 3* Si omnes magnetis proprietates sciam, ' mi- E orumque progressibus.  mihi est idea cnmpleta hujus lapidis, aliter  est incompleta. Denique si mihi innotescant non solum omnes magnetis proprietates, sed gradus etiam cujusque proprietatis,  tunc illa idea dicitur adæquata, alias inadxquata. Qua: substantiarum, et modorum i de. e.   Itemque ad mentem referuntur ideæ substantiarum, et modorum. Primi generis sunt  idea? tabulæ, in qua scribo, chartæ, equi, bovis, etc. quæ ex se subsistunt. Secundi generis sunt ideæ figurx, caloris, saporis, gravitatis, et frigoris, quæ non existunt a substantiarum ideis sejunctæ. de causa, neque puelli, neque senes sunt valido judicio, quoniam puellis deest idearum  multitudo, et quædam fluidorum xquabilitas,  atque elasvicius, Viris autem senio confectis  deficiunt idex, ob memorix labilitatem.  f6. Quid vis ratiocinatrix,   At sive mentis imbecillitate, sive idearum  multitudine, et varietate raro contingit, ut  ex simplici idearum comparatione, earum  convenientis, vel disconvenientis relationem  quis inveniat, requiritur itaque ut easdem  cum tertia comparet. Hujusmodi mentis actus,  ratiocinatio appellatur. ex. gr. scire quis aveat,  num planta. sit corpus. Hunc in modum ratiocinatur. Quicquid videtur, ac tangitur, vocatur corpus. Sed piant* videntur, atque tanguntur. Piant x igitur sunt corpora,   Duplex est ratiocinandi genui,   Duo ratiocinandi genera dari possunt. Vel  enim dux idex, quarum relatio nobis est  incognita, cum tertia conveniunt, necne. Si  primum ratiocinatio dicitur adfirmans. Si  alterum negans nuncupatur • Primi generis  est hoc ratiocinium. Quacumque videmus, tangimus, atque in partes dividimus, sunt corpora. Piant x autem, et animantia videmus, tangimus, atque suas in partes dividimus. Planta  igitur, et animantia sunt corpora. Secundi ger  netis est hoc aliud. Qu*vis substantia cogitans,  ratiocinanS, et memoria, est prxdita spiritum nominamus • Nullum vero corptj cogitat, neque   r. In quo ratiocinandi vis consistat.   Ex dictis manifesto colligitur omnem viin *  ratiocinii huic uni principio inniti. Qu,  . Quantum ad primum in veterrima; historia sacra omnium gentium, etiam imiTnnium  jnvenitur, quod Dei idea fuerit omnibus hominibus ubique locorum, ac temporum pene  insita. Ab illis annalibus discimus, quibus  cxiemoniis eumdem coluerunt, quibus symbolis designarunt, quomodo in calamitatibus  invocarunt, et qua ratione placarunt ceu iratum*  Insuper notantur in iis annalibus tormentorum  Rorumque progressibus.    genera, atque execrabiles formulæ, quibus  impii publice excruciabantur. Quid plura ?  Scimus etiam ex ipsis populorum præjudicia,  superstitiones, deliria, absurditates, fxditates,  aliaque innumerabilia, quæ Dei cultum vel  foedarunt, vel destruxerunt.  De memoria ad naturam relata (, ex quo  historia naturalis Eorumque progressibus.    hac tantæ rationis vi Theologia oritur, quæ  Dei existentiam, ejusque adtributa rimatur t  cujus abusus, sunt impietas, et superstitio,  quarum altera rerum omnium opificem arroganter oppugnat, altera vero fædat. Præterea  rationi quoque spirituum tum bonorum, tuin  malorum cognitio est adtribuenda. Nonne denique tantæ rationis auxilio ipsam rationem intelligimus ? Nonne eidem etiam debemus notitiam  vitx futuræ, morum regulam nostrorum, quæ  sint præmia,ac penæ? Item quæ sunt sperantia, credenda, et timenda ?   93. De ratione ai naturam relata, ex qua  physica.   Alterum rationis objectum est natura, sive  munius, quod in corporibus in genere, atque  in eorumdem proprietatibus, et qualitatibus  versatur. Etenim ratio vel abstracte corporum  proprietates Gonsiderat, vel ipsa corporum genera. Utraque hxc contemplatio scientiam  physicam eificit. Ipsa est, quæ quicquid in  coelo, in atmospharra, in tellure, ejusque in  visceribus continetur, proindeque astra, me  theora, universa animantium genera, omne-'  plantarum classes, fossilium, ac metallorum  et mineralium series comprehendit. Ad plenissimam hujus d i vinar scientis cognitionem conjungitur mathesis, tum pura, tum mixta, ut  Arithmetica, Geometria plana, ac solida, atque Algebra, Mechanica, Dinamica, Hidraiv  ika, Ars B^llistica, Cosmographia, Optica,   Dio-:    Di    I Dc mentis actibus.   Dioptriaa, Catoptrica, Sectiones Conicæ,  Trigonometria tam spharica, quam triangularis. Ad naturæ scientiam quoque referuntur  Astronomia, Anatomia, Physiologia, Medicina, Botanica, Venatio, Agricultura, chyinica, Metallurgica, atque pmnium animalium,  et plantarum historia,   94. De ratione quo ad hominem, ex quo  ethica, /* **»*  UB.If,    •» Ej usque progressibus. 49   L | B, tl.   - Signorum Artificialium ortu, ac progressu  quibus humanæ mentis actus clarius  explicantur.  '*ne innumerabiles aliæ voces, quæ substantias  videntur notare, sed revera earumdem relationes exprimunt, Hujusmodi sunt pulchritudo, deformitas, stupiditas \ paupertas, nobi•iitas, sanctitas, justitia, alixqqe. Iri ipsum  .dici posset de adverbiis docte, erudite, elefitnter } diligenter, recte, etc. Octava vocum classis •   Octavo loco distinguuntur rerum si S na, sive voces in claras er obscuras; in  istinctas et confusas; in completas et in  incompletas; tandem in ad.equatas, atque in  inadxquatas. Primi generis sunt voces:  quercus, ovis, aper: obscuræ vero sunt voces, vis, energia, atfractio, gravitas. Distinet* sunt Cicero, C.csar, Pompejus, Sertoriut, Sylla. Circuli autem trianguli, quadrati, etc. sunt voces completæ. Contraq.  incompletx sunt sequentes, lignum, lapis,  pisces. Denique adxquatx sunt: linea, superficies et trian°ulum-,\ndiA?e aliquis Italus.  Htec de sermqnis elementis, tam in genere,  quam in specie. A quo pacto hujusmodi  voces sunt inter se, vel cum tertia conjungendæ, vel separandæ, px quibus propositiones, et syllogismi efficiuntur, in sequentibus  capitibus fuse disseretur. Quid propositio, qua judicia explicantur.  Jidicium alibi definitum, est mentis actus,  quo duas ideas inter se comparans, ipsa  percipit illarum æqualitatem, aut inæqualitatem  illarumque convenientiam, ve| disconvenientiam. Qua de re propositio non est aliud nisi  mentis judicium, quod verbis exprimitur.  Ex. gr. Sol est ingentissima Mundi moles.  Luna est corpus opacujn. In quibus propositionibus: soli tribuitur maxima moles jl unse  Alitem opacitas. Dicitur etiam propositio, De Lojuela,   licet si subjecto removetur qualitas quædam.  JEx, gr, Itali hodierni non habent suorum  majorum virtutem. Qua in propositione sejungitur virtus ab illis Italis qui modo vivunt. Duobus terminis constat propositio   Hinc patet unamquamque propositionem  ex duobus terminis constare debere, quorum  alter dicitur subjectum, alter vero prædicatum,  quod plerumque est aliqua subjecti qualitas. Sic in prima propositione: sol est subjectum • Ingentissim* vero moles f est prxdicatuin.In secunda luna dicitur subjectum, opacitas vero prædicatum. Propositio constat etiam ex verbo »  Hinc etiam patet, quod propositionis termini   conjungendi sunt, vel separandi cum verbo,  alias nulla habetur judicii expressio. Etenirti  sublato verbo, quod affirmationem, aut negationem continet, termini neque affirmant,  neque negant, sed dumtaxat res designant. Ex  quo sequitur, quod quævis propositio, præter  duos terminos, constare quoque debet ex  popula, quæ plerumque sumitur ex verbo  sum, es, est, Sic corpus est extensum • Spiritus est substantia cogitans. Duplex est propositionum genus. Ex quo sequitur tertio, quod ut judiciorum,sic etiam duplex datur propositionum  genus .Sunt enim propositionum aliæ affirmantes alia? nega/ttes. Dicuntur propositiones affirmantes illæ, in quibus prxdicgta cum Subjectis  Ejusque progressibus. 6 $   etis conjunguntur. In quibus vero prjedicata  a subjectis separantur, propositiones negativæ appellantur. Ad primum genus revocantur: Leo est ferox. Homo est rationis compos,  Samnites sunt bellicosi. Ad secundum referuntur: Materia non cogitat. Spiritus non est  extensus. Deus non est ipse mundus.   41. Aliud est judicium verum, alia autem  propositio adfirtnans. Priusquam ad alia deveniamus, duo  hic notanda ducimus. Primum est, quod  persarpe evenit, quod licet judicium sit verum, ejus tamen enunciatio est negativa.  Gontraq. judicium falsum cum enunciatione  affirmativa quandoq.exponitur.Primi generis est  propositio: Deus non est ipse mundus. Secundi  generis est bxc altera: Deus est ipse mundus.  In primo exemplo judicium verum, negative exprimitur. In secundo judicium falsum  adiirmative enunciatur. Quandoq. propositiones carent terminis,  ft ipso verbo.   Notandum secundo, quod quævis propositio non semper habet duos terminos, sed  quandoq. omittitur unus, vel alter. Ex. gr.  Dux regit, deest pr-xdicatuin, nempe mitites. Filium verberat, deticit subjectum, scilicet Pater. Inveniuntur fandem qujedam propositiones, in quibus et subjectum, et prædicatum omittuntur, ut in illis Cæsaris, per quam  notis yerbis ad Senatum, populum q. Koma E um t •   JJe Loquela.   num scriptis: Veni, vi di, vici. propo.   sitio nes sunt, et reapse continent suos terminos, hoc est 2 Ego fui videns. Ego fui venien*,'Ego fui victor. De Materiat Forma, e t propositioni* Quantitate Otk  Quid propositio necessaria, repugnans.,   ti’cmtins. gr. Amicitia homines supponit equal (S, vel ipsa ejjicit Conditionales sunt, in quibus inest aliqua conditio, sine qua prxdicatum nullo pacto subjecto convenire potest, ex. gr. Si spiritus  t st sui naturi substantia cogitans, nequit esse ^  corporeus Que causales. Causales sunt illx propositiones, in  quibus notatur causa, qua pfxdicatum subjecto convenit, necne. ex. gr. Deus non potest innocentem punire, quia justus. Que relate. Delate sunt illx * in quibus inest  aliqua terminorum ratio, ex.gr. Homo in artibus, atq. scientiis projicit, f>ro ut est attentus j et labor at » =• i   ftjusque progressibus i iff   52. Qule Jiscretiva. Deniqufc, appellantur discreiiva, si inter terminos notetur quidim collisib. ex.  gr. Castruccius Castracanus fioh militum numefro, sed virtute Flerentinos vicit i   5$. De aliis propositionibus compositis.   Sequuntur propositiones secundi generis, qui vidfcntur esse simplices, at resolnt*  Sunt iquoqbe tompositx, ipsiq. sex in classes  etiahi distingubntur.   54. Qua dicuntur exilusivtt. Vocantilr prbpdsitiones exclusivx illæ  bmnes, in quibus prædicatum universa subjecta  excludit, ptxtfer udum. e*, gr. Una felicitas  ex omnibus bonis, est Optabilis.  Qua comparativæ. Comparativa surit illa:, quæ oriuntur  ex subjectorum, vel prxdicatbrum relatione,  ex. gr. Scipio Africanus fuit prxstantiorfAnnibale. Q. I ab iUs Maximus fuit prudcntior Mi  Terentio Varrone.   i> 6. Qua ihcaptiva.   3. Inceptiva sunt illæ, In quibiis prædicatum nusquam subjecto convenit, sed fcsepit convenire. eX. gr. Regnum Neapolis inci*  pit modo artibus, scientiisque florere.   57. Qua desit iv a.   4. Desitiva dicuntur propositidnes J iri  qbibus pridicatum desinit subjecto conveni e. ex. gr. Roma cessavit eloquentia cum CICERONE (vedasi) interitu i   t s   S yo De Loquela, Que continuativ* Postremo loco, si pridicatum, quod  antea subjecto convenit, etiam in presens  convenit, hujusmodi propositio appellatur coi 1tinuativa. e*.; gr. hali etiatnniim perseverant  esse sagacissimi. Prmdctx propositiones, cur compositie.   At dicetis, quomodo mpdicgr propositiones habendi' sunt compositx Respondetur, quod harum unaquteq.' duas in nobis excitat ideas, temporis nempe vel personarum, vel qualitatum. Sic in primo e-xemp 6^  jam allato: Sota felicitas ex omnibus bonis est ^  expetibilis, æquivalet huic: neque diviti*, neque scienti*, neque gloria, neque honores, sed  una felicitas maximum continet hdnum, proirfdeque expetibilis. Irt Comparativa. Dicemus,^  quod Scipio, et Atmibal fuerunt ambo duces, verum Scipio in gradu majori. Illudque ipSum  dici posset de inceptivis, de desitivis, neque continuativis, etenim irt incasptivis,  prædicatum quod nuittquam retro convenit  modo competit. In Desitivis contra, quod  retro couvenit, non amplius competit..  Denique iri ultimis quod retro convenit, m  prxsens etiam competit. Nonne ha: tres piopositiones quantam temporum: rationem con tinent? v  Quid propositio incidens »•  frater huc usqtTe dinumeratas propositiones j tam siriiglic*, luam’ Ej usque progressibus. flantur et aliæ, quar incidentes nuncupantur,  quæ ad compositas referri commode possunt.  Incidentes æque subjecto, ac prædicato conveniunt. Subjecti incidens est hæc: Attilius  Regulus omnium Romanorum fortissimus a Poenis interficitur. Prædicati incidens est hxc  alia. Octavianus deseruit Ciceronem, qui omnium  philosophorum, et oratorum fuit jacile princeps.  In utroq. etiam datur propositio incidens.  Antonius, Lepidus, et Octavianus Senatum,  populumq. Romanum confregerunt, non eorum  virtute, sed audacia. Hxc de propositionis  materia, sequitur ejusdem forma.  Propositionis cu jusque FORMA in terminorum unione, vel in eorumdem separatione  consistit, ex quo propositionum c;j)irmatio,ve l  earumdem negatio oritur, ex. gr. Beneficentia  exercitium hominem reddit Deo gratum. Dicitur  hxc adfirmativa propositio. Et contra nominatur n-gativa, si subjecto prtedicatum non conveniat ut: .Horno intemperans nequit esse sanus i Quo in loco notandum ut alibi, quod  judicia vera cum propositionibus negdntibusi  et judicia falsa cum propositionibus adhrmativis enunciari possint, attamen ipsa judicia eorum vim nusquam amittunt. Qur notanda in propositionis forma.   Notatur secundo, quod in omnibus proposi*  tionibus affirmantibus terminorum unip necessario sequi debeat subjecti, non autem prjedicoti   E 4 si- De LoyOeli, SIGNIFICATIONEM: ex. gr. Omnis leo est animali  Non intelligitur, quod omnis leo sit omne  genus animalis. At in propositionibus negantibus, prædicatum prorsus excluditur, ex. gr*  Nulla planta est animal. ^Equivalet huic: nulla planta est ulla animantium species. Hisce expositis, reliquum est, ut de propositionis quantitati aliqua dicantur. Quid ouantitds propositionis. Hic pro propositionis quantitate haud  intelligitur, quam major, aut minor terminorum significationis extensio, qui in propositione continentur. Hinc primo sequitur  posse dari duas propositiones inter se maxime discrepantes, quarum altera dicitur universalis: altera vero singularis. Primi generis est hæc: omnes homines ratione sunt proditi * Alterius generis est hæc alia: Petrus ra*  tiocinatur.  Alia propositionurh vatietai. Præterea tam propositio universalis,   quam singularis esse possunt ambæ affirmantes, vel artihx negantes * Propositiones ojnnes universales sive sunt affirmativæ,  sive negativæ, quibusdam notis distinguuntur}  qtix siirtt: omnis, et nullus. Prima universalibus affirmantibus, altera universalibus negantibus inservit. Singulares vero propositiones  articulis, hic, et ille notantur.  •? quibusdam vulgaribus propositionum adjectionibus Qitid propositionum oppositio. Hoc in loco nomine adjectionis veniune  qucedam propositionum qualitates, qu»  sunt oppositio y icquipollentia j atque conversio  propositionum. Principio? oppositio duarum  propositionum comparationem exprimit, qu*  licet iisdem terminis constent, attamen ipsæ  differre possunt inter se, vel solS forma, vel  sola quantitate, vel in utraque. Si pugnent in  sola forma, retenta quantitate, hæ propositiones  vel sunt ambæ universales, vel ambæ peculiares. Si primum, dicuntur contrari dicendum est, quod tunc duce propositiones sunt  ejusdem vis, ac valoris et arquepollent, quando altera alteri substitui possit, quin earum  vis mutetur 1 ex. gr. Quicquid est justum., esi  etiam honestum. Contraque fuod est honestum,  est quoq. justum. Ex quo patet tunc dari  requipollentiam, atq. Conversionem inter duas  propositiones, quando ha? reciprocari possint.  Hujusmodi sunt jam jam allata?.  Huc revocantur rerum definitiones, eaturnque divisiones. Cum autem definitiones, ac rerum divisiones non sint, nisi totidem mentis judicia,  intelligitur easdem locum habere in propositionibus. Dicamus itaq. quid sint, et quotupliciter, maxime quod quamplures Dialectici  JLogicam esse artem bene definiendi, atque dilidendi dixerunt.  Definitio est propositio, quS terminorum    Ejusque progressibus. 7 ?   rtam ope aliqua idea completa, et determi,  nata explicatur. ex. gr. Homo est animal  quoddam ratione preditum, civile, atq. ad felicia  tatem aptum natum. Itemq. definitiones adhibemus pro rerum notis distinguendis, ut eas ab  aliis facillime secernamus. Nonne cum dicam  hominem esse, animal ratione præditum, civile %  atq. ad propriam felicitatem naturo, factum a  exteris animantibus eundem non distinquamusS  73 Bone definitionis not.e. Ex quo sequitur Debere ingredi  in definitionibus rerum notas intrinsecas:  quandoq. etiam possibiles. ex. gr. Homo non modo es% animal rationale, civile, et ad felicitatem comparandam factam, sed quoque harbitauin moralium capax, Alite bone definitionis note,   Ex quo consequitur *. pro omni rerum ambiguitate removenda, necessum est, ut definitionis  termini sint clari, atque definitiones cum rebus definitis reciprocentur. Hinc bene definitur. homo animal ratiocinaris, nam ott)ne animal ratione pr editum, est homo., Definitiones rea/es, sunt quoq. nominales.  Ex quo tertio, colligitur non dari definitio,  lies reales, atq. essentiales, ut scholx loquuntur, nam rerum essentialia nobis non innotescunt. Omnes itaque definitiones sunt nQ«  minum definitiones, vel potius descriptiones,  7 6. Quid rerum divisio.   Deniq, rerum divisio est resolutio totius in suas   par. Ue Loquela,,   parte? prscipuas, qur dicitur physica in  quantitatibus solidis, idealis autem in abstra~  ftis. Ad primam divisionem spectat illa corporis humani partitio jn partes solidas, etjluidas.  Ad alteram retertur illa hgurarum planarum  apud Geometras in trilateras, quatrilateras,  ct multilateras. Divisionis utilitas est maxima  jn rebus per quam maxime implicitis, et per  quam longis, quoe uno veluti mentis intuitu,  ne q. videri, neq. comprehendi possunt. Sed  ex quo orationis claritas, nisi ex recte deficitis, et rectius divisis propositionibus ? Alia propositionum penera.   Postremo semigeometroe jrecentes, qui nominibus mathematicis tantopere abuntuntur, dictis  quoque accensent propositiones, quas ipsi dicunt  practieas, Theoreticas, demonstrabiles, indemonstrabiles, axiomata, postulata, problemata,  Theoremata, schflta, corollaria, lemmata, et  si qu* sint alia vobis omnibus per quam cownita. Sequitur syllogismus de quo Aristoteles apud Grsecos quarnplurimos libros scripsisse scin)us ex Lærtro, i C ir  v. •t  4   Ejusjue pragrf sibus.    \l »'* .-ia «    c, if*  .: V », J • i    •r«r ; *A  f -- ^ V^-;   *#•* >5,I    His omnibus ultimo loco addendum est  ixemplum, quod fit, cum ex rebus notis ad  incognita profcedamus. Ex. gr. Lacedemones,  Athenienses, et Romani fuerunt liberi, qui  agriculturam, et militiam exercuerunt • Q UI "  cumque igitur Status has artes maximo animi,  tardore colit, erit etiam liber. Ex antedicti  jnodis hic est prsestantior, etenim ab exemplis ortum habuerunt et progressus ars medica; agrorum cultura, navigatio, pictura, sculptura, poesis, tactica, etc. Ecquis est inter homines, qui aliquo exemplo cognito non lucitur, btiatn ad aliquod scelus patrandum j  ftonne Alexander Mstgnus Achillem, « L.l  Cæsar Alexandrum est imitatus? Quid plura • F 4 N? Ue erruriubs .accenduntur et inflammantur* i \m ul ac accensa sunt, ex statu, tanta; omnigenæ ignorantiæ trans.it homo in rerum quamplurimarnm scientiam. Verumtamen in tanti  temporis longinquitate, atq. in tanta artium,,  scientiarumq. progressione mens humana adhuc res infinita», ignorat, atq. omnfgeqa errorum colluvie pxne tabescit. Eam itaque  curare tabescentem unius .philosophi est cum  prxceptis', et institutis. Sed prius tantx imbeci i' itatis causas noscere, atq. præcipuas extricare, fit opus Difficultas in addiscendo «> Quicumque artem aliquam, etiamsi mecha»  liicam, vel scientiam sibi comparare sedulo  studet, quandain difficultatem in se sentit,  qux fere adeo magna est, ut eam difficillime superet. Quid hoc manifestius jn sbcietate civili? Forsitan esse possunt, ut iisdem  lubet, omnes maximi philosophi, omnes  Poetx, matheniatum cultores, atq. artifices  magni nominis ?.  Rerum sciendarum infinita multitudo.   Tanta es.t rerum, naturalium copia, tanta  artium, scientiarumq. multitudo, tantaq. re-,  rura falsarum, vel dubiarum infinitas, ut  mens iisdem prope obruatur. Nonne hoc delegare dementis esset. Libido rerum multiplicium Quid si hisce errorum causis, libido quoque  «ccedat multas, ac diversas artes j multas et   e ’ di- JSorumque progressibus * jf   diversas scientias eodem teinporfe comparan»  di ? Profecto quxvis mens ex imbecilla evadet imbecillior, et majorum errorum fiet  capax. Alia errorum cauta in sensuum obtusi ' i ' *   tat e. ‘ v   Addite bis omnibus sensuum exteriorum  quandam obtusitatem, atq. sonsuum interiorum naturalem dispositionem, quibus rerum  corporearum ceu venenantur, et mutantqr  jmagines. Nonne eadem de re diversi judicant varii homines, quia djversa corporis  temperatione dominantur £ Marius Pater natura audax agebat audacter. Contrft Q. P':jbius maximus verrucosus natura lentus, lefttjssinie proqessit, adeoq. ille pro Cimbris delendis, hic pro Annibale delassando, factus Alienationes, et distractiones.   Mentis imbecillitas etiam eruitur ex tot,  tantisq. alienationibus tum voluntariis, tunt  physicis, quæ nonnullis hominibus adeo inficerent, ut pacne insensiles appareant. In  flcgmaticis inertia solet esse maximi Altera errorum causa in nuturie phænomenis. 1 Deducitur etiam errorum causa ex indeclinabj T  li difficultate cojvnoscencfi rerum vires, essentias,  relationes, et fines. Ausi sunt quamplurimi hrec  omnia rimari; at eorum absurditates nemo  nus adhuc dinumerare potuit. De erroribus Jn repetitionibus et contradictionibus.  Mentis imbecillitas quoqu^ eruitur ex tot,  tantisque repetitionibus parumdem rerum, atque ex tot, tantjsq. contrarietatibus, quibus  ne quidem summi viri carent. Hujusmodi  exempla sunt sexcenta, qux hic recensere  t»eque liibet, neq. juvat. In systematum absurditatibus. His omnibus adjungite tot systemata absurda, tot phænomena inenodabilia, tot hypotheses commentitias, quibus maxime reeentiorum libri scatent. E x meditationis inertia ^   Mentis item imbecillitas colligitur e? meditandi inertia, quoe omnibus hominibus est  pxne communis. Hac de causa paucissimi  sunt, qui rerum causas cognoscere curant. Quid turpius, quam se ipsum nescire, et cujam sui corporis artis medies imperitis committere ? Ex corporis humani lentitudine.   At animum inbecijlimupi reddunt qusdam  forporis lentitudo, atque affectuum vjs, quie  eum ita percutiunt, conturbant, et commovent, ut mens sola rerum superficie sit contenta. Ex nimio sui ipsius amore. His omnibus addendum, quod nemo unus  propriæ debilitatis, sit conscius, neque sibi  testis esse velit. Quisquis enim aliqua de re   j ud i-Eornmaue progressibus, gg   judicium affert, putat non posse melius dijudjcari.   14. Alia errorum causa ex parentibus.   Quid si hisce omnibus breviter adumbratis  prsecipuis errorum causis, ultimo loco addal  tis, quod parentes, nutrjces, magistri, theatra, ineptorum librorum lectio, ipse multitudinis consepsus pueros depravant', atque  abducunt a vero ? En errorum omnium principes causas, quas singillatim indicare cura,  bo, ut declinare possitis. P ex judicia populari.   Præter jam dic$a, sunt et alia, uti pr*ju*  dicia popularia, quæ ut piant», et animantia regionibus sunt adcpmodata. Quis ea cognoscit, et cognita ab iisdem audeat se liberare ? Nonne decipi, et decipere seculuiq peitaturDe erroribus j  De erroribus mentis t - quo ad Sensus  exteriores. Visus prostantia.  * X sensibus, visus est reliquis pr®stantior,  quia illius ope majori 'idearum numero  mens perfunditur, quam cum cjrteris. Ptenim hoc uno corporum colbres, 'Hgurts, magnitudines', distantiis, motum, atq. hu usce  immensæ universitatis pulchritudinem percipimus, quo orbati, nulla esset coeli fornicepS,  nulla prtur® et scnlptth® proportio, nulla  rerum dispositio, nullaq. tantæ natur® immensitas nobis obversaretur. Attamen quis  crederet ? Ilcc sensu mens niaximopere decipitur.   x 7» Ex visu.   i. Mens errat, cum quis objectorum existentiam, qu® non videt, audacter negat.  Profecto nemo æris fluidum, neque inhnita  animalcula, neq. corpora longe procul dissita jntuetur, licet existant.   I P. Ex visu.   IT. Decipimur in judicando de rerum distantiis, eteniin credimus solem, lunam, et  nubes ®qualiter a nobis distare. Verumtamen  nubes non attolluntur, prxterquam ad duo, vel milliaria. Luna funerat distantiam Eorumque progressibus. 07   33 Sol denique juxta Kebleri supputatione nonagintas miriones excedit.  Ex visu. HI. Sj inter dyas Urbes, vel montes maxime dj^ijos, interposita sit vallis etiamsi  amplissima, 'procul visi', apparet una eademque urbs, atq. unus idemq. mons. ac. Ex visu,   Fallimur etiam, quo ad corp.orum figuras. Nam ellypsis cominus perspecta a circii.  lp non distinguit ujr. Et Turris angularis videtur sphærica. rtemq. du lineæ parallela longissime protensse, videntur convergentes. Qontraq, duo parietes divergentes APPARENT paraliel Quid amplius? linea tortuosa procul visa, nobis recta apparet. Campanæ fremitus, dum sonat, non  intuetur, etiamsj sonitus. audiri nequeat, nisi  partium metallicarum vibrationibus > at 4 * ærl 5  undis. liludq. ipsum dicito de aquis paludosis ac lutulentis. no. Ex VISU. Eademq. deceptio notatur in lucis propagatione, cujus motus putatur fieri puncto temporis, attamen est successivus  licet celerrimus. New/tonus enim eam percurrere  quolibet minuto. secundo 20. semidiametros  terrestres, scii., 202. milli^ria Italica putavit. Ex visu: Prxterea sol. videtur diametri bipedaroribus, lis. Itemq. Planetx majores, atq. stellx prirus magnitudinis apparent tanquam faculæ  accensa;, verumtamen. præstantissimi Astronomi recentes Tellurem esse asserunt solis vix partem milionesimam. Nihil dicendum  de Jove, deque Saturno. Decipimur quoque cum judicamus colores omnes corporibus adhærere, licet in iis  non reperitur, nisi quædam radiorum lucis  retlexio, cujus angulum si varies, motatur quoque color Si in fili extremo ponatur carbo accensus, atq. tanta celeritate circum torqueatur, ut minuto secundo circulus absolvatuy, circulum igneum minime interruptum distinctissime intuemur. Ex visu.  Decipimur item adspicientes remum in aqua aliqua immersum, ruptum judicamus.  In apice akissimi montis solem videmus matutino tempore, attamon est ejusdem ctrum. Vf. Ex visa. V t V';  Ex audit - ’ 'vc«*Jdl  Ut lucis radii, sic acris und.e obstaculi inipactx resiliunt* £* hac ær» rep$fCu*,  sio ne, oritur vocis repetitio, quam æch uro  dicimus, hujusmodi vocis repetitiones. fiud  ratis locorum distantiis. V Sylvestres autem credunt esse homines, qui eosdem ‘ludificant. Quod est iaW. n •" * &* odMTMPk'* A Odoratus menti quoq.i causas errorum trifcuit, qui sunt sequentes. Brimo putamus  omnes odores ac fxtores corporibus inessed.  Quod est omuino falsum. Nam corporibus  non inhxrent, prxterquam effluvia, sive pafm insensibiles   nobis voluptatem, vel  jbolestjam excitant. Si primufn, sensaodorem. Si secundum  wem. Hinc, sequitur, quod si toixmktitur odor, vel fator. E odoratu*. '. m'-Secundo decipimur, diim judicamus ofnn   honines qtte ac nos odorem, vel fetorem  alicujus qprporis sentire. Fortasse est una  eademq* nari««nfebricatio m amnibus homi,bus  Quis eniifa ignorat eundem hominem  rtfdrbo- laborantem non sentire odores, titl  prius ? Cur fta ? quia sensus dispositio non  est eadem. Hinc bjwfnali - tempore non setr+ s* I '4 aL    M i   Eorumqut progm rsi&us timus, quæ tempore æstivo nos conturbant.  Ex gustatu. Sequitur gustatus. Hic sensus licet nobis maximæ utilitati, attamen est etiam multorum errorum causa. Primo judicamus sapore ni, sci!, amarum vel dulcem esse in dapibus. Verumtamen in ipsis non inest, quam  qujedam particularum multitudo, quæ linguæ  nervulos plus, minusve afficiunt.  Ex gustatu.  o. Decipimur, cum putamus omnes honunes ceque ac nos sentite saporem in dapibus,  amaritudinem, aut dulcedinem in vino, etc.  Quod ne quidem in ipso homine contingere . «otest, quoniam ejusdem linguæ dispositio  perpetuis mutationibus subjacet. Ex tactu. Sequitur ultimo loco tactus •, qui reliquis  est minus erroneus. Corpora enim, quæ video esse possunt spectra [MACBETH saw Banquo; Hamlet saw his father – DISIMPLICATVRA]; sonitus, quem atu  dio esse potest vis phantasiæ, illud, ipsum  dicito de' fætor ibus, et saporibus. At equum,  parietem, aquam, ignem si tetigero, de eorum existentia dementis esset addubitare.  Quid plura? U110 judice tactu, scimus nos  existere, atq. extare infinita alia corpora  extra nos\ a quibus continuo impellimur, et  commovemur. Licet res sic se habet, verumtamen hoc sensu mens decepta, frequentissime errat. r* 'Wfc* ttt tn»,« • «oWawtf x   4% / q q 40.  Ex tactu.Vas ære repletum *qufc ponoerostnh   putamus, ac si ab illo fluido esset orbatum.  Quis nescit ærem ponderare, uti extera cor*  pora ? atque ex hoc errore oritur alter. Arbitrantur en; tn otunfcs homines æiem in  nobis, neq. in se i so gravitare, attamen reCentissimi philosophi centies experti sunt ærem gravitate, illiusq. columnam, qus nobis  imminet, æquari ponderi  asperrimas intuemur. Ex tactu.  Insuper judicamus quædarri corpora esse sua natura frigida, quædam alia ex se calida. Calorem, itaq. et frigus corporibus inesi  se credimus. Quod est omnino falsum. Etonim calor, et frigus sunt qnxdam anitni nostri sensationem; quas in nobis, uti odores,  ' 1 * ' k ' tft   f   / qigjped (S Eorurtique progressibus.   et Sapores, corpora exteriora in nobis excitant. Ex tactu 4   V. Decipimur quoque, cum manum ca  dam irt aqua frigida mergamus, aqoam sentimus calidam, et contra. Quin advertatur *  quod ma«us, aqua sit calidior, vel rigl,  dior. Ex. gr. Si in manu sint calonS 8. S ra ‘  dus, in aqua autem frigiditatis. Aqua sentiri debet calida, uti Contra si in aqua sint decem frigiditatis gradus, et in manu  caloris. Manus sentitur frigida, ut sex. Ex tactu denique decipimur, curri a, s ?  th judicium feramus de corporum duiitie, mollitudine, flexibilitate, etc. qux suos gradus habent. Nonne quotidie experimur > quo  uni durum, alteri molle videtur*vv, »* ». f  Jflu. O/i  •jv 5.'*' ir:-k,K Pqui temperamento  cholerico dominantur, sunt rmgmt.nm rerum  promissores, superbi, audaces, vaferrimi,  ambitiosi, crudeles. Sanguinei amem sunt Venerei, vinosi, voluptuarii, brevius ad Sa  omnia. rapiuntur, qu* sensus alliciunt, et  mulcent. Melancolici plerumq. sunc confusi,  laboribsi, diffidentes, atq. acerrimi judicii Flegmaticos denique experimur pavidos, superstitiosos, somnolentos, serviles, confusos,  atq. tam in virtutum, quini in vitiorum  exercitatione inerres.  Ex temperamento. Quæ cum ita sint, quisjue intelligit, quod  hi omnes eodem de objecto diverse jfidl are  debeant, e >rUmque judicia natur* cujasque  e«e adtemperata. Ex qno necessario sequitur idem periculum sanguineis minimi, rnelancolicis, et flegmacicis Maxirhi moifienti obve rsari. Ex quo etiam sequitur, quod  una, eademqtie res esse debet uni maxirrce  voluptatis, alteri vero maximi doloris. Hinc  quoque redditur ratio, quare unus judex illum  ipsum absolvit, quem alter damnat. Nonne  tanta judiciorum varietas, a diversa corpoj-Um constituzione repetenda ? Nonne hac est  multorum causa errorum?  Mentis errores ex passionum vehementia. III nostrorum errorum fons, idtmque   uber. th 6 fi e erroribus,   liberrimus in passionibus inest. Quid singula»  jjersequar, cutn omnes ad unum sui ipsiu»';  amorem reducantur? Etenim ex immoderato  sui ipsius amore exortæ sunt tot populorum cædes, patri» proditiones, parricidia, flagitia, scelera, incendia, provinciarum, urbiumque direptiones. Quis ea recensere valeret,  quar Cyrus major Persarum Rex, quæ Alexander Macedo, quxque tandem ipsi ROMANI gesserunt ? Legite quæso vitæ humanæ  monumenta historica H tam recentia, quam  illa ab ultima antiquitate repetita, in iis tanquam in tabula innumerabiles amicos proditos, Sanctiora iædera neglecta, innocentium  tnilliones modo unius ambitioni, modo avaritix, modo libidini, modoque crudelitati  immolatos esse videbitis. Dici posset hoc  ipsum singillatim de timore, de spe, de ambitione, coeterisque. Quid plura ? Nulla in  homine passio immodica,qux martyrum mil'lione» non recenset. Ex attentionis defectu «ja. Sequitut attentio, ex cujus neglecta  plurimum quoque decipimur. Erramus,  cum nostra attentio licet finita, eam in quam piurima objecta distrahamus, a. Sæpissime  attentio uni objecto adhærens, reliqua nos ignorare facit. Ipsaq. augetur vel minuiut, pro ut nostra militas est major, vel miti >r .Ex attentionis neglectu fere contirftt.t, quod de rebus involutis, et implicitis judidelationes noverimus ? Deniq. ex slttentioni defectu ortum ducunt tot, ac tanta præjudicia popularia, mentis alienationes, atq. aWrdi*  tates. Nihil dicarri de sensu mbrali, qui  tiumq. nos decipit v Ha-e de mentis erroribus  quo ad sensus exteriores, et interiores i ertorib ., guo ai animi sensationes. Ex sensationibus errores. ITT' X omnibus iis, qua? huc usque maxima  P.f curti brevitate extricata sunt, liquido  patet universaS animi sensationes prædictorum  sensuum tam naturalem, quam temporaneam  dispbsitionem sequi debere. Cum hi sensua  jnagna sunt in \'arietate, non modo inter homines, sed fctiam in ipso homine, sequi quoque debet, quod unius sensatio abs alterius 4  serisatlone distinguenda. En ratio cur  idem corpus, neq.:eque durum, neq. atque  pohderosum, vel molle, vel odorum, vel  fætidum omnes sentiunt. En quoque ratio #  quare dictatum illud sit verum. Quot homines, tot sententia. Rerum enim judicia a senr  sationibus, sensationes vero a sensuum textura oriuntur. Varietas itaq. sensuum, etiam judici orum diversitatem affert. Qua? cum sint*  videamus ftiodo f quo pacto a sensationibus Recipiamur.   quæ non sunt nisi  r ‘ to- •  y %   t t®, P? errjg/fyt *,   totidem rectiones no is conspnse, vel dissq «ce, habeantur absolutæ.  ajcfe/hr Jfceptio m   IV. Decipitor quo® e cum Dei, horainunj,  et plant»‘win actiones putentur ejusdem generis, tametsi tofo cxlo differant. Sequitur aiiu deceptio. V. Sim; it r Dliitur, dym ideas spirituales onnhi extensas, et mitf riales ^oncipiat.  Judicia fa^sa 'x prava idearum unione •  i. JEr^at e-inn, si qu* sint conjuncta,,  separata esse ju icet. Coi.traque qu?e nonnisi  jn tote separantur, concipit conjuncta.,, Suoqi  noris gereris suat Poetarum fabuljp. Secunda  autem sunt to F-,oms irrotibus. Omfiis eirctilus qua tuor angulis rectis equahit  Circulus autem est figura plana. Omnis itaqui  figura plana quatuor rectis tequatur. V syllogismi vitiositas. Syllogismus est vitiosus, si quis e præmissis negantibus velit affirmativi concludere. Contraqi si e* præmissis ajentibus velit aliquid negativi concludere « Primi generis  fcst: Arabes non sunt Christiani. ITALI non sunt  Arabes. Ergo ITALI sunt jChristiani » Secundi  generis est hic: Africani sunt inertes. Eurtrpæi autem stmt naturS laboriosi. Africani igitur non Sunt Europii. Alter syllogismi defectus. Erratur etiam vi haspirationis. Ex. gn  Quicquid amas, non comedis. Sed pisces hatnai  pisces ergo non comedis rir. VII syllogismi defectus. Mens errat in syllogismo conficiendo j  si quid pro causa ponatur, quod reapse non sit Causa. Ex. gr. Literarum studium  breviorem reddit Litbratorum vitam.  Octava syllogismi vitiositas  Illud quoq. dicendum si quis pro deffiotiStrato habeat, quod est in qUatstiotie. Ex. gr»  Si quis diceret. Mundi cl atrum ist illud, ii i  quo universi corpora tendunt 1 Atqui omnia mundi corpora in Tellurem decidunt. TellitS igitu?  ttst mundi centrum. Nona syllogismorum vitiositas Vili. Vitiosus pariter est Syllogismus, si quid Ttorumque progressibus « t 4 f  qtlidquam alicui substanti* absolute tribuatur t  qiiod eidem per decidens competit. Ex. gr.  P/anetx f uti tellus, sunt corpora opaca. Ergo  habitatores habent.   1 14* Error ab exemplo.   Mens errat in exemplo, quando ex r t  cognita ad incognitam quis deveniat, quin eidem rtJrum circumstanti* non concurrant. Ex. gr. Prima bella civilia inter pairicios, et  plebeos, fecerunt Romam maximam, atque potentissimam. Ergo si omnes Europx status bella intestina foverent .(Q tiod utiq. est falsum) Redderentur potentiores.  Ex enthymemate i  Errat mens in enthimemate ob idem  principium. Ex. gr. Dux valentinus statum  Ecclesia a tyrannis vindicavit. Fuit ergo maximtis imperator. Duodecima ex sorite vitiositas. Captiosa est argumentatio si in aliqua  jiroposititinum serie, una est erronea. Tunc  Quotquot sunt, omnes rUunt. Ex.gr. Ex omnibus terrx partibus Europa est melior. Ex EUiopse statibiis Italia. Ex Italiis regionibus regnum Neapolis et ex sensu exteriori fqi  cilhme decipiatur, neces/e duco, V t uni  stnsui nusquam dedatis; Quamobrem plures  Vint adhibendi. Sic visus ab auditu: et tactus  ex gustu emendatur. Propria Votura tst notanda. nus. homine adeo discriminatur. Vt raro eveniat, dW «fc conspirent ami est eorundem memori, temperationis, passionum, atque attentionis differentia, ex quibus  * iam tanta judiciorum varietas, atque tanta  errorum origo. Si quis igitur eosdem velit def mare, sedulo perpendat hxc omnia. Quod si errores si nequeat evellere, salæm eosdem minuit,  Sensationes sunt cuique proprix. H>Sensationes cujusq. generis sunt cuiq.komini JS orumque progressibus. ilf   peculiares, atque in ipso homine variant. Qua  igitur in iis contentio. Si ipse sint re/at.e ?  Excitanda est attentio.  Ex attentionis contemptu, quamplurimi  errores. Ipsa igitur est excitanda, et adhibenda. Ratio est quoque excolenda, quam si unans  sequamur ducem, nusquam aberrabimus.  Vpcabula obscura vitanda. Quid vocibus, uti animi nostri SIGNIS, utilius? Sint itaque clare, perspicua, et non  a communi usu remote. ltemque vocabula complicata, emphatica, methaphorica, atque SIGNIFICATIONIS expertia, vitato. Declinanda sunt enunciationes absurd.t,  Sint enunciationes judiciis conformes, decliænturque falsa;, obscure, atque absurde. Ars Sophistica philqsopho est ableganda t   Definito res. Sed definitiones sint rebus clariores. Ille autem amnibus prestant, que  cum rebus definitis reciprocentur. Vitato syl ^g is mos erroneos. Ars enim  Sophistica a philosopho est ableganda.Nusquam a re cognita ad incognitam deveniatis, nisi prius omnes rerum circumstantias  perpendatis. Soritem raro adhibito Soritem raro adhibito t quia plerumq. est  argumentatio captiosa De erroribus,   A scepticismi spiritu procul estote. A scepticismi spiritu, maxime inconsiderato longe procul abesto. Argumentum, analogi£ fugito. Neq. immodica sciendi curiositas  vos abripiat. Quamobrem. Libidinem comparandi multas, et diversas scientias uno eodemaue tempore vitato. Alienationes voluntarias fugito. Ab alienat usibus voluntariis vos ab  alienato. Phisic.r autem si sint, attentione miniiendtt. i tll 1Rc- Morumque progressibus. is J   Rerum causas cognoscere studeto.  Rerum omnium causas, et fines cognoscere studeto. Aliter nemo esse potest felix. Contrarietates, et repetitiones fuggito. Contrarietates, ac repetitiones fuggito. Contrarietas enim mentis defectum, repetitio  vero memori labilitatem accusat scriptoris.  Inertiam vitato. Prxterea perquam longa meditatione vos  contritissimos volo } et quandam insitam inertiam vitato. Affectuum vis immodica est temperanda.  Quid vehementius, quam passionum vis\  maxime rn at at e vestra tam fervida\ Eam igitur compescite catenis.   146, Propria debilitas est cognoscenda, et cwranda. Pandem nemo unus homo adhuc inventus est propria debilitatis conscius, neque  sibi tesris voluit esse. Eam igitur cognoscere  prius curato, de in adsidua librorum lectione,  virorum consuetudine bonorum } atq. ex sui ipsius  meditatione vel minuito, vel eradicato.   Hactenus de errorum ortu, ac progressibus. Ej usque progressibus Qua veritas moralis  Itemq. si nostra jqdicia factis respondeant,  Veritas dicitur moralis. Hujusmodi sunt historica? narrationes; qusq. nos ab aliis quotidie  inaudimus, yel legimus.   Qu£ veritas certa.   Præterea si veritas ita  est quotuplex sit dubietas.   Denique dubietas, vel ponitur in squali  rationum contrariarum squalitate, ut omnia  insecta ortiuntur ex ovis, vel ab animalculis spermaticis, vel a putredine. H.xc dicitur positiva.   I a ‘ Illa  De Veritate  Illa vero; «Jirs i.n idearum ignoratione consiStic, aopellatur negativa. ' Estne stellarum mt~  tperus par', vel impar ?.g. Quid', et quot u ple x sit f alsit as*   Ex dictis clare ihtettigituf falsitatem esse  disconvenientiam nostrorum judiciorum ab. objectis exterioribus, vel. ab eorumdem. relationibus, vel ab ipsis fecti$ auditis, vel lectis,  ex quo consequitur tot dari genera falsitatum, 1  quot numerantur veritatis' genera. Dantur itaque fahitates sensibiles, discursive ac morales. Q intus ita delinitis, priusquam veritas cujusque  generis investigetur, de veritatis existepti  paucissima dicam. De Cujusq. veritatis exist entia. Exiseit veritas sensibilis. fTlAmetsi mens nostra ek unoquoque sensu,  X atq. ex sui ipsius judiciis, et ratiociniis  quandoque decipiatur, existunt tamen veritates sensibiles,, atq. abstractæ, ut ex sequentibus. I. Quis addubitare potest de tot, tantorumque. Corporum existentia, qua?, nos ambiunt? Nonne pæne infinita objecta nostris sensibus  quotidie obversantur ? quot, et quantos Homines, plantas, animalia, atq. xdilicia videmur.' Idipsum dicito de sonis, de saporibus, de odoribus, atque de sensationibus quas i n No- Hjustpit progresiibus Yfobis ex tactu oriuntur. Quas veritates si quis  denegaret, habendus esset demens ac delinis.  Existunt itaque veritates sensibiles. Quid plura ? Nisi extarent hujusmodi veritates, ne quidem existentiam nostram sentiremus. Existunt veritates abstracte. Mens humana prarter ideas sensibiles,  quamplurimas alias investigat illas comparans  inter se, vel cum tertia. Ex qua comparatione judicia, et ratiocinia nascuntur. Hinc  veritates methaphysicæ, et matematicæ. Hinc  artium, scientiarumq. principia, ex quibus  infinitæ demonstrationes oriuntur. It. Existunt veritates morales. Denique si in aliqua narratione constabilienda, non modo testes, historia, et traditio  sive oralis, sive scripta, verum etiam monumenta concurrant, non est de illa minime  dubitandum. Quis enim sane mentis homo  dubitaret CICERONE (si veda) fuisse Consulem, in Formiano habuisse villam ? Quis dubitaret GIULIO (si veda) CESARE fuisse .occisum, OTTAVIANO (si veda) fuisse  Romanum Imperatorem ? Existunt itaque, veritates sensibiles, demonstrativæ, et morales. Error scepticorum. Ex His huc usque adumbratis sane eruitur afnotx mentis fuisse illos omnes, qui prædictas veritates acerrime, ac pugnacissime denegarunt, uti fuerunt Accademici, Pyrrhonii,  Cyrenaici, qui ausi sunt ipsas nostras comprehensiones impugnare. GIRGENTI (si veda) enim Ve Veritate,   asservit abstrusa esse omnia, nibil nes sentire, nihilque cernere. Nonne hi excxcant nos orbantq. sensibus ? Philo negavit quidquam  esse, quod comprehendi posset, sic judicium  tollit incogniti, et cogniti i Democritus contra solis sensibus credidit. VELIA (si veda), et  Xenophanes quasi irati increpabant eorum arrogantiam, qui cuin sciri nihil possent, audeant se scire dicere. Neque sunt audienda  contorta, et aculeata Diodori, atque Alexini  sophismata. Quid absurdius illorum fallacibus  j.onclusiunculis ? ad unum itaq. omnes veritatis impiignatores disputarunt nihil percipi, nihil congnosci, nihilq. sciri posse, sed veritates in profundo esse demersas. Cur ita?, Quia  angusti sunt sensus, imbecilli animi > brevii  curricula vitæ.   EJasyue progressibus  De cu. yusq. veritatis /tota.   t .*3« fuo cntenum veritatis *   Q Uæritur hoc in capite, quo criterio verum a falso distinguimus. L’ORTO, qui  soUs sensibus credebant, veritates alterius gelieris respuebant: Platonici; atq; Stoici judicium veri } ac falsi in una mente potiebant i  Fuerunt, et sunt, qui in ntroq. veritatis notam colldcant. Sensus scilicet i ri veritatibus  physicis, mentem vero, in abstractis. Denique judiciorum' certitudinem in evidentia potuit Cartesius, quatti in physicam, methaphysicam, et moralem dispescuit; Prima locun? habet in rebus sensibilibus; in veritatibus abitractis altera; ultima vero in auctoritate; Refelluntur eptcurei i; At harum omnium opinionuni qualis vera  tit, an falsa liHbrriirife dicarri Quommodd  soli sensus esse possUnt judicium veri, ac  falsi f si ipsi sint tam fallaces ? non ne decipimur nos ab oculis, ab auribus, ab olfactu,  gustatu t tactuque ? si soli sensus riotant veri,  ac falsi comprehenderent, sol esset magnitudine bipedalis j stellæ rion essent plures,  quani videntur. REMVS IN AQUA ESSET FRACTVS,  parelii essent soles reales ec. Denique si soli   tdnsus judicium veri, ac falsi continerent,  i.  L 4 quæRefellantur platonici, ac Stoici.   An ponenda veritatis noti in una mente,  sensibus exclusis ? Falluntur quoque, qui ita  philosophantur. Nam sublatis sensibus, nullum daretur in mente judicium, nulla ratiocinatio, nullaque veritas, Quæ mens sine judi«*ts, et quæ judicia, et ratiocinia sine ideis,  et quæ tandem idæ sine sensibus; quibus  sublatis, nulla esset in mente operatio ? Constat itaq. Pluton icorum, ac Stoicorum opinionem esse fallacem. Quid si in utroaue.  Q n 'd dicendum, si tam in sensibus, quam  in mente, quod erat tertia ex notis propositis ? Sensus quippe mentem corrigere possunt, mens autem emendare sensus. Sed in  mente ipsa ponendum est principium, quod  quærimus, quoniam una mens capax est veritatis, sensus enim materiam»judicandi eidem  dumtaxat præbent.'   17* NH novi in Cartesii evidentia.    Ultimo loco, quo ad Cartesii evidentiam,  dico, quod hæc opinio eadem difficultate  qua prædictæ opiniones, laboret. Etenim  cum Cartesius tot evidentiæ genera posuisset^  quot sunt veritatis species, vellem ab eo scire, quo pacto, quod mihi visum est evidens,  esse evidens sciam ? quomodo judiciorum meorum. Ejustque progrehibus. f%%   rum evidentiam cognoscam quomodo deniq.  