Posts
Luigi Speranza -- Grice e Mercuriale: la ragione
conversazionale e l’implicatura conversazionale – il ginnasio – filosofia
emiliana -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Forli). Filosofo italiano. Forli, Emilia Romagna. Grice: “At
Corpus, as it had been at Clifton, cricket featured as my priority, --
philosophy came second!” Celebre
per avere per primo teorizzato l'uso della ginnastica nella filosofia. Suoi
sono anche il primo saggio sulle malattie cutanee e un'importante saggio, forse
la prima mai scritta, di pediatria. Ritratto
raffigurato in "De arte gymnastica.” Dopo aver studiato a Bologna ed aver
conseguito la laurea a Padova, dove ha modo di conoscere TRINCAVELLA, segue a
Roma Farnese. A causa della sua fama, infatti, i forlivesi lo inviarono come
legato presso Pio IV. Pare aver composto il suo celeberrimo saggio sulla
ginnastica. E professore in entrambe le
università dove studia. A Padova, in particolare trascorse un periodo molto
fecondo, in cui scrive saggi, alcuni dei quali basati sugli appunti presi dagli
studenti durante le lezioni. Si reca poi a Pisa, dove divenne tutore di
Ferdinando I de' Medici e poté godere di una certa fama. Cura anche altre
importanti personalità del suo tempo, tra cui Massimiliano II, che lo nomina
cavaliere e conte palatino. Merita di essere citato un famoso episodio che lo
vede convocato a Venezia insieme a molti altri filosofi illustri, consultati
per decifrare una misteriosa epidemia che colpiva la città. Escluse fin
dall'inizio un caso di peste, in quanto solo una minima percentuale della
popolazione si era ammalata e il contagio resta comunque molto limitato. Dopo
una settimana però la malattia ha un decorso impressionante, colpendo un terzo
della popolazione veneziana tra cui anche alcuni familiari del medico stesso.
Sorprendentemente però tale evento non ha gravi conseguenze sulla sua carriera che,
anzi, durante lezioni che tenne a proposito della peste, continua a difendere
la sua posizione riguardo allo sfortunato caso veneziano. Fa restaurare una
cappella dell'Abbazia di San Mercuriale di Forlì, trasformandola in cappella di
famiglia, da allora nota come cappella M, dove egli stesso venne sepolto. Ai
monaci di San Mercuriale, lascia in eredità la sua biblioteca, purché essi si
impegnassero a tenere tre lezioni settimanali di filosofia. Ricevuti i saggi, i
monaci, per custodirli e renderli fruibili a tutti, aprirono una biblioteca
pubblica. A celebrazione ed a ricordo di M., e murata nella cappella una lapide
con le seguenti parole. Questo marmo ricorda ai posteri che i c forlivesi commemorando
presso la sua tomba riaffermavano il connubio eterno nei secoli tra la scienza
e la fede. Saggi: “De morbis muliebribus”,
Cultore dell'opera ippocratica, “Censura et dispositio operum Hippocratis,”-in
cui discusse in modo critico le opere del medico, “De arte gymnastica,” la prima opera moderna che consideri
scientificamente il rapporto tra l'educazione fisica e la salute, ma anche un
testo sulla storia dell'attività ginnica. Oltre a questo originale argomento
scrive saggi di pediatria, di balneoterapia, di malattie della pelle, di
tossicologia. Fra i suoi numerosi discepoli si segnala Bauhin. Alcuni altri suoi saggi sono: “De morbis
cutaneis,” il primo trattato sulle malattie della pelle, “De morbis puerorum,”
“De compositione medicamentorum,” De morbis muliebribus, Venezia; De venenis et
morbis venenosis; De decoratione; De morbis ocularum et aurium Nomothelasmus
seu ratio lactandi infantes. Dizionario Biografico della Storia della Medicina
e delle Scienze Naturali, Liber Amicorum, Citato in Landi, Credere, dubitare,
conoscere. De M. vita et scriptis Victorius Ciarrocchi, Latinitas Opus Fundatum
in Civitate Vaticana. Santa Sede Dizionario Biografico della Storia della
Medicina e delle Scienze Naturali, Liber Amicorum. “De arte gymnastica” Pediatria
Dermatologia, Treccani Enciclopedie Istituto dell'Enciclopedia. Enciclopedia Italiana, Istituto dell'Enciclopedia
Italiana. Dizionario biografico degli italiani, Istituto dell'Enciclopedia
Italiana. M. DE ARTE GYMNASTICA Libri Sex, IN '^VIBVS EXERCITATIONVM OMNIVM
\\cii(hii um scncra.Ioca.modi, facultatcs, &: quidquid dcniqucad corporis
humani cxcrcitationcs pcrtinct, diligentcr cxplicarur . ^uru cditione
comSIiores 3 4uSItoreJ fæfi. Ojuis 11011
nu\i,) nu\1ki$, vcnim ctiam omnibiis antiqiiarum rermn cosnolccndariim,^ et v.ilcnidinis
coiiUrna;u)ac ftuJioias .idir.Oilum vtilc. AD MAXIMILIANVM II. 4 IMPERATOKE
VENrETII.S, ATVD IVNTAS. MAXIMILIANO II IMPERATORI INVICTISSIMO. HT ERONYMVS
MERCVRIALIS pcrpctuam FclicitatcitLD. I quando mccum^ diliircTirius confidcro,
MAXiMIlJANE Jnuidjllimcquot, quanraquc Impcratorts, /ummique Princi pcs
prohominuui laIutc,,6C tranquillirarc tam bcllo.quam pacc gcfTcrint, in cam
facilcdcfccndo fcnicntiam, mcrito, arquc oprimoiurc omncsfcrc gcntcs, 6C
nationcs fccilTc, quodcos dignos cxjfhmaruntjquiin Dcoiumimmorralium numcrum
rcfcrrcnrur . inrcr ca ucro, quac in humanum gcnus innumcracontulcrunt bcncficia,magnajn
partcm fibi vcndicanrarrcs p(oic omncs Iibcralcs,quas maximis propofitis pracmijsnoncxcitaruntmodo.atquc
cxtulcruntali quando iaccntcs, fcd ita ctiam carum dignitatcampljficarunt.vt
ipfi (oli illarum au(5loics,ct inrtauratorcs propcmodum vidcanrur. Jd facilc
pcripiccrc quiuisporcft,qui militaris difcipli2 nac. n&c,leg(nTi fcientiævcafitekmrncju^fine
qui-' bus ta bæc noil^fi ferc u icalisiipn effe t Jaudandarum artium ortus,
&C increriicnta mctnorta velitrepetere : fed ne Imperatorifapientiflimojquæomnibuspaflim
notafunt,reccn-r 1 fcndo fim moIelUts, vnum' mcdicæ artis omnium vtiliffimac
exemplum proponam, quac proculdubio aut nulla cflct, aut-ccrto cuhl» qucm hoc
tempore pracfcfcrt fplcndorcm, 6C cicgantiam non habcrct, nifi Principum benighitasjfinequa
omnis plerumque languefcit induftria,famniisviris illius au(fboribus aflulfiflct.
Etcnim quantum a primisillis tempOr ribus quafinafcenti medicinæ attulerint
auxi Iij Cadmus, Salombn, Alexander, poftcrioribus vero Attalus, Ptolemæus,
Nero, Hadrianus, Cortftahtinus luftinus, alij permulti, compluriura Dodorum
hominum^ monumenta tefteintur. Verumtamcn vt aha '»'1, omittam in præfentia,
non cxigui momcnKfc^ ti putandum id cft, quod magnificentiftima, comii atque^
ampliflima Gymriafia^ cxftruxcrunt., ttmpJ inquoijsartenL, GymnafticaiTL
inftituentes,. pcrlic^ ipfiui magiftros ac prifed:os alucrint, qui H,i homincs
excrcitationibus, fi^ ad corporis, (DiaJ 6C ad animi fanitatem. confcrcntibus
in^biis ftrucntes ad behe, bcatcque viucndum viam opti eommunircnr » Hæc cnini.
ars illa. cft, ' Inc ob quani. olaiL, PerfaruiTL reges, Lacedætarct, monij.
Dfllll 3CC( m ii ni [DSti i\m fcosi torcs, monij, Athenienfcs, Romani icain
bcllisgcrendisvalucrunt, vtfæpe non maximamanu incredibiics hoftium vires
frcs;crint, mnumcrabiles copias fudcrint, tot dcnique rcgna.totquenationes fuis
ditionibusfiibicccrint, utnc recenfcri quidcm numcrando facilc quednr. . Hac
eadem inftrudi, non dcfucrunt rrincipes, quiaducrfusqucmlibct
Athlctamroborclimt. aufi contcndcrc, qualcs fuilVcCyrum, Neroncm, Traianum,
Antoninum, 6C Seucrum acccpimus, quos prætcrquanL quod hac fola^ arte fanitatcm
conlcruaflc, fortilTimosquc cuafiflcmcmoriæ proditumelt, obhancquoquc cauflani.
idcosfcciflc vcrifimiiecfl, vtcactcrosfuo excmplo ad eafdcm cxercitationcsinuitarcnt.
Huiufmctartis opcquisignoratprifcos rcgnorum, 6C prouinciarum gubcrnatores
Athlctaruni., (SCgladiatoruuLfpcdaculaadfubditosin oflicio continendos prudcnter
cxcogitata iiitroduxiflc ? nc plurima alia commoda rcccnfcam,
quacg)'mnaflica,quot tempore floruit, ad humanam fclicitatem^ perficicndani.
fcmpcr vbcrrimc pracflitit . Scd, qtioplurcs fcimusabhac artc vtihtatcs
cmanafle, comagisdolcndumnobis cfl, quibus ncfcio quo mifero fato cummultis
alijs optimarum artium fludijs perijt, atquc cxftinda prorfiiscft^undc fit
vtvctusilludmilicarcrobur, (SCvcramfanitatcm pcrpauci fint * 3 hoc hoc temporc,
quiconfequantar, tbtquemof" borum gcncra quotidie nos infcftent, quot ob
cxcrccndorum corporum confuctudincm non cxpertos efTc vetcrcs rationi confcntaneumcft
. IIaccautemctfiitafint,dcfpcrandum. tamen non cft, lapicntiffime Jmperator,
quincorum fcriptorum bcneficio, apudquos rudis atque adumbrata quædam ilhus
delincatio remanfit, ab intcritu poffitvindicari, ac iterum in hominum.
adfpcdum, luccmquc proferri, fi dC Trincipum ad hanc rem propenfio adfit,
6Chomincs do(fli, &C antiquitatis periti reperiantur, qui in hoc ftudium
incumbere, omncsque ingcnij ncruos contcnderc non recufcn r. Cæterum cur nemo
noftris fæculis huiufmodi prouinciam fufcepc rit, fanc pronunciarc non audcorid
unum fcio, rcm ficut maximævtihtatis, ita immenfi cfCe laboris. Etcgo,
licetmulta cflcnr, quæabca detcrrere me poflcnt, aliquando tamen fum aggrcflljs,
quæque Jnter legcndos au nuncperfe(5lius,IocupIetius,(3C pulchrius reditum tuæMaieftatiipfius
nomineadferrem . Quamobrcm oro, vt,qua loles incomparabili animi
magnitudine,hoc hcet Maieftati tuæ imparmunus, qualecumque tamen tenuitas
noftra oflferre poteft, accipere, meque inter tuosnumerare, protegere, acfouere
digneris. nam, quamquam me ijs, qui omni difciplinarumatqueartium genere
cxcellentes M.T. inferuiunt, comparandum non effe non ignorem : Ci tamen animus
Ipeiletur meus,non dubito,quin,ficutnuIIius ftudia in M. T. funt ardentiora,auf
nbfcruantia maior, ita aliquo interahosgratiæ tuæ loconon indignus uidcri
pollim. Deus Optimus Max.M.T. pro Chriftia ni orbis (aluce dm incolumem, 6C
fdicem conferuct. Patauij,KaI.Sexc.Cl3 13 L XXI II. LAVRENTIIGAMBARÆ BRIXIANI
CARMEN. tAuxiUo ftctit Phochtgemtoris^ c^ arte y %Artc Coromdcs wcdtdt
cclchcrrtmtis oltm vMcmbra, minutAttm patrios dtficfla pcr agros Htppo/yti 3
tAndcm mn72tbus collcgit, Crr' artus Arttibtis aptatitt ?ittcns ^
iutiC7tcmq,carc?jtcm yam lucc acthcria, iam tartara ntgra tc72cntcm Ad fuperas
fcdcs ^crcbtreuccauit ab vmbnss Et mcmbrtJ lactos, ocultsq. tnfudit honorcs :
^ucts felttum lumcn fumpfrunt mcmbra tuucntæ: (fonffus ttanuncope Mcrcurialts y
C^aura Farncfj afptrantts hcrt collcgtt tn Vnum Gjmnada : qua quo?jdam fc fc
cxcrccre rcltSIo (jvrccre maiores y populo fpc&ante y Jolebant . Hæc pars
ad ludos fpcflat y pars altera tantum Commcmurat \ tum quts ^tclts fc oHcntat
tn armts, Fortts rt euadat mtlcs ^ pars tertta narrat, Stnteay quætncolumes
fruent morboq. Vacantes Mortales ^dumytta manet^ docct tvfpcr hatcpxrsy
Ordtncquo pofjint homtnes extcndcrc longum Intempus dubtam actatem ^ tardamquc
fcmiJam Ducere tnuxpcrtamq. ma/tj curaq. carmtcm; Omnta quac Utuere dtu
dtfpcrja, tcnebrtsq, tAbdtta Ctmmerpjs: quæ nttnc dtjitnfla labore ^ Et multo
Sludto y tamquam noua fidcra fulgcnt, Scrtptores tnter Cratosy parttcrq.
Lattnos . Matth. Dcuari;, avg-ot(7iv ^coov (Tclo^ctTot; npuo^rctiv, Z
JiTrOTQi^^y}^ zoiAct X&i^^ctf cc/uvJ)>c^7rip tfx^ot rix^fiC yv/uvctcnfig
vvuj ctictX^(ct>C ^TTtTIOV Aov(nTctvov. VvfAVcicnov Tro^vncfig ayoM Trovicov
(twv {yfiptc UctVTOioic csropcLSlw UMzJV (Jfii/2xioic OilviTtet T^m arxpSv
l\pcavv/ultntus Clcmcns Alcxandrinus Codttis Aurcltanus Columclla Cornelttis
(jlfts D.Cyprianus Dtocles Dton Dionyfus iyireopaj^ita Dtonyjius Haltcarnafctis
Eptphanius Erafslratus Erottanus Eurtptdes Etifebtus Eujiathtus Galenus
Hcliodorus Hcrodottis HerodianuT Hcfodus D.Hteronymus Htppocratcs Homcrus
Horatttis loanncs fajjianus D. Inanncs Chryffomtts fof^phus IJtdortiS lultus
CapttolifUiS lultus Ftrmtcus lultus Fol/ux lujitutis Martyr Juuenatis Lærtius
Laitus Lampridius Ltbanius Lucanus Lucianus Lucilius Lucretius Mar.
Aure.CaJJtodorus Marcus Tullius Martiatis Meletius Oribajtus Ouidius n^acuuius
D. PauUus Pauilus Qy4eginetA Vaufanias Perfius Petronius arbiter Philofiratus
Plato Plautus Plinius T^lutarchus IPolybius ^orphyrius Po/idonms Propertius
Pub.Pelleius Pub. VittoT Paterculus ^intilianus T{azes ^fus Sphefius Saluianus
Scribomus Largus Senecd Sex. Empiricus Sex.Pompeius Fefus Sidonius A^ollinarts
Soranus Ephefus Sophocles Spartianus Statius . Strabo Suetonius Tranquillus
Suidas Terentius Tertullianus Themfon ThemiHtus Theodoretus Theodorus
TPrtfcianus Theophraflus Valertus Flaccus ValeriusMax. Varro Vegetius Vttruuius
Vopifcus Xenophon. INDEX EORVM QVÆ HAC ADITIONE quarta (iintaddita ab aiKftorc.
^ Ccubitus in mcfifa toflcrio-' ribus l{omanisyC^ Græcis prarfrrtirri
nobiiioribus ufi" tatiljimus.j i.z.^. B. jiccumbendi modus llebræorum poft
liberationc ab ji egypto.y i.i.D. ^ccumbendi modus Hierofolymus vtrttm ef fct
qdAiis B^ruanorum in triclinio t\ib is li^isAltioribus.j^y.i.ji. jtccumbcndi
uai ia genera, et tex.j z. 2. D. ^ccumbcntcs Vetcres epularifoUtos fuijfe.
67.2.^. Mdiutmcntum de truUnio.jo.^.D* ^tklttæ dtnudabaiAur toticxceptis fubiigacuiis.i-j.B.&
C. jiti lct^^^^ iudi qualcs forcnt Cafsiodorus dmjcrte docuit. in ^ilhletica qd
magis ualeat r^bur ars. C CEromaaUas aiiprerium iocusubiur.»gchaiv.itrryCh'
:!ii acc: bitus lut aitquibus non flaceat» 66.t.E. Chriftus prius quam menfæ
accuwberet laua baturyiocufque reponebat.-J^i.V. Chnfiui in mcrfa taceret ne,
an jederet . 68.1.D. Conuiui .rurn apud veteres Hebratost&alios genera
dmcrja.jo 2. F. toronabantur aiiqui,iicet non pugnajscnt. Crucis tituluscur
llcbraicefiracce^atque U tine infcriptus fuerit.j i.i.F. Curfiim milit.bus
Diogenes damnauit^ D Emocritus curpcnt^thiis uocarctur. DifctinMndi modus ftpra
tciram 7i.l.B. Difcumbir.di mos ?iktn apud yiehræc^s ttm^ pore Chnflijuerit
;& ritalis Medicaci fententia hac dc re expcnditur. yo.i.E* Fnpa qmd effet.
Fraucifci Toiedi Cardinalis, et aliorum circa Mariam Magd.iU ii*^m Qhnftipedif
lauantemlcntentia.6^ z.t\ Fuiuius rrjhius accepit dgymnafticæ iibris fua dc
triciinio C6.1.E. GEntcs J{omanis feruientcs ipforum wtrcs imitabantur.6j.^*P^'
deCtnatione Sinecæ JentcntiaCi^diatorum nos nephandus a principibus q oque
abuiif ts.l^^.B. Cymnafta in omr.ib^a ferh Cr.iecorum oppi^ dis :.d^r,if.t,jic
l\pmæante '\eroras quoquetewpora \().^.& 29. C. Cymnafia num tcmporibus
lullns apcri» rentur. in Cymnaftisqui ludiprimum cxcrcerentur^ 224. £. Cymnaflæ
an toto femper corpore dcnudu" rtntur. n HEhraci num aciuberent potius
quemad modum i\omani,t] Jederent.jl.LX. llcOia^ }{omJnorum rnjn s
JcqucbanturtniJi patrvfs i^^ihus ( ontrar la) entur .j i .Z.C licrophiii medid
liat ia cum ii Jii umcntis gy mnafUcat.Sfum origoyrrtusyet cur a ludam ai^c
fret tur.-j^. i.t, S£dt ndi ad mer,Ja:s cunjuetudo f{p>7^anorum, et aliorum
quando ccefta, et ufurfata fiteHtyi.z.^^ Serni,& tibertiin quibus agonibus
conten^ derent^ Siteuis ueneris vfus prohibebatnr ante vigi fimum annuw^
Syharitu ornm jo rdidi mo rcs^y U2^C. THcmifiif locusi;orrc^^i4S.y^,c^
Tridinijcur raræ figuræ in marmoribus inueniatur,6j.z.Cn Triilirii\m i^ncrdum
Fro^omophrcs: USos capicHtc 6j 2,^. Tridi^ I N D E X. TricHniapeief aUos
iabelmUeofqui aut /ig»rosyaut argcntQS,aut aurcos.-ji .lU.
rricUimnqnidapHdferuium.Sj.z.B. 7 rictifuum q^tid fucrit non Admodum notum
TripcdJS nnejsc tru Hnia.67. z.C. rrcchusud mliitartm qu^i^^c artmpeni*
Wibat.l^?*^* Vlrtutum quæ fit prindpMlifsimi. rngendi morrm antiqi4ura pofl
bat^ ncum, &ante c$enam Maria MdgdaltfU in Cbrijlo feruduit Ji.i.P.
Erophagia quid efscU FIN r s ARTIS. GYMNASTICA. V AMDlv Homincs paucirtlmis
rebiiscontcnri lauras mcnfas, &: opipara conuiuia non cognoucrunt,
propinarionisciuc poft indudam paullarim confucrudincmpcnirus ignorarunt,
(idquod primis illis lacculis cxtitilsc mcmoriac proditum cft ) morbi ncquc
apparucrunr, ncquc ctiam corum nomina innorucrunr, fjcurvlquc ad rempora
Socratis diftillarioijum,quasGracci Ktcriggovi dicunt,nomcn,c]uonilhodic
Ircqucnriuscft, ignoratumc/setradiditPIato.-quadc rctunc temporis mcdicinacaur
paucos omnino,autnuIlosvfus, nullaqucpnncipia cxtitif^c cerrum cft: etii
Homcrus anriquilliiniis ausTtor fcripfcrir Ac^yprum multashcrbas, multaquc
mcdicamcnrahabuifsc. Poftquam vcrointcmpcranriæncfandalucs,coquorumcxqui(itacartcs,
dclicatiinma cpularum condimcnra, vinorumquc pcrc^rinac tcmpcraruracintcrhominesiiTcpfcrc,
morborum limul varia conrinuo gcncra fuccrcfccntia ad im:cnicndam mcdicinam cos
cocCgcrunt : cjua fcmpcr carcrc proH^to licuifsct, nili humana, vcl
ponusfcrinaingluuies omnium uiriorum fobolcs cius ufum omniummaximencccfsarium
cfrccifstr. Mcdicina vcro tamcrfi primo illo orru rudis admodum, inculraquc
fucrit, quando priici illi ( ut Hcrodotus, &: Gaknus rcfcrunt ) ac^roros
palam cxponcbanr 'i'"
vrvnafquifq.quodutilc,arquccxpciimcnriscomprobarumhabc-r£^^ bat,
alrcrumcdoccrcr, poftcrioni)us ramcnfacculis abAcfculapioKpidauriocognomcnro
apud (yrcnæos mcdicomiriricc ex ornara fuir, &: quafi cx rultica urbana,
concinna rcddira : quam tamcn omnino pcrHccrc is ncquaquam potuit, quippc
quiVolis morbolJs, ac languenribus opcram nauans id vnum fcmpc r curandi
ftudium habuir: fanorum curam aut vllam dsc ignorauit, aut eam prorfus
contempfir : quod poftca fucccfsorcs illi us inrclligcntC5 adco cxiftioucionc
dignam rcputarunc, vt medicmam fine hac Qijmnastua. A totam imiicam,
nulloqnemodopcrfcaam cflcpoflepcrrpexcnnr. D Arq. hi fucre primi Hcrodicus
Seiymbrianus, Hippocrarcs cius difcipulus,cjui curariuac morborum mcdicinæ
cofcruaroriam valerudinis paf rcm fcrc circa fana dunraxar corporc fatagcnrc
adderc uifi funr, arbirrantes non minus præclarum, arque artiificiofum opus
cfse fanos homines a morbispræcauerc, quam iJlos ia impliciros Iibcrare : vndc
medicina, quæ antca femper quafi virgofuerar,prægnansabillisrcddirafuir,
quandoquidem prius foliscurandisægrirudinibuSjtumfaniseriamconferuandispræfeda
ert:. An toram cam medicinæ partcm, quæ &:ad fanos, &c ad uiclus rationemperrinct
cxrabellulis, ahjsuc donaris, Æfculapij tcmplo dicatis Hippocrates conflauerit:
an vero folamincurandis morbis vcrfmrcm clinicem uocaram, quemadmodum Varro,
Strabo, atque Plinius credidifle uidcnrur, mihi plane compcrrum non E
eft:ni/iquodfuirmoslibcraros morbisin tcmplocius Dci, quid auxihatum
efscr,fcribere:]fqucaprimisillis rcmporibusvfquc ad Antonini imperaroris
acrarcm non modoin Græcia,uerum ctiam inltaliapcrdurauit: vri
pracccrcriscxrabella marmorca Romæ itiÆfcuIapijrcmpIoin
infuIaTibcrinainucnra,& vfqueadhanc diemapudMaphæos conferuara
inrclligcrel^cct, inquagræce hæcleguntur. S^ctKTuAovg i7rctico7S/3ri/^ct7vc:,
y^' xpcif rlvj^flpct, K^iTflSHvctfjHc iJiovg d^^^\uod^, op^ov iui,eM^i, Ji[Smov
^ctpi^Sivc, K^^v7X^pC/Le{^ov '611 n ro^sctj cipiTcu iyz^ovTO 'fhilS Ji/2ci KMj
i^^c^y chuoaia YWj-^^a^tqi^CTaf iuTCOcJzf ^uov . Sdnguwcm reuomtntt JulUno
deJfCTAto Abomnihushomimlt4S €x oraculo rejpondtt Dcus y n.^entrct ^ cx ara
caperct nuclcospt^ my comcdcreta;na cum melle per tres dics : conualuit ^ ^
rtuens ptibliccgrattas egit præfente populo. ajuxi^ oLAixfvovoc; \6iK0v utToi
/uiAtrz^;, Ko^^^vpiov aujb^fivaf, KSH^ f&t^ iuipa^ i7np^i(7af ^ 73
JfAi/3"Cf, j^j ivKA ^ W^aiv ShujoaicL m^ici . i J cft: qua i]uicum(|ue occupabantur, ll^ domcllicos
mui cs dilij^cntcr oblt riiabant, ac profcqucbantur. fic ubui. Cratcri mcdici
rcruus,rcfcrcntc Porphyrio^nouoquodam morbo caprusfuit Jtautcarncs eius ab
ollibus abfccdcrcnrrlic tcmporibusnoftriscxfccranda illa gallica pacnc
cxitialis lucsuniucrfas rcgiones ucxarc cocpir : ut nullo pado illud, quod ucl
podciiorum hominum culpa, uel torruna auc Dco ira uolcnrc contigir, Hippocraci
crimcn artcrrc dcbcar, a quo cum duac iam pracdiclac mcdi j;cinacparrcsad
lummampcrrcchoncinproucctacfucrint, diuinis cius manibus immorralcs fcmpcr
habcndac funt gratiac . Ampliusq. illud actcrnac memoriac mandandum, quod ambac
medicinacpaitcslicutidiueifac rc ucra fiint,paritcruarianomina habucrunt,
altcraquc 7r^o^,\ccKTPLH, (iuc vyt^ti^m, altcra S%g^wriKH nuncuparafuit,
uocabul.s quidcm his tum abopcrc, rumarccirci quam ucrsdntur,acccpt;s, quac
quouiam fapicnrcr, arquc ucrc dcpromptac tucrunt, nullamumquam apud ullos
mutarioncmfufccpcrunr: qucmadmodum ctiaui ufquc ail pollcriora tcmporahacc
inucrcrata pcrmanlit inrer inedicos coniucrudo, ur omncs duas niedicinacparres
prinuirias cfticianr,a!tcramcurariuam, alreram confcruatiuam nuncupantcs, quas
ob id communi incdicinac nominc plci umquc comprehcndunr ; quoniam curatiua,
quac primo C ob maiorcm ncceiriratcm inixnia fuir, id nomcn adepta ell, quod
confcruarjua quoquc ei poltrcino adumcla non modo obrmuit, ucrumctiam apud
nonnullcs tantam auctorirarem acquiliuir, ut iudicaucrint hanc folam medicinam
ucram appcllari debere:illam inccrram,falfam,mcramuc hominum alios deciperc
itudentiuiu impofluram cxfiilerc, nempc quac nudis coniectuiis, infirmisq. argumcntis
primo ad cognolcendos morbos urarur : dcindc in co f crc omncsfbrtuira remcdia,incogniraquc
medicamenra,ur plurimumadhibeant,i^ dcmum ram in iudicando,qi;;im in curando
non raro fallantur, quos raincn in grauillimo crroi c vcrfari faciilimc
cognofccnr, quicumq. humanas calamirarcs, morborumq. incommoditarcs, qualcs
fbrcnr, ni curatrix medicina fuccurrcret » acquo animo aclhinarc uoiucunr : ut
non abfq. lumina rarionc iulianus impcrator hanc pro mcdicislcgempromuigaflc
uidcarur. Otfmnasiua, A 3 IHN ^»pu,mcty.iAiovoi^v, if /2ovMb-nzm e^r^py,,uciTcv
oi^oyXi^rHg vu^gcv roig XoiTTOic: ;^^ovotc s
abomnibuscurialibusminiltcrijsimmunesuiucre. ' c De confiruMkcicfmihus,c Galcno
crebro fcriprum reperitur, exercitationcs, tot atquc tanta ad uitam fanam
traducendam bona præftare, quot et quanta uix vlla alia medicinæ initrumcr i præftant
. Quod fi Hippocrates in lib. de Locis in hominc fcripfit Gymnafticani,&
medi cinam cotrarias efre,quoniam altera permutatione opus habet,altera non de
fola ea medicinæ part e fcrmone habmt, quac i n medendis decumben tibus clinicc
a pofterionbus yocata,folum uerfatur.Plato ctiam,atquc Plutarchus q uando dixcrunc
r K I Ai V s. 9 A r. nr cUiascflc c.u.i corpuslu.inaniini vcrfuitcsaitc-s,
nicdicinain, &: gymnafticani, non ob id, qncmadniodum Era(iftratus 6c Scdtatorcs>
illasfciunxcruncfcd communcm hominum loqucndi vfum fccuti funr, qui, quoniam
pollcrius i:\mnaftica mcdicina inticnra, ciq. adncxa clt, cas diucrlas nulla
alia rationc diiCti dfiwicbanr.Cctcrum quid fithacc ars cxcrciratoria
pymnaftica gracco nominc nuncupara, ab cius dcfinitionc, fiuc dclcriprionc
pcrcrc dcbcmus, quam crli luculcntcr cxplicatam apud Piaroncm habcamus,a nullotamcnaho,
quam a(^.aIcno nortro cam 6^ brcuius, &:iucidm^s ^^^.^ dcclaratam crcdo,
ubi iradixit:» Tfc;^Kii y\Jiiy(tstKH Uut Intsni/M rn^iv -^i
•TTiiTiyvyL^WTmJ^iti^fi^ hoccftgymnaiLic a cllquac omnium cxcrcitationumfaculrarcs
nouit, aut porius, gymnallicaarscflfcicnria potcntiacomniumcxcrcirationum. Qu
)in loco animaducrtcnB dum cft, Galcnum fcicntiam non propric, fcd
cf>mmuni:cr, ut plcrumquc auftorcs folcnt, acccpillc, proptcrca quod gymnaUicacumprofincopushabcat,
&:fcicntiac nullum opusconlidcrcnt, nccclfario a vcra fcicntia cxcludirur i
quamuis alioqui caulfas cxcrcitationis virium facpilfimc contcmplctur : clt
mlupcr animaducrtcndum, Galcnum hac dcfinirionc gymnaflicam a pacdotribicadiltinxiifc,
quoniam illa ramquam impcratrix&: cxcrcitationum qualirarcsomncs,
&:carum cauflasfpccularur, impcratquc, hacc vcluri minillra ilhus cxliflit,
pcrindc ac gymnalla crar, quiomnium cxcrcirationum potcnriasprobcnofccbat,
casqiiC, prourfanitaxi,&: bonohabitui cxpcdirc iudicabat, diucrfis
homi-nibusimpcrabat : pacdotri ba ucro, qui cas, quomudv:» fi-^rc dcbcrcnt,*&:pofscnt,
rcipfa dcmonllrabar:arqi:c hoc acni':!maricc cxC plicauit I^olybus fiib his
ucrbis: TreuJ^oT^lRxi roU^J^tJ^iaKovciTretix^ ttffctok Kxri f^tiop, iJiK^uf
JtKxlt^y ifcrrcrrt. KMTTuy i^oc^up Bii^i^fz^cUy jc u. cariKiA/usxyKetliKr^^tsx:
idcft: Pacdotr bac h( c cui ccnt pracuancan (ccundum lcgcSjiniuriam fKcrc
iuftc,dccipcrc . furari,rapcrc, viminfcrrchoncftiflimc, &: turpiffimc. Nam
ii quisluw irorum, &: ahorum, quia
pacdoiribiscdoccbanri:r,adtioncsacftimcr, liquidoconfpicicr ualdcijsaflimilari,
quac aPolybo fcripra funr, ficquc gymnaftam, &: pacdorribam noii parum
dilfiniilcs faifsc:vcrumramcn, cum intcrdum unus vtriufquc munus implcrct, noii
immcrirocxiftimaucrunt aliqui has duas ancsunam, atqr.c candcm cfsc, uduti
nonnumquamidcm&:miliris lir.pcraroris oflicio pcrfungitur; arramcn (ialcnus
cascfscdilbnCias voluit,dum gymnafticam uocarircfpcituhabitoad folam
cxcrcitationis quahrarcm ' « L i u E R. litatumnotitiam, quæ opmtione ipfa
nobilior cd; pacdotribi-D cam clici ob aitum ipfum cxcrcendi, vtpote
/gnobiliorcm contcndif, haud ahter ac ii dixifscraltcram harum fpeculatiuam,
acarbitram,&:iudiccm;altcram pradlicam efse, quæ omnesinterdum vna
gymnafticæ appellationc a matcria, circa quam ucrfantur,
utpnarmaccurica,fufccptauocarentur;ficutifpccuIatiua,&:praaica mcdicinæpartes
unoircdicinac nominefacpenumcroappellantur led quod ucrcficuti
dcclarauimus,eymnartica talis efse: gymnaflaq.&pacdotriba
difl-crrenr,AriIloteIis tcftimonio quoq. copra
Darelicef,(^nipnncipioquaniPoIiticoruhoc fcrip:u rehquit: eV fiftnir" ^ a "r
'i"'^' P'''^us aliqd' pcrfcdc cxMunt vniuseftconfidcrarcquid cuiq.
conuenia: g^ncrSeu e^ cac ^ft '^P^^ omnibus.Etcnim hoc gymnaftitarcs opere
ipZdoc^"aricuandae^elSptim co^oo ifM "^ ci. Dixi huiusartirtX?/r^
'"'f^'^ pcrfeaam, qiltum? . oo tcft "r"".' ctKuiiutl.ancfciSfnV.bai^f' "1"^
uerfanI Bfit 2(ifl liOQ iit nimi licoj niin, . II A iJCrfantiir > circa quas
gymnaftica mcdica,ut in fcqucntihiis fum cicmonftrarurns, quando in iingulis
cxcrcitarionum gcneribus cicclarandisquomv)do in vnaquaquc gymnaltica locuin
habucrint fcparatim planuni laciam: nihilominus magnopcrc intcr fc
dilcrcpanr,caunaqucraliscliffcrcntiacnullaaliacx(i(litpractcrllncmfingu]arum,quoHncomncs
lacultatcs diftingui fcripfit AriftotclcsrNain ludorum hnis crat
rcligioquacdam,qua Anri(^ui opinabantur fcfc Di)S rcm gratam illis^Iudis
tamquam. promiflam fa^uros -crar quoquc populi uoluptas, cui maximc &c
rcfpub.&: Rcgcs, ac impcratorcs lUidcbant, quo homincs u )luptarc dcmul11
in ofticio contincrcntur: undcludoiumcxcrcitatoribustantum
honorcmtributumcflbfcribitPhnius, ut, dum cos inircnt,fcmpcr aflurgi, ctiam ab
Scnatu, in morc cfl^ct, nccnon fcdcndi ius in J Bproximo Scnatui, atcjuc
uacario muncrum omnium ip(is, patribufcjuc &:auis patcrnis, quod tamcn
fcruis, quando illi (imilcs ludosinibant, conccfliimfui^rc minimc crcdo . I)c
his ucroludis quicumquc aliquid cognofccrc optaucrir,librum Onuphri j PanuiniA
croncnfishabcbit,qui omnium diligcntiflimcut cflipfcomnium facculi noari in
hiltorijs longc ucrfatiflimus, hanc matcriam tradau:t . Arhk tica lincm habuit
robur, ut illius ui pofifct athlcta
aducr(aiium*fupcrarc,&:coronampracmiaqucpr)polita confcqui:
quamuisctiamapud Graccos,&:I.atinos nonnunquam arhlctac uocati funt, tam
illi qui in ludis, quam qui cxtra ludospracmij gratia ccrtabant, quos omncs fub
nominc uitiofnc i:yinna(ticac ( dcquainfcruisloqucmur ) Galcnus complcxus cftV
C:ac:crum qui gratia bclli cxcrcitationcs pracdiclis obibant, id non ob aliud
Cagcbant,ni(iquoagiIitarcm, ac pcritiam compararcnt, quibus
pollca,cuinopoitcbat,hoftcsin pugna uinccrc pollcnt : atqucliarum cxccitarionum
difciplina vfquc adco fcucra apud maiorcs
fcruabatur,utciusdo^torcsduplicibus,quod(cribit Vcgctius,rc-, muncrarcntur
annonis ; &:qui pr.rum inilla piofccia-ni militcs,iml profrumcnto hordcum
cogcrcntur acci^ crc, ncc antc cisin rriticoreddcrcturannona, cjuam fub
pracfcntia pracfccti rnbunorum, ucl print ipum cxpcrimcntis datis oftcndiflcnt
fc omncs militiac cxcrcitationcs complcflc . Kx quibus omnibus manilw flu ii
cft gymnafticamnollram a pracdictis dillcrcnicm clks^cidcolinnma
cumrationcanobisinilhus dcfinitionc politum fincmluilVc,qui
cftgratiafaniratistucndac,&:boni corporis habituscomparandi.
QiKjducrocxcrcirationum omnium trcs pracd^Cii fiiics,a quibus tria
gyninafticacgcncraortafunt,apuductcrcscxftncrint,atquc omnes fn^inumpubIicæfeIicitatisfinemrcIatifint,abuncIe
JeclaA rauitSoIonapud Lucianumin Anacharfi cfia!ogo-qua una iJIius
oratione,tota hacc fententia noftra haberi rata mcrcrctur,nifi Platonis&alioruminfcriusexplicanda
teftimoniaacccderent. Degymnafiicæ fubieSIo y icd nonnullas iScpcrcurinas
picrrini ad cxcitandani lirini quaciitasefsc pdicat.ltaq. valdc hallucniatum
fuifsc Budacu puto, quinifuisad Pandcctas adnorationibus Komanosgymnafioru,&:
palacllracexcrLitamcnris minunc vfus, nulla flrma rarioncprobat. De gymfujis
Antiqu0rum. Cdp. Vl. '^'mnaltica.liuc cxcrcirarona in ccrtislocis Hcri
foliram^qin iupra Ibtumnisaarioni modo conlcntancum cll,quid,loca ipfa,&:
qualia lorcncplanu faccrc . Nam ioca illa nil aliud fuifscq gymnalia
nuncupata,cx mulris,&: pfcrrim cx vcrbis Galcni infccundo dc
tu.va.fcriprismanifc llo c6probaf,ubi narrat gymnaB llum fuilsc publicum in
lcparara vrbis rcgionc locum cxllrudum, in quo ungcbantur,tncabanfur,Iu(flabanf
Tdifcum iadabant, aut talc quippiamhiL^itabanr,q loca ira nuncupara fucrunt,qm
cxcrciratorcs ibi, vt pluriuu"i dcnudabantur.^^fo^flf^K^it^ jnim
antiquifTima vox ctiamdcnudari li^nihcarc vidctur,vndc Marnalis librotcrtio. 0}
iocfma£jUJiMmeithiCp4rte,recc.ie i /, mdos pjrce videre viros. EtBardcfcncsapud
Eufcbiu li.vj.dc pracparat.Euang.c.viij Craccos ait no poiuiflc vlla vi fidcru
prohibcn, quin i gymn afijs nudis cxcrccrcnf corporibus. Vc ru an ocs,&:
toti sepcr dcnud arcnf q fini ratis tm gra cxcrccrcnf no cft ita
copcrruifufpicor rn,Iu(ftarorcs, pugilcs^tq. alios qu(jsda potuiflc dcnudari
qucmadmodfi Athlctis in rfu crat,quos rni fubligacula pudcdis tcgcdis ra in
publicis, in C priuarisccrtaminibus habuiliccr ufq. ad Homcri tcpora,a quocoru
fit mctio,ojs r6dccoriscxigir,&: hilloria Orlippi ab Euftarhio, &:
Paufania relata,cui fubligacula dclapfauidoriadcpfcrunt.ut indc poft modu
indultr:,(ir ncc ca gcilarc ira accipicda cil ranc| non magnis,&:
impcdictib^ /cd paruis,&: nulli'unpcdimcri uri liccrct,quc inorc vfq. ad
fua tcpora Komac ^pduraflc fcribir raufanias. Ad h-ec qnq. fub nomine gymna/i;
omncm locu,vbi cxcrcerenf, coprehcnfum fuifserepcritur : lic ut poika hacc vox
ad alia quoq. traflata cft, qucadmodu apud Iolcp!i^'i vidcrc licct,qui in
libris dc bcllo ludaicobalneaaliqngymna/ia nucupata cfsc dcm61lrat,vbi dc
Hciodc ita loquif.Naq. apud Tripolim,&: Damafcum,&: Prolcmaidc publi
cas balncas,c] gjmnnfia ciKUiu,Ijil>Iidc aut cxhcdras porticus c6di dir.Hacc
loca a Virruuio,C clfo,Plinio,atqucalijs Larinac linguæ audtonbus palacftras
nucup.ai i inucniorVndc ct coijcio Vitrumj rcCymmfi!^ ^ jj peftate in
Italia.vbl raras admodu,veI nullas extiti/Te palæftras,/luc D
gymnafia,qnquit]cis libroarchitefluræ earumædificationcsfradiruruslralicæ
conluetudinis nofuifleprædicit.-Naqui primi gymnafiæxædificaflrc crt
dunf,fucrunt Græci,licrcdendum cft SoDaZt ^P Lucianu, et M. ^TuIIio
Ciceroni,qui in fecundo dc Oratorcfcribit.gymnafia
deIcdationis,&:cxcrcitationisgratiaab ipfis pnnuiminftituta fiiifTe. Intcr
Cræcosautcmprimi cxftitcrfitLace dæmones,ficur Athenacus ex
Ippafifententia,&PIatoin Theact. Sc primo de Iegibusincmoriæprodiderur,quosctiain
illa ipfa omniumpræftantilfiina,atqucfpcciofiftimaconftruxiflccx MartialisU bro
I .intelligcre Iicct,vbi ho§ vcrfus habct. ^rgiuasgenetatus inter vrhes Thibas
larmine caiitft,aut Mycenas^ p ^ntclarami{l)udon,aHtlibidinofæt Ledæas
Lacedacmonispalæflras ^ QuovcroPhuoinCritia du Atlanticam
illai-egiadcfcribit.q^nouc milliu annoru mteruallo ab actatc fua ante floruifle
narrat,ibi gy mnafiæxftaOc fci-ibir,qui LacedæmonQinuctuillafacit, cxade di
fcerncre nequeo.nifi totaillaCritiæ narrationefabulosa credam*.
PoftLaccdacmoniosAthenienfcsquoq.fuagymnafia crexcrunr,in quoru vrbe tria
extitilfe tcftant Paufinias,&: Suidas,altcrfi «W»^/w vocatu,in quo Plato
philofophiam fua jpfefllis eft;alteru Avxwa^vbi Anftoteles cdocuit,q(f Apollinis
Lycij teplu fuiflc icgitur apud Lu In Anach. cianuiah erfi Kiwttgyis ubi
nothi,fpurij,ac ignobiliores oes excrccba tur.fi quidcapud Cræcos tanto
odio,tataqueinfamiaviles,acfpurij notabant,vt qui vcre lcgitimi.ac nobiles
efscnt,cfi ijs cofuetudinc,aut cocm fefc cxcrccdiIocuhabererecufarcr.Pr.actcr hæctria
F mctioncfacit aItcrius,quod Canopu uocat Philoftratus in vita Herodis
Attici.Dixi in vrbc Athenicnfium tria fuifsc gymnafia, quod hcet extra vrbcm
efsent,erantiiihaud longcacdificata,utqproxima efsct urbi, m ea fuifse dici
potucrit.ln his etenim mortuos quo que fcpeliendi confuctudincm Græcos habuifsc
fcriptfieftapud -i.Epift.ft Ciccronccui Scruiusfc Marcelluinterfcdum in
AcadcmiaAthem».epj;,. nienfiimobilnfimo totiusorbis gymnafio fcpeliuiflefcribit
Quæ 1^'' antiqmtatis totius pcritiflin-ius inuenifse fcribit in ue tt.gijs
Hadriam impcratoris Tibmtinæ viUæ rcpracfenrara.Athe næu,Hcrn,cu,Pan.'ithenaicu,
minime gymnafia, vbi corpora exercercnt, tu.fsc puto:fcd loca,in cibus aut
difciplinarfi. &c aliaru artiu ftudus opera dabatur,ucl fefta aliqua
celebr5.bantur.vt in Panathe naicofcfta Panathcnaica. Corinthum quoque
gyranafiu habuifse, Craneum vocatiim,auclor cft Lacrrius libro tcrrio. eaadcm
nulliim pcnc oppidum fuit ( iraccorum, quod gymnafium non habcrct, uf
Anachar/is diccrc folebat.Komani poftrcmiomniumgymnafiapalacftras vocata in
vrbcad Craccorumacmularioncm Varronc aurtorcacdificarc cocpcrunttquostamcn
cacrcros quofcumquc tum magnihccntia opcrum, tum inacftimabih pulchrirudinc in
hoc gcncrcanrccclTillc, cx illis I hcrmarum ruinis, quar ad hanc vfquc dicm non
finc omnium Ihiporc pcrdurantcs, conrpiciunrnr,facilc conuincirur . nc liicam
i!!ud ^ quod dc Ncronis gymnalio fcripdt Marriahs lib.vij^ Qnid \frone peius ^
Qitid Thcrmis mtlius ^ctom^jiis ^ atramcp anrc Kcronis quoquctcmporafuiflc
Komac gymnafia cx 1'Iauti Racchidibus, B cuiuslocum apponam infcrius,col!igcrc
hccr. Nam gvnmafia tora ahquando Thcrmas ob aquæ calidac vfum ibi frcqucntcm
nuncu piri,apud audorcs Latinaclinguacncmodubitat,ficutctiamintcrdum Thcrmac
fignificantcamgymnalij parrcm,in qua lauaban tur,ubi propnigcu,laconicu,calda
lauatiolitac crant,ut cxmulrisau ^torum tt ftimonijs pracfcrrim cx Mai tialis
vcrfibus nupcr ci tarisclarc pcrfpicitur.Ciymnafium^thcrmacftadiu cfthac partc.
His omnibu* po:c ft iam vnicuiquc pcrfuafum cflc, (juanrum in criorc vcrfatus
fit(inuitus farcor)Blondus loroliuicnfis conciuis mcu.squi in fccundo Komac
inftaurarac commcnrario rhcrmas folum ad la oandi vfus inftitutas tuiflc
lcriplic. Voiio nc quis forfan admirarionc capiarur,quod dixcrim PIatoncm,arquc
Ariftorclcm in gymnatijsphilofophari confucuiflc ;[circdcbct in huiufccmodi
locis vaC ria hominum gcncra conucnircfolita fuiflc,quacomnia in fcnucnti
capircanobis ligillarim dcmonftrabunrur.ranta c nimcrat huiufccmodi
locorumcapaciras,tamq. fpatiofa ampIitudo,vrabfquc ullo impcdimcto diucrfac, ac
fcrc iiinumcrac cxcrcitationcs, &: corporum&canim^^rum pcragi pofscnr,qucadmodum
cx Vitruuij allaradcfcriprionc pcrfpiccrc quiuis mcdiocrircr Iiac in rcvcrfarus
potcrit ; quam cum in rcbus plurimis diucrfim cx Odaui; Panlagathi viri
tcmpcftarc noftra fummi iudicio in prima cdirioncrradidcrimus,nur ipfa
diligcntiusconlidcrara (vt icmpcrcuracpoftcriorcs cfse
mcliorcsfolcnr)caftigatiorcm,&:omnibus Virruuij ucrbis cxaiXQ
corrcfpondcnrcm cxhibcmus.ad quod agcndum clariflim is Aloyfius Moccnicus,
Prancifci hlius, loanncs Vinccnrius Pincllus, Mclchior Guillandinus, uiri tum
ob acrc in cunvtis iudiciu, cum ub lingularcm cruditioncm apud omncs
fpcctatiifimi, nccnon B 2 Andreas Palladius prifcæ
totiusarchiteduracpcntiifiiriusnon pa D rum adiumciuo nobisfuerunt.ita utnon
vcrear.quin hoc pado do^is,Vitruuijquefc]entiacftudio/isprobatæucniat,&qucmadmodum
ad hanc fcrc diem palæftræ ratio fuit incognita, fic in pofterumclara,afquemanifcfta
futurafir,Immo vcro,fi Odlauiusipfcrcuiuifcerct,non dubitarc,uterat
homofanfliiftimus^arq. dodilTimus, quin ctiam ipfe huic defcriptioni, Sc
Vitruuij contcxtui non mutato.fcd in aliquibus tantum rælius ordinato
Jibentiflimefubfcriberet.Placuif autem duaseiusichnographiasproponcre,
quiaaudor &: cmadratas,& obJongas ficri pofse docet. De paUeHramm ædifiuttone^fs'
xyftis^ex VitruuioLib.V. Cap. XI Vnc mihi videtur ( ramerfinon fint italicæ confuctudinis)paIacftrarumacdificationestradere
explicate,&: quemadmodu apud Græcos conftituaturmonftrare.lnpaIæftrispcriftyJia,quadrata.fiue
obJogaita funt facicnda,uti duorum ftadiorumliabcantambulationiscircuitioncm,
quod Graxi uocnmJ^uuajUv.cx quibustrespor . ^fif"I^'iccsdifponanrur,quartaqucquæad
mendianas regioncs cft conuerfa dupJex.ut cum tcmpcftates uento iac Junt, non
poftitafpergoinintcriorcmpartcmperuenire Conftituunturauicmintribusporricibus
cxhcdræ fpatiofænabentes lcdcs,in quibus pliilofophi, rhctorcs, reJiquique qui
ftudijs deJeftantur,lcdcnrcs d.fputare p*flint. Jn dupl.ci autcm porticum F
colloccnrur Jiaccmcmbra,Lphcbacum in mcdio (hocluuem eft
exhcdraamplil],macumfcdibus.quactcrtiaparteI6g^ lata ) lub dextro conccum,
dcinde proximc coniftcrium,a conifte nomvcrfuraporticus frigidalauatio, quam Græci
aovW: itafacla,ut in partibua, quac lucrint circa paricrcs, &c quac crunt
ad columnas,nurgmc&habcantuti lcmitasnon minuspcdum dcnum,mc diumq.
cxcauarum,un gradusbini (int in dcfccnfu fcfquipcdalia
marginibusadplanicicm,quac planiticslit ncminus lata pcdum du(K^ccim: Ita qui
ucftiti ambulaucrint circum in margmibus noa impcdictur ab cun^^tis fc
cxcrccntibiis. Haccaurcm porticusapud Graccc^ jyoii 'lociutur,quod athk
tacpcrhibcrna tcmpora jn tcdi$ rtadi js cxcrccniur. Proximc autcm xyllum, et dupliccm
porticum deilgncfnrtrhyp^icttirac ambuIationcs^qitasGracc/irtfi/ftf/j^i.
/flff^noftri xylb appcHanr,!n quas pcr hicmcm cx xy(h>fcrcno cuclo arhlcrac
prodcunrcs cxcrccnti:r.I-ac iunda aurcm xylta lic uidcn tur,ut lint intcr duas
porticus (iluæ, aui platanoncs, U in his pcriiciantur intcr arborcs
ambulationcs,ibiquc cx opcrc fignino lUrio ncs. Port xyllumautcm Ibdium ira
fiuurafum,ut poflint hominum copiac cum laxamcnto arhlctas ccrtantcs
Ipcvflarc.Quac in ntocni buincccflariaujdcbanturclfc.ui aptc
djlpoiuntui,pcrkrjpil 21 tigura paJacltræ cumpcnilylioqinidrato Occafus g a B
s II a •[? 0• D • • 90 Orrus A Pcriftylium in palæftra quadratum&:
oblongum habcnsam-D . B Trcsporticusfimpliccs. C Portiaisquartaad meridianas
Cacli regiones conuerfa, quæ duplcx eft. D Excdrac in tribus porticibus fpatiofæ,in
quibus phiiofophi, rhctorcsdifputabant. E Ephoebeum,ideft cxedra tertia partc
longior quam lata. F Coriceum a parte dextcra. G Conifterium. ^ H
Frigidalauatio in verfura porticus. I Elacothefium adfiniftram ephoebci. K
Frigidarium. L Iter in propnigeum in verfura porticus. E M Propnigeum. N
Concamcratafudatiointrorfuseregione frigidarij ion^itudine duplcx quam
latitudinc habens ex vna parte Placo^ . 3 nicum QJxituseperiftylio ^ Exaltcra
Ocalidam iauationem R Porticusextra palæftramprima exeuntiLus. S
Pm-ticusfecunda fpedansadfcptcntrionem duplcxamplifllma
iatitudinc&ftadiata. T Porticus tertiafimplexitafadauthabcar. V Margines
circa parietes. X Marginesadcolumnas. Z Mediuexcauatumuti
gradusbinifintindcfcenfufcfquipedali F « Hypethracambulationcs proximcxyftum,
&: duplicemporti-' cum,quacaLatinisxyfta,aGraccisiirt^;/f,^i^uocabantur. D
J>iluac ucl platanones intcr diftas duas porticus. y Stationes ex opcre
fignino. Stadium itafiguratumutpofsethominum copiaccumlaxamcn to athletas
cerrantes fpeaarc. % Locadequibusl etfinon meminerit Vitruuius^ fiufst tamen in
palæftrancccfse ut lignarium,iiquarium, uafarium, latriBtc naimihwum ctil«,
&: finailk. . Dt '^itrijs Imninum generibns, quæ itj gymtiaJiA comonebAnt.
Cap. VIL 25 metli. B Aiua, adcoquc varia hominum in gvinnarijs conucrfantium
crat multituao, vr,rcfcrcntc4nihifaf nBrtffn y pJtrijwfj. 7\0kercar, Et ficuti
ctiam Galcni tcilmionio comprobatur^qui Tl.cagcnis cuiufdamphilofophi Cynici in
Traiani gymnal'H)quoridicpublicc difputantismcntioncmfacit : Triacnim fuidc
Komnc h)caJii quiin in lib. bus lirtcrariac cxci citationcs obircntur, cx
varijs Ga!cni !il ris colibru C gnofcitur,tcniplum pacisantcquamconflagiarct,
gymralia publica, cW^fK. Intcr-quac fcholam mcdicorum appcllatam (iquis
rcccnicat mcafentcntiaa vcronon crrabit. fuit autcm ca iii hfquilijsacdificata,
multLsq. imat;inibus, atquc rriarm(>fitK>ncs, 5c aliaincdicinac
Itudioforum cxcrcijia liimlcquid trad.in folituin iiiiflcatquc nunc incollcgijs
vocatisfir, qiiandoficfcholam eiufmodi propnos rai>uUrios habuiife, oftcndit
marmor cnm hac infcnptionc Romæ ad D.Scbaftiani rcpcrium. M. LIVIO. CELSO.
TABVLARiO SCHOLÆ. MEDICOKVM M. L1 £ R M. LIVIVS. EVTYCHVS E ARCHIATROS.
OLL.D.I/. IN. FR. PED. IIIL Alterum genus crar,Adolcfcentcs,qui vr cxcr.
itationu obferuationes,atq. modos addifcerct,ad gymna/ia acccdcbar,vbi a
gymnallis ipfisquafcumq. cupiebatexcrcirationes, edocebarurj Adole/ceres hbcros
palæftra cdifcere folitos fuiiTc facile couincirur ex iJIis Par
InEunu-menonisapudTerenriiiverbis, quibusiileCherea fub formæunuchi Thaidi
oflfercs air,Fac periculumin lirferis,fac in palæftra,in muficis.q hbcru fcire æquu
eft adolefcentc,foJiertc dabo.id q^ cJa,, riusmfra demoUrabo.Tertiugenuserat
Athleræ qui ibi feexerccbar, vt in publicis Uidis, fcu in facris
certaminibuspoflent&populu dele(aarc,nccn6 vidoria ac præmijs potiri.&:
qj-hoc fuerit,prererVirruuijauaorirareSueronius clariilime demonftrat du refcit
E Ncronc qiiandoq. gymnafiu ingredi foIitu,vt cerrares arhJcras fpectai
ct.Quartu genus crat ocs iUi fiuc nobiJes,fiue ignobiJes, qui ue! miliraris
difciplinac,&: forrirudinis,veI tuedæfaniratis,&: boni
habituscopamndigratiavarijscxcrcitationugcncribusinciibcbanr de prionbus elt
locus apud Cafliodoru Jib.v.epift.2 ^ maJc a Pamclio m adnor. ad Tcrrulliani
lib. dc fpe«ft. inrelJeau, vbi ita fcribir Oflenriuucncsnoiha in bellis,qd in
gymnafio didiccre virturis.ln Inic' l.^n '^' poflumus, cum fcribat -.c. e anno ætatis
fu? tr gefimo quindlo pafllim fuifle luxarione fummi humcn,n paJacflra.Quindtum
genus erar corum.qui fricabaruX cer n.fndbones ficrcnr a mu Jris ante rcJiquas
cxcrcitationes,nihiJo^irr^smnln quoquc fine vJJa excrcitatione feorfum ab aH;,
ut dc C.alcnofridione adexcrcitationcspracpaKuoriaareliqufs diftin S;;Hn^
bihorcs.Hoc tamen intcrerat,qct diuitcs,arq. primarcs Jabra et co
lymbuhras^prias in cellis alioVjui comunibiis habcba ^bjf^^ ucrfis tcporibus
lauabaru r, mulri crar qui ct folia ucl J.enca vej ar gctcaCqd-rcctat PJinius)
fecu ferrcr,nc pcdcs nudos cXc S nJi viJifnmi qu.q. poncbanr, quauis ctia
rcftranr nonnuJjXh-hnnm Impcratorc lauan loJitu, vbi plcbs lauabatur quoT&
-n^S cX fccifTc cribit Sucronius. Qui vero duntaxatunge7cm?rnuJ^^ gymnafi;s
rcpericbantur, quonu uej cxcrcirationTn3l K^^^ grariaungcbanrur.
Abhiipoftrcmoonin Cn^ res ( ne nuniflros,dc quibusinfra loq«cmt,r nuncC, cam^
gymnafia conuena banr,qux non ob ^nliud, nifiarvidendos eTe^.;/: . tarores tatorcs
ut porc otion,&: nuUis ncgotijs occupati eo ncccdcbar.Qiio in loco id ctiam
animaducrtcndum ccfco,dicbus f clhiiis gymnalia
ma-islixqucnt:U:ituiirc.qu;UKlc)artificcs,autaIi)sfcrmcijsdctcnti otiantcs in
illis ob rcmittcndos Iaborcs,&: uoluptatcm capiundam ucrfabantur. An in
Komanorum Thcrmis mulicrcs quoq. ucrlarci> tur,qucmadmodumuiri,nil ccrti
aftirimrc auiim,niiiquod Komana maicftatCillud dcdccuilTc vidctur, tacilcq.
ficri potcMt impu. rac aliquæ et (peaandi,& ludcdi graria^quod
luucnalis.&: Marnalis innuucpublice vcrfarcntur in ^ymnalijs, nccnon in
locis lcparatis,quac ibi lauadis tcminis folis cxlli uc^la cn"cnt,pcrindc
ac in priua tis balncis honcftac mulicrcs lauarcntur tam ignobilcs et mcdiocri
loco natacqua illuftriorcs, cu dc l>oppaca Domiri j Ncronis uxorc LU.c.4.1.
referat Plinius, quod ad au^cndu cutis candorO quingcntas aimas B tctasper
omniafccum trahcbat, cV balncarum cnam foliototum ^ corpus illo la^c macerabat:
quod intcllcxi t luucnalis dum lcriplit. .niir p nguia Poppacana. Saty.^,
Spirat et lr:cipit agmfciyitq. Hb laciefonetur Troptcrc^uod/ecumcomiteseducitafelUs.
in qucm dcalbandl corporis nfum ihas mulicrcs farinam fiibaccam, alios ninum,aphroni
trumuc in balncis vfurpatrc mc minit Galenus. Atqui Spartanorum Primo dc
mulicrcs una cum uiris in palacfiris cxcrccri fc confucuillc, practcr
aIio5,fatis tcitatumfacitPropcrriushbrotcrtioMultatuæSpartemiramuriurapalæHræ
Scdmaj^e vir^inei tct bona^ym^afii^ Quod non infames txetcet lorpore ludos
Jntcr luilafjtrs nuda putllas uiros, Cumpii i ueloccs fjUu pcr braihia i^^l.iS^
Jncrepat et ve fnlauis ad tnca trocht, TkluerulChtaq. ad extrtmas fiat ftmina
mctas, Et patitur duro vulncrapancratio, 7\(^unc ligax ai cifium gaudentia
br,nhia loiis, MiiliUnunc dijcipondus in orbc rotat. Keq. deHoc Spartanoru
morequifquam minMi dcbct,quando&: Plato in quindo dc repub.grauiHimis
arj:un.cntKs probaiiir ad flli€cm rcrum publicarum ftarum maximopcrc
conduccrcfi mulicrcs tamiuuenes,quam fcniorc* una cum viris nudac in pahu (Iris,atquc
gymnafijs cxcrceantur, qucd an fapicnrcr dccrc. um f ucrit, ^ an ad
conrincnriam tcmpcrantiamnc ex confuctudinc conlequcndam,ut Platoni m animo
crat>confcrrci,uon dl iocus cxaminandi.
^"'m qui Augufti Cacfansacrace floruir,folum pnlac %
nrasgraccastradiaiflcexipfiusucrbisconftar, quando I' nmidiim Rcrant,
c}U;ispoftca cxftru^aas licuii in raulris Gniccorum gymnafijs .'jsnircs fuiiic
probabile cft,ita pai-irer veririiiiilc fit Romanos (, vc /olcf cfse
poltcriorum in cxcokndis rebus mos) plurafuis addidr(Tc\tj6jac ucl
Graccoslatuerant, vclparum ab illis acftimara fu( f>ti>;:tiUOcjixa pai
tes gymnailorum magis principalcs cxplicata ftts baudquafjwam folas a Vitruuio
fignificatas in mcdium afftram, fcd lihis ni.llo {ku^ ordinefcruato cnarrabo,
quai difpedlm ab Auaorilnis tF.uIiras inuenio, quasut rei ipdus rario
expoftulare uidcttirio Gruecis,æq, Uomanis palacftris extitiCe : quaquam
Vitruuij E au^icrjtasEim nunqua multifacicndam cxiftimaui.nempe quc ■na^ctJ^oiixcyov
&i fua actate minimcæftimatum puto, quod enim ab Augufto i.uliis egrcgijs
l-abricis, niflfolis Baliftis pnicfectusfuerit, quandofcilicetin vrbc
&extra Hrbemmagnifica ædificia cxftrucbanti!r,quod
ctanfrFroferc-pofteriorcauaorc nominatus inucniatur,practcrqiia in capituni
Plinij libroru caralogo.qui ab aliquibus minimcPIuiianus,ucI fattcm
adulrcratusputatur,magnam certe ip Ijuscxiftirnationisfufpicioncm meritGparir.
Ergoprimac symnaliorupartcsfucruntporticusexcdris fiuc cubilibus apcrtisplenæ
inquibusphilofopiu.&ihctorcs.mathcmatici, et omnis dcniq dilciplinarumamarores
difputando,lcgendo,ac doccdo cxcrcc-bantunatq. has non longc ab alijs admodum
litas fuifsc conijccrc poflumus tum cxipfa figura,tum cxproucrbio indc
nato(Difcfi quam F philolophu audire malut^quod in cos diccbatur, qui in codc
aym nafio intcr philofophos fcdcntes.atq. inde difcoru crcpirus audicntcsrcliita
fapictiac fchola ad proximum ccrtaminum locum (rumpebanr.ln cxedris
philofophorum adolefccntcs arq. pucros illos a difciplinarum ftud ijs opcra
nauabant, vcrfaros cfsc rarioni confcntancum cft: quod cfsentillac ucluti icholæ
quacda.ubi pofscnt fæillimc poft animoru exercirationcs corpora ad fanirate,
uel fortira dincmiuiK:nes&pucricxcrcere/ubindcci.lauari.cmtcr»imLa.fflpridi.jauetorrras.
AlexandruSeucru poft Icaionemope raml^ pahuitrac modo fphacnftirio.modo
curfni.mocto lemL ludTs dcdiircmoxbalncummtromifse . JntCKhasadnnmerocmJ mcdl
corv.m /choIas.Secunda parscrar Ephcbaccm, quo mih. vJdfi^c apparet cos
conuemrc.atq. dcpracrt,ij^ ^ c^icrccd. gcncrc padio! ncs : 29A nes facerc
(oVxtos, qiii hiTiLiI cxcrcn-i, ac ccrtare uolcbant : qiiamquamfciam Philandrum
cius opinionis fuiOc, quod iu hphcbaco pubcrcs cxcrccrcnf. qua in rc ipfum
ualdc mchus fcnliflc cxiftnno, quam Guliclmum Chouhim, qui in fuo dc antiquoru
cxcrciratio^ nibusUbro in Ephcbaco iuucncs ftudcndi gratia lcdillc lcriptis
madauit. Vtrum ucro apud Romanos,qui cum uiris antc dccununi
fextumannumpucroscommcrcium uHum habercuctabant, hoc ucru tucrit affirmarc
noaudercm . Ncq. itcm ncgarc poiUnnus,GaLi.dc i.c. lcni tcmporc. pucros
cxcrccri in palaclba confucuiflc, curs cumfP^^^'damacgritudinis,quamCommoduspucr,atq.lmpcratoristiHu$in
palacflraacquiliucrat, mennoncmfaciari Sipracrcrcainfccudo dc tu.ua.lic
icribat: oCn Kxiou^ ivporis moribus ita loquitur. l^tgo tihi cjims yigimi
fui\}c prtmn cop am DiiitHm longc a pdtd^ipio pc.iim vt effcrres ex acdibus
^ntc folcm cxoruntt m mjt in pMdcliram vcncras Cymnafii Tracfccty haud mcdiQcns
pocnas pcndcrcs : Idq. vbi obtigcrat, hoc ctum ad malnm arccjfcb.itur malum Et
dilcipulus, magislcr pcrhtbebantur imprubi. Jbi curfu, luctando, hajia, difco.
pugiUtn, pila Salicndo fc exencbant maps, q ^am icorto, aut fauifs, C
Vndcmihicoijcicndu uidctur pucrissumo mancpalacftraadcudi pracccptu fuiflc,ut
uiroru,qui tuc noadcrat,c6mcrciu uitarat,atq.
cthttcraruftudijsiucubcndioMumfupcrcirct.etcnim non dcfuifl^i-, qui pucros
nudos uidcrc,&: ncfandum coru amorcm libi conciliarc cx palæftns
ftudcrcnt,facilc cx ainatorio Pkirarchi iib.colligitur.
habcturautcxcitatoPlautiloco gymnadapublica Romac cc fuilfc antc
Ncroni5principatu,licut&:cxCatullo,acalijs.Tcrfiaparscrat Coriccu,qui
locus(ut mca fcrt fnia),p dcnudadis hominibus,^ ucl cxerccnaicl lauari,ucl ut
ruquc agcrc uolcbant,infcruicbat,alias a Graccis iTroJ^urift^.Sc a Calcno
yvtJHfccsHgiOP uocatus.Nili cnim Coriceuapud
Vitruuiumtalcmloculii^niHcatpalacllrasabipfo dcfcriptas abfq. hac parte omniu
maximc ncccfsaria cxtitifsc diccnduin
cf5Ct,quanonfoluminpublicisgymna(ijs,ucructiaminpriuatisaf^.^^^ tUifsc
crcdo,fiquidcmPliniusCacciliusindcfcriptionibusuillac fuac Laurctinæ ac
Tiifcoru apodyteriCinteralia adnumerafrunde D illoru fcntcrias jpbarc
ncquco.qui Coryceu in Vitruui; textu legcdu putarfita corycopilæfpecic,quafiibi
ludui talis agcrefaut cou riceii pro tortrina, aut corycefi tam^in
eopueIIe,&: virgines««f«//« Græcis uocatac exerccrentur.Quarta
parserateleothcfium a lulio cpi. Pollucc «AujrT/IfMc^aCæcilio Plinio unauarium
uocatum, atq. in ifto ludaturi, &c alias exercirationes, uel balneas
inituri ungebantur,redungebanrurq. Sed,quoniaopportunirasrci poftulare videtur,ut
dc hoc gymnaftico vngcdi munere ucrba facia, neq. Metrodori Scepiij 'sngt
T«j«At/7rT««{.ideft,de ungcndi rationc ciratus ab Arhcnæo Iibcr hodie
extar,quatuor cgo dica:primij,quado, et qui ungerenrur: fecundu,quæ cfscr
undionis materia:rertiu,cuius finis gratia ungcrcntur: quarrum.quo modo, &:
a quibus undio adminiftrarerur. llliquivclloturiuelfefecxcrciraturi in
gymnafiuucnicbar,maiori exparrefpoliabaturin apodyrerio:poftea horu nonulli,
&: præfertim qui uel lucla, vcl pacrarium inire intcndcbat, (na pugiIatorcs,curforcs5ac
alij multi undione no egebant) alipteriu ingredientesungebatur,atq.iraunaiadIocu,ubierarpuIuis,dequo
loquar mfcrius, trafcunres pulucrc cofpcrgcbantur, ficq. dcinceps m
cxcrcitationes diucrfas diucrfi prodibat^poftqufi ucro fele,qnantum
Iibuerar,excrcuifscnr,itcruad undUianiireucrrcnrcs ibi a Mediaftinis,&
Reundoribus ftrigilibusferrcis,de quibus Martialis, Tergamus basmfii curuo
difling^mre ferro, T^ontam fæfe toet lit.tea fitUotibi, detergcbantur, in qua
dererfione olcum, puluis,& fudor, quæ de radcbanrur.fimul mixtain ufum
mcdicum adfcruabarur, &:ab At!:h4ci ^'i^ aba!ijsueroWTtffuocabarur, urcxDiofcoridcPliF
ii.defim. nio,Gakno,&:AcriofaciIliiueconfirmaripotcft: ramerfi Auiccnme.8..&
4 na libr&-fccundo faciat mctionem eriam fudoris ficci arhlerarum
Tib"; et quemputofmfscillum, cui nequcoleum,ncqucpuluisincrat ^,o 3 fim.
quamuis Galcni acrarc ftrigilcs adhiberenrur ad balnci vfum ni jT' c. 17.
^'''S''" Plerumquc fponeiac crant, uel linci, nequccommunitcr fempcradminiltrabantiTr.fcd
quifq propriumfecum gerebar,& pracfcrrim quicumquc communii cum alijs
mihumenra habcre f ugicbar, vr infinuar Pcrfius Sar.v lp»er,7i,ur
corporaforriorarcddcrcntur.De Hcrculc nanu|uc,& Antco fcrauncm faciens ait,
^uxillum mrmbtis calidas infunditarenas, Plurarchus in libcllodcprimofrigido
huius fcnrentiæfu ifseuidc tur,quod athlcrac in uni^iionibus puluerc urcren tur
ru ad rcfrigera da calcfaifta corpora,rum ad cohibcndum fudorc,nc ranropcre dclafsarcnrur.
Egoaut cum Lucianocxiftimopotillimuufumpulucris cxflirifse, ne olco manus
labcrcntur, fcd facilius cxcrciratorcs fcfc comprchcndcrc ual crcr,neue fudore
difflucrcnt, aur ucnri corpora apcrta ingrcdercnrur. atq. hac dc caufsa a
Marrialc puluis ilk icfi uocarusfuir,ut ibi(flaucfc]t aphc)undc fi qui
aducrfariospcructos, &:lincpulucrc cerranrcs uinccbanr, maiori gloria digni
habcban^ tur,qualis fuir apud Plinium Dioxippus,&: Diorcus apud Paufaniamjacxtfw/nomenpromcrirus.
cuiusrci menrioncm fecit Horatirvira,\d Macccnarcm fcribcns. Ul^.x.cfiJ Quis
circum p^^go^, et circum ccmpita pugna x. Magna coroniri conumnat olympia, cui
fpes, Cui fit cond tio duli is fire pulucrc pahuæ Ex quo fatis mirari ncquco
Budacu,uiru fane doaifnmu, q I fuis ad Padcdasadnorationib. hoc
nouidcrir^malucrirq.flfWm.i.aWflr^^ii wc> (cu finc ccrtaminc limplicircr
diHu cfsc qq, &: hoc quoquc non abnuo inrcrdu aliquos cfsc coronaros (inc
certaminc, ucl qd* aducr fariusrcmporeconftiruto non comparuifsct, ucl,quod ob
robur, &:uinccndi confucrudincm a cuncris uitarcrur, cuiufmodi fuilsc
complurcs Paufanias, Diodorus, Hcliodoru#s atqucSuidascommcmorant ««ic^wti
proprcrca nominatos. Alijfunr,quicrcdantoIco Oymn^O^ca^ C cxcrci34 ( dc vii. cxerciratoresunftoi ad
arcedafrigora.&leuandasIaffifudincs.GaD lenusfentit oleum ram ad exoluenda
ptcrita lafTirudincm, &: futura niitiganda.quam ad pparandum ad morus
conduxinc. quibus cera addita cum GaJeno opinor,quo oleum aIio
u'i^'tuariu,&: couiftcrium cxpJicauimus: nuc ccrcras partiin ab codc
prcnnifsas,6i: ab alijs indicatas, parrim ab ipfomct cxplicaras prorcqucmur.
hrar iraq. fcxra pars lo cus quida palacllra uocari:s,ubi (Jiccbat I.ydus illc
PIai:ti^) curfu, ludado,halla,difc(),p yilaru,piia,(aIicdo fc cNcri.cbar
magis,qfcor ro,aut lauijs, 6:ubi k ribir Gal.hascxcrcirarioncspcragi folitas luda,pui;ilacij,appcn(ionc
manib.ad runcs,cxcrcitarionc,qua ftabant pcdib. 6c manib. in pugnu
uinCtis,casq. alrcri apcricndas porrigcbat,qua podcra manib, aftollcbant,6L ua
pciiiftcbanr,c}igcnus haltcres uocarucft,fchiamachia,&:armoru pugna:(
»alcno ucro afscnricns Oribalius Pcrgamcnus fafsus clk no modo has, fcd &:
alias fcxccnras fuifsc palacllrac cxcrcirarioncs. \'ndcanimaducrrcndu cft,
palacftia apud urriufq. linguac auvflorcs nuilta (ignihcarcprimo ro ruipsii
gymnalifi,ut cituidcrcpencs Virruuiu;fc(to,locuquccumq. cxcrccdis corporib.
idonc u, quopaclo locu uscft ( jceroin f.pift. tcrrij li.ad QJ .prima, &:
2.dc lcgibus,du uilia (iia Arpinatc de (c ribcns,palacftram ibi nominat,nccnon
\'irgiliusquinclo Acncidos, Td'S in^^am nns exerctt t ttumbra pulac/ttis^
&c Gcta apud Tcrcriu in Phormioncubi dixir, Ecc fi a iua palacftra
cxittbras.Tcrtioccitagymnalij paricin qua cxfnia Plauri,Ga!cnr, 6c Oibalij tot
cxcrcirationcs facbs pracdiximus,&: cuiusparu tum fordcscollcihas in panno
applicatas furunculosmarurarcfcripfcC
runrPlinius,&:T!icodorusPrilci.Hni*^'. iniUM f!VMi:h\ arionc accc^ifse
Catullum puro,ubi dixit. Abero foro, palntsira, flddio, et ^^vm asi^s ^ Mtfer
ah rr^ijvr . et Atranius lCi ibcns. Efcam '•epelUs tf i'ri mannw pei pj!j(
lincos, idcft, Palacftrac ufum (ut air Nonius) callcntcs. Quod auca Palacftrac
nuiris^llatui^^atqicolunis ftrigiiKnCi quacda a pulucrc,&: lucianriu
corporu concictu il)i f •utac abradcrcnrur, &:in uarios
mcdicinacufusfcruarcntur,abiidc tcftati funt Diofcuri dcSjPlini^ &: Gal.q
ftrignicnra quadoq; a Judoru m^^ilb arib. ortin gc:is icftcnijsucdira fiiifsc
irudir Plini^ Inucnioquoq.cxcrcirario j;c* ipsapalacftraru intcrdu palacllra
uocari,rdinarc,&: vcniiltc f'actvsinciapnoi;n;ci4Urlligc rc.iMs^c
;ui^ttorir.uc Lucilij*, cm'^hic ucrs"'' l/cyif .ipud Porphyriouc, iiiUuis
iioitt/sji cll uuiurn tcffi n^ij j lfli\i, ucciujn Plato iu Cliarinic^t C 2 pro
In Bacchi dibus. 2 cue. Udl. C2p. $ 6. coUc c, 14Dc Berecinchi .a ) li. i.c.
ii.T ^Cwcx. incd. Ii.i.dcle glliUS. li. i\c claris Orat. i 3« fto"^?* pi^o Taurcipalænra
locu{Tgnificauir,quo uiri doaiad colIoqucii-T) '^** dum
difputanduiTiq.conucniebanr. Ad hæc Plutarchus in /ecudo fympos.palæftra
uocarufcribit locu,ubi athletac cxerccrentiir, &: in quo lolu luda,&:
pancratiu non curfus, non pugilatus agerenrur. queadmodu,&: Gal. quandoq.
palæftra nuncupauit, ubi athletac f folum,&: craffitudini corporis
ftudenres exerccretur, quo padto accipiedureorapudHipp.quuinprincipio primi
Epid.narrat tubercula ijs efse oborta^qui in palæftra,&: gymnafijs
exercebanrur.For ml\lp^9 dubirauit aliq
uis,an in palac ftra hac puhiis ftrarus efsef, qm Gal.ipfam a loco,ubi puluis
crat/'«fAA> dcquoqjacilc conijcitur m fphac: illirio ncdu pilacludos,ucrum
51 ctiam alias excrcitationcs ficri confucuifle, quado et in ipfo.Vcfpafianus
fauces,ccrcraq. mcmbra(ut tradit Suctonius)(ibimct adnu>• mt rum dcfricabat.
C):taua pars fucrunt uiac illac,quæ inrer porcicus,ac muros,ur cgo puio, litac
crant,ab omnibus acdificijs nudac, necnontotapcrillybjareaquac&: ad
fubminiftradamporricibus, ac ccllis lucc fadac erant,&: ad fpatiandum,
aliasvc cxcrcirationcs obcundas, quac ncc in palacllra, ncc in alro pulu^rc,
ncc in xyllis. ^ alijsuc locis ficri poilcnt.Has locum coculcatum paulloante cx
Ga Icno a nobis nominarum fuiflcopinv^r ira uocatas,quod nullis lapidibus,
latcnbu.vuc ftratac,fcd rudcs&iaciuato tantumfolo forcnt. In his curlum
fach'i cxillimo,atquc ad id :um diauli, tum dolichi, a quibus dolichodromi, 6c
diaulodromi lormas, atquc tcrminos ibi conltituros, tameriiapud Vi:ruuu'i nil
aliud lucrir diauIos,quampe r\'ftilioru quadratcrum circunurio duubus lladijs
dcfinita. In ipiis ctiam faltus,&: difci cxcrcitarioncs, quas palacllrac
ncijauit Galcnus(ut mea fcrt fcntcntia)intcrdum habcbantur. Nona pars crant
xyfti,&:xyfta,na vrraq.apud L'raccos& Larinosnr) parum difcriminis
obrinenr, fi quidcm \yftv>i> hi uocat porticus tcCtas ubi athlctac ^ pcr
hiemem &: acftarc,tcmporc ludationibus alicno cxcrccbantur: xyfta
autcmfubdialcs ambulationcs,ubi hicmc tcinpcftatc lcnic porticu
prodcunrcs,&: acltatc fcrc fcmpcr cxcrccbantur, ac ambulabanti atquc has
wif i/f ofti/tff a draccis n(>minatasfcribir Vjrruuius,quac
dupliccscraiit,aiiacnudac, a]iacplatanisalijsucarboribusconlitacad
pracftanduamocnirarcm,atq. illis,qi.i a folcoHcndcbanrur,umbram.dchis
loquebatur Miniu.s,dum pl aran(js ArhcM> xx. nisin
Acadcmiacambularionccclcbratas fuillc /cribir:i)cijfdcm
quoq.Miniusfccunduskrmoncm habuit qiiando in dcpinycndisi.rOean 1 ufcisac
Laurcntinauillisfuisxyftostotics dccantar.Ncc ahum lo cum inrcllcxir ifchomacus
apud Xcnophonrcm, quandvj ambiilationcminxyftofadam noniinauit,(icuti ncc
Phacdius apudPlatoncm, ubi cx Acumcnifcnrcnria fahjLrioiumfacirambularionc
inuijs,quam in curlibus (ub hi(cc ucrl)islti#r,frigidarium,rcpidarium,fuda.
^^QJ tioncm calidam,&: calidd lauarioncm : Qu,ic ucro balncis infcruicbancfu.-runi
hypocauftu:n,aquariuai,iSido vapore, Ctuda yirgine, Menijq.mirgi. Scio quoque
nonnullos, quod laconicum rorundum,ac ueluti turricula in hcmifphacrium
camcrata forct, idcm ctm Iphacrillirioi nobisfupcrius cxplicatocffccifsc.quibus
plane .-ifscntiri ncqueo. qiioniam mihijrrationabile videtur,utin loco calido
fudatfonibus D vE ift li atci;aliasexcrcitariones,quasinrphacriftirio
"^' • ''ficric6fueuiflctraditPIinius, exerccrct: fuirsctnamq. (uteftinpro^
uerbio)camino oleu addere, fi excrcitationesper fc corpora ualdc calefacientes
in calidillimis locis cgifscnt.De laconico pofsunt ucr
baluuenal,intc:hgi,fiucrfusita rcftituatun quidquid dixcrintali;:
QuiLacedarmotiium proptyfmate h.bricat orbem: namraxatquendaqd^inLaconici
foliocopiofc cxfpucdo efficcret, quo minus in ipfo pcdes ambulantiu firmari uak
rcnr.Poft Laconicufequebaturccllacalida labris aquæcotincndacpofitisrcferra. in
qua qt^apud Alcxim fuifsc balncoruin partcm, nullo modo probarc ualco : cum idc
alias ipfum intcr ^vmnafiorumpartcsadnumcraucrif.nifiuchmuspcncsAnriquojitAWi?