rerum auditarum quamobrem non ab alio  quærendum principio, nisi a sensibus in veritatibus physicis, u mente in abstractis, atque ab aliorum fide in narrationibus historicis. Quæ omnia singillatim disputata sunt, ac refutata.   Quid veritatis crittrium. Hisce quam breviter enucleatis, ad propositum. Exquirimus hoc in loco veritatem primam, qui alia demonstratur. Propositionem nempe hic quærimus ex se certam,  cuique cognitam, atque cujusque veritatis cew  fulcrum, quæ sui natura demonstrari nequit  ipsi omnes alias demonstrare possumus.  iq. A dubietate oritur veritas.  Principio veritatis est capax, qui dubitat. Nam qui omnia adfirmat, propositionem etiam sui adversarii esse veram dicit. Contra qut  Universa negat, quæque ipse dicit, quoque negat. Philosophus itaque in veritatis investigatione a dubitatione incipere delet. Sunt enim dubietates tamqaam nodi, quos philosophus resolvere debpt. At qui semper dubitat, nnsquam  veritates invenit, prqindeq. a dubitando debet desistere. Nam. in dubietatum catena, si daretutf  progressus in infinitum, nihil sciremus.  Idem nequit esse-» et non esse. Principium itaque pro omnigena veritate reperienda, est illud ipsum, qiiod LIZIO  initio suæ Methaphysicæ præscripsit. JSIihil  pots$ n* Veritate, potest simul esse, et noti esse. Videamus ttuSdo, num hæc propositio sit certa, evidens atque adæquata. Expendendum nempe num  hujusmodi principium sit clarum cuiq; cognitum, num denique cujusq; veritatis genera  constabiliat; Ex quo veritas sensibilis,   L Veritas phisica a sensibus oritur. Si mihi igitur obversetur vesevus ignivomus, dubito de ejusdem existentia ? Turic tactum adhibeo, aliosq'. homines sentio  Si mihi alii, uti  ego, judicent vesuvium esse ignivomurri. Nori  potest non existere. Alias esset, et non esset  mons ignivomus. Quo nihil absurdius;  Si dicat. Illa musica, quæ me tantopere  allicit, alios excruciat. Esto. Sed si musici  existet, nenio negat. Istudq. ipsum dicito de  odoribus, saporibus, ac de sensationibus frigoris, ac, caloris  quæ nori extarent * nisi earum objecta existerent. Ex qud veritas methaphisica. Ratiocinia tunc efficimus dum duas ideas cuni  tertia comparemus, ex qua comparatione earumdem æqualitas y vel inæqualitas deducitur;  ex f gr. Quiequid est extensum est corporeum. Tabula vero est extensa i Tabula igitur est corporea. Extensionis itaq. idea convenit tam corpori, quam tabulæ; Corpus igitur, et tabula conveniunt inter se; Alias tabula esset, et  non esset corpus. Quod est iterum absurdum;   ai i   V., >,   £jusque progressibus i Sx quo veritas historica. Tertio loco, si in aliqua historica narratione testes sunt oculati, historia, traditio, atque itionuihenta æque concurrant, potestne de facto quis dubitare ? Demus igitur Medos, Babilonios, Græcos, et ROMANOS numquam extitisse, nonne essent, et non essertt simul tot  historise, totq. ac tanta monumenta ab ultima antiquitate repetita? Concludamus omne verum,  ac falsum a dubietate oriri, et cujusq. veritatis notam positam asse in constabilita superius allata propositione sua natura certa, cuiq.cognita, atq. adæquata. Quæ cum sint, jid ulter  riora procedamus. Quid } et quotuplex sit methodus. Methodus est via quædam, qua nostra ju-J  dicia i ac ratiocinia ita disponimus, ut  Veritates invenire, vel jam inventas cum aliis  communicare possimus. Licet alii regulas tradant inveniendi; addiscendi; exponendi, atqv  disputandi j duæ tamen mihi videntur præcipuæ, alteri, inveniendi, altera explicandi. Pri- 1  Cia analytica, secunda vero synthetica. Una via.  conjuncta separamus, altera disjuncta unimus. Primus modus rerum inventioni j alter earumdim explicationi inseruit.  winalysis, idem est ac totius suas in partes 1  k4 quibus cdti*  flantur lapides montis vesevi, eosdem in su  ultima principia reducit, ita illorum componentia reperit. Analytkicæ contraria est sinthetica methodus, sive compositio, quæ ex quibusdam  generalibus principiis varia componendo in  unum colligimus, itt alios doceamus. Regulæ utriusq. methodi, in sequentibus  capitibus fuse exponantur.  Et Methodo reperiendte veritatis sensibilis Oq. Htcc a sensibus, Certitudo, quam physicam adpellavimus; ex sensibus exterioribus provenit  eaq.  nuncupatur etiam intuitiya. Quare si objecta  exteriora a sensibus retnpveas, hxc veritas on amplius extat. Hinc ruitur primo, quod  hæc certitudo nostrorum sensuum rationem  sequi debet. Etenim pro ut sensus sunt bene  conformati, et objecta exteriora multiplicia,,  eo major nostrarum cognitionum sphæra fit,  atq. augetur. Sensus esse debent bene constituti •   Sequitur secundo, quod si nostrorum sen*  suum fabricatio sit vitiosa, objecta non cernimus distinta. En ratio, cur ii, qui morbd  hjcterico laborant, universa objecta sub coloro Ei usque progressibus M* croceo 'vi/ent. En quo* ratio, «nny^  fci corpora remota, et presbyti,qu* sibi sont  proximiora, non cernunt. veritates referuntur, quæ constantissima observatione, atq. diutinis experimentis liquido constant. Hujusmodi sunt, quæ ex antiquis LIZIO, iElianus, Plinius, tum jecta impellit. Def. Benevolentia est quoddam animidtsiderium, quo ad egenos juvandos rapimur. ax. 1, Bona in natura sunt pæne infinita.   et viem  sceleratus.  Quid monumenta i    Quid si pr®dictis ultimo loco momi-i  intenta, qu® modo extant, addatis, nemo.  «anus dubitat. Reapse quis dubitat Samnites  £xtitisse, et fuisse tam bellicosos. si urbes   a Lb  ttjusgiii progressiius  æstus marini causa, et  sexcenta alia Reg. Si qutesilurti resolvi possit, tunc  videto si resolvi posset in omnes ejus partes,  vel in una,   Hujus generis sunt quædam quæsita, qua  plures in partes adspicienda sum ex. gr. ltius refertur ad familias, ad civitates, ad imperia, ad hominum coetum, nisi hac omnia  considerentur quæsitum non potest Bene definiri, maxime quod uni familiæ, uni civi,  tati, uniq. imperio potest' esse u ilis, aliis  vero maximo detrimento. Quam ad regulam  si animadvertissent tot tantique recentes luxus  scriptores, non consenuissent vel in eo laudando, vel vituperando. Reg. Si quxsitum sit solutionis capax t  extricandum tunc remanet, num sit simplex, vel compositum scilicet num unum, vel plura  membra habeat. Illud quippe est perquam adcuratfc definiendum, alias -erratur. Sic in malorum origine  videndum primo quid sit malum. Deinde  num existat in universo, tum si sit ejusdem,  vel multiplicis generis Demum si sit multiplex, distinguendum in omnes ejusdem cl astes.  Eorumque progressibus  'fes. Dicito hoc ipsum de voce luxus superius  memorata. Reg. Si q tussitum resolvi possit, tunc  constabilienda sunt principia clara frnm, ata.  omni ex parte manifesta px contemptu hujus præclarissimi reguli Hobbesii conclusiones sunt falsæ, quia la Isis  principiis innituntur. Hunc in errorem inciderunt quoq. omnes Pyrrhonii, aliiq. veritatis  infipugnatores.   Reg. Propositiones quot quot sunt, omnes  Jluere debent veluti totidem illationes ex principiis superius, firmatis ac stabilitis. Quod  tunc evenit, quando omnes ita inter se conneetantur, ut ceu quandum catenam efficiant atq.  una ab alia nascatur. Qui id non consequuntur, habendi sunt ingenii plumbei. En ratio cur juventus neccsse  est, ut; consenescat in addiscendis Euclidis  Geometriæ libris planis. Etenim in illorum  lectione modus adquiritur demonstrandi, admiratur in iis, quo pacto secunda de monstratur ex prima propositione, et tertia ex secunda. Sic deinceps. Aristotelis æthica eodem ordine est conscripta, qua in addiscenda juvenum profectas esset major. Nam non  de rebus abstractis, sed de homine agitur, verumtamen nemo unus eam legit, accurat. Cur  ita ? quia eorum institutores nondum sciunt  Aristotelem extitisse, fuisse virum doctissiunim j   Br Peritote-».. gt   mmn, ad Nicomacum scripsisse decem de  sethica libros. Reg. Conditis, sub qnk subjecto prgdicutum convenit, est adcuratissime definiendum* Eapnitn philosophi munus est rationem, reddere t  fiio pacto effectu! ad causatn referatur. Queritur enim a seeulo præterito usq.* ad  prarsentem diem, num luxus sit statui alicui  UtiSfS'? 1 '. J '.w,;-' j, fi; -i 't. •• *>fi Huc usq, universi scriptores in genere quæsitum extricarunt. Sed false omnes. Itaq. eum  vel commendarunt, vel vituperarunt. Cur  ita ? Quia quarsitum non fuit iniqua m bene  ptopositum i Sed dicendum tst: pratsens luxus  est utilitati, vel detrimento regno neapolis I,  vel Rom.el Quæsito ita proposito, videndum  mini otnnes artes primitiva, et secundaria  possint ne numerum artificum majorem h«»  bere? Si possint, necessum est, ut ii^pleantWr. Siti aditer, et remanent in toto regno  centum millia qui laborare possunt, iisdemqj  -Occupatio deficit. Quaro isti centum millia  vuftis, ut iiiOpes vagentur, vel ut expellantur  e* statu, vel occidantur, num denique in artibds itfjAis Occupandi ? Quis npn videt 1»^  xum non modo esse huit statui uttlem, sed  ilittirti decemriufn' ? ‘-fi   RVg. 9. Si in qudsitb rOfoleemdo, vobis non  ebniiiigat cettiiadiheth repetite, tunc probabiollialtm auffite, riebir eyuhg.antd» niti MafKiri l V ' pro -Ejusque progressibus 1 6f   probabilitas. Verum cavete, ne hypotheses velati theses habeatis. Quæritur nuin sol, circa tellurem, ve] hæc circa illum moveatur. Certitudo omnino defecit. Quærenda est probabilita. Utraq. est  probabilis. Tunc quære probabiliorem. Mibi  videtur illa Cupertiici, quia mjnus me allicit.  Nam facillime intelligo revolutionem diurnam terrx circa seipsam, atq. illam annuam  circa solem in eccliptica „ et sojis re: «jlunonem circa proprium axem vigmti septem dierum spatio. Reg. Non omnia quxsita sunt ejusdem geperis, alia enim sunt physica, alia metaphysica t aha denique moraba. Si physica sensus,  observationes, a/iosq. homines interrogate. Si  i nethaphysica, adhibenda est ratio, ac demonstratio. Sin denique moralia. Notate testes,  historiam, traditionem, ac monumenta.   Licet hxc sint per se clara, verumtarnen  in rebus facti, nulla ratioctnii. Dum facta  video, rationem non audio Sxpe etiam in  re clara, et manifesta, qua mpluri mi testibus  utuntur. Fortasse testes imiorem rationem  habent j quam ipsa ratiocinia firmissimis principiis constabilita?   Reg. ii. Quo pacto in narrationibus historicis procedendum, si monumenta amplius non  extern ? Codices consulite, quibus in legendis  funditus sciri debet scriptoris lingua. At ca~   L 4 vrr#   De Veritate,j t t ' J veto ne Verslones vulgares, Hef. itxicos conmunes adhibeatis. Seri quorsuih hcpc - Quia 'nulla lingua in  aliam translatari optime potest. Quatvis .enim  lingua suas habet pecujiares proprietates, sectam, religionem, imperiv firmam, mores  denique y 'propensiones, adjectus, educationem,  studia, exercitia, ac partium studium. Hrc enim omhia ad plenissima scriptoris  sensa intelligenda mixime conducunt • Natn  quiiumque- scribit etiam nolens suis in libris I  transfundit suos mores, adfectus y temperamentum, opiniones, scientiam, oartium studium, atq. alia sibi propria. Brevius sjuicumq. scribit, se ipsum describit, Quid liber, quam Sermo scriptus Nonne sermone,  aliorum animos pæne videmus?. Hoc fusius, ac   1»T  Ejusqie progrersibnj • i est diligentissime versandum, verum maxima,  cura lectitanda, sunt omnia, ut scriptoris mens  ex universis ejusdem operibus constet Potent  enim esse, quod aliquod rejecisset.   En ratio quare quampluritni in judicando  errant. Quia vel integrum librum non legunt, vel non intelligunt. Quid si. reliqua  scriptoris opera, ignorent, vel non curant  scire ? At quid statuendum, si scriptor de  aliorum opiaionibus, vel factis agat?   Reg. 14. Tunc exquirite primo, an scire potuerit, Num fuerit perspicax. 3. An in judicando adeuratus. 4« Num in referendo sincerus • In quibus si uni eorum defecerit, fidem  ei denegate. Sin minus, eundem habete et diligentem, et sincerum, et veracem. Hujusmodi sunt optimi historici noti. LIVIO (si veda), SALLUSTIO (si veda), Cornelius TACITO (si veda) præstantissimi fuerunt historiæ scriptores. Apud recentiores MACHIAVELLI (si veda), Franciscus  GIUCCIARDINI (si veda), Bernardus SEGNI (si veda), Angelus de  Constantia, Robertson, Hum, atq. historix universalis anglJci scriptores. Quid si  ex uno scriptore quamplures acceperint. Reg.Si quamplurimi, etiamsi mille ex  uno scriptore sua traxerunt, omnes simul tatl%.  valent, quantum unus, quem transcripserunt.  Quod si clare constet historicum fuisse J cujus nomen præfert. Sic  Jjbnr de consolatione CICERONE (si veda) adscriptus; est '  Hgarjii .Ergo spurius. Contra VirgHii .®neidos., suflt Virgilii, nam, ab ejus obitu ad  præsentem usque ætatem eidem tribuitur. IlJudq. ipsum dicitp de CICERONE (si veda), ORAZIO (si veda), COLUMELLA (si veda), M. VARRONE (si veda) operibus. Tertio loco  si in Codice m°dp aliquid legitur, quod in  scriptqcis:$t#te, vel antiquis Codicibus non  legentur, dicitur interpolatus. Denique si  jaunc aliquid desideretur, quod fa antiquis :jpndieihu» etfeat, appellatur mutilatus. HdSjjtm omnium exempla surtt pæne infinita,  jju brevitatis gratia omittuntur; et quS rdtione fiæc omnia internosci possunt ?   Reg. Dicito illum librum esse spurium,  jt. -Si scribendi stylus, vel cogitdndi ratio non  sit illius scriptoris, cujus nonfen profert. . j&i a scriptoribus corvis non sit memoraV Si adeo ineptus, ut cui tribuatur, nullo.    EjuspK progressibus n *7P  lo modo possit convenire. 4. Dengue libe  habendus eit 'spurius, -si antiqui eum rejecet irini /; - iV .. ..Reg. Contra^ liber habendus est genuinus  I. Si stylus, et cogitandi modus illi conve •  ni aut, cujus nomen > prxsefert: 2» Si a scriptoribus Coxvis sit memoratus: Si antiqui   de libri genuitaie, minime dubitarim.   Reg. Lib^r habendus est interpolatus t vel  spurius y si facta, et personor memorentur scriptoris xtate posteriores. Ipsum dicito de vocibus, ac locutionibus. Ultimo loco si doctrinas  •Si st e mati sibi proposito contrarias contineat  Quid si scriptor fuerit ineptissimus*.   Reg. Codex est mutilatus si in eo aiiquid desit, quod vetustissimis in codicibus legebatur: 2. Si qux continet y vani, cottfuseq leguntur. Hæc pro auctoritate humana satis esse duco. Quo ad divinam, præter ea superius dicta notanda sunt etiam quæ sequuntur.   Reg Oportet perpendere .Nam Deus  loquutus fuerit'  Cui loquutus: Quo in  loco:  quando:  quid'., Hæc omnia manifestissima sunt in quinque Pentafheuchi libris a Mose scriptis. Nam Deus loquu,tus cum universo Populo Hæbrreorum. In mote Sinai, post eorum egressum  ab iEgypto. Quæ autem loquutus fuerit in  duabus Tabulis lapideis continebatur * Quse   licet j De Veritate, j' v> .  licet constent;, veruuuamen videndam insu-, i  f *.   Per. Reg,. Num qu& Deus dixit, ai/ aoj incorrupta, vel interpolata, vel mutilata pervenerint. 2. i 1 / sensus, ac vrria possint varii accipi. Si autem varie accipi possint, nemo «aaa  fuo arbitratu, ac teneri intellegat, W aat  (Catholicæ Scclesix judicio, standam erit.,  Hujusmodi sunt præcipuæ rCgulæ, qua? methodo analitic.e maxime inserviunt. Quæ autem sequuntur ad syntketicam spectant. Ej usque progressibus De regulis explicanda veritatis, tam viva voce,  quam scriptis  I T' X omnibus animantium generibus unus  1/ homo veritatis capax, est quoq. loquela  præditus, qii^ sui animi intimiora sensa exprimit. At mirabilior ejt scriptura, qua cum  absentibus temporis, ac loci loquimur Sed  si philosqphi, si parentes, si ludimagistri  desiderent, ut juventus utiliter hæc divina  rationis instrumenta adhibeant, sequentes regulas ob oculos habeant. r Reg. i. Initio cujusq. facultatis, magister  doceat, quid ea" sit, que fuerit ejusdem origo,  progressus, vicissitudines, scriptores, atq. quas  in partes ea distinquatur. v; •, Cur itl ? ut sciant auditores, quæ ipsi comparant, atq. univers® scienti® quandam designationem ceu^ in parva tabula adumbratam  habesmt. In quibus enucleandis una, vel akeia lectio sufficit, ne rerum multitudine detineantur ii, qui paucis prsceptis sunt imbuendi. Reg. st. Maxima cum brevitate [H. P. GRICE: Quantitas: be maximally brief], ac claritate  simul primo controversis: status proponatur, deinde suas in paries dividatur; tum inutilibus  resectis, omnia sensim sine sensu explicentur In hoc a quatnplnrimis erratur. Neq.enim  -v t pro- «r    ffif •• - J-dolemata sciunt acute propd n ere, neque omnes,  nodos extricare. Veriwn omne tempus in  congerenda cujtisq. generis eruditione sine  ullo ordine, judicio,  lepore tevurit. Qujf  GrammaticorutntForensium^c medicorum pleynmq. est perquam inepta scribendi ratio. Reg. Vocabula omnia definiantur, ut quid  sit res de qua agitur, plenissime intelligatur l Hujus iftilissim* regulæ contemptus juvenes impedit, ut bene iatelligant, atque addiscant. Reg. 4. Ex definitionibus officiantur axioma*  ta; atq % postulata, ex quibus clein emitis præpositionum series eruatur. Hæc rectissima docendi ratio, quam sibi  sumunt Geometr, est illorum omnium, tjui  sciunt ratiocinari. Divus Thfcmav’ non erat  Geometra, veramtamtn quia divino ingenio  præditus ordine scripsit. Quid dicendum de  Aristotelis ethica tam pressp et ta!n stricto  ordine Conscripta Reg. ij. Definitis universe scientia vocabulis, initium sumatur a rebus simplicifribus t  ac facilioribus, atq. ad maximi Compositas 9  jfuxijpeq. difficiles procedatur.   Sin aliter fiat., discipuli non krtelligunt.  Reg.' In rationum ''catena conficienda, ita  ordiatur, ut altera 1 alteri prxluceat, atq. altera alteri inserviat. Ex quo tandem integrum  disciplinæ systema compingatur omni ex parte connexum.  Reg. Ej usque progressibus. ut sciatur tempus, W,  w   r«nf gesta.  fc '- . „ Reg. 14. natUrd  j '   ac pravus. Ergo pontus ut educationi defrrtur, proinde? magister curat auditores redde-,  re laboriosos   longius, quam res tanta dici poscit.. Pritpo arithmetica est scientia, qua  mentem instruit, ut ea expedite ac recte  super qtiibusdam cyphris numericis operetur. At qua de causa ? ut nempe veritates inveniat. Hac scientia licet quamplurimis contineatur regulis, ut additione, subtractione, multi plicatione, ac divisione, attamen additio, subtractio, multiplicatio, ac divisio tam in quantitatibus integris, quam in fractionibus cujusque  generis ad additionem, atque subtractionem  reducuntur. Itemque regula aurea, societatis,  alligationis, positionis, ac combinationis; nonne ha? omnes, et si qua? sint alia? etiam infinitæ, revocantur ad unicam regulam aureEtenim multiplicatio nihil aliud est,  quam ipsa additio concisa: et divisio est ipsa  subtractio. Sic si mihi multiplicandum esset  g. per 4. duos modos adhibere possum, vel  M fi 8. qua- « \1   lif *,.  quatuor seriam, factaque summa habebitur 32. alter modus est si 4. accipiam octo:  vel octo accipiam quater, productus erit semjper 32. ex quo pate't multiplicationem non  esse, nisi ipsam additionem compendiosam.  Id i^nm dicendum est de "divisione;  nam ha?c est ipsa subtractio, cum hoc uno  discrimine, .quod subtrætio fiat semel, scilicet ex quantitate majori dematur minor, ut  quod remanet, videatur. In divisione vero  subtractio fieri debet secundum numeros divisoris. Sic si dividere vellem 484. per quatuor. Fieri debet in uno quoque .numero  hinc primo ingreditur semel, in secundo bis,  ip tertio etiam semel, quotus erit 121. Ergo  in primo numero subtractio fuit unius numeri 4. in secundo subtractio dupli 4. et postremo etiam unius 4. Ex quo 'etiam liquet divisionem non esse, nisi ipsam subtractionem.  Quod quidem non inteligendum solum de numeris integris, verum etiam de fractis, ac  de fractorum fractis.  At si quis inquiet; ad quam regulam  referuntur potentiarum elevationes, atque radicum omnium extractiones Respondebitur,  quod potentiarum elevationes sola multiplicatione conficiuntur 1 ' extractftfnes vero radicum cujusque generis et multiplicatione, ac  divisione, hoc est ex additione, et subtractione simul. Sequitur postrema scientias nume ricæ regula, qu* est sola aurea, ad quam quot. quot sunt, omnes reducantur. Verum quid  continet hrec: nisi quo pacto fex tribus numeris cognitis inveniri possit quartus numerus proportionalis incognitus Hoc parumper perpendamus in tyromim gratiam.  Ad quatuor classes, omnes problematum numericorum resolutiones vulgares ari/ thmetki reducunt, nempe ad regulam auream sive trium; ad societatem: ad alligationem, atque ad falsam et duplicem positionem.  Primo regula aurea sive directa, vei  indirecta: sive simplex vel composita est inventio quarti numeri proportionalis, post tres alios  datos: ut 4. boves ararunt I. terr® jugera,  quot jugera arassent 16. eodem tempore ? Itemque 4. messores metunt quandam segetum  quantitatem 8.diebus, quæritur quanto tempore eundem campum messuissent if. messores? In  utroque problemate semper quartus proportionalis inveniendus est, cum hoc uno* discrimine, quod In primo problemate multiplicatur  secundus, cum tertio, productufn dividatur  per primum, hoc est te3. per -4. quartus pfo»  portionalis est ja. In secundo autem problemate 'multiplicatur inter se primus cum secundo-, productum dividatur per tertium, videlicet 3*. per 16. quotus, hoc est quartus  proportionalis est. Sin autem utraque sit  M 4 cora- quibus mentis adus clarius explicantur De Jignorum artificialium origine De linguatum omnium natura De linguarum artate conjicienda De vocum divijione De propojitionibus De mater i a, forma, £r propofitionis quantitate 6e errorib.me ntis quo ad jenjus exteriors De errorib, quo ad animi /enfationes De errorib. quo ad ip/ius mentis adtus.iOQ  De errorib. quo ad animi Jigna relatis,  de illorum abufu De errorib. quo ad propo [itiones De errorib, quo ai /yllogi/mos, aliofq.   arguendi modo s. De errorib. qui ex prava puerorum eJucurione oriuntur Ve errorum emendatione De veritatis ortu, ejufq. p r Ogre£ibus Quid, O quotuplex Jtt veritas  cujufq. veritatis exifientiaJ   uip, et quotuplex Jtt veritas De cujufq. veritatis nota. Quid, et quotuplex Jit methodus De methodo inueniind.e veritatis fenftbilis Dg methodo demon/irqnd £ Veritatis De methodo reperiendx veritatis prob De veritate probabili De regulis pradlicis reiie philo fophandi De regulis explicande veritatis, tu n: viva voce, tum {criptis De Logices redudione ad arithmeticam. ACJA.jpfd/L<rsa SLIOTECA NAZ. Vittorlo Emanuele III NAPOLI DE ARTE  RECTE COGITANDE LECTIONES SEX. DE ARTE RECTE COGITANDI  LECTIONES SEX NEAPOLI EX OFFICINA MICHÆLIS MORELLI. PUBLICA AUCTORITATE. IILUSTRISS. AC REVSRftfWSS. VIRO   MATTHjEO JANUARIO  T E S T iE-P ICCOLOmINEO  ARCHIEPISOOPO CARTHAGINIENSI, j  ET FERDINANDI IV REGIS A SACRIS, ET COWSILIIS, AC REGU  AR-CHIGYMSfASII prefecto Q Uct omnia Deus Opt. Max. d  rerum primordiis condidit homini condidit hominemque i~  ppfum alteri homini. Hinc  fit, ut qui ex hominibus majori cura j diligentiaque aliorum quarunt utilitatem, ac praCtpue in literis, artibufquc  provehendis, qua funt cujufque bene conflitutee Retpublics ornamentum, ii exteris  proflantes, jure inclyti habeantur, *f§rnamque flbi comparent famam. Inter hu-jufmodi viros quinam hac noflra tempeflate  merito adnumerandus, quam tu vir Illuflrijftme, ac Rcverendijftme ? qui ft in exteris dignitatibus Tibi collatis pro tua humanitate, prudentia, juflitia quod Caput 1 cfl, pro tua in omni re liter aria, penitiori cognitione ipfarum literarum, ear umque cultorum Te praflanttjftmum patronum femper prafliteris, tamen ab eo  tempore, gwo //£* Regii Archigymnafli Prxfcllura fuit demandata, ita eas, eofque  provexifli } ut fub te uno utrique nati videantur 4 Pro tuo igitur bumanijjimo ingenio, «r me, ac meum libellum   de arte rcSle cogitandi, qui nunc primum  in lucem prodit, ac tibi libenti animo nuncupo, rogo excipias optime vale. Neap. pridie non. Ap.iyy'/* \s.LE- DE EXIGUO HISTORIjC LOGIGE  COMMENTARIO ale£tica, qua» eft ars perficienda rationis humana, a  Gracis exorta Zenonii Eleati Parmenidis auditori, 8 c  adoptione filio tribuitur, ut  ex Ariftotele, Sexto Empiribo, et Lærtio. Verum Zenonis Logica  reapfe non fuit, nifi ars rixandi * et cavillandi i ex qua Eleatici Sophifta profluxerunt | quorum audaciam Socrates pra- • a 4 ftan- [Floruit Zeno circa olympiadem 79.,  qui juxta Valerium Maximum lib. 3 cap.  3. Nearco Agrigenti Tyranno aurem morfu corripuit. Plutarchus Vero ad verfus 'Colotem fcripfit Zenonem fuam linguam  dentibus amputatam in Tyrannum expuifle. Hujus philofophi principia naturalia rejecit LIZIO libro Metaphysicoautn tertio cap. 4. ftantiflimo vir ingenio, atque morum innocentia Angularis retundens, non aperto marte eos aggrediebatur, .fed quadam  difputandi dexteritate proprios errores confiteri eofdem cogebat. Hinc Socratis Logica tota erat in eo, ut primo vocabula  omnia vellet defjnita, deinde quibufdam,  minutis interrogationibus propofitiones omnes per neceffariam confecutionem ita te?  xeret, donec ad præceps inconfideratos  adverfarios perduceret. A Socrate quamplurimæ philofophorum  familiæ profe&æ funt, quarum celebra- [Ante Socratem philofophi JEthicæ ftudium neglexerant. Hic vero  maximo ingenio, corde, ac fpiritu omfiium primus homines felices reddere curavit. Is enim de anima, de paflkmibus,  d'. vitiis, virtutibus, pulcritudine, deque  hujufmodi aliis, quæ vel cum nobis, vel  cum focietate conjunfta funt, fapientiflime difputavit. Adverfarios hironia, atque  induftione refutabat. Xenophon, et ACCADEMIA ejus do&rinam, et vitam fcripferunt.  Irreligionis crimine adcufatos, quia Græcis fuperftidonem deteftabatur, ac Dei bratiffimæ, quasque Diale&icam furtimo  cum honore excoluerunt, memorantur ACCADEMIA a ACCADEMIA Athenienfi, Meg a unitatem confitebatur, veneno obiit in  carcere. Quæ hujus praiftantiflimi viri  fenfa fuerunt, quo ad Deum, animam,  res morales, aconomicas, atque politicas leggi poffunt in Lærtio. Plato jEgynenfis, Codro ex parte  Patris, et Soloni ex Matre conjun&us,  87. olympiade natus eft. In pueritia in  exercitationibus gymnafticis, pi£luræ,muficas, poefis, atque eloquentias ftudio operam navavit. Verum cum Homerum legeret fe excuflit, ac philofophiac fe totum  dedit. Principio Cratilum, atque Heraclitum, poftremo o£lo annis Socratem audivit, quem in fuis cafibus non deferuit.  Quin imo univerfa ejus bona pro Magiftri incolumitate judicibus obtuLit. Poft  Socratis mortem petivit jEgyptum, deinde  ITALIAM, atque in fchola Pythagorica CROTONE METAPONTO TARANTO REGGIO initiatus. Athenas redux, fcholam aperuit  prope Ceramicum, in quo monumenta  eorum erant, qui Marathone tam glori ofe occubuerant. Plato moriens fua   bolo   garici ab Euclide Megarensi, Cyrenai  bona illis reliquit, qui folitudini, quieti,  meditationi, atque filentio vacarent. Inter quam plurimos ejus difcipulos recenfentur LIZIO, Speufippus, Xenocrates,  Hyperides, Lygurgus, Demoftenes, atque  Ifocrates* Plato fuit vir divini ingenii,  laboriosus, temperans, agendo loquendoque gravis, patiens, atque urbanus. Toto vitæ curriculo juventutem inftituit,  obiitque ætate 81. Annorum Perfeus Mitridates ftatuarrt, et LIZIO altare elevaverunt. Itemque dies fu» nativitatis  habitus eft facer. Qu* autem de Diale&ica, de rebus phyficis moralibus, politicifque pertra&avit, funt pene divina.  Is fuit Primæ ACCADEMIA au&or, cui fucceflerunt Speufippus, Xenocrates, Polemon, Crates, et Crantor, quam deinceps inftauravit Arcefilas, poftremo Carneades, qui  Medi, ac Terti ACCADEMIA principes fuerunt. Platonis do£irina primum inftaurata fuit fub Augufto, et Tiberio a Theone Smyrnenfi, atque Alcinoo; fub TRAIANO (si veda) a Phavorino; fub ANTONINO (si veda) Pio a  L. Apulejo, et Numcnio Apamenfi: fub Ccmtiaici ab Ariftipo Cyrene Afri es urbe; na- COMMODO  a Maximo Tyrio, Plut. ac Galeno.Exa£la autem barbarie eam excoluerunt  BefTarionus FICINO (si veda),  Angelus POLIZIANO (si veda) Aretinus Calderinus, Joannes Picus PICO (si veda) Mirandolanus. In ACCADEMIA libris aliquam Trinitatis notionem deprehendifle nonnulli fibi vifi funt.  Sed hac in re videnda eft Joannis Frederici  Meyer diflertatio, Samuel Crellius, Joannes Clericus. Euclides fpiriturri fui magillri non  feq nutus eft, etenim pro morum philofophia, Logicam coluit, ex quo ut in  Lærtio ejus auditores di£U funt et Me garenjes et Dialctttci. Is Athenas no£lu  ibat tunica muliebri indutus, pallio verficolore amiflus* caputque rica velatus e  domo fua Megara ad Socratem commeabat, ut ejus sermonum ac confiliorum  fieret particeps. Rurfumque fub lucem  millia pafluum paulo amplius viginti, eadem tunica teftus redibat  Ita A GELLIO (si veda) lib. Euclides enim in arguendo nonnifi conclufionibus utebatur. Qua•r$ Eubulides ejus fucceftor multa fophifmatum genera invenit, adhibuitque. At   nato, LIZIO ab LIZIO (e) LIZIO   Diodorus hujus auditor moerore mortuus  eft, quoniam Stilponis argutias refellere  ignoravit, quique Euclidseus fpiritus Europse regnavit inter Nominales, ac Reales;  inter Thomiftas et Schotiftas. LIZIO Macedo Nicomachi,  ac Pheftiadis filius, Platonem audivit circiter 20. annos, immenfam au£orum. legionem habuit. In Lycæo fchoiam aperuit abfente Speufippo Platonis nepote. Alexandrum Philippi Macedonum Regis filium docuit. Senefcens impietatis  crimine adcufarur a Sacerdotibus, fugi it. Quo ad ejus mortem alii 0 in  ./Euripum fe præcipitaffe, alii fibi ipli  necem intulifle ferunt. Hujus philosophi opera sunt pene innumera, ut  ex Lærtio. Quas LIZIO de historia  naturali, de arte oratoria, de poesi, de  ethica, de rebus aiconomicis, politicisque sunt quippe admiranda. Eidem in Lyc2eo fucceflit TheoDhraftus suus discipulus,  quo mortuo pene filvit, licet in eo docuerit Lycon, Ariston, Critolaus, Diodorus, Demetrius Phalaræus, ac LIZIO, denique PORTICO a Zenone Cittieo. 1 r princognomerito phy (iens. Verum fub Imperatoribus Romanis alias viguit hæc doftrina. At illo imperio proftrato omnino  evanuit. Sed iterum Romanorum Pontificum cura poft ^urops barbariem denuo  inftaurata, eam fummopere excoluerunt  Albertus Magnus, D. Thomas, LOMBARDO (si veda), Scotus, aliique. Majori autem cum fucceffu dein culta a POMPONAZZI (si veda), ZABARELLA (si veda), Francifco atque Alexandro PICCOLOMINI (si veda) Senenfibus: Itemque ab Andrea Cassalpino, Cæsare Cremonino CREMONINI ROBERTI (si veda), qui Harveo præfuit in  nobili fanguinis circulatione. Hac in philefophia floruit quoque Melan&onius Germanus, qui poftea Nominales  et Reales, variafqne fcholafticorum feftas infequutus eft, Quiq. etiam PORTICO, Scepticos,  atque L’ORTO damnabat. Pcftremo hanc  do&rinam coluerunt Nicolaus Taurellius,  Michæl Picartus, Cornelius Martini, et  Hermannus Corringius cum quo LIZIO philofophia corruit.  Zeno Cittieus Mnefii filius ætate  triginta trium annorum Athenas primum   ivit  cipium habuerunt. Verum qua», aq  qualis fuit illorum omnium ars disputandi: Itemque in quibus laudanda,sVei  culpanda, licet a propofito non eflet aliecurri, attamen quia hujufmodi exquifitiome ivit, ut purpuram venderet, iliofque tam  celebres viros cognofcerct, quorum libros  perlegerat. Quo cum perveniflet, Cratem  primum, illoque religio Stilponem decem  annos audivit, coluit etiam Xenocratem,  Diodorum Cronum, Polemonem inter»  rogavit, quorum omnium cognitionibus  maxime imbutus fcholam aperuit in PORTICO, quamplurimofque habuit auditores, quos vita? potius honeftate, quam  leflionibus inftituere folebat. Zeno 88  annorum artate occubuit, Artam oratoriam a Diale&ica non dillinxit. Zenonifc  dtfcipuli fuerunt Philonides, Calippus,  Pofidonius, Zenodes, Scion, Cleantes, Ariston Chius Miltiadis ftlius, Herillus Carthaginenfis, Sphoerus, Cleantes Lycius,  Zeno et Antipater Tharfenfes, Diogenes  Babylonius. Apud Romanos ftoica doflrlna in fummo fuit honore. Poft literarum  inftaurationem eam coluerunt Juftus Lypfius me ab inftituto fummopere abalienaret præteritur, atque oculo peregrino reliqua  percurram. Poft hos omnes floruit L’ORTO Arhenienlis, qui Xenocratem, et Pamphilumflus, Gafpar Scioppius, Daniel Heinhus, aliique complures, L’ORTO maximus philofcphus Gargetti L’ORTO in Attica ojfymp.Top. ex Neocle  et Chereftrata editus unus eorum fuit, quos  Atfienienfes in Infulam Samos miferunt,  Hic puer Matri piaculari præibat, atque  aliquo piaculo domos conta&as circumibat. Ita Lomeyer de Lujtrationibus. Hoc  exorciftx genus inhonorum erat apud  antiquos. Rediit Athenas decimo fux setatis anno, trigeflmo vero fexro scholam  in viridario aperuit, ibique cum fuis amicis tranquille vixit, Quamplurimos habuit difcipulos, ad quem ex omnibus  Græcia: urbibus confluebant, quocum etiam vitam vivebant, nam L’ORTO dicere folebat, ut ex CICERONE (si veda), de finibus lib:  *• omn r f »™ rerum, quas ad beate vivendum faptentia comparaverat, nihil ejfe amscitia majus, nihil uberius, nihilque ju-cun Ium Platonicos, et Theophraflum Veri pzcundius. ^Jeque hoc oratione folum, fed  etiam moribus, ac vita comprobabat. Ejus fequaces adeo Magiflro adhasferunt,  ut etiam mortuus fpiraret in fummailla  tot animorum confenfione fui memoria.  ita Gajfcndus de vita, (y moribus L’ORTO. Philofophia» corpufcularis Epicurus non  fuit au£lor, fed infkurator. Hunc momordit ejus difcipulus Metrodorus, qui ad  Carneadem tranfiit. Etiam CICERONE (si veda) GIARDINO convitiis laceffivit, at ejus caufam dixerunt Alexander ab Alexandro, Cœlius  Rhodiginus, Joannes Francifcus PICO (si veda) Mirandolanus, Marcus Antonius Bonciajius, Palingeniur, Andreas Arnaldus, Francifcus  de Quævedo, denique Gassendus. Quibus omnibus præfuit ipfe Lærtius,  qui fcripfit in ejus vita: nam fan&itatis  in Deos, et charitatis in patriam fuit in  eo affe£tus ineffabilis. Ipfe CICERONE (si veda) de finibus lib. Ac mihi quidem, quod ipse bonus vir fuit, et multi epicurei fuerunt, et hodie funt, et in amicitiis fideles, &.in omni vita conflantes, Sc graves, nec voluptate, fed officio confilia, LIZIO audivit. Hujus Canonica sive   b Diamoderantes, hsec videtur major vis honeflatis, et minor voluptatis. Ita enim  vivunt quidam, ut eorum vitam refellat  oratio, atque ut cæteris exiftimentur, dicere melius, quam facere, at Epicurus voluit melius facere, quam dicere.  Quamobrem Seneca de vita beata cap.  2. fcripfit: non ab Epicuro impulfi luxuriantur, fed vitiis dediti luxuriam fuam  in philofophiæ finu abfcondunt; 8c eo concurrunt, ubi audiunt laudari voluptatem.  Nec æftimatur voluptas illa Epicuri quam  fobria, et ficca fit: fed ad nomen ipfum  ad volant, quærentes libidinibus fuis patrocinium aliquod ac velamentum. Hic in  inultis culpatur, ut ex tot |§ntifque fcriptoribus tam antiquis, quani recentibus.  Maxima vero animi conflantia, qua femper  vixerat urinæ doloribus correptus ætatis 67.  an. 0 lymp.Hic vocabulo voluptatis  juventutem allexit, at in fuis le£lionibus  nihil aliud, quam virtutes, temperantiam,  frugalitatem, bonum publicum, an imi fortitudinem, vita; negle&um, ac voluptates  animi, non autem corporis difcipuios docebat.  Dialc&ica paucas regulas de fermoris perfpicuitate, deque reflo ratiocinandi ordine, quas fophiflis fu ætatis oppofuit,  continebat. Qu*que legi poflunt in Lærtio fuo difcipulo, in Stanleyo, in l'hpr  mafio, atque in Bruckero,   H*c de veteribus celebrioribus philosophis, qui Dialefticam vel invenerunt,  vel auxerunt, vel perpoliverunt ad Cælaris ufque jEtatem, at fecundo ecclefi* feculo Alexandri*, ad quam quafi ad bonarum artium mercatum literati omnes  confluebant, invaluit quadam philofophia,'qu* ccclettlca dicebatur, cujus nobile  inllitutum erat ex fingulis philofophi  fe- Ad ejus fcholam pr*ter 'virbs confluxerunt  etiam muliqp?s celeberrimas, ut Themiflia Leontii uxor, Philenides, Erotia,  Hedia, Marmaria, Bodia, Phedria, neq. ejus cives, neque ejus adverfarii eum vel  libidinis, vel impietatis crimine adcufarunt. GIARDINO ORTO Philofophia fine ulla interruptione culta fuit ad Augqflum ufque, LUCREZIO (si veda) eandem collegit. Eandem quoque coluerunt Celfus, Lucianus, et   Diogenis Lærtius, H*c phjlofophicum  Ceftis tunc temporis florentibus qimlam  excerpere, quxdam mutare, aliterque exprimere. Verum hsc philofophandi ratio  dofliflimis ecclefias Patribus adeo placuit,  ut ftatim per omnem Chriflianum orbem  fuerit ditfufa. His acceflit, quod ha:retici quinti feculi Ariftotelads, ac PORTICO  prafidiis abutentes, dolores noftros adgrederentur, qui ut adverfariorum argumentationibus, atque irrifionibus occurrerent, eadem difputandi arte etiam imbuti funt. Dialectica itaque eccle&ica ex PORTICO, atque ex Ariftotelica componebatur, qua2 ufque ad duodecimum ieculum  in occidente fuit tradita, maxime quia   b z B.. cum ROMA sepulta iterum revixit initid  feculi decimi feptimi, atque ignominia  formarum plafticarum alias atomos in priftinum fplendorem alii reponunt Magnarius  Luxemburgenfis edidit primus ejus Demotritum revivtfcentem, Magnano fucceflit Gaffendus vir pradlantiflimo ingenio  an. 15P2. Poft Gassendum coluerunt raolierius, Bumerius,.‘Vandomus, Bovillonius, Catinat, Polignac itemque abbas  Gennet,Fontauellius aliique quarn plurimi, viri. Aliguftinus fuis difcipiilis eam commendaflfe fertur. Seculo autem duodecimo ScholalHci?fivt Chriftiani occidentales LIZIO libros  ab Arabibus versos, ab iifdem interpretatos accepere. At hi nimio rixandi ftudio  du&i Logicam, ac Metaphyficam fatis  quidem obscuras atque IMPLICITAS novis  subtilitatibus, novifque quseftiunculis ac  laqueis foedarunt. Etenim cum linguam  Grxcam ignorarent, Ariftotelem neque  legere, neque interpretari poffent, ejuR   dem  VALLA (si veda) Roriis natus.  anno quinquagefinio suæ statis occubuit. Is incultam fermonis barbariem elegantiarum libris dsfasdare curavit. Ut  ex Jovio. Natnra mordacilTimus CICERONE (si veda)  vellicabar, LIZIO carpebat, VIRGILIO (si veda) fubfannabat, uni tantum GIARDINO affurgebat. Hic cum pauca in Logica fui  temporis animadvertilfet, adverfus Magiftros fe fe offerebat, ac planum diceret  nullam efle Logicam, prater Laurentianam. In libro de voluptate, ac vero bono GIARDINO .adhæfit. Hic omnium primus  philosophiam ex pyriffimis fontibus, non   ex dem Utiliora neglexerunt, fophiftica duntaxat amplificarunt. Scholaftici itacjuc LIZIO denominati funt, et denominantur, licet eorum pauciflimi LIZIO legerint. Hujulmodi Logica futnmo in  honore habita fuit ufque ad feculum XV.  illiufque veftigia etiamnum manent in  quamplurimis Monacorum familiis.   Verum initio decimi fexti fcculi, primum VALLA (si veda) et  Agricola, dein*   b 3 de   ex lutulentis rivulis falubriter hauriendam  effe docuit, explofa penitus fcholallicorum difciplina, qui tunc temporis principatum obtinebat. Rodolphus Agricola apud Frifios ortus Hic enim tanquam athleta multa tulit, fudavit,& allit abftinuitque venere, et vino, ut magis magifque  literis vacaret. Poltque Parifiis, et Ferrarii Gricam, ac LATINAM LINGVAM comparavit, reliquum itatis partim Hebdcrbergi, partimque Wormatii duxir. Pofl:  ejus mortem Lovanii editus fuit liber  temeritate judices concuffi, irrito conatu  per diem integrum imagiftramvt fuit i ut  barbari barbare vocabant. ItaFreigius in  vita Petri Rami. Scripfit inftirutioves Logicas, atque in LIZIO trviniadverfhnes, Ex Triumvirali fenrentia ejus libri  damnati furtt. At paulo poft Diaia&tcx,  atque eloquentia Cathedras obtraurtTTandem in S. Bartolomad prælio occifus eft. Baco magnus Cancellarii  fub Jacobo i. unuseorum eft qui ora*  nes perfefliones, atque imperfectiones  fcholaftica; philofophiæ cognovit, oftenditque: itetftque vehementi (lime laboravit  pro ea perficienda. Hujus traClatio de augmentis ferendarum eft perquam utilis Literarqmafliduitate dx ditiflimo obiit pauper. In fcientiarum organo do  rebus Logicis difertiflime difputavic, in  quibus modum optime conficiendæ Induclionis difleruit, cum AriftotelicI methodum docerent conficiendi fylidgifmi. Quo   in  mas Hobbefius, qui licet luam  Logicam computandi anem infcripferit,  verum tamen ut cæteræ illius temporis  fcholaftiGa garrulitate etiam fcatet. a Poft hos meliori methodo atque acriori ingenii acumine de Logica egit  Cartesius vir doctifiimus y cujus  libellus de methodo rationis rettc dirigendæ,  inquirenda in J cientiis veritatis eft valde praftans. Etenim is primus fuit, qui.  conculcatis vetuftiffimis au&oritatis præjudiciis  ad veritatem inveniendam aljos  excitavit • Itemque non ex aliorum judicio, virum ex propriis viribus omnia explir in opere o&odecim annds confumpfit. Hic  unus novæ philofophue praxurfor fuit. Hobbefius Malmesburii ornis pfiuja ætate piaxiraos habuit progreffus in linguis, quinquennio philolophiæ scholafticæ operam dedit. Deinde  ITALIAM, ac Galliam peragravit. Tucididem in linguam artglicam vertit, ut fbtus Democratici conftifiones notaret. Lutetiæ an. i) Lockius Vyrigton prope  Briftblium natus an. i6p. prima literarum rudimenta in Collegio Oxfortenfi,  accepit, quaque illi eide tn -puerilia vifa  funt. At Cartefti opera illum acuerunt. A Cartefii operibus ad medicinam tranfir,  qua de re anathomen, hiftoriam naturalem, atque chymicam comparavit. Peragravit primo Germaniam ac Pruffiam,  deinde Galliam atque ITALIAM cu«l Comite Noftumberlando-Heflico morbo  correptus Galliam venit 1 qua benigne  exceptus fuit » Vix ad Angliam redux y   Babris anglice editis artem cogitandi comprehendit. Hos Petrus Coste  in Gallicum sermonem, Burrigidius vero  IN LATINVM VERTIT. Lockius enim fummo mentis acumine rerum caufas rimatur, vires humana rationis computat, denique Logicos docuit qua via (e explicaripoflent, neque erubefeere fe nefeire,  quod reapfe ignorant. Cartefianos aggreditur, ac difputat omnes ideas vel fenfuum ope, vel meditatione oriri:  Ostendit quo pa&o unaquaque idea adquiratur: Diligentiffime artem criticam  expofuit. Poftremo de humana cognitione, de veritate cujuslibet generis, de ratione, de fide, ceterifque aliis fufe lateque pertraftavit. Attamen reprehenditur. Bataviam petivit, atque ab Anglia rege  requifitus ire noluit. De Intelle£lu humano  librum confecit, quem edidit:  rure compofuit librum de Imperio civili, in quo tyrannidis injuftiriam expofuit: eoque in loco compofuit prater librum de puerorum educatione, etiam aliquas epifiolas, ac Chriflianifmum ratiocinatum, quo in libro Rationis vires nimium, Quod fæpiffime eadem magno  verborum adparatu repetat. Quod quædam inutilia addat: Quod exempla neceflaria omittat, Quod libertatis arbitrium non re£le explicuerit. Ex Lockii Schola Joannes Clericus præftantiffimus philofophus prodiit, qui univerfa judicandi prscepta ia fu a arte critica complexus cft. Nam 1. de ideis. de judiciis, ac propofitionibus: de methodo, poftremo de argumentatione ac  fvllogifmo difleruit.   Poft Clericum mariotte Gallus doflif  fimus vir Logicam duas in partes divifam edidit, quarum altera in quibusdam  propofitionibus evidentilTimis verfatur; altera vero qua via ex præmiffis propofirid mium y quam par eft, prædicat, vitamque sternam iis offert, qui Chrifto credunt, legemque naturalem exercent. Occubuit num materia poflit cogitare, conatus eft oftendere. At quid intereft utrum materia fit cogitans, nec nej?  Quid enim intereft, fi medtis human®  fimplicitas in tuto collocetur ? Fortaffe  ipfa efficere poffet, juftitiam injuftiriamve  noftrarum a&ionum, noftram futuram felicitatem, veritatefque fyftematis politici ?.  1  tionibus alis deduci re£te poflint, perrra£lat. Culpatur primo quod de veritate probabili, deque arte critica nihil dixerit;  Itemque quod ratiocinandi artem confufe  tranaverit \ quod omnium errorum caufas non patefecerit,   Quod in Anglia Lockius, atque in Gallia Clericus, ac Mariorte, identidem in Germania fecerunt Chriltianus Thomasius, Eeibnitzius, Wolfius,  aliique complures. Primus enim fine prateriti feculi introduttione ad Philosopbiam  Aulicam, Dialecticam a nugis, atque erroribus, quibus eam maxime infufcaverant fcholaftici, emendavit. Id quoque  fecit Andreas Rudigerus etiam Germanus  in fua pbilofopbia Syntbetica, atque in  libello de fenfu veri, ac falfi. Id ipfum   dici » i ' {q) Leibnitzius Lypfis natus in Saxonia editus elt in lucem ex Schmuch, illi præmortuus pater a matre fuit inftitutus.  Vix ex Ephebis egrelfus maximam librorum copiam, quam eidem pater relique„ rat, legit, at «cognita magiftri indigentia, ad Thomasium omni in re literaria,  io  dici poffet de Francjfeo Buddæo, de Leibnitaio >(q), Chriftiaoo Wolfio, deque  aliis pene innumeris, de quibus verbum  nullum addam, ne propofita: brevitatis limites praft^iantur. His omnibus accenlendi denique lune  præclariflimi viri Antonius Genuenfis (GENOVESI, si veda) neapolitanus noster præceptor maximo vir  ingenio, ac per quam longa meditatione,  ac lectione contritus aliaue. fortuna dignus,  Aloysius Vernejus Lusitanus, Sorias Pisanus PISANO (si veda), Salvator Rugerius (ROGERIO – si veda), atque Angelonus P. Cœlestinus (CELESTINO – si veda) ambo Neapolitani. Quorum omnium opera amo, atque excolo, primum ob rerum gravitatem, fecundum ob methodi claritatem,  in tota Germania infignem avolavit. Sub  tanto præceptore historiam, et Politices  artem calluit, Peragravit deinde omnem  Germaniam, atque ITALIAM pro describenda Ducum Brunswifcorum hiftoria. Cum rediiffet Codicem Juris Qentium diplomaticum edidit..  ejus vita legitur m Kortholt, Eckard,   » s   tem, k SERMONIS LATINI nitorem, Pifanum ob methodum, atque præcepta Logica, alium præter res, etiam OB LINGVA LATINA ELEGANTIAM postremum propter ejus methodum darifliraam. VMnis humana perfe&io ab officiorum, et virtutum adcurato exercitio unice pendet. Verum nulJum eft officiorum, ac virtutum laudabile  exercitium, nifi a natura: notitia, ejufque.  auftore, qui eam ad proprium dirigit finem: hæc vero rerum Iatebrofarum cognitio. eft laborum, ac speculationum profundiffimarum fru&us, quæ, rationem requirunt omni ex pane illuftratam. Ratio  autem est quædam ip homine vis y five  facultas, qua 8c noeram, et aliorum corporum exiftentiam, eorumque relationes  cognofcimus; qua fumus liberi; qua alia  feparamus, aliaque conjungimus; qua præterea a quantitatibus cognitis ad occultas incognitas pervenimus; ac idearum, $c  judiciorum feries neceflario vinculo conne£timus: et qua, SIGNORVM ope, noftra  intimiora animi sensa ALIIS COMMVNICAMVS, errores cognofcimus, veritates detegimus: qua denique juftum abinjufto, bonum a malo, honeftum a turpi facile decernimus, Haic vis, quaecumque illa fit,  dum vivimus ex sensuum applicatione oritur; experientiis, atque obfervationibus  augetur, Audio vero Logices perficitur. Ex  quibus fane concluditur, Logicam elfe fummo emolumento iis omnibus, qui vel fe  ipfos, vel alios perficere curant, Cum igitur mihi propofitum fuerit ipfam juventuti enucleare, refla via ac ratione  proceflifle arbitror, fi primo de mentis  humanae operationum ortu, ac progrelfibus, tum DE SIGNIS, quibus eas aliis explicamus; deinde de errorum, ac veritatum fontibus, atque augmentis pertractaverim. Haec vero omnia quatuor leflionibus compleflar: quarum prima: duae docentem, dqae vero poftremae leflioqes Logicam utentem., yt ajunt, cohflituent.  