F fignificafsc totum gymnafium ipfum . Atquc hacc fL.lIi:ianr cc pubhcorumingymnalijs
balncorumpartibus. Fucrunr&iinnumcra fcre priuatoru balnea, quac, &c
aliquibus cx pracdidis partibus caruifse,&:alias habuifse uenllmilc cft;;cd
dc huiufmodi non cft mftituti noftri ucrba facerc . Quæ autcm loca non cfscnt
in tra balncas. fcd ipfis tantuminferuircnt,primohypocauftumconrincbat,quod
fccundum Vitruuij dcfcripiionccratfornaxfcu caminataftrudura fubterranea
calidario,calidac lauationi,atquc uafario fuppollta, iii qua ad calcfacicndu
tum aqua,tu prædida loca ignis fucccndcbatur, ^ ne exftingucrctur a fcruis
fornacatori bus ob id in Pandcvilis a Papiniano uocatis,frequenter cum
pihs,& glomis picc iUitis cxcitabatur,de Iignis autc in hunc ufum adhibitis
narrat PIu tarchus x prob.li b.ijj.fympof.ædiles cauifse,ne ignis balncarum cx
olea fudcenderrtur neq. in cum conijccrmir lolium, quod horum nidorcs
araucdincmcapiris, 6^vcrtigincslauantibusinuclKinrpracdicU^ pilarumapud
Virruuiumlib.v.cap.x.mcntioclara habcrur,ubi do^^
cctfolumcaldariorumitaftcrnendum cfTc inclinatum ad h> pocau fim,vti pila
cum mitratur non poflit inrro rcfillcrc, fcd rurfus rcdirc ad pracfurnium^atq.fic
facilius flamma pcruagari.fub fufpcniionc. Dc his loqucbatur Statius in
dcfcriptionc balncorum Etrufci. Crcpantis i^uditura piUs, ubi hniuidus igms
imrrat ^4€dibus, et tenuem ^oluunt hypocaufia uaporcm^ Vndc cuiuis manifcrtum
cflc potcft j n quam graui errore ucrfentur
ilii,quiHypocauftum,&:Laconicuidcm fuiflccrcdidcrunr. Auftor ert Scncca
iij.nar.quacft.cap.xxiiij.ncc no epift.xc}.;tcmpcftatc fua inucntos eflc
paricribus imprcflbs tubos, pcr quos circumfundcrcturcalor,qi'iima(imul, &:
fummafoucrctacqualitcr: illumucrocalorcm immitri confucuiflc cx Hypocaufto,«d a
lurifconfultis mcmo riac mandatum cft,&: ab Aufonio in MofcIIa fic
cxprcflUm: Quid quacfulfurcafubnru^a crepidinc fumant Bjlnedyferncnti cum
Mulcibcr haullns opcrto rduit auhcht^s tcctoria prr ca:u fijmmas,
Inclufumglomnans acfiuixpifante uaporem. Horum autc tuborum veftigia adhuc
quamplurima Romæ confpi ciunrurin DiocIctiani^atq.Caracallac gymnafijs .
Antchypocauftum via quacda crat propnigcu, quah dixcris pracfurniu a Virruuio
uocata.Aquariu cclla crat calidac Iauationi,arq. calidario ad^ ncxa,inquaalucus
magnusacdificaruscraradcontmcndaaquacx " aquacduLtibus, autaliundcinucc^am,
arq.indcmfrigidamIauatio nc,iS:calidapcrfiftuIascorriuanda. Nonlongcabhocfirum
fuitva (arium,vbi vafa confcruabantur balncoru fcruitijs
ncccfl"aria,&: vbi aqua pro ipfis calcf^cbat.dc hoc ita rradidir
Vitruuuis:Alicnca vafa nb.j « fupra hypocauftum tria copofita fuifTc,u!uim
calidarium, alrcrum tcpidarium,tcrtium frigidarium,&: ita c()llocata,uti cx
tcpidarioia calidarium,quatumaquaccalidxcxilfcr,influcrct,dc frigidaiioin
tcpidarium ad cundc modum. l)c acrc balncoru m,qui cxtrinfccus
admitrcbarur,(vrVirruuiusinnuit)caincaliciiflimolocoaucrfo a ^^^, Scptcmtrionc
&: Aquilonc fita crant, tum caldaria arquc tcpi daria Cap.io. ab occidcntc
hibcrno lumcn habcbar.Quod Oribafium fignificaflc puto, ubi cx Galcni fcntenria
Architcftos optimos balncorum domos ad oftauam horam vcrfas conftruxiflc
fcribir.Sin autcm natura loci impcdiuifser,utiq. a mcridic,lumcn ucroita
capicbatur, ut in mcdio camerdc forame laturclinqueremr^fubquolabrum exftruc D
baturxirca labru eratfpatioljquiclamargines,aurporticus,a Vitru uiofcolæ
uocati,in ^. ftatu a Seneca, &: l^lurarcho auftoribus i rauillimis fcriptu
re} erio, antiqiiioresmoIlibus,acmoderate calidis balneis ufos, ita ut Alex. in
lauacro et febrics,Galataruq. mulieres puJtis ollas in balnea fere tes
unacupuerislauarctur,&: maducaret; ateoru fcpeftare maxime calidas in
pretio habiras f uilsc, adeo q. tarint> qualis Tucca a Martialc fub his
vcrfibus dcrifus. 7s(ow fdice duro,flru^ili ve cæmento^ 7iiuucnrusRomanæxercclxit«rJybcriprop|nquuc^ftirucriV^^
ne longius ad dcponcndas mrrr cxcrxendifm c*)jirTaar;rs(tirdcs jrc Lih.i. dA
cogercnrur,qucadipodum fcnbir Vcgctius:ira,poftqgyninafia ob rc iiiiiit.
cxcrcirationes1nftitutarucrunf;:ic(^ij^lim adrriundandacorporaconftrucrc.Abhoc
autcufu ctiamfcmcl tanrumin dic coenandi,&:in Itraris du cocnarcnt
accumbcndi, ut infcrius copiofc demonftrabo,con{ucrudo inrrodudra
fuir.Poftcriori rcmpoic maiorcmhominum partcm balncis ob dclicias, arquc
molhricm ufam efleclai-ecoa(l.it',& pracfcrtim tcpidisquibas cxficatas, Sc
ab cxcratationibus, Vdfolcvcl Frigorc aracrcscorponspartcsattemperabant.Ncc
folu dulcibus aquis,fcd 6c mcdicatis ob dchcias yfos homincs tcltatur Galcnus
in principio tcrti/ dc medicamcntis localibus.Jialneisaliquosvti
confucuiikMpiod non poflcnt .ncquc fcrrcnrciboscapcrcnili loti.auciorcil
Plutarchus.qui T.tumlmpc ratoreiuic dc
cauirainrcri)tl"c,cxrclationibuscoru,qui acgrotanti tu. va.
miniftrarinK,prodidit.Ouod ct qui inualidum ad concoqucndasci bosvcntriculQ
habcbant.cius corroborandi, &:cibos conficicndi cratialauarcntur,aPolidoniomcd»corclatumcft,vtnorcmcrc
I li „p. nius in medicos inucctus lit, quod pcrfualiflcnr balncis ardcntibus
u.i^.c. i cibos in corporibus coqui,a quibus ncmo no minus ualidus cxn ct,
obcdicntiilimi ucro ctlcrrcntur.Summatim ob quatuorciufas balB ncain
vfuexftirilVcfcribit Clcmcns AIcxandrinu.MlM^afwWojm x^fKt^««
vocarunt.Cahdis&tcpidis ad conciliandum Li.j.pnefomnu;lngida Luubant,&:
ob vohiptatc,&: ut robulVorcs rcddcrcd^i.ci,. tur,calorq. naturalis intro
repuUus maior cuadcrctiidcoq. krc poft calidas balineas ca adhibcbat.quc vfum
primos ouim Huphorbuin
lubacrcgi$,&;Antonium.\Iulam.Auguftimcdicos,rratrcs,yK')ftralfcrcfcrtPlinius
lib.xxv.c.vij.Channis quoq. mcdicus Malhlicnlis, damnato calidoi um balncorum
vfu, hibcrno t pc ct frigida lauari hortabaf,atquc in lacus ægros mcrgebat,qua
dc rc cxtat .Scnccie adllipulatio,;(cfc pfychr )lu r: u')C.ari.s.ptcri";qd
ct( vtrclcruntPhC nius,&; Agathinusapud ()ribali&)ad jprogada vita,
multaq.alia pftada.fi igida lauationc cofcrre opinati sut; hæc.n. dc (cipfo
rctcrt « 4. Agathinus. Equidc racpcnumcroa cacna cuacgrcin foinuu dclabor.pp
acftum,in trigidam dcfccndcrc coiucur. &C mirabilc cft qua iuciidam noacm
tra^iiligaiu.Qu.i balncasingrcdicbanrurpublicas,^ ancc dccimum quartum annum
niiiil foluillc.tcftatur luuciuhs., T>{ec pActt criJiu.t,nl's . Sjt », Alij quadrantcmbalncatori
dabant.&ol) id baincu rcmquadrautariam uocauit Scnec.i,dc quo riacci; . Dum
tn qHadrantclau.itum l^cx ibis. ->t. 6.
Cacdt:reSiluanop9*cim,q'adrantelauaii. Qucritur tn .Martialis.quod
plurisiibibalnca coftarcntubi fcribir, LiVio. jSulrKapuJtdtcimaiiilajjo
ficniHmqucpdutitHr, Qudirantts. Q^od
forfan uel ob diuturniorcm moram.vel alrerius rei graria, &:
ipcontingerepoterar. Sar eft,quadrantem coe pretium fuifse:quin et Antoninum
Pium balneum finc merccde po pulo coftuuirre, tradit lulius CapitoIinus,&
Athenæus viij.dipnos. lcribitapud Phafelitasfuifse legem.utpcrcgrini
cariuslauarcnt.ppterea cum ita uili pretio licerct, nulUim genus hominum a
publico balneo arcebatunpucri iuuencs,uiri fenes, decrepiri, nobiIes,&:
ignobileslauabantunfed prac cæteris,phonafchos, cytharocdos,
'''lrlE-r^T*'I^=e"farebalneafolitosrefert »ed.i.e. (^al.quod noccmoblæfam,&a/Tiduis
vocibusexafperatam aquarumduIciumhumedlationecurabanr integramq.feriiabar.HocfimiJiter
uidetur Martialis in his de Menophilo uerfibus fignificafle. Iiib. 7.
Mcnophilipenemtam grandis fibula veflit, ^ ft ftt comoedis ommbus vna/atis .
Hmcego credideram { nam fæpe lauamur in uno ) Soluitum vociparcere FLicce fuæ .
Dum ludii mediapopulofpeaantepalæflra, Delapfa efl miferofibula, verpus erat .
Qiii Mcnophilus comocdus crar,& ficut cacteri.Iicet recutitus, inSll'nT ''k
'^f cum Martiale in communi therma 1 ba neo auabatur. Muhercs Lacedæmoniorum in
balneis gymna ' ^vnT T^ Perfpedum eft, &: nedum in his, uerum et vna cum
v,nsprom,fcue:quod tamcn non in cundtis euenifse cre tZl^^r.fn'^''"f^^
balnci mulie! orjs mcntioncm ibi facit. «UMis eas ingrcdi ob ralubriiatem
uciitum apparetrquod ptcr turptudmemetacorporibusmuIiebribus.acracnllruncremcmL
" SSmA ''''''•T/'"Sr.^fcum ftarim coru molrm m cT "uii -f 1 'f''
cuin unis h non cudemlauacro, codein falccm / A faltcm loco ctlam antiquirus
lauilTc comprobat,qui libro dc analo gia fccundo tradit in balnco coniunda
fuiifc acdiHcia bina, ununi ubiuiri,altcrum vbi mulicrcs
lauarcntur:practcrca,C.(jracchus in orationcdcpromulgatislcgibus idcm
confirmarc uidctur, cuius vcrbaapud Gcllium italcguntur. Tudorcnim noparicbatur
vtruii.,o. quc fcxum iimul lauari,fcd commoditasconiungi dc(idcrabat. Nifidicamusilla
omnianon dc publicis balncis,quac tunc ucl nulla, ucl angullillima, &:
vilifli iia cxllitcrc,fcd dc priuatis cflc inrclligcn da : qiTcmadmodum forfan
Vitruuius intcllcxir, vbi vtriulquc fcxus jlauacra coniungcnda monftrauit.
ucrum cnim ucro pollcrioribus facculis mulicrcs promifcuis balncis yfas cflc,
quamplurimaru probatifTimorum auctorum tcftimonijs comprobari porcll, intcr
quos primo fcfc orfcrt Iuucnalis,qui diflblutos Romanarum focminarum ^ morcs
carpcns hacc fcribit. Cramf occurfu.tactcrrima Vkltu Balnca ncBcfubit, conchss
et caftramoueti T^lBc iubct, m^gno g^uiet fudare tumultu, Cum lafTatagraui
ccctdcrunt brachia maffa Caltidas et tnliæ ii':*itos impreffit Aliptcs,
^4cftimm4m dominæ femur excUnure cocgit, cx quibus ncmincm cflc cxiftimo,qui
non uidcat mulicrcs tcmporc luucnalispublicas balncas adiuillc, ibiquc ^S:
cxcrccndo, &: lauandolinc pudcrc ullofc virrs immifcuifrc.(]nod (imilitcr
ciiis tcmpcftatc Martialisconfirmauit. Omnia fotmincis quarc dileda cateruis
Lib.ii. B-ilnea dcuitat Blatara ^ 6c Cum tc lucerna balneator exfitn{}4 li. 3
in Vc ^dmittat intcr bufluariasmoechar, tuftinauu Clcmcns Alcxandrinus, qui fub
Antonino &: Scucro floruit, in co, ^ qucm Pacdagogum infcripfit commcntario
non modofocminas communcsuiris
balncas,atq.publicas in ufu habuiflc tcftarur,fcd omni
pudorcdcpofitocxtcrnisquibu/quc libidinisgratiafcfc nudas in ipfis fpc(ftandas
pracbuifsc. Quos morcspoftca dctcftans Gaccilius Cyprianus hacc in libro dc
uirginum habitufcripta rcli quit . Quid ucro quac promifcuas balncas adcunt :
quac oculisad libidincm curiofis pud(Ti,ac pudicitiac dicata corpora proftituut,
" quac cum uiros,ac a uiris nudac uidcnt turpitcr, ac uidcntur, non"
nc ipfac illcccbram uitijs pracftant. Cui fcntcntiac multa ctiam fi"
millimaa D. Hicronymoin I:pitt. ad Lactamdcfiliacinftitutionc " fucrc
prodita . Hisitaqucomnibuscuiuispcrfpcdum cfscpotcft, non pauco icmporccum
morcm&: Romac,&: ahbipcrduralfc,tu Cymnaflica. D fcminæ atquc uiri in
promifcuis baineis Jauarcntunquando etiam D non dcfuerunt qui intcrdum hanc
mulierumimpuramprocaciratem coerccrc tcntarint: qualis fuit Hadrianus princcps,
quera fcribitDioCaflius viros difcretosafcminisJauariuo]uifle:ficut&:Mar
cum Aurelium Antoninum balæa promifcua fuftulifle, eadcmqucabHeliogabalorenouaraAlcxandriimSeuerumprohibuifle,
refert CapitoIinus,&: Lampridius.Ob quod item aliquando cenforia lex Jata
traditur,ut mu lieres a promifcuis balneis abfl:inerct,ncc commune lauacrum cum
uiris libidinis caufsa intrarenr, fub repudij,&: dotis amiflionispoena :
quod poftea in I.fin.titul.dc rcpud. &: inaurhcntico dc
nuptijsprofancitorcccpttmfuit. Quarationcfieripotcft,utbalneæaIiquæ muliebres
in foeminarumdumtaxat: ufumfucnntcxftrudtæ,quaIes Agrippinæ AuguftacNcronismatns:nccnon
Olympiadisin Saburra,& quas Ampclidem,ac Prifcil E lam trans Tybcrim ad
euitandum forfan hominum confpedtum ha buiffc refcrt Viaor. Tcmpuslauandi
poenesvetcres,quemadmoEpift> 87. dumnarratScnccafuir, quod quotidie brachia,
&: crura abluebant:tou nundinisfolum lauabantur, Cætcrum poftM.Pompeij ætatcm
coepcrunt fingulis diebus toto corpore lauari. Hora uero vfque a temporibus
Homeri fcre a pluribus obfcruata f uit paullo li de tre. antcquam cibus
fumerctur.non dcerant tamcn Galeni tcmpeftate, "fQh ^^ ualetudinis habita
ratione lauarentur. ob q^ jpfe ngorem fine febrc uifum tempore fuo narrat,quem ætate
antiquiorum medicorum,cumraripoftcibumlauarcntur,non elseuifumfcnbit,
Vtplurimumautemmaiorpars liberorum hominum prms exercebat.deindc
baIneaingrediebantur,nonnulIi fine exer Iniib. de
ciratiombuslauabantur.AdnotauitGalenus,antiquospoftpilæIu F KL*"
b'^'"eis lauari confucuifle : quod fimiliter ante illutn Lib.4. innunifse
Marrialcm co uerfu vidcri poteft. l\eddepilam,jo:iatæs thcrtnarum, luderefergis
? yirgine visjola lotus abire domum,
NamdumhorabaInearumappropinquaret,tinrinnabuloquodatn figmficabatur,quo pilælufores.atqucalij
exercitatorcsftatim accurrercnt:aIioqui in gclidiflima Virginc, qu am &:
tadu iucundilliii.3i.c.3. mam,ficuthauftu Marciam,rcfcrtPIinius,&: fic
diftam quod nullis fordibus pollucrctur traditCafliodorus 7, Var.iam claufis
thcrmis lauabatur.fcribit enim Capitolinus,antc Alexandri Seueri tempora numqua
thcrmas ante auroram apcrtas fuifse, &fcmpcr antefolis occafum claudi
confucuifse, ipfumq. Imperarorcni publicarum thcrmarumluminibus oleum
addidifIe,quo&innoftepatercnt. 1 BHi bfl m Phi opi inli culi W col isfc obi
crai Cp:)& igd cisl bui iiitii iieii hai aq : n A qiiodctla fcciflc I
yconcm philofophiim imicniri gMCCnc fcrihit Lacrtius in ciiis vira, Non mc
larct qiiofdaalijs horislauifTc/cd ucl cxrra gymnaiia,ucl in
gymna(i)sgratian!icuiusafrcdionis,autaItcrius rci ucl
confuctudjnis,utfcribitMartiaIisdc Fabiano. iii>.^. LaJJus ut in thcrmjs
dccima jcfius, Ima Te Jn]"ar ippjc yCkfn lat(Cr ipjr Tiu Hoc CCrruin
eft,quod \'irruuius loco cirato mcmr riac mandauir,tcmpus Jauandi maximc a
mcridianci ad ucfj>crum fuiffc conftirutum. t um cnim fcmcl dumtaxar in dic
(aturaiciitur Maiorc\b, nulhiin tcmpushoc ipfoopporrunius habcharur,qu()d
circat^dtauam dici hcrampaulloantccocnam crar,ut Martialistclla:umrcliquit.
Suffiiit in ». I rtm rrifiiiis cctiUta p/tlænris, et j^;^ ^ Octauam pctf'i5
jcutaic ^laycbim'*r vna, Iib.ir. B Hadrianus Cacf. rcfcrcnrc Spartiano antc
Osftauam horam neminc niii ac^^rum huari voluit, quam horam criam lulium Cacf
prioribus facculis (cruafTc, conijccrc pofsunuis c\ Kpiflol. Ciccr. ad ArriLf.i^.Ep.
cu,ubi dc Cacfarc loqucns, hacc ait : lllc rcrrijs Saruriiahbus apud Philippum
ad horam fcptimam > nec qucmquam admilit, rationcs „ opinor cum Balbo ; indc
ambulauir in littorc, poll horam ocbuam „ in balncum,tumaudiuit dc Mamurra,non
muranir ; uuctus cit, ac„ cuhim,\yLvriKU¥ agcbar, iraquc &. cdir, &:
I>ibit «Acic, iS: iucundc. „ Scd an pLrpctuo ilhim uirac rationcm (cruarct
Cad.haud clarc cx „ co loco habcrur ; quando ci us folius dici rationcm c\p
:>nir, in qua isfccundum mulroramconlucrudincm u jmcrc ddtinaucrar, atq.
obid «A»ff i.finc timorc,&:iucundccdcrar,bibcratquc,ur ( quod crat
mcdicorum pracc cprum) uarij gcncris poru,ciboquc rcplcrus . C
pof>cr,dumircrdorm;tLim,uomcrc.iranunqLic locusillc ( iib.d^fai? agcbat)
mrcllii;iiudiciomcodcbct:quod licuri AiCiTHT/ic« a C.rac'j'^"-* *
cislimphci uocabul > dicirur camcdicinac rari(>,quac in rcbusad * '
humanum uichim fpcclanribus fira cft^iSL: K^i^^iKn. quac ad cxinanitioncs
pcrrinct; haud fccius J-utTixil > clt illa iyoayk y liuc rario, quac in
rcbus,(Si: modis uomitum paranribus collocara cft. Tot iraquc dc balncis
^^ymnafiorum, ac prmaris brcuircr didta fuHiciant, quorum ufus cum apud
anriquiorcs rarior cfscr, Afc lcpiadcs Pru(icnlisactatc Pompcij orator
habituscx ilfa artc nullumquacftum irahcns, cum ad mcdicinam fc contulifsct, in
caquc magnam ^Ioriam, &:au(5toritarcm brcui comparafscr, ob
blandimcnta^qulbus acgroscurabar,ob pcrpctuam finitaris rirmiratcm, 6i:quf)d
Romac lib.i.c^. qucndampromortuoad fcpulturam clarum miro gcnrium ihipo"a.
rCjUt CcI/us^Plinius,^: Appulcius tradidcrunr, uiucrc cognoucrat, IJIfio?' D 2
cum fiiii eumfrequcntiorcmreddidit.
Vndccima,ac omnium poftrcmain D gymnafijsparsfuit Sradium, ubi populus cum
uoluprateathlctas certantes: fpedabat: nilq.aliud erat,quam hcmifphoerium quoddam,
multis gradibus conftru6lum, unde poterant commode fpedatorcs^qui fcmperplurimi
eoconflucbant, certatorcs intueri. an autcm intcr ipfum &c xyftu, fcu
peridromidasmurus intcrcederet ; atqueindcpcr oftiumex platanonibus gymnafiorum
arhletacin arcnamftadijprodircnt, etfi a Vitruuionilcxplicatumhabcatur,
rationitamcnconfcntaneumuidctur, uniucrftim acdificium, nc cuiuispareret(quod
eriam fupracirati Capitolini reftimonio comprobari porcft) muro
conclufum,&:proptcrea agymnafio ftadium murifcptodiujfumfuifTe. De
alijsgymnafiofereneccftarijslocis, reluti lignario, uafario, latrinis,
triclinijs, atque eius gencris muL tisnonloquor, quodhorumin palacftrarum
dcfcriptione mentio E non habcatur, ad noftrumque inftitutum minus pertineat;
ficut nec qiiomodo ambulationesillæ fubftratis carbonibus,atque cloa cis
proximisexftruercntur. Quæomnia^tamquamclara,autalibi commodius explicata,a
Vitruuio in defcribendisxyftisprætermilTaputo. luxra publicas thcrmasinuenio
exftrudas fuifTepopinas,quas Ifidorus lib. etymolog. xv. cap. ij. tradit huic
inferuiife, iir,quiob cxercirarioncs, autlauacrælfcnt admodumexinaniti,
diflblutiuc,habercnt,ubi ftatfrnrcfici poflent. atque hasforfan Plinius
intellexit Epift. iij. lib. j. quando poft balneum, &c triclinia popinarum
meminit . Hadenus dc antiquorum gymnafijs. De AccubitHs m coena antiquorum:, ^ femel
dumtaxat in die ceenandtconfuetudims •rigme. LFVON1A M balncorum explicatorum
occafio iam fuadet, nosquc fupra polliciti fumus de coenandi fcmel in die,&
in coena accumbendi antiquorum confuetudinisorigincfermoncmhabere; fi
cxtraremnoftram videatur,atquc a Galcno de accubitu nihil explicatum habeamus:
haudprætcrmirrcndumeft,quin lcntcntiam noftramin medium proponamus, alias eam
libcntiflime mutaruri, fiquis meliori ludicio,ac eruditionepracdirus, ucriorcm
aliquam,&:magisrationi confcntancamdcmonftrauerit. Quod etenim
maiorcsnoftrimanccxiguumquid comedcrcnr, quodprandiumuocabant, &:ue. fpcrc
tanrum (arurarcnrur, dum coanarc dicebanrur, (exceptis ijs, quicoituufuri
erancquibus amedicis vcfpcrecocnarcinterdiaQ fuifle A fulfse fcrlpfic
Ariftotcles,& cxccptis SyracufanIs,qiios bis in dic ci^^nlc. bis
implcri,quifi rcs noiM cfscr,tradir Plato ) fLuis ab Horatio, Marj;^ j tialc,
Plururcho, atquc Galcno ( nc mulcos alios nomincm ) comDioncm. probatum ell:
fcd dc bis tulius mclius in uarijs lcdionibus nollris tradarum cft quod
fimilircr tcrcomncs cium cocnabantm flraris accumbcrcnt, pracrcr lapidcs
Romanos id clarc ortcndcntcs, doAiflimusPhilandcr infuis in Vitruuium
commcnrarijs audorurn antiquorum tcftimonijs clarum fccit, vt id amplius
dcmonftrandi laborcmmihiomncmdcmplcrir. Cctcium vndc nam hac duac
confuctudincsprincipiumacccpcrinr&quomodo vercaccumbcrcnr, ncmo, qiicm cgo
vidc rim, (luc cx anriquis, fiuc cx rcccntiori-bus, ira appolirc &:
dihgcntcr dcclarauir, quin poftcris dubirandi, &:plura dcfidcrandi
occafioticm rcHqucrir. Quod an ob rci ohfcuB rirarcm,an ob ncglcdum
cucncrir,ignc)ro. Ego fanc urra(quc illas, &:accubirusl(:ihccfAupii^.indic
cocnac cofucrudincsa balncorum ufu manafsc c\ntimo.& primo ur ita dc
accubitu fcntiam, pliiribus, ijfquc non fpcrncdi.s conicilurisadducor, quarum
prima cft, quod Homcri tempqrc „ qyando nofn adco frcqucnrcr bahicis vrcbarr^ur,
coenaruri fc^cbanr,vt m conuiuio Procorum apparct. tfjft^i^otr^ Kcci^. . -it*. id cft, cyJt proci ingrcJjL /urit^ qui
mox mdc /upcrhi OrdincfedcYunt lc^tmms, (5" ordmc throms &: ubi
Tclcmachus,ciulquc focjU5 a Mcnclao holpitio acccpti poft lotioncmcocnant
fcdcntcs. i^ovwi l^oyro wimmorralcs gratias agcrcHtcnim ei qj' Plurarchus dc lo
co c6fulari,nec no dc tnbus triclinioru lccVis diifcruir>iam non obfcurucft,quam
mirihcc quadrcr propoiira triclinij Rhamuufrani figura.Simiiitcr,&:qab
Horario dc conuiuaru liru varijs inlocisnai^ C rantur,n6ahundcmchusintclligi
pollunr,p(crrim quandofcnbir. Sacpe tribiis lc^is videjs CQcnarc quaieiraQs :
Efabi44Vf.: ' "is jfpcrf^crc cnm ijs Tfdctcr cu) ^ . .iqujLm. Qucm locu
dum Lambinus exponcrct, cur anriquos cofucuiflc in quolibct Icifto niagoa cx
partc quarcrnos cacnarc pala aflcrucrir, f^nc miror, quafj non (ir cuiq.
pcrfpcc^iflinuim, vr narrar Varro. lcg^s cxftitiflc quac numcnun conuiuarum
nouc cxc cdcrc,ncc pauciorcsrribusclfc vcrabanr,hcut &:adagium illud
vulgatiflimum, fcptcm conuiuiu,nouc conuicium,atrc(brur.(^mimmo lulius Cap/roUnus
rcfcrr L. Vcrum Impcrator:pracrcr cxcmpla maiorum, cupi duodccim folcmni
conuuiio prinumi accubui(ic,ira vt prionIhis facculis porius fcrnos,atquc
pauciorcs adhuc (ingulo 1 ccto con uj^asdifcgmbcrc
fo|itosfuifl'cconuiacatur:ni/icpula pjblica ' ' 1) 4 nuptialcs S4 i. i iS h K
nuptiaTcs cænas cxcipiamus.in quas cu magna hominu copia conD •
uenircr,nequaqua accumbcntiunutficrusfcruari poterar,vrcx PJu tarcKo, ac
Rhamnufiano lapide colhgirur,quo vcl epulu pubhcu, velnuptial^cocnamrepræfentari
non eftdubirandum,urob hoc Chacrephon apud Athenæu in vj. vidcatur admitrcrc
couiuas rriginra dunraxar innuptijs, in quibus vcriiimilc eftnecefTarium fuine
uocatorcmiIIum,cuius meminit Senecalib. ii/.de ira cap. xxxvi;. &: qui
fecundum cuiufque dignirarem conuiuaS ad loca dcbita vb-' cabar. Quodaurem
Turnebus,&Lambinusidem dcpuero aquam pr.æbcnrc funt in tcrpretati, cquidcm
non i mprobo.at forfan ncc abfurdum hicrir,fi Flacci vcrba dc eo puero
cxponarur, qucm tana. omncsfcre mcnfarumfculpruræ antlquacquam poeraru reftim
nia conuuujs femper frigidam,& calidapræbuifrc oftendunr,qUeque cundos, ne
ab ipfo male rra(Sarenrur, reucriros eifc, et a quo E mordendo abftmuifre
vcrifimilc fit. Jam fcfo M.iria Magdalena u t ftansrctropcdcs Chrifti
coenantislauerit, atq. loannesfupra ciuf-dcmChnfttpcaus
recubuerit,cxhaccademRhamnufiani triclin,j figura,fecus quam pidorcs antiquarum
rcru ignari faciat, 6c quam, Gaierarms Gardmahs murilirer commenratus
cft,fadlec6iicitur ctenimhebræos,acaKiftumaccun,bendiRomanort,mconS^^
dmem.obferua/le practer Architriclini accubitufq.: nomen • gehjs fæpe vfurpatu
etiam id tcftari poteft, quod Læi freqic^tcJ Rom.ac conuerfarcntur,fimiiiterq.
Romani L Iudaca,ac in vfu no Xuo£r"! Marriahsfigt^ificare hoc dV •, ) -.J ; Omi^ia
cim retro pueris obfonia tradas, F 1 1 Cur riM ntenfa tibl ponitur a pedibus i
-'Siquidc.n coen anribus alrc iaccnribus fpacia rfetro rcjinquebarur in qu.bus
fcru.s uana miniftranribus mulra offcrrc, et ab?ata rcci pcrc faclc crar,feruos
namqucad pedcs cænanriunrftareac ob?d a^edibus vcl ad pedes vocari /oluos ex
mulrorum fc^Sci r gcre hcct.Sencca
hb.ii;.dc bcncfici;s. Scruus (j cocnain id ocde; ftcrerat_,narrat quod mter
cocnam ebrius dixiit.MarSs Mixta lagænaad pedesreplct uino.Suetoniusin Galbi r,,
. namverovfq.coabundantcm vrrnnl.i V ' "-'"fercoecircumfcrri mbcrcs
Lraia n^^ paraacr.bushurctS d^ndrefmt^l^Spt^"
buitimpudcnti.dequoctiaAthen-ir^ncinV I u P^"^^"Sed practer alia mox
di autfuturam laflitudincuirandampoftmodicum tcporis inreruallu lcdos
intrarcntjatq. ibi modo nudi,modo laccrnis,aljjsuc in id paratis uclUbus induti
cænarct, atq. inde mox aufta baincorum cofuctudmc vfq. adco accumbcdi morcm
crcuifse, ut nobiliores in dclicijs maximis cum habcres,lcd:os nunc marmOreos,nuncargcnteos
(quod dcHcliogabaloferunt) inidfcparatim exftrui
curannr,neq.inijs,inquibustamenqua plures, (utdc Lucio Vcro
ImperatoretraditCapitoiinus,&pfcrrimpauperesdormire conAieuifse puto) fcd
in cubicuiarijs uocatis dormire uolueH rinr.quc morcm accumbendi poftca
uiiiorcs, &: paupcres ad diriolib ii.de ^l^^yi^^f^^ifn ^ balncisquaiiiori,
itafrcqucnriflimum efTeteruiV.c.i ccrur,ur^Coiumclla praccipcrc coacfrus fit,ne
uiilicus nifi facris dicbus accubcns cocnarer;in qua rc no fecus corigir, ac
cuenifsc cofpi citur in baincis,arq. piurimis aiijs rcbus,quæ in honcftum ufum,
et quafincccftitatc quadaprimurcpcrtac,dcinccpsadluxu, iafciuia,
Uolupratc,aliosq. ufus rradudac fucrunr. Quis eft, qui ncfciar ucrercs in
couiuijs ocs propc cxcogitafse uoiuprares, nihiiq. rcliquifsc,
quodaddclinicndos animosfaccrcrrfic enimfermoncscouiuales ad animi
inrelligcntias afficicndas magno ftudio inuencrut, ad audirum oblcdandu muficac
uaria gcnera adhibuerut, ungucra preProb'^!^^ tiofiflima odoraruidicarunr,
ficut,&:coronasexfoIijs,floribusquc 6.cr fimp.c6rcxras,quas modo
manibus,modo coilo, modo capirc u r iapidcs F c.de anj.
Romani,Pluiarchus,GaIcnus, iSd Clcmcns AIcx. teftantur,tcncbati Rieda.
^i'^gi'5ria, colorc naribus, atq. oculis arridercnt,fomnu concap.8.
«^^l^iii^cnt^cbrictarcuirarcnt.quantuporrocibis^&potibusdclicatiflimisc6quircndisftudiuadhibucnnt,nonmodofidcfaciuntfcxii.7.c.ir.
decmiillacduliorumgcncra, utcxVarroncrcfcrtGcilius alonginquisrcgiombus
Romaaducda, atq. alia quamplurimaa iulio Poiluce nominaras, ucru ctia mulra, et
prope innumera AuAorum de rc coqumaria comcnraria ab Arhcnaco cirara.De
antiquoru io dic fcmcl ranru fcfc cibis implcndi c6fucrudine,cius ctia
opinionis fum,utcuad cmundanda corpora quotidie anre cibo5,urfnperiori
CapircdixnTius,ucrcrcslauaricogcrcnrur,6^aIotioneIcdlosin-rcdercntur,uixfcmcl
comcdcndi iii dicotiuipfisfuppcrcrct: quo^liia fi priuata cuuifq. negotia
fpcdcmus, li 6c cxcrcitationii. et baincorum, . s9 A rum.accubituscj. apparatum
c6fidercmus,magna tcporisparsipfi? infumirur, ut li ois in dic fiiturari
uoluifscnt, aut ncgocia omi ttcrc, aut balnca intcrdum ucntrc plcno adirc,
aliosq. multos errorcs, &c in ualctudinc,&: in alia uitac rationc
committcrc fuilscnt coa^fli . Comcdcndi uero horam,& modum balncorum
tcmporcatq. com moditatcmctiri inftiturum fiiifsc pofsumusa Galcnointclligcrc,
^ qui liintcrdum obacgrotantium infpcclioncstardiusfc lauandum ciubitabat,pancm
manc fumcbat,quo ccanac tcmpori fufticcrc ualc ret,quadoaIijllmili dc
caufsa,pancm,uinum,oliuas,aut quid aliud capiebant,uti non modo Galcnus f ilsus
clt,fcd ctiam Horatius,vbi defcfcribir. Tranjus non auide ^ quantum
intcrpclUtinani ymtre diem durare, B Quod porro vefpcrtinam horam cænæ
dcdicarint,in caufsa fuifsc præcipue uitæ commoditatcm cxiftimo;fiquidem
difticiie fuifsct poft excrcitationcs,balnca, &: cibum,agcdis rcbus opcram
nauarc; practerea cum accumbcntes cacnarcnt,alij ftatim fomno capicbaa tur, a!i
j modico temporis fpatio uigilantcs dormitum ibantrcx quo adhaccomnia nuUa
opportunior hora quam ucfpcrrina inucnicbatur, quamquam ctiam nonnullos, &:
pracfcrtim mcdicos in hoc ualctudinis quoquc rationcm fpcclafsc opinor, quando
in noAc melius, quam intcrdiu, cibi conficiuntur, tuncque pcrfpicuum eft plus
cdendum,quando plus coquitur . Hacc funt quac dc accubitus,A:cacnac
antiquorumorigincmihi w^ftfj^is diccnda uolui.
6$ A quc corpori afrcftiim parcrcnt hi,nofccbat.Aclcrant fcriii
fricandis corporibusdefl:inati,qui ad pracfcriptum gymnaftacautpacdotribac,modo
nudis manibus, modo vndis, modo cum lintcis alias duri5,alias molhbus,alias
afperis,aliasmcdiocribus,uario,ac diucrfo modo,proutopuscrat,corpora fncabant.
Poft hoscrant&rcundo rcs itaa Phnio,ac Cdfo nuncupati,quod corpora ia
cxcrcitara vnli.j. c.^y. gcrcnt,reungercntuc.hos,fucrc qui crcdidcrint,a Paulo
Acgineta iirrfOAu7rT«c vocatos:fcd dcccpti funt, cum alium lUiflc ab his iicr^^wTTwoilcndcrimus.
McdialHni quoquc uyumafijs miniflrabant paumicta cuerrcnrcs,nccnon multa aha
pro lcruitijs gymnaliorum obcuntcs.Pyrrhus Ligorius intcr alia antiquitatis
cius præclarillima monumCta hanc infcriptionchct,mqua Mcdiadmorufit mctio.
DIIS. MANir>VS. S. B TITO. PLAVIO. OLENO SERVO. ET. PROCV R AT BALNEL T.FLA
VI AVG VCf. MEDIASTINO VIX .
ANN. XC. MEN "VTID. VIIIL T. FLAVI VS. T. L. POLVMNESTV S MEDIAS TINV S
AVG. N. FAC. CVR Adcrant ferui balnearcs,Iotos in balncis primo cum fpongijs,
modo purpura tinctis,vr rcfcrt Plini us,modo candcfacli^, dcindc cvm C lintcis
cxiiccantcs.hos quoque arbitror cgo confucuiflc flrigihbus corpora
cxercitatorum diftringcre, atquc a ftrigmcntis dcpurarc. Adcrantpilicrcpi,qui
fpliacris piccobh'tiscurabanr,nc ignis balncorum cxftingucrctur. quidquid alij
dicanr,qui pro piiicrcpis lu; fcrcspilac,
vtpotcobftrcpcntcsinrclIigcndospuranr,maIc fc nrcn-.tias Matrialis &c Stati
j,dc qui bus nos locis fuis loqucmur,inrcrprctantcs. Alipili,qui(ut rcfcrr
Scneca)ad vcllcndos ab aliquibus corEpift. poris parribus, et pracfcrrim alis
pilos adhibcbanrur: nili uclimus, vrdo(tti uiri ccnfucrunt,pcdicrcpos,&
alipcdosapud Scnccamlcgercqualiin gymnafijs cflrcnr,qui a pcdiculishomincs
purgarcnr, &: inrcr occidcndum ipfos magna vocc fingulos cnumc rarcnr,i(a
vt Scnccaab huiufccmodi vocibusoffcndcrcrnr.quornm tamcfcntc tia non probo,quod
luucnalis ccrro rcflaru faciar,fuiflc' in thcrmis, qui ab alis pilos aucUcrenr,
ubi fcruos fuos dcfcribcnj Pcrfico ait: T^ec pu^iUarcs dcfcrt\in balnca raucHS
TcHi^ulos^nK, yelUndas iam præbuit alas. 5«t. is« F Atque U 11 B E R Acquehos
mo do volfcllkrfdirf ob(?unrfumvfo5eflc:nuncre/ina, D (hanc enim m eueilendi^
vrronim corporibus pilis maximum hoIi.i4 c.io. |ukcioncscKpliccn;,ucrumcciam
illamaba!i)s, quAclimilcm naturampcrindc,acnmcn obtincrc uidcnrur, ira
diftinguanr,nc lcctorcs acqiriC uocarionc dcccpti, ucl circa rcs ipfas
iiilignitcr dccipiatur.(^ idc® cum nos izymnafticam ucram tractarc
prf>fM>{ucrimus, quac racdiCiJiac pars clfc dchnita iam a nobis
tuir,ahacq. lint gymnafticac cir ca cadcm fci c ucrfaurcs . ncccflum arbkror dc
his tplis fcrmoncra liiccrc,quohabiro pofsit diucrliras ounuum 'faciUnnc
inrcrnolLi. jcj^ctcnt^sigiturquic fupcriusdiicimMs, ircs llatu i mu s gyiniuJiic;>c4:oriiisfpccics
gymiiifticain ucram fcu lcgirinum ( urcanr, nihiloininas tinibas, -quor um
graria fiivgulac infti tur-»c fuiu. m:i;;nopciX', licut ctiarci fupra
monlha-tiimui^ diflcrunr . Num gy.iauuftica JmiplcNj^i: mcdic>nac pars i«l
folum ourar, ur bomincs cwpcitawontim modcraraiam ©pc,&:fani* arcmacquiraiu,rucanturuc;&:
bonumhabinnn adipifcantur; c^cAo>« ( diccoat Plat )) rtc wAAcc, (cAA«
t^^-rgut^^ll^^ yj(xH'.€i aiS^iTiotz, idcft, 1 arc jr haud r 2 multas, fcd
modcratas cxercitationcshominibus bonum habitiim D inkrcrc . Hoc ua eire
quoniam Gale nus tu in libclJo ad Thrafvbu-, lum, tumin libris dc
tuendauaJctudinc non minus copiofc, quam JucuJenter demonftrauit,&:
nosquoq. fuperius aJiqua ad hanc fpcciem pcrtnicntia dccJarauimus,haud ampJius
in ca celebrada vcrbis immcrabor.fed ad BcIIica tranfibo : cuius unu ftudium
erat hommcs,pueros,atqueetiaapud nonnuJIos muJieres carundem cxercitationumadiumentoita
difponere,atqueaptarc,ut et inbello lck fortiter gcrcre, et hoftcs propulfarc,
&patrias tucri, et omnem deniquemilitarcmperitiamtenere ualcrent.quamuis
cnimhæc quoqueficut &:f«perior bonum corporis habitum con.pararet, &:
lanitatem quodammodo tuerctur, quia tamen proprius illiusfi.nis erat homincs
beJIis gcrendisidoncos atque fortcs cfficere,proptc^r^a eandem no cfsc fatis
apcrte conftat.quod uero bclli ca gvmE nafticanuIJam aliam naturam habcatprætcra
meexpIicatam,locupleti/nmum teftcmPIatoncmin mcdium affcram, quiinfeptimodeIcgibus(poftquamdecIarauitiuucnum,
&c puercrumeducationem maiorcm partcm in rcbus pub.obtinere) dcccrnit publicosmagiftroshabcndos,quigymnafticampucros,atquepuelIas.
&c uirsmcs edoccar, quod ad afscquendam miJitarem pcritiam nil mclius
paJacftnca &:/aJtatoria gymnafticæ partibus inueniatur id quod etiam
cJegantillimc in tertio de rcpub. &aJibi Aiepe profecu tus fuit Polt
Platonem Ariftotcleslimiliter gymnafticam belli" cam modauo
Politicorumcxprcfseindicauitrubi tameas,quac athlerarum habitudinibus corpora
iuuenum deformare, et corum augmentationcm impedire ftudent Ciuitatcs, quam
Lacones effe ratos labonbus adolefcentes cfficientes reprehendit, eamq. pueris
^ gymnafticamtradendamconfuht,quæmitioribusJaboribus &: magismanfuetis excrcitationibusiIIosrobuftos,&:inbellicisneaotijs
uerc fortes reddere qucat. de hacgymnaftica clare locutSm Galcnum non rcpcno,
nifi velimus ipfum dum Jcgitimam cclZ brat fub ea iftani comprchcndere . qu^d
et ipfa bono habitui comparandoincumbat,hcetadbeIlicamperitiam,&aptitudine^^
dtafuaftudia dingat; atqucilli qui medicinæ gymnaftkaToperam nauant, etiam dum
oportct,beIIica uti ualcan^.VetetiSs in^er ZZr'"T ^^""^fti^^
niilit æ,1iTomodo! LsapudGr^^l"^" huiufcemodi ars apuci
oraccas,&: Latinas nationes in pretio habita fuerit Pr-i£> ter has duas
eft etiam gymnaftica aJia uidofa,& atlilct ca a nuncupata,quæ hominibus
robuftis efficicndis(talis enintf.ft Mi! lo Crotomara, et «hktailk, qucm
OJympiodorus quarto m te^ rolog. V ^ \ M V S.
aut ludarivaut isTctyKgitrtccfmcogcbzmur, iccirco cibo
indigebantcorruptu &:.euaporatu dJthcili,cuiufmodi eftcibusex
fuilliscarnibus,quibus foli veri athletæ uefcebantur, atquc tareserant> qui
inludis,. in amphithcafris, &:etiaminalijslocisob pracmium,&gloriamcertabanr,
in hoc acetcris diuerfi, quod folum uincere,&:coronam affequi ftuderent,
cum alij ucl bono habi tui c orporis acquirendo, &: fani tati tuendæ ; uel
militari fortit:udini,&: peritiæ acquirendæ intenderent,quos /impliciter
gymnafticos,&: exercitatos,vel athlctas bellicos nuncupari inuenio, ex. quo
conignuraliumefie: (Tmpliciter athletam^^ alium fimpliciter gymnafticum, necnon
tres fuiffe artcs in exercitationibus uerlantcs communinomine gymnafticæ
vocatas, quarum medicaomnibus magis proprieita di£ta fuit,alteranempe beHica
(apud mcdicosloquor, quod alijforfanhancprimariamefTecerint ) minus; tertia
omnium mini me nimirum, quæ a pracdi£l:is degenerans,. uitibfaiappellata lit'
quacue robori, non fanitatioperam daret : roburenim diuerfum habitum afanitate
cxigere, teftis eft Ariftotclcs viij. fed» problcm. vj. quo in loco pinguem
habitum robori ^fornitati ucro rarum conucnire fcribir«. /01 tiSl fe, rah t5|
TfcT^itio/a Gymna Htca^ Jfut Athretica:, CTa^. Xllir-Oftquam dc bellica
gymnaftica, atquc etia dc gymna^ fticalimplici,quantuad præfens
negotium:fpcdabar, fatisdifscruimus,iamopporrunum critde athleticafer ' mone
habere;.quæ quonia tcporibus Galcni, atq. etia fuperioribusmaxima audloritatem
fibi uendicaucratjideoeiopus IKfnas.ad fuit,uteam
longiffimaorationcatqucimpuriflimiscontumeliofillimifq. uerbis
infectaretur..quod qua fapienter fimulac iufte feccrit,
exhis,qdeilliusprofefsorumoribus,alijfq..conditionibus di£Vurus fum, facillime
clarum futurum /pcro.&ur aprincipio exordiar,Pli-^ lih.7.c.j lib, ad
K07i}(vi(€$, qua artis nomen ei conuenifse dixerit Galcnus, fi quidcm
"^**'^^* illius cxercitatores dum fge uidtoriæ, Sc præmij ( quorii gratia
qui certa.nu Cpro prii aut v:ni (cti effc val niii doi tat tai ca bi 1 .7.429 !> . vf IffXyi'^ J^utdh^os r« crxt
ginrw 7r*j,»t«» KOtii' ret}^ Ktti,, n-flf 'f * J^iOfUKot 6 /fc Kcti KKriX^*
'J'«A«/i«f) fcribcndum dubitan polTctob vcrba fcqucntia,quibus inuit robur
cflcfuaptcnatura coniunctum cum pcrnicitatc ; vciumtamcn,ut non inficior ctiam
uocem Tfc;(f»«7.i. artis quadrarc, cum ars inaxiinc valcat in athlctica,in qua
cam robori iSc inagnirudini primum omniumaddidiflcThcfcum tcllatur Paufanias in
.'^cticis, lic non uidcocuraroborc qu.)quc cclcriras fcpaiari.iicqucat cum rcs
ipfa doccarplcrofqucviribusmagnopcrc valci c,qiii tamcn inagciulo tardi
potius.quam cclcrcs funt..Scd ut cumquc lit chirc patct athlc
t'aruomniuinltitutioncm,atq, dikiplinam huc rantum lpc>.'tallc,ut
corporismagnitudincm,iobur,atq. cclcritatcmcompararcnr,quibusfoli
cctcrosantagoniltas lupciarc,&: pracmio,honorcq. potiri ualercnt. id
c^uodlicctpluribus cti-caminum gcncnbus conicnde Jcnr,qulnq. tamcnpi-accipuæranr,in
quibusvcl femper.velplcD iimq. ram in facris cerraminib.quain
Iudis,amphithcarris,&:publi cis lpcaaculis,fed pracfertim in ftadio,quod
fere folis arhietis propnc deftinaru
erat,cerrabant,lu6la,pugilarus,curfus,falrus,& dilcus.
vndcludarores,pugiles,curforcs,falratorcs, difcoboli nuncupaban tur,qui
feparatimin fingulispollerent,ficuri Pacrariafta diccbarur, qui in luaa,&
pugilatu valebarrq vero in cudis quinqucperarhlus, &:vocabulo
Romanoquinquerriusvocabarur,urdoccr Fcftus;erfi Qilinquertioncs apud Liuiu
Andronicu athlctas fignificare fcribat idc Fcftus, apud quc ct peiiodon vicifsc
diccbatur is, qui Py thia,
lfthmia,Ncmea,01ympiavicinct,nomineacircuitueorrifpc6tacu lorfi
accepto.narrarLacrtius Democritum Philofophum efse uoca tum pentarhlum,forfin
quod in iuucnrute vicifsct.Erantpoftmodu Haltcres,iacula,arq.
n6nullaalia,qucruquoq. certamina athlctæ E obibar,ar in pu blicis ludoru,
&: ficroru ccrraminu cclcbratiombus
raroillapcragebanrur,vnacxccptamonomachia,q.Græcosfaccr« dotes æftatis rcpore
in pergamo excrcere cofueuifle memoriac ^o3.3 ar. 13 didir Galenus.Quamquam
monomachos,fiue gladiatorcs apud ve rcresabAthlerisdiucrfosfuinbfcia,quod
M.Ciceroreftarumfecit Epift.fam.hb.vij.Epift.j.his vcrbis,N.a quid ego re
athleras pure defidcrarcqui gladiarorcscorcmpfcris ? Nifi dicamus qu^^memoriæ
prodituhaberura Dionyfio Halic.anriq. Rom. lib.x.arhlcrasalios Imffc
leuioru,alios gr.iuioru cerraminfi.arquc hospoftcriorcs fuiife
gladiarorcs.Deijsin DigcftoiTiIi. 9. t.l.Aquiliaab Vlpianofcripru rcpcrio: Si
in colluAarione vel in pacrario,vcl pugilcs dum intcr fe excrcctur alius aliu
occidcrir,cefllit Aquilia, quia gloriæ caufsa et „ v]rruris,noinuinæ,vidcturdamnfidaru.vndcpaterearbitror.'ipud
Maiorcs,hac athlctica 1 maxima exiftimationc habira.cuius ea erat ratio,qd'
homincsfempcrillasrcsextollerc .ac honore dign.is cfhcercfolct,aquibusvoluptares,acdcIcdarioncsobtinerc
ftudenr. ob quod cum arhlerica in publicis Iudis,cctcrisq. fpcdaculis maxi mas
voluprarcs publiccafferrcr^in honorc habira arq. a multis exli.i*.c,4.
P^f'^^f"^'7q"'in^oathIetisludos ingredictibus vrrefcrt Plinius oes
a(rurgcbanr,cr,am fcnatus,ijq. fcnatui proximc fedcbat, necno cu parnbus,auis
parernis,a quibusuis muncribus uacabanr,&: ui6to resin
patnastriumphanrcsinuehcbarur,immo Athletis ingenuos cædercatciue
occidcrc,qd^ilijs vctabanrlcges, non modo licuiffcvcrum er.am hononficum fu.fle
audcr clt in lij.hypor. Pyrrhon. Sexrus Empincus Nc dicam, qd^ Eufebius in v.de
Pracp.ararion; cuangelica mulro fermone damnat vcteres,f.eo fuperliitionis,
arq. mfan..ie,nterdumdcucnifse,vtpugiIes,atqucathIetas,nDcorum numerumiefenent.
Quibus ommbusracionibusfatisclarumcfse poteft..uhlctlc.im .uu.quitiis magn.ic
auiVoritatis fuifrc : et proptcVca non tcmcrc illam Calcnum mfcaatum cfsc.dum
an.maducrfe rct.quantudani exca artis athlcticac reputitionc hununo i^cncu
acccclcretiliquidcno mo cuchianimi.vcruC-tcorpons bona;ita ccv rupebatur,ut
nihilinucniri pofsct.qcK maius hominib.q. gloriac, 6C pmioru rationc lUa vndiq.
ambicbant.dctrnncntu afla rcr, quc ulmodu
Euripidcsipoq.clcgcintiirimetcltatushutlubhilccucrbis. O / ^ch^v 0 IxfJv ovcfi
utLJviip OiiT ai S^wuAfv^ro^^S^ y^o-lg W ^*ip ^ rvxSn T% S^AoCyVfiSvo^
d^nijnf^^o^y KriiTUfT ULt oA.Sor f . . Msdtuverjati Mortbus y nonfacHe mutantur
in mclius. Quibusnihil cftmco iudicio,quod magisatli.ciKMC ftatil prod.if. Ncq.
tamcn dctucrut, qui hac pniciofam arcc comcrarijs cckbraC rc mtcrCtur, qualcs
tUcruc Tryph6,ac Thcon Alcxandrinus,qui ab athlctica,in qua cxccllcbat, cognita
cius prauiratc ad gymnaftica tadc dcfc iuit.Nc racca Platonc,quc Scrums,&:
Lacrtius ^pdidcrunt athlcta fuifsc,&: ca dimiisa ad philofophiam (c
contuhfsc.Scd quia athlctas pracmi) gratia ccrtarc,arquc vitam millc nccis
gcncribus cxponcrc conlucuifsc no fcmcl dixi,id hoc in loco ncqnaqua practcrirc
uolo,athlctisnon cadcquocumq. tcporc fuifsc {Smiv>i um gcncra
propolira,vcrum,vt Clcmcns Alcxan. ij.Pacdag.c.viij.mcmoriac prodidit,primo
fuir J^iaic fcu donnm,fccundo plaufusacrrio h liorum conicaio,poftrcmo cc rona.
. f,1 ^ citatcm, et ob fcoenos mores delcnbcTs ait Inter catellas cnferum
extalambeutet Tmitur aprigkttduks palæ/iritis, Attamen 1« rd le «!• am ith
Btflf /lii ilifl 101 prt lin cap i|iii m cik : 1' pre lii Hij n h bu Ci n ni p
B. . 75 A Atf imen iUos in frequcntiorc ufu habuific carncs tu bubulas, tum
mcnto o'^^ dur" ic, ac alimcntorum cralTitic no modoubcnos nut.u c.itur.
(cd f ri^utiusla.ur. pc,mancrc,u,,uo gcnc.x v.dusanv^^^^ nunil WiJofcj
i.nmodicc «tcrctur.cosmorbosm«*?«>.'.t ficcac faginat.on,s athlcta, u, quac
ut hc, ct ab ahqu,bus dubitatur, cgoucrofcmpcrputau. xc rophag.a.n .llam apud
Cachum &c loanncm Cafr.anum comemoratam.qua.f.hcus ar.d.is, nuccs &nil
coctum,n.lhumidufumcbanr,no., placc,itas,uta,r Arrianus in Epiftcto, non
frigidum potum, et dc qua Plautus m Moftc'I ma ubi adokfccns quidaita
loquitur,(iuo ncquc,ndullr,or dc iuucntutc crat artc
symnaftica,d,fco.halb,pila,curlu armis, cquo, uictitabam uolupc parfimonia.S^
duritia. Ordinc h,n,Iitcr nullum . aut pcrpulillum athlctas in comcdOdo
(cruafsc,m6c ccmpons nullam rationc habiufsc, fatis cxfuperiorib. clorum cfsc
potcft.nil, qd: 4/ refcrt Gulenus eos
non æqiie mane, ac uefpere cibos ualidifnmos ij ^ ' accipcre cofueuifTc/cd
dfiraxarin coena,nomodo rarione.Meruni[ etiæxpcnentia dodi cibosin fomno.quando
calor magis vigerm" tus, facjhus cofJci.alioqui coco-au
difficiliimosipfis, cu ob q,ualira^ tem eoru ualde calori rcliftcntc.tum ob
im;r,cnsa quadrate. quauis f H.i^c.r,S"ifl^'-itiirfenIinbPJiniiis,quifcnbitut;i'crasmaloi(refcmper
ij eosubiq.fomnoIcntosappelIans.Inmotuquoque&:quiefe cM nullam mcnfuram
feruare folitos athlctas teftatur Galenus,qui cos tw. modo tota dic
laborare,quando.f exercitium rUutf^fiuc KXTccanciiim,pueros quoquc cofueui/Tcin
palæftrisexercen,et prncrcrD tim Plato S.dclcg.qui tria
gcncrafccitpalacftritarum,pucros,imberbcs,& uiros.Non modo cnim fc arhk rac
ad inhibcnda ucncrcm frigidalauabant,vcrumctiam laminas
plumbcasrcnum,&:Iumborum rcgionibus ad arccndas ncdurnas poIIutioncs,&:
libidinis imIi.34.c.i8 pctusfrangcdosadhibcbacuttcftati funt Plinius,
Galcnus,& loanua. c.uic.' '"^^^ CaflianusJib.vj.c.vij.quam rcm ct
inTC^Iligerc voluifse D. Paulu arbitror,dum dixit . Qui in lladio currunt,ab
o-mnibus abftinent,&: hi quide vt mortnl^' ooronam,nos vcro utimmortalcm
accipiamus. lib adfflar Qil^,^cnaiTfis Tcrtullian^ hacc diccbatrNcpe cu&:
Athlc tyrcs. ^^^^ icgrcgctur ad Itrldiorc difciplina,ut robori acdiiicado
vacer,c6 ^ ^ tinctur a Iuxuria,a cibislactioribus,a potu
iticundicirc:cogLitur,cruCiatur,fatigantur,^ D. Chryfollomus i.ad Corint.c.9.
atq. Aclianus :Idc(Sy:Clcmcs Alcxan. lib.^.Stromaru^&SimpIicius in comcn^
li. is.c.6. tariofupi\iEpi:l:ctuintcIlcxir,quiRudio coronacathkcasauencre
ablbncre fcriplit,ianyh'us H.a:^ca^-foi>i iii, Rom. b^^^v^
HamcrO'Colligi,apud prifcosailos tu.rpc.ha:birum cfecnudos -ccrtarc^rimum aut
omnifi Olymp. vv.Kcaihum La^cdacmonixim Olympiacoftadi'0 dccurrcntcm
totunvcorpusdcnudafsc,pudcdi$ tancifltiifuWigarib us campcftribus obtcCtis. 77
ilnidjit exercitAtlo, tlf quomodo diffcrAt a lahorc (tj motu. OSTQVAM dc
Gymnaftica, quid fic>cius origincnvicc non vcrac,6aquacq. fingulatimcxplancrur.
hoc ctcnim fac'to,cum ars(diccbai Ariftotc^.Ethk. lcs,)(it rcda opcrandi
ratio,vidcbimus,qu:ic (ir in obcundis cxcrcitatiombus hacc rccla ritio, quomodo
iUarum unaquacquc, ucl ad parandumbonum habirum,vcl fanirarcm
dcfcndcndamconfcrat. P Excrcirarioncm iraquc dcfiniuir ( iaIcnus,fccundo dc tu.
val.& ipfumfccurus Actius, tfscmorum vchcmcntcm,anhclitumalrcranrcm,ub:
yvtaict^ K/nw^v.&in-oW^fuic cxcrcirarioncm,morum,arq. laborc in:cr lc
diricrrc dcmonltrarrproptcrca qd' morus clt rcs quacdam magis communis,arq.
pluribus conucnicns quam cxcrcitatio, cumfacpcmulri moucanrur,ncq. cxcrjcri
dicantur,cxcrcirario ue ro non fit, niil vchcmcns morus : fnnilircr labor liccr
lit vchcmcns motus.ramcn non omnis labor propric uocarur cxcrciratio, fi quidcm
fodicntcs, arq. mctcnrcs laborarc,fcd non propric cxcrccri dicutur;
tamcrficriamaliquandocommuniquadam appcllarionc labor,cxcrcitAtio uocarur
rqiicmadmodiim (jalcnusab Hippocratcuocatumcfsc
ccnfcr,quandoisdixit,Laborcscibumpracccdat> icx. 3 1. ' &:,ubi
famcs,Iaborandum non cfiibi cnim vocchanc 7roVoj,quac,&: [^]^^ dolcrcm
&: laborcm,liuc damnum,ut Itroriano placui.6Lcxci cira„na,cu7 tioncm
fmnificarc folcr,pro cxcrcirarionc dumraxar accipi dcbcre l i tuiva^.
iudicar.c^jo cxcrcitaiio iiihil aliudcriccxfcntaiaGaicni,&: Ætij ^
nili nifimomsvehemcns anhelitum
alterans, yviivitrm^ Græcisappel-D latus,quod p!ci uq.nudi,aur fliltem cum
paucioribus ucftibus cxercerctur;quemadmodum etiamlociiin,ubi
ficbat>'t///^(cW appellatum fupcriore libro abundc monftrauimus.Sed quoniam
poflct ali quisetiamin gymnafijsab alreropcruim vehcmentcrmoueri,qui tamen
nullo padio excrcc i i diccicLur,iccirco hæc Galcnica cxercitationis(paccciusdicam)definit:o
haud quaquamintegra eft.&: proinde Auiccnna Arabi m omnium dosftiflimus cum
animaduertidethaud plcne cxcrcitationemaGa-eno dcfinitam fuifle,a!iam
definitionemin medium arrulit, uid( iicct quod cxercitatio eftmo tus
uoIunrarius,proptcr qucm anhc!iti.s magnus, &:frcquens eft ne ceflarius.Quo
m loco eos quoq. mcrito damnar,qui leuem quamli bet ambulationem cxcrcitij
nomire compcllant : non enim appofuit(vchcmcns)quod,vbi
magruSj&LfrcqucnsiitanhelituSjfcmper ^ necefll^riofcqui ur motumiilum
vchcmentcmcxfiflere. fed neque hæc definirio Auicennæ mihi plene fatisfacit :
quoniam,etfi conueniatomnibus triplicisgymnafticæ excrcitationibus, cas tamcn
propricnon complccl:itur:dequibusadmcdicum tradtare fpedtar, &: nos etiam
loqui inftituimus : fiquidcm omnia quatuor cauflarum genera haud quaquam
compleftitur, cum ncq. materialis explicetur, neque caufla cuius gratia.
Accedit item illud, quod multi uoluntarie uehementer,&: cii anhclitu au6to
mouentur, qui nullo padio dicentur proprie exerceri,ficuti ferui cum celeritate
dominoru mandata exfequcntcs,&: ficuti illi, qui vel inimicoru impetum, uel
quid aliud trifte cflugicntcs,&: vehcmenter mouentur, 6c frequenter,ac
magnopereanhelant : ex quo Auicennæ definitio haud pcr. fcfte totam
exercitationis natura copleditur s ficut neq. illa AuerF rois,qua dixit in
libro coIIedaneorum,exercitationem efle mcbrorum motum aliqua uoluntate fadlum.
Ideo nos alitcr definictes dicamus,quod exercitatio,de qua medici intereft
tradare, jpprie eft moms corporis humani uehemcns,uoIuntarius,cum anhelitu alterato
ucl fanitatis tuendæ,uel habitus boni comparandi gratia fa6tus. ita namq.
definitio omnes cauflas comprchendit, atq. foli definito conuenit : uerum
enimucro poflTet aliquis merito a me fcifcitari, numquid motus equi tando, vel
nauigando peraftus exercitaonis nomen mercatur, eo quod non libere a uoluntate
hominis, fed ab alio dcpendere uideatur ? cui rcfpondeo, non minus equitantes,&:nauigantes
alijs cxerccri dici debere,fi n6proprie,faItcm communitcr,dum modo
gratiafanitatis,uel etiam militarisftudij illud cfficiant : quandoquidem
propric exerccri dicuntur, qui exercitationcm nuper a nobis definitam
fufcipiunt.quibus vero aliqua tx comlraohibiu neccflarijs dccft,illi potius
communitcr, quii .propriccxcrceridiccntur,riue i fcipiis, llucab alijs
moucanrur, • tafidcm facere inerito lcripferunr &: Flaro, &c Gatexius
:fiqtuidem ^illaftatim ac in mundanahanc lucem ueniunt, f efe mouerie, agi tarc,
ac faltare confpiciuntur : veluti quoque pueri faititant, qui tamet/iin hoc
brufisimbellioresad fruendum hac uita excant,nihilominus &ip/i, quantum
conceditur, fcfc mouere nituntur iiitque exmotibus non parum voluptatis
accipiunt. qui motus poflmo^ dum crefcentibus annis dum codicionesfupra
defcriptasrecipiut, nil aliud planefunt, nHi iplilTima facultatisgymnafticæ
opera: vt omninodicere cogamur ipfiim,fi aon a naturafa£tam,faitem fecun dum
naturæ propenfionem efsc Huiufce facultatis cum Plato duasprimarias,atc[ue
uniuerfalespartes effecerit;proinde allatani ab ipfo gymnaflicæ diuifionemin
medifi proponemus, nou quod fub ipfaomniumexercitationum fpccies appofitc
contineantur, E fed quodanuUoalioartem hanc mehus diuifiun hucufqueuidcrc
contigcrit.nGque nos quifquam rcprehendere dcbet,quod in pluribusPIatonis,quemmedicumncmofanus
reputat,au£toritatem in tradanda re mcdicatantifaciamusiquandoGalenus ille, cui
no jninusmedici 3,quam Pythagoræ eius difcipuli credere tenentur, fcriptum
reliquit, Platonem Hippocratis imitatorem fuifse, nec vfquamabiUius placitis
receirifseinam Galenum hoc inlocofe;/>cdtuocauitLucianus; et in gloflario
habeturjccrnulat ;6t;,5W, quS uocem et ufurpauit Sc neca Epift.8.etfi cernuat
plurcs codiccs habeant. Secunda {^QCiQ% eftfphæriftica,(iuepilæludus.naq(fludentes
pila faltarent,præterHomeritcftimoniu,qui fcxto OdyOeæ dcNauficaahæc tradit:
TTiaich Hcw(jiKoict?^dj}tcaAQMoc iipX^'^ MoAttw^. idcft:
Ludebantpilayvittisvcllisque remotis y Utqne his ^auficaa ob niucas Jpe^abilis
vlnas TrincipiiHn ludo dabat. tcftaturquoque Athcnæusex auaoritate Demoxeni,ficutiinferius
indicabimus . Tertiafpecies eft opx>i(ng fimpliciter dida, nos
limphciccrfaltationem diccrc polTumus. Totahacorcheftica quau is maiores noftri
ut plurimum ad uoluptates, ac lafciuiam poti us, quam ad aliud utcrcntur,qui
mos etiam ufque ad hæc tcpora pcrdurat, nihilominus gymnafticam
bellicam,athlcticam, atque mcdicamilla quoque prorfus non caruilTe conftat,
/icutnec ccteraf cxcrcitationes abuUa fereharum triumomifli fuifsc dcmonftrabo,
ubi in finguHs cxcrcitationum fpeciebus dcclarandis, quo modounaquacque
gymnafticæ illis feparatim ufa fit, indicareconabor . Bcllicam cnim abfque
faltatoria non fuifle, locuplctiflimumteftemPlatoncmhabemus, quiin
feptimodclegibus faltationcm in tres diuifit, militarem, paci aptam, atque
mediam; milirarcmque vocauit corum, qui modo exfilitionibus inaltum,mododcprcflSonibus,
modoinclinationibus hoftilium incurfuumin uafio A uafioncs^euirationcfq.,
imirabanturjquiq. figuris uarijsiaculatorcs, &c pcrculTorcs fimulabant ;
atq. hanc tanti fccit, ut uoliicrit in Rcpublicamaginroshabcri, qui mcrccdc
publicacondiicti uiros fimu!,ac mulicrcs hanc cdoccrcnr,arbirratus hac una non
paruadiumcnti accclVurum ad adipifccndamihtarcpcritia.&:nobihsauthor
Quintihanus hb. i.inft.c.z.tcllarur Laccdacmoniosfalrationcquan dam tamq, ad
bclhi utilcm intcr cxcrci rarioncs rcccpifsc.QiuJd uc roathlctica
gymnallicaintcrcctcrascxcrcirarioncshabucritaliqfi faltationcs,c6probari potcft
cx Plini o,qui Stcphanionc togarac fal ^^''^* tationisprimuinucnrorcm vrrifq.
faccularibusludis,(!s: D.Augufti, &: Claudij Caclaris (altalsc mcmoriac
prodidit : qucniadmodu 6c Plato loco nupcr citato laltationc a nobis mcdia, ab
ipfo d^^icfifi" THjL^lw nucupara in facrihcijs, atq. expiarionib. ficri
fohra,q a Ma B rincnfibus,&: Arcadibus cora Cyro fiicta rcfcrr Xcnophon,
rnidcns, libro i.dt apcrtc infinuarc uidctur, arhlcrica, cuius 6c ludos &:
furificioru cc^y'-^^^' lebrirarcs cfic ia dccrcui mus,falratoria habuifsc.(
lal.porro ncc mc dicinac Liymnartica falrarioncs a fc rcfpuifsc rainq fanitari,
et bono habitui mudlcsplanc conhrctur,quandoquidc in fccundoTrtei vycap.vltim.
Hvm' multos imbccillcs ualerudini rcfii tutos a fc ludis, pacrarijs,ialtationibus,
arq. alijshuiufccmodi cxcrcirationib, rcfcrr.id qd AnOrib.r. ryllusparircr
tcllatum fccit,ubi inicr cctcras cxcrcirarioncs hominibus ad (anitatc
conkrcntcs hanc ponit, mcdiamq. intcr chorca, &: umbratilcm pugnam naturam
rctincrc, &: ob i d puc ris, mulicribus,atq.fcnibus,quorum corpus mirum in
modfi inibccillum,&: gra cilc cft,conduccrcfcribir. An ucro hacc cafir
/alrario, quam Plaro up**yixLuu,i\\XQ paci apram nuncupauit,(]uamq. animi in
profpcritariC bus,&:inmodcrarisuoluptatibustcmpcraticxfiftcrefcripfir, haud
tuto affirmare audco, fat (ir nobis hactcnus oftcndifsc nullum gymnallicacgcnushac
laltarionc caruifsc,inquam, &:in palacftncam cxcrcitationum arrcm a Plaronc
dmifani cisc iam diximus. De Sph.t€riliica. Cap. /K Altationem incubifticam,
fphacrifiicam, &: orchcfticam,fiuccommuni nomincuocaramfaltationcm
diuifimus,quarum unaqiiacq. iam nobis fufius dcclaia da lorct. Scd quoniam dc
cubiltica ab auctoiib. pauca admodum tradita rcpcrjuntur,omi(sa illa,rcliquas
duas prolcqucmur. Atquc primofphacrillica fcfc oflcrt, quac ramctfiHomcri
tcmporibusfimplicior cfscr,atramcnpollcrioribusfacculis mirain OymnajtUa. G 3
uaric«4 æratcm acqiiifiuit, m&c ipfa
in gyrrKraii/s. t-am locumcSoLfD «5:^0^5 quani pracfcdum awotdpn^/Koif voaitum
haberc mcruerit. I.7.C. Jjr. 1« uar pn^HV.op:, quxm pracfcctum arpotfp^i^^Kou.
Qiiis vcro primus fphæritticamhanc,fiuepilacladuminucncrit, fcripcores diiic/a
fcntiunt. Plinius inter Larinos Pytho cuidam hunc acccprumrcferc.
A^alisCorcyreagrammatica Nauficaam ludipihiejnuenrriccm, fcd
ignoroquararionc,apud Athcnacum facir.-HippafusLacedacmonijs, DicacarchusSicyonijsinuentum
iftud artribuerunt . Ex quo fir, vr ccrri quidquam fcntirc nequcamus,-&:co
magis quod TimocratisLaconis,aIiorumuc dehocludo commcnraria non habcmus,
quibus forrafiis &:ranracuarictatis rarioncm intclligere,&: incognira
prope ludcdi pila gcncra ccrtius cognofccrc poffcmus.in quibus cxplicandis cum
huc ufq. fcriprorcs non parum confufi fucrinr, arquc intcrdum a ucriratelonge
receffcrinr^nos, quantum ficri potcrit, tradarioncm hac clariorcm, minufq.
antiquorum fcripris repugnantem cfficcrc ftudebimus.PiLiiraqucludendi
gencnlquaruor duntaxat apud graccoscxftiriffe rcpcrio, uiyct^w T^pajjpcLV,
fjLiTtfKVj^pajpoM, yiivbju o-(poijpcJUf, ^ yicopvKOV, fiue paruam pilam,
magnam, atquc pilam inancm, et corycum,rcpono corycum inrcr pilac gcncra,quod
licct GaIcnus,Oribafius,&: Paullusab illisfccrcucrint, inftrumcntumillud,
ut demonftrabimus, nel pila crar,ucl pilac aflimilc . Paruac lufus fccundum
Anryllum trcsfpecics diuerfashabuir.prima crar,pila ualdcparua,in quaqui
cxerccbanti.r, corpore maximc claro ludcbant,&: colludcnrcs manus manibus
proxime admoucbat. fccQda crar pila maiufcula, qua cuhiros cubiris ludcndo
immifccbar, ncc corporibus mutuo hacre bant, ncc annucbanr,fcd uarijs modis
moucbantur,&:proptcr uarios pilæ iaitus huc,atque illuc
digrcdicbantunterria erat pila adhuc maiorfccunda,in quahomincsintcr fc
diftanrcsludcbant, &: in qua cum itararia, ac motoria pars cflct, qui
manebant,pila cmittcbanr cumuchcmcnria,&:concinniratc. inrcr has
fpecicsadnumcraridebcregcnusilludiudico, quodpcncs Athcnacum ifc^r^t901/ &:
(poivi^ uocarur, rumquiaa Galcnoin libcllo deparuæpilæ ludo fimul cum alijs id
quoquc cxplicarum habcrur,tum quia CleS.facilag. mcns Alcxandrinus, fcripror
grauiflimus, ubi dcmonftrarct ludum paruæ pilæ.&: præfcrtnii (puMct,
cxcrcitarioncm cflc uiris ualdc accommodatam,cam paruac pilac fpccicm fuiflc
hac oratione clarum facit:oV/ inucnTorc . aur>.-n. ^ «.rxx/C.r ^f^»x«,K«^?
^xnzo* /.cuf twsitx» rotwirlt^ yy^zy . K.«xw n.ut tAaCt, f/ ^W . X.
;,x*^r.^cr«x-;uoit-'J^«« i^lmptc,&: com;mn.tcr ludcrc folitos pcfpicuum
clhcitur.Hac ir.iq. I:.nr p.Iacpar..ac Ipccics dcquib.isa Gracc.s
.ncnt.oncmhabiralcio. .nqu.bus hp.ccncspli.lofophus.ncc non Ocfib.us
Clialc.dcnl.s ph.lolophus, nuo cum muhi cx Anrigoni rcgis ra.mliaribus hukd.
yrar..i cxlucbantur.mulrum cxcclluilfc dicuntur. Arqiu follux al.ap.lac parU.1C
ludorum £;cncra proponit, Aporraxun \ ra.i.am,..! quo (clicctfcrcrccl.na.itcspi!a.n
incoclu pro.jc.cbant,& a.itcquarcr' G 4 r-im, - ram attingerct,
excipicbant. Coctcrum pilam magna duos quoo. D ludcndi modosnon folum
exipfiuspilacmagnitudinc,ueru ctiam ex manuu hgura a fuperioribus diucrfos
cfl"ccifrc,Oribafius cx Antyilo rcftatiir, qucrum unuscratludcntium
magna,aJiusmaiore, lioc tamcn anibo communc poflidcbant, vt /icuti in cccteris
prædiCusJuiorcs fummasmanusscpcrhumcris humiliorcs,ita in hac lcmpcr
capiteahiorcs tenerenr, quandoq. ctiam fummispedibus ambuJabant ut manus altius
cxtoIlcrcnt,quandoq. falrabant, cum lcihcet pila fupcr cos fercbatur,in qua
proijcicnda vchemcrcr bra chia agirabanr Inanisporr6,fiuc vacua,quod tcrtium
pilacgenus fecmius,quahs fucnt haud farisexphcaium habetun/iquid rame.i
con.cauracxAntyllivcrbisaircquilicct,crcdohancpila,qucmad modum S^coctcras cx
corio cofutam fuinc,in hoc ab alijs diffcrcn tam,quod illæ ucl
pluma.^uclaliamatcriaihæcfolo venro,/iue E ære plcna forcr,arq. rantac
magnirudinis, ur ipfa difficulrcr lude. rerur Corycus uero quis cflct,
quomodoue ludus illc perageretur, cumAn yllus apud Oribaiium clariflime
exprcfl-erit, e?us orationem huc -duccre ftatui, quæ ita i„ V^aticLo coc^ceT
habct . K«,o.x^^ aSzvir(pcoP i,U7Ay^ccru^ yAy^af^^cy, -Hw^^. ^oyrL., .fo^i-npo.,
i-.^,.e^,^^oJ.oZv:,,n robumonbus arena implcuncins ucrS magnitudo a d 2e cor
Pons,&ndacta,cmaccommod«ur,rurrcndrturau7cmin« SXnt it u iS l","!™ ' itcrum rcIrcijcicntcscmit
nt.urc rr^, '/if,""';:^^ ' ucntu ruooccunat,adcxt«mnm 1' ? r™';'''
"/P°" »,,.;„r,;tr ™.r*,r^ot:'ald[&i^re! troccdat. . 17 A troccdat,
c\quo fir,ur quandoq. manibus occurranr, chim propin„ quar,quandoquc ucro
pcctorc manibiis pallis,quandoquc vcro ijs^ ad tcrgarcvolut.s. Hadcnus
Antyllus.qui ramctii hguram Coryci luporcomnibus tunc remporis nocam non
cxprimar^conicdura ta mcnalTcqui polTumus j^ipfum iphacricum ^aucfaltcm
rotunduni cx matcria ccriacca cxllitillc, alioqui ii angularc fliifsctin occurfu,
&c manus, &: pechis non finc laclio.nc pcrculTifsct . Hacc autcm li
uidifsct Fuchfius, (anc inrellixiikt, Valcriolam non finc racionc aducrfus
ipfum contcndifsc, follcm,^: corycum paullo minus,
quamcoclum,&:rcrramdiflafsc. Ncquc ctiam fatisn.irari folco anriquilTimum
lcriprorcm Caclium Aurclianum,qui lib. v. tard. pafl* cap. vlr. dicit variam
uolurationcm in palacftra cfsc uocatam a Graccisccladian, atq.
coricomachian,nililirin codiccdcprauatilTmo crror,vt puro . Dc hoc
intclligcndum crt adagium illud, TTfi^KigvKOpyviJu^d^yrlrKt quo gcncrc
ccrtamins Apulcioin Thcfsalia ccrratum cll.Dc hac quoq. cxcrcitationc vcrba
tccir Hrppocrarc^ fiucPoIybus,ubijiL(';^/flfy,faI(o a Clornario follcm intcrprcratam,ad
artcnuandum corpus prohauitrqucmadmodum &:candcm inrcllcxit Arctacus, ubi
pro clcphanr icorum cxcrcitationibus xefv*. KoRox'(ti probnuir,quas bonus i!lc
intcrpr^cs,ucfc^io qno fpiritu, pcrac,aurfaccu!i
iaauSjincprcfatisrranftulir.Eandcmquoq.nucllcxifsc Coclium Aurdianum
cxi(b*mo,cuin ad polyfirci am diminuc damcorycomachiam(fic cnim
lcccndumcll)comnicndauit ijfdc propc rcmcdijs vfusqfa' ^b 1 lippocrarc loco
cifaro propollta funr. vndcargumcntatusfum,Auctorcficuti cetcra,ita
«ccorycomachia C ab Hippocratc mutuatii efse. qtiamufs textus ludicio mco
dcpraua ' rusfit. Locum vbi ludcbarur,Cor)'ceumapud Vitruuium appcllari,ccnfucrunraliqui;quorumfcntcnriamp(>Itquam
in fupcrionlnis rcfurauimus,nilaliud diccndum cll.Arq. hacc dequatuorpilac lu
di graccorum gencribus,vidchcc t pila parua, pila magna,pila inani, &:
coryco. quac omnia diuerfa inrc r fc cxditifVc, non modo cx dcfcriptionibus
nupcr allaris nuinik rto conftar, ucrum criam cx Galcni vcrbisinfccundodc
tucnda ualcrudincfcripris : vbiintcr cacccras gymnafiorum cxc rcirationcs
corycum, pilam parua,&: pilam magna,fcpararim rccenfcr,ficut &: Paulus Ægincta
iplum imi tatus. quod profcdo non lccifscnr,nili quacda iurcr lc diucrla cxfti
tifscnt pilarum gciu ra,&: diucrfac ctiam cum ijs fadac cxcrciratio nes.
Quac nunquidomncs in Graccorum gymnalijs cxcrccrcnrur,
parumfcHcrcfcrt.farfirinfcUigcrc,mcdicamgymnafticam,atquc bcllicam,&
pracfcrtini pi.cris cdoccndis incumbctcm pihu u cxcrciratiorcs if
citationcsvfiirpafrcsncque ad valctiiclinem,acngilitatcm compaD
randa,augendamiie cas cercris inferiorcs exiftimnfrc. atquead hoc
idmaxinrcfacit (]uod Knftathuislcripfit ad Xodyfs, Hcrophilomc
dicopolitamfuiflc ftatuam ac propceaintcr alia gymnalticac inftrumcta ct pilam.
Admirari aut nemo dcbct, fi nos in fuperioribus
fudosintcrathleticasexcrcitationes rcpofuimus,&: fubindc multas quoq.
bcllicas,mcdicasq. exercirationesludosvocamus,vtnupcrrime dc pila dictu ci\. a
nobis ; quonia et vetcru, &: recentioru tfi Oracc()ru,cjlatinoruloqucndi
mos obtinuir,vt multasexcrcitatio* ne5 natJ^iK^^Sc iudos vocarcnt,autquod a
pueris g.7r«rA5 Gracce di cunrur,vt plurimil h\TCiit,aut qcf illi.q.
exerccntur,non fcrio,(cd io vidcantur,{iucgratiafanitatis,{iucalteriusreiid
efficiant. ludi vcro,quos athlcticæ efTc nos dicimus, ita propric uocabatur,
quoniam foIatij,&: voluptatis folius gratia in otijs fcftiuis agebfuur. E
Dc PiUe ludo fecundum Latinos. Cap. V OSTQVAM pilaludendiGraecis
ufitatagencrafatis cxplanauimusjfupcrcfl: &: ea quae aLatinis ; &: in
vlu habita,&:fcriptistraditarepcriuntur,explicarc:vnde,in
quibusamboconuencrint,&:inquibus diucrlifucrint^ perfpicuum futurum fpera
Quatuor igitur fuillc pilae genera ctia apu(i Larinos,quibusludebant5inuenio,follcm,trigonaIcm,
paganicam, &: harpaftum, quae omnia fub nomine Jtalicac fphacrae a Coclio
Aurcliano medico complexa nonnulli crcdunt. Folhs erat pihimagnaexaluta
confcda,(oloq. uentoxeplera, quae /imaior eratjbrachijs impellebatur, &:
fimpliciter piJa interdum nuncupaF batur,ut apud Nonium ex Varronc,Purgatum
fcito,quoniam uidebis Romae inforo antc ianuas pucros pila expuJlim ludere \
&c apud Propertium lib.3. Cum fUa vcloces faltitper Irachia ui^us.
illtcrdum quoq.,pila vclox,ut apudHoratium Sac.Iib.2.Sat.2. scupiU vdox M
olllter auflcrum fludiofalkntc labvrefn, Seute difcus agit*
Hufufmodictcnimpilaecxcrcitationem licct uidcrein Gordiani tcrtij Imp. Rom.
nummis, quos hic dcpirtos adpofuimus,&: ex quibus conijccrc licct,unumquciuqae
iufcxmm nropriam pilam habuifle^atq-ueeum luduminfacriticijs Pytlrij^ apud
AipoUoniaras adhibitum cir]e,uttumex uoctr ns-ei Atum ex^aima,-atquc facri-
ficatorijs uafis colligere non eft difticilc Si vcrominorerat,pugnis cijciebatur^atq.
piigilJarisfoJIis, vt apudD PJautu in Rud. cxtemplo HercJe cgo tc foJJcm
pugiJIatoriu facia ; uocabatur.lntcrdu quoq. hanc cadcm pilam Folliculum
appellari crcdojlicuti a Suetonio in uita Augufti, quem hoc pilae ludo ualdc
deletVatum narrat.Quomodo ucro JVIanialisIib.^.dixcrit. Tlumeayfcu laxi partiris
pondtra follisy ' cum ex corio ucnto replcto pila hacc confucretur^&non
pluma.ut omncsfcrcLatini audtorcs uno orc fitcntiir, quidquid alij rcfpondcantjOpinoregooblcuitatcmfoIIisponderapJumca
dixiflc.cuius lcuitatisgraiiancque.pucri, ncque fcncs aJioquiimbecillcsintcr
ludcndum vcl nimiuiii quid dcfatigabantur, &:propterca idc IVIartial.alibi
fcriptum rcliquir. iib.j^.. Itc froLul muriLS tis mibi connenit aetas, Fotlc
dtcct puercs ludere, folle fenes, £ Namuthocgcncrcludicorpora imbccilliora
cxcrccri ualcrcnt, nonmodoIcuispilacHicicbatur, ucrum etiamdicarus lufuilocus
nullis lapidjbus aut latcribusltcrncbatur, nclabercnturpcdibus ludcntcs,&,
fi fortc lapfi eflcnt, cx cafu damnum non patcrentur i &: proptcrca,cum
folum minimcpauimcntatum forct,cx cotinuo tcrrac attritu puluis cxcitabatur:
quamq, ctia ficri potcft,ut pauimcnta ludcrcnt,fcd pulucre humili &c cxiguo
illud adfpergcrcrur,ita ut pi lam rcfilirc non impcdirctur, atq. ludcntiQ pcdes
magis firmarcn-^ tur.Nam in pulucrulcnto folo licri hanc cxercitationcm
confucuiffe,innuitJVI.irtiaIis lib. i2.ubi Mcnogcncm quendam cx Thcrmis ob
dcIcAationem exire ncfcicntem in hunc modum carpit. Ifjugere e Thcrmis, circa
balnea non eft, Menogenen, omni tu licet arte v^lis, p Captabit tcpidum dextra
lacuaque trigoncm, imputet ex^eptas ut tibi fæpe pilas, Colliget^, et rcferet
lapfum de puluere follem, Et ft iam lotus, iam foleatus erit . Numquid autc
ludus ifte fucrit unus cx ijs, quos fupcrius fccundunl
Graccosauftorcscnarrauimus,uariacfcntcntiac fucrunt.Ahj cnin^ crcdidcrunt pilam
magna Graccoru>&: follc Latinorii idc fuiflV, m
tcrquosfuitThomasLinaccr,quicumin2.dctu. val.corycufollj traduxifsf't,in fcxto
poftuuidum liJ^:o magiiam pilam itcrum folj 2. Jtu.ua. tranftuht, quafi corycus,
&: pila magna non diftcrrct apud Galcnu, qui cxprcfsc ^ pila paruam,&:
magna,& cory cu diftinxit . Alij maluerunt corycum Graccorum,foIlc Latinoru
fuifsc : atq. hanc opimonc maior pars rcccmiorum fcriptorum habuit, intcr quos
fucre quidam, qui apud Onbafiu caput Cory ci, de foilc pugillatorio infcribcud
di Oi cd hfl dd pah W COiI( liisa con pim bj cai m\ ki Sicn Doni ierl( !crc A
kribcadum iudicarunr. fcd hi oC-s m.ignopcrc hiillucinantur:^ primo,qui
crcciidcrut follcj^Sc mænam pilam idc fuiirc,duabus rationibus
rcdar^uuiuur,quarum ahcra c(l, q Jludctcs magn*i pilafcmpcr fummas manus capitc
ahiorcs tcncbant, quandoq. criam fummis pcdibus ambulabant.ut manus ahiorcs
tcflcrct : ahcra cft,quo J Oribafigs hidu pihic may:nac no modo acgrotis, fcd
cti am coualcfccntibus, atqr bcnc ualcntibus inuiile iudicaui t, quorum
ticutrum habuilk folkm,facilc cft cx fupcrioribus iudicarc.Qui ucro iollcm
corvcu!nfui(Tccxillimarunt,muhisrationibus&:ipficrralTc dcprchcnduntur.Primo,quoniacorycusc
cuhninc gymnahoruinfufpcndcbatur,folhs h bcre emittcbatur . Secudo corycus
ficulnco grano^ aut farina,aut arcna implcbacur, follis folo vcnro . Tcrtio
loUis in pulucrc cxcrccbatur,cOTycus ucro no. Fuerur itc qui tollc pila i naB
nemfupcriusa nobis cx AncyllodcfcripramfuiiTccrcdidcrur. quibu^ cgo libcnter
a(Tcntirc,ni(i MartiaJis dixifict, fbllc mitiori actari couenire, &:
Antyllus pilæ inanis cxcrcitarionc non admodu facilc,ncq.aptam,&:idaoomirtcndamcfsc
ccnfuiset. Colligoigicur cx his omnibus, quod cu follis,ncq. inanis pila
Graccoru, ncq.magna corundc,neq. corycus fucrit, eum illos ignorafsc. ncmo cnim
c(l, paruampilam follcm rcpuraucrit. Porro Trigonalis pila,qua hidcbatur,parua
crar,ita nuncupara uel a loco,ur uoluerur nonnuUi, ubi ca excrccbatur, qui
locus triangularis crar; ucl potius a ludctiu ( qj magis crcdibilc
cft)numcro,figura, Sc liru.hanc cfsc aliquando pili £mphci nominc appcllaram
inucnio, ut aDud Marrialcm lib.vij. TipnpiU^ non foliis^ non tc paganica
Tbermis ^ vj Tracparat, aut nndi liipltis icius bcbcs : Vara nec iniiHo
crromatc brjcbia tendis, Klonharpalla uagus pulnerulenta rar.is. Si enim fola
quatuor pi lac gcnera facimus,ncccfsario cum ceterac nomincntur, Trigonalis fub
pila fimplici coplciflctundc hac fimihtcr locutum credo Cclfum, quado dixir,ab
aluo cirara ucxaris pila, &:rcliqua fupcriorcsparrc s cxcrccnria conucnirc,
quoniam in hujufccmodi ludo parrcs infcriores fcrc fcmpcr fimue mancbanr, fupcriorcs
perpcruo agirabanrur . Quomodo ucro pcragcrcri:r cxcrcitatioifta,facilcconijCcrc
pofsumuscx Martialis ucrbis,in quibus dem6ftrar,luforcs ita triagulari fitus
figura colludcrc foliros,ur manibus urrifque modo fini ftra, modo dcxrra pilam
uiciflim cxpcllcrc,&: cxcipcrc ualcrcnr, nc unquam cadcrcr. in quo fumma
ludcntiumlaudcfuifseucrifimilcficfitur inlib. 7. ubi Polybum qucnda Uudat ob
agiliutcm finiftrac manus in iacicnda,cxcipicndaq.pila. 5)2 &:libro.i2. &libro.i4. Slc
palmamtihideTYigone nudo FnHæ det fauor arbiter coronæ, T^fC laudet Volybi
magis finiflras . Captabit tepidum dextra, læuaque trigonem. Si memibiiibus
Jcis expulfare ftniflris Sum tua ift nelcis, rufiice rcdde pilam. Ex his
mcherclc patet confiicuifsc trigone liidcntes a fc inuice mo do
niittere,modoexcipcrc pilam, modo finiftris, modo dexteris,eo propemodo, quo
nollratespila paruafupra funiculum ludunt,&: quo etiam Antyllus tertium
paruac pilæ lufum dcfcripfinGur-vero Mart. tcpidum trigona dixcrit tum loco
fupra citato,tum lib.4. Seu lentumcefoma teris, tepidimi4C trignna : haud fatis
mihi conftat.artamen,fi quid diuinare conceditur,dicerem proptcrca trigona
tepidum dixifsc, dft quod homines ludcndo^ob uchcmentcm utriufquc manus
laborem, &c afliduo rootus pi^ Jæ tenore magis incalefccrent: uel quod
locus,vbi ludebatur tepidarioin gymnadjs uicinus forct, &: proptcrca
ludcntes tamloci, quam pilac tcporcm qucndam percipcrcnt. itiucro fuifse,
ucrifimile uideri potcft : cum fupra tum ex Galeni, tum ex Martialis fei;!-,
tentia demonftraucrimus, poft pilac ludum ftatim confueuifse balnea calida
ingrcdi . Nifi malimus di cerc, poctam trigona tcpidum dixifse,quia ex continuo
motu pilac in manibus ipfa tcpida euadebat,eomodo,quoPropertiuslib. i.in
Elcgialanuæ conquercntis, dixit Tepidum limc,quod ex cotinuo fupra ipfum ftatu
tepcfceret, 7{ulU ne finis erit noflro conce/fa dolori, i^^urpis y in tep^
limint fomnus erit ? Excplum trigonalis pilacmihi uidcturillud,quodin nummis M.
Aurclij Antoniniapud Byzantios excuffis hucinmodum apparet. F Quem itc ludum in
liicrificijs ApoUinis Pythij Aftiaci adhiberi folitu,mcmoriac proditu eft. dc
hac pila quæ dicit Seneca 2. de ten. f.c.ip.efse
intcIIigendaputantaliqui.Eundemprope autfimilepaganicæ pilac lufum dcfcribi
cxiftimo a Pctronio arbitro in fatyricis,ubi huc in modum fcribit.Vidcmus (cnem
caluum tunica ueftitum rufsca inter pueros capillatos ludctcs pila .Ncc tam
pueri nos, quamquamcratopcræprcciumadfpcvflaculum duxcrant, quam ipfc
paterfamilias,qui folcatuspilafparfiua cxercebatur,nec ea am plius repctebat,q
terra cotingcret, fcd foUc plcnu habebat feruus, fufficiebatq.
ludctibus.Notauimus ct rcs nouas.Nam duo fpadones in diucrfa parte circuli
ftabant,quorum altcr matellam tcncbat ar genteam, altcr numerabat pilas, non
quidcm eas,quæ inter manus lufu expcUcntcs uibrabantur, fcd cas,cj[uac in
tcrram dccidcbant. Siiccedltpagcinicapilaficappcllatn, quodcflet
vuIgari5acfmocfu,D et in uillis pagis uocatis;ucI in pagis urbis ut plurimum in
ufu habe retur. Nam Dionyfius anriquiratumlib. 4. rcfcrt, Romam in qua? tuor
tribus olim partitam fi.iiiTc,quæ &c pagi,ficut earum habitatores
Paganijnominabantur. fiuc igitur ab ifi:is pagis, fiue a uiHis paganica pila
dcnommata fir,pari]m rcfi:rre credo.fat efl:,pilam fuifTe ex coriopluma
rcp!cto,trigonali latiorcm,non ita tamen ut cfi:foIIis,laxam, fcd duriorcm ;
fiquidcm follis, qui uento replebatur^ctfi
quantodUriorcrat,tantofaciIiuscoIudcbatur,quanto laxior,tanto difficilius,ut
ctiam tcmpeftatc noftra quotidiana expericntia comprobaf,ramcn paganica pila
quo ctiam durior elTcr, et pluma rcple batur,&: non i ta rep!ebatur,ut laxa
ufquam foret, fed vndequaque dur!flima,&: proprcrca difficulrcr ea
Iudcbatur,qucmadmodum uc nuftiflimcMarrialishocdiftichooftcndicIibro H^ic (iuæ diffii ilis turget paganica plumay
Folle minus Laxa efl, ^ minus arcta pila ., Sub nomine enim fimplici pilæ
intclligi aliquando foIIc,aIiquando trigonalcm, paullo antc fignificauimus .
Itcrum illud ignorari hoc in loco nolo, ctiam in gymnafijs paganicæ pilæ exerci
tatio^ ncm in vfu exftitifl^CjUt idcm Martialis Iib. y.tcftatum rcliquit. Tipn
pila, nonfoUis, non te paganica thermis Træparat, aut nudiftipitis ictus hebes,
Namcumfacpiusa nobis indicatum fit,confucuifle fcre omncs» quifefein
gymnafijspilacxcrcebant,priuspilaluda|c,& dcinccps tatim balnea
ingrcdi,Martialis illis uerfibus demoimrat, inter ceteros pilæ ludos in
gymnafijs fe exercentium ad balnca præparatoriospaganicamquoq. adnumeratamcfle.
VItimum&:quartun| ^ Latinorum pilæ genus harpaftum fecimus. quod ob nominis
fimil litudincmidcprorfusuidctur quod^V^d^oVGræcorumrcratenint
pila,quamludcntcsalter alteri eripiebat cuius ucromagnitudif nis,^ cx qua
materia forct,haud quaquam ab ullo audorc cxplic:^ tumhabemus,nifiquod
Athcnacus his ucrbis manifcftum facit, harpaftum rotundum fuiflb. cA^x^
(panvScL 4;eaAf^TD, 0 otucrir,tum quia ciufmodi accubitus fibi ualde indccorus,atq.
a Chrifti vita,^^: moribus alicnus,fimulq. edcndo,& ibi bcndo non parum
incommodus vi derctur,tum quia a cuncftis prac fcrnmanriquioribus Euangclij
interprc tibus fir penitusignoratus, aut /altcm omiffus, minimeq. coufidcratus,
tum quia a piftoribusnumciuamnec fomnioquidcm aut cogitatus, aur ullomodo
cxprcflusinuenitur-quafi vcro haud fit verifimilcpotuiflc tato temporc,totq.
pcritos artificcs, atqdoftifrmios inrcrprctes iatcrc rcm non ita cxigui ad
pcrcipicndam Euangelij vcritatcm momcnti.Pe iriis Cja.conus,6^ Fuluius
Vrfinusrcrum antiquaru peritiflimi,quiq. muitis annis poft nicam gymnafticam de
triclinio fcripfcrunt,proculdubio ad vcricarem accubitus acccflcrunt,atq. fi
acquus Icdor Gollras cogirationesillorumfcriptiscompararc vclir, ccrtc fl:arim.
animaducrtct,fcrequicquidhac dcre boni dixcrunt,cnoIlrolibro acccpiiTe,
practcrita ramcn memoria, kcus quam fccit cruditiiTimus Galliac occllus Pctrus
Fabcr, qui non modo fumma ingenuitæ in libris fuis agonifticis
incredibiIidodrinarcfcrris,non: erubuit profitcri fcfc magnopcre cx Iibris-dc
re gymnalticanoftris profcciflc,vcrum cciam fcgctcm,quam cgo pi imus illius
pcne obliteratac artis rcnouaui,ira fingulari fludio, &c vberratc
pt-opagauit, cxonKiuirq. ut ab omnibu^ pro tanxo bcmcficio fibi gratias immor
talcsagimcrcatur. Iraquc ut omncm cxanimis dubitantum exi^ mam fcrupulum,
&: aliquid maioris lucis tantac rei obfcurirari affcram,acompluribus quoquc
rogarus,nonnuIla hocinlocotani deipfo accubendi ritu,quam dc ipfiiis Magdalcnac
firu^&: opcrandi modo adijcere dcliberaui, ratus mc hoc laborc id
cflfcdairum 9. ut gentcs tyindcm rcipfa melius confidcrata pauliatim rncipiant
uctuftum errorem exucrc, arque fimplicibusanimis pidluraueram cius favfli h
iftoriam pijs, &: vcritaris amantibus repræfentare . Qir :)d iraquc Vctcrcs
tam Græci,c[uanT Latini,arque Hacbici cpa tanrcs accubercnr;, nomcn ipsu apud
hafce cun£las gentcs receptiffimum facile pcrfuadere poteft, qucmadmodum a
paucis dubitatum iaucniojcpin uiclmiopro commode, &c faciluer edcndo,atAqucbibcndcpairim
aliquot fcculisufi fint . Quid autcmpropric antiquis clTct triclinium non ita
abomnibus confcflum habctur; Eccnim qui nupcr ad Athcnacum crnditiflimas
animaducrfioncs haudlincnugna laudcin luccm mifir CaufKibonus monftrairc fi^
bipcrfu.ilir^triclinium inrcrdum fuilTc acccprum \ jpfo I)..bifaculc\ubi kzY\
(lcrncbanti r,proptcrca(]uc is^uTciK^wcv,J^iKxrsiK^iJ^jiMxrfy ^i^op inucniri
nominara, prout pauciorcs plurc!>uc cw js c.ipicbat; ncquc ipfc ui alvnio
apud aliquos fuiflc fic appclla' xum, fcd quia in iH j Athcnad conuruio
unufquifquc in mcdium 4d proponcrc conabntur, quod infrcqucntius crat, atquc
aliqmm Icitu dignam raritatcm habcbat : iccirco cxilbmandum &ianQminAndo
inurcndorriclinio cundcm cffc fcnluni fccutos, qrxm&: Kcginaurbium Roma
fcqucbatur • Atqucdc Jiocipfo cuni l(;qi.crctur antiquus, &: grjuis
icriptor Scruiusiu Comm.adprimumVirgiHanac Acncidos diwt Vctcrcsftibadia .non
habuifscfcd Itratis tribus lciftis cpuIaircCundc triclmiurn Itcrni di'tum )
arc]uc eos crrarcqui u Kant tnclinium ipfambalilicam,ucl cocnarioncm . Ncquc
minus fatlunrur, qui puiarunt rripodas iilos, dc quibus mcnno cft npud A:1k
nacum cx Eubolo comico, a^inquibus duo ucl rrcs cdcntcsrcpracfcntantur inmarmoribusuctulUs
fuifsc triclinia, quandoquidcm nulla ibi rruini lciftorum imago, nccucaccubirus
confpiciiur, fcdfunt dumta>at fcpulclu-aliiimcocnarum dligies,dc quibus
rrafam non rcrro,fcd antc, req. ftantc m,rcd genibus humi procumLcntcm vfquc ad
hacc tcmpcra depinx,crunt>& feipfos,& alios (fiita loqrilicct)
dcccpcrunr^pracrcrquam cnim quod vix imaginari porcft huiufmodi omnia
pcrficiamuIicrcpotuifse,certumcft etiam,ncqueaminiftrantibus illudpcrmi/sumiri
dcbuiffcfimulque indecorum ualdc fururum fuifse,fi mulier fubtus menfam
gcnibusfefchumiproabluendis, &:cxiccandisC HRl S TI pcdibus ftrauiffer
&, quac omnia incommoda cuni euitenrur triclinio, et accubiiu noftri^. ^
haud inrcHigere pofliim, eur debcanta quoquam ingcnio guftii prædiro rcpudiari,
eo maximc qnod nuHarurpirudinis Ipccics in ijs fpc£larur, quæ debcar ab ca rc
crcdcnda qucmpiam pium dcrcrrcre, quinimo fi accuratc ingrcifus mylieris
expcndarur, miniftros, dc accumdifc bcntcs
2« tcm^s latereponm, haud fccus, atqucubi fcfe iii cxteriorc trichnij
partc iuxta pcdcs CHRISTI locauit: quod fi aliqiiid in illoaceumbcndimodo non
ita laudabilcfortc npparcbacquifquc fibi illiid pcrfuadcrc dcbctctiam
quacindccora funtob populi confuctudincmfacpc omncm foeditatcm amittcrc,nam
mulicrum aliquibus non cirra noram fpontc conuiiiij publici loci:madirc,ibiqi:c
audcrc uiro adlucrcic, eumquc conrrc Aarc vngcrc proculdubio rurpc,&
indignum caftitatc CHR1ST1 poruiffet vidcri, nill mo5 propc omniumorientalium
caminuitaffcr, Certc Maldonarus inrclliycrc nonpotuir, quomodo dicatur rtctilVc
mulicr cicda, qua(i non cntnc lciti-fupcrquos difcumbebanr ira alri,urip:i
hcucrirfic ftarc, SC pcdcs cius lachrymis lauarc, inrc rprcrans ftarc pro
con/iftcre, Scd lunufmodiofcitantiam conimilirob vcri triclinij ignorantiam,quod
pcdcsaltos habuilVcnon cft dubiranduin,ut faci^
Jccxiplapidurac!uccr>&:Virgilius dc Acnca loqucns accumbcntcdixir
iniciofccundi libru jrJe toro f^^^^ ^cntas fn orfts jtlto. Arqui Tolcdus
Cardinalis ob longam, quam Romæ traxir,moram, uidcndi, audicndi rcium
vctultarum pcrirosubcreaioccafioncmhabuit, forfanque noftram fcnrcnriam,
&:pi. duram compcrtam habuit, quod cam iampridcm cum do(ftiiriinis
lcfuiris, quorum conluctudinc dclcdor magnopcrc „ communicalVcm, priufquam
publicarem.undc facile confcnC rirtoros triclinioruin ira alros cxtiriflc,
utmulicr nullolaborc pofscr ftans rctro pcdcs cpulantis conrrcCtarc,
lachrymifquc abiucrc : &:ccrrc liccr uir doctiflimus noncxplicatc docucrit
difcumbcndi modum artamcn ex cius vcrbis vcrirarcm libi raaximc omnium
inno,ruifsc parct. Jraquc hoc iam conftirutum fir tricliniuni dictumcfsc, quod
rrcslccti ftcrncrcnrur, in quibus ira iaccrcnt, ut vcrlus menfam cubitis
finiftris innixi dextcra manu urcrcntur,pcdcfquc in cxtcricrcm partcm protcndcrcnr,
ubi miniftri cranr, &:ubi ftctit crcchi MAKlA, qucadmodum difcrtc faris,
&:copiofc alil)! cx uarijsfciiproribus declarauimus, &: ficur cx
imaginc antcpoiita clari/Time cluccr . Supra quid ucro ftcrncrcnrur lccli, non
cftiraproditum, arramcn licct conijccrc facpius fupra tabulata alriufcula clsc
c.xrcnios, quac nonnumquam criam apud Hc^ J& 3 bracos cx argento, aurouc
conflata fiiifsc colligitur ex pri-D mo capitc Hcfter in illius magnifici
conuiuij dcfcriptione, quod paritcr a Romanis hivftum teftatur præ cætcris Plinius
lILro xxxi i r. capi.vndccimo, fuifsc ucro fa£l:a Icftifternia primum lignca
conijcere licct ab co quodnarrat cxSenccaAgcliuslibro duodccimo, capi.fccundo,
nempcSotcrichum lignarium fabrum cxritifsc, qui Icdos tricliniarcs ligncos
faciebat, cb idquc data cftoccafio Adagij, vt cum iicllcnt rcm cxigui prccij,
ncc multi artifici; frgnificare Soterichi lcdis aflimilarcnt . Nunc ucro
fccundumpropofitun^ aggrcdior,fcilicct an apud Hcbræos, quotcniporc CHRISTVS
aflTuit cocnæ Pharifaci, mos fucrit djfcumbendiirr triclinijs, quemadmodum
Romac, qua de re cum confulucrim Vitalcm Mcdicæum Florentiæ, artemmcdicam fanE
(ftac,ac feliciter cxcrccntcm,rcrumque Hcbraicarum longc pcritillimum,
ismihiadco dofte,&: diferte rcfpondit, iit in hciiufmodi graui
difceptatione uix quicquam doftius,&:eliniatiusdcfidcrari queat : quia
tamcn ab fcntcntianoftra noa nihil difccififse vifus cft, pro mca confirmanda
ncccfsc putoaliquid in mediumaffcrrc . Etenim dubitare minime oportct, quinapud
ucniftilTimos Hebræos uarius conuiuiaagendi mosfuerit, fiquidcm libro Gcncf in
cclebri illo conuiuio, quod lofcphus Fratribus, alijfque Magnifice, dcdit,
omncs fcdifsc mcmorantur, fimilisquoquc morislibroludith, libroprimo, Rcgum,
atque ahbi facpius mcniio clariffima habetur:atquifiThobiac,qui uixit ante
captiuitatcm Babylo^ niæ Iibcr Icgatur, ibi accubirus non obfcuram mentioncm
fieri cognofcctur, quamquam fortafsc diccrc licerct tunc illun^ apud AlTyrios
vixifsc, apudquosinufueratcocnantesaccunibcre. lam vcro dc Troianis,atque
Tyrijs fimihtcr exiftimar€ dcbcmus, cum apud ^'rrgilrum primo, &: fccundo
Iibn> difcumbendi confucrudinis commcmoratio fiat, ficuti libro' fcptimo,non
dubiamcmoria rcperiturfcdendi ad mcnfas vfus fubillis ucrbis Jlæ SacYis
SedcsepuUs: hic arteteiæfa Terpetuisfolwpams coufidere maifis. Vbiquamquam
inaliquibus eontcxtibus kgatur Ioco(confi. dpe}accumberc, attamcn Seruius
cumlocumintcrprætans dixit 71 A Jixlt
Malorft epulari confueuifsc fcdenfcs, .trqrc ilftim habuiffcmorcma Laconibus,
&Crcrcnfibus, utVarro docuit infibris dc gcntc Pop. Rom.in quibus dixitquid
a quaqncrraxcritgcutcpcr imitationcm. Hacc aurcui fcdcndiad menfav
conluctudoRomanisccrtcillisuctuftillimisdiu. &:in aliquibus oi:c.ilionibus
ufurpata fuit, ficur ctiam monun;cntis rclatwni jnucnitur Alcxandrum Magnum
aliquando fcxccntos ut aic Athcnacus, vcl fcxmillc ut cllapud
Kulbrhiumduccsconuiuiocxccpif5C,cofquc omncs fcdilibus argcntcis fcdcrcfcciffc.
Atqui poftcrioribustcmporibv.s t.iui florcnris Rcipub.qunm IMPERATOR VNI
noncddubium nobiliorcs ialrcmaccumbcrcconfucuifsc, idqucpractcrinnumcroslarinac
linguac auctorc^ marmora quoquc tclhntur, ur locuplctiflimc alias B
dcmonflraui, arqixalij quoqucdocucrunt. (iraccos parircr conftatcundcm
accumbcndi morcm cf^c fcdatos, &:quod turpius cll, narrat Athcnacus
raatulas pro cxcipicndo a ucfica rxcuntc uino gcil.vrc confucuifsc in triclinia,quas
facpc ubi uino incalucraut ad capita frangcbanr, inrrodudo hoc morc a
Sybariticis populis fordibus omnigcnis olim dcdiriirimis .Vcrumdc Hcbracis
dubirarur an fimilitcr illi ad Romanorum imirarioncm accumbcrcpotius, quam
k\\irc loliri fucrinr, ut Jiacrarioncliccat cxiftim.u^c CHRISTVM iri fuifsc
loca. tum, ac proptcrcaMagdalcnam potuifsc (l.intcm rcrro pcdcs illius lauarc,
cxiccarc, ungcrc. lam ncro complura funr» quac cxfcriptoribus confrat cos a
Romanisfuif c muruaros,& lofcphusinlibroantiquir. narrat Hcbracos fcmpcr cfsc
fccuC tosrirus Romanorum poftquam fub connn djtioncm dcucncxunr, modo non
con-rariarcnrurparrijs lcgibus ur diccbam antca, manifcftum cflcx lacris Iibris
anrc captiuiratcm Babyloniaccam gcntcminconuiuijs tam publicisquam priuatisfcmpcrfcdilsc.
Vcrupoftquani in Habyloniam duCti fucruntcaptiui vu^oquc modocdcrcconfucucrunr,
fcncs fcilicctfcdc; ucs,iuucnes ucroaccumbcnrcs, utmos crat Habyloniac, vcluri
Habbini tradidcrunt,apud quosctiam lcgirur accubitumfcrif litum, ucl
(Iragulislupra rcrram cxrciis,vcl tapctibusprcciofis«:s: pului naribus, ita
utcubitis innixi lirnunn corpus uniucrfum f( ruarcntifacta autcmfuit dcindclcx,
vt tcmporc Pafchatisin durac fub Pharaoncfcruitutis, Iibcrntionisq.
commcmorationcquifquc accunibcndo cpularcrur ^cr.crcns ucrodicbus liccrct unicuiqucproutlibcrctlcdcndojvclaccumbcndo
cocnarc: cx ouo 1: 4 pacct 72 2"patct apudludæos parircr accubitum
gloriofum qxiandoque fuifschabitum. Porr6modus,qi!0 Hicrofolymis infecundadomofcilicctpoftlibcrationcm
ab Acgypto,atqucpotiflrimumteporc Chrifti conuiuia ficrent, non ita compcrtus
eftjillud uero conftat, in vrbc fempcr quinque hnguarum extitifle ufum Hebreæ,chaldeac,Syiiacæ,
Graccæ, et Latinæ.quarum Syriacainfrequcntiorivfucrac. Hcbracavcro nonnifi
adoiais,&:in difcipIiniscomparandi.vvfurpæa,{icutiolimRomæ Græca,& nunc
paflim Latina.Fuit autem in ludacam Syriaca lingua intro dudta,quandodecemtribubusa
SalmazaroAflyriorumregc ca ptisinearumlocummiflæfuntinSammariam,partesqueci cir
cumuicinasAfl"yriorumcoIoniæ,utlcgiturxvij.cap.quarti libri Rcg.qui ob id
ab Hebræis dcinde fcmper funt Samaritani uocati,atque idco aucrfati,quod
Idolatræ eflent, mofaicosquc ri1 tus minimcut par crat,obfcruarcnt, ctiam fi a
Saccrdoteilluc in idmi/rQinftrudlifuifscnt. Huncergoin modumSyriacalingua apud
Hchræos tnduda.propagata, et conleruata cft, qucmadmodum ChaldacamSyriacæ valdc
fimilcmipfimctludæiex BabyIonia, ubi i!la vfurpabafur,fponte tranftulerunt.
Pofthoc vcro Graccisrcrum potitis, Rabbini dodiorcs ipforum lineuam ita
apprchcnderunt.eiufquc copia,&fuauitate funt deicdtati, ut
Hcbraicacipflimacquarcnr. Vndcpariterfucccfljt,utplerique
eruditiorcsnonfolumGracccIoqucrentur,fedetiam fatiselc-gantcrfcribcrcnt, qualcsfucrunt
PaulIus,lofcphus,Philo,afque alijplurimi. KomanipoftrcmocumIudæariifubiugalk'nf,neecffefuit,illc
pnpulus ipforum linguam latinam addifccrct, eaque pro ncgocijs agendis
utcrcturiquac ctiam fuit ratio,quamo brcmtituluscrucis ChnftiHcbraicc GracccatqucLatincfcriptusfucruilludtamcn
dchikelinguis, &:potiflimumdeSyriaca ucic conftat ipfani fuifsc
omniuniHierofoIymisufurpatiirimam, atque muhis Graccoruui uocibus
pcimixram,fiue id fueritob graccæ dclcdhuioncm, qua ludæi afficiebantur, fiue
aliadccaufsa:folcntcnimquipercgrinisIinguisgaudcnr, ficpc illarum uocabula
proprijs commifccrc. Ergo hifce conftitutis,cumludæi linguam Romanorum Græcorum,
&: Afsyriorum,apudquosin ufu crataccubitus,utcrcntur, vcrifimilceft
quoquecofdcmaccumbendimorcmab ijs acccpifse.quodforfan .1 pcruicacibus ncgari
potuifset,nifi compuircs Euangclij lo ci,ubi c.iicubitr,s,&:uccubitusfir
mcntio,aucrre teftarcntur Vtruip autcm accumbcndi modus Hicroluiymiscfsct,
qualis apud Romdnos in triclinio fcilicet Ic6tistribusa(rioribnscirca nv '
flratis ucl ligneis ncl arijcnrcis,aut:iurcis qu.ilcshabii .
-lUosnarranrPhnius, Arhcnacus,&:alij,hauJ itaclarum clh Scd ut omittam ludæos
ucrcrcs, apud quos forfan uox triclinij vfitara in facris
libriscubiculumdumta\\it,in quococnabarur, SIGNIFICARE potcft,dcquo
Vitruuiuslib.Archircv^turac quarrotra>:tauir,ccrrc cum in Huangclio
nomincrur Archirriclinus,ncgari ncquit ludacosimiratosefsc Romanos,& Græcos,in
quorum conuiiiijs crant lstoc^)(ecl, idclt,conuiuij princi pcs. Cacrcrum
dodtifllmi uiri,qui accubirumquidcm inconuiuijsPharifacorum conccfscrunt, fcd
morc Hebracorum ftratis fupra rerram lclimplicitcraccubirum,nonauremmodum
lignihcer,&quod Pharilaci iuxtapracccptum leuitici can. xviij. coua ctur lu
cl!sfcfciritibusquibusuispcrcgrinoiuma!icnarc,maxime Ronunorunviuosquoridic
inrucbanrur idolisfcruirc vfquc adca aiegedamnaris, Quantum ucroad Magdalcnaca
lonce difscnrire, (im ilquc oftcndcrc figuranfi tr*c!inij,.\: accubirus
isdefcripram, atquerunc rcmporis pallima Romanisufitaram. v^^isciiimignorat cam
fcmper uiguilscconfucrudincm, «t popuii principum morcs,quanrum ficri porcft,
imitenrur?maximc uiri n(jbilcs6J in cxilliiuarionc habin, qualcs cranr Pliarifæi
;quos finon ob ahud falrcm uf Hcrodi &:Pilaro runcpro Imperarore
Tibcriogubcrnantibus,fimuIquc Romanorummorcs, ut ait
Iofcphusinrroduccrcfaragentibus,rcmgratam faccrcnt,ucrofimiIc
cftconatosinaccubiru^qui nillcgi rcpugnabar, ficur &:in mulris ilijs forfan
minoris momcnri Homanosimitari,quod Chrifti tcmporc omncs Oricnris
narionesfaciebant. Quqdporro ilcbraci inalijs plcrisquc Romanorum fcqucrcntur
rirus^abfquc multJ laborc indicabo; tumidcju >J imaginanturdcMahahaud
qaaquam conliJtcrcpofscmonftrabo . Itaque noneftnegandum poft redadum aPompeiom
Roma*D norum potcftatem ludacam, &: poft ArcheJaum iu/Tu Augufti in cxilium
expulfum eam nationempcr procuratoresfuifseguber natan^5 qua occafionc
Hicrofolymis^atque in orani ludæa innu^ mcrimilitcs, ciucs, atque cquitcs
Romani omni tcmporc h^xhi" tabant,quosacquum cftcxiftimarcfccundum
Vrbjsritusuixif^ fc atqiicipfis Iudæis,ut contingcre ubiquc foIct,eoscommunicafse,ncque
id Hcbraeos potuifsc afpcrnari, nc muJto magisodiumprincipisfibi adfcifccrcnr.
Er fi rcdc expendantur quae dc Ronunorummoribiisin couiuijsfcriprcrunc Varro,
Ciccro, Scrxca, PIinius,PIutarchus,Su^tonius,Galenus, Arhcnaquod /iaiiJitcr fccifsc
Chrillum in cocna difcipulorum mcmoriac mandatum eft. quodctiam dixi in primo
de.gymnaftica Romanos/crcfcm pcrIauari,rQCcofqucrcponcrcfolitosprius quam
menfaeaccuia bcrent,idcmfa(ftitafsc Saluatcircm ncmoinficias irc ualct. lam dc
ungendi ufu polt balncum,
pfitpracrcrClcmentcm Alcxandrmum Athcnacus quin^todecirao lib.
Dipnofophift. apud qu.emproprium,& odoratum ungucntum finuulis corpori
partibus dicatum Icgitur, utob id Mariaquoquc Roman(),&: Gracco
moi*curcns,uolucrir,6v: caput &: pedesChrifti, tamuiucntisquammortui
ungcix, qui quafi incrcpans Pharifacum quod fimilircr non fccjlsct, ccrtum indiciumacfulicfibi
placuifsc Romanorum, &: Graccorum ungcndi confuctudincmuWcruari . Et quod
di\itChi'iftus dc illo,qui acccdcnsad conuiuium nuptialc, laccrn.a adhuc
indutus ucftcm nup>i.rk'nvnon induifscr, dubio procui cx.ri^bus Romanis
torum fuit capium, Dc loc,i nobiliuirc rum m pontificali, tum iu ciuili,rumin
confulari conuiuioluib^banjL Romani,ut lurrat jf^iutarchusin Sympofiacis,atq.
Macro.bius.,non cxiguum difcrimcn, m inrcrdum mcdiusmcdij Icv^lj, intcrdum imus
ciufdcm, arq. primiaobilio.rcsrcpurarcnrur, cuius rci lUuftrccxcmplum
eftid^quoddixjtChriftusaducrfusiIlos, qui primos accubitus ambic 2^ 7&:
ccruicalibus fuperterramconrtratis,nonautcm alrc pofiris. C^i ucroSyriacc
EuangcUum fcriplit, ucl rranfumpllt,cum torLxn nomcn libi haud fuppctcrct
proprium, quo explicarc pofsct ucrum Romanorum triclinium/naluir ouod habebar
uli:rparc,quam rcm pcnrtusindeclaratam rclinqr.crc . At mhil hcc dl, prac ipfi
Magdalenae ingrcdicntir ilanti rctro iecu^ pedcs cius, quac omniauti
accommodari nullopacto queunt fifupra tcrram fi ut immcdiatepofiti Iccti, fic
trichnit) nofiro iudicandumunicuiquc pcrmitto,quamaptc congruant . Ncquc enim
crcdibilc cfl,fifefc mulicrgcnibusin tcrraminclinaflct fuifle idEuangcliftam
taciturum poftqiiam mmimc filcndum putaLit,quod Itarct rcrro,&:fccus
pcdcsjacl rymifquc cos rigarcrrnamqui tanta diligen[iarctulit,quaccumque
ibiconrigcrunr,non dcbcbat ctiam genuflcxioncm omirrcrc,&: mulromiiuis
pofi(|uam iam dixcrat jpfam ftcrifsc. Quarc iamlarismonllratumarbitrorChriftoaccumbcnrccumitaaItefuifvclocaruin,ut
M A R l A, quac necparuacftaturac crat,potucr?t (lans creftarigarc ipfiiispcdes
lac.irymis,nec non manibus cos contrcihirc, 6c c apillis liccarc, d^ r jmquc
ungcicQuod toruRiluculcnri/rnnc cxpnmi in aucc|> ^^..A uiviiiiij .iQiui
fisura^ueiniacaincgarurumconfido, Cum 7ii L 1 i> r R . Ciin;
huaifo/ontioncpcruenifrei:j,iarno.ea j^^c^^m fnfflic0 ne accelcrarer, oWata eft
occafio AJphou Salaieroiii^ oUl^ iclui ta? dottiilimi prolcgomcna in
Sacroflmdam Euangeiicaln hiftoriamfingulari eriiditionc
refcrtalcgere:atq,interlcgcndum cu mihi Canon quadrjgcflimus fcxtus prolegomeni
undecfmi occurrinct,ubidircrtilIiniedeuniucrfiiaccubitusrationc, dequo
Magdalcne in lauadis atq. ungcndis Chrifri pcdib. GtUynec nou dcloannisin
ciufdcm Chrifti hnum recubitu difpuiar,incrcdibi lcm quandam lactiiiam
fimiil,& admirationc mihi pcperit, ctenim lactatusfum,quod mcas
cogirarioncs,qiKis fcmper nouas5&: forfananeminc alio propofiras
cxifrimaui,auirofapientiilimo &:raradodrinaprædito iraclare
confirmaras,quafiquc inconcuflasrcddita.sinucncrimjAdmirarioncm vero cacpi non
exigua quomodo ricri porucrit, ut in rc ufq. adco obfcura ncc uetufta il E muJ
nos conuenire, ac in nulla re difcrepare licuerit; Et li enim quotemporc
gymnaftica mca in lucem exiuit^is adhuc uiuerer, quippequemfæpius concionantem
RomæaufcuItauerim,ubi cos libros dum Cardinalis Faræfij medicum agcbam, &c
compofui,& in Juccm ccjidi, attamcn vtrum eos uidcrit haud quam* quc
afiirmare audco, Ncquc uero credibile eft me ab eius fcriptis, quac diflcrui dc
accubitu accepifse,cum ea ha£ienus latuerint,ncq.ipfumeadem dcreita
dihgcnrerfcripfifse,nefomniarc quidcm ualucrim. Vndcqua^foler
efleuerirarisingensuis,puro eodcm fpiriru ambos nos ad ca fcribenda fuiflc
impuJfos, &c propterea quicquid ea d^ rc di Antc folcm cxoricnrcm nifi in
palacllram ucncras: (jymna-,> fijpracfcclo haud mcdiocrcs pocnas pcndcrcs.
Lx quo loco » gymnafiarchum colligitur in adolcfccnrcs^licjuid pcccafscnt,
animaducrtcrc magno Impcrio confucuific : ut ctiamclarius,> in amatorio
Phitarchus docuif. dc hoc &: Ciccroinfcxta Ver„ riuarum : Dcmolicndiim
curaiiir DcuKrriii^ ..iliarchus, cj.iod LLC. zionale Cenlrale di F»
quodislocoilli pracciat. Secundum locum habebaf xyftarD cha. hic ambobus
xyftis, ftadio, $c dcnique cundis athlctarum cxcrcitationibuspraccrat, ut
kriptum rchquitTcrtullianus m hbro ad martyres.&ut cx infcripcionc
conijcitur, quæ Komac in foroTraiani in hafiftatuæ Græcis littcris
notata,a,not)isiic lauac r.edditacft.
DEMF. TRIVM. HE R MAPOLITAM. ALEXAN I) R1NV M. PANCKATIA STEM. P E R I ODL
VICTOKEM. P ALÆST R I F AM . ADMIRABILEM. ALIPTAM. PONTlFICEM. TOTiVS XYSTI.
PERPETVVM. .\YSTARCHAM. BALNEIS. AVGVSTl. PKA-EFECTVM. PA.£ T R F M M.^AVREL,.
ASCLEPIADES. QVL ET. HER" MODORVS. ALEXANDRINVS. HERMOPOLITA. MAGNI.
SERAPIDIS. ÆDITVVSPANCRA riASTES. PERIODJ. VICTOR. ALJPTA. (VS^EM. NEMO.
DETRVDERE. POTERAJ. INCVLPATVS. XYSTARCHA. FILIVS. PONTIFEX. tOTIVS. XYSTL PER
PETVVS XYSTARCHA ET BALNEIS AyGVSTJ. .præfectvs. Alvhoc, fcnfcnria
uiea,diucrrus fuit Pracfcaus luftaca Galeno lWT«7r«A«w«Tfl5UOcatiis,qui
pcrinde,ac Pacdotrib a quidamliid.intuimdimitaxat magilkr erat, cum
xyftarchiisplurium cxcrcitationum raodcrat()r,viPacdi'tribam nominauir,6:in
Protagora irafcriptum r cl i q u r : t Ti Tolfw tt^c: to Ctoi^ Trct^o^o r^tHccs
TTkykTtwcto hcctcc cwijlx mRi^ri^t ''cXP^T^i fjTTn^iTMJi TH ardos,accx
r^narisho^ minibuss clcdosfuif^c rcmporc/iio,iMdit.Prorogymnaliosuidetur Scncca
cp1il.83.cos uocafscquiiimul cxcrccmur uocabulo (quod cquidcm fciam)nulli
alrcri vlurpato, quamquam MureW.v pr^:'vnmallas kgciidum malucrit in/u sad
cumlocumnotis. .AuVwouoquc ab Ariftotclc 2.Ethic.cap.6.a Paulo Ac-li.3.i5,aItcr
medicr dumraxarmandara cxfcquirur,parircrPædoiribæxm-iiit:onfi cmniu faculr.Kcm
ignorabar, ^ymnaftacque pracccpra foium fa cicbat,vrpotc qui
vfum,&:difocnrias,&:modum cxcrcirationum cxpcricntia quadam
callcrcr,fcd ob ignoranriamfacpcnu-. mcroabcrrarct, vtinnucre voluit Galenus in
libcllodc pucra Ep!!cptico,ubi dixit,difiiciIcfuifseprudcntcmpacdotiibam iniicniic.Manc
^ymnaftac, &:pacdotnbæ dilicrcciam Arifrotclcs quoquc philofophus
cognouifsc vf,dum S.PoIiticorum concludir, Adokfccn-.es gymnafiicac atqucpædotribicac
tradendos forcrquarum altcraqualcm qucndamf icircorporis habirnm, al.;-:
tcraopcrationcsjcSdquartoPolitx.locoanrcacirarordicir: rrot^ roC tsc^iJ^ot^
i&jv kccI rov yviAVxsiKOv woc^acrKW icwlcti, kcc\ rayrm Isirwcf^vixiay.
(iymnalrcs itaquc erar pfcctiis excrcirarionu,pædotribauerominificr.&:
panific:,coquo, acacdificaroriproportionercfpondcns/accrepanes,obfonia,acdcsfcicntibus
quidc, minimc ramen,quid inipfis optimum fit,quid no optimum,inrcl
Jigcnribus,quamucfaculrarcmipforum unumouodquc ad ftuii tatcm babcrcr,non
dignofccnribu^. Hacc duo nomina apud Ho ji ci unon exfiftcre narrat
Galenus:quod,vranrca declarauimus, UA\i\v.:\ dumraxararris gymnafticac tunc
rcmporisapparcbant, jxquc arsad rcgulas ac formam rcdasfta,&:prui nde nco,
arrifcx, ^,aiirafccrtranc.Adcrat6^ SphacnTricus,cGru,quip;la hidcbr.t, ».
qtianim alias rwdens dxuerfis gcneribus jmifari ut vel harmoD nia,uel ry thmo,
uel nudofermone ; alias diuerfas res, vt vel mclioresjvel fimiles,ucl
detcrioresialias diuerfb modo,vt vcl agcntes, vel introducentes, vel
narrantes,atque aut alienam pcrfonam indutos, autnon mutaros;de faltationehæc
concludit: ccCrc^J^lrc^svStKa ^^oOvTTcti Xoogis i^ixouicicsyoi rSu Sgyhswp,
Kcci 'y^ ovroi rm ct^yLxri^o^ (cit pv^iAmi4i^evt/r(ci:^Kcei TrccSH^KcciHkKcci
TTgccfu^. i. Numcro ucro iplofinc harmonia,imitantur faltatores:ifti cnim
numerofa gefticulationis uarietatc, morcs, palTioneSx& aitioncs imitanuir.
Ex qua oratione apparct, og^^Hctiu^, Huefaltarioncm^ nihil aliud fuifse,quam facultatemquandam
motibus„ac gcftibus corporis^artificio quodam,numero, &c ratione fadis
imitandi hominum mores,affea:us^ &:aciioncs. qui cnim in /.ciuilium
dixcrat,nihil cfsc in rerum natL]ra,quodmagisexprimat rerum.fnTulitudincs^quam
numcrum, E &:cantum,.fapi€ntereriamfcrip/it, filtatoresin imitandisadionibusnumcro
uri . Quomodohacc per numcrofos morus efficeretur imitario,unus omnium
clariffimc poft Ariftotclem expreflir PIu Prob^i. tarchus, qui in
ix^Conuiuialium faltationem rrespartcs habuifse fcriplir, iatioucm y figui-am,
&:indicationem ; eo quia tora ipfa cx motibus,&: habitudinibus
>&: quieribus conftarct, perinde ac harmonia ex tonis,atq.
inrerualIis:Iationem dicir ipfc uil aliud fuif fe,quam motionem affcdtus
alicuius, vcl adionis, ucl potenriæ repræfenrariuam : figuram uerofuifie
habitudinem, difpofirionemque, in quam motio fiue lario rcrminabatur, nempe
quando falratores quiefccnres fecundum Apollinis, uel Panis, uel alicuius Bac7>«fcl«&
chæ( ureftapud Platonem) figuram difpofiri in corporis fimilibus formis
graphice aliquantiilum perfiftebanr, indicationem au^ temfuifse non propric
imirarionem,fcd alicuius rci, ncmpe rerrac, cæli,vicinorumnumerofe, arqueordinarismoribusfadam
decla'rarionem quemadmodum namque poetæ, dumimiranrur, alias
nomintbusfi(ftis,aIiasrranflarisuruntur;dum ucro indicant,propria nomina
ufurpant ifimiliter faltatores imitantes, figuris, &: habitudinibus;
dcGlarantcs aurem, resipfasprædidis indicarionibusutunrur: adeo ut, fecundum
Platoncm, Ariftotelem, arque eriam Plutarchum, tora hæc falratoria facultas in
imitatione folo motu fada conliftcrct.iphq.faltarores nil aliud aOirarcnt^nifi
quod fefe mouentes numero,&: ordine gcfticulanres,aur lationibus, &: figurismores&:
aflcsaus imirabantur,aut indicationibus declarabanr, aut omnibus fimul
morcs,perrurbationes,atque adiones hominum rcpræfentabant.unde non abfque fumma
rationc Simonidcs r4 toi k DIU dd api m m m k m
P7 A dcspoeta faltarioncmpocnm taccnrcm, ficurl pocfimfaltntionem
loaucntcm uocarc folcbatiquamquam rcfcrt Plurarchus,rcmpcfta ^-o^^»"»rcluaucramfalrationcmamufica,
cui aflfociabatur > dcprauatam fuif^ci atqucacacicfti illa dccidcntcm in
tumultuofisacindoc^^iis Thcatris inllar tyranni cuiufdam impcrium tenuifsc,idq.
poftraodumufquc ad rcmpora noftra pcimanafsc, in quibus omnisfalra* tio
corrupta cft,omncs cordari uiri cognofcunr. 'i^uihus aurem prjnnishuiufccmodi
falrationcm hominibusdcmonftrauerir, iatis copcr:umnon habcrur, nifi quod
Thcophraftus apud Athcnæum rcfcrt, Androna Carancum ribicinem, dum fonarct,
morioncs ar^•pno'* quc numcros corporc crtccifsc, Sc ob id apud ucrcrcs falrarc
uocatum hiifsc ficclifsarc ; poft qucm Clcophanrus Thcbanus, &: Acfchylus
mulras fataroriac riguras iniicntrunt, quas i^wiciiovt B Sicula uocc appcllatas
Epicharmi audorirarc infinuar Arhcnacus. undc hodic apud multas Iraliac
narioncs Balli nomc adhuc pcrdurar.Fuitporrohaccfaltario
rantacc\iftimarionis,arquc honoris apudantiquioi-cs,ut Apollincm
faItatorcmuocarcnt,qucmadmodumPmdarus: O sj^Hscc AyXjaxs i>cij dc quibu^ lic
luucnalis» Torfttan exfpecirs ut Gjditana canoro Sat. x i. Inciptat prurire
chorOy plaufuq, probatæ icrram tnmulodcfcendat clunc pucllæ, Irritamtntum
veneris langtientis, et aird piuitis vrticæ &! huiufcemodi aliæ . Ab
inucntorc autcm modo uocarac fucrunr aliac Pyrrhichiac a Pyrrhicho quodam
Laconcfcu^ur alij maIunr,*a Pyrrho Achillisfilioinucnrac, in quibus arman
falrabant cuni canru, &: llnc cantu. ur uidcrc licct c\ i conc ab antiquis
lapidibu5Cxccpto, qucm hic poncndum curai.imus. H 1 A (Pyrrhichias autcm
noftris tcmporibus acmulantur illa pugnarum
gcncra,quasMorcfcaspopularfuoc'ai3uloai^pclIant.) Atquchac
uarianominaobrinucrunt, utOrfitis, et Epichcdios pcncsCrctcnfcs, Carpaca apud
Acmancfcs 6c Magncrcs, dc qua Xcnoplion. 6. de cxp. Cyri. libro, apochinosliue
madrilmos, quam mulicrcs faltabant,&obidMartypiæ uocabanrur quac
Ibbihorcs,^: uarictarcmaiorc pracditac crant, ut dartyli,iambici, molnfiica,
cmmcJia,chorda\,ricmnis,pcrfica,phryi;ia,nicariimus,thracius,calabrifmus.
Tclclias aquodam uiro TcIclio,qui primus camarmatas falrauir,fic uocara, qua
utcntcs Ptolcmaci milircs Alcxandrinn Philippi fratrcm fullalcrunt,aliac
rornarilcs liuc ucrforiac, quod lc in circum ucrtcntcs falrarcnt .
Erorianus,qui Andr.)macho Ncronis,quodfcribirGalcnus,archiatrocontcmporancuse.\lhtir,has
B faltationc5 /ir#t/c uocatas fcnbit.ahac infanac, ut caudifcr, mongas,
Thcrmaultris,nccnonanthcma,quamfaltanrcsobibanr,ita diccntes, vbi mihi rofic,
ubi mihi lilia, ubi mihi apia : ahac ridiculac, uc igdis,madrifmus, apochinos,&:fobas,morphafmus,C
.laux,6dlco: ahacfccnicacqualcs tragica,comic.v,&:lat\ ncaraliac lyricacquakspyrrhichia,
gymnopacdica hyporchacmarica. quac omncs quomodo ficrcut, non cft præfcntis
tradarionis dcclai arc ; fatis iit inrelligcrchanc rcrriamlalrarioncm
rotatqucplurc^adl.uc diucr (as fpccics, quibus libcllum proprium dicauit
Lucianus, habuiflc ficut ctiam diucrlis motibus tam pcdum, quam manuum
utcbatur. cumcniiujnotusomniscxfcnrenria Ariftotdis cximpullu, arquc 7..Phyr.
traducoponafur,falrantcsaurimpcllcbantcorpus,auttrahcbant;, &: hoc furium,
ucl dcorfuin, ucl prorliim, \cl rerroifum, ucl dcxr C trorfum, ucl fmillrorlum
: a quibus poftca motibus componcbatur limplcxambulatio,flcxus,procurfus,raltus,diuaricatio,claudicatio,
ingcniculatio,clatio,iactatiopcdum,pcTmuratio:quil)Hsto:a faltariopcrficicbarur.
De finc faltationis^ ^ deloco. Cap. yilV M antiqui
inccrraminibus,atq.ucnationibus,pcduni cxcrcirationibusfcrc lcmpcr Itudcrcnt,
manibusq.moucndisnullamcuram adhibcrcnr,ucnlj-uilc hr, ut prius faltatoriapancs
intcriorcs dumiaxar cxcrccns inucuta
iit^dcinccpsj^iifot^c^ft/icquacordinarasmanuum motioucs cdoccbar, ci
adiunctaiic, ut una cuin ccrcris pracdiCtis motionil^us mannum conncxioncm,
confcrtioncm, coinpcdnnationcm, diilcntio— H ncin ico ncm, complexum,
altrmationem falrarores pcragerent : arqucita D vniuerfa faltatio ex motibus
tam manuum,quam pedum ad rcprae fentandasresformatisconflata fir. quod autem
faitantcspraecipue brachia moucrent, figni£cauit et Ouidius ubi dixit: » . et i
de Sivoxefl, canta, fi mollia brachia, falta.arte auia. Brachia faltantis,
vocem mirare canentts. HuiusfinisprimariuslicetCvtdixiraus)imitatio foret,
nihilominus alios eriam fincs eam habuiffe compcrio ; nam ad rhcatra, &: ad
ludosvoluptatisgratia,necnonob rcligionemquandamadfacrifi loc.cit«.s cia in ufu
fui nfe practcr Platonem atque Plutarchum teftatur Galenus, qui in principio
curatiuac artis uchcmenter contra ful tcmporis homincs inuchitur,, quod
faltatoriae nimis opcram darcnt, quafifolisuoIuptatibus,&ludisdeditibonasartesnegligerent.
Qupd p paritcradquacrendam corporisfonitudincm militaremqucpcritiameadem
filtatione maiores noftri uterentur, tametli fupra ex Platone comprobatum
fuerit, tamen addendum eftillud, quod omnisannata faltatiopyrrhichiauocitatano
ob aliud inucta fuit, niliquouirtuteilIius;tampucri,quam uiri,&:mulicrcs
modo hoHcs cffugerc, modoinuadcrc.aliosq. gcftus bellis gercndis neceflarios
pcrdifcerent. unde apud Xenophontcm Paphlagoncs Mimam filtatriculam a Myfo
pyrrhicham filtare iulfam confpicati,admira tes græcos interrogarunt, numquid
mulicribus ctiam in pugna uterentur.inhocquidemfaltationis gencrecum Phrynicus
fe excellenter in fabula gcthifct, illumfibilmperatorem Adienienfcs delegcrunt.
Nequcctiamdifficilccftindicarchanc candcmfaltationem, et bono habitui
comparando, et fanitati conferuandac no p parum conduxiffc. quandoquidem de
nianuum gefticulationc, dc^'Ptumicpcritur&ab Hippocra cur.aon^ ^ ab
Arctaco, atqueaIijs, procxcrcendis&:lanis,&: inrerdum «ap 1. ægris
corporibus ufurpatam cffc . Temporibus uero nofttisfaltationes alias temporc,
ordine,&: ccrto modo fadias talcm utilitatcmpræftarc ncmonegaret,
qucmadmodum Galenusfe plurimosfanitatircftituiilcaliofqueincafoliusfiltationisauxilio
confcruaffeconfitetur: quifimiliter et faltatorum excrcitationes intcr ceteraa
medico petita recenfuit. dum dixit: isx^^&v ctUnCrovciKtvkciis
ivttiSK^^ivrxt itlytsx, KCti tSi^tJ^mvvTxt s^icponwvoi ri^isa, Kcet ok^«»>
CflecTij IfxvisxvTtu, Kxi nygoofvgtvat, Kxi i/g.c)(i{ov(fiv \m Trrltsov rKCKti>A«.
idcft faltatorum uehementcs motus, m quibus maxime fal>>tant,&vclociflriiTicuoIutati
circumcirca uertuntur,necnon genua fleæntes furlum exfurgunt, atcpc crura
plurimum atrra* hunt £ . loi A hiint>diuAncantquc. ut dubirarc ncmo dcbcat,
quln Orclicfticam ingymnalY^ca mcdicinac iurc collocaucrimus; praccipuc quod
Socrarcs in conuiuio Xcnophontis fc falratoriam tum ad ualctudi>confcruandamquc,
tauTad corporisr)hurcompa randum cxcrcuifsc palam profitctur, cuius quoquc
gratia cum fibi amplam domumoptallc tcrunt.Qui uero hanc orchcllicam cxcrcc
rcnt,uariosfuiIsc rcpcrio. Cinacdosmaximc omniimilaltandi arti
opcramnauafsch^nihciuitPlaifrus : apud qucm Pcriplcdomcnus fcncx lic ait. Tum
ad faltandum : non Cinacdus vfquam magis faltat,quamcgo.quamquam Nonius
Marccllus Luciiij tcftimonio,atq. ctiamPlaut:,valt, cinacdos didvisa uc crib.
faltatorcsipIos,atqucpanromimos, 6c totisuiribuscontcndcbant, utnonrarolic
ludantibus ofsa aWqua frangcrcntur, ^Sc luxarcntur, quac illis palaclbico quoB
dam paclo ab alijs diucrfo fc rcmirrcrc cofucuilsc rcllarur Galcnus .
Hoctamcnanimaducrrcnducfsc duco, C^alcnunon modoluchim arhlctica,qua
rclpub.bcnc inlliruras odifsc fcribir, improbafscuciu&:lanirariftudcri:
inrcrduparcc laudafscur porc qua roburquidem auecrur, at luxarioni s, ac
fractionis ofliu, nccnon lufTocarionis pcriculumimmincat.
fmiilircr&:Clcmcns Alexandrinusqui tcmpore Galcni Romac floruit,in iij.
Pacdag. lib. ubi cxcrcitarionum traclationcm habct, lu uolutatoriu nuncupabatur,
fpcciesq. lucbc erat, na in luda ccrtantcs fefc dcijccrc ftudcbant,rccUq.
mancbanr; in pancrario aurcm noUi rarorio humi proltcrncbatur;atq. ibi inuiccm
c6plicati,fcq. mutuo conuolucntcs, altcr altcru libi fupponcrc nitcbatur
rqucmadmodu clariflTimc moftrant dcpicli hic nummi cuiufdam Salulbj Audoris,,
quifubValcntiniani,&: Placidiac Augultac principatu Africac rcgno ui
occupato ludos fimilcs, atq. alios ob uiaoriam cdidir. tor A Dc hac
cxercirarionc uerifimile mihi fit, AriRorelcm vcrha rccifie, lib. S M
ubiiiulhim crcftum,& ftantcm continentcr,&: tuto uiccdcrc po^c
'^demonftrar,quia pcrindc fe moucrcr,ut palacrtrirac, qui pcr puliic rcmin
gcnua fubfidcntcs procurrunt.Dc hoc itcm ahcui probabiIc uidcrctur,Iocutumcnc
Martialcm,ubi dixir. 7>{on diho qui vtncit, / q'a fnci nmherr fiouit Et didt
mclius thv ivccKKivoTrd^wj. nihpotius cxponcndu cllct «WAiFOTraAw,
rcficxioncsquapalacftrlta rcduii^opcdorc aducrfariurctrahcbat,ac i(!iuilhus
dcuitabat,aut potius ( vt crat Pocta fcmpcr obfcoenitaru amator) ca lcdi
luclaintcrprctcmur,(4. K?u^07ri?jiv Domitianum vocaflc tradit Suctonius.&:
quaafpurcilVimistam uuisq. foeminis cxcrccri confuclTc narrant e^.colle.'?.
Spartianus,Lapri dius &: Capi tolinus . Dc codc itc loqucbatur AnB
tyllusapud (^ribafiu,du dupliccluCtactrccit,altcracrcLlam,aItcrri fupcr
pauimcnto; pro luda lupcr pauimcnto nil aliud intclligcsnili PancratiQ
uolutatorium,quod tamen ualdc diucrfum crat ab alfc ra uolutationc,ab
Hippocratc ihts^J^Hirm nominc lignihcata,qua ho^ ^j^^: mincs in palacftra humi
prolh ati ucl loli, ucl cum alijs circumuolta. ucbantur,&:dc qua Coclius
Aurclianws ucrba fccit^ubi uolutatio^.Jdiact. ncmin palacftra pro diminucnda
carnc laudauit; fiquidcm inca ncc certabant,ncquc comphcabantur,fcd folum
cclcritcr fupra pa uimcntumnitidum, aut pulucrc confpcrftimfcfcrorabant. undc
Galcnus cam intcr cclcrcs motus non linc ratione poluir. 2. dc tue. De
Pugilatu,^ Pamratio, c> CefiiLus. Cap. I X. ^c^Kjr^^f X yilatoriam
'm/yiJUKH¥ a ( iraccis uocatam antc Troianom?\ rum tcmporam uiu tuiilcjtcftati
funr Hmius,&: antc Vli C «j Kjf^ nium Homcrus,qucm ctiam Plurarchus m
i.Symp.obProb.u §P--£^if fcruauit, continuo pugilatuml uCtac,&: curfui
iccirco pracponcrc, quoniam hoc cxcrcitarionis gcnus pii us iUis origincm
accepit,ficuti quoq.Lucr.hoc ucrfu innucrc uidciur. ^fjnaantiq ta manus,
yngues.diTitcsquc fmYUvt. Libj. Quid vcro clTct hæc cxcrciratio,quomodoquc
pcragcrctur, pauci (quod cgo fciam) diligcntcr cxplicarunt, &: minus
cctcris hac rcni intcllcxcruntilli,qui pugnaccftuu,&: pugilatum idcpcnitus
cxftitif fc uolucrunt . ex auctorum tamcn (cnptis conicLtura cofcqui pollumus
in hac cxcrcitationc homincs nudos conccrtarc cofucuillc, pu gnisq.
ftrictisuclnudis, ucl acnca,ucl Iapidcafphacraplcnis,undc ^^fCf«t;^t^, uel
loris,laminauc circumlcpti fcfc inuiccm pcrcutere, modocaput,mododoihim,modobrachiapetcnres,ncque
vnqua fcfe mutuo c oniplicantcsi in qua pugnafupcrabat qui ucl aduerfarium
pugnorum idibus in terra profternebar,vcl grauius &: damnoD a. ^ymp. fius
fcricbat;quamquam non defunt qui ct calcibus huiufmodi puPf«b.
gnamfavfliratamtradant,obidq. apud Senecam cpift.Si. non o-qui hanc
rcdiligctiflimc tra(flauit,nullum poc* E ncucrbu de hac exercitatione
habi]i.t,/icuti ncc vllus alius fidc dignusmcdicus exccpto Arctæo, qui in
ucrtiginofis pugilatu comeuarus. Qupd fipugilatus mcdicæ gymnafticac
excrcitationis gcnus cxftitifset,æquii ccrte crat,non adeo ab oibus filcntio
practcriri.Altera ratio eft,quod,fi natura pugilarus exa*5te fpeftemus ^ cii pcuflioncs,
&: euitationes bellum gcrentib s necefsarias acmulctur, ut
diccbatPIutarchus,cdocearq.quin militarem pcritiamagnope re adiuuet,infitiari
non pofsumus; at cu iolum brachia,atq. pugnos cxerceatjinterdumq. potius
plagis,ac grauibuspcrcufl^onibuscor pusofTcndat^quomodo ualctudinis
conferuationi,bonique habitus acquifitioni cofcrrc poflir,no uidco : ut tuto
diccndu fir,pugilarum in gymnaftica mcdica exiguu ufum habuifse, in militari
ucro mul^ tum,in athlctica plurimumrcuius principes,&: au(5lorcs fuifsc Amycum,atque
Hpcum,prodidcrunt PIaro, &:Galcnusi ncc noninqua adeo Glaucus Caryftius
cxcclluit, ut quinta &: vigefima Olympiadecoronatus pi(flæ,i. pugilatoris
nominc pcr excellentiammerucrit uocari . Pugilatorcs iftos pinguedini
comparadac opcra de\a f"|^c.^^S*^P^'d Tcrcntifi.quod agcbat,
utgrauiuspcrcutere ua3, *
lerent,&:plagasip(isillarasminusfcntirent:cftcnimcxpcrientia&: ratione
coprobarij, obcfos minus ex carnibusiniurias fentire . Cur autcTcfprio illc
Plaurinus,ab Epidicointcrrogatus,quomodohcri lis filius
ualcrct,rcfpodcat>pugilice atq. athlcticc, no cft admodu j.dealim. dilficilc
conic(flura cofcqui.quod eria Galcnus fcripru reliquit, Lufacc.i. £tatorcs
potiiriinu athlctas ueros cfse uocatos,led pauUo antc ipfius 'tcmpora etid-codc
noininc appcUacos fuilse pugilesA pacrariaftes, qua dc rc ficri por ut Plauri
acrate pugiles ab athletis (liiicrfi cfTcnt, ^'J^u i evtriq. tamcn robori,
&: corporis crallitiuiludcrct^iSd iccircorcruus
illcmcritopugilatum,&:athlcticam fcparaucrit,hcriimquc fuum robuilum, tSc
pinguiucntrccflc llgnihcarit. Exluvla (5^pugilatu tertiumquoddam cxcitationis
gcnus componcbatur, quod pancratium communitcr gynmaflici omncs appcUabanr,in
hoc( ut tcllatur Arillorclcsprimo Rhcroricorum)qui cxcrccbanrur,aducrfa-^^^*
rios,&:pugnis rcrirc,&: comprimcre,&:contincrc,&: dcijccic
(hidcbantrnam pugilcs lolis pugnis conrcndcbanr,ncc umquam compli
cabanrur>ut commcndanda iit urbanitas Horatij,qui ^.SaryrJi.x.
ucnuitcadmodumphrcniticos, quod pugnisminiilros,&:adilarcs fcrirent
pugilesvocauit.luclatorcs comphcabantur,&:comprimcbant,ut dcijccrcnt,fcd
pugnis minimc pcrcuriebant, pancratiaflæ ^
tumurroqucutcbantur,&:tumcriamquacumquc aliararionc, ut
dcnribus,gcnibus,calcibus,rahrris, dcniquc toto corporc ( ur dixit
Paufania5)aduerfarium uincere contcndcbanr,arquc in eo a pugili^^-i clu, libus
dirfcrcbanr. quod iUi pugnis llrivftis, hi digirisfohimmodo in flexisccrrabanr.
atquc hoc iiiznihcarc voluir Oalcnusvbi fcrinfit: ^-^J^ %i A iKXso: TJu: in
pancrario protcndcrinr. tahs ctcnim manuum hgura prchcnfan'> dis
aducrfarij.scui maxime ftudcbant pancratia(bc,ut nomen quo» que lignihcarc
uidctur,ualdc accommodata crar,his dc caufis cxcr citatio hacc Trcmioiyav
uocara cflquandoquc,(icuti iMato Eurhydcmum 5rflrftfat;^0Kdixit,nccnon ambobus
ditHcihus ccrramcn habcba C tur,ob quod C lalenus in 6.Hpid.vbi renibus atfcdis
cxerci tationeni commcndar Hippocrares, fub tali cxcrcitarionc non dcbcre pancratium
ob magnirudincm laboiis intclhgi crcdit. qua itcm rarione pcrmotum opinor
Plaroncm, dum dc lcgibus lua ilhi paru al> ahquibus approbata fcminas
excrcendi rationcdudus, mulicrcs folummodo pofl nubilcm acrarcm pancratio
cxcrccri confulir. de Pancrarij fpccic quapia loqucbarur mcafcnrcnria
Galcnus,quandoincommcnrarijsfupcrhbcllum defalubri diactadixit,gymnaftas
fere,quos impinguarc uolcbant con(liruil]c,inrcrcxcrccndum TT^ ouis
ncfcif,maiorcs noftros intcr alias cxercitationes,utdVputatPIu:archusij.
Sympof. v. ad fpcchiculat, ad miIirarcscxcrcitationcs,adianos habirus
acquircndos inflirutas curfum quoquc habuifsc? cui locum pcculiarcm in
gymnalijs allignatum nullum uiderc licet, quod hacc cxcrcitario m uijs ipforum
communibus, dum ab alijs non occuparcntur, ficri pofscr, atquc ctiam quandoquc
in loco, ubi alrus puluis llrarus erar, (i crcdimus ^
Luciano,aiZcrciur.ncquccnim pcridromidasad curfum,crfino-InHbioga mcn
innuat" fcd ad deambularionis ufum inftiruras fcimus cx fupcrioribus.Athlctacqui
ludorum &: ccrraminum gynmicorum cclcbritatcsrcpracfcnrabanr,ufqi:eadcocurrcndi
uimintcrdum acftimabant,ut (quod rcfcrt Plinius) licncm (ibi iplis inurcndum
curali.i i c.57 rcnt,quominus illc currcdi cclcritatc,(icuti folcr,impcdircr.
Huiufcc curfus ccrramcn, (icur 5c luctac primos Elcos linc ullo uctcris iDCmoriæ
cxcplo infli ruifsc audor cft I^aufanias : apud quc fimiliy.&^.Eiu ter
legitur,Endymionc filijs dc impcrio ralc ccrtamcn in Olympia .E|»ai. fe,quado
et Senecaintercxcrcitationes eorporis,quarurationehabcndacenfuit^primu locum
curfui dedit, etfi non admodum percipio,quidcpift.3. indicarcuolucritdumfc
Hieram fecifscquod raro euenit curforibus, aiirnam fi (vt eruditilGrausMurctus
putat) pro Hiera mcdiaftadij lineam cocipiamus,. quomodo curfores cx raro
ficcrc dicat,non fatisafscquor.Huius trcs tantumfpccies cflre-^ cifse AnrylJum
rcpcrio, altera in anteriora currcdi, aJtera m pofterioras, B riora,altcrain orbcm.quauisitcapud
Galcnu,&: (loIichu,&:diauIu i do!icliusdup!cx unocurfu ftadiui
diaulusduplcx, ic ipfc ftadium, fcd rcflcxo curfu.ut ficri poflc cr^da
pcryftiljj intcnonsambituiiuqucm diaulum,ob duorum ftadioru mcnfnrani uocatum
tradit Vifrimius,huiulccmodi curfui infcruific . Quaproptcrfalfum illud cflc
dcprchcndirur,quod apud Suidamfcgiriir, ftadiodromus longiorcm tradumctiri
curfu dolichodromis,cum huius conlrariu manifcfto intclligar cx
Parmcnioniscpigrammatc> M'i>.d
moucro&:2rauiorapondcrainrcrdumfupracapiir, nonnunqnam fupra
humcros,aliquando in pcdibus gcftafsc. qucmadmodmn uidcrc cft cx hac ucruftac
tabulæ pi^ura, in qua faltanrcs appofiriffimc repracfcnraniur : quamquc ur
anriquain,&: ucram a Ligorio acccpiixius.. i2t A dccorarcnt. Erar quoq. q,
fupra vircs oleo un£tos &: ui no plenos pcdib.falrarct;inrcr quos uidores
ij ccfcbanr, q. ita fcfc dcxtcrc gcrebar,vt plubricitarc humi no
cadcrct.atq.hijp uic^toriac pmio vtrc cfi vino tcrebatiq. vcro rcrra
narib.pcuticbar,n6 linc magna uolupratc fpcAatorib. risiimoucbat.Ici
auranriquirus obfcruatuinludisiiaccho dicatis,quos«\ioc(iurccvSx TTfof
TwKflCi^f «F.i.hic fub dio fupra vtrcfalra,& Eubulusapud Ariftophanis
intcrprctc Kcti7r§oarq.iIlos ipfos ne torpcfccrct i marislitrorc (clc
difcis,atq.iaculis,taq mili tib.apris,cxcrcuifsc:quafi fi no lacdcdis
hoftibJaltCu.niac agilirari jpforu c6paradac hiuoi cx:crcirafio accomodata
cfscr. Athlcras ucroi cofc cxcrcuifsc,nccn6ipublicisccrtaminib.c6rcdifsc,manitc
(IQ faccrc pot coisaudtorum liua,qui intcrarhlcraru ccrra.minadifcumocsuno
orcadnumcrar,&:pracrcr hospic^luni/iuahic damus. SECVNDVS. 122 ficiit ctiam
Galcnus,Acrius, Paullus>&: Auiccnna inrcr cxcrcirariones fanitari &c
bono corporis habitui confcrcntes difcum reccnfcnt . Scd, priufquam longius
progrediar, rarioni confenrancum puto admonerCjDifcum pcncs fcriptorcs uaria
fignificafse, na ccftarur Suidas, discum fuifle inftrumcntum quoddam rotundu,quod
aliqn adco grauc crar,ut uix ab uno holc elcuari pofTctiucl uri a D. Hicronymo
dc fcipfo fcriptu cll. Dc hoc cquidc locurum opinor Solonc apud Lucianum, ubi
intcrrogans Anacharfin, nunquid in gymnafio globQ qucndamiaccntcmacncum,atq.
tcrctc,in paruifcuti figura formatum,ncq.lorum,neq. balthcum habcntcm
uidiflct,qui grauis,&: c6prchcnfu dilficilis crat, cum manu furfum cxtortum
in acrc ahquos iaculari confucuiflc,fubiugit:Aliqnct inucnio,inflrumcntLi illud
figura foHs corpori fimilcm habuiflc,quod ab Aicxandro in ij. probl.
(rfucisAphrodificnfis,fiucTrallianus,qctmagisfufpicor,cxftiterit) foliscorpus
/loxdj uocctur. Vocatus fimilitcrluir difcusquadra rotunJa,quæpulacin
mcnfasfcrcbantur. V ndc (/^i^K0cu fcrrcus, crat,mafsam uocabir.Huic artcftari
uifus cft Manialis his ucrfibus, Spicndida cum rolii mt Sp^kmni pondera difci,
isif procul pueri, ftt fi mcl ille nocrns, ' Alij.quibus cgo afscntior,credidcr
jnt difcum fuifsc laminam quadam trium ud quatuor digitoru cralfitudinc,
logiorcm paullo phis C pcde,alias lapidca,alias fcrrcam,Cacncam quoq. ex
fcpulcro Marci Mannij Philopatris Athlcrac in via Salaria pofi:o fc
uidifsc.tcftatus cft nobis peritiirimus Ligorius) cuiufmodi maiorcm parrem, nc,
du cx alto rucrct, fragcretur,fuifse puto, planam, quafi lcnris fpccic rc
fcrcntem,quam in acrcm proijciebant,fcd modo a iaculorfi milTionc
diucrfo,fiquidcm inmitrcndisiaculisbrachiapandcbant,mox prorfum impcUcbant
contra in difco manu adpedus adduda, atq, cxtrorfum U dcorfum rcdu£la,
rorationis inftar illum in acrcm ciaculabantur, ut pcrbellc cxplicauit
Piopcrrius hoc ucrficulo. M jffi^c nunc dtjci pondus in orbc rotat . Quod cnim
difcus figuram,quam diximus, lcnti fimilem habucrir, practcr Diofcoridcm
Icnticulam J^icn/ov nuncupantcm,cxprcfsa hic comprobar Difcoboli marmorea
ftarua, quæ hodic Romac ia acdibus loannis Bapriftæ Viftorij fcruaiur, in cuius
manu difcum figura a nobis cxprcfsapofitum uidcrc licet. qj* itc oftcclit altcniis difcoboli brachiu
Lapidcu hodie in mangi Tufciac duc is acdibus Pitris u ocatis fcruatu, cx quib.
fimihtcr difcu eiacuhidi modu inieUigere licet, ut prudctcr nos monuit
dodiflimus Peirus Vittorius ætatis noftræ ornamctu,quibrachij figura ad nos
miiit. . nj^ H.-irum fbtuarufimilcsaliasdiK-isdifcobc^Iorfifuiflt ucrifimilc
cfl. qrarumunacxacrc Myroncm pracclarilfimiim (btuanufinxifle. a Quinftiliano
cclcbratam,alii 1 aurifcum pictorc illuftrcm cxccllcntcr 1215 Icnter pinxjflc,refcrt Plinius-Hanc forma
difcl una cu prædiO:is te
fUnrionijsriuidiflctjacmaturecxaminafrc^^GulielmusillcChoulus, nuqua ccne
affirmarc aufus cflet>difcii pila rotunda in mcdio pcrfo rata fuiflcjnifi
bonus illc vir nomine pilæ qualibet re orbiculatara practcrl atinaclinguæ
vsuintellcxerit. Atq. hoc dicojqifi D. Cyprianus in lib.dc fpcftaculis difcu
uocat orbe acneum, &: in Marci Aurclij Imp.numis quibufda Apolloniæ lllirij
cxcuflTis, quoru cxeplarfupra pofiiu cft,hLiufmcdi
Difcobolorulufusrepracfcntatur, in quo difcu quadra quanda orbicuIata,& in
mcdio perforata fuif feapparcr.Vt hinc conijcia,n6
vnadifcoruformacxftiriflc,qua fiuc in facrificijs,fiuc in gymnafijs
vtcrcnf.lllud attamc prætereudu no eft,in difco iaculado artc quada,vt Pindari
interpres oftcdit,neccflaria cxftitiflcjalioqui lacularorcs laudcfruftrati
deridcbarur,&: facpe damna infignia fpeftatoribus afl^c rcbat, quod a
Phoebo adiu fuit,quc difco HyacinrhuinrcrfccilTe fabularur. Difco fi^milc erar
al rcru excrcirationis genus,^AT/Jf»«; a Græcis appellaru, qd*" in palacftra
aditari folirufcribir Galcnus.hoc ab halrcribusfupra nominatis,quosfaltatorcs,vt
vehemcntiusfiltarcnt,manibus coprehcdcrc
c6fucuiff^e,dem6ftrauimus,diuersufuifsc aperte declarauit Antylluscuius,
verbaapud Oribafiuita fcriprarcperiurur in capite TFtfi iiKTUvo ^u^coi/r%, Koci
av yKocyiTrrQ u^oou, h Kgctrovyrxi ^iivov \\/ 7rgcrccfecundum dorfi aflenfum
manibus uiciflim fe fleacbat. Ex qui bus vcrbis plane indicari vr,quod,Iicet
halteres huiufccmodi ex eadcmatcria,atq. eadc forma,quafaItatorum pon dera eflc
poflcnt,nihiIominus ab illis diftcrebat,quod n6 modo ma nibus,ut
laIrarores,renerenf; uerum eria uarijs modis emitrerentur, pcrindc ac
rcporibusnoftrisapud multosin vfu habef,quifefe excf ccr,aur pila,autlapidc vel
fcrrcu,vcl plumbeumanibus,ac brachijs extcfis,&: circumadis in alru
mirtcntes, de quibus locurus fuit Aretacus,aua:or no minus probatus,qua
antiquusuibi in dolore capitis •f •cAT(/f(i)vi3 tum pro
modoprofcdusgrauiores.Exquibusuerbis elicitur Halteres fuifse maffulas quafdam,
fiue manipulos ex uari js materijs
modolcuioribus,modograuioribusconfedl:os,eamagni* tudine,utmanu quilibet
caperetur. qui mcafenrentianedumfolis manibus, uerum etiam funiculis halteribus
ipfis circumfufis,deindeinter-proijcicdum explicatis,emirrebatur,perindeac
faciunt hifce rcmporibus mulri, qui fic aut rotulas ferrcas, aur cafeos, aut
quid aliudfimilcproijciendo certant An uero ^ATwftsaPlarone
interccterasadforrirudinemmilirarcm comparadam excogitaras
cxercitationcsnominenrur,nihil cerre explicatumhaberur: opinor
tamenegOjipfumubi 8.dclcgibus>hæc dcmulicrum propri js ^
CKcrcimionibusknbit,KaUiktsl(X)^ug(!Q nilaIiudanimoconcepifle,nifi quod jllæ
tumlapidibusamanibus, tum a fundis emillis inter fe cerrare dcbercnr. nam, et «Arwftfi
aliquando lapides erant, quos a manibus excrcitatores cijccre confucuiflc
indicauimus ; undc fub nomine lapidis a manibus «m Hi^AT«^ I30 tes,ac primo tendcntcs,deindc remittentcs
illas eiaculabantur^atq. hi coramuni appcllarionc rojwTxi^ucl rofhcci
uocahantun vndc uencnum quoddimrofiKov nominari fcribit Paullus Acginctamcdic-us,quod
Barbari fagitras ad fcriendum lethali us illo inficcrcnt:laculatio ucro non
modo finc amcnro, arcu,ba!iftaue efficicbatur,ue rum etiam grandiorcs fagittas,
craffiorcfquc virgas,& plcrumque graucs palos rcquircbatjquinimmo
fagittarij folis brachijs fcfc mo ucbanr, dKOvrilc.riQ aurcm fiue iaculatores
iniadu brachia contorquebant,cxrendcbanrq.&:practcreadorfum,necnofifemorapedibusimmotis
flcdcbanr,agitabantq.qucmadmodum tcporibus noftris, quos pali iaculatorcs
appcllant,fasftirare confpicimus:utrique tamc in huiufccmodi excrcirationibus
obcundis no paucis viribus ll.deærcj indigcbant, unde non fine rarionc
Hippocratcs, multos ex Scythis locls^' ^ pracimporcnria humidirarishumcrum,neq.
arcum intendcrc,ncquctelumcontorqucre poruilfe mcmoriæ mandauit,quiparirer in
initio libri dc fradiuris diccbar brachij figuram aliam eflc Iukkou' rKTyiZ
K(crcccfvjtu,cc^^oJ^t ivotqrkuJ^oPHiriv.KAMj^l \v M6o£iO\imv,%Kko\v7rvytAn.
idcft,in iaculationc f undarum, S>c lapidum cmiflionc,nccnon pugihitu.Habcbantucro,quific
excrcebantur,terminos,&:fcoposfibi propofitos, quos modo præterirc,modo
attingcrc, uiaoriæ gratia quifque conabatur.quod explicauit Horatius hoc ucrfu.