Quibus ultimo loco accedet de Logicas  redu&ione ad Arithmeticam breviflima  leflio, ut a Dhfiefttco fupputandi necefi  fitas agnofeatur. LE- DE ORIGINE OPERATIONUM RATIONIS  HUMANÆ, E1USQUE MAXIMIS  PROGRESSIBUS. Illud quidem maximum efl, »g/a   animum videre. CICERONE (si veda) Tufc.t.   Quibus partibus confiet homo.  'X omnibus animantium  generibus nobis ufque adhuc cognitis, unus homo  vi fuz rationis ceteris  praftat, quia hujus facultatis beneficio non modo feipfum, fed  infinita quoque obje&a exteriora cognofcit. Etenim diutina corporum imprefiione in fuos fenfus, eorum exiftentiam primo intelliglt, deinde mentis meditatione  illorum adtributa, qualitates, 8 c relationes comprehendit. Itemque natur* leges,  rerum ordinem rimatur: rerum praeteritarum recordatur, eafque cum praefentibus  conjungens, futuras pr*fcit, ac veluti. intuetur. Quid multa? ad propriam felicitatem  contendit, proprise exiftenti* principium  mundique conditorem fk intelligit, et colit.  Hanc maximam ac pene divinam rationis  vim mihi delineare nitenti, vifum eft,  primo idearum originem enucleare, tum  quo paflo eajdem vel inter fe, vel cum  aliis pofltnt combinari. Sed priufquam ad  h*c perpendenda aggrediamur, de hominis partibus paucifiima dicamus. Principio infunt in homine par.  tes, quas videmus, dividimus, contremamus, dimetimur; quaque funt extenf*,  relilleffres, mutabiles. Verum haec, atqu$  ejufmodi alia corporis funt adtributa. Homo itaque ex corpore conftat,  Infuper quilibet homo quodam vehementiflimo natur* impetu ad veritatis  mfrxime utilis ftudium, ad bonum com.  parandum, ad malum declinandum ducitur. Rurfus ordinem, pulchritudinem, perfeftionem amat; eidemque jullitia, honsr   flas,  De mentis aftibus. 5   flas, libertafque placet. Praterea flepe magno  animi mrcrore angitur, eodem tempore quo  elt omni ex parte fanus. Contra quandoque ell hilaris, licet ejus corpus maximis  cruciatibus torqueatur. His omnibus accedunt tot abftraftiones, atque alienationes invita:, tot rerum peregrinarum inventa, tot artes, tot difciplina. Qua: omnia  ronnifi ab homine prorfus hebete, ac veluti plumbeo, materia: folida, atque in ertiflima: tribui poflunt. Quamobrem homo corpore, et fpiritu conflat.  Quod (i quis ulterius urgeret, ac  diceret, hominem ex fola materia conflari; quaererem ab eo: unde tanta cogitandi vis, tanta agendi libertas, tantaque  rerum etiam abditiflimarum fcientia? uflde tanta fciendi, dominandique cupiditas?  unde denique tanta fenlationum contrarietas, axionum oppofitio, virium interiorum pugna, tot tantique confciefni» laniatus. Ex quibus omnibus planiflime deduci arbitror: primo hominem ex corpore, et fpiritu conflari: errafle eos, qui  vel solo corpofe, vel uno fpiritu ipsum  conflare crediderunt: eos quoque fuiffe deceptos, qui fpiritum ipfius Dei modificationera, vel particulam efle fcripferunt.  Qua autem ratione fpiritus io corpus, corpus vero in fpiritum agat, et inter fe mutuo pene colloquantur, ac fe intelligant, omnino ignoratur, ficuti etiam ignoratur in qua corporis parte animus locatus fit. Cordatiflimorum quippe virorum  hac de re opinio eft pro capite. At amotis his tricis, quseraraus feria, atque ad  propofitum accedamus.  XUifque Icit omnem cerebri  raaffam per concavum fpinas  ufque ad ejus os facrum protendi. Quifque etiam Icit ex hac mafla  telam nervofam oriri, qua: fenfuum texturam efficit. De quibus mox.  Senfus igitur efl: quadam animi vis, qua corporum externorum impreffiones fentimus. Verum latiore SIGNIFICATIONE fenfus omnem vim mentis exprimit, qua objeciorum exteriorum ideas,  sive simuhcra, sive fpecies, sive idola De mentis aftibus. 7 concipimus, five quicquid interius fentimus. Primi generis fune ideæ omnium  rerum, quas vel videmus, vel tangimus,  vel audimus. Secundi vero generis funt  omnium voluptatum, ac dolorum ideæ.  Ex quibus intelligitur, fenfus vel  esse interiores, vel exteriores. Exteriores funt  quinque notiflimi, quorbnl quatuor fedes habent peculiares, unus vero tactus efl in toto  corpore diffufus f imo et reliqui ad hunc  folum reducuntur. Interiores autem fenfus  funt totidem alii, fcilicet memoria, temperamentum, pajjiones, attentio, ac denique fenfus moralis senfus porro tam interiores, quam exteriores in omnibus lio»minibus diflinguuntur; etenim omnes partes folida:, ac fluid in quoque homine  toto cado inter fe funt diverbe, varieque  complicatæ. Quid multa? In eodem homine temporis progreffu omnis flru&ura  muratur. De fmgulis, 8c primo loco de  exterioribus. Vifus efl fenfuurti eminentiflimus,  nam vis vifiva ita requirebat, cum ipfa  fit orizontis extenfioni proportionalis, et  propter hominis .indigentias efl duplex. Oculi funt duo globuli, tribus præcipuis  tunicis fepti, quarum concavitates totidem A 4 humoribus replentur, adeo denfis, ut lucem refrangere poflint. Hujus autem  refraftio ita a natura comparata eft, ut  in oculorum fundo, five retina objeftorum inverfas pingat imagines. Qu« porro a nervo optico excepta, ignoto nobis  modo, in cerebro, non folum imprimuntur fecundum reales corporum magnitudines, figuras, fitus, colores, fed quoque  diutiffime in ipfo cerebro, quin deleantur,  impreflse remanent. Cum autem in omni animantium  genere, maximeque in homine iapfu temporis hujus organi figura, humoruni deniitas, atque ipfa fibrarum textura mutetur, inexplicabilis ideo eife debet videndi  differentia. Qua: omnia fi quis adcurate  fupputaret, univerfam vis vifiva: quantitatem habebit. Auditus eft alter senfus duplicatus, in auribus fitus. Auricula exterior  pro æris undulationibus, ex corporis fonori vibratione produ£tis excipiendis, infervit. Hic ær tamquam in infundibulo  tortuofo receptus tympanum ingreditur, atque ex hoc tranfit in labyrinthum, cui  nervi acuftici adharent, quorum ope ufque  ad cerebri fibras communicatur corporis De mentis actibus. £ fonori fremitus, qui etiam ignota ratione  in nobis ideam foni excitat. Qux cum ita fint, patet quod  pro defipiendo foni gradu, fupputanda  eft primo corporis fonori elafticitas: iftus quantitas: obje&i fonori diftantia. æris reflftentia: denique ipfius organi a&ualis ftatus.  In naribus porro eft odoratus;  quæ quibufdam nervulis capillaribus velli untur, ab ipfo cerebro productis. Scitur  vero ex corporibus fetidis, atque odorir maximam effluviorum copiam continuo  exhalare, qua: ærem circumvolant. Scitur etiam, quod ejufmodi particulæ infenfiles narium nervulos olfa&orios vellicant, ex quibus excitatur in cerebro odoris, vel fetoris fenfatio. Hujus senfus propterea vis habetur ex effluviorum numero, eorumque impetu, ex fucci nervei fubtilitate, atque ex  fibrarum cerebri elafticitate.  Quam proximus odoratui eft guJius, in lingua, ac palaro fitus. Lingua  enim eft fuperius te£la quadam membrana quaqua verfus iqnumeris foraminibus  repleta, ex quibus innumerabiles papilfe nerveas taftui rigidæ fe produnt. Particufe \x falinas, oleofas, fulphureas, aliæqige  quamplurima: in cibis contentæ iftos nervulos titillant, ex quibus rerum fapidarum,  vel infipidarum idea in tlobis excitatur. Gradus hujus fenfationis fupputatur: i. ex particularum numero, et  qualitate, 2. ex noftra naturali, et momentanea difpolitione. Tandem taStus in omnes corporis, tam interiores, quam exteriores partes eft diffufus. Medulla enim oblongata  inter colli vertebras, et fpinas lateraliter  nonnulla nervorum paria protendit, qui  v in omnem corporis fuperficiem propagantur, atque ita mirabiliter inter fefe ordiuntur, ut portentofam membranas reticularis telam efficiant. Hinc evenit, quod  quaslibet impreffio,quas in hac fit,ftatim  cerebro communicatur, atque imprimatur  idea corporis exterioris. Ad hunc fenfum  referuntur omnes fenfationes frigoris, caloris, gravitatis, afperitatis, &c. Vis hujus fenfus habetur ex, vi  premente, atque ex noftra aquali, et naturali difpofitione. Hujufmodi eft fabrica fenfuum  exteriorum, quos vulgus multiplicatos vellet, atque etiam perferiores. At fi sensus eflent etiam centum, attamen humanat  mentis operationes eflent ilis ipfe, quas  modo habemus, nam fenfuum multiplicitate  non augerentur, verum fola idearum sphoera  evaderet major. Quantum vero ad horum  imperfe&ionem, eft quoque inepta querela, nam fx fenfus eflent perferiores, illa  ipfa ratione, qua voluptatum numerus  fieret major, eadem quoque dolorum copia fieret numerofior « Nefcimus igitur  quid petamus. TpXpofita hominis parte exteriore, perpendendum nunc  eft ejus interius mirabile magifterium,  quod fummopere in cognitiones, atque  in aftus humanos influit. Senfus interiores funt memoria, temperamentum, paffiones, attentio, ac fenfus moralis. De  quibus quambreviter ad Tyronum captum  verba faciam. Univerfa cerebri maflfa duas in  partes difpefcirur, quarum altera cerebrum, alterum cerebellum nuncupatur.  Hæc fubftantia mollis infinitis peno cellulis, five flexionibus repletur, in quibus, modo nobis incognito, non folum imprimuntur, fed quoq. retinentur objectorum exteriorum imprefliones, cum eorundem relationibus, etiam abftra&is, et  perquam longo ordine implicatis. Mihi  fufficiet duntaxat velle, et itatim in hac  fubftantia imagines canis, bovis, equi,  domus, navis, exercitus &c. diftinCte intueor. Itemq. hujufmodi ideæ tanta vi  imprimuntur, ut iis licet femel vilis, recorder tamen cujufq. magnitudinem, colorem, litum, dimenliones, et cetera. His accedit, quod in hac mirabili cerebri fabrica, manent non folum  obje&orum ideæ hefterna die mihi obverfatæ, fed etiam illæ, quæ olim meam  pueritiam profperam, hilaremque reddiderunt. Itemq. in ea pilæ celeritatem, teftudinis tarditatem, ignis vim, vulpis vafritiem, Sinenfium vanitatem, a1 iaque infinita quafi lego. Quid multa. In hac una tanquam in libro diftinCtiflimis characteribus obfignato tot philofophicarum meditationum feriem, tot  fyftematurn abfurditates, tot imperiorum  yiciflitudines, uno verbo univerfos humanæ rationis progreflus, et natura ipfius  revolutiones pene intueor. Haic vis, quæcumq. illa fit, memoria nominatur: Ipfaq. crefcit, decrefcitq. in eodem homine; fere femper in fene£lute debilitatur,  et nimia morborum vi etiam prorfus ammittitur, ut ex hiftoria. Temperamentum eft folidorum,  ac fluidorum conftitutio, quæ fere in Angulis hominibus differt. Ex hoc facile  enodatur, cur ex hominibus alii funt obtufi, torpidi, ac lenti; alii contra a&uofi, violenti, iracundi. Itemq. dantur homines fere femper hilares, feftivi, et  lætantes; alii contra taciturni, mærentes,  triftefque. Denique funt 8c qui facillime  omnia, ac clare intelligunt. Sunt alii,  qui pauciflima, et obfcure concipiunt.  Unde hæc tanta varietas, nifi ex varia  folidorum, et fluidorum permixtione. In quamplurimis porro fibra  funt debiles; in aliis vero refiftentes. Itemque dantur fibra magis, vel minus  elafticac, magis vel minus molles, ac cædentes, atque ex vafis alia funt latiora, alia mediocria, aliaque angustiora. Quibus pofitis, fequi neceflario deber, fluida  non poffe in omnibus a*que circulare. Ex quo intelligltur dari cfiverfa temperamentorum genera. Datur ideo cbolericum sanguineum, melancholicum, O phlegmaticum  in hominibus temperamentum.  Et quoniam in fanguineis fluida  æquabiliter cwrunt, ideo funt hilares, aperti, fecuri, eloquentes, benefici, urbani, intrepidi. At quia in cholericis fluida  funt fubtiliora, et vafa apertiora, idcirco  cholerici funt celeres, impetuofi, iracundi, ambitiofi, atque ad vindi&am propenfi. Temperamentum melaocolicum  eft fanguineo inferius. Etenim melancolici funt lenti, taciturni, acri ingenio, acrique judicio. At omnium lentiflimi funt  phlegmatici, ob eorundem fluidorum  fpiffitudinem, et vaforum anguftias. Hinc  fit, quod phlegmatici funt vultu triftes,  tardi, timidi, diffidentes, avari, obtufi,  denique in virtutibus, $c vitiis mediocres. Quicunque igitur omnem terræ  fuperficiem mente perluftraverit, generarim  inveniet, primo climata frigida homines  modificare ad temperamentum phlegmaticum, calida vero ad cholericum: deinde  inveniet in quam proxime frigidis homines effe melancholicos; in quam proxime calidis efle fanguineos. Verum hac in genere. Nam indifcriminattm ubique locorum omnia temperamenta dominamur.  Quin imo in ipfo homine, eademque familia notantur diverfa hominum temperamenta. Quæ cum ita fint, fenfationes non  poliunt elfe easdem in omnibus hominibus, et ne in ipfo quidem homine, Pajfiones, five affe&us, iive perturbationes, five quodvis aliud vocabulum  adhibeas, funt quadam animi commotiones ab objeflis exterioribus excitata. Ha rum omnium fedes eft in corde, quo4  nervorum ope cerebro adhæret, Partiones  licet multas, ac vari®, omnes tamen totidem amoris fui ipfius funt modificationes ac veluti reafliones, quarum unaquaque in noftras ideas, et judicia maxime  influit. Verum partionum vis, atque energia a tyronibus facilius fentitur, quam iifdem explicari poflit. Quartus fenfus interior eft attentio, qua nihil aliud eft, quam quadam  infita mentis occupatio in objeSo nobis  cognito. Ex quo ftatim intelligitur, quod  attentio fit quadam vis obje£H impreffione anterior, nobis a Deo data, ut minutim rerum qualitates explorare valeamus. Hinc etiam intelligitur, attentionem, efle quandam mentis energiam, qua; vel  in toto objefto, vel in aliqua ejus parte  occupatur, ut illius ideam adsquatam habeat. Attentionis vis eft in ratione compofita tum indigentiæ prsfentis, tum temperamenti, atque educationis: Itemque  attentio varia eft pro finium diverfirate Denique fcnfus moralis eft quædam anterior animi difpofitio, qua, fine  ullo magiftro turpia ab honeftis, bona a  malis, folo natur® impetu, diftinguimus.  Eadem igitur ratione, qua quis dulcia  potius, quam amara guftat, ita honefta  et bona potius confequi, quam turpia, 8 c  mala amat. Hsc animi humani vis eft  phyfica, ac veluti mechanica, ipfoque  Rationis prscclaro lumine multo anterior, et vividior, atque ex fe ipfa  explicatur in quolibet homine. Hinc pene infinita hominum multitudo beneficentiam, et juftitiam amat, earumque oppofita deteftatur, etiamfi ignoret in natura  inefle quandam vivendi normam omnibus  communem, conflantem, sternam; quam  quifque fine magiftro fcit, fine interprete  intelligit, fine coailione fequitur: quaque  denique omnes pueri, adulti, urbani, fyi-, veftrefque homines, ut oculis, ut auribus,  ut guftu libere utuntur. Ex hoc fenfu oritur in quovis  'homine illa probitas, qua: ingenita dicitur, quasque lenti tur ab omni humana  coniideratione, a qualibet rationum fubtilirate, a præmiis, atque a poenis iplis femota, ac diftintia. Ex di&is clarilTime intelligittir, animum percipere bonum, et malum cum  eorumdem gradibus non dillimili raticne, quam qua colores intuetur, harmoniam concipit, odores lentit, pulchritudinem diligit, et abnormia deteftaiur.  Ex ditiis quoque colligitur, hunc fenfum  effe univerlalem, reliquofque completii,  nam ex unoquoque fe inflruit,ut de objettorum exteriorum bonitate, ac pravitate dijudicare poflit. Hæc de lenfibus tam exterioribus, quam interioribus, qui veluti totidem fenfationum animi fulcra, ac fundamenta habendi fuut. Qua: omnia, nifi  quis diltin&c comprehenderit, nullo pa£lo intelligcre poterit, quid ex tot tantilque obje&orum imprelfionibus animo  ipfi contingat, ut ex fequentibus clarum  erit. De Animi Scnfattonibus,  OI ne objeftis exterioribus nullap  eflent in homine fenfationes,  et fine his nulla in eo eflfet fcientia, vel  ars. ScnJ 'ationis nomine hic venit illa interior animi commotio, qui ex corporum prifentia, five preflione in nobis excitatur. Cum autem fenfationes fenfuum  numerum, Sc difpofitionem fequantur, fecundum eorumdem ordinem explicabuntur. Si quis autem quacfiverit, Utrum idei, Sc fenfationes fint ejedem,  vel diverlse: Num fenfationes, quas  animus ab objeftis excipit fibi ipfi, vel  objectis fint confom: Ex quo oritur  tanta impreflionum vis, atque impetus:  Quare inter fe non confundantur tot  fenfationes, et fibrarum fremitus, qui  animum concutiunt: Tandem quo pa£Io easdem nofiro arbitratu comparemus,  cum ipfi non fint, nifi totidem cerebri commotiones, et rea&iones ab ipso  animo difitinfl®: ex quibus omnibus, aliifque tandem is concludit.• fenlationum De mentis anibus. i»   ertum, earumque progrefTum, et varietatem inexplicabiles nodos continere  Principio fenfationes vifu defini-'  tx non verfantur, nifi in corporum figuris, coloribus, magnitudinibus, diftantiis,  et motu determinando. Preliis enim ocuhs ex luce a corporibus reflexa, fenfatio fecundum vim prementenj, atque ocuh flruauram modificatur. Ex his 'pref.   1 lombus in nobis attentio excitatur, qu  primum de noftri exiftentia, deinde de  objecto exteriori nos inftruir. Tum an  prefliones lint nobis confentanea, necne  ex quibus denique fenfationes grata vel  molefla eruuntur, atque ex his voluptates, vel dolores producuntur: qua postrema non folum animi, fed etiam omnium e ju felem deliberationum fulcra ac  vires motrices habenda funt. Secundo animus ex una in aliam  fenfationem tranfir, id elt ex voluptate  m dolorem, atque ex hoc in illam ex  quo tranfitu, 8c cenationis; et Jurationis  lenfationes adquirit. Cellatio itaque efl dolorum,. vel voluptatum fufpenfio; duratio autem ell horum continuata fuccefEx ejufmodi fenfationum vel fufpenfione, vel alterna fucceflione oriuntur in  nobis defdcris, et detcflationes. Quia ubi  voluptas, vel dolor, ibi attentio. Itemque ubi fenfatio nobis confona; ibi voluptas; ubi fenfatio nobis diffona, ibi dolor. Amamus autem voluptates, dolores  odimus. Ex primis igitur oriri debent desideria erga voluptatum objeela; atque  ex fecundis deteflationes erga dolorum caulas. Quapropter defideria, atque abominationes ex fenfationibus ipfis pratentibus  cum præteritis germinant. Senfationum  itaque memoria noftrum fpiritum, tum  ipfiufque progreffus excitat. Sed ex quo  fenfationum memoria. Quum ab aliquo objefto procul abfumus, ipfum neque flati m, neque totum ex animo deletur, nam pro ut attentio fuerit major, vel minor, diutius  in animo ejus imprefiio remanet. Memoria igitur ex attentione, Sed ex quo attentio ?   Ex di£lis, nulla memoria fine  attentione. Nulla autem attentio fine indigentiis, vsl noflris,vel alioruui. Itemt|ue quilibet homo jugiter eget, alias non  confervatur. Ergo quilibet indiget, ut,fc tueatur, necdfaria fibi comparet, noDe trientis risibus.   citura declinet: verum neutrum fine atternione obtinetur, necefiitate itaque ha  mo eil attentus, adfcoque fublata attentione, nulla hominis dari poteft tuitio;  et eontraquc remotis omnibus indigentiis j  nulla in eo attentio. Denique memoria differt ab ifriaginatione, I.-Quia memoria efl: imbecil  la, vivida imaginatio. Prima locum  habet arque in rebus abftraftis, et materialibus, altera vero in folis corporeis. Vis  memoris ideas ordinate unit, i magi natrix  autem eafdern unit difpares, confundit et  difiociat fimilares.4. Tandem memoria ex  a&uum repetitione et fit, et corroboratur;  imaginatio ex fola natura oritur.  Ex huc ufque expolitis, fequitur r.  Animum humanum variis habitibus posse imbui, ut (impliciter fentiendi, et fen*  tiendi tam voluptates quam dolores, desiderandi, abominandi, reminifeendi, imaginandi. Sequitur 2. Mentem ab uno fenfii  tot habitibus imbui, quot ex quinque  imbuitur. Qui non alia de caula nobis  multiplicati funt, quam pro fenfationuni  multitudine augenda.  Sequitur Univerfos mentis habitus effe totidem attentionis ac defideriorum gradus diverfos.At fenlationes, ac  defideria ipfa non funt, nifi totidem merse fenfationes, videtur itaque quod quot  quot funt mentis a£lus, omnes ad lolas  fenfationes revocari poflint.  Sequitur denique 4. pro omni  mentis humana: energia enucleanda fufficere unum fehfum, minime vero depravatum, ut clarius ex fequentibus fiet. Auditus fonos percipit, quin ad  majorem, vel minorem obje&i fonori diitantiam advertat. Initio quilibet amat  fonos fimplices, poftea etiam maxime  compofitos. Identidem de odoratu dici  poflet. Guftu eafdem facultates, ac vires adquirimus, quas vifu, auditu, atque  odoratu comparamus. In faporum multiplicitate vix unus et confufe fentitur. Hic  fenfus eft cseteris charior, nam pro vita  fufti nenda unice neceflarius. Tametfi homo videat, audiat,  contre&et, itcmque odores,& fapores fentiat, verumtamen harum omnium ortum  ignorat. Deinde etiamli ta&us ex reliquis  fenfibus minimam habeat vim, homo tamen omnis omnino ta£lus fenfationis expers,    De menti s ælibus. 25   pers, non poflet vivere. Ita fere fenfuum corporis EXPLANATA analyfi, fenlationumque natura, ac  varietate expofita, ordo poftulat, ut de  prajcipuis mentis humanne a&ibus aliqua  dicamus. Dtf mentis aftibm in genere .. T)Rinium Perceptio, five a/mt,  X ell primus mentis a£Ius, quo  fenfuum ope corporum externorum exiftentiam,five impreffiones fentimus: Hinc  fenfatio, idea,  quomodo in neceffitatibus  invocarunt, quaque ratione iratum placabant. Itemquc notau funt tormentorum De mentis attibus, 4 j genera, atque execrabiles formula:, quibus impii excruciabantur. Contra qux  vitx honeftas, qux morum innocentia,  qux jullitia, qux pietas pro futura felicitate confequenda requirebantur. ScimuS  denique ex ipfis tot populorum prxjudieia, fuperftitiones, deliramenta, abfurditates, foeditates, aliaque innumera puerilia, qux Dei cultum vel foedarunt, vel  deflruxcrunt.    Secundo quantum ad naturx hisloriam, eidem debentur aflrorum notitix; fcilicet quid fint aflra, quo ordine  difpofita, quibus in orbitis, et quomodo  moveantur, quibus viribus xquilibrantur,  quibus ratis temporibus proprios cuffus conficiant. Eidem debetur metheororum hifloria, maris, St terrx, animalium j plantarum, et foffilium cognition. Eidem denique totius naturx revolutionum periodicarum defcriptio debetur.  Tertio humana hiftoria quid  eft, nifx ipfius memorix produ£tio. In  hac enim videtur qualis fuit primitivus  humani generis flatus, qux focietatuia  civilium origo, imperiorum omnium viciffitudines, tyrannorum feritas, heroum  gloria, ambitioforum vafrities, qui navigatio, quale commercium, terne productiones, hominum induftria, leges,  ufus, con fuet udi nes, bella, foedera, magiflratus, militia i ve&igalia, fcientia; litterati, morbi, exercitia gymnaftica populorum tranfmigrationes, linguaz, urbium, provinciarumque devaftationes, fpirituum vis, juventutis inftitutio, ludi,  feftivitates, feri», aliaque Ad Rationem referuntur etiam  Deus, natufa, et homo. Quantum ad  Deum Philofophia, qu» eft tam excelfa, ut hominem pene divinum reddat,  Rationis eft filia. H»C licet infinite extenfa, attamen tria funt ejufdem pracipua obje£ta, nempe Deus, natura, et homo. Profe&o naturalis Rationis progreffio eft incipere ab individuis ad fpecies  ab his ad genera \ atque a generibus ad  univerfalia * Hax mentis vis metaphyficam produxit^ quam tanta cum utilitate  quotidie adplicamus ad Deum, ad naturam, ad hominem  Quæ  fcientia minime feparari poteft a mathematicis, qua; in puras, Se in mixtas difpefcuntur. Arithmetica, Geometria, Algebra, ad primas; ad alteras vero Mechanica, Dinamica, Hidraulica, Balliftica, Cofmographia, Geographia, Chronologia, Gnomonica, Optica,  Dioptrica, Catoptrica, coniiciendique ars referuntur.  Similiter ad natura fcientias fpeftant etiam Notomia phyfiologia, Medicina,  Botanica, Venatio, Agricolrura, paftoralis, metallurgica, Chymica, magia naturalis, aliaque hujufmodi pvero ipfx hominum indigentis. En quo pafto LINGVA mentis vires, contraque mens vocum  multitudinem, proprietatem, atque energiam invenit, et auxit. Ex diflis fane colligitur duplicem clari in homine fe exprimendi modum. Alter nempe eft naturalis, qui in corporis motibus; alter vero artificialis, qui m  lingux modificatione sive in vocis modulatione confiftit.  Ex di&is quoque colligitur vocum ortum, cuidam lingux conatui, augmentum indigentiis, denique perieftionem fpiritus culturæ, afliduifque vitæ uftbus deberi. Verum ita femel enodata LINGVA,  IDEÆ APVD HOMINES fic redditæ funt COMMVNES, ac familiares, ut nihil fupra.  Deinceps cognira etiam fuit neceflitas loquendi hominibus loci, vel temporis ratione remotis. Quapropter varias imagines excogitarunt, quibus mentis a£lus EXPLICATI sunt. Hinc pro defignandis homine, equo, leone, bove, eorum figuras  defignarunt. En quo pafto a&ioni LINGVÆ NATVRALI, accelferunt primo foni articulati pro præsentibus, et scriptura pro  abfentibus. Quæ scriptura initio fuit tota  SYMBOLICA, ut tres frumenti fpica: tres  annos notabant. Ex SYMBOLICA evafit Hieroglyphica, quam etiamnum frequentiflime adhibemus in nummis, in pi&uris,  in fculpturis. Sed ad exprimendos noftri  animi impetus poftremo maximum in  modum influxerunt quoque pene infinita  belli, pacifque inftrumenta. Atque hinc facile eruitur 1. voces nihil aliud efle, quam quadam figna  abitraria, quæ prater fonum, in nobis quoque excitant CONCEPTVM MENTIS, ut  horno j præter fonum huic voci proprium,  * D 2 ex 'Ac Progrejffu SIGNORVM 6 r   gnum, et parvum; re&um et curvum,  grave 8 c leve. Sic Gallia eft magna cum  Regno Neapolis comparata, at eft perquam parva Sinenfium Imperio relata.  Hinc intelligitur, quod licet omnes relationes fint ideales, vcrumtamen Diale&ici eas diftinguunt in ideales, atque reales.  Ideales funt, qua: intercedunt inter ideas  abftradas, ut inter Tacqueti, et Cavallerii Geometrias. Reales funt, qua: reperiuntur inter pondus auri, et argenti.  In hunc cenfum referri quoque  poflunt pene innumeras voces, qua; fubftantias videntur notare, fed vere relationes exprimunt, quia ipfæ non explicant,  nifi qualitates, ut pulcritudo, deformitas, do&rina, ftupiditas, vitiofitas, fon&itas, juftitia. Itemque hujufmodi nomina videntur effe abfoluta,& funt relativa. Etenim unus homo refpe&u alterius deformis videtur, pulcher, et cetera, Id ipsum dici polfet de adverbiis dofle, erudite, diligenter &c.  Ultimo loco dantur termini, sive voces simplices, (y compostt a; C lar ce,   8c obscura; dijlintta, et confufce, compleice, fk incompleta j adæquata, (D 1 inadaquata. Primi generis fuqc linea; et superfides.  Dc Ortu, ficies Protomartyr, et archimandrita  Secundi generis, funt corpus, et anima.  Tertii generis funt Petrus, et homo. Ultimi vero generis funt circulus, et vis.  His omnibus accenfenda: etiam funt voces fmgulares, ut Annibal; generales, ut  planta; univerfales, ut res; determinata,  ut equus a, canis b; indeterminata, ut  equus, et leo. Si quæ fint alia; voces,  quas prætereo, etiam facili negotio reduci poffunt ad has jam expofitas. Hæc  de elementorum orationis do&rina', five  de vocibus tam in genere, quam in fpecie; verum quo pa 6 to eædem vel inter  fe, vel cum aliis poflint combinari, dicam brevius, quam res tanta pofcat,  adeoque, De ftmplici vocum combinatione 3 ftve de  propofttione,   r Alibi diftum e/1 judicium duas  ideas, vel fenfationes requirere; unam  rei, quacum conjungitur, vel feparatur aliqua qualitas; alteram vero illius, quæ eidem tribuitur, vel removetur. Ex g.. i 1 v Sol eft ingentiflima ignis moles. Luna  i • est corpus opacum. In prima propofitione: ignis a6lio foii, 8c in altera terra;  opacitas Lunæ tribuitur. Contraque fi  judicium ex qualitatum remotione a rebus, quibus non conveniunt .Sic i ITALI hodt emi non habent prijlinam virtutem. Et:  homo in maximis divitiis innutritus raro  eji mi/cricors. In quibus fane propofitioi nibus ab Italis pratentibus majorum gloria, atque ab opulentis mifericordia feparatur.   Ex quibus liquet, quod cum fit  judicium oratio verbis exprefla, ea conflare debet ex duobus terminis, quorujn  alter rem, de qua agitur, exprimat, alter quod eidem tribuitur, vel removetur. Sic agrorum cultura cfi utilis. Ha:c  propolitio duos habet terminos: alter eft  agrorum cultura; alter utilis, quorum  primus dicitur antecedens five fubjeclum;  fecundus vero vocatur confequens five adtributum five prædicatum. Cum vero voces ex earum inventione non inferviant, nifi pro objcftis  denominandis, hinc fequitur, quod fi quis  adfirmare, vel negare aliquid velit, oportet, ut verbum aliquod adhibeat, cum quo  At fi dicam: Brutus  Roma pugnavit, ut fervaret reliquias morientis libertatis. Incidens eft in prædicato, Itemque datur etiam propofitio hypothetica, cum nempe fubje&o prædicatum convenit fub aliqua conditione, ut:  Refp. tunc erit florida, cum juventus fuerit optime inftituta. Ha?c de propofitionis  materia, fequitur nunc ejus forma. Propofitionis forma in terminorum unione, vel in eorumdem feparatione confiftit, ex quo oritur propofitionum  adfirmatio vel negatio. Sic: virtute quamprotcime homines accedunt ad Deum. Contraque: vitium non eft utile Harum altera dicitur ajens, altera vero negans. Quo in loco notandum est quod in propofitionibus affirmativis terminorum unio fequi debeat fubjetti, non  vero prædicati extenfionem. Ex. g. Omnis leo eft animal. Non intelligitur, quod  omnis leo fit omne animantium genus.  At in propofitionibus negantibus prædicatum omnino excluditur. Ex. g. Nulla  planta est anima f sequivalet huic: nulla  planta eft nulla animalium fpecies. Hæc  de forma propofitionum perquam fatis  Reftat, ut poftremo loco de  propofitionis quantitate aliqua dicamus,  quæ nihil aliud eft y quam major, aut  minor terminorum vis, quæ in propofitionibus continetur. Cum autem termini yo De Ortu,   mini maximam, vel minimam SIGNIFICATIONIS extenfionem habere poftint, hinc  fequitur, dari debere duas propofitiones  inter fe maxime diftantes, quarum altera dicatur universalis, altera vero fingularis. Ut: univerfi homines ratiocinantur t  eft primi generis: Petrus ratiocinatur, efl  fecundi generis. Itemque amba; effe poffunt vel' adfirmativa, vel negativa. Nota propolitionum univerfalium eft vel  omnis, vel nullus. Singularium vero propofitionum nota eft, hic, ille, et cetera.  Inter has duas propofitiones maxime extremas dantur et alias intermedias, qua: particulares atque indeterminata;  vocantur. Ut: aliquis homo ejl dottus. I  temque: aliqua figura omnes angulos habet duobus redis aquale Notandum hoc in loco eft quod poflit dari propofitio qua; videatur  fingularis,verumtamen eft univerfalis. Et  con tra. Hi nefit, quod; ut propofitio fit univerfalis, requiritur. Ut plures rerum fpecies fub fe comprehendat. Ex. g.  Omne triangulum; Omnes planta, omnes  lapides. 2. Requiritur ut prædicatum abfolure, vel faltem hypbthetice alicui fpeciei Ac Progrejf 4 SIGNORVM ciei conveniat. Ex. g. homo honestus ejl  Reip. utilis. Requiritur, ut generis  prædicatum etiam omnibus individuis conveniat. Ex. g. aurum in fluido demerfum  in eius fundum incidit. Idem eft ac (t  dicerem; Omne /olidum gravitate fpeciflca majus aqua in fundum decidit. Omnes propofitiones univerfales  in metapbyflcas, et morales dividuntur.  Primæ funt, in quibus neque genus aliquod, neque individuum excipitur. Ex.  gr. omnis homo ex corpore, (D* fpiritu conflat. Hæc propofitio adpellatur quoque  abfoluta, utpote fubftantiæ elfentialibus  innixa. In quibus vero aliquod genus,  vel fpecies, vel individuum excipitur,  denominantur morales, ut omnes Galli a  temperamento /anguineo, (y omnes Hifpa.  ni a cbolerico dominantur. Nam falfum eft,  quod omnes Galli, vel omnes Hifpani,  nullo excepto, fint fanguinei, et cholerici. Denique quotquot funt univerfales propofitiones, omnes funt vel adflrmativa, vel negativa, quas brevitatis  gratia fcholaftici hifGe quatuor alphabeti  Uteris indigitant, quæque funt. A, E,  1, 0. Prima; duæ affirmativas, duæ autem poftremæ negativas defignant. Infu E 4, P De Ortu,  per A denotat univerfalem affirmativam, E negativam. Ex poftremis I affirmativam particularem, O negativam quoque  particularem. Denique E continetur in A,  et O in E-, dummodo propofitiones fmt  ejufdem generis. Sic: Omnia animantium  genera fentiunt. Oves vero funt animantes.’ Ergo fentiunt. Et fic: quicquid non  componitur, nequit in partes clivuli. Spiritus non componitur. Non ejl itaque diviftbilis. De quibufditm vulgaribus propofitionum  adfetlionibus. Hic affe£lionum nomine veniunt  quxdam propofitionum qualitates, qua;  funt: oppofttio, a qui poli enti a, et converfto.  Primo oppofitio duarum propofitionum comparationem denotat, qua;  licet iifdem terminis conflent, attamen  ipfæ variare pofTunt v$l in fola forma,  vel in fola quantitate, vel in utraque. Si  pugnent in fola forma, retenta quantitate, tunc vel funt amba; univerfales,  vel ambæ particulares, Si primum, dicuntur Ac Prdgrcjfu SIGNORVM   iur contraria, ut .OMNIS ITALVS EST SAGAX. NVLLVS ITALVS EST SAGAX. Sin alias, dicuntur fubcontraria: ut aliquis l iteratus ejl  boneflus\ aliquis liter atus non ejl bonejlus f  Si vero pugnent in quantitate,  retenta forma, tunc vocantur fubaltema,  quæ efle poffunt, vel ambæ affirmantes,  vel negantes Primi generis eft hæc;  omnis homo laboriofus ejl etiam bonejlus:  aliquis laboriofus ejl bonejlus  Secundi generis eft hæc altera: nulla fuperjlitio ejl  utilis: aliqua fuperjlitio ejl utilis.   Poftremo duæ propofitiones poffunt inter fe æque pugnare tum in quantitate, tum in forma, quo cafu dicuntur contradi Horia; ut: omnis tyrannus  ejl generi humano detrimento: aliquis tyrannus non ejl generi humano detrimento.  Quantum ad æquipollentiam,dico  quod tunc du$ propofitiones fint ejufdem  valoris, vel æquepollent, cum altera alteri fubftituti poteft, quin earum vis,  vel. valor mutetur; ut: quicquid ejl vere  jujlum ejl utile. Et contra: quod sjl vere utile, ejl jujlum. Quo 1 eft de unica  æqui pollentia fimplici. Ex quo fequitur primo, quod tunc  detur æquipollintia inter duas propofitiones, cum definitio reciprocari poteft cum  definito. Ex. g. machina, qux horas diei  defxgnat, horologium adpcllatur. Et contra: horologium ejl machina, qua horas  diei deftgnat. Secundo fit, ut quod  fubje&o convenit, praidicato quoque conveniat. Sic omnis Japiens legislator Reipuhlica tranquillitatem promovet. Et viceverfa omnis Reip. proj perit as a fapientijfimo legislatore provenit. Ex quo etiam  fit, quod omnis propofitionum converfio  fit etiam sequipollentia > proindeque de ea.  nullum verbum.  Cum definitiones, ac divifiones  non fint, nili totidem judicia, hinc intelligitur eafdem locum habere in propofitionibus. Definitio itaque eft propofitio,  qua quorumdam terminorum ope aliqua  idea completa, vel determinata exprimitur. Ex. g. Homo eft animal ratione pra$  ditum, civile, atque ad propriam felicitatem propenfum. Itemque definitiones adhibemus pro rerum notis diftinguendis,  ut eas ab aliis facile fecernamus. Sic:  homo efl animat rationale, civile, ad bea titudinem f alium. Hlfce notis diftinguitur adeo a ceteris animantibus, ut aliter  ab iifdem diftingui non pollet .Ac Progrcjfu SIGNORVM Ex his fequitur. Debere ingredi in definitionibus folas notas intrinfecas.  Sequitur pofle quoque ingredi poflibiles, 8 c impoflibiles, dummodo impoflibilitas non fit abfoluta, ut: homo eft animal ratiocinans, politicum, ad felicitatem  fatlum, vaiiifque habitibus moralibus imbutum.  Ex his fequitur. Pro omni  rerum ambiguitate removenda  neceffe  eft, ut termini fint perquam clari. Quod tunc definitio dicitur generis, aut  fpeciei, cum utriufque effentialia dinumerantur. Quod illa fit definitio particularis, quæ eft rei adeommodata.  Verum cum pmer rerum eflentialia etiam nomina definire poflimus,  propterea dantur quoque definitiones nominales. Hinc univerfæ definitiones in  reales, 8 c nominales diftinguuntur. Primi  generis funt definitiones circuli, quadrati,  trianguli. Secundi generis funt definitiones infiniti, trilateræ, quatrilateræ figuræ. In quo notent juvenes, quod licet Diale&ici definitiones reales adpellent  illas, quæ ex genere, et differentia confiant, verumtamen ipfæ quoque funt »0minalcs. Nam etiam definitionibus realibus nihil aliud intelligitur, quam illud  ipfum, quod illo vocabulo Philofophi  comprehendunt. Sic: homo ejl animal rationis compos, humana figura praditum,  quid eft aliud, quam hujus nominis definitio? Cur ita ? Quia nemo unus adhuc fcivit rerum effentias, aut Tuet unquam. Denique divifio eft totius refohitio in fuas partes componentes. Quæ dicitur phyfica in quantitatibus extenfis r  et compofitis: idealis in abstractis. Ad  phyficam refertur humani corporis divifio in partes solidas, et fluidas. Ad alteram vero figurarum planarum partitio in  trilateras, quatrilateras, et multilateras.  Divifionis utilitas eft maxima in rebus  maxime complicatis ac longis, quæ uno  veluti mentis intuitu videri, aut comprehendi minime poliunt. Præterea iftis propofitionibus accedunt quadam alia, quæ apud Geometras palfim inveniuntur, fcilicet propofitio  T beor cHica et praftica, demonflrabilis  in demonflrabilis. Itemque axioma, pofiulatum, problema, theorema, fcholium, corollarium lemma, et si quæ fint alia, quæ  utpote omnibus notæ, de iifdem locati  non arbitror. Ac Progrejfu SIGNORVM De Compofita Terminorum combinatione J  five de syllogifmo, m Cum ratiocinatio fit convenientis, vel difconvenientis ratio, quam duas  idea: habent cum tertia; intelligifur inde,  quod ficuri ideæ cum terminis, et judicia cum propofitionibus explicantur, fic  fyllogifmo ratiocinatio enunciatur. Ex  quo intelligitur, quod fyllogifmus fit oratio, qua mentis vis aliis communicatur: atque etiam intelligitur, quod omnis fyllogifmus ex tribus propofitionibus  conflare debeat. Verum ejufmodi proportiones inter fe ita funt colliganda, ut  non modo terminum medium habeant  communem, fed requiritur etiam, ut termini extremi inter fe uniantur. Ex. g. Omne grave tendit deorfum. Lapis autem  eji gravis. Cadit ergo. In quo fyllogifmo tres termini vel propofitiones funtropofitiones, Termini funt gravis, apis, deorfum, Propofitiones vero funt  Omne grave tendit deorfum. Lapis  ejl gravis, Ergo tendit deorfum. Quarum duæ prima: dicuntur pramijfa, poflrema vero vocatur conci ufio nuenfis, aliique complures late fufeque  de tot tantifque variis fyllogifmorum figuris difputaverint, attamen eaj mihi femper vira: funt mera» fubtilitates fcholaftica:, omnino inutiles, hoc confilio potius  ea pmerire volui, quam juventutem in  nugis detinere. Ac ProgreJJu SIGNORVM. De quibufdam vulgaribus argumentandi  i modis. Primo pra fua maxima claritate poteft in fyllogifmo omitti major propofitio, qui argumentandi 'modus 'dicitur  eutbimeema. Ex. g. Hic homo cbolerico  temperamento dominatur. Ergo e fi cru ielis y  ubi ioielligitur hax major propofitio:  £foirumque temperamento cbolerico domina t. r efl crudelis. Hic autem bomo temperamtnto cbolerico dominatur. Ergo efl crudelis,  Secundo cuique propofitioni addi poteft ratio, qua prædicaturi convenit  fubje&o, idque fieri poteft in utrifque  propofitionibus. Hic modus apud oratores frequentiffimus, apud Diale&icos perquam rarus, dicitur; Epicberema. Sic: in  corpore civili quifque debet alium dilidere y aliter nequit in eodari harmonia politica. Petrus y autem, Francifcus, aliique  funt in corpore civili. Ergo fe mutuo diligere debent. Tertio ficuti. ex tribus fyllogifmi propofitionibus, ‘una tac.eri poteft ob F 2 maximam ejus evidentiam, ita aliquando ad manifeltandum perquam longum, atque IMPLICATVM ratiocinium tres propoiitiones nou fufficient, fed oportet alias  addere, vel faltim alium fyllogifmum,  vel qnthimema. In primo cafu argumentum dicitur /ornes, in altero Profyllogifmus.  Quantum ad foritem, ipfe e(l  quadam propofitionum feries, ita connexa, ut pradicatum prima propofttionis in  fubjetium fecundec tranfeat: pradicatum fecunda: in fubjettum tertia, et ita deinceps, donec in. concluftone fubjeElum prima uniatur cum pradicato ultima propofttionis.  Sic: lueratur ut laboratur: laboratur ut confumitur: confumitur ut luxus: luxus ex divitiis  divitia vero, ut commercium. Lucratur  itaque ut commercium majus, vel minus efl.  Atque hinc intelligitur, foritem  dici. bypotbeticion, fi ex fyllogifmis hypotheticis conflet. Ex„ g. ft Deus efl fapientiffimus, prafcire omnia mala debuit  ft mala prafcita fuerint, fublata funt\ fi  mala fuerint fublata, mundus a Deo creatus efl ceteris melior. Sed Deus efl fapientijjimus. Mundus ergo a Deo creatus  ejl reliquis melior  v  Ac Ptogrejfu /ignorunt» Quantum ad profyllogifmum,  ipfe ejl merus fyllogifmus, cujus conci ufio  in pramijjtam alterius fyllogifmi tranfit.  Ex. g. Omne ens fua natura iners, ejl  corporeum. Spiritus autem non ejl iners,  jed attuo fus. Ergo non ejl corporeus. Verum quicquid non ejl corporeum in partes  dividi nequit. Spiritus itaque humanus non  cjl refolubilis De errorum  fimus l His omnibus additur, naturas res cffe adeo innumeras, ac complicatas, ut nemini adhuc contingerit de  iifdem adcurate judica. Denique quis  umquam propria debilitatis libi teftis eft?  Quicumque fane de aliqua re judicium  adfert, exiftimat de ea non poffe melius judicari. Quamobrem ut Intellectus  hos errores vel devitet, vel minuat, hic  pro mea virili nunc curabo, atque ut  ordine noftra procedat oratio, errores fecundum ea ipfa principia, qus in altera  parte enucleata funt, expendam, fcilicet  juxta Mentis, ac lingua; operationes Quod fi dicenda non fuffecerint ad omne  ignoranti, errorumque velum difcindendum, fufficient tamen tyronibus et ut  minus errata fortafle efficient. De Mentis erroribus ad fenfus exteriores  relatis. Sicuti fit ubi optici varient vel in  lentium difpofitione, vel numero, objefta  majora, vel minora, magis, minufve  diftantia adparent, ita oculi cum non Mentis ortu, ne progrcffibusl 95  fint, quam todidem tubuli optici, inter  fs maxime differentes, tam ob eorum  tunicas, quam ob eorum humores; ex  tali varietate variæ prorfus fenfationes,  at. proinde ab iis complures errorum caufæ oriantur neceffe eft. Erratur Cum quis objeflorum exiftentiam negat, quæ ipfe non  videt oculo inerim; at oculus microscopio armatus infinita intuetur, qux ei fine tali auxilio non obverfabantur Decipimur in diffantiis; nam fol, luna ^ 8c  nubes videntur ^qualiter diftare, verumtamen nubes non attolluntur nifx ad  duo Y vel tria milliaria Italica: Luna excedit 333330. fol vero, juxta Kepleri fupputationes, nonaginta miliones fuperat. Duæ urbes cum valle intermedia,  etiamfi inter fe diflantiffimæ, cominus vifx, videntur 1 una eademque  Decipimur quo ad corporum figuras ellypsis enim procul vifa. a circulo non diftinguitur; Itemque duæ lineæ parallelæ  apparent convergentes; 8c duo 'parietes divergentes videntur paralleli; et linea flexa ac torfuofa apparet refla. Quarto campana pulfata, licet ejus partes interiori  fremitu concuffæ, attamen videntur omnes De en orum  nes immobiles. Id ipfum dici poflet de  aquis paludofis, ac lutulentis. In propagatioue Jucis etiam decipimur, cujus  motus pulatur fieri in inflanti, cum tamen iit fuccefiivus. Hinc Newtonus obfervavit quolibet min uto fecundo ea in  percurrere. Semidiametros terreflres,  vid. 8, 202. milliaria. Poflremo erramus quantum ad rerum magnitudines,  nam folaris difci diameter duorum, vel  trium, pedum videtur, verumtamen folis  magnitudo ab aftronomis eft millione major 'if ipfa tellure. Alias mentis deceptiones, quo ad vifum omitto, ne hac in  re nimius efTe videar. Sequitur auditus,. 1. hic fenfusi  nos decipit dum judicamus fonum, vel  concentum effe in ipfis inflrumentis, cum  re vera fit in nobis. Etenim in inftrumentis non reperiuntur, quam cordarum  vibrationes, quæ ærem movent. Itaque  ære deficiente, debent etiam deficere ejus  undulationes, adeoque fonus, ut in machina pneumatica, atque in altiffimis  montibus facillime obfervatum. Decipimur, dum judicamus alios eodem modo fentire, ac nos. Quod nequit accidere ob diverfam aurium ftrufturam. Erramus, dum fonum referimus verfus  illam partem, ex qua ad nos pervenit,  iicet corpus fonorum fit alibi Quarto  denique fepiflime unum fonum cum alio  confundimus. Odoratu, et guftu etiam' fallimur. r. Odores, 8 c fapores in objeftis  extare putamus, cum in iis non fit,- nifi fola partium difpofitio, five effluviorum, qu narium, et linguai papillas nerveas titillant: His fenfibus turbatis fetida, atque infipida corpora judicamus,  qualia reapfe non funt. g.jEflimamus eundem fetoris, odoris, et faporis gradum  ab orpnibus circumflantibus a:que fentiri:  Quod fane eft omnino falfum, nam harum senfationum gradatio fequi debet organorum difpofitiones Ta£us in gravitatis, afperitatft,  caloris, et frigoris fenfationibus verfatur;  et in his omnibus perpetuo decipimur Vas ære repletum æftimatur æque ponderofum, ac fi ære elfet orbatum. Ex  quo judicamus aliquid non gravitare fupra nos, judicamus id elfe ponderis expers. Quapropter ærem non æftimamus  gravem, attamen columna æris, quæ  nobis imminet, putatur æqualis ponderi. mercurii pollicum: Si folidum  in, fluido demereatur, amittit in eo tantum ponderis, quantum eft volumen fluidi folidi volumini asquale, adeoque ipfamet auri moles gravitat minus in aqua, quam in vino; et minus in vino,  quam in ære. Corporum quot quot  funt fuperficies, etiamfi omnes appareant  lævisiatæ, attamep mycrofcopio yifaf, eas  jntuemur afperas. Judicamus quadam  corpora fua natura calida, contraque alia  frigida; verumtamen palor, et frigus non  funt, nifi quadam interiores corporis  noftri fenfationes. Hinc fi manu frigida tangatur aqua calida, hæc fentitur  frigida. Et contra fi manus calida mergatur in aqua frigida, hæc fentitur calida. Sane hæc tanta fenfationum contrarietas, eft in nobis ipfls, Id |pfum dicendum eft de voluptatibus, ac doloribus,  corumque gradibus, nam quicquid ipfa  funt, ad nos femper funt referenda. Hæc  de mentis erroribus, quo ad fenfus exteriores, illos nunc percurramus, qui ad iq»  feriores fpe&ant.  