Sæpe difco, Lib.
i.car. ^^t^pf trans finem iaculo nobilis expedito. ' Ccrerum hoc in loco id prærcrirc
nolo,quod balifta fuit tormcnti Iib. de re quoq. gcnus,quo fccundum Vcgctium
Iapidcs,&: fagittac eiaculaiTic^c 1 ^f^^ &:quodfimilitcrfagittas
catapultis, &:fcorpionibusanti^ quos cijccrc confucflc fcripfit
Vitruuius,dc quibu^ tractare ad inftitutum nolhum minimc pcrtinct: quas ucro
nos fagirtationcs, &: iaculationcs travftamus,illac funt,quas gymnaftica
ficultas tamquam propriasfibicxcrcitationcs complcctitur, Quod cnimmcdicinæ
gymnafticaiaculationcs, atqiagittationcs prolanitatis adminiculisin
vfuhabucrit, (licctapudauclorcs rarofcriptuinucniatur) ininfuaf. dciamcn
conijccrc poflumus, quod antiqui, refcrcnte Galeno, ad bo.ar. cofdcm mcdicinac
&: fagittationis, iaculationisuc DcosApolIinc ncmpc,atq. Acfculapium
cffcccrunt. At iaculationis vtriufquc tam cum arcu quam finc, praccipuum in
bcllica gymnaftica vfum apud prifcos fuifse, locuplctiflimum tcftcm Platonem
habcmus,qui mulicrcs,& virosfururos bcllisaptos hifcc in primis cxercendos
curauit, id quod mulicrcs Scytharum antca faccre folitas fciebat, quas Loco
cit. Hippocra,&:pcdibus, &:cxequisarcubusuti,&:lagittasciaculari
conA confacuifscfcriprum reliquit; ur filcam Homcrum, qui Myrmidonas Achillis
militcs, dum a bcllo uacarcnt, fcfc iaculado excrccrc, nc pcririam milirarcm
amittcrcnr, finxir.quam pcritia quanropcrc iaculandi,
&:fagirrandicxercirario,adii:uct,quanrumq.cadcm roboris laccrris
affcrat,clarc indicauit Vcgcrius in i.dc cxcrcirarionc militari lib.Arhlericam
ncq. iaculandi cxerciratione caruifsc,Hcr culcsilliusaudor rtdcm faccrc porcft,
qucm faLMttadi pcririirimum ca tacultare ccnraurum Kcf^um quamuis rcmorum 6l cc
ruam acri pidcm transfixifscharpyasq.uolucrcs m mcdio acrc confccifsc,rra dit
Scncca; atquc cum co alij . Ad hacc criam diucrfac illac,atquc
mulripliccsbclluac,quas in publicisfpcdaculis,acludisathlctæ
modoljgirris,modoalijs armis intcrimcbant, clariflimum argumcnrum pracbcnt,
ccrtatorcs illos athleticos iaculationcm quoq. B cxcrcuifsc, ncc modo ignobilcs,
ucrum ctiam maximc illuftrcs uiros, arquc ctiam Impcratorcs ipfos, inrcr quos
duo adnumcranrur, Commodusuidcliccr raullinacrij &c prioris
Taullinacfiliac, &: Marciprincipisfilius; nccnon Domirianus,quorum hunc
ccntc«as uarij gcncris feras in Albano fcccfsu fagirris plcrumquc mulris
idcnnbusconfodilsc,fcril)jt Tranquillus;iIIum ccnrum ictibusin arcnatoiidem
fcras Ihauifsc, ram ualidis niribus, urmultasuno conficereri6u,tradir
Hcrodianus: qui fimilitcr fc ribiradco illi ccr ram n^wnum fbilsc, ur, quidquid oculo
dclbnafscr, iaculo 6c fagirra contingcrer . hrgo iacuIarioncm,& in
bcllica,6c in arhlctica, &:iii medicinæ gymnaflica locum habuifse,
compcrrum cft; cuius quidcm iaculationcs duo pori llimum mftrumcnra fuifsc,
diximus, arcum,&:fagittas, quosalij Scyrhcn louisrihum, alij Pcr(cnPcrfci C
filiuminucnifse dicunr . lamucro fagitrarummulraslpccicsfeciPiinius. mus,alias
lubriles,&: cxnlcs^^quæ arcubus,^^ balilbs ciaculabanrur, ^ quafquc
plumbaras fuifsc cxiltimamus:quamplurimorum,quin manifclic apparcar nos dc
gymnafticaarrc nKdicinacfubiccta,&:non dc ullaalia rra6c cxcrcirarionum,^:
in viucnd6,ac conucr fando arhlcricorum morum prauitatcm cognofccrc,co£niram dcKftari,arquccuirarc
liccrcr* VANTVM commodi humanac huic uirac dcambula* tio pracftcr,faris apcrtc
(apicntillima natura dcmonftrl uit,quac mirihco quoda
arriricio,iini;uIariquc^&: prope diuma prouidcntia nobis pcdcsnonob aliud
fabricauit,mli ut dcambularc, arquc dcambulanrcs avftioncs illas, ad quas nari
fumus,pcrficcrcuaIcrcmus.quod cum Pracdo illc circaCoraccfium Pamphiliac
animaducrrifscr^ ne homincs,qui m cum incidcbanr,ambularc
amplius>&:rcliquauirac munia plcnc,honcftcq. obirc ualcrcnr, pcdcs
illis> ficur rcfcrt Cklcnus > mcmorabili partmm.
quodamcrudclirariscxcmploampurabar.l)cambuIariocrgo,qu5 vclurinccc(sariam,arquc
in primis comittodam fiuc natura Jiuc Dcus nobis rribUcrunr,quanro ftudio
cuftodicnda,arquc adiuuan da fir, nullus non uidcr, co pracfcrtim, quod fi
ullac cxcrcirarioncs corporisinucniunrur,quacvalcrudincmconfcruarc,imbccilliraurmamorbocontraaampcIlcrc,&:bonum
corpori habirumcompararc ualcant, quacq. apud omncs homincs>omncsq.
narioncsirt licqucnriori ufu iinr> una profcdo cxfillir dcambulario >
quam non K -f modomedlclpræcipuam corumgymnafticæpartemefleceriinf', D tjerum
ctiam antiqui omnes ufque adco acftimarunr,ut intcr cetera priuatis
excrcitationibus dcftinata,&: in gymnafijs, et extra loca, nullius maiorcAn
curam gcffifrc, nulliq. magis ftuduifse uidcantur. quam
utaccommodataomnitcmporc deambulantibus Joca cxæ-, dificarcnt. Nam(vt ccteros
audtores fide digniflimosomirtam) Vitruuius quantopcrc in deambulacris
fabricandis inuigilandum ccfuerit, unufquifq. cx eius fcriptis facile
comprehendct ; cgo ccrtc ante, et poft Vitruuij tcmpora i»numcra in urbibus
dcambulationibus loca magnifice extru6l:a lcio. quac omnia apud me tribus generibus
compleduntur, quia uel porticus crant, uel fubdialcs loci, ucl fubterranci.
Porticus enim quandoq. theatris,quandoque tem pIis,^a. liter
fuifleporticusambulationi dicatas,fcribit GaIenus3quandoE quefolac&feparatæ
exftruebantur,qualcsplurimæ Romae olim fucrunt, quarum ueftigia nunc
admirationc Ipcdatoribus pariunt, et qualis tiiit Pumpciana,de qua &c Ouid.
Tt4 mado Tompeia lentus (patiMre fub ymbra. &propcrtiuslibro 2. Scilicet
vmbrofts Jordet Tompeia columnisy Torticus aulaeis nobilis ^ttalicis
&lib.4. Tu nequeTompeia fpatiabere cuUus im ymhra, 7^c cum lafciuumllernet
arena forum. et Mattial.li. I r . €ur nec Tompeia kntus fpatiatur in ymbra.
Exquibus triumpoetarumuerbiscIarepatet,Pompeianam porticum ad deambulationes
cxaedificatam fuiffe, quemadmodum, &: quampluresalias iwid conftrudasefTe,
apudCiceronemtcrtiode F oratore libro difputatur. Quod porro lubdiales quoq.
iocos ad de ambulatium tam commoditarcm,quam iucundiratem maiorcs noftri
cxtruerent,atqueiIlosmodoarboribus confererent,modo nudosrelinquerenL,praetcr,Vitruuium,qui
cosin gymnafijs, &: extra gymnafia quomodo ficri deberent^copiofifTime
edocuit,argumento quoq, sLit xyfta illa a nobis fuperius declarata,&:
praecipue deambulatorium illud Arhenicnfium in Acadcmia, quod pulcherrimis
plaranis confitum ad id fuilse fcribir Plinius,& ad cuius imitationcmAlcxandrum
Seuerum nemora in publicis rhcrmis,atque infuisaluifse
cxiftimo.Subtcrrancosucrolocos quofdam ambula tionibus deftinarosfuifse,quosob
id hypogaeos Hegefippus,&: Pctronius uocarint, haud uero dilfimile uidetur
rquoniam temporibus,quibus mirum in modum luxus creuerat,ficripoteft, ut una
cum cuminnumfrisalijsblandimcntisexcogirari finr achiitanda^aent wi caloi is
molcftias. nifi cos porius creda^mus fiiifTc crypro porticus vndiq. paricribus
redas, iccirco in eam tormam fabricatas,ne ambuhir.tcs a ucnris,&: a
rcliquis aeris iniurijs lacdcrcnrur, qualis ho^ dic Romac in uiridario Varicano
uifirur,^: quales fuii^e illos ucrifimile eft, quos fc i nrer rui nas uillarum
LucuUi ram in agro Tufculano, quaminmonrc PaufilippouidifTt', tcftarus
cftnobisLigoriusi quosue Plinius (ccundus in uillac fiiac Laurenrini, &c Tu1
lcorum dcfcriptionibus plunbus ucrbis dcpinxit. Dchis Varro apud Nonium,Non
uidcs inmagnis pcriftylis,qui cryprasdomi non habcnr,fabulum laccre a parierc,aut
Huripis,ubi ambularc poirinr^ Qui cnim ambularionibus fcfc cxcrccbanr, omncs
fcrc fag nitatis gratia illucl agcbant,ur neccflario cogerenrur fecundum
tcmporuin murarioncs uarios locos habcre,quibus cirra ualetudinis oftcnfioncm
ambulationcs pcrficcrcnr. Softrarum Gnidium architc^ftumcelebratinimum
ambulationcmctiam pcfilem primuin omniumGnidifccin'c,rcfcrrriiniuslib.xx xv
i.cap. x i i. Nam athlctasambularionibusnumquam uri folitosexeo crcdcre dcbcmus,quod
ncquc in ludis, ncquc in amphithcatris, ncquc in facris cerraminibus, quibus
omnibus infcruicbanr, vmquani tos ambulandoconrendifle legitur. Quod filocusin
gyranafijs arhJctarum cxcrcirationibus,a^ Iocusambularionibusdcftinarus,qucm
Xcnophon,& Vitruuius Xyftum uocarum fcribunt,uicini crant,non idco inferre
dcbcmus, arhlctas dcambulando cxerceri folitos,(ed alios in Xyftis
ambularcarhlcrasfcorlumexerccri confucuilfctnifi Q dicamus arhlcras quoquc poft
uehcmcntcs cxcrcirarioncs ambuJafTe, atquc illam ambulationcm apud mcdicos
aVfl^tfflrTrwVuocatamcflc, &:nonpropriccxercirationem :quid autcmapucherapiaforct,
infcrius dcclarabimus. Milirari limilircrpcririac ftudentcsambulationem parum
curafle credcndum cflcr,|>oltquam ncc Plato ullam eius mcntionem fccit, nec
in ullo bcllorum »;cnerc ad iumcnruin cffatu dignum pracftarc uidcrnr, nifi
Vcgctius cdocuiffct ualdc militibusfururis cx u(u cfscurafliduo cxcrcitati
ambulam fe celerircr,&: acqualircr difcanr,arquc (^b id uctcrcm confuctudinem
permanfiflc,ncc non I).Auguftini,arquc Hadriani conftuutio nibuspraccaurum
>fur(Tc,ur!nmen(c ram pcdircs,quam cquircs
cduccrcnturamI?uIarum,&:non(oIumin campis,fcd cciam inciiiiofis^arduislocisdc(ccnderc,arqucadfcendcrecogcrcnrur,quo
nulla rcs ucl cafus pugnanribus accidcrc pofscr,qua non antc boni militcs
aflidua cxcrcirationc didiciflbnt.Habuit ucro hacc cxcrciratio ratio multas
fpecl es lum a narura ilJius, tum a loco, rum a /ine drD fumptas ;a natuia qui
Jcm, quoniam, cum ambulationcm dcfinic^ de ufu rit Galcnus cx crurum moru, ac
quiere conftare, motus ilie, &: per vaitmm. confequcns ambulatio, autcrar
magna, uel parua ; aut uelox, ucl tarda,aut uchcmcnis, ucl rcmifsa : a loco
autem uariabantur paritcr ambuIationumfpecics,quandoquidcm modo
inurbefiebant,&: in gymhafijs,modo cxtra urbcm, qucmadmodum Phædrus,&:
In Oeco. ProdicusapudPlatoncmfacicbant,ncc nonlfcomachusapud Xc* nophontcm, qui
dum in agrum pedibus fcruum fuum equum duccntcm fcquereriir>mcIiori
fecxcrcitatione uti diccbar.quam fiin xyftoambulaflcr j modo in
iocispIanis,modoafperis,modoareCoclius j^^jj^^ paralyricis Afclcpiadcs,
Eraliftratus, ac Themifon Chran.2. malc commendabant,modo æquahbus,modoinacqualibus,
moc.j.lib.dc dolongis,modobiTuibus\dc quibusomnibus copiolillime difserc amCis
5.probI.parti. A fine dcmum accipicbantur deambulationes, nempe quando velut
auxilia (anitatis,ac boni habitUs adhibebatur, vcl ad corporisrecrcarioncm
peragebantur.poftquani enim grauiorcscxcrcitationcs confcccrant,nc ftatim ad
quierem tamquam a contrario ad conrrarium rranljtus ficrct,ambularioncs
paucas,&: remiftiores adhibcbanr,ficut et poft medicamenra,ac uo
miriones>arq. uniucrfum hoc cxcrcitationisgenus iTro&^tar/^riKof
appcllabantrquamquam ctiam gymnaftæ in mcdijs laboribus, porirtimumq* in
ijs,qui graucs uocarascxercitationes obijfscr,apo3.*tu.va. fherapiainrerdum
urebantur,quodGaIenus fummoperelaudan' dum iudicauir. Apud Varroncm quoque, ur
mcminit Nonius, habctur> aliquos ad cxcirandam (icim ambulatione ufos efse.
nam in lcgc Macnia ira fcriptum crat:Excrcebam ambuIando,ut liti capacior ad cænam
uenirer gUttuK An Erettum fhre Jit e^ceratath. tap. 111. VI rcrum ipfarum
naruras Icuiter perfcrutati funt, iiihilambulationi ip quampedibuscredum ftarc
iudicaruni. At quoniam profun^ dius quacrentcs in hajic fcntcntiam eunt ^
ereilosj.pedlbuTi^antes fi non ambulSt, fLiltcm aliquo pado moucrijproptcrcaquc
ftarum huiufccmodi ab cxercirarionum ccnfu cxcludi minimc dcbcrc i idco eriam
dc hoc fcrmoncm faccro dccf cui ; co præfcrtimquod multi faUis rationibus duCt^
hanc opinionem ira animis imbibcrunt> ut pcrtinaciter circdant> ftantes
pcdibus nullo modo madofcfccxcrccre,fcntcntiam fuam hunc in modum probanrcf»
uidclicct quod dcHnitum apud omncs audorcs rcpcritur,cxcrcita
tioncmmotumcxlirtcrc, cui motui (hitum planc contrarium cfse: practcr cctcros
Plaro ubiq. pracdicat,dum inrcr prima rcrum prin laSopK* cipiaftatum&:
motumuclutiduo contraria collocar, quostamcn apcrtilllmc allucinan facilc
conuinciruriquandoquidcmomntsil li,qui pcdibus crccli ftanr, licct moucri
icnlibilitcr nullo modo uidcantur, attamcn ratio ipfa,quod aliquo pado
moucantur, ccttilfimc pcrfuadet . Nam &c multorum uctcrum fcntcntia
tuif,non quac moucri uidcantur, camoucri fola, fcd multa immobilia apparcre
unum eundcm locum obtincnria, quac nihilominu^ mcucri ctficaciHimisrationibus,ac
fcrcfcnfu ip(odcmonllrantur . Aucscrcnim non tam quando modofurfum, modo
dcorfum uolitant,in motu B efscccnfcntur,quamdum in acrc locum unum fcrc
immobilircr occupant . id quod iic probatur, quia li auis quac IKirc in acrc immobilitcr
uidcbatur, in co ipfo inllanti moriarur, protinus in tcrramdccidit (utdcapodc
illaauc manucondiata, quamniiimortuam in tcrris uidcri, 6c uiuam lcmpcr in acrc
mancrc fcrunt ) non obaliam profcdo caufsam. nili quoniamcorpus illud in
fublimi inotusalicuiusabanimaincorporc faCti auxilio confiftcbat, quo moru
poftca priuatum corpus,arqucnaturacfuacdimifsumad ccn trum dcclinat,licuti dum
cotra narurac fuac inclmationcm furfuni fuftmctur, haudquaquam cadit, ncquc
itcm pcrfcCtc quicfcit, fed quali duobus motibus contrarijs ai;irarur, alrcro
corporis dcorfum a narura a(fti,altcro animac furfum conrra naturam corpus
moucnris. Idcm fcrmc cucnit in hominibus crcctisllantibus,quorum
Ccorporibnsnaruraad rcrram inclinantibus, Sc anima contrafurfumilla fuftincrc
obnitcnrc, morus quidam lcnfui immanifbftus fuborirur, cuius indicium illud
habcrur, quod li aninui a corporc crcilo ftantc cxcat, illico ipfum in tcrram
dclabitur,quia motus illedcficit,cuius bcncficioanimacorpus oaturalitcr ad
tcrram incli narum, furfum clcuatum contincbat: ur his rationibus omnino cuiuis
pcrfuafum cfsc dcbcar,cos,qui pcdibus crcCti IhuUjob conti
nuos,&:conrrarios animac,corporisqucobnixus aliquo pa:tomoueri,arqucipforum
mufculos omncscorpusgclhnrcs, &c a ccrra atrolcntcs,crigcnrcfquc uchcmcntcr
intcndi :cuiusinrcnlionis,arouccriam ipliusocculri morus racriro poftca
cfficirur, ut ftarcma^ iorcm laborcm,ac lallitudincm molcltiorcm pariat, quam
ambularc,licuti pracclarillimc a Galcno fcriptis mandatumcft. Ncque ri.ætre..
Plato ubiintcrprincjpia rcrum Itatuin pcrmdc;ac motuicontræt riwm Lrium colTocauif^ucraprorfus locutuscft, cum
Ariftotcles. 5. Phyfi^ corumlibro longaorarione ncn ftatummorui, fcd motum
motui contrarium eflTe demonftraucrltiniti potius aliquis dicar,Plaronem aliud
gcnusmotusacftacus myftice (ut fo!er) inrellexifle, cumex ipfisnaturas quoque
diuinas ccnftare aHerar. Siigiturtot rarionibus fatis comprobarur ; eredos
ftantes aliquo pztito moueri, atquc intc rdu non modicc laborarc, confenraneum
uiderur,ut non ob id ftatus ab cxercirationu ordme remoucdus (it, quod
cxerciratio defi m'aiur cfTcmorus, &:ipfcminime motus appcllationcm
mereatur, quinimmo ficuri quaplures morus,qui fanitari, &: bono habitui cofcrre
iudicanrur,ct(i uerc ac proprie exercirarioncs non ftnr,c6munirer ramen efTca
nobis fupra abunde oftcnfum fuir : fimiliter &c ftare eredum communi
notione exercirationem cfTc cenfemus. Vnde fapienrijTimus Hippocratcs, qui
vlccra curanda quicte indigere alias prædicauir, ftarc&fcdere ipfis inimica
efsc fcripiit : quafi innuereuoluerir, dum corpusfurfumueUedendo, uel
ftandodetinetur, mufculos magnopcre conrendi, atque etiam motum quendam
interanimam &:corporis naturam generari, qui ulccra ipfain
cicatricemcoalcfcereminimepermittat.atquchoc efTepnro^quod
aCoelioinEpilepfiaccurarione rtans exercitium uocatur. Num ucro antiqui gymnaftæ
inrcr alias corporu cxcrcirariones huiufce modi ftatum rccepcrint, nil ccrri
affirmare audco . Athlcrac enim cumnullumferc ufum in ftando haberent, nifi
quando Milonis imitatoresrcdi ftantcs fefe ceterisaloco dimoucndos oftcnrandi
roboris gratia pracbebanr, vel ftaru non pcr fe, fed ob alium urebanrurrideohaudquaquamfeipfos
in hoc gcncrc excrcuifse mihi iierifimilereddirur. Qupdquæfo
cerrameninftandofolumefre6lum ccrnipotcrar,quod autfpcdtaroribus delcdarionem
afrerrer, aur facrificijs, ucl alio modo amphithcatris, aut ftadijs infcruiret,
uthorumgratiaathlctasfefe exercercuclcertarc ftantcsfohtosdi camusfftabant
tamea qui athletas ccrtantcs fpe amphithcarris,atq. alijs pu blicis ( c C ri 10
ra idi do ad ao Ddc m OQI nok tili ttiu tc bt fc( H .,4, A
cisccrtaminibus,fpcdaculisq.coronasuiclomcconfcqucmur,pa pulumq.
obledarcnt;uclutoptimum corporis lKibitum,atq.f;inira lcm ipfam
acquircrcnt,tucrcturq. Hos apud Kufcb.viij, Hift. EccL
cap.xviij.M«;(«Tpiom.ichia,hoc cft armorum fi^ta confrixio ^ ^j^ B
uocata,necnonad diminucndam7roAic/us anim.aris&iinanimis carcjmas nuquid
nosob corum,qui ^> nobifcum cxcrccanrur,ino;Mam,aducrfui. n )fmctipfos verc
vmbratili puena certarcaudcbii>uis.&:poltipfum Plurar.in 7. Prob. con„ .
Uiuiahum :«AA(7fc»,u;Ttt^ vfiKQotovsiot^rccr Hd'Hquafiæremnoticædcns. lam
ucrononminustelJs^quapugniSj ] et brachijs nudi^ huiufcemodi cxercirationem
ufurpata cfse rationi cft confentaneum . Hac itaq. fucrunt duæ pugnæ
fpecies^quaf maiores noftri cxercitationu loco in ufii habuifse rcperitrita ut
nulla gymnaftica cxftarct,q inter alias excrcitationcs hanc no rcceperit.quod
cnim athlctica uctuftilTimis vfq. temporibus pugnandi armis incidcntibiis
exercitationc urcretur, locuplctiftimu teftcm Plu z.VtQb, tarchu habemus,qui in
5. Sympof. fcriptu rcliquit, antiquitus monomachiam.f.aut fingulare certamen in
Pifa ciuitate,&in Elide Pcloponnefiregionc iuxta AIphacumfluuium,circa quam
quinfto quolibet anno^hoc cft,ut Pindari intcrprcs tcftatur, alternis olympiadibus,fiuemenfibusquadragintaodo,autquinquaginta,
cerramina olympica loui facra celebrabatur, vfq. ad mortcm dcuidoru,
cadcntiumq. iugulationcm proccdcre cofueuifrc.Practcrea narrat
GaIcnus,facerdotes in Pergamo prifcum morc retjnuifsc, ut æftatis teporc
monomachias uocatas cxercercnt,quas ne quis credat fo li Gracccrri nationi
proprias exftitifsc, adcudus cft Athenacus,qui in quarto dipnofophifton
auftoritate Nicolai Damafceni Philolophi pcriparetici referr,Romanos
monomachoru fpr£>ncula no modo in feftis,arque amphithcarris,ucrum ct in
conuiuijs a Tyrrhcnis confuerudinc muruaros adhibuiffc; quamuis Romani no
monomachosjfed gIadiatorcshosocsnuncuparemaIuerint,quos lulij Cæfaris ærate in
foro nouifsimc pugnafse,quofq. pugnarcs Smaragdo lib.
NeroncfpcftaffcfcribitPIinius.Hi quoniam arrcplurimisabfurdis 18. et lib. plena
excrcebat,ut a ceteris pugnanrium cxcrcitationibus integre 37.C.J. dignofci
poirinr,nonnulla dc ipfis brcuirer cxpona, Nam illud primum dcreftandii plane
habcbanr, quod ccrtantes qua grauius poterant,fcfe fcrire ftudcbanr,&: non
iolum( quod fcripfir Scribonius Largus,qui*'Tibcrij Cacfaris,&: Mcflalinac ætate
medicina Romæ cxcrcuir)c6rufioncsin lu(ftarionibuspaticbantur,fed crianon raro
vfq. ad altcrius, ucl eriam amboru pugnanrium inreriru ccrtamea protcdcbarur:
quemadmodu,pracrer Athenacumjarq, Plurarchfi, 3.decr>p.
Calcnusquoq.rcftarur,quifcgIadiarorcsgi-auircr vulneraroscumc.pgcri. rafle,
&: ob id a fuac ciuitatis potificc in eoru mcdicum coopratutn Li.7.ca.3.
fuiflefcribir. Quin auctor cftGcl!!us,gIadiatori compofiroad pugnadupugnac hanc
propoficaforrc fuifse, aur occidcrc fi occupa
uiflcr,autocciabcrc,ficcfsafsct.vtid ucrumpurarc dc bcamus,quod M.Tullius.2,
Tufculanaruquacftionumcmoriac mandauir,athletas ctia vulncribus confcdos ad
dominosmittcrcfoIitoSjqui quærcrcnt,quid ucllent,(i fatis^a^^lu ijs cfsctjfc
ucllc dccubcrc. nam ufq. adeo A
AdcomojTem.acviilncrA inrrcpidc obibanr,utncc inscmffccrcnt . ncc multu
mutarent.humfmodi ucro ncfandas hominfi cacdcs cum' fiiftmere ocuhs no poflcr
optimus Impcraror Anronin», nanar Di6 cu cdu^o cau.flc,ut glad.arores no
acutofcrro . fcd obrufis gladijs. et tcrcnbus d.m.carcnr quod hodic fadirant,
qui pu.nadi art d ^ fcendæopcranaiKi„t.Sccundaturpit.Kiinisfpcc.cLuamo,,o^ mor
ac prod.d.r glad.arorcs hordcarios vocaros quia antiqu.tus ' 'r.c... hordco
u.d.tabant, ucut l>oft Plini.,m Galcnus cofdcm 6, da, &: nandun
.nft.tutum crat, .n ipfo ccrtaminc fangu.nc cx vulncrc aducrfar. j
b.bcrc.ra.nquam,;s ad confi. mandf,animu, et uircs cfficaTn A Tl^'s,pracclarc
admodum fic a Cvp,ia« nodcclamatucfl
Pnr.>turglad..itoriusludus,utl.b.dinccri,dcl.ul^^^^^ pus, &: a ru.nac
horismcbroru .nolcs robulb pi.,gucfcit,ut fa-.natus,n pocna canus pcrcat . Homo
occiditur in homin.s LoIupur!s " et ut qu.s po(r,t occdcrcpcritia cfl.u
fus cft.ars cft,fcclus no,i ar„m " gcnri,r/cd doccr:qu.d potcft
.nbuman.us.quid acabius d.ci T " Jud.oro tcqualccft ub.
fcfcrisobi;c.ur,quos ncmo damnau.^Jcra"
tcmtcgra,honcftarat.sfurma.ucftcprcr,ofa v.ucnrcsin vhro^eum " funus
ornantur.mal.s fuis m,fcri slonanf, pugnanr ad bcft.as nc, cr " ni.nc fcd
ruxorc:ipcdanr hlios fuospatrcs, rn^ ^ pracfto cft,&:fpcCUcul. hcctprcriu
largior muncr,s.xppa,-:tusam! "
plj^hcer,urmacror.busfuismarcrinrc./fr:hoc.prohdoIor,,mtcr&"
rcd,m.t,&: .n tom,mp,;sfpcftaculis,raq. d.nscffcfc non purantocu "
l.sparr.c,d.as.Hadcnusuir.IlcC:hnflia,ius, cuiusorariinchiccx"
fcnbcrcpIacu,t,qdadgIad.aro.-,accxcrcirariou,sp,au,rarcollc,;-" dendam,n,l
luculcnt.ushabcri poflir. Quat,-, prauiratc illud,nihi ualdc turpms cx,ft,mare
in mcntc ucnit,qd et Kcipub.Iibc-ratis &: Impcraroru tcmpon bus rar,
fucrinr fiuc nubilcs,fiuc ignob,lcs,f,uc
coluIa.cs.f,uclmpcratorcs,quifpcdacuIaadcoinh.inK.na,acomni
flas.r.o,&:facu.r.a plcna l.bcnrc.-, atq. maxima cu,n uuluptatc non
inrucrcntur . Numqu,d autcm cuiufuisgcncris homincs.an i^no.b,l,H,m.
dumtaxat.glad.aror.a cxc. cc. c„r,anccps ualdcfum.quod cn.m LcntuIusCapu.-icut
rcrunr,g!ad.arorcs alucr, quud C Tc " ir-cr. rcnt.us Lucanus, auctorc
Plinio,gladiatorum quadrag.nra paria in furo pcr triduum auo fuo,a quo
adopratus fucrat,dcdcrit,quod ucoymr.jUca. L nales cflent,&: tria illa
ncfanda a nobis prædida profirerentunmi1 hi ccrtc perfuadcnte
exomniumhominumignobiliflimo fimui, ac impunllimo gcnere,ueluti feruis
exftitiflc.Ex altera parte cu Galede frac nus rcferar,f:icerdotes
monomachiamcxerccrc fohtos,cum Atheklhhu nacus fcribar iUuftres uiros, atq.
Duces monomachiam cxercuiflc, cum Herodianus, arq. lulius Capitolinus Commodum
hnpcratore Spartiagladiatorcm eximiumfuiflc,&:inpublicisrhearris,fpreta
hnpera7eno" ^& ^ dignirarcgladiaroris parres adimplcfsc fcribanr,ciim
tradant AibmL alij Impcrarorcs ad bellum profedturos munus gIadiatorium,ac ucnationes
ederc confueuiflc,ut ciuiufanguine fic effiifo pugnæ quadam imagine Ncmefis
fe,idcfl: Forrunæ uis quædam explcrer, uel ut infuefcerent milires vulnera,atq.
cacdcs in/pedare. qua item ra tione SolonapudLucianum narratlcgem
Arhenienfibusfuifle,ut faAaach. iuucncs cothurnicibus fiuc qualeis, ac gallis
pugnantibus fpettadis fliudium impcdcrent,quo illi uolucrcs vfq. ad extremam
uiriudcfeaioncmroftriscertantcs intuentcs,ad fortiterfubcundapcricula,&:contcmnenda
vulncra ^neauibusingencroliorcs apparerent, inflammarentur,cuius ftudij
mentionem quoq, fccit Æfchines c6tra'Timarchum,&:CoIumcllaIibri o6bui
cap.2.Cuminquam hacc omnia mentecontemplor,quaficrcdere cogor,tum nobiles
aliqn^ tumignofciles utplurimumathleticamhanc atq. gladiaroriam pd
gnandifpcciem excrcuilfc iquando criam apud Athenæumrepericnonnullos teftamenro
cauifle, utr pulcherrimæ eriam puellac monomachorum inftar dccertarent, aut qui
in delicijs fuiflent impuberes.ScdgratiæDcalmmortahfunthabcndæ quiad abolen dum
huiufmodi nephaadum morem quoq. principes impulerit,q(f primumabHonorio
Impcrarore fadu ertc perhiber Theodorerus ca.26.hb. quintihiftoriæ
ccclcfiafticac .Atque exhisclare patct, armorumacutorumpugiiam inter athlerarum
exercitationesadnumerandamcfle.quos fciamachiamquoqueinterdum,fiue umbrarilempugnamexcrcuifse,inde
faris conijcercpoflumus>quod Glaucus Caryftius arhlera ftixnuusnon minus ob
pugilatoriam, quaminumbra pugnandi cxceilentiam celcbratus fir, ciqueftatua
habiru, formaque in umbra pugnanris erefta, ut Paufanias narrat, tradarur :
nifi cerrius comprobarent illud hæc Dionyfij in cap. libro de diuinis nominibus
ucrba : oVe/) 0 cro^o^ bx. z^vovriaraA /uj^fiTa^^ TTid^'
r^^TS)VoiOAyj7iivol7rCipovUou;,04c:!ro?^M^^ d^ofek ^ja^ rii^ airctyomg-a^
vdf^ticvc tjyroQi/i^uOi, % cLTcl 70 Jb^coLtS € nv^oc; ^-toi/to^;, axiTOvq aiq
(nncLixa.')$iuj» nc;, oiovTOJ^ tHv airiTroLAcov ojutwv jcwtpa.T/;tcvaf : ideft.
Quod fapicns minime intcUigcns incxpertos uinccndi. athletas imitatur, qui fæpe
. Afacpe antagonlftis imbecillas cflTc fupponentcs, prout Ipfis vidcriir, nccno
aduerfus cos abfenres fbi tircr vmbratili pugna ccrtarcs,aduerfariosipfosuiciflcpurar»
Habuir6in ipfisq. mulicrcs &c uiros claborarc uolucrir. Hanc rudibus armis
faCtam milirarc monomachiam illam fui fsc, quam Hcrmippus Manti nacos
inucnifsc,&: Cyrcnæos acmularos efse fcribir, Athcnac» cgofcrmccrcdo.iicuri
limiIircrcxirtimo,quamfcrimiam uulgusdi ^^^-^* cir,cam ipfam,&: non
umbratilcm pugnam, ur Kudacus in Com. ad C Pandcdas, Guliclmus
Choulus,&:aIij nonnullifalfoautumarunr, cfse,dc qua locurus PJaro mea
fcnrcnria uidcrur, quando in Lachcrc fcripfir,iuuenibus coduccrc, ur armis
pugnarc difcanr, quoniam lic habitus corporis robullus acquirirur, ncc ulla
cxcrcitarionc infcriorhæceft,aurminuslaboriofa. In hac haudquaquam ccrtatorcs,qacmadmodum
gladiarorcsfc ufquc ad ncccm fcricbanr, fcd rudibuS reljs quafilcfcpctcre
iiUiiccmfunuIanrcs,quandoque cria rc uera fcricnrcs,&:plagarum
inflidlioncs,&:aucrfioncs rdifccbant. Aliquando ramcn cum umbra armis ct
pugnabarcquod Cdtas pofl coenam fach*tafsc,Poflidonius audor clhl^im ucro
omnium frcquctiirimc pugnam aducriuspalum cxcrccbanr,qui milirarcm difc ipli
nam compararcoptabanr,quam cxcrcirarioncm ita faditaramfcri ^ fe bir
Vci:crius,quod a lingulis ryronibus finguli pali dcfigcbaiuurin tciram,iru ur inic.-r" iDn pr/vr, &rooo-ip
ol r£jg7retXai^piijC ^etUiurig 7raj(^ovT^CyO rcaf i^zir oiiu(poripa>v
?\y^(p6(z^Tig 'i^zcovTcif eig tcI cvavTict.i. Paullatim enimproccdcntcsin
mcdiumamborum ignoranter cecidimus,& nifi aliquo modo nofmctipfos
defcndctcs eua mcmoriacproditum cft. 1 m 1 li.i.fer.^. li.i.fen.^ iioc 2.C.2.
j.de bclJo ciuili. DeVociferatione y ^ ri/u.. VILNTER cereros,quos
plurimos,atquc neceflTarios in humana vira vfus habcr fpiratio, non infimum
locum obrinuirvociferario. quaccum nilaliudfiti quamacrisuehcmcnspercufl^o,rammatcriam,
quam cflcdorcm,&: lormam,ueI a refpiratione foIa,vcl faltcm non abfquc ipfa
fuppcditari,|AriftoteIes, &: Galenus pracclariirimis in i d cdiris commenrarijs
probarunt. &: iccirco non ab re fururum cflc duxi, fi, poftquam
defpiritusretentioneuerbafcci, ftarim uocifcrarionis rraftarioncm fubiungerem.
Neque enim ab hac me remouere dchuir, quod Galenusmcdicorumprincepsaurnulla,
aurquam pauciflfima dc vocifcrarioncfcriprisiradiderit, quafiquceam intcrexcrcitarionesnumerari
dcbere non cenfucrir: quandoquidcm AnrylOribafium mcdicus cclcbrariflimus non
modo camexercirationcmcfleuoIuit,ucrumctiam cumad morborum diuerforum
curarioncm,rum ad uocis ipfius culrum ualde æftimatam fuiffcfcripfit.
qucmadmodum itcm Ætius Amidcnus, &: Auiccnna Arabs uno orc poftcdoribus
facculis comprobai unr. Nunquid ucro athIcticacprofeflorcs,aurmiliraris
dilciplinacftudiolihoccxcr cirationis gcnus in ufu habcrcnt, U li^apud nuUum
audoi cm noratumaducrtcrim:pcrfuafumtamcnmihi cft, ncurros horumuocifcrationcm
taniquam propriac ipforum profcflioni aut conucnicntcm aur filtcm rtcccfliiriam
cxcrcuifle . Qupd fidicatquis, &:arhlctasinccrtaminibus, &:milircs in
pugnis confcrcndis clamoribusnonfincutilirare vfos, quando Cacfarhaudfruftra
anriquirusinftirurumfuilfcfcribir, utinbcllo committendo fignaundique
concinercnr, clamorcmquc vniucrfi roUcrcnt, quibus rebus, &: hoftcs
rcrrcri,&: fuos incitari exiftimaucrur: proptcr hoc minimc fcquitur,
uocifcrarionis cxcrcimtioncm, dc qua nos agimu^>
miliraridifciplinacadttifccndac confcrrc. Duofolum humiiul gcncra uocis
cxcrcirationi fcdulo opcram dcdifsc rcpcrio, hirtrionicæ
uideIicetprofclTorcs,&: mcdicorum gymnafticos.Hillrionicam enim
profitcnrcs,fubquibuspracconcs,choriftas,rragocdiarum,&:
aharumfabularumlimilium rcciracorcs, ncc non uocibus ccrritcs
CoUoccqocifcrarioaibuscxcrccri foliros.locuplctiifimus tcftiscll Platoin lonc^
Anllotclcsinproblcmatum libris,in quibuskgip^^;^^/^' tur,Phiynici, ncc
noncriamantiquionbusrcmporibus tragocdias, comocdias,dithyrambos,arquc lcgcs
ipfas cantu rccitari^:onfucuif fe.ob quod uocis cxcrcitatio tantæ
cxiftimarionis fuit,ur,(icuri de athlctica monftrauimus,pubHcæ
uocifcrationiscerraminaaCoc''j^'"^B lio Aurclianofiib modulationis
agonillicac nominc intcllcaa, j> " pofuis uidori
pracmijs,inftirucrcntur.qucm morcm ufquc ad Galc ni rcmpora pcrdurafse,ex eo
conijcerc pofsumus,quod 7.dc mcdicamentorum compod. fccundum locoshb.
muhamcdicamctarcccnfct^uibus antiqui mcdici in ijs,qui uocc contcndcrc dcbcbat,
tum antc,rum poll ccrramcn urcbantur,ubi fimihrer narrat, temporefuophonafcosomncs,cirharacdos,f.pracconcs,ncc
non rragocdiam,ac comocdiam pcrfonatos rcpracfcnrantcs,qui magno uocis
excrcitio utebantur, li quando uuccm contcndcndo oblæfilTcnt,
balneismultis,&:cibislcuibus,atquelaxantibusuti fohtos.Exquibus ucrbis
cuiuis intclligerc licet, non modo hillrionicæ profcflbres
uocc,&:cantu(quod dixit Plaro)limpIicitcr in rccitandis dram^^"«^maribus,rhapfodijs,aIijsuc
imitationibus fuis, uerum etiam alra uo ^ ce ufos,atq. ijs intcrdum
uniformibus,i nrcrdu uarijs,&: muraris,ucluriin rra^ocdiaad
macroris,calamiratisq. magnitudincmaugcndafav^uniohm,(cribit
Arillotclcs.Qiiarcmirari dcbctncmo,quod ^^^Pa«i ^oc aZ^ncnv y^^ivira^ •rfsyou
rivci yu/uvoLcnoL rolc a-raiuoLcnv -i 1? 7^ rov vrv/uuoLroc
KaL^i^tc^TrOieiiiwl^tJLU rolc TTOvovaiv, ocrv/u/SoLfvc-i (t rolc TroLf^iofc
^ravo/u^oic • idcft : Pucrorum uerodiltcnfioncs arquc ploratus,quiin
Icgibusprohibent,haud rede faciunt, confcrunrcnim ad incrementum, cum fint quodammodo
cxercirationes corponmi,lpirirus nanquc cohibirio labcranribus robur parit,
quod etiam pueri^ inter plorandum diftenfis . iTrecho,Pctawo,^riUmJleo. Cap.
IIX. 1 ca omnia,quae antiquis tcmporibus vlirat.i,ac,vt fic di1
cam,pcruulgatacrant, autad nos pcrmanus tradita, ficutdcanatomicaarrc narrat
(ialciuis, pcrucnilfcnt, i.jennat. ... . .lutab au«ftoribusfcriptismandara no
intcrijncnt.mul-admini.ia C tos profccto labores, qiios homiiics qiioridic m
oblciiris, ac anriquarisrebusadliiccm rciiocandis fuftincnr, cirra vUam
iaeturani crtiigiflfcnr . fed quoniamalia rcmporis di ururnirarc, afpcrirarcquc
obfoleucrunt, alia difficiliobfcurirarc dcprauarafunr,aliafcripro. ruminrcriru
dcfeccrunr, alia communi quadam lacculorum ncgligcnria numquam proprium nitorcm
rccupcrarunt, hinc fadum cil,ur in d ics coganrur homincs obfolcra rcnouare,
dcprauata rcformare, abolira rcficcre, randcmquc ncglcctis 6l dcturpatis
fplcndorcmicftitucrcncc non inranra obfcurirarc coadi, (omniantes quandoquca
ucrirarcprocul abcrrarc.iiucr quos cum cgo quoque limilcm prouinciam fufccpcrim,
qui arrcm gymnafticam elim iii magno prctio habiram,nunc pcnirus obfcuraram,
&: cmorruam ad luccm rcduccrc ftudco, mihi ranromaiorcexcularionc di gnus
vidcor, quantopauciorcs^aurfcrdnuliifcriptorcsfupcrfunr, M 2 aquibus inftitutum
mcura dirigi qucat.ne flleamplurima exercita D tionum gencra, quae quod
temporibus noftrisdefueucrinr, ucterumq. pcragcndi casrationon habcatur,
quomodoficrcnr, quaJesueefsent,diiiinandumcftporius,quam ccrtiquidquamaffirman
dum. Qucmadmodum deCricilafiaatque trochocontingit. Nam icfwA,«ra)?s;t«aM
o'4^?o? o>Vo^o? '^cWTuyjj^x^^aiyipyct^irc^yjcyj^ShvlwT^ ^'^vx»,, idcft,
Habcatuero circulus diamctrum hominis longitudine minorcm, ita ut ipfius
altitudo ufque ad mammas pcrtingat, neque fccundum longitudinem, fcd in
tranfuerfum jmpcllatur,fit aurem impulfor fcrrcus ligneam aufam habens. Nonnulli
rcnucs annulos rorae circumpofitos fuperuacaneos efse purarunt : at hoc minimc
i ra fe habct, quinimmo fonus ab ipfis gcnitus reIaxationem,atque uoluptarem
animoparir.Exquibus ucrbis clare patct, in hac excrcirarione homincs circulum
quendam magnum,cuiuscircumfcrcntiaeannuliparuiinfixi crant,quadamfer^ rca uirga
anfam habcnte in tranfucrfum latus impellere confueuiffc,a quo duda mctaphora
M.Ciccro ij. epift. ad Atti.ix.fcripfir. feftiuc mihi crede, &: minorc
fonitu quaputaram orbis hic in rcpub. eft conuerfus.fcd cum hac actate in ufu
non habcarur^pofTumus fane aliquid diuinarc, ar cius formam,&: condirioncs
pcni tus cognofccre minimc liccr.quod cnim trochus graccus fucrir,de quo Hora
tiusiibHuscnt. et Curinliis ia /.J.tn cnr annulus mbe vagathr . ibidem. C(dn
Jtarg.itit obnii turba trocb^s. et l y tii tJtn /.I.V.' 'I?, C iiiitif quam
culus ahen i, jib 1 1. 0,,jmteU'rar^iitO(iulfonatiUreirotbus. in rroch ) namq.
primocrat circulus,&: in circulo anulus,qui fono fpcctatonbusuoluptatcm
atfcrcbat.adcrat Cx: impulfor cumanfaa rropcrtioclauisuocatus.ubidixit,
Inirenat et ver i cUu s adu.bina M 4 Curuitis 7.ACueiil. Curuatis fcYmfpatijs,flupet
infcia turba, D Impubisque manus mirata uolubile buxum Dant animos plagae,
minime trochum cfTcur uolucrimt nonnuIli,ficuti,& excrcitatio ilhviuae
hodic fupra ligneas tabulas pannis contcdas una cum ligncis pilis
efficitur,& truchus nuncupatur,trochi antiquorum apud mefimilirudincmparuam
gerir.Nam rrochusprimoin publicisgy mnafijs,alijsue locis peragcbatur.Secudo is
annulufcu annuios habcbatftrepitumcdcnrcs, ur homines pcrviamambulantcsfonitu
audiro longius ab incurfu trochi cauerenr. Poftremo ex aere conflabarur,atque
clauem aduncam habebat.quæ omnia nec feparatim,nec fimul in rurbine/eu rrucho
noftrisrcperirisefusipfe docer. urmcriro crcdcre debcamus,ab hislonge
diucrsuantiquorumtrop chu exflirifrc,quem(vtcgoputo,apprime repræfenrarhæc
figura. a Ligorio ad nos mi ffa^quam fc cx forma in vctuftiirimo,atq.'ampIif
fimocuiufdamComici vcl Saryricipoctac monumcnro cxprdrain uia Tiburtina.ppe
Romaaccepifreretulir.nifi quodprærer annulos denresquofda circuIoinfixos,&:
mobilcs monftrat. quos adftre pitumaioremedendumappofirosfuifrc uero confonar.
Trochum aute cu Horatius inrer excrcitariones connumerer in arre poerica,
Jndoctusq. pilæ ydifciuCy trochiue quicfcit, 'HS ipiff^^ rifum tolLant impune
coronæ: Cumque Propertiusinter gymnafiorum cxcrcirariones rccenfeat: procuiaubio
ad gymnafticam aliquam pcrtinuifrcconfcntancu rationiuidctur.&: ob id cum
ncquc milirari,ncqucathlcricac iurcat tnbui qucar, fupcrcft nicdicinac
^ymnafticac cxcrcitarioncfuiflc, et illiuspracfcrtim^Cipucriscxcrccndisopcra
nauabar.IWscrtamc cxillimarictiamadmilirarcmaliquopadopcrrinuifscquod rcfcrat
Ammianus MarccUinus li. 2i.iulianQ Cacf. apud Parifios uai ijs fcfc cxcrcuifsc
motibus in campo, ^ inrcr alios quodam qucm du faccrct axiculis quis orbis crar
compaiiinatus in uanam cxcuds anfamrcmanlilsc illam,quamrcrincnsualida manu
ftringcbarrcxquo loco Turncbus fummi ludicij, &: crudirionis iurc ccnfuit
ciufmodi cxcrcitarioncfuifsctrochum.Hisdillimilcmformahabctcxcrcitationis illud
gcnus,quod,non multis ab hinc annis in Rcgno Ncapo g litano inucntum,hodicq. in
uniucrfa fcrc Europa ufitatu, apud Iralos Pilam &: mallcum uocanr.in hoc
crcnim primo brachia, &: dorfum cxcrccnf,qn mallcis ligncis pila ligncam
longc pcllcrc coguntundcmum cx ambularionc,quac rali cxcrcirarioni pcrpctuo
afsociatur,ca commoda fcrc rrahunrur,quac anbulantcs homincs pcrcipiunr.urhisrationibus,
licct antiquum non ht,minimc contcmni mcrcarur.
quamquamaliquisanriquoscriamhaccxcrcirarionc no caruifsc forfan contcdat,cum
apud Auiccnnam inrcr cercras cxcrlocckxdt cirationcsunumnomincrur,quod uirgis
rcrortis divflis alfulcgiaa
cumpilamagna,aurparualigncacflicicbatur,quasconditioncsap primc noftra
pilamallco conucnirc unufquifquc uidct, nili alias tacucrit Auiccnna,quod fuo
rcmporcnotilfimaccf^cnr. C Dc Equitatione. ACTENVS cas cxcr^ irarioncs profccud
fumus,quas hominesafcipfis cirra alrcrius rei adiumcntumobibant. Supc^ ''^•ft
modo fcrmoncm habcrc,in quibus homincsquidem fponrc,^ quodam modo libcic
moucbantur,ar coru morus al tcrius moucnrisopepcrficicbantur.quod cnim
Galcnusiftis duo^.dtuva. bus addidir gcnus cxcrciiarionis a mcdicamcntis
favTtum, minimc adinftirutum noftrumpcrtinctridcoilludfempcrdimifsumhacra
tioncintclligatur.lntcr haccpoftrcma primum locumiurc fi')i uiii dicat
cquiratio a Graccis mcdicis iTTTrccaU uocara, ncpc quac cctc
risdignior/ir,&:Iibcrumhomincm,urfcriprir in Lachctc Plaro,ma ximc
dcccat,nccnon vrriufq. cxcrcitationis naturam, illius fciliccr, quæ
anobisipfis,&:iIlius,quacab alijs in nobispcragirur,fccundu
Galenifcntcntiamfapiar. Equitationisprimuminucntorc Jicllorophontcm
exftitifse,auaor eft Plinius.poft Bellorophontem ThefsaD li.xc. y^. |j j
Centauri nuncupati cquitationc in bcllis uti coepcrunt, q lib.^ acre paullatim
ufq. adeo creuit, ut Hippocratis tcpore ocs fcrc Scythæ aquis&io
cquisucherentur.quicumob afliduas equitationescoxarum dolo ribus cruciarentur,
per uenarum poft aures incifionem ab ilhs curati,ad coitum ualdc impotcntcs
cuadcbant; quamqua multi erant infaccunditatcm eam a Dijsproficifci
fufpicaics,quos Hippocrates redarguit, quod diuitcsfcmpcr dijs amici, pauperes
uero minime fint,(ut etiam Ariftoteles id ab Hippocrate mutuatus confirnuuit,)
i.Rheto. g^pi.optereaacquumfuifsepotiusinopes,quam opulentos eouitio corripi,
cuius tamcn contrarium cucnicbat.Poft Hippocratis tempora cquitatio fempcr,
quemadmodum in Hippia a Phitone traditur,in maxima exiftimatione habita fuit,^
iccirco omnes gymnafti cæfpecicseam inter rehquasfuascxcrcirationcsrecepcrQt.
Nam quod in circis 6c ludis maiores noftri equitationis cerramina adhiberent,præter01ympicosIudos,inquosuicefima
quinta Olympiade equorum curfus certamen mdudum iradunt;tcftatum facerepofsuntquatuor
illac Romanac faCtioncs.AIbatifciiicct, Rufsati,Vcneri,&:Prafini,quæ tum in
circis,rum in ludis,ac alijs cqucftri buscertaminibusadhibirisequisjfiuc ad
equitationem,fiueauriga tionemfemperccrcabant^tantumq. ftudiuequis oprimis
eligendis, ac parandis cxhibebant,ut Galcnus dixcrit,Vcnctæ,ac Prafinæ fa 7.
Metho. ^^iQj^i^ homincs ctiam ftercora cquorum odorare folitos,quo cx illisanimaliuhabirus,atq,
tcmpcraruras internofcere,&:cognitisinde mclioribus uti ualcrcnt, fi quidcm
harum fadionum conrentioncs potiundi uidoriæ cayfla talcs crant,quæ ncc uUis
fumptibus, p ncc vllis laboribus ac ftudijs parccrc qucmqua pcrmittcrcrreo magis
qd' totaurbsquafiquadripartita crat,alijsuni,alijsaltcrifa(ftio
nifaucntibus^nec ullapnrs ciuiratis repcricbatur,aur ullushominu conucnrus,in
quibus ccrraminum temporc dc huiufcemodi fadionibusaur ftudiofiflime non
difccptarctur,autfaltcmfermonon haberetur,quemadmodum *ex Plinij lexta noni
libri Epiftola,atq. his Marrialis ucrfibus quifque conicfti.ra afscqui potcft.
lib.n. Sæpius ad palmam Vrafinns pGjl fata l^cronis VtruLnit,& viitor
pracrnia phira nfert, I nunc liuor cdax, dic tu ceffiffe T^crom . ficit nimirum
non l^ero, jcd Trafmus, Dc Vrafvio co/iun^a meas, enetoqiic lonuetUY ^ 1S{€V
fadcht-qucmciuam pocula no^lrateum . quamquamluuenalis maiorcm Romanæ ciuitatis
partem Prafinacfadio16* B A næfacrionifuifsctcmporcfuo, quando Maitialis quoque
flomit, teftari uidcatur hisucrfibus. Touvi hodie l\omam CircHs capit, et fr-ignr
aurem TercutityCMcntum viridisquo colbgo pMin. T^am fideficcret, mæftjni,attvnuamrjue
vtderes Hanc v)b(tn, veluti Cunnarum in fulucre vMiS Confulibus. Has ucro in f
aucndo diucrfis fa(ftionibus hommum acerrunas contcntioncs indc ortas fcmpcr
cxiltimaui, quoniam Romanorum quorumhbctucftimcntaqu.ituordumtaxatcoloribus
tcxcbantur, vclrubco,vclalbo,ucluindi, uclucncto,icdpraccipucrubc()magis fufco,
ut Martialis hifcc ucrlibusindicat, dc Canudna lana rubca tufca fcrmoncm
habcns, I{pma magis fufcis veRitur, Cj//m ruHs, libM. EtplaccthicpHcris,
miittbiisivicculor. &:obhocquicumqucci ta^ioni taucrc cogcbarur.quacfibi
fimilcm colorcm profitcbatur . Etfi huic fcntcntiac rcclamarc uidcantureaOuidijucrba.
Cuius equi venicnt,fai.'.toftudiufc requiras,,. je jrte XVf mora,quifiuis etic,
cns fauet illa,fau'. auundi. Scd dc equitationc ludorum,&:fpcaaculorum,quam
et arhlctica uocarc licct,plura non dicam : quoniam cruditillimus Painiinus luculcntirtlmc
fimul,& copioliilime iu libris dc ludis ^iuos iam cdcre
parat.uniucrfamhancmatcri.im pcrtradauit. Ad bcllicam gymiufticam acccdo.quam
ad acquirCdam cqucltrcm pro bcll-s difciplinacquitationiscxcrcitioulamtuifclocupIctilhmctclbtuscflPIay.Jdcg.
to-ubi non modo uiroscquis armatos,acq. incrmcscxcrccri fiatuit, r ucrum
pucllis quoq. talcs cxcrcitationcs iniic concclTif, cafq. intcr cctcras
bdUcacgymnafticacfpccics, fiuc partcscuidcntcr collocauit ficuti Xcnophon
paritcrfcntiieuidctiir.apudquc ilchomachusuitac fuac rarioncm Socrati cxponcs
fic loc|Ufnr:;/tTa A t« iuoarxrw rxts ^ r£ w»Ai/Aii «fxyKxicM iTTTTXirixts o
vTt TcxxyiDV ovTt kxtko rm,^rrr.rx £ R Trai-T*,^o; JJ,x«^.Tr^. lioc cft .
Pcrlunoncm olfchomachc fic agcndo ni.h. placcs,quandoqi,idem uno tempore
coJlcdim fanita ti, atq. robon acquircndo opcram nauas, nec non ad bclla te exerces,
diumj/quc accumulandis inuigilas, quæ omnia admirarione digna nnhi
plancuidcnrur. Exhiscnim, &:Ifchomachi, &:SocratisfcrmonibusclarillImumargumcinumcIicirur,antiquosadbclJicas
dilciplinas comparandas cquirarionibus ufos.Quod uero medicorum gymnalhc
cquitarioncs ad nmiratem rccupcrandam tuendamuc, nec non ad oprimum corpori bus
habirum ingeneran^^'^"' fcdimonium fufficcre dcbeicr:qui inrcr rdiquas
gymnaftr E cac exercirationcs minime infimum locum eam obrincre, cum ncdum
corpus fcd etiamfcnfuscxcrcear,fcribit:ni/Iquoquc Anrvlli LoccKac.
Act«j,&poftremo Auiccnnæ comprobatio acccderct, qui tam n'rrr "''opportunas
cxcrcirarioncs rcpoluir.nam&GermanicumTiberij hnpcraroris ncpotcm, cumcrurum
renuirate dcturparcrur, cquirationc a medicis impcrariHam curafsc mcmonæ
prodidir Suctonius:ut hoc excmplo pcrfuafi cre derc debeamus, cquirarioncm
ramquam utililllmam a mcdicis fcm pcr magnopcrc cxiftimaram fuifsc:quamuis et apud
ipfos ualdc re.ZllZT,"^ r V"" "^l"^ "chcrcnrur,
et iJlis an gradarijs, aa afturconibus,an fuccufsatarijs,an
concurrcnribus:quorum omuiurn diuerfas operarioncs fuo loco explanabimus. F
DeCumliruefjiatione. CIXIMVS duo cfsc cxcrcitarionum gcnera, alterum in quo
homincs a fc ipfis folum moucnrur, alrcrum ab alijs, hiic, ut Anftordis morc
loquar,alrcrumin quofuapte natura,a!rerum in quo alio moucnrc fcfc cxcrccntcs
mo ucnrur Dc primo fupcriustradauimus, dcalrcroquod geftatir a Cocho Aurchano:
&: Plinio communi nominc, ab Antyllo, Herodoto,
GaIcno,aIijfqucantiquioribus mcdicis Graccis diiex » de tfie
^^•^"'^'^»^"^ "«^rl^-i ^^accrc polhc.ti fumus : atquc iam de
^^:^cq"'^^"'0"c,quamGaIcnus mixtum motum fccir,fc.-moncmex. •
phcau.mus. adal.a.gitur rranfcuntibus primakfcoircrrin curribus ue^tutio,quam
antiquillimam fuifsc, ncmo inficiatur.fi quidem ut 171 A vt Ar^ti uetuftiis intcrprcs
tcftatur,primu5, ciui equos curribus iunxerit fuit Ericluhonius, quem ob id
intcr caclirum imagincs rclatu fcribit Maniliusprimoallronomicorum.
Porroforma,&: modus curruumdiucrfusexftitit.Nam Pliniusmatcriam cunibus
faciundis idoncam abietem probat, rotarum ucro axibus Ilicc, fraxi num, atque
vlmum . Vnde elicitur uetcrcs cx huiufccmodi lignis currus fabrica(Tc,qui
prioribus illis facculis duabus tantum rotis conllruebantur.alias duas audtore
Plinio addidcrunt Phrygcs. Scythas po-^^-^-cj^ ftca ct fcx rotis currus
conftruxilTc mcmoriac tradidit uctuftilfimus j-^^ ^^^^ auctor Hippocratcs.quæ
rotac Homeri tcporibus ftanno ornabanaqui$ et tur,at porterioribus facculis no
modo rotas,fcd tota uchicula cborc ||'^*^*^ ornatafuilVe,legimusapud Plautumin
Aulularia,ficuti Plmij tcpcftate tota efTeda atq. uehicula auro,ac argcnto
indgnita confpicieB bantur. Varijs
practercarcbuscoopcrtafuilTcucrifimilcuidctur, plcrumq. autcm
pcllibus,qucmadmodum in probl. Romanis fcri-* ptum reliquit Plutarchus : licuti
aliquando equis,aIiquando mulis, aliquadobobusintcrdum uirisagifolita
lcgitur.Quin Hcliogabajnu^J^j^^g lum non modo uaria,3i: moftruofa animalia,(cd
ctiam fbcminas nuliogab, das curribus iunxinc,ijfquc ipfura ucdum
c(fc,tradunt.Hacc porro geftatio in currib. facta olim Romac inter mulicrcs in
maximis delicijs habcbatunad tantumq. luxum aliquando pcri!cnif,ut cas ipfa
vtifenatufconfultouctarc,coacii finr Romani. cuius rci gratia cum muliercs ira
percitac inter fcfc confpirallcnr, nc qua eorum concipcrct,ncue parerct, atq.
ita uiros ulcifccrcnrur, Romanos muraffc fcntcntiam,a:q. itcrum illis curribus
uti permilifsc,fcrip:is mandauit Piurarchus . In quibus dcinccps nc fcdcrcnr,
ncuc cquis pcr urC besuchcrentur. M. Aurclius Anroninusphi[ofophus,matronarum
confulcns modcftiacdcnuo prohibuit. Ncq. minus apud gymnafti cos hæc ipfa
geftatio acftimaia n pcrirur:quado,fiuc ]udos,&:facra ccrtammafpcdtcs,
fiuemcdicorum librospcrfcrutcris,inomnibus ca uhrata apparcbi t.Quis quacfo
nefcit nona 6c nonagclima Qlympiadc curruum ccrramcn in Olympicos ludos
inucCtum. Quis igno ratSynoridas,quibusanimas nollras Platoin Phacdroclcganninmc
alfimilauitjncc non bigos, quadrigasuc curruum gcncra in publicisfacrisfrequcntcrcerrafsc?quodpoftea
ftudium ira apud Romanosexcultum,arqucau6tumfuir,utpauca,ucl nuUafcrcpublicafpcdacula
edcrcnrur, quin curruum certaminibus honorifica præmiapropofita (pcctarcnrur .
OJb quac rcfcrr Plinius in quadri^'.c.t garumcertamine,quod Larinarum fcrijsin
Capirolio cclcbrabarur,pro pracmio uiftorcm abfmchium bibcrcconfucuilfc, quafi
fanirafanltatem inpræmium dari ualde honorificum arhitrarenturmaD iores. An
vcro gratia bellicæ difciplinæ adjpifccndæ ucaatione in curribus utercntur
ueteres, nil certi affirmare audeo . Exiftima ^ pæd. tamen cum ab Homeri ætate
vfque ad Xenophontis tempora, atqueetiapoftenoribusfæcuIisperduraueritmos,utinbeIlisecurribus
quoq. dimicarcnt, quemadmodum in equitatione exercebatur,quofierent
bcllisgcrcndisaptiores: fimiliter&incurribusfe exercerc ucteres confucuifle,
ne, cum pugnandum erat, tamquam inexercitati J&: diuerforumagendi
currusmodorum expertesfuperarentur. Cctcrumquod medici
gymnafticifimilemuedtationem tam pro fanis conferuandis, quam pro aliquibus ægris
curandisinufumrcceperint, clarillimc tcftatifunt Galenus, Antyllus, h^Yil ^^q^Auicenna : qui non modo eam inter
gymnafticæ uerac exercitationes reponendam volueriinr, immo et febriciE
tantibus (quod paucillimis exercitarionibusattributuminuenitur) tamquam maxime
commodamcclebrarunt. huius etenim quaii vafrn^altcru,inquahomincsueai va.cii.
fcdcbant.alreruinquoiaccbanr.atqueutraquchaccraroinurbe, frequcntiflime per
uias, &: extra urbem pcragcbanrur. iccirco fcriIn probl.ptum eftaPIutarcho,
Romanoscoaaosfuiflcin Scptimontij fefto ^o^prohibcre, ne ea die vchiculo uti
liccret, ut vrbs,&: fcfti celebratio non relinqueretur. Nunquidautemfanifimul,&:ualerudinarij
in ijfdemuehiculisexercerentur, indicafle mihiuidctur Herodotus
apudqucmlcgirur, febricitantescurribus, qui manu ducuntur, ' ncc non bigis
geftari foli tos, atque illos a pi-incipio pcr triginta fta diamoucri, deindeca
conduplicare; hos a ftadijs triginta, aut quadraginta initium duccre, &:
ufque ad fpatium altcro tanto P maius progrcdi confucuifle . Sanos ucro omnibus
curribus, &: teais, &: apcrtis fine ullo difcrimine ufos cfsc,
ucrifimile fit : etfi fortafscprincipcstcdispotius, quam dctcdis ucdtoscredere
pofsumus, quadorcfcrt Dion hiftoricus, Claudium Cæfare du profpera ualctudine
utcrctur,caputq. trcmulu,&: manus,ac linguatitubantes habcrct,primu olum
Romanorfi vehiculo undiq. obrccto gcftatfi ef fcficuti Pliniusiunior ob
oculoruinfirmitatc fc aliqn vsu illo tcfta^ tur Epiftolarum lib.7. ita kribcns
ad Cornuru fuum: Pareo collcga,,clariflimc, &:infirmitatioculorum,utiubcs,confulo.Na&:huc
tct\o,, uchiculo undiq. occlufus, quafi m cubiculo pcrucni . £x his igitur
oibus cuiq. cognofcci-c licct,talcm cxcrcitationcm no minus ccteris gymnafticis
probara fiiifs?, quippc quos, &c non aurigas moruu ommum cxhac gcftacionc
contingentiufaculcares, &: conditiones probe intcUcxifrcfcribir Galcnu
Je//a. Cap. X U ECTiCAM, atq. fcllam ob commoditatem potius eorum, qui vcl
fcncviutc, vcl morbo impcditi ambularc pcdibus non potcrant,ucl ob dclicias,
quibus fcmper homincs lluducrunt,inucntam fuilTc^t^ob aliud,non dcfunt qui
opincntur: ncc forsa finc ratione;qnquidcm nuUa apparct probabilior caufla, qua
indudi uctercs huiufcemodi inllrumcnta cxcogitaucrint, \ quod cquitarc,^
pcdibus ire ncqucuntcs,aliqua rcm optaueriiif, qua do mo cxirc.p vrbcs
uagari>iter faccre quam commodc ualcrcnt: nifi
dicamus,impcratorcs,Rcgcs,atq. Principcs nc in facicndis itineribus a folcui
ucnto, pluuia tcmpcrtatc, atq. fimilibus oflcndcrcntur, lccticas,&: fcllas
vndiq. obtcgi,6c rctcgi aptas inucniflc,quas alij po ^ ftcadiuitesluxus,ac
uoluptatis,fiuecommoditatisgratia,&:pollremo mcdici,gymnaftacq. ad
vfumhominufibiipfisconcrcdirorum traduxcrint.vtcumq. fit,conftat,quosnupcrrimc
diximcdicos,atq. gvmnallas illas ad cxerccnda fiicpc ualctudinariorum,rarius
fanoriim quoq. corpora vfurpafle.Scncca cnim Epilt 5 6.ita dc gcllationc
loquitur. Agcftationc cum maximc ucnio non minus farigatus,q,
fitatumamI>ulaflcm,quantufcdi:laborcftcniin diu fcrri,ac ncfcio, an co maior,
quia contra naturam cit; quac pcdcs dcdit ut pcr eos ambularemus,ocuIos, vtp
cos vidcrcmus. Dcbilitatc nobis induxe rc dclitiac&quod diu noluimus,poflc
dciiuimus,mihi tamcn ncccf fariumerat concutcrccorpus,utfiuc bilisinfcdcrat
faucibus difcu terctrfiuc ipfe cx aliqua cauflii fpiritus delior
erat,extenuarct illum iaftatio, quam profuifsc mihi fcnfi.Quac ucro tam lcdticac,qua
fcN læforma fucrit,nil itaccrtuhabcf,quin dubitarccuiuis liccat, at« lamcn
vcrilimilc cft,in capulumar,&:lcdulum ftratum fuiflc,quo &: iaccrc. JL i B £ k iacere,&fcdere,&:prout
Iibebar,quigeftarentur,pofIenr.anm cete D ris fucrit noftræ diflimilis, uel
potius fimilis jcredo non admodum diflimilem exftiriflc^nifi quod noftras a
mulis,uel equis ferc fcmpcr geftatur, illa antiquorum ut plurimum afcruis kx
portabatur, atq. ob id Hexaphoros nuncupabatur, uri ex his ucr/ibus Martialis
Lib.s, pcrfpicuum fit,inquibus Afrumquendainpauperem,&:iuueneiu
deridet,quod Icftica gcftari uellct. Cum jis tam pauptr quam nec mijerabilis
Irus, Tam iuums, qnam nec Varthenopæus erat, Tam fortis, quam nec cum uinceret
Artemidorus, Quid te Cappadocum jex onus effe iuuat ? f^deris, multoque magis
traduceris ^fer, Quam nudus medio ft fpatiercforo, 2{pn aliter monftratur ^tlas
cum compare mulo » Quæque vehit fimilem hellua nigra Lybin, £ Jnuidiofa tibi
quam fit ledica requiris ^ T^on debesferri mortuus Hexaphoro : fimilitcr &:
ubi Zoilum carpit, quod lc£kicam fandapilac fiue feretro mortuorum fimilem
habcrct. tlh,!, Laxior hexaphoris tua fit le^ica licebit, Cum tamen hæc tua ftt
T^oile fandapila . Lib.^. Nam exhisliquido
intclJigerequifq.poteft,le(flicamferefempcr rcmfulm!^qucm vlum Cappadoces
Marrialis, Gcrmanos TerruIIianusadhibirosfcribunt)fiqueinterdumaliquis
lcdicariorum numcrum augcre uoluifset, prorinus fuifse norarum, qucmadmodum
idem Marrialis indicauir, ubi Philippum qucnda infanum uocat, quod ab odo
fcruis Icdica eius ob quandam diuitiarum inanem oftcntationem pcr urbcm
geftaretur, OBaphoro fanus portatur ^uite Vhilippus, F Hunc tu ft fanum credis
^uite,furis . Cumitaquclcdica antiquorum itafchaberet,nonmodoprofedc commoda,
uerum ctiam conciliando fomno,dum claudebarur infcruicbar,ur luuenalis reftatur
his ucrbis. Tslamque facit fomnum claufa lcHica jenejira. tamq. frequcnsillius
crat ufus,ur caftra Ie£bicariorum,qui folum gc rendislcdticis, ucl criam
marronis in eis dcponcndis,ac gcftandis, ur eft apud lurcconfulros mcntio,
dcftinabanrur, pluribus in locis habcrcnrur,in
quibus&:iuraipfisdabanrur,&: aliaincaftris ficrifolitaagcbantur,quamquamlibcrtis
omnibus Icsftica perurbemge ftariuerirum crcdam, Sucronij audorirareinduilus,
quiClaudiu Impcrarorcm Harpocratilibcrro ledica per urbcm uchcndi fpefta culaq.
publiccedcndiius rribuiflcfcribir. ArquifcIIam duplicem fuiffc . J7$ A
finffctradidit Antyllus,fiucpotiusciusintcrprcs;aItcrani,Hi qua fc^»'i-chro.
cicbant,c]uac ucl coopcricbatur, ucl apcrta lincbatur,&: a nonnullis,ucluti
a Coclio Aurcliano,porratoria fclla,ac fcrtorium diccbaturuilrcram in qua
iaccbant.primam quoq. tcmporibus noftris uidcrc licct,cum podagrici,diuitcs,
atq. alij principcs dclicijs nimis dcditiillaquotidicuchantur,quaitcm uiros
magiftrarum gcrcntcs olim gcftari confucuiflc,atq. indc currulis fdlac, in qua
ranrum fcdcbatur,nomcn cmanaflc arbirror:fccundam,in qua iaccbar,non
habcmus^quod cgo fciam,nili dicamus lc€ 17:6 Dc Agitdtione per lcCios fenfdes,
Gr* ^er cunas faCta de ^ Scimpodio Ca^. Xlh VOD agitationcm pcr ciinas, &:
Icftulos pcnfilcs, quos d uos fub KhivH^ vocabulo a Græcis complexos fcntio,fo
dtam inter gymnadicæ excrcitationes recenfere velim, lorfan aliquis
mirabitur^cum hac tempertatc cunæ iolis pueris cblandiendis inferuiant,p
aucilTimiq. finc, quibus medici pcnfiieslcftulos parari iubcant rucrumtamcn
ismirari definet,{i Galenum,Hcrodotummedicum,Actium, &: Auicennamdiligentcr
icgcrc placucnt : qui cum hui ufccmodi agitationcs inter alias
corporumhumanorum exercitationcs adnumerarint, cur amefiIcntiopræteriridcbcant,nonuidco.
Nam cunas ob pueros potius,quam adultos excogitaras fuiflenon equidcm
diffitcor,fcdpu-^ to talem motioncm interdum ui ris cum ad lcnicndos dolores,
tum adconciliandumfomnum non parum adiumenti pracftarepofse, Oriba lib. u t
pracclarc fcriptum eft ab AntyIlo,&: Ætio, apud quos lc6tus fiil^ h^fte.
cramobiliaiuxtaangularcs pedcs habensnilaliud meafemcntix fignificat,quam
cuna^s ipfas,quas etiam intellcxit Cclfus,vbi dixit,(i „ ne id quidcm eft,uni
lcdi pedi certe funiculus fubijcitdus eft, atq. „italea:ushuc,&:illucimpellendus.&:fi
Oribafij interpresnomen jtAiF^spro Icdtica transferre maluerit, et iccirco
omnes illosprorfus falli crcdo, qui in gymnaftica medicorum eas nullum ufum
habere cenfear. Quibus fimilis quoq. eft exercitatio illa puerorum,duni in
vlnis a nutricibus geftantur, quæ ic a medicis, &: a Platone pro ^
ipforumualetudine miruminmodum probatur. Eadempropeeft U.'2.^.ca.3.
tamlcquiavulgatæ,&:omnibus manifeftæ clsent . Quætemporibus noftris cum a
plerisque ignorcntur» opcr^e opcrnepretlum me fadurum fpcro, ii bi cuiicr, qujd
fcnrio, in mcdium artcram . Kam ck* lcchilispcnlilibL.sqi-ev piiinum ab Afclepiadc
cxcogiiatos rradit Plinius, opinor cosruiflclcctos quofdam^ ! paruosmodo
c\'ligni:>,modocx acrc, modocxar^^cnro (maiorcs nollros criam argcnrcos
lcrtcs babuifle A ripfir Plinius) conftruftos,qui quatuor angulis
runibiisadcubitium Inqucaiiaalligaban tur,ita ui rcrra fubla'^i
aliquantulum,qua{i in acrc.pcndcrc uidcrcn tur.Balncafimihtcr^f^enhlia a Scrgio
Orata,tc(lc plmio^primum inlib.^.c.r^ iicnra,non quac
fuprauClAtkbanr^ai^rconcamcrata l(>ca, ut uoluc runr aliqui;,lcd
nuIlaa!iat"uin*ecrcdo, qiiani labra illa ucl marmorea, uclacnca>ucl
Ifgnca^ad lcc>ulorum imirarioncmlaqucaribus appcnfa, quo mmimo qucliber
manunm impii!fu,a!ias!enitcr,a!ias uchcmcnriusagirari ualcrcnr. quod Scnccaad
LuciIIum fcribcns B nobis manifcrtauit hisvcrbis. Jjalncarum fnpcnfura
inncntacft: nequid ad lautitiam dccflcr . His igirur moribus quolcumque
cxcrccri mcdici praccipicbanr, huic uni porifTimiMn iludcbanr, yr morum citra
Jaborcm, Jalfirudmcmic ullam aflcrrcnr: dcincepscurabanc.nciniexcrcirationc
iliaiucundiras dcliderarcrur, quac profcLlomaglia in lcflulis, armaximain
l.alncis rcpcricbatur, ncmpe quac pracfcr luauillimum iHum morum,aquac dclcdiaiioncm
addcbanr, dum ca molliiTMic, blandaquc ntillarione quadam (ingula corporis
mcmbra rangcbanr. fi namq. balnca pcnfilia eafuiflcinrclliganrur, qunc
fupratcifta ficrcnr, quomodo in illis maior illa uolupras, ob quamlccundum
Scnccam&: Plinium excogirata tucrunt, rcpcrircrur,quam in alij5>,non
uidco . Dc pcnlili lccto dixir Hcrodorus, gcftarioncm in illo t.imdiu facicndam
C cfsc, quadiu quifpiam in fclla gcitaius quadræinra Itadiorum ircr
conficjcbar.alrcri ramcn ciufdcmaucttorisfcnrcnriac hbcnrius acquicfco>vidclicct
huiufccmodi cxcrcirarioncm,quatacfse debcat, facile numcro dcriniri non pofsc.
quod non rantum in his, fcd &: in omnibus alijs fcnrio obvarias, acdiucrfas
acgroranrium affeitioncs, quibus non cadcm vJlo modo conucnirc* pofsc, oinncs
vel mcdio critcr in mcdica arrc pcriri uno orc pracdicanr . Lcftulo pcnlili
fimilcaliud inflrumcnrum uctcrcs habuilsc iiuicnio,quoJ QKitiTriJ^m Gracci,
fcimpodmm Larini codcm vocabuloappcllarunt. huc licctnufquamappcndcrcnr, crar
tamcn vcl lcdtusparuus, vcl quidinformam lccti pcnfilis conftrudum : arquc
ipfopcr Yrbcs,& pcruias ram uiri quam muhcrcs gclbbantur,ur Dion hiftoricus
dcmonftrar,fcribcns,primo Aug'iliu,ac Tibcrium in fcimpodijsquandoq. uchi
folit05,cuiufmodimuIicrcs rcmporcfuo gcN 2 Itabanrur, 178 L 1 £ R ftabantur,
fecundoquod Seuerus, dumBritanniamobirer,fcimpoD dio undiq.obtcdoferebatur.
Ceterum quahshuiusinftrumcnti figura exftiterit,haud fatis conftat: putandum
cft tamen fellam f uffe ita fabricatam, ut ledum plumcum paruum caperet,ita ui
nxftum, utpenderc viderctur, inquofinonpenitusfaltim exaliquaparte, qui
ferebantur,iacebant, &c vndique^ ne ab æris iniurijs læderentur, coopcriri
poterant. hoc intcllexiffe meo iu dicio uidctur luuenalis,cum Crifpinum quendam
mordcns diccbat. Sat. I. dedit crgo tribus patruis aconita, vehatur Venftlibus
plumis, atque iliinc defpiciet nos ? dc eodcminterpretanda efthæc infcriptio
quam mihideditAldus Manuiius Paulli dodiffimi, &: eloquetiflimi filius
cruditiflimus, quamquc Parma ad Andream Naugcrium olim allatam retulit. E D. M L. ÆMILI. ViCTORI. QVI. PRI DIE. NATALEM. SVVM
VICESIMVM. ET. SECVNDVM. PRVNA. I N. PENSILI POSITA. VRGENTE. FATO. SANVM.
IPSE. NECAVIT. SE. L.ÆMILIVS. VICTOR. PRINCIPALIS.ET ÆLIA. VENERIA. FILIO.
PIENTISSIMO E T. S 1 B 1 Mcth. neque aliud fignificauit Galcnus, quando balnea
ingrediendi mo-dumhedicispracfcribens haccfcriptismandauit:
ccggCfjsoOt/rccSQu-^ TioiAcci Ko^i^^ai ^iv \ial rov
cmiiATroJ^o^ltsriHcchccniou, idelt, ægrotantemuolo portariin
fcimpodioadbalneum. nequealiudLibanius Li.j^.c.io rhetorin librodefuaipfiusvitaintellexir,
dumdixit:cLidomi fum, F in le^to iaccoivbi vero in fchola,in fcimpodio.ficut
etiam idem intellexi t GcIIius,ubi fcribit, fe Frontonem Cornelium pedibus grauitcracgrum
infcimpodioGræcienficubanteminuenifle. Patet itaque non modo ob delicias,atque
uoluptates a maioribus noftris iedlulos, ac balneas penfilcs, nccnon fcimpodia
; uerum ctiam, &a medicis gymnafticis ad cxercenda valetudinariorum corpora
vfur pata fuiflc . Quale porro fuerit inftrumentum illud machinamentu
li.3.c.^.& raptorium,&: macron fparton a Coelio Aureliano
uocatum,quaIii11. y.c. yJt. apud eundem rccufsabilis fera Italica nominata,
quibus duobus geitabantur, nonduii) mihi plene compcrtum eft, cum a nullo
alioau(5loreipforum mentionem hucufque faitaminuenerim. nifi tucrit. utfupra
diximus,petauruii>, uclpotiusfic Coelij contextus deprauatus. De
O^AUigiitiotiey Ti/cAtione. . NTER gcftarionisfpccics,quacplurcscxerccndis corporibus
cxftitcrunt, nauigationcm quoq. rcpofuit Antyllus, quem fccurus Ærius, 6i poft
cum Auiccnna manifcftccampro cxcrcirationc habitam dcmonftrat; id quod
utriqucnon ramabcxpcricnriamcoiudicio dclumpfcrunr, cjuam ab antiqua diuini
Hippocraris fentcntia, qui nauigationcm &: moiicrc corpus, pcrrurbarc
dixir. ni(i quod Auiccnna nauiga4.Aph.i4 tioncm inrcr dcbilcs cxcrcitarioncs
adnumcrauir, Hippocratcs ue ro eam corpus magnopcrc pcrturbarc afscrir, id quod
potius uche menris quam rcmilli motus argumcntum vidcrur . Hac nauigationis
excrcitarionc duas pracfcrtim gvmnafticas, fcd non admodum B ufasinucnio,
mcdicam fcihccr,&: bclhcam . Mcdici ca utcbanrur ucl ad ahquorum fanorum
habitus confcruandos, ucl ad nonnullorum acgroranrium fanirarcm comparandam, ad
(anos urcbanrur nauigationc,quod(i!t ab Ariftorclc fcripnim cft) marcob
placidas i partjV. afpirarioncsfalubriratcm inligncm facit,undc nauiganrcs
fcmper coloratiores exliftunt,qu;im m paludibus dcgctes.Ad acgroros ucro,quoniam
idcm humorcsputridos, ac nocuos rum uomitu,qucm frequentiftinxinfucris præfcrrim
parir, rumucnris,ac vaponbus ficcisex/iccare narum cft.quare dicebar Auiccnna
nauigarioncm 3'''^oc.i, lepræ,hydrop](i,apoplcxiac, ftomachi frigidiratibus,nec
noninflarionibusciufdem magnopcrc prodcfsc. Plinius ucro&phrhifi-Jj^P cis,&:fanguincm excrcantibusadiumcnrum
afTcrrc Annaci Gallio * nisportconfulatum iracurati exemplo rcfta^us cft . qu:
ircmab huC iufccmodi affcclis Acgyprum peri non ob rcrram ipfam,fcd proprer
nauigandi longinquirarcm ccnfuit ; utcriamcius NcposPlinius fccundus ZofJmum
libcrrum fanguincm rciCLtanrcm co fc mi^ ^ ^pi^* fifse,&: confirmarum a
ualerudineredijfsc narrar. quamquam audor illc nomine Plinij falfoinfcriptusin
libro i.dcrc mcd. Icnfc-^-*^'^rir phrhilicis utiiius c(sc in faltibus m( rari,
ubi pix nafcitur,qua in marinauigarc&cmarinaloca uifirarc. quod etiam
tradirumcfta Marccllo mcdico. nam &: Galcnus ix.dc linipl.mcdic.ubi dc
rcrra Samialoquirur, mcmorar, multospulmonc vlccraros Koma obid in Libyam
profcclos, annis aliquot inculpatos uixifsc, poftca ucro morbum recruduifse,
ubi non pari cura uuicbant . Modus in nauigationc ualcrudinarijs obfcruatus /ic
ab Hcrodoro dcfcribirur, ^ .^, quod afcxagintaftadijsincipicbanr, i?cin duplum
Iiorum dclincbanr.Porro luuiijationis plurcs fucrunt durcrcntiac, quando aliac
Oynwtilica^ N J in iso in mari,aHæinfluminibus, aliæinmagnis-, aliac rnpaf
uisnaui-a bus,aliæ remis,aliæ remulco, aliæ uento, aut uchementi,aut plain lib.
de cidiorefiebant. De nauigationcperflumina traditumefta Plutar^^aufliiua» cho,
cam minus naufeam producere, quam mare, quod tam odor, quam timor c maris
adfpcdu proficifcenres corpora pcrturbant,arqucfic uomirumcicnt, quæ resa
fluminibus minime contin^it. conrra Coclius Aurclianus in inueteratis capitis
doloribus cctcris practulit longam pcr marianauigationcm> quoniam (vtipfe inquit)
fluminalcs, ucl portuoliic nauigationes, ncc non ftagnorum, incongruac
iudicantur, nimirum quæ caput terrcna exhalatione
humcclantcsinh*igidant,maritimacuerolatenter,atq.fcnfimcorpus apcriunr,&:
falfac proprictatis caufsa corpus adurunt, atq. eius
habirumquadammutationercficiuat.Hicigitur fuitapud gymnafticosmcdicosnauigarionis
vfus, quam paritcr bclUcacftudiofos E amplcxos fuifse diximus. quandoquidcm
Naumachiac illac, quæ a Romanis in circo,uelaIiquoterræ finuprope Tibcrimmanufa&io
tali cxcrcitarioni dcfignato rcpræfentabantur, fuerunt quidcm ad populum
obIc(Sandum (ccundum aliquos praccipue infti^ tutac, qualcs ilhicquas ab
impurilfimo Hcli ogabalo in Euripis vi £.Y vrbe ad marc huc prodimus
pjbuiituyyt, procxcrcitio Gymna(lico,&: Palacftrico hoc habcmus.quactamcn
pifcario cum a Plaronc improbara (ir,quod ncquc animus.neIn fopnift quc corpus
in ipfa cxcrccarur, lurcmcriro cam ramquam nulli uriJcm omncs fcrc gymnaftici
rcicccrunr,nili quod ^jalcnusipfam ini.itu $5. tcrcxcrcirationcs,quac limul
opcrafunr,rcpofuifsc uidcrur, iicut ^P-'« et Auiccnnaingrcdicnrcm
pifcaroriasnaucs dcbilircr cxcrccri ccfuir. quorum fcntcntias duabus dc caullls
infinnas rcputarc debcmus,rum quia ncurcr corum cxplicatc, quid boni affcrac
pifcario, Q declarauir,quali excrcirationcm huiufccmodi non admodum probarcnt
> fcd communcm porius quandam fcrmonis confucrudincm fcqucrcnruri tum quia
ipfcmcr Galcnus pifcatorum habitus du^ ros,arquc aridoscflc
dixic.cuiusaridiratis rarionc Ariftordc pifcamcd^mL tores marinos pilis ruris
pracdiros cfse anrca fcripfcrac.unde mcdi3» p^rtic ci,qui bonum habirumcorpori
cxcrcirarionibusacquircrcftudit, quomodo durum,
([^aridumcfticcrcpifcarioncuclint,non uidco ; pracccrquam quod cunctac propc
pi(carioncsfub(olc,&:inlocis facpe maloacrc plcnis pcraguntur, una cxrcpra
maricima : ut his omnibus crcdcrc cogamur, pilcationis laborcm mcdicos parui ælhmafsc.
Ncq. ramcn dcfucrunt Jnipcrarorcs,qui cxcrciratioius cuiufdamgratia
inrcrdumpifcarcntur,ccu dc Cacf, Auguftofcriprum cft a^Sucronio,6«: dc Alcxandi
o Scucro a Lampridio, dc (luo ira fcribitrVfus uuicadi cidcm hic fuir. piimum,
i;t /i faculLis cfsc r,idc/lli cumuxorc non cubuifscr.marurinishorisin hu i';
fuo,in quo N A &:d:uos «2 et diuos
pnncipes,fed optimos eledos,&: animassadiores,;m qucis et Apollonium,&:,c[uantumfcriprorfuorum
temporum dicir, Chriftum,Abraham,&: Orpheum,&: huiufcemodi
dcoshabcbar,ad Maiorum effigiesfacrafacicbar. Si idnonpoteratproloci qualitarc,
vel vcd:abarur,vcl pifcabat,ucl deambulabat,uel uenabarur. Hæc Lampridius.Quid
aurem fucrinr pifcatorij ludi,qui quotannis mcn fe iunio rrans Tyberim a prætore
urbano pro pifcaroribus Tyberinis,au(5tore Fcfto,agebanrur, nonduin ira cerrus
fam,ur turo affirma re queam,arhlericam gymnafticam, cuius ludos
fui(se,diximus,pifcationis exercitium habuifse. De Natatione. V.
AGNA,&:fereincredibilis apud ueterefuitfempernatationis exiftimario,
tanrumque per plura fæcula illius vfus uiguit,utnonminus pucri narandi arrcm,
quam primalirrerarum elcmenta edocerentur. quotempore cum nullamaior ignorantiæ
nota inuripofset,quamdum aliquis nec lirteras,nec natare fcire diccbatur, fadum
fuit,ut pofteriores il lud in prouerbium conrra bardos, &: prorfus inerres
continuo recc perint, adhucq.iraloquediconfuerudopermaneat,quando naran di
peritia,fi non eofdem honoresobriner,quibus anteadtisfæculis
afficiebarur,falrem nec penirus neglefta, nec inurilis iacet. Ratio enim, qua
impulfi maiores noftri narandi fcienriam ranti fecerunt, hæcunaiudiciomeoexftirir,quodprimis
illis remporibusapud 5c£ rcfpub.quafcunq. viri fortesprac cæteris,ut fcribit
Ariftoreles, ho Prob.y.& norabanrur,qua(i ab hisloIis,&ciuitatum
filus,&: imperij propaga 2.Rhc.c:.4 ticpendc rer:&: ob id quifq. uel
faltem maior nobilium, arq. eriam aliorumparscomparandæforrirudiniufque aprimis
incunabulis incumbcbat . Quocirca,ut in naualibus quoque pugnis,quæ runc
frequcnriuscommitrcbanrur,in rranfeundis uadis,ac fluminibus homincs nandi arti
confiii pcricula magis euadcre pofsent,minusucformidarcnt, (quando facpcnumero
milites mare ingrcdi coadi ob nandi ignoranriam fuffocabanrur, qucmadmodum exerDc
Cyri cit^-^i ^yi*i cucnifsc memoriæ prodidir Xenophon ) ficq. forricres minons
jntcraquarum pcricula ficrenr,natarionispcritiam exrulerunr;qua «^pc^i^ctiam
rarione Komani uerercs,ut Vegerius fcribit,quos ror bclla,&:
continuapericula miliraremdifciplinam docucrant,campum Mar llb.i dcrc tium
Tybcri vicinum dclegcmnr,in quorum alreroarmorumexer miii.cio. citationcs
inirenr,inalterofudorcm,p-uIueicmq.diIuerent, acfimul if, A mul natarepcrdifccrent
>uthisrarionibus,ac VcgcrijauAoritate facilc lit iudicatu,militarcm
gymuafticam nat.mdi cxcrcjtacione noncaruifse. Cctcrumpoflcnori tcmpore non
modonaranoob difusrationcsufurpatarcpcntnniicrum etiamob ualctudinis con
fcruarioncm,nonnullarumquc adcdionum curationcm mcdicis gy mnallicisipfiim
probatam hiific Antyllus tcftatum rclic|uit. q:i". J itcmfcnfillc uidctur
Galcnus inprimo ad Glauconcm,ubi Liboranribustcrtianafcbrc
conccdit,utungantur,&: balncum ingrediantur, ibiq. madcfiant,&: li
uclint, ctiam natcnt . Qiiod cnim natatiocxcrcitationisloco habita tucrit,practcr
Oribalij ^uidoritatemdccaintcrcctcrasexcrcirationcstradantis,
&:alauationc,dc: qua libro pollca dccimo fudirunc fcripiit fcparantis, ipfa
qnoquc ra tio pcrfuadct, ncmpc quia in huiufccmodi morionc infignitcr uiiiB
ucrfum corpus,&: mouctur,uc duobusmodisnatabant, ucl inpifcina,qLiam m
frigidario luifsc /upcrius dcmonftrauimus: (tamctfipifcinasapud
Varroncm,&:aIios La:inæ C linguacauvftorcspropriclocapifcibusalcndis,
^faginandis dicata fignificarc crcdatur)ucl in labris illis amplis,quac adhuc
Rouiæ uifuiitur . Qu^od in pilcinis, quac in frigidario tlicrmarum acdificatæ
erant,quafquc thafio lapide aliquando circundiitasfuifTc tra dit
Scncca,iiatarcnt,omnium clarilfiaic ollcndit Ciccilius Plinius, Epm. 7,9^ qui
in Epi(t.li.2.viilamiuam cxacliifimc dcpingcns,dc balnciscius itafcribit. indc
balnci cclla frigidaria fpariofa,&: cf}afc,cuiusin contrari js parictibus
duo baptiftcna ucluri cieda linuantur, abunde capacja fi innarc in proximo
cogitcs, adiacct undormm, hypocauftum, adiacct propnigcum ; balnci mox duac
ccliac magis clcganrcsquamfumptuofac.Scdhoc clarius explicat li.^.ubi Tufcos
luos defcnbcns iiitcr ccicra hacc habet . Indc apodyrcrium balnci „ Iaxuin,(5(:
hilarc cxcipit cclla frigidaria,in qua baptirtcrifi aniplum, natare Iatius,aut
tcpidius udis. Ex quibusomnibusfatisapcrtum cft, tdyin gymnafijs fiue balneisueteres nare
folitos,atque in higidan} D baptifterio alias pifcina uocata>de qua
menrioncm kcit TertuUianus in lib.de baptifmo, et dc qua exiftimo locutum
Galenum dum in y.Merhodi ficcitatcuentriculi laborantescurandiratione edoces,magis
laudat lotionem in balneo fada Iv rocgHoXviJiHSg^is . ideft, inpifcinisnatando
inftitutis,quam h70i\i4iKgotQm/tMig,c[[iamquam etiam pifcinaminterdum in area
gymnaliorum acdiricatam credo, ut teftatur Plinius loconunccitat Ojinquopoftdidaucrbaait.
In areapifcinæft:&: ante Plinium Maitialis, quili. 5. Liguhnicuiuf* dam
infuUi importunitatem dcfcribcns dixit) In tht ftncjs fu^io Jonasai aurent >
Vifcinam peto, non licet natare . ni uelimus Martialempotius de publica
pilcinalocutum cflc,quam fuilfe RomaCjCx multis, &maximecx Regionum
fragmcntofub E porticuCapitoIina intclligcrc poflUmus,vbi Vici publicac pifci*
nac clara mentio habetur,de qua ita Feftus Pompeius.Pifcinæ pu blicac hodicq.
nomen manet,ipfa non exftat, ad quam &: natatum, cxercitationis alioqui
caulTaueniebatpopulus: unde Luciliusait, Pro obtufo ore pugilc, pifcinenfis res
eft. L)e huiufccmodi pifcinis fcriptum efta Dione Maccenatemomniumprimumm
urbeaquarum calidarum naratoria inftituiflc . Quod ucro in labris illis fimiliter
natarcnt,ucl faltem natantium inftar mouerentur,conijcio, cQ ex magnitudinc
labrorum,tum exuerbisGalcniin i. adGlauconem,quandoin tcrtianæcuratione
natationemin aqua commendat:quoddc pifcinis gymnafiorum nequaquam intelligi
dcbet ; tum cx Coclij Au rcliani uerbis, qui in capitis dolorc, atquc etia in p
arrhriticis curandis, natationem minimc fub dio fad:am > nec non fcruentcm,
atq. ctiamfrigidam probans,duo demonftrat;primum in locis claufis, &: ctiam
apcrtis, qualis crat arca pifcinac, altcru ta in aqua calida,quam frigida
natari folitum, unde clicio natatione feruentem folum in labris faditatam.cf fi
Plinius in locis paulo ante citatis pifcinæ calidac mcntionc fccit,fub hifcc
uerbis,Cohæretpifcinacalida mirificcj exqua narates mare afpiciunt,dc calcfa
^ta ui foIis,&r maritimo fituporius^quam de fcruclac>aab igne,ut
intcIIigitCocIiuSjUerbafcciflc uidetur. Quac extra gymnafia,fiue priuata balnca
cfficicbatur natatio, modoin fonfibus latifl]mis> modoinlacubus,modo in
fluminibus, modo in ipfo mari agcbatur. dequibusfcrmoncm habens
Ariftotcks,dixii,nichi?s ir mari, ' quan\influuionitari,diutiusqucibi
moramrrahi,quoniam ucluti mare aquæfuæ corpulcria,cra(Tnieq. maiora>quam
dulccs aquæ fLliiA fuftinct oncra,ita facilius corpora hominum cleuata
tcn'cr,& confe qucntcr minusilla pcnctrarepotcft, cuin dulcesaquaco!)
rcnuirale luam citius,&: lcnius illabatur . Hxrra balnca quoq. apud aliquas
nationcs loci pcculiares nando confti ucbantur, et idc(. KoXvitSHd^xL
uocabarur,ftcuri legirur npud loanncHuaniZcliftamdc Jcfu ('accocap/p.. dicctc,«Tflc)/t,wcTiiy
icMvfcJ};I^fflw/ TQ\/ ciMixiJL K(c$ w^itijubi nacaroriam Silocanriquus
intcrprcs iranlluli:. lraq.na:aLioncarccdismorbis,fanifq. corporibus
cxcrccndis,&: confcruadis vfitaram fuKTciam Luis parcr: quando itc
Ariftotcles fcripfit naranrcs in maii filubritcr cxi naniri . vcrumramcn illud
animaducrri uolo, plcrumq. ob dclcsflationc,6i: ad ardorcs,&:liccirares
rcmpcrandas,h()mincs nararc conlucuilfc,cuiU5 graria in acftarc dumraxat natan
folitum luir. DcVcnatione. (ap. XF. RÆCLAR IS SIMA cxrat GaIcnifcnreria,cxomnibus
corporum cxcrcitarionibuscaproculdubio vtiliffimam vidcri, quacncdum
corpusfarigarc, verum criamanimam oblciflarc ualeac, 6c iccirco fapichtifIn
lib. dcludo parluc pilac. iimos illos haberi dcberc, qui in ucnationc cam
cxcrccndi corpora formam inucncrunt, in qua mirifico quodam modo laborcs uo*
Iuprarc,quafiq. laudis cupidirarc ira rcmpcrantur, ur tacilc iudicari non
podir, maior nc fit corporis, an animi motus . Acccdit huic^ quod natura ipfa,
quac animalia cuncta hominis caulla produxit, ueaarioncm quafi praccipcrc,
&: acccptam habcre, ut lcripfir Arii. PoJiu Q ftoteIcs,uidc'ur,quumin ipfa
propriaspoflcllioncsacquircrcconc^ tur,fpcLtacuiumq. nullo fcclcrc conraminarum
cxhibcatur, fcd fimul,&:corporisrobur,&:animi uigoraugcarur .
Exquoncmonoa uider,quam j rudcnrcrfcccrintmcdici,(]ui pro cxcrccndiscorpo-*
ribus,ijfq. ualidis,&: lanis conferuandis, ucnationc ranroperc acftimanmr,cuius
nimiruftudio antiqui illi mcdicinac parcntcs Ciiiron,Machaon,PodaIirius,
AcfcuIapiusufqucadeo,ficut rcfcrtXcnophon, arferunr, ut non minus in ea laboris,
quam in arcibus, in qLibusualde cxccllcbant, (ibi impcndcndumquoridic purarcnr,
Ncq. ucrofolam medicinac gymnalticamhuiufccmodi cxcrcirationcm,fcd bcllicam
quoq. &: achlcticam rcccpifsc,proba(scq. credcndum cfti fi quidcm uel
dclcvflationcm, &: gloriamAiuarum gratia arhletac Iaborabanr,ueI milirarcm
pcririam,&: f(.rrirud:nc,quibuibeilicacgymnafticac
cxercirarorciinuigilabant/ifpcAcmuSj^ cumu. n6
cumuhti/Iime omnes in ucnationis cxercirio reperiuntur, atqueD
ineopraefertim^cf noninauibus dccipicndis, fed in terrcftribus animalibus fiiie
dolo capiundis Jaboriofe uerfatur,dcquomagis noftramhanctraftarionemintelligi
dcbcreuolumus. Etncfineilli .ftrii:mau£lorum teftimonijs hancfcntctiamaudad(
ri.in:isproferrcuidcar,quomcdounaquacq. gymnaftica uenandi excrcitationc
ufafic, iaminccptam uiaminfcqi.ensdcmonftrarc conabor. Qupdenimilla
bellicacfortitudini affcqucndac maximumadiumcntum pracbcrc putarerur, locuplcf
/fime teftarum fecitPIato, quipoftquam in Thaceteto^&y. dc lc^ibus /cnandi
difciplinam in trcs fpccics, aquatilium fcili( et, uoIatiJ «um, Sc terieftrium
animalium diftinxiflct, improbaiisaijjsduabusproiLuenumeducationc,detcrret'iuinucnatione
in h le 7. dclcgibusita concludir. J^' w -mv ^TTcwuzLTcL ^cW^
\x^cr^^ci^^v(TiTc^ii^] Trdiyumq^iT^ i (piKoTTOVH 4t/ „ viv.v\ ;:^fv CtTlCCVniV
jyjtpA^cn J):>6^uo/Cy (t TiXnya^c: y(t
/SoXajqcwTix^^Hpi^OrpXov-ngofjOi^aiJ^ieicxA yy ^ OeioA ^^;weA^c.idcft,Solum
itaque tcrreftrium ucnatio,capturaue, „ athletis noftris rcliqua cft,atque
harum,quae dormientia animalia yy peculiari uocabulo nodurna uocata pcrfequitur,
fcgnibus conue5, nit,nulJamq.mcrcturhiudc,ficuti ncc iIJa,quae laborum intcrmif„
fioncs habens, rctibus, &: laqueis non laboriofi animi uiftoria fera5, rum
robur cujnccrc conarur.unde folam ilJam optimam eflc rclin5, quitur,in
quahomincs quadrupedia equis,canibus,&:proprijscor
„poribu$i]cnatur,quosomnesfuperantini,qui fortitudinisdiuinae F 5,
poifcliilonem curantcs proprijs manibus currendo,fcriendo,&: iacu yy lundo
ucnaiioni opci-a nauant. Ex qui bus uerbis clarc pater,quan„ tum 1-Jato in
comparanda fortitudine bcllica diuina ab ipfo nuncupata, vcnationem dixcrit
cxcrcitatoribusinilitaribus confcrre. quosqnomodoipfcfub dOXY^iiiV nominc
comprchendat, fuperius indicauirnus. Euidentius,quam Plato,locumhunc
cxpJicafleuidctur Xonophon, qui dc Cyro in eius pacdia ita fcriprum reliquit:
T?^ TToXiM^-ihg Ji lv}}ca dcniY\or to; OY\pav [f^yof, bWtp icryteiv rctZrct
fivn yy ;!^ rcw^rl^v n^^bf/^iJO^ € jAce^c a^ic^lw icTTtYKTiy ttoMuixZv ^tvcLf,
iW/jcTicJidAnCv/.Wlw. idcft, Excrcitationisautcmbellicacgratiaeos ^ ad
ucnacioiiem cduccbat, quos haec cxercere oporterc cxiftimabar,hanc ratus
&:omnino bcJlicarum cxercitarionum optimam, ' &: cqucftns ucrifiimam.
Quo ia loco nemo non uidct, quaiu apcrcc A apertcucnarioncm ad exercitationcm
bcllicamomniiun nuximc conducerc ccnfucrit . undc poftca in lib. dc vcnarionc
iuucnc.s ad capclTcndamhanc cxcrcirarioncm duabus praccipuis rationibus
adhorrarur;tum cf corporibus bonam ualcrudincm comparat : tum cf cosad bellum
maximcinltituit^drcnuofqucmilitcs^&cctcrisrcbus agcndis idoncos rcddit . At
Arillotclcsnon tantum bcllicac iib r exercuarioniucnandi lludium conduccrc
uoluit, quinimo illud ^ ipfiuspartemmanifcltaorarionefccir : ut nullaamplius
dubitat io fuperfit, quin intcr cctcras nulitari gymnafticac infcruicntcs cxcrcitarionesuenatio
quoquc locum obtinuilVc dicatur. Quod vcr« . nec athlctica profcflio huiufcc
gcncris cxcrcitiocarucrir, vcjk-: nes in amphithcatris ab Imperatoribus
facpcnumero rcpraefcnra tac,&:apud Latinosfcriptorcs miru in modum
cclcbratac dcir.ouB ftrant: quac liccrab hac noftra nuilrum diucrfic
fuilTcanpai canr; illius ramcn fpcciem praefcfcrcbanr, nt mpc cum bcftianj,arq.
alij mortisfupplicio condcmnari co prorfus modo aducrfus fcras, vfq. ad
alcerius intcritum (ur rcfcrt Suctonius)contcndc:cnr,quo vcnatores contraminus
immancs bclluaspugnarc confucucnir.t . Dc medicorum gymnaftica, quod fcilicct
ucnaiioncm ualerudini, Sc bono corporis habitui comparandis, tucndifq. probarc
u, ncmini non conftarc arbitror, quando,practcr Xcnophonris lcnrentiam i
Jctnfiu citaram, practcr Galeni aucloritaxm, qui inrer cxcrcirationes corporisfaniratiinfcruicnrcscamrcpofuit,
ludoq paruac pilacin hoc ludo parfoluminfcriorcm fe':ir,quod maiori appararu
indigcar,proptcrca " nec arrificibus,nec ciuilibus ncgotijs implicitis
conucniat; practcr iuniorcmPlinium, quiuenationc corpus fanum confcruaflc
inii-li y.cpift, ^ nuar, practcr aliorum argumcnra, unum Ra/is Arabis mcdici
cruditiirunitcftimoniumfufHcercporcft, apud qucui icgirur, contigiflVin quadam
pcftc, ut, dum omncs fcrc pcrircnr,foli vcnarorcs, in jo.coa. obfummam
ualctudinem airiduisexcrcitationibusparram^incohimeseuafcrint.ncfilcntiopractcrcaLaccdacmonios,
a quibusolim ad coenam Dionyfius Syracufanus acccptus, fc cibis appoliris dde
Aari negauir. cui flarim rcfpondir coquus idco illud cucnifsc,quia nec in
ucnaru,ncc in curfu laboraucrat, &: idco fiti, &:famc carcbar,quibusLaccdacmoniorum
cpulac condicbantur. Itaq. mirari nullopado debcmus,fi Mithridatcm,qucm ufq.
adcofanitaiis,&: uitac ftudiofum fujfsc fcimus,vcnationi ita auidc opcram
dcdifse lc gimus,ut fcptcm annis, neque vrbis,ncquc ruris rcdo vfus (it . Ergo
nianifeftuna cuiuis iam cfsc potcft, quantum in cxerccndis pro uaicrudinc
corporibus ucnatio apud uctcrcs acftimar^i fucrit. cuius cum multac cflent
fpecies, quanim aliæ rctibus, aliac laqueis, uifco,& aucupijs, aliæcarniuoris,&:rapacibusauibus,aliæcanibus,
fagitfis, uel puris, vel rindis ; quas ideo Gallos uenatorcs hellebo^
roinficereconfucuiiretraditPlinius, quia circumcifo vulnere can.xy.c. y.
rotencriorfcntitur : aliac armismodo in uolarilia : modoin rcrrcftrcs belluas
peragebatunilias ucnationcs aptiorcs cxiftimaras arbl tror,
inquibushominestampcdibuseunres, vcl currcntcs, quam equis vcdi fcras canibus,
&c armis infcdabantur ; nempc quas tum corporamagisexercere,tumfenfusomncsacucrc,
tummaiorcm animisuoluprarcmafrcrrcncmoncgarit . Eam enimuenarioncm,
quaccumaccipitribus&afturibusaducrfusaucshifcc temporibus exercetur, an
commendarint antiqui mcdici, affirmarenequco, 7.de his.
quod,IicetAriftotcI.memoriacprodidcrit,incaThraciac partc» ' quæ olim
Ccdropolis uocabarur, homincs focietarc accipirrum perpaludes aucupari
confucuiiTc ; nihilominus gcnus illud venationis noftræ ualdc diflimilc fuiffe
uidetuv; quandoquidem illi iplilignis, quacmanibustcnebant,
arundines&:fruteramoucbant, undc aues ob ftrepitum cxciratas, euolaresq.
accipitrcs dcfuper infecLabantur,quorummetu aucspcrculfæ terram repercbanr,ibir.
quc pcrcufTæ baculis a vcnaroribus capiebanrur, &c earum parres'
accipitribus diftribuebantunnoftrum ueroaccipitribus,atque aftu
ribusedodtispcragirur • quodantiquos ignoraflc, et Conftantini Imperatoris
actaie inuentum eflc, infinuat lulius Firmicus :_ ficutr etiam ignorarunt cam
uenarionem, quac canibus arte quadam m-^ ftrudis, &: rctibus aduerfus
cjualeas,pcrdices, &. faiianos cxercctur. Sed dchisfatis. Exflicit Liher
Tertinj* .0 m H?9 "De ratione agendorum ^ ^ dc exercitatiom ryS. Cap. L VM
gymnafticæ origincm^ciufque fnccics» &: fpccicrum(ut (ic dicam) fpccics ab
antiquis traditas,ac inufu habiras,iam clara,quantum conccditur, cfTcccrimus,
ad pcrficiendum tradationis noltrac inftituru rclinquitur, prius
U!iiucifa!cs,communcsuc cxcrcitarionumomniumrcgulas tradcre,quarum dudlunon modo
li '•gula cognofccrcs Ycrumctiam vti unufquifq. pofTit : dcinceps ad
parr\-n!.:ria,&: magis propria rranfcudum c rir,ur in llngulis cxcr
citationibus,quid boni>&:quid malirclkicat, flicilitcr pcrnofccrc,
&: cogp.itum partim amplcdijpartim cflligcrc valcamus.luiflct profcctoinanispropcIabor,acuanum
ftudium cxcrcitarioncs vfquc adcoapud vetcrcs cclcbraras
pcriicftigaflc-,niiictiarautiliratcs,&: commv>da,quori:m gratia totam
gymnalticam,&: c6didcrunt,&: in
quotidianuaimcdicorumufumcduxcrunt,pcrfpc^ta,&:cIarahabe rcnt
iIli,qiiibushaccnoftralcvttirarc,ijsquc ad faniMtis profcCtum non ofciranrcr
uti placucrit.Arq. in hoc idc ) magis inihi clabciran dum efle cenfco,quoniam
Galcnus Hippocratis arque Plaronis pla ^ citafccutus^in omnibusquidcm
artibus,lcd pracfcrrim in mcdicina, uniuerfalcsmcrhodos parurn iuuarc
clamar,nifi particulanum tractationcs,ac indiuiduorum fpcculationcs accelTcrint,
quibus rii r€s communi mcrhodo inucntac ccrrius contirmcntur, tum carum
fimilitudincsac diflimilifudincs,unde omnis iiumana deccptio,ut in
Phacdrofcripfir Plato,principiumfumir,probc difccrnantur . Hanc igitur ab
anriquis philofophis, atquc mcdicislaudatam uiam incedcntcs,tractandorumomnium
ab iplius cxcrcitationis narura initium capicinusrquam cum dcfinicnmus morum
qucndam corpo ris clfc, atquc omncnrmotum ncccllai io diffcrcntiac nonnullac fcquantur,nimirum
vchcmcntia,rcmiflio,ccIcritas,tarditas,&: limilia: &: proptcrca in
quouis motus localis gcnrrc corpus quod moucndum cft,Iocus ubi moucri
dcbcf,tcmpus in quo moncarur,ac iplius morus mcnfura,atquc modus cx nccclHtatc
rcquirantur, confutaris corum,quidccxcrcitarionibu5
maIcfcnfcrunt,opinionibus,primo diffcrcntias illas excrcitatione confequentcs
dcclarabimusrfecunD do,quæ fint corpora excrcitationibus apta,& quac
inepta, dcmonftrabimuiittc rtio, qualis efle dcbcat locus,ubi jJli
excrcitationibus operam nauare dcbent, qui uel confirmandac, vel conferuandæ
ualetu dmi ftudent: quarto, quodnam tcmpus cxercendis corporibus opportunum
habeatur; ficuti namque corpora omnia non omnem excrcitationisfpccicmpcrferunt,
ita fimiliter non quiuislocus,nec quodlibct tcinpus cuicunquc aptanrur.Sed,quia
jmpcrfedahæctraaatiorcmancrct,nifimcnfuracxercitationispracfcribcretur,ideo
qujnfto fubiungam,quantum cxcrcendum fit.Addam &: fexto modum,quo
exercitatio adiri debeaf,atque fic ad particularium cxcrcitationum qualitates
examinandas dcfcendcns nihil relinqucre conabor,q^ in hac materia iurc
dcfiderari qucat,&quod l ædieca. ab Hippocrate,fiue Polybo pro
laboribus,aut cxcrcitationibus tra E dandis cognitu necellarium pofitum fucrit.
Scd hoc antequam aggrediar,illud prius hoc in loco præfandum efTc, iudico, ea
omnia, quæ in hoc quarto volumine tradituri fumus,tati in vniucrfo exercitationum
negotio mojnenti cxfiftercut, ijs uel ignoratis, vel negledis,
excrcitationesdetrimcntapotius,quamcommoditatcsuIlasinferant.-innumeræquandoquidemcxcrcitationes,
utpræcla1. J tu.va. re fcriptum eft a Galeno opportune ac prudentcr adminiftratæ,er
^ liSo. ^^^^^ naturæ in corporis tcmperie fadtos, tum hominum in ui&mac.ruc!
procuIdubioefsentilli, quinatura corporis imbccillimi funt, qui cum ab
exercitationibus utilitarcmcapiant, ceterosquofcumqucabijfdemiuuari,
&:iccircoillis uti dcbere confequens cft.His crgo rationibus pcrfuaii
cundispaffimhominibusantecibumfaltem iniungendas excrcitationes ef'fe prædicabant:
fed&ipfiapcrtiirime hallucinati deprehenduntur, Qiioniam cumhominumnaturæ,&:conditioncsufqueadeo
pcl^«^lHicrlac fint,ut neminem inucnire (fiturfcripfic Galenus) alteri fiE
milem prorfus liceat, fintque quibus medicamcnta noceant, quib. 5^. Epid.
profint,quosimmodicuscoitus,fiucAc illos,qui hoc alfcucrarunt,toto caclo
abcrrafsc^quamuiscxcrcitarioncm commu nitcr acccpram, prourquaflibct ucl
minimas corporis agitariones compIcdirur,ncmini fano ncgari pofsc farcamur,
quando nihil fanitati tam hominum,quam brurorum acqucperniciofum, &:lcrale,
^ im:cniri:r, arqcc cuiufli iK-r motus cclsario, confumatumue orium, quibusnon
tanrumuniucrius corporis habitus mfignircr rcfrigcra tur,calor natiuus
hcberatur,humiditatcsfupcruacuæcrcfcunt,mo Icftusquc quidamomnium uirium torpor
connurritur,ucrumcria, lib.dcdb. utdiccbat
(;alcnus,cunctamcmbratcnuia,dcbilia,atquef1accida ^cuadunr,& fubindc
nonrarocxiriaIcsmorbinafcuntur,qui,abhui"'^c-cau, moribus frigidis
plcrumq. origincm duccntcs,ucl ad mortcm, ucl ndpcrpctuamualctudinis
offenlioncmpcrducunr. N 4 K^' a.Aph.
T^darguu7itur^qui ajfueto Jolum exerceri uolebant. Caf. III ESTAT falfa eorum
opinio condcmnanda, qui affuetos folum cxcrceri debcre,inafluctos minimc
cxcrcendosefrc iudicabanr. quorum fcnrentiatametfifpecicm ucrirarisquandam præfeferat,
cercrisque duabus iure anrcponi mercarur,haud tamen prorfuscrrorcuacar,dum
alTuerudini nimium rribucre, quafique fupra narurac condicioncs illam ftatucrc
uidcrur. Ccrerum ne honimplacitainiuftcrcfcllerc crcdamur, &rariones,
quibusadducliin eam fcntentiam iucrunt,&:crrata,quæ commife runtjin medium
proponcmus,vt vcritas facilius cluccre acquo iudi ci pofl^t.Iftiitaq. cum
legiffcntapud mcdicoium principcmHippo cratcm,eos,qui confuctifuntfolitos
Iaboresfcrrc,etfifucrintimbccilles, et fencs non confuetis, fortibus, &c
iuucnibus facilius ferre ; quacq. cxlongo rcmporc
confuerafunt,erfidctcriorafinr,inafluetis minus incommodare,affeueranrer
pronunriarunt, ncminem iaaf fuctum cxcrcirationibus,&: laboribus committi
dcbcrc,aIioqui ma ximopcre offcndi^fcd dumtaxat aflueros, ncmpc quos partcs
cxcrci tatas robuftiores habere,& proptcrea laboribus finc damno refiftere
experientia demonftrat. addcbant his rationcs, primo quod omnes illi,qui
cuilibetrci infucfcunt, raagna ex partenaturæfuæcouenientem confuerudincm
deligunr;quoniam lædentia expcrri, il la rcpudianr,&: iuuantibus
adhacrcnr.unde excrcitationibus vafl^iic ti in illis tamqua fibi familiaribus
confcruari debennqui ucro quie fccndi confuctudincm contraxcrunr,ab
illanullopadofunrremouendi,quafi tales expcrri fint ab cxcrcirationibus fc
ipfos ofrcndi,&: aquierc utilitarcm
capcrc.Sccundo,quodiuxtaphiIofophorum,&: mcdicorum placitaconfuerudo in
naruram rranfit, &:iccirconon fccusconfuerudincm
pcrmuranrcsobIacduntur,atquciIIi, quinaturam pcrucrterc, &: aducrfus illius
impctus obrcnderc conantur . Tcrrio quod fi confucti quicfccrc longo rcmporc
fani ira uixerunt, ucrifimilefir,in eadem quictc rcliquum uitæ curfum ipfos
fanospe ra£luros;exaducrfo ucrendum cflc, nc ijdcm ægritudines diucrfas
incurrant; fiquidcm pcrmutantes in contrarium uiucndi rationem, &c alia
ipfi confcquentia in contrarium ftarum pcrmurari, nccefTarium vid etur .
Huiufcemodi crgo rationibus indudi, ifti conftantcr affirmarunt, confuctudincm
non debcrc murari, &: ideo folitos cxcrceri cxcrccndos cflc, &:foIitos
quiefcerc in quiete permancre dcbcrc. Scd,urdixi, liccthiinifuisculpantiam
fcntcntlanifcciiti fmr,att.uncnncqiicipricrroril)us carucrunt,c]uia
Hippocratcsin i-Apluytf omnibus ad inallucta tranfcunduin cllc iudicauir,nc
quando ad illa dcfccndcrc coaocratiscitataaudtoritasineofcnfuaccipi dcbcr,ut
uolucrit,qucmad^ modum&:nos,vclimus,nolimus,aircntiii
cogimur,afluetainfolitis minusturbarc, ncquc proptcrhoc interdixcrit, quin ad
infolita quandoquctranfcundurnfir,6jpracfcrtim cumafsucta ualdcpraua
funt,&: inafsuera mulro mcliora.Piinlacitaquc raiioni rcfpondc
mus,a{TumptumfaIfumcfscuniucrfahtcrintclIcdum, quoi;iamlicuti multi
coniuctudincm naturac corum conucnicnrcm induunr, ita quamplurcs ucl dulccdinc
allcdi, ucl ncghgcntia, aut alijs detcnti ftudijs,ucl prac nimia ftupiditatc
fcfc lacdi non fcnticntcs,iii malis confuctudinibus, &c naturac ipforum
inimicis pcrfflunt; qucmadmodumfaciuntquicfcendo, &:afsuctJ,6d dcdiri,qui
quictisuoluptarc dclibuti non fcnticntcs ofrcniioncm cialfucucrunt ; non aurcm
quod cam tamquam fibiipfisconucnicnrcm clcgcrinr, nimirum quam iam antc
hominibus cundis inimicam probauimus. Adfccundamucrorationcm dicinius,
narurainprofcdo,& confuefucrudjncm parum diflcrrc ;haudtimcn fcqui cx
hoc,quod numquamconfuctudo mutari dcbcat: quandoquidem fi mcdici naturas prauas,
idcll naturalcs intcinpcrics cincndarc, in mcliusq. permurare omni aite
contcndunr,ur faniratcm,&: habitum bonum Q corpori ingenercnr,cur itcm
pclfimac confuctudincs ab illis in honclliorcs, &: falubriorcs pcrmu tari
ncqucant, i gnoro ; co pracfcrtimquodfacilius cxfuuntur,quac confuctudinc
fucrunt conrra£ta,quaraquac aprincipio orcus anatura tradita. acccdit huc, quod
otiandi confuctudo pcrniciofa cll, quia ( vr diccbat CcHus ) I ib. r.
poteftincidcrc laboris ncccflitas. Tcrriacpracrcrca larioni oppo^^i' ^
nimuseos,qui inprauisconfucrudinibus pcriiftunr,tamctliob iu.cunditatem non
aducrrant,pcrturbari, ur mnucrc uoluit Hippocra tcs,dum haudquaquam inalsucta
dctcriora non rurbarc, fcd minus tiirbarc dixir ;ncqucproprcr hoc
Iaudari,45^probari dcbcrc,quod multo tcmporein fimihbus confuctudinibus
uitamfanam traduxc rint : quoniam ficnti diccbat Galcnus,illi,qui cibis mali
lucci uicb* tant,longo tcmporc maligniratcm intus alcntcs,tandcm qualibet uel
minima occafionc pcflimos morbos incurrunr, fimiiitcr iquoquc in pcirimis
confuctudinibus pcrfcucrantcs facpcnumero .dealini. mtus 2CO intusmaloshabitnsconcipiunt, quos pcraliquod
teinpusnonpercipiunr,quoufqiic humores praui orionuiriti, &fupra niodumaudi
incurabilcs^&molcfblfimas acgrirudincsinducunt. Qiiarnobr^
claborandumclt,uniucrfJsfiinam uitam optantibus,utmalacconfuerudiniinnutritiminimcfe
uoluprare, atque damni ignoranria decipi linant,immoquamprimum ab earecedcrc,
paullatim tamc, et ut dixit Hippocratcs iKTr^odxyooyHt ftudeanr,illud
procompcrto habentespotiuscumaliqua molellia pcrmurandas cfse pcrniciofa^
confuctudincs,quaminiIliscum delcftationc pcrfiftendunK Atque hæc pro male de
Cikcrcitarionibus fentientium refutationc diifcafufficiant. Tcmpus modo cft,
qude corporæxercitationibus accommodentur,quod tcmpus,&vjUilocus,
dcmonftrare: fcd antcquam hoc aggre Jiamur,diffcrentias,ut fupra promifimus,
ipfiusquc tradatioiiis ordo expoftulat, cxercitationum breuitcrpcrcurremus.
exercitationHm differentijs. Ca^.V. ViCVMQVE cxantiquis excrcitationum facultatem
fpecul ari)&: fcriptis tradere aggrclfi fuerfir,tres primarias illarum
diffcrentias effcccrunt^ quarum aliamTraf«(rxw/«si;cflV;j4//xf/poft ^/TxJ^ mærores
infcruiebat; &c proindc hic motus a Galeno cxtrcma fO| A cxcrcicatlonis pMrs nominatus
rcpericnr, quoniam fcrc fempcr po;l magnascxcrcitaciones.ncad concrariamquictcm
illico tran(gredcr"cntur,ipfamadhibcbant,ucporc qui ol) carditatcm,6^
trcqucntcm intcrpolitamquictcm mcdium inrcr cxcrcirationcm validam, ^ &:
conlummatam quictcm tcncrcr. Porro cxcrcitatio limplcx apud ^;i.cVp"g.
inedicosgvmnaflas multasdiricrcntiashabui(fclcgirur,alias ab cxtrinfecis,aliasab
vtcndi rationibus,aliasa motusipfiiistum quanritaicrum qualicatibus dcfumptas:
quac ab cxtrinfccis accipicbaa tur,plcrumqucalocononicn f^rticbaiKLr, quando
uc! lubdio,. vel (ttb tccto, ucl in mixta umbra, quam CTroavi^iiyn Gracci
uocant, cxercitatio pcragebatur : itcm quando aut locus crac calcns»
^^utfrigidus, aut^mcdia tempcric, &: practcrca auc planc ficcus^ aut
humidus, auc mcdio modo atcempcracus . Diifcrcntiac ab B
uccndiracionibusacccptac huiufccmodi cxllitcnint,quoniam aut continuus erat
motus, aut inrermiflus.ct li concinuus, æqualis, ucl inæqualis;fin
intcrmifsus,aucccrroordine,aut cirra ordincm,prac^ terea vcl linc puluere
ficbat, ucl cum pulucrc, acquc co alias mullo, alias modicoi finuliccr agcbatur
ucl linc olco, ucl cum ulco, atqueipfoaliasexiguo, aliasmulto. Quac autcm ab
ipliusmotus quantitacibus acccptac inucniunrur dirtcrcntiac, talcs func, quod
cxerciracioncsucl mulco ccmporcdurabanr, 6c multac diccbantur,vclbreui,
mcdiocri, arqucpaucæ, &: mcdiocrcs uocabantur. Diffcrentiac amocus
quancicatibusdcfumpcacillacquoque fueruncquacauimorricc accipiebancur: nam li
uismagnacrat, magnacxercicacioilin parua,parua ; lin mcdiocris,mcdiocrisappellabatur.
Porro a qualicacibus ica dirtcrctias a Galcno captas in^ g"^" r ucnio,
quod aut in breui tcmporc mulcum fpatij mcticbatur cxcr«p.io . cicacione, liuc
brcuc (parium lacpiusinmodicoccmporctcrcba^ tur,atquehæc cxcrcitaciocclcr,acuta,
&: vcIoxnuncupab:uur, qualis curfus,umbrarilis pus:na,achrochiri(mus, lufus
paruac pihc, fi^coryci^kicTAt^fi^uk^-BrrrvA/^w^, &:quacin paladkis
ai^tirabancur humi rircumuoiucarioncs i auc multum tcmporis in brcui fpatio
infumebatur, tardaque &:lcnta cxcrdcatio talis motus nominabatur, ut lcnta
ambulatio, ucdatio in Icctica; aut in mcdiocri tcmporc mcdiocrc fpatium, iiuc
brcuc plurics moucndo pcragcbatur, licqucmcdiocriscxcrcitacio cuadcbacrprætcreamagnai-umalia
præccr uim, cclcricatcm quoq. adncxam ^QVQh:ixUc2 racelerirer agirari; al/a
fine velocirate fiebar, et Ivr^,;^,,!>
idcltva!cnsexeraratiouocabatur,ficurfodere,peraccliuiaanibu. lare.quatuor equos
habenis llmul coercere, funem manibus apprcheniam fcanderc,haIteres,omnefque
Milonis exercirationes.quod emm uchcmens,& ualens cxercitatio communi
nomine magna diaph/"^-^ mtclligcrc liccr, quæ Galcnus fcxto popularium
morborumlcnptarciiquir, vbiinter cnumcraras exercitariones, &: equirationem
magnam uocauir . Similitcr Sc paruarum alia cum ahquauelociratchcbar,
&:rcmifni,fiucixA«T«f /ocabarur, alia fineullacelcritatc, 6c «V/^(lf,'iue
Ianguida,aur imbecillis dicebatur,cxquibusduobiisgcneribus eranr uec curam
habcndam cllc iuGcrunt, ut quod morbofum corpus, quæxerciratIonc, &:qua
quiete indigeat,ne ullasperturbaD tiones,motioncsq. fuftinear, optime
pernokatur. Quocirca fccundum iftos corpora, quæ immodica intempcrie calida
Iaborant,nuI lisuehemcnribus,rcmiirisue exercitationibus accommodantur, quod
calor, qui diminui debet, ab jllis potius augmentum fufciLp^iu^' pit,
quemadmodum Galen.de Primigene fumma caliditate laborante narrat, qui ncdum,a
uchcmentioribus cxcrcitationibus, immo,& ab exiguis dcambulationibus in
porticu ante balneum fadis magnopcrclædcbatur. undc mcrito condcmnandus eft
AfclepiaLK2.C.14. des Pruficnhs,quiin ardcntibus fcbribus;refcrcnte
Ccl/o;gcftationibus utcbatur, in alijs uero fcbribus, &c raorbis
mcdicamcuta, ac uomitioncs tollcns, inedia, fiti, uigilia, luce primis dicbus ægrotantcs
inftar tortoris, cxcruciabar,alijs autcm diebus ambulationibus,geftationibus,baIneis,Ica:ulisquepenfilibuscxercebat.
Inhis E ctenim Galeni, &: Antylli fcntentia cxftat, acuta fcbrc laborantes
ab omni motu rcmoucndos,in longisfcbribus,atquemorbis(quos omncs nonnulli ex
antiquis mcdicis aliptarum officio tranfmittenIn prooc. dos, ut rcfcrt Coclius
Aurclianus, falfo credidci unt ) ubi acccfno lib^hron. urget,nullo paifto
cxerccndos, at in interuallis decubitum non • fcmpcr confcrrc,imino aliquando
utilcs cHe inotiones,exercitationcsciue ; quod innuifle Hippocratcm arbirror,
dum in feptimo cpidemiorum diccbat,aliquos inueniri infirmos,qui nepenitus torpeant,
a lcfto expellendi funt. quod item innuere uoluit AriftotcCi.i6.
leslibromoraliumNicomachiorumdecimo,ubi fcripfit febricitantibus in uniucrfum
diætam,atque inediam confcrre, ahcui tamcn forte non ita conducere. Qui præterea
corpus aridum,ac infignitercxficcatumhabent, ficxerccantur, aridioreseuadunt,
&: F ideo illis quics apprime congruit, quam humcvflandi uim pofndeLoc.
cltat. rc ncino ignorat,quamquc Hippocrates dum cahdis naturis conue
nircfcribit, necimmodicccalidas imtemperiesintclligit,necjau(ao j c
GaIeno;quamlibct motus,fed uehementioris tantum ceffatione, ficuti nos hic
deficcis corporibus intelligimus,quæ geftationibus, &c ueCtationibus
aliquibus, atno magnis motibuscxcrceri poffunt, dummodo uires
permittant,cxcrcitationesq. modcratæfint; alioqui ficur ex modcrato motu calor
cxfurgit,cxcitaturq.,nec non huinorcspaularim cuancfcutiparitcr eximmodico
calorinfirmus exftinguitiir,humiditatcsq. magis diffunduntur . Corporaitcm calida,
&:ficcaimmoderatc nullis exercitationibus aptanrur,minus quoquc caIida,&:humida,ncmpcquægrauiori
quam cctcra morbo fubi jciantur,maioriq. curaopus habcant,Frigida porro,fimulq.
ficca corpora ucl nullis cxcrcitationfbus, ucl minimls, Sc naldc rc^ miiTis
cxcrccri clcbcnt»cum fcmpcr practcr morbi pcculiarcm affli-,
€lioncmimbccillcsuircshabcanr,ExcrcirationibiTs non iraofrcnduntur corpora H
igida, licutj ncq* himiiila. At frigida&:humida aliorum omnium maximc
cxercitarioncs fuftincnr; quod morus cx liccando, 6c calcfacicndo ucluri
quoddam rcmcdium /ir,modo tamcn non cxrra modum adhibcatur. Arquc hacc omnia
diCta inrclliganrur dc illisacgroris dunra\ar,qui uniucrfum corpiis imrcmpc^
ratumhabcnr,quoniamfiqui$infolacorporis partc mcmbrouc, autinplunbusintcmpcriem
patiatur,rcpcririq. pojrumodus, qua parrcs fanac citra acgrarum offcnlionem
cxcrccanrur,procu]dubio huicacgrotoexcrcitariomagis. accommodatacririquippcquac
fa narum parrium habitum bonum confirmans, infiriuis criam confcB qucnria
quadam auxilium pracftct.ColJjgcnrcs igitur dici nuis,nul lum corpus
intcinpcrie quauis laborans magna,(5c uchcmcnti excr cirationcgaudcr.cjfcdahq(f
rcpcriri,cui cxcrcirationcs cxiguac, et ualdc modcrarac auxilium arierant
inrcrdum. qualcs ucro cxcrcitariones linrillac, &: qualibus in morbis,arquc
corporibus unaquacque congruat,in fcqucnribus libris dcclarabjmus,ubi parncu
larcs fingulaxium excrcirationum faculcarcs ubcrius cnarrabimus..
Dcmorbolisobmalam formationcm corporibus fimili propcuia) dcrcrminari
dcbet,modo illi nona gcntrarionisprincipjjs,lcd nu-> per,&: cafu(ut ira
dicam)ortum duxcrinr . Hacc ctenim fiuc totam corporisfiguram deprauatam.ut in
lcucQphlcgmaria,fiuc parrcm aliquam.deformaram habcanr, niii aHTcdus alij
impcdicnrcs aflb^ cientur, ab excrcirarionibns utiluarcm. capmnr, ncnipc
quac&: ^ contrjrra dirigcrc,&:a(peralenirc,OS&: toto corporc, et cruribus
extcnuaD fn ^.obid. tos curafle, gloriatur GalenuSy Ccutitem Germanicum, a
tenuitacom.j. iQ crurum^equitarionis bencficio,liberatumaIias diximus . CorpoSecudodc
raiubinde, amorhoin numero corrcpta> fmc isfuperfluus, fiue iTtu vf fit, excrcitationes cx fe rainime recufant,
et tunc præfer""tim,.quandofimilismorbushaud eft innatus,ueluti
inlapilhsrenum, quiexuehementi motu^concuffioneque ab anguftisrcnum tiijs ad
latiores, tandemq.ad ipfam ueficam defcendentesmagnas ægrotis moleftias
adimunt. Corpora uero ægritudine in fitu laba fantia,modo nou ab ortu, nullum
fereexercitationis genusadmittunt, quod membra dum proprium locum, atque fitum
amiferunt» non modo rcponendafuntin propria fede, uerumetiampoftquani
repofitafuerunt,tandiu ab omni motus gencre arcenda, quoad optimeconfirmata
priftinum habitum repararinr, alioqui fimo*J ueremur, maiori nocumento:
afficerentur. quo fit, ut hac infirmitate captimajoriex parte exercitari non
debeant. Atque hæcde lecundo morborum genere,mala formatione fcilicet
laborantibus corporibus divflafufiiciant. Remanent corpora tertio.genere morborumcontinuatisuidelicet
folutione correpta,quæ folutiouel in cute,uel ia carne, uel in oflibus, uel
iiineruis,ac huiufcegeneris fimihbuscontingere folet, atque
modo>lbla,modofebribusaflociata i ubi corpusaliquam exhis folutionemfebri
alTociatahabet, nulIomodoexerceridebet,quandoquidem, firaro febricitanti*
busexercitationesconueniunt, quantominus coauenieru:,abi alijsmorbis
turbabuntur? Qiipdfi citra fcbrem fola: contiauifo-, lutio adfit,eaq Jit
iaparte nobiU,atqueuitæ maximencceflaria, ue p luti cerebro,uentriculo, iecore,
acfimihhus,proculduhiæxerci~ tationcsquæuis maximeaocent,nempequæ,&:fpirituspartiafreftæ
necefl-arios. ualde diftrahaat, &: humoresomncs tuncagiteat, quando
firmos,&:quictoscfle conucniret,neob eorum atHuxuni morbus
magisincrudefceretj^liamcmbraigaobiliorafipatiantur coatiauitatis
diuifionem,poteruntægri mediofcriterexerceri,.modo ncc infignis lit
affeftus,nec pars laborans excrceatur.. Suntnonnullihac acgritudinc capti, qui
noaparnamutilitatemamoderatis, immoderatisque exercitatiombus pcrcipiunt^quales
fcabioh,, quorumcutiscumabhumoribusfaIfis,&:acutisdi{ciadatur,ex ma
tuuehemeati efficitur, ut humores illi tam per fudorcm, quaav pcroccuJtam
tranfpirationem euacueatur,atque ipfiscuacuatisa morbo libereatur.
(^amobrcmacri iudicio diligeatique aaimadijcrfioneiahisomnibusopuseftjquo
optime cogaofcatur iaqtiibus morbofis corporibus congrua!KCxercirationcs,&
in quibus mi nus lubita fempcr prac oculis uniuerfali hac rarionccuiusduvftu
rarillimc contingunr errata, pofsuntquc parricularia ira dirigi, ut
numquamlocoauxiliorumdamnafuccedant>
n^cc9r^orihHtUAlctuMndrtjS^(^/enihhus€xerc€nclis^ C^p. IIX. \' AMV IS
apudmcdicos(urfiipradiximus)inrcrcorpora acgra,arqiic fana rcponanrur ncutra,
iilaq. in mul tiplicrsdiflcrcntias parriantur, quia ramcnparumad noftram
rradationcm pcrtincnr, corum loco ualerudinaria Itatucmus, cum quibus
comprchcndi uoliimus tum omncs ilB los^qui rcccnrcr amorbis,ac dccubitu
cuafcrunr^ncc dumpcrfctfle antiquumhabirum recupcrarunr; tum fencs plerolquc,
ncmpe quos Galcnuscodcm modo,quo ualerudinarios, curari dcbcrc Jctue.
pracccpir; nec abfquc rarionc,fiquidem fenc(flus,auLtorc Ariftotc"nirieme
lc,eft quidamnaturalis morbus. undc.qui funt acratc graucs, cam c. uk. viucndi
rationcm fuftinere nequcunt,quam fani pcrfcrunt. E^^-ncr'
goualctudinarijsillis,qui moxa morbiscuafcrunr> intcr cctcra rccap.4. iwedia
pro intcgra ualcrudinc ipfis accomodara praccipua cft corporis
cxcrciratio,aquamcmbræorumlninanrur, humorumrcliquiac inaniunrur, calor
cxciratur, et dcnique torus corporis habilus reftituirur . Elt ramcn omnc
ftudium adhibendum, ut a principio lcncs, brcues, tardi, ac remilfi morus
cxfjftant, dcinccps, prout uircs magisinualcicunr>fimilitcr,&:magnirudo,
ac longirudocxcr Ccitationisaugcacur,randcmque inmcnrcillud XKTrgo^Ttty^yi^ ranropere
abHippocrarc dccanrarum fcmpcr habcndLui crit,ncob imporrunumabcxrremo, ad
cxtrcmum rranfitum maiora crrata eommirtantur, &: prouirium rcftirurionc
imbecillitasmaior,fiuC profh-ario fucccdar. proindc mcrirodamnandusucnit
Aucrrocs,^.coiied. qui morbofa corpora quoridic cxcrccnda cfsc ufquc ad fudoris
^^P'^inirium,arquc anhclitusclcuationcm nimis libcrc confuluit: ita
tnimuchcmcns cxcrcitatio tantumabdU ut ualctudinarijs, fiuc morbofis
(qucmadmodum ipfc uocar) ullum clTatu dignum bencficium pracftct,
utpotiusuircsadhuc dcbilcsmagisconftcrnet, caloremquc natiuumcxmorbo
uixrcuiurfccntcm fcrcexftinguar, aut faltcm infignitcrhcbcrcr ; /iqiiidcm
bonuscftin conualciccniibus,fcd cxiguus ( ut fcribit dalcnus) ianguis^atquc
unacum ipInartc io fpiritus uitaliSjCii: animalis ; ipfac ucro particuiac
folidac ficcio' P 2 rcs, aio^
resj&confcquentcr corumuiresfunt imbec^iHiores, atque earumD dcm
rationc corpus vniucrfum frigidius. unde ad cmendandam huiufccmodi
indifpofitioncm neceflaria funt quæcumque probumatquefccurumexhibent alimentumi
&c præter hæc moderatimotus,qualcsvehicula, amibulationeslenes ; non
uchcmentes raotus,qui ficuii folidaspartes arcfa^ftasficcioresreddunt, ita calorcm
diminuunt, &:liircs imbccillas confufnurit. Cetcrum fcncs,
quorumactasplurimamob caloris dcfcdum,cxcrcmentorumcopiam
coaccruat,cxcrcitationibus magnopcfc gaudent,'tumad exf urganda huiufcemodi
rccrcmcnta, tum ctiam ad confcruandum, atq.plAcidi cuiufdam ucnti inftar
cxcitandum,acccdendumuecaloirem^ qui fccusnimio torporeexftinguipericlitarctur
. Attamefl, in præfcribcdis fcnum exercitationibus quatuor animaducrti debcnt,
uircs, corporisafTedlus, confucrudo, &:iiitia particularia, E
quacplcrumquefenumcorpora infeftare folent. ratione uiriura^ quas fcncs fcmpcr
imbecilliorcs habent, acutas cxcrcitationcsjuec n^.v.hcmcntes, &: mukas, quæ
corpus ftccant, extenuant, &: infirmant,,itu itmaximoperccaucredebent/equi
veromitiores,quaIesfuntgcfta;.^.^':,^!trojac
intralairitudineminambulatio.Prodicusenim qui ualetudi-' utlicx^S nis
ftudiolidimus^exftitit, &:ob id ( Ariftoteleau»5iore ) ea omniai
quibuscctcri cum voluptateutunturirecufauit.,iamingraucfccntcactatc(ut rcfert
PlatoinPhædro)Athenisad Megaræmoenia ibat, indeque domum reuertcbamr . quæ
excrcitajtionis menfura. haudquaquam.ommbus fenibus accommodari polTct, cum
Plato ipfc cum,&:fibi,&:alijs nimio oiercendi ftudiomolcftiampeperide
dicat. Antiochusparitermcdicus^annosnatusplufquamoiioginta, quotidie fcrc, ut
fcribit Galenus, domoad forum ftadiorum F trium fpatio, atque intcrim ad
uifendos acgrotos pedibusambulare folcbat.quod fi ci longius ire neceffe
crat,fclla,aut uehiculo utebatur. Ad hacc narrat Plinius fecundus, Spurinam
urrum in uiuen.MUr. do maximeprouidum, quique,aurium, &:oculorum uigore
integro,nccnonagili ac viuido corporc,feptuagdimurafeptimumannuniattigitjhanc
regulam conftantiflimcfcruaffe, utmane ledulo continerctur, hora fecuda
inducrctur, ambularerque millia paffuum tria, mox lcgcret, ucl colloqueretur,
dcinde confideret, tum uchiculum adfcendcrct,pera£bifq. itafeptem
millibuspalfuumiterumambularetmille, iterumrcfideret, uclfccubiculo, autftylo
rcddcret ; ubi hora balinei nunciata foret, quæ erat liyeme nona, j)it ni æftate
odaua, in Solc, fi caruiflet ucnto, ambularet nudus, deinde pi la
mouerctur^uchemcntcrA diu poft modumlotus accumberer, Jii A&paulifpercibum diftcrrcr, Ob rorius
corporisafTcflum cxcrciMtioncsfeiiumin hunc modum dctcrminari dcbcnt, quoniam
corpus optimi rtatus, ficutin iunentutc ad vchemcntifTimos quofque laborcs
idoncum maxime cll, ita in fencdla fc habct ad omncs niediocrcs,
quiucrofcnesaut cralusfuntcruribus, authitopcdtore, aut cruribus, ulrra quod
par cft, gracilibus,aut quorum corpus cxiguo clt thoracc, aut admodum angufto,
aut valgum cft, uarumue, aut alio quouis pado a mcdiocri tate rccedens, id ad
eas omnes excrcitationcs incprum rcddirur, quac uitiofa mcmbra maijis ofTcndcre,
quamiuuarc polTunr, ut vocifcratio thoraccm, ambulatio crura.dLiimiiitcr. lam
vcroconfuctudo maximamlibi ucndicat partenidd excrcitationisfpccicm
dchgcndam,quando Hippocra tcs dixit,cos,qui foliti (unt laborcs fcrrc, etfi
fucrint imbccillcs,uel B fencs, non confuctis, forribus, atquc iuucnibus
foliros facilius fcrre. nam (icuti confueta minimc lalTant, quos cxcrccnr, immo
criam delcctanr, parircr infucta tum moleftiam adf crunr,tum lafTant . Senes
igitur omncs confueris laboribus cxcrci rari dcbcnr, (c d tamcn uehcmcntia
corum rcmifl-i,quia, (i corpora fcnilia vigorcm, calorcm,. robur, et omnia
denique diminuta habcnt,iuuentutisrcfpcvfcuexcrcitationcsquoquc minorcs
rcquirerc, rarioni confcntancum cft. Vltimo uiria corporum fcnilium propria
cxcrcirationum ipiis ncquaquam conucnienrium gcnus dcmonftrabunt. quac cnim ex
lcui caulfa, a vertigine, comiriali morbo, graui ophthalmia, auditus
imbccillitate capiunrur,cxcrcirarioncs caput oricndcntcs cuirarc nccclTc eft :
fimiliter &: in omnibus alijs affccti^ bus, non folum fenes, ucrum &c
cuiufq. ætaris homincs ita fc gcreCre dcbcnt, vt ijs cxcrcitationibus fcdulo
abftincan t, quac paticntcs parrcs magis cxcrccrc,&: pcrrurbarc natac funt
. Si c itaq. dc valcrudmarijs, ac fcnilibus corporibus cxcrccndis itatucndum
crit. T)e corportLus pims exercendis. Qtp. I X. V I CVMQVE corporis
cxcrcitationcs fanitati inutilcs minimc rcputarunt,in fanis cas prac cetcris
comcndandascfTcdixcrunt,tamquam nccclTarium propc cx/iftat, /i cxcrciracioncsad
bonum habirum comparandum, atqucualcrudincm confcruandam non ignobilc auxilium
pracftanr, ut in {anis maximc adiumcnrum oftcndcre polfint. Hoc tamcn ucrum
cft, antiquos mcdicosmulras fanorum corporum diffcrcnriascflcci(sc, intcr
quasprimum locumobtinct corCymn^ifiica. P 3 pus 2»» X PusiIIiidperrc(aafaniratcpracdituiTi,quodmenfura,®ul^
tcris pofitum fuit,potiufquc mente defignari, quam in ulla rcgione i.dctue. ^pf^l^^u^niri
potcft: ctfi Galenus multa corpora temperata in Mal.cap.7, regionc inueniri
memoriæ prodiderit.De tali namquc corpor^cnuUibicxiifteatcfcrmonemnon fum
habiturus, feddeillistantum agam,
quacirapracfcntefanitatefruunrur,utvalcantline la molcftia cuuvftas illas
aftiones obire,quac communitcr ab omni^* busexercentur. cum enim medicus
arrifcxfenfiliumrerumexfi-. llat,quacfcnfuifefc produnr,&: non quacfola
cogiratione comprchcnduntur, tradtarc debct . Hæcitaquc corpora fana,quoniam
quotidiecomedunr,atquenutriuntur,nccclTariomuIta cxcrcmcntagcnerant,
quacnificontinuoacorporcperexercirationcs educantur,tandcmprauas
difpofitionesingenerant : undeprudcnrcr ^.aph.zs, fcripfir Galenus, homincm, fi
vraturmcdiocri cxcrcirationc,&beE ne concoquat,corpus a fupcrfluitdtibus
mundum rcdderc . Vcrum enimvero infanisquoqucplurima confidcrationedignafcfc
offerunt, tam cx partc exercitationum, quam ex partc cxercitandorum. Ex parte
excrcitationum fciri dcbet, nullam exercitationcm, nec vrolentam,neque
immodicam cfreideberc, utinlibro i^^gi lUKgcc^ c^)«/f«2adnotauit Galen.
&:propterea excrcitationcs.foflorum mcllorum ncminifcrc eorum conucnrunt,
qui profpcra valetudinefruuntur;ccleresmotus,&:
vehcmcnresinrobuftiscommendan^ tur, qualis lufta, difcus, pila, &:
huiufccmodi, co magis fi confueti fuerintj moderati omnes quibus vis fcre
aptantur . Porro cx parte corporum exercitandorumhismenrcm adhibcri oportet,
confuetudini, ætari, habirui vniuerfali corporis, parriculari rationi uiuendi,necnon
temperaturac . Dc confuetudinefacpius diximus F ctiam in omnibus obfcruari
dcbcre, fiquidem quæ confuetac funt cxercitationcs, licct fint aut nimis
vchementes, aut nimis rcmiflæ, inaffuetis maiorcmutilitatcm,atque
dclcdationcmpariunt;atfi quis vcl minus,ucl plus quamconfueuit^intcrdum
excrccatur, protinus molcftia cuidcntcr afficitur,ita ut non raro fcbrcs hac
ratione ll.decaufconfingere, fcripferit Galaius,dum excccicatioacs confuctæ dimittuntur.
Quod vcroadactatcmpertinet, iam diximus, prouercb.cz?^^
(flos,&:fencsremifliorcs quam ceteros,&:pauciorcs excrcitationes
pofccre ; pueri, iuuencs, atque uiri motibus fcrc omnibus pro fua
quifqueactatefufficiunt,modoaliud quid nonprohibcat, autmodum corporibus
priuatorum, &: non athletarum conuenientem minime exercitationes
tranfcendant. luuenes cnim ( diccbat Hip-^ pocrates,fiuc
Polybusinprimodemorbis) fiplusconfucto laborcnr» iti A rcnt jConuuIiionibus
fortibus, &: rupruris uarijs carnium, uenarumque ftarim.i?^ magis,quam
fcncs tcnranrur ; quod corpusroburtum,t^ liccum habenr,carncmdcnfam,ualidam,onibustcnacitcr
adhacientcni,cui circundata cutis uoJdc tcnditur. quac omnia mi nus fcnibus
inlunr, &c propterca illi rarius huiufccmodi mahs capiQ rur. Dcuniucrfali
aurcmcorporishabirullcdcrcrminandumccnieo,quod pingues,6i: obcli^quanromagis
cxcrccanrur,ranro profpe l^pirth -riorefaniratc utuntur,quandodiccbat
Ari(torcIc$,moru pingucdiiicm cliquaruquodfi criamcxcrcitationcslinc
uchcmcnrcs,arquc acurac,nihil omninonoccbunt. Nam Hippocrarcs corpulcntorum
irincrauclcKia dcbcrecfl*cuohiir;quinctiam(}alcnusinrcr cttcra, M-Mcth. quac ad
cxtcnuandum uii um illum obcfum quadraginra annos na tumadminiftrauir.fccurfum
udocem adhibuillcrcfhitur . Conrra Cjracilcs in confummara fcrcquictc dctuuri
poftuhmt, quia licuri^cQlL corpulcnti cralii contrarias habitudmes cx
conrrarij^ortas ha^J,'*" bcntvitdconrraria proipforum
falurcexpolccrcuidcnrur,ahoqui i.icuua. niagoopcrckcdun Mjcahqui funr,quibus cxcrcirarioprodcf* k
mdicctur,ij pro^ ^ -lu pauca,0^: ualde rcmilla opus habcnt.un defapientitliinus
Hippocratcs iummarationciulHr,urgracilcsiter ^CJ. diæ faCturi lenns
pal]ibusincedar,quosircm Mangoncs,& Mcdici craf" j^
(efaccreuoJcnres,uirgis ucrbcrabanr,ur carock'uarctur,&:ad cam ;ihinentum
rrahcrerur.Qui ucrointcrpingucs,v!s:gracilcs,ucI lv(rjgfii,iiuei]uadrati,uel
parumadalteramparrcmdecUnantcs exillur, mcdiocrircr,aut criam uchcmcnrcr, modo
nr^n immodicc cxerccantur,utilitatcm inligncm pcrcipiunt ; nimirum cum corum ca.
lor iramagisconfcrucrur/upcrfluiratcsquequotidianaccxhaurian ^
tur.Deparncularimcmbrorum habitu idcdiccndum, craflas,fcilicet partcs magis
excrccndas, renucs minus, nili carum renuiras ex nurnmcnti dillriburione
impcdita,ucl dcfcctu proricifcatunquo in cafu, 6c exerciratio conuenit, 6c
gcnus illud ungucnti, ctiam pilis aucllcndis a mcdicis cxcogiratum,Dropax
uocatum, dc quo MarUalisiib.j. V/llothro i^^LUuKjuc 1.1'iJs y C dropace calu^m
. ' I' Jsjunquidto/Jurcm GJtrgiliar^etimcs > et lib.2. Lættts dropjce ta
qHoUdmno, Hirfktisegtitrurtbyr fgetiisif. Paritcr,&:partcsomncs
corporismcdiac inter graciles, &: craflas cxcrccndacfunr, In ratione
uiucndi hoo infupcr animaducrri dcr bvtrUr qui parum ct>nK'dunt, parum
cxcrccantur,iuxra Hippocratwic^cnijubi tunulaboraudupiaont-Uj uui itcm
uigilanr,a]j I I
cxercitationibusarccndi, ncmagis cxficccntur, neue molcftfacD molcftia
maiorfupcraddatur,contra qui multum comcdunt, multumcxerccri dcbent,quoniam
diccbat Hippocratcs,non potcft homo comcdcns fanus uiucre,nifi laboret : in
talibus cnim opus cft mult o calorcut niultum concoquant, multus calor ab
exercitatioi.^tu.va. nc,diccbatGaIenus,facilefuppcditatur,practercamuItum mandu
cantcs magnam cxcremcntorum copiam aggcncrant,quac nifi magnis,&:muItisIaboribus
diminuatur,in prauas difpofitioncs cofpusdcducunt.qui fimilitcr multum, et profundc
dormiunt,multisquoqucexcrcitationibus indigent,quandoquidcm in iftispcrfpirationes
rctincntur, atque adco fanguinis copia partcs extcriorcs
dcfcrir,lubitqucinteriora, utadaftocultcllonon acque cfflue3.5hifto.
rcuaIcat,qucmadmodumfcribitAriftoteIcs,& obidfomnolcnti ^^ omncsdecolorati
cuadunt,unde hos faris cxcrcirari nccclTeeft, quo pcrfpirarionibus aditus
parefiat, fanguisue ad extcriora fcruan daarqucnutrienda rcuocctur. Dcmum ob
tcmperaturæ rationcm fic dc cxercitationibusiudicium fercndum credo,ut ficciucl
nihil omnino, ucl lcnte fatis, et minimum laboriofe excrceantur. nam
cxcrcitationes,quas fuaptc natura exficcare conftat,fi in ficcis corporibus
adhibcantur, quin intempcricm augcant, ncmo fanæ mcntis dubitarit.
CaIidiquoquc,&pracfcrtimacri,acmordaci calorepræditi
exercitationcsmodicasrequirunt, ne a motu pius 4.Aph.i3 æquoincalefcant,ipfisquc,utfcribit
Galcnusfolacin necelfarijs ^.epid.co. adionibus obcundis motioncs fattac
fufticiunt . Vndc Ariftotelcs, ^anic' quacrcns, cur ali j fcdcndo pingucfiant,
alij macrefcant, ideo eueProb.i. nirc dicit, quoniam alij frigidi funt, alij
calidi, ali j cxcrcmcntofi, p ali j non ; et qui calidi funt, pingucfiunt
fcdcndo, cum corum calor fine motu cibi concononimmerito dubitari poflct; co
quod Ariftotclcs fcriptum rcliquit, corpora humida a laborc fi]flbcari,qiiia a
caliditatc motushumidum in uaporcs conucrritur,qui mox copiori,&:
lcruidicflcdi calorcm nariuumfuffocanc: atramcn ratio fccuspcrfuadcrc ui derur,
quæ dcraonftrar humida corpora cxcrcmcntis abundare, et propterea iplls laboics
ualidos congrucrc, tum ad cxubcrantcm humiditatcm confumcndam,tum ad
fupcrfluirarum co~ piam adimcndam . Quaproprer, ficuri notat Pcrrus Apponcnlis,
icntenriamAriftotclis dc illis inrcUigcrc oportct,inquibusquatuor concurrunr,
ut fint humidi, &c calidi, ut humidi tas lir irulra, cuaporabihs,atquc
circa puImoncm:talcs cnim filaborcnr, &: multumexcrccntur,pcriculum cft,ne
humidiras a calorcinrrinfcco acutoin uaporcs conucrfa pulmonis,&:cordis
rcgioncmoccupan^ dofuffocarioncminducat . Quiab his humidam corporisrcmpcricmpoiridcnr,nullum
nocumcnrum,quinimmo cgrcgiamurilitatcmabcxercitationibus,&: laboribus
percipiunt;arq.hacratione cx mulieribus humida tempcric in uniucrfum pracdiris
illac faniorem, &: minus molcftam uitam dcgun r, quac diurius, 6c ualcntius
elaborant, &c cxcrccnrur, ficut &: cacdcm apud quas gcntcs,&: in
quibus locis laborarc confucuerunt,facilius pariunt, ut kribit Ariftotclcs ;
neque utcrum ditHcuItcr gcrunt, cum labor ca rccrcmcnta
confumar,quacinmuIicribusotiofis,&:fcllulanjs augcntur. Quaccunquc
ucrocorpora calida(imul,6^ficcafunt, nullopa^to cxcrccriconucnit;quæ
calida,&: humida, cxcrcitationcm admittunt,atmodcratam,nonuehcmcntcm,noncitatam
: frigida,&:/icca rationc frigiditatis cxcrccnda lunt, rationc autcm
ficcitatis neC quccelacs,ncqueuaIidosmotusrcquirent, fcd modcratos,&:potius
lcntos: fngida atquc humida omnium maximc ab cxcrcitationibus uchemcntibus,
&c uclocibus iuuaniur, quippc quac fupa -a.cancam
humidiratcmabfumunt,&:calorcm natiuum cxcir.inc.augcntquc.
Sicigifurdccorponbuscxcrcendisinuniuerfuui dctciminatum lit. Dc locfj In
quil^HJ excrcitationes ficri debent. Cap. ^y^.ffK A N T A cft locorum uis,atquc
proprictas,quibus rcs ia iplisfaciacuarijsmodisdilponuntur,utnon modoplan
tarumnaturac,ficuri Thcophraftusfcribit,non modo ^^c.brutorumfacultatcs,qucmadmodumaudorcftAriftotclcs,ucrum
et ipforum hominum corpora,atquc animi, fccunduin
Hippocratis,&:Platoni5fcntcntum,prout indiucrlislocisucl nafcuntur,
2il.mai;ishvpcrhron conimcdarunr, quampordcus,(S^hypogacum,licut,6c
Phacdrusapud Plaroncm in diaiogo iplius nonunc infcripro cx fcntcncia Acumcni
mcdici, cuius ctiam a Xcnophoncc cclcbris hc mcntio, dcambulationcm, cx[l^ ti-a
ciuitaccm iaLhun ci, quac in ciuiraribus ctH. i iir, pracrulit hifce tt^VCrbis
'.ti \,yu£ mI cSTruiiyiW^ AKOVtAivui KcciccTccs oJ^Jx/^ TTcioOyLCti ToOi
Tr^rrccTOv^^cfHffi yxg iKOTroort^STotiv Ivtoi^ J^^ot^n^ iivcti, jdcli:, McO
auccm, 6c tuo obcdicnslodali Acumcno, m vi)s ambulationcs facio : has cnim
dixic minorcm lafruudmcm parc rc, quam illas quæ hn curribusagancur, Dc hoc
cnim Placoms loCo cum luprapromifcrimus, nv"^s plura diduros, iam occafio
poliicira fcruandi opporru na fclcurtcrr, cosmagisquod Marlilius
Fic!nus,uiralioqui doctilliB mus,dum Phacdrilcnccnriamcnecrcdidit, uc
hiciiiorcs linrambulacioncs, quamcurfus, dupliccm errorcm rurpiccr commific;
rum quia rcxtiis (Sracci lirceram,ai]t non inrcllcxir, aur linc ncccflicatc
cranlnuitauic, dum loco t»v IvToi^J^^iyiOi^, pcrindc cranrtulit, ac(i ccxcus
habuilVcc TivJ^^itmy ciim quia Phædro Acumcno ridiculam propc rcinlc
adlcripfiirc nonanimaducnit :quis cfuæloadcomruHus,(&:ignarus cll, quin
cognofcac ambularcfacibus clVc, quam currcrc ? Mchus igicur lanus Cornarius,
qui nupcrPlatoncm Latinum iccit, fentcntiam illam inccrprctatus cft, cum
Phacdrum tcccrit diccntcm falubriorcs cllc ambuhirioncs in uijs,quam in
curlibusfactas. quod uc accipicndum,atqucintclligcndum (ir,uarias inucni
doclorum hominum opinioncs; alij namqucarbicratifunr, «/^fo/nwj fiue curfuii
apud vetcrcsGraccos fuific Qin urbib.
uiasplanas,lcdoblapidcsftrarosafperiufcuIas, &:brcucs ita appellatas ob
frequcntiam hominum pcr cas ambulantium i co padito, quoctiam
hodicrnadicapudmultosciuirarum uiacmagis irequcntarac Curfusnuncupanrur. cui
fcntcntiacopitulari uiderur Hippocratcs 5. Epid.-.ibi mcntioncm ciiiufdam
facif,qu' propc cur fum habitabat his vcrbis: 0 7roc§i tov J^giiJLov
opcioQVyTHS wktoqcchjuic li^i' daf. idcft, quidc propc curlum habitans nocte languincm
euomuit, ucro liue uias dixcrunt fuiflTc quafcunquc uiascxrra ciuitatcm nulla
artc fabricatas,nullis lcgibus llratas,(cd inacqualcs,mini mc planas,&:
dcniq. talcs,qualcs ud narura,ucl cafu fadac rcpcriutur : atque ideo Acumcnum
magis ambulationcm in uijs, quam in curfibus probaffe : quoniam ficuri fccundum
Cclfum, 6c ipfo anrilib.i.ca quiorcm Ariftotclcm forraffc Acumcnum in hoc
fcciirum, Tfl2t^ jV/yJ"^ TF^iTriroovoi KWfdCiiJ^Qy^iKOTrii^ioi
wii/oiivi^Mi rHv irjSuHv. Idclt ambulationum lllacminusdelafsant, quæ fiunt
inuijsinæquali. bus, quam re(ftis, cum ambulantes pcr loca plana, &c æqualia
fempcr ijfdem membris laborcnt, ambulanres u cro per inæqualia roticorpori
laboremmagis diftribuant, &:iccircominusdefatigcntunitaambulationcsper uias
fadac, ut potc inæquales fadtisin curlibusnimirum acqualibus exli^eiTtibus
facilioreseadcmratione cxliftunt. Alij dixerunt rot/ffc/^fJ/iovc
r^xftitilTelocaquædam tra£l:u brcui ambulationibus dicara, limilia ijs, quæ in
palneftra anti-» qui ob ambulandi commodita.em acdificabar, quacquc IniJ^goiAic^ajuocatas
rradit Virruuius, &c quorum clarifrinam menri ;ncm fecit Eupolis, apud Lærtium
m Platon Iv IvjkIoi; J^goptcurt akccJ^H'' lAOvSiov^ ideft, inambulacrisAcademi
Dei umbrom. uiasuero exftuif e dlas, quas paullo anre ex prædi(5l:)rum opinione
indicauimus, et ob id Acumcniim rede fcniifsc, dum ambulationes in vijsminus,
quam incurlibus defatigarc ccnfuit; quandoquidem . Ariftoteles fcriprum
rcliquit, eos ambulando magis defatigari, quipcruiasbrcueseuntcs fæpe, ac
facpius repeccre coguncur, quam illi, qui longas uias pcrambulantes numquam
repetuat, cum illi priorcs modo quiefcentes, modo euntes ab inæquali mo' tione
pcrturbentur, quod minus iftis euenire perfpicuum eft . Hos poftrcmos melius
cctcris fenfifse, femper ego putaui, non tam quod ambulano in uijs perada
eligibiliorfit, quam in curfibus, tum ob rationcs prædidas,tum ob liberiorem,
et puriorem ærem, qui non in locis breuibus,&: occlufis, fed in vijs
apertis crebrius infunditurrquamquodcurfum ita Platonemin Phædro intclligere,uerifimihus
cft, quando &: in principio Thcæteti fimili uoce in cadem prorfus
fignificatione uti uidctur fub hisverbis: tegnyxg ltf rS^ooJ^gcfieo
HMl(povroW£tgoir\rmgovroi ttCroO^ KxiccCrity vvv&: loca fccundum mare ad
mcridicm,aut occidcntc fpc^ftantia tiigicnda crunr, c]uoniam, Virriiuio auctorc,
caclum mcridia^num pcr acftarem folc cxoricnrc calcfcir, mcridic arder,undc
cxcr citarihne magnoincommodoncmoibi poteft. Quodfi fupcrbilfi mac,arqueinnumcræ
illæ porticus ob dcambularioncs, &: alias cxercitationes, ut fupra
rctulimus, crcftac, fi ampliirima illa gymnafiaad hoc a maioribusnoftris
magniricc exacdificata babcrcntur,nuIlusprofcdo locus aptiorinucniri polTct,
qui omnibus fcrcexercirarionum gcneribus magis futficcrct :fcd,quoniam illorum
ruinas uix nobis intucri liccr, danda opcra crir, ut unufquifq. locum fccundum
condicioncs iam cxplicaras cligar, illud icmpcr nicnre rcuolucns, tametfi multæ
fint exercitationes, quac loca angufta,&:occIufa expofccreuidcntur,
inijsramcn haudparuni B delc(ftum quoquc habcri dcbcre : ut, fi non omncs
qualitatcs, aliquasfaltcmcarum, Sc mclioresex ijs, quas inmcdiumpropofuimus,
habcant . Quamobrcm fcitiflimc confuhiit Galcnus, ut do^i^mus, in qua
cxcrcirandi funr homincs, h\ cme calida, acftate frigi"^'"P-^da, uel
fcmpcr tcmpcrara cligarur ; fin mmus, procurctur, ne ipfo pracfcrtim die
calidior,frigjdiorucfir, quampublicus totuisurbisær. Quasomncs pracdidas
condirioncs unoucrbo complcxuseffc uidcrur Acrius Amidcnus, ubi gcftarioncm,
nauigariolib. j.c.7. nem,&: omncm dcnique cxcrcirarioncm in falubri
loco,&:puro acreficridcberefcriplit . Aliac fimilircr poflcnr indicari
iocorum condiciones,ncmpe inæqualjras litus, planirics,&: huiufmodi:
ied,quia parrim cxplicaracfucrunt,parrimfupcruacanca&: teporcmferuarc non
poteft. amplius corpo-. ramotupcrfpiratiora,&: folutioracffcda, meatufquc
pcrfudationcm patefasfti frigusintima maiore ui penctrarc permittunt, ac*
ccditctiamquod fcfc cxcrcentes acrcm continuo permutant, ac ^r. partiu
pcrmoucntj&iccirco^uti diccbatAriftotcIes,currcntcs hycmc,ma P prob. 12.
gisrigcntltantibus.quod ucr noftra ambiens corpora, cumftamus, ubi lcmel
concalcfadus cft,nulla amplius molclliam inkrt; cum au tcmcurrimus, alius atquc
aliusfubindcfrigidus*occurrit,iraquc fit, ut magis rigeamus • Paritcr qui in
cxtrcmis frigoribus cxcrccn-. tur,uchcmcntius arigorcpcrcutiuntur: nimiuspractcrcacalorcxcrccri
uctat,nccnonficcitas immodica,quoniamaltcr calorcmnatiuum, et vniucrfum corpus
immodcratc refoluit, altera magis> quamparfit>humiditatcscxficcat.