De mentif prroribus ad fenfus interiores  relatis f  Interiores hominis fenfus alibi  X defcripti, funt memoria, temperamentum, affe&us, attentio, ac fenfus moralis. Perpendatur modo quo pafto ab iifdem decipiamur. Primo memoria, cui univerfam  cognitionum noftrarum fphceram debemus, in quamplurimis nos decipit. Prompte non exhibet nobis ideas alias  conceptas, cujus defe&us quilibet eft con*  fcius, 8 c maxime fcnes; Unam pro  alia idea, unum pro alio nomine, unumque locum pro alio nobis fubminiftrat;  Sua vi, atque energia aliquando mi-rus vividas vividioribus ideis præfert: Sæpiffime in ipfis narrationibus maximi  momenti deeft. Idelas, earumque SIGNA, etiam improbo labore difpofitas, inter fe confundit. Facilius retinet ilia y quæ ad nos, quam quæ ad alios fpeflant. Denique quandoque eft adeo vivida,  pt phantafia evadat. Hinc fane visiones, G 2, illufiones, abalienationes, phanatifmus y  exftafis, et quidam mentis furor oriuntur: Hinc etiam voluptatis, ac doloris  gradus dependent. Secundo loco cum temperamentum fit certa folidorum,aq fluidorum,  conftitutio, 4ntelligitur, quod ipfum efle  poffit magis, vel minus lentum; magis  vel minus vividum, adeoque fuftimopere  influere debet in noftras idearum intellectiones, in noftra judicia, atque in ipfa  ratiocinia. En caufa, cur cholerici fere omnes flnt ambitiofl, ac crudeles. Contra fanguinei urbani, et mifericordes. Cur  melancholici taciturni, ac ratiocinatores; contra phlegmatici timidi, pufillanimes,  excordes, avari. Atque hine facile eruitur horum omnium propeniiones et judicia debere  efle varia. Nam primi funt magni pro?  miffores, fuperbi, audaces, vafri, ambitiofl. Secundi apti, nati ad venerem, ad  vinum, ad libidinem, ad ludos, brevius  ad un iverfa, qu® fenfus alliciunt, et mulcent: itcmque funt.hilares, ac ftrenui  milites, conflantes, liberales, fociales,  qd grandia quoque fafti. Melancholici  ftmt mentis coufufe, laboriofi, diffidentes atque acerrimi judicii. Phlegmatici  denique funt natura pavidi, pufillanimes,  fuperftitiofi, fervi nati, confufi, fuperficiales, ignavi. Qua: cum ita fint, neceflario fequi debet, quod circa idem objeftum his  omnibus obferyatum, non æque judicare  poflint. Itemque idem periculum fanguineis videbitur nullius momenti, melancholicis magnum, phlegmaticis maximum.  Similiter eadem res uni efle debet magna:. voluptati; alteri vero maximo dolori. Præterea idem ac£ufatus, ab uno excufatur, ab altero damnatur ad mortem,  a tertio ad crucem, ab ultimo ad remos. Unde igitur tanta judiciorum diverfitas,  tiifi ab ideis variis; unde idearum varia-tas, nift ex fenfationum diverfitate; unde  tandem hæc varietas, nili a temperamentis, ad quod nifi mens advertat, non  æquo judicabit Iove, fed potius fecundum  propriam conftitutionem. Tertius noftrorum errorum fons  in pafiionibus confiftit: Primo quotquot  funt in homine pafliones, omnes ad lilium fui ipfius amorem reducuntur; hinc  eft quod noftra judicia femper ad hoc unicum atque indeclinabile obje&um referantur. Hinc quoque eft, quod in noflris  judiciis non aliud legitur, et obfervatur,  quam quo nos temperamento dominamur,   et quo amore nos ipfos diligimus. Legatur  hiftoria Civilis ad hoc evidentiflime comprobandum, e qua videbitur, ob proprium amorem filios Patribus, Patres filiis necem intulilfe  identidem de fingulis animi paflionibus fecUndariis dici poflet. At quis dinumerare poterit univcrfa Intelledus errata,  quæ ex odio, timore i ambitione fpe,  immodica lætitia defiderio ira, audacia,  timiditate, ceterifque animi modificationibus orta funt, ac quotidie oriuntur Loquacem Fabium, ut ille ait, delalfarem, fi vellem ea omnia fingillatim per- Mentis ortu, ac progrejjib. fgqui; at pauciflima dicam ad Tyronum  captum, qui rerum multitudine ilon funt.  obruendi  ac tot hominum  ftupiditas derivanda eft. Ex ipfa voluntatis alienatio, mentis diftra£lio, judiciorum præcipitantia non modo apud populum, fed penes ipfos viro§ literatos. Nonne hæc funt errorum fons, atque   origo. Reflat, ut extremo loco de fenfu morali dicamus, ejufque fallacias ostendamus. Verum cum hic fenfus fit omni  reflexione, quolibet examine, et quibufvis præjudiciis anterior * hinc nequaquam  ab eo decipimur» At profequamur reliqua mentis errata. De erroribus ad mentis affus relatis. T ris cogitans, judicatrix ac  V ratiocinatrix eft tam involuta, atque difficilis, ut quafi impoflibile fit omnium errorum analyfim juxta  univerfos mentis a£lus hic exhibere. Quapropter confueta ratione præcipuos tantummodo attingam Mens errat dum fenfationes  concipit tanquam res realiter in objeftis  io 6 De errorum   exiftentes. Hinc judicamus dolorem eflfe  in cultro, faporem in ficubus, dulcedinem in vino frigorem in aqua, calorem in igne. Dum fenfationes, quas  ut centies diftum eft i funt relate, habentur abfolutse, hinc dicimus fua natura  bonum vel malum aliquod obje&um,  quod tald eft duntaxat refpe£tu rioftri. Id ipfurri diceridum quoque eft de voluptatibus, ac doloribus, qus non funt nili  totidem rea&iones tiobis confonse, vel  diflonas, ddeoque nobis folis tiiric temporis relate 4 Nihil enim in ipfis quidquam  abfolutuni concipiendum eft i 44 Decipimur dum ideas abftra&as, ut Dei, hominum, Sc corporum aSiones habentur  ejufdem generis i licet toto coelo inter  fe diftinguantuT Item durii ideas fpirituales  putamus materiales, uti funt Angeli,  Dsmones, 8 c c. 6. erramus dum qua: vinita funt, feparata judicamus; et cotitra  quæ fola mente fepararitur, natura conjun£Ia putamus Primi generis errata funt  tot Poetarum fabellæ ^ atque commenta. Secundi autem gerieris * funt tot Romanorum Dea:, et Dii, ut juftitia i Visoria, Fortitudo, Februa, Jupiter Terminalis, Mentis ortu, ac progrejjtb. icj  liatis, Feretrius, et c. 7. false judicatur, si relationum ideaj ignorentur, ut in malorum origine; in Dei natura, pradcientia. Etiarri falfo judicatur fi hypothefes habentur vera», priufquam ad praxim revocata; fuerint. Hujufmodi funt ACCADEMIA ideaj innata;, noftra intuido in Deo,  qua; Malebranckio placuit  Woowardi,  Wiftoni j et Burnct systemata, aliaque  hujufce commenta pene infinita, potius  delirantium fomnia,quam Philosophorum opinions. His. 9. additur, quod ex meditationis defe&u facile erramus. Si  ut abfolute accipiantur, quæ ex quodam circumflandarum concurfu intelligenda  funt. Hinc male quis ntentis gradus ex  fortuna determinabit. Facile decipitur  fi a particulari idea ad univerfalem flatim afcendatur, quin omnes fpecies et  genera percurrerit. Quis enim dicet literulis grajcis imbutunl etiam cordatum  efle virum, et solida, magriaque cogitantem? quis Philosophum putabit etiam  bonum agricalam  quis denique Cafuiftam  etiam Theologum, philofophum, hiftoricum, atque æconomicum  Præterea decipimur, dum ea t   quas De errorum  qux non intelligimus, infipienter, atque  obftinato animo negamus. Decipimur, cum ea quaj nobis funt contraria, fpernimus, minuimus, damnamus novitatis amore: Scepticifmi fpiritu inconfiderat. Erratur ex argumenti analogia, five ex rerum fimilitudine: Ex libertatis abufu: iB. Ex nimia curiofitate: ip. Ex nimio defiderio nos diftinguendi a reliquis hominibus faltem ejufem ordinis. Ex partium ftudio,quod   3 uibufdam temporibus, ac locis nos luificat: Pro privato emolumento,  quod nos oblivifci facit ipfa naturæ ligamina, ut liberemur ab interioribus fenfationibus moralibus. Denique quodam ambitionis fpiritu, quo in noftro  cerebro veluti mundum univerfum concipimus, cujus nos centrum evadimus, lætamur dum aliorum opiniones circa nos  gyrant, atque ceu deliquia pati obfervamus. Di Mentis ortu, ac progrejftb', iop'  De erroribus ad animi ftgna relatis i   OUnt voces, aut vocabula totidem ANIMI INSTRVMENTA, VEL RERVM SIGNA. Cum autem voces considerari possint tam solitariæ, quam simul junctæ, tum simplici tum compotita ratione, hinc fit, quod totidem modis in iifdem intelle&us errare poterit,  ut ex fequentibus. Primo erramus cum vocibus utimur, quæ pmnis omnino fignificationis  funt expertes, ut entelechia, quam adhibuit LIZIO. Cum utimur vocibus  ex fe clariflimis, quæ tamen unione  fiunt OBSCVRÆ, ut circulo Quadratus,  corpus spirituale. Si voces adhibeamus ambiguas, ut anima, cujus idea varia philofophorum placita fequitur: Si  putemus abfolutas voces, quæ sunt vere  relatæ, ut pulcritudo, deformitas, vitiositas, justitia. Erratur, fi eidem vocabulo eadem vis tribuatur, etiam in maxima locorum, ac temporum diftantia,  yt pileus, calceus, navis, theatrum: fio LcRio Itl, De errorum  Si verba nova, yel METAPHORICA, vel emphatica adhibeantur, quin fit neceffarium. Si vocibus utamur vis INDETERMINATAS, ut odium, amor, voluptas, dolor, sensatio, qux temperamentorum, atque habituum ratipnem conftantiffime fequuntur. Si termini adhibeantur, qui  res minime intelligibiles DESIGNANT, ut  infinitas, xternitas, preatio, annichilatio Earumque progrefftbus. Tertio quoque intelligitur, quod, ex duabus propositionibus una esse potest  altera probabilior; unaque altera verifimiiior. Primi generis eft hæc: Cupcrniei hypotbefis eji fyjiemate Tyconis probabilior. Alterius generis eft fequens: Redi opinio eji vero fwiilior, quam illa Le•wenoekH. Quibus ita i:itelle£lis, priufquam invenienda: veritatis regulas in madium proponam, opera pretium duco quædam de ipfa veritatis nota, five criterio  adumbrare.  De veritatis cujufque generis nota. Veritatis nota ab aliis in  V. Tolis fenfibus, ab aliis in  fola mente, ab aliifque denique in utrifque ponitur. Cartesius. vero in rerum evidentia. Ex quo fit, quod Cartesio est certum quicquid eft evidens. Contraque  omne evidens eft quoque certum. Quapropter evidentia certitudinem, et hæc  illam efficit.  At fi Cartefius interrogetur, eique dicatur. Quicunque judicat, ac De veritatum ortu,  ac ratiocinatur, putat fe clare, atque evidentiflime percipere, ac judicare, quis  itaque evidentiam ipfam tutam reddit:  quis meam, quis aliorum evidentiam in  tuto ponit, cum ipfa fenfibus, ac cujufque lumini fit proportionalis. Itemque,ii evidentia omnia certitudinum genera tuta redderet, primo  ipfa non deberet habere gradus; at evidenti phyfic® pr*ftat mathematica, physica autem morali prævalet. Præterea fi evidentia exifteret,  nufquam efle deberent in collifione  du* evidentiæ. At fuperfleies taftui convexa eft oculo plana: quod eft fal vifui  eft: faccharum palato. Ipfeque Jacob erat  Efau taftui, Jacob autem Jfaaci auditui. Quid denique multa? Quilibet fenfus cum  fe ipfo confligatur. Qui pi&uram adfpicit, videt in ea antra, fluvios, urbium  rudera, pontes, præliaque magis minufve diftantia, attamen eadem et plana tela omnia limitat, ac definit. His omnibus addi poteft. Quod corporum exiftentia ex fenfibus habetur. At hi omnes jam demonftrati funt  fallaciflimi. Ipfa itaque corporum exiftentia videtur- e fle incerta. Earumqne progrejjibus Secundo ft daretur certitudo, ea  eflet omnium temporum, ac locorum.Verum ipfa eft relata, haud abfolura.  Si ipfa exifteret faltem uni eidemque homini videri poflct eadem. At noftra fenfuum conftitutio, mutabilitas, atque ipfum mentis lumen mutantur  perpetuo. Nequit itaque efle eadem. Denique fi evidentia certitudinis eflet nota, ea efle deberet veritas primitiva, quaz .mihi deberet oftendere secundariam; verum Cartefius dubitando ad evidentiam pervenit. Dubium itaque potius,  quam evidentia eft certitudinis cujufque  generis nota. Hinc Ariftoteles primo metaphyficorum libro fcripfit nos dubitatione veritates pofle confequi. Dubitationes  enim funt veluti quidam nodi, quos ft  quis non videat, (cientia: five veritatis  non eft capax. At hoc pofito nonne  eflet perabfurdum ex dubio fcientiam  prodire. Ex quibus facillime eruitur,  quam inconfiderate nomen doftiflimi, et  fapientiflimi, non dicam GALILEI (si veda), Leibnitzio, Newtono, fed cuilibet alteri tribuatur. Quis enim omnia (civit, aut fcire ppteft? De veritatum ortu. Sed ex huc ufque expofitis, nemo velim deducat, non dari cujufcunque  generis veritates. Nam etfi veritas abfoluta  nobis defit, non autem relata, qua prope infinita fcimus. Revera qui poterit  dubitare, de tot corporum, quibus undique premor, exiftentia ? Nihil refert,  quod materiæ natura, vires, energia, et  combinationes me lateant, cum ad horum omnium exiftentiam comprobandam  mihi fufficiant folas mei animi interiores commotiones. Exiftit ergo certitudo phyfica ITEMQVE CVM HOMINES INTER SE CONVENERINT SIGNIS 4, 10, ioo. illas indicere quantitates, in quibus numerus tinus, quatuor, decies, et centies repetitur,  quis me poterit reddere dubium, centum  eflfe decuplo majorem numero decem Poftremo antequam ego Romam  ivifiTem, hilari animo de ejus rebus peregrinis loqui audiebam. Quum viferera,  eandem inveni, ut millies et audiveram,  et legeram Quæro 11 id dpfum mihi dicatur de .Mediolano, de Florentia, de  Bononia, deque Veneriis, eccur narranti  non credam ? Itemque hiftoricis antiquis  de Babiloniis, Hetrufcis, Samnitibus,   E arum que prorejjtbus Tarentinis, Gallis poft tot fecula jam  elapfa tam multa narrantibus fidem habebo? Præterea tot recentiflimis hiftoricis  afferentibus effe antipodas, Indos, tam orientales, quam occidentales, aliofue non credam? At hæc denegare, infani eft.  Exiftit itaque evidentia, quacum veritatum cujufcunque generis certitudo facillime nobis innotefcit.   c a p. m. De veritatis natura, ejufque divistone. Omnis propofitio ex fe confiderata,  V^/ vel efl vera, vel falfa. Ad nos  autem relata vel eft nerta, vel incerta.  Etenim nos concipere poffumus majofem,  vel minorem relationum numerum inter  duas ideas, quæ eafdem ligant. At fub  primo afpeflu nullius effet utilitatis: juvat itaque veritates speculari fecundum noftras cognitiones. Hinc veritas fuperius  definita fuit: quædam noftrorum judiciorum congruentia cum rebus, vel cum earundem relationibus. Quod fi veritas eft noftrorum judiciorum cum obje&is exterioribus conformitas,  V   De veritatum ortu,  tas, ipsa igitur eft dependens. Nam ubi  defunt fenfationes, deefle quoque debent  cogitationes; atque ubi deficiunt cogitationes deficere etiam debent veritates Logic*. Contra veritates ætern* in rerum  relatione conftabilit Dei voluntate, qux  natura fua immutabilis, etiam noftris cogitationibus omnino deftruftis, exiftunt.  Ulterius idearum obje&um dupliciter menti noftræ eft conforme, vel interius, vel exterius. Namobje&um, ad quod  cogitamus; vel ex noftra ipfa cogitatio; vel  exiftentiam realem habet. Prima veritas  dicitur 'interior, altera exterior. Ex quo  fequitur, quod omnis veritas exterior fit  quoque interior. At non contra. In veritatum porro inveftigatione,  vel a principiis eas deducimns; vel ab eorundem conclufionibus. Primo modo ad  veritates pervenimus intuitionc; alio modo vero ratiocinatione. Ex quo fit, quod  duo veritatum genera habeamus. Primum  eft veritatum objettivarum, five intuitivarum. Altera vero abJhaSta, et difcurfiva y  qu* in idearum connexione confiftit.   Ex quo facile deduco, omnes fcientis  eundem certitudinis gradum habere polfe, nam quot quot fcientiaj, artefque dantur, uniEcrUmquc progrejjtbuiUnlvefa; logicas veritates continent adeoque evidentias capaces. Hinc ethica, metaphysica, Politica, aliasque demonftrari  quoque poflimt. Reapfe ^Ethicas auSor  quinque libris comprehenfas. impietatem  fuam ex falfis priilcipiis oftendit. Identidem fecit Hobbesius; denique Wolfius  univerfa. ejus perquam prolixa opera etiam methodo mathematica confcripfit.   Itemque in hac tanta rerum varietate, fervatur quidam ordo, qui Dei voluntati eft omnino conformis; hujufmodi veritas dicitur metaphyfica, Qua; fane veritas est prorfus extrinfeca, nullimode dependens a noflris cogitationibus, ideoque eft  abfoluta, atque asterna.  Poftremo veritas moralis aliorum  fidei innititur, nempe ipsa est, fpiritus  noftri perfuasio narrantium auftoritate conifabilita.  Ex his, quæ ha&enus summa  cum brevitate expofui, apertiflime eruitur, quod veritas fit tanquam totum  quod ex omnium relationum complexione deducitur, quas funt inter ideas. Ex  his quoque intelligitur, quod fi omnes  idearum connexiones, vel contradi&iones  nobis innotefeaut, tunc habebimus veritatis certitudinem. At fi {"dummodo totius aliquam partem agnofcamus, non e rit veritas, fed probabilitas. Qua: ita delibatis, reliqua profequamur.  De certitudine tam intuitiva, quam demonslrativa, probabili,  0  nc ’P'° met h°dus eft via,five ordo, quo vel incognita invenimus;  vel inventa aliis communicamus. Quibus  in re vel a partibus ad totum; vel ab hoc  ad illas proceditur. Si primum, methodus dicitur analytica, fi alterum fyn4 et hic a. Primus modus ex rebus manifeftis,  et fimplicibus procedit ab obfcuras, compofitas, et IMPLICITAS. Contra alter: ut ia  corporis humani anatome, fi omnium  primo difquiram univerfa fluida, deinde  folida, ex quibus poftremo deducam, corporis humani ftructuram ex fluidis, ac solidis conflari, perquam ordinate dispositis. Quod fi hæc vellem aliis enucleare,  principio dicam corpus humanum ex fluidis. Earumque progrejjibus. dis, Sc folidis conflare, tum fingula exponam. Ex quibus fane intelligitur, quod  primus modus pro re invenienda, alter  pro eadem explicanda infervit. His ita expolitis ad propofitum accedamus. Primo certitudo phyfica eft quædam  noftri judicii qualitas, quæ forti invi£laque relatione nollrum fpiritum neceflario  unit cum propofitione, quam nos affirmare, vel negare volumus. Hujufmodi  certitudo fentitur tam in omnium corporum exiftentia, quam in eorum fenfationibus, late, fufeque in prima leflione  pertra£latis. Ex quo primo fequitur, hanc certitudinem fequi debere nollrorum fenfuum  rationem, obje&orumque prelftones. Secundo fequitur, quod fi fenfuum  organa ftnt vitiofa,vel non fint in debita  diliantia, obje&a non poffunt videri clare-dilfin£fa, ut in myopis, Sc presbytis.  Tertio fequitur, quod fi unus fenfus  non fufficiat, necelfe elf, ut adhibeatur  alter. Sic fi vifus non diftinguat, utrum  mafla aliqua fit necne metallica, adhibetur, etiam taffus. Quarto requiritur, ut medium, per  quod lux tranfit, fit omnino fimplex,   i en LefDe veritatum ortu,  en ratio, cur remus in aqua videatur  fra&us.  Quinto requiritur quidam lucis gradus pro vifione fufficiens, alias objeftum  non videtur, uti revera est. Sexto convenit obje£la afpicere fecundum omnes eorundem fitus.  Poftremo requiruntur perferiora inftrumenta, quæ oculis funt maximo adjumento. Hæc de certitudine phyfica, f«tpiitur demonftrativa.  q’ a p. v.   De certitudine dcryonjtrativa. Ri nc ipi° demonftratio nihil aliud  JL eft,quam videre, num prædicatum conveniat, necne, fubje£lo.Qu2 relatio dum a definitionibus, poftulatis, atque  ex axiomatibus deducitur, vocatur direBa. Si autem aliqua contradi6lio, sive  absurdum ostendatur ex proposito principio oriri, vocatur demonftratio indire&a, Primi generis funt pene omnes Euclidis  propofitiones. Secundi vero funt fexta,  feptima, alixque qpamplurim ejufdem roris. Earumque progrejjibut. Ttemque veritas vel ex efie£libus, vel  cx caufis eruitur. Primo cafu dicitur a  pofleriori, in fecundo a priori. Ad primum genus referuntur omnes illas veritates, quas ex obfervationibus, atque experimentis detegimus. Sic Redus deduxit,  omnia infefta oriri ex ovis. Ad aliud  porro genus referuntur omnes philosophorum hypothefes. De omnibus fingillatim  dicemus. Qui fibi proponit perpendere, num  aliquod prædicatum fubjetlo conveniat.  Ex integra definitione, vel ex ejus  partibus propofitiones accipiat pro fyllogifmorum catena conficienda. Si circa  idem obje£fum habentur axiomata, vel  poftuiata, vel alis propofitiones jam demonstratæ, iifdem uti poteftin minoribus  fyllogifmorum propositionibus. Data  propositione, quæ sibi cum aliis est medius terminus communis, revocatur ut  fiat major in alio syllogismo. Cum  his præmissis uniatur alia ex antecedentibus jam nota. Tandem quotquot funt  propofitiones ita inter se conne&antur,  donec ad syllogifmum perveniatur, ut ejus conclusio sit ipsa propositio, quam  demonfirandam fufcepimus. Hinc fi quis, I 2 ostendcre v-llet illud ipfum, quod habet  Horatius in fatyris: nemo fua forte contentus; hunc ia modum procedat.   Def.i. Felicitas eft ille hominis cujufque ftatus, quo omni ex parte eft contentus, cuique ftatui nihil addi, vel detrahi. poteft.   §.4. fuffiEatutnque progrcjpbusl  fufficientem alicujus effe quz in eo locum  habent.   Prsterea notandum, 'quod fi duo effectus quandoque fuerint conjungi, fequi  non debet eofdem femper effe fimul. Ex  g. apparet Cometa id nostro horinzonte,  ergo ærumnæ in familiis, in imperiis ?  aliquis literatus eft facinofofus, literæ igi*  tut funt Civitati detrimento? Si vero attributum rei adhæreat, tunc concludendum, quod res ita fit. Sic EVROPÆVS non  est fua iotte contentus: de fua forte querantur etiam Africanus, Asiaticus, atque  Americanus. Nullus itaque homo vitam  ducit omni ex parte beatam i   Id ipfum dicendum eft, fi propofitio sit hypothetica, dummodo ex repetitis  experimentis proveniat 4 Ita homo, qui  a temperamento cholerico dominatur, ad  crudelitatem natura rapitur. Sed an vere  fit crudelis, observanda est ejus vita, aliter erratur; etenim inftitutio naturam pote ft j  fcttruthcjue progrefftonibus i 1 jj   tert immutare: ex quo intelligitur, quod  propofitionum univerfalitas a repetitis experimentis, atque obfervationibus derivatur At quo pa£ta> a caufarum cognitione ad effe&us ratiocinandum sit, videamus. Primo necefle eft, ttt omnis efFe£lus  fit caufaj proportionalis, fcilicet fi duplex,  vel triplex fit effeftus, dupla, vel tripla  efle quoque debet caufa. Denique erir  phyfica, vel moralis, fi effe&us fuetit hajufmodi. His propofitis, fit igitur. Defii.Deus eft em perfetfijfimum Earumque progrejjtbm. tatorum eft capax. Sane quidam Aftronomi afleruerunt, eandem efle habitatam. Prima eifc intrinseca, secunda extrinseca. Denique verifimilitudo eft illa, quæ reperitur infra certitudinis dimidium: Itemque illa probabilitas, qux certitudi, dinis dimidio ajquivalet, dicitur dubitatio. Primi generis eft hæc: Petrus mihi dixit, me vicifle centum fcuta, fi  hoc eft verum illi fpondeo. En verisimilitudo, fin autem spondeo Dubia  mihi videtur notitia, nam ex utroque latere æquantur. Sed quidnam requiritur, ut refle probabilitates fupputentur. Primo neceffe eft videre, num quod quæritur fit poflibile. Secundo adcurate fupputandi funt omnes refiftentiaj,  vel difficultatis gradus. Ex.g. morietur ne  Sinenfium Imperator in novilunio Aprilis  hujus anni currentis? ut hoc problema rite refolvatur, fupputandus eft numerus civium: Imperatoris ætas, ejufque vita, deinde fi dari poffit aliquis æris influxus  perniciofus: medicorum peritia: aliaque. Tertio notandum, quod fi in  quæfito ex duabus fyllogifmi præmiffis,  una fit certa, altera vero probabilis, conclusio quoque esse debet probabilis. Sia  autem ambæ præmiflæ fint probabiles, conclusio continebit probabilitatem probabilitatis. Sic unus tertis oculatus habet  dimidium probabilitatis; qui illum audivit, et ex eo narrat, habet dimidium  primi; fcillcet dimidium dimidii, hoc eft  quartam probabilitatis partem. Denique fi  illud ipfum narrat tertius, hic habebit dimidium dimidii, nempe ortavum probabilitatis gradum. Et fic deinceps, At ex omnibus probabilitatis generibus, quæ mihi maxime cordi funt,  iunt historia, 8c æconomica, in quibus  vellem ut confenefcereot juvenes, nam  prima eft objertum innumerabilium domi,  militiceque fartorum. Quæque nos reddit  yeluti præsentes omnibus temporibus, a q  J ocis. Hoc uno facilique medio quin  pniverfam telluris fuperficiem cum tot vita? difcriminibus, ac fumptibus peragremus,  difcimus quicquid in ea agitur ab abfentibus. Hinc ex ea cognofcimus Imperiorum origines, formulas, leges, vires, artes, scientias, vicisiitudines,   In æconomia autem eft major  fupputandi utilitas, etenim ex hac fupputalione habei.ur navium numerus, terrarum  m  flatui nocet ? determinanda eft relationis  quantitas. Revocato ad hæc pauca universo ratiocinii mystefio, sequentes regulas – REGULA – cf. H. P. Grice, “The rules of the conversational games: how to make the moves” -- Dialectici proponunt, ut ejufmodi quæsita enodentur. Reg. In cujufque quaditi fdlutiorte omnium primo determinanda eft  vocabulorum vis, maximeque fi ea fmt IMPLICITA. Statim legis hujus neceflltas intelligitur, cujus negligentia etiam apud scriptores magni nominis contentiones perpetuas produxit. Definiantur luxus, libertas, inanitas, prafcientia divina, et eradicatæ erunt decertationes. Vocibus definitis, animadvertatur.  Regula Semel determinata vocabolorum vi, non amplius convenit ab  ea recedere. Quamplurimi hac in re aberrarunt. Vox Deus apud ipsos dell’ORTO, Sc Manichteos non fonat idem. Apud Hobbesium natura jura non semper significant eandem rem. Quid multa. Cartesius ipse materiam fubltilem varie accepit# Videatur praterea. Reg. Si quzfitum fit refolationis capax. Quo expenfo, exquirendum K 3 dein 't Tt > v m  De veritatum ortu, deinceps est, num totum, vel ex parte, limites capacitatis humanas, vel tua; trafcendat. Si primum deferatur inta&um, ut in intelligenda unione mentis cum corpore. Sin alterum te ipfum concute, vel alios te praftantiores, ac seniores interroga. Quam regulam fi fciviflent tot  Jiterati viri, non confenuiflent in tot tantifque quadliunculis inexplicabilibus, atque inutilibus, neque poli tot foculorum  focula etiamnum eas ad manus haberent.  Uti eft malorum origo, humani foetus  conceptio, vis elaftica, attraflio, et cetera! Quid fi quicftio fuerit folubilis. Reg. Videndum, num qurefitum fit fimplex, vel compofitum. Si  compofitum dividendum eft in omnia e/us membra poflibilia. Ex quibus, inutilibus membris refecatis, alia fic extrincentur, ut unum membrum alteri præluceat, ac contineat.  Sic in hoc quæfito: luxus eftne  flatui utilis? videndum eft. 1. Si flatus,  fit Monarchicus, vel Republicanus; deinde num ex propriis, vel exteris artificibus, ac materiis. Tertio si ex propriis, videndum ultimo est num artes primis. Enrumque progr cjjibus. qu?e raro habetur, probabilitas querenda  eft. At non evulgari debet nifi tanquam  veritas probabilis. In quo cavendum quoque eft, ne hypothefes ut thefes habeantur. Eft ha&enus incertum, num terra, vel fol moveatur. Ergo ad probabilitates recurrendum. Itemq. ex variis veritatibus probabilibus quæratur probabilior,  ut Redi hypothefis eft probabilior animalculis fpermaticis Leewenhoeckii.  Reg. Obfervandum porro eft  quxfiti genus, nam (i fit de rebus phyficis, fenfus, exprimenta, atque observationes funt interroganda. Si de rebus»  abrtra&is, rationem interroga; fi denique de rebus fa&is, confule Codices faftorum. Reg. In confulendis autem  codicibus, funditus fciri debet lingua, in  qua Codices fuere confcripti. Ac cavendum a tradu&ionibus vulgaribus, aut Lexicis communibus. Ad hoc rite, re£leque intelligendum fufficiet legere Ciceronis orationes a DOLCE (si veda) IN LINGUAM ITALICAM CONVERSAS: Quininno LUCREZIO (si veda), et VIRGILIO (si veda) verGones. Reg. Ad intimiora fcriptoris  fenfe 1^4 Lett. IK De verttatuni ortu,  fenla penetranda, præter linguam, fac  etiam fcias fcriptoris patriam ætatem,  fæculum  adfe&us > ftudia > exercitationes t  Quorfum ha;c omnia. Nam  ea mirum quantum influere poflunt ad  au6loris intelligentiam .Quicunque enim  fcribit his viribus occultis non modo movetur, fed etiam concutitur. Ergo horum omnium cognitio maximopere prodeft. Id libentiflime oftendetem ex multis kriptorum omnium fententiis, atque  opinionibus, fi in te tam clara teftibus  indigetem  Reg. Non unum aliquod Scriptoris opus diligentiffime verfandum.  eft, fed fumma indufiria legenda iunt  omnia ejufdem fcriptoris opera. Quod  fi de ejus fertterttia nihil confiet: Tunc  vel totum 'tei ice s vel dubita. En potiflima ratio, cut innumeri  ltt judicando errent  Id ex eo maxime  provenit quod Vel integrum librum non degunt, vel non intelligent. At quid fi  fcriptor de aliorum opinionibus j vel fa 4 ftis agat? Eimmque progrcjjibus. Reg. Tunc quære primo an  fcire potuerit. An fuerit perspicax. An in judicando adcufatus. An in referendo fincerus. In quibus omnibus vel  eorum uni fi defecerit, fidem ei denega; fin minus, eundem habe aptum, ac VERACEM. r* Duo Vtllani, mundi hiftoriam  fcripferunt. Sed fciveruntne quæ in eorum funt libris ? maximis fcatent profeflo erroribus. At non fic Guicciardinus. Quid vero fi quamplurimi ex uno hifiorico acceperunt? Quantum ipfi valenf?  Reg. Si quamplures ex uno  hiltorico fua traxerunt, Omnes fimul va- • 1.  lSnt, quantum ille unus, ex quo transcripta fuerunt omnia. Quod fi clare  confiet, fcriptorem fuifle faflt fcienthTi.   mum, in cognofcendo p^jfpicacem, injudicando adcuratum, ad denique irt referendo fincerum, adtribenda eft illis fides. Reg. Turtc obferva an liber  fit fpurius vel genuinus; an interpolatus, vel mutilatus. Si fpurius, eum reiice: fi genuinus eum tene. Si interpolatus, additiones nota; fi denique mutilatus, lacunas agnofce, et diftingue, poftea fi poter is etiam reftitue.  LcR. Di verir arum nrfu,  Primo liber eft fpurius,five a Reg. Oportet perpendere,  num Deus loquutus fuerit: Cui : Quo loco:  Quando: Quid: Si  ccnftet reapfe locutum efle, videndum   infuper est, num quæ dixerit ad nos incorrupte ac genuina, vel interpolata, aut  mutilata pervenerint. Itemque fi verba  pofiint varie interpretari, tunc nemo fut> arbitratu temere ea intelligat, fed unius  ecclefiæ Catholicæ judicio standum erit. Hujufmodi est methodus analytica, quæ non infervit modo pro veritate  LcH. De veritatum ortu,  tate invenienda, fed etiam juvat pro cujufque feriptoris fcientia definienda. Internofeimns enim ex regulis propofitis,  qui scriptores sint ferviles, fuperficiales,  duri, difficiles; qui profundi, nobiles,  clari, folidi, philosophi. Itemque inter nofeimus qui habendi fint optimi fpi ritus, peregrini. Sed ex quo tanta feribendi varietas? Refpondetur,  Hæc varietas partim repetenda  eft ex corpore, partim ex fpiritu humano. Secundo attentio non est eadem in  omnibus, neque fenfuum difpofitio eft  omnino conformis, Denicjue hominum  inftitutio, habitus, exercitia, cultus in  infinitum variant. En feribendi varietas. His omnibus accedunt sensuum  usus, meditandi adfiduitas, librorum Icilio, literatorum virorum frequentia, itinera, experimenta, obfervatipnes, Itemque ad hog conferunt Geometriæ, atque arithmeticæ ftudia, quorum primum  reddit faciliores idearum combinationes,  aliud nos adfuefeit ad eafdein inter se  colligandas.   §.ido. Ex his omnibus oriuntur artium,  fcientiarumque progreffus. Ex his ratiocinandi robur, CLARITAS, atque ORDO. Ex E arumque progrejftbusl his denique politica arcana referantur, fuperditionis myderia evanefcunt, ignorantiæ velum vel retrahitur, vel in minimas partes fcinditur. Reliquum ed, ut  de modo, quo veritas inventa aliis com-i»  municatur, fedulo pertrahemus,  De regulis, quibus explicanda ejl veritas.  LcH. IV. De veritatum ortu,  Reg. Magister {^caveat.  ne sophismata vel paradoxa vel IMPLICATURA sive DISMIMPLICATURA, wl do£lrinas novas auditoribus proponat, nam juvenes hifce femel imbuti, facile in turpiflimum fcepticifmum incidunt. Quin imo.  ltudiofe doceat, qui libri fint fcepticQrum, ut eofdem vitent. Reg. Modum doceat, quo  legeqdi funt libri, ut mentem au£loris, et fpifitum confequi poflint. Qua in re,  juvat le£lio alicujus libri, atque a magiliro notentur omnia ? ut difcipuli proficiant,  Reg, Doceat, quod pro aliqua hitfaria legenda, addifcantur prius chronolqgia, ac Geographia; itemqu®  asthica, ac politica, alias nihil proficient  Reg. In fiiftoria literaria, cure? -ut juventus prima veluti rationis  (lamina in omqihus artibus, ac scientiis  agnofcar: faciat deinde notare earum progrefliones, atque quibus ex caufis a maximo ad minimum devenere gradum,  Reg. Præterea homo eft  natura i nertiflimus, ergo quantum ipfe  ell, totum edftcationi debet' adeoque magilter eum fedulo inftituat, maximeque  io praceptis yit* civilis, nam fi cum non Earumque p rogrejfibus  non poterit efficere philosophum, faciat  faltem bonum, et pium civem Nam fine fpiritu patriotico homines fe mutuo deftruant, et fine religionis idea, erunt Deo ingrati, aliis  vero hominibus pemiciofi.  Reg. Sed fupra omnia ju-ventutem ad laborem horetur, et adfuefcat, atque erga alios reddat benevolam; nam hxc duo funt focietatis veluti  fulcra, qua: corpus civile fullentant.  Reg. Itemque exciretur in  juvenibus amor erga genitores, qui habendi funt totidem Dii terreftres;ex quo  amor, et obedientia in illos oriri debent. Reg. Infuper qui alios docet, excipiat animo grato juvenes, eof  que curet reddere meliores, tam in eorum parte phyfica, quam morali. Quo aoftrema cujufque generis fit, fo!a multiplicatione, .ac divifione, scilicet sola  additione, æ fiibtraftione conficiatur. Sequitur omnes arithmetica; regulas ad falam additionem, ac subtractionem reduci. Dialectica tantopere a Græcis  exculta, deinde a noftris poli literarum  inftaurarionem, ad inftruendum Intelle£hira,  ut omni loco, ac tempore veritatem inveniat, tendit. Hinc finis ejus eft mentem perficere, errores vitare, veritatefque   fr" Legantur tabula numerica Proflafnrafts, .ub Erwert odita, quibu%   Rcduftione ad Arithmeticam. que detegere. Sed qu est cogitandi materia, quxque ipfius mentis vis ? atque energia. Respondetur cogitandi materiam a fenfuum ufu provenire, qui corporum imprefliones excipiendo mentem  tion modo quafi excitant, ac acuunt,  fed quoque eandem imbuunt tot tantifque rerum ideis, ut quadam nobis incognita vi eas inter Te modo conjungens,  modoque feparans ex veritatibus notis ad  incognitas deveniat. En itaque totum  fcientiarum abditiflimum mytterium manifeftatum: En fcieqdi arcana referata :  en denique ars illa pene divini, qua intelle&us fupra res humanas fe erigens ad  peleftia perfcrutanda adfpirat, Quibus 1 ex omnibus profero intelligitur fenfationes efle cogitandi objeflum, ac veluti materiam : mentis vero  artificium in judicando, ac ratiocinando  effe pofitum. Sed quid judicium, quidve  ratiocinium. Judicium eft quidam mentis arftus bus multiplicatio, ac divifto additione, 0 fubtra&atione abfolvuntur. • iy6ftus, quo ideas inter se ieparamus, vel  eaidem conjungimus: fic dicimus: Petrus  e/i dottus: Petrus non efl ovis. In primo  judicio ne6litur do6lrina cum Petro; in alio vero disjungitur ovis proprietas a Petro. Verum dari poliunt certitudines tam  intuitivæ, quani demonllrativæ. Ia intuitiv^s liquet judicia non efl'e, nili itidem,  vel additiones, vel fubtrafliones, hoc eft  judicia affirmativa ad additionem, negativa autem ad fubtra&ionem relerri. Quo autem referuntur ratiocinia, ac tot vulgarissimi argumentandi modi. Ex di£lis in toto Logicæ curfu,  omnes mentis ratiocinationes fatis confiat  elfe duarum idearum relationes cum tertia : nam fi eontigprit, ut quod inter duas  ideas relatio non mihi innotefeat, tunc  «afdem cum alia confero. Cui tertiæ vel  ambæ conveniant, vel minime. In primo cafu ratiocinium dicitur affirmativum, in fecundo negativum. Sic fi quæratur;  folis moles eline ignea. Itemque plantæ  funt animatæ ? neque in primo, neque  in fecundo quæfito video quid mihi affirmandus vel negandum sit inter ideas ea- M  rundem relationes, hinc ad refolvenduni  primum quæfitum.tertiam ideam veluti in  auxilium fumam, ac dic^n: quidquid u, rit, ejt igneum  fol autem urit, efl igitur igneus. In quo syllogifmo, tertia idea, oim qua duas alias comparavi, eft  quicquid curit. ut qua; eidem conveniunt,  inter fe quoque conveniunt. Itaque eidem  urere conveniat tam natura ignis, quam  folis. Ex quo poftremo conclufum eft,  folem efle igneum.  In fecundo quasfito hanc aliam  ideam in auxilium fumam : qua ex fe  moventur, funt animata. Plantæ autem ex  fe non moventur, ergo non funt animata.  In hoc Tyllogifmo tertia idea eft cx fe  movere, cui convenit efle animatum, at  quia eidem non convenit plantarum natura, proindeque conclufum eft plantas non  efle animatas.  Ex hifce duobus exemplis,«fit  manifeftum ratiocinium efle illud ipfum,  quod in Arithmetica regula aurea, five  trium, hoc eft ex datis tribus terminis  vel veritatibus notis, quaritur quarta incognita. Sic in primo fyllogifmo veritates notas, funt. l.Quicquid urit. Iqnis.  Sol urit. Terminus incognitus fol  efi igneus. In alio exemplo. Quod  ex se movetur est animatum. Planta  non se moventur. Ergo planta; non funt ani- M nu- ruat efl quarta veritas incognita, Con itat itaque ratiocinium efle quoque regulam nurnericam, Quantum ad cætgas argumeptandi rationes apud vulgares cognitas, ipfe pon iunt, pifi diyerfe unius  fyllpgifmi modificationes,  p. Ex quo fit, ut illud ipfum Dialectico contingat in quxfitorum folutionibus, quod arithmeticis in fuis problematibus refol vendis f Hi enim quartum terminum proportionalem incognitum poft  tres datos nofos, femper inveniunt vel  multiplicando fecundum cum teifio, vel  primum cum fecundo, eorurpque productum yel dividunt per primum, vel per  tertium, Sic quoque Dialeftjci medium  terminum varie combipando cum fuis extremis modo directo, modoque reciproco  omnes fyllogifmorum formas conficiunt,  Jtemque f; quis ratiocinii naturam per-,  pendat, inyenif eandem ad ipfum judicium referri, etenim in fyllogiljno aliud  pop fit, quam duas yoces prius ad tertiam, deinde inter fe referre, Sicuti igitur quotquot dantur numericæ regula: omnes ad additionem atque fubrraftionem revocantur, ita etiam omnes regula: Logica ad unum judicium vel pegativum, vel affir s R.cduftione ad Arithmeticam  mativum, hoc eft ad ipfam etiam additionem, vel fubtra&ionem referuntur. Hæc cum ita fint, quifque intelligit primo, quod ficuti Diale&icus operetur in ideis, ac fenfationibus, fic  arithmeticus in cyphris numericis:   Intelligitur, quod utriufque finis fit idem hoc eft veritatis inventio Etiam  intelligitur, tot regulas dari in una, quot  in altera. Denique patet mentis operationem in utraque efle eamdem 4 His  demonftratis, nonne fequitur inter has  difciplinas dari maximam analogiam. Nonne Logicaj studiofo esse perquam neceflariam numericam fupputationem? nonne denique fequitur mentem hac exfufcitari,  acui nobilitari. Quibus ita potius inchoabis',  qnam explanatis, patet numericam fupputandi rationem omnibus efle necessariam, maximeque Diale&icis. At fi  jethicas, fi oeconomicus, fi politicus fint  ejusdem expertes, habendi funt bardi, et  tanquam ftipites ac trunci. Quis enim fe ipfum regere ac vincere potuerit nifi  prius proprias vires tam phyficas, quam  morales fupputaverit ? quo patfto aliquis  fe cohibere prafumat, nifi antea et temperamenti, Sc propenfionum, &affeftuum  impetum definierit ? Quomodo denique  socialis, nifi propria et aliena jura, ni fiqqe propria aliena officia ante pra>calluerit. Quid tandem dices in æconomia  civili, ac politica ars numerica cum noftro  tempore paucis rrtagiftris docenda, pauciflijnis vefo difcipulis addifcenda eadem deferatur Q infantuli natura: humanæ afelli! Poffuntne refle profpereque procedere a:que  pes domeflicæ, ac civiles fine ulla numerica fupputatione. Quomodo enim fciremus hominum multitudinem, qui hunp  regnum incolunt: quomodo confummatioriis quantitatem frugum copiam, animalium  fruflum, commercii extenfionem, indituri» produ^qm ? fine hac fciremps navium numerum, regni fijperficiem, terrarum omnium produttjones, veftigalium yim, hominum cujufque coetus lahores,  vita: commoda, fortunas, bona, atates,  morbos periodicos, curationes. Penique  fine ulla fppputandi arte quisnam scire  posset, hujus regni prafeqtem, ac pme?  yitum ft^tum, et quodammodo etiam futqrum pracogpofpere. Quid multa. Non RcduEltorte dii Arithndeiicdrti. i8f  fltf prafens totius Europæ floritas 1 uni  computanJi fpiritui tribuenda est. Ex di£lis igkur hanc in apertiflimam coriclufionem venio i quod fi  qui impetent, re£le facillimeque computant, ejus regimen est philosophicum j  artes, scientiæque florere debent, atque flatus omni e parte effe debet fecufus ac potens Contraque fi ubiqud mendici, otiosi, ignavi, fiagitiofi: fi ex flatii extrahantur materiæ primæ atque immittantur aliorum induflria: i si ars pecuaria negligatus ac commefcium Vilefcat: fi aftifices, agriculæ, ac laboriofi  lngentiffima ve£ligaliuni pondefe dpprimantur : fi ftupidi } Vafri, atque iftfciedtiffimi fublimantuf, deprifnentufque holi efll et induflriofi: si denique rtlufici f hislriones 1 mimi, balatrones ifiagnifice excipiantur, literatique autem viri faceflt,  dicendunl in illo flatu artem computandi prorfus ignoraii Inoumbac itaque huic  fcrentiæ quilibet logicæ studiofus 1 iri  fuifque operationibus confenefcac Marti  visum est, quantum æque paupefibi»  prodefl i locupletibus arqufe i sfque negle£U viris 1 pueris, fenibufque nocebit. Dialectica, qu# efl afS perficienda rationis humans, a Grsecis orta Zenoni Eleati VELIA (si veda) Parmenidis auditofi i et adoptione  filio tribuitur, cujus progfefiio f ac fata  tum apud antiquos tum apud recemiftiirtos ufque ad Abbatem Angelorium Patrem Coeleftirtum brevirtime d£fignatitur. Itemque itir præcipuis fcripfofibus, cjuid itl  iis ^culpatur, quidve laudatur fine partiurti lludio exponitur,  De origine aperntiattunt R.ationii humana, ejuj que maximis progrejpbus, Ex omnibus animantium generibus tiobis huc ufque. cognitis 1 unus   M 4 Jio- homo vi j. 12 rationis cæteris prsfcftat  quia hujus facultatis beneficio se ipsum, et peiie, infinita alia objefta exteriora  cognofcit. Sed quo pa£to; nifi corporum exteriorum diutinis experimentis in fuos  fenfus ? Quid fenfus, iiift qu&dam organa,- quæ nos videmus, tangimus, ac dividimus. Verum quæ ita funt, corporea  funt . Homo igitur corpore confiat, Itemqæ quilibet homo sua natura ducitur ad  veritatis investigandæ studium, 3 d bonam  comparandum, ad malum declinandum. Infuper rerum ordinem, pulcritudinem,  jufiitiam, honeftatem, liberatemque diligit. His addite tot divina rerum inventa, tot artes, tot dtsciplinas, quæ omnia nonnifi ab homine plumbeo materiæ solidæ, atque inertiflitnæ tribui poflunt,  Denique nonne maximum eft animo ipfo  animum videre. Quare homo etiam spirito  confiat. Sed qua via is ad veritatem inveniendam contendit, ea tam theoretice, quam  practice Logicæ tironibus enucleabitur. Sensus, qui funt totidem animi fenfationum fulcra y quibus mens  veluti excitatur, concutitur, atque augetur, re£U difiiogutmtur in exteriores, et  in interivres. Primi funt V ©mrri- eo fortius ac facilius ratiocinatur. Denique quo plures teftes oculati, veraciores, ac Tagaciores, eo veritatum multitudo augetur. At sapisntiffime quifque philofophatur, ii fciat, num subjectum, num  pradicatum, vel eorundem relatio eidem  iit quarenda. Ad qua; tria revocatis universis philosophandi mysteriis, curandum  primum est, ut vocabula accurate definiantur, neque ab eorum vi iemel determinata minime recedendam. Curandum secundo est, utrum quafitum iit resolutionis capax, alias defere. Itemque  utrum simplex, vel compositum. Quibus  rite conftitutis: propofitiones omnes ita  ordire, ut una alteri colligatur ceu in  catena annuli. Infuper videndum, utrum  quafiti genus fit de rebus phyficis; tunc  fenfus atque experimenta adhibe: ii   de rebus abftrattis, rationem interroga. Si denique de rebus factis, Codices  consule. Verum his in confulendis, ausiorum lingua funt callenda, atque fcienda eft illorum patria, astas, religio, seculum, imperium, fefta, mores, adfe£lus, exercitiaque. Postremo loco inquirendum est, jnum liber sit spurius vel genuinus, vel interpolatus, vel mutilates. Quibus undique conquifitis,fi  aliis volueris ea tam viva voce, quam scriptis communicare, dic primo quid sit facultas tfadenda, ex quo et quando orta,  qui fuerunt ejufdem progreflus, qua: fata quique fcriptores, eamque denique  in partes diftin£te propone . Qusb omnia  ceu in parva quadam tabula funt tibi perspicue delineanda. Tum cura, ut omnes  rei nodi proponantur, iidemq. fingillatim  in operis progreffu refolvantur. Sed rite  procefferis fi voces definias, fi a rebus  fimplicibus ad compofitas procedas, fi pa*  radoxa devites fi auditores ad laborem  utilem, atque ad vita: honeftatem inflamtnes, fi pedantifmura quo undique laboramur, declines. En universa informandæ rationis ars; en principia, quibus politica arcana formidando velo obdu&a referantur; en fontes quibus ignorantis tenebrae, ac fuperftitionis tctrificse lemures cvanefcunt. En denique via, qua in faerum veritatis templum ingredi quilibet  poterit. Verum quid funt tot arte», tot fcientiae? Quid hiftoria omnigena. Quid ipfk  fidei regula a Christo prædicata, a noftrifi  que majoribus nobis propofita $ ni fi totidem merttis humans Computationes. Nam nifi San&iflimam invenissent, neque ipsi, neque posteris eam colendam commendassent, Nonne ars computandi in arithmetica contineatur. Quotquot  igitur dantur artes quotquot scientiæ omnes arithmetica sunt regulæ. At jure merito hoc nomen ufurpat Dialectica;  in qua tot regulæ docentur, quot in altera. Principio univeffae Arithmeticae regulae sunt additio, ac subtractio, nam ad  primam revocatur multiplicatio, ad alteram divisio. Hæc tam de integris, quam de numeris fractis. Quo ad potentiarum  elevationes ipfae non sunt, mfi multiplicationes; extractiones vero radicum sunt  multiplicationes, ac divisiones simul, hoc  est additiones, ac subtrctiones. Quid  multa. Nonne ad has quoque duas revocantur omnes trium numerorum regulæ. Quibus ita perspectis, si quis Diale&icae  prscepta perpenderit, identidem inveniet. Nam veritatis objectum eft utrique facultati commune. Altera enim operatur in  numeris, altera in ideis. Itemque mens  combinat in utraque nempe in illa ideas, in hac vero cyphras.Rurfus omnis veritas  vel est intuitiva, vel ex idearum combinatione innoiefcit, scilicet vel addas ideas,  vel eas inter se separes. Nonne ha; sunt  additio, subtractio, ac regula trium. Uti igitur quartus numerus proportionalis cum regula aurea invenitur in arithmetica, ita etiam quarta idea in Logica cum ratiocinatione invenitur. Quisquis igitur Logicam voluerit optime callere, in Arithmetica; fupputationibus se terat ac consenescat; nam. ea, ut bene  Horatius: Æqua pauperibus prodejl, locupletibus. j . æque: Æque neglefta viris, Pueris, Sertibufq nocebit. Francesco Longano. Longano. Keywords: dell’uomo naturale, metafisica, logica. Luigi Speranza, “Grice e Longano: esame fisico dell’uomo” “Grice e Longano: la semiotica” – The Swimming-Pool Library.

 

Luigi Speranza -- Grice e Losano: la ragione conversazionale e l’implicatura conversazionale della filosofia del diritto romano – la scuola di Casale Monferrato -- filosofia piemontese -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Casale Monferrato). Filosofo italiano. Casale Monferrato. Alessandria, Piemonte. Grice: “I like Lossano; his research overlap with that of H. L. A. Hart, but Losano is more interested in the philosophy and he is obviously more continental, as he should, given the prominence of Kelsen in the field!” Si occupa di filosofia del diritto e informatica giuridica. Si laurea a Torino. Insegna a Milano e Alessandria, e Torino. Si occupa di storia della filosofia del diritto; teoria generale del diritto; circolazione mondiale delle idee giuridiche e sociali; filosofia politica; diritti umani; geopolitica; informatica giuridica; privacy; e-publishing; edizioni di archivi storici. Pubblica un completo panorama sull'evoluzione della nozione di sistema nel diritto dalla ROMA antica ad oggi. Cura carteggi di Jhering ed opere di  Jhering e di Kelsen. Curato l'edizione critica delle corrispondenza di Roesler. Come informatico giuridico, ha pubblicato un manualedi informatica giuridica e diritto informatico e un progetto di legge sulla tutela della privacy; Presidente del "Centro di calcolo automatico” a Milano. Altri saggi: La dottrina pura del diritto, Einaudi, Torino; La teoria di Marx ed Engels sul diritto e sullo stato. Materiali per il seminario di filosofia del diritto” (Milano. Anno Accademicom Cooperativa Libraria Università Torinese, Torino); “Gius-cibernetica” Macchine e modelli cibernetici nel diritto, Einaudi, Torino); Libia Materiali sui rapporti fra ideologia ed economia” (Milano. Anno Accademico Cooperativa Libraria Università Torinese, Torino); “Lo scopo nel diritto. Einaudi, Torino, Jhering, Lo scopo nel diritto” (Aragno, Torino, Corso di informatica giuridica, Cooperativa Milano), Corso di informatica giuridica; L'elaborazione dei dati non numerici, Unicopli, Milano; Il diritto dell'informatica, Unicopli, Milano Corso di informatica giuridica;  Stato e automazione. Etas Kompass, Babbage: la macchina analitica. Un secolo di calcolo automatico, Etas Kompass, Milano Scheutz: La macchina alle differenze. Un secolo di calcolo automatico, Etas Libri, Milano); Invenzioni francesi del Settecento. Testi originali con 15 tavole dell'epoca, Bottega d'Erasmo, Torino); I grandi sistemi giuridici. Introduzione ai diritti europei ed extra-europei, Einaudi, Torino, I grandi sistemi giuridici. Introduzione ai diritti europei ed extraeuropei, Einaudi, Torino, I grandi sistemi giuridici. Introduzione ai diritti europei ed extraeuropei, Laterza, Roma Bari, L'informatica legislativa regionale. L'esperimento del Consiglio Regionale della Lombardia, Rosenberg e Sellier, Torino Forma e realtà in Kelsen, Comunità, Milano, Automi arabi. Dal "Libro sulla conoscenza degli ingegnosi meccanismi" (Maestri, Milano); Automi d'Oriente. "Ingegnosi meccanismi" arabi del XIII secolo, Milano Il diritto economico, Unicopli, Milano); L'ammodernamento giuridico, Unicopli, Milano); Corso di informatica giuridica: Informatica per le scienze sociali, Einaudi, Torino Il diritto privato dell'informatica, Einaudi, Torino, Scritto con la luce. Il disco compatto e la nuova editoria elettronica, Unicopli, Milano, L'informatica e l'analisi delle procedure giuridiche, Unicopli, Milano, Diritto e CD-ROM. Esperienze italiane, Giuffrè, Milano, Storie di automi. Dalla Grecia classica alla Belle Époque, Einaudi, Torino Saggio sui fondamenti tecnologici della democrazia, Quaderni della Fondazione Adriano Olivetti, Istituto per la Documentazione Giuridica, Firenze, Kelsen Umberto Campagnolo, Diritto internazionale e Stato sovrano. L. Con un inedito di Kelsen e un saggio di Norberto Bobbio, Giuffrè, Milano, Un giurista tropicale. Tobias Barreto fra Brasile reale e Germania ideale, Laterza, Roma); “Sistema e struttura nel diritto: Dalle origini alla scuola storica” (Giuffrè, Milano, Il Novecento” (Giuffrè, Milano); Dal Novecento alla postmodernità, Giuffrè, Milano U. Campagnolo, Verso una costituzione federale per l'Europa. Una proposta inedita. Giuffrè, Milano,   "Cedant arma Un giudice e due leggi. Pluralismo normative, Giuffrè, Milano, Funzione sociale della proprietà e latifondi occupati, Diabasis, Reggio Emilia, Kelsen, Scritti autobiografici. Traduzione e cura di L., Diabasis, Reggio Emilia Peronismo e giustizialismo: dal Sudamerica all'Italia, e ritorno. M. Rosti, Diabasis, Reggio Emilia, Memoria dell'Accademia delle Scienze di Torino, Classe di Scienze Morali, Storiche e Filologiche, Accademia delle Scienze, Torino Academia delle scienze editorial memorie morali Campagnolo, Conversazioni con Kelsen. Documenti dell'esilio ginevrino Giuffrè, Milano La geopolitica del Novecento. Dai Grandi Spazi delle dittature alla de-colonizzazione” (Mondadori, Milano); Kelsen Arnaldo Volpicelli, Parlamentarismo, democrazia e corporativismo” (Aragno, Torino); Alle origini della filosofia del diritto a Torino: Albini. Con due documenti sulla collaborazione di Albini con Mittermaier, Memorie della Accademia delle Scienze di Torino, Classe di Scienze Morali, Storiche e Filologiche, Accademia delle Scienze, Torino accademia delle scienze/attivita editorial periodici-e-collane/ memorie/morali I carteggi di  Albini con Sclopis e Mittermaier. Alle origini della filosofia del diritto a Torino, Memoria dell'Accademia delle Scienze di Torino, Classe di Scienze Morali, Storiche e Filologiche, Accademia delle Scienze, Torino accademia delle Scienze attivita editorial, periodici-e-collane/memorie morali Alle origini della filosofia del diritto, Il corso di Alessandro Paternostro a Tokyo. In appendice: Paternostro, Lexis, Torino I La Rete e lo stato” (Mimesis, Milano); Bobbio. Una biografia culturale, Carocci, Roma,  Kelsen, Due saggi sulla democrazia in difficoltà” (Aragno, Torino); “La libertà d’insegnamento in Brasile e l’elezione del Presidente Bolsonaro” (Mimesis, Milano).  MAX PLANCK INSTITUTE  FOR LEGAL HISTORY  AND LEGAL THEORY  RESEARCH  PAPER SERIES. Tra lex e ius: le leggi razziste del    fascismo e le amnistie postbelliche.  Una nota anche bibliografica   com/abstract= Tra /ex e ius: le leggi razziste del fascismo  e le amnistie postbelliche    Una nota anche bibliografica. 1. Ottant’anni dalle leggi razziali del fascismo: un anniversario nella pandemia  2. L’antisemitismo dell’epoca fascista e il contesto delle leggi razziali  a) Il problema ebraico e lo Statuto Albertino del 1848  b) Il fascismo e la purezza della stirpe  c) Leggi e documenti razzisti del fascismo: una sintesi  . Commemorare in tempi immemori: tra condanna e nostalgia  . Un esempio: la rievocazione all'Accademia delle Scienze di Torino  . Una guida: i ricordi di Liliana Segre  . Un dibattito: “l’amnistia Togliatti” tra giusta punizione e pace sociale  L’“Amnistia Azara” del 1953 e la fine della giustizia di transizione NAUAOU    Bibliografie   Libri di sopravvissuti   Bibliografia sulle leggi razziali Bibliografia sintetica sull’“Amnistia Togliatti” 1946  Bibliografia sintetica sull’“Amnistia Azara*, Ottant’anni dalle leggi razziali del fascismo: un anniversario  nella pandemia    Nel 1938 venne pubblicato il Manifesto della razza e in quello stesso anno il regime fascista  emanò varie norme razziste che colpivano gli italiani ebrei. Caduto il fascismo, quell’anniversario venne ricordato in convegni e scritti, ma non subito: nel 2018, “l’ottantesimo anniversario  delle leggi razziali antiebraiche del 1938 ha risollevato interesse e attenzione su quella pagina  oscura della nostra storia e sulla successiva rimozione, protrattasi, salvo alcune lodevoli eccezioni, sino all’anniversario del primo cinquantennio”!, cioè sino al 1988, quando la Camera dei [Modona, La magistratura e le leggi razziali 1938-1943, in: Piazza (a cura di), Le leggi  razziali del 1938, Il Mulino, Bologna] Deputati promosse un convegno sulle leggi razziali e Michele Sarfatti pubblicò un’esauriente  raccolta di quelle leggi e delle circolari amministrative che le accompagnarono?.   In Italia il “Giorno della Memoria” venne istituito soltanto nel 2000: “La Repubblica italiana riconosce il giorno 27 gennaio, data dell’abbattimento dei cancelli di Auschwitz, ‘Giorno  della Memoria”, al fine di ricordare la Shoah (sterminio del popolo ebraico), le leggi razziali,  la persecuzione italiana dei cittadini ebrei, gli italiani che hanno subìto la deportazione, la  prigionia, la morte, nonché coloro che, anche in campi e schieramenti diversi, si sono opposti  al progetto di sterminio, ed a rischio della propria vita hanno salvato altre vite e protetto i  perseguitati”3. Da parte delle Nazioni Unite, il riconoscimento del “Giorno della Memoria”  venne soltanto cinque anni dopo, nell’Assemblea Generale del 1° novembre 2005.   Nei quarant'anni dopo il fascismo “un diffuso processo di rimozione ha nascosto sotto un  impenetrabile velo di oblio il periodo della persecuzione dei diritti” proiettando lo stigma  “sul periodo della Repubblica Sociale Italiana, sulla deportazione e lo sterminio nei campi  nazisti. Quello che è stato chiamato ‘il peso di Auschwitz? ha finito per svalutare e minimizzare, sino a cancellarla dalla memoria collettiva, l’essenziale funzione preparatoria svolta dalle  italianissime leggi antiebraiche.   Anche si rievocò quell’anniversario: l’ottantesimo dall’emanazione delle leggi  razziali (che sarebbe più corretto chiamare ‘razziste’). Però, mentre si preparavano non poche  delle pubblicazioni legate a quella ricorrenza, e cominciò  a diffondersi la pandemia del coronavirus Covid-19. Il blocco della vita sociale ed economica  che ne seguì non solo impedì incontri e convegni, ma coinvolse anche le imprese editoriali e  tipografiche, con inevitabili rinvii e ritardi delle pubblicazioni. Molti scritti collegati all’anniversario delle leggi razziali persero così il collegamento temporale con l’evento che intendevano ricordare, mentre d’altra parte subivano interruzioni e ritardi anche le pubblicazioni  che volevano commentare quegli scritti. L’esigenza di ricordare quelle leggi vergognose era  rafforzata dalla costante ripresa degli atteggiamenti politici di estrema destra in Italia e in Europa, nonché dal manifestarsi di forme antisemitismo che si ritenevano ormai appartenenti  a un passato lontano. Alcune fra le più recenti di queste posizioni verranno sommariamente  richiamate nel prossimo paragrafo. L’Accademia delle Scienze di Torino ricordò l’ottantesimo anniversario delle leggi razziali con un convegno, i cui atti pubblicati nel 2021 si aprono con una  “richiesta di scuse per il ritardo della pubblicazione di questo volume rispetto alla data di  svolgimento del convegno al quale hanno contribuito le difficoltà connesse con la pandemia  Covid-19”5. Questa situazione comune a molti altri scritti di quel periodo — mi indusse a  [La legislazione antiebraica in Italia e in Europa. Atti del convegno nel cinquantenario delle leggi razziali,  Roma, Camera dei deputati, Roma Sarfatti, Documenti  della legislazione antiebraica. I testi delle leggi, cfr. infra, nota 36.   3 Art. 1 della Legge, n. 211, Istituzione del “Giorno della Memoria” in ricordo dello sterminio e  delle persecuzioni del popolo ebraico e dei deportati militari e politici italiani nei campi nazisti.   4 Neppi Modona, La magistratura e le leggi razziali Piazza (a cura di), Le leggi razziali del 1938, Il Mulino, Bologna] riunire alla fine del presente scritto le indicazioni bibliografiche che andavano disperdendosi  nei mesi della pandemia: indicazioni che si rivelarono particolarmente numerose perché  intendevano non soltanto rievocare il passato, ma anche — attraverso la rievocazione — contrastare il crescente manifestarsi di atteggiamenti di estrema destra.   Queste pagine si presentano dunque come un dimesso apporto documentario, cioè come  un contributo umile ma, spero, utile per una futura storia del diritto contemporaneo6. Dopo  aver ricordato nel prossimo $ 2 l’evoluzione dell’antisemitismo in Italia, il $ 3 si sofferma su  alcuni recenti episodi soprattutto italiani di chiara simpatia per i regimi dittatoriali prebellici, mentre i tre paragrafi successivi commentano tre recenti volumi sulle leggi razziali, sul  loro contesto e sull’atmosfera dell’immediato dopoguerra: gli atti del convegno dell’Accademia delle scienze, le memorie di Segre e l’analisi dell’“amnistia Togliatti. Infine l’“Amnistia Azara” segna la conclusione tombale della giustizia  italiana di transizione.   Seguono quattro bibliografie: la prima sulle memorie scritte da sopravvissuti alla deportazione; la seconda, più estesa, sulle rievocazioni delle leggi razziali; la terza sull’“amnistia Togliatti” che nel 1946 evitò molte tensioni in una società che  usciva da una guerra civile, ma che d’altra parte lasciò impuniti molti eventi inaccettabili; infine la quarta sull’‘amnistia Azara, che completò il passaggio dalle amnistie  all’amnesia.    Le dittature prebelliche non perseguitarono soltanto gli ebrei, ma anche gli avversari politici  (dai democratici ai socialisti e ai comunisti) e i diversi (gli omosessuali, “le vite non degne  d’essere vissute” i Testimoni di Geova e gli zingari): di essi non è possibile occuparci in queste pagine”.   Per ragioni di spazio non è possibile esaminare l’atteggiamento dell’Italia postbellica di  fronte all’eredità tanto del fascismo quanto, in particolare, della persecuzione degli ebrei.  A partire dal dopoguerra inizia “la costruzione del mito [...] del popolo italiano come salvatore degli ebrei. Si precisa da subito che non si tratta dell’invenzione di episodi falsi, bensì  di un’operazione di storytelling, che modifica la prospettiva sul fenomeno e la percezione  [Un quadro generale è in L., Storia contemporanea del diritto e sociologia storica,  Franco Angeli, Milano.; un esempio concreto di documentazione giuridica a futura memoria è in Id., La libertà d’insegnamento in Brasile e l’elezione del Presidente Bolsonaro, Mimesis, Milano Si vedano per esempio: Giannini, Vittime dimenticate. Lo sterminio dei disabili, dei rom, degli omosessuali e dei testimoni di Geova, Stampa alternativa/Nuovi equilibri, Viterbo; Bravi  - Bassoli, Il porrajmos in Italia: la persecuzione di rom e sinti durante il fascismo, Emil di Odoya,  Bologna 2013, 103 pp. (in lingua romo sinti porrajimos indica lo sterminio: il loro Olocausto); Carla Osella, Rom e Sinti. Il genocidio dimenticato, Tau Editrice, Todi Sulla situazione attuale: Paolo Bonetti, Alessandro Simoni e Tommaso Vitale (a cura di), La condizione giuridica di Rom e Sinti in Italia.  Atti del Convegno internazionale, Università degli studi di Milano Bicocca, 16-18 giugno 2010, Giuffrè,  Milano); Benadusi, I/ nemico dell’uomo nuovo: l'omosessualità  nell’esperimento totalitario fascista. Prefazione di Emilio Gentile, Feltrinelli, Milano] collettiva, portando in primo piano singole azioni individuali contra legem [cioè contro le  leggi fasciste] e mettendo in ombra il contesto complessivo, normativo e culturale, dell’Italia  fascista e della RSI, che portò all’arresto d’ebrei. In altre parole, sino ad oggi  si intrecciano interventi politici e legislativi che pongono con prevalenza l’accento su uno  soltanto dei due aspetti. La vasta opera del penalista Paolo Caroli dedica a questo accavallarsi  di iniziative postbelliche una cinquantina di pagine, per metà costituite da fitte note bibliografiche: a questo scritto può rifarsi chi vuole approfondire gli eventi legislativi e giudiziari  che, dal dopoguerra sino ai giorni nostri, caratterizzano la giustizia transizionale italiana e la  supplenza della magistratura rispetto alla politica. Il fascismo prese il potere in un’Italia che già nella fase pre-unitaria aveva concesso i pieni  diritti alle minoranza religiose presenti sul territorio: gli ebrei e i valdesi!0. Sotto il fascismo la persecuzione dei valdesi derivava dall’atteggiamento politico dei valdesi stessi: non  aveva quindi fondamenti religiosi o razziali, come avvenne invece nei confronti degli ebrei.  Caroli, 1/ potere di non punire. Uno studio sull’amnistia Togliatti, Edizioni Scientifiche Italiane, Napoli  2020, 382 pp. (Fonti e Studi per il Diritto Penale, collana diretta da Sergio Vinciguerra e Fornasari; le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio.   ? A questi temi Caroli dedica gli ultimi due capitoli del suo libro (IV. La transizione amnesica italiana:  l’eredità dell’amnistia [Togliatti]; V. L’oblio della clemenza). I paragrafi finali completano il presente paragrafo sulle leggi razziali del fascismo: 4. Diritto penale e questione ebraica. Un  percorso di autoassoluzione? 4.1. La Shoah nei processi e nella legislazione dell’immediato dopoguerra; 4.2.  L’innesto del paradigma eurounitario: la Giornata della Memoria e l'aggravante del negazionismo;  Il d.d.l.  Fiano: quando il simbolo [fascista] è una minaccia per la democrazia; 5. Lo specchio della transizione degli  anni ’90. Il diritto penale per uscire dalla guerra e il diritto penale per uscire da Tangentopoli; 5.1. Un elemento di differenza fra le due transizioni: sulla maggiore responsabilità dl legislatore; Un elemento  di analogia e continuità: l’abdicazione del legislatore e la responsabilità lasciata alla magistratura. Sulle persecuzioni dei valdesi — che meriterebbero un’apposita ricostruzione — ci si limita qui ad alcune indicazioni bibliografiche. In generale: Dino Carpanetto - Patrizia Delpiano (a cura di), L'Italia fra  cristiani, ebrei, musulmani. Immagini, miti, vite concrete, Claudiana, Torino 2020, 235 pp.  Sull’evoluzione storico-politica dei valdesi: Spini et a/., Il glorioso rimpatrio dei Valdesi:  dall'Europa all'Italia. Storia, contesto, significato, Torino, Claudiana 1988, 165 pp. (con pdf); Bruno Bellion  et al., Dalle valli all’Italia: i Valdesi nel Risorgimento. Introduzione di Giorgio Tourn, Claudiana, Torino Sulla repressione fascista: Giorgio Rochat, Regime fascista e chiese evangeliche.  Direttive e articolazioni del controllo e della repressione, Claudiana, Torino; Davide  Dalmas - Anna Strumia (a cura di), Una resistenza spirituale. “Conscientia” 1922-1927, Claudiana, Torino  (settimanale protestante di Roma, chiuso dal fascismo nel 1927; il volume contiene l’indice  di tutti gli articoli e la riproduzione di alcuni di essi); Susanna Peyronel Rambaldi - Filippo Maria Giordano (a cura di), Federalismo e Resistenza. Il crocevia della “Dichiarazione di Chivasso, Claudiana,  Torino: documento approvato a Chivasso da resistenti provenienti dalle valli valdesi e dalla Valle d’Aosta (di indirizzo repubblicano e federalista: v. anche il manifesto  di Ventotene, Per un’Europa libera e unita] Tuttavia - senza voler con questo avallare il generico mito degli “italiani brava gente” — l’antisemitismo non era un sentimento diffuso tra gli italiani, come attestano due storie personali.  Il generale Maurizio Lazzaro de’ Castiglioni operava sul fronte della Francia occupata: “Les  juifs et les étrangers pourchassés par les Allemands trouvent à ses còtés une réelle protection,  par humanisme certes, mais aussi pour manifester son opposition, parfois ‘musclée’ aux Allemands. Son comportement en tant que commandant de l’occupation illustre les valeurs  qui l’animaient. Il a sans doute contribué à la réputation — au mythe ? — du ‘brave Italien’”1!,  Il commerciante Giorgo Perlasca militò nel fascismo in gioventù; poi, trasferitosi in Ungheria e di fronte alle deportazioni nazionalsocialiste, si finse console generale spagnolo e concesse i lasciapassare che salvarono la vita a più di cinquemila di ebrei ungheresi!?.   Bisogna tenere presenti questi esempi individuali per comprendere il contesto sociale in  cui si inserirono le leggi razziali. Esse trovarono meno antisemiti che in Germania,  però non pochi opportunistici spalleggiatori: “Se è vero, infatti, che in Italia gli  ebrei erano degradati a cittadini di serie b, va anche evidenziato come il ruolo degli italiani nell’operazione di caccia all’ebreo e di collaborazione nella deportazione fu pressoché  motivato da opportunismo di tipo economico e personale, più che da ideologia antisemita  finalizzata allo sterminio, propria invece del contesto nazista. Nei processi davanti alle CAS  [Corti Straordinarie d'Assise del dopoguerra] relativi alla Shoah, infatti, lo scopo di lucro  risulta quasi sempre presente. Mentre la prossima sezione di questo paragrafo ricorda l'emancipazione delle minoranze  religiose nel Piemonte risorgimentale (estesa a tutt'Italia con l’unificazione nazionale), la  sezione successiva documenta come - sino a pochi anni prima delle leggi razziali — l’atteggiamento fascista rispetto ai problemi razziali fosse diverso da quello della Germania di allora.  Infine, nella terza sezione, vengono sintetizzate le norme razziali emanate dal fascismo. Panicacci, L’occupation italienne, Sud-Est de la France, Presses Universitaires de Rennes, Rennes, Cecini, Il salvataggio italiano degli ebrei nella Francia  meridionale e l’opera del generale Maurizio Lazzaro de’ Castiglioni, Stato Maggiore dell’Esercito, Ufficio  storico, Roma L’emissione abusiva di questi lasciapassare spiega il titolo della sua autobiografia: Giorgio Perlasca, L’împostore, Il Mulino, Bologna.; cfr. anche Deaglio, La banalità del bene. Storia di  Giorgio Perlasca, Feltrinelli, Milano. Negli anni del Risorgimento si erano occupate della questione ebraica personalità importanti come Carlo Cattaneo!3 e Massimo d’Azeglio!4. Nel Piemonte sabaudo - sul cui territorio  viveva, oltre alla minoranza ebraica, anche la minoranza valdese — il problema delle minoranze religiose era stato risolto nel contesto liberale che aveva accompagnato l’emanazione dello  Statuto Albertino nel 1848. Questa costituzione venne poi estesa all’intero Regno d’Italia, rimanendo in vigore anche durante l’epoca fascista e sino all’entrata in vigore nel 1948  dell’attuale costituzione.   Lo Statuto Albertino riconosce il principio di eguaglianza all’art. 24: “Tutti i regnicoli, qualunque sia il loro titolo o grado, sono eguali dinanzi alla Legge. Tutti godono egualmente  i diritti civili e politici, e sono ammessi alle cariche civili e militari, salve le eccezioni determinate dalle leggi” Esso tutela formalmente anche la libertà individuale, l’inviolabilità  del domicilio, la libertà di stampa e la libertà di riunione. Inoltre “la  Religione Cattolica, Apostolica e Romana è la sola Religione dello Stato” (art. 1). Lo Statuto  Albertino entrò in vigore il 4 marzo 1848: l'emancipazione dei valdesi venne poco prima di  quella data (con le Lettere Patenti), mentre l'emancipazione degli ebrei  venne subito dopo di essa: a entrambe le minoranze erano così riconosciuti i diritti civili e politici. Un decreto regio abolì i privilegi ecclesiastici ed espulse i Gesuiti dallo Stato  sabaudo. Una legge di poco posteriore (la “Legge Sineo”) precisava che la  differenza di culto non impediva il godimento dei diritti civili e politici e l'ammissibilità alle  cariche civili e militari!S,   Questa era la situazione giuridica ereditata dal fascismo al momento della sua presa del  potere e, soprattutto, della sua affermazione elettorale, quando nel Parlamento giunse a detenere 400 seggi su 540. Iniziava l’epoca delle “leggi fascistissime. È difficile spiegare come, partendo da questo rapporto pacificato con la comunità ebraica,  si sia giunti alle leggi razziali del 1938. Per rispettare le esigenze di sintesi di questa nota soprattutto bibliografica, mi limiterò all’esame di un solo testo, ma importante: l’Erciclopedia [Cattaneo, Ricerche economiche sulle interdizioni imposte dalla legge civile agli israeliti, Zini, Milano. Questo estratto dagli “Annali di giurisprudenza pratica” v. 23, porta sulla copertina il titolo:  Sulle interdizioni israelitiche, adottato nelle numerose edizioni successive, come nella recente Interdizioni  israelitiche. Introduzione e cura di Gianmarco Pondrano Altavilla. Prefazioni di Noemi Di Segni, Ofer  Sachs, Maurizio Bernardo, Castelvecchi, Roma Azeglio, Dell’emancipazione civile degl’israeliti, Le Monnier, Firenze Una sintesi di queste emancipazioni è in Alberto Cavaglion (a cura di), Minoranze religiose e diritti. Percorsi  in cento anni di storia degli ebrei e dei valdesi, 1848-1948, Angeli, Milano Atti delle Giornate  di studio tenute a Torre Pellice e Torino] Italiana, comunemente nota come Enciclopedia Treccani. Essa ha quindi preso forma per intero nell’epoca fascista, che ha trasfuso in  essa anni di lavoro pre-fascista dando così origine a un’opera tuttora culturalmente valida. GENTILE (si veda) (che a questa enciclopedia ha consacrato molti anni della propria vita, e  riposto in essa uno dei maggiori titoli della sua personale reputazione) si muove tra due  poli: da un lato, “in un’enciclopedia non si vuol distribuire diplomi di gloria ma semplici informazioni sulle persone come sulle cose che ognuno per qualsiasi motivo può aver vaghezza  di conoscere; dall’altro, essa nasce quando “l’Italia, per l’azione potente d’un grande Uomo  e d’una grande Idea, risorgeva per la terza volta a imperiale potenza e riaffermava nel mondo  la sua missione.   Esaminando in questa enciclopedia le voci sul fascismo e sui problemi razziali, si nota  che sino a pochi anni prima delle leggi razziali l'atteggiamento ufficiale, riflesso nelle voci  dell’enciclopedia, è nettamente distaccato dall’ideologia dominante in Germania. Anche qui  il fascismo si presenta, secondo Alessandro Galante Garrone, come una “dittatura annacquata” dalla “italica disposizione alla inefficienza del potere” cioè come “qualcosa di abissalmente  diverso dal rigore consequenziario del regime nazista. Il gatto e la tigre, come mi pare dicesse  in quegli anni dall'America Giuseppe Antonio Borgese”!8,   È inevitabile partire dal voce Fascismo, scritto dal vice-segretario del Partito Nazionale Fascista, Arturo Marpicati, e, al suo interno, dalla sezione Dottrina politica e sociale: testo non  imparziale, ma certamente autorevole, perché firmato da Benito Mussolini!9, Nelle sei dense  colonne in cui egli passa in rassegna le dottrine confutate dal fascismo e gli indirizzi teorici  e pratici di quest’ultimo, non compare la parola ‘razza’ o ‘razzismo’; vi si legge soltanto: “La  politica ‘demografica’ del regime è la conseguenza di queste premesse, e subito si  passa a criticare l’universalismo e l’internazionalismo.   La voce Razza rivela qualche sorpresa nella sezione Le razze umane, firmata da  Gioacchino Sera, antropologo dell’università di Napoli. Egli critica  gli studi antropologici tedeschi perché scritti “con un così evidente entusiasmo ‘nordico’, che  lascia trasparire troppo chiaramente la tendenziosità e l’inaccettabilità dei risultati.  Ne deriva un’“unilateralità dei risultati della maggior parte di questi studi: cioè l’affermata  prevalenza dell’elemento nordico nella genesi della civiltà europea. Tale prevalenza sarebbe  determinata da una maggiore ‘creatività’ della razza nordica, in confronto con tutte le altre,    16 Ad essi si aggiunge il volume Appendice I del 1938, quindi ancora durante il fascismo: in esso infatti   confluiscono i vari fascicoli (come spiega Gentile nella sua Prefazione), seguito da due volumi di Appendici, già postbellici. In queste pagine faccio  riferimento solo all’Appendice I del 1938.   17 Giovanni Gentile, Prefazione all’Appendice Garrone, Amalek, il dovere della memoria, Rizzoli, Milano, sw. Fascismo. La sottovoce Dottrina politica e sociale è firmata da Benito Mussolini per esteso (mentre tutte le voci sono firmate soltanto con la sigla degli autori) ed è scritta in prima  persona: “Quando, nell’ormai lontano marzo del 1919, dalle colonne del Popolo d’Italia, io convocai a  Milano i superstiti interventisti-intervenuti] stando agli autori suddetti. Ciò senza dubbio non corrisponde alla realtà E conclude: “Come la storia della civiltà non autorizza esclusivismi di popoli nell’opera creativa della  civiltà umana, così l'antropologia non autorizza esclusivismi di razza. Soltanto l’Appendice dell’anno delle leggi razziali) presenta il lemma Politica fascista della razza come prosecuzione e completamento della voce Razza del 1935, richiamata  poco sopra?0. L'autore Virginio Gayda - direttore del “Giornale d’Italia” gloriosa testata della  destra storica divenuta in quegli anni quasi portavoce del governo fascista — seguendo l’interpretazione allora diffusa presenta la politica razziale antiebraica dell’Italia come l’importazione del modello adottato dal fascismo in Africa Orientale: “Questo tipo nuovo d’impero, che  ammette nel suo territorio vaste masse bianche di nazionali, crea anche un problema nuovo,  che è quello dei rapporti fra nazionali e indigeni” Per arginare il meticciato “lo Stato intervenne con precisi principi di netta separazione: un decreto-legge, approvato nel Consiglio  dei Ministri del 9 gennaio 1937, vietò con sanzioni penali [reclusione da 1 a 5 anni?!] le relazioni con carattere coniugale tra i cittadini italiani e i sudditi dell’Africa Orientale Italiana In quel territorio il concubinato era facilitato da un un istituto del diritto locale — il  matrimonio per mercede o pro tempore — che regolava anche gli obblighi verso i nati dalle  unioni temporanee, diffuse tra le truppe italiane23. Questo concubinato, noto come reato di  “madamato” era avversato dal regime?4: “l'Impero si conquista con le armi, ma si tiene con il  prestigio” aveva detto Mussolini; e una circolare del governatore dell’Harar ribadiva questo  precetto con un’ineludibile alternativa: “Aut Imperium Aut Voluptas!”   La sanzione legislativa contro il “Ìmadamato” precede di pochi mesi le leggi antiebraiche.  Secondo Virginio Gayda, questa politica si trasferisce “dal piano imperiale a quello nazionale” a causa “di due fatti esterni: le abbondanti immigrazioni in Italia di elementi stranieri,  Appendice, Razza (sezione: La politica fascista della razza). Ne è autore Virginio Gayda, direttore del “Giornale d’Italia” sul quale il 15 luglio 1938 venne pubblicato l’articolo anonimo  Il fascismo e i problemi della razza, che — riprodotto il 5 agosto 1938 sul primo numero della rivista “La difesa della razza” con la firma di dieci scienziati — ebbe poi larga diffusione come Manifesto degli scienziati  razzisti, anticipando la legislazione razziale.   21 “Conversione in legge del r.d.l., sulle sanzioni per i rapporti d’indole coniugale tra cittadini e sudditi” archivio.camera.it/ inventari/scheda/ disegni-e- proposte-legge-e-incarti- commissioni- 1848-1943/ CD0000007 126/ conversione-legge-del-r-d-1-19-aprile-1937-xv-n-880-sulle- sanzioni-i- rapporti-d-indole-coniugale-cittadini-e-sudditi Norme relative ai meticci” LeggeCfr. anche Giorgio Rochat, I/ colonialismo  italiano, Loescher, Torino Su questo tema avevo affidato una tesi, divenuta poi libro: Marina Rossi, Matrimonio e divorzio nel diritto  abissino. Stratificazione di diritti ed evoluzione dell’istituto, Unicopli, Milano 1982, 152 pp. (2° ed. rivista e  ampliata).   24 Mario Manfredini (magistrato), Problemi di diritto penale coloniale nell'Africa orientale italiana: il delitto di  madamato, “Scuola positiva. Rivista di diritto e procedura penale, 1938, n. 1-2, 15 pp. (estratto); Federico  Bacco,// delitto di “madamato” e la “lesione al prestigio di razza”. Diritto penale e razzismo coloniale nel periodo  fascista, in Loredana Garlati — Tiziana Vettor (a cura di),// diritto di fronte all’infamia nel diritto: a 70 anni  dalle leggi razziali, Giuffrè, Milano 2009, pp. 85-121; Gabriella Campassi, // madamato in Africa Orientale:  relazioni tra italiani e indigene come forma di aggressione coloniale, in Miscellanea di storia delle esplorazioni,  vol. 12, Bozzi, Genova] soprattutto ebraici, fuggiti dopo il 1919 e sempre più numerosi dall’Europa Orientale e poi  dopo dalla Germania e infine dall’Austria. Ne nasce “un duplice problema: di  concorrenza molesta al lavoro italiano e soprattutto d’influenza corrosiva creata dalla mentalità di una razza che non può armonizzarsi con quella della razza italiana. La formulazione di  questi problemi doveva portare alla creazione di una vera politica italiana di razza, nel senso  di un’azione statale rivolta alla difesa della purità della razza italiana e dell’esaltazione dei  suoi più essenziali valori” (ivi). Il tutto accompagnato da una vana rassicurazione: “La politica  razziale fascista riguardante gli Ebrei tende a separare la razza italiana da quella ebraica senza  assumere alcun carattere particolarmente persecutorio. Quale sia poi stata la realtà  lo illustrano, ad esempio, le vicende esistenziali descritte nel $ 5 e nella bibliografia Libri di  sopravvissuti. Se si ricorda che ebbe luogo il rogo dei libri nella Piazza dell’Opera  di Berlino (poi Bebelplatz di Berlino Est), sorprende che alcune importanti voci dell’Enciclopedia Treccani sulla cultura ebraica siano state affidate ad autori ebrei sino al 1938; proprio  in quello stesso anno entrava in vigore una “delle norme per la difesa della razza nella scuola  italiana” che ordinava: “Nelle scuole d’istruzione media frequentate da alunni italiani è vietata l’adozione di libri di testo di autori di razza ebraica. Il divieto si estende anche ai libri che  siano frutto della collaborazione di più autori, uno dei quali sia di razza ebraica; nonché alle  opere che siano commentate o rivedute da persone di razza ebraica. Pincherle era docente universitario e redattore dell’Enciclopedia Treccani, ma — a causa delle leggi razziali — dovette esiliarsi in Perù, dove insegna a Lima nell’Universidad Nacional Mayor de San Marcos (la più antica dell'America) e nell’Università Pontificia,  fino al suo ritorno in patria a guerra finita. Alla voce Antisemitismo, Pincherle  traccia una storia generale dell’antisemitismo, e conclude. Anche in Italia il dopoguerra da luogo a qualche pubblicazione antisemita. Si tratta per lo più di traduzioni o  di rimaneggiamenti di opere straniere. Ché alla diffusione dell’antisemitismo da noi osta la  tradizione del nostro Risorgimento nazionale, al contrario di quanto accadde in Germania,  tutta favorevole, per ragioni nazionali, all’emancipazione degli ebrei ed al loro incorporamento nello Stato. Mancano del resto in Italia i motivi economici e sociali che, se non  giustificano, spiegano in parte la fortuna dell’antisemitismo in altri paesi: scarsi di numero  gli ebrei italiani e quasi tutti stabiliti da secoli nel paese, sì da essersi completamente italianizzati; lunga tradizione di pacifica convivenza tra ebrei e cristiani specialmente in quelle  provincie, come la Lombardia, la Venezia, la Toscana, nelle quali la tolleranza è stata largamente praticata anche dagli antichi governi; mancanza di un’alta banca e di un’oligarchia  finanziaria specificamente ebraiche Art. 4 del Regio decreto-legge, Integrazione delle norme per la difesa  della razza nella scuola italiana.   Antisemitismo, Pincherle è docente di storia del Cristianesimo all’Università di Roma; da non confondere con l’omonimo romanziere, noto con lo pseudonimo  di Moravia] L’ampia voce Ebrei apre la sezione ‘Antropologia’ con queste parole. Occorre  anzitutto affermare l’inesistenza di una pretesa razza o tipo ebraico. Ne è autore il già ricordato Sera, antropologo di Napoli. La sezione ‘Storia e religione’  del popolo ebraico è affidata al rabbino maggiore di Trieste, Israele Zoller; ‘Diritto ebraico”  a Dante Lattes, rabbino a Roma; ‘Diritto post-talmudico’ a Mario Falco, professore di diritto  pubblico all’Università di Milano ed esponente di rilievo della comunità ebraica: a lui si  deve la “Legge Falco” che — in parallelo con i Patti Lateranensi  - regolò  i rapporti tra lo Stato fascista e le comunità ebraiche in Italia28. Nonostante questi rapporti  di alto livello con lo Stato fascista e la sua iscrizione dal 1933 al partito fascista, anche Falco  dovette lasciare l’insegnamento nel 1938. Morì nel 1943, mentre era in fuga per sottrarsi alla  deportazione. È importante la sua amicizia con Arturo Carlo Jemolo?29, presso il quale trovò  rifugio la sua famiglia superstite sino alla fine della guerra.   Non mancavano però ebrei fascisti, anche in posizioni di rilievo. Venne perciò istituita  la figura dell’“ebreo arianizzato” sulla base di una specifica legge. Un’apposita  “Commissione per le discriminazioni” (nota come “Tribunale della razza” i cui atti non erano  pubblici) formulava un parere, sulla cui base il Ministero dell'interno emanava un decreto  di arianizzazione, che dichiarava “la non appartenenza alla razza ebraica anche in difformità  delle risultanze degli atti dello stato civile” evitando così l’applicazione delle leggi antiebraiche. Questa disposizione “favorì un vero e proprio mercato delle ‘arianizzazioni’, alimentato  da una schiera di faccendieri e truffatori, di funzionari corrotti e di avvocati di bassa lega,  basato su testimoni falsi chiamati a dichiarare di aver avuto occasionali rapporti sessuali con  una donna ebrea sposata.   Gli ebrei ebbero comunque una vita difficile. Sulle difficoltà cui andarono incontro gli  ebrei fascisti sono esemplari le vicende di un importante filosofo del diritto del Novecento,  Vecchio. Rettore dell’università di Roma sotto il fascismo, epurò  vari docenti ma fu a sua volta espulso sulla base delle leggi razziali. Alla fine della guerra  venne reintegrato nella sua posizione di docente come perseguitato in base alla legislazione  razziale, ma poco dopo venne nuovamente rimosso a causa della sua attività di rettore sotto il  fascismo. Per questo le sue memorie narrano la persecuzione di un perseguitato. Ebrei, Questa voce affronta tutti gli aspetti della cultura ebraica: lingua, letteratura, musica, numismatica.  Secondo Gentile, questa legge “riduceva l’autonomia statutaria e il carattere di democrazia interna, al contempo assicurando allo Stato un forte controllo sulle Comunità Jemolo, Lettere a Mario Falco, Giuffrè, Milano Legge, Norme integrative del Regio decreto-legge, sulla difesa della razza italiana (Gazzetta Ufficiale Questa normativa è analizzata nel $ 3. Un richiamo indispensabile: il basilare r.d.I. La valutazione della razza ebraica: la legge de 13 luglio1939 e il “tribunale della razza”, in Gian Savino Pene Vidari,  La legislazione antiebraica del 1938-39, con la sua applicazione in Piemonte nel campo dell’istruzione e dell’avvocatura, in Piazza, Le leggi razziali Modona, La magistratura e le leggi raziali 1938-1943, in Piazza, Le leggi razziali Vecchio, Una nuova persecuzione contro un perseguitato. Documenti, Tipografia artigiana, Roma  Leggi e documenti razzisti del fascismo: una sintesi    Il clima fin qui evocato e il legame sempre più stretto con il nazionalsocialismo portarono  l’Italia fascista a emanare le leggi razziali. I destinatari erano soprattutto gli ebrei:  persone, a quell’epoca, secondo Gayda33; oppure “non più di quarantaquattromila”  come desume Salvatorelli da altre fonti34. Il primo quesito che si pone è questo: come potevano le leggi razziali essere compatibili con lo Statuto Albertino che, come si è visto, aveva  concesso la piena capacità giuridica a ebrei e valdesi? La risposta è nella natura giuridica  di quello stesso Statuto: esso è una costituzione flessibile, modificabile cioè con una legge  ordinaria. Quindi l'emanazione delle leggi razziali abrogava le norme emancipatorie dello  Statuto Albertino. Esso venne così progressivamente svuotato, ma poté restare in vigore sino  alla fine del fascismo, così come la costituzione di Weimar rimase in vigore sino alla fine del  nazionalsocialismo.   La preparazione delle leggi razziali iniziò, quando MUSSOLINI,  come Ministro dell’Interno, istituì la Commissione per la preparazione di provvedimenti  legislativi concernenti la difesa della razza italiana e la disciplina degli ebrei stranieri residenti in Italia. Seguirono numerosi testi legislativi sulla politica razziale del fascismo. Due  giorni dopo il decreto sull’esclusione degli ebrei dalla scuola venne  emanato il decreto-legge “per la difesa della razza italiana”: articoli basilari per la politica  antiebraica fascista e per la definitiva perdita dell’eguaglianza civile degli ebrei nello Stato  italiano” che costituiscono “la ‘magna charta’ dell’antiebraismo giuridico fascista.   Per brevità, ci si limiterà qui a citare soltanto alcuni articoli tratti dal Regio decreto-legge, Integrazione delle norme per la difesa della razza nella scuola italiana (il cui art. 4 è già stato ricordato poco sopra); sono più che sufficienti per comprendere  qual è lo spirito di queste leggi. A qualsiasi ufficio od impiego nelle scuole di ogni ordine e grado, pubbliche e private, frequentate da alunni italiani, non possono essere ammesse persone di razza ebraica, anche se siano state    comprese in graduatorie di concorsi anteriormente al presente decreto; né possono essere ammesse al  conseguimento dell’abilitazione alla libera docenza. Agli uffici ed impieghi anzidetti sono equiparati  [Questa cifra è fornita dal già citato Gayda: Appendice, alla voce Razza. Il censimento nazionale degli ebrei indica però l’ebrei italiani  e  stranieri (rapporto del sottosegretariato “Demorazza” Ministero degli Interni, in Cavaglion —  Romagnani, Le interdizioni del Duce, Salvatorelli — Mira, Storia d’Italia nel periodo fascista, Einaudi, Torino Sull’intera parabola della legislazione razziale si veda l’esauriente Giorgio Fabre, I/ razzismo del duce. Mussolini dal Ministero dell’interno alla Repubblica sociale italiana. Con la collaborazione di Annalisa Capristo,  Carocci, Roma Sarfatti, Documenti della legislazione antiebraica. I testi delle leggi, in Michele Sarfatti (cur.),  Le leggi contro gli ebrei, “La rassegna di Israel” (numero monografico. Un elenco delle norme razziali è reperibile anche su Internet wiki/ Leggi_  razziali fasciste# Legislazione_ italiana_in_chiave_ razziale).  Vidari, La legislazione antiebraica, con la sua applicazione in Piemonte nel  campo dell’istruzione e dell’avvocatura, in Piazza, Le leggi razziali] quelli relativi agli istituti di educazione, pubblici e privati, per alunni italiani, e quelli per la vigilanza  nelle scuole elementari.  Delle Accademie, degli Istituti e delle Associazioni di scienze, lettere ed arti non possono far  parte persone di razza ebraica. Alle scuole di ogni ordine e grado, pubbliche o private, frequentate da alunni italiani, non  possono essere iscritti alunni di razza ebraica. È tuttavia consentita l’iscrizione degli alunni di razza  ebraica che professino la religione cattolica nelle scuole elementari e medie dipendenti dalle Autorità  ecclesiastiche. Nelle scuole d’istruzione media frequentate da alunni italiani è vietata l’adozione di libri di  testo di autori di razza ebraica. Il divieto si estende anche ai libri che siano frutto della collaborazione  di più autori, uno dei quali sia di razza ebraica; nonché alle opere che siano commentate o rivedute da  persone di razza ebraica. Per i fanciulli di razza ebraica sono istituite, a spese dello Stato, speciali sezioni di scuola elementare nelle località in cui il numero di essi non sia inferiore a dieci. Le comunità israelitiche possono  aprire, con l’autorizzazione del Ministro per l'educazione nazionale, scuole elementari con effetti legali per fanciulli di razza ebraica, e mantenere quelle all’uopo esistenti. Per gli scrutini e per gli esami  nelle dette scuole il Regio provveditore agli studi nomina un commissario. Nelle scuole elementari di  cui al presente articolo il personale potrà essere di razza ebraica; i programmi di studio saranno quelli  stessi stabiliti per le scuole frequentate da alunni italiani, eccettuato l’insegnamento della religione  cattolica; i libri di testo saranno quelli di Stato, con opportuni adattamenti, approvati dal Ministro  per l'educazione nazionale, dovendo la spesa per tali adattamenti gravare sulle comunità israelitiche. Nella parte meridionale dell’Italia liberata dagli Alleati e, successivamente, sull’intero territorio nazionale le norme razziali vennero abrogate in considerazione dell’“urgente  ed assoluta necessità di reintegrare nei propri diritti anteriori i cittadini italiani appartenenti  alla razza ebraica per riparare prontamente alle gravi sperequazioni di ordine morale e politico create da un indirizzo politico infondatamente volto alla difesa della razza.   Tuttavia la reintegrazione degli epurati nelle loro posizioni originarie fu spesso complessa,  perché i loro posti erano stati nel frattempo affidati a colleghi vincitori di un regolare concorso. Ancora una volta è utile esaminare un caso paradigmatico: quello del filosofo del diritto TREVES (si veda), reduce da un lungo esilio in Argentina, e della sua complessa reintegrazione,  ricostruita da Nitsch in un volume ricco di documenti originali. Tra di essi viene citata  una lettera di Ravà a Treves; quest’ultimo aveva chiesto ragguagli  sul suo possibile rientro in Italia. Con l'abolizione delle leggi razziali, — scrive Ravà, — rientrano in servizio, oltre me, anche Donati e Levi di filosofia del diritto. Ciò disturba quelli che  sono ai nostri posti e io mi rammarico di dover disturbare BOBBIO (si veda). Questi è chiamato  a Torino, ma non c’è posto, essendo rientrati due professori ebrei. Ora può essere lo chiamino a Milano. Qui a Roma VECCHIO (si veda) è stato collocato a riposo per ragioni politiche e ne  è molto amareggiato. Per altri sono in corso provvedimenti (Maggiore, Cesarini). Tutto ciò  Regio Decreto-Legge, Disposizioni per la reintegrazione dei diritti civili e politici dei  cittadini italiani e stranieri già dichiarati di razza ebraica e/o considerati di razza ebraica. Pubblicato nella  Gazzetta Ufficiale — serie speciale — e convertito dal decreto legislativo luogotenenziale pubblicato nella Gazzetta Ufficiale, serie speciale] determina un ambiente poco simpatico; perché come non fu gradevole che siano stati occupati i nostri posti, così non è bello andare al posto dei professori ora epurati. E io non sono  sicuro che il nostro ritorno sia gradito a tutti, perché sposta notevoli interessi.   Nel dopoguerra la costituzione repubblicana stabilì all’art. 3 l'uguaglianza di tutti gli italiani senza distinzioni, tra l’altro, di razza. Però anche questo articolo della costituzione non  è del tutto applicato, come si è visto nel primo dopoguerra con la discriminazione dei “mulattini” (i nati durante l’occupazione degli alleati) e come avviene ancora oggi con il mancato riconoscimento della cittadinanza italiana ai nati in Italia (e perfettamente integrati) da genitori non italiani. Silvana Patriarca, professoressa di storia alla Fordham University di New York,  ha analizzato questo aspetto della recente storia italiana, giungendo alla conclusione che, “se  nella nuova repubblica democratica l’idea di razza non era più accettabile se applicata agli  ebrei, la stessa continuava a essere accettabile se applicata a persone dalla pelle più scura.   Ne è prova ancora oggi il sempre ricorrente rifiuto del “ius soli” e nel persistere del “ius  sanguinis” che attribuisce la cittadinanza (e, quindi, anche il diritto di voto) a lontani discendenti di emigranti che spesso non sono mai stati in Italia e non parlano più l’italiano. Un  dibattito senza fine: “Il presidente del consiglio Paolo Gentiloni, alla festa per i dieci anni  del Partito democratico ha detto che si sta impegnando per far  approvare la legge di riforma della cittadinanza impropriamente chiamata ius soli, che era nel  programma elettorale del Pd ed è bloccata al Senato da due anni”4!,  Commemorare in tempi immemori: tra condanna e nostalgia    Il ricordo e la condanna delle leggi razziali del fascismo è divenuto ancora più necessario  nei tempi presenti, nei quali la condanna delle colpe fasciste si scontra con una crescente  nostalgia per quegli anni e con un rafforzamento dei movimenti di estrema destra‘. (Questo [Nitsch, Renato Treves esule in Argentina. Sociologia, filosofia sociale, storia. Con documenti inediti e la  traduzione di due scritti di Treves, Accademia delle Scienze, Torino Tutto è mutato; Le difficili vie della normalizzazione: l'abrogazione delle leggi razziali e la disciplina  della revisione dei concorsi). La lettera di Ravà è citata.  (Documento). Il riferimento è al penalista di Palermo Giuseppe Maggiore e al filosofo del diritto  Widar Cesarini Sforza.   40 Silvana Patriarca, I/ colore della Repubblica: “figli della guerra” e razzismo nell'Italia postfascista. Traduzione  di Duccio Sacchi, Einaudi, Torino. La frase citata è ripresa nella recensione di Nadia Urbinati, L'Italia è una Repubblica fondata sul razzismo, “Domani” Camilli, Ius soli, ius sanguinis, ius culturae: tutto sulla riforma della cittadinanza, “L’internazionale”internazionale.it/ notizie/annalisa-camilli/ 2017/10/20/ riforma-cittadinanza-da-sapere).  Sulla destra italiana: Coglitore, Cernigoi, La memoria tradita. L'estrema destra da Salò a  Forza Nuova, Ed. Zero in Condotta, Milano; Ferrari, Da Salò ad Arcore. La mappa  della destra eversiva, L’Unità, Roma; Passarelli - Dario Tuorto, La Lega di Salvini:  estrema destra di governo, Il Mulino, Bologna; Ugo Maria Tassinari, Naufraghi. Da Mussolini] clima ostile alla democrazia parlamentare si manifesta anche in Europa e fuori d'Europa: ma  non è qui possibile occuparcene4.) Senza perdersi in distinzioni e condanne che sarebbero  inappropriate in queste note soprattutto bibliografiche, basti qui accennare sommariamente  allo stillicidio di prese di posizione “nostalgiche” che tendono a ripresentarsi ciclicamente,  per poi essere dimenticate.   Per esempio, nel 1989 Alessandro Galante Garrone pubblicava “un grido d’allarme” contro  “i pericoli sempre latenti o risorgenti dell’antisemitismo in Italia e nel mondo” e ricordava  che “verso la fine degli Anni Cinquanta e della prima metà degli anni Sessanta si ebbe in varie  parti del mondo una preoccupante ondata di razzismo e in particolare di antisemitismo. Anche l’Italia ne fu insudiciata” Proprio come ai nostri giorni, anche allora si discusse sulla  chiusura di organizzazioni di estrema destra e la Germania sciolse il Bund Heimatfreier  Jugend e la Demokratische Nationale Arbeiter Partei” dalla sigla sinistramente simile alla Nationalsozialistische Deutsche Arbeiter Partei di Hitler. Altre  ricorrenti manifestazioni di antisemitismo si sono ripetute nei decenni successivi, cioè sino  ai giorni nostri e su di essi Galante Garrone andò pubblicando una serie di  articoli “sul quotidiano “La Stampa?” di Torino. In altre parole, nulla di  nuovo sotto il sole44.   Per limitarci ai casi più recenti, nel febbraio del 2021 la consigliera comunale torinese del  Movimento Cinque Stelle, Monica Amore, è accusata di razzismo per una   vignetta satirica a sfondo razzista sugli ebrei pubblicata sui social (e poi rimossa a furor di polemiche).   Il procuratore aggiunto Emilio Gatti l’ha iscritta nel registro degli indagati con l’accusa di diffama zione aggravata dall’odio razziale. L’inchiesta è stata aperta ufficialmente ieri dalla procura di Torino   a seguito dell’esposto depositato a Palagiustizia da un legale incaricato dal presidente della comunità   ebraica Dario Disegni. Il post raffigurava un collage di testate giornalistiche del gruppo Gedi accompa-gnato da immagini evidentemente antisemite e cioè la caricatura di due uomini con naso pronunciato,   Kippah e la Stella di David giunte alla consigliera attraverso un canale Telegram. Lei, in cima al post,   aveva scritto: “Interessante.  Qualche mese dopo, il Sottosegretario all’Economia nell’attuale governo Draghi — Claudio  Durigon, della Lega - proponeva di ritornare alla toponomastica fascista in un comizio a  Latina, città sorta nelle terre dell'Agro Pontino bonificate dal fascismo e inaugurata il 18 dialla Mussolini: anni di storia della destra radicale, Immaginapoli, Pozzuoli Sui rappporti  dei movimenti italiani con quelli stranieri: Piero Ignazi, L'estrema destra in Europa, Il Mulino, Bologna Milza, Europa estrema: il radicalismo di destra, Carocci, Roma Qualche accenno è nel mio Democrazia senza democratici: Weimar alle porte?, in Hans Kelsen, Due saggi  sulla democrazia in difficoltà, Aragno, Torino; inoltre: Id., Germania: manifestazioni neonaziste, privacy e libertà d'informazione, “Diritto dell’informazione e dell’informatica” La libertà d’insegnamento in Brasile e l’elezione del Presidente Bolsonaro, Mimesis,  Milano Dieci di questi articoli sono riprodotti in Galante Garrone, Amalek, il dovere della memoria, cLe citazioni provengono dalla breve Premessa. lastampa.it/ torino/ news/post-antisemita-la-consigliera-amore-indagata-peristigazione-all-odio-razziale] con il nome di Littoria (divenuto poi Latinia  e l’attuale Latina. In un comizio a Latina dove parla accanto a Salvini, Durigon propone  di cambiare il nome al giardino comunale per reintitolarlo al fratello del duce, Arnaldo, come era  durante il fascismo, accusando l’attuale sindaco di aver fatto un’operazione politicamente orientata  quando nel 2017 ha intitolato il parco ai magistrati Giovanni Falcone e Paolo Borsellino: “Questa è la  storia di Latina che qualcuno ha voluto anche cancellare con quel cambio di nome a quel nostro parco, che deve tornare a essere quel Parco Mussolini che è sempre stato” Ma il sindaco Damiano Colella  spiega che nessuno “ha cancellato la storia di Latina. Il podestà stabilì di cambiare tutta la  toponomastica. E da quel giorno Parco Arnaldo Mussolini è diventato Parco Comunale. Quando nel  2017 abbiamo intitolato il parco a Falcone e Borsellino non l’abbiamo fatto per rivalsa nei confronti  della storia della città. Abbiamo scelto i valori e il sacrificio di due uomini dello Stato che hanno perso  la vita per l’affermazione della legalità e della giustizia contro la mafia” Infatti “la delibera numero 248  del 31 luglio 1943 cambiò tutta la topomomastica: Piazza Ciano divenne piazza Giulio Cesare, piazza  Predappio piazza del Mercato, piazza Littorio cambiò nome in piazza d’Italia, insieme a tutte le vie,  viale delle Camicie nere per esempio divenne via Giosuè Carducci Si noti che “in realtà Arnaldo Mussolini non ha rapporti con la storia cittadina, perché è  morto nel 1931, prima della fondazione di Littoria, nome originario di Latina, battezzata dal  fratello Benito Mussolin La sortita del Sottosegretario leghista va collocata nella situazione locale, alla vigilia delle elezioni comunali di Latina, con la Lega che tenta di captare i voti  della destra con candidati dai sospetti coinvolgimenti in vicende di mafia o di corruzione, ora oggetto  di processi da parte della Lega contro “Domani” il giornale che ha pubblicato queste notizie. La vicenda Durigon si salda così alla richiesta di sanzioni per le liti temerarie intentate contro i giornali per le  notizie pubblicate: ma questa polemica sulle liti come strumento per soffocare la stampa libera è una  vicenda diversa, La politica italiana dibatté sull’opportunità di far dimettere questo membro del Governo,  cosa che avvenne 22 giorni dopo quell’affermazione sul “Parco Mussolini” anche “per le relazioni emerse con personaggi legati ai clan di Latina” - “rapporti pericolosi”4. Mentre in Italia  questa disputa era in parte soffocata dal ritorno degli atleti italiani dalle Olimpiadi (dove per  la prima volta avevano raggiunto il record di 40 medaglie), la notizia non passava inosservata    all’estero:    Il The Times di Londra dedica un pezzo al sottosegretario leghista: “Let's dedicate local park to Mussolini, says italian minister” (“Dedichiamo un parco a Mussolini, dice un ministro italiano”). Così anche  Abc Neuws, il portale della celebre emittente americana (“Crescono le tensioni dopo la proposta di dedi- [Preziosi, / partiti si accorgono che Durigon è impresentabile: adesso cacciatelo, “Domani” Trocchia, Con i richiami a Mussolini Durigon coltiva i voti fascisti per la Lega, “Domani” Zini, Durigon sta cercando di fermare ‘Domanî’ a colpi di querele, “Domani” Tizian — Nello Trocchia, Durigon si dimette e accusa i giornali di averlo infangato, “Domani”  Il sindacalista di Durigon dava ordini al clan di Latina,“Domani] care un parco a Mussolini”) che come Euronews — colosso che trasmette in 155 Paesi — riprende il titolo  della American Press. Ma c'è pure il francese L’opirion, che parla di “nostalgia fascista”50,    In pieno Ferragosto era giunta anche un’altra dichiarazione, come minimo qualunquista, di  un candidato sindaco di Milano per il centrodestra:    “Io non distinguo le persone tra fascisti e antifascisti, contro questo o contro quell’altro. Le persone  non le distinguo se non per uomo, donna e persone perbene” Luca Bernardo, candidato della destra  alle Amministrative di Milano, preferisce non prendere posizione. E così ammette che per lui fascisti  e antifascisti uguali sono” [...] Parole che suonano come una difesa del sottosegretario leghista Claudio Durigon, che nei giorni scorsi si era augurato che un parco di Latina fosse dedicato ad Arnaldo  Mussolini!,    In tempo già preelettorale hanno avuto luogo le elezioni locali in  importanti comuni — l’esempio del Sottosegretario Durigon fece scuola, e anzi qualcuno  rincarò la dose, proponendo che Piazzale dei Partigiani, a Roma, tornasse ad essere intitolato  ad Adolf Hitler come ai tempi dell’occupazione nazionalsocialista: Dopo le polemiche sul caso del Sottosegretario all’Economia della Lega Claudio Durigon che, du rante un comizio a Latina aveva proposto di intitolare di nuovo il parco ad Arnaldo Mussolini,  ora arriva un’altra idea di intitolazione che fa discutere. A lanciarla, come riporta “La Repubblica” è  Andrea Santucci, vigile del fuoco ed ex consigliere comunale leghista di Colleferro, che si dichiara  favorevole a intitolare di nuovo piazzale dei Partigiani a Roma, ad Adolf Hitler. Le sue parole: “Nel  bene e nel male questa è la nostra storia, credo anche che per la cecità di alcuni perdiamo moltissimo  in termini di turismo nel voler nascondere. Alcune eredità del passato fascista riemersero in una  storia che non è solo individuale. Dopo le mancata reviviscenza, a Latina, del parco che fu  intitolato ad Arnaldo Mussolini, nella poco lontana Anzio (dove sbarcarono gli Alleati nel  1944) Edith Bruck — scrittrice ebrea ungherese sopravvissuta alla Shoa e naturalizzata italiana  — rifiutò il Premio per la Pace con una lettera al sindaco: “Avrei volentieri accettato, se nel frattempo non avessi saputo che è stata negata la benemerenza a una mia correligionaria, Adele  di Consiglio, sopravvissuta alla barbarie nazifascista, e invece è stata riconfermata a Mussolini”53, Infatti nel 2019 il Partito Democratico aveva proposto di revocare la cittadinanza ono- [L. Giar.,I/ caso [Durigon] arriva sul “Times”e in tutta Europa, ma non al Tg2,“Il Fatto Quotidiano” S1 L. Giar., Milano, Luca Bernardo fa il nostalgico: “Non distinguo tra fascisti e antifascisti”, “Il Fatto Quotidiano”. Inoltre: “Certo che c’è differenza tra i due, se vogliamo andare sul semantico. So  che cosa mi volete chiedere, so che cosa vi rispondo’, ha replicato ai cronisti a margine di un evento. E a  domanda diretta se possa definirsi antifascista, Bernardo tergiversa ancora: ‘No, io non mi definisco né A,  né B, né Z. Mi definisco un cittadino della città di Milano, che vuol dire che è aperto e liberale. La libertà  conquistata grazie ai nostri nonni dobbiamo portarla sempre avanti. Io mi definisco Luca Bernardo che  arriva dalla società civile”   S2 “Intitolare a Hitler piazzale dei Partigiani”: bufera su ex consigliere leghista di Colleferro huffingtonpost.it/entry/intitolare-a-hitler-piazzale-dei-partigiani-bufera-su-ex-consigliere-leghista-acolleferro Redazionale,] Anzzo, onorificenza a Mussolini: Bruck rifiuta il premio, “Il Fatto Quotidiano] raria a Mussolini e di conferirla ad Adele di Consiglio. L’allora sindaco respinse entrambe le  richieste, e oggi Edith Bruck rifiuta di essere associata al cittadino onorario Benito Mussolini,  responsabile della deportazione degli ebrei italiani, e quindi anche della sua. La risposta del  sindaco attuale suona però non come una discolpa, ma come un’aggravante: “Mussolini ha la  cittadinanza onoraria dal 1924. Prima di me ci sono stati tre sindaci comunisti, due socialisti,  uno repubblicano, uno Ds e nessuno l’ha mai revocata. Anzi questo argomento non è stato  mai discusso in Consiglio comunale. Questi e altri eventi e interventi pubblici palesemente nostalgici culminarono, il 9 ottobre  2021, nelle manifestazioni di piazza a Roma che portarono alla devastazione della sede centrale del sindacato CGIL: un assalto nel quale ebbero una posizione di rilievo gli esponenti  del movimento di estrema destra Forza Nuova. L’irruzione nelle sedi sindacali non è una novitàs5, ma la devastazione romana richiamò alla memoria di molti l'assalto e l’incendio della  Camera del Lavoro di Torino d - giusto un secolo fa — e l’affermarsi dello squadrismo  fascista.   Non si tratta di casi isolati, benché frequenti: in realtà, questa tradizione di “fascismo eterno” non si è mai spenta e trova il suo caso più emblematico in Verona, in una sequenza che  inizia nel 1920 e dura ancora oggi:   Nero era il colore dello sparuto drappello di “diciannovisti” capeggiati da Italo Bresciani, fondatore e   segretario del piccolo Fascio di Verona, il “terzogenito” nato appena due giorni dopo la fondazione a   Milano dei FASCI DI COMBATTIMENTO. Nera è l’evoluzione in città del Partito nazionale fascista. La prima visita di Mussolini in città: il futuro duce atterra con un Aviatik nella scalcinata piazza d’armi di stradone Santa Lucia. Diciotto anni dopo, un’altra visita.   Trionfale. Verona diventa il teatro di fondazione della Repubblica sociale italiana, sede di cinque ministeri e di importanti comandi tedeschi. Il nome della città si incide   dunque anche nella storia del fascismo repubblicano: accostato prima al Manifesto di Verona (il piano  programmatico per il governo della RSI, in cui si definivano gli obiettivi politici del Partito fascista  repubblicano, nato dalle ceneri del Partito nazionale fascista) e poi al celebre processo di Verona, che  condannò Galeazzo Ciano e altri gerarchi accusati di avere tramato con Badoglio per fare arrestare   Mussolini. È sempre a Verona che il comando generale della Gestapo allestisce   la sua base in Italia. [... Nel dopoguerra] Il territorio scaligero diventa un crocevia per diverse organiz zazioni neofasciste: la Rosa dei Venti del generale Amos Spiazzi; Ordine Nuovo; la sanguinaria sigla   Ludwig — responsabile di dieci “omicidi per caso” — e il Fronte Nazionale di Franco Freda sono gli zii.    Poi sono arrivati i nipotini. Che portano avanti la tradizione della ‘ditta’. Neri sono i movimenti che,  da metà anni Ottanta, mettono radici a Verona. Ferrario, Anzio. Il “rifiuto” di Edith Bruck: “Mat accanto a Mussolini”, “L'Avvenire, avvenire. it/attualita/ pagine/il-rifiuto-di-edith-bruck-mai-accanto-a-mussolini).   SS Per esempio: “Lavoratrici, lavoratori! Un criminale attentato fascista è stato compiuto contro la sede  della CGIL [dalle] forze della estrema destra che temono l’unità dei lavoratori e la loro combattività  sindacale: lavoratrici, lavoratori! rispondete con la lotta unitaria: uniti si vince. Federazione milanese del  Pci” (Manifesto del PCI del 1964).   56 Paolo Berizzi, Verona, la città in fondo a destra: dal fascismo al fascismo, *MicroMega” micromega.net/verona-estrema-destra-berizzi/). La “singolarità del caso Verona, il laboratorio italiano della destra radicale” è descritta per esteso nel volume (da cui è tratto l’articolo di “Micromega”) di Paolo Berizzi, È gradita la camicia nera, Rizzoli, Milano] Nell’autunno del 2021 si moltiplicarono in Italia i moti di piazza, nei quali estremisti di  destra e, in misura minore, di sinistra si infiltrarono nelle manifestazioni organizzate dai movimenti contrari alle misure anti-pandemiche, come No-Vax e No-Green Pass. Un esempio  inquietante di questa simbiosi è la manifestazione dei No-Vax, quando i partecipanti sfilarono per le vie di Novara con pettorine a strisce bianche e grigie contrassegnate  da numeri, in un demenziale richiamo ai campi di stermino nazisti: volevano così protestare  contro l’obbligo del certificato vaccinale nei luoghi pubblici, odiato simbolo della “dittatura  sanitaria” La Procura della Repubblica indaga sul “negazionismo” dei partecipanti, anche se  per poter “negare” bisognerebbe “sapere” o almeno “avere una vaga idea” mentre in questo  caso l’ignoranza abissale si rivela più preoccupante della violazione di certe norme giuridiche. Purtroppo tra gli italiani è presente un elevato tasso di analfabetismo funzionale”, e in  queste aree di regressione culturale si inseriscono i gruppi di estrema destra: “La vergogna  dell’ignoranza” così lAssociazione Nazionale Partigiani Italiani ha commentato la sfilata di  Novara.   Soprattutto il partito di estrema destra “Forza Nuova” ha organizzato sistematicamente l’infiltrazione in vari settori della destra presentabile e dei movimenti incolti, attraverso l’attività  del suo leader Roberto Fiore, arrestato dopo l’assalto alla sede sindacale di Roma. Mussolini, successivamente eletta alla Camera, lascerà il seggio all’europarlamento al neofascista Fiore, che a Bruxelles compirà passi decisivi nel progetto di infiltrazione di  sigle sicuramente più presentabili e ascoltate di quanto lo è Forza Nuova” Fiore ha finanziato  con fondi esteri “un’associazione molto ascoltata tra i critici della gestione governativa della  pandemia. A questo si aggiunge l’infiltrazione metodica nei salotti della chiesa conservatrice  e oltranzista” per esempio nell’associazione Pro Vita et Famiglia (la quale nega però questo  legame)58. Questo doppio livello consente a Forza nuova, da un lato, di “contare nei palazzi  della politica pur senza rapresentanza parlamentare” e, dall’altro, di infiltrarsi a Roma e a  Milano, a Torino e a Trieste nelle manifestazioni contro “la dittatura sanitaria” inneggiando  alla dittatura del ventennio. A Milano “il gruppo ha cantato slogan di chiara matrice fascista  durante la partecipazione al corteo contro il certificato verde” e sono stati fermati “8 militanti  del gruppo di estrema destra per apologia del fascismo” In conclusione, “il bilancio finale  del corteo parla di 83 denunce e di un 22enne arrestato nei concitati momenti del tentato (e  fallito) assalto alla Camera del lavoro, sede della Cgil [di Milano, questa volta]. Sono ormai  [Il 70% della popolazione italiana si colloca al di sotto del livello 3, il livello di competenze considerate  necessarie per interagire in modo efficace nella società del XXI secolo”: così si esprime sull’analfabetismo  funzionale il rapporto ISFOL, “Istituto per lo sviluppo della formazione professionale dei lavoratori”:  ente pubblico di ricerca vigilato dal Ministero del Lavoro  -- it happens – analfabetismo funzionale existe anche quello di ritorno. I dati ufficiali sono nel Rapporto nazionale sulle competenze degli  adulti isfol.it/piaac/i-risultati-di-piaac). Una dettagliata analisi di questa strategia del ‘doppio binario” è in Giovanni Tizian, Anatomia dell’infiltrazione fascista nell’èra dei complotti, “Domani” da cui sono tratte le citazioni nel  testo. “Le affermazioni presenti nell’articolo volte ad accostare la onlus [Pro Vita et Famiglia] al partito  Forza Nuova sono false, inesatte, oppure nemmeno pertinenti” scrive in una Richiesta di rettifica il presidente della onlus, Antonio Brandi, riservandosi azioni legali (“Domani] oltre 300 i denunciati nei 14 cortei che vanno avanti: e questo nella  sola Milano.   Poiché queste gravi tensioni presenti in tutt'Italia assumevano spesso un aspetto quasi  eversivo, i partiti di centro-sinistra chiesero di applicare contro Forza Nuova la XII disposizione transitoria della costituzione (“È vietata la riorganizzazione, sotto qualsiasi forma, del  disciolto partito fascista”) e presentarono varie mozioni parlamentari a questo fine. Il Parlamento rinviò però ogni decisione.   Nel dibattito parlamentare e politico di quei giorni è stata richiamata più volte la “Legge  Scelba; poiché essa riporta alla memoria le tensioni ormai  lontane dell’immediato dopoguerra, vari giornali l’hanno illustrata ai lettori odierni:   La norma di riferimento è la legge. Meglio conosciuta come “legge Scelba”   (dal nome del politico Dc che, alla guida di un comitato interministeriale del governo De Gasperi, la   elaborò) rientra nelle norme di attuazione della XII disposizione transitoria e finale della Costituzione:   “E vietata la riorganizzazione, sotto qualsiasi forma, del disciolto partito fascista” si legge. La norma   attua questo principio mettendo nero su bianco il concetto di “riorganizzazione” del “partito fascista”   e prevedendo due strade per lo scioglimento dei gruppi: tramite il ministro dell’interno, sulla base di   una sentenza di un tribunale, oppure in maniera più diretta attraverso un decreto del governo, ma solo   in casi “straordinari di necessità e di urgenza”90,   Delle due vie prospettate nel 1952, il parlamento scelse quella della sentenza giudiziaria, che permetteva di guadagnare tempo rinviando ogni decisione e affidandosi così alla  tanto criticata funzione suppletiva della magistratura: suppletiva cioè della decisione politica  cui non riescono a giungere i governi deboli e le coalizioni troppo frammentate:   Nessun vincolo arriva dal Parlamento allo scioglimento di Forza Nuova. Le quattro mozioni del cen trosinistra che chiedevano all’esecutivo di utilizzare la legge Scelba e di sciogliere con decreto la for mazione di estrema destra, e i suoi simili, sono approdate oggi pomeriggio in Senato. Ma, il tempo di   presentarle, e sono state ritirate, diventando un ordine del giorno unitario. Un atto cioè, d’indirizzo,   ma non vincolante. Che può essere letto come la legittimazione ulteriore di quello che sembra essere  l’orientamento del governo: prima di scrivere anche una sola riga del decreto legge di scioglimento,  aspettiamo che la magistratura si esprima sui fatti del 9 ottobre, sulla devastazione della Cgil a Roma.    Dopo un lungo dibattito il Senato ha approvato per alzata di mano l’ordine del giorno del centrosinistra: l’atto avrà poco più che una valenza simbolica®!,    Il condizionare lo scioglimento di un movimento neofascista all’esistenza di una futura sentenza giudiziaria aveva tre precedenti. Da un lato, lo scioglimento di movimenti neofascisti  era già avvenuto con “lo scioglimento di Ordine Nuovo, movimento sciolto dal Ministro dell’interno Taviani in seguito alla sentenza di accertamento della ricostituzione del partito fascista, nel processo in cui era pubblico ministero Vittorio Occorsio, poi  [Giuzzi, Corteo no pass, un fermo e 83 denunciati, “Corriere della Sera” Bartoloni, Sanzioni e scioglimento dei partiti fascisti, cosa prevede la legge Scelba repubblica.it/ politica news/iter_scioglimento_partito_fascista Olivo, Su Forza Nuova la maggioranza si sgonfia: il governo non sarà costretto a scioglierla huffingtonpost. it/entry/ su-forza- nuova-la-maggioranza-si-sgonfia-il-governo-non-sara-costretto-ascioglierla _ it] ucciso in un attentato rivendicato proprio da Ordine Nuovo”; con lo scioglimento  di Avanguardia Nazionale; nel 2000 con lo scioglimento del Fronte nazionale. D’altro lato,  le esitazioni attuali del governo non sono infondate, e i dubbi sull’opportunità dello scioglimento sono stati sintetizzati dai giuristi Michele Ainis e Vladimiro Zagrebelsky: lo scioglimento rischierebbe di provocare “un’inversione di prospettiva tra persecutore e perseguitato”  (Ainis), né esso è lo strumento più adatto a cancellare i rigurgiti neofascisti (Zagrebelsky).  Per fronteggiare il problema delle organizzazioni neofasciste la “Legge Scelba” era stata  attualizzata con la “Legge Mancino” che qui può essere soltanto menzionata. Il governo Amato emanò il Decreto Legge n.122 contenente “misure urgenti in materia di  discriminazione razziale, etnica e religiosa” poi convertito nella legge 205/93 e oggi conosciuta come  Legge Mancino. La Legge Mancino costituisce ancora oggi il principale strumento legislativo contro  i crimini d’odio, mirando a sanzionare e a prevenire le condotte di discriminazione razziale, etnica  e religiosa, attraverso il divieto di ogni organizzazione movimento o gruppo che abbia tra i propri  scopi l’incitamento alla discriminazione o alla violenza per motivi razziali, etnici, nazionali o religiosi.  L’art. 7 comma 3 della legge Mancino consente lo scioglimento di organizzazioni, associazioni, movimenti o gruppi che abbiano favorito la commissione dei reati elencati dall’art. 5 della medesima Legge  (oggi descritti all’art. 604 fer del codice penale [64]). Si tratta di tutti quei reati commessi per finalità  di discriminazione o di odio etnico, nazionale, razziale o religioso, ovvero al fine di agevolare l’attività  di organizzazioni, associazioni, movimenti o gruppi che hanno tra i loro scopi le medesime finalità”    Ma qui conviene arrestarsi: il Parlamento ha approvato un atto che, come si è detto, “avrà  poco più che una valenza simbolica” mentre le manifestazioni contro  la “dittatura sanitaria” vengono strumentalizzate dai nostalgici delle dittature tout court. Questa reviviscenza dell’estrema destra non avviene solo in Italia. Sempre in quegli stessi  giorni, il governo polacco era coinvolto nella polemica (anche giudiziaria) sulla legge con  cui vietava a società straniere di possedere più del 49% di reti televisive o radiofoniche in  Polonia: in questo modo eliminava le catene critiche rispetto al governo, come TVN24, controllata dall’americana Discovery International. Inoltre quello stesso governo prendeva una  misura che negava il risarcimento agli ebrei che erano stati espropriati durante l’occupazione  nazionalsocialista della Polonia, entrando così in collisione con gli Stati Uniti: Prosegue il suo corso tra le polemiche anche la legge che blocca i risarcimenti agli ebrei (e non ebrei) espropriati durante la Seconda guerra mondiale e nella furia nazionalizzatrice del regime comunista.  Ponendo il limite massimo di 30 anni per la presentazione del ricorso da parte degli ex proprietari,  o degli eredi, il governo vanifica in blocco tutte le istanze. Per chiudere definitivamente il capi- [Caputo, Neofascismo e ordine democratico: sciogliere Forza Nuova necesse est,“Micromega” micromega.net/sciogliere-forza-nuova/). Caputo analizza anche la “Legge Mancino” appena accennata nel testo.   63 Ivi; e Vladimiro Zagrebelsky, “La Stampa”  lastampa.it/ topnews/lettere-eidee/10/16/ news/i-pro-e-i-contro-di-un-decreto-su-forza-nuova.   64 Per un’analisi del contenuto di queste norme: Modifiche agli articoli 604-bis e 604-ter del codice penale, in  materia di violenza o discriminazione per motivi di sesso, di genere, di orientamento sessuale o di identità di  genere A.C. 107, A.C. 569, A.C., A.C. 2171, A.C. 2255 Dossier  Il testo unificato adottato come  testo base documenti camera it leg  (Dossier] tolo risarcimenti, e per giustificare la decisione, il legislatore si è fatto forte di un complicato fardello   pregresso di atti giuridico-amministrativi, risalente ai decenni passati. Ma ciò che ha scatenato l’ira   degli Stati Uniti e di Israele sono state le allusioni al rischio di possibili “tentativi di truffa” da parte di   millantatori, indice per Washington e Gerusalemme di una politica “cripto-antisemita” Non esplicita,   ma già nei fatti6S,   Anche la Francia registra da tempo un crescente antisemitismo. Nelle manifestazioni che  ogni sabato scendono in campo contro la c.d. ‘dittatura sanitaria’ in varie città della Francia  “fioriscono dei numeri sull’avambraccio (riferimento ai deportati nei campi di concentramento) o delle stelle gialle sulla giacca (richiamo alla politica antisemita nazista)”66, Si moltiplicano le scritte “Qui?” (Chi?), il cui valore antisemita va però spiegato. “Qui?” fa riferimento  a un’allusione antisemita del generale a riposo Dominique Delawarde, che il 18 giugno 2021,  in una trasmissione su CNews, continuava ad accusare un complotto mondiale “qui contròle  le Washington Post, /e New York Times, chez nous [cioè in Francia] BFM-TV et tous les journaux  qui viennent se grouper autour”, senza però citare alcun nome. La ripetuta domanda “Chi?”  resta senza risposta, e il conduttore a questo punto interrompe la trasmissione. Ma da quel  momento la domanda “Chi?” diviene uno slogan degli antisemiti: il 7 agosto un’insegnante  di destra, in una manifestazione contro la politica sanitaria, inalbera un cartello con i nomi  dei traditori — tutti ebrei — accompagnati dallo slogan “Mais Qui?” (“Ma chi?”): e la “Q” è  adorna di diaboliche corna”.   Riassumendo i fatti recenti — “Sui cartelli compaiono i ‘Chi? diretti contro la comunità  ebraica, derivati da un’allusione antisemita del generale a riposo Dominique Delawarde; su  un centro di vaccinazione vengono dipinte delle stelle di Davide; una stele in omaggio a  Simone Veil, in Bretagna, è stata vandalizzata tre volte in una settimana”  “Le Monde” non  può fare a meno di chiedersi: “Que se passe-t-il en France?,   E non solo in Francia: Bergoglio condanna il crescente antisemitismo durante il suo viaggio in Ungheria e Slovacchia, le cui comunità ebraiche avevano softerto molto durante l’epoca nazionalsocialista, ma nelle quali l'antisemitismo  stava riaffiorando sotto i governi sovranisti di destra. Nel 1941 l’effimero Stato slovacco — sot[Rosaspina, “I/ blocco dei risarcimenti contro gli ebrei è inaccettabile” Ma il governo: avanti con la  legge, “Corriere della Sera, Antisémitisme: le poison de la banalisation lemonde.fr/ idees/article/2021/08/18 /antisemitisme-le-poison-de-la-banalisation Sur la pancarte [...] figure une série de noms de ‘traîtres’: plusieurs responsables politiques actuels, mais  aussi une dizaine de personnalités frangaises ou américaines, qui n’ont que peu de rapport direct avec  la gestion de la crise sanitaire. Le milliardaire américain d’origine hongroise George Soros, le fondateur  du forum de Davos, Klaus Schwab, Bernard-Henry Lévy ou encore la famille Rothschild sont ainsi cités.  Leur point commun? Ils sont de confession juive. Au centre de la pancarte figure le slogan en lettres  rouges Mais Qui?”, dont le ‘O’ est agrémenté de cornes” (Samuel Laurent - William Audureau, “Mass  qui”, de la blague virale au slogan antisémite. Au travers de cette question rhétorique, certains opposants à  la politique sanitaire ciblent la communauté juive, accusée d’étre responsable de la crise liée au coronavirus, Publié  à 16h28 — Mis à jour le 14 aoùt 2021 à 06h35  le monde. fr/  societe/article mais-qui- de-la- blague-virale- au-slogan-antisemite. Cfr. Le Monde, idees article/2021/08/18/ antisemitisme-le-poison-de-labanalisation] to la guida di Jozef Tiso, sacerdote cattolico dalla vita tormentata in un territorio tormentato5? — aveva emanato un “codice ebraico” contenente misure antisemite analoghe alle “Leggi  di Norimberga” nazionalsocialiste del 1935 e a quelle fasciste. La politica filo-nazionalsocialista di Monsignor Tiso aveva imbarazzato non poco la Santa Sede. Con  l'ascesa al potere del comunismo, era giunta per Monsignor Tiso la condanna a morte per  collaborazionismo: ma oggi alcuni ambienti slovacchi ne propongono la riabilitazione. Il  Pontefice esortava “a promuovere insieme un’educazione alla fraternità, così che i rigurgiti  di odio che vogliono distruggerla non prevalgano. Penso alla minaccia dell’antisemitismo,  che ancora serpeggia in Europa e altrove. È una miccia che va spenta. Ma il miglior modo per  disinnescarla è lavorare in positivo insieme, è promuovere la fraternità” Un analogo appello  era risuonato in Ungheria: “Parole, - commentava il quotidiano dei vescovi italiani, — che  appaiono anche come una risposta indiretta al premier Viktor Orbn, incontrato prima della  Messa,   Negli stessi giorni, il congresso “Interfaith” — il G20 delle fedi — rilanciava a livello interconfessionale la stessa condanna e annunciava la preparazione di uno studio sugli attentati  a sfondo religioso compiuti nel mondo negli ultimi quarant’anni. Nel suo intervento, il presidente Mario Draghi condannava espressamente le “manifestazioni di antisemitismo, un  fenomeno in preoccupante crescita”7!,   Questo era dunque il clima in cui ci si preparava a ricordare l’anniversario delle leggi razziali.  Un esempio: la rievocazione dell’Accademia delle Scienze di Torino L’Accademia delle scienze di Torino ricorda l’ottantesimo anniversario della legislazione razziale del fascismo con un convegno che si proponeva, “a 80  anni dalla promulgazione delle leggi razziali da parte del regime fascista, di ricostruire le  [Lorman, The christian social roots os Jozef Tiso’ radicalism, 1887-1939, in Rebecca Haynes  — Martyn Rady (eds.), Jr the shadow of Hitler. Personalities of the right in central and Eastern Europe, Tauris,  London - New York; Graziano — Istvîn Eòrdògh Josef, Tiso e la questione ebraica  in Slovacchia. Prefazione di Antonello Biagini, Periferia, Cosenza 2002, 143 pp.; Nardini,  Tiso: una terza proposta, Ceseo  Liviana, Padova; Giannini, Monsignor Tiso, “Rivista  di Studi Politici Internazionali, Muolo, La visita. Il Papa a Budapest e Bratislava: “Mai più odio e chiusure, ma fraternità” “L'Avvenire”  12 settembre 2021 (https://www.avvenire.it/papa/pagine/papa-budapest). Una descrizione degli incotnri  del Pontefice è in Domenico Agasso, Slovacchia, il Papa al Memoriale dell’Olocausto incontra gli ebrei: con  la Shoah “qui disonorato il nome di Dio”,“La Stampa” lastampa. it/vaticaninsider/it/2021/ 09/13/ news/ slovacchia-il-papa-al-memoriale-dell-olocausto-incontra-gli-ebrei-con-lashoah-qui-disonorato-il-nome-di-dio- Intervento del premier Draghi nell’ambito dell’Interfaith Forum, osservatorioantisemitismo. it/articoli/intervento-del-premier- mario-draghi-nellambito-dellinterfaithforum] linee essenziali delle radici ideologiche e politiche della persecuzione, il suo svolgimento e  i suoi risultati per dare un contributo al rinnovarsi della memoria e per stimolare le dovute  riflessioni in un mondo in cui si continuano ad alimentare odii etnici e risentimenti”72. Il  programma così annunciato costituisce la cornice delle nove relazioni, pubblicate in volume  a metà del 2021 (a causa della pandemia, come già ricordato nel $ 1). Il curatore del volume, Piazza, professore di genetica a Torino),  è anche autore del saggio di apertura, in cui ripercorre le teorie razziali poste a fondamento  della legislazione fascista e le confuta sulla base delle teorie genetiche attuali, chiedendosi  infine. Perché lo stereotipo razziale è così difficile da estirpare. Gli altri saggi si occupano  del contesto in cui prese forma la legislazione razziale fascista, delle reazioni che essa suscitò  in generale, nella società italiana e nella Chiesa cattolica; nonché delle reazioni in specifici  ambienti: l'università, la magistratura, la comunità dei matematici, l’istruzione e l’avvocatura.   Fabio Levi, già professore di storia contemporanea all’Università di Torino, sintetizza la  transizione degli italiani da una posizione di indifferenza rispetto alla sorte degli ebrei a una  maggiore attenzione per la loro sorte: ma non sempre e ovunque. Questa transizione correva  parallela allo scoppio della guerra, all’aggravarsi del suo svolgimento in Grecia e in Russia,  ai bombardamenti alleati del 1942, all’arresto di Mussolini il 25 luglio 1943, all’armistizio  dell’8 settembre, alla fuga del re, alla nascita di una repubblica fascista asservita ai nazionalsocialisti. “Il trauma dell’armistizio aveva ridotto di molto la distanza residua fra ebrei e  non ebrei. Sia gli uni sia gli altri erano vittime della stessa guerra”: presi nella morsa della  persecuzione antiebraica e delle distruzioni belliche, “gli ebrei tentarono la sorte affidandosi  al mondo che avevano intorno” e “in queste condizioni si rese possibile un incontro inaspettato: quello con gli italiani non ebrei.   Due saggi riprecorrono la storia del razzismo prima della legislazione razziale. Massimo  Salvadori - dopo aver sottolineato che il razzismo moderno, a differenza di quello delle società antiche e di quello fondato sulle religioni, non offre “una via d’uscita dalla condizione  degli appartenenti alle razze inferiori o intrisecamente nemiche  traccia una sintetica storia del razzismo a partire dal Seicento, “il secolo definito della,rivoluzione scientifica”: Infatti scienziati, teologi e filosofi sostennero non soltanto la differenza, ma anche la  gerarchia delle razze e, con quest’ultima, anche il diritto della razza superiore a dominare  quella inferiore. Insomma, da Linneo a Gobineau è “agevole scorgere elementi che si possono  definire di proto-nazismo. Ma è con il Novecento (e con l’opera di Steward  Notizie sul convegno sono contenuti in vari siti (per esempio: https://\www.unito.it/eventi/le-leggirazziali-convegno-allaccademia-delle-scienze; i filmati dell’intero convegno sono in: accademiadellescienze.it/attivita/iniziative-culturali/le-leggi-razziali). Piazza (cur.), Le leggi razziali,Il Mulino, Bologna, Piazza, La scienza contemporanea e le ceneri del razzismo, in Piazza, Le leggi razziali del 1938, cit.,  p.- 24: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio. Levi, Le risposte della società italiana, in Piazza, Le leggi razziali: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio.   76 Massimo Salvadori, I/ razzismo prima di nazismo e fascismo, in Piazza, Le leggi razziali del 1938, cit., pp.119132: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio.] Chamberlain, “una sorta di bibbia del razzismo novecentesco” p. 35) che le teorie razziali  sanciscono l’assoluta superiorità degli ariani e l’insanabile contrasto con gli ebrei. In Chamberlain questi ultimi “subiscono una sorta di jelevazione’, in quanto sono visti quale l’altra  razza che [...] è la sola che possa contrastare il dominio dei teutoni nel mondo”; quindi “la via  allo sterminio degli ebrei e alla riduzione degli slavi e delle altre etnie considerate inferiori  era spianata dal programma formulato da Chamberlain” (p. 35). Hitler mise in pratica questo  piano “e nel 1938 il servile dittatore nostrano si mise al carro di quello tedesco col varare le  leggi razziali. Il saggio di Gentile, professore di diritto a Milano, considera nel suo insieme la legislazione antiebraica del fascismo  un fenomeno di rara complessità e descrive al suo interno quattro fasi, che analizza poi in dettaglio: “Un primo frangente è quello degli antefatti e della preparazione del  dispositivo discriminatorio, un secondo momento è costituito dalle norme vere e proprie, un  terzo dalle circolari amministrative — superamento delle norme —, un quarto e ultimo stadio  è quello in cui si travalicano le circolari stesse: la fase, buia oltre ogni dire, della Repubblica  sociale italiana” Viene descritta quindi “una paurosa gradazione ascendente” in cui si passa dalla “persecuzione dei diritti” alla “persecuzione delle vite. Ancora una volta  l’esperienza coloniale è additata come fonte della discriminazione razziale: “È proprio in  colonia che si adoperano, veicolano e immettono nel circuito, nel panorama e nel linguaggio  giuridico concetti e categorie nuove a cui si fa riferimento in fase di elaborazione della  normativa antiebraica. Anzi, il maggior portato dell’esperienza coloniale fu probabilmente la giuridicizzazione del concetto di razza. Di fronte al Manifesto della razza, la Chiesa cattolica espresse un cauto rifiuto attraverso posizioni non omogenee. Da un lato, Pio XI condannò il razzismo antisemita, ma, d’altro lato,  l’articolata gerarchia della Chiesa assunse atteggiamenti variamente sfumati: Francesco Traniello, già professore di storia a Torino, li riconduce alla “viva  preoccupazione che la politica dell'Asse, inaugurata da MUSSOLINI, stesse portando  a un’omologazione ideologica e fattuale del regime fascista a quello nazionalsocialista” col  suo razzismo paganeggiante del sangue e della terra, condannato sotto il profilo dottrinale  dall’enciclica papale Mit brennender Sorge Il punto cruciale era però  “l’interconnessione tra la questione ebraica e quel sistema di relazioni con il regime fascista  che, per quanto possibile, la Chiesa non intendeva mettere a repentaglio, sistema  sancito dal Concordato che aveva ulteriormente innalzato il livello del supporto  consensuale della Chiesa all'opera di Mussolini. Di conseguenza, “l’incidenza della linea negoziale adottata dalla Santa Sede sul complesso della legislazione antisemita fu [Gentile, Le premesse della campagna razziale dell’Italia fascista: profili politici e storico-giuridici, in  Piazza, Le leggi razziali: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono  a questo saggio. Traniello, Le risposte della Chiesa cattolica alla legislazione e alla politica antisemita del regime  fascista, in Piazza, Le leggi razziali: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si  riferiscono a questo saggio.] nell’insieme molto limitata, riducendosi a qualche aggiustamento normativo ottenuto dai  contatti ufficiali e più spesso informali”: ad esempio, lo Stato non avrebbe considerato “concubinato, penalmente perseguibile, la fattispecie di matrimoni razzialmente misti celebrati  con rito cattolico” ovvero avrebbe considerato l’appartenenza “alla razza ‘non ebraica’ dei  figli di matrimoni misti nati dopo che fossero stati battezzati entro cinque  giorni dalla nascit.   Il mondo universitario italiano era stato colpito nel 1931 dall’obbligo dei docenti di prestare giuramento di fedeltà al fascismo, cui pochi si erano sottratti7?. Ben più gravi erano  invece i vuoti che si aprivano con le leggi razziali80. Annalisa Capristo, bibliotecaria presso  il Centro di Studi Americani, raccoglie una nutrita schiera di testimonianze e sottolinea che  “per decenni l’Italia non ha fatto veramente i conti con il suo passato razzista e antisemita”  Una valutazione “è stata compiuta solo a partire dal 1988 ed è tuttora in corso e  “uno degli ambiti più studiati è quello accademico” per tre ragioni: la presenza ebraica vi  era rilevante; il regime fascista diede particolare enfasi a questo intervento; vi fu una forte  compromissione dei FILOSOFI e degli intellettuali non ebrei nella politica antisemita del fascismo.  Queste considerazioni vengono approfondite con documenti sugli atteggiamenti di GENTILE (si veda),  CROCE (si veda), EINAUDI (si veda), del quale vengono riportate annotazioni diaristiche con inveterati stereotipi antisemiti, seguite dall’“allineamento zelante dei matematici italiani e  dalla documentazione sugli archeologi (“una testimonianza raggelante). Opposta fu  la posizione dell’economista Attilio Cabiati (destituito per aver scritto al Ministro delle Finanze di ritenere “antigiuridica” la normativa razziale, p. 118) e del costituzionalista Ernesto  Orrei, di cui — per sbaglio!  venne pubblicato il libro in cui esprimeva il proprio sdegno per  l’epurazione dei docenti ebrei. La scuola e la biblioteca sono come le chiese dello stato  moderno. Non si respinge nessuno. Il tema dei matematici italiani espulsi è ripreso da Valabrega, professore di geometria a Torino, che si fonda soprattutto sulle informazioni avute da colleghi  più anziani, che hanno conosciuto direttamente — o attraverso testimonianze dirette i fatti, e ne hanno parlato con me in tante conversazioni. Ne risulta un contributo ricco di dati individuali, anche di matematici non ebrei. Fra i tanti nomi, vanno ricordati tre matematici non ebrei, ma “molto contrari alle leggi razziali: Tullio Viola a  Roma e, a Torino, Buzano e Tricomi. Quest’ultimo, “contrario al    Goetz, Il giuramento rifiutato. I docenti universitari e il regime fascista, La Nuova Italia, Firenze; e la recensione di L. in “Sociologia del diritto. L’elenco dei professori ebrei espulsi è in Ugo Caffaz, Discriminazione e persecuzione degli ebrei nell'Italia  fascista, Consiglio Regionale della Toscana, Firenze. Capristo, Le reazioni degli ambienti FILOSOFICI accademici italiani, in Piazza, Le leggi razziali: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio. Orrei, Intorno alla questione ebraica. Lineamenti di storia e di dottrina, s.n., Roma. Il  volume venne subito ritirato dalle autorità, ma è oggi presente in alcune biblioteche. Valabrega, La legislazione antiebraica: la comunità matematica italiana, in Piazza, Le leggi  razziali: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo  saggio.] fascismo da sempre, addirittura si convertì, pur non essendo religioso, alla religione valdese,  perseguitata dal fascismo. In Val Pellice [una delle “valli valdesi” del Piemonte] si rifugiò, partecipando per un breve periodo alla lotta partigiana.  L’impatto delle leggi razziali sull’università che si è già visto nell’analisi di Annalisa  Capristo viene ripreso daVidari, professore  di storia del diritto medievale a Torino, che ricorda come Torino abbia “espulso con zelo amministrativo 58 persone: a ricordo ed espiazione  l'Ateneo da poco ne ha tracciato con un’apposita, efficace e dettagliata mostra nel palazzo  del Rettorato tutte le vicende personali e scientifiche, connesse con la propaganda razzista Le autorità accademiche del tempo si limitarono a dare scarne notizie su quegli  allontanamenti: solo all'Accademia di medicina di Torino il presidente Luigi Bobbio (padre  di Norberto) “ha dato la notizia della decadenza, ma con un’espressione di stima e di ringraziamento per i soci allontanati: si tratta di un accenno gentile, non frequente, ripetuto in  Italia in qualche altra rara occasione.   L’esame di altri gruppi professionali conferma un’immagine di sostanziale acquiescenza  al regime. L’analisi del comportamento della magistratura italiana di fronte alle leggi razziali  può essere approfondito partendo dalla bibliografia pubblicata da Giuseppe Speciale nel suo  volume del 2007 e aggiornata in un suo successivo articolo8S. Inoltre è particolarmente viva la  testimonianza di chi, all’epoca delle leggi razziali, fu un giovane magistrato di prima nomina:  Alessandro Galante Garrone, eminente figura dell’antifascismo, che esamina con equilibrio  la situazione della magistratura negli anni della dittatura — e i suoi cedimenti: “Episodi più  che altro penosi, patologici. Diciamo ancora che questa magistratura scorata e avvilita ebbe,  proprio sotto la repubblica di Salò e il tallone tedesco, qualche sussulto di fierezza, come il  non prestare giuramento e qualche energica protesta collettiva, in varie regioni italiane. Ma  nel complesso, di fronte alle leggi razziali del 1938, essa ebbe, più che tutto, imbarazzo e disagio di coscienza: scantonò e tacque. Tutto sommato, penombre, e qualche ombra più o meno  densa, e qualche debole luce,   Sulla magistratura durante l’epoca fascista è opportuno limitarci a questi accenni, e ritornare al volume dell’Accademia delle Scienze torinese. In esso Guido Neppi Modona, già pro-[Vidari, La legislazione antiebraica, con la sua applicazione in Piemonte nel  campo dell'istruzione e dell’avvocatura, in Piazza, Le leggi razziali: le indicazioni  tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio.   85 Giuseppe Speciale, Giudici e razza nell'Italia fascista, Giappichelli, Torino, La giustizia  della razza. I tribunali e l'art. 26 del r.d., in Lacchè, Il diritto del Duce.  Giustizia e repressione nell’Italia fascista, Donzelli, Roma; l'aggiornamento bibliografico. Inoltre: Speciale, Le leggi antiebraiche nell’ordinamento italiano. Razza, diritto,  esperienze, Pàtron, Bologna, Vedi anche: Ernesto De Cristofaro, Una figura paradossale della  legge: il diritto razzista, Speciale, Giudici e razza negli anni della discriminazione: voci  dalle sentenze; in Ruggieri, Io sono l’altro degli altri: l’ebraismo e il  destino dell’Occidente, Firenze, Giunti, Garrone, Amalek, il dovere della memoria, cit.; in particolare, il capitolo La memoria dell’offesa,  che contiene A quarant'anni dalle leggi antiebraiche, e Cinquant’anni dopo: ricordi e rilessioni di un giudice] fessore di diritto e procedura penale nell'Università di Torino, ricorda che, all’entrata in vigore delle leggi razziali, il ministero della giustizia chiese che i singoli magistrati dichiarassero  di non appartenere alla “razza ebraica”. Magistrati vennero  dispensati d’ufficio, mentre quattro chiesero di essere messi a riposo: “non risulta che alcuno  dei magistrati in servizio abbia preso in qualche modo le distanze dall’espulsione. È “l’immensa palude abitata da figure silenti” evocata da Saverio Gentile88.   