Tcmpusitcm excrcitationibus fcrenum,atquc lucidum cligcndumcnt, fugicndum ucro
nubilum, obfcurum, craflum; quando licær dcprauatus ctiamabfquc cxcrcitationc
apcrtos corporis mcatusfacilc,fubit, humorcfqucfccum inuchcns mcmbris non
finenoxa afligir, et pcr confcqucns grauiora non Imc rationc corpora rcddit,
animumquc deinceps gnuat ;qiiodinfcfcno nufquamanimaducrtitur,quln potius
al> illo corpora ad morum adiuuari,fpiritusq. fuaptc natura luciditati
amicosconfirmari',&: animum rccrcari pci fpicuum cft. id quod Hippocr:itcm
(ignifi^ alfe puto,ubi dixit,(?/4«ritrc &:incoctos humorcsconficicnre
cxcremcnra paucif(imagcnerantur,atqiic indc minus iIIacducincce(Tariumcft, ncquc
cxcrciratioconucnit>quaccxiguam urilitarcm aficrenspencu lum magnum adncxum
habetine fcilicet ær hyeme madore opple tus coi-pora moru reclufa illabcns
nvignopcrc lædat.Kx altera par teuctuiliirrnus audor Hippocrarcs, iiue Polybus
tria cxcrcitandos ^.dctlict» hommcs admonitos u )!uit,ut lallitudincm omni
temporc caucrcr, ^utdcambulationibus marurinis corpus exercercnr,
urhyemc&:fri gido tcmporc magis ac diurius cxcrccrenrur,ccflanrcs tamcn
priuf quamlaatq. ctiamaurumno cor[x)raabambicn Li.i.c nteacrc faris
exficcata,fqualcntiaquc rcddita haud amplius pcr motumarcficri
dcbcrc,ncqueitemcalorcm alioqui languidum,&:imbccillem magis rctundcndum
minucndumuc.Galcnus ucro,muIra ^ ^^-^ rumrcrum, quasmcdicifcquunrur,auLtor
bonus ccnfuifTcuidetur, ual.ca.zquod ficuri corpora rcmpcrata in rcmpcraro
rcmporc,ncmpc ucrc> cxerceri poftulanr,(imili pavflo corpora frigida in
calido, calida inc frigido,humidain (icco,(icca inhumidocxcrccndafinr:qu;ififcmper
illud obfcruari dcbeat, utcorporibus adaliquamintcmp^-rie' dccliiumibus
tcmpus,atquc locu5 coiurariaiucxerccndo chgati^ tttu R .9. epm. tur.Neque hoc
in locoprætermitrendum ccnfeo.quod PIin?us iuT> S Fulcc: 'exercitatione æftaris
tempore a fc ficri fc>!ita, ubi a Fufco mterrogatus,quomodo diem acftate in
Tufcis difpennirer,in huncmodumrcfponditde cxcrcitationibus.-iibihoraquarta uel
quiMta.ncquc cnim certum dimcnfumo. tempus.utdiesfua/itin xy ftummcvcl
cryptoporticum confcro.rcJiqua meditor,& didojVc hiculumadfccndo. Ibi
quoqucidcm quod anibulans.autiaccns* Duratintentio mutationc ipfa icfeda,
Paullum rcdormio,dcmde ambuIo,mox orationem ^ iræcam,! atinamue clarc,&:
intcntc non tam uocis cau la, quam ftomachi lcgo, paricer tamcn &: illa
firmaturitcrum ambuIo,ungor,exercecr,lauor.& paullo poft. Nonnumqiiam cx
hocordmcaliquamutantur. nam (i dm iacui,uel ambulaui,
poftfomnumden.umlcaioncmq.nonuchiculo.fcd quodbreums,quod velocius,equo gcftor,
ucnor aliquado.ln particuJari por E ro tcmporc excrcitationis dcfcribendo
Ariftotdcs aliquando moPk,..nhb.,um cum(vt ipfi ctiam imputat Plutarclius)
quipoftfumptum cibu •iit,commcndauit,coquod tunc caloramotu auduscibum mox inot
ftumfaciliusconcoquat,cuiustamen contrarium eucnit, quando pcr motum calor a
uentriculo ad uniuerfum corporis ambitum rctraausnonfolumnonadiuuat concodioncm
.quinimmoimpelocclt '^i'«; r(ii^oMW(tKAvvrM.f,iivH(Cisis ci(m tua cura dapes,
Et bomts MCthcrio Uxatur ntBatc Catjjfr > lngcntiq. tcncl pocula plcna manu,
Tunc admitte iocos ^^rcjju timct ire licenti, w/f aut fphacrillirio, aur curfui,aur hidarioni„
busmoHioribus incumbcbar, arqucindc undus Iauabatur,ira ut „ caldarijs ucl
numquam', uel raro,pifcinisfcmpcr utcrctur, in caq. „ ^ una horapropc
mancrcr:bibcrcr ctiam frigidamclaudiam iciunus „ ad unum propcfcNrariii.
Egrcflusbahicism i.lrumladiSiSjpanis fu„ mcbar,oua dcindc, mulfum,arq.his
rctcdusaHquando prandium „ inibar,aIiquando ufq. ad cocnam diflTcrcbar, pranfus
cft ramcn facpius. Horariusquoq.paullodiucrfius, &:fcipfum, Sc ahos hbcrc
Lib,i,fcr. uiucnrcs in cxcrcitationibus cfficcrcfohros> arrcftari uidctur,
ubi Sat.t^. pollmultahaccfcribit. quartam iaceo ; poH hanc ragor, aut e^o Uclo,
v>f wf fcripto, quod me tacitum iuuet, ungor oliuo, 'hlon quo fraudatis
immundus V^atta lnccrnis, ^sl vbi me fcffum Jol acrior ire lauatum ^dmonuiry
fagio rabiofi temporafigni ^ Tranfus non atude, quantum interpcllet inani,
P^entre diem durarr, domcflicus ocior, hacc eQ ^ita jolutorum mijcra ambitione,grauiq.
His mt confolor uitlurum fuauius,ac ji QuæHor auusypatcr atque meus ypatruusq.
fuiffcta. Illud ramen hoc in loco ncquaquam pracrercundum exiftimo, quod
maiorcsnoftri, quorum maiorparsucl cxiguumquid>uel nihii omnino manc
manducabanr, fcmclq. tanrum in dic farurabanrur, horaodtiuadici, ucl nona
commodc cxcrccri porcrant, aut criam occidcnrc (olc. Cctcrum ærarc
no(lra,c]uando uix vnii, aurahcrumcft inucnire, cui non lir in morc pofirum, 8c
vcfpere,&manecibisfarurari ; nulla inomni rcmporcopporrunior apparct horii,
quam marurina ^paulloanre cibi fumprioncm ; nimirum cum corpora lciwora ySc ub
cxcrcmcncis magfshbcra, niagis ob i26 I B R obpræuiiimfomnumualida, magis
dcniquc a quibufuisimpcdi-D mcntisfollitafunt^&practei^a minus imminct
pcriculum, quin extcrnuscibus probc confcdtus (it: ficut contra in vcfpcrc, cum
nondum cibus concoftiontm affccutuseftjcorpufquc fupcrfluitatibus magis
redundat,magisq. grauatur, potius quicfcendum, qua li.i.fen 3. cxcrcendumcfTe,
quifqueuidct: uti quoquc animadutrtifle AuiJoc.2,c.3 cennam arbitror, ubi
dixit:"In hycmc vcro ratioiii conucnicns erat, ut fcrc ufque ad vefperam
tardarctur, fcd alia prohibctia hoc uetant. Erit iraquefcre
pcrpctuonoftrishilcetcmporibusmane antecibum quibushbet
fanisadcundacxcrcitatio,iique vllus auftorinucnictur, quipoftcibum
cxercitarioncmcommcndct,mo. do prudentcr confulat, non gratia fanitatis, aut
habitus boni comparandi illud faccrc, fcd potius gratia alicuius particularis
aficjlionis curandaccognbfcctur. E/t Sc aliud hocinloco magnopere E
confiderandum, ueter^s tam Romanos^ quamalios multos fcrnpcrdics, atquenoftes
fcparatim in duodccim horaspartitos eflb.; atquc alias dici maximias,ut in
acftatc, alias minimas, ut in hycme, Udecitaliasacquinovflialesuocafl^c:
numerumautcmhunc fcribit Galemfpcc.no ranquam ommium utjIiflTimum ab ipfis deledum
eflb, quo^ titia atq. niam dimidium continct, &:duplum, &: quartum
&: fcxtum, 8c «pfj!^* usincredibilia crrata jjT A ta committi folenr,&: plerumque (
urar Plinij vcrbls) infcitia capi^M.n talis cuadit. cumquc nos cxcrcirarionis
toram arrcm rradcrc profitcamur, iamquantum vnufquifq. cxcrccri debcat,
monftrarcconabimur . Et nc lingula cxplicantibus nimis diuagctur oratio,uniucrlaquantitatiscxcrcitationum
tradatio cx hisconftabit, Quis cflc dcbcatcxcrcitationis communis tc rminus:
Quantum fortcs, quantum dcbilcs, quantumlcncs,quantum uiri,quantum
pucri,excrccri debcant;quantum hycmc,aclbtc,ucrc,&: autumno;quanlum
tcmpcratc uiucntcs, quantum humidi, caHdi, frigidi, &: ficci ;
quantumualctudinarij ; quantum non alfueti . his ctcnim cognitis
nihil,quatcnusad praclcns caput attinct, dciidcrarciurcpotcrir. Sed antcquam
rcm aggrediar, adnotandum duco, dc corporibus acgris non hiturum lcrmoncm; tum
quia paucas cxcrcitationes B rcquirunt; tum quia fccundum morborum uarictatcs
uariantur cx* ercitationum lpccics,atquc mcnfurac;&: iccirco ccrta rationc
dcfiniri nequcuiK. Tcrminusigitur cxcrcitationum communis,qucm Galcnus,Oribalius,
Auiccnna,&: Actius Hippocrarcm fccuti docucrunr,duplcx
cll,U!ms,quandofciIicct uapor fudori aliquantir.dcloclf fperpcrmixtusfcntitur,
vcnæ intumcfcunt, atquc anhchtuspcrmutatur:cum cnimab cxcrcitaiionc
duorcquirantur, mcmbro^ Ji.i.fcn.ij rum robur, &: caloris au(ftio, qui
fuccos concoquat, concodos nutricndis mcmbris diflribuat, atquc dcmum inutilia
dillipct, nifi^.cpia.^' cxercitatio tanta fit, &: ad limilem tcrminum
pcrucniat: ncque^« bcnc,ncquc pcrfcdc illaomniaobtincripoifunt, altcr tcrminus
c(l, ut tamdiu cxcrccatur vnufquifquc, quamdiu color floridus ciusfaciei,&:corporiingeneratur;
motufquc acritcr, acquabiliC ter, &: concinnc edit ; ncc ullamcflaru
dignamlalTitudincm percipit . quod li calor cuancfccrc incipiat ;vcl corporis
moles paullo contractior vidcatur,vcl lalTicudoiamimmincat: illicodcliltcndu
cft; ne, fi ultcrius progrediatur, corpus plus iufto gracilefcat : boni fucci
unacij maliscxhauriantur:&:tandcm calornaturalisdcbilior reddatur; &:
idco loco roboris acquircndi uircspotiusdcftruantur, (imilitcr ubi motuum
alacritas,acquabiliras ; ud concinniras rcmitri quippiam, collabiq. ccrnitur;
utiquc llatim delincrc opor tcr; itidcm (i infudorcaccidar ulla
qualitatiscius,qua!uitati.suc mutatio, quippc qucm, &: copioliorcm (cmpcr,
&: fcruuiiorcm cdi parcft,prout motus vchcmcntiorcsfiunt.cum igituris
autminor, aut frigidior rcdditur : tum fcito corpus cxhaunri, rcfrigcrariquc,
&:ficcari plus iufto. &:proindc corpori cxcrcitando diligcnrcrattendcrc
conuc 01% ur, quando pracdittoruni lignorum aliquod apCyn.n.iiiica* 3 parere
lam incipiat, protinus cxcrcitatio dimittatur. Atque hi !> funt communcs
quidum tcrmini, quos magna fc/e cxerccntium pars continerc dcbct . Succcdunt
poftca particularcs, pro quibus ita dccrctum uolo, quod ualidi diutius ccteris
(nifi quid aliud obftct) cxcrccripolTunt, quamuisctiamuircs aliquantifpcr
fatifcercnt ; nimirum quæ facillime rcfurgcre poffunt. dcbilcs parum ccrte
cxerccri oportct, alioqui i\ in his uircs ucl tanrillum pariantur,difficulter,
et longo tcmporereparantur ; et iccirco fatipfis crit incalefcere citra fudoris
principium.Scncs du fe cxcrcent omni cura fudorcm ctfugere dcbent; ncmpe
iicci,&:aridiexfiftcntes, ita maiorem ficcitarem conrrahunt; pracrcrea c um
iam dixcrimus, exercitationesiniuucnrutcconfuetasinfcncLtute congrucrc, hoc in
loco fciendum cft, fcmper fcncs minus quam iuucnes (oIcbant> excrcendos cffc,
omninoque lalfirudinis fcnfum cflugicndum, terE minumq. excrcitationis
eorumfamisexcirarioncmponcndum, ficuti Socrarem iam fcnem fe exercirare, donec
cfurirer, folirum legimus. Viri, fub quibus comprehcndunrur omnc^ inrra adolefccntiam,
et fencfturem exfiftentes, moderatas exercitationes poftulanr: uel enim
ofFendunrur, fi plusiuftocxcrceantur, uclpaucum omnino frudum capiunt, fiminus,
uel utroque modoprauum aliqucm habitum conrrahunr: quocirca tcrminus communisiamexpofirushisomnibus
mirificc aprabirur. Pucri a primo ufque ad tcrrium æraris feptenarium mulris
laboribusprobefufficcre poflUnr . quocirca &: incalcfcere, &c anhclarc,
&: ludare &: aliquantifpcr defarigari ipfis impune concedirur :
excrcmenris enim plurimis ob viucndi imprudentiam cxubcrantcs afudoribus,
&: laboribus multis iuuanrur ; uiribus autem ualidis pollentesa F
leuibusdcfatigarionibus minimc oflfcndunrur: haud ramcn raoduminlabore pucros
umquam exccdcre conuenit, &:tanto minus, quantoprimo fcptenario uiciniorcs
exfiftunt^ fiquidem inicmpeftiuæxcrcitationisduritiecorporis pueri,ad auftum,
anatura quam maximc comparari inhibcrur auclio, ob quod pæi.Jtu.fa. dorribas
nonnullos fui temporis damnauir Galenus; quod plus c^x.7.pol. equo
pucrosexcrcerent .fimilitcr, &: Ariftotclcs improbandos iudicauit
Laconas,quinimijsIaboribus, &: exercitationibuspueros cfTcratos rcddebant,
ficut &: illas nationcs, quac athlctarum ha bitumlaboribusinpueris gencrare
ftudentes corumcorpora deformabant,augumcntumq. impcdicbant. Nainter eos,qui
Olym* piavicerunt,duo, uel tres tantum exftitcrunt,quiijdcmadoIclcentes> fi^
uiri fint ui inaniuntur, calor naturalis excitarur,&: pcrbclle conco^liones
omnes pcrficiuntur. Dcmum uaIctudinarios,qui mox a morbisrefurgunt, cxigua
admodum cxcrcitatione utidebcrc, ncmoignorat; quoniamhorumuircsinfirmæ ualde
exfiftcntcs,caIorquc debilis, &: membracxficcata,fimulta cxcrcitationc
agitcntur, nonpoflunt non fummum dctrimentum fcntire:proinde ifti i ntra
anhclitus muationcm,intra caloris aduentum,intra dcniqiie dcfatigationem ^
quamIibetexcrccndifunt:prouttameniftireficiuntur,uircsq. crefcunt,&:mcIiufcuIieflecoeperunt,adijceredebentexcrcitationes.
Poftrcmo qui exercitationibus inafl^ucti funt, cum prauam illa confuctudincm
dcponi deberc,iam oftenderimus, prius cxpurgari ab
humonbus,&:fuperfluitatibusexfcgnitie ortis fecundum Galeni confilium
dcbent,alioqui periculum imminet, ne a fluxionum perniciofis morbis protinus
tcntcntundcinccps primo parciflTimc exercendi funt pcr aliquot dics, poftea
cxcrcitationis modus paullatim augendus, quoufque ad tcrminum illum pcrucntum
fit, qucm inafl"uetis fufficcre,&: citra ullam molcftiam calefacere
experientia docuerit:cofemper(quod fupra quoque dcmonftrauimus) animaduerfo,
omnibus immodicam excrcitationcm noccre, nempe quæ pucris incrcmcntum
adimit,&: mcmbra colliquat, uiris inæp qualcs intempcrics gignit, atque
febrem interdum, ficuti de illo Calc.^.dcimmodice excrccricoaclo narrat Galenus
in libro de cauifis præ i/mp.cau. inchoantrbusjfenibusimmodicabiles
Iaflitudines,atq. ficcitatcs pa rit;omnibusque tandcm aliquid fcmper boni
cffluere lacit. Quamquam Ariftoteles ij. ethic. ad Eudemum libro, vbi virtute
medium eflc probatjCxceflum in excrccndo defcdu magis laudat,licut in cibo cont
rariu mjo/^c^t/^inqu lOKoci Tngi to (raipix Iv /u^ rots Tromg vytui/ongoy i
VTns^lA^u^liQnsKcci iyyuTigov roi ykaov \v J^i r7i rgoq^n « fcAAu4^2 vTnsSo^HQ
&c quac lcquuntur. Immodicac autcm cxercitationis hæc
fignafunto,dumarticuIicaIidiore cff"ecli fentiutun dumuniuerfum
corpusaridum,&: inacqualeapparct ;dumin motu/enfus doloris
cuiufdamulcerofifuboritundum labor coade,&:nonfpontc dimit titur;dum
poftfudorcm pallor fuccedit,ficut in athletisimmodice
cxercitatiseuenireconfucuiflc au6tor eftAriftoteles;duminfolita denique, prob.
Si . f ji A clcnlqncacualdcmolcftalafririido pcrcipitur. Tota itaquc quantitatis
cxcrcirationum ra:io liis omnibus nobis pracfcripta fit.Quod limulta
particularia a quoquam rcpcricnriavi'iac a nobis aui i^^no rata,aut prætcrmi(rauiJcantur,iIludfciat,nihilquod
ad un ucriamartcmncccflariopcrrincat, circ,quia uclcxplicitcuclimplicitc a
nobis comprchcnfum habcatur^.juamquam ctiam mulrac cxcr citationcsfunt, quarum
quanritaris tcrminum non cxprcllimus, quod a tcrmino illo communi pracfcripto
corum mcnfuram accipi uolumus, Dc modo exercer^di. •PRÆTER locum,
tcmpus,&:quan:ita:cm, quæ inobcundiscxcrcitationibusfununa curaobfcruari ^
d^t)crcdcmonllrauimus, adcft& modus,qui urin illisipfis, fic in plcrifquc
alijs rcbus rc(ftc pcragcndis tantum potcft, ur, nili is adhibcarur, cctcra omniafupcruacancarcddamur,
inrinitisquc propc crroiibusiam uia latilfimcpatcat . Qua dc rcmaximead
huiustraftationis abfolutionem pcrtinct, ut modum,qucm anriqui in cxcrccndis
corporibus tcnucrunt, quoquc tcmponbus noftris unus quifque fanitatis ftudiofus
uti non linc fru(ttu potcft, &: dcbct, apcrtum brcui fcrmonc faciamus.
Modus igiriir,quo uctcrcs ad fanitatcmufoslcgimus, fuitis, qucm Oribalius
Pcrgamcnus lulia^.coiic. ni Impcra. mcdicus, Actius Ainidcnus, &: Arabum
doc^^tillinius Q Auiccn. inmcdiumattulerunt. Virinamque,&:iuuencsexercenLi.i.for.j
di ubi Iotiopfcctaconcodioapparcbat,faccibusqucaluum
cxoncraucranr,maiorparsfcfccxfucbanr, mox fricabanrur mcdiocritcr,
^'ufqucquofloribuscolorin fumma cutc refidcns, &c arruumflexibilitas, arquc
ad omncm motum agiliras pcrfuadc bant ; pcrfiicati olco dulci mungcbantur ;quod
urmagis ariusquoslibcr pcnctrarct,manibus undccjuaquc
prcmcnribus,&:cxplananribus apponcbatur; abundtioncqui luctatione cxcrceri
uolcbant,autpancratio, pulucre conlpcrgcbantur, alij protinus in
cxcrcitationcm, proutcuiquc alt^rraalrcri uiilior,atquc grariorapparcbac,dcfccndcbanr,pcra(fta
cxcrcitarioncpaullum quicfccbant,dcindc fh-igili bus, ucl
afpcriufculispannisltrigmcnta a corpore cradcbant,quo fado aliquando rurfum
fricabantur, iTroi^gctnwTiKH didta fridionc,nmilirerqucungebanturaliasinfoIc,aljasadigncm,utCornc-liU5
Cclfus tcfUtum facit; ficq. fcrc fcmpcr balneum ingrcdicbantur Lib i.Sci bis
bon.& ina.ruc. 2iS JL 1 ii £ R tur conclaui quam niaxinic alto, lucido, et fpatiofo,
rariiisfcip/bs D inducntcs ad capicndum cibum accedebant. Atque hic totus erat
modus,quouelin gymnafijspublicis, uel inpriuatis locismaior pars liberorum
hominum,&: eorum qui valetudini curandæ, et bono habitui comparando
folemniter incumbebant, frequentcr utcbaturNecquifquammiretur,quomodo liberi
hominesfingulis diebustotcorporiscurisoccuparentur, quando omneshomincs,
ncdumclarioresquotidie defricarifolitos, multi audores,& pracfertimCoIumella
memoriæmandarunt.de quo defricandi morc,&modo,fiDeopIacuerit,aIiquando
tradationem huic adijciemus. Cecerumuerifimile fit quamplurimos
ahosexftitifTcqui uel negotijspublicis,priuatisque impcditi juelnecefllirijs
uariarumartiumoperibusdetenti ;uel aliqua ualetudinis ratione coa€ci hoc pa£lo
minime excrcerentur, fed fridionibuSj&undlionibus ^ dimiffis^quafcumquc
poterant exercitationes ample£lerentur;ficuti &: multi reperiebantur,qui
pracdidarum cauffarum aliqua nullo modo exercitationibus uacandi otium
habebant; quibus omnibus exadiore uiclu,^: fanismedicamentis opus cflb tradit
Galcnus. Verumenimvcro cu actare noftra gymnafia illa ob exerccndi com moditatcs
ab antiquis fabricata in vfu dcficrint cflc%neque gymnaftas,&: pædotribas,ncque
aliptas,&: reundores habcamus,a quibus fricandi, ungendi, tandemque
quomodouiscxercendi modos,atque commoditates quæramus, fat erit illis,qui
aliqua neceflaria oc cafionc impediti Iibcrefcfeexcrcendiocium ncquaquam
habcnt, ut potius quomodocumque poflunt, excrc eantur, quam fcmper in
confummataquietedegant; modo tamen hoc unumobferuent,ne ftatim a cibo
excrcitationes cas, quas gratia fimitatis facerc uolunt, ^ folicitcnimis
adcant,fcdfalrcm aliquot horas intcrponanr, quo quam minimum ficri potcft
nocumentum inde fcquatur . Porro quifuæfpontisfunt,&:maioriocio propriorum
corporum curæ Iibere uacare queunt,hæc omnia diligenter obfcruarc dcbcnt.pri mo
u t corpus tum a fæcibus,&: urinis, tum a mucis, &: fpuris accurateemundarc,caputpcærc,manus,&:facicm
ablucre ftudeat, ne excrementa in uarijs corporu cauiratibus,atq. in ipfo
ambitu laten tia,a motu cxcitata uaporarionib.oflcndantjftridisq. mcatibus nonunquam
infarclxi,aut exercitarionis calore cliquata obftruftiones, fluxionesq,
diuerfas pariant.Sccundo ut corpus ijs indumcntis obtcgant,quælaborcm ipfi
fupcraddcrc nequcant, quacuc interim a uentis,fiqui erunt,ucl afrigorc
tucantunautctiam fiacftus urgear, feruurenullopadoaugerc,fiucfoucrequcantinam
indumcnramfi cxercrcitandLs prudctcracc6modcntur,pracrcrimpcdi'mcntri,quocl
laboraruris in motu pracftarc folcntiniigncjfaciunt quoquc, &ut motusdchita
mcnfura ludcrj6j alia iucomoda rulHiicant;(iqui dcm fudor ita indutoru finc
motu multo cucnics, vcluti Arillotclcs i.par.^fb. dirpurat,dctcrior cft co,qui
a laborc cmanat. &huiusargumcntum p°t?o pl eft,quod ita fudatcs
dccoloratiorcscuadunt, cu humor pcr fumma blc.j. ' corporis pairus,arq.
incalcfccns ab cxtcrnoacrcrcfrigcrari nopof. lit,& indc pallorcm tacilc
contrahat,(i mulquc corporis pcrfpiratio» a qua graruscaloremanarcconfucuit a
ucllimctis inhibcatur. Tcr tioobicruanducrit,ut rcmiflc,ac lcnitcr unufquifq.
cxcrccri incipiat,dcinccpsciusintcntionc augcatpaullatim,ufqucquoad tcrmi nu,
qui fibi conucnicns uidcbi tur,pcr ucniar, atq. vchcmcntia rurfum pcdctcntim
rcmittcrc catcnus conctur, quatcnus fibi iam fitis B fclc cxcrcuilTc dodus
cxpcricntia fcntict: na fiibito ab intcnfis cxcr citationibus incipcrc,non
folum imbccillibus,fcd ctia robullis cor poribus fummc pcrniciofum iudicauit
(lalcnus . Quarto ijs,qui inpu!cp"iicpl ter excrccndum
fiidant,curandumcrit,iitpcrada cxcrcitationc ue ftcsludorc madcfaclas
cxfuant,&: ficcasrciumat,idqucli ficri potcrit in loco tcpido, aut
tcmpcrato, aut faltcm ncquc frigido, ncquc ucnris pcrflatojl ctcnim humcctailla
indumcntarctincantur,facile cft carnibus a calorc rclaxaris itcru fudorcs
imbibi, ficq. dcnuo corporismcarus ob ftruitiir ; practcrquam quod pannimadidi
mox frigcfafti horrorcs,factorcs ac alias molcftias inducunr,atquc inde fcbrcs
mtcrdum oriri folcnt. Quindoobfcruandum ciit,nc(ficut criamfupra admonuimus)
poftcxcrcitationcm quam primu quicri fele dcdar,aut cibumfumat,fcd bIando,iSc:
valdc remiflo potius aliC quo motu utatur,tantumq. a capicndis cibis
abftincat,quoad perturbatio illa, quafiquccorporisfiudTtuatioacftuatiouc, ab
cxercitarione gcnita proilus ccffaucrit, ciq. tranquillitas quacda, &:
icuatia fuccclTcrit. 1 otusitaquc critcxcrcitadi modus^ordo,primocorpusa
fupcrfluitatibus quibus vis cmundarc, caputpcctcrc,manus &:facicm
ablucrc/caccommodatc inducrc,rardos,&: rcmi(Tos motusincipcrc,ad
cclcriorcs,&: uchcmcntiorcs proccdcrc,itcrumquc paullatim rcmitterc,
madcfada fudorc indumcnta cxfucrc, blande pollrcmo moucri,&: fcdara
cxcrcitationis pcrturbationc cibum ca pcrc . Atquchacc dc
uniucrfalicxcrcitationum Ipcculationc mcthodo
difputatafufiiciant.RcftatmodoparticuIarcs fingularum cxercitationum naruras,
arquc cffct'tus cnarrarc. quod infcquenlibus libris, quanrum ficri
potcrit,plcnc pracftarc conabimur. ExpUcit Libcr QHams. AR~ rDeordine
agendorum\(^ den(mnHlhsfcituclignis. Qap. L Iciiti nullus ab excrcitationii
particularium cognitionc fru(fius cxpcdtandus cfler, nifi rcda arq. vniucrfalis
methodiis, quafupcriori Iibro abundefaiis(nifal!or)tradidimus,optimcpoffidcreturi
Ita proR do illa infruduofa,ac prope modu uana cuadcret, nifi hæc parricularium
fcreomnium exercitationum tradatio, quam g aggrelsuri fumus, illi conne£lcretur
; fiquidcm incerta, ac fallax ea cogniriouidcri potcft, qua cxcrcitatio
vniucrfali quodam padto accepra iauareintclJigitur.fed /i qualis
cxercitatio,quod nocumetum,quamucconunoditatcpracftareidoncafit,cognofcatur,proculdubio
nihil amplius rclinqui conftat, quod exercitationura quarumuis fcicntiam
opcantis animum expJere iure debeat . £ t iccirconcinchoataanobis gymnafticæ
tradtatio impcrfc(flarelinquatur,infcquentibusfingulos exercitationum
iamenarratarum effcftus profequcmur ; atq. hos cum ex antiquoru audoru comprobatis
experictia rcftimonijs, tum ex rei ipfius narura infpeda, quam 12. Meth. ef e
ueracodiriones rcru mueniendi rarioncfcripfit Galenus,dicere conabimur. Et ne
citra ordinem totus futurus fermo uagetur,ita
matcriahuiufccmodidcclarareinftituimus,utprimocommodain F corpora humana cx
unaquaq. exercitationisfpecie emanatia,deindc mcomoda figillarim explicctunna
illud, quod quaplurnnis mcdicametis eucnirc ufu c6probatur,ut fi alicui
corporis parti,&: affeftui profunt,alijs noccar, in cxercitationib. item
contingere, nemo ignorat.lnexplicadis præterca utiliratibus,atq. danisamcbrisfupcrioribusprincipiufumentcs,
utplurimu in ultima,atq. infimaferiatim terminabimus,prius tn iHis enarratis,
quæ nullum corporis particularc mcmbrurcfpiccrc vidcbuntur.His autcm fic
pertradatis,duo me faltcm pcradurum cfsc fpcro:Altcrum cp maiori facilitatc,firmioreq.cognitione
quicumq. hacclcgent,animiscorum infidcbunt : Altcrimi 9 habito a ualctudinis
ftudiofis excrcitationum alfiduo dclcau, uel nulli crrores, ucl quam pauciffimi
committcntur,ficquedemummulticorum pcrnicioforummorborum euitabuntur,c[uos
dcCdia, laborum abftinenria,ac cxercitarionis ignora tio non conrcmnendos,
quofq. inrcmpclliuus cxcrccndi vfus continuoparcrc foletiillud namquca narura
compararum cffc norunt omnCvV,urilla,quaccorporibus nuftrisadmorainliynitcr
conduccrcanimaducnunrur, cxdem plcruq. magnum dcrrimcntuintcrat, li ucl nullo
paclo,ucl prauo ordinc, arq. omnino importunc adhibcanrur . quod ctiam m
cxcrcirarionibus iplis fcrc conringcrc, iudicauit Galcmis,ubi lcriprum
rcliquir,cos,quianrccibos,arqucop ^cd porruncfcfcc.xcrccnt,haud exquidra
vidusrationc opushabcrc, ^;',5°".^ quin inrcrdum Naturac in ualcrudine
commillos dcfcduscorrigc rc,qucmadmodum cxaducrlo iIIos,&:accurariorcuic'tu,(!!;caliiduis
mcdicamcntisindigcrcinfupcrquc natiuamfanirarcm corrumpcrc, qui ncquc ante
cibos aliquo pado,ncq. ordinc,ac tcmporc fcrB uariscxcrcitarioncsadcunt.
Cumiraquc taliordincquacad nniucrf-ira ^'vmnadicam [>crh\icndam fupcrlunr,
pracdfclrs adiungcrepropoLtum mihifit, id anrccetcrapracfariopcræprcriumcllc
duco, nos in fupcrioribusgymnafticamfaculrarcmnonincuratiua,fcd in confcruariua
mcdicinac parte collocafsc. Hr tauK"omncs uctcrummcdicorum(cs.^tas,
acpracfcrrim Mcrhodicos, quormn principcsAfcJcpiadas, Thcmiion,&Soranuscxftireruht,incun6tis
fcrc diururnismorbis cunndi^ cxcixitarioncsaliquas magnopcrc commcndafscut
cxlibrxs Oirncli j Cclii, qui A/clcpiadcm in multis fecurus tuit, nccnon Coclij
Aurcliani mcrhodici, atquc Arctaci c^^roclarillimc iQrclhgcrc liccr.quod
fimilircr Galcnus,(S^ qui Galcnum in dogmatncorum fcetafuntimirati,magnacx
parrc confirmarunr. cd ac ud mc, vcl ilJcrs omncs cTrahc quis putct, ira
fcnrcntias noC ftras accfpi dcbcit uolo,qj.f;gyrTTnafticam principaliter circa
fanitarisconfcruarioncm ucrlari, ccinfcqucnrcrcirca curariuamrnuUa ctenim
cxcrcirationcm,quaIifcumquc lir, u(l]uam rcpcrics,quin iii /aniscorporibus abfqucnoxaadminifti\
uiqucar,atpaucisquibuf. damcxccpris,nimirumambuIationc,gcftationc,uc^tion9,ac
limilibus, ulx uha, aiiraltcra inuehihir, quc ægroratibus impune conccdi
qucatiimmo illa^quacadhibcnrur^porius ut rcmcdia,quam ut cxercitarioncs
commcndantur,cum in fanisonincscxcrcitationcs folum fiant,quo bonani
ualcrudincm rucanrur, optimumquc corporishabirum inducanr: macgrotis
vcroiccircocacdcnuidminiftrenrur, ur morbo cxpcllcndo aiiorummcdicamcnrorum
inftar coopcrcnrur.Quandoigiruranriquorumirl varijsmorbiscxcrcir^^
tionibusaliquibusurcndi confucrudincm inmcdium adduccmus, noD
crir,^ullusadmirationccapiarur,uofq. icprchcndar,ra(|tiam' gymnafticam foli
conferuaroriæ inferuire ftatuerimu5, quoniam,D &:nosrei ipfiusnaturampræ
oculishabentcs,ita dcterminandum cenfuimus,quemadmodum ueteres alias experienti
js alliduis,alias morborum coditionibus permotipaullo diuerfiusfentirequidcm
uirifunt,fedreucra afententianoftranonrecefrerunt* Aliudinfuperhocinlocofummaconfiderationedignumexiftimo,
quod licetinmulcis excrcitationibus diucrfus exftirerit antiquorum mos ab eo,
qui hodiein ufucftfere apud omnes, ucluti pilæ exercitatio, luda, difcus, pugnæ,
atque fimilia ; nihilominus cu m parum noftra confuctudo ab antiqua
recedat,folifq. accidentibus quibuf dam,& non in rei natura differat/crc
eofdem eflfcdus, quos illi fuis atrribuunt, nos noftris dare potcrimus,modo vnu,
aut altcrum obferucmus, antiquos undiones, ac pulucrcs in multis excrcitationibusadhibere
confueuifTcquas nulli hodie,aurquampauciflimifæ ciunt; aique hoc multi momcnti
efle ad uariandas utroriique qua2. S dtælitates,quando dc his Hippocrates verba
faciens fcripfrt, cxercitata. iuxta tioncs in pulucrc, atque oleomagnas
diflcrentias fufcipere, cum puluis frigidus fit, olcum ucro calidum, atquc inde
oriatur, 9 hyeme oleum corpus magis augct frigus prohibens, ne quid a corporc
demat : Æftate uer.o caliditatis exceflum facicns, carnem liquar, cum, 6c a
temporc,&:/.ole6,ac laborc corpus calefiat;qucmadmodu exaduerfopuluisinæftatemagis
augct feruoremæris,&:corpo^ ris rcmittens,in hyeme autem f rigus,&:
algorcm inducit.præterea maiorparshominumfcmel duntaxat in vcfperefaturabatur,
noftratesbiscibosfumunt, quoditcm non parum refcrradiuariandas cxerci tationum
condicioncs • Vnde c^ui de noftri temporis exercrrationibus æquum iudicium
fcrre optauerits: dcbebit quid un^ J aiones,& quid uiia dici faturatio
importent^exaæ penfitare >ro^ tumque illud noftris adimcntes,in reliquis
eofdcm,ucl parum diuerfoseffcdusexiftimare. De Jingulomm exercttationis
diff^eremiArum eff^e^ihus. IL RES præcipuas cxcrcitationum
difreretiasabantiquis Mcdicis excogitatas fuifle fatis conftat, quarum prima
excrcitium Trr^fpc^rxwfl^ixif, fiue pracparatorium, altcra (ic7ro6i§ctmvriKh y
icrtia fimphcitcr exercitatio nuncupata . Excrc itationcm pracparatoriam,
fiKultatem cogendi, meatus corporis denfandi,
eorumquclaxitatemcorrigcndiobtinere. fcriptit pfit Galcnus. quadc caufla;ulilctæ,qui
Jcfirarc corporumfudo3 ^ta.va, ics impcdirc.&iconfcqucntcr robur confcruarc
fludcbanr,antc "^jetuc. jrcrcras cxcrcitationcs pracparatoiia
utcbantur.quam ircm ufurpaual.c.3. * bant quaplurcs homincs poil coitum,ut
laxirarcm corporis in motu ucncrco gcnitam cmcndarcnr. dc mcridiano
coiruloquor, cum cx nodurno oborra laxiras /aris a fomno curarctur. cuius rci
yraria magnopc^ftfSocIarum laudarcfolco,c|ui apud Plurarchumnodu ^.Cymp. coirum
ob hoc excrccri dcbcrc aducrlus Epicurum mcdicum grapf^^-^uilllmc
difpurar.ficuri quoquc Paulli fcntcntiam,Galcni,ar^ lij opinionibuspracfcrrc
confucui,dum is conrra ipforum placira Li.i.fcr.i tcmpusconcumbcndi fccundum
cibum inucfpcrc antcquamfo mnus muadar,opp()rtunucxfillcrc credidir: quod
lalTitudo cxcoitu contraCtaobdormicnri ftatim rcmitratur. ExcrcirationcmapoB
thcrapcuruam ram pro cxcrcirationis partcquam pro fpccic ncce pramcorpora ab
iramodicis laboribuscxfuita cmollircmcatusq.
corporisrclaxandocxcrcmcnrapurgarctraditumcfta Galcno: un j.detuc. dciure
mcritopoft uchcmc*riorcscxcrcitationcs,poll uigilias,poft nucrorcs, a quibus corporum mcatus clauduntur,
uircsq. non parumdcprimunrur,urplurnnum adhibcbarunin ijs quoquc commcndabarur,qui
palacdrac laboribus alfucri, ob uirac negotia cogcbantur illos dimirtcrc,
Excrcirationis fimplicitcr acceptac diffcrcnriac,quac ab cxtiinfccis
dcfumcbantur, cos ctic(ftus pariunr, quos locorumipforum,aquibus fumunrur,
condicionesproduccrc pofl*un::& idco,qui in calidis locis cxcrccntur, magis
cxurunrur, cfui in humidishumidiratcm conrrahunr,ficque dc fingulis. corpo^ ra
namquc ab cxercitationc rarclacta facillimc difponuntur ad im bibendas
quaflibct acns,&: locorum quaJiratcs . De diffcrcntijs ab utcndi modis
acccptis in hunc niodum dcccrncndum crir,cj) cxcrcirariones pcrpctuac, fiuc
continuatac, &: acquabilcs magis dclaffanr,quam inacquabilcs.
rariocftcadcm, quam atrulit Ariftorclcs bic.r&fx inprobleiaaubus,uidclicct
mcmbraa mulro moturcfrangi,atquc inulruineflcmotum,qui unus,&:continuuscft,ac
acquabilis.inacquabiicTTi ucrononidco fic dclaflarc,quiacxmutationc nafcitur
requics^ Jaborq, oinnibus partibus dillriburus a lingulis minus fcntitur :
quairidcin rarioncmotus inrcrcifus, acordinatusminorcm defarigationcmparir,
nin.irum cum inrcrruptio quicrcm,quics laflirudinisminus inducat.
txcrcitarioncs cumolcopcradac non inodo pracfeatcm laflitudincm
mitigar,ucrumctiamfururamprohibcnr,ficcitatcmq. arcct, acad
morusprompritudincmmaiorcni gcjacrant: cuiusrcigratia
Polliononagcnariusactatcmfuamolca cxtiia23« 1. extrinfccusadhibito acceptam rcferebcit, QuæcumpuIucrefiLirit
D excrcitationespracterquamquod frigidiora conferualit corpora^, efficiunt
quoque,ne ludor itafacilitercff?uat j neucilla tantopcre i^tuva ma apud antiquos fuerunt gencra, quæ fere
omnia hodie abolita, uel faltem non uHrata efle cum conftet, fuperuacancum
foretfingulorum eflfedlus percenfcre.proinde fateritillaadnotafTcin quibus a,dc
difta pracftandis,&: cun£la illa conueniffe, atque etiam noftram conueni
propter ii rc ucriftmile uidetun;^tifow/4/flf(/ etcnim fiue manuum
gefticulatione attcnuare humores,atque furfum carnes trahcre,placuit Hippocrati
fiuc Poly bo.quam fimilitcr in inuetcrato capitis dolore,ubi P^ulLiba.cun latim
malumfoluitur,commendauit Aretacus,ueluti, &:in uertigi^^''^'
nofis,epilepticis,cocliacis.Saltariodemum,quæ motu uniucrfum corpus
calcfacit,arcendis rigoribus, atquc etiam nonnullis trcmoCribus ualde
accommodatunpriuatim ubi ftomachus in concoquen do laborat, crudosuc humorcs
aggrcgat, utile remcdium exfiftit . prætcrca labantcscoxas,infirma crura,malc
tutospedcs,vfq. adeo confirmat,corroboratquc,utpaucainuenianrur,q fimilc
auxilium pracftare queant. nequc itidcm altcri ccdit huiufcctnodi excrcitatio
in cxtrudcndis a rcnibus,fiue ucfica lapillis. Cæterum quod p-gnatibus mirum in
modum noceat, tcftatum rcHquit Hippocrates, in li.de na ^jj^j cantatrici
mulicri,quacne calumnias fubiret,utcri foctum abij cere cupicbat.confuluit, ut
faltarer,pollicitus ea faltationc concepjtum corruprum iri,vcluti poftea
contigit. Quicunque vcro caput debile, ac vcrtiginofis aficaibus obnoxium
habcnt, proculdubio ab illis circuitionibus,uerfuris,motibusq. continuis
ofTenduntunfimilitcr oblæduntur quibus oculi illacrymantur,aut in uidendo hc
betem acicm habet,perindc namq. in tripudiationibus alicui eucnir,
acinrotationibus,in quibuslacpeoculitantumdctrimentum p patiuntur,vt nihil
omnino vidcant,atquc interdum cadant . Rcnes languidos,&; fupcrcalefados
habcntes,fcminisq. Ruxum, y>voggoitt» aGraccisuocatum,qualibctdc
cauflaincurrcntcs afaltariotiibus abftinere conuenir:ahoquieorum
affca:ionescxmotu calcfacicnte magisrccrudcfcunr.Arquc hacc omnia a mc difta
intclligantur de ea faltationis fpccie, quam antiqui fine armis obibanr.quod h
quis armatæ,quarn vocarunr,falrarionis condicioncs pcrnofccre aueat, inhunc
modumucrcarq. brcuitcr ftarucrc rc porcrir,uidclicet om iiia quæ ab iUa
gignuntur ucl bona, ucl mala, cadem ab hac eftici, nifi quod armara uchcmenrius
membra cxcrcct, magisque illa in%.itvi.u. calefccrc,&:fudarc facit. ob quod
Galcnus intcr uchcmcntcs cxer* ' citationcs non in poftrcmo loco pofuit,dum
quis graui armatura te ausceleritcragitatur.. J41 DtluJorum ptUe effe&ibus^
Cap. IV* Vdorum pilac antiquitiis complurcs cum npud Latinos, tu apud Græcos
cxilitiflc fpccics, abundc in fccundo li Ca.4. et i ^ bro indicaui mustcx quo
nullum opcrac pretium cu hoc in loco,vbi folas cxcrcitationu qualirarcs
cxplicarc pro pofuimus,cadcm rcpctcrc :illud duntaxatanimaducrti volo,quod
&: li noftra hidorumpilac gcncra vctcram gcncribus undcquaque non rcfpondcant:
funt tamcn magna ex partc ualdc (imilia : &: ideo corum commoditatcs,atq.
nocumcnta lingulatim cnan arc ftudcbi mus,ut fada noIlrorun\ cu illis
coparationc, quid confcrant, quiduc noceant, utraquc fimul cognofci poillr.fcd
nc tratfiatio ifta confundatur, iicut alias fccimus, primo graccos ludos,
dcindc larinos 3 profequcmur codcm ordincquo (upra ufifuimus.In co ctcnim c6ucnirccunclaharumcxcrcitationumgcncraccnfuit
Auiccnna, q» Li.r.rcn.ifortcscxliftut. Hoc pracrcrcacommunccxomnibushuiufccmodi
ludis comodum pcrcipi*ur, quod qui in iplis, ud ipforu aliquo fcfc
cxcrccnt,promptiorcs ad motumrcddantur,ijsquc uitalcs adioncs
roborctunpcculiariter ucro paruac pilac cxcrcitatio intcr ucloccs citra
uiolcntiam,(S: robur collocant Galcnus atq. i^aulhis,cuius me ^^:
ritocorporacra(Ta,ut limilcs cxercitationcs faccrc didtum fuit,atre nuat.
ideoq. apud Noniuin a Lucilio iLriptum inucnitur, Cum ftu» dio in gymnalio
duplici corpus iiccalTcm pila.Primaautcm paruæ graccorum pilac fpccics,fccundum
Antylh fcnrcntiam, carncfoli^^iidl!" damrcddit,brachijs,dorfoatq
pullulantibus coftis magnfi vtilitatc cjp.j». pracftat, cumquc in ca
cxcrcitationc crura magnopcrc laborct,ad Q acquircndumroburnon parum
proficiunt.Sccunda cxcrcitationis paruac pilæ fpccics pracftantiliima
rcputabatur olim, q> corpus fanum, &c promptum ad motus cum roborc
coiundo pracftat, adfpcchim hrmat,ncquc caput rcplct.Tcrtia vcrofpecicsoculos,
atque brachia iuuat, fpinac proptcr inflcxiones, quac currcndo fiunt, comodum
aflcrr,crura proptcr curlum mirum in modum firmat . His poro omnibus paruac
pilac Ipccicbus cun(ita illa coucnirc cc/co, quac (jalcnus in libcllo
fuoillisdicato, paucisucrbiscoplcxuscft, uidcliccttp tumanimoruin virtutcm
pariant, tum omncs corporis partcs accommodatccxciccndo bonam corporis
ualctudincm,ac nicmbrorum concinnitatcm cfficiant. Pihic magnac fpecics prima
fccundum Antyllum totumcorpusfirmat, cumq.ad dcduccndam infra matcriam
uclicmcntcr coopcrctur, capiti in primis, cunclisq. fupcrionbus partibus, non
ignobiJc luuamcntum aficrr. dc hoc luR 2 do 242 Llb.^. dofermonettthabuineputo
Alexaodrum Trallianum, quandoinD "P-vlti. curationc priapifmi fphæræ
exercitium comcdauit, quo mareria i n diucrfum retrahatur,& fpirirus
flatulcrus digerarur. Secunda fpc cies,quæ plus iufto magna pila pcragitur dum
proi jcirur,&: urraq. manu proprer magnirudinc cmitritur,brachia
firmar,fccl nimis duras plagas infert, ob idq. non modoægroris, aut
conualcfcenribus eftinutilis,ucrum eriabcneualenresimmodicadefatigarione afficit.
Inanis pila,quam rerria effccimusjacquc exerccr,ac mororia,in qua
curritur,atramcn non admodum facilis cft,ncq. apta,arq. ideo li.i>.c.vlt.
omirrendæameffcconfuhr Oribafius ex Anryllifcntcnria. Pilæ, &magnæ&:
paruæ cxcrcirationcm vertiginofisobcffeiudicauic hsc vlti Areræus,quonia
capiris,&: oculorum circumuolurioncs, arq. inte' tioncs uerrigincs
afferunt.Coryci excrcirarioncm inrcr vcloccs adnumcrauitPauIIus, quascum didum
anobisfit corporacrafliora E lib. V chr. aricnuarc,fumma rarione Cochus
Aurehanus ad diminuenda po•culf. lyfarchia hanc exercirationc, qua a Graccis
corycomachia uocari i.dediæ. fcribir,adco probauirpfccurus in hoc (opinor)
Hippocratc,qui corvcomachia,&: chironomiamidcm pracftarCjquodjuda^rradidir.
Hoc excrcirationisgenus iudicauit Antyllus mufculofum corpus rcddere, roburq.
afferre, et prætcrca uniucrfo corpori aptari, ncc non ob pIagas,quasinfHgit,
omnibus vifccribusidoncum cxfiftcre. Arcracusitem in elaphanricis KogvKoSoKm
laudauit. firamen quis plagas in pedtore a coryco ficri foliras coniidcrcr,
facilc fcnriet,eos, qui pedore debih ucxatur,fimili cxcrcitationc
periclicari,& quan doq. contingcrcpo(fe,utinthoraceuafarumpantur.Arq.
rot,siir q dc pilac Graccorum ludorum qualitatibus dici poflunt . Succedut
lufus Larinorum gcnera,quæ &c ab ipfis quaruor fpecicbus comple ^ xa omnia
in ufum fanitatis rcccpta fupcrius dcmonftrauimus . Horum primum locum obtinct
cxcrciratio f ollc acla, quac uniucrfum corpus cxcrcct,fcd dum brachijs
impcllitur, dorlum in primis atq. li.i.chro. brachia firmat . ob quod Coclium
Aurclianum de hoc pilac ludo ^^•^* ucrbafecifscexiftimo, quadoin
cpilcpticishumcros fphacrac lufu excrccri
mandauit:dumucropugniscmirritur,manibusmaior utilitas contingit: ambo tamcn
uifccra adiuuanr, calcuhsq. a rcnibus, &: velica cxrrudcndis mi rificc
confcrunt,coxaf3&: crura imbccilHa In ciusui confirmant . Nam Auguftum, qui
huiufccmodi affcdibus corporis ta.c.8o.&
fQii^;itabatur,corumgratiafolliculicxercitiu(vtrefcrtSuctonius) adamafse
opinonqcf cum præcipue fupcriores partes exerceat,ijs, qui citatam aluum
habcnt,(Smqucinprimis laboriofamclTc,magnusphilofophus Ariftorclesproy. partlc
bauit, vbi currcntem ambulanti comparans, illummagi.slabo! j;e P^^^b38pcrfuadcrc
conatur, quoniam elatus, atquc pendcns corpu.^ fupra lc totum fuftinet,
ambulansvcro partc inliftcntcuiciffimfuftcnta- tur,qua(iquc paricti admotus
rcqui cfcit. qua rationc itcm coringc- rc dixitait currentcs poti us qua
ambulantcs cadamus.Curfus præ- P^"i autcni, licct humorcs ad infima la-
bantur, illico tamcn ad fupcnora rc/iliunt, ucluti cotingcrc i n pila fuper
pauimcntu iac^a ccrnitur, quac fi blandc iaciatur, inibi quic- knifm
uiolcntcr,ftatim fupra rcfilir. I)c thoraccauickgiturapud Galcnum, currcntium
fpiii :um anhdum, arquc afthmaticum rcd- ^P^- di,necnon intcrdum aliqund ipfis
uas in pulmone,aur pedorc rum ^^rMcVho. pi. quodnon tantuminrdligidcbctdciliis,
qui ad cum aflVdum prius difpo/iti eranr, vcru dc a^ijs uchcnu ntcrcurrcribus.
Achan- rhioenimillc Plaurinus cum ad ChaririUm uclocinimc cucurrif-ln Mcih.
fcr, dicit cx curfu rupiffc ramiccm, &: iamdudum fanguincm fputa- re.
fubramicisnominc (ut fufius dixmuis primo Variarumlcd.
cap.2.)pcdlori5ucnaslariorcsinftar uaricisfignificas. Ahoquifcri- ptum 2j2 ^ Pfob. pf eft ab Ariftorele, eos, qui non
concitate admodum currunt, D numcrofcfpirare,quod ipforum motus proportionatus
cfficitur, modumq, refpirandi fenfibilcm præftanscxplicare numerum ua- let.
iUis, qui uel in bubonibus, ucl alibi rupturas patientur, curfum cauendum præcipit
PaulIus.Ad hæc ardorem urinæ ex curfu au-, &c
hominesteftaripofrunt,&cerui,quiintercurrendum vf- que adeo huiufccmodi
ardorc ftimulantur, ut, nifi mingant, facilc capiantun quam rem animaduertentes
fagaces uenatores,eos pro- fequuntur, necmingendi iplisporeftatem faciunt.
Curfumitem hepatelaborantibus, nccnon renibusmale afledisinimicum efte,
lib»4.c.«* tfaditumeftaCornelioCeIfo,&:abEphefio Rufo.Atque hæcom-
niadecurfureclainanteriorafadto a me explicata fciantur. pro }bidcm qu^'^
idfilentionoefTeprætereundum duco, quodi^riftctelesfcri- pro.jtf. ptumnobis
reliquiti videIicet,eos,quicurfumconcitare agunt, g conuulfionibus maxime
corripi, ubi quis inrer currendum eis ob- ftircrir : quandoquidem ea potiflimum
conuelluntur, quæ in par- tem contrariam vehementer trahimus, atquemouemus .
unde Ci homini currenti,vehemeiiterq. membra ultrapropellenti quisob
uiamfactusobftirerit, accidicut in partcm contrariam earetor- queantur, quæ
adhuc ante pertendunt, atque proripiunt . itaquc conuulfio tanto vehementior
incidit, quanro curfus conrenre ma- gisagitur. Curfus infuperreila ad
anreriorafadtus, atquelongus i.ldiact. abHippocrare nuncupatus, fecundum eius
fenrcntiam fi fenfim fiatjcalefacit, &c carnem dirfundit, ucrum corpora
rardiora, arquc craffiorareddir,multaq. comedentibus urilirarem præftar. At re-
Onb^Ciui curfusinpofteriorafecuadum Antyllum non celerirer mitus,capi-
Lococita. ti^ocuIis,tendinibus,ftomacho,&:Iumbisaccommodarus, arque p
utiliseft; iccirco nonrepletcapur. Circularisuero curfusfccun- i.dcdiæ.
dumHippocratemcarnemminimediffundir, arrenuar aurem, di- ftendit carnem, 6c
ventrem maxime : proprercaq. acuriflimo fpiri- tu utenres humiditare in fe
iplos cclerrime trahunt. qua ratione ab Irt lib. ic ipfo in ijs commendatur,
qui nigra aftra in infomnijs uident, nem- pe
quibusmorbusforinfecusimmmeat.Capur valde oftendit, ver- li.de Vcr figincsq.
utTheophraftusfcribir, abundcmggerit;thoracem y&c crura uitiar;ideoque
rcpudiari omnino dcbct. Sunt curfus per ac- cliuia magis laboriofi, magisq.
thoraci, &c crurihus inimici; fimili- ter, &c pcr montcs : pcr decliuia
ucro caput uchcmcntius afticiunt, uifccraomniaqualVant, coxasdcbiles pcrrurbant
; perplanacur- fus illa omnia præftanr,quæ iam dcclarauimus . Ccrcrum qui rc-
tliocorporc obeunrur, &c fudorem moucado magis humcctant,. 25J tc carncm
calcfaciunt .idcoq, Coclius Aurelianus capitis dolore la borantcs,utuc{litos
currcrcfaciamus,magnopcrc curandum prad- cepit;qucmadmodum Thcodorus Prifcianus
lcriptis mandauit,ci;r L' i aJTi fum cum ucllibus lancis pcrao: um althmaticis
prodcflc; hunc tamt 'l'^^;^^^^ dccoloratiora corpora cfticcrc ; quoniam
finccrus fpiriius ailabeiis ipfanon depurgar,fcdin codcm
fpiritucxcrcentur;audorcftHip- pocratcs.qui tamcn cundcm in illis probauit,qui
ftcUas dcficicntcs \^;'' in infomni)s,vidcnt, quod fccrctionem in corpore
humidam ac pi- tuitofam factam,&: in cxternam circumfcrentiam illapfamcflc
figni ficctur.Qui pono nudis corporlbus efficiuntur,ficuti magnam (udo rum
copiam clicmnt,ira gcncrofc pcr occultos halitus cuocant hu morcs,corporaq.
magis deurut.quocirca Ariftotelcs ludorcm,qui i.partl«. corporcnudocurrcnti
prodicrit, criam fi mmorlit,magis laudat,^^^- 3^« • quam qui fub ucftc lc
prompfcrir,argumcnro illorum,qui nudi cur fum aclhuo tcmporc achrant,quiq.
colorariorcs rcdduntur.indutis currcntibus non ob aUud ccrtc,mfiquod,vtomnesqui
locahbcra, &:adfpiratiora
incolunr,mc;iuscoloranturijs,quiimpcdita,&:filcn tiatencnr,fic ctiam fcipfo
quilque colorariarcft, cum uclurifpirituiafflanti placide patcr,quam cum
pcrftrictus,obduc'tufqueacaIo rc nimio angitur.quod certe ijs accidit magis,qui
vcftiri pcrcurrut. &: qui nimis dorm!unt,quippc qui vcluti adftridi, 6^
propcmodum ftrangulati,minus rcliquis lc fc modico fomno rccrcaniibus colore
florenr.Curfum vniucrfim acccptum magis hycmcquam æftare ex vfu cflc crcdidir
Hippocratcs,liuc Polybus in fccundo dc diacta libro.cx aduerfo Oribafius tnm
hycme, tum acftarc mcdia conucnire fcnfir. cuius forfan fcntcntia ucrior
mdicabitur, ii fudorcm quis " æftate magis, hycme minus procurandum cum
Ariftotele arbitratusfucrir.fcd dc hoc iam fupra abundc difpurauimus,ncc quidquamampliusrcmanet,
quod ad finicndum hanc curfus tradtationempcrcincat, ^icipræfit t filtns. Cup.
I IX. ALTVM inrcr vchcmcntcscxcrcitationes, quacexrobuftaatquc cdcri
componuntur,collocandum iudicauit Galcnus,&: pracfcrtim illum, qui (inc
ulla intcrmiffionc iugitcrcontinuatur; qua dc rcipfum calorcm natiuumaugcrc,&:
cocoqucndiscibis, crudisuc humoribusconferre apud omnes pcfpcctum
cft,licctpoftca capiti,arqucpc6tori noccre 2^4
re cx eo conftet;quod in huiufcemodi cxercitationibusalrerum ve D
hemenrcrconcuatur, alierumin inclinationibus, atquedor/iin. flexionibus
comprimitur, et ex comprcfflonibus mox uafa ram pedoris, quam pulmonis
franguntur: ut eueniffe interdum nairat rMeth.a Gaknus, Hocprætcn afalrui
communeincft,utgrauidasmulieIn prin.dc rcs abortiri facillime faciatrncqiic
iftud ab Hippocratc folum,cetc
'"'•^'""'•risq.vetuftilftmisaudoribus^ubiqueconfirmaxum
cft;verum etiam ipfa rerum pareiis,optiraaq. magiftra natura nos vberrime
edocuit, nimirum quac capreas,& cctcra brutorum gencra faJtantia firma'^|J^"Tuentisquibufdam
ut indicrat GaJenus, muniu t, ne ligamenta, partium. quibusfoctus in utcro
condnctur, d iim illafaltarccoguntur,faciliter difrumpercntur j quod munimen
cum humani generis foeminis ncquaquam conceHbrit, opinor cam co confilio id
efTccifle,ut cognolcGrenthomines,dum nmlicrcsin uterogcrunt,quaflibetfaI E
tandi occafiones ipfiseffugicdas eflc. Multac funt faltus fpecies,qua rumduas
OribafiusAntyllum fecutusnominauit, exfilitionem uidelicet,atquc faltum ita
propric uocatum.dc cxfilitione,quæ quodammodocuriuiadlimilatur, hanc fcntcnriam
tulit,illam diuturnis capiris raorbis accommodari,fhoracem adiuuare,cum
inflcxionibus ualcntibus careat \ materiam,quæ ad partes fupcriores rapi-tur,ad
inferiorareclinare, cruribusimbccillis, fcfenon alcnribus,
excarnibiis,ftupidis,atque trcmulispræfidiuraafrerre.hanc eriani
ineij^iiitaintelkxiflcopinor Suetonium,ubi Auguftum ambularefolitum,
"^" ka,utin exrrcmisfpatijs fubfultim decurreret,fcribit, quafi fic
infirmitati coxendicum femoris, et cruris /iniftri, necnon ucficæ
calculis,quibusafflidabarur/acpeoccuTreret* De faltu ucroproprie (kappcllato
dixit,cummatcriaminfræxa(fliusdeduccrc,fed F quia thoraccm nimis, et uiolcntia
motus, et magnis inflexionibus coneutit, ciusafrcdionibusminime conucnire;
ucrumtamcn, &: nd motum, et ad adlrioncs promptum corpus ualdc rcddcre ;
quod Li.i.c.ii. fi ad natcs ( thciatiir faltus,qualem Lacænarum mulicrum fuifle
iam diximubvcaputjCxeiuCdem Antyllifcntcnria,peculiariterpurIi. T.cur.
aat,&: pur2,andb ficcat. atquc dc hoc mcntioncm fcciflc Arctacum clir.c. I.
o r 1 puto,
ubimuctcrccapins dolorclaltum, et fimTrcttAvTou cc;wA«riy laudauit, licut,
&: asomncs,atq. ncruos,uaIidillinic inccndi confcfliis cfi.qua i\aione
cfHcitur ^utafTatin; corOymna/lica. S pus 2j6 L pus calcfliccrchacc excrcitatio
iclonca/ir,&: pndcrtim dorfi m, quod maximc iniadtandis
haircribiisfarisfaccre uidciur;practcrca canicm crcar; priuatim ucro fupcriorcs
parrcsab ilia cxcrceri mc^.^tiKva. ^^^^iiic mandauir Galcnusicuius rarioncantc
ipfum Areræushucap.14. iufccmodi cxcrcirarionc in antiquo capiris dolorc,qui
paullatim finiatur,ufuprobauir,ucluri ctiamin cocliacis&: ucrriginofis .
Sccl Oribafuis Antylli aucloriratc humcros ipfam cxercirarc,fl:omachoquc,qucm
diffluxio infcrtar, quiq. imbccillus cft, &: in quo cibus acclcit,fiuc
cumhiborc concoquirur,accommodari fcribit^Iau Li.j.chr. darin arthriricis
Cochus Aurchanus,urprimo manibus ccra cmol licndadcrur,aur manipuh
tcncanrur,quos palacttriræhalrcrasappclianr,tum primo ccrci,fiuciignci cum
paruoplumboinrcrclufo moucndi porriganrur, dcindc grauiorcspro modo profcdus:
Ga^.^tnen. lcnus cuidam, qui mordax, praccalidumquc fcmcn inrcr cmirtenva.c.14.
dumfcntirc non ranrum fe,fcd criam muiicrcSjCi mquibusrcmha bcrct,rcfercbat,
inter cetcra auxilia,fcfc haltcribus excrcerct,fuaK.p. cult. fir: quem poftca
fccutus Aicxandcr Trallianusin priapifmo curando huiulcemodi cxcrcirationcm
commcndauit,quod animaducrterct ipfam non modo ad rcrundcndum, infirmandum.quc
fcirxn, ucrumctiam ad matcriamin diucrfum rrahcndam,fpiritu5q. flatudc comp.
I^ntos digcrcndos conduccrc.fimilitcr qucquc Galen.in ulccrum me.pcrge crurum
curarionc,nili quid aliud impcdiar,haltcribus pcradam ntn.c2,x.
cxcrcitationcmprobauit,proptercaquod fic impcditur, quo miepi. cg. humores
viccribus noxijs ad parrcs infcriorcs delabanrur.ldcm eriam,ubi purgatio,aur
phicbotomia rcquirirur, ncc eas æras, aut ægrotantis uoiunras pcrmirtir
jlocoipfarum fupplcrc iudicauir . Verum enim uero,ncq. capiri,ncq. thoraci
fimiicin cxercitirioncm congrucrc uilus affirmarer,quorum aitcrum nimis, arq.
inacqualiter agitatur,aircrius autem uafi,nc ob maximam,qua brachia urunrur,uimaIiquo
pado labcla(ftcntur, pcricuium imminer. Quain rem fortaffe colidcrans
Marriaiis,fo{rionem,quam Galenus,&:exercirarioncm iimul,&: opus
fccit,ficur fupra oftcndimu6,huic excrcira tioni propofuir fub hifcc ucrfi bus.
lib. X4. Qlfi^ percurjt flulto fortes hattere lacerti i Exercct nicl us uinca
foffa vros, Huiuscumfccundolibro rria fcccrimus gcnera,Primum caomnia pracftarc
crcditur, quæ iam cnarrauimus : Aitcrum ucro parttculari quadam facultarc
crura,neruosq. confirmare35 cuin tamcn Uco coruin apiid alios nndulac plunv
bcac,tcrrcacuc,ipiid ahosiarcrcs ac lapidcs jipc /phacrici,6c i;raucsvfurpcnrur,uihiltiguraillarcfcrtad
uariaiid )s cdcftus,ctficicdumuc, nc cadciu faculras ram in ufu nolb-(Tum,
CjUam in prifcoru inucniariir,co mai:isquod haud fciusqui h.odic fcfc ocrccnrin
la pidibus,ucl mallulisproijcicndis, brachia,d )rfu:n, omiu fq. fupcriorcsparicsmoucnr^coniorqucnriicac
f;u ichanranriqin halrcru excrjitarorcs. ur hac una rarionc omncscrtc dus a
nobis fupra cxpo :n iu)ftr:s criam cxcrcitationibus cxpcctari dcbcanc. ^
Dcdtfci:, atquc tACtilationts cjfcciil us. C^p. X. ^yr^ quamuis apud mcdicinac
probaros auch rc5, y \ P^u^Ji^ omnino mcntioncm tac^tmi inucniam,ob idq. W fl forralTch^cusiftc dimirti pollularct i
quoniam tau:cna (ialcnoprodirumfuir, diici iachim, ncdum cxcrcitationcm apud
anriquos cxftirilfc, in jymnafijfquc ric ri T(;]iram, ucrumcriam inrcr
uchcmcntcs cxcrcitarioncs haud poflrcmumlo* cumobrinuillc, arquc hodic quoq.
apud mulras narioncs in iifum excrccndorum corporum ucnirc, proindc ilccis (
utaiunr) pcdi* bus practcrirc iUum omnino nolui . Quo circa in priinis
fcicnduni erit, hanc cxcrcitationcm, modoin ccrcrisnon dclinquarur,accomraodacccalclhccre,
&:proptcrcah-igidis corponbus,arquc illis, quibus ucloccs excrcitationcs
ncganrur, pcrfci^tc conucnirc, C nccnonimbccillos, ^ infcrioribus
mcmbrisinualidos modcrntc corroborarc. cum ctcnim magni, atquc vchcmcnrcs
obnixus in 16gius difcum proijcicndo rcquiranrur, fir ur uch.cmcnria motus, ac
mufculoruminrcnfioncartus ma^is folidcfcant, 6c abcxcrcmcntis purgcnrur . cuius
purgarionis mcriro confuluir quandoquc Ga^'^P' lcnus,uf, ii quando purgario, Sc
phlcbotoniia rcqui rcrcrur, ncc ipiph! facaliquibus impcdimcnrisadhibcripofscnr,
earumuiccpcr difcum IdCtj, cxcrcirario admittcrcrur, quac nimirum id
pracllarcr, quod in plilcboromia, 6c mcdicamcnrorum purgationc, cxoptarcrur:
pcculiarircr autcmcxcrciratio iila brachia, lumbos,ac dcniquc uniucrfum dorfum
corroborarc idonca cll, quac fciliccrpar tcsin ipfo maximcoinnium agiranrur; in
vcrriginofis quoqucab Arcracocommcndarur. AI)illisucro magnopcrc cuirari dcbcr,
quicuinqucautrcncs, aut choraccin inalc aHcCtoshabcnr mamil2 li liferuidiores,
atqueflaccidioresredditiincredibilcquandam difD lolutionemcontrahunt;
huiusinterna aliquauafa, uttcftatumfecitGalenus, nonraro difiumpuntur .
Etnequiscredat,candcm cxercitationcm cxftitiflchaltcrum,atquc difci, fciendumprætcr
li.i.c. t i. u^riam utriulque figuram iam a nobis in fuperioribus libris dccla'
' ratam, hoc quoque difcrimen habuiflre,quodhaltercsuarijs contordonibusaltiusagcbantur,
difcusuero, etfiinaltum proijcerctur, tamenlongitudofpatijiadationeperadti
potiusmetiebatureo fcrmc pado, quo hac tcmpcftatc faciunt, qui fcfc in
latcribus oblongis proijcicndis cxerccnt, in quibus ijdem effcaus uidentur, qui
ohm in difcobolis uifcbatur . laculatio porro ficuti a difci iadlu par rum in
ipfa proicdtione difTerrc uidetur, ita quoque uires fimilcs,&: adnocendum, &adiuuandumobtincrecredendum
eft. quofit,ut pauca dc hac cxcrcitatione nobis diccnda rclinquantur . lllud miE
nimefilcntio obuolui debcrefcntio, uctcres fcilicct nonfincmyftcrio
Acfculapium,atque Apollincm, ambos mcdicinac audlores, ambos fanitatis
magiftros arti iacujadi tamquam Deos præfecifse; nimirum hac fcntcntia
innuentcs,huiufcemodi exercitationem bo næ ualctudinis confcruationi, bonique
habitus acquifitioni ftrenuamopcmaflcrre.cuius exercitationispoftquam plurcs
fpecies cffccimus, alias a iaculorum, fiue fagittarum uarietate defumptas,
alias ab arcubus fcu baliftis,quibus illæ emittuntur, acccptas, omncscandcm
planc facultatem polfidere autumo, nifi quod cos. qui in fcrrcis uocatis palis
iaciendis cxercentur,hoc admonitos uchm,ut magnam curam adhibeant ; quoniam fæpe
numcro peritonacumdifrumpi,inteftinaqucinfcrotum defcendcre,&:per confequcnshcrniasin
fimihbus excrcitationibus generari experientia F compertumcft: cumquein
emittendo maximauis, arqucmtenfa fpiruusrctentioadhibcatur, pedori adftrido,
atqueinfirmo huiufccmodi iaculationem aduerlari puto.Non eft quoq. illud igno.
M randum,quodMarcusTulIiusmcmoriæprodidit,PhiIoætem, lo ScS. dum cruciarctur,
non fercndis doloribus propagafse tamen uitam
aucupiofagittarumiaculationefaiiOt Dc Df deanjhuUtiomim qualitatiLus. [^ap. X L
I vHumcft cxcrcirarionisgcniis, quod illis, e]ui fanirati
opcramnauanr,maximcquacrcndum, arquc cognofccndum (it,quodq. ceccris
quibufcumquc frcqucnrius a cunctis fcrc hominihus, omniq. rcmpoi e cxcrccarur,
un-im proculdubio dcambulationcm cfsc ncmo ncgabir : fiquidc nulluscll,iiuc
pucr, (iucadultus, fiuc fcrcx, qiii non modocam pracftantiirimam, fcd folam
cxcrci tarioncm non crcdat . pauci ramcn rcpcnunrur, qui ucl rarionc,ucl longo
vfu, quibusqiiacquc corpons parribus,&: prolic^u noccar, pcrfc(^tc
animaducrttrint :id quod cucnifsc cxillimo, cum ob uarias iHius fpcci cs, rum
ob poftcriorum hominumincuriam, qui &c in huiufccmodi rcbus, &: in B
quampluribusahjs anriquioribus ncghgcntius, atquc ofcirantius fcfc gc fscrunt .
Quamobrcm opcracprctium faclurum mc cfsc fpero, ii, dcambulationum fpccics
praccipu as rcccnfcns, confcqucntcr quid unaquacquc tam boni,quam ma!i cfticcrc
valcar,dcnionItraucro. fcd duoantc cctcraab omnibus coniidcrari cupio. Primumciuodfacpcmucnirccft
apudau(5torcsmcdiunac (jraccos, &: Latinos, praccipi fimul ambulationcs,
&c cxcrcitationcs ; quafi illac ab his fcpararacncc cxcrcitationcs
linr.quorum fcnrcntias fic intcrprcrari uolo,ut lempcr,dum iplas lciungunt, fub
nominccxcrcitationum, cas, quac propric ita appcllantur, fignificcnr; cum
ambulationes.communitcr, dc non propric c:ula!ioi1c cxcrccrcrur, i.chronlc.
primo tarda, dchinc mcdio tcmporc fortiori, arq. paullo crcdiori at,3/itisnocct
^qu.-^ndoquidcm ol) mmias dcambuKitioncs non raifchiadicosdolorcs 6c podagram
gcncrari, fcribir Galcnus ;Hcii:i cx adacrfo icmiJfa n arthrincis, (S^p
^d.^t^n^^S &: ulccribus ini> 4 ternis conucnirc,mfinuarunt Coeliusj et Celfus,
ubi deambulatio] nc molli rtramine,coæquato folo pera£tam iplis commendauit.debcnt
cnim(vt fcriptu cft a Tralliano)qui podagra, et articuloru affedionibusturbantur^fitTf/fiyc,
kottov Trohhoti moueri, potilfimumqucante,&:non poit cibos. Nam lallitudo
hismaximcaduerfatur,utquac articulosplusiufto calcfaciat,&:inflammct,ipfiq.
aliam rurfus matcriam cx longinquioribus particulis ad fe attrahe
tes,arripicntcsq. fluxibus iugitcr caufllim fuggcrant. Multa deambulario
lccundum Antylli fcntcntiani iuuat cos,qui caput,ucl thoracem male afTe^ttum
habcnt, &: a quibus infcrnac corporis partcs non nutriuntur,quiue in
excrcirationibus uehcmctiori motu egct; pauca ucro prodcll ijs, qui poll
exercitationcs non lauantur, quibusacibo dcambuIationibusopuscfl^jUt isin
fundum ftomachi dekendatj&quibus grauicasin corporcfcntitur.
Longa,&:reda ambuIatiominorcm,quambrcuis, molcftiam parit, capiti prodcft
:ut Oribarius j^^j^ immcrito Coclius,atquc Cornclius Celfus cpilcpticis
curandis Jii>^.i.ca.4. ^^ni ex vlu cflc' uidicauenntiat nmiiscxlugit
humiditates,atquc exCeU b^^ ficcat.ob idq. mcrito accufandus cft Thcmifon, qui
atrophia labochronic/7 rantes duodecim ftadiorum fpatiu grcflfu conficerc
fuadcbat. Longa,5d concitata fingultui comprimendo,fccundum Actij fcntcntia,
rtrcnuc prodcfl:brcuis ficuti magis fatigar, cum ( vt diccbat Ariftoteles ) cx
motu, &: quictc intcr rcflectcndum orra conftans diucrfitatis illius opcra
laborem inferat,ita quoque reucrfionibus illis c6-. tinuis caput labcfadbt :
&: proptcrca ab codem Coelio non fine rationc cpilcpticis damnatur;cuiusrci
cauflliambulatio quoq. circu Jaris mcrito improbanda eltjUt pote quæ caput
ucrtiginofum redProbl.38. dar,&: oculis uehemctcr noccat.Nam CafTuis
mcdicus antiquus in liDelloproblcmatri,qucm graccalingua confcripfit, caulfam
indagans, ob qua motus rcfto tramitc fafti ucrtiginc non generent, fcd folum
circuIarcs,ob id accidcrc dicit,quia motus rccti minimc difllationem matcriæ
impediunt, circularcsucroea ficri nonfinunt, quod ær vchcmctius illifus
prohibcat;ad hacc matcriac intus agiiantur,qucmadmodii,8^foris.ubicircumlatæ,neque
forasprodire ualcntcs motu in capitc uertiginofum cfiiciut.ficuti namquc iilerici
omncs externos fapores amaros fcntiunt, &: qui fuflufioncs in ocu lis
patiuntur,quofcumquc colorcs rubcus iudicanr,fimilitcr in circularibus
motibus,cu in oculis humorcs in orbcm aganrur, omma cxtcrna circumfcrri
uidentur,ficque vcrriginofa paflio oboritur.Ex ambulationibus,quac cum
intcnfionc crurum calcibus incumbcndofiunt,qucmadmodumfcriptum cftab Antyllo,
capiti malc aftecto conucniunt,itcmquc thoraci humidiori,utf ro conuuIfo,purgalioni
lupprcflac, parribus infcrnis ab aHmcnto fruclum non capicn tibus,6c oninino
quibusmatcria furfum rcpit. Quac ucrocxtrcmis
digitisobcuntur,easobfcruatumfuit,propric lippicntibus, &:aluo fupprcflac
utilcs clTc.Quac vcro totis pcdibus riunt, cum fub aliqua fcmpcr pracdivitarum
diffcrentiarum comprchcndanrur, ipfarum cciamfaculrarcsobtincrcrationi
confcntancum dl, Arq.hacc dc fpccicbusabipfo motu dcfumptis. Iterum dc
deambuUtiomm qUAlitdtihus.. * NTER dcambulationumfpccies,quac a loco accipiun
tur,illac,quæ fiunt in montibus, aur adfccndcndo,aut dcfccndcndo excrccnt.li
fianr adfccndcndo,ualdc profccto uniucrfum corpus fatigat ur,quoniam rcfcrctc
Ga ^^^^y* icno ar rollunrur co motus gcncrc,&: pcrindc ac onus quoddam fufiinenrur
ab i)s,quacprnnum moucntur inftrumcnris,rcliquacorporismcmbrauniucrfa. fcribu
Ariitotcl. ambulationcs pcr accli- » ra^tfc uia,tamctfiCnt
hcbctiorcsmotus,magisfudorcmprouocarc,quam^^°^ ^ pcrdccliuia,ncc non fpiritum
pro(illcrc;quoniam graui cuiquc, ut deorfum lcrri fccundum naturam cll, fic
fcrri (urlum conti a natu- ram,itaq. caloris narura,quac nollra prouchit
corpora, ut nihil pcr dccliuelaborat,li(- pcr accliucprcfsaoncrc
nirirur,acriusq. ob ciuf modi motumincakfcjt, &: fudorcm mouct, &:
fpiritum proliltit, cum ctiamcorporisuariusuitlcxusnon nihil atfcrrc
caullacpofTit, Q utdircda fpirandireciprocatioaufcratur. qua rationc fccundum
Antylli fentcnriam ralis ambulatio ctiam thoraci, qui fpirirum cxi- guum
ducar,&: pracfcrtim antc cibum confcrt, maiorumq. cxcrci- tationum uice
nonnumquam fupplcr.Lcgitur dc Dcmollhcnccoa fueuiffe iplum adfccndcndo
dcambularcarqucintcrambuhldum orarioncspr()nunciarc,qu() lic productac fpirirus
c(MUcntioni,qua oratorcs in diccndo opus habcnt^aduclccrct. Vcrimi cnmi ucro
i:c nibusinfirmis eadcm ualdc aducrfatur;proptcrca quod diccbat
Ariflotclcs,duadfccndimus,non corpus lurfum iaCtarc, diltcntio- ncmquc
corporis,&: gcnuum moucrc; ad hacc gcnua ipfa, quac fc- cundum naturam in
antcriorcm parrcm llcdi nata lunt,quali coii- tra narura f kfti rctro,ob idq.
magnopcrc dolcrc atq. laborarc. Ex altcra
partcambulatiodccliuis,quacdcfccdcndoobirur,magisak tcraa cnpirc adinfcriorcs
parrcsirahir; atfcmora inualida nc') parii lacdil,*nimirum c^uac, ex ciuldcm
Ariaorclis fcntcntia in hoc mo- ^;P|J«^C' tu 2«4 JL i b 2 K tti contra Naturac
inclinationcm ante aguntur, quafiq. moucndo D crura uniuerficorporispondus
fullincnt, &: proinde uchcmcnrcr fatigantur, Ambularioncs,quac tum
adfccndendo,tum dcfccndcn lib.i.ca.i. do pcraguntuf,a Cornclio Celfo
comprobanrur,eo quod ita uarie* tare quadam corpus uniucrfum moueatur ;ni/i
tamcnid pcrquam imbecillum fir.Quac ucro fiunr inuijsplanis, &:acqualibuscx
fcn- tenria Ariftotelisob motus,quamferuant ( utfic dicam) uniformi-
tatem^,magis corpuslaboreafficiunt,&: obnaturac,quam tcnent
fimilitudincm,ciriuslaborcsfiniunr,necnonad fpiritum,&: ad cor- pus
acqualitcr conltiruendum magis accommodatac funr, quam fa (Sæ in acqualibus .