Molti però non rimasero silenti, ma anzi parteciparono attivamente alle riviste razziste del  regime: “La difesa della razza” “La nobiltà della stirpe” e, in particolare, “Il diritto razzista”  Neppi Modona elenca pagine di nomi e funzioni, e constata — con un elenco di casi esemplari — che a guerra finita nessuno è stato condannato. Non poteva mancare la carriera Gaetano  Azzariti, presidente del Tribunale della razza, poi nel dopoguerra “Ministro della Giustizia  nel primo Governo Badoglio, consulente giuridico del guardasigilli Togliatti, infine presidente del Tribunale superiore delle acque pubbliche. In pensione è nominato dal presidente Gronchi giudice della Corte costituzionale, di  cui diviene presidente eletto dai suoi colleghi della Corte sino all’anno della  morte. Al Tribunale della razza appartenevano anche Antonio Manca e Giuseppe  Lampis, anch’essi divenuti giudici costituzionali nel dopoguerra. Ecco la loro (vittoriosa)  difesa: il Tribunale della razza era “una commissione tecnico-giuridica, composta in prevalenza di magistrati, che consentiva di far dichiarare ariane persone che agli atti dello stato  civile risultavano ebree. Parecchie famiglie israelite furono così sottratte ai rigori della legge”  (p. 145)82. Infine, Oggioni passa dal tribunale di cassazione della RSI alla Corte costituzionale dell’Italia postbellica: nominato da parte del Presidente della repubblica  Giuseppe Saragat, fu vice-presidente di quella Corte. Non mancarono però magistrati con la “spina dorsale” come Peretti Griva?0 (una cui sentenza su questioni razziali provocò circolari di rimbrotto perché in contrasto con la posizione  del Ministero degli interni) e altri ancora di cui Neppi Modona rende conto. In questa indagine egli ha esaminato “una fonte inedita, i verbali delle adunanze del Consiglio giudiziario  del distretto di corte d’appello di Torino nel decennio dal 1937 al 1946” sulla valutazione dei  magistrati. Su quelle “centinaia di pareri i riferimenti alla razza sono episodici e casuali, in  tutto solo quattro; da essi “non risulta che alcuno abbia manifestato un sia pur Modona, La magistratura e le leggi raziali 1938-1943, in Piazza, Le leggi razziali: le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio.   88 Saverio Gentile, La legalità del male. L'offensiva mussoliniana contro gli ebrei nella prospettiva storico-giuridica, Giappichelli, Torino, Ulteriori notizie in Boni, Azzariti: dal Tribunale della razza alla Corte costituzionale, “Contemporanea academia. edu Azzariti_  dal_ tribunale_della razza alla corte costituzionale). Una precisa descrizione della sua carriera è in  Antonella Meniconi, La magistratura e la politica della giustizia durante il fascismo attraverso le strutture del  ministero della giustizia, in Luigi Lacchè (ed.), I/ diritto del Duce, Campobello (a cura di), Una spina dorsale. Domenico Riccardo Peretti Griva: magistrato, antifascista, fotografo, Edizioni SEB, Torino, Garrone, Peretti Griva: una spina  dorsale, “Nuova Antologia] timido dissenso o riserva nei confronti della politica razziale del regime o, al contrario, abbia  manifestato adesione a tale politica” (p. 154). Se ne può concludere che “l’alta e la bassa magistratura si sono trovate accomunate nel medesimo processo di rimozione della legislazione  e della politica razzista del fascismo”; di conseguenza, “quali che siano stati i motivi della  rimozione, la realtà è che i conti con il passato filo-razzista della magistratura italiana sono  ancora tutti da fare. Nei tribunali operavano anche numerosi avvocati e procuratori, fra i quali l’epurazione  venne realizzata con la legge. La situazione del Piemonte è stata  descritta sulla base di documenti inediti: “Obiettivo della legge fascista era la cancellazione  dei professionisti ebrei dai rispettivi albi”; però veniva istituito un “albo aggiunto” per includervi “gli ebrei ‘discriminati’ per particolari meriti nazionali (cioè ARIANIZZATI, come si è visto): “nell’albo torinese dopo i avvocati ARIANI sono aggiunti in calce l’ebrei  discriminati, e quindi riparificati agl’ARIANI. Salvadori concludeva il convegno torinese con una constatazione non basta accrescere la conoscenza: occorre coltivare la memoria” e con un quesito che si  dovrebbe sempre tener presente: sarebbe necessario che “chi ha la fortuna di vivere in tempi  migliori di quelli che abbiamo evocato e di cui abbiamo qui scritto non ceda ai facili eccessi  di moralismo nei confronti di coloro che piegarono la schiena per salvaguardare se stessi e  che domandi con sincerità a se stesso: ‘To che cosa avrei fatto, avrei superato la prova? Una guida: i ricordi di Segre    Gli astratti furori delle norme antiebraiche si sono tradotti nelle concrete softerenze di milioni di individui, quando non nella loro morte spesso atroce. A partire dal dopoguerra molte  persone hanno descritto la loro propria tragedia, affinché non si dimenticasse l’orrore che  avevano vissuto, nella convinzione che il tramandarne la memoria avrebbe (forse) impedito  il ripetersi di tragedie analoghe.   Nel settembre del 1938 Liliana Segre era una bambina milanese otto anni, espulsa dalla  scuola perché ebrea. A 13 anni venne deportata ad Auschwitz, dove morirono suo padre  ed entrambi i nonni paterni. Sopravvissuta al campo di concentramento e tornata in Italia,  rimase in silenzio per anni, poi condivise i suoi ricordi con migliaia di giovani, che incontrò  durante trent'anni di costante impegno nelle scuole di tutt'Italia. Proprio nell’ottantesimo anniversario delle leggi razziste, già ricordato più volte — Segre  venne nominata senatrice a vita. A novant’anni incontra i giovani di una  comunità di Arezzo per quella che lei stessa definì la sua “ultima testimonianza pubblica Per un quadro generale: Neppi Modona, La magistratura dalla liberazione agli anni Cinquanta, in Storia  dell’Italia repubblicana, vol. III/2, Einaudi, Torino, Salvadori, Conclusioni, in Piazza, Le leggi razziali] inclusa in un volume insieme con altri documenti?3. Questa testimonianza è ora  affidata alla lettura di ciascuno di noi e va meditata nel silenzio delle nostre coscienze.   Le testimonianze individuali si sono moltiplicate nel corso degli anni, anche sotto la pressione delle rinascenti simpatie per gli autoritarismi tanto attuali quanto passati (qui evocate  nel $ 3). La testimonianza di Segre è accompagnata da un elenco selettivo di Libri di  altri sopravvissuti. Però la memorialistica su quegli anni è più estesa: è già stato citato il libro di Giorgio Del Vecchio; altri ancora affiorano  ripensando anche alle persone che abbiamo conosciuto?4; e indelebile è il ricordo della mia  insegnante al Liceo Galvani di Bologna, Sandra Basilea, che ci leggeva in veneziano Giacinto  Gallina e che ci commosse con il suo libro Sez viva Anne?: “Io li amo i miei ragazzi.  E ne ho sempre tanti. Ragazzi e ragazze” Parlava a noi (“non c'è nulla di più bello che due  occhi di adolescente che ascoltano un argomento più grande di noi”) rivolgendosi ad Anna  Frank, e si presentava così: “Chi sono? Sono una superstite di quell’orribile marasma. Sono  viva. Scampata per miracolo. Vivo ancora. Sono passati ormai più di dieci anni da quel lontano 1945. Ma vi sono anni della vita che non si dimenticano più. Incidono nel sangue”95,   Per Sandra Basilea, l’uscire in un giorno di primavera dalla stanza dove era rimasta nascosta per 550 giorni è un ricordo imperituro, ma — guardandosi intorno nel fervore del dopoguerra — si chiede. Non sono troppi gli immemori?”; e conclude sulla salutare inevitabilità  dell’oblìo: “Tutti forse dimentichiamo. Forse è destino che sia così. Dobbiamo anche dimenticare. Dimenticare i dolori per riprendersi, i rancori per perdonare, la vita passata per quella  futura che si evolve e procede instancabilmente.   Se Basilea si sofferma sull’oblio individuale, vedremo come Ernest Renan lo estenda alla vita di un’intera nazione, quando essa esce da una catastrofe fortemente divisiva. La curatrice del volume di Segre, Rastelli, ha arricchito il volume di interessanti Approfondimenti: una Nota biografica su Liliana Segre, una Cronologia che  ripercorre con chiarezza gli eventi storico-politici  e, infine,  delle Proposte di lettura e documenti sulla Shoah italiana, che comprendono la  bibliografia dei Libri di Liliana Segre, i Libri di altri sopravvissuti (ricordati poco sopra) e una  selezione di volumi suddivisi per argomento. Segre, Ho scelto la vita. La mia ultima testimonianza pubblica sulla Shoa. Prefazione di Ferruccio de  Bortoli. A cura di Alessia Rastelli, Solferino, Milano Per esempio, Ottolenghi, Per un pezzo di patria. La mia vita negli anni del fascismo e delle leggi  razziali, Blu Edizioni, Torino.; Ottolenghi, Ricordi di un “gagno” di “Giustizia e libertà”, “Micromega” (avvocato, figlio dell’internazionalista Giuseppe Ottolenghi  dell’Università di Torino). “Gagno” significa bambino o ragazzo in piemontese. Basilea, Sei viva Anne?, Cappelli, Bologna. Su  Basilea: Corsi, La persecuzione narrata, in Grasselli, Stranzeri in patria: gli ebrei  bolognesi dalle leggi antiebraiche, Pendragon, Bologna; in questo  volume sono analizzati anche altri testi memorialistici di ebrei scampato] Forse i più giovani non hanno presente il convulso sovrapporsi di eventi; però è necessario ripercorrerli a grandi linee — seguendo la Cronologia di Alessia Rastelli sopra ricordata — per rendersi conto dell’intersecarsi e del sovrapporsi di eventi spesso in  reciproco contrasto, perché riflessi d’una realtà frammentata e contraddittoria.  Gli anglo-americani sbarcano in Sicilia; il Gran Consiglio  del Fascismo depone Mussolini e il Re e Imperatore Vittorio Emanuele III lo fa arrestare; il governo firma l’armistizio con gli alleati e fugge da Roma; i tedeschi occupano l’Italia centro-settentrionale e inell’Italia del Nord nasce la REPUBBLICA SOCIALE ITALIANA. Essa è guidata dal Partito Fascista Repubblicano, il cui programma è  contenuto nel Manifesto di Verona, in cui si legge. Gli appartenenti alla razza ebraica sono  stranieri. Durante questa guerra appartengono a nazionalità nemica. In stretta collaborazione con i nazisti inizia così la deportazione degl’ebrei italiani. A simbolo di questo  nuovo corso assurge la deportazione in Germania, di oltre  mille ebrei romani, dei quali soltanto sedici sopravvissero. Da Milano partono i treni per Auschwitz che deportano anche Levi e  Segre. Si intensifica la lotta partigiana e viene costituito il governo di unità  nazionale presieduto da Badoglio; gli alleati liberano Roma e sbarcano in Normandia. L’Italia è divisa in due, con l’esercito della RSI che, a fianco dei tedeschi, combatte contro gli angloamericani che risalgono la penisola, affiancati dall’esercito  regio di Badoglio; una parte dei militari fascisti si sbanda (“Tutti a casa” è appunto il titolo del  celebre film di Comencini su quei giorni); altri passano alla lotta partigiana;  altri entrano nell’esercito di Salò. Ma molti rifiutano di servire sia nella RSI sia sotto i tedeschi e vengono internati in Germania. È la tacita resistenza degl’Internati Militari  Italiani, non meno eroica della resistenza armata. L’esercito sovietico libera Auschwitz; il Comitato di  Liberazione Nazionale ordina l’insurrezione generale contro i nazi-fascisti: è la data della  Liberazione oggi festa nazionale; si suicida Hitler e la Germania si  arrende; gli americani sganciano le bombe atomiche su Hiroshima e Nagasaki  e il Giappone si arrende. La Seconda Guerra Mondiale è finita. Iniziano i processi di Norimberga contro i criminali nazionalsocialisti e inizia il processo di Tokyo contro i militaristi giapponesi, mentre per l’Italia si registra una mancata Norimberga.   Accanto a questa “grande storia” dell’Italia scorre la “piccola storia” quotidiana degli italiani: bombardamenti, sfollamenti, tessere annonarie, rappresaglie dei nazisti e dei “repubblichini” azioni anche arbitrarie dei partigiani, mentre la lotta per i grandi ideali (dell’una  e dell’altra parte) si interseca con meschine e violente rivalse politiche e vendette personali.    27 Michele Battini, La mancata Norimberga italiana, Laterza, Bari-Roma 2003, XII-189 pp.; Filippo Focardi,  Criminali a piede libero: la mancata “Norimberga italiana”, in Giovanni Contini - Filippo Focardi —- Marta  Petricioli (a cura di), Memoria e rimozione: i crimini di guerra del Giappone e dell’Italia, Viella, Roma Atti del Convegno tenuto a Firenze nel 2007); Guido Caldiron, La mancata Norimberga  italiana, in Ora e sempre Resistenza, “Micromega. L’ITALIA DIVIENE UNA REPUBBLICA PARLAMENTARE, ricostruisce un suo apparato  statale che — oltre a garantire il funzionamento della nazione - deve anche punire i reati commessi nel convulso triennio appena trascorso. In particolare, deve punire i reati commessi dai  fascisti, e deve farlo nell’ambito della nuova legalità repubblicana, i cui tribunali sono però  ancora in maggioranza retti da magistrati con un passato di acquiescenza al fascismo. L’Italia esce da una guerra mondiale, ma anche da una guerra civile, lasciandosi alle spalle  un’epoca nella quale le istituzioni monarchiche e fasciste hanno goduto di un largo appoggio popolare. Un quesito ineludibile si pone alle nuove istituzioni repubblicane: devono  assumersi l’onere di reprimere i reati fascisti, come ad esempio i reati connessi alle leggi antiebraiche? Fiat justitia et pereat mundus? La nuova repubblica preferì la via della pace sociale  e della conciliazione, che però è anche la via dell’impunità: l’“amnistia Togliatti” si  colloca in quest’Italia dilaniata dal passato, divisa sul presente ma fiduciosa nel futuro. Tra giusta punizione e pace sociale: “l’amnistia Togliatti. Dopo i tormentati giorni successivi all’armistizio e la conclusione delle  attività militari sul territorio italiano, nel tentativo di salvare la monarchia Vittorio Emanuele  II abdicò il 9 maggio 1946 a favore del figlio Umberto II, che era stato Luogotenente Generale del REGNO D’ITALIA: è sua la firma sui decreti luogotenenziali esaminati  tra poco. Il referendum istituzionale trasformò l’Italia in repubblica e quindi  UMBERTO II - il “re di maggio” — DOVE PARTIRE PER L’ESILIO. Nel contempo, sotto la guida di Alcide De Gasperi, veniva formato il primo governo repubblicano, il cui ministro della giustizia era Palmiro Togliatti, segretario del Partito Comunista Italiano: un inevitabile riconoscimento della rilevanza avuta dai comunisti nella lotta di  Liberazione, destinato però a non avere seguito. Togliatti fu vice-primo ministro nel 1944-45  e Ministro di Grazia e Giustizia: in quest’ultima veste varò l’amnistia che prese  il suo nome e che verrà qui brevemente esaminata, avendo come testo di riferimento una  recente analisi soprattutto tecnico-giuridica, cioè penalistica, di quest’amnistia?8.   Il suo autore, Paolo Caroli, sintetizza così la sua opera: “Nel primo capitolo si offre una  ricostruzione del contesto storico-giuridico della transizione italiana, sia con riferimento ai  delitti fascisti che a quelli commessi dai militari italiani all’estero, ai delitti della Resistenza e  a quelli dei militari tedeschi. Il secondo capitolo si concentra sull’amnistia Togliatti, analizzan- [Caroli, I/ potere di non puntre. Uno studio sull’amnistia Togliatti, Edizioni Scientifiche Italiane, Napoli, Fonti e Studi per il Diritto Penale, collana diretta da Sergio Vinciguerra e Gabriele  Fornasari, n. 2); le indicazioni tra parentesi dopo le citazioni si riferiscono a questo saggio. Cfr. in particolare: il grande ripiegamento”: dalla pena alla clemenza; 2.7. L’esercizio del potere di clemenza: l’amnistia  Togliatti; 2.8. Gli interventi di clemenza successivi (1946-1966), pp. 48-57, e due capitoli di analisi dell’amnistia Togliatti, pp. 101-211; importante la Brbliografia] do i delitti a cui si applica ed evidenziando lo iato tra /aw in the books e law in action. Il  terzo capitolo sottopone il provvedimento di amnistia a un sindacato critico, ricorrendo a un  duplice parametro: da un lato i criteri offerti dalla dottrina penalistica, dall’altro quelli della  giustizia di transizione e del diritto penale internazionale. Il quarto capitolo allarga lo sguardo alla transizione nel suo insieme, comparando l’esperienza italiana con quella spagnola e  sudafricana” ma affrontando anche un problema italiano recente, cioè confrontando l’esperienza postbellica “con ciò che avvenne nel passaggio dalla Prima alla Seconda Repubblica,  in quella stagione nominata Tangentopoli”9, iniziata nel 1992. Nel quinto capitolo, infine “si  sviluppano considerazioni più generali sulla clemenza collettiva e sulla non punibilità” nell’Italia di oggi. Nella fase postbellica di transizione anche istituzionale vennero  emanati anzitutto due decreti luogotenenziali per il perseguimento penale dei reati commessi sotto il fascismo: uno sulla Purzizione dei delitti e degli illeciti del fascismo, l’altro sulle  Sanzioni contro il fascismo! Quest'ultimo — che può essere considerato “la Magna Charta  della giustizia transizionale italiana — istituisce l’Alto Commissariato per le Sanzioni  contro il Fascismo e individua le fattispecie penali che saranno giudicate dalle Corti Straordinarie d'Assise (CAS), poi Sezioni speciali delle Corti d’Assise:  Sono abrogate tutte le disposizioni penali emanate a tutela delle istituzioni e degli organi politici creati dal fascismo.  Le sentenze già pronunciate in base a tali disposizioni sono annullate. I membri del governo fascista, e i gerarchi del fascismo, colpevoli di aver annullate le garanzie  costituzionali, estinte le libertà popolari, creato il regime fascista, compromesse e tradite le sorti del  Paese condotto alla attuale catastrofe, sono puniti con l’ergastolo e, nei casi di più grave responsabilità,  con la morte.   Essi saranno giudicati da un’Alta Corte di giustizia composta di un presidente e di otto membri,  nominati dal Consiglio dei Ministri fra alti magistrati, in servizio o a riposo, e fra altre personalità di  rettitudine intemerata.    Art. 3. Coloro che hanno organizzato squadre fasciste, le quali hanno compiuto atti di violenza o di  devastazione, e coloro che hanno promosso o diretto l’insurrezione sono puniti  secondo l’art. 120 del Codice penale. Rilevanti i due paragrafi sulla “transizione degli anni ’90”: “Il diritto penale per uscire dalla guerra e il  diritto penale per uscire da Targentopoli: a. Un elemento di differenza fra le due transizioni: sulla maggiore responsabilità del legislatore; 6. Un elemento di analogia e continuità: l’abdicazione del  legislatore e la responsabilità lasciata alla magistratura. Rispettivamente: Decreto Legislativo Luogotenenziale, Punizione dei delitti e  degli illeciti del fascismo; Decreto Legislativo Luogotenenziale, Sanzioni contro il  fascismo (“Gazzetta Ufficiale” serie speciale). Sull’insieme delle norme di quei giorni:  Massimo Donini, La gestione penale del passaggio dal fascismo alla Repubblica in Italia,“Materiali per una  storia della cultura giuridica”; Nello Martellucci, Le sanzioni contro il fascismo ed il Priulla, Palermo. L’articolo del codice penale italiano citato nel titolo ha il seguente  contenuto: “False dichiarazioni sulla identità 0 su qualità personali proprie o di altri.Chiunque, fuori dei casi  indicati negli articoli precedenti, interrogato sulla identità, sullo stato o su altre qualità della propria o  dell’altrui persona, fa mendaci dichiarazioni a un pubblico ufficiale o a persona incaricata di un pubblico  servizio, nell’esercizio delle funzioni o del servizio, è punito con la reclusione da uno a cinque anni. Coloro che hanno promosso o diretto il colpo di Stato e coloro che hanno  in seguito contribuito con atti rilevanti a mantenere in vigore il regime fascista sono puniti secondo  il Codice stesso. Chiunque ha commesso altri delitti per motivi fascisti o valendosi della situazione politica  creata dal fascismo è punito secondo le leggi del tempo. I delitti preveduti dall’articolo precedente sono giudicati, a seconda della rispettiva competenza,  dalle Corti d’assise, dai Tribunali e dai Pretori. Le Corti d’assise sono costituite dai due magistrati, previsti dal Testo unico delle disposizioni legislative sull’ordinamento delle Corti di assise, e da cinque giudici popolari estratti a sorte da appositi  elenchi di cittadini di condotta morale e politica illibata.    Seguono poi le pene, delle quali vengono qui di seguito presentati soltanto alcuni esempi,  che richiedono però una spiegazione preliminare. Il lettore di questo testo (e di altri ad esso  successivi, qui non riportati) può constatare come, nell’indicare i fatti soggetti a punizione,  vengano usati termini così vaghi, da lasciare largo spazio all’interpretazione del giudice nello  stabilire il livello di gravità del comportamento, o addirittura l’esistenza del reato, e quindi  nel decidere se la pena vada comminata, e in che misura, oppure no. Questa vaghezza terminologica può avere due cause. Una deriva dalla natura politica o fattuale del comportamento punito, il quale non è quantificabile o comunque delimitabile con  precisione. Chi vive in un Stato totalitario, e per di più occupato da un esercito nemico, nella  propria attività professionale inevitabilmente “collabora” con il nemico: a partire da quale  momento questa inevitabile “collaborazione” diviene colpevole “collaborazionismo In  base all’art. 3 appena citato, come distinguere gli “atti rilevanti a mantenere in vigore il regime fascista” dagli atti irrilevanti a questo fine? L'altra causa della genericità terminologica  deriva dall’arrière pensée attribuibile al legislatore, che pratica una politica giuridica simbolica, anche se in apparenza dura: il legislatore compie il bel gesto di punire con severità certi  comportamenti, sapendo che quella severità verrà attenuata (e anche molto) perché l’applicazione di quelle norme è affidata a una magistratura che ha ancora le sue radici nell’epoca  fascista, come si vedrà tra poco.  Ecco ora il testo di alcune norme, da considerare tenendo conto delle osservazioni sin qui  svolte sulla loro terminologia:   Art. Chi, per motivi fascisti o avvalendosi della situazione politica creata dal fascismo, abbia com piuto fatti di particolare gravità che, pur non integrando gli estremi di reato, siano contrari a norme di    rettitudine o di probità politica, è soggetto alla interdizione temporanea dai pubblici uffici ovvero alla  privazione dei diritti politici per una durata non superiore a dieci anni.  Senza pregiudizio dell’azione penale, i beni dei cittadini i quali hanno tradito la patria ponendosi politicamente ed attivamente al servizio degli invasori tedeschi sono confiscati a vantaggio dello  Stato. Sono dispensati dal servizio [cioè epurati]: 1) coloro che, specialmente in alti gradi, col partecipare attivamente alla vita politica del fascismo o con manifestazioni ripetute di apologia fascista, Vassalli — Sabatini, Il collaborazionismo e l’amnistia politica nella giurisprudenza della  Corte di Cassazione. Diritto materiale, diritto processuale, testi legislativi, La giustizia penale, Roma  (analizza le sentenze] si sono mostrati indegni di servire lo Stato; 2) coloro che, anche nei gradi minori, hanno conseguito  nomine od avanzamenti per il favore del partito o dei gerarchi fascisti.    Mentre sono dispensate (cioè epurate) altre figure legate al partito fascista e alla sua attività, in altri casi sono previste forme (altrettanto vaghe) di diritto premiale, come  ad esempio nell’art. “Chi, dopo, si è distinto nella lotta contro i tedeschi, può essere esente dalla dispensa e da ogni misura disciplinare” Segue poi l’“Avocazione  dei profitti di regime, cioè la confisca dell’arricchimento individuale realizzato  sfruttando le opportunità offerte dal regime fascista:  Gli incrementi patrimoniali conseguiti dopo, da chi ha rivestito cariche  pubbliche o comunque svolta attività politica, come fascista, si presumono profitti di regime, a meno  che gli interessati dimostrino che gli arricchimenti hanno avuto lecita provenienza. Ciò vale anche se  i beni abbiano cessato di appartenere alla stessa persona.  Infine, una norma nella cui formulazione “la responsabilità del legislatore è più evidente” —, P 5 P  osserva il penalista Caroli — punisce “le sevizie particolarmente efferate” all’art. 3 del  decreto dell’“Amnistia Togliatti che è opportuno vedere per intero: Amnistia per altri delitti politici. È concessa amnistia per i delitti di cui agli articoli 3 e 5 del  decreto legislativo luogotenenziale ed all’art. 1 del decreto legislativo luogotenenziale, e per i reati ad essi connessi a’ sensi dell’art. 45, n. 2, Codice procedura  penale, salvo che siano stati compiuti da persone rivestite di elevate funzioni di direzione civile o politica o di comando militare, ovvero siano stati commessi fatti di strage, sevizze particolarmente efferate,  omicidio o saccheggio, ovvero i delitti siano stati compiuti a scopo di lucro!02,    Il termine ‘sevizie’ (si noti il plurale) “presuppone un livello estremo di disumanità. Esso  non dovrebbe perciò tollerare l’apposizione di aggettivi che ne qualifichino l’intensità. Le  sevizie, in quanto tali, dovrebbero essere già di per sé al livello massimo di gravità. Tuttavia  il legislatore rende il termine ancora più selettivo, affiancandovi un avverbio ed un aggettivo e richiede, affinché tali sevizie abbiano efficacia ostativa [cioè impediscano l’applicazione dell’amnistia], che esse siano ‘particolarmente efferate Il risultato pratico di  questa scelta terminologica fu che le ‘sevizie’ senz’altra qualificazione e le ‘sevizie efferate’  vennero amnistiate dai tribunali, con sentenze che sono “addirittura ripugnanti all’umana  coscienza Per la Corte di Cassazione, la sevizia particolarmente efferata è “soltanto quella  che, per la sua atrocità, fa orrore a coloro stessi che dalle torture non siano alieni” (Cassazione,  Camerino). Con un’aberrante interpretazione di questo tipo, nota un commentatore, “giudice dell’efferatezza diventava la sensibilità dello stesso seviziatore Il progressivo svuotamento delle sanzioni avvenne con varie norme e circolari interpretative, nonché “con l’entrata in vigore della Costituzione” perché “l’art. consente anche ai Testo integrale dell’“Amnistia Togliatti”. Decreto Presidenziale, Amnistia e indulto  per reati comuni, politici e militari, “Gazzetta Ufficiale” Serie Generale  gazzettaufficiale.it/eli/id/ Garrone, Guerra di liberazione (dalle galere), “Il Ponte” La citazione è tratta da Massimo Donini, La gestione penale del passaggio dal fascismo alla Repubblica in  Italia,“Materiali per una storia della cultura giuridica] condannati in via definitiva di presentare ricorso al fine di ottenere l’amnistia. Ciò di fatto  annulla gli effetti di gran parte del lavoro dell’Alta Corte di giustizia. Infine, il perseguimento penale “dei crimini fascisti in Italia conosce un punto d’arresto con l’amnistia, qualificata dagli storici come ‘colpo di spugna’, una combinazione di ‘amnesia e  amnistia.   Una precisa esegesi del testo dell’“Amnistia Togliatti” e il dibattito sulle sue numerose  manchevolezze va lasciato ai penalisti. Proprio le indeterminatezze testuali favorirono “un  vero e proprio attivismo della magistratura” segnata — come si è visto — dalla forte impronta  ricevuta nell’epoca fascista: “Dall’inizio del secolo al fascismo, il sistema si basava su una sorta  di ‘dialogo’ fra aperture sociali da parte del legislatore ed applicazione in senso restrittivo da  parte di una magistratura conservatrice, che faceva massimo uso degli spazi di discrezionali  tà consentita” In altre parole: “La logica del bastone e della carota nei confronti delle classi  subalterne e dei movimenti politici di opposizione vede dunque, in un evidente gioco delle  parti, il legislatore offrire la carota e la magistratura brandire il bastone a difesa della conservazione. L'applicazione dell’amnistia in Italia si reggeva proprio su questo gioco delle parti  fra legislatore e magistratura. Tenendo presente questa situazione conviene ora ritornare per soffermarsi brevemente sul contenuto dell’“amnistia Togliatti”105. Un suo chiaro commentario è la relazione  con cui Togliatti stesso accompagnò il provvedimento, presentandolo come “un provvedimento generale di clemenza. L’amnistia riguarda i delitti comuni puniti con una  pena detentiva inferiore ai 5 anni e commessi entro, nonché “i delitti  politici commessi dopo la liberazione” (art. 2): però non veniva definito che cosa si intendesse  per delitto politico. Altri articoli introducevano importanti forme di indulto fuori dai casi  di amnistia: la pena di morte era commutata in ergastolo; l’ergastolo in reclusione per 30  anni; le pene detentive superiori a 5 anni erano ridotte di un terzo; quelle inferiori a 5 anni  venivano condonate. L’“amnistia Togliatti” provocò la scarcerazione immediata di molti fascisti e venne criticata non solo dai movimenti partigiani, ma anche all’interno del Partito Comunista Italiano:  infatti vennero scarcerati i fascisti, ma non i partigiani arrestati prima e durante la Liberazione. Tipica è la posizione dell’esponente del Partito d’Azione Berlinguer,  senatore socialista (e padre di Enrico, futuro segretario generale del PCI). Quindi poco prima dell““Amnistia Togliatti“ aveva presentato alla Camera  un provvedimento di “larga amnistia e di condono” infatti egli si dichiarava favorevole a un  provvedimento di amnistia che riguardasse tanto i reati politici quanto anche quelli comuni,  adducendo due ragioni a favore di questa sua proposta: il mutamento della coscienza giuridica dopo il ’44 rispetto ai reati comuni e l‘esigenza di ridurre i processi arretrati che erano  andati accumulandosi!0, Di fronte all’“amnistia Togliatti” ne valuta il pro e il contro: da un  [ Bracci, Come nacque l’amnistia, “Il Ponte, ; in generale: Romano Canosa, Storza  dell’epurazione in Italia. Le sanzioni contro il fascismo, Baldini e Castoldi, Milano, Mario Berlinguer, Lineamenti della prossima amnistia, “La Giustizia Penale] lato, la ritiene pericolosa perché “dimentica le vittime per perdonare i persecutori”!07; ma,  dall’altro lato, dà “atto al governo di questo gesto saggio e patriottico, segno di generosità, di  forza e di fiducia nell’Italia che si rinnova,   Nell’immediato dopoguerra, inoltre, bisognava tenere presente la collocazione politica  tanto del governo quanto della magistratura: quest’ultima “è ora chiamata a giudicare membri del passato regime, i quali rappresentano comunque la conservazione, a fronte di  un nuovo governo che di fatto è un governo rivoluzionario. Esso era inoltre composto  da partiti come il PCI, sino a poco prima bandito come illegale e bollato come sovversivo  del concetto stesso di ordine costituito. L'atteggiamento della magistratura non rappresenta  quindi un intervento improvviso e imprevedibile, ma un’evoluzione coerente e perfettamente prevedibile. All’interno società italiana del dopoguerra si intrecciavano ancora “moti di violenza, minacce neofasciste, ritorno di partigiani alla macchia, omicidi eccellenti e omicidi di classe, mentre nel contesto internazionale l’Unione Sovietica, da alleata delle democrazie  occidentali nella ‘guerra calda’, si era trasformata nella loro nemica nella ‘guerra fredda”.  All’interno dell’Italia veniva quindi meno quella solidarietà tra i partiti antifascisti di destra  e di sinistra che aveva caratterizzato la Resistenza, mentre all’esterno appariva chiaro che gli  Stati Uniti non potevano accettare che nel governo italiano fosse presente il maggior partito  comunista dell'Occidente. Di conseguenza, il PCI venne escluso dal governo De  Gasperi: resterà fuori dall’area governativa sino alla sua dissoluzione,    Il grave attentato a Palmiro Togliatti del 14 luglio 1948 può essere preso a simbolo delle tensioni sociali e politiche dell’immediato dopoguerra!!0; un simbolo con una doppia valenza.   Da un lato, l’attentato porta alla luce in forma estrema gli atteggiamenti fortemente ostili ancora presenti in tutto il Paese: “Operai e contadini in piazza, sciopero generale prima  spontaneo poi ufficiale, l’urlo della folla in marcia, le fabbriche occupate, le sedi cattoliche  devastate, le camionette della Celere in azione, i comizi del Pci, i primi colpi, le prime violenze. Compaiono i mitra: i dimostranti sparano, i celerini rispondono,  si contano i primi morti. Togliatti ha invitato alla calma, ma l’Italia è un vulcano. Genova,  Firenze, Torino e Venezia sono in rivolta. Il Governo mette in campo l’esercito. Sono le ore  più drammatiche della breve storia repubblicana. Siamo nell’anticamera della guerra civile”;  Berlinguer, L’ammnistia è pericolosa. Dimentica le vittime per perdonare i persecutori, “Non Mollare”. Contrario all’amnistia anche A. Battaglia, A proposito dell’amnistia. Una cattiva legge  ed una indebita circolare, “Rivista Penale” Berlinguer, Incongruenza e iniquità dell’amnistia, “La Giustizia Penale” Il Congresso del PCI decise di mutare nome in Partito Democratico della Sinistra,  destinato a successivi cambi di nome e a un costante calo elettorale.   110 La notizia dell’attentato nella stampa di quei giorni è raccolta nel sito della Fondazione Feltrinelli  fondazione feltrinelli.it/ app/uploads _Attentato-a-Togliatti). infine, “l’estate rovente del ’48 va in archivio, portandosi dietro una guerra civile che non c'è  stata e un bilancio pesante: morti e feriti,   Dall’altro lato, nel giorno stesso in cui fu vittima dell’attentato all’uscita dal parlamento,  l'atteggiamento moderato di Togliatti tenne a freno un partito in cui molti militanti ex partigiani avevano ancora le armi in cantina: “Le uniche parole che il segretario [del PCI] pronuncia prima di entrare di entrare in sala operatoria sono “State calmi; non perdete la testa! Il carisma del segretario generale e la disciplina del partito, nonché la ferma reazione del  governo, evitarono giorni drammatici alla giovanissima repubblica. L’“Amnistia Azara” e la fine della giustizia di transizione    Il clima fin qui illustrato spiega perché, a partire da quello stesso anno, si sussegua uno stillicidio di norme e di atti di clemenza individuale. Assume un particolare rilievo l’“amnistia Azara” dal nome dell’allora ministro della giustizia!!3. Essa vuole (queste le parole  del relatore alla Camera dei deputati, Francesco Colitto) “chiudere il ciclo fin troppo lungo  di una lotta politica assai aspra e drammatica, cancellando i residui della dura guerra civile  e dare così inizio ad una nuova èra di solidarietà nazionale”1!4. Il medesimo spirito irenico  traspare dalla presentazione al Senato di questo “progetto di clemenza”: PRESIDENTE. L’ordine del giorno reca la discussione del disegno di legge: “Delegazione al Presidente   della Repubblica per la concessione di amnistia e indulto” già approvato dalla Camera dei deputati. Dichiaro aperta la discussione generale. È iscritto a parlare il senatore Piola. Prima che egli inizi il suo discorso, mi sia consentito di ricordare al Senato che un provvedimento di clemenza deve essere discusso 11! Innocenti: l’attentato a Togliatti -- SoleOnLine4/  Tempo%20 liberoX20e%20 Cultura Storia-storie- togliatti-14-luglio.shtml).  Su questa celebre frase (narrata in più varianti, ma tutte con la stessa carica pacificatrice): Fabrizio Rondolino, I/ nostro PCI. Un racconto per immagini, Rizzoli, Milano, il manifesto per il ritorno di Togliatti alla Festa dell’Unità); Marcella e Maurizio Ferrara,  Conversando con Togliatti, Edizioni di Cultura Sociale, Roma. La carriera d’Azara riflette la mutevolezza dei suoi tempi: negli anni  del fascismo fu giudice di cassazione dal 1936, collaborò alla preparazione del codice civile del 1942  (ottimo codice tuttora vigente), fu membro del comitato scientifico delle riviste “La nobiltà della stirpe”  e “Diritto Razzista” rifiutò di aderire alla Repubblica Sociale Italiana (venendo per questo espulso  dalla magistratura) e dal 1948 alla morte fu senatore della Democrazia Cristiana. Come ministro della  giustizia nel 1953-54 emanò un provvedimento di indulto e amnistia per i reati politici commessi  entro  (D.P.R), noto come “Amnistia Azara”. Azara,  Amnistia e indulto. Discorsi pronunciati alla Camera dei deputati nelle sedute del 2 e del 18 dicembre 1953,  Tipografia della Camera dei deputati, Roma; Id., Direttive fasciste nel nuovo Codice civile,  Giuffrè, Milano normattiva it uri-res stato decreto presidente.  repubblica: 1953-12-19;922!vig=). Piromallo, Esposizione critica della giurisprudenza sui decreti di amnistia e d’indulto dell’ultimo decennio, Società Editrice Libraria, Milano; la citazione  (2° ed. aggiornata con  il decreto di amnistia e indulto, illustrato articolo per articolo).  in un’atmosfera che non contrasti con le elevate finalità che esso si propone. Il senatore Piola ha facoltà  di parlare. proLa. Illustre Presidente, onorevoli colleghi: il richiamo e l’augurio che il nostro Presidente  ha fatto, di mantenere la discussione nell’ambito della più assoluta serenità, trova certamente concordi  tutti i colleghi. Dirò brevi parole sul progetto in esame, risultato dei lavori della Commissione, nella  quale è regnata quella stessa serenità di discussione che si verificherà in quest’Aula. Il progetto è giunto  al Senato monco, in relazione a quello che era stato il progetto governativo, avendo l’altro ramo del  Parlamento respinta l’amnistia; la Commissione all’unanimità ha ritenuto che dovesse essere integrato  in quella parte che le vicende della discussione, alla Camera, avevano annullato. Non spetta a questo  Consesso di indagare sulle ragioni complesse per le quali dal progetto era stato eliminato l’articolo  primo; ma era doveroso per l’armonia stessa del provvedimento di clemenza che la Commissione si  facesse parte diligente col creare l’altro pilastro sul quale il provvedimento stesso doveva poggiare. Ed  è così che accanto all’indulto si propone all’approvazione del Senato l’amnistia,    Anche questo decreto contiene dunque norme sia sull’amnistia, sia sull’indulto.  In esso l’amnistia è “generale” mentre la particolare ampiezza dell’indulto aveva animato il  dibattito sull’approvazione del provvedimento: secondo alcuni, infatti, quell’ampio indulto  sembrava una misura per far uscire dalle carceri tutti i politici. L'amnistia sancita dal decreto  presidenziale  è nota come “amnistia Azara” perché promossa  dall’allora Ministro della Giustizia, Antonio Azara, “magistrato fascista e notoriamente razzista (sostenitore delle “leggi razziali” e membro della rivista “Diritto razzista”).  Tale decreto, congiunto alla legge n. 921 sulla liberazione condizionale, emanata giusto  il giorno precedente, determinò la scarcerazione dei collaborazionisti che  erano ancora reclusi,   Basti qui richiamare in forma abbreviata i due articoli iniziali di questo testo, la cui analisi  complessiva sarebbe lunga e tecnicamente complessa: È concessa amnistia:   a) per ogni reato, non militare o finanziario, per il quale è stabilita una pena detentiva non superiore  nel massimo a quattro anni, sola o congiunta a pena pecuniaria, oppure soltanto una pena pecuniaria.  [Segue un elenco di reati esclusi dall’amnistia.]   b) per tutti i reati preveduti dal regio decreto-legge, e sue successive modificazioni, nonchè per tutti i reati preveduti da leggi antecedenti e successive al decreto-legge anzidetto in  ordine alla disciplina dei consumi, degli ammassi e dei contingentamenti; per il reato di diffamazione a mezzo della stampa;   d) peri reati militari di assenza dal servizio preveduti dagli articoli del Codice penale militare di guerra commessi, in quanto non siano  stati compresi in precedenti decreti di amnistia; per ogni reato, non militare o finanziario, per il quale è stabilita una pena detentiva non superiore  nel massimo a sei anni, sola o congiunta a pena pecuniaria, commesso da minori di anni diciotto,  ferme restando le esclusioni di cui alla lettera a);  per i reati finanziari preveduti [segue elenco]. Senato della Repubblica, Seduta, Discussione del disegno di legge: Delegazione  al Presidente della Repubblica per la concessione di amnistia e indulto, p. 2671 senato.  it/service). Relatore è il senatore Giacomo Piola della Democrazia  Cristiana.  Dalla tesi di Malo, La giustizia di transizione tra fascismo e democrazia, dspace.unive.it/bitstream/ handle/1 sequence=2).  Art. 2. È concesso indulto:   a) per i seguenti reati commessi: reati politici, ai sensi dell’art. 8  del Codice penale, e i reati connessi; nonchè i reati inerenti a fatti bellici, commessi da coloro che abbiano appartenuto a formazioni armate: 1) commutando la pena dell’ergastolo nella reclusione per  anni dieci e, qualora l’ergastolo sia stato già commutato in reclusione per effetto dell’indulto, riducendo ad anni dieci la pena della reclusione sostituita a quella dell’ergastolo; riducendo ad anni due  la pena della reclusione superiore ad anni venti e condonando interamente la pena non superiore ad  anni venti; per ogni reato commesso non oltre il 18 giugno 1946 da coloro che abbiano appartenuto a formazioni armate, e non fruiscano del beneficio indicato nella precedente lettera. In sintesi, quell’amnistia e alcune norme successive “estesero definitivamente a tutti i condannati (compresi i latitanti), i benefici delle scarcerazioni e delle amnistie. In questo modo in  carcere non rimase più nessuno, e la giustizia del dopoguerra così si concluse” 117,   Se la condanna esige il ricordo, l’amnistia impone l’oblìo: e forse, come il dimenticare è  essenziale per la mente dell’individuo, così il dimenticare è necessario affinché una nazione  possa vivere senza eccessive tensioni. L'Italia ha molto dimenticato, e la natura e le dimensioni di questo oblio imporrebbero un’ulteriore, vasta ricerca. Essa potrebbe svolgersi all’insegna di quando aveva affermato Renan:    L’oblio, e dirò persino l’errore storico, costituiscono un fattore essenziale nella creazione di una nazione, ed è per questo motivo che il progresso degli studi storici rappresenta spesso un pericolo per le  nazionalità. La ricerca storica, infatti, riporta alla luce i fatti di violenza che hanno accompagnato l’origine di tutte le formazioni politiche, anche di quelle le cui conseguenze sono state benefiche: l’unità  si realizza sempre in modo brutale. Una nazione è un’anima, un principio spirituale. Due cose, che in realtà sono una cosa sola,  costituiscono quest’anima e questo principio spirituale; una è nel passato, l’altra è nel presente. Una  è il comune possesso di una ricca eredità di ricordi; l’altra è il consenso attuale, il desiderio di vivere  insieme, la volontà di continuare a far valere l’eredità ricevuta insieme. L’essenza di una nazione sta nel fatto che tutti i suoi individui condividano un patrimonio  comune, ma anche nel fatto che tutti abbiano dimenticate molte altre cose!!8,    Nella giustizia transizionale dell’Italia del dopoguerra le amnistie “Togliatti” e “Azara” sono  i primi passi sulla via dell’oblìo; altri se ne aggiusero, soprattutto dopo le turbolenze.  Omettendo ulteriori approfondimenti, se ne può tracciare un primo quadro complessivo. I provvedimenti di amnistia e di indulto per fatti politici sono cinque  su un totale di nove atti del genere (i decreti emessi in relazione a fatti politici contengono  di solito disposizioni anche in ordine a reati comuni). Il primo è  (D.P.R.)  (D.P.R.). Gli altri sono (D.P.R.), (D.P.R.) e (D.P.R.). Dopo, non vi sono più amnistie per fatti politici. Di conseguenza i provvedimenti di questo tipo Ivi dspace.unive.it stream handle. Ivi Renan, Che cos'è una nazione? E altri saggi, Donzelli, Roma. Sull’oblìo individuale in Sandra Basilea, risultano essere cinque nei trentacinque anni: queste sono le  dimensioni della ‘clemenza’ politica in Italia in tempi recenti”!!9,    La riabilitazione del passato culminò nel 1960 con la formazione del Governo Tambroni,  che ottenne la fiducia 1’8 aprile: un monocolore democristiano con l’appoggio esterno del  Movimento Sociale Italiano, diretto erede della Repubblica Sociale Italiana e, quindi, del  partito fascista (che una norma della costituzione vieta di ricostituire “sotto qualsiasi  forma; di qui la scelta di denominarlo “Movimento” e non “Partito”). Questa inaccettabile  alleanza politica aveva il suo simbolo in Giorgio Almirante, già sottosegretario  nel governo della Repubblica Sociale Italiana, co-fondatore e poi segretario generale del Movimento Sociale Italiano, nonché deputato nel parlamento repubblicano.  La fiducia a quel governo di centro-destra provocò violente manifestazioni in tutto il paese e  Fernando Tambroni presentò le sue dimissioni. Ma oggi la fiamma tricolore  — che fu il simbolo dell’estinto Movimento Sociale Italiano — continua ad essere presente nel  simbolo del partito di estrema destra “Fratelli d’Italia” che nelle elezioni passate ha acquistato  una posizione rilevante e che negli attuali sondaggi elettorali presenta una crescita costantel21, anche se sembra aver subìto un rallentamento nelle elezioni locali. In questo richiamo al ‘passato che non passa’ ritorna l'atmosfera ‘nostalgica’ (già evocata nel  $ 3.Commemorare in tempi immemori: tra condanna e nostalgia) e la constatazione che, nella repubblica nata dalla Resistenza, si sta ormai affermando sempre più la desistenza, cioè il cedere  il passo alle pulsioni di destra sopite ma non cancellate, al fascismo eterno evocato da Eco. Ed era proprio la desistenza quello che Piero Calamandrei temeva:   Finita e dimenticata la Resistenza, tornano di moda gli “scrittori della desistenza”: e tra poco recla meranno a buon diritto cattedre ed accademie. Sono questi i segni dell’antica malattia. E nei migliori,    di fronte a questo rigurgito, rinasce il disgusto: la sfiducia nella libertà, il desiderio di appartarsi, di  lasciare la politica ai politicanti. Questo il pericoloso stato d’animo che ognuno di noi deve sorvegliare Santosuosso, Gli anni  .inventati. org/ apm/ abolizionismo/ santpoli/ santpoli6. Costituzione della Repubblica italiana, Disposizioni transitorie e finali, XII: È vietata la riorganizzazione, sotto qualsiasi forma, del disciolto partito fascista. In deroga all’articolo 48, sono stabilite con  legge, per non oltre un quinquennio dall’entrata in vigore della Costituzione, limitazioni temporanee al  diritto di voto e alla eleggibilità per i capi responsabili del regime fascista.  Secondo un sondaggio dell’importante Istituto Nazionale di Ricerche Dembòpolis “se si votasse oggi  il primo partito sarebbe Fratelli d’Italia con il 21% delle preferenze. La Lega,  però, insegue ad appena lo 0,2 di distanza, accreditandosi al 20,8 per cento. - Non distante dai partiti  del centrodestra il Pd, che otterrebbe il 19,5%. Il Movimento 5 Stelle, invece, si assesterebbe al 16,6 per  cento, mentre tutti gli altri partiti sarebbero sotto la soglia del 10%. Forza Italia [il partito di Silvio  Berlusconi], infatti, è accreditata al 7 per cento, seguita da Azzore al 2,6%, Sinistra Italiana al 2,2 per cento,  Leu all’1,9 per cento e infine Italia Viva all’1,7%” lagone.it/2021/08/29/ sondaggi- politicielettorali-oggi-fratelli- ditalia-lega-e-pd- racchiusi-in- appena-un-punto-e-mezzo/).  Eco, I/ fascismo eterno, La nave di Teseo. Eco indica “una lista di caratteristiche tipiche di quello che vorrei chiamare l’“Ur-Fascismo” o il “fascismo eterno” Tali caratteristiche non possono  venire irreggimentate in un sistema: molte si contraddicono reciprocamente, e sono tipiche di altre  forme di dispotismo o di fanatismo. Ma è sufficiente che una di loro sia presente per far coagulare una  nebulosa fascista” e combattere, prima che negli altri, in se stesso: se io mi sorprendo a dubitare che i morti siano morti  invano, che gli ideali per cui son morti fossero stolte illusioni, io porto con questo dubbio il mio contributo alla rinascita del fascismo. Dopo la breve epopea della resistenza eroica, sono ora cominciati,  per chi non vuole che il mondo si sprofondi nella palude, i lunghi decenni penosi ed ingloriosi della  resistenza in prosa. Ognuno di noi può, colla sua oscura resistenza individuale, portare un contributo  alla salvezza del mondo: oppure, colla sua sconfortata desistenza, esser complice di una ricaduta che,  questa volta, non potrebbe non esser mortale, Bibliografie, Libri di sopravvissuti. Rispetto all’elenco contenuto nel volume di Liliana Segre (cfr. supra, S$ 5. Una guida: i ricordi di  Liliana Segre, i titoli sono qui riportati in ordine alfabetico secondo il cognome dell’autore e,  ove possibile, è stata indicata la prima edizione e qualcuna delle successive. Quasi tutti i titoli hanno però  ulteriori edizioni, con vari curatori o prefatori.    Bruck, Edith, Chi ti ama così, Lerici, Milano; Feltrinelli, Milano, Signora Auschwitz. Il dono della parola, Marsilio, Venezia, Il pane perduto, La nave di Teseo, Milano, Bucci, Andra  Tatiana Bucci, Noî, bambine ad Auschwitz. La nostra storia di sopravvissute alla Shoah. A cura di  Umberto Gentiloni Silveri e Marcello Pezzetti. In collaborazione con Stefano Palermo, Mondadori Milano, Fiano, Nedo, A Il coraggio di vivere. Prefazione Fiamma Nirestein; presentazione Ernesto Galli della  Loggia; contributo storico Marcello Pezzetti, Monti, Saronno; Premesse di Andrea, Emanuele  e Enzo Fiano, San Paolo, Cinisello Balsamo  Levi, Primo, Se questo è un uomo, De Silva, Torino; Einaudi, Torino, La tregua, Einaudi, Torino, I sommersi e i salvati, Einaudi, Torino, Millu, Liliana I/ fumo di Birkenau, La Prora, Milano, Giuntina, Firenze, Tagebuch. Il diario del ritorno dal Lager. Prefazione di Paolo De Benedetti. Introduzione di Piero Stefani,  Giuntina, Firenze, Modiano, Sami, Per questo ho vissuto. La mia vita ad Auschwitz-Birkenau e altri esili. A cura di Marcello  Pezzetti e Umberto Gentiloni Silveri, Rizzoli, Milano, Veltroni, Tana libera tutti. Sami, Calamandrei, Desistenza, “Il Ponte, jacopo giliberto.blog.  ilsole24ore. desistenza-un- vecchio-articolo- di calamandrei -da-rileggere-conattenzione/).  Queste bibliografie sono pubblicate anche nella rivista on line dell’Institut fur Zeitgeschichte di Monaco  di Baviera e Berlino: Le leggi razziali in Italia: dall’amnistia all’amnesia. Una bibliografia, “Schepunkte, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory Research Paper Series, Modiano, il bambino che tornò da Auschwitz, Feltrinelli, Milano, Veltroni raccoglie la testimonianza diretta di Sami Modiano e la trascrive per i più giovani).    Nissim, Luciana, Ricordi della casa dei morti, in Luciana Nissim Pelagia Lewinska, Donne contro il mostro,  Ramella, Torino; anche in Luciana Nissim Momigliano, Ricordi della casa dei morti, e altri  scritti, Giuntina, Firenze. Springer, Il silenzio dei vivi. All'ombra di Auschwitz, un racconto di morte e resurrezione, Marsilio, Venezia  Szòrenyi, Una bambina ad Auschwitz. Bernardi, Mursia, Milano, Terracina, Piero, Pensate sempre che siete uomini. Una testimonianza della Shoah. Con una postfazione di Lisa  Ginzburg, Ponte alle Grazie, Milano, Venezia, Shlomo, Sonderkommando Auschwitz. A cura di Marcello Pezzetti e Umberto Gentiloni Silveri;  da un’intervista di Béatrice Prasquier, Rizzoli, Milano, All’elenco di Liliana Segre si possono aggiungere: Basilea, Sandra, Se: viva Anne?, Cappelli, Bologna, Del Vecchio, Giorgio, Una nuova persecuzione contro un perseguitato. Documenti, Tipografia artigiana, Roma, Grasselli, Antonia (ed.), Strarzeri in patria: gli ebrei bolognesi dalle leggi anti-ebraiche, Pendragon, Bologna, Ottolenghi, Massimo, Per un pezzo di patria. La mia vita negli anni del fascismo e delle leggi razziali, Blu Edizioni, Torino, Ricordi di un “gagno” di “Giustizia e libertà”,“Micromega, Una bibliografia sulle leggi razziali. La bibliografia che segue elenca soltanto i titoli dei libri (non quindi degli articoli) in cui compaiono le  parole “leggi razziali” e si limita agli anni prossimi l’ottantesimo anniversario  delle leggi razziali. Questa selezione è necessaria perché il Sistema Bibliotecario Nazionale indica  complessivamente titoli dedicati a questo tema. Benussi Annalisa Di Fant (cur.), Razzismo in cattedra. Il liceo Petrarca di Trieste e le leggi  razziali, EUT, Trieste, Convivere con Auschwitz. Il rafforzamento del dovere della memoria per la pace e la democrazia nell’ottantesimo  dal preannuncio a Trieste delle famigerate leggi razziali. convegno: EUT, Trieste, Atti del convegno tenuto a Trieste nell’ambito della Settimana della Memoria). Di Veroli, Andrea, Giulio Amati da uomo a numero. La vita di un ebreo italiano spezzata dalle leggi razziali,  Chillemi, Roma, Fanesi, Pietro Rinaldo, GU ebrei italiani nelle Americhe dopo le leggi razziali, Introduzione di Mulas. Postfazione di Silvana Amati Roma, Nova Delphi, Roma, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory Research Paper Series, Fidanza, Vittorio, La lunga notte. Gli italiani fra leggi razziali e deliri totalitari, Associazione Culturale Mitico  Channel, Foggia, Foà, Ugo, Il bambino che non poteva andare a scuola. Storia della mia infanzia durante le leggi razziali in Italia,  Manni, San Cesario di Lecce, Lombardo, Giacomo, L’ Italia s’è vespa. Una vespa che racconta i due volti dell’ Italia e della Piaggio, dalla  promulgazione delle leggi razziali fino al boom economico; Pegrari, Porteri (a cura di), Le leggi razziali contro i beni e le professioni degli ebrei in  Italia, Travagliato Torre d’Ercole, Brescia, Alatri, Giovanna, Asili infantili dall'Unità alle leggi razziali: ebrei a Roma. Prefazione di Riccardo Di Segni.  Introduzione Paolo Mieli, Fefè, Roma, Calivà, Mario, Le leggi razziali e l'ottobre del 1943, Besamuci, Nardò (Lecce), Casula, Felice - Spagnoletti, Triulzi, La conquista dell’impero e le leggi  razziali tra cinema e memoria, Annali - Archivio audiovisivo del movimento operaio e democratico, Effigi,  Arcidosso (Grosseto), Malaguti, Gino Barbara Previato, Giorgio Malaguti, Espulsi e licenziati: alunni e docenti delle scuole modenesi e le leggi razziali, Nonantola - Centro studi storici nonantolani, Il Fiorino, Modena, Pagliara, Alessandro (a cura di), Antichistica italiana e leggi razziali. Atti del Convegno in occasione dell’ottante-  simo anniversario del Regio Decreto Legge (Università di Parma), Athenaeum, Parma, Riccardi, Andrea - Gabriele Rigano (eds.), La svolta. Fascismo, cattolicesimo e antisemitismo. Postfazione di Giovagnoli, Guerini, Milano, Severino, Gerardo, Le leggi razziali e la Guardia di Finanza. Il caso del finanziere di mare Ettore Marco Cesana, Museo Storico della Guardia di Finanza, Roma, Battifora, Paolo (cur.): l’emanazione delle leggi razziali. Testimonianze, saggi, riflessioni, Storia e memoria. Istituto ligure per la storia della Resistenza e  dell’età contemporanea Raimondo Ricci, Genova, Brusco, Carlo, La grande vergogna: l’Italia delle leggi razziali. Prefazione di Liliana Segre, Gruppo Abele,  Torino, Cardinali, Cinzia Anna di Castro, Ilaria Marcelli (cur.), Voci di carta. Le leggi razziali nei documenti del-  la città di Siena. Catalogo della mostra documentaria, Archivio di Stato di Siena, Pacini Giuridica, Cecini, Giovanni, Ebrei non più italiani e fascisti. Decorati, discriminati, perseguitati, Edizioni Nuova Cultura,  Roma; con prefazione di Riccardo Segni. In 4° di copertina: Secondo di tre volumi realizzati nell’ambito  del progetto “Le leggi razziali e il Valore Militare, Le leggi razziali e il Valore Militare. Antologia di testi e documenti, Edizioni Nuova Cultura, Roma, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory, “Le leggi razziali e il Valore  Militare, Di Ruscio — Gravina, Migliau, Le leggi anti-ebraiche. Materiali per  riflettere e ricordare, s.l.s.n. Pubbliprint, Roma, Duranti, Simone, Leggi razziali fasciste e persecuzione antiebraica in Italia, Unicopli, Milano, Iossa, Vincenza — Manuele Gianfrancesco (cur.), Vietato studiare, vietato insegnare. Il Ministero dell’educazione nazionale e l’attuazione delle norme antiebraiche, Prefazione di Michele Sarfatti, Palombi,  Roma, Nigro, Giuseppe, Opposte direzioni: le famiglie Friedmann e Sonnino in fuga dalle leggi razziali. Prefazione di  Alfonso Botti. Con una nota di Angelo Proserpio, Biblion, Milano, Perini, Mario, L'Italia – le leggi antiebraiche e a 70 dalla Costituzione. Atti del Convegno tenuto a Siena, Con una presentazione di Francesco Frati e con  un’introduzione di Floriana Colao, Pacini Giuridica, Pisa, Riccardi Rigano, La svolta. Fascismo, cattolicesimo e antisemitismo.  Postfazione di Agostino Giovagnoli, Guerini, Milano, Affricano, Marta, Una bambina ebrea ai tempi delle leggi razziali, Le Graffette, Sassuolo, Berger e Pezzetti, vite spezzate, Gangemi, Roma, Boratto, Rosanna Ruffino, le leggi razziali: i diritti negati tra discriminazioni e persecuzioni,  Comitato provinciale di Udine della Associazione Nazionale Partigiani d’Italia, Udine, Bozzi (cur.): le “leggi razziali”) l’anti-ebraismo fascista dalla persecuzione dei diritti  alla Shoah, ANPI, Magenta Ca’ Foscari allo specchio: dalle leggi razziali. [Con la supervisione di Alessandro Casellato], Catalogo della mostra, CFZ Ca’ Foscari Flow Zone, Venezia, in occasione del Giorno  della memoria, Le) case e le cose : le leggi razziali e la proprietà privata. Catalogo della mostra, Fondazione per l’arte e la cultura della Compagnia di San Paolo, Torino, Cassarino, Salvatore, Nego nel modo più assoluto di essere ebreo. Documenti e riflessioni sull’applicazione delle  leggi razziali nella provincia di Ragusa. Prefazione di Saro Distefano, Sicilia Punto L, Ragusa, Cavicchi, Alba - Dino Renato Nardelli, Le leggi razziali nell’Italia fascista, Istituto per la storia  dell'Umbria contemporanea (Isuc), Perugia Collotti, Enzo, I/ fascismo e gli ebrei. Le leggi razziali in Italia. Prefazione di Donatella Di Cesare RCS, Milano, Critelli e Surace, Leggi razziali e drammi personali: i documenti raccontano,  [Tipografia Essezeta], Varese. Delsante, Con la faccia infarinata: ebrei a Collecchio dalle leggi razziali  (Corcagnano: Graphital), Collecchio, Dix, Gioele, Quando tutto questo sarà finito. Storia della mia famiglia perseguitata dalle leggi razziali, Monda-  dori, Milano, Edizione speciale edita per i periodici del Gruppo Mondadori; prima edizione:  Mondadori, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory Research Paper Series, Fogarollo, Note scordate: tre musicisti ebrei nella tempesta delle leggi razziali. Prefazione di Liliana  Picciotto. Con CD musicale a cura di Giovanni Cardillo e Francesco Buffa, Sillabe, Livorno, Graffone, Valeria, Espulsioni immediate: l’Università di Torino e le leggi razziali, Zamorani, Torino, Guadagni, Davide (a cura di), Due anniversari: 80° dalle leggi razziali,  dalla Costituzione, Pisa University  Press, Pisa Id. Una giornata particolare: la cerimonia del ricordo e delle scuse. Pisa, San  Rossore, dalla firma delle leggi razziali italiane, Pisa University Press, Pisa, Irico, Pier Franco (a cura di), Vo: 0n siete italiano: a ottant'anni dalle leggi razziali, gli ebrei trinesi e i regi-  decreti, ANPI, Associazione nazionale partigiani d’Italia di Trino, Trino, Liceo classico e linguistico statale Vincenzo Gioberti di Torino,] Non dimenticare: le conseguenze delle leggi  razziali al liceo Gioberti, Torino, Pardo, Lucio, Barbarie sotto le due torri: leggi razziali e Shoah a Bologna, Centro stampa regionale, [Bologna, Carolina Delburgo (a cura di), Dopo la barbarie: il difficile rientro, [s.1.], Centro stampa della regione  Emilia-Romagna, II rumore del vuoto: assenze e presenze nell’istituto magistrale Laura Bassi durante le leggi razziali [progetto  didattico: Luchita Quario e Maria Giovanna Bertani], Regione Emilia Romagna Assemblea Legislativa,  Bologna, Sega, Maria Teresa, Il banco vuoto. Scuola e leggi razziali: Venezia, Prefazione di Gadi Luzzatto  Voghera, Cierre, Sommacampagna, Vercelli: francamente razzisti: le leggi razziali in Italia, Edizioni del Capricorno, Torino Volpe, Pompeo — Simone, “Posti liberi”: leggi razziali e sostituzione dei docenti ebrei all’Università di  Padova, Padova University Press, Padova, Foà, Dario e Aida, Quando due parallele si incontrano: due ragazzi ebrei dalle leggi razziali ad oggi, S. Belforte,  Livorno 2Meneghetti, Francesca, Nor sapevo di essere ebrea. Carla Rocca di fronte alle leggi razziali, Istresco,  Treviso, Rossi, Scipione, Lo squalo e le leggi razziali. Vita spericolata di Camillo Castiglioni, Rubbettino, Soveria  Mannelli, Triggiani, Ilaria (cur.), La memoria contro ogni discriminazione. Giorno della memoria, Assemblea legislativa delle Marche, Ancona, L’“Amnistia Togliatti. Questa bibliografia si limita ai titoli di un numero limitato di libri perché, per ulteriori ricerche, si può  ricorrere alla vasta Bibliografia contenuta nel volume del penalista Paolo Caroli, // potere di non punire. Uno  studio sull’amnistia Togliatti, Edizioni Scientifiche Italiane, Napoli, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory Research Paper Series, Agosti, Togliatti, l’amnistia e i ragazzi di Salò, in: Italia: guerra di liberazione e nascita della  Repubblica. Scritti sulla Resistenza, sulla guerra civile e sulla Costituente, L'Unità — Nuova iniziativa editoriale,  Roma, Battini, Michele, Peccati di memoria. La mancata Norimberga italiana, Laterza, Roma-Bari, Bugni (Arno), Ermenegildo, Riffessioni su due periodi storici: la Repubblica di Montefiorino, il dopoguerra,  l’amnistia di Togliatti e il dopo... cur. Pedrini, ANPI, Comitato provinciale di Bologna,  Bologna, Angelo, I socialisti e la defascistizzazione mancata, Franco Angeli, Milano, Franzinelli, Mimmo, L’Amnistia Togliatti: colpo di spugna sui crimini fascisti, Mondadori,  Milano, Ristampato con una postfazione di Guido Neppi Modona: Feltrinelli, Milano, Caroli: “La principale monografia storica al riguardo” // potere di non punire, Le stragi nascoste. L’armadio della vergogna: impunità e rimozione dei crimini di guerra nazifascisti, Mondadori, Milano, Giannantoni, Franco, / giorni della speranza e del castigo. Varese: la resa nazifascista, il Tribunale  del popolo, il campo di concentramento di Masnago, i processi della Corte d’Assise, gli eccidi delle bande irregolari,  il progetto Alleato di “occupare” la provincia, il fallimento delle Commissioni Epurazione e Illeciti Arricchimenti  del regime, l’amnistia Togliatti, Emmeceffe, Varese, Marchionne, Antonio, Amristia Togliatti. I provvedimenti clemenziali al mutar di regime: l’amnistia,  [tesi di laurea, Università di Napoli Federico II]. Peregalli— Mirella Mingardo, Togliatti guardasigilli. In appendice: circolari e documenti,  Colibrì, Paderno Dugnano, Santosuosso, Amedeo — Colao, Politici e aministia: tecniche di rinuncia alla pena per i reati politici  dall’unità ad oggi, Bertani, Verona, Scalabrino, I guardiasigilli comunisti Togliatti e Gullo. Sanzioni contro il fascismo e processo alla  Resistenza, Miccoli, La grande cesura. La memoria della guerra e della Resistenza  nella vita europea del dopoguerra, Il Mulino, Bologna, Nelle bibliografie risultano entrambi i nomi Scalabrino, Francesco e Scalambrino, Francesco.]    Scalambrino, Francesco, Gullo e “amnistia Togliatti”, in Giuseppe Masi (a cura di), Mezzogiorno e Stato  nell’opera di Fausto Gullo, Orizzonti meridionali, Cosenza, Collana di studi e ricerche  dell’Istituto calabrese per la storia dell’antifascismo e dell’Italia contemporanea).    Bibliografia sintetica sull’“Amnistia Azara. I testi su questa amnistia e sul suo autore sono pochi e di difficile reperimento. Essi sono qui suddivisi in  tre sottosezioni: a) Per una biografia di Antonio Azara; b) Testi legislativi; c) Scritti sull’“Amnistia Azara”. Per una biografia di Azara, Berri, Azara: necrologio, “Il diritto fallimentare e delle società commerciali, Insediamento del primo Presidente della Corte di Cassazione sen. dott. Azara. Udienza delle Sezioni  unite civili), Stamperia Nazionale, Roma, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory Research Paper Series,  L., Insediamento del Procuratore generale presso la Corte suprema di Cassazione sen. dott. Antonio Azara. Udienza  delle Sezioni unite civili, Stamperia nazionale, Roma, Il) trentennio della Rivista di diritto agrario, Scritti di Azara; in appendice:  I giudizi dopo il primo decennio, Tipografia B. Coppini, Firenze, Tritto, Francesco, Azara, Antonio, in: Dizionario Biografico degli Italiani, Istituto della Enciclopedia Italiana,  Roma treccani.it/ enciclopedia/ antonio-azara_(Dizionario-Biografico). Testi legislativi    Amnistia-indulto e liberazione condizionale: legge, legge, D.P.R., Schiano, S. Maria Capua Vetere, Calvanesi, Giovanni, Amnistia, indulto, liberazione condizionale. Testo completo dei provvedimenti: commento  generale ed analitico articolo per articolo, richiami legislativi e giurisprudenziali, formulario, indice completo   di tutti i reati compresi negli atti di clemenza (Decreto del Presidente della Repubblica, G. U.  Legge, G. U.), Ed. Istituto Dante, Roma, Tip. Pug, Pontificia Università  Gregoriana, Decreto del Presidente della Repubblica, Concessione di amnistia e di indulto  gazzettaufficiale.it/ eli/id sg; GU Serie Generale).  Curatolo, D.P.: Amnistia e indulto per reati comuni finanziari, militari, politici;  D.P.: liberazione condizionale, Marrese, Bari, In cop.: Con commento e giu-  risprudenza, elenco articoli C.P. amnistiati; in appendice: reati elettorali ed elenco amnistie ed indulti, Gorgoglione, I decreti di clemenza: in materia penale, politica, militare, finanziaria, valutaria,  annonaria, disciplinare, elettorale, amministrativa, tributaria e di polizia. Manuale pratico sugli istituti giuridici  dell’amnistia e dell’indulto con prontuario dei decreti, note illustrative, criteri di applicazione,  richiami giurisprudenziali e prospetto riassuntivo dei decreti, Giuffrè, Milano, Piromallo, Esposizione critica della giurisprudenza sui decreti di amnistia e d’indulto dell’ul-  timo decennio, Società editrice libraria, Milano, con il decreto  dell’“Amnistia Azara” cfr. infra, c). Id., Esposizione critica della giurisprudenza sui decreti di amnistia e d’indulto dell’ultimo decennio, Società  Editrice Libraria, Milano, con il decreto di amnistia e indulto, illustrato articolo per articolo). Testo completo (dalla Gazzetta Ufficiale delle leggi, per la concessione amnistia ed indulto, Ceretti, Genova, Supplemento a: Ruote del lotto,).  Scritti sull’“Amnistia Azara” Amnistia e indulto : leggi, decreto P.R., L. Di G. Pirola, Milano, Azara, Amnistia e indulto. Discorsi pronunciati alla Camera dei deputati nelle sedute, Tipografia della Camera dei deputati, Roma, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory Research Paper Series, Bartholini, Salvatore, La delegazione legislativa in materia di amnistia e indulto, Giuffrè, Milano, Rivista trimestrale di diritto pubblico”). Basso, Lelio, Per un’amnistia riparatrice, Camera dei deputati, Roma, Berlinguer, Mario, Su/l’amnistia, Discorso pronunciato alla Camera dei deputati nella seduta, Tipografia della Camera dei deputati, Roma, Bracci, Arnaldo, Brevi cenni di giurisprudenza sull’applicazione dell’amnistia di cui al D.P., al reato di contrabbando di tabacchi esteri,“La Giustizia Penale”, Capalozza, Enzo, I/ reato politico nell’ultimo provvedimento di amnistia ed indulto, “Il Nuovo Diritto”  Colitto, Ammnistia ed indulto: discorso pronunciato alla Camera dei Deputati nella seduta, Tipografia della camera dei deputati, Roma, De Francesco, Giuseppe Menotti, La tesi monarchica sull’amnistia: discorso, Roma, L’amnistia e l’indulto in relazione all’articolo della costituzione : discorso, Jannitti Piromallo, Alfredo Esposizione critica della giurisprudenza sui decreti di amnistia e d’indulto dell’ulti-  mo decennio, Società Editrice Libraria, Milano, con il decreto di amnistia e  indulto, illustrato articolo per articolo, anteriore all’“Amnistia  Azara. Malizia, Saverio, Giurisprudenza completa sull’amnistia e indulto : Decr. Gazzettino Forense, Padova, Perazzoli, Giuseppe, / limiti di applicabilità dell’amnistia per i reati di assenza dal servizio, “Archivio penale”  Riccio, Stefano, Sull’amnistia e l’indulto. Discorso pronunciato alla Camera dei deputati nella seduta, Tipografia della Camera dei deputati, Roma Santamaria, Dario, Considerazioni sull’applicabilità dell’amnistia al reato continuato, “Rivista Italiana di  Diritto Penale” Scardia, Marcello, // concetto di formazioni armate nel recente decreto di amnistia e indulto, “La giustizia penale” Tipografia della camera dei deputati,  Roma). Siracusano, Ancora sull’amnistia e sull’immutabilità dell’accusa, Compagnia industriale tipografica editrice meridionale, Catania Rassegna giuridica di Catania” Udienza)  Spallicci, Aldo, Su/l’amnistia. Discorso pronunciato al Senato della Repubblica, Tip. del Senato, Roma, Max Planck Institute for Legal History and Legal Theory Research Paper Series. Mario Giuseppe Losano. Losano. Keywords: filosofia del diritto romano, Livio -- Luigi Speranza, “Grice e Losano: storia del diritto romano – what Kelsen never had!” – The Swimming-Pool Library.

 

Luigi Speranza -- Grice e Losurdo:  la ragione conversazionale e l’implicatura conversazionale del ribelle aristocratico – la scuola di Sannicandro di Bari -- filosofia pugliese -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Sannicandro di Bari). Filosofo italiano. Sannicandro di Bari, Puglia. Grice: “Losurdo has contributed to a collection on ‘fatti normativi’ which is fascinating!” --  Grice: “I like Losurdo: describing Nietzsche as the aristocratic rebel is genial; he also engages in some linguistic botanising with his ‘linguaggio dell’impero’: something Romans and Brits know well – cf. ‘Great Britaiin’ and my little England!” Italian philosopher, expert not on Grice, but Nietzsche, “Nietzsche, ribelle aristocratico” -- essential Italian philosopher. Si laurea a Urbino sotto la guida di SALVUCCI con la tesi, “La semantica di Rodbertus”. Direttore dell'Istituto di Scienze filosofiche e pedagogiche Pasquale Salvucci ad Urbino, insegna storia della filosofia nella stessa università presso la facoltà di Scienze della Formazione. Inoltre fu presidente dell'hegeliana Società internazionale Hegel-Marx per il pensiero dialettico, membro della Società di scienze di Leibniz a Berlino (un'associazione di scienziati che si rifà alla settecentesca Accademia Reale Prussiana delle Scienze nella tradizione di Leibniz) e direttore dell'associazione politico-culturale Marx XXI. Dalla militanza comunista alla condanna dell'imperialismo statunitense, fino allo studio della questione afroamericana e di quella dei nativi, L. e studioso anche partecipe della politica nazionale e internazionale. Di formazione marxista, descritto sia come un «marxista controcorrente» sia come un «marxista eterodosso» e un «comunista militante», la sua produzione spazia dai contributi allo studio della filosofia kantiana (la cosiddetta autocensura di Kant e il suo nicodemismo politico), alla rivalutazione dell'idealismo classico tedesco, specie di Hegel, nel tentativo di riproporne l'eredità (sulla scia di Lukács in particolare), alla riaffermazione dell'interpretazione del marxismo tedesco e non (GRAMSCI (si veda) e i SPAVENTA (si veda)), con incursioni nell'ambito del pensiero nietzscheano (la lettura di un Nietzsche radicale aristocratico) e di quello heideggeriano (in particolare la questione dell'adesione al nazismo di Heidegger).  La sua riflessione filosofico-politica, attenta alla contestualizzazione del pensiero filosofico nel proprio tempo storico, muove in particolare dai temi della critica radicale del liberalismo, del capitalismo, del colonialismo e dell'imperialismo, nonché della concezione tradizionale del totalitarismo (Arendt), nella prospettiva di una difesa della dialettica marxista e del materialismo storico, dedicandosi anche allo studio dell'antirevisionismo in ambito marxista-leninista. Losurdo ha una visione molto critica della tradizione intellettuale europea del liberalismo, in particolare della tradizione classica e delle sue origini, sostenendo che pur pretendendo di enfatizzare l'importanza della libertà individuale in pratica il liberalismo reale è a lungo contrassegnato dalla sua esclusione di persone da questi diritti, con conseguente sfruttamento come razzismo, schiavitù e genocidio. Afferma che le origini del nazismo si trovano in quelle che considera politiche colonialiste e imperialiste del mondo occidentale. Esaminando le posizioni intellettuali e politiche degli intellettuali sulla modernità, Kant e Hegel furono i più grandi pensatori della modernità mentre Nietzsche fu il suo più grande critico.  I suoi lavori, che lui stesso fa rientrare nell'ambito della storia delle idee, riguardano inoltre l'indagine delle questioni di storia e politica contemporanee, con una attenzione critica costante al revisionismo storico e la polemica contro le interpretazioni di Furet e Nolte. In particolare critica una tendenza reazionaria tra gli storici contemporanei revisionisti riconoscibile nel lavoro di autori come Nolte, che traccia l'impeto dietro l'Olocausto agli eccessi della rivoluzione russa; o Furet, che collega le purghe staliniane a una «malattia» originata dalla rivoluzione francese. Secondo L. l'intenzione di questi revisionisti è di sradicare la tradizione rivoluzionaria in quanto le loro vere motivazioni hanno poco a che fare con la ricerca di una maggiore comprensione del passato, ma si trovano nel clima e nei bisogni ideologici delle classi politiche, come è più evidente nel lavoro dei revivalisti imperiali Johnson e Ferguson. Fornisce inoltre una nuova prospettiva su rivoluzioni come quella inglese, americana, francese, russa e quelle contro il colonialismo e l'imperialismo. Si discosta anche dalle posizioni elogiative che la maggior parte delle biografie prende nell'analisi di Gandhi e la nonviolenza.  L. volge la sua attenzione alla storia politica della filosofia moderna tedesca da Kant a Marx e del dibattito che su di essa si sviluppa in Germania, per poi procedere a una rilettura della tradizione del liberalismo, in particolare partendo dalla critica e dalle accuse di ipocrisia rivolte a Locke per la sua partecipazione finanziaria alla tratta degli schiavi. Riprendendo ciò che afferma Arendt in Le origini del totalitarismo, per Losurdo il vero peccato originale del Novecento è nell'impero coloniale di fine Ottocento, dove per la prima volta si manifesta il totalitarismo e l'universo concentrazionario.  Controversia degli storici L. critica il concetto di totalitarismo, sostenendo che fosse un concetto polisemico con origini nella teologia cristiana e che applicarlo alla sfera politica richiedeva un'operazione di schematismo astratto che utilizza elementi isolati della realtà storica per collocare la Germania nazista e altri regimi fascisti e l'Unione Sovietica e l'esperienza del socialismo reale e di altri Stati socialisti nello stesso insieme, servendo così l'anticomunismo degli intellettuali della guerra fredda piuttosto che riflettere la ricerca intellettuale.  Forte critico dell'equiparazione tra nazismo e comunismo (in particolare quello sovietico) fatta da studiosi come Furet e Nolte, ma anche da Arendt e Popper, nonché del concetto di «olocausto rosso», il suo Stalin. Storia e critica di una leggenda nera, sollevò un dibattito sulla figura di Iosif Stalin, sul quale a suo avviso peserebbe una sorta di leggenda nera costruita per screditare tutto il comunismo. Porta l'esempio che nel lager vi era volontà omicida esplicita in quanto l'ebreo che vi entrava era destinato a non uscire più (vi è una despecificazione naturalistica) mentre nel gulag no (si tratta di despecificazione politico-morale) e nel primo venivano rinchiusi quelli che il nazismo chiamava Untermensch – sottouomini -- mentre nel secondo (in cui afferma finissero solo una parte dei dissidenti), pur essendo una pratica da condannare, erano rinchiusi dissidenti da rieducare e non da eliminare. L. afferma che «il detenuto nel Gulag è un potenziale compagno [la guardia stessa era tenuta a chiamarlo in questo modo] e dopo l'inizio del biennio delle grandi purghe che seguono l'assassinio di Kirov] è comunque un cittadino». Riprendendo anche l'opinione di Levi (internato ad Auschwitz, secondo cui il lager era moralmente più grave del gulag) e contro Solženicyn (internato in Siberia e che affermava l'equiparazione della volontà sterminazionistica),sostiene che pur essendo grave che un Paese socialista nato per abolire lo sfruttamento usi sistemi imperialisti e capitalisti, il gulag sia analogo a molti campi di concentramento occidentali (i cui governi hanno sostenuto e sostengono di essere paladini della libertà), che per certi versi furono anche più affini al lager in quanto campo di sterminio e non di rieducazione, riprendendo la storia del genocidio indiano. Egli sostiene anche che i campi di concentramento e le colonie penali britanniche erano peggio di qualsiasi gulag, accusando anche politici come Churchill e Truman di essere autori di crimini di guerra e contro l'umanità pari (se non peggiori) di quelli che sono stati poi attribuiti a Stalin. L. ritiene inoltre che i comunisti soffrano di autofobia, cioè paura di se stessi e della propria storia, problema patologico che va affrontato, a differenza dell'autocritica sana. Despecificazione politico-morale e despecificazione naturalistica La despecificazione è l'esclusione di un individuo o di un gruppo dalla comunità dei civili. Esistono due tipi di despecificazione:  La despecificazione politico-morale (in questo caso l'esclusione è dovuta a fattori politici o morali). La despecificazione naturalistica (in questo caso l'esclusione è dovuta a fattori biologici). Per L. la despecificazione naturalistica è qualitativamente peggiore rispetto a quella politico-morale. Infatti mentre quest'ultima offre almeno una via di scampo mediante il cambio di ideologia, questo non è possibile nel caso in cui sia in atto una despecificazione naturalistica, che è irreversibile in quanto rimanda a fattori biologici che sono di per sé immodificabili. A differenza di altri pensatori ritiene quindi che l'olocausto degli ebrei non è incomparabile ed è quindi disposto ad ammettere in questo caso una tragica peculiarità. La comparatistica che L. offre a proposito non vuole essere una relativizzazione o uno sminuire, ma semplicemente considerare l'olocausto degli ebrei come incomparabile significa perdere la prospettiva storica e dimenticarsi dell'olocausto nero (l'olocausto dei neri) o dell'olocausto americano (l'olocausto dei nativi indiani d'America ottenuto negli Stati Uniti mediante la continua deportazione sempre più a ovest e la diffusione ad arte del vaiolo), oltre ad altri stermini di massa come il genocidio armeno.  Polemiche riguardanti Stalin Una recensione effettuata da Guido Liguori su Liberazione (organo ufficiale del Partito della Rifondazione Comunista) di Stalin. Storia e critica di una leggenda nera, libro in cui L. critica la demonizzazione di Stalin effettuata dalla storiografia maggioritaria e cerca di sottrarlo a quella che definisce «la leggenda nera su di lui», è al centro di una polemica all'interno della redazione del suddetto quotidiano. Venti redattori inviano una lettera di protesta al direttore del giornale in cui si critica sia il tentativo di riabilitazione di Stalin presente nel libro di Losurdo sia la recensione di Liguori (giudicata troppo positiva nei confronti del libro), oltre che la scelta del direttore del giornale di pubblicare tale recensione. Il libro riceve delle recensioni critiche per le sue affermazioni e per la metodologia di lavoro utilizzata.I critici di L. lo accusano di essere un «neostalinista». Grover Furr, autore di Krusciov mentì e descritto come un «revisionista storico», un «revisionista in una ricerca lunga una carriera per scagionare Stalin» e un «prezioso contributo alla scuola revisionista storica degli studi sovietici e comunisti», elogia il lavoro di L., in particolare quello su Stalin, iniziando un'amicizia reciproca. Nel  introduce Furr a un editore italiano che pubblica la traduzione italiana di Khruschev mentì, per cui scrive l'introduzione. Aveva già scritto l'introduzione e il retrocopertina del libro di Furr sull'assassinio di Kirov che rimane inedito. Negli estratti di un convegno organizzato per rivalutare la figura di Stalin a cinquant'anni dalla morte critica le rivelazioni contenute nel rapporto segreto di Chruščёv, l'allora segretario generale del Partito Comunista dell'Unione Sovietica. Secondo Losurdo la cattiva fama di Stalin deriverebbe non dai crimini commessi da quest'ultimo (paragod altri del suo tempo), ma dalle falsità presenti in quel rapporto che Chruščёv lesse nel corso del Congresso. Nella relazione al convegno dà credito a una delle accuse principali che stavano alla base della sanguinosa repressione staliniana contro gli oppositori, ovvero l'esistenza nell'Unione Sovietica della «realtà corposa della quinta colonna» pronta ad allearsi col nemico. Losurdo ribadisce di non voler riabilitare Stalin, seppur calato nella sua epoca, volendo presentare solo un'analisi dei fatti più neutrale e attuare un revisionismo sull'esperienza generale del socialismo reale ritenuta passata, ma utile da studiare per capire le dinamiche future del socialismo. Losurdo apparteneva alla corrente del marxismo-leninismo, ma ammirava anche l'interpretazione che Mao Zedong diede della pluralità della lotta di classe, da collocare nel contesto dell'attenzione che rivolge al processo di emancipazione femminile e dei popoli colonizzati. Vicino prima al Partito Comunista Italiano, poi al Partito della Rifondazione Comunista e infine al Partito dei Comunisti Italiani, confluito nel Partito Comunista d'Italia e nel Partito Comunista Italiano, di cui è stato membro, fu anche direttore dell'associazione politico-culturale Marx XXI. Critico del liberalismo, della NATO e dell'imperialismo, in particolare quello statunitense, Losurdo contestò l'assegnazione del Premio Nobel per la pace a Xiaobo, considerato un sostenitore aperto del colonialismo occidentale, in particolare per la sua idealizzazione del mondo occidentale e per aver affermato che ci sarebbe bisogno di «300 anni di colonialismo. In 100 anni di colonialismo Hong Kong è cambiata fino a diventare ciò che è oggi. Data la grandezza della Cina, ovviamente ci vorrebbero 300 anni per trasformarla in quello che Hong Kong è oggi. E ho dei dubbi che 300 anni siano abbastanza». Saggi: “Auto-censura e compromesso” (Napoli, Bibliopolis); “La questione nazionale, restaurazione. Presupposti e sviluppi di una battaglia politica” (Urbino, Università degli Studi);“La rivoluzione e la crisi della cultura” (Roma, Riuniti); “Lukacs” Urbino, Quattro venti, Il comunismo e sui critici (Urbino, Quattro venti, La catastrofe e l'immagine” (Milano, Guerini, Metamorfosi del moderno.Urbino, Quattro venti); “La tradizione liberale. Libertà, uguaglianza, Stato, Roma, Riuniti); “Tramonto dell'Occidente? Atti del Convegno organizzato dall'Istituto italiano per gli studi filosofici e dalla Biblioteca comunale di Cattolica. Cattolica, Urbino, Quattro venti, Antropologia, prassi, emancipazione. Problemi del comunismo, e Urbino, Quattro venti, Égalité-inégalité. Atti del Convegno organizzato dall'Istituto italiano per gli studi filosofici e dalla Biblioteca comunale di Cattolica. Cattolica, Urbino, Quattro venti, Prassi. Come orientarsi nel mondo. Atti del convegno organizzato dall'Istituto Italiano per gli Studi filosofici e dalla Biblioteca Comunale di Cattolica (Urbino, Quattro venti); La comunità, la morte, l'Occidente. L’ideologia della guerra, Torino, Boringhieri, Massa folla individuo. Atti del Convegno organizzato dall'Istituto italiano per gli studi filosofici e dalla Biblioteca comunale di Cattolica. Cattolica, Urbino, Quattro venti, La libertà dei moderni, Roma, Riuniti, Napoli, La scuola di Pitagora,. Rivoluzione francese e filosofia, Urbino, Quattro venti); “Democrazia o bonapartismo. Trionfo e decadenza del suffragio universale” (Torino, Bollati Boringhieri, Il comunismo e il bilancio storico del Novecento, Gaeta, Bibliotheca, Napoli, La scuola di Pitagora, Gramsci e l'Italia. Atti del Convegno internazionale di Urbino, Napoli, La città del sole, La seconda Repubblica. Liberismo, federalismo, post-fascismo, Torino, Boringhieri); “Autore, attore, autorità” (Urbino, Quattro venti); Il revisionismo storico. Problemi e miti, Roma, Laterza, Utopia e stato d'eccezione. Sull'esperienza storica del socialismo reale, Napoli, Laboratorio politico, Ascesa e declino delle repubbliche, Urbino, Quattro venti, Lenin, Atti del Convegno internazionale di Urbino, Napoli, La città del sole, Metafisica. Il mondo Nascosto, Roma, Laterza, Gramsci dal liberalismo al comunismo critic, Roma, Gamberetti, Dai fratelli Spaventa a Gramsci. Per una storia politico-sociale della fortuna di Hegel in Italia” (Napoli, La città del sole); “Hegel e la Germania. Filosofia e questione nazionale tra rivoluzione e reazione, Milano, Guerini, Nietzsche. Per una biografia politica, Roma, Manifesto); “Il peccato originale del Novecento, Roma, Laterza, Dal Medio Oriente ai Balcani. L'alba di sangue del secolo americano, Napoli, La città del sole, Fondamentalismi. Atti del Convegno organizzato dall'Istituto italiano per gli studi filosofici e dalla Biblioteca comunale di Cattolica. Cattolica Urbino, Quattro venti, URSS: bilancio di un'esperienza. Atti del Convegno italo-russo. Urbino, Urbino, Quattro venti, L'ebreo, il nero e l'indio nella storia dell'Occidente, Urbino, Quattro venti, Fuga dalla storia? Il movimento comunista tra autocritica e auto-fobia, Napoli, La città del sole, poi Fuga dalla storia? La rivoluzione russa e la rivoluzione cinese oggi, La sinistra, la Cina e l'imperialismo, Napoli, La città del sole, Universalismo e etno-centrismo nella storia dell'Occidente, Urbino, Quattro venti, La comunità, la morte, l'Occidente. Heidegger e l'ideologia della guerra (Torino, Boringhieri); “Nietzsche, il ribelle aristocratico. Biografia intellettuale e bilancio critico, Torino,  Boringhieri, Cinquant'anni di storia della repubblica popolare cinese. Un incontro di culture tra Oriente e Occidente. Atti del Convegno di Urbino, Napoli, La città del sole, Dalla teoria della dittatura del proletariato al gulag?, Marx e Engels, Manifesto del partito comunista, Laterza, Bari, Contro-storia del liberalismo, Roma, Laterza, La tradizione filosofica napoletana e l'Istituto italiano per gli studi filosofici, Napoli, nella sede dell'Istituto, Auto-censura e compromesso nel pensiero politico di Kant, Napoli, Bibliopolis, Legittimità e critica del moderno. Sul marxismo di Gramsci” (Napoli, La città del sole); “Il linguaggio dell'Impero. Lessico dell'ideologia americana” (Roma-Bari, Laterza); “Stalin. Storia e critica di una leggenda nera, Roma, Carocci); “Paradigmi e fatti normativi. Tra etica, diritto e politica, Perugia, Morlacchi, La non-violenza. Una storia fuori dal mito, Roma, Laterza, La lotta di classe. Una storia politica e filosofica, Roma, Laterza, La sinistra assente. Crisi, società dello spettacolo, guerra, Carocci,. Un mondo senza guerre. L'idea di pace dalle promesse del passato alle tragedie del presente, Carocci. Il comunismo occidentale. Come nacque, come morì, come può rinascere, Laterza.  PCI Ancona: cordoglio per la scomparsa, su il partito comuista italiano, A. Orsi, Scienza e militanza. Un ricordo, MicroMega, Cordoglio, Il Metauro, Verso, Il linguaggio dell'Impero. Lessico dell'ideologia americana, Roma, Laterza. Il comunista contro-corrente. Un comunista eterodosso. Auto-censura e compromesso in Kant, Napoli, Bibliopolis, Hegel e la libertà dei moderni, Roma, Riuniti, Napoli, La scuola di Pitagora, Lukacs, Urbino, Quattro venti,   Dai fratelli Spaventa a Gramsci. Per una storia politico-sociale della fortuna di Hegel in Italia, Napoli, La città del sole, Nietzsche. Il ribelle aristocratico. La comunità, la morte, l'Occidente. Heidegger e l'deologia della guerra; Controstoria del liberalismo, Laterza, Revisionismo storico.  Peccato originale del Novecento.  La non-violenza. Una storia fuori dal mito.  La non-violenza. Una storia fuori dal mito, su L'Ernesto, Associazione Marx, Dalla teoria della dittatura del proletariato al gulag?, in  Marx, Engels, Manifesto del partito comunista, Editori Laterza, Bari David Broder. Jacobin. Stalin. Storia e critica di una leggenda nera. URSS: bilancio di un'esperienza. Atti del Convegno italo-russo. Urbino, Urbino, Quattro venti, Popper falso profeta, Contro Popper, Armando Editore, B. Lai e L. Albanese.  Fuga dalla storia? Il movimento comunista tra auto-critica e auto-fobia. Il linguaggio dell'impero. Lessico dell'ideologia, Lettere su Stalin; Stalin. Storia e critica di una leggenda nera,  su sissco. Stalin. Storia e critica di una leggenda nera.  A. Romano,  Canfora e lo stalinismo che non fa male, ilcannocchiale. In Memoriam, La Città del Sole, Stalin nella storia del Novecento, R. Giacomini, Teti, Una teoria generale del conflitto sociale", Intervento al Congresso Nazionale del PdCI. Il Consiglio Direttivo dell'associazione Marx  Il Nobel per la pace» a un campione del colonialismo e della guerra, il cavallo oscuro della letteratura, Open Magazine, Open Magazine, H. Arendt Controstoria del liberalismo A. Gramsci Genocidio indiano Grandi purgh, Heidegger, Marx, Nietzsche Olocausto, Stalin Università degli Studi di Urbino "Carlo Bo" - blogspot.com. Intervista RAI Filosofia, su filosofia.rai. Intervist RTV Svizzera, su you tube.com. Domenico Losurdo. Losurdo. Keywords: il ribelle aristocratico. Refs.: Luigi Speranza, "Grice, Losurdo, e Nietzsche, ribelle aristocratico," per il Club Anglo-Italiano, The Swimming-Pool Library, Villa Speranza, Liguria, Italia.

 

Luigi Speranza -- Grice e Lottieri: la ragione conversazionale e l’implicatura conversazionale del bene commune – diritto individuale – l’età degl’eroi – la ragione del stato – la scuola di Brescia -- filosofia lombarda -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Brescia). Filosofo italiano. Brescia, Lombardia. Grice: “I like Lottieri; he has quoted Hobbes and Hume and Gauthier from a game-theoretical approach to co-operation, conversational and other – all very Griceian, if I may mayself so say it!” Allievo di Caracciolo, studia a Genova, Ginevra e Parigi, su la filosofia di Mosca. Insegna a Siena e Verona. Da vita all'Istituto Bruno Leoni, un istituto che si ispira alla tradizione intellettuale di Einaudi e Ricossa, e di cui egli è direttore del dipartimento Teoria Politica. Cura Leoni. La filosofia di L.  si sviluppa all'interno del liberalismo classico e, grazie allo studio degli autori elitisti, si delinea quale critica del sistema di dominio iscritto nei regimi democratici rappresentativi. Mostra l'adesione a tale prospettiva, che rapidamente evolve grazie al contatto con il libertarianismo. Il suo libertarianismo ottieri metta in discussione "la psicologia regolamentativa e anti-innovativa del burocrate", avverso a ogni forma di rischio e cambiamento. Il saggio sul libertarismo evidenzia l'adesione ai temi classici del pensiero liberale lockiano e giusnaturalista (difesa della proprietà, del mercato, dell'auto-nomia negoziale), ma anche il maturare di questioni che sono invece tutte interne al realismo politico: specie nel confronto con Schmitt, Brunner e MIGLIO (si veda).  Mentre il testo sul rapporto tra economia di mercato e ordine sociale/comunitario (Denaro e comunità) è una critica della sociologia, a cui è rimproverato di avere frainteso la natura inter-personale della moneta e delle relazioni di mercato, il saggio su Leone muove dal pensatore torinese per delineare una filosofia libertaria anche oltre la lettera stessa dell'autore di Freedom and the Law. In particolare, in questa fase della riflessione Leoni viene individuato come uno studioso in grado di dare una maggiore consapevolezza filosofico-giuridica alla teoria libertaria, fino ad ora elaborata per lo più da economisti e teorici politici. “Denaro e comunità: relazioni di mercato e ordinamenti giuridici nella società liberale” (Napoli, Guida) “Il pensiero libertario contemporaneo. Tesi e controversie sulla filosofia, sul diritto e sul mercato, Macerata, Liberi “Le ragioni del diritto: libertà individuale e ordine giuridico” (Treviglio Mannelli, Rubbettino); “Come il federalismo fiscale può salvare il Mezzogiorno” (Soveria Mannelli, Rubbettino); “Credere nello Stato? Teologia politica e dissimulazione da Filippo il Bello a Wiki Leaks” (Soveria Mannelli, Rubbettino); “Liberali e non: (cf. Griceiani e non.) percorsi di storia del pensiero politico” (Brescia, La Scuola); Ferrero in Svizzera. Legittimità, libertà e potere, Roma, Studium,  Un'idea elvetica di libertà. Nella crisi della modernità europea” (Brescia, Scuola); ““Beni comuni, diritti individuali e ordine evolutivo,”Torino, IBL. Nella sua filosofia sull'unificazione europea, in particolare, è cruciale l'opposizione tra l'armonizzazione spontanea emergente dal basso e l'unificazione coercitiva. Lottieri identifica quattro superstizioni o quattro credenze erronee che sotto alla base dei tentativi di creare un nuovo stato chiamato ‘Europa'. Primo, l'idea che la libertà individuale e il poli-centrismo giuridico causino tensioni e, in definitiva, conflitti; Secondo, che il mercato derivi dall'ordine giuridico creato dallo Stato; Terzo, che l'esistenza di una distinta identità europea esiga la costruzione di un singolo stato continentale; e quarto, che un'Europa unificata e più armoniosa e meglio in grado di sostenere lo sviluppo delle sue componenti più povere. Individuato come uno degl’esponenti di un liberalismo particolarmente radicale e volto a proporre una sorta di fuga dallo stato: Dario Fertlio, "Libertari: la grande fuga dallo Stato, Corriere della Sera. Una disamina molto critica al limite dell'insulto personale di tale liberalismo libertarian si ha nella recensione che Vitale dedica al volume su Rothbard scritto a quattro mani da lui assieme a Diciotti (basato su un confronto assai franco tra prospettive molto diverse): una recensione che, rivolgendosi al solo Diciotti, si chiudeva con l'invito per il futuro “ad occuparsi di un autore più interessante con un autore più interessante” (E. Vitale, “Rothbard, un Trasimaco piccolo piccolo. E una modestissima proposta”, Teoria politica). Vernaglione, Il libertarismo. La teoria, gli autori, le politiche,  Mannelli, Rubbettino). Un riferimento garbatamente polemico alle sue posizioni gius-naturaliste di si trova in D Antiseri (Laicità.. Le sue radici, le sue ragioni, Rubbettino). La stessa contrapposizione è al fondo di una discussione tra i due riguardante proprio i contenuti di quel volume://blog. centrodietica/?p=2005.  Questo saggio e una presentazione completa e approfondita della filosofia libertaria nelle sue diverse varianti, mentre si evidenzia anche un approccio libertario ai problemi eco-logici. Ce sono riserve nei riguardi delle tesi libertarie e dell'ispirazione anarchica della sua teoria del diritto. Nella sua monografia su Leoni (L'ordine giuridico dei private” (Soveria Mannelli, Rubbettino) pure Grondona sviluppa alcune critiche nei riguardi dell'interpretazione dello studioso torinese offerta da lui mentre in maggiore sintonia con le sue posizioni si trova Favaro (“ Dell'irrazionalità della legge per la spontaneità dell'ordinamento” (Napoli, Scientifiche). Mostra che, contrariamente a un'opinione diffusa, le distanze fra la concezione del diritto di Leoni e quella di Hayek sono notevoli. In ogni caso non e Hayek a influenzare Leoni ma il secondo a influenzare, almeno in parte, il primo. Per un'equilibrata analisi del saggio si veda: M. Grondona, "Recensione  Le ragioni del diritto", Nuova Giurisprudenza Ligure. Carlo Lottieri. Lottieri. Keywords: bene commune, diritto individuale. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Lottieri” – The Swimming-Pool Library.

 

No comments:

Post a Comment