Ar dcambularioncs pcr inacqualcs uias fadac non modo minus fatiganriucrum criam
utiles ijs funr, qui cito dc- ambulando defiitigantur. arquc hoc Anryllus
inrclhgcbat, cum ambtilationcs,quæ in vijs pcragu:Ur,minori cumlaborc fieri
fcri^ ^ Oribaflus P^cas,quasin locis deambularionibus dicatisobimus.Hoc
Jococitat. id^n^ iilnuereuoluit AcumGnusmedicusapud Platoncmin Phæ- dro,ubi
ambularioncm in Vijs, ambularioni in curfibus præpo- fuir, dcquofupra larius
difputauimusjieque aliud intcllcxir Ifcho In Occo. ixiachusapud Xcnophonrem,quandoambularionem,
qua ipfe ia agrumferuum cum equofcquebarur,ambuhirioni in Xyftisfadæ: præruiir.
in his ramcn difterniinandis Ualde rcfcrr, numquid in praris, inlocisafpchs, an
in arenofisefficianrur ; quoniam fi fiant in
pratis,bIandifiima€proculdubiofunt,nihiI omnirto knfus tcn- tanr i
nihilcommoucnr, ar eas caputimplcrc, tum proptcr odoriy luauitarem, rum proprcr
humiditatcm, quac illis inhacrct, auctor cft Anryllus.Fadac in locis afpcris
caput rcplcnt . Quando aurem inarcna,&: maxime profunda (quod genus cft
vchemcnrilTimæ ^ t^crciratioiu*s ) aguntur, magna cfficacia pollent ad omnes
corpo- Inviu Au risparres firmandas,corroborandasque,cuius gratia Auguftus dum
guih.c 80 coxendice,&:femore, &:crurefinilh"o, non fatis bcne
ualcrct,im moficpe ca parte claudicarcr^hac dcambularione confirmabarur. fic
enim locum Suetonij inrcrprcrari dcbcrc ccnfco. ubi cum are- narum,&:
arundinum rcmcdio ufum rradir,arcnarum quidcm runi ad deficcandasfluxionesjtum
ad confirmadam,ur iudicauijcoxam, arundinum ad contincndum,&:
claudicationem impcdicndum. quodquomodoficri debcr, cdocuir Cato lib.dc rcruft.
cap. 160. Ad maicriam fubmdc,e fupcrnis ad infcrnas parrcs dcduccndum, camque
difTipandam potcnrilfimæ cxliftunt, &: idco malc fcrfiin a li.i.chro.
Coelioraxatur Erafiftratus,quod dcambulatiohcin arcnofis locis wp.t.
paralytieosexercendosfuadiiret.fub porricu fattac ambulationcs, aut. 2. s.c^
fcrrim fi uiridia adiint, quod ralcs magnam fakibritarcm habcant : &:primum
oculorum, quod cx uiridibusfubrihs, i^nc cxrcnuatus acr, proprcr morioncm
corporis mflucns, pcrhmar Ipccicm, ^ ita autcrcns cxocuHs humorcm cra(Tum,acicm
tcnucm, &: acutam fpccicm ichnquit . Practcrca cum corpus in ambularionc
calcfcar, humorcmcx mcmbris acr cxuucndo imminuir plcniratcs, cxtcnuatquc
dillipando, quod plus incll, quam corpus porc(Hullincrccxquo, ut
inhypacthrislocisabacrc humorcscxcorporibus cxugcrcnrur
molc(iiorcs,qucmadmodumcx rcrra pcrnchulas vidcnrurrconfuluitarchircCK^rumprinccpsampItllima,
&:ornariflima fub dio, hypacrhrifquc ambulando collocari in ciuitaribus
acdihcia. Vcrumcnim ucro apud mcdicos fubdialcs hac dcambuC lationcs plunmas
diflcrcntias obrinucrunr. nam quando propc mare hunt, &c liccandi, Sc
craifos liumorcs attcnuandi uim haOrihaflus bcnt; quandocirca flumina, et ftagna,
humcdarc poffunt: fcd utraqucnoccnt, U pracfcrtmi llaizna, idcoquc non rcmcrc
has omncsin Hpilcpricis damnauir Arciæus,quando in mcditcrrancis partihus
a^untur, qucmadmodum(upradictis(unrpracltantiorcs, ira quoquc tac^is circamarc
ccdunt. quando in rorchumcdtanr no finc damno:fcd liin locisauium uolaru
Frcqucnrarisambulcs,c:li^ cacifnmusismoruscrir ad cuocandum pcr halirum,
adlcuandum, haud fccus,arquc li in fublimibus locis ambulcs . (iuac dcindcfub
Dioin locisucntominuspcrflatisambulatio c thcirur,valcrfccundum Anrylli
fcntcnriam ad cuocandumpcr halitum, 6,^ ad cxcrcmcnra difpcr^^cnda
:itcmqucrcmirtir,ncc fcrir. hanc Actiusincohcisdoloribus a trigida caufla
ortiscommcndauir, fcd quac 2^^humqucdi(Tolurum roborat.atque dehacfor^rafsc lo€ip,z.
' quebaturCoclius Aurclianus, dum ftomachicis deambularioncs fub Dio promodo
viriumadhibendasconfulcbat, fi fub Auftro, caput rcplet.fenfuum inflrumenta
hcberar,a!uum moJlir,atque addifloJuendum ualctrfi
7Gphyrisfpirantibus,talisambuIarioccrcris omnibus, quac in uento funr,prærtar:
non enim habctinfuauirares boreac, quin potius manfucrudo fimul, arque iucunditasfunt
coniundæ. Quac in Apeliote fir, mala cft, &: fciir, atque
irafchabentambulationcsfuL dialesinuerisperadacSequuntur, libi 1^>"el
inumbrarquainre audoresdiucrfafcntire repcrio.Cornclius Cclfus, fi capur fcrar,
meliorcm ambulationem in fole, quam in vmbra cfsc dixir, &: mcliorcm in
umbra, qua E parietes,aur uiridariacfficiunr,quamquærea:ofubcft. Exalrera parre
Oribafius au^florirare Anryili dudusimprobat illam, ueluri quæ cffundar, capur
implear, arquc inæqualirares gignat . quam fententiamnon auderem alteri
pracponere, nifi&rario, &:uere. rummedicorum, praclcrtimq. Hippocratis,
&: Galeni audorirates tcftatum fecifscnr, folis radios humanis capitibus
maximas noxas infcrre. ncmpc quac fi calida,&: humida, magis calcfiant
&c cliquenrur ; fi ficca, ficciora rcddanrur, &: dcmum quæcumque fint,
femper offcndanrur, modo vcl ruftici, ucl alij fub fole viuere afsuemorb'^Qi^^^P^obecognofcensHippocrarcsfiucPolybusad
euiranda capiris dcrrimenra non quamliber dcambulationem, fcd folaminfrigore,
aur in fole peradam uerat. Atqui nonillud tacendumefseduco,fempcrcligi porius
debere infolc ambulare, F quam ftare, 8c ambulare uelociter, quam fegniter,
ficuri præceprumfuirabHippocrateinlibro defalubri diæra. cuiusreihac Prob"
quod cumftamus, calor pcrmanet, ficquc ampliuscalefacir.
corpuserenimnoftrum(diccbaris)uapo^ rcmqucndamrepidumdcfe conrinuo mirtit, qui
proximum,&: ambientemæremtcpefacit, undc ær pofteaillc corpus calidius
rcddit, cum aurcm quis in folc mouerur, flatus excirarur, qui refrigerare
nospotcft,quandomorusquifqucfrigidushabetur. Ambulandum potius in vmbra(diccbar
Cclfus) quam paricrcs,aur uiridaria cfficiunr, quam quæ rcdo fubcft : quoniam ær
aflidua quadam,&:bIandauenriIarionefaIiibriorrcdditur. qui ær quoniam
interdum ab arboribus noxijs infici, &: corpora deinde coraminare
confueuir,ut dc nucc arbore, arq. Narcifso mcmoriæ prodidit A
PlutarchuSjproptcrca hiiiufccmodi umhrasintcrdc.imbulandum s Sympo. fugcrc
cxpcdict . Ncquc ifcm curam adhibcrc minorcm oportcr, vtarb()rcsrorcfui]u(;ic
vitcntiir,qiioniam, fi pcr ipfas fi-cqHcnrcr qi.ib ambiilct,mcmbra tacilitcr
lcpra rcnranrur,atqiichumscam Laitus apud Phirarchum in nat. quacft. attuh t
rationcm, quod ros corporibus illabcns ipfa mordcar, arquc cxcorict, ucl
potius^quod arorc colliquatis arborum iupcrhcicbusafpcr^oquacdam noxia inde
corporibus aflufa inhacrcat,quac parrcs cxtimas ipforum mor dcat, arquc
difcindat : ctcnim rori uim colliquatiuam (mKriKovy non J^kKriKQf, &c rc
ipfa, &: ucrufto codicc pcrmorus lcgcndum puto) incilc pcrfpcctum faris
illud tacir, quod ros bibuus gracilitatcminducit, ut mulicrcscac manifefto
dcclarant, quacalioquin obcfac dum tcnuibusucftimcntis,autlancis rori
collii^cndo opcB ram nauanr, co in cxcrcitio carncs confumunt . In oinnibus
aurcm fcrcprodcritfubijsumbris ambularc, quas cpilcpricis probauit Arctacus
vertiginofis, ncmpc /ub arboribus myrro, aur lauro, aut intcracrcsC^ bcnc
olcntcs hcrbas calamcnrum,pulcizium,thymum, mentam, maximc quidcm agrcftcs, 6c
(pontc nafc cnrcs : lin harumcopiadclidcrcrur,intcrhumanocuItu procrcaras.Hftin
hac quoquenon cxiguumdilcrimcn rcfpcctu cadi, quod, dum fcrc* num cft, tunc
ambulatio lcuar, pcr halirum cuocar, arrcnuar, bo— namrcfpirationem,i^moucndi
faciliratcm parat : dum ucronubibusobtcgitur, grauiratcmaflcTt, pcr halitumnon
euocat, tandcmquc caput implct.Dc ambulationibus facicdis,ucl hycmc,ucl
acftarc,ucl alio rcmporc,di\imus in libro quarto, ubi tcn^^pus cxcrCjp.n.
citationibus accommodarum dc/iniuimus : fupcreft ranrum illud Q adncvftcrc,
ambulationcs quaslibcr anrc cibLm ficri dcbcrc, ruin manc, rum
ucfpcrc:quandoquidcm matutina aluum cmollir,licrcdimus Antyllo/cgniticm
afomnocontr.iotam dilfoluir, fpirirufquc attenuat, caiorem augcr, &c appcti
tum excitar : quinimmo Hippoi.dcdiac crates hanc candcm humidioribus
tcmpcramcnris cc)ucniiv, quod humorisrranlicuscxinaiiiaiuur, ncquc animac
mca*tus occludantur,fcribit:licut,&attcnuarc,ncc non partcscirca
captitlcucs,agilcs,ac promptas reddcrc, 6c aluum tolucre conlirmat, ucfpcrtina
ucro ad fomnum homincm pracparar, acinflarioncs difpcrgir, caput
ramcndcbilcmale afficit,ob idqiic iurc accufarur Scrapion a Coelio,quod
cpilcpricos impcraret circa ucfperam amhi larc, ac jjj, ^ ^^^^ rurfum
conquiefccrc, &: dcambularioncm rcpcrcre. Pollcibum cap. 4. diximus cxiguam
ambularioncm afl^ucris conucnirc, arque illis, 4juibus non fmc laborc in fundum
ucntriculi dcfcendit cibus : illis paritcr, i6t i E R ^ ^ warirer,
quibuscapiTtrepIcrum cft, lcmam poft cibnm dcamhuD cV.l*! dc ^commcnaauit,
Galcnus, fccutus fcrrafsc in hoc Arc«op.mcel. tacum, qui in uctufto capitis
dolorc candcm in ufu habcndam uoluit.quamquam lccundo dccomp.mcd.ubi dc
dolorccapiris €xcbrictatcagit,ucJir, ncqucmuhum comcdcndum,ncqucftatim a cibo
dcambulandum . In rchquis quo modo conucniar,non uidco, 6c proptcrea Dioclcm
medicum anriquiflimum, &: cLiriflimumfatismirari n6pofsum,quod phthificos
dcambularionc pofl Ccl.lib.i.prandiaucxandoscfscuoJucnt, quac licuti
concoAionem ciboruminrcrrurbat, ita muJtosadcaputuaporcscftcrri, arqucibi in
humidirarcm conucrfos ad pcc^tus, &: puJmoncm difflucrcliicir,
quonihiJphthilicis conringcrcpcrniciofiusporcft: comagis,quod i.dcdiaf.Iicct
I-lippocratcshuiufccmodi dcambu/ationcs in humidioribus tcmpcraturis approbct :
aluum ramcn, corpus, &c ucntrcm liccarc E confitctur:
nciIlaomniainmcdiumadducam, quacdchuiulccgcncrisambuJatione fcripta funt in
Jibrodc infomnijs Hippocraii adfcripto . qui Jiber cum muJra fupcrftitiofLi
conrincar, forfan aliquis ijs > quac ibi dc ambularionc poft prandium in
pJuribus commendata dicunrur,paucam fidcm adliibcar . Hadtcnus dc ambuJa^
tionc, iam cetcra aggrediamur. ^uos ereClum slare ejfefius partat. 'i^O S, qui
pcdibus crcvfti permancnt, cxcrccri, quonum alniiidc in fupcriorilnis
dcmonftraui mu5,hanc rcm amplius in dilputarioncm rcuocarc prorfus ridiculum
forcr. proinde, quot modis luicc cxcrcitatio uarictur,quosq,quacquc pariat
ctfcdus, dcclarabo . Quod ctcnim ' hacc cxcrciratiopriuatim dorlipartcsalTiciat,
Aucrrocs, intcr Arabas non inhmuSjfarisapcr6 collca. rcdixit . Qiii igirurtllud
dcbilca narura, ucl cafulbrriori funt,"P-*fummo ftudio id cxcrcitationis
jzcnus cuirarc dcbcntjicmpc quod ( ut (acpius dixinnis ) maiorcm, ciuam ipfa
ambulatio^dcf-uigarioncm pariat : quibus etiam in rcnibus inflammatio, ud
ulccra orta funr, ncftcnt, magnopcrc caucndum cflc, ccnfuit Rufus Ephcfius.
Lidc paf. dtbcntquoq. huiufccmodi cNcrcitationcm aucrfari,quos ucl hcrniac
labor lolIicitat,uel i n cruri bus, aut fcroto, uarices dilatantur, ucl ulccra
in infcrioribus part ibus orta funt, aut qualibet de cauffaoriunrur,quam
fcntcnriam nilimcdicorumauctoritasconfirmaffetiucram tamcn cHc ipfa ratio
pcrfuadcrctrquac fcilicctoftcndir, in ftantibus graucs humorcs citra
difticulratcm prorucrc,cosq. mo ^ do hcrnias,modouariccs,modo ulccra
gencrarc,foucre,&: augcrc: nam quod varices gcncrcntur,ctiam luucnalis
pocta cognouit,qui Saty.^. cum quandam mulicrcmlanumrogantem dcamici victoria
furura deridcrct,uolcnsfignificareob importunas mulicrupctitioncs haru(piccm,ficunctis
!nfcrui(rcr,ftando,((icquifqueharulpcx proalijs rocabat I)cu)non
parumlaboraturum,aifVaricofus fict harufpcx, Maruim quoquc fcmiu^
omncs,laboriofum uirucxftirillc,ob quod ^^"^-^ci* fi quis dicat, ei uari
ces, quibus afilis.'tabaf ur, in ambobus crun bus ^*"' ortas ob nimios in
llando laborcs, cum minus crraturum cxiltima rem. Vcrum cnim ucro,&: in hac
cxcrcitationc non paucac diucrfirates rcpcriuntunproptcrca quod tcmpus,
Iocus,atquc firus uarias quafi fpccies cfficcrc uidcntur. A tcmporc nafcuntur
duac fpccies, quando aut antc cibum,aut a cil)o,quis ftando,is: vcl pauco
tcporc, ucl multo cxcrcctur. A
locofuinuntur diffcrcntiac^quoniam vcl in ' folc, i7o folc,uel In uml)ra,&:
hac aut claura,aut aperta ftatur. A fitu dcmum D euariantur ftandigencra,quando
uelunopede,uel ambobus,& uelijs totis,&:planis,uelextremitatibuseorum,
calcibusfcilicet,&: fummisdigirisltamus. Ante cibumftare uentriculi
cxcrementis inaniendisauxiliatur,afthmaticos,&difficiliterfpirantesadiuuat,
ucntrem cmollicurinam prouocat, crura, &c pedes corroborat, &: fiquando
deambulationi uacare non concedatur, illius uices fupplerepoteft.
Vertiginofistamcn,&:c]uibusad fuperiora rapiuntur uapores,
nullopadlioconducit, cum extalierCw1afta:ionefacilius caput
afumispetaturrnamtantamad hoccrifiicicndum potcntiam Pctr>A fi^^il^^i^i^habct,utnonnulIi
boues,&:cætcra animantia poncnfis (quodfcripfit Ariftotcles) minus homines
tuffirc, minusquccatary.partic. rhisuexari crcdiderint.quoniam ipfis mininie
crcdtisftatibus haud ita uaporcsnaturafurfumicndentesin eorum capita fcrri
pofllint. E QiKi item ratione eo$ omncs damnare uehcmcnter foleo, qui,fi alto
capite dormiant,minus a catarrhis fe vcxarum iri putant,cum po ' tius
contrarium eueniat,vt fcihcct qui humiliori,&: fcre cctcris me bris æquali
capitis fitu dormiunt, uel aliter iacent, minus a uaporibus capitc
tentcnt,minusq. a capite ad pcvflus humorcs defluant. Quamuisfccusiudicadum
fit,vbiquisvcntriculi in conficicndo cibum dcbilitate uexatur.Quoin cafu
Pofidonius apud Actium magnopcre ftudendum efte iulfit, vt in dccumbendo caput
altiori fitu contineatur, quo cibus magis in ventriculi fundo accommodctur,
&: ob id nutrimcntum minori molcftia coquatur.Atquc hoc intclli gi
debctdeijs, quimultum ftant:ftare etenim pauco tcmporc cxiguumquidprodcfl*e,nequcmultumobeffepotcft.
Qui porro communi illo effato,Prandia poft flabis, indufti poft fumptos cibos
ftaF r dclc61:antur,ij fcire debent,fi mediocri quodam rempore ftctur,
defcenfui ci borum in uentriculi fundum id infigniter coopcrari,&:
confcqucntcrilloruconcodionemperbelleadiuuarc, nec alioqui ullam cffatu dignam
iæfionem afferre: uerum fi multo tcmpore ita qui5pcrmanfcrit,prætermolcftiam,quaob
ciborum intcrdupondus,prætcrla(fitudinem,qua exlaborc afficitur,variasitcm
offcnfioncs fubirc cogitur.Primo namque maior vaporum copia fuperio rem
corporisrcgioncmimpctif,maiorhumorummuItitudoad infcriora praccipitat, atq.
indc vlccra in cruribus,gonagras, &: poda gras gcncrat,cicindc
thoraccm,atquc fpirationc vniucrfiim non parum Iabcfa&: totam mingendi
athoncm uitiant, quando vidclicct crudi humorcs ex fimili fiti ad . J7I A cas
partcs dcfcrutunrcncsq.&lumbi uchcmenterincalcfcunr>dcbilitdturq. ut non
tcmcrc vidcatur pracccpiflcRufus Ephcfius, ne quis vlccribus rcnum
Iaborans,ctiam fi morl^us inchnarc cocpiffcr, ftarct. Statio in vmbra (cmpcr
aliquibus cx pracdidis difTcrctijs ad ncctitur,ut fit multa,vcl pauca.ucl a
cibo,ucl ante cibum, et proindc qualicumquc adncxa rcpciiccjllius cflTcdus
continuo cxprimct, modo umbrac ratione aliquid fccus non acccdar.hoc autcm
dico, quia facpcnumcro umbra, vd cft locorum concluforum frigido^ rum, atq.
humidorum; ucl noxiarum arboram, ucl alrcrius p"erniciofæ rei,quas omncs
corpiis macularc, &: faniratcm dcftrucrc nemo ncgabit.c:actcrum de
llantibus fub folc in hunc modum dcter minandum eflc, iudico, quod fcilicet
Itare fub folc in æltarc fumg moperc calcfacir.immo fcnrcntia eft Ariftotelis,
cum llamusin fo^f^ lenosmagisdcuri,quamdummvOucmur,ctlipcrfcmotus ipfc quo^quc
calcfaccrcuaIcat,quodaIiasfuliuscxplK aunnus. Si iijiturita clt,rationi
confentancum crticitur,iuuamcnrum infigncualdcfrigcfadis corporibus indc
accedcrc,vcluti h\ dropicis,caccdicis, quibusidaCoclio,&();n
iibusfcrcmcdici's laudatur. InickTicis Lib.j.ci iteincurandis tali infolationc
vfum Archigcncm rcpcrio. ncinte^'v^^f' rimlilcntiopractcrmirranrur ca,quac apud
Acrium cx Antylli fcn mcdTu* tcntia lcgu:ur,infolarioncfcilicctvarijsmodis
anriquos vfosfuiflc, "P-'' alias cum unJlionc,aIias iinc unctionc,modo
fcdcndo,modo iaccn do, modo Itando, inrcrdum ambulando, inrcrdum currcndo : dc
^ quibusomnibusinhunc modum dccretum elt, quod /i infolatio *
adminiftrcrurnonpurgatoprius corporc,max:inum capirinocuC menrumaftcrr:
undcfacpcnumcro mirari mihi conringit,quogcnio ductus Plinius maior,non modo
purgato corporc,ucrum ctiam polUibuminacltarcfubfoIcmancrct, acdcindcinfngidalauare-rcpift
tundchac ctcnimlocurosfuilfcmcdicinacaiictorcs arbirror,quan dodixcrunt,ab
illacorporaplufquam par lirincalcfccrc,fcbrcs,atquc capitisdolorcsgignir Namliantcaquam
corporafolicxponatur, opporrunc cxinanianrur, aut /inc unctionc, aut cum
unctionc ricripotclt:hatcura unctioncm,capiri diuturna frigidirarclaboranti
fuccurnt,quod illud durius,arquc impallibilius reddar, Sc ob
idmcriroinEpilcpiiacuranda a Mcthouicis nonnulliscommcnCcciu.x. datur, modofit
inlolatiomodcrata./icutitcm in ca in/aniacfpccie i:iuarccrcdirur,quacafrigidaintcmpcricorrum
ducir:pracrcrca occultas difflarioncs augct, ludorrs clicit, carncm
confcruat^pingucdincm tollir, ocdcmata oinnia, 6cpracfcrtiin hydropicadcprimit:ncquc
tamcn iplu noxis fuiscarct, quandoquidcm mr)ra Cymn^flica. X quacuis 272 quæuis
fiibfole bilcm augct,&: confcqucnter ijs, quibus calornacc^^apk. ^^^^
mordaxcft,valdeaduerfatur, ut a Galcno fcriptum cft,/pirilo. tumque
crafliorcmjdenlioremue efficicns, afthma, &: orrhopncam i.^tu.va.
exacerbat. Cactcrumftabfquc un^ftione infoIatioadhibcatur,in cactcriseofdem
efredtusparit,nifi quod corpusexficcat magis.tanquampingui
illoadufto,&fubindcmaiori nigrcdine fupcrficicm totaminficit, nccnon carncm
inftar caurcrij cuiufdam dcnfasminuspcr infenfibilem rranfpirarioncm cxcrcmcnra
diuaporari facit. Li I fcr i*arionc
huiufcemodi infolationcm ad minucndam polyfarcap!^*^^ chiam ab Ærio laudaram
ccnfco, Vcrumramcn duo hic animaducrfionc digna cfle cxiftimo, alrcrum, quod
medicos, ubi fub fole moram probarunt, prærcgi pannis capira uoluifle
opinor,quoniam,practcr Coelij audorirarcm,& ratio,&:cxpcricnriademonftranr,capita
derc(5ia,fi foli cxponantur, ualdc ofTcndi, ncmpe quæ fupra modum calefa£la
vaporcs a toro corporis ambitu ad fcfe attrahuntjficqiic omncm malorumiliadem,
&:præ cæreris cararrhosibi gcncranr : quod minimc,ubicapira teguntur,
euenire fua.partlc. fpicandum cft, proptcrca quod,utfcripfit Ariftotclcs,
indura corrdccauf' Pf^l^4"nuda,cum ab illiusradijsminus fis ^i^rb.
icrianrur.atquc hoc torum a Galcno fignificatum crcdo, ubi dixit, eos,qui nudi
fub fole mancnr ^uniucrfum corpus calcfaccre, qui uero induti, caput folum •
nam dcmonftratum cft a nobis libro tcrtiOjMaiorcsnoftros numquam ferc caput
tcgcrcfolitos:nemire' murGalenum,dumindutosfcripfit fub folc, capitctantumualde
incalcfccrc dixit. Alrcrumanimaducrfionc dignum cft,quod, ficuri fedenres,
&:ftanrcs fub folc uchcmcnrius incalcfcerc, fiueporius deuri expeiientia
conftat,quam ambulantcs,&: currcntesiparirer,& cæteras pracdiftas
affcdiones, tam bonas,qua malas facilius recipiunt. Atque hæc vniucrfa a nobis
dida dc ftantibus planis, ac totispedibus intclliganrur.ftarc namque calcibus
innixos non mo dolaborcm acmolcftiam inducir,uerumetiam nuUumiuuamcnrO cfTaru
dignum pracftarc crcdirunquemadmodum fimilitrr cos,qui fummis digiris ftarcconantur,
practer farigationcm illico fucccdS tcm,parrcs illas callis molcftiflimis
aflicerc compertum eft, &c pracfcrtimquandoquis co frcqucntcr vratur j hi
fiquidcir 'Mudunum commodu nonnumquam rccipcre uidcntur, ut longins multis
alijs profpciaare ualcanr, cuius gratiaab antiquis fpcculator, fiuc Apho.^ nia dcillis,qui non armari ccrtant
accipicnda purcquandoarmatum ccrrarc inrcrcxcrcirariones limul,atqi:c opcra ma
ifdl • rcpofuir Galcnus,qui limilircr ccrrarc aducrfus u nbram {ctKtctiicc^^ip
t-^tu.^u cunt Gracci,) cclcrcm cirra robur cxercirationem cilc ludicauit, |;'^;
ut Auicenna quoquc,cV Paullus pollipfum ccnfcrc uili funr. Cum doc.rcii itaquc
rcs icafcfc liabcar, pugna non armarorum rim aduc rfusliomincs,quam aducrfus
columnam adminillrata in primis magnope rc calcfacir,cxcrcmcnra
cducit/udorcscicr,cxr.bcranrcm larncin fupprimit proindca Coclio incuranda
polyfarchia adhibcrur, l; dcinceps brachia,atquchumcrosconfirmat,ciura(5»:pcdcs
mirum cjp.Tiu inmoduinexcrcet,cctcrum capitadcbilia,6«:ucrtigini obnoxia no
parum labcfa^tat .rcnibus ircm laboranrcs huiufccinodi cxcrcitat»oneinfugcrcpracccpir
Galcnus. magis cxcrccrc, l 2 &:unn
274 1 et uim maioi em corporibus infcrrcquam iftam: quonia,nt ab Alc D Prcb pcrbcllc
fignificaium cft,athlera, fi obnitatur antagoniftac, tortitudmcm ci us augct ;
Un ccdat, ncquc rcJudctur, robur ciufdc refoluit. Atquicapugna, quac
corporibuspugnanrium armatis cxcrcctur, inrcr vchcmcntcs cxercitationcs
collocada eft,quac cu robufta, &c uahda corpora cfficcrc dcbcant, iurc
meritoNicias apudPlatoncmin eodialogo, qui Lachcsinfcribirur,dixit,quod Iv
STTMi^yi^^wi&r,fiue armatum pugnarc corpora robuftiora, li quod ahud
cxcrcitationis genus, rcd^dit, ncq. vllo aho minorem Loco cit. laborcmparit.
Dehac quoque exercitationeab Antylloproditu ^ rcperitur,corpus ab ipfo ad morum
aptius, et ad carnem fufcipicndam rcddi, uerumramen propriam atquc maximam cius
pollicirationcmcxliftcrc,utcorporisfirmitarcm,&:longam rcfpirationcm
gignat, cumilli, quifcfe pugnis fimihbusdcdunr^omncmaHam
£fpiruuscxpulfionemferrcpoflint: facitautem huiufccmodipugna carncm laxam,
&: mollcm, nccnon capiti admodum noxia ert,præfcrrim quando galca plusæquo
obtcgitur, cuius pondere preffum nonparumlaborat . illudhicnon ignorari uolo:
cTrhoyxtxlav, fiue armarac pugnac exercirationem, nc quis dccipiatur eandem
effe cxiftimans cum armata ludatione, oTrhm-miKn ab Acfchylo vo-
cata,quandoquidcmhacramquam ludtac fpecics armisin mani- bus nullo modo
utebatur, fcd dumraxat ccrranres totis corporibus armabantur, ficque armati
inuicem ludabanrur, cuius ludationis arbitrcr uolurarionem illam armaram,
fiuccelcrcmagir aioncm, t.dc tue. quamGalenusin numero vchcmcntium excrcirationum
repofuit, * ^^' fpecicm quandam exftitiffe . An vcro dc hac armata pugnæ fpecie
intcllcxcrit Coclius Aurclianus, quando in curanda polyfarchia F poft plurima
alia cxcrcitationum gcncra comprobata dixit . Tum „ hoplomachia, hoc cftarmorum
fiifta conflixio: apudmcdubium nullum,ut exfuperioribuspatct, relinquirur:
quoniam, et fino- menGraccum hanc ipfam lignificare uidearur, nihilominus,
&: nominis ab ipfo illata explicatio, &c ufus demonftratus manifcftum
argumcnrum faciunt,cum dcpujTnaillafcrmoncmtaccre.quæ nu- dato ab armis corporc
excrcetur,quæq. ad diminucndam carnem a nobis laudata fuir, cum hanc poftrcmam
carnem, fed mollcm, SC Jaxampotius augcre Antyllusiudicaucrit. Dc gladiatoria
pugna nouidcturhiclocuscxpofcerc, ut fcrmo ulIushabearur,proprcrea quod cum
armis incidctibus,ac pungcnribus anriquirus agcrctur,
uclinlctaliavulnera,uclinaltcrius pugnaroris, aut eria vrriulquc
ncccm,plcrumquc terminabatur . VnUe ncminem non uiderc ar- bitror qiiantnm
ahfit, ut fimilis ^onccrtatio iillam pronigandis morlns, tucndacuc fanitati
opcm afTcrrc ualcat : ca cnim cft,quæ liodic apud miiltas Chriftianorum
nationcs fub Duclli nominc no fincmagna ciuitatum aliquandocladc cxcrcctur,
quamq. &:anti- quis, Su noftris tcmporibus ab uno hominum inimicilTimo
Sathana rcpcrtam ad pcrdcndas animas fuiflr fcmpcr crcdidi . quod naquc non
monachiam antiquorum, ut falfo probarc conari funr, qui huculquc ducllum
trailarunt, fcd potius gladiarorium ducllum huiufcc tcmporis rcfcrat, pracrcr
multa in qnarro libroa nobis dc- clarata,hoc itcm at cftari vidctur,
fciliccrijfdcmarmis,atquc co- dcm propcfincducllarorcsconccrrairc, quilnis ohm
gladiatorcs pngnabanr: illud unum inrcrccdit difcrimcn,quod illi tum gloriac
cuiufdam inanis gratia, tum præmiorum fpc, fcd fcrc fcmpcr ui B quadam,utpotc
ud ad fupplicium condcmnari,ucI in id cmpri,at- €juc cdodi ad ccrtamcn
duccbantur : ifti ucro fpontc,&: nuUisco- gcnribus,nifi folius honoris uana
quadam, &: faila dcfcnHonc pro- lcdantcaguntur: ut hac rationc minus
cxcufationc digni habcan- tur,cum fpontc in propriam ruant pcrnicicm . Vrinam
rcllpifcanC randcm homincs, uidcanrquc idquod Haibari krc nulliagunt, ranto
minus Chriftianos dccerc rfic profcdo &c multac urhcs, quac ob hoc
inrcftinis, &: facuillimis di(Tcn(ionihus cxagiranrur, ad mc- Irorcm ftatum
rcuocarcnrur, &: mulrorum anim.iSus,corporibusq. mcliusconfulcrcrur. At nc
longius a propoiiro noftra diuagctur ©ratio, hacc fufficicnt, fi illud
addidcro, quod Cclfus, Scribo- jii,^ ^ nius, Plinius, Arcracus,atquc alij
plurimi rcfcrunt, ab Antiquis li. decop. fciliccrcrcditum fuiffc,gIadiatoris
iugulari fani^uincm cpotum lu- "''^i*; ^^ C uareepilcpricos. quam rcm
poriusad prodcndam iplorum fcri- nam fupcrftitioncm, quam ut ullam fidcm
adhibcndam ccnfcam, li^nificare uohii. 2)e qudTunJxtn altarum exercitatiomm
qualitatihus* l II. VLTA apud antiquos
cxftltcrunt excrcitati onum gcne- 1 a, quac quoniam non ita frcqucntcr
vfurpabantur,ab aucloribus cclcbrata non iiuicniuntur :inrcr haccau- rcin primo
fcfc offc rt ri iK^6)^u^il%:ccci, ucl manibus fum- fliis conccrrarc, quod, /iue
hituc jpccics aliqua forct, utnon- nuUi crcdidcrunt,fiucicparara quacdam
cxcrciratio, urCalcnus ^^^jl^gp^ccnfuifsc uidctur,u ui poft luclam alias
quafdam cxcrcitarioncs ad- OymnaHica, T 3 numcrans nummn^acrochinTmum nominaf,
facirqiicrnam7cftealii conftar ipfam apud Galcnum, Actium, Paulum, et Aui-.
l.ib.3. c j cennam i nrer ucloccs finc roborc exerciraiioncs locum obrinuifle,
lill.fen 3*cicndijcorpora tcnuandi,carncs,fuccosq. dctra- doc. i^c.i
hcndifacultatcmpolHderc, ut appofircinfinuarc uifuscft Hippo- fitf^cftato
P"^^ qucmlcgirLiracrochirifmumatrcnuare,&: carnes /ur-. cap.Ti^^umtrahcrcproprie
ucromanus,atquebrachiafccundi;m Gale- Lib.4.c.4 num in ipfæxercitanrur.
cxquorir,utilIisconueniat, qi ibushas- locQcitac, parrcscorroborarcin
animocft,ficurijs ualdenoccr,quorum chi- nigra,uel aliusmorbus,&manus,
&: brachiainfeftare folct. dchoc locutu e(Tc CeIfumquiscrcdcrcpoteft,ubi in
ijsqui ab arida luHi exagitanrur, exercirarioriesmanibu speradasprobar.
PorroUTrA^- ^f/^^ij^jideftecplerhrizare, a Galcno inrercxercirarionescitraro-
*oco cit. bur,6^crccntium,quamCraccihatcro. copiam, vcltrachc! ilmumuocanr,cxcrccri,
vcrumramcniIlisma\imc vcrcnda clUalis cxcrciratio,qu! vcl pc^orcvcl dorfo,vcl
capitcnoadmodum valcnt.Parictiam paclofi quis(vr Milo factirabar) g
conucficrcfc, ojcrcq. dc loco volcnti pcrmirtar,cnira maximc
corrob.>rarcpotcrir,qucmadinodum manus maximopcrccxcrccbir,cisq.fortirudincmacqLirer,lipuynum
alicui apcncndum, ucl malum punicum, aur talc quippiam manil)us complcxus aufc
rcndbmpracbcar:quod ramcn arthriridi,aur chirajiracobnoxijsminimccongruct.Roburaurcm
partium rum cxcrccr.rum hrmat,fiquis a!tcrumcomp!cxusmcd;um,aut ctiamipfc
mcdiocomprchcnlus, manibusdigirisq. pcdinatim iundis,aur qucm complcciirur
abfolucrc fc iubcar,aur ipfc lc a complcctcnrc loh,ar:nih quod in hoc pc
riculum immincr,nc vifccra labcfadcnrur c\ nixibus illi5,qui adhibcntur,dum
dillolurio quacrirur.lra criam (i quis alrcrijm,(|ui vcrfus ipfum lc inclinct t
larcrc aggrcflu5,ilia manibus compIcxus,ccu onusaliquod fublarum inuiccm
prorcndar, rcducarq. acinagis,fi C dumgcltar,ipfcnixu, rcnixuq. corporis
vrarurnic narnquc fpinam vniucrfam corroborabir,lumbos tamcn,arquc rcncs
dcbilcs habcribus noccbir. Acquc vcro qui pcOtoribus cx aducrfo innixi magno fc
conaru inuiccm rcrri^ilunr,;;^ qui a ccruicibiis pcndcntcs dcorsu
trahunr,vchcmcnrcrquidcm cxcrccnn^r, &: pcrconicqucns robur corpori
vniucrfo comparanr:at pcriculum fubcunr, nc thoracis vafa aliqua rumpanrur
iplis,ncuc aur capur,aiit collum malc aihcianr. Hacc iraquc oinnia ramcrfi apud
vcrcrcs inrcr ccrcrascxcrcirarioncs habcrcnrur, nihilominus haud ira in
frcqiicnri vfu fucrunr, 8c pracfcrrim nobilibus,ac illisqui non
fincluauirarcquadam fanirati opcram dabanr. h;ic ircm rcmpcfiarc non dcfunr,
qui ipfis vranlur,qn )v.jn')d' ' rario,iflhibcarur,pcni:us aiicrrcrc nolo. T 4
De D Def^mtuscohibitiomsfacultatibus^(df.
I V* I #n K-K^ ETENTIONEM fpiritusfpecicmquadam cxcrcitatio' * nisefTccumabundc
inlibrotcrtiodemonftraucrimus, idampliusrcpetcrenoneftopus:il]uddumtaxat adiuii
C gamnonfacilerepcriri,in qua nam difTcrcnda locata fucrit.nifi quod
animaducrtcntes nos in huiufccmodi cxcrcitationemufculosabdominis, aque
thoracis ualentcrintcndi, &:fu^.partic. binde inpartibus interioribus
calorcm augeri,ut Ariftctclcs,&: Prob. Galcnusmcmoriæ prodidcrunt,eam non
riciiiinc uchcmcntia 1. dc diac i^^icare poflTumus : &: propter hoc iure ab
Hippocrate didum fuit, ^ fpiritus dctentionc meatus difparare, cutcm
attenuarc,nccnon ^ 3. dctuehuniiditatcmfubcutcm extruderc poffc. A
Galcnofimilitcr,&: ia^bartii^bAuiccnnafcriptumcft, rctcnrioncm fpiritus
mcmbrafpirituamcd.c. 87 lia calefaccre,corroborarc,&: cmundare,necnon
anguftas cauitadoc 1 c \ ampliorcsrcddcrc. Quod
etenimfpirituscohibituscxpurgarc thoraccm ualcat, clare conftat : quippe qui
in.ipHi rctcntione undiquccompulfus inanguftosfe rccipcre meatus cogitur,
cosq.li ampliustrufus, propulfusq. fucrir, ctiam pcnitus tranfirc, atque
extcnuati iam agitationc cxcrcmenti nonnihil fccum arripcre, eo propemodo,quo
intucmur opificcs angufta inftrumentorum foraminauchcmcntiore fpiritusinflatucxpurgare:quandoquidemis
quanto ulterius pcr uim coadus impcUitur, tantum ab ipfo quæda impelluntur,
qiiacdam trahuntur, nam truduntur quac antc occurrunr,attrahuntur quac ad latus
funt pofita, impetu ipfo motus vtraquc coada. Qupd ucro ex retcnto fpiriru
cauitatcs cuadant latiores,hinc probatur,quoniam fi thorax in medio corporc
locatur, fanc illo magna afiqua infpiratione acrc impleto, et dcipccps fuprcmo
laryngis ofculo Imgulac opera claufo, nccno mufculis toto tho race
prcllo,necclium cft ærcm comprcfTum vndique mcatibus cor poris uniucrli^^
infcri,ficq. inirufum cos undcqnaqiie dilararc,modoinfcriorcs dum iUuc
impcllirur, modofuperiores. ficergoper fpiritus retcntioncm cauitatcs corporis
amplificantur,pedoris partes cmundantur, ipfæq. atque etiam aliac intcriorcs
calorem ici O^nip. ^j^^ipi^ri^^cuiusmcritofrigidacaflrcdioncs, &:prac{crcim
inflaPr^? tioncsrcmoucntur. ut non tcmcre Plato fubpcrfona Eryfimachi li.d mcd.
ixicdici,nccnon Ariftotclcsmcmoriacprodidcrmt,fpiritumcohiifbroT.d^birumafmgultulibcrarc.
quorum placira fccutusGalcnusabco^mp.cau.icm uoiifolumlingulcumjvcrun^ctiain
tuffim afrigida inftrumcntorum rcfpirationis intcmpcric conrraiftam cxftlngui
tcftatumrcliquit: ciuodaucla in pcvftorc caliditarc cx tali cohibitionc anguftos
quoslibct mcarus fpirirus coprcffus pcncrrcr,cun &: ab auribus cxpcllunt :
limilircr obftcrriccsiftud rcftantur,quacad
parruscxpuIlioncmfaciliorcm,&:ccIcriorcmrcddciidam partiincntcs fpirirum
contincrcpraccipiunt . in quoltamcn ipfas facpc crrarc fcnbit Acrius,quando cx
nimia hu ytr^h, 4. iulccmodi fpirituscohibirioncancunfinata,liucartcriarumincui[Lli\c.
ribilcsdilararioncs incurrur.t in faucibus, nccnon pupillarumin prob. 48.
oculis,ut Aucnzoar tcftatus clLDiccbar Ariftotclcs fpiritu rcicnto mdiusaudirc
nos, quoniam rcfpirario ftrcpitum qiiCndain moucr, quocum careanrrctmcnxcsiUam,
mclius uoccspcrcipiuntrti.ij. c.i C quanuiis CalTius Mcdicus alitcr fcntirc
uidcarur. Exftar ircm Plinij aucronras,quod cucrfos,fc anclcnrcsq. ac iaccnrcs,
fi quid ingruar, conrraq. i(ftus,fpiritum cohibcrc fingularispracfidij cft. Si
igirur afpiritusrcrcntione rot commoda xjriri conftat, prudcnrcrfanc Coclius
Anrclianus ipfam allhmaticis, ftomachicis,arquc licis'^|^^J"^*y curandis
cgrcgum opcm pracftarc lcriprum rcliquir.Ncquc ramcn ub. ^.c. huic ranrum
tnbucrc dcbcmus,quiii ctiam ipfam aliquacx parrc obcflc credamus,quandoquidcm
Afclcpiadcs capur opplcrc rcfta lus cft,cuiusfcnrcntia a Gak no ccrre cxplofa
fuit . Ego vcro illam prorfus non cfTc rcpcllcndam puto, quoniam
manifcftoconfpicimus, dum fpiritus rcrinctur, ucnas,atquc artcrias colli
intumcfccre, oculos ampliiicari, gcnas ac uniucrfum vuhum contrahcre ma» iorcm
ruborcjn, tandcinq. caput totum compati : quacomniailJius rcpktionijs cUra
inditu clTc, ncmodubiiat . txquohr,ul Dioclcin Dioclcm tota uia abcraflTc pro
ccrto tcncam, dum fpiritum rctcnD tk.i.«a.4. tumin epilcpfia curanda praclidium
afifcrrc dixir:/icut Coclium laudo,qui in ciufdem aflfcdus curationc fpiritus
rctcntioncm uitari debcrcuoluitjCumccrrum pcriculumimmincar,nctuncfanguincad
caputrccurrcnrcmorbusmagis exaccrbctur. In fanguinis CgcUi.a. quoq.
rcic£lationc talcm cxcrcicationcm a Mcthodicisdamnaram inucnio,quibus aiTcntiri
cogor^propterca quod rum a calore in pe(floris cauea gcnito,tum cx uaforum
inflationc,diftenfioncq. facilii mc debilia,&:rclaxata vafafranguntur,
frad:aq. iterum relcrantur. Ampliusqui veliierniasjvel
crcpaturaspatiuntur,autpcritonacum, atquemteftmæxrilia,&:fragilia ab
ortuobtinuerunt,nullo pacto in rctinendo fpiritu cxcrccri debcnr, quoniam hæ
partcs in aclioneifta uchcmcntcr contenduniur,& pcr confcquens, nifirobuftæ
fint,citra mulrum laborem diuellunrur,qucniadmodum apcrtifii^ mam fidcm pucri
faccre poflunr,qui fi interdum nimis quam par iit flcndOi aut
aliquomodofpiritum contineanr, protinus ijsperitonæum, fcrotumuc difrumpicur,
6c dcinccps intcftina dclabcntia, aut flatus intercluii,uix fLUiabiieshcrnias
pariunt: quod fimilitcr tu bicinibus, &c cantoribus, dum nimis fpirirum
retinerc conanrur, facpenumcrofolet cucnirc,&: præfcrtim quando illi
wiJ^ctlguuy ( quod Galcnus ait lib. de mot. mufc. fccundo in finc, ac 6. h\nd.
com* 4, tex.24.&:dcquonosin varijslcct.cgimus^ac pluraadhuc dicemus, cum
itcrum librum cum rccognitum, atque auclum propediem dabimus) fiue edidum
ficere uolunt . Vna feruata ratio ab huiufccmodi pcriculis tucbitur, fi
modcratc, aur potius infra mediocritatem (imilisrctentio peragatur, ubiagcnda
crir: alioqui pcrfici nequaquam poterit,quin prædida incommoda fc^ quantun De
^octs exercitAtiomm fAcultAtibus 3 tsf primo de rvocifcr^itione^ OCIS
multas,fcd unam præcipuam excrcitationemcf feccruntantiqui mcdici,quam gracci
t«i^ (cVflf.quoruomniunaturapcrfpcv^ta nihU rcmarc mancbif,quod luiiufcc
cxcrcitationis cognitioni arfdi valcat.Er P «l^^jtu^ go prima
uocitcrarionibus,qnaccumquc (int illac,adfcripta ab An j| 6'.
tyllo,Plutarcho,Paullo, Actio, et Auiccnna codiciocft,quod thoUn, raccm,arquc
uocalia inltrumcnta pcrbcllc rxcrccr. diccbat Aucr\-^V'c.s rocs pulmoncm
propric a uociscxcrcitio rcfpici . (ubindc naturalc iiki.f.s.d. calorcm
augct,purgat,hrmat,arqucarrcnuar,folidas corporispar* "J,';j^* tcs,
robultas,puras,&:ort"cnfac mmimcobnoxiasrcddir. addcbarcap.i, '
Auiccnnna hanc cxcrcitationcm colorcm dccorarciquod cnim ca loraugumcntum
fufcipiar>indcoritur ;quia fpirrrusalliduomoru, taai actraCtus, quam
cxfufflatus collidirur, artcriturquc, licq. cx ca collilionc, 6c atrritionc
calorcxcitarur i puriiarucro huiufccmodi cxcrciratio itum quiacarncs
raiiorcs,magisquc rraiftabiics cfficir: tumquia cxmoru uocalium inflrumctorum
humiditatcsinrcrnac B confumunrur,quod cuidcnriflimc dcciarat dcnfus uapor cx
orc v v cifcrantium urodicns, 6c fupcrlluitatcs uctullioruhumoruunicuiqucmcatiii
adhacrcntium,quaccxccrnunturnonfolumin pracdi£tis uocifcrarionibus, fed ctiam
alijs pkn ibus modis. lam vcro firmarur calor, 6c artcnuacur, quv)niam uafa
abftcr^^uncur, nuilti humorcSjUt fputa,muci,(^pitiiitac conlumuncur,quac licut
antcacalorcmobfcurabant,dcbihrabanr,&:incra(Vabanr, iracduda cundcm
puriorcm,uaIid!orcmq. rc linquunr, &c hinc pollca lolidis partibus maius
robur,maiorq. impallibiliras fuccrcKic.Si icaquc hacc ica fc habcnt, racioni
confciuancum clt, ijs, qui humidirarc occupatas inrcriorcs parres,quiq.
uniucrfum corporis habicum frigcfa^tum habcnr,uociicraciorH*ni gcncrofum
praclidium cxliftcrc.qucadmodum.illisprcdictis racionibus cam ab Anc) llo,
CoclioAurc!ianp,&: Actio commcndaramfcimusltomachicis, uomcncibus, acidum
ru:tancibus,acgrccoiKoqucntibus, cibos faltidicntibus, atrophia
Iaboranrjbus.languidis,cachccticis. hydrC'picis,althmaricis,orchopnoicis,phchilicis,diuturnopcctorisauclcpti
dolorc uexa tis.apoftemara in choracc rupra habcntibus, mulicribus pracgnantibus,picaobfcllis,
autlccundum Alcxandruinctiam parcurienci^/j^^g^'^ busad parcum tacihus
cduccndum,non minus n,.chro, affi.iunt,quamcorporis immodicacgcftationes,
luuatmfupcr clacap.i. ralcf Q crir,fi rifu fcfc cxcrccrc uolcntcs alas fibi
ipiis litillari facicnt ; probi^ «!' ptcrcaqnod magnusinillispartibns
ucnnlarum,atquc arteriarum concurlus cxllat, quac tuillatac concalcfiunt,^:
fpirirum fu[)indc cxcalcfadiioncgcnirum pcrunincrfumcorpus diflundunr. Ncqnc
ucrolatcic qucmqnam dcbct,ualidnm rifum,(icuti dixir Plaro, ma gnam
mnrarioncmparcrc, ncmpc dc quo cclcbratnrapud Graccos hicfcnarins. j t Ato;
HKccigo^ tyjigcrois (Niviy KccKiv, i d c ft
Rifusinrcmpcltinusintcrmortaksgraucmalum. Siquidcmtalis,practcr immodcraram
fpiriruum ctiulioncm,pnicrcr nimiam agirationcm,calcf'achoncmuc, nonraro,fccunduiii
Ariftotclis,&: Jococftat. Alcxandri fcntcntiam,uchcmcntcm rcfolurioncm
indncir:qno. p|^^*|; niam uiralis uis,&:inlitus calorimmodicc foras
prodit,ac indcfir, ur /ic ridcntcs fudcnr, ac rubcantfangninis adncntu :
calorcm crciiimnatiuum,igncmqucipfnm,ficuti pcr loci appctitioncmfurGymnajiica.
V fuiu fum cffcrri, fic pcr alimcnti
dcfidcrium ima patcrc ncccfTc cftjgiD turutralibctmoucndi
rationcpcrcmpta,calorinfitusinterir5& uis omnis vitalis cuancfcit.ut non
abfquc rationc Homcrusfinxcrit oayff. ^ Procos rifu cmori, Arcrf ixmSges
dyccvoi X%$S0Cs ivetct^otiwot p/tAo) \kSccvou, idcft, tum Troci illuflrts Mams
extollentcs rifu cmoYiebantur ; lU.^pao Nccnon Aglaitidas apud
Xcnophontcdixerit,rifum huiufccmodi ^ ^y"moucntcs ^ncquccorporibusjncque
animis prodeffc. Porro caput,ac thoraccm pcculiaritcrab huiufccgcncrisrifii
offcndi ncmoncgauerit,qucmadmodum interdum laxata maxillarum ofla, dorfumq.oblæfum
animaducrtimus. Flctum tamctfi Ariftotclcs in pucris laudaucrit,
quaficorumcorporaflcndocontrafta, &:conE a.Tufcul tenfa robuftioracuadant,Ciccroq.
fcriprum rcJiqucrit, athlctas, cum cxcrccbantur, ingcmifccrc confucuiffc, ut fc
intendcrent ad firmitaremscxiguum tamcn ufum in tucnda bona ualctudine habe
rceno fcimusrpucri namqucfortafreaploratuminusofrendutur, quoniam ci a primo
ortu infucfcunt, quippc qui ftatim ac ex utcro parenris in luccm uencrunt,
plorarc incipiant: cuius caufTam SoInlfa og fimusephcfius cxplicauit cfle ; tum
quiatenuis fpiritusaluce concap.17. cutitur :tum quia infuctam tcrram
attingant,quandomulieresin Prob. 61.
nauibusparicnresmutumcdunt.quamfcntcntiamfecutus Alexandcrmcdicus addidit,iIIos
minime audiendos cfse,qui animum dicant, quod amifso caclcfli domicilio corpus
inhabitarc tcrrenum occocpit,iccirco infantcm cogcre doIere,atque plorare.Cæterum
adultiores qucm nam cx fletu capcre frudtum qucant, nufquam ui^ deo. quod cnim
is corpora frigidiora intenta, ac debilia rcddat, \qco citat. pr^ictcr
Ariftotclcm ob pracdiita ficntcs acutiorcm uoccm rcddej.Aph.y4 re narrantcm,
Galcnusquoque atteftari uidctur,ubipucros,dum plorant, intcrruptofpiritu ob
uircsdcfatigaras refpirarcfentit.qui * itcma flcrunonriumquafcbrcsacccndi
pcrfpicuctcftatuscft. quatumfubindeoculisipfis dctrimentum atfcrat,mdc
conijccrc faciInprok. literpoffumuSjquodlacrymis ab humoribus oculorum
(fiCalfio medico credimus) dcflucntibus eos confumi ncccfllirium cft.ut Ilb^
fummacumratione eloquentilfimusauitor Carnclius Cclfuscontfcur.ocu. tinuos
fletus oculos imminuere fcriptum reliqucrit ; ne fileam quantum damnum uox
recipiat, dum fauccs,ac uocalia inftrumenta intcr flendum madefadla, exa
fperataue, cam raucam cfficiunt, tuflcsq.ac noxios catarrhos iatentcr
concipiunt.nam, &c apud Coclium Aurclianumlrgitur, ploratum poft
cibumuaMcftomciclium labcfactaic. Kx quibusomiiibus colligitur, aut nullum^aut
cxiguficmolumcntum a llcru corporibusacccdcrc,(S nes illas cxcitant;in altcris
humorcs ad infima dclabentcs eos morbosfoucnt,ac incrcdibilitcraugent. Inde
eft,quod Aretacusin curatione epilcpfiacfolam cius vcrtiginis infpcdioncm,quamfacit
inftrumentumillud, quod RiptBiKX dicunt, &: dequo fuprafumus locuti
epilcpfiam induccrc monuit.Hoc fortaffc exercitationis gc^bro^ I nusintcllcxit
Auicenna,quandodixiti Etludcrecum uirgisretor€3^*2^** tis didtisalfulcgiam cum
pila magna,autparua lignca, nifi quod illud intcrfortcs excrcitationcsrcponcns,
6c pilam magnam nominansanoftrodiffcrrcdcmonftrat, ncmpc quodfitdcbiIe,foIifquc
paruis fphacrulis agatur . Habcmus Sc aliud motus corporis gcnus, quod piHs
ligncis cxcrcctur humi dupliciter, uel pilas in circu fcrreum humi dcfixum
manibus impcllcndo, ucl cubo lignco cas approximando, quod quidc genus dorfum
ob inclinationcs cotinuas E exercct, attamen caput ofFcndit, atque rencs; in
quorum ulceribus Inlib. æ IfxTrmkvsiTriKv^^s uitari mandauit
Rufusmcdicus,nequeadmoMetue! dum pro ualctudinc probatur. legitur cnim apud
Gal.cxcrcitatioual.cap.5 ncsinchnato capite,
dorfoueperadlasncquaquaminisconucnire, qui occafionc qualibet Icui ucrtigine,
cpilepfia, ophthaImia,auriQ dolorc, guttuns, aut altcrius, capitis, &:
colli inflammationibus occupantur . Prædidis omnibus tum notior,tum trcquctior
cft pilamallci uocati cxcrcitatio, qua uetcrcs gymnaftas caruiflc nemo nd
fatctur ; fcd quanto magis tcporibus noftris pencs cundlas nationcs ipfa
inolcuit, tanto magis ncccflarium uidctur illius flicultatcs declarare. Nam
quod ex magnis fitcxcrcitationibus,ac uchemctibus facilc cft,&: a
laborc,qui fuftinctur in ipfo,&: ab eius natura conijce re; a laborc,
quonia fu quam pcr fccrcram difflarionc cxinanirc inrendunt . Cctcrum ncmo,ucl
mcdiocritcr rci mcdicacpcritus, lgnorat,valctudmarijs,ac dcbilibus,quorum
uircslcui dc caufladc ftruunrur, excrcitationcmilhm minimcaccommodari: tantomiftus
illis, quibus capita ma!c aticda funt,aut aliquo padlo imbccilIia. nam,&:
qui dorfononadmodum valcnt, quiqucrcncscaIido5, urinasq. acrcs habcnt, cx
talibus moribusfummopcrc offcndfitur, licuti quoq. nocct cxcrcitario bacc,vbi
parfcsinfcri( rcsinflammationcm,aut abum tumorcm pati folcnr . Summarim
poflimt, qui fanitarc fruunrur, ad cam rucndam,oprimumq. habirumgcncrandu
pilamallco fcfc cxcrccrc : qui vcro aliquo pafto ab acgritudine
occupantur,omnini>abftincrc dcbcnt.illudq.fcmpcr mcmoria tcB ncrc
opcracprctium cihcjuac dc cxcrcitationibus bona a nobis pro mittunrur,
ucrarcpcriri,modocaratio tcmporis, ]oci,quantiraris, modi, arquc
corporumfcructur,quam in ^.libroncccflarramcfle monftrauimus. alioqui fi
ncgligatur, mirum non fitjoco bonorum incmcndabilia mala iucccdcrc :
qucmadmodum lacpcnumcro in propolita cxcrcitationc cucnirc ccrto fcio,quac cum
fcrc polt pran dium a plurimis agarur, nullo falubritatis loci, ac rcmporis
habito dclcctu, no fua culpa,lcdcxcrccntium incuria pcrniciofasaflcLtioncs,ac
prauos habirus inducit. quo magis omncs admonco,ut diligcntiam, a Maioribus
nollris in cxcrccdis corporibus obfcruatam, quaxitum
conccdifur,imitantcs,mcIius valcrudini, atquc mcmbrorum robori confulant, ncquc
commitrant, u t proprij.s ci roribus, &c fanitatcm /imul
dcpcrdant,&:honorcm, dicctc GalcnonoUro mar.dctac C pnum dcdccus illis aXc,
qui a narura fanam corporis conftitutionc lortiti cam ob cxcrcitationum,ac
rcttc uiucndi ncgligcntiam cor. rumpunr,arquc morhofam rcddunt. Erquoniam hoc
in capitcduo diximus,altcrumquod pilamaIIcus,cxcrcctdorfum,aItcrum,quod illis
cuitandum crt, quibus dorfumcftnnbccillum, fcicndum crir, Galcnum
voluilfc^inlcnibus dcbilcspartcsnumquam cxcrccri,in r.dctuc. alijsfcmpcr
dcbcrc.rarioncm, qua indu^^us illud dixir, hanc fuifle ^ cxiftimo ; quoniam
dcl)ilitasfcnumcmcndarinonpotcft, cumcx uirtutismotricisdcfcctu
proficifcatur,alioruinucrorcparabiIiscft. undc, quandonos aliquas partcs
imbccillas minimccxcrccndas confulimus,fcmpcr dc imbccilHtatc confirmata, ac
incmcndabili, non autcm dc rcccnri,arquc dc curabili,dida noftra inrclligi uoluBU]s:nca
Galcni placiris,(]ucmomnc5mcdicifcqui tcncnturjinhac lcntcntia
rcccdcrcuidcamur. (jymfiiiiiica. V 5 DC 291 I T)e equitationibHTfacuttdtibus.
CaP. II X. ^ Quifationcm,qua Galenusaliquadointer ca,quæ exercirationcs
fimul,&: opcra nucupar,adnumcrauir, ex eiuf dcfcntcnriamagnam
cxcrcitarionccfl'e,aperte conftaf# Quo circa,quanru fit cx fc, potcrit natiuu
calorcm auge rc,&: cxcrcnicntoru inanitioni opitulari.Efl:
aurnoparuadiflrcrcritia,an cquus(fic appellocquLi,mulu,&: aliud qif
uisporrandishomi nibusaccomodatum animal)lcnrc,cclerircrucgradiatunanfuccuf
Oribadiis fcr;an afl:urco fir,ac ro]urarius,an currat . Dcplacida,&:lcnra
equiÆt^iib* ratione fcriptLi inucniturab Antyllo,atquc Actio,fiplacidc equus
cap.7! ^ gradiatur,nihilmagis, qua lafTitudinc, &:pracfcrtiminguinibusaffcrrc.dc
hac inqua ucrba facics Hippoc.mcmoriac prodidir,continua cquitationc
laflitudinc magna parerc, homincsq. infoccundos E &: cocundi impotcrcs
rcddcrc,n€C no dolorcs diuturnos,&: claudiProb. ij. carioncs
gcncrarc.ncqJccircofcntctiaHipp.danandauiderur,qcf aqu*&!oc! Ariftorclcs
cotrario plane fenfu fcripru reliquerit, cquiranres afficap 1 1. Jjje
libidinofiorcs cuadcrc; quonia gcniralia continua arrrcdatioprobifii
ne,motioncq. incalcfccria fpiritu cocipiunt, ficq. cociidi cupiditas
inducitunfiquidc Hipp.dcplacida,&:nimisfrcquctiloquirur,vtpo te q lcni motu
no ita calcfaciar, &: pcndctcs coxas,arq. pcdcs oblac tlattAriftotclcs ucro
dc ca,q cquo ccleritcr gradicre,&: inrcrdu fuccuflTanrc^fcd
noadmodutrcqucrcr cxerccrurjUcrbafacirjUnde particula(afliduc)qua larini
intcrprcrcs apponut,cu in Gracco Arif.co dice no inucniatur aufcrcda planc
erir.Hacc erenim equirando faU69 cita. io dctcrior cJi, nimirumquacuniucrfiim
corpusmoldlc quaflcr, &dolorcscxcircr,auiZcarq. Sicut in Niprns
illcfapictiirunus Gracciacfauciusintclligcbat,ubi diccrct. Tedetcntim ite, ^
lcddto vijh nefucceffn Cic. 2. Quo itcm Lucilius pocta antiquusinnuit,dum cquum
fuccufllmtcmtactrum nuncupauirhoc ucrfu. Noaius SuL i ii[iatorii t.ie:ri,
tariiq, c tballt .Ad hacc fuccuirationcuchcmcntcr caputoflrcndcrc,coI!um,&:
dor fum,&: narcSjCxpcriunturilli, qui aliquadoin hunc modu cquitarc
cbguntur. Dcniqucli vlla cflcquita:io,quac uifccrapraccipuc( id. Q n.farcrur
Ga!c.)agirarc apra iit, proculdubio nfic propofita ralrs cft, ijtu.yi. aqua
nofolu intcriora omnia concuti,ucrum criafiifpcndi,qua/iq.cA?-»'» arripi
uidcntur.illud unuhabcrciuuamcporcll, ur cibis,atc]Lc cru dis humoribus
concoqucndis,aIuoq. cicndac,ac vrinac prolicic4idacnccno a rcnu(q J Auiccnnac
placuit)loco lapillis arquc arenu ^.^ lis ad infcnora dcduccclis adiuuarc
qucat.Scd,quonja maicribus riamnis comoda hacc c6pcnlantur,ocs ab
cxcrcirationclimili ablli cip.vk. ncant cofulo.ln aflurconibus cquirario(ca4n
lic appcIIo,quam uulgari nominc portanru,aut trainauocant Itali,&: dcqua
itaMartia. Hic breuis ad nioncrHm rjpidos qui coUigit unones j^-^^^ yenit db
aunleris gcnt bns aHnr cqu^^s ) qucmadmodummagis corpus, &:mcmbra gradarij
cquiucctionc cxcrcct,ita mmorcm molcltiam parir, liquidcm mollis illaalrcrno
cruru cxplicaru glomcrario minimum larigat,pcculiantcrq. aluum citarc ufu
probatur . Dc cquitatiqnc i;urrcntibus cquis(;i(tta,licct V 4 ' apud
Arift.icgatur, ita cquitantcs, quod magis caueant,mlnus caD In hb. dc
dercjtamen eam improbarc uidctur Galcnus hac rationcquia fæl«c indo . pe
contingit cquitantes in terram deciderc,& nonnumquam ex ca fu emori*fed præter
hanc multæ exftant caudæ aliac>ob quas a fa nicatis ftudiofis huiufmodi
cquiratio omni diligentia euitaridea ^dixta corpus(vtfcribit Hippo.)nimium
calcfacir^exficcat^atquc * extenuat,ob id ad minuendam carnis multitudincm a
Coelio Auli. T.c.vir. reliano probara, caput male afficit, fcnfus hebctat,
oculos non pa* Sca. ^pb. nmioflcndit:quandoquidcm Ariftor. cauflam indagans,
cur, qui cquo uehunrur, quo longius equus dccurrcrit, co magis cmitrcrc
lacrymasfolcnr, fignificaridco illud eucnirc,ucl quoniam morus calcfacics valde
humorcs oculorum eliquat,&: lacrymas indc cict, ucl quiaficutiuentiaducrfi
oculos pcrrurbanr, fic acroccurfans tanromagisfcrircporcft,quanro cquus
uclociiis agitatur.Iacdit E practcrcahacc equiratiotam thoraccm,&pulmonem,quam
uifcc rauniucrfa. Quod criam rencs maximo dctrimcnto afficiantur, fidcm Hiccrc
poflunr multi, quorum alij vrinac ardore,aIij lapillis, alij vlccribus modo
rcnum, modo vcficac, modo pcritonaci vfquc ndcoob hanc excrcirarioncm
follicitaii fuerunt,ut fereijsaffcctioni bus mortcm obicrintrnc dicam quor
luxarioncs, quor ofiium fra^T:urac,quor mcmbrorum diftorfioncs facpcnumcro
indcnafcanrur,dum brachia,dorfum,coxac, et crura fupra modum laborant . Vidcant
igiturquos currcnribus jatquc mutaris cquisitinera fua obirc
dclc(ftar,quot,ijsci. gnuifiimispcriculis^ncdum ualcrudine, ucium eriam falurem
ipfam fubijciant, quomodoc]. non ingenuorum,autfanirarcm curanriumac
uiram,(cdpotiuspcrditorum hominum,athlcrarum,nihiIq. uitam,qua nobiscarius,aut
optatius nil rcpcritur,acftimantium opus cxcrccant. Hadcnus de cquilaiionis
fpccicbus, quarum nullam ægrotanribus admodum confcrrcfcripfcrunr Antyllus,
arquc Ærius, quasq.necijs, quimcdicinam fumpfcrunr, uUo padto congrucrc
mcmoriac tradidit Solodscltat. i-;inus Ephefius, ncquc illis, qui rcnum morbis
malc afticiuntur, cap.^i^!^' ucl carum inflanuTiation conucnirc ccnfuit
Galcnus. 6,cy\d! Sunt qui in equo fedcntes gcftari dclcdcntur, quac cxcrcitatio
paTlll rummalcualcntibus ufui cflc mea fcnrcnriaporcft, nam,utmolliflimc
ucharis, tamcn laflfirudo inguinum, Iumborumq.&: durafufpcnfio,cxpIicarioq.
percipirur, quando fubpcdancis corpus fijftentare,pcrarduum eft, ne dicam
nnpoflibilc. acccclit &:mala,ac dolorificailla
concuftio,fiquomodoincitatiusfcraris. Vaknabus m^igis 4onkrrc eadcm porcft,
corpus, animum, &c ftomachu^i S S. 2«5 A chum hrmandorfenfus
cxpurgando,acucndoq. fcd pcftus.tirquc pc dcsdcbilirar. DegeSldtiontim
inHnitierJimnjinbus. Qaf. 1 X. j NTEQV AM gcftationu fcrmoncm aggrcdiamur,
illud prius adnotandu lcvfloribus uolumus, nos minimc ignorarc, multos
cquitationcm inrcr gcftarionis fpccics rc-, intcr quos fuit Actius Amidcnus ;
fcd ncqualiu.j.c. ir. quamhorumopinionemfcquiuoluiflc; tum quia Cornchus
CcL antiquus fimul, &: cclebris
au(flor, ubi gcftarionis fpccics adima^crauit, nc ucrbum quidcm dc cquitationc
faccrc uoluit, qua(i alica gcllationc iudicaucrit, id quod nmltos ahos opinaros
fuifle conijcitur cx Antyllo ; t um quia cxprcflc Gal.gclLitioncm, 6c cqui
tationc diucrfas cflc dcclarauit in 2.de tu.val.ubi ahas cxcrcitationcsanobisficri
tradiditiahas ab cxrrinfcco, ut gcftationcs:ahas mixtasclfc, quahs cquiratio
cfl ; tum quia, (i gc(titio, ur dcfiniunt omncsauLlorcs,mixta cft cx
motu,&: quictc, phiribus corporis partibusnonmoucri^ apparcntibus^uniucrfo
autcm corporc alalionc moto, hacc condicio ab cquirationc longc abcftjn qua
fcihcctmanifclhrtimcomncs fcrc corporis partcs moucri confpiciuntur.fcd ifla
parum rcfcrunt, quando criam Antyhus, atquc Actius fcparatim dc cquitationc
ipfa ucrba fcccrunr.Hanc inquam gcftationcm ab cquirarionc
fcpararam,nccnonagraccis4/»f^ uocatam, mulras quid-jm habuiiic fpccics, in
fupcrioribus dcclarauiQ mus: at quacomnibusuniucrfah gcftarionisnominc
comprehcnfis facuharcs attribuunrur, pr.us cxplicabuntur, dcmum parricularcscftcsftus
finguhi adlcripros pcrfcqucmur, fcd prius id ignorari nolo,facpcnumcro apud
auclorcs rcpcriri gcflationcs, &: cxcrcitationcslimul nominaras,quafi
utracqucinrcr fc difrcranr,quorufcatctiæ dc cxcrcitationibus proprijs,quac
vchcmcntiorcs morus gcftationibus cxiifhmt, non autcm dc communircr acccptis
inrcrprcrandæ fcmpcr crunt. hlt igirur geftario fccundum Antyhi, Actij, atquc
Auicjcnrcntiam,inrcrplacidiffimas,atquc dcbilcs cxcrciralocrsciti.
tionc5,&: proptcrca non folum fanis, &c ualcrudinaijs, ucrum criam
16gis,ac inciinatis morbis,&: dcniquc ijs, quibus lenrac morboruin rchquiæ
rcmanenr,ncc alircr cliduntur,acc6modatac funr. In acu toru nonnuUiSjUt ab
Aretaco in Lcchargicis, ncphriticis probatur. quinimmo tradit Cclfus Afclepiadc
ctiam in reccnti, uchcmcnriq. locodj^t, fcbrc >praccipucq. ardcntc ad
difcuticndam cam gcftationis ufum comprobaflc. qiiod prof cclo pcriciilofc
cfficitur, mcliusq. quicte elufmodi impctusfuftinctur. Infanisctcnim,ac
ualctudinariisgcftatiOjCumnccIafTirudincm corporibus ingcncrct,immo caferc
magnis cxcrcitationibus /imilitcr moucat, poreft calorcmnaturalcm
augcrc,matcriac multitudincm difcutcrchabitum corporis fir
marc,actionesrtupidasexcitare,fcgniticm di(ToIucrc,corporis turbationcm
fcdarc,ijs,quos uigiliac cxcrccnt, fomnum conciliarc,& contra ctia
vctcrnolis,ac diflolutis rcdimm adfc, vigiliasq.pararc* nam fomnum conciliat,
cxcremcnta, quac a capitc ad ftomachu«i delabuntur,pcr halitum digcrcndo, quac
nhiiirum parrcsfunt uigi liarum praccipuac cauflac : fcd vigilias poftca
inducit corporis tcnorcmadfcrcuocando,&:corroborado.&:, quamgua
Scnccacpift. L V l.vidcatur gcftationcm faccrc magis hiboriof;mi,quam ambulationcm;ciustamcn
oratio intcrprc tanda cft dc co folo, qui ualctudincoftcnfusab omnibusfcrc
turbarur. In quibusmorbis dcgC^ ftationcpcriculumfaccrcpIaccbit,fic cxpcriundum
cfsc confuluit lo^o cita. Cclfus,{ilingua non crit afpcra,finuIlustumor,nulla
duritics,nuU tolus dolor uifccribus, aut capiti, aurpraccordijs fubcrit,&:cx
toto numquam geftari corpus dolcns uoluit, fiuc id in toto,(iuc in partecftjnifi
tamcn lolis ncruis dolcntibus; ncquc umquam in rcccnti fcbrcfcd in rcmillionc
eius.Nihilominus,citra multasobfcruatio ncs,abaucloribus probatasenc inuarijs
affcftionibus gcftationcs rcpcrirur.Coclius Aurcl.in libris, quos dc morbis
diururnis infcri pfir,cas in incubonc(quo morbo plurimos Romac quali cx cotagio
nc quadam aliquando pcrijirc, rcfcrt Silimachus Hippo. fcdhitor)
commcdauir,fimilitcr&:inuocisamputationc, inhacmoproicis,in
quibuscandcmdamnauirAfclcpiadeSjinafthmatCjin ftomachicis, in clcphantiafi,in
colicis,in arthriditc. Thcodorus Prifcianus quoquc, &:antcipfum ArctacusgcftationcsadhibcndasuoluitinmeanchoIia,inatrophia,
infplcncricis,necnon in ftomachi doloribus.lifdcm cxcrcitationibus in illis,qui
valdc cxficcati funt,arq. re7.Mcth. fcdioncopus habcnr,Galcnum
vfum,aIiquandolcgirur.Quin &:ip fcmctCcIfusprofacroigne curando gcftationem
laudauir, utnoit fempcr condicioncs ab ipfo dcmonftraras obfcruatu ncccflarias
fo re hifce auAoriratibus conuinccrc ualcamus.Non cft tamcn igno* rb % cur
randum>magnopcrc rcfcrrcquonam in loco quis gcftationi bus vtd ciiron.c.7
tur. quod Arctacus cocliacorum cxcrcitntioncs dcmonftransv eim cætcritpractulit,
quac inrcr Iauros,myrtos,arque thymunref ficitur. Dc gejiationum inn/thiadoi
USlicA^dtqut fellapaYtt^ cularibusymbus. X. Xplicatis ijs,quac ab aii£toribus
dc gcftationu flic^ltati* businvniuerfumtraditatucrunt, iam ad parcicularcs
dcfccndcrc opportunu cll,iiprius illud in mcmoriarc=w^ uocaucrimus, fcriptorcs.f.mcdicinac,qn
finc additione gcflationis ulum in fanis,atq, ualctudinarijs nominant,dc
qualibcc cius fpccic intclliycrc : qni nuUa fcrc inucnitur,quac ipfis utilitcr
accomodari nopolluiquando ucroin acgrotis loquutur,iiucrdum ocs,fcd in
rcmiilionibus morboru,intcrduplacidiorcsl]gnificarc, Vchiculoru multa fucrc
apud maiorcs nollros gcncra, quoru luxuria vfq.adco intcrdii Romac
crcuit,ut,rcf'crcntc Plinio,aurca,ac ar li.^^.cir B gctca taccrc
nolintucriti.fcd hoc practcrinftiiutunoftrucft.Nam, quac pro fanis,aut acgris
in ufu habi ta funt a mcdicis uchicula,alia ab anmialibus,
mulis.f.autcquisagcbantur,aliaab hominibus, U utraq. ucl tardmfculc,ucl
cclcritcr.Gcllationc vchiculofa^taquis cctcris acriorc clTc dixcrit
Ccllus,njhilominus,fccundu Galcni fcn ii.i.c.i tcntia,intcr dcbilcs
cxcrcitationcsrcccnfcrimcrctur.quofit,utfa^^^j" nis,ni(ialitcrcxcrccri
impcdiantur,minimcomniucoucniat.Va!c^^d/iuci rudinarijs,atq. fcnibus nugis,
qucadmodu Antiochii fcfc cxcrcuiffc,&: Cacciiiu Pliniuacccpimus: maximcucroægrotatibus,
dcquibus fcrmonc facicns Antyllus dixit,gcftationcm in uchiculo fadam
uimquandaamolicdi,c6moucndiq. morbosftabiIcs,&: pcrmancntcs habcrc.Qua
proptcr Scncca cpilij 6.ad bilc taucibus infixa di* fcuticnda,&:ad
fpintusdcnliratccxtcnuandafibimirificcprofuifTc C fcribir,qui, fi aliqui
fimplici permanenti, &: diuturna fcbre iadentur, tu i.cht. modo uircs
fcrant,gcftari pluhmum debet,ut Coelius phthificis co of/bSus
fuIuit.quandoquidC geftatio,minus mouens corpora,quandoq. febrcm magis cxcitat,
Ergo in fcbricitatibus,qui ad integritatc pcrueniunt, uel quorum longa admodum
remiffio eft, uel qui fcbribus tenentur longis, etiani fi non magna intcrualla
habeant, conuenit hæc gcftatio.quam fimiliter in multis alijs aficftibus, nempe
in dolore capitis;in cpilcpfia,fi fcrri qucar, in mania, in paralyfi a Coelio
Aurel. commcndari, ex eius dc chronicispaOionibus inkriptislibris clare
habctur. ut ctiam nos tuto, ubi rcs poftulat, fimilibus geftationibus
acgrotanrescxcrccrc valcamus, dum tamcn maturo morbo,atquc iam inclinantc illud
agarunalioqui, fi,adhuc fæuicn te,aut incipicnrc affc6tionc,gcftatio
adminiftrcrur,accidentia acer biora, &: pcriculofiora confcquunrur, quoniam
morus, ut diftiparc urilircr concodos humores,ac cxcrcmcnrorum rcliquias
potcft, fic Calorcm augcrc, fpirirusquc &: humorcs nondum quieros, &:
rcpurgarosexagirare natuscft* ex quo fummumftudium adhibendum cft,ne
crefcctibus crudisuc morbis, pracfcrtim calidis gcftario, aut aliaquæuiscxcrcirarioadminiftrerur,
fcd in narurisfolummodo, frigidis,atquc illis, qui manfcfte inclinarc
animaduertuntur. De leSit penjtlis ^ cunamm, ac Hauis gefiationumfx^
cultatibus. (^ap. XL Vi primuslcaulos pcfilcsexcogitauit Afclepiadcs,duabus
rarionibus(utrcfcrt Plinius)illud cfrecifsc uifus eft; tum ut blado eorum
iadatu fomnos alliccrct : tum eria, urmorbosextenuarer.quibusrarionibus
addudipofteriorcsin curandis acgris corum ufum frcqucnriorem reddidcrunti totfo
cic. quamqua grauis auAor Cornclius Cel.cxcrcitationc hanc tantum modo
adminiftranda aliquado iudicauir,ubi ncq. nauis,ncq. ledicac,ncq.fclIaccopiadarur:liccrpoftcaJinapoplcxiacuægcrrefurgit,ipfum
Icai moru cocuricndu pracccpifsc inucniarur Vcrum.n. ucro AnryIlus,Actius,atq.
Coclius, ctia li nil aliud deficiat,^p multis
afrcdionib.dcbclhldis^lcaispcnfilibusinfirmos excrceri uoluerunt,quinimmo(quod
paucis coccdirur) hanc gcftarionc tam antc cibu^qua a cibo prodcfsc dixit
Anryllus.na pri mo fcbricitantcs,aut diuturno morbo dccubctcs, in quo corp.ora
columpta fefe crigere non ira valct, autEllcborufumcrcsatali
gcftationcutilitatcrccipe Ætms U. reiudicaru eft:dcindc in his,qui vircsa
lcbrili aflrcdlioncrccolligere incipiiir,nccn6 in lcthargicis,&: in
appctctia ciboru dcicda candc prodcflc cxpcrimctisinucntu fiiit.ncquc
dcfucrut,q ipfam in furiolis,ac phthificis laudaucrint . Qucmadmodu,&:
Actius,&: Prifcia nus Thcodorus phrcniticisadhibcdaccfucrunt, quo blada
illaagi locomat, rationc fpirituu pcrrurbatio lcnircrur,&: fomnus
alliccrctur. Ex gcYmQ^i:^^^ nerepcfilislcclilcympodiu quoq.
circ,m6lbauimus:&:iccircoubi a Coelio,arquc alijs gcibtioncs I pcfili lcdo
^pbatas uidcrimus, idc ic dc hac i ntclligcrc poterimus.Lcdtulo pclili non
diflimilc alia 1 cilofaCta gcilationis (pccic inucnio,quam primus(quod
cgofciam) intcr mcdicos Cclfus monftrauir,vbi dcficicnribus cacrcris gcihrio ni
dicatisinllruincris, voluir vni pcdi lcdi funiculucflcfubijcicdu, ^ arquc ita
Icdu huc, &: illuc manu impcllcndu.id quod criam Amydacnu Actium fignihcarc
uoluiircarbitror,quand(j fcriplir,duascfl^cocitac. fc lccti gcftationes, aut
pendlcs, aut fulcra mobi lia iuxta angularcs pcdcs habctis. Hoc cquidc illud
cxcrcitationis gcnus cxiftimo,qd^ ab Auic.fub cunaru rcuolurionc dcfcripru
fuit,arquc idc nomcn uf li.i.ren.j. quc ad rcpora noftra rctinuit: crli. n. ab
ipfo inrcr dcbilcs cxcrcirationes rcccfcat,dcmulccdisq. pucris potius cx Galcni
fnla,n6 fanis, aut infirmis cxcrcitadis
aptu viilc.iturmihilominus ijs c6ucnirc cre dirur,quos febrcs dcbilirarunr,
licur ct illi,qui ncc duin fc moucre, nequc federc valcr,quiq.ab hcllcbori
potionc valde^pflrarifuerut, aut fccundu Cclfum alicuius mcbri rcfolutionc
patiutur.quin,fi talisgcfbtiofuauircr adminiilrcrur,prcr fomni
iucudiratcqaffcrt, fla Q tus quoq. difl"oluit,rcliquijsmorboru
capiris,vcluri (hipori,&: obliuioni prorfus cxflingucdis,c6ducit,appctitri
mouct,&: naruram fopi tæxfufcitat.Auic.i.4.trac.2.c.i5.ad c6pcfccdum
niiniij iudorcpci pit,ut acgri ponarur fupcr illud inilrumcntri,quo pucri,vcl
iuucncs foict in acrc cocuti, atque ita in acrc frigido c6cuti,q J quidc puro
eflc genusillud inflrumcri,cuiusfadacflmcriofuprali,^fub Ofccl laru nominc.
Inrcr gcftarionum fpccics vlrimo loco pofucruiu fcrc ocsnauigationc,cj;
cacrcraru omniu Icni/lima fccir C:orn.Ccl.fcd.&: Jq^^ huius
quaplurimainucniuntur difcrimina:fiquidcn6parri interclt, anquisin llagno,anin
flumincan in mari nauc gcratur: &: in nuri, an in portu,an in litorc,an in
alto,an turbato,an tranquillo . Nauigatio fadtain
ftagnis,lacubus,autpaludibuscactcris in falubritatc poftponiturquonia ut
plurimum cx aquis ftagnantibus,nifi fint maris alicuius inlhir,purridi vaporcs
clcuarur,qui acrc inficicrcs nauigationc magis fufpcdam rcddunt, Tt non
immcritofcriprum lit ab ^ Anlt, ioi ;pirt;c. Arift.paluftrla loca incolcntcs
fubpallidos, ac fomnolcntiom cua D probleiti. dcre.minus noxia cxfittit io
fluminibus nauigatio, nempe q au^torc in probh PJ^^i^^ho timoribus carcns
naufcam ullo pafto non commoueat. wt. uerumtamcn ta hacc,^; illa,quac cxercetur
in ftagnis,in capite ma* lib.i. C.I, le affcfto incogruac a Cocl.Aurel.iu
dicatur, g> humcdantcs caput tcrrcnæxhalationeinfrigidant.Duabuspracdiciis
maritimanaui gatio valde pracftatior crcdif,quonia mari fcmpcr uaporcs ficci,
Sc calidi educuntur,qui Iatcnter,ac fenfim nauigantiu corpora rccludunt,necn6falfæproprietatiscaunacxcrcmctaabfumut,atquc
ho minu habitus quada facili muratione reficiut,&: i ccirco huiufcemo di
excrcitatioincun6tisferc morbishumidis,ac frigidisamedicis
probaf,&:priuatim a Celfoin tufliomni,aCoelioac Arctæoindo lorc capitis,!
cpilcpfia,fi ferri quc it,in fanguinis fputo,in phthifi, in kl:critia,in
hydropifi a Tralliano in frigida vctriculi intcmpcrie coE
medatur.Inphthifinamquc praoftantifiimuremcdiumnauigatione Ii.28.c.4
fcmperaMaioribus habita tui(le,tcrtatusfuiiPiinius,quihac ratiolib.3i.c.6 nc
phthificos Acgyptupctcre cofucuiffercfcrt, quo cuni Annæus crplV/.'^' Gallio
poft cofulatu lam fcre phthificus, &: ZofimusPIini js nepotis
libcrtusfiuiguinis rcicftatione laboras profcdli c{renr,ad fanitatc rc
ftitutifucrunt:qqbarbarusilleau6tor Plinij Sccundinomincfalfo infcriptus h.dc
rc mcdica lib. dicatphthilicismagis cofcrreinfal tibus,vbi
pixnafcitur,habitarc,q in marinauigari.Porrocx maritimisnauigationibusIcnifiimadixitCelfuscam,quæinportu
efficitur ^q tamcnin capitisaftcctionibus una cuflLiuiali,&: (tagnali improbauit
Aurclianus. Quac uero in litoribuscxcrccrur nauigatio iucundifiima
habctur,dcquacclcbratuhoc proucrbiQ narratPlui.Sympo. tar,
7rAoOsiJilvi7rctso!yuvy7a%gi7rxTogitis,oculoru,pcdo ris,&: denique
omnibus,jpptcr quac bibitur cllcboru,mcdctur. Vc rum gcftatioin alto mari
pcrada rcliquaru uchcmentifiimacxfiftit, &: mutationcsplurimas, atq.
maximasfacit,nimirum, cum animus mixtos affedus habcat,&: triftitia,&:
/pc,timorc,atquc periculoano do gaudcntibus,&: lactis,modo in
anguftijs,&: pcriculis ucrsatibus, lib.^ cau. nauigatibus,quac fimul omnia
magna uim habcnt,vt quoq. Plutar. cognouirjngentcs uomirusconciMndi,ac
confcquenteromnc vetcrcm morbum prof ligidi : &: proindc iurc dixit
Auic.nauigationc hanc adcxllingucndas pracdictas acgritudincs cfficaciorcm
cflc. quin&mixrioilla motus,&:quictis, quapracdita cft,fiquid aliud,
probc corpus nutrirc idonca cil.Quac tranquillo mari pcragiturin nauigcftatio
nonadmodii(diccbat Antyllus)magnam rurbarionc,Oribafiw ncquc coculfioncm
atTcrtrcx quo Kr,urt*crmcacc6modata (it ijs,qui-^*^'^'*^ bus ctiam gcftatio in
cui ri bus c6ucnir:ni(i 9 hoc nugis habct, iti purgato acrc,ubi n6humidi uaporcs,fcd
ficci,6 halitii euocarcfirmarccalefaccrc attcnuarchomuu mq. tandcm niuriæ minus
obnoxiu faccrc p6t:a Plinio fcriptii cft kixata homi^ nucorpora,&
quadrupedunatado in cuiuflibctgencris aquafaciU rmciL«sredux^NatatiocaUdæmoiIircindurata,c;to^^ ios A fngcnta crcdlra cft.&ob id a CocHo
Aur.in curadis arrhrlricisconicndaca,ab Actio cx uiciitc Gal. in i)s,qui cutcm
corporis dcnfLita liabcnt^at abca'caputoiTcndi,uircs(]Uodapattocncruari,ncmo ncgarct
: alio ctia non carerc uirio dixit Coclius.uidclicct Inimorcs lundcrcncc ipfos
rcfolucrc. Fri^ida ^ intns calorcnariiium rcpc!- Icnsiplitm ualidiorcm cfli
iatciborumoprimam,iS^cita cocodio- ncmpracltat: cxubcranrcs humorcsdilHp.it, et
intus rcfrigcratas parccscalctacit. undc iurcctia ipf-im in
arthritici.slandauit Aure- lianus car.itionc mo:us,oua Hippoc. frii;idam rc
ranoaflfcaislargc artuiam rcmcdium cfTc
rcgio morbo labo- rantib^sinacftatc,(S(: Hcrodutusapud Actium ad
euitandumacftu frigidam natationcfn commcndauit. cxpcricnria ramen confl:at,(i
quis ca frcqucntcr utarur ncruos lacdi, 6c inrcrdum furdirarcm c6- B trahi,
quod Agarhinus apud Oribadum confclTus cft . Atquchacc omnia a nobis dida
accipianrur dc illis narationibus,quac ad gym nallicam quidcm
mcdicapcrrincbanr,fcd m inimcfcmpcr in i^viti- nafijs cxcrccbantur.illac ucro,
quas in gymnalijs iplis ficri confuc- uiffcin 3, lib. probauimus, (iuc in
pifcinis, (iucin ampIilHmislabris agcrcnrur, duos praccipuos fincs fccundum
opiniorcm noftram ha bucrunr,alrcrum ut motuillo blando^quo
narantcsagitatur,aqua magis corpora pcrmcarcr, licq. mcmbra copiolius
huincC"tarcnrur: alrerumutmaiorcuoluptatcin moucndofcfcfrucrcnturquando-
quidcm aqua mota, pracfcrtim balncorum fuaui illa artrcdatio- nc fingularcm
quandam dclcctationcm artcrt.Dc pifcatoria cxcrci tationc,quam diximus cx
Platonis fcntcntia ncc animo,ncc corpo- Ii.jTm^ ri prodcflc, &: proindc ab
illo optari, nc iuucncs huic incumbanr, Q pauca ucrba faciam, tum quia fcrc fub
nauigationcm rcducirur, ut cadcm rcpctcrc non lit opus : rum quia a mcdicis
propc nullis cam tnufu habitacflc coftarnificf Auic.intcrdcbilcscxorcitationesad-^^^®
^*"- numcrauir, quando quis in nauicula pifcaroria moucarnr,&:ob hoc g
pi fcationc nullam calorc natiuu augcrc crcdcndu clt,cum &: Arifl. pr^ob.x!
* icrip(crit,pifcatorcs marinos,idco rufo colorc cxillcrc,quoniam in- tus
frigcnf,cxrra ucroquafiadururur:habcnr.n.qui in maripifcan- turhanc praccipuam
c6moditatc,q» coru corporaualdccxiccatur, &c proptcrca
minimcomniucorruptionibu.s/ubijciutur: quin fipu- trcdo aliqua intus larear,protinus
cxugitur, cofumiturq. ut magna cu rationc fcripfcrit Gal. pifcatoru habirus
duros, ac ficcos cflt, co- i-dc dmp rumquc vlccrapcrindc cxiccata cotinuo
apparcrc,ac /ifilitaforcr. "'^"^^*^- i}upd ucro (cripfit
Sucr.Auguftij intcrduhamo pifcari confucuiflb,mcj^. r7' id poti' animi laxadi
caufa, qua ualctudinis gratia ab co a^cbatur X 2 nc De yenaiiomr conditionibus.
Cap. xni. D libro i.dc paruæ pi tæ ludo. .ENATIONIS cxercitationcm
comparansludopariiæ pilac Gal. illudfoliiminteripfasdifcrimenpofiiifse ui-
dctur,9 altcr modico apparatu indigerct, et ob id cuius ^
excrcitatufaciliscfsct:a!tcra vcropluribusinftrumentis opus haberer,neq. ab
omnib.fcd ab ingcnuis dumtaxat,atque diui- tibus cxcrccri poffct.hoc aiit hcct
Galcni forfan tcpcftarcatque ct in ahqua ucnationis fpecic tcporib» noftris
ucru forct,nihilominus in maiore cius partc fccus rc fcfc habcrc compcrru cft,
qn facpenu- mcrounOjUciduobuscanib.aurpauUo plurib. inftrumcntisrufti- cos,
atq.paupcrcsucnadicxcrcirationcfrcqucrarcconfpicimus.ut hac rarionc ipfa
minores laudcs pilac ludo n6-mercarur,neque pau \fT^^' eicrib.ucrbis cius
facultarcs a nobis cxphcari dcbcant.Cum.n.Gal. ^^^' ' ucnationcintcrca,quæipfecxcrcirationcs&:opcranuncupauit,
rcccnfucritxumq. illiuspcrfpcaanaruramanifefte monftret,n6ab. fque
uchcmcntia,magnitudine,arquc celeritate ipsa cffici,nimiru in qua mulrac ahæ
cxercitationes,curfus uidchcet, ambularioncs, fahus,iaculatio,uocifcrario,&
aliæ ncccflario rcquirantur, rationi confcqucns cft cam his faculrarib.pracdira
cflc, g> corpora uchcme tcr calcfaciar,cxcremcra dirtipcr,carncs,&:
fuccos exubcrnanrcs mi nuar,fomnosprofundosgcncrer,&:proinde concoqucdis
cibis,crudisuc.humonb.magnoperc conferar:quodq. ait Xcnophon,auditu ac vifum
acuat,fimulq. fenedutc rctardcr.ob quas cgrcgias faculta tcs illud cflc ucrum
cxiltimarc dcbcmus,cf Razes Arabs audor gra In vcon. uiffimus cx Gal.fcntctia
memoriac mandauit,uidcHcet in quadam ^ tin. irac/ pcftc contigi flc,ut omncs
fcrc pcricrint,&: foli ucnatores o b afliidua Li '5^^*
cxcrcitatroncincolumcs cuafcrint.Caetcrum quoduchemcnribus *' ^ excrcirationi
bus a mcdicis attributum repcrirur,neque Tcnancii la- bor carcre viderur, vt
fcilicer caput offcndcndi ui poUcat maximc, fi importunc cfficiatur,quemadmodum
in 4. dc acutoru vi£lu apud illum audtorcm lcgitur. Quantum ucro ad
parricularium ucnatio- nisfpccicrum qualirarcs arrinet,de
duabusfoluucrbafaciam,tam- quam i n his folis rora ucnadi ad fanitatcviut
acgritudinc pertmens faculras confiftatiillae funt,cc|ucftris,ac pcdcftrismam
fciut omncs, qualibct ucnarionc,fiuc canibus, fiuc rctib. fiuc auib.fiue
arcubus, fiiic ali js inftrumcnris excrccatur,ab hominibus agi, cpi aut pcdib.
proprijs cant,aut cquisinfideant.Equeftrcm igitur(italiccar mihi appcU
irc)vcnarionecxcrcctcs,cum modo currcntib. equis,modo radicntiL>.agant,modo
uocifcrarc,modo quiefcere cogantur^omnib. cpil njb. partlb.labonre
uidcrur,&: iccirco multi hac exerciratione crc didcruntcorroboraripeftiis, ftomachum,inrcftina,dorrum,atc]ue
crura: cgo vcro ca cuirarc iUis praccipio, quibus capur facil.tcr of- lcnditur
: quibus fradionis ucnarum in pcdorc pcriculu immincr, quibus lapilli in
rcnibus aggrcganrur,quibuspcritonacum dcbi'e, aut uUahcrniac fufpiciocft, i4id
tc frcna iuuant temcrana f Jacpius illis Trifcedatum ef} cquitcm rumpere, quam
Uporem. Porro vcnario pcdcftris cadcm fcrc c6moda, 3i: incomoda in cqueftri
repcrra contincr, nifi s», dum curfibus, ac faltib. fcras inicdatur uenator,per
montes,per uallcs, pcr deuia, pcr filuas, pcr filtus, minori cerrc pcriculo,
quam in cqucftri, fubijcirur : ar maiori labore Q afficirur,magis incalclcir,
magis pcdes, &: crura corroborar :pracrcr haec lihidinis ftimuIos,cocrcct,
quando Hippo!\ tum ftudiouirgiSencca m nitatis hoc ucnarionis gcnus
cxercuiflcfcrunr.Excirar quoq. ucna"^S^* tio appetirum,(icur coquus illc
Dionj lio dapcsaucrfanti rcfpodir, ipfidcfuinl' laborcmin iicnatu, qui
appctirum gcncraficr. Ncurra tamen,g» uchcmcnrior cxfiftar,lcnibus,aur
dcbilibusaccomodata inucnirur, fcdillis ranrum,qui
robuftasomncscorporispartcsfortiti finr,quiq.oprimc ualcar.urnon abfquc
iudiciofuramoCorncl. u. i.c i. Ccl. dixcrir,fanum hominc, lic bcncualcnrc modo
nauigarc, modo cpiihiib. > ucnari dcbcrc . quod li Plinius ncpos
fanitarcfuam uenarioni, qua ruri in Tufcis objbar,aliquandoacccptani rcruiifsc
uidcrur,iudicandum eft, aur iJla modcraiilTimc ufumfujfsc,autporiuscorporc
robulto,ac fano ita ualuifsc,ur nullo padlo a tanti laboris uchcmcntialacdcrerur.Eritiraq.
ommb.hanc cxercitationcmmirc cupicntibus tibus duo neceffanum diligentcr
confiderare, prlmum an corporis D roborc polleant,inculpataq.fanitate
fruantur:fecus,ne grauiflima
t3ericulafuftineant,iuredubitandumuidetunfccundum,numquid modcftia quadam,&
iucunditate, aut potius citra dcleaumuUu, 8c cafuquodam,ut plcrumquc
fit,vcnationi opcranauct.Qaicuquc.n. fuarum uirium, aeris, temporis,
quantitatis, loci, &c modi rationem aliquam habere uolimt, multa profcao
corum malorum uitarc poffunt, quibus cctcri cafu fcfe excrcentcs fubijc.untur :
eo magts. quod u^natio Ulud praecipuum in fc habct, quod nulla aha cxcra
?atioineummodumobtimufl-eapparct, utfc.hcct totum fcrcd e nonrarof.birequirat.
vnde aut vcnatorcs mter excrcendum cibum capcre, &c a cibo magnos laborcs
aggrcd. coguntur, quo ualctudini nihil pcrniciof.us effc poteft ; aut tota
d.eic.unant, quod tamctfi fortafleminusoiTcndat, ncquc tamcn ipfum noxapenitus
b circt,quando practer confuctudincm illud efficitur.nccnopoftca ufquc adco
prac fo.nccxfaturantur, ut uentriculum concoqucndo mirum in ./odum fatigcnt,
f.cquc &c cruditates, &c aha mnumcra malafubcant. Artis Gymnafticæ
finis. fcx artis Gymnaftica:Jibroriim
clcnchus, cjuorum primus libcr continct . r: E prwc pijs Mcdicina. Capiit prifnum, \ De t
Ofi/eruatiua Vartihus, et (jtiid tr.iBjfuiuni . Cilp. X. ^t}dfitgyr)ifia§U(a
(^r.otiipUx. f.3. Dt ^ymrajttcx ftbu^o, et tius laHdibi*s cap 4, SiHr
ttmpore,et quo pa^o caperit CymnaHica c^P*')' Dc Cyn:n.iS 'S annqui rum cap. 6.
Dc V. 1 Ps hiniinum j^t nerilus y qux in gyn.na/iaconurnicb^nt ^^P^J*
De^yfnnalioTHdiucrfis partlbus. f.8. DepuU^ra, et alVjS gymnasi» part.bus
cjp.^. Dc h^b eis ^ymnafiorum, atque etiam dejiadto cap. 10. De accuf iius in
ccma antiquori m, CT Itmd dimtnxjt in die cpundi cor^ fuc'udinii origine De
au^oribus gymnaflicjt, fjr ^ymna" ftorum mth:fiiis cap.li. De t*ium
^^yvihuflicdt ffefie*urn d.jfi' tcniui.beUicaJtji^iuma fiue mediia^ CT vitiofa
feu athlt tica cap. 1 3 Dc vitiola gymf.aslica, ftue ^thlctnacaf.l^. Dc riuendi
^thlctarum ratione Qf^id fit excrcitatiQ,Cf q^o differat ^ a Ubore,&
r/iottt. cap. l. Dt vyonMitic^ mcdi^je dhificne cap.i. Defaltatoria car.].
Defphxnflica c^p.^. De piU ludo fccundum l^thos dp.y GymnafticA, De orchifiica,
fiue ttrtia faltatottapar te cap,6. Dt finefaltationisy C^ de loco cap.j.
DeluSatoria cap.9. De pugilatu,& Tancratio, et Caiiibus cap.^. DcLurfis
cap.io. Dc faltu cap.11. Dc difcOy& halteribus cap. i De lAcuiatione.
cap.i^, {TirS. Dt agendis, et dc rationc prufentis trati^tionis cap.i. De
drary.bulatione cap.2. ^ncrcclum slate fit exercitatio cap, ^, Dc
pu^narhmgeueribus cap.j^ De nofinuliis a.tjs e.xtrcitationum ipe^ citbits
cap,^. De Ipiritus cohibitione cap,6. De vociftratiot.c, et alijs vocis
cxerci'* tatioribus cap,j. De Cric ljj:a, Trocljo, et Vilamailco cap.S. Dc
eqmta tione cap.g^ De curruii vcctatione cap, i o# Dcgffiatio^'C in
ititica,& flla . c,i i. De agjtatn nc per ia tos ptnfilcs, C^ per cunxs
facta,^de sciv.podio. ca.tt. De nauigationc,& pifcationc. cap. i j . Dc
natatione cap. 1 4. Dcvcnatione capij» D LIBE !{ Qr^riTffs. E rationc
agrndorum, et deexer* iUaiionis vfu cap.t, r €on* Confutatio opiniows eoritm,
qui exeni^ tationem in fanis damnabant; et de exercendi necelfitate^ atquc
commo^ ditate ^ cap»2, Jmprobatio eorum quiomnes homines cxerceri debere
ftntiehant cap. 3 • J{edarguuntur qui affuetos folum exerceri voUbant cap.^ De
exercitationum differentijs ctrp. 5 . De corpdrum morborum, et fanuatis
generibus cap.6. ^n corpora agra vllo paUo exemrt co ueniat cap.j. Decorporibus
valetudinarijst&fenili' hus exercendis cap.S. T>e corporibus
fanisexercendis cap.c). De locis in quibus excrcitationes fieri debent cap.io.
De tempore cxercitationibus apio, cap. 11 Qumta fieri debet excrcitatio cap,\
2. Demodoexercendi cap.12* DEordineagendorum y &de nonnullis fcitu dignis
cap. i. De ftngularum exercitationis differen' tiarum effcciibus cap>2. De
faltaiorui: effcHibus cap. l . De ludorum pilx cjfeBibus cap.^. De luH^
commoditatibus,& incommo' ditatibtts cap.^. Depu^ilatus,Vancratij^&
Cafluum fa cultatibHs cap.6. Dc curfus natura ^^pl' Quid praflet faltus '
cap.i» De halterum conditionibus cap.pta Abrnhi vt Dc* jb Aicx. Sc fo cbjtur
lii d Aiaci;nua Pljtonisi».c Av nbitus con.uttudn viidcnunant 5 3 b AvCubitUN
viroi u fomw S > et dcmccps Accombcnimm numcrus quis tflci. 54.oribus palam
cxjhjhcbaniurA qiia dc cauf» I c Ac^yptus, Homcro aatorc,mu!ta$ hcrbjs ic
mcdicjmcntj habuit » b Actcct rxiri'.rcs.uscorp^iri .iccidcntib.6. f Ac:as i
cxcrcitationc cit c6;idcradj i ' i.t. Asbii^dcscrrauii.rifum dicca$nct)i o po
ri,ncqucanim" prodcfTc. i.b.i«8 d AKoniiTjrib-. Ab-ti crant vna faCtto Rcmana i6d c Aldus M inuii*
luncnis cruditiflim». . 7« d Alcx ndcrScuc. us Impcrat. cxcrcitjtionis Ciula
aliquando pirc-b.uur 181. ciuos Dcos colcrci 1 iii d ad maiorum cmgics
facrafacicbac 'b.d. Akxandri Scucri Imp cxcrcitia port lcctio ncsquxfucrint . 1
^ (>Jtm balnca viro rum JcmulicrumicHrauit jo.d Alcxan.Sci«cri.s Impcr fcrc
fcmpcr frigida Ijuaiioncvicbatur,rurocalida jy c Alcxan-Scucrus Impnoluit
mijcnuos cur(ucxcrccri AlcxandtrScucrusImpcrat. ncmora pub.
ihcrmisiunxit ^^^l Alcxandcr S.ucru^ Imp.qiu viAns rarmnc 1. jfDpndio auihorc,
vccrctur 2 1 Alcxandcr Maccdonum Rcxqnid ante cibi (un^pticncm agcrct . C A k
x.mdcr prop' cr cruris vul nus lcdica m mtlitari txpc»mionc vtcbatut 197-^
Alipiiu^ in gy mnalTjs quis circt,& quid •^gc rtt io fjtta, anibulationi m
portKU fjdx a Ccllo przfcnur 16 ^.a Ambuijuo lubdiahsinuitas habcc fpccies
ibidcm Anibul..tio fub Solc, vcl in vmbra faAa ab authoribus Jiucrh^ diucrnmodc
acccipitur ibid. Amoubtio fub Solc minus Ijrdit, quam fta tio,& qua dc
cjula cx Ariliot. fcntcncu 266f.i7l.J. 17*.C AmbuUuo m vmbrj Tafta, quxnam
fitboaa ibi. Ainbu?atio pcr jrboics rorc fufFufjs fafta Icprjti* fjciic
inducit,& cur 167.2 AnibuIat:o cpiIcptiCiS,& vcrtiginofis conuc
nicnsquarfit ifj.i» A.itbuljdo antccibum ficri dcbct, et qua dc cjufa ibid.
Ambuljtio pcft n.i qb conucniat. i67-C Ambulationis matutina;,& vcrpcrtinac
cifc Aust]ui(int ibid. A-niciis Bibriciorum Rcx ccftu claruit, 8C fuit a
Polliicc intcrfcftiis iio. f Ammon apud Ouuccltu vahiic ii/.a Andrc.Ts B iuiius
vir multar dodtrinar. 34 Andr Pjlljdius Architc pcrii (Ti iius. 19 C Ani;iiiJ
Ijborjntcs lin^a cffngunt. 145. C AnimuN H^k^ corporis aux ijo nihil laiidc di
pniim clficcrc potcll ij.a Afincus^-illio fanguincm cxpucns nauigatKJHC fanus f
.^usclt i7y.b Antlicus lccundum platoncm fuit lu^Jtionisarusauftor ioj.a V X
Antiol AiKiochiis lucdicirs quo
cx;rcicio vtcretur 2rf>.e f Aiitioch^ mcdic* vehiciilo geft.ibat.2«?7.h
Antiq: bis indiean femcl f iturarent. 5 2.f Antiquoru inos viuciedi rpa iucgna.
57 a Antiqui in rtratfs coenab:inc 53. a Antiquiomnes voluptates in couiuijscxcogitarunt
^g.e Antiquoru ftudiu in cibis ac potibus dclica tilTiniis coquircadis inignuni
fuit. 58.6 Antiquorum fcripta quonam modo interic ' runt 161.C Antiquorum maior
pars raane vel nihiJ,cxt guum quid fumebat 225. c Antiquorum maior parsin
vefperc folum faturabatur ij^.e Antonius Pius Impe. balneiimpopulo fine mcrcede
conrticuit 48. d Aphorifmi Hippocratis txplanatio 13 i Apodytcrium in palacilra
quid fucrit. 291.C Apodyterium in balrieo quid elTet 40. f Apollini cur
Athcnicnrcs gymiiafium con • fecrarunt g.d Apollo iacubtionis, et medicinæ Dcus
ab antiquis indicatus 130. f Apollo iaculationiab antiquis eft pr.^poG •
tus,& qaare 258.6 Apollonius vt Dcusab Alcx.Seue. colcbatur iSid
Apoplciaici Tral. fententia le^ica vti pofrunt,& qua dc caufa 229
Aponaxisquid Sj.c Apoltemata in pedore rupta habentes vocifcrationc iuuantur
281.C Apricari quid faciat i4o.d Apuleius Ccifus in Sicilia qucndam a canc
rabido motfum curauit 4 0 Aquas fornudo,Pompeio viucnte, primo fe nobis
manifeftauit 4 c Aquis mcdicatis etiam vtcbantur in lauatione ad voluptdtem Aqua
c cx extrmfecus cor^i accidctib. 6.{ Aqujc omnes Ipontc nafcentes caJidæ funt
Ariftot.authorc S^yc Aquarium quid cifct 4^.^ Archigencs fuit Had.Imp.
archiater. 1 9 i.f Archimcdcs facpc figuras mathcmaticas in corporc vnfto
dcfignabat ^i.d Ariftotelis fcntcntia dc gymnaftica Sc p.Tdotribica, 10. d
Ariftfentcntia Jcartc gymnnftica. i^.a Ariftot.fcntcnti.idc motupoftcibG. 2
2i.a Ars gymnaftica,GaIc.fcntcntia,cft maxima BUs £jcult^^s confcru;itrici$ y.b
Ars gimnafticn qb. na rebns pficiatur. ib^ Ars gymnuftica quouiodo fcicntia
aGalc?' no vocctur 10. d Ars gymrtaftica quid nam circa corpus humanuoa
operctur 12 f Arsgymnaftica ad boniJ corporis habitum a cquirendura, ac
finitatem conltruanda maximc j^dcft muitorum tcftimonio.i^ Ars gymnattica
homini cft naturalis. 13.C Ars gyninaftica quo tempore inccpcrit i r*
b.c.d.& quomodo ord/ncm ac regulas ac ccpcrit i5.c. c Sis vtcrcntur 6^,c
Athlctx quo n lc a Pbto voctntur. 6'j.b Aihlctaruni vii^ns ratio.qu.c c^ct 7iC
Athlct» cur pjllidi fiant poft bborcs cx Arift rcntcntia 74 c Aihlctar a Vcncrc
pfu^ ahftinucrunt. 7 5 b Aihlcrjru xgrjruJincs fccundii G.il. 7^ J
AtMct.cymn.^njca raltationcs habuit. 85. a Athlci.v amlnil :tionjb. no
vicbjniur 13 rb Aihlctr sducrfus palu fc cxcrtcbani -a AthlctT c« fpiritus
cohibitionc nonpaiu auxil j capicbant M4 J Athlctacftatim po{\ cxcrcitationcm
potuin vi?abjnt,& qua dc CJufa 124 d AthJctx frcqucni.rrmc vtcbantur putilbtu,luc1a,&
Pjncratio i4^ d Athlctar olkntationis ctiam gratia fpiritu rctincbjnt u^f
Atrophia bborantcs vocifcrationc libcrun Tur *Sic Atrophiam gcftationc curabant
Thcodorus Prifcianu>,& ArcixuN ay^.d Attoniios aliquo ftuporc Actius
oca.itiunc curabat Author huiusoperis cur dcgymnafijs fcribc c fibi propofucrit
7 * /uditus f .iriiu rctcnto mclior fit 179 b Aucs in acrc fiarc apparcntcf an
aliquo mo do moucantur 1 ^ 7.3 b Aucrrois fcntcniia dci;squi cxcrciiationc
dinntiunt iP4C Aucrroisrcprchcnditur, qui ccnfuitmorbofa corpora quoudicad
fudorn initiu cffpcxcrccnda ^^9.c Aug Imp.lci;cfjnciuit,Tr militcs cduccrcn tur
ambuljtum in mcnfc ^ i^T C Auc.Imp. fimpodl" qnq; vchcbat. I77 C AuKufius
Impcr.foUcfccxcrccbat, et qua dccaufa .^y^ Au^.Imp. in finc dcambubrionis
fubfultim currcrc vldcbatur et qua dc caufj.i W c Aup Imp.
coxcndicc,fcmorc,&crurcfini/tro bboras ambubtionc in li.ircnama «invc
pfuudafccxcrccbat,&quo. z6^.f (jymnAlitcA, Aup.Impc. poft coenamlcaica
lucubratoria vtcbatur Z99.^ Aurcli.inus Impcrat. thcrmas hycmalcs in
tranllybcrina rcgionc fccit lo^.f Aurium dolorc p.iticntcs lufta Ixdit.a^^.C
Aunumdolorcvcxaios gciUtionc Galcn. Tral. et Actiui curabant i.b Bjlucoru fitus
fcJm Vitruuij Inlam . 43-f> B.ilncoru acr cxtrinfccus et intrinfccus.ibi.
Bjlnca multum calida Gal.icmporc in dcfuctndincm abicrunt 44»C Balncorum
magnitudo,mobilius,imroobi~ liias.figura ibid. Bjlnca non cundcm fincm habcnt.
4Cf.e Bjlncis calidis .tcpidis,& fngidis antiqui diucr fa rJtionc vtcbantur
47. b B.dncum rcs qujdr.'itjrij cur vocctur. 47. c B jlnco-um hora qux fucrit y
o f balncj fcmp antc folis occafum claudcban tur,ncc vnqujm anrc.iurora
apcricbantur jntc AKx.Scucri Iinp tcmporj 5o.f Bjlncis ;'cnfi]ibus Afclcpudcs
in xgris curandis utcb.uur. i^^.f.d.a ScrgioOrata funt inucnta 177.*
Bjptilkrium jn balnco qiiid cffct, 33?. C Bcll'iro; hron fuit cqtatiouis
inuctor 167. c Bigis PlJio animjs airimibuit Bi^ix in pub facris frcqucntilli
ncccriaucrunt ibid. Blandi Forliuicnfis crror dc thcrmis ly.b Botubrij I
gymiufijs botulos vcdcbat.^4 c Braclua,dum quis manibus vjcuis currit,
quodjmnu>di dt didi -wccul us loi.a Cyrws rcifurumRtx ct oris laborcs magnopcrc
xllii: juit K.d Ciliuscrai vchiculi fpccics 208. c Cbudius C.tl.vcliJtulo
vrdiquctcdo primus.fc i|u..iido cinfus 172 f Clauduslnipc H.npt>cii lil cjio
fuo conccflit,vt |> vil c JtN n iPi i ni pt ftjculatic nc cur;bat Arxictus
24C.d et \t cifcr; iicnc. 281. c et cxcrciiatK i:c jmcr n ) rios,Iaiiros, et ih)nun>f-6a
Coitu VI tri vcfpcic rcn bi nam cr-i io.f C6tc6ioncm In-p cdit cxcrciiatio cx
Frafiflraiifcnftrtia J5>i b.c Conct Aio^ a ijuictc, et ab cxcrciiaiicnc
mtdcratt f-^a multum iuuitur. 192. f Ccnccciucics c.fliculicr vocifcrai:onc iuu:;niur
281.C Cf niflcriu i pal^flra vbi ra crat 20.f 34. c C61ctuai.u.i n (d:cjrxpaiJ
aqbufda lola digna tidttjVt ncic mcdicjr» ncUt 5.C Ccnfcrujijua n cdicii ap
pais a cjuibufJam in trcs paritstfl diuifa 6c Confciu.niiua tcf fiiiucnti.-.
quatuor nominibus a n cdicis cc mprchcnduniur. 6,( Conflartini Impc
icmporcaccipi irtscdo ccric^pciiint ifcSc Ccnluciudo nopra cx paiic conucnit nalur.T
txcrcitati corpc ris i>8 c f Cofuctrdirt pn.uiiic'» valdc Ixdutur.ib:d.
Ccnluciudo n .2d Coipori» hibiiusab cxcrcitaiioiic coniipruaiur ^ i^ic Corpcris
virtuic* pcr cxcrcitaiioncm forticrcj fitri et opcdititrcs i^2.f C( rporis n (
n l la pcr cxcrcitationcm fir* mitatcm &i robur accjuirunt. ibid.ii^^.cl
Ccipons hjbiiusab ot:o dcflruitur.i>2.C H7C Corporiim tria gcncra a mcdicis
confidcrantur,& tjux 2*4 d Corpora argra an aliquo pafto dcbcat cxcr ccri
105-^ Cotpora Gcc2 motibus lcuibus et raodcrans vti pt flunt io6'( Corporib.
c-hdiN et ficcis null.T imodcratat (xcicitaiiocscoucnjut 2c6.f 2 i 5 b 22p.C
Corf oribus fripidis et ficcis cxcrciiationci icmjfia-corucniunr. ibid 115.C
x^od Corpora, t]uoru vnu mcmbi u intcpcricm paiicur,(]uomodo lunt cxcrccnda.
207 a Co;pu* nulJu tjuauismtcpcric laboraNdct vthcmcti cxcrcitationctxcfccri.
207.b Corpcracb malam formationcni morbofa, qu(.modo luni cxcrccnda . ^^]^*
Ccrpcra in nun cro n.oibofa cxcrcitationibus vti pofluut 208. d Corpcra
zpriiudinc in fitu laborantia nulIt. ocrcjtationis gcncrc vii dcbct,& cjua
(ic caufa /^'^' Corpoia valctudinaria ^ n3 fub fc/m huV 4 itts t. Hi>
au^oris fnhm pfit: coiuiiicre. ioy.a Cor^ora rciiiun ciir niuica cxcrcaiciita
gencrcnc iio.d corpbra femim t]iiibi!s exercicacionibus vti debeanc zio.e
corporum f.inorum differencias multasancitjui medici conditucrunt 2 1 i.c
corpus perfeda fanitate prxditum potius mente confiderari poceft,> quam re
ipla inueniri ziz.d corpora multa temperaca in ftia regione inueniri dixit Gal.
ibid. corpora cominuniter fana difta excrcmcn ta quotidie gcneranr,fe ob id
excrcitatio nibus indigenc ibid. corpora frigida, vehcmenter, &multum
exerceri debcnt zi^.f corpora humida excremencis abundanc, et ob hoc mulca
cxercitatione indigent,ibi. zzy.c corpora humida .1 labore fufFocari^hæc AriItocel.
fencentia quomodo ficincelligendaconciliator exponit ibid. corpora in æftatc
potms, quam in hyeme funcexercendæx Anft.fententia.izo.f corpora quibus
temponbus finc cxercenda &locis zzi.e corpora calida et humida moderatis
exerci tacionibu» indigenc ibid.& z z corpora fngida et humida mulcis, et vchementibus
exercitationibus mdigcnt ibid. et zjo.d corporaabijrde,c]uadoq, lacdutur,
qhdoq,' iuuantur,proucinisapplicancur. zj 5.a corporis carno/itas mulcis
cxcrcicationibus remouctur Z38.C corporainduto minusa fole calefiuntfccu duin
Arilt.rnlam,& qui dc cnufa z/z.e Cttrpora luxara tum hominum tum quadru
pedum nocando in arcus fjcillimc rcfti • tuuncur 3^54^ coriceum in paL^ftra
vhiham crdc.zo. f. et quidclicc zp.c.87.b corycus quid cfTct cx Antilli
fementia. 8^. e. ioi C.Z4Z. d cornarius corycum malc follcm intcrprctatus eftm
Hip.conuerfione 33. c cornarius malearguit Budxu. 1/ 8.& i ij) coxas
debilcs faltatio coufirmat 1^0,6 coxis cx Hippocfenccntia equicacio eft ini
mica 25^. a craneu gymnafio apud Corinthios. 1 8.f craffi luando cibu
dcbcncrumere. ZZ3 c cmcn mediareruus hornbili q^uod^ uioibi genCre
captusfiiit,quo carncs ab oftlbuscadcbant J.a cracin*' poeca cur faJtator fic
vocatus. loi.b crepacuras patietes faJtu dent vitare.zjy-a &dircun. Z5:8.c.
et /piricum recentum. zBo.d quomodo fiant Z84 e. f criptoportids antiqui ad
deambulandum vtcbantur,& qua dc caufa z^^j.a crifijafii forma ex Oribafio,
quasnata fuerit. KJ^z.d.eius vciJicas zc9. h crico mcdicus Komar fub Traiano
floruit • Z4f.c crudos piJæ Jufus Jardit 243. b crura infirma fdtatio
corroborat 240.0 crurum vlcera haJccre Gahcurabac. z 5 ^.e cruftuJari; in
gymnafijs cruftra vcndcbanr. 64 c cunisquomodo in ægris curandis anciqui mcdici
vccftntirr jyS.e.^oi.b curatiua mcdicinæ pars ob neceftitate prius eft inuenta,
et a quibufdani impcftura quedam dicitur J.b.c curz fjnnm corpus conferuanc ^.f
currendifaculcas a natura daca cft aninvalibns ijya curfus ccrcamcn
Elciinfticuerunt iiy.c currcns ab ambulaiitc quo diftcrac. z y i. a currcntcs
hycmemigis rigienc ftautibus, &quadccjura zzo.f currentium fpiritus anheJat
zjz.d curribus faciedis marcria apta e abies.iyi.a curribus manu dudis rebricitantes,
vt inquit Herodotus, vtebantur et quancuni fpaci; pci ficerenc 171. e curribus
ois gcneris fani vtebantur. ibidi" curribus tcais principes vtcbantur
potius, quaHi npcrtisantiquitus ibid, curru tcfio Plinius iunior propter oculorum
infirmitatem vtcbatur ibid. currus niulta apud antiquos crant gcncra, et q et quo
rimilia,& djftimiha erac. 1 73.^ curruhs vedatio ab Eiichthonio cft inuen.
i7i-a currulis vedatio.ipud mulieres Romanas in maximo honorc h ibcbaLur J^i .b
currulcm ve»ftationcn) R' m.mi mulicnbus abftuIerunt,ob nimium luxum, poUca il
lis rcftiiuci uiu,& qua dc cauia ibi. cwrulis vcdatio jpud
gymnaftiLosacftimata erat 171.^ currus duarum rocarmn antiquitus erat in v^^i»
171.» currus quacuoi: rourum Phryges muene(uat ibid; Curcus. Currus fcx rotjrG Scythac inucncrunt ibid.
Curiustoimacl^ vuiia ibid. Cui uu ccrtamCm ludos oly mnios quando htinucaum
i^ic Curfor i]ui lic cx Ariftot.fcntcntia. 70. d CurluN G^l. rcntcntia no parQ
cofcrt ad i\ nitatc,& bonum habitum. i i5.c.245>.b Curfus t|uis motus
lit.io i.ccius vtiiita',& i4y.c.&infra. Curlus trcs funt fpccics cx
Antylli fcntcnIi6.f Curfus apud vetcrcs Grrcos cjd fit. .b Curfus omnis
fcbritntibus nocct. 149. c Corlum pro vcrtiginofis curandis atqi cpiIcpticis
Arctacuslaudauit ijo.d Curlus circulariscrtcctus cjuifint& omnino rcpudiari
dcbct ibid. Curlus co$,t|ui fungos comcdcrunt, et qui a rcriptionibusnfti
iunt,iuuac iso.f Curlus quo rcncs ixdjt,& luucc. ibiJ. Curlu non in pulucrc
fa«fto faucium intcrio run: cxulccratiocuratu. ibid. Curluspcdcs et crura luuac
ibid. Curfu^ qua dc caula cx Anfto.fcntcntia ca putUdac zT*'dCurfus a quibus
vitari dcbcc lyi.d Curfus inpoltcriorafjclus quarnain auxilia cx Aniylli
lcntcntia corporis partibusprxUcc iji.c Dutius pcracdiuia, et dccliuia
difiircnuac Cu! fu^ corporc nudo faftus quid c/Hciac . Curlus nuo tpc magis
Gtfacicndus. D DArcs apuJ Vcrg.ccftu
valuit. irr.a Ocaaijulationis vtilitas. c.i^y. pcr totum capur. Dcambulationib.loci apii qui
fint. 16 3. b Dcainbulatio multa^ habuit (pcs c et infra. Mi^.c Dcambulaiionc
qh vti dcHcmus. xtfc.d Dcainbulationis ctfc ftiis qui fint. ibi. Dcambulauo
mcdiocriscit magis in vfu,& quxfic Jbid. Di amtiu!ationc pro inrjnij,&
afthimatc cu randis C^l Aurcl.vicbaiur itfo.f Dcambulationc proidcricis curandis
Archigcncs vtcbutur ibi. DcamboLtio pauca quibus nam conucniat Ui d Dcambulatio
cxtrcmis digiiis fafta lippicn nbusconfcrc 26 3. a DcdnibuLuoDUin dificrcntir,
a loco liiin- pt.r qux fint z(ondcrit. 187.C 307. b D;orcu.s aducrfarium vn^uni
et finc pulue rc lupcrJUit 33.^ Dioxippus aducrfarium un^ura, et finc puliicrc
fuj)pcrjuit ibid. Dilius quot ngn:ficjt.& quæ 123. a Difci cxcrciuciu fuit
antiqua. cius vti litas xj7. b Difci figura qualis fucrit 125. c Difcus
tobuftjs corporibus conucnit. f Dilci cxcrcitationc loco pcrg itioni.s,&
plilc botomii, fi quid impcdut, vti pofrtimus cx Gal auihoritatc 257.C
Difcobjli I2Z Dilcus a ijcuhtiouc tum in iuuado tum in Ijt Jcndo p.irum diftcrt
ibid. Difcus ab haltcrc dirtcrt D(»ictibus vjrius lcrmo fiibucnit. 283 b.c
DoIichu>cui(us quis fit ii^.e Domitianus Inipcr. laculationc cxcclluit. 13
i.b Domitianus fmp. locum pro vocis cxcrci- tJtionc inltituit 1 5 8 c Do: fun)
dilcus . o: tobor.n 25 7 0 Dorfumdcbik- h. bcntcs crc^ti fiarc noii
dcbcnt,& (juadc caufa i69.b Dracunculi cu ca ci tira et br.uhia multis cir
ca marc rubium Jpparucrunc,& quid fa- ccrciic 4.t* Dropax I. Dropax qind
fit 213.C Dubiiaricncs duac circa cxcrcitationes or- ta? foluuntur 102. f
Duellum a quo (itinuentf:,& cuipugngan tiquorum generi refpondcat i/f^a E
ELxothefium in palcftra vbi nam eifet Il.d. 2C.f Illeborum qui fumpferunt
geftationc inle ftica fada iuuantur. 2^^.a et in lcdis pen filibus. 301. a
JElcphantiafjs Acgypto famiharis quo tcm- porc Itahs innoiuit 4 Blcphanticos
vfu coryci Argtcuscurabat. C.&
vociferationc.282 c. Cclfus de ambulationc.26 j.c. Afclepiades gcftatio nc 2^6.
f Elcphaticos natatio maritima iuuat. ^o4.d Entelkis apud Verg.ceftu v.duit. i
j i.a Ephcbus Athcnis lcrpcntem pufillum, et Ibtim ambulante cfi feniinc
cmifit. f.a EphiEbuminpalcltra ybi nam crat,& quan- tum 2o.f.24.e Epilcpfia
jnfolationc modcrata fccundum meihodicos cuiaiur 271. c Fpilcpfii gladiatoris
lugulati fanguinc cpo- to recDiicirm quofdani curaiur 275 b Epilcpfia /pirmi
rctento C^l.Aurel.autho- re non curatur. 280. d Epilcpfia quo pafto
vociferationc curciur 282 e EpilepfiiE vthiculo pcr lonf^a via vehi non conducit
C^I.Aur-cli .luthorc 2^7 c cpilepticos gclUtibnc Gal.Tral. et Æt.cu- rabant
ibid. epilepti.curfus vchcmcns ex Thco Prifcia- ni li ia Iibcr.n. 2So.e et loga
et rcdaam- buiatio tx Cxl.& Ccl.authurit 2>)2.c cpilept. A £ius curabat
n^ancu gcfticulatio ne.24 o.d i.Tdit de ambulatio. ifi.a.e cpilcpticis Aiu)]Io
auihorc nataiio omnis obcft 304. c Cpifcyrus lufus quis 8j cquitaiio on fit cx
rcitatio 79 a cft motus Uiix us fctundunj Gu c. i^o.f ipi.d equitatio q.d
cfficiat et ciu.s inuctor. 167. c lcnip in h(jnorc tll hab:ta ibi. et 170, d
cius vtilitaic.v,& dan na. i^i.c.f cquitutio (ucculfantc cquo fafta qu
dcffi- ctat 2i?5.b cquitntio pcr afiurconcs cquos fuda qiiid ctfici.it ibid.
cquitationis pcr gradarios ccjuos L&x cfic dus 1^3- c cquitantcs
curaliquando lacrhymas em/t- tant 2^4.d cquitatio an fit geftatio ibi. erafiftratus
mifiione fanguinis e mcdicina aufcicnda,atq.- ctiam oem cxcrcitatione inutilem
ad fanitatcm iudicauit i^i.b crafiftrati r6ncs,quaiuor qLus cxcrcitatio- ncm
inutilcm cffc ad fanitatcm dixit.ibi. crafiftrntus per inedia trium aut quatuor
dieruin nniltos affcftus curab..t 15 3. c crafiftraius eft damnandus,qui multos
gro tos dcambulationibus poft cibum cxcrcebat crafiftrati loncs foluuntur. bid.
et infra. c erafiftratus malc a C^Iio reprchcditur . paralyticos de, mbuhtionc
in locis harc nofis f.(^a cxcrcendcs ludicabat. 26^ £ Err.fmicrror 154 f
crcftum Ifarcan fit cxcrcitatio.i^^.f. vtih- tas et nocumenta 16$ crcdi liatcs
quodamcdo mouenrur. .C ercftumftare antecibi fumptjoncm quo- modoiuuat ^. c
crcdum ft:arc multas habctdiffercntias, et vndc capiantur i6p c creftuni ftarc
poft cibos fumptos quid fa- ciat crichthonius currulcm vcdationem inuenit i7ia
cryfimachus mcdicusad fingultnm curan- du fpiriius cohibitione vtcbaiur. 1 j
^.e cfculcnta lu cibi tum rcmcdij caufa a:grotis txhibcntur ^.f curhorbus lubas
regis medicus,& Antonius Mufa fratrcs vfum aqux fngidx poft bal nca caiida
nionftrarunc 47 b curipidis fcntentia dc athktis 7 i.b c cxcrcmcnta diucrfis
modis e corporibus au fcruntur ipo.f&infra cxcrementa in corporihus detcnca
multas morborum fpccics gcncrant. I5>2.c. i >.b Cxcrccntcs fc fuK Cdc
m.igis incaLlcunt ciaicffcntcUjqu^ n qui luoucntur, fs: ijiu dccaufa ibiJcin
cxcrcmcnca in Iiycmc cur paucagcncrcn- tur 21 i.b cxcrcitatio cx mcdicorum
fcucntia fcm- pcr ancc cibu n a lanis fic-ri dcbjc. cxcrcitjtioancc cibum
dupliccm vtihracc aftcrt 2i2.f excrcitjiidi tria dcbcnt obfcruarc 1
cxcrciiationis fadx poll cibum nncnmcn- ta,qu.t fint .ii excrcitacio non dcbct
ficri vbi Itomachns cil valdc vacuus,ir(ium hoaunu n quant.i clfc dcbcat,&
dcoilium ibid. Excrcitatio fcnum minc^r cfTc dcnct quim, cum luucncs clfcnc
ibidcni Excrciiatio hycmc fada'citra fudorcm ficri dcbct Excrcitario ucre fafta
vfque ad fudorcm fic.idcbct ibid. Excrcit.it o Autumno fafta minor cffc de- bct
ra.quar xlbic fit ibid. ExcrcitJtio iiulfuccorum qu.T, et quanta c(fc dcbct
2jo.e txcrcitatio immodicj oibns nocct. 2 3 o.c Excrcitaiionis jmmodicjc fun.i.
ibid. ExcrcitJtioncm luucncJ quando dcbcant incipcrc ExcrcicJtioni pcragcndx
qui modus cft adlitbcndus ibid. Excrcicationcm viri quandodcbcant inci- pcrc
ibid. Excrci- Excrcitationem antequam incipercnt anti- quiquidnam fjceient
ibid. Exercitationem Ifatim poft cibum nemo dcbetmfjpcrc f Excrcitatio prius remiflTe ac
debiliterincipi dcbet,dtmde paulatim jugeri. ij^ a Exercicatjonis particularis
cognitio, fiue vniuerrjlicoonitione,null.im aftert vtili tatem,& conira
a34.e BxercitJti ibtmi poft excrcitationem ve- Iks niadcfjdas debcnt dcponere,
&in loco tcpido et temperato *33 «b Exercitationcm anctijiiam quis
[incjpiat, quid nam faccrc debcat ^33*3 Exerciiati non ftatim poft
cxercitationcm debenc quiefccre, ncc cibuni aut potum lumcre z^^.b.c
Excrcitationis modus Sc ordo totus .itK)nc incjuibus morbis cunndis A •
(clcpiadcs vicrciur 295 c.& infra Gclbtio ui nuripcrcurbato ofTinino fu-
gicnda,bid. GclUito ia iTiari traquillo fada quid cifi • ciJt ibide.n
Gclhtiofine additionc acccpta quomodo ab authonbui capinur i^T-a GclhtK)
vchiculo f.K^ i qtiibui conucnut, 5c quibusnon conucniat ibi. Gclhdone in
qutbu^ mor bis curardis G.il. vrcrctur 297 c et infra GclUtio morbif diuturnis
prodcll ibid. Gc ihiionc lcllj,5c lci5^ica fj {gfli yti pof (unt morbu iam
inclinjntc jco.c Gcliationi^ in aJto auri fadar cflfcctus . Gymnafta nuHut
antiqucrum fcriptorum fulficicntcr tradiuit 7.a GymnaGa qur njiii fucris : Gymnafia
quare » et a quibus pnmum fint inucota ibid c GymnaliJ dicbus feftiuis magis
frequcntata crant,& quarc a
Gymn:r:iim cui jntiqui Tibcri propinquu ctfcccnnt 4oC.ri.nLcntia dc houmie
co.iicUcntc,& nonlaboiaate i^i^ Hipp.patn.i cemperata fuit Hippo.iudicat,
Ibhs r.idios capitibus humants m i^nasnoxjsalFcrrc 26 6 e Hippo.Hcrodici
Scly^nb: lani difcipulus aricm mcdicjm illultrauic 2.d.4'i.c Lsboribiis
ir.:ifluctos aliquando cxcrccrc dcbcmus,& qua dccaufu i^^-^-^yO.S Laborc^
mcdcrati quibus nmcorponbus conucniant 21 5.b laborcs vchcmentescjuibus nam
corporibu^ conucniant ibidcm Laccdcmonjj vcnationc fc cxcrcebat 187. c
Laccdimona? djmn.at Ariftot. cjuod pucros niirijs liboribus affligtbant. 2 28.f
Laccdzmonuno Jcxcrat, ne in balnca pix inferictur /^4.rbu Ijbor.intibus ohlic
261 d Lcdi apud anti(]Uos varij crant 5 8 b LcC^lus fulcra mobilia habcns quiJ
fit. 1 76. e.joi.b Lc^lis pcnfilibiK pro ari^mium cxcrcitip antiijui mcdici
vich.intur. 17. .d.quid c(rcnt,& quomodoficrcnt joo.f
LcdispcnniibusjCelfoauLhoie, quando vii dcbcmus ibidctu Lcftis pcnfilibus
gcftiiio f.jifta tam antc cibum,i)u.Tm a cibo prodcll ibid. Lcftici qujrc ci\
inucnia. ^ . a. &• quot numero /crui ca portarcnt. 1 73. c et inf cius
vfus. lyS.f et 2y9.b Lcc^ica pcr vfbcin gcftari lilcrtis crat vctitum LcOica
noftra cui anticjuorum fcllccorrcfpondcat I7y.3 Lci^ica in languciibus aniiqui
mcdici vichjntur i7^-b.2yj?.b Lcclicaa fclla diffcrcbat i7J.c.& 2yp.b
LcCtica muhi vfus apud antiquos firit. 2^8 Lcfticj,in cj (cdttcs.cjn.i vii
polfiiit ^j^^^.b Lcd^uh pcnfili) agitatio quaudiu ficri dcbcat I77.b Ledionis
fpecies,& caruni ad fanit;tcni vlus .285.2 Lcftio quomodo ficri dcbeat 2
8y.c Lcclionc rcmilfa polt cjborum fun.prionc vti poifiiirtis ibid et inf.
Lcnti laborcs quibuldam corporibus ronucniant 2if.b Lcilurgica fcbrc I horjnies
in Ic(flica dccuml cntcs vchcbjniur 2^p.a Lcucophlcgmaiia corpus totum
dcturpat. 107. b Libcrat .i morbo, ijuid /ibiauxflio fucrit,' tabcUuI s
notabaiit, ac tcmpiu Apoiiinis dit.Tl)ant 2 d Libarij in Gy mnafijs liba
vcndchant. 64 c Libcrtis c.it intcrdi^^um quominus pcr vrbcU' ItftJCj
vchcrtniur i74 f Libcrdc ji)l€2 prope paludcs& rtagna, et huiuiuiodi .nlia
funtuula 2i8.r X-oca pro|)e marc ad Mcridicm,velOcciden tcm fpcftantia lunt
mala ibidciii )Loci ad cxcrccndum apti funt tres conditionc.s& (\i\x
ibid.& 2 i6.f Locorum vis cjuantumpoflit 215. c iofus, Tbi uocis
cxcrcitatio ficb:^t, Luduii) cur intcr
nthlcac.is exerciiationes cnnmeraucrit hniiis opcri^ anthor 88. d Ludi B.iCiho
dicnti ctc7xo'A/A di^i I2i.a Ludi matutinj qui cfunt, et qui magui 64.
c.&^5«a Ludoru victoresr,uo honorarentur irb.c Ludajpræfcdus,& eiusonus
^o.f L^^d fincs trcihabuit lof .a.quatuor modis fieri potcU ^ 24*.e f Lud^fjriæarcis
au^orCs,quifuerint loj.a 115 c Lud^im G.ilcn.artis gymnafticæ minimam partcm
c^ic ludicauit f.cius jpud antii)U()s
matnus vlus fuit 244 d Ludam noltro lempore cx^rcent rullici, quoinodo apud
auticjuos aihktx excrtcbant i44.c Lufta vchemcnter, et corporc crcdo fafta quid
corpori pr«lK t 244. f Liida habentib.crura d( bilianoccc i4^.c LuCta cjui
rationc pefton uocet 2 4^.c Lu non vencfic.i,& quomodo 8.e Medicina!
cjuando opus non cr.it i.b Mcdicinx jurtes, cum Imt duicrfap,diucrfa cti.Mn
nomina fcrtii.T lunt j b Mcdicus quomodocorpus hununum co«fidcicc li.C Mcdicus
I « M I w w Mi M W u I McdioKcft artifcx trcs fcnfaias iraftans 2X1 d
Mcdtcumcnta «luofdani luuant, quofiljm Kxdunc iif6.c >1cdi.jltini in balncis
c^d faccrct 30. c 6^.2 MchncholicosiuCta 1 hcodorus Pulcianus curabjt i45'3
^lclaniholici, dtim lcgcrcincipiunt, ^ur lomno capuncur t^6.d MdanJiulian» I I»
odcrui Piifciai.us, et Arccjtu^ gclbucnc curnbant i96.t Miichior Cuilanpe
baincu cr^nt lici%& i]ua rjiK iic j*d Jdc nfa \ Icdi lin.ui a-)ud antiijuos
parabaniur 56. ( Menlhua ranicatcm corrunipunc 48^ Mcnftrua fdliixs cuocat. 2
M* ^ dcambuUcto * 26or.t^3.a Mcntagra x^riiudo Plinij .xuic noU^ mnotuit 4f
Mctforcs ciuayccaufaa uiAu iaordinato 5: prauonon la.djncur Mcthodi vniucrfalcs
cx Gai. fcntcncia nifi { .iiticubribus fpcculationibus lungan tur parum luuant
i8y b Militaris diidphnx cupidi gymn.i/ia ingrcdicbaoiur 2tf.c Milo Crotoniata
f ir robu(li(Iimus. 67 2 NatJtionis
locui c^uid fit i^i^c et 184 ^ cius f^Cviti S^i. N.tacio ijuibu-da
argritudinibus cx Aniylll lcuttntiJ,&: O-i.o nucnit ib^.a.ib^.C Nataiuri
i)uid agcrc dtbcot,antC4uam natcnc Nacatio inicr cxcriitationcs numcrai 18 j.a
Nacationcm cur anutjui addifccrcnt ibid* iSj.a.^f 3.b N:.t:uo i l^uuio f-^a
fomnu inducit So}.c Nacatjoncm in ai^uis fpontc nalccnubus fa dani Aniyilus
iipprobac 3®3«c Nat.tio pcrnicioliil ma i]uz fit jc^.d Njiariolub Dio fjCta
cjuid c pcictur C N..CJC10 fjcihus in mon cjuam in iluuip iic Aniijuihorc
ibidcin Nacacio cahda indurata cmoiht, et frit,cfaaa calcf-CiC &: tius
nocuincnca 304 f Nacacio (rigida caiorcm nacurjlc validum (Hlicir,&
conicdiou( n) adiuu.t ibidcm Njtaiionc frtc]ucnti, ii ^uis viatur, ncrui
ixduntur .3?^»* Naiuiar caijdac fircundum Hipp. cjuiciccrc dcbcnt i96.( Naturar
hon.inum adco diuci fx funt,vt oc mo .Jtci I j^iorfu^ iit limiiis ly^.e Narura
coijoribus lioliiis mcatus muitos curdcdcnt 152. c Naiun» calidis cjuics
cmucnit 206. t N. u luatio an (it cxcrcjtatio 78 f Nauigaiio «juibus nioibis
autliorc Auiccu* X fiotit. proGt ^ 3oa.f.i7P.b N.iuigitionis modus
valctudinanjs conucnieris qui fic cx Herodoti lentetia 179 c N.iuigitionis
fpcciesliinc mulcæ, et qune& 175? C.301.C Nauigacio pc^ flu nen fact i
minns perturbacquam qu^ per ni ire, Sc quare, quibufdam murbis conueriiac i8o.d
Nauigjtio incer cxercitationcs ab Antyllo numeratur I7y.a Nauigacio corpus
raouct,& pcrturbac ibi. et quare i8o.d Nauigjtioncquinam vtintur jbid.
Njuigantes Ciwn mjgiscolorati ijs, qui m paludibus dcgunr,& qua de caula 1
8 i.e Nauig jtioneranii> fjiftjs cfl Anneu Gallio fangainem exoucns 17^ b et
^oi.e Naumjchia: cur a Po^.Rom.iint inftitut e. 180eNe)iei ludiapud
Cleonasagebmtur ly.b Ncphretici Trdl. rencentia icdtica vii pollunt,& qua
de caula . 29-^ a Nepiiriticis njuigatio maritima prodeit . 303,3 Ncrolmp.
gymnafiaquindo; ingrediebitur,vtathierasccrtantes videret 26 c Nero Imp.muficu
cercame mftituit. i/S.c Nerolmp. ia lcvftica cum macrc quandoq'^ vehcbatur 299
c Ncro Jamina pe Aori iuipofita fubea caniicacxclamabjc ^60. d Nicomjchus
Smyrn.^cus uilde crafTus qua vu ab Æiculapio fic curacus a mmii illa crafiicie
207.C Nitro,& aphronitro fricabanrur 3 4.C Numa fccudum Plutar.
voluitadorationes fcdendoficri X59.b Numeruscxprimit rcru fimilicudincs. 96. d
O OCuIi lachrymantcs Irduntur faltationc i4o.e Ocuii lippictcs, et lachr-ymofi
d quantumuis mimmo motu l£duncur,quiete vero rccreantur. a.b Oculorum circumuolutioncs vertigine
lari^untur lio.d Pcrljp v;rtu\ rationcm, cxcrcitationc.n il'Iigcntcr
proti:cbintur i^S.a Pcrfis bborct lOr^Hiris Cyrus inditUiUnrc abi
luin.)tioncm.'»riu^nf c «tatis nrnimcntu 1x4 PotuLiicj (u ciui tu ii rciucJij
CiUia xgro iiscxh:bcntur 4.f PhcnmJa vjuiJ V vnJc diratur S^-f Phcrous d lco
Hyjctnc'iu intci fecit in^ c Philagnus nudicus pofluuium lcininis cicrcit
.iionc partiu * lupcriuruin cui a bat 147 c curluk Aiuyllus 190 f PhiUiiiv)ua
Pilx tMgonalis figura 9^ Tila p.igjnica iju.e nam cffct. ^4 d tudjtlt nauigations fpccics,«ia
Pilcjiorcsroanrini cur pilos rutfos habcac Pilcina pub.Romr vbi mm fucnt 1S4.C
Py.h.igoras c|uidain athleci» primui carncm cxlubuir 7x.f Pythagoras voluit aj
jratiuncs fcJcnJo ticri i b
Pyrh"Chiacfjltat'oi t im»,i Put.ichuv M ylc.i^* PhrV'»i)nc Arhcnicna d uc
5c p.r-r.uij'tc cxccll.v.cit, b c)ujm fc itJtu i i {*')' jnc »ci ercda luit. 1
o.d Py hici InJi Dwlphis j^cb iKur i^.b Pjiuaufi vc citcrjtion> luuantur 181
c I'1'roni lcnt. ntia dc aitc jvmnaflicj. 12 f P aio Ijudjr in v.Jcrcp. vt
mujicrcs nuJx cnm vins in pjl^lha cxcrccantur C Pl iio f .11 oiMfdjni Jthlcta
fuiC 7 1 .c l'lato uit Hip fcdacor 80 c Piato buJauir vc et pucri et virgincs,&
niu lic cs, et ho iiincs tam nuJo cor|>orc quainannitocx-rccrcntur . 116. d
P.aro knbcns llitum motui contrariu n n6 prorlus vcrj locurus cll H d Pijco
diCic njcurjs diuinjs cx motu et ijuic cc c onftjrc ibid. Pi.iuti vcrlus dc
ariticjuorum pucrorum nio nbus in p.iiaftra 29 b Plimuv fciibjt aihlctas
alitjuando coitu vti iolitj iuniori-i ctercitatio ^ fiicrit. zii.d Pilinms
miior diim vocc ik it >m^clio Uboraret,lc«ftione chra liberjciis cft zSf.b
Plini us Co^cilius vchiculo gcU.ibac. zyo.b Plinius Romac Sclla vtebatur, vt
intcr cundum rtudijs vjciret i99.c Plmius lunior corporis (anicatem ven.itioni
rcfc-rebat 1 8 7. c. 3 07 c PoJalirius vcnationc deleft.ibatur i Sj.a Podji»nci
faltum dv^benr fugere. i n»3 trochum 289.C Pidagrico. Icnes et rcmifT* iuuat
deambula tio,5t vehemens I«.iit z^^i.c PodjgriciTral. fentcntia Icdtica vti
poflfunt et tiu.i de caufa ^99.\ Pofis fecundum Simonidcm eft faltatio loqucns
96. f Pompeij magni exercltia i i^r.c Ponb nau.nachiarius quarc fic vocatus flt
. Poppca Domitij Nero. vxor, quid faccrer, vt cutis candorem acquircret 1 7 . A
Porphyrius philofophus carnis vfum cur prohibuit lyj.c Porticus tres extra
palacflra quomodo di* fponerentur zo.i Porticns erant partes gymnafiorum
piincipa les,& quomodo fe habcrcnt 2 8.e Porticus Pompeiana ad
deambulationem ædificata Porticus in viridario Vaticano qualis fit . 135. A
Potabant veteres cornibus boum $$.h Pr«edo quidam in Pamphilia homincs pcdi bus
priuabat c Prandium apnd antiquos quij
c^fet r i-f Prafinæ fa£tioni maxima ciuitatispars fauebat i68e Prafini crant
una faftio Romana ibid. Pratinas pocta cur fi vocatus faltator.ioi.b Praxagoras
rcprchnditur, qui cpilepticos deambulationibus plurimis,& vehemen cibus
curare nitcbatur 26 i c Pracmia ccrtatoribus cur fucrint mftituta. 14 c M.A
PriapifiTJum p'\\x magnr Itifu Tralianuscu rabat.242 d.atquc •tem halterc
|i5^.e Prodicusacgra corpora cxerccri iudicabat. loj.b.propter quod ab
Hippo.rcpr chcn diiur 2 4T.b Prodicus valctudinis ftudiofifid nus fuit . iio.e
Propn^geulpalæftra vbina crat. xo.f.^J.A Propinatio iuxra veterem nrum', m
cohni* uio f^ftj cx Rh minufiano lapide $ Pronerbium in harcnani dcfcendeie
vnde fit ortum i6.d Prouerbium illud difcum ( fljuani philofophu audirc malunt)
vnde fitortum.z». C Proucrbiu Ne qras in ftadto dolic hu. 1 1 7-a Pjouerbium
trjnfiremeram ii^.b Prouerbium contra eo$,qui nec litcras, nec natarc fcicbant
idz.c Proucrbiu a mari et terra fumptum. 302.6 Pueraquam prxbcns ^6.b Pueroru
geftatio in vlnis nutricutn eft qiix dam ipforuin cxcrcitatio Pucn poft
H;ppocr. æcatcm podraga labor.irc incc^crunc propter ingiuuiem. 4 e Pucri
frcqucntifli.nc faltationi opera dabac loi.b Pueri muficam Pbtonis, et Ariftot.
fcntentia dcbcntaddjfccfe 1^0. d Pucri a ploratu ex Ariftot. fcnrcntia proht
beri no deber,& qiia dc ca. i/^o.f .6 Pucri Gal tempore in aquispueriles
ludos exerceb-int 183 b Pueri vfque ad vigefimum primum ætaiis annum labores
muJtoi indiffercntcr fer^ repolfunt 228. c Pucris perironf um aut fcrotum
fpiritu rctento rumpitur 28o.e Puellaj funt ex Piatonis fentcntia gymnaftica
bcUica cxercendæ 66.£ VucWx pulcherrim^ fingulari ccrtamine cer tabant 144.C
Pulmonc vlcerati,inculpati viucbantin Ly bia i73,,c Pugil quifitcx
Arift.fententia 70. d Pugilatusante bellum Troianum fuit in vfii iu7 b.fanitati
parum confert. 247 A pugilatorcs quomodo certabant 1 07 c pugilatusin
gymnaftica mcdica exi?uuin vfum habet "loS.e pugilcs vocabac veri nthlc f
fm Gal. loS.f pugilcs,& athlctT aliquand j in Deoru numcrum relati 7 1 /\
pugihuu imago i02.b pulueribusin multis cxcitationibus antiqui vtebantur,&
qua de caufa 236^4 puluis uim habet cmplafticam cx Galeni fententia 23 8. d
^u^ilatus nocumenta,qua; fint 247 c pu^ilarus fuit paruui LulUs in gymnaftica
mcdica d pugn.B nomcn plura fi.^nificat i4'>.f pugna, dcqiuhicaudoragit,
quidcflcj et quoc Qot eiuj fpcclcj cxOubafij fcnicntia ibidciv.&: X73.a
Fuona > mbracilu cjuomodo ficbat . ibidcm lOI. c Pugna tcK.rum quomodo
ficret ibid. Pugna firgului is tjm n t d«ficrct ibid. Puiinas fingul.ucs t
xcrccbant Ijccrdoics in Fcrp mo G.il.iemporc 14» c Fugna jdiicrfus pjluni
^uinam >tcicniur. 14 >.c.X7J.a Yiigna vmbrjtilit ubi i Cjleno budctur .
i4'.C27?b Fugns arm.)tj a Dcmea inucnta. 1 ^6 c Fu^nis fingularcs eiiani Romani
cxc.cc bant 14^5 d ibid. Fngna fingutarit rudibus armis fMi a NLn tu^^t^ crt
inucnta I4rb Pu!u:s in vn^^ionc quid prapftarct
j.a et 1 > 8.d. vnJc portantur 3 f.e Pyrrhus Ligoriu^ annquitatis
pcrrtifs c Fyrrhrchix U!talionc$ tjux fucrint,&^ S"^ laucntx QVatUans
crat mcrccs baJncacori data. 47C Quadrata corpora abcxcrcitationc quomoiio
iuu..ntur ^i^^ Q^ad. igx m pup. faais ficpc ccitaucrunr. 171 c Qii:^rtana
bborantcs, vocifcratio iuuat Qumqucrtio qui fit cx Ariflo. fcnicntia. 7o.d.c
Quotidiana fcbrc laborantcs in lcAicadccumbcntcs vchcbjntur a^y a R RAucnnj
Strabonis authoritate acrem fjlubrcm habcbat 7^.2 Kjiis fcntcntia dc vcnationc C
Rcncsdcbilcs I.Tdii faliatio 240.^ Rcit.cd.oruii omnium njtura eft, vt profint,&
abquid cnam c^ftcndant 1 51 a Rcnibus malc-ttcaisIuOa nocct 14 rc Rcnum lapiili
optimcialiatione otrudunrur 240 Ci54f Rcru imbefillitate, vcl feruore, vcl
\Kcrc artcC^i liliu vitcnt 25 5 J et dilcu. 2^7.c Rcnu.n jnfl.imni tionc
laborantcs crc^i ftjrc noo dcbcnt 169 b Rhjmnufi nu^ lapis, in quo fculpta cl\
fbrm.jTrKhni),3nti(]U!friinus 56 Khcforcs in palacitras ad difputandum con
ucn:cbant 20.c28c Res i6nc finis raria noU Cirrire funt 203 a Rcfoluti Tral.
fentcntia lcAica vti pofujir, et qua de caula 19^ a Rdpirjtio ctcbraium
ofcitationuin cft rcmcd.um a7P.a Ilcurdurcs in balncis qui clTent 50.^.63.«
Kigorcs f.iltatio atcct 240. d Kilu^ qCo fiji,& quid cfificiat 16 i.a .6
Konuni { ('liicmi oimhO ^yn n^ifia ad GiaB corum inntJiionrm ihuxctunt 18. £
Kcmjni in bulncis mulio græcis lafciuiorct Romani fuos miliies et mari et tcrra
cxcrccbant iSo.f Konunorum n^uliercs Varronis tcnimonio in cc dcni loco cum
viris lauabaniur. 48 f oppofi:ioncm J3 c Ros vim habct colliquatiuam, et idco
bibitus gracilitJtcm inducit 2^7 a Rot^ curruum Homcri icmporc ftanno or^
njbantur i7i.a RuHus tphcfius Romac fub Traiano floruit 145. c Ru.tati eraot
voa fj^io Romana l^S e S SAItantes pondera aliqua habcbant quorluiii 1x8.4
bjita^oria: cxcicitationis fpecicS|& cius diuiiio 81 Saltatoria facultas in
imitatione foio mrtu fjda confiliit fi6,£ Saltatio fccundum Simonidcm eli
pf>efis tjccns 96 f et inf, Saltatio vcra i mufica fccunduui Plutarchum
dcprjuata cli 97't S. Itjtioiiis inucntor quis fucrit 97.2 Sj/tationum diuerfa
nomina vndc fitoria» 97.C Sjltationis finis 100 d Saltjtioncs vbi nam ficrcnt
loi.b Saltationcm antiqui in conuiuijs exerccbic 10 I c SaltJtio qurqi
antiqiiorum ordine, ronc, et proportn nc indigcbjt ijy.b Saltaiio opportunc
fjdU inultas affcrt vtili. tatcs, cadcm inoppoitunc jdminifirat^ multa
dctrimcnta iionum prriiat . c SjIius viilitjs,»ntingunt, (]Ui Ic cxc:cucrunt,5c
ijua Jccaula 19 r A Somni pr«.tundi concodioncn» mcliorcm efficiunr.S: quj dc
ciufa ibi. Soao capiutur Irpc mtctc fpcculatcs. Somnolciiii ciir fiiu
dccolor.jti i44-5i.c SpiMtus cohibmo »'jciat •
} • a. cius rpcc:cs.i5} b.cim vtiliiJS.X78 d suibus conucniat cius
nocumcnia.ib d b Spiriius cc hibiuoncintcr c £tcras cxcrcita iioncs Athlcix
d«abus dc caufis vicba t«r, Snlcnis xgtitudinibus cx Aciij kiucntia curlus clt
vtilis no.d.f Splcnctu-oNgcf^..tioncThccdoius Prilcunus,& Arctruscurabant Spuni
apud antujuos m.igna infamia nocabantur et a nobiLum commcrno cxtrudcbantur, Spurma qua vi^us rationc Spurini nnJiOi fanitnrc cofcruaJa.Spura
corpuscxinaniunt StadiumgymnjfDspars 5*. Stanscxcfcttium ' Starc maio: ci.
corpori bborcm affcrt^.iua ambidarc,& quarc
Starcc.lcib.s3ut;..m.n.,d.gitis innitcn. do nihitn.li molcitumattcrt
»71.» StclUsdcfic.cntcsminromn,svidctcs.,uo „.odoabHippoc.c»ircntur ^n-A
Sccphaiuofuuinucntor togatx (altation.i StcVcoracorpascxInaaiunt
Scomichaccxgritudo Plinij rtaic aoftro orbi not.i f.iCta cik ^-^ Stomachusin
coqncndo dcbili» i falta. 10- nc corroboratur Sio.nachu n frigidis morbis
opprcnum cu- latcurfus ^^^-f Scomachicos fpiticB rctcnto Cxl. A'»r. cu-
rabat.i79.c.& vocifcratiotic i8i.c.Arcle pij gcftaiionc Stomach 1 dulorc
Thcodnrus Pr .fcianus, « ArctJTUs gcduionc curab.mt »bid. Scomachi .itK a;ombui
curandis gcftntionc Actius vtcb.itur X98.C Scomacho l.>borancibus vnftiones
cxcrcita tioncs,S£ vocifcrationci commcndat Oa lcnus . . »8'' Stomachicos
n.itatio maritima iuuatjo^ c Strii;ilcs balncorum quid cUcnt, et cx qua
inatcria hcrcnt 3'^' Siudia corpus confcruant fanum 7 A Sudorcs corpus cx
luniunt Sudor cft motu piouocandus,5c q»a dccatt Ta . Sudor finc motu
proucnicnf dctcrior co dt quj a laborcproucnit »53^ Sudor ijua dc caufa manus
cxcrccniibus cx Arift fcntcntia cffluat »47 c Sudor liccus qnisfucrit Suc
omjlocusdcrcincdioh.ncnaru et aru dinii.Aiigu :ti,qu.j fit mtciligcdus. 264 t
Suftii(i o'1's co.o ts fubcos ludicant a^i.i SurdtcatccaptosGjj.Tral. 6c Actius
gciU- tionc curabant ^973 a Theon Alcxan deathlccica fcripfic 70. c Th' rpiui
pocta riltator cur /ic vocatusioi. b Thv /Tcilus mcdicus Ncronis actatc floruit
. is^.a Theffali qna dc caiifa ccntauri fint Tocati. 167 c Tjbcrius Impcr.
fcimpodio quandoq; re- hcbatur Timonis a v.\i Juobus nicnfibus, finouiis annis
in cufC-nis IiticabJt " y.a Tyrrhcni lub eodei» regmncnto cum mu- lieribus
jccumbcbanc f^.c Tjrrheni nd tibiam pugnis certabant 107. c Titus
Imp.hujbatur,vbi et plcbs 16 f Titus In.p.qua dc ciuIj /it mortuus 47 a
Tonfillas pjtjcntibus iuda noccc Thoraccm hJtcre lardit . 25^. f& difcus.
Thorax humidus ambuKirione fada cilci- bus incunibcndo fauatur 2^3.3 Thorax
difficultcr fpiras deamhulati' ne p accliue fada luu it cx Antvili /iua 2^^3 .5
Ti i.; erant Kt mx Joca,vbi licterarix cxci ci tatioi:rs h.banr,& t|n« z^.b
Tricliniuin marm orcum vetufti/fimu Pa tauij in nedibus Khaniniifijnis ^6
Tryphon dc atbleiica fcripfic Tripudia nfa faltationibus antiquoru cor-
rcfp6det& in quo .ib illisd fferar 239. b Trochus græcus (|uomodo fiftus
cflct no- bis cft ignotus i62.f.& iatinus ibj.& qui- bus conucniat
2op.c Tubi perquos circufundcrctur calorpro- diens ex bypocaurto 4^.3
Tubicinibus ipiricu rctcnro pcritona:um runipitur 280. c Tumorcs laxos
gcftatione Actius curabat 298.e Tuflfis (icca, fpiritu reteto,curfu no in pul
uerc fa{ko curatur ex Celfi fnia 2/o.e Tuflis i frigidacnufi orta fpniius
cohibi- tionccuratur 278.^ Tiifli^ a filcntio cxtinguiiur i^^.f Tybcrius
Impcrator omnium primuscolis d'.vIorcm cxpcrtus 4 f V ^TAIerius apcr milcs cæcus
quo rcmc- dio, oraculo pra?nunciante, fucnt a cicit..tc libcraius f.c Vjlcriob
rc^cpniar contra Fuchfiuin, fol- Icm et Corycum diffcrre Valcrudin.jnj quomodo
Cwt C/fcrcendi . 20p.b.23o.d Vjljrium quid cfret 43.^ Varices pjticntes fjltum
erftjoianr: 25 f.i Vjricibus Ijborantes cre£li ftare non dc- bcnt 16^ b
V.iriccs quomodo gcnercntur ibid. Variar lc Romana if^.c Ventres fngidos luda
curac 2 4y.a.& curfus 2JO.f Vertiginofos manuu gcfticulationc curabat
Arct;tus 240. d VerriginolosI.Trditfaltatio 24o.c.&pilv lufus Vcrtiginofi
luftam vitarc dcbent 1^6. c et curfum ciicularcm. 2j:2.f. 2^2 f& trochum.
201; c Vcrtit;inof?js m.^Ic curabat Aret.rus pugi- Jjtn 247 c. cuiabat c:iam
difci cxcrcit.-i- tionc 25 7. c Vcrci- I N D E X ^cmginora p.ifllo vndc omtur
i^Ti.f Vci tioinofos ycajiione Gal.Tral.& Aci.cu rubant ^ ^ VcrcJuN cr.u
vchiculi fpccics i Vcrus I npC: priinuscuin duodccim (olcni conuiuio .iccubuic
54«a Vcficx lupiUi optime,rjltattonc cxtrudun tur VixapuH vctcrcs grarcos qux
hnt 2i7'C Vitjili.r l"«nuin corptis conlcrujnt 7 or.inccs lcdica vti
potTuni. I9f a ViJ»cr.iriiin morlibus tibt.iruin moduli pro- lunt.vt Gtllius
rcfcrt lc jpud Thtnphra itum inucniirc i^^.c Virgo lons ladu crat iucundtlTima
y o.f VirgmcN lccundu m 1'btoncm lunt in gym- n^ifticabcllica t xcrccnJx 66S
Viri tJnrum apud aiuiijuo accuinbcb.it,non muhcTcs y?c Viri apudantiquosquoium
niodo accum- bcrcnt H-^ Virinoic quid intcliigat hic auftor. iiS.c Viri funt
tcrc omuibus iuor>l>us apti. z i i.r Vilus dcbdicati . Jt oOicuritjti
gelbtiorc- tio icrla facic tjcla, Auicen.autho.^c.con tcrt 298 d Vitruuiosfl
iruitxtatcCjf.Aug.iS.d cius auihorituv apud jntiquos parua luir.iKid. VlccribuN
quictc curandis llarc et lcdcrc ad ucrfantur 13^ Vlccribus intc. nisjCf 1 et Cel.
auihonbus, dcambulauo rcnv^a, et molLtcr f-^da prodcft i6\.c Vnftione qui nam
vtcrentur 30 d Vrd onts mJtcr.aqux fucrit Ji.d Vnaionis finif 3 3 c Vndio poft
balnca quid prxftabJt 3 1 .f Vnd 10 ab aotiquis quomodo ticrct, cii !n- ccnum
^d VnAionibus in miiltis cxcrcirarif»nil us jn- iKiui vtcb.«nrur,& qua dc
caula x 3 icic^asna- ui-Jiionc lihcratusclt lyj^.c.joi.C a>T4rvf qu;d iii 64
f.5>4. f- cius vtihtas. AKnSnp mcndicum,& crroncum ligniticat 1 i8 d f
^ifdflU quid fignificct.i 4y courtesy of the Bibli REGISTRVM *
ABCDEFGHIKLMNOPQJ^STVX. Omnes/untquaternionespr.Ttcr * &X qui
funttcrnioncs, ac Dquintcrnionenu. VENETIIS, APVD IVNTAS. M D C i Grice: “Mussolini
said that ‘ginnasta’ and indeed ‘ginnasio’ were effeminate – ‘ginnico’ is the
word!” -- Geronimo Mercuriale. Mercuriali.
Girolamo Mercuriale. Mercuriale. Keywords: il ginnasio, attivita ginnica, bagni romani, Refs.: H. P. Grice, “Me and the
demijohns,” Luigi Speranza, “Ginnasia,” The Swimming-Pool Library, Villa Grice.
Mercuriale.
No comments:
Post